Egungo Euskararen Hiztegia —H—

Egungo Euskararen Hiztegia 

—H— 

[bertsioa: 2012-10-24] 

Ha (orobat ha) hektarearen sinboloa. Hazparnek badu 7.750 Ha eremu eta huntarik %55 nahi lukete beiratu laborantxako lur 

bezala. Hazparneko eremuetan 2000 Ha dira jadanik lurberrituak direnak eta Herriarenak direnak. 7 Ha lurren gainean eginak dira 

kontzertuak, aparka tokiak eta lo egiteko oihal etxe guneak. Prefektoratik eza ukan du herriak erosi nahi zituen 2 ha lur horientzat. 

haatik junt 

[11] aurten haatik (12); ba haatik (17); bada haatik (16); badira haatik (21); badu haatik (14); bai haatik (38); baita haatik (13); gabe haatik (38); gero 

haatik (18); ez dute haatik (24); ez dira haatik (35); ez zen haatik (11); haatik ez da (14); haatik ez du (12); ez da haatik (94); behar da haatik (28); ez 

du haatik (40); bainan ez haatik (14)] 

habaila 1 iz eskuz birarazten den larruzko uhala, arma gisa harriak jaurtitzeko erabiltzen dena. Habaila berri 

bat hartuta sorora joan nintzen, parrokiako zuhaitzetako antxetei eta arrokei harrika egitera. Askatu zituzten beren habailak eta han hasi 

zitzaizkion belarri ondoan ziztuka ukabila adinako harri kozkorrak. Eskua zorroan sartu, harri bat atera, habailaz jaurti, eta bekokian jo 

zuen filistearra. Orduan habailarekin harri bat jaurti zion. Urrutira jaurtitzen dut, habaila batez harria bezala. Zure etsaien biziak, aldiz, 

jaurtiki egingo ditu, harria habailaz bezala. 

habaila 2 ik abaila. 

habe 1 iz eraikuntzetan, zutabeek eusten dioten zur atal horizontala. Sabaiko zutabeek eta gainontzeko habeek. 

Atariaren sabaia alderik alde zeharkatzen zuen habe bati. Teilatu askok galbaheak baino zulo gehiago zituzten, gailurreko habea eta - 

saihets hezurren irudiko- albo banatako gapirioak besterik ez zen geratzen haietako batzuetan. Gapirioen gainean habe karratu bat jarriko 

da, horren bidez gapirioak ondo lotuta gera daitezen. Eta eliza osoki inguratuz, gapirioak, habeak eta latak ageri, egurrezko aterpearen 

euskarri. Sabaiko habeak. Tenplua eraikitzen bukatu zutenean, sabaia zedrozko habez eta oholez jantzi zuen. Hori baieztatuko zion, 

bertako habearen zutoin harrizkoak. Zementuzko zoruekin, zutoin eta habe galbanizatu eta sare lodiekin. Porlanezko habeak. Etxe hau 

arras handia eta arras luzea zen; zutabe batzuek bakarrik eusten zioten, eta suak meheturiko zenbait habek. Habe zaharrak ikusi zituen, 

pipien habi. Erle bat ikusi zuen habearen arraildura batean. Alboko gelara eraman, eta habetik zintzilik lotzeko, pixkanaka hil zedin. Habe 

arteko tarteak. ik habearte. Osorik moztu zituzten kanpora ateratzen ziren habeen irtenguneak. Behetik hasi eta goiko habeetaraino. 

2 zutabea. Kasernarako eta gure kanpalekurako bide-kurutzean, metalezko habe handi bat bazen, dena kolore. Habe urdin baten 

kontra bizkarra, bidaiarien erreakzioak arakatzen hasi zen. Atzean zeukan zurezko habearen kontra jarri zuen gizonak bizkarra, eta polikipoliki 

eseri zen lurrean. Tren jasoaren habe baten atzean gelditu zen. Aurpegia eguzkia bezain distiratsua eta zangoak suzko habeak 

bezalakoak. 

3 irud Demokraziaren haberik seguruena. Familia horiek direlako gizarte guztien pilarriak, erresumen hazia eta habe sendoak. Politikan, 

ordea, ordenaren aldekoa zen Borges herritarra; egituratutako gizartearen habe nagusiei zutik eta sendo eustearen aldekoa. Bere 

arrazakide askok bezala, negoziobidea hartu zuen, aberasteko eta gerorako habe sendoak, edozein ekaitzek botatzen gaitzak, eraikitzeko. 

Hamazazpi urteko mutiko argia familia osoaren habe bihurtu zen orduan, eta ikasketa-asmoak utzita lanean hasi zen, banku batean 

enplegatuta. Inoiz dorretxe izan ez ziren bi baserri apal, nire historiatxoaren habe bi. Sufritu nahi izan zuen gurutzeko habean, eta bertan 

heriotzarik lotsagarrienaz hil. 

4 etorkia, leinua. Harrezkero, gure habeko denok izan gaituk kristau bataiatuak. Odol garbikoa omen zen emaztea, kristau zaharren 

habekoa. 

5 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Erdi eginda zegoen eraikin baten habe-egitura gorriari leihotik begira. Azkenean, 

harlanduzko hiru lerroko eta zedrozko habe-lerro bateko horma eraikiz, barneko ataria egin zuen. Haren aurpegi eta gorputzean zehar, 

habe-zuraren zainak eta erretenaren gaineko belarra ikusi nituen. 

6 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Zedroak gure etxe-habe, nekostak etxe gain. Eta errematxez jositako burdin habe 

sendoak eraikinari eusten. Piku-habeak bota badituzte, zedrozkoak jarriko ditugu haien ordez. Bizikleta telegrafo-habearen kontra utzita. 

Arratsaldero ikusten nuen hirugarren argi-habearen ondoan geldi. 

[3] burdinazko habe (3); egurrezko habe (5); habe handi (3); habe sendoak (3); zurezko habe (7); suzko habeak (3); habeak eta gapirioak (3); 

telegrafo habearen kontra (3); telegrafo habearen ondoan (4)] 

habearte 1 iz habe arteko hutsunea. Bada Erromako San Ignazio elizan interes handiko margolan bat, elizako habearte 

nagusiaren ganga osoa hartzen duena. Aireratu eta gora eta behera hegaldatu da alboko habeartean; harik eta, azkenean, zabalik duen 

atea topatu eta joan egin den arte. Grand Palaisen mailara iritsi zirenean, hantxe ikusi zuten eraikineko habearte erraldoia; lurrera 

erortzeko zorian zegoen, nonbait. 

2 eraikin handia, solairu bakarrekoa eta barne-hormarik gabea. ik nabe. Nafarroako Volkswagenek margolanerako 

habearte berria eraikiko du. Faktoria suntsitzen eta habearte berriak eraikitzen jarraitu zuten, arkitektura ondarea babesteko lege eta 

araudi guztien gainetik jauzi eginez. [Pabilioi] haien ordez orain ikusten ari den habearte argitsu hori bezalako lau eraikiarazi zituen. 

habedun izond habea duena; habeak dituena. Nire aurrez aurre nire ohea, haritzezko ohe zahar habedun bat. 

habetegi iz habe multzoa. Donibane Lohizunetik Hondarribiaraino hain alaiak egiten zituzten anil urdinez edo gaztainez margoturiko 

habetegi konplexu haiek. 

habetu, habe(tu), habetzen du ad finkatu. Orduko denbora hark ustekaberik gabeko gurpilak bezala aurreratzen zuen, aukera 

berberak behin eta berriro eskainiz, eta erregulartasunak habetu egiten zuen mundu eta bizimodu haien sendotasuna. 

habetxo iz habe txikia. Leundu eta zizelkaturiko habetxo zoragarriek alegeratzen duten teilatuaren hegal zabalak babestua dago. 

habetzar iz habe handia. Ukuiluan, lastategian eta sukaldean habetzar lodiak zeuden, menderen mendetan hortxe finko irauteko 

ezarriak.

habia (orobat kabia g.er., kafia g.er. eta kafira g.er.) 1 iz hegaztiek, arrautzak erruteko, txitatzeko eta 

umeak hazteko moldatzen duten babesgunea. Azeriek badituzte zuloak, eta aireko hegaztiek habiak. Egur metaren ondoan, 

kafia bat. Habia eta bi mikakumeak begiztatu nituen nik ere. Habietan errun berriak ziren lau arrautza harrapatu zituen. Kumetzeko, 

arrautzak besteen habiatan jartzen ditu. Habiatik irten berri den txorikumea. Hegalak zabaldu eta begirada zorroztu; bertzerik ez du 

behar arranoak bere bakardadean abiatu eta kumeen habiara jakiz kargaturik itzultzeko. Txoriek habietarako lapurtzen zuten artilea. Eta 

kukuak hantxe paratuko dizu bere arrautza, batzuetan bertakoak zapuztu gabe, baina maizenean arrautzak jan, habia zapuztu, bere 

arraultza ipini eta ospa! Habiak zapuztaraztea edo habiatik arrautzarik harrapatzea. Igeri egin eta gero amuarrainetara edota txori 

habiak bilatzera. Birigarroaren habian jaiotako kukua bezala. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Mikak, adartxo batzuk hartu eta habia-barrena sendotu zuen. Txoriek habia-eraikuntzari 

buruz baino ez dutelako hitz egiten. Bekaizgarri zitzaizkien sagutxoak, zeinak, lauzen arteko beren habia-zuloetatik alderrai, ogi 

sagaratuaren apurrak karraskatuz gizentzen baitziren. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Bitorianoren txalupa txirlaren maskorra begitandu zitzaidan lehenik, eta sorterria 

bera txori-habia txiki gero. Lertxun garai batzuek [...] bele-habia ikaragarri handiak gordetzen zituzten beren adaburu dardaratietan. 

Urtero hainbat zikoina habia kentzen edo tokiz aldatzen dituzte Gurelurrekoek, eraikinetan kalteak egiten dituztelako. Hegoaldeko bi 

uhartetxoak kaio-habiaz beterik daude. Pinguino habiak aztertu behar ditut. 

4 (bestelako animaliena) Odriozolatxo baserrian Kanelik umeak zituenean, berak garbitzen zien habia. Arratoi habia bat baizik ez 

da. Suge habia aurkitu ondoren. Uste zutelako ezen sugegorriek habiatzat hartu zutela. "Liztorren habia", harako hark esango zukeen 

bezala. Armiarma-habien bidea. Intsektuen habia metatua zirudien. ik beherago 6. Liztafin kafien desegite 100 pasaturik. 

5 irud/hed Bi amoranteak beren habian. Maitasun gnostikoaren habia. Izotz-patin pare baten habia da izkinako otzara bat. Iraultzaren 

habia zen Eibar, Bergarako jauntxo guztien ikara. Are dohatsuago sentitu nintzen istant hartan Pisako katedralean [...] Monteverdiren 

musika solemne haren habian eta aterbean. Gabiako habiarantz gora berbak oihartzun modura zetozkidan. Ekonomiaren suge-habia. 

"Maitasun-habia" edo gisako zerbait. Ez, toki hark ez zuen espioi-habia baten itxurarik batere. Sasiko habian sortuek halako mesfidantza 

pizten didate. Piztiak Pagabasoko leizea hartu zuela habiatzat. Herria faxisten habia huen. Historia handiko hiria, sekulako lapurren 

habia. Zeren urte luzeetan izan baitzen Trinidadeko uhartea itsas lapur ingeles eta holandesen habia. Txatxarramendi irlako metrailadore 

habiak leherrarazi beharko zituen. 

6 bizilekua. Hiru zaldi eta kibitka kaskartxo bat erosirik, behin eta betiko alde egin huen etxetik, heure habiatik. 1986ean, Irabarneko 

habia ützirik, Mauleko plazalat jin zen. Indietarako asmotan zegoen etxejaun bati etxea eta lurrak erosi zizkioten arte, non habia berria 

moldatu baitzuten. Urteen poderioz gorputzak estalpearen epela bilatzen din eta auskalo non izanen duen orain habia. Zinez gnomo 

egitekotsuen habia bailitzan. 

7 habia egin 1 Zergatik egiten dituzten enarek habiak etxeetako teilatu-hegaletan. Lotsagabeak dira beleak, batez ere habia egin 

dutenean. Arranoa bezala altxatuko bazina ere, habia izarretan egingo bazenu ere. Katagorriok adiskide eginez gero, zeure gelan bertan 

egingo dute habia eta umeak. Kalabaza haiek behintzat, saldu beharra zeukaten, izan ere saguak jaten eta haietan habiak egiten hasita 

zeuden. Oihan batean non, tximistek joriko enborretan, erle basatiek egiten baitzuten habia. Oiloen zorritxoak dira, hegalpean habia 

egiten baitute. 

8 habia egin 2 irud Lagunurkoaren aldera jiratu eta honen bihotzean eginez kabia. Mafiak habia egina zuen sistemaren gune 

boteretsu guztietan. Silikosia guztien biriketan habia eginda. Bere amets guziei, haren bihotzean habia egina zuten lilura guziei. Halako 

artegatasun ilaun batek egin zuen habia neure barrenean. Beheranzko bide horretan [...] bizitzak bihurgune bat marrazten du, eta 

helduleku horretan egiten habia. E Zaharron buruan kaosak habia egin ez dezan, hala esaten digu. Egiak badakiela gezurrean habia 

egiten. 

[3] birigarroen habia (4); egindako habia (3); habia egin (8); habia egina (5); habia eginda (4); habia egiteko (6); habia egiten (18); habia izan (3); 

txorien habia (5); habia uretara jausi (3); habiak egin (3); habiak egiteko (4); habiak egiten (3); birigarroaren habian (5); 

habiagile iz habia egiten duena. Mika omen zen munduko habiagilerik hoberena. 

habiatoki iz habia egiteko lekua. Eskuzabaltasun estaliek eta itxurakeriek izango dute han habiatoki, testamentu egiteko 

ahalmena debekatuta edo murriztuta badago. 

habiatxo iz adkor habia. Bost metro gora, sabaipeko angeluan, aurreko urteetako lanez eginda, han zuen enara bikoteak bere 

habiatxo mimoz eta moko-kolpe askoz, lokatz busti goxoz buztinetan osatua. Gero, enarak lan-eta-lan, abiada batean ari ziren, goizero 

habiatxoa konpontzen. Han-hemen, lanpara ñimiñoak piztu ziren, argi-habiatxoak eginez gauaren erdian. 

habikada iz habiaren edukia. Batzuetan ez zuen batere bidaltzen, eta beste batzuetan, aldiz, habikada oso bat. 

habitaezin izond lekuez mintzatuz, bertan bizi ezin dena. Erreferentziarik gabeko leku habitaezin batean, 

desolamendua jaun eta jabe zen erbestean. 

habitagarri izond lekuez mintzatuz, bertan bizitzeko modukoa. Tailer mekanikoa nahikoa habitagarri dagoela 

iruditzen zait orain. 

habitat iz animalia edo landare mota baten berezko ingurunea. Habitatak suntsitzea animali eta landare espezie 

askoren desagerpena eragiten ari da. Asiako Errusiaren ipar-ekialdeko muturreko biztanle primitiboen garai bateko habitat bakartutik 

Alaskarantz. Igelaren habitatari kalte egitea «delitu ekologikoa» dela adierazi du. Habitataren kalitatea funtsezkoa da bisoi europarraren 

etorkizunerako. Zibilizazioen habitat-en arteko benetako mugek. Gizakiaren lurreko habitat-eko gordeleku eta zokoak. Arkitekturako 

laborategian habitat eredu berriak ikertu zituzten 2003an. Badugu lan itzela, baita miresgarria ere, habitat honen ekosofia deskribatzeko, 

kultura honetan bizitzeko. 

2 irud Kultur habitaten diagramara. Balizko perfekzioaren zain, inperfekzioa eta absurdua ditugu habitat naturalak. Gauza jakina da 

eskizofrenia dela euskaldunon habitat naturala. 

habitatu, habita(tu), habitatzen 1 du ad bizi izan. Baina gu sapiensak gara, Unibertsoa habitatzen dugun gizakiak. "Nik 

honezkero ez diat etxerik" esatekotan egon zen, baina oraingoan damuak berea ez zen etxe hura habita zezan utzi zuen. 

2 (era burutua izenondo gisa) Zer besterik behar du batek uharte habitatua izateko? Eta aurpegiak datozkio hitzekin batera, 

paisaje bizidun, habitatu bat. 

haborokin 1 izond gehiegizkoa. Adorazio gehiegizko eta haborokina bereganatzeko.

· 2 adlag gainera. Filma lan horietzaz haborokin, Christophe de Pradak diaporama delako bat moldatü dü. Hona zer aholkatzen den 

bereziki Donapaleu, Maule eta Atarratze aldeko laborarier; zoinek aurten baizik ez düküen %10eko lagüntza bat haborokin beste 

eskualder konparatüz. 

· 3 iz soberakina. Egoki etor dakiguke, erdal 'excedente' esateko, Zuberoako haborokin hitza. Ez ote den astun irrati orologoek eta 

kazetariek eguneroko jardunean darabilten gainezko hori, haborokina, burrusta. 

habuin iz haguna, ahoari darion aparra. Eta aita jesuitak mila bekatu leporatu zizkigun, ahotik habuina zeriola. 

haga 1 iz zurezko atal zuzena, luzea eta mehea, eskuz erabil daitekeena. Haga luze baten muturrean gar urdin 

iraunkor bat zeraman zaindari batek, banan-banan piztu zituen inguruetako farolak oro. Orgaren hagan eserita. Haien orga ttipia zen 

neurriz, baina haga batzuen gainean finkatu oihal batek estaltzen zuen. Beren familietako hilen argazkiak hagen puntan ezarririk. Bi 

gabarrariek aurrera bultzatzen zuten ontzia trebetasun handiz, haga bana eskuan. Gimnastek hagetan itzuli-mitzuli ibili ondoren. 

Urkamendiko tranpola zabaltzen zuen hagari eragin zion borreroak. Harrizko garita batera helduta, haga batek moztu zigun bidea. Gu 

ezagutu bezain laster, haga altxatzeko agindu zuen sarjentuak. Burdinazko haga luze bat hartu zuen, eta gizagaixoaren besoa baino pittin 

bat harago sartu zuen, kanoiaren azpian. Bigarren ate bat daukate ziegok barru aldetik, burdinazko hagaz egina. Esku batean haga fin bat 

zeukan, zaldiz ibiltzeko horietakoa. Haga malguen gaineko jauzi izugarriak. 

2 (banderena) Aleman soldaduek bazuten bandera gorri luze bat, "gama"-dun gurutzearekilakoa, alimaleko haga batetik dilindan. 

Egoitzan zeuden bandera gorri-beltz guztiak hartu eta hagatan biltzen hasteko, Donostiara eraman behar genituela eta. Banderak 

hagatan bilduta sartu ginen barrura. Nafarroan, berriz, dolu eguna izendatu zuten atzo, eta erakunde publikoetako banderak haga erdian 

jarri zituzten. 

3 (errugbian) Eta mêlée eta berriz mêlée bai eta kastigu-ostikoak gertatu ziren, baina haize basa zela medio, baloia bi haga luzeen 

kanpotik pasa zen aldiro... Punpa lasterrez baloia jo eta hagen artean baloia sartuz. Argentinarrak 40 metrotik jaurti zuen hagetara. 

Gainerako puntuak hagetarako jaurtiketetan lortu zituzten. 25-0, (30 m): Gaitanek entsegua hagapean. 32-5, (55 m): Garnierrek 

hagapean pausatu zuen baloia, miarriztarren arreta eza baliatuta. 

4 (itsasontzietan) Masta nagusia haga atal birekin osotua zen. Beheko haga, lodiena, oina ontziaren gila-gainean josia zuena, 

karrakako bizkar bietan zulo edo brusol bana egin eta haietan behera landatua zen; bigarren haga, meheagoa, behekoari josia zen, ontziko 

bizkar nagusia baino besada bat gorago, aparailuen euskarri. Ontziko haga printzipala balantzaka ari zen. Gibel-mastari garabia atontzeko 

behar ziren beste haga, taket, gurpil eta sokak erantsiz. 

5 (konparaketetan) Furgonetatik atera da, haga bezain garaia. 

6 (hitz elkartuetan) Haga muturrak karelaren beheko aldean egindako koska batzuetan bermatu eta gabarrariek ontzia saiheska 

eramatea lortu zuten. · Kerosenozko argiontzia zehar-hagetako batetik esekirik zegoen. Zuhaitz haga luze bat tente ipintzen zuten 

plazan. Bakar bat zegoen bere gurdi-haga gora, itxuraz bertan gelditzekotan. 

7 branka-haga Santesteban ontziko branka-hagan behera soka bat luzatu zuten, zurubia igotzeko. Santesteban-ek branka-hagan 

iltzaturik zeukan maskarari erreparatu nion. 

8 burdin haga burdinazko haga. Burdin hagak erabiliz, lauza altxatu zuen. Burdin hari bakoitza burdin haga bati erantsi zion. 

Aldiro-aldiro liburu-saltzaileren bat agerturik, bere txosnako pertsiana alderik alde hartzen zuen burdin hagaren bi muturretako sarraila 

tzarrak askatzen zituen. Horietako bati, burni-haga eskuetan izan arren, jauzi egin, lurrera bota eta haginka hasi zitzaion. 

9 haga-gain (itsasontzietan) -Ea gizonak, nor da haga-gainetara igotzeko prest? Hala eta ere, haga-gainetara iritsi ginen, 

oztaozta hura mastari lotzen zuten sokak askatzeko garaiz. Haga-gainak oihalekin eta denarekin joan ziren behera, karrakaren gainbizkarrera. 

Harrezkero oihalak eta haga-gainak berriro igotzeko prest uzteko lanari eragozpen barik ekin ahal izan genion Neu joango nauk 

gabiako haga-gainera! 

10 haga-marra (errugbian) Haga-marrari hain hurbil izanik, zinez pena nuen entseiua ez markaturik! 

[3] burdin haga (4); burdinazko haga (5); haga luze (6); haga baten puntan (3); haga batetik zintzilik (3); burdin hagak (7); arkazi zurezko hagak (4); 

branka hagan (3); hagapean pausatu (3); 

hagadun izond haga duena; hagak dituena. Eskaileraren buruan, [...] gotorlekuren bateko borta astuna etxean sartzeko, 

erdian leihotxo hagadun bat zabaltzen zaiola. Leiho hagadun bat, goi samar heltzeko. Kanoiaren eta arkabuzaren ezkontzaren ume 

hagadunak. 

hagalari iz haga erabiltzen duen pertsona. Dolarea ez bada tornu bidez mugitzen dena, baizik eta hagaz eta habe bidez 

zanpatzen dena, ez da berrogei oin luzekoa baino txikiagoa egingo; hala hagalariak lekua izango du libre. 

hagatto iz hagatxoa. Sukaldeko leihoaren atzean, errezel ttiki bati eusten zion letoizko hagatto baten alde banatan. 

hagatxo iz haga txikia. Toshiro eta Naomiren panpinak mugitzen dituzten hagatxoak zumezkoak dira. Brontzezko hagatxoak 

erabiliz zentrotik hasi eta erlojuaren aurreko aldean. Sartu zizkion toreatzaileak zezenari bi burtzi, eta peoi batek hiru hagatxo. 

Eskaileretan, non letoizko hagatxoek alfonbra gorri mateari maila bakoitzaren kontra eusten baitzioten, [...]. Bidaiantak haizetako 

garbigaluari eragin dio, eta Joxek bi hagatxoak ikusi ditu hautsa eta zenbait euri tanta lodi nahasten eta haizetakoaren ertzeraino 

baztertzen. 

hagaxka 1 iz hagatxoa. Horren gainean hagaxka bat jartzen da danbor birakari batekin. Bi kono egiten dira, bat trinkoa, bestea 

hutsa [...] bata bestearen barruan sartu eta doi-doi egokitzeko moduan; hagaxka berarekin bi kono horiek lasaituz edo estutuz lortuko da 

ontzian erortzen den ur-isuria indar gehiagorekin edo gutxiagorekin erortzea. Gerruntzearen hagaxkena izan da kirrinka luzatu samar 

hori? Hagaxka-jokoa zen bere espezialitatea: lurrera jaurtitzen zituen, eta erori ahala egiten zuen interpretazioa. 

2 (konparaketetan) Palmondo berdea hagaxka bat bezain malgua da. 

hagetaratu, hagetara(tu), hagetaratzen du ad hagetara eraman. (errugbian) Yachvilik eta Elizaldek zigor kolpe bana 

hagetaratu ondoan. Zelai erdian zigor kolpea agindu zuen Mene epaileak, eta Heymansek ez zuen aukera galdu, hagetaratzeko, bera ez 

izan arren ohiko jaurtitzailea. 22-3: Zigor kolpe jaurtiketa hagetaratzea. 

hagetaratze iz hagetara eramatea. (errugbian) Baina markagailuan parekotasuna gertatu zen, hagetaratzeetan lorturiko 

puntuengatik.

hagin 1 1 iz letaginen atzean dauden hortzetako bakoitza, goialdea laua dutenak eta janariak ehotzeko gai 

direnak. Hortzak, letaginak, haginak. Hortzak eta hagin gehienak ustaldu zitzaizkion. Bere tenazak eta hagina eskuan zituela. Ez 

didate sekula haginik atera. Saguzaharra, torizu hagin zaharra, eta ekatzu berria. Txantxarrak jotako haginak. 

2 hortz edo hagina. Hagin bakarreko abadea jendeari abisuak ematen. Euren hagin urri ustelduak erakutsiz barreka. Txakurraren 

arnasa beroa sentitu zuen, haren hagin luzeak ikusi... Ripperrek salto egin eta osaba Vernonen zangoan sartu zituen haginak. Haginak 

garbitzen ari zenean. Haginetako pasta, bizar labanak. Ordezko hagin distiratsuak. 

3 (hitz elkartuetan) Hortz eta hagin-letaginak denak kolpeka apurtu eta gero eman zioten heriotz trixtea. Heriotzan piztien haginsari 

izatea. Errepidean, hantxe geratu zen, tiranoaren hagin-ordekoarekin eta kepisarekin batera, Chevrolet Bel Air autoa, 52 bala-zulok 

apaindurik. · Orpoetan karramarro haginak nahasten zaizkien lorategi ttipi eskegiek. 

4 hortz-hagin pl hortzak eta haginak Snapek agerian zituen bere hortz-hagin horixkak eta irregularrak. Matrailezurra, hortzhaginak. 

Bulldog handi bat bezala, hortz-haginak agerian zituela. Zakurrak azpiratuaren lepoan sartuak dituen bere 32 hortz-haginak ez 

ditu, ito arte, bere gogoz askatuko. Ni hortz-haginak mihiaz banan-banan miatzen ari, badaezpada ere, ea baten bat koloka ote zegoen. 

Lehenengotan ez nion ia piperrik ulertu, ordezko hortz-haginak kenduta baitzeuzkan. Ezpainak gailentzen zitzaizkion nabarmen, eta 

hortz-haginetako babesgailua zerabilen kanpora eta barrura. 

5 ahoa bete hagin ahoa bete hortz. Ahoa bete hagin gelditu ziren denak. Ahoa bete hagin geratu zen Ruche jauna; Tartaglia 

argitaratzekotan zen tratatu handiari buruz hitzik esan gabe bukatzen zen Quesiti. 

6 hortzez eta haginez indar guztiekin. Parisen, euskaldunen eskubideak hortzez eta haginez defenditzen. Ezkerreko oposizioa 

erabaki horren kontra agertu da hortzez eta haginez. Eskasia gauza iluna eta beharrak jotzen duelarik hortzez edo haginez, buru egin 

behar. Bere Mexiko kapitala esperantzaren hiria egiteko nahikundean ari da hortzez eta haginez. Bide horretan tresna guziak baliatu behar 

direla, estatuko legearen ezagupena bultzatu, baina, hori nekez jinen baita, anartean hortzez eta haginez lotu lanari. 

[3] hagin artean (9);; hagin handiak (3); hagin zorrotzak (4); hagin zuri (3); hortz eta hagin (3); juizioko hagina (3); haginak garbitzen (4); hortz 

haginak (17); hortzak eta haginak (3); hortz haginen artean (3) haginetako mina (8); hortzez eta haginez (11)] 

hagin 2 iz hosto iraunkorreko zuhaitz azal-gorrixka, zura oso gogorra duena, hostoek eta haziek gai 

pozoitsu bat daukatena (Taxus baccata). Hagina, heriotzaren zuhaitz beti berde iluna. Bide ertzeko pagoen, haritzen, 

haginen, gaztainondoen kolore-berriztapena gozatzeko. Zezen-idiok adar artean hagin-arbaz ehotako koroak jantzita zeramatzaten. 

Irlandan, berriz, haginari arnoaren hilkutxa deitzen zioten: hagin-zurez egiten zituzten upelentzako ohol eta tabilak. Hagin-makilaz uztai 

eta arkuak egiten. Haginezko zurajea, iraupen haundikoa da. 

haginarte iz hagin arteko tartea. Lortu zuen haginartea libratzea. 

hagingabe izond haginik ez duena. Zaharkituak, konkortuak, hagin gabeak ziren. 

haginka 1 adlag hozka. Baldwin hazkozkorrei haginka ari zitzaien. Ogitartekoa ireki eta lau xerra mortadela zenbatu ditu: gutxitxo 

aukeran, baina aukeratzerik ez duenez haginka ekin dio. 

2 haginka egin hozka egin. Ez dit, ba, haginka egin! Haginka egingo zion [zakurrak] eta, jakina, trikuaren arantzak ahoan 

sartzen zitzaizkion. Mendik haginka egin zion ipurdi mazelan. Bakardadeak haginka egiten dizu eta ez dakizu zelan babestu. Pentsatzen 

dut bere buruari haginka egingo ziola... Edek ezpain hotzei haginka egin zien. · Zakurrak zakurrari haginka. · Jolasean izanik ere, 

haginka gogor egiten badu, ozenki esan: Ez! 

haginkada 1 iz hozkada. Zakur isilak haginkada seguru. Zakurrak haginkada batez urratu zion aurpegia. Viatorrek eraso eta 14 

haginkada egin zizkion. Zangoetan ere haginkada gogorrak egin zizkion. Tiberio, 80 kilo den Napolesko mastin batek, haginkada latza 

eman zion bere nagusiari. Hortzak zabal-zabal egin zituen heriotzako haginkada emateko asmoz. Haginkadaren mina. Ez nuen jakiten 

non babestu ilundu ondoren, zelan ihes egin hotzaren haginkadari. Autoko eskularru-kaxak haginkada batez irentsi zuen. 

2 ziztada. Ez da ona erlearen haginkada. 

haginkari izond haginka egiten duena. Harryri ez zion susmo onik eman Hagridek pentsatzeak liburu haginkari bat erabilgarri 

gerta zekiokeela. 

haginkatu, haginka(tu), haginkatzen du ad hozkatu. Nori eman diozu musua, noren ezpainak haginkatu dituzu? Orduan 

ama Goioren logelara sartu zen, begiak gazi eta ezpainak haginkatuta. Mignonen gorputza haginkatzeko prestik. Hemen bizi-arnasa 

haginkatu egin daiteke, haragizkoa baita airea. 

haginlari iz dentista. Horregatik hartu zuten haginlari, dentista eta odontologoek euren zaindaritzat. Haginlari-kontsultategi 

bateko koadroa. Antigoaleko haginlariek eduki ohi zituzten aulki horien antzekoa. 

hagiografia 1 iz santuen historia; horri dagokion literatura generoa. Irudi militarrak ohikoak ziren Erdi Aroko 

hagiografian. 

2 hed Kafkaren irakurketa seriora behartu baikaitu pragatarrari buruzko literatur hagiografiak. El Alamoren defentsan hil zirenen 

hagiografiak. Esentzia horren hedapenaren azi-orraziak izango dira gertakari guztiak historian zehar, Espainia pertsonaiaren neke eta 

pozen hagiografia. 

hagiografiko izond hagiografiari dagokiona. Literatura hagiografikoa egitea. Erdi Aroan ohikoak ziren eskema 

hagiografikoei jarraitzen die. Ikuspegi psikologikoa duela hagiografikoa baino gehiago. 

hagiografo iz hagiografiak ontzen dituen idazlea. Nola hagiografoen hala kritiko sutsuenen aldetik. 

hagiologia iz hagiografia. "San Migel" goiaingeruari buruzko hagiologiak horixe esan nahi omen duela hebraiera zaharrean.

(hagitz) adlag 

[3] hagitz gauza (4); hagitz gizon (3); hagitz gutxi (4); hagitz handia (5); hagitz interesgarria (5); hagitz ona (4); hagitz ongi (16); hagitz ugaria (3); 

hagitz urrun (3); hagitzez gehiago (8); hagitzez hobea (4); hagitzez ere gehiago (3)] 

hagoan adlag orekan. Ezen, esperientziaz badakigu, haurrek, haien gorputza beti hagoan bezala baitago, irri edo nigar egiten 

dutela beste batzuek irri edo nigar egiten dutela ikusten duten ber. 

hagorandu, hagoran(du), hagorantzen da ad larritu, urduritu. Errezeletan oraindik arku voltaikozko lanpara baten 

erlantza ageri zen, tarteka-marteka keinulari, eta ni hantxe, deseroso, hagorandua, ezin nintzelako mugitu. 

hagun 1 iz aparra. Haraitzineko sinesteetan, arrautzaren partez, esnea zegoen, irakin gabea, deitzi berriaren hagunez desiragarri. 

Hagunez emokatu kikara ezpainetara ekartzen nuenean. Germietako erreka bertze ainitz bezala gainditu da eta Okozeko gune batean 

naza ttipi bat egin du hagun xuri plaka batzuekin. Holako jakintsun batek bere baitan zaukan aberastasun hura bazarion nolazbait, iturria 

gainditzen duen ur-turrustaren haguna bezala. Sua hiltzeko haguna botako duten tresna indartsuagoak. 

2 (ahoari dariona) Hagun hori-gorri bat ahotik zariola, begiak itzuli-zurituak... Izpiritua non-nahi jabetzen zaio, lurrerat aurtikitzen 

du, eta haurra, haguna dariola eta hortz-karrasketan, gogor-gogorra jartzen da. Kexuaren haguna ezpainetan behera zeridala. Karrikan, 

musuen hagunaz bereizi ginen. Ezpainak hagun huntaz eta hartaz mintzatu ginen, desertuetako euskaldunak gu. 

hagundun izond haguna duena, aparduna. Aho zokoa idor neukan eta garagardo nasai, hotz eta hagundun animale baten 

premia nabaritzen nuen zintzurraren eremuan. 

haguntsu izond haguna duena; haguna dariona. ik apartsu. Maiana oroitzen zen partekatu zuten txokolatesne 

haguntsuaz. Itsasoa franko laño zegoen, nahiz, batzuetan, uhin haguntsuak biziki gora altxatzen ziren. Ispiluan ikusten nuen, ahoa 

hortzetako ore haguntsuz betea, nire zinkurinei begira. Baina esnearen xirripak kotxuaren bazter metalikoa jotzen zuelarik sortzen zen 

musika zinez eder kausitzen genuen, haguntsua eta bakarretan, kakailaz hanpatua. 

haia iz oihua Ahoa plegatu zuen Maianak, disgustuz, eskalearen magaletik aldentzeko Frantxuaren haiari ihardetsiz. 

haia-haia adlag arin, laster. Jendea oinez haia-haia heldu da bagoitik geltokiraino. Bi bele, haia, haia, hegalka zoatzan. Lan eta 

lan, goizetik arrats ostatura zetozkion jendeak haia-haia zerbitzatzen. Bidaia segitu dugu haia-haia belaunaldiz belaunaldi. 

haiaka adlag oihuka Zurrunbilo horretara eraman ninduen beraz, Donapaleuko merkatuaren aurretik iragateak, goiz hartan, 

haraitzineko ardi eta bildots marraka izoztuak kasko zokoan haiaka. 

haiari iz oihukaria. Igande hartan lagun taldeak, sarrerako haiariaren dei amainakorrei elkor, hustu behar omen zuelako, Pigalleko 

putetxe baten atarian utzi zuen Xarles. 

haiatu, haia(tu), haiatzen du ad oihukatu Apezek eskualdun gazteak leialtasunera haiatzen zituzten: [...]. 

haidor izond burgoia. Oskarbi zegoen eta, urrunean, Alpeen gailur elurtuak haidor nabarmentzen ziren. Urre jantziz danbor 

nagusia, / galtzak diz-diz kapela du tontor, / ponpoxo, harro, zalduntxo haidor, / serio, beldurgarri dago hor. 

haika (jaiki-ren aginte forma, haikatu aditza sortu duena). Haika, Donis! 

(hain) 

[11] hain aberatsa (16); hain agudo (26); hain ahul (13); hain ahula (12); hain aise (33); hain alai (12); hain argi (93); hain argia (20); hain arin (31); 

hain arraroa (19); hain arrotz (12); hain aspaldi (99); hain aspaldian (12); hain aspalditik (11); hain atsegin (18); hain atsegina (20); hain azkar (98); 

hain bainengoen (13); hain baita (40); hain baitzen (57); hain baitziren (11); hain bakarrik (14); hain barregarria (25); hain bat (35); hain beharrezko 

(14); hain beharrezkoa (30); hain beldurgarria (11); hain berandu (38); hain bere (14); hain berea (11); hain berezia (11); hain berezkoa (12); hain bero 

(38); hain berri (12); hain berria (13); hain bestelakoa (11); hain betea (11); hain bide (11); hain bihotz (15); hain bitxia (12); hain bizi (14); hain bizia 

(12); hain biziak (11); hain biziki (17); hain bizkor (39); hain bortitza (15); hain bortizki (14) 

hain da (434); hain dago (50); hain daude (19); hain denbora (67); hain desberdinak (26); hain dira (135); hain dotore (19); hain du (27); hain duk (17); 

hain eder (16); hain ederki (44); hain ederra (44); hain egoera (17); hain egoki (19); hain egokia (17); hain egun (11); hain emaitza (17); hain epe (11); 

hain era (31); hain ere (14); hain erraz (150); hain erraza (114); hain errazak (14); hain errazki (13); hain eskas (11); hain estu (29); hain ezagun (11); 

hain ezaguna (47); hain ezagunak (28); hain ezberdinak (15); hain gai (12); hain gaizki (136); hain garbi (84); hain garbia (14); hain garesti (15); hain 

garrantzi (14); hain garrantzitsua (71); hain garrantzitsuak (11); hain gauza (66); hain gazte (36); hain gaztea (23); hain gazteak (22); hain gazterik 

(13); hain gertu (54); hain gizon (36); hain gogo (16); hain gogoko (44); hain gogor (62); hain gogorra (37); hain gogorrak (17); hain goiz (68); hain 

gora (37); hain gordin (12); hain gustuko (23); hain gustura (16); hain gutxi (95) 

hain hain (13); hain handi (17); hain handia (137); hain handiak (35); hain harrigarria (18); hain harro (17); hain haserre (24); hain hurbil (109); hain 

indartsu (21); hain isilik (12); hain itxura (22); hain izan (77); hain izugarria (15); hain jende (16); hain justu (743); hain juxtu (115); hain kartsuki (17); 

hain kontu (13); hain laburra (15); hain lan (17); hain larri (17); hain larria (38); hain larriak (13); hain lasai (24); hain laster (31); hain leku (21); hain 

luzaro (19); hain luzaroan (12); hain luzaz (35); hain luze (27); hain luzea (26); hain maila (13); hain maite (108); hain maitea (17); hain maiz (28); hain 

modu (87); hain nabarmen (26); hain nabarmena (12); hain nago (25); hain nengoen (43); hain nintzen (15); hain ohikoa (22); hain oker (12); hain ona 

(79); hain onak (50); hain ondo (167); hain ongi (154); hain ontsa (17); hain ozen (16) 

hain polita (15); hain polliki (16); hain pozik (54); hain sakon (28); hain sakona (11); hain sarri (45); hain segur (553); hain seguru (33); hain sinplea 

(16); hain sutsuki (13); hain tarte (12); hain trebe (11); hain triste (13); hain txarra (36); hain txarrak (14); hain txarto (16); hain txiki (15); hain txikia 

(36); hain txikiak (15); hain txukun (12); hain ugari (22); hain ugariak (21); hain untsa (18); hain urduri (32); hain urrun (202); hain urruti (58); hain 

urrutira (12); hain usu (15); hain xuxen (311); hain zabala (12); hain zaharra (19); hain zaila (100); hain zakar (12); hain zara (14); hain zegoen (104); 

hain zehatz (18); hain zen (344); hain zeuden (21); hain ziren (88); hain ziur (38); hain zoriontsu (12); hain zorrotz (20); hain zorrotza (16); hain 

zorrotzak (11); hain zuen (73); hain zuhur (11); hain zuzen (6915); 

hain zuzen ere (2971); hain xuxen ere (13); ez hain onak (18); eta hain zuzen (82); eta hain xuxen (25); hain garrantzitsua den (12); hain izan zen (35); 

ez hain urrun (31); hain zen ederra (11); ez hain zuzen (18); hain justu ere (84); hain juxtu ere (30); hain maite zuen (21); hain aspaldi oraino (12); ez 

hain gazte (16); hain segur ere (81); eta hain justu (15); hain ongi ezagutzen (16); zergatik da hain (14); ez dago hain (38); ez zela hain (30); hain zen 

handia (33); hain ondo ezagutzen (16); ez da hain (349); ez hain aspaldi (74); hain denbora luzean (12); hain da handia (38); bere burua hain (14); hain 

handia izan (18); ez hain gazteak (14); hain maite zituen (12); hain da egia (11); hain denbora gutxian (22); hain bat batean (13); horregatik hain zuzen 

(18); hain segur ez (16); hain argi ikusten (11);; eta hain segur (42); hain da ederra (12); da hain zaila (31) 

(hainbat)

1 hainbateko ik hainbateko. 

[11] hainbat aburu (12); hainbat adibide (44); hainbat aditu (17); hainbat adituk (69); hainbat adituren (18); hainbat agintari (21); hainbat agintarik 

(30); hainbat agiri (20); hainbat aholku (16); hainbat ahots (11); hainbat aldaketa (72); hainbat alderdi (85); hainbat alderdik (40); hainbat alderdiren 

(12); hainbat alditan (58); hainbat aldiz (209); hainbat alor (16); hainbat alorretako (13); hainbat alorretan (39); hainbat arau (11); hainbat arazo (67); 

hainbat argazki (22); hainbat argibide (12); hainbat argudio (12); hainbat arlo (16); hainbat arlotan (58); hainbat arrazoi (44); hainbat arrazoirengatik 

(34); hainbat artelan (14); hainbat artikulu (20); hainbat artista (22); hainbat artistak (14); hainbat artistaren (11); hainbat aste (20); hainbat astetan 

(13); hainbat astez (11); hainbat atal (20); hainbat ataletan (14); hainbat aukera (40); hainbat auto (14); hainbat auzi (17); hainbat auzotan (12); 

hainbat baldintza (33); hainbat baliabide (12); hainbat balio (12); hainbat berrikuntza (13); hainbat bezala (18); hainbat bider (46); hainbat bilera (30); 

hainbat buruzagi (30); hainbat buruzagik (17); hainbat datu (65); hainbat denbora (16); hainbat dira (17); hainbat diru (16); hainbat disko (14); hainbat 

dokumentu (13) 

hainbat egitasmo (15); hainbat egun (27); hainbat egunetan (19); hainbat egunez (24); hainbat ekarpen (11); hainbat ekimen (113); hainbat ekintza 

(43); hainbat ekitaldi (87); hainbat elementu (23); hainbat elkarretaratze (18); hainbat elkarte (26); hainbat elkartek (35); hainbat emakume (27); 

hainbat emakumek (14); hainbat emanaldi (14); hainbat enpresa (24); hainbat erabaki (24); hainbat eragile (28); hainbat eragilek (62); hainbat 

eragilerekin (17); hainbat eragileren (17); hainbat eraikin (13); hainbat erakunde (43); hainbat erakundek (58); hainbat erakunderekin (12); hainbat 

erakunderen (20); hainbat erakundetako (11); hainbat erakusketa (12); hainbat eraso (49); hainbat erasotan (42); hainbat ere (24); hainbat eremutan 

(17); hainbat erreforma (15); hainbat esaldi (13); hainbat eskaera (24); hainbat eskola (12); hainbat eskualdetan (23); hainbat eskubide (36); hainbat 

eskumen (12); hainbat esparrutan (28); hainbat espetxetan (17); hainbat estatu (12); hainbat estatuk (15); hainbat estatutan (15); hainbat eta (510); 

hainbat etxe (23); hainbat etxebizitza (18); hainbat euskal (82); hainbat ezaugarri (26); hainbat eztabaida (15) 

hainbat faktore (13); hainbat faktorek (12); hainbat film (22); hainbat froga (16); hainbat gai (91); hainbat gairen (16); hainbat gairi (17); hainbat 

gaitan (11); hainbat gaitz (17); hainbat gaixotasun (11); hainbat galdera (32); hainbat gauza (216); hainbat gauzatan (14); hainbat gazte (27); hainbat 

gaztek (36); hainbat gehiago (14); hainbat gertaera (11); hainbat gertakari (17); hainbat gizarte (61); hainbat gizon (21); hainbat gogoeta (20); hainbat 

goi (12); hainbat gomendio (13); hainbat gorabehera (13); hainbat gune (16); hainbat gunetan (16); hainbat hedabidek (26); hainbat herri (59); hainbat 

herrialde (28); hainbat herrialdek (28); hainbat herrialderen (11); hainbat herrialdetako (43); hainbat herrialdetan (74); hainbat herritako (51); hainbat 

herritan (133); hainbat herritar (37); hainbat herritara (13); hainbat herritarrek (41); hainbat herritarren (13); hainbat hilabete (43); hainbat 

hilabetetan (14); hainbat hilabetez (32); hainbat hilketa (11); hainbat hiri (26); hainbat hiritan (77); hainbat hitz (24); hainbat hitzaldi (12); hainbat 

hizkuntza (11); hainbat hizkuntzatan (14); hainbat hobe (45); hainbat hutsune (13) 

hainbat idazle (30); hainbat idazlek (22); hainbat idazleren (12); hainbat ideia (12); hainbat ikasle (12); hainbat ikastetxetan (12); hainbat ikerketa 

(18); hainbat ikuskizun (11); hainbat informazio (124); hainbat ipuin (13); hainbat iritzi (15); hainbat irizpide (12); hainbat irregulartasun (12); hainbat 

irudi (14); hainbat iturrik (21); hainbat iturriren (21); hainbat izan (13); hainbat izen (25); hainbat jarduera (15); hainbat jende (47); hainbat jendek 

(21); hainbat jokalari (77); hainbat jokalarik (20); hainbat jokalariren (15); hainbat kale (15); hainbat kalte (13); hainbat kantu (21); hainbat kasu (23); 

hainbat kasutan (40); hainbat kide (82); hainbat kidek (75); hainbat kiderekin (14); hainbat kideren (19); hainbat kirol (11); hainbat kolpe (13); hainbat 

komunikabidek (14); hainbat kontu (67); hainbat kontzertu (25); hainbat kritika (14); hainbat kultur (19); hainbat lagun (125); hainbat lagunek (65); 

hainbat lagunekin (15); hainbat laguni (12); hainbat laguntza (12); hainbat lan (91); hainbat lanetan (12); hainbat langile (19); hainbat langilek (13); 

hainbat lege (24); hainbat leku (26); hainbat lekukok (17); hainbat lekutako (18); hainbat lekutan (121); hainbat liburu (54); hainbat lurraldetan (11) 

hainbat material (11); hainbat mende (17); hainbat milioi (11); hainbat minutuz (11); hainbat mobilizazio (20); hainbat modu (17); hainbat modutan 

(20); hainbat motatako (15); hainbat musika (20); hainbat musikari (16); hainbat musikarik (16); hainbat neurri (89); hainbat objektu (14); hainbat 

obra (23); hainbat ondorio (18); hainbat ontzi (11); hainbat ordezkari (36); hainbat ordezkarik (20); hainbat ordu (14); hainbat orduz (37); hainbat 

oztopo (18); hainbat partida (24); hainbat pasadizo (14); hainbat pasarte (23); hainbat pertsona (72); hainbat pertsonak (20); hainbat piztia (18); 

hainbat poema (16); hainbat politikarik (14); hainbat polizia (13); hainbat preso (35); hainbat proba (23); hainbat produktu (14); hainbat proiektu (35); 

hainbat proposamen (46); hainbat protesta (27); hainbat puntu (20); hainbat puntutan (11); hainbat saio (33); hainbat salaketa (19); hainbat sari (24); 

hainbat sektore (16); hainbat sektorek (17); hainbat soldadu (15); hainbat talde (83); hainbat taldek (100); hainbat talderekin (14); hainbat talderen 

(26); hainbat testu (15); hainbat tokitan (104); hainbat tresna (12); hainbat txosten (19); hainbat udal (14); hainbat udalek (11); hainbat unetan (25); 

hainbat urrats (24); hainbat urte (75); hainbat urtean (11); hainbat urteren (12); hainbat urtetako (13); hainbat urtetan (62); hainbat urtez (113); 

hainbat xehetasun (21); hainbat zati (11); hainbat zauritu (29); hainbat zerbitzu (14); hainbat zientzialarik (14)] 

hainbateko 1 izlag hainbesteko. Ez dagoela behar hainbateko adostasunik ekimen horren edukiei eta kudeaketari buruz. Nire 

zango luzatuen orpotik bertze hainbateko tartea gelditzen zen ohatze muturreraino. Ez zidan minik eman, baina bai hainbateko 

burtzoroa eragin. Horrela, bada, halako eta hainbateko Jaunak, Birjinaren sabelera etorriz, mundu honetan mespretxagarri, behartsu eta 

pobre agertu nahi izan zuen. Atseginez ikusten dugu gure antzokietan heroi gazte batek bere amaginarrebaren delituaren berri izatean 

hainbesteko laztura erakustea, delituari ziona hainbatekoa. 

2 iz hainbestekoa. Sekula harrapatuak ez diren eraileen ehuneko hainbateko hura. Korrituen hainbatekoa. Urtero-urtero 

hainbateko bat ordaindu behar ziotela. 

[3] hainbateko bat (3)] 

(hainbeste) 

[11] beste hainbeste (369); hainbeste aldatu (14); hainbeste aldiz (74); hainbeste arazo (11); hainbeste denbora (128); hainbeste denboran (48); 

hainbeste denboraz (13); hainbeste dira (13); hainbeste diru (23); hainbeste egin (25); hainbeste egun (11); hainbeste ere (20); hainbeste esan (13); 

hainbeste eta (56); hainbeste ez (13); hainbeste gauza (92); hainbeste gertatzen (13); hainbeste gustatu (15); hainbeste gustatzen (27); hainbeste hitz 

(35); hainbeste izan (13); hainbeste jende (90); hainbeste jenderen (18); hainbeste kalte (13); hainbeste lagun (12); hainbeste lan (35); hainbeste 

liburu (13); hainbeste maite (66); hainbeste neke (14); hainbeste non (15); hainbeste ordu (18); hainbeste urte (95); hainbeste urtean (18); hainbeste 

urteren (26); hainbeste urtetan (38); hainbeste urtez (37); hainbeste zor (12) 

hainbeste urteren buruan (15); hainbeste maite zuen (13); hainbeste hitz egiten (12); ez da hainbeste (40); beste hainbeste gertatzen (13); ez zen 

hainbeste (14); ez dira hainbeste (19); ez du hainbeste (17); beste hainbeste egin (16); hainbeste urte eta (16); hainbeste eta hainbeste (32); eta beste 

hainbeste (103);] 

hainbesteko 1 izlag halako kopuru edo tamainako. Eta geroxeago Manhattanen arrastorik ere ez, hainbesteko elurra ari 

zuen. Eta geroxeago Manhattanen arrastorik ere ez, hainbesteko elurra ari zuen. Baina izeberretik haginera ere ez dago hainbesteko 

aldea, Hem. Eta nik, hainbesteko arrakastak adoreturik, beste bi poema llabur egin nituen segituan. Ez nuen uste astegun gorrian 

Bilborako hainbesteko mugimendua zegoenik. Eta zer dela-eta hainbesteko presa? -Hainbesteko odolik ez nian sekulan ikusi -esan 

nion. Nire aitaren ondasunetatik hainbesteko ondarea badagokit eta. Hainbesteko zalaparta sortu zuen non herri osoa korrika etorri 

baitzen. Hainbesteko amorruz ari zen oihuka ezen puztu egiten baitzitzaizkion lepoko zainak. Goi-goikoaren esku-hartzeaz hainbesteko 

graziaz eta debozioz bete zen ia herri osoa, elkar zapaltzen baitzuten santuari entzun eta hura ikusi nahian. Bazirudien jende hark 

erabakitzen zuela gizadi osoaren etorkizuna; zer gizadiarena!, unibertso osoarena ere esan zitekeen, hainbesteko ahalegina eta grina 

jartzen baitzuen nork bereari eusten. Harri bat ematen didanak, sari bat izango du; bi ematen dizkidanak, bi izango ditu; hiru ematen 

dizkidanak, berriz, beste hainbesteko saria izango du. 

2 hainbesteko bat halako kopuru bat. Beren aurrezkien hainbesteko bat jarria zutenak. Baldin eta herrialde honetan dagoen 

auto-lapurreta pilarekin dagoeneko porrot egin ez badu, aseguru-etxeak hainbesteko bat emango dit, bere iritziz auto zahar hark balio 

zuenaren hainbesteko bat. Exekutatu bakoitzarengatik hainbesteko bat kobratzeak zekentasuna bultzatzen duela. Hitz bakoitzeko 

hainbesteko bat kobratzen zuen eskribidore putakume hark. 

[3] hainbesteko ahalegina (3); hainbesteko aldea (10); hainbesteko arrakasta (6); hainbesteko bat (6); hainbesteko beldurra (6); hainbesteko eragina 

(7); hainbesteko garrantzia (10); hainbesteko garrantzirik (16); hainbesteko gogoa (5); hainbesteko gorrotoa (3); hainbesteko ikara (3); hainbesteko 

ikusminik (3); hainbesteko indarrez (4); hainbesteko lana (3); hainbesteko pisua (3); hainbesteko presa (6); hainbesteko zalaparta (4); hainbesteko 

zortea (3)] 

haitada iz ipar saioa, jardunaldia. Eguerditan zintzur bustitzea eta bazkaria nahi duenarentzat, aratsaldean, soinu eta mus 

haitadak. Nesken "Pilotari Ttiki" haitadak. Partida edo haitadak arratsaldeko 3etan hasiko dira. Larunbatean ere pilotako ondar haitadak 

ederki joan dira aratsalde guzian. Lehen haitada ibiakoitz 11n eta bigarrena 25ean. Helduden igandean, Hendaian, xapelgo nagusiko 

finalerdien haitada bat. Mugaz bestaldeko txirrindulari bat, Igor Gonzalez Galdeano, atera da bosgarren, bakarkako haitadan balentria 

ederra eginik. 

haitz 1 [424 agerraldi, 69 liburu eta 70 artikulutan] 1 iz harrizko masa aski handia, lurraren gainetik edo urbazterrean 

goititzen dena. ik harkaitz; arroka. Mendian besterik da, haitzak, lurraren hezurrak baitira. Haitz baten atzean 

erdi ezkutaturik. Mendi garaietatik erauzitako haitzak. La Verna mendiko haitzaren oinera hurbildu zirenean. Harpeetako haitzetatik 

uraren hezetasun likidoa sartzen da, eta denei tanta mardulak darizkie. Haitza oso txikia zen orain; laster urpean geratuko zen. Arluzea 

haitzaren ondotik pasatzen zen Itoitz eta Artozki arteko errepide zaharra. Costa da Morteko haitzetan fuel olio asko gelditzen dela salatu

dute ekologistek. Gibraltarko Haitza. 30 metro inguruko garaiera du haitzak. Eskuineko haitzean den arrailadura batetik ura ugari 

ateratzen dela ikusi dute bi ibiltariek. Ezkerrean, berriz, haitzaren horma izerditsua, goroldio, iratze eta zuhaixkaz estalia. Batzuetan hain 

dira estuak haitz-arteko pasabideak non ezinezkoa baitirudi ataka horietatik iragaitea. ik haitzarte. Hobe dut zure lur elkorrean ez, baina 

haitz baten sakonunean sartu... Sandro senez ibiltzen zen haitzetan gaindi, teknikaz baino areago, eskuen indarrei fidaturik. Etengabeko 

haitz eta malkortegien artean. Haitz eta haizezko lurralde bat zen hura. Meatzeetako haitzean, beraz, bazen nikelik. 

2 (izenondoekin) Haitz handi baten azpian kukubilkatu ziren. Ezkerreko haitz garai eta irtenek. Hegoaldeko haitz aldapatsuen 

parean. Jauregipeko haitz malkartsuetan. Itsasoa haitz zorrotzen eta labarren kontra lehertzen ikusi zuen, indar handiz. Beren longainak 

zabaltzen dituzte aintzira-bazterretako haitz gorrien gainean. Haitz beltzezko arroila zorrotz eta mehar baten ezkerrean. Errautsek, haitz 

zulatuek eta lur xahutuak osatutako hegiak. 

3 (erkaketetan) Ulisesek zutik iraun zuen, haitz bat bezain tente. Olagarroa haitzari bezala lotu zitzaion Fructuoso, harik eta 

Amanciok dantza-lagun aldaketa eskatu zuen arte. Kostaldeko gorabeherei egokituak, nola lanperna haitzetara. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Han daude haitz-krabelinak, orri moreak tarteka, orri txuriak besteka, nahasian. Haitzkonkor 

baten gainean egoki etzanik paratu txakurra, eta gora abiatzen zen. Pagliaio-ko mendi-tontorrak, Wolkmann haitz-tantaiarekin. 

Harkaitzetan bizi da eta babesten, haitz-tontorrean du bere gotorlekua. Gora egin ahala gero eta meharragoa artezia, azkenean 

eskalatzailea haitz-hormara irtetera behartzeraino. Hegaztitzarrak garrasi lazgarriak eginez inguratu zitzaizkigun, atzaparretan egundoko 

haitz puska bana zekartela. Haitz-laginen analisi kuantitatiboak. Haitz zati bat zen, lurraren errai puska, mina indartsuek lurrari bortxaz 

kendua. Espetxea eta haitz erpinetik behera jaurtize lazgarria. Harkaitzetatik tamaina askotako haitz punta zorrotzak ateratzen ziren. 

Zilipurdika, haitz puntetan eta harkaitzetan joaz. · adlag Ez itsasoak ez olatu haitz jotzaileek. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Izotz haitz bat hurbilduko zaizue istriborretik. Hegoaldeko haizeak izotz haitz pilo 

bat ekarriko du eta pertikez ahaleginduko zarete enbarkazioa babesten. Baina, kare-haitza beti kare-haitza izaki [...]. Eta gatz haitz 

honetatik abiatuz Atlas izena duen mendia dago. · Sasikume halakotzat jotzen zuen, elur-haitzezko eta paperezko hibrido higuingarritzat. 

6 haitz buru 'Eta haitz buru hura?' galdetuko duzu berriro. Mendi bat, haitz buru bat, herensuge izan ziren; ibai bat, zeruetako izaki 

baten negarra... 

haitz 2 ik haritz. 

haitzalde iz haitz asko dagoen aldea. Muino txapal eta elkor batean, dena haitzalde eta sasi ihar, amildegi koniko ziklopekara 

bat erroizten zen hondorantz, krater artifizial bat, laurehun metro zabal. Unaldietan, bere gogortasun sideral, etsai, arrotzean hautematen 

nuen inguratzen ninduen haitzaldea, Alpe-mendipeen berde sigi-sagatsua. 

haitzarte iz haitz arteko hutsunea edo ebakidura sakona. ik harkaitzarte. Bidea, haitzarte handietan barrena 

ebakia, posta kotxeak lasai pasatzeko modukoa da. Ondoren, Etamgo haitzartera jaitsi zen eta hango leize-zulo batean jarri zen bizitzen. 

Haranaren burura heldu baino pixka bat lehentxoago haitzarte baten sarrera begiztatu dute. Haitzartean elorri-sasiz erdi ezkutatuta 

dagoen ahoa. Argitasuna haitzarte batetik sartzen zen, eta, ikusi nuenez, handik irten ahal izango nintzen. 

haitzulo 1 iz [112 agerraldi, 28 liburu eta 7 artikulutan] haitzetan berez gertatzen den barrunbea. ik hartzulo; 

harpe; haizpe. Basoetan eta mendiko haitzuloetan eta oihanetan bizi ziren. Harkaitz artean bizi ziren, koba eta haitzuloetan. 

Gauak eta eguraldi txarrak behartuta, haitzulo baten babesean aurkitu zuten aterpea. Armintza eta Lemoiz arteko haitzulo batean. 

Arantzazu inguruan bada Lizarkoba deritzan harpe edo haitzulo bat. Lapurren buruzagia, bestalde, erabat aztoratua eta zapuztua itzuli zen 

bere haitzulora. Beste egun batez, Ali Babak semea haitzulora eraman, eta sartzeko sekretua erakutsi zion. Gero haitzulo bat agertuko 

da, eta eskaileretan behera eginez gero, gela abobedatu baterako sarbidea topatuko duzu. Batzuetan halako marmar sor batzuk aditzen 

zirelako haitzuloan. Familiak beren etxeetan sartzen ziren, trogloditak haitzuloan bezala. Haitzuloetako lehenengo marrazki eta 

grabatuetatik bideo-arteko komikietara. Non geratu dira Platonen haitzuloaren mitoa eta errealitatea?. Non da lehoiaren haitzulo zen 

hiria? han hartzen zuten lehoikumeek beren jana. Haitzulo hartan baziren harearritzar batzuk gizon eta animalien aurpegi-itxurakoak. 

Kasimek, zaldien zalaparta haitzulo barnetik entzunik, argi ikusi zuen lapurrak iritsiak zirela eta bereak egin zuela. Haritzezko ate handi 

batzuetatik, haitzulo-tankera zuen atari nagusira sartu ziren; 

2 (izenondoekin) Han, haitzulo handien artean. Harkaitzezko muino altu, aldapatsu, beltz bat zegoen, mendi lerro apal baten atala, 

bidezidorrez eta haitzulo txikiez josia. Labar honetako haitzulo luze sakon batean sartu omen ziren. Haitzulo gorde batean ezkutatu zen. 

Hornigai, bizigai eta garagardo-kantitate handiak aurkitu ziren, bidelapurrek etxola eta aletegi eta haitzulo abandonatuetan 

ezkutaturikoak. Haitzulo berriaren zirritu guztietatik irazten zen zilarbizia tanta-intzirika, garagardoa upel berrietatik bezala. Haitzulo ilun 

baten alboetan kokaturiko harrizko eraikuntza multzo estua. 

haizagailu (orobat haizegailu g.er.) 1 iz haizeztatzeko gailua. Negatiboak ilearendako haizagailu batekin lehortzen. 

Metroa, igogailuak, semaforoak, berri ajentzietako teletipoak, haizagailuak... denak geratu ziren. Sabaiko haizagailuak egundoko zarata 

ateratzen du. Hor ari da nire haizagailu txikia [...] burrunbaka gau eta egun. Jantoki zikinean, hezueriak jotako haizegailu batek giroa 

freskatzeko itxurak egiten zituen. 

2 (industrian eta) Haizagailuaren maskorra irekirik xurgauspoa martxan jarri, huts-etetekoa itxi, eta ponpa gelditu zuen. Harria hain 

lodi zuen egina nun elur haizagailuak atera behar izan baitituzte bidearen garbitzeko. 

haizatu, haiza(tu), haizatzen 1 du ad uxatu. Sotora sartzen gara, baina keak handik haizatzen gaitu. Sekulan mihitik zerbait 

eskapatzen bazitzaion, herritik haizatuko zuela mehatxatu zuen. Zakur herresta bat bezala haizatuko haut hemendik. -Orain ehun urte, 

gure arbasoek espainolei buru egin zieten eta haizatu zituzten! Immigrazioa kontrolatzeko politiken aitzakiaz, 13.000 jende haizatu 

dituzte dagoeneko AEBetatik. Hiru ministro kargutarik haizatu dituela. Gobernuak egia esan die espainiarrei eta beste batzuk dira, aitzitik 

ere, gezurra haizatu dutenak. Goizeko hotz honek eta bide bazterrean hedatua den izotzak, gaueko lo eskasak gorputz osoan ezarri didan 

nagitasuna harrotzen eta haizatzen didate. Une batez, gogotik pasatu zitzaion gizon haien hiltzearen hobenduna zela, baina ideia hura 

haizatu zuen. Kezkak burutik haizatu nahian. Sabeletik gosea haizatzeko. Irudi du beldurrak loa haizatzen duela. Tulipa-petaloak erauzi 

ditu haizeak; haiekin haizatu da gure poza. Eta horra non datorren ahaztu beharra, hots, izen bat burutik haizatu behar-eta-ezin beltz 

hori. Stalin kamaradak Atlantikoraino hedatuko dik laster armada gorria, eta berdin haizatuko ditik bele katolikoak eta arrano faxistak. 

2 aienatu. Gazte joan zen Parisera pianista moduan, eta garaian zituen ideia «katoliko, frankista eta antikomunistak» pixkanaka haizatu 

zitzaizkion. 

3 airera bota, airean astindu. Haizexka ekarri eta gari-garagarrak haizatzeko "bentiladore" egokiena zatekeen bafada laguntzailea. 

Ba... batzuk leku jakin batean haizatzen dituzte, hildakoari asko gustatzen zitzaion lekuren batean adibidez. Elur hautsa haizatzen duen 

helikopteroaren berde zurbilari begira. Denbora galduaren errautsak haizatzen ari garenean. Mahai gaineko hautsa haizatzeko bezala 

putz egin zuen. Zoraturik al zegoen etxe aurrean izarak haizatzen ibiltzeko. Kaskoa kendu, ilea haizatu eta ateari heldu dio Lizarriturriri 

paso emanaz. Ikurrina haizatzen ausartu zirenen egolatria puntu hori paperean jaso? Toreatzaile batek kapotea nola, halaxe haizatzen 

du oihala bizarginak ehiztariaren lepo inguruan lotu aurretik. · Karpeta ireki eta folio mordoa haizatu zuen, dirua haizatzen den bezala, 

hatzekin sortaren ertza sakatuz. 

4 aireratu. Orbela zapaltzen hasi zirenean antxetaren halako bi izanen zen hegaztia haizatu zen hostajetik.

5 airatu, zabaldu. -Egia al da egiten genituen gauzak haizatzen ibili haizela? Ez zitzaien gustatzen beren familiaren kontuak 

haizatzea. Gobernuak egia esan die espainiarrei eta beste batzuk dira, aitzitik ere, gezurra haizatu dutenak. Eta haren heriotzaz ez da 

haizatuko erru-marmarrrik. Gure zenbait hanka-sartze ondo asko haizatu zituen prentsak, gu lotsagarri utziz, haizatzeko modukoak izan 

baitziren izan ere. Komisarioaren alderdi ilun zenbait haizatzen saiatu omen ziren. Hura posibilitate bat zen, komunikabideek berehala 

haizatu zutena... Diktadoreak Gustavo Duran sobietarren agentea eta homosexuala dela haizatzeko agindua ematen du. Zergatik 

haizatu da eskakizunarena, hain zuzen ere, orain, hura urrian sinatu bazen? 

6 puztu. Bizikletaren gurpilak haizatzeari ekin zion. Mattinek irri egin zuen eta, ohi zuen bezala birikak haizatzen zituela eta bularra 

kanporatzen, erran zuen: [...]. 

7 haize eman. "Ufa!" Aurpegia gorbataz haizatzeko itxurak egin zituen. Ez dugu nahikoa jendeari jarlekuez haizea ematea: orain 

mahaiak ere haizatu behar ditugu! 

8 harrotu. Lehendik ezagunak ziren desadostasunak haizatu dira berriro, eta ildo kritikoek aspaldiko kritika garratzenak egin dizkiote 

Begoña Erraztiren zuzendaritzari. Tirabirak berriro haizatu dira. 

[3] boteretik haizatu (4); kargutik haizatu (4)] 

haizazu izond haizatsua. Holako snobismo ziztrin eta haizazua ezin dut eraman. 

haize 1 iz atmosferaren higidura; higitzen den airea. Haize, tenperatura, presio, eta eguzki-laino-eurien denen arteko gune 

berezi hori. Zabaldu zure fedegabekeria lau haizeetara. Beren patua mundua zeharkatzen omen duten 14 haizeen esku zegoela. Haizete 

beldurgarriak Kantauri itsasertzean: 125 km orduko ibili zen haizea, behin eta berriz. Haizea hasi zuen. Haizea atera zuen, baina 

airearen goiko geruzetan baino ez oraindik. -Haizea dakar -neska ahotsa. Dantza eta kanta, adiskide, / haizea dator Larrundik! Haizea 

iparretik zetorrenetan ekartzen zuen itsasoak egur gehiena. Haizeak mendebaldetik jotzen zuen oraindik. Hegosartaldeko haizeak joko 

du. -Zer haizek joko zion, bada? -zioen bere artean. Iragaiten dira haizeak eta kontra-haizeak, eta badirudi ezen ez dela deus ere 

gertatzen. Gero, haizea altxatu zuen eta lehortzen zintzilik jarritako arropa puztuek bereganatu zuten nire arreta. Hondartza, eremu luze 

haizeak astindua, eta itsaso berdea, zuriz zipriztindua. Zeren, haizeak baretuko ez balira, ezein indarrek ezingo lituzke gauzak galgatu ez 

suntsibidetik libratu. Haizeak astinduriko liho-landarearen dardararekin hitz egin zuen: [...]. Haizeak harroturiko hauts-zirimolak. Komeni 

zaik haize pixka bat hartzea. Haizerik gabeko aire hotzari. Atzera eta aurrera ibili nintzen, eskuak patriketan, batzuetan haizearen alde, 

ia-ia airean eramana, eta besteetan haizearen kontra, kostata noski, burua makurtu eta gogor ekin behar bainion aurrerantz. Eguzkitik 

jasoriko beroa, halere, murriztu edo areagotu, biak gerta daitezke zein haize dabilen. Une batez pentsatu zuen haizearen hotsak esnatu 

zuela. Ospe hutsalaren haizeak puztuta, bere gudari-taldea Pugliara eramatea erabaki zuen. Harrizkoa uste genuen jauregia, lastoz egina 

zen, eurien eta haizeen mende zegoena. Ildoen gainera etzan zen haizetik babesteko. Haizeak garai joanen errautsak harrotzen ditu, eta 

nik usoak ikusten ditut zeruan. Han goian, beraz, haizez eta suz beterik dago dena; horregatik trumoiak eta oinaztuak nondinahi sortzen 

dira. Handik aste batzuetara "Haizearekin joana" izeneko filma estreinatu zuten. · Maurrasen luman Erromantizismoaren gaitzespenik 

gaitzena da hori: edozein haizetakoa, errogabekoa, superfiziala esan nahi du. 

2 (izenondo eta izenlagunekin) Haren adarrek karraska egiten zuten, haize handia balebil bezala. Halako haize indartsua 

dabilenean eskribauren bat hil dela esaten zuten antzina. Haize nahasiak zebiltzak hemen inguruan. Meseta aldetik datorren haize lehorra. 

Itsasoko haize umelek dakarkiguten aire fresko euritsutik. Mendiko haizea arnastu nuen. Udaldiko haize beroa, hezetasunez gainezka 

datorkiena. Haize eme, hozkirriak... Haize hozkirria bainuen, estutasun hartan, lagun bakar. Sargoriaren kontrako haize fresko apur bat 

sentitu zuen. Kontrako haizeen eraginez. Haize polarra esanda ez dakit antzemango dion gure baserritarrak, ipar beltza deitzen baitio 

berak. Siroko delako haizea. Garaian garaikoa ez den haize gordin arrotzari berriz haize berdea esan ohi zaio. Haize kontinentala, gurean 

frantzi-iparra deitzen dioguna. Istriborko haize ederra genuela itsasoratu ginen. Ekialdetik jotzen zuen haize leunak. Haize arin batek erdi 

harrotzen zizkion oihalak. Ipar edo iparrekialdetik jotzen duen haize latza,sukarra eta erreuma-handitsuak berekin ekarri ohi dituena. 

Eguna eguzkitsua eta beroa zen, eta haize mehe bat sartzen zen auto barruan. Zenbat eta presio-gradientea pikoagoa izan, orduan eta 

haize latzagoa. Haize zakar batek jotako ihi herbala balitz bezala. Haize zirimolatsu ikaragarria Castevellen, zuhaitzak orpotik bihurritu, 

atera eta puskatu zituena. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Ez dabil haize-punta arinenik ere. Ez baitzebilen haize-muturrik. Ontziak Eolia 

uharterantz zihoazen atzera, haize-ekaitz ikaragarri batek bultzaturik. Héraclius doktorearen giltzaria, haize bafada bat bezalaxe sartu 

zen. Gain hartan haize ufako batek hedoiak baztertzen ditu. Airean geldia zegoen usaina harrotu du haize-bala batek. Haize kolpe 

ikaragarri baten eraginez. Bero zakarraren ondotik sortzen den haize firfira goxoari. Belatxingak, berriz, haize txanpa ttikienarekin 

jolasean. Ordutik aurrera Almak, haize-egunetan, Mahlerren kanta jotzen zuen. Korridore zuzen eta zikinak, haize-leku, arbolarik gabeko 

espaloi luzeekin. Langile batzuk hilobien inguruetako orbela biltzen ari ziren haize-xurgagailu batekin. Haize-ponpa eta urtegia ikustera 

doaz jabegoaren mugaraino. Haize-geriza ganduz estalian zehar begiratu behar du Lucyk gidatzeko; Grahamstown-eko bidea hartzen du. 

Aspalditik genuen haize tresnaren bat sartzeko gogoa, eta Asier azaldu zenean zorte ikaragarria izan genuen. Hari instrumentuak lehenik, 

haize instrumentuak ondoren, eta butzeko, perkusioa eta arpa. Fanfarre bat antolatu ere bai, haize-tresna zalapartari eta kantariekin. 

Haize sekziokoak (saxoa eta tronpeta) eta erritmo gitarrarena. Haize sistema bidezko zabor bilketa gehiago egingo dute Gasteizen. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Itsas-haize edo brisara arratsalderokoa gogoan izanik. Izotz haizeak erraztatu 

plazan hitz egiteko premia ankerra piztu zitzaidan. Hego emea ere deitzen diogu, eguzki-haize nafar horri. Euri haizea ere halatsu dator 

beti bide jakin batetik. Baina hego xuabe geldoa, hego punttua menditik behera disimuluan datorrenekoa lur-haize, lehor-haize, barren- 

haize hori genuke terrala, berez. Mendi-haize motelsko bat besterik ez dabil. Zefiro haizeak jotzen duen bakoitzean. · Eta irribarre 

okertuan halako bozkario bat antzeman nion, barre-haize bat. Halako mirespen moduko bat, burla-haize batekin nahastuta. Gaixoa edo 

eria baino hobeki ez ote datozkion mina eta minarekikoa gure baitan joka darabilgun morbo-haize honi. Orduan zer litzateke morboa?: 

legea hauste hutsaren laineza eta txoro-haizea? 

5 (esapideetan) Norat haize, han aise. 

6 (erkaketetan) Ohartzen zen hargatik ele haiek haizea bezain arinak eta iheslariak zirela. 

7 haizezko 1 izlag Eurek badakitela gogoaren izaera odolezkoa dela, edo baita haizezkoa ere. Eurizko eta haizezko egundoko ekaitz 

gogorra. Haitz eta haizezko lurralde bat zen hura. Haize harrizko bihurtzeko, haizezko korapilo bihurtzeko. Begiak hertsiz, guztien artean 

tiratzen zen haizezko hari ikusezina mirets nezakeen. Gure eguneroko solasaldiak gehienetan isolamenduaren aurkako manifestu 

haizezkoak baino ez dira. 

8 haizezko 2 (musikan) Perkusio, korda eta haizezko instrumentuen bitartez. Akordeoia eta haizezko tresnak baino ez ditugulako. 

Alan Griffin irlandesa, haizezko soinu tresnen joilea. Erregeek ekarria zidaten haizezko melodika baten bila. Bigarren atalean haizezko 

zortzikotea entzun genuen: Beethovenen [...] Octeto Mi bemol maiorrean, op.103. 

9 haize alde adlag ik haizealde. Bela biak haize alde, badian sartzearren. Oihalak haize alde zabaldu eta sarraskia eta haragi 

festa hasi aurretik alde egin. Orain dena haize alde doakiola ematen du. Hasian hasi eta haize-alde, egokiera probestea erabaki nuen. 

10 haize-babes 1 iz haizetik babesturiko gunea. Enbarazuan dagoen mendi edo muinoa pasa eta gero, hantxe eguteran, 

haize-babesa nola harrapatzen duen, han bai, hain arin datorren elurra, hantxe beheraka doa, haize-hutsunea topatzen duelako. Irlandar 

baso guztiak bezala, ez zen oso zarratua eta muino baten magalean hazten zen, haize-babesean. 

11 haize-babes 2 (txirrindularitzan) Aldeko haizea eduki zuten etapan eta haize-babesak sortu zituen horrek. Aurkako eta alde 

bateko haizeak jo du eta tropelburuan joan behar genuen haize-babesak sortzen baziren atzean ez geratzeko. Haize-babes batek 

lozorroan harrapatu zuen alemaniarra eta 7.35 galdu zuen. Haize-babes batean geratzea akats ñimiñoa delako Ullrichentzat. 

12 haize-beltz iz Mendebaldeko haize zakar bortitzari haize beltza deitu izan zaion era berean, ekialdeko eguzki haize fin goxo eta 

ongarriari haize xuria deitzen zaio Nafarroa Garaiko nekazal giroan. Haize zakarra, haize beltza balitz bezala zabaldu zen Frantziako bazter 

guztietara mendeku nahia. Negua iluntzeetan hasten da, ezari-ezarian, udazkenaren epelaldiak birrintzen, eta horretarako hiruzpalau 

egunez behin-edo bidaltzen dituen haize beltz horietakoa zebilen. Behin galdutako ametsak ez direla berreskuratzen, haize beltzak, haize 

izu-eragileak, haize zakarrak eramaten baititu ez jakin nora.

13 haize-bolada Haize boladarik ez dabil. Haize-bolada hotzak jo zuen gero. Haize-boladak penaturik ibili zela. Urte berean, 

abenduaren hasieran, Perpinyà hirian San Frantzisko Paulakoaren komentua hondatu zuen haize bolada batek, Beaufort almiranta izan 

zen, berriz, haizeen indarrak eta haize-boladak klasifikatzeari ekin ziona. · Hego haize bolada ikaragarriak. 

14 haize-burrunba Olinpon, jainkoak babesean bizi dira; ez dute haize burrunbarik, ez eurijasarik, ez elurterik. Berehala aurkituko 

nuke babesa ekaitzaren haize-burrunbatik. 

15 haize eihera haize errota. Laborariak, karrika hegian punpa eta jauzika hasten ziren, besoak atzoko haize-eihera zaharren 

antzera itzulikatuz. 

16 haize eman (orobat haizeman g.er.) ik beherago 33. ik putz 7. Carmichael jaunak kandelari haize eman eta itzali 

zuen. Gizon beltz handi batek haize ematen zigun bitartean. Eguzkiari haize ematen dioten palmondoak. Biriketako hauspoak haize 

emaitetik gelditu zitzaizkion arte. Igurtzi harekin begiak, gero haizeman, eta sendatuko zaizkio. Baina zuk haize eman / eta irentsi egin 

ditu itsasoak. Batetik bestera desfilatzen zuten aireportuan, pasaporteaz haize ematen zutela. · Burutapen horrek piztutako kolerak haize 

eman zidan eskailera azpira ailegatzeko. Poliziek eta militarrek gogor jokatzen zuten gerrako errautsei haize ematen zietenen aurka. 

17 haize erauntsi (orobat haizeerauntsi g.er. eta haizerauntsi g.er.) Haize erauntsiak daraman orbela. Tabernako 

atea zabaldu zen ostera, oraingoan haize-erauntsi gogor batek eraginda. Berebiziko haize-erauntsi batek astindu zuen gero etxea. 

Bizpahiru ate- eta leiho-kolpe entzun zen haize-erauntsiak behartuta. Jaunak, ordea, haize erauntsi zakarra aterarazi zuen itsasoan. 

Herensuge eta leize, su eta kazkabar, elur eta laino, eta zure esanetara dauden haizeraunsiek. Eta haizeerauntsi hark ekarri zuen azken 

gauza kartela izan zen, "Bost minutuan, egina" idatzirik zuena... Haize, euri eta elur erauntsiak Kanariar Uharteetan. 

18 haize erre (orobat haizerre), haize bero eta idorra. Afrikatik heldu berria behar zuen haize erreak arrain ustel eta 

zarama hatsa zekarkigun. Baina hareazko pistan haizea altxatu da, haize errea, eta bafada bortitz batek txanoa eraman dit. beste zazpi 

galburu sortu ziren, meharrak eta haizerreak ihartuak. 

19 haize errota haizeak ibilarazten duen errota. Besoak haize errotaren hegalak bezala, oinak, berriz, ur errotaren gurpilak 

bezala. Higitu zuen ezpata baterat eta bertzerat haize-errotaren hegala baino arinago. Ekaitzek haize errotaren beso bat eraman zuten. 

Inozokeria galanta litzateke haize erroten kontra borrokan egitea... Haize errotentzat osagai elektronikoak egiten ditu. Gizakiaren 

ongizateari eta Euskal Herriaren aberastasunari mesede egiten dioten haize-errota politak. Haize errota xuriek bere hegalen elegantziaz 

zerua zirikatzen bezala dute. Haize-errotentzako palak garraiatzen zituen kamioi bat. Haize erroten parkeak. · Munduko hirugarren haize 

errotagilea. 

20 haize girotu aire girotua. Berrogeita hamar urteren iraulieran, lodia, handia eta, haize girotua gorabehera, lepoko korbataren 

atzetik izerdika. Leku jendetsu eta builatsua, haize girotuaren arrimora funtzionarioz, etxekoandrez eta saltzailez mukuru betea. 

21 haize gorri (orobat haizegorri g.er.) Norteko haize lehor min hotzari, hormaizea ere deitzen zaionari, haize gorria esaten 

zaio. Hatsa mila puskatan ebakitzen duen haize gorri batek. Martxoko landareak, garizuma eta haizegorria. 

22 haize kirri (orobat haizekirri g.er.) Haize kirriak granada-arbolaren adarrak astintzen zituen, euri lodi bat zurrustaka 

jariaraziz. Euria haize kirri bihurtzen zen. Haize-kirri atsegin bat dator hurbiletik, bere betiereko bidea egiten ari den Po ibaiaren aldetik. 

Haizekirri iheskorrei egin nien galde, eta hegaztiekin batera aire zabal osoak erantzun: [...]. Sortaldeko haize kirriak bere perfumea 

hauspotzen du nekropolisean gaindi. 

23 haize-kontra adlag Ontzia haize kontra jarri genuen. Noroeste jotzen dik, ezin diagu arraun egin haize kontra. Norabide aldera 

begira jartzen da proa eta, hartara, ia haize kontra ere aurrera daiteke. Bide napurretarik nindoala, haize kontra eta hezurretaraino 

txipatua. Noiz hasi zen nire bizitza haize-kontra joaten. Baita haize kontra eta iritzi publikoaren kontra ere. Ondikotz, nik ez dut inoiz luzaz 

iraun haize-kontra. 

24 haize korronte haize-lasterra. Haize korrontea sartzen zen ate handi zabaldutik. Haize-korronte kaltegarriak nola saihets 

daitezkeen ikusteko. 

25 haize-laster aire masa baten higidura jarraitua. Ez nion arretarik jarri, ustez haize lasterren batek oihalen bat mugituko 

zuelakoan-edo. Bat-batean haize-lasterra sortu eta ilea harrotu zion. Zoru hotzaren gainean etzan nintzen, ate zirritutik haize-lasterra 

bazebilen ere. Kaietatik zetorren haize laster batek urratu zuen kalea. Hego Manhattanetik zetorren haize laster hozkirriak lanera 

zihoazen oinezkoen aurpegi deliberatuak goxatu eta poztu egiten zituen. Pospoloak itzali zizkion haize-laster batek. Amak erantzuten zion 

haize-lasterrak oso txarrak izaten direla adineko jendearentzat Ni neu erraz erasaten naute haize-lasterrek. Malins andreari ez zaio 

komeni haize-lasterrean zutik egotea. Ondo kontuan hartu zuten behar bezain babestua egon zedila haize-lasterretatik. Korridoreetan 

haize-lasterrekin hotz handia egiten zuen. 

26 haize oihal ehun gogorrezko zatia, gehienetan puska josiez osatua, haizeak eragiten dionean ontzia 

mugiarazteko antolatua. ik bela. Ontzi-mota berria asmatu zuten hamabosgarren mendean, hiru masta eta sokateriaz hornitua, 

lehenengo latindar haize-oihalak eta gero txopatik brankara oihalak zituena. Baita hegan ere, haize-oihala hegaltzat harturik. Doi-doi 

patchwork modura osatutako haize-oihala eta lema horiez gain ez du ontziak besterik. Zeren eta untzi on bat duenak untziz egin 

baitezake, oinez ez ezik, lasterka ere, ur gainean... baita hegan ere, haize-oihala hegaltzat harturik. 

27 haize-orratz kanpandorreetan-eta kokaturik, haizearen norabidea adierazten duen tresna, metalezko 

atal birakor batek osatua. Lehenbizi asmatu zuten meteorologia alorreko tresna, haizearen norabidea, haizeen nondik norakoa 

seinalatuko zuen haize-orratza izan zen. Benetako Elizaren kanpandorreko haize-orratzeko oilar bihurturik. Eta, jakina, haize orratz 

bat ere behar zen, eta hari loturik, anemometroa, haizearen abiada neurtuko zuena. Katua zitzaion haize-orratz, katua euri-iragarpen. 

28 haize parpaila telaz edo paperez estaliriko armazoi arin batek osatzen duen jostailua, liztari luze batez 

aireratzen dena. ik kometa. Euskara, abertzale mugimenduaren haize parpaila bihurtua da, abertzale izateko euskararen jakitea 

ez delarik jada hain beharrezko. Bigarren haize-parpaila aireratuz: bereiz abiatzearen kalteen eta euskararen desagertze larriaren arteko 

lotura bitxia egin zuen orduan. Horretarako etsai madarikatuaren haize-parpaila altxatzen dute: bereiz baldin badoaz etsaiak bidea erraza 

duke, batera balitz aldiz alderantziz. 

28b haize tunel hegazkin prototipoen eta kidekoen aerodinamika saiatzeko erabiltzen den tunel modukoa. 

Autoa hobetzen saiatzen ari gara, batez ere haize tunel berriarekin. 

29 haize xuri ik beherago 31. Ekialdeko eguzki haize fin goxo eta ongarriari haize xuria deitzen zaio Nafarroa Garaiko nekazal 

giroan. Leiho irekitik sartuta, haize xuriak ile bakanak mugiarazten zizkiola. Haize xuri batek eguneko beroa ahantzarazi nahi zuen. 

30 haize-zirimola Haize zirimola izugarria. Haize zirimolak harrotu duen itsaso beltza. Baina hire oihua haize-zirimola bezala sartu 

zaidak gorputzean barrena... Bere burua ikusten zuen, haize-zirimolaren begian. 

31 haize zuri ik gorago 29. Eta haize zuria hasiko da, gainera, haizeak elur hautsa ekarriko baitu. Ikuspegi garai, epel eta leunetik 

so egingo diozu haize zuriaren espektakuluari, haizeak elurra bere ohetik astindu, zirimolatan jaso eta, alde batetik bestera daramala, 

zurrunbilotan eragiten duen artean. 

32 haize-zurrunbilo Dardoz eta lantzaz ekiten diote tornadu gisako haize zurrunbiloei. Zeren ene ordu arteko bizitza haizezurrunbilo 

bat bezalakoa izan baitzen. Eta gero berriro beste tupustaldi bat..._haize-zurrunbiloen artean ohi denez. 

33 haizea eman ik gorago 16. Guztiok mahaian agertzen ginen, eta berak haizea ematen zidan haizemaile batez. -Berdinberdin: 

haizea eman diezaioket nire mahaiko karpetarekin. Berriro suari haizea ematen hasi zenean. Angiek kafearen keari haizea 

eman zion. · Amak, badakizu, hau eta beste, haizea ematen dio... Epaiak haizea eman dio Nafarroako Gobernuari. Berezitasunak 

indartu, hau da, euskalki jakin batean gainerakoetatik banatzen duen zerbait baldin bada, horrexeri haizea eman. 

34 haizea hartzera Central Parkera joan ginen haizea hartzera. · Baina, azkenean, haizea hartzera bidaltzea erabaki zuen. Oso 

ongi zekien hark haizea hartzera bidaliko zintuela. Baina Manzanoren iskanbilaren ostean, dena haizea hartzera joan da berriro.

35 haizeen arrosa Haizeen arrosaren bidegurutzean. 

36 Haizeen Orrazia mug Donostiako Haizeen Orrazian, Elkarri-k antolatutako manifestazioan. eta Haizeen Orraziaren ziluetari 

begira amodioa egin genuen, inoiz egin ez dudan bezala. 17:30ean abiatuko dira Haizeen Orrazitik. 

37 lau haizeetara (118 agerraldi, 19 liburu eta 28 artikulutan; orobat lau haizetara 120 agerraldi, 29 liburu 

eta 19 artikulutan) Donatien libertinoa da, bai, berak onartzen du eta lau haizeetara aldarrikatzen. Haien soinu arinak gora joaten 

ziren, kea bezala, eta gero lau haizetara barreiatzen. Nahi adina mikrofono izan ditu [...] bere gezurrak lau haizeetara zabaltzeko. Eta 

mesedez eskatzen dizut hala jakinaraz dezazun lau haizeetara. Lau haizeetara zarta zitekeen sumendi birtuala bainintzan. Lau errekek, 

urezkoak, esnezkoak, eztizkoak eta ardozkoak lau haizeetara gurutzatzen dute baratze miresgarria. · Lau haizeetarik heldu dira 

merkatariak. 

38 mendebal-haize Astearte osoan ariko du euria, mendebal haizeak hiri gainera igorritako hodei lodietatik. Eta mendebal haizea 

non sortzen den, han ibiltzen da amorratuen, errabiatuen eta ankerren. Zigortu ditu, bai, eta kanpora bota; mendebal-haizearen antzeko 

arnasaldi gogorrez eraman ditu urrutira. 

39 sorgin haize Ekaitz aurreko sorgin-haize zirimolatsua. Sorgin-haize hurakan kutsuko batek hiru errota atera zituen ipurditik. 

Sorgin-haizeak plastikozko poltsak altxatuko ditu errepideetatik. 

[8] gaueko haize (11) 

haize alde (9); haize babesak (10); haize bafada (9); haize bero (10); haize beroak (8); haize bihurtzen (8); haize bolada (105); haize boladak (23); 

haize boladek (10); haize bortitza (8); haize bortitzak (14); haize eman (16); haize emanez (10); haize ematen (12); haize epel (9); haize erauntsi (16); 

haize erauntsia (16); haize erauntsiak (15) 

haize errota (35); haize errotak (19); haize erroten (12); haize firfira (8); haize fresko (11); haize freskoa (33); haize hego (12); haize hegoa (13); haize 

hegoak (8); haize hotz (22); haize hotza (42); haize hotzak (24); haize kolpe (17); haize kontra (18); haize laster (8); haize leun (16); haize leunak (15); 

haize pixka (19); haize zakar (15); haize zakarra (16); haize zakarrak (11); haize zirimola (14) 

hego haize (40); ipar haize (16); itsas haize (11); itsasoko haize (9); 

aldeko haizea (14); haizea atzeman (8); haizea dabil (9); haizea eman (10); haizea ematen (9); haizea hartzera (22); haizea sartzen (8); haizea zebilen 

(15); hego haizea (39); ipar haizea (10); haizea eta euria (10) 

ekialdeko haizeak (13); haizeak astintzen (15); haizeak ekarritako (9); haizeak eraginda (8); haizeak eraman (30); haizeak eramango (9); haizeak 

eramaten (9); haizeak jo (23); haizeak jotzen (25); hego haizeak (30); ipar haizeak (14); itsas haizeak (8); itsasoko haizeak (8); haizeak gogor jotzen 

(8); euriak eta haizeak (8) 

haizearen eraginez (13); haizearen indarra (10); haizearen kontra (23); haizearen mende (8); haizearen norabidea (11); hego haizearen (12); lau 

haizeetara zabaldu (13); lau haizetara zabaldu (13)] 

haizealde (korpusean soilik haizalde eta haize alde; Hiztegi Batuan haizealde agertzen da) 1 iz haizea 

datorren aldea. ik haize 9. Ahalik eta hondar busti gehien hartu eta palakadak botatzen genituen haizaldera. 

2 itsasontzietan, haizeak jotzen duen alboa edo inguruko aldea. ant haizebe. Haize aldera eduki beharra zegoen, 

edo bestela, saihetsean joz gero, irauli egingo zen ezinbestean. 

haizealdi iz haize bolada, haize-erauntsia. Gaueko haizealdi zakarren ondoren. Hostoa ur-lasterrean bezala, astaputza 

haizealdi batean bezala, hasi da bere azkenera lerratzen. 

haizebe iz itsasontzietan, haizeak jotzen ez duen alboa edo inguruko aldea. ant haizealde 2. Lasta mugitu eta 

brastateko batean aurrerantz joan zen, haizebe aldera. Kaian ainguratzen ari zen bapore handikote baten kiratsa zetorren haizebetik. · 

Jaso aingura eta jo dezagun Haizebeko irletarantz. 

haizebegi iz haizea dabilen lekua. Noski, hegoa eta epela beheko txoko eta sakanetan izan ohi da, eta haizebegi apartekorik ez 

den potoloetan. Non zauden, haizea ere, zuzen-zuzen sartzen da toki batzuetan, haizebegi garbi eta enbarazu gabean. 

haizebegitxo iz adkor haizebegia. Eguzki garbitan, haizebegitxoren batean asaldatzen zaituena. 

haizebelastu, haizebelats/haizebelastu, haizebelasten da ad adkor aztoratu. Bagenekien Pitxita gure astoa lotzeko 

ordua zela, haizebelastu baino lehen. 

haizeberritu, haizeberri(tu), haizeberritzen du ad (gela bateko) haizea berritu, egurastu. ik haizeztatu. 

Leiho guztiak zabaltzen ari zen gelak goizeko freskotasunean haizeberritzeko. 

haizebide 1 iz haize-lasterraren bidea. Artalde argal batzuk zaintzen zituzten, baina egur hezezko suen haizebidean edukita 

beti ere, intsektuak animaliengana irits ez zitezen. 

2 haizea ibil daiteken tokia. Beroa eta haizebiderik gabeko lekuak saihestu behar dira. 

haizeburu izond txoriburua. Hain naiz ni haizeburua, ezen hona aldatu berri dudan elkarrizketak ez baitzidan arretarik emango, 

baldin eta nire lehengusuak, (ustez) herritar-harrotasun halako batek eta bestearen ihardespen hirukoitzaz ezaxola agertu nahiak 

bultzaturik, areago azpimarratu ez balu. 

haizeerauntsi ik haize 17. 

haizegailu ik haizagailu. 

haizegorri ik haize 21. 

haizekada iz haize bolada. Gertatuak gertatu, eta oztopoak oztopo, egun borobila bertan egon zirenendako, eta elkartasun 

haizekada lau hormen artean diren presoendako eta haien ahaideendako.

haizekeria iz hantukeria; hutsalkeria. Espainian beren buruak mundutarrak uste dituzten intelektualen batzuen haizekeriak. 

Gizakiaren munduan dena errauts hilkor, iragankorra dela, esan nahiko dizu, vanitas vanitatum, haizearen haizekeria. 

haizeki iz haizemailea. Emakumeak eskuin eskuan haizekia zeraman. 

haizekirri ik haize 22. 

haizemaile (orobat haize-emaile g.er.) 1 iz norbera freskatzeko, eskuaz eragiten zaion zirkulu-erdi 

modukoa, eskuarki toles daitekeena. Eta berak haizea ematen zidan haizemaile batez. Haizemailea atera eta astintzen hasi 

zen. Jarri eta bere zakutik kolorezko haizemaile bat ateratzen zuen, idekitzen, bizpahiru hegal ukaldiz bisaia freskatzen. Eta lumazko 

haizemaile bat eskuan. Sorbaldan kolpetxo bat eman zion haizemaile itxiaz. Edo haizemaile ñirñirkari batzuen itxurakoak, farfailen 

leuntasunarekin zabaltzen zirenak. Mota guztietako bizarrak: pala-formakoak, haizemaile-itxurakoak eta mutur-bakarrak, ilegorriak, 

gaztainkara argiak eta zilarkarak. 

2 haizagailua. Goitik zintzilik haizemaile zuriak biraka. Alferrik ariko da jirabiraka zure gainean sabaiko haizemailea. Palmondoen 

azpian, alisioak imitatzen zituzten haize-emaileen artean, zorioneko uharte batean geundelakoa ere sinetsiko genuen. 

haizeman ik haize 16. 

haizepe iz Haren kapeluaren hegaltzarrak dardaraz zebiltzan haizepean. · adlag Oparotasun distiratsu hau haizepe puzten da ezin 

esan ahalako harrotasun eta arrandi batean. 

haizeputz izond harroputza. Haizeputzak burumuina dauka! 

haizeratu, haizera(tu), haizeratzen du ad aireratu. Barrabilak haizeratzera atera. Berari leporatu -berak haizeratu!- 

balentriak denak gezurra. 

haizerauntsi ik haize 17. 

haizerre ik haize 18. 

haizetako 1 iz automobil batean, aurrealdeko beira. ik parabris. Maldan sartu eta gutxira euri xeheagoa hasi da 

haizetakoa bustitzen. Ontzia nekez nola igarotzen zen begira geratu ziren biak, autotik irten gabe, leihoak zabalik, haizetako ezin 

garbiagotik. Autoko haizetakoa garbitu ezinik. Bat-batean garbigailuak tanta guztiak baztertu eta zirkulu erdi bat eratu du haizetakoan. 

Kiroletarako betaurrekoek auto baten aurreko aldeko haizetakoak betetzen dituen funtzio berberak bete behar ditu. 

2 haizetako garbigailu haizetakoa garbitzeko gailua. Haizetako-garbigailua martxan jartzen saiatu nintzen, baina alferrik. 

Haizetako-garbigailuak dena emanda zeramatzan, eta hala eta guztiz ere aurrealdea lausotua zekusan, euri-jasak desitxuratua. 

3 haizetako-garbitzaile haizetakoak garbitzen dituen pertsona. Semaforoetako haizetako-garbitzaile batek ez zituen 

nireak bezain begi urrikariak paratuko. 

haizete 1 iz haizealdi gogorra. 2003an, gutxienez 3.259 lagun hil ziren eta 3,43 milioi etxerik gabe geratu ziren lurrikaren, 

uholdeen, lehorteen, haizeteen eta elur ekaitzen ondorioz. 1658.eko irailaren 3an hil zen Oliver Cromwel, haizeteak zuhaitzak erauzi eta 

teilatuak harrotzen zituen egun batean. Hilaren azken egunetan, orduko 170 kilometroko haizeteak kalte handiak eragin zituen. Eremu 

latz batean jarri zara, haizetearen jostailu. Zirrarak unean uneko astindu gozagarria izan behar du, eta gero aldatzen jakin sentikortasun 

berrien haizetean. Haietako bakoitza haizetean babes izango da, ekaitzean aterpe. Bai udaldian beroetatik eta bai negutean hotzetatik 

babesteko, eurite, elurte eta haizeteetatik gordetzeko. Haizete bat bezala sartu ziren erresuman, eta etsaiari gibelka eginarazi. Dardar 

nengoen hostoak haizetean bezala. Elurte eta haizete arriskuagatik. 

2 (izenondo eta izenlagunekin) Haizete beldurgarriak Kantauri itsasertzean: 125 km orduko ibili zen haizea, behin eta berriz. 

Besterik izan zen haizete gaizto batek Finisterre aldean menderatu gintuenean. Itsasaldi luze baten ondotik, haizete gogor batek jo 

gintuen. Euriaz gain, haizete indartsuak ere izan ziren herenegun. Haizete bortitzenetako batek 500etik gora zuhaitz sendokote bota, eta 

hondatu zituen kupidagabe. Eguraldi txarra; sekulako haizeteak; hegazkinak ez zuela Bordeletik irteterik izan. 

3 (hitz elkartuetan) Haizete-jakaren poltsikoan utzi zuen deitu nahi izan zuen azken aldian. 

haizetsu 1 izond leku batez edo eguraldiaz mintzatuz, haize asko dabilena. Berdela bai, eguraldi haizetsuarekin 

eta euriarekin gehiago harrapatzen zen. Hango klima haizetsua. Zaparrada zaratatsu eta haizetsua. Elur haizetsua ibili zen gero goianbehean 

hiruzpalau egunetan. Baina egun haizetsuetan ezin duzu holakorik egin. Pasabidera iritsi, atetik irten eta gau haizetsu ilargirik 

gabera atera arte. 1968an, beldurgarrizko ekaitz haizetsu bortitz traketsa Madrilen: bi lagun hil ziren. Gwilymen atearen parean geratu 

nintzen, eskailera-buru haizetsuan. Azkenean, heldu ginen, irabazle, gailur haizetsura. Arabako Lautada, Agurain ingurua, leku 

haizetsua da. Gaua, epela eta haizetsua zetorren. Nik laket dudan egun hego-haizetsu horietako bat. Goiz-gorri haizetsu, arrats 

euritsu. Martxo haizetsu, apiril euritsu, maiatza gero eguzkitsu. 

2 irud Gizonaren animo haizetsuaren eragingarri eta gauzen itxura-aldatzaile diren indartxo guztiek. 

haizetxo iz haize boladatxoa. Haizetxo zoragarri batek jotzen du. Haizetxo leuna dabil. Boladaka sentitzen den haizetxoa gai 

izan dela bezperako lainoak urrutiratzeko. Badakielako zein haizetxoren eta aire beroxka eta hotzaxeagokoen fruitu den. Lo geratu ginen 

bertan haizetxoak hostoei eragindako kantak kulunkatuta. 

haizeztagailu iz haizeztatzeko gailua. Erraustegia antrazitaz dabil, eta haizeztagailu elektriko bat dauka hodietako airea 

xurgatzeko.

haizeztapen iz haizeztatzea. Unibertsoa (bestelako deituraz, Liburutegia) galeria hexagonalez osaturik dago; galerien kopurua 

mugagabea da, eta beharbada infinitua; haizeztapenerako hutsarte handi bana daukate erdigunean, baranda apalez hesituak. 

haizeztatu, haizezta, haizeztatzen du ad haizea igaroarazi. ik haizeberritu. Hiri-inguruak, egia da, erdiko 

klasekoak dira; baina espetxea bera modan dago eta ongi haizeztatuta; gainera, gorputz-ariketak egiteko aukera asko daude eguneko 

ordu jakin batzuetan. 

haizorratz ik haize 24. 

haizpe [20 agerraldi, 3 liburu eta 13 artikulutan] iz haitz azpia; bereziki haitzuloa, harpea, harkaizpea. Gai 

nagusia: Euskal-Herriaren historia, haizpe batean aitatxi batek kondatzen haur bati. Basapizti guziek ostape eta haizpe babesetara jo dute 

larriturik. Maiz, hotzik handieneko egunetan [...] labeetara biltzen ziren edo haizpe eta kobazuloetan apalki babesten. Irurtzungo 

Haizpean arrestatu zuen Rafael Marotok Uritz brigadierra. 

haizto ik aizto. 

haizu 1 iz baimena. cf haizu izan. Eta Ernest Hemingwayri Pilar Q-ontzi legez erabiltzeko haizua eman. Inori ezelango haizu, 

baimen edo onespen eskatu beharrik gabe Kubaren independentziaren egunetatik hona diharduena. 

2 (adizlagun gisa) zilegi. Orai legeak haizu uzten duen bezala. 

haizu izan, haizuko/haizu izanen 1 da ad zilegi izan. Kristauen gurutze handiak ere ez dira haizu. Ihizia haizu den 

denboraldia luzatu du gobernu berriak dekretu bidez. Ez baitzen aspaldian apezik ez eta apez gaiik, bereziki katolikorik haizu Errusian. 

Haizu den baino legatz txikiagoak harrapatzen dituztela. Ofizialki haizu ez den hizkuntzan tren bat izendatzearekin. Musikariak gituk baina 

dantza ez zaukuk haizu. Ez da hori, erratea zilegi izan bekit, ez amodioak merezi duen tratamendua, ez adiskidantzari haizu zaiona ere. 

Legez haizu da baina ez zen egiten, gaizki ikusia baitzen sindikaten aldetik bereziki. Legez haizu den baino hiru aldiz plomu gehiago 

botatzen zuela lantegi horrek. · Moda berriko libertateak, denak haizu izaite horrek. · Guretzat denak haizu eta besteri dena debeku ari 

behar girela? Ateratzen dituzte auto batzu gero eta zaluago joaiten ahal direnak [...] bide edo errebide bihi batean ez delarik hein hortako 

zalutasunik haizu, ez eta haizu behar ere! Autorik ez haizu karriketan! · -Batzuetan halere adixkideen artean, bataio batean edo ezteietan 

haizu zinen, ez? 

2 (zer osagaia -tzea) Hola mintzatzea haizu bada. Herriko Etxetan ikurriñarik ezartzea ez dela haizu. Irizpide horien arabera, haizu 

da parkatu, etxia, gogua, egixa, biyek, in, akitia, buria... idaztea. Laborariei haizu zaie nahi duten bezala antolatzea. Legez haizu ote da 

unibertsitatean diru publiko eta pribatua erabiltzea batean? Galdegin du ere Batasuna alderdia haizu izan dadin bozaldi hoietara aurkeztea. 

Frantzian ere hiruetan hogoi presuna edo erakunde ez dira haizu heien izenean ezarria den diruaren erabiltzea, ez baita ageri nundik duten 

diru hori. 

3 (zer osagaia -tzerat) Indiaren parte dira, bainan berrikitan arte, ez ziren misionestak eta komertsantak haizu Mishmi horien 

lurretan ibiltzerat. Legearen arabera, aleman minixtro bat ez da haizu gisa hortan elkarte edo presuna xoil baten ganik edozoin alokairirik 

hunkitzerat. Hauietarik hiru ez dira haizu agertzerat gobernuaren manuz. Heriotzaz ez da beldur Sokrates filosofoa, eta bere buruaz beste 

egiterat ez da haizu, zeren, berak dioen bezala, "Jainkoek daukatenaren zati bat gara gu". 

4 (era etorkizunean) Bideo kamarak haizuko dira garraio kolektiboetan, geltokietan, saltegietan eta berdin kulto gunetan. 

Antxuarentzat hain xuxen, errana izan da orai arte baino % 66 arrain gutiago haizuko dutela porturat ekartzea, ttipitze handia zinez. Gisa 

guziz, ez direla auto partikularrak haradino haizuko, hori errana dute garbiki. Bakarrik autobusak dira haizu izanen Lurdeko Beguere 

kirolzelai inguruetaraino hurbiltzea. Garbitzeak haizu izanen dira urriaren 30a barne arte. Ez dela frantses herritar bakar bat ere mugaren 

pasatzera haizu izanen autoritatearen, beraz hire baimenik gabe. 

· 5 du ad Dominique Estainouk haizu du uraren ibiltzea, herriko ur sargia batetarik, horrengatik hitzarmen bat beharko du izenpetu 

auzapezarekin. Haizu du gezurra presoak; ez zuk, haatik. Zalantza gabe, artistaren irudimenak libertate handiagoak ditu haizu 

bainuzaleen gorputzek baino. 

haizuko ik haizu izan 4. 

hala adlag 

1 hala-moduz (orobat halamoduz) ez oso ondo, oz oso modu onean. Hala moduz sendatu zuten eta ohean 

etzanarazi. Bera ere hala moduz zegoela adierazi nion, aldatua ikusten nuela arratsalde harez gero, beste bat ematen zuela. Aukera 

eskasa dugu, noski, ebazpena aurkitzeko oraindik ere hala-moduz formulaturik dauden auziei. Lekuan bertan, hala moduz hartu beharko 

zituzten erabakiak. Erdaraz halamoduz egiten zuelako, eta hortik jarri zioten ezizena ere, "El Ruso". Prestatzen dizkieten eraztunak eta 

kutxak faltsuak dira, halamoduz egindakoak. Eta errepideak, hala-moduz asfaltatuak. 

2 hala-moduzko (orobat halamoduzko) izlag ez oso ona, ez oso modu onakoa. Berak ikusi izan zituen bikote 

ezkonduak, ez hala-moduzko bikote susmagarriak, baizik eta benetako senar-emazteak ziren bikote fidagarriak. Halamoduzko erdibidea 

aurkitu zuen Andoni Olabek, ez duk uste? Baita Pasaian garai zaharretan kontrabandoan ibilitako makina bat pertsonaia hala-moduzko 

ere. Frantziskoren latina hala-moduzkoa zen, Anai Leoni idatziriko autografoak erakusten duenez. Ez dut uste batere ederretsi zuenik 

nere erantzun halamoduzkoa. Izenburua hala moduzkoa du: Dialektika eristikoa. Gerora jakin zuten hauskortasuna ez zela jainko haren 

ahuldade bakarra; egonkortasuna ere hala-moduzkoa zuen. Fruta saltzen soldata hala-moduzko baten truke. Gauza bat ahaztu zitzaion 

bertsolariari, eta ez halamoduzkoa. Gorderik daukat oraindik bilkuretako baten argazki lauso halamoduzko bat. 

[11] hala adierazi (145); hala adierazten (20); hala agertu (18); hala agindu (34); hala aginduta (46); hala agintzen (44); hala aitortu (24); hala 

aitortzen (19); hala ari (15); hala aritu (11); hala azaldu (60); hala ba (19); hala bada (376); hala baieztatu (17); hala baita (18); hala baldin (27); hala 

balitz (146); hala bazen (24); hala bedi (44); hala behar (99); hala beharko (32); hala berean (19); hala berretsi (19); hala biz (15); hala bizi (25); hala 

da (677); hala dago (15); hala deitu (26); hala deitzen (85); hala dela (82); hala den (32); hala denik (19); hala dio (274); hala diot (114); hala diote 

(114); hala dira (27); hala direla (11); hala dirudi (49); hala duk (35); hala edo (41) 

hala egin (356); hala eginen (14); hala eginez (39); hala egingo (76); hala egitea (19); hala egiteko (17); hala egiten (142); hala egon (33); hala egongo 

(14); hala eman (27); hala ematen (50); hala entzun (19); hala erabaki (79); hala erabakita (34); hala erabakitzen (11); hala erakusten (27); hala 

erakutsi (34); hala erantzun (43); hala ere (11103); hala erran (64); hala esan (320); hala esango (12); hala esatea (12); hala esaten (139); hala eskatu 

(44); hala eskaturik (21); hala eskatuta (80); hala eskatuz (14); hala eskatzen (61); hala espero (63); hala galdetu (13); hala gerta (16); hala gertatu 

(166); hala gertatuko (28); hala gertatuz (20); hala gertatzea (13); hala gertatzen (132); hala hala (30); hala hasi (25); hala hobe (13); hala hola (23); 

hala holako (24) 

hala ibili (28); hala ibiltzen (11); hala idatzi (11); hala iduri (16); hala ikasi (12); hala ikusi (35); hala ikusten (33); hala irabazi (11); hala iragarri (29); 

hala iruditu (70); hala iruditzen (75); hala izan (361); hala izanda (16); hala izanen (45); hala izanez (17); hala izango (154); hala izanik (40); hala 

izatea (46); hala izaten (55); hala izatera (14); hala jakin (15); hala jakinarazi (108); hala jarraitu (19); hala jarraituko (15); hala jarraitzen (12); hala 

jaso (11); hala jasotzen (16); hala joan (35); hala jokatu (29); hala jokatzen (12); hala kontatu (20); hala mintzatu (50); hala mintzo (15); hala moduz 

(20); hala moduzko (39) 

hala nahi (311); hala nahiko (11); hala nahirik (16); hala nahita (66); hala nola (2369); hala non (22); hala omen (28); hala onartu (13); hala ote (19); 

hala pentsatu (22); hala pentsatzen (31); hala salatu (11); hala sentitu (14); hala sentitzen (28); hala sortu (19); hala ulertu (21); hala uste (275); hala

zela (37); hala zen (95); hala zioen (87); hala zioten (26); hala ziren (14); hala zirudien (26); hark hala (14); hau hala (12); hori hala (159); horiek hala 

(58); nik hala (58); nintzen hala (14); niri hala (12); nola hala (120) 

hala jakinarazi zuten (12); hala izanez gero (17); hala jakinarazi zuen (47); hala eta guzti (16); hori hala da (31); hala adierazi du (18); hala diot nik 

(109); hala uste dute (12); eta hala da (52); hala jakinarazi du (18); hala iruditu zitzaion (20); hala egiten dute (13); hala esan zion (41); hala ez balitz 

(24); hala erabaki zuten (11); ez da hala (227); hala izan behar (33); hala nahi baduzu (19); hala gertatu da (30); hala esan nion (13); hala da ze (51); 

baina hala da (33); hala edo nola (15); eta hala bada (12); hala izango da (65); hala izanda ere (13); hala egin behar (15); hala esan zuen (66); hala edo 

zelan (16); hala izan zen (65); hala adierazi zuten (12); jainkoak hala nahita (24); hala izanen da (14); hala eta guztiz (1010); hala baldin bada (23); eta 

hala dio (11); hori hala balitz (14); hala ez bada (30); hala egiten zuen (11); hala da eta (20); eta hala balitz (20); hala esan du (20); edo hala iruditzen 

(14); hala ere ez (96); hori hala bada (18); hala nahi badute (12); hala uste dut (57); hala da bai (31); hori hala dela (13); ez dela hala (14); hala eskatuz 

gero (14); hala izan balitz (13); hala izan bedi (15); hala izaten da (15); hala gertatuz gero (19); nola edo hala (564); hala azaldu du (11); hala iragarri 

zuen (19); ez zen hala (66); hala eta guzi (13); eta hala dela (13); hala egin dute (15); hala balitz ere (17); hala esaten zuen (18); hala izango zen (11); 

hala uste zuen (25); nik hala uste (14); eta hala ere (428); hala behar du (22); hala izan da (45); hala esaten du (16); hala egiten du (16); hala gertatu 

zen (44); hala adierazi zuen (73); hala esan zidan (35); hala gertatzen da (48); hala izan zela (11); hala ere ezin (20); hala uste nuen (14); hala nahi 

izanez (35); hala ematen du (23); hala erabaki zuen (21); hala iruditzen zait (22); hala nahi badu (41); hala iruditzen zitzaidan (19); hala eta halatan 

(13); ez dea hala (28); hala sortu zen (13); hala egin du (13); hala uste izan (22); hala egin ezean (21); hala egin zuen (84); baina hala ere (271); hala 

erantzun zion (13); hala espero dut (37); hala izango dela (15); hala iruditu zitzaidan (25); hala egin zuten (51); hala egin genuen (17); hala izanik ere 

(16); hala eginez gero (31); hala mintzatu zen (33); hala azaldu zuen (26); hala uste du (37); ez hala ere (12) 

halabehar 1 iz ezinbestea, kausalitatea. Noraezaren zentzua mundu osoa Zoriak -edo Halabeharrak, gauza bera baita- 

gobernatzen duen sentimenduari zor zaio. Fatalismoari eta halabeharrari burua eta bizkarra makurtzen dizkiete. Baina zer da ezbeharra 

ez den harako halabehar hura, derrigorrezko halabeharretan halabeharrekoena? Eta halabeharra definitzen badugu esanez zerbait 

den modukoa izatea edo gertatu den moduan gertatzea ezinbestekoa dela, ez dago zertan ikaratu, horrek gure nahimenaren askatasuna 

honda omen dezakeelako. -Ez dut neure burua gai ikusten Borgesek aipatutako kausalitate edo halabehar horretaz teorizatzeko. Zeren eta 

hitz hori, antzinako az-zahr hartatik datorrena, eta halabehar, espero ez den zori, ustekabe gaizto bezala itzul daitekeena [...]. 

Halabeharrik ez da, halabehar deritzoguna kausalitatearen makineria konplexuaz dugun ezjakintasuna da. Zergatik Halabeharra? ez 

nintzen maitemindu; alderantziz, elkarrekin hizketan hasi orduko, arrotzago egin zitzaidan sekula nire bizitzan beste ezein neskatxa baino, 

eta kasualitate gertagaitza ere izan zen, gero, alabak eta biok elkarrekin hitz egin izana. Halabehartzat hartzen badugu gure eskumenean 

ez dagoena, guk nahi ez arren menderatzen gaituen indarra, hala nola, heriotzaren halabeharra, argi dago gure nahimenak, zuzen ala oker 

jokatzera garamatzaten nahimenak, ez daudela halabehar horren mende. Lana dagoen tokirat joateko halabehar hori bizi dute ere beste 

zuberotar askok, hainbatek egiten dutelarik egunero Mauletik edo Atarratzetik Oloruerako bidea, zenbait kasutan autoa partikatuta. Zaila 

da ez ikustea zientzialariak amesten duen helmuga izaki bizidunen sortze-prozesua bera kontrolatzea dela; genetikaren halabeharra 

ebazteko gaitasuna lortzea, alegia. Babilonia ez baita halabehar-joko infinitu bat baizik. Baina zer da ezbeharra ez den harako halabehar 

hura, derrigorrezko halabeharretan halabeharrekoena? 

2 kasualitatea. Halabeharra hitza, berdin-berdin erabil liteke euskaraz txiripa adierazteko, kasualitate hutsa alegia, ala patua, izarren 

zeinuetan gertatu behar zuela idatzitakoa. Halabehar hutsez sortuak zirela bi maisulanok, txiripaz. Halabehar hutsez gertatu ote zen 

dena, inork hartarako asmo berezirik izan gabe? Kasu askotan, zorionbide batzuk halabehar hutsezkoak zirela jakiteak gutxiagotu egingo 

zuen haien indarra. Doluan lagun izango hituen, zeren, munduaren begientzat ez baitago patu tragikoagorik, halabehar tragikoaren 

deseinaz adiskide bat hiltzen duenarena baino... Istripu hauek ez dira halabeharraren ondorio, euskal preso politikoak ikusteko ehunka 

kilometro egitera behartzen gaituzten bitartean halakoak sufritzen jarraitu beharko dugulako. 

3 patua. Halabeharrak ezarri zien zigorraren zama eramaten. Halabeharrak erabakiko zuen Mikel Strogoffen etorkizuna; 

halabeharrak edo Jainkoak, hobeki esanda, ekialdekoen pentsamoldeari jarraituz. Ez nekien artean, ezin nezakeen jakin, behar ez nuen 

emakume batekin maiteminduko nintzenik ere, baina halabeharra eta zoria elkartzen direnean, zorigaiztoa ateratzen da gehienetan 

irabazle. Gehienek ez daukate halabehar hain zorionekoa: karrikaren kontra, ezerezarekin batuko diren ehunka puntutxotan desegiten 

dira, sakabanatuak, zabalduak... zapalduak. Horrela, jaio zen egunean halabeharrak gorde zion izena, herriak eman zion. 

Halabeharraren joko arraroren batengatik. Behin, baina, halabeharrak joko zikina jokatu zion. Halabeharraren zoriaz ikusi nuen 

hilketa, halabeharraren zoriaz ez nion hiltzaileari begiratu. Halabeharrak, ordea, egun hartan bertan Marga galduta zuen liburu baten 

bila jartzea nahi izan zuen. Garapenaren, Aspermenaren eta Ezbeharraren Ministerioek aise garbitzen ahal dituzte beren esku odoldu 

txostendunak, "halabehar deitoragarriaren" uretan eta "normaltasun osoaren" harraskan. 

4 (izenondoekin) Hasard, nécessité eta horiek ere ez dira ez dakigunari izena jartzeko laineza bat besterik, halabehar gorriarena 

baino askozaz jantziago, estaliago eta pedanteagoa, jakina. Mundu biziaren egiturak, gaur egun begietaratzen zaigun moduan, halabehar 

transzendente bat islatzen zuen. Behin hartutako norabidean edo posturan tinko eta sendo jarraitzeko maxima izango da razionalena, 

"beharbada, norabide hori aukeratzera halabehar hutsak [zirkunstantzia sozialek, esperientzia partikular batek] bultzatu izan badu ere", 

dio Descartesek. Osaeraz ere xelebre xamarra da hitza, oso gutxi baitira partizipio bati -tsu atzizkia erantsita sortzen diren hitzak: izantsu 

eta edukitsu -"asko duena, daukana"- gogoratzen zaizkit kolpera eta inon begira ibili gabe, eta baliteke halabehar hutsa izatea, baina 

baliteke halabehar bete-betea izatea ere. · Halabehar itsu antzari gomendatuz, eta aurpegia hotsandiro hanpaturik [...]. Honetan, 

halabehar zorioneko batek hala opa baitit, zu nire etxera iritsi zara. Agian ez zen halabehar hutsa zenbait urte lehenago, azoka hartara 

egindako lehen bisitan, labana-borroka bat ikusi izana. "Kasualitatea, halabehar huts-hutsa!", esaten nion neure buruari. Halabehar 

izugarri baten ondorioz, halabehar ikaragarria izan beharko bailuke, neskato batek gauean begiak irekiko balitu, ez al duzu uste horrek 

agurea lotsatuko lukeela? Ezetz esango nuke, halabehar handiegia litzateke. · Hala ere, liburuaren amaierak liburu osoa iluntzen duen 

halabehar gaiztoa arintzeko aukera ez du itotzen. Doluan lagun izango hituen, zeren, munduaren begientzat ez baitago patu tragikoagorik, 

halabehar tragikoaren deseinaz adiskide bat hiltzen duenarena baino... 

5 halabeharreko izlag Zeren hutsunean deslai, gauzen lehenkiek denak batera eramanak izan behar lukete, bai euren grabitatez 

edo beste baten halabeharreko talkaz. Erreketa halabeharrekoa izan zela zabaldu zen herrian. Baina zer da ezbeharra ez den harako 

halabehar hura, derrigorrezko halabeharretan halabeharrekoena? 

6 halabeharrez 1 adlag nahitaez. Halabeharrez amore eman behar izan zuen, beste erremediorik ez zuenez. Neskak, larrurik 

gabe itsasora itzuli ezinean, halabeharrez obeditu eta denbora batez baserritarrarekin bizi behar izan zuen. Baina nire printzipiotik ez da 

halabeharrez ondorioztatzen gizonak berez direla gaiztoak. Euskara halabeharrez ikasi behar dut, nire ikasgaien erdiak euskaraz daude. 

Halabeharrez eta minez egiten nuen bizarra, hura hazten uzteko aski gizon zaildua ez nintzelako. Uste dut, azkenean, halabeharrez 

ohituko naizela erantzungailu malapartatu horrekin berba egiten. Arrazoi bakar bat gabeko diskurtso itxuraz jainkotiarrak halabeharrez 

eman behar baitu Jainkoak inspiratua. Merkatarien dinamismoak [...] halabeharrez eragin zien nazio-estatuei, garai hartantxe ari 

baitziren haiek zabaltzen eta indartzen. 

7 halabeharrez 2 ustekabean. Ea bonba hura propio leherrarazi zuten jendea barrura sartu zenean, edo halabeharrez izan zen. 

Egun batean, halabeharrez, psikologia irakasle bat halako iskanbila baten lekuko izan zen. Halabeharrez ezagututako jende hari 

eskerrak, deskontu ttikiak lor zitzakeelako. Halabeharrez, bagenuen bulegoan akromatopsiaren probategitarako pentsatua ematen zuen 

posta-txartel bat. Margaretek egun batean halabeharrez jakin zuen horren berri, bidaia batean, hoteleko gelara joan, eta halako marrazki 

bat aurkitu baitzuen Stephenen ohe ondoan. Argitxo bat pizten den moduan etorri zitzaidan ideia, diagrama zahar hautsez bete bat 

halabeharrez esku artean egokitu zitzaidan egun batean. Bai halabeharrez, bai nahitaez, naturak halaxe erabaki duelako. 

8 halabeharrezko 1 izond nahitaezkoa. Mugak egon badaude, eta, nire ustez, halabeharrezko muga oinarrizko giza eskubideak 

dira. Euromerkatuek 1973 ondoren zuten likidotasun izugarriak halabeharrezko eragina izan zuen merkatu horietan esku hartzen zutenen 

finantza-jokamoldeetan. Bidezko zigorra ez dagokie halabeharrezko hutsegiteei, hala nahi izandakoei baizik. Gizonen munduan beti 

edukitzen baitu aginpidea, izadiaren lege halabeharrezko bati esker, indartsuena denak. ez kartzelak ez halabeharrezko heriotzaren 

hurbiltasunak ezin izan baitzituzten ezabatu kolorea haren masailetatik eta la-otasun gazte zoriontsuaren adierazpena haren begi urdin 

argietatik. Betidanik bizitza bitan zatitzen zion eta antzezpen baten tankerako bihurtzen zuen itxura-egite halabeharrezkoarekin 

jarraituz. 

9 halabeharrezko 2 ustekabekoa. Gaurko jendeok zorionez dakigunaren arabera, izurria Naturaren halabeharrezko agerpen bat 

besterik ez da, haren aldrebeskeria asmogabearena. Honako hausnarketa halabeharrezko esaldi batek eragin dit, greziar literaturaren 

historia bat orri-pasa irakurtzen ari nintzela ikustatu eta, antzemangaitza izaki, interesa piztu baitzidan. Halabeharrezko enkontruak 

ziren, nahiz eta gertatu ikastaldi bukaera ia guztietan topatzen zutela elkar. 

[3] halabehar hutsa (9); halabehar hutsez (10); halabehar hutsezkoak (3); halabehar hutsez gertatu (3); halabeharrak eraman (3); halabeharrak nahi 

izan (3); halabeharraren kontra (3) 

halabeharrez egin (5); halabeharrez entzun (3); halabeharrez existitzen (4); halabeharrez gertatu (5); halabeharrez gertatzen (9); halabeharrez 

jarraiki (3); halabeharrez ondorioztatzen (4); zoriaren halabeharrez (6); halabeharrez egin behar (4); berez eta halabeharrez (3)]

(halaber) adlag orobat. 

[7] bai halaber (18); baina halaber (14); da halaber (43); dira halaber (12); du halaber (14); dut halaber (23); egia da halaber (8); ere halaber (11); eta 

halaber (85); ez halaber (8) 

halaber ere (7); halaber eta (8); halaber ez (9); halaber ezen (11); halaber haren (9); nintzen halaber (8) 

nuen halaber (13); zen halaber (12); zuen halaber (21); 

halakatu, halaka, halakatzen du ad halako bihurtu. Eta halaxe bereganatu zuen egun batean Lutherok jaun Joanes 

Etxegoien, urroztarren dorretxeko jauna [...] haren txakurraz baliaturik eta txakurraren baitan sarturik, engainamenduaren aitzinatzeko eta 

halakatzeko, maliziarik maliziatsuenaz. 

(halako) izlag 

[11] bi halako (19); ehun halako (13) 

halako aire (21); halako arazorik (12); halako bat (178); halako batasun (12); halako batean (1892); halako batek (12); halako baten (47); halako batez 

(68); halako beldur (38); halako betierekotasun (19); halako bi (152); halako denbora (12); halako distira (11); halako doinu (15); halako egoera (44); 

halako egoeran (20); halako egoeretan (13); halako egun (30); halako egunetan (13); halako ekintza (13); halako ekintzak (12); halako emakume (14); 

halako erabaki (16); halako erabakiak (12); halako eran (29); halako erasoak (16); halako gai (11); halako galderak (12); halako garrantzia (11); halako 

gauza (66); halako gauzak (46); halako giro (26); halako gisaz (39); halako gizon (27); halako grazia (11) 

halako harridura (11); halako hiru (29); halako hitz (17); halako hitzak (12); halako ikara (21); halako indar (28); halako indarrez (25); halako irudi 

(13); halako itxura (25); halako jarrera (12); halako joera (13); halako kasuetan (22); halako lan (11); halako lanak (11); halako lau (14); halako leku 

(20); halako maitasun (14); halako modu (14); halako moduan (42); halako moduz (13); halako moldez (264); halako musika (12); halako neska (11); 

halako plazer (13); halako poz (15); halako sentimendu (11); halako sentsazio (11); halako suertez (69); halako tailuz (24); halako tristura (14); halako 

une (14); halako xarma (12); halako zera (16); halako zerbait (138); halako zirrara (27) 

halako moduan non (13); halako eta halako (28); halako beldur bat (18); halako egoera batean (17); halako moldez non (107); halako edo halako (12); 

nola edo halako (17); baina halako batean (53); halako gauza bat (22); halako zerbait gertatzen (13); edo halako zerbait (26); halako egun batean (19); 

halako edo bestelako (11); halako eran non (19); halako gisaz non (24); honelako edo halako (18); eta halako batean (168) 

ergela halakoa (24); kabroi halakoa (11)] 

halakoxe 1 izlag erabat halakoa. Laino trinkoa zegoen Tolosan arrastiri epel hartan; eta gure kinka labainean, halakoxe 

eguraldia komeni zitzaigun lasai mugitu ahal izateko. Halakoxe mirariak egiten dira etxe honetan. Halakoxe irribarrea egon ohi da 

zorigaitz ororen sorreran. Esan ere esan zen halakoxe jokoa egin zuela Sidkiren hauteskunde kanpainan, alegia, dirua patrikaratu ostean 

hauteskundeak boikotatzen amaitu zuela. Ustezko maitasunaren, begirunearen edo zerako zeraren azpitik zer dabilen ez da beti (sekula?) 

jakiten, eta halakoxe ezustekoak etortzen dira batzuetan ametsetatik esnatzerakoan. Esku-lanak egiteko, ez zen Amatxoen Festaegunaren 

zain egoten: halakoxe andereñoa zen. Ez jan, ez edan hiru egun eta hiru gauez; nire neskameek eta neuk ere halakoxe baraua 

eginen dugu. Erruki izango nauzu, mesprezu izango didazu, halakoxe miserian baitago nire gogoa. Halakoxe heriotzaren lekuko izan ziren 

bai aitona bai aita. Hitz egiten zenionean, bazuen begietara begiratzeko halakoxe modu bat... halakoxe arretarekin, zera... Nik bakarrik 

dakit New Yorken, hiri-hirian, tigre zein puma izan, halakoxe bat ikusi nuela. Izan ere, belaontzi handia, halakoxe bat zen itxaroten 

nuena. Eta oraindik ez omen daki zer izango den biharko egunean, haurren medikua edo arte-ekoizlea edo halakoxe zerbait. Harrizko 

neskatila-buru bat zen, halakoxe jarreran jarria, non lo datzan emakume baten aurpegia baitzirudien. Halakoxe astoa baita nire laguna. 

Oinak besterik ez zitzaion deus ere ageri; halakoxea adatsa. Baina bera ere halakoxea... Rosencroix, Santa Eulaliako lehenengo bikarioa, 

intxaurrak botatzen dituen belea izana zen inondik ere, haren iritzian, halakoxearen jantziak eta izaera gorde baitzituen gorde ere. 

Halakoxea dirudi gaur bertan egiten dihardugun historiak ere. Izen horrekin erabateko artista espero nuen, eta halakoxea topatu dut: 

txikia, ilea erabat soildua, pasta lodiko betaurreko sideralak, pega-pega egindako galtzak eta likrazko jertse bat. 

2 (izenondo eta adizlagunekin) Halakoxe astuna zen gau hartako isiltasuna ere. Zeren, haurrak gorputz ahulez eta bigunez 

kilikolo dabiltzan bezala, zentzuna ere halakoxe biguna daukate. Begiratu egin zion amonak, zure barruan zegoena igartzen zutela ematen 

zuten begi erdi gris, erdi hori haiekin, halakoxe bereziak baitzituen. Haren "zer gerta ere" ez zen, nik ulertzen nion moduan behintzat, 

ustekabeko lige baten aukera, baizik eta istripu edo antzeko kontuak; halakoxe fatalistak izan dira gure aurrekoak. Ikusi zuten 

lehendabiziko gauza [...] neska gazte zurbil-zurbil bat izan zen, buruan txirikorda handi bat zuela, eutsi ere nola eusten zion asmatu ezin 

zena, halakoxe argala eta txikitxoa baitzen bera. Gobernuari halakoxe zitala izateagatik, eta euroi, berriz, ez direlako bandido miserable 

eta lapur gantzatsu batzuk baino. Azken orduan, astoak saldu behar izan zituenean hura honaino ekartzeko, halakoxe garesti jarri zion-eta 

kobrantza. Louisianako gizajo bat 1.900 boltioen zain, burua bizkarrekoaren kontra tentetua, eskuak aulkibesoei atxikiak, halakoxe dotore 

nengoen. 

3 (izan aditzarekin) Batzuetan, lege zibilek ezkontzari erantsitako ezaugarriak ez dira erabat beharrezko; halakoxeak dira, esate 

baterako, ezkontza hautsi ordez ezkontideak zigortzea askiesten duten legeek ezarritakoak. Halakoxea zen garai hartan gure ohiturazuzenbide 

idatzia. Enpresan sartzen zen jendearen prestakuntza-maila gero eta eskasagoa zela, eta halakoxea zela gero ekintzen 

kalitatea. Halakoxea hintzen, izan ere: gizon behar zenean gizon, eta umetu behar zenean umetzen zekiena. Emaztea ere halakoxea 

zuen. Aurpegiko azala eta kera ere halakoxeak ditu, mendikoarenak. Udareak egurra bezain gogorrak ziren eta gustua ere halakoxea 

zuten. Adina ere halakoxea geneukan, etxetik kanpora ibili nahi izatekoa. Halakoxea baita bizitza, errotatik behin bakarrik iragaiten den 

ur azkarra. Umorea ere halakoxea zeukan, sagar gaziaren ezpalekoa. Maite zuen neska handinahia baldin bazen, berak ere halakoxea 

izan behar. 

4 halakoxeko adlag halakoxea. Horra bizitza halakoxeko nahigabeen infernu bilakatua! Esan behar direnak nolako fedez esaten 

diren, halakoxekoa gauzak adierazteko garai bakoitzeko bidea ere. 

halamoduz ik hala 1. 

half-pipe iz ** 

halogeno 1 izond/iz sistema periodikoan, kloroak, fluorak, iodoak, bromoak eta astatoak osatzen duten 

taldekoa. Europako Batasuneko araudiek halogenoak dituzten plastikoak ahal bada alde batera uztea bultzatzen dute. Halogenorik ez 

daramaten babes ignifugoak. 

2 lanparez eta kidekoez mintzatuz, gas halogenoz darabilena. Legez kanpoko eskopetak eta foku halogenoak erabiliz 

orkatzak ehizatzen zebiltzan bi lagun harrapatu zituzten. Loreak mozten ari da dagoeneko, eskuargi halogeno batekin. 

halogenodun izlag halogenoa duena. Organofosfatotan oinarritutako babesa duen poliamidaren fusio-indizea pixka bat jaisten 

bada ere (halogenodun babesa duen poliamidarena dezente gehiago jaisten da), nahiko balio altuetan mantentzen da. 

haltera 1 iz soinketa ariketak egiteko tresna, barra baten bi buruetan kokatzen diren bi disko edo bolaz 

osatua. la ilun hartan, bazirudien haltera bat berrogeita hamar kiloko pisua ari zela altxatzen, neke handiz. Azerbaijango bi halterak 

positibo eman dute Paralinpiar Jokoetan. Beste lau dopin kasu izan direla: hiru haltera (Aleksandr Koroljov estoniarra, Youssef Cheikh 

Younes siriarra eta Ali Hosseini iraniarra) eta tandem diziplinako bide-erakusle bat (Jurak Petrovic eslovakiarra).

2 haltera-pisu jasotzeko pisua. Hau da, haltera-pisuak jasotzean min hartzen nuela. Orain, behinik behin, lasai hartu nahi dut, 

eta haltera pisuekin prestatzen jarraitu. 

halterio iz dipteroen atzeko hego modukoak. Nola lor dezake, hirugarren torax segmentuan ageri diren koska edo 

halterioen lekuan, hegalak instalatzea? Bi mutanteon kasuan, hain zuzen, organo bat hura espero ez den lekuan agerraraztea zen 

anomalia: hegal pare bat halterioen ordez, lehenbiziko kasuan; hanka bat antena gisa, bigarrenean. 

halterofilari iz halterofilia egiten duen pertsona, pisu-jasotzailea. Halterofilari itxurako gizon honek jarleku bat eta 

erdi betetzen du. 

halterofilia iz pìsu-jasotzea, pisuak jasotzeko kirola. Eskaera gehien bela, saskibaloi, triatloi, txirrindularitza, atletismo, 

gimnastika, igeriketa, halterofilia, pentatloi eta hockey modalitateek izan dute. Hain zuzen ere, zu halterofilia monitorea zara. 

Halterofilia eta kulturismo ikastaroak egin nituen. 

haltsar iz pl erraiak. Seinanen hezurrak entzun ziren haltsarretan txertatzen, geldotasunaren oreka inarrosiz, jasanezinezko hats 

hiroa etxe barnean berriz barreiatzen zela. 

haltz 1 iz lur hezeetan hazten den zuhaitza, enborra iluna, liraina eta oso zuzena, eta hostoak biribilak eta 

erorkorrak dituena (Alnus glutinosa). Harantzago, Urtza inguruko haltz zuzenek gaztainadiaren aurreko lerroa osatzen zuten. 

Hantxe, erreka-zulo batean, haltz luze batzuen artean, hiru figura ikusi genituen. Haltzen hosto hotsa. Haltzen adaburuak ikaratu egin 

ziren, eta txori-samalda bat atera zen ihesi. Haltzez, sahatsez eta lertxunez hesituriko lautada idorretan, behi gorri-ilun batzuk barreiatzen 

ziren hara-hona. Hala zingira-lurretan, eraikuntzen zimenduen azpitik haltzezko atakak sarri-sarri sartuz. 

2 (hitz elkartuetan) Haltz basoan sartu ginen, osina begi bistatik galtzeke. Han-hemenka haltz eta sahats sailez banatuta. 

haltzadi iz haltz oihana. Erreka batek [...] hor-hemen, atzean uzten zituen mendiarteak, eta, belardietan barna hainbat itzulinguru 

eginik, sua bezala dirdirka eguzkitan, atzera gordetzen zen urkidi, lertxundi eta haltzadietan, eta pixka bat aurrerago lasterka ateratzen 

zen handik, urak harro. 

hamabi 1 zenbtz hamaika eta bat, 12. (dagokion izenaren ezkerrean) Poseidonen ohorez hamabi zezen erre zituzten. 

Hamabi senide ginela, aita baten seme. Hamar edo hamabi gizon-emakume. ik beherago 16. Munstro gaiztoa eta orrolaria, hamabi oin 

oker eta sei lepo luze dituena. Beren artean hamabi tarte berdin utziz. Eta aukera ditzagun berrogeita hamabi arraunlari gazte, onenak. 

Hamabi parte horietatik hiru hartuko dituzte. Europako Batasuneko banderak hamabi izar baino ez zituenean. Hamabi zuzik eta hamabi 

zaintzailek inguratzen zuten ohantzea. Mintegia osatu dugun hamabi adituei. Bizkaian hamabi herritan ditu ermitak. Eskolako hamabi 

nesketan azkena, neu naiz, GZ-ren mahaikidea. Behin hamabi orriko gutun luze bat. Hamabi izarreko koroa buruan. Eta hamabi 

Apostoluetako batek. Hamabi lagun prestuenak harturik. Zeruko hamabi zeinuen irudiekin osatuta. Hamabi kapitulutan banatuta. 

2 (dagokion izena ezabaturik) Haietako hamabi gorribeltzak ziren, hamahirugarrena, ordea, zuria. Hamabi inguru dira. 

Hamabiak kleriko izatea nahi baitzuen. Gero, manu berari obeditzen dutela, altxatzen dira hamabiak batean. Handi, zabal eta indartsuak 

hamabiak. Iragan astean, hamabi auzapezen arteko elgarretaratze bat izana da eta hamabietarik zazpi agertuak dira Michel Hiriart 

Biriatuko auzapezaren alde, president kargua har dezan. Orotara, 58 meatzari ari ziren lanean meategian leherketa izan zen unean, 

horietako hamabik bere kabuz ateratzea lortu zuten. 

3 (ordua adierazteko) Ene!, hamabiak! -esan zuen Txitxikovek, erlojuari begira. Erlojuak hamabiak jo zituen arte. Katedraleko 

kanpaiek hamabiak jo eta mundua ordurik gabe gelditzen den hurrengo une doi horretan. Hamabiak aldera jaisten zela Malco hirugarren 

pisutik bigarren pisura. Zorionez hamabiak hurbil ziren. Eguerdiko hamabiak pasatxoan agertu zen autobus morea. Hamabiak eta ordu 

biak artean. Gaueko hamabi orduak. Goizeko zortzietatik hamabiak arte. Guk hamabietan bazkaltzen genian. Azterketa hamabietan 

da. Hamabietako eguzkiaren pean. Eguerdiko hamaika eta erdietatik hamabietara. Hamabietatik ordu bata arte. Hamabi eta erdiak 

ziren, berandu. Hamabi eta erdiak joak ziren maistraren etxetik irten ginenean. Hamabi eta erdietan gelatik irten zen. Willy Eisnerren 

eginbeharra zortzietatik hamabi eta erdietara eta ordu bietatik bost eta erdietara gela baten barruan egotea zen. Gaueko hamabi eta 

erdiak aldean. Bere erlojuan hamabiak eta laurden ziren. Hamabiak eta laurden inguruan utzi zuen kantina. Hamabiak eta laurdenetan, 

txalo zaparrada handi batekin, elkarretaratzea desegin zen. Hamabiak eta laurden: zein bere aldetik joaten da. Hamabiak laurden 

guttitan etxeko haurra eskolatik ekartzera joango zen. Bederatzietan eta hamabiak laurden gutxiagotan irten behar ziren Madrilera 

zihoazen hegaldiak. Gaueko hamabiak laurden gutxi arteko edozein unetan. Beti hamabiak eta hamar minututan. Hamabiak eta hamar 

aldera, frontoiko ataka zabaldu zen. Gaur helduko omen da Madrilera, hamabiak eta hamar inguruan. Hamabiak eta hogeita bortz. 

Eguerdiko hamabiak eta hogeietan berokia jantzi eta kale kantoiko drogeriara joan zen. Hamabiak hogei gutxiago. Hamabiak hogei 

gutxian kantaldia bukatu orduko alde egin zuen Imanolek. Hamabiak bost gutxitan, Pello Oilarra udaletxeko balkoira igo zen. Hamabiak 

hamar gutxiagora arte zain egotea. Seiak eta hamabi. Hamarrak eta hogeita hamabian. 

4 (data adierazteko) Urriaren hamabian izaten zen. Abenduaren hamabian zen Bilgunen pesta ederra. Itsasontzian zirelarik, hilaren 

hamabian, hura presidente kargutik kendu zutela jakin zuen. Bertan hartu zuen erabakia abuztuaren hamaikan edo hamabian... horretan 

ez zegoen hain ziur. Bada hura eta bera heldu zen abuztuak hamabi zituela. Hilaren hamabiko iluntzean New Yorkeko portuaren 

kanpoaldean ziren matxinatuei. 

5 (denbora unitateekin) Hamabi egun geroago. Duela hamabi urte joan zen hiritik. Asteburu honetan hamabi aste beteko dira. 

Pieza bukatutakoan, erlojuari begiratzen diot: berrogeita hamabi segundo. Hogeita bat segundo eta hogeita hamabi ehunen. Neu nintzen 

zaharrena, hamabi urte nituen doi-doi. Hamabi urte genituenez geroztik. Hamabi urte bete berriak nituela. Hogeita hamabi urte bete 

nituen arte bakean bizi izan nintzen. Voldemortek hamabi urte daramatza gordeta. Hamabi urte badira gauero-gauero elkar ikusten 

dugula. Ezkerraldeko lixtaren buru Albert Péry, hamabi urte huntan auzapez dagoena. Ilargiak hamabi hilabetetan hamahiru aldiz 

zeharkatzen duen zirkulua. Hogeita hamabi urtean Sakabiren ondoan ibili den gizonak. Kristinaren ondoan egindako hamabi urteetan. 

Haren zerbitzaria katepean egon da hamabi urteotan. Hamabi urte inguruko neska autista argi bat. Hamabi urteko kondena zuen. 

Hamabi hilabeteko idi bat zen. Hamabi urterekin Caracasera eraman zuten gurasoek. Zazpi urtetik hamabira bitarteko haur eta 

gaztetxoentzako jokoak. Hamabi urtez egon da bakar-bakarrik Azkabanen hori guztia hausnartzen. Begiek barre egiten diote lagunaren 

ondoan emandako hogeita hamabi urteez oroitzen denean. Depresioa dagoenean, berriz, hamabi ordu barru eginen duen eguraldia 

asmatzea ere oso zaila izaten da. Ikerlariek aurreikusi dute hamabi hilabete barru euroa 1,16 dolarrera jaitsiko dela. 

6 (diru unitateekin) Bi eskola-ume, hamabi xentimoren "goxoki garratzak" erosi zituztenak. Hamabi libera eta sei txelineko gastua. 

Hogeita hamabi zentabo besterik ez dut, ene! Errekardaritzatan ibili gabe erosi zuen, hamabi libera eta hamaika sosetan. Indioilo edo 

antzara puska bat erosten zuen beheko dendan hamabi sosean. 

7 (bestelako neurri unitateekin) Hamabi kilometroko zirkuituan. Hamabi miliara Savannah dago, beste herri txiki bat. Edorastik 

ekialderantz hamabi legoara. Hamabi arroako harria bizkarrean berdindu. Plataformak gutxienez hamabi oineko zabalera izango du. 

Hamabi metro segundoko abailan. Egunero, hamabi zaku irin. 

8 (izen gisa) Muga sakratu dira guziak: hirua, zazpia, hamabia, eta horiek gainditzeak, badirudi, zori aldaera eta maiz zori gaitza 

dakarrela. Hamabia da zenbaki oinarrizkoa, seia bi aldiz batuz ateratzen delako. Zehatzak dira beti, berez, zenbakiak: hamabia, 

hamalaua, hogeita seia. Hamabi zenbakiaren berezko nagusitasuna balioestera. behin eta berriro bat-bi-hiru hamabiraino kontatzen

hasita. -Zenbat dira hamazazpi gehi hogeita hamabi ken hemezortzi? -galdetzen zigun, ahotik kea zeriola, ohi bezala. -Hamabia eman 

diot -esan zuen hoteleko nagusiak. Gosse karrikako hamabian bizi diren zortzi familia. 

9 hamabiko izlag hamabiz osatua, zerbaitetik hamabi dituena. ik dozena. Sei liberako ezkutu bati zilarraren erdia 

kendu eta bi egitea, edo hamabiko balioa ematea, gauza bera da. Egun osoa ez zen zortzi ordukoa, baizik eta hamarrekoa, edo 

hamabikoa batzuetan; nagusiak eskupekoak ematen zizkigun ordu osagarrien truke, zergak saihesteko, eta dirutza ederra ateratzen nuen 

haiei esker. 

10 hamaika-hamabi [8 agerraldi 7 liburutan] hamaika edo hamabi. Txikienak ez du hamaika-hamabi urte baino gehiago 

izango. Hamaika-hamabi urte bete arte. Leireren sei-zazpi edo hamaika-hamabi urteko bizitza laburra. 

11 hamabi bat (30 agerraldi, 19 liburu eta 3 artikulutan; orobat hamabiren bat 8 agerraldi, 5 liburu eta artikulu 

1ean), gutxi gorabehera hamabi. Hamabi bat urte izango nituen orduan. Jennyk orduan hamabiren bat urte zituen. Hamabi bat 

lagun sartu ziren Trocaderora. Hamabi bat zaldizkok bidera oldartu eta kibitka inguratu dute. Hamabi bat milia ibili eta gero gelditu ziren. 

Hamabi bat ordu zeramatzan zerraldo. Handik hamabi bat urtera. Duela hamabiren bat mila milioi urtetik hona. Bere alaba bakarra, 

hamabiren bat urtekoa. · Egunean hamar-hamabi bat aldiz. 

12 hamabi-hamabi(ak) hamabiak puntuan. Erakusleihoko erlojuan hamabi-hamabiak ziren. Egun Handiko trenak eguerdiko 

hamabi-hamabietan zuen sarrera. Geltokiko erlojutzarraren abilezia txalotzen ari da, bi orratzek bat egin dutelako hamabi-hamabietan. 

Hamabi-hamabietan agertu zen Marroren aitona. 

13 hamabi-hamabost [agerraldi 1, liburu 1ean] hamaika edo hamabost. Duela hamabi-hamabost urteko kezkak dituela 

oraindik ere. 

14 hamabi-hamairu [9 agerraldi, 6 liburu eta artikulu 1ean] hamaika edo hamahiru. Hamabi-hamahiru mila lagun 

inguru bizi dira hiri horretan. Hamabi-hamahiru urte nituela irakurri nuen. Hamabi-hamahiru urteko hogei bat haur harro eta 

iskanbilatsurekin. Hurrengo hamabi-hamahiru urteetan. 

15 hamabi-hamalau [12 agerraldi, 5 liburu eta 2 artikulutan] hamaika edo hamalau. Tarantasa ziztu bizian zihoan, 

bideari hamabi-hamalau versta orduko janez. Horren hurrengo hamabi-hamalau lerro ezabatuen azpian. -Zer gisa hamabi-hamalau 

familien hire zuhaitz genealogikoa? Hamabi-hamalau urteko muttiko gaztez osatua. 

16 hamabi mila Hamabi urte daramat ezkondurik, eta hamar edo hamabi mila lagunek jo didate larrua. SSetako hamabi mila 

gizonek baino gehiagok. Hamabi mila orrialde dituen paper meta bat. Hamabi mila arima inguruko hiri horretan. Hamabi mila eta 

bostehun dolarreko txeke bat. langabetuak kondatu dira aintzineko hilabetean baino hamabi mila gehiago. · Hamar-hamabi mila 

lirarekin. Hala da-eta Izura eta Garazin barna dutela urruneko bidekariek ezinbertzeko pasaia, urtean hamabi milako bat. 

17 hamabi milioi Inperio zabal honek, hamabi milioi kilometro koadro izanik, ezin du mendebaldeko Europako estatuen 

homogeneotasuna eduki. Aurten izanen dira hamabi milioi pinta esne banatzeko laborarien artean. Turkiako hego-ekialdean bizi diren 

hamabi milioi kurduen autonomia aldarrikatzeko. Zorra hamabi milioi euro baino gutxiagokoa dela. 

18 hamar-hamabi [21 agerraldi, 16 liburu eta 2 artikulutan] hamar edo hamabi. Emakumea, atera zutelarik, ordu 

batzuk egina zen ibaian, hamar-hamabi aise. Lizarran eman nituen lehenengo hamar-hamabi egunak, oso bereziak izan ziren. Hamarhamabi 

idazle The Literary Café delakora joan ginen. Strogoffen kalkuluen arabera, hamar-hamabi versta orduko egiten zuen orain. 

Hamar-hamabi mila lirarekin. Bizitzaren lehen hamar-hamabi hilabeteetan. Mundu honek badu bertute paregabe bat: bada, izan, eta 

badira hamar-hamabi mila miloi urte funtzionatzen duela. 

[7] azken hamabi (29); berrogeita hamabi (28); beste hamabi (36); duela hamabi (33); eguerdiko hamabi (14); egunean hamabi (7); gutxienez hamabi 

(12); guztira hamabi (7) 

hamabi aldiz (16); hamabi apostoluen (7); hamabi bat (42); hamabi bider (9); hamabi dira (10); hamabi egun (19); hamabi eguneko (7); hamabi gizon 

(12); hamabi hamabietan (8); hamabi hamahiru (10); hamabi hamalau (15); hamabi harri (7); hamabi hilabete (17); hamabi hilabeteetan (9); hamabi 

izan (7); hamabi kantu (8); hamabi kilo (11); hamabi kilometro (16); hamabi lagun (35); hamabi leinuen (8); hamabi liburu (8); hamabi mila (62); 

hamabi milioi (10); hamabi oin (8); hamabi ordu (36); hamabi orduko (12); hamabi orduz (11); hamabi partida (9); hamabi pertsona (27); hamabi puntu 

(15); hamabi talde (14); hamabi tauletako (17); hamabi urte (235); hamabi urteetan (9); hamabi urteko (61); hamabi urteotan (8); hamabi urterekin 

(15); hamabi urtetan (10); hamabi urtez (44); hamabi zauritu (8); hamabi ziren (9) 

hamaika hamabi (8); hamar hamabi (31); hirurogeita hamabi (22); hogeita hamabi (66); lehen hamabi (12); orotara hamabi (7) 

hamabi urte ditu (9); hogeita hamabi urte (18); hamabi urte daramatza (8); hamabi eta erdietan (12); hamabi tauletako legeak (8); hamabi urte 

geroago (7); berrogeita hamabi urte (7); gutxienez hamabi pertsona (8); hamabi urte zituela (10); hamabi urte bete (20); eta beste hamabi (12); 

hamabi urte zituen (13); hamabi bat urte (12); duela hamabi urte (26); hamabi eta erdiak (19); hamar edo hamabi (19) 

eguerdiko hamabiak (14); gaueko hamabiak (13); hamabiak aldera (8); hamabiak arte (13); eguerdiko hamabietan (28); gaueko hamabietan (7); 

hamabiren bat (16)] 

hamabietako iz eguerdiko hamabietako otordu arina. ik hamaiketako. Enkargatutako kafe, donuts edo 

hamabietakoak heldu, berandutu edo galdu ote ziren itaunduz. Hamabietakoaren ondoren Angie Mr._Jamesen bulegora joan zen eta 

prestatua zeukan txostena entregatu zion. 

hamabigarren 1 ord zerrenda batean aurretik hamaika dituena (12.). (dagokion izenaren ezkerrean) 

Hamabigarren kapitulua. Urteko hamargarren, hamaikagarren eta hamabigarren hilabeteak. Asueroren erregealdiaren hamabigarren 

urteko lehen hilabetean. Jakoben hamabigarren semea. Hamabigarren mendean. Zer gertatu zen Jaunarenaren barruan hamabigarren 

enborrean kontrola galdu eta hamabosgarrenean lurrera erori zen arte? Hamabigarren solairuko kafetegira igo gara. Hathorne epaileak 

gurutzearen seinale azkarra egin zuen eguerdi hartan hamabigarren aldiz. 

2 (dagokion izena ezabaturik) Bera hamabigarrena da zerrendan. Sailkapen nagusian hamabigarrena da, bi punturekin. Ez 

nuen hamabigarrenaren atean asko itxaron beharrik izan. Hamabigarrenean ordea, Aguirreren mutilek ez zuten kale egin. 

Hamabigarrenez ekingo dio. · Nazioarteko Kriteriumean ez da batere baldar ibili, hamabigarren sailkatu da. Barthélemy Agerre 

Amikuzeko kontseilaria bederatzigarren da eta Marie Claude Dandrieu, Bidarteko axuanta, hamabigarren. 

[3] berrogeita hamabigarren (5); erregealdiko hamabigarren (3); hamabigarren aldia (3); hamabigarren aldikotz (3); hamabigarren arrazoia (3); 

hamabigarren diskoa (4); hamabigarren hilabetean (3); hamabigarren hilaren (15); hamabigarren jardunaldia (3); hamabigarren jokalariaren (3); 

hamabigarren kalean (3); hamabigarren kapitulua (11); hamabigarren kilometrotik (3); hamabigarren mendean (5); hamabigarren tronkoan (3); 

hamabigarren urtean (10); hamabigarren urteko (10); hirurogeita hamabigarren (7); hogeita hamabigarren (5)] 

hamabigarren diskoa kaleratuko (3); hamabigarren kilometrotik aurrera (3); 

hamabina banatz bakoitzari hamabi, bakoitzak hamabi. Hamabina urte zituzten eta beldurgarriak ziren erramutan. 

Bakoitzak hamabina enbor ebaki beharko ditu. Gauean jendetza hori bera daramate Baionara hamabina liberatan. Hori gertatuz gero, 

Miarritzek eta Stadek hamabina punturekin amaituko lukete. Hamabina urteko kartzela zigorra eskatu zuen fiskalak. Japoniarrei ere 

hamabina mahats ale helaraziz. 

hamabiren iz hamabi zati berdinetan banatu den zerbaiten zati bakoitza. Zeinu horiek hamabi direnez, bakoitzak 

ortziaren hamabiren bat hartzen du. Erretenaren neurria boluten altueraren hamabiren batekoa eginez. Apalategi bat pleguhamabireneko 

zenbait libururekin. 

hamabosgarren 1 ord zerrenda batean aurretik hamalau dituena (15.). (dagokion izenaren ezkerrean) 

Hamabosgarren kapitulua. Zabaldu hamabosgarren orrialdean, mesedez. Dachau libratu zenetik hamabosgarren urtean. 

Hamabosgarren mendearen bukaeran. Hamabosgarren mendetik hamaseigarrenerako aldaketan. Hona hamabosgarren gizaldiko

izpirituak esan didana: [...]. Martxoaren hamabosgarren eguneko goizaldea zen. East alderantz jo zuen, Hamabosgarren Kaleko hotela 

atzean utzita. Lehen zatiko hamabosgarren minututik bigarren zatiko bosgarren minutura. Berrogeita hamabosgarren paralelotik gora. 

2 (dagokion izena ezabaturik) Zer gertatu zen Jaunarenaren barruan hamabigarren enborrean kontrola galdu eta 

hamabosgarrenean lurrera erori zen arte? Kartagotarrak aberastasunen bidetik zebiltzan eta, ipar latitudeko laugarren graduraino eta 

longitudeko hamabosgarreneraino iritsi balira, Urrezko kosta eta ondoko itsasbazterra aurkituko zituzketen. Sailkapenean 

hamabosgarrena da Ejido. New Jersey Netsek hamabosgarrengoan galdu du. · Baiona lehen da sailkapenean, Donibane aldiz 

hamabosgarren, indar egin beharrean maila horretan egoiteko. Osasuna hamabigarren, goitik behera; Reala hamabosgarren, eta 

jaitsiera bi puntura; eta Athletic hamazpigarren, jaitsiera postuetan dagoen talde batekin berdinduta. 

[3] hamabosgarren gizaldiko (5); hamabosgarren kapitulua (7); hamabosgarren mendean (13); hamabosgarren mendearen (10); hamabosgarren 

mendeko (13); hamabosgarren partida (3); hamabosgarren urtean (3); hamabosgarren urteurrena (3); hogeita hamabosgarren (5); hamabosgarren 

gizaldiko izpirituak (4)] 

hamaboskoiztu, hamaboskoitz/hamabostoiztu, hamaboskoizten du ad hamabost aldiz handiago bihurtu. 

Iazko mozkina hamaboskoiztu du lehen hiruhilekoan. 

hamabosna 1 banatz bakoitzari hamabost, bakoitzak hamabost. Gainerako bidaiariek ere nik bezala ordaindu zuten, 

hamabosna sos. Uno-e bankuak hamabosna mila pezeta ordaindu zien lehenbiziko bezeroei. Giua eta Vittorio, aldiz, auziperatu egin 

zituzten eta hamabosna urteko zigorra jarri. Tenplu pseudodipteroa aurreko eta atzeko aldean zortzina koloma dituena izango da, eta 

alboetan hamabosna koloma dituena, angeluetako biak hartuta. 

2 hamabosnako izlag Hamabosnako berdinketaren aurretik zazpi aldiz adostu ziren markagailuan. 

hamabost 1 zenbtz hamalau eta bat, 15. (dagokion izenaren ezkerrean) Tzibak hamabost seme-alaba zituen eta 

hogei morroi. Hamabost gol sartu ditu. Hamabost versta besterik ez zegoen hiritik herrira. Hamabost marra zuzen. Karrika zabal 

erregularrak, hamabost eliza, bikain-bikainak. Besoak luzatu eta jaisten ari ziren hamabost neskak errezibitu zituzten. Destruktorea 

hamabost bider handiagoa zelako. Hamar edo hamabost mutilek elkarri erasotzeari ekiten zioten. ik beherago 12. Beya hamabost 

herrixkaren jabe zen. Hamabost partidako zigorra jarri dio Osasunari. Hamabost gizoneko talde bat bidaltzen du. Ondoren zirkunferentzia 

osoa hamabost partetan zatitu eta horietako parte bat hartu behar da. Hamabost partidatatik hamahiru irabazi eta bi soilik berdindu 

dituzte. Harrezkero hamabost aldiz idatzi dizugu gutxienez. 

2 (dagokion izena ezabaturik) Pasatu ziren hamar minutu, pasatu ziren hamabost. -Hona beste hamabost, hogeita bost guztira. 

35 urte ditu Yolandak, eta hamabost daramatza erretzen. Era batean edo bestean, hamabost dira Athletici lotuta jarraitzen duten jokalari 

ohiak. Gau hartan, hamabostek ordaindu zituzten euren krimenen zigorrak. Hamabostera jokatu beharreko partida hasiko dute gaur 

Espanyolek eta Athleticek, Bartzelonan. Sartzeko egunean hamabostetarik bostek bakarrik eman dute izena. Salmenta ehuneko 

hamabostez emendatu da urte batez. Hala ere, bere ustez, Hamabostek kide berriei eskatutako erreformak ez dira guztiz argiak: «Ez 

dakigu EBn sartzean zein eskubide eta aukera izango ditugun». 

3 (data adierazteko) 1963ko apirilaren hamabosta zen, Bazko astelehena. Hamabosta San Isidro da, nonbait. Abuztuaren 

hamabostak jaiera handia izan dizu eskualde askotan. 1977ko maiatzak hamabost zituen, egun oskarbi eta hotza Buenos Airesen. 

Hilaren hamalauan eta hamabostean jai egiteko agintzen zien. Heldu den urtarrilaren hamabostean burutuko du lehenbiziko 

zuzendaritza bilkura ofiziala. Maiz joan izan ziren Alaska Hotelera, abuztuaren hamabosteko otordua egitera. 

4 (denbora unitateekin) Giro koipetsu hartan hamabost egun igaro ondoren. Hamabost urte zituenez geroztik. Hirurogeita 

hamabost urte zituela, Mahalalelek Jered izan zuen. Orain dela hamabost urte. Baina ezkontza hautsi egin zen hamabost urte geroago. 

Honela igaro zituen hurrengo hamabost minutuak. Hamabost egunen buruan berritz atera ninduten. -Hamabost egunean ibili naun 

haren arrastoaren atzetik, amore ematen dinat... Azken hamabost egunetan. Azkeneko hamabost hilabetean. Berpizkundearen aurreko 

hamabost mendeetan. Ez dut Ander ikusi azken hamabost urteotan. Budapesteko hamabost urteko gazte judu bat da protagonista. 

Hamabost eguneko opor-bidaian. Hemendik aurrera, denok izango dugu hamabost minututako ospea geure bizitzan. Mullah Muhammad 

handik hamabost egunera itzuli zen. Neure onera etorri eta hamabost egunetara edo. Eta handik hamabost minutura amonaren etxean 

nintzen. Tabernatik hamabost minutura doi zegoela. Hamabost urterekin, bere ondare-partea eskatu zuen. Zaude erne hamabost 

egunez bederen bisita luzerik ez, eleketa luzerik ere ez. Han hamabost urtez, munduaren maleziak oro ikasi nituen. Hotel Suisse-en 

aurkituko nuela handik hamabost, igandez berriro. Hamabost minutu barru itzultzeko moduan izango gara seguru asko. Baina 

hamabost egun barru oraindik ere izoztu egiten badira, espetxera zoaz. Hamabost minutu barru hots egingo didazu? 

5 (diru unitateekin) Hamabost sos da. Mooney andreareneko mutil gazteek hamabost txelin ordaintzen zituzten astean ostatu eta 

mantenuagatik. Eta gainera hamabost errublo emango dizkizut. Hamabost soseko isuna ordaindu beharra zeukan, edo hamabost kolpe 

jasotzen zituen arazoa erabaki zuten epaileen eskutik. 

6 (bestelako neurri unitateekin) Etxe hura hogeita hamar metro zen luze, hamar metro zabal eta hamabost metro gora. Hogei 

metro luze eta hamabost zabal. Hamabost metro koadro inguruko gela bat zen. Kurbaturak hamabost oin ditu barruko aldetik neurtuta. 

Batetik bestera hamabost hazbeteko tartea utziz. Zelaiaren mutur bakoitzean, hamabost metroko altueran. Nagusiak agindu zion handik 

atera eta hamabost miliara zegoen komentu batera joateko. Zakuak batez beste hamar-hamabost kilo pisatzen zuen. Ofir-era joan eta 

hamabost tonelada inguru urre ekarri zioten Salomon erregeari. 

7 hamabost bat (110 agerraldi, 36 liburu eta 36 artikulutan; orobat hamabosten bat 42 agerraldi, 17 liburu eta 

4 artikulutan) Gutxi gorabera hamabost. Duela hamabost bat urte edo. Hamabost bat lagun, gutxienez. Heathroweko 

aireportura iristeko hamabosten bat milia falta zirenean. Zorigaitzeko argia, inguruko hamabost bat herrik ikus dezaketena. Hamabost 

bat adixkideren artean. Orain dela hamabost bat urtekoak. Hamabost bat metrora nengoela, harriak. Gu geunden lekutik hamabost bat 

metrotara. Torpedo-fabrikan hartu zituztenetik hamabosten bat egunera. 

8 hamabost-hamasei [9 agerraldi, 8 liburu eta 2 artikulutan] hamabost edo hamasei. Eta hamabost hamasei 

miligramo neurtzea izango da zure lana, eta baso bat ur edo esne prestatzea. Hamabost-hamasei urteko neska gaztea. Joan zenetik 

hamabost-hamasei urtera. Hamabost-hamasei urte zituela bizitako sexu esperientzia «gordin eta latzak». 

9 hamabost-hogei [6 agerraldi, 3 liburu eta artikulu 1ean] hamabost edo hogei. Lehen hamabost-hogei egun horiek 

ekarri zituen gogora Agirrek. Horra, bada, nola aldatu den, hortxe hamabost-hogei urtean, mundu biziaz eta hango biztanleez genuen 

irudikapena.. Biltzarkideak, hamabost-hogeiren bat, mahai luze baten jiran jarririk zeuden. 

10 hamabost mila Ni ere etorriko nintzateke hamabost mila pezeta ordainduz gero! Hamabost mila hirurehun eta hamar libera 

atera zait denetara. hirurogeita hamabost mila lagun hil zituzten. Hamabost mila milioi urteko asti laburrean. Epopeia topografiko 

horretako hamabost mila dodekasilaboak aztertzeko. Hamazazpi aleko argitaraldia hamabost milaraino igotzea lortu zuen. Orain 

hamabost mila eman behar dizkidazu gutxienez. Arcturustarrak hamabost mila inguru ziren Euskal Herri osoan. 

11 hamabost milioi 1840 eta 1915 bitartean hamabost milioi lagunek alde egin zuten britainiar uharteetatik. Orotara hamabost 

milioi irakiarrek izango dute bozkatzeko aukera. Anitz diru falta da, hamabost milioi euro. Zer dira, ordea, hamabost egun, hamabost 

milioi urteren aldean? Gaizki egin al du zuzendaritzak Xabi Alonso hemeretzi, hemezortzi edo hamabost milioiren truke saltzearekin? 

12 hamabostean behin Aitak hamabostean behin bidaltzen zion dirua. Kleiman jaunak neskentzako liburu batzuk ekartzen dizkit 

hamabostean behin. Astean edo hamabostean behin. Hamabostean behin iristen zitzaizula gizonezko berak igorritako gutun bat. Gu 

ere hamabostean behin abiatzen gara, labanderiara. Hamabostean behingo betebeharrari huts egiten ez bazion ere. Goierritarra 

hamabostean behin kaleratuko da eta Otamotz hilean behin. 

13 hamahiru-hamabost [agerraldi 1, liburu 1ean] hamahiru edo hamabost. Annek, izan ere, bere egunkaria idatzi 

zuenean hamahiru-hamabost urte zituen.

14 hamalau-hamabost [11 agerraldi, 8 liburu eta 2 artikulutan] hamalau edo hamabost. Hamalau hamabost 

miligramo kalkulatu beharko duzu. Hamalau-hamabost urte izango nebazan, esan eustanean: "hi, Imanol! hi heure kontura ibilteko 

moduan hago". Hamalau-hamabost urteko batzuk. Hamalau-hamabost urterekin, korazonisten ikastetxean nenbilèn garaian. 

15 hamar-hamabost [25 agerraldi, 8 liburu eta 10 artikulutan] hamar edo hamabost Gure aurrean, hamar-hamabost 

lagun. Europaz gure iritzia osatzea eta hamar-hamabost orritan ematea. Izan genuen guk ere arriskua duela hamar-hamabost urte. 

Hamar-hamabost eguneko epea dago erretzeari uzteko. Hamar-hamabost minutu besterik ez. Jarraitu zuen, hamar-hamabost bider 

jomugaren kontra. Hamar-hamabost metro hondartzan gorantz egin zuen, hondarra lehorrago zegoen aldera. Hamar-hamabost metroko 

bitartean. 

[6] azken hamabost (47); azkeneko hamabost (6); berrogeita hamabost (17); beste hamabost (35); gutxienez hamabost (13) 

hamabost aldiz (7); hamabost bat (129); hamabost dolar (6); hamabost egun (133); hamabost egunean (27); hamabost eguneko (28); hamabost 

egunen (18); hamabost egunera (17); hamabost egunetan (31); hamabost egunetik (6); hamabost egunez (31); hamabost errublo (6); hamabost 

hamasei (10); hamabost hilabete (20); hamabost hilabeteko (8); hamabost hogei (10); hamabost kilo (16); hamabost kilometro (6); hamabost lagun (9) 

hamabost metro (17); hamabost metroko (6); hamabost mila (42); hamabost milioi (9); hamabost minutu (30); hamabost minutuko (10); hamabost 

minutura (7); hamabost pertsona (19); hamabost segundo (7); hamabost sos (8); hamabost urte (323); hamabost urtean (13); hamabost urteetan (17); 

hamabost urteko (66); hamabost urteotan (15); hamabost urtera (7); hamabost urterekin (37); hamabost urteren (10); hamabost urtetan (8); 

hamabost urtetik (14); hamabost urtez (34); hamabost versta (9); hamabost zauri (12); hamabost zentimetro (14) 

hamalau hamabost (14); hamar hamabost (28); handik hamabost (11); hemendik hamabost (8); hirurogeita hamabost (68); hogeita hamabost (104); 

laurogeita hamabost (11); lehen hamabost (8); orain hamabost (19) 

duela hamabost urte (25); hirurogeita hamabost zentimetro (10); handik hamabost egunera (6); hamalau edo hamabost (8); hamabost edo hamasei 

(8); hamabost edo hogei (13); hogeita hamabost urte (36); hamabost urte lehenago (8); hamabost urte igaro (6); hamabost bat urte (31); orain dela 

hamabost (18); hamabost urte hauetan (6); hamabost bat egun (6); hamabost urteko kartzela (9); hamabost urte inguru (8); hamalau hamabost 

urteko (8); hamabost urte bete (22); hamabost urte ditu (6); hamabost urte geroago (6); azken hamabost urteotan (9); duela hamabost egun (16); 

hamabost zentimetro zabal (6); orain hamabost urte (8); hamabost urte zituen (14); hamabost eguneko epea (7); hamabost urte zituela (7); azken 

hamabost urteetan (7); hogeita hamabost kilo (7); hirurogeita hamabost urte (16); hamabost urte eman (8); hamabost bat lagun (7); hamabost 

egunen buruan (16); hamabost urte honetan (6); hamabost urteren buruan (6); hamar edo hamabost (20); hamabost egun barru (15); azken hamabost 

egunetan (8); hamabost pertsona hil (10); hamabost urtez bizi (7) 

hamabostean behin (32); hilaren hamabostean (11); hasierako hamabostekoan (11); hamabosten bat (31)] 

hamabostaldi iz hamabost eguneko denbora bitartea, bereziki bi aste osok osatzen dutena. Asmoa genian 

joateko Nizera, hamabostaldi bat pasazera. Baita urriaren lehen hamabostaldiak ere. Hamabostaldirako zekarren maleta bakarra 

hartu eta taxi bat eskatu zuen. Abenduaren bigarren hamabostaldian espero da Madrilek behin betiko Isurketen Espainiako Plana 

onartzea. Haren gorpua hamabostaldi batez gordetzeko asmoa zuela (betiko hilobiratu aurretik). Komertzio hamabostaldia. Donostiako 

Musika Hamabostaldia iritsi da 65. ekitaldira. Musikene Orkestra Sinfonikoak izango du aurtengo Hamabostaldiari hasiera emateko 

ardura. 

[3] bigarren hamabostaldia (5); musika hamabostaldia (13); donostiako musika hamabostaldia (5); musika hamabostaldiak (29); donostiako musika 

hamabostaldiak (9); azken hamabostaldian (6); bigarren hamabostaldian (22); lehen hamabostaldian (13); lehenengo hamabostaldian (5); musika 

hamabostaldian (11) 

bigarren hamabostaldian erabakiko (3); urtarrilaren bigarren hamabostaldian (5); bigarren hamabostaldian egingo (3); lehen hamabostaldian egingo 

(3); azaroaren bigarren hamabostaldian (3); musika hamabostaldiaren barruan (4); donostiako musika hamabostaldiaren (3); musika hamabostaldiari 

(3); musika hamabostaldiko (14); donostiako musika hamabostaldiko (4)] 

hamabostekaria iz hilean bi aldiz ateratzen den aldizkaria. Goierritarra euskara elkarteak izen bereko hamabostekaria 

argitaratzen du. Goierritarra hamabostekaria eta Otamotz hilabetekaria ez dira desagertuko. 

hamabosteko 1 izlag hamabostek osatua. Jokalariok arte eta parte garenez, badirudi errazago izan behar dugula hamalauko 

edo hamabosteko kiniela bat asmatzea. 

· 2 iz hamabostek osaturiko taldea; bereziki, errugbiko taldea. Hamahiruko errugbia indartzen ari da berriro, eta 

hamabostekoan ere sartzen ari da joko era. Miarritzek azken aukera ukanen du internazionalez osaturiko hamabostekoa zelairatzeko 

Castresen aurka. Zeelandarrek ohiko hamabostekoa zelairatu zuten; tartean, Umaga. Miarritzek hamabostekorik onena zelairatuko du 

Tolosa txapeldunordearen aurka, gaur, itzuliko azken norgehiagokan. Gaitan argentinarrak dohain apartak dituela erakutsi zuen; gehienbat, 

aurkaria saihesteko, eta hasierako hamabostekoan ariko da gaur. Talde bat garela erakutsi behar dugu eta ez soilik hamabosteko bat. 

[3] hamabostekoa zelairatu (3); hamabostekoa zelairatuko (3); ohiko hamabostekoa (7); hasierako hamabostekoan (11); aurkako hamabostekoarekin 

3](4)] 

hamabostero 1 adlag hilabetean bitan. Horrexegatik idatziko dizut hamabostero gutuna. Astero edo hamabostero 

epaitegian agertu beharra dute... Halaber gomendatuz zortzian behin bere bekatuen aitortza eta, ahal badu, Jauna hamabostero hartzea. 

Igandero bezala zegoela stadiuma, edo hamabostero bezala hobeto esan. Euskal Herriaren aitortzaren alde mobilizatuko dira 

hamabostero. 

2 hamabosteroko izlag Hamabosteroko nire gutun hauek. Nire eguneroko lanean eta hamabosteroko arakatze bikoitzean. 

hamahiru 1 zenbtz hamabi eta bat, 13. (dagokion izenaren ezkerrean) Sirius Blackek hamahiru lagun garbitu zituen 

madarikazio bakar batez. Bizkarralde garaiko hamahiru eserleku ziren. Hamahiru edo hamalau emazte biltzeko zer lana. ik beherago 13. 

Hamahiru bider berdindu dute. Antonio Blanco Rico koronela hamahiru balak zulatu zuten. Hamahiru sakelakoak hamahiru motxilatan 

sartuta zeuden. Azken hamahiru tantoak erreskadan lortuz. Hamahiru euskaldunek hartuko dute parte Joko Paralinpiarretan. Hamahiru 

goleko aldea. Hamahiru pintako gas botila Etxearen hegats apalenaren maldan pausatuz. Kolomaren altuera hamahiru partetan banatuko 

da. Hamahiru umeren aita. Bere bi emazte eta hamahiru haurrengatik kezkatuta. 

2 (dagokion izena ezabaturik) Mahaian jartzen banaiz, hamahiru izango gara! Denera hemezortzi taldek izango dute lekua 

zirkuituan, eta bi hauekin hamahiru dira onartuak. Urruneko arrainak hamahiru, bertaratu eta hiru. Ez diate dozenan hamahiruk izango 

hark zuen adurra! Urte askorik ez zuela iruditu zitzaidan -hamarretik hurbilago hamahirutik baino. Larrazken hondarrean, axuria saldu da 

hamazazpi-hemeretzi liberatan, Eguberri aldera, hamahirura jaisteko. Hiru urterekin solfeoa ikasten hasi zen Silguero, eta 

hamahirurekin musikako goi ikasketak amaitu zituen. Bihurguneak aldiz, dozenan hamahiru! 

3 (ordua adierazteko) Hamahiruak lako desordua. Hoteleko iratzargailuan bostak eta hamahiru minutu ziren. 

4 (data adierazteko) Dena egun batean: martxoaren hamahiruan. Hilabete haren hamahiruan. Hamabigarren hilaren hamahiruan 

bete behar zen erregearen agindua. 2001eko maiatzaren hamahiruko hauteskundeen emaitzek. Apirilak hamahiru, ostirala. 18...ko 

uztailaren hamahiruaren arratsaldeko lehen orduan etorri zitzaigun. 

5 (denbora unitateekin) Hamahiru urte nituenean legez. Hamahiru urte inguruko mutiko bat zen. Bateko eta besteko, badira 

hamahiru ordu laboratorioan ematen ditudan egunak. Handik, dutxaturik eta bizarra egina kanporatu nintzen, hamahiru minutu geroago. 

Sortzetik itsua zen hamahiru urteko mutiko bati. Sasoiz hil zen hamahiru urterekin Labe Garaietan mutil sartu eta buzoko orbanei hain 

harro erreparatu zien gizona. Hamahiru urtetik gorako gizonezko judu guztiek. Ardo-merkatari katoliko handi baten bulegoan enplegatu 

zegoen hamahiru urte. 

6 (diru unitateekin) Lehenengo aldiz erromeriara joan nintzenean, hamahiru duro bildu ziren. Jaiero han jotzen hasi nintzen eta 

askotan hamahiru pezetatik gora biltzen nuen. Jakinaren gainean hamahiru miliun ez dela sos bat bainan diru meta gaitza. Hamahiru 

miliar euro edo holako zerbait. 

7 (bestelako neurri unitateekin) Haren zakila hamahiru hazbete da luzean eta zortzi eta erdi biribilean. Hirurogei librakoarentzat, 

hamahiru hatz eta zortziren bat. Hamahiru kilometroko bide luze bat, deus guti ikusiz eta naski nehor kausitu gabe. Kanpai bat zeinen

ezkila hotsak hamahiru miliatara entzuten ziren. Palankatxo moduko tresna bat, hamahiru libra pisu eta ia metro erdi luzekoa. 

Hamahiru hektarea mendi erre dira Nafarroan. Hamahiru metro segundokoa. 

8 (izen gisa) Hamahirua ez dakit zorte txarreko zenbakia ote den baina ni behintzat hortxe trabatu nintzen lehenbiziko aldiz. Somera 

kaleko hamahiruan gora igo zen. Hamahiru zenbakia harro daramat elastikoan. Hamahirutik sakatzen zuen maiz, ezkerren efektuaz 

pilota paretaren atzetik jarriz, gurutzatuz ala biparetaz. 

9 hamairuko izlag hamahiruk osaturiko taldea. Nire herrialdean hamahiruko errugbia txertatuta dago. 

10 hamabi-hamairu [9 agerraldi, 6 liburu eta artikulu 1ean] hamabi edo hamahiru. Hamabi-hamahiru mila lagun 

inguru bizi dira hiri horretan. Hamabi-hamahiru urte nituela irakurri nuen. Hamabi-hamahiru urteko hogei bat haur harro eta 

iskanbilatsurekin. Hurrengo hamabi-hamahiru urteetan. 

11 hamahiru bat (2 agerraldi, 2 liburutan; orobat hamahiruren bat agerraldi 1, liburu 1ean) gutxi gorabehera 

hamahiru. Behin, gure semeak hamahiru bat urte zituela. Hamahiru bat orduko bidaia. Hamahiruren bat urte, banituen ere. 

12 hamahiru-hamabost [agerraldi 1, liburu 1ean] hamahiru edo hamabost. Annek, izan ere, bere egunkaria idatzi 

zuenean hamahiru-hamabost urte zituen. 

13 hamahiru-hamalau [5 agerraldi, 4 liburutan] hamahiru edo hamalau. Hamahiru-hamalau urte genituen, beraz. 

Hamahiru-hamalau urteko ikasleak ziren BBBko lehen mailako horiek. Eurek hamaika bat urte eta lehengusuek hamahiru-hamalau 

zeuzkatenean. 

14 hamahiru mila Hamabi-hamahiru mila lagun inguru bizi dira hiri horretan. Hamahiru mila behari sartuak ziren errugbi 

zelaiaren inguruan. Egunero hamahiru mila tona zabor. Goza dezagun finalaz, hamahiru mila eta zortziok. 

15 hamahiru milioi Orotara hamahiru milioi pertsona sartzen dira urtero AEBetara hogeita zazpi herrialde hauetatik. Hirurehun eta 

laurogeita hamahiru milioi libera gutxi gorabehera. 

[4] azken hamahiru (13); berrogeita hamahiru (14); beste hamahiru (14); duela hamahiru (12); gutxienez hamahiru (6); guztira hamahiru (5); hamabi 

hamahiru (10); hamahiru aldiz (4); hamahiru egun (11); hamahiru egunez (4); hamahiru hamalau (6); hamahiru herri (5); hamahiru hilabete (7); 

hamahiru hiri (6); hamahiru jardunaldi (5); hamahiru kantu (5); hamahiru lagun (11); hamahiru mila (9); hamahiru minutu (6); hamahiru ordu (5); 

hamahiru palestinar (4); hamahiru partida (11); hamahiru pertsona (12); hamahiru preso (5); hamahiru puntu (6); hamahiru segundo (4); hamahiru 

soldadu (4); hamahiru urte (109); hamahiru urtean (4); hamahiru urteetan (6); hamahiru urteko (48); hamahiru urtekoa (5); hamahiru urteotan (4); 

hamahiru urterekin (14); hamahiru urteren (4); hamahiru urtetan (7); hamahiru urtetik (4); hamahiru urtez (16); hogeita hamahiru (44); laurogeita 

hamahiru (4) 

hamahiru edo hamalau (5); hamahiru pertsona hil (7); hamahiru urteko mutiko (7); hamahiru urte zituen (4); duela hamahiru urte (9); hamahiru urte 

nituen (5); hamahiru urte nituela (5); hamabi hamahiru urteko (4); hamahiru urte bete (6); hamahiru lagun hil (4); hogeita hamahiru urte (8); 

hamahiru urte zituela (4); hilaren hamahiruan (10); 

hamahirugarren 1 ord zerrenda batean aurretik hamabi dituena (13.). (dagokion izenaren ezkerrean) 

Hamahirugarren kapitulua. Kristau-aroko hamahirugarren mendean. Har ezazu aita pontekoaren oparitzat zeure hamahirugarren 

urtebetetzean. Burgosko kartzelako hamahirugarren ziegaren horma. Ez nuen, ordea, adorerik hamahirugarren aldiz berritzeko. 

2 (dagokion izena ezabaturik) Haietako hamabi gorribeltzak ziren, hamahirugarrena, ordea, zuria. Falta den hamahirugarrena 

Bostoneraino ez omen zaigu elkartuko. Beste anaiak bidali zituen urte berean, hau da, bere konbertsioko hamahirugarrenean. · Baionak, 

aldiz, galdu egin zuen Parisen (40-12), eta hamahirugarren dira (28 p.). Azkenean, hamahirugarren. 

[3] berrogeita hamahirugarren (6); hamahirugarren aldikotz (3); hamahirugarren hilabetea (3); hamahirugarren kapitulua (7); hamahirugarren 

mendean (9); hamahirugarren postuan (4); hamahirugarren urtean (5); hogeita hamahirugarren (5)] 

hamahiruna banatz bakoitzari hamahiru, bakoitzak hamahiru. Hamabina ez ezik, hamahiruna, hamalauna eta 

hamaseina ere berdindu zuten partida bi pilotariek. Barakaldo aurretik jarri zen markagailuan lehenengo minutuetan (7-10), baina ezin izan 

zioten eutsi alde horri, eta atsedenaldira hamairuna iritsi ziren. Tresnea hamahiru-hamalauna zentrimetroko lau zatitan banantzen 

dabela. 

hamaika (orobat hameka g.er.) 1 zenbtz hamar eta bat, 11. (dagokion izenaren ezkerrean) Gutxienez 

hamaika irakiar hil eta beste ehun pertsona zauritu ziren atzo okupazio indarren base militar baten kontrako eraso suizidan. Hamaika 

ministro planaren alde Likud alderdiko sei eta Shinui alderdiko beste bost. Beraz, eta aurpegiz bederen, gaurtxe ezagutuko duk hemen 

dagoen jende guztia: hamaika lagun. Izan dira hameka hil, kamikaze hura bertzalde, eta hil horietan baziren lau haur. Porteriatik 

hamaika pauso kontatu eta Emiliok baloia lurrean jarri zuen astiro. Zeren Venezian hilabete inguru emaiten baitzuen urte osoan [...] eta 

gainerako hamaika hilabeteak Mediterraneo itsasoan barrena. Pisuerga gainditzen duten hamaika arkuek finkatzen duten zubi ohargarria. 

Tontsura egin zieten Frantzisko dohatsuari eta beste hamaika anaiei, hamabiak kleriko izatea nahi baitzuen. Alderdiaren kirol taldeko 

hamaika mutilei deitu eta gero. 

2 (dagokion izena ezabaturik) Iturri gehienen arabera, hamaika ziren anaiak; hamabi, Frantziskorekin. Ataurrean, kalearen alde 

batetik bestera zeuden harlauzak kontatu zituen, alde batetik bestera hamahiru, bestaldetik bueltan berriro kontatuta hamaika. Hamabost 

egun falta ziren, hamalau falta ziren, hamahiru, hamabi, hamaika, bederatzi, zazpi, lau... Hor lan egiten duten 23 presunetarik hamaika 

hartzen ahal lituzke Herriko Etxeak. Deitutako jokalari erdiak, hamaika, atzerrian ari dira. Beste hamar (hamaika, Eroskikoa zenbatuz 

gero) izan dira. Hamaika horiek urrundik edo hurbiletik horrekin loturak dituztelakoan daude hor. Bizkaitarrek lehen tantoa erdietsi 

bazuten ere Koka eta Patxi Ruizek hurrengo hamaikak erreskadan egin zituzten. Haietatik hamaikak tratu txarrak eta torturak jasan 

izana salatu dute. Iraupena ez da hamabi hilabetekoa izango, hamaikakoa baizik. Legea legelariek egina da, eta legelariak, berriz, aberats 

eta boteretsu izan ohi dira hamarretik hamaikatan. Bi horiek ez daude Parisera eraman dituzten hamaiken artean. 

3 (ordua adierazteko) Igande goiza, hamaikak. Nahiz hamaikak baino lehen lotara joan ohi den. Hamaikak hurbil: ez dut 

herrestaka ibiltzeko denborarik izanen. Hamaikak jo baino lehen, Anselmo eta Rekexo aireportuan zeuden. Arratseko hamaikak arte ez 

omen duk itzuliko. Han biltzen ziren ia egunero hamaikak aldean. Hamaikak inguruan, erdi lo geratu zen. Gaueko hamaikak aldera 

atzarri nintzen azken aldiz. Gaueko hamarrak edo hamaikak aldera. Hamaiketan Miep eta Jan Gies iritsi ziren. Bart, gaueko 

hamaiketan, pertsona partikular guztiei telefono lotura moztu zieten. Hamaiketan puntu-puntuan, hor barneratzen gara zoologiairakaslea 

eta biok anfiteatro jendez bete-betearen erdira. Astegunetan, ez omen zuten afari gehiagorik zerbitzatzen gaueko hamaiketatik 

goiti. Hamaiketarako ordu erdi falta zenean. Ingeles irratiak hamaiketako emanaldian, alemanez: gudaroste buru den Dwight 

Eisenhower jeneralaren hitzaldia. ik hamaiketako. Hamaiketako autobusa hartzeko, berriz, estu nenbilen. Hamaika eta erdiak ziren. 

Gaur, goizeko hamaika eta erdietan. Gaueko hamaika eta erdiak aldera. Gaueko hamaika eta erdiak pasata. Egun horretan, goizeko 

hamaika orenak inguruan. Horretan, hamaikak eta laurdenetan, zarata bat behean. Hamaikak laurden gutxietan beste solairura jaitsi 

naiz. Atzo goizeko hamaikak eta bostean amaitu zituzten azienden bilaketa lanak. Hamaikak eta hogeietan [Euskaltzaindiaren arauaren 

arabera hogeian] Dussel jaunak bulegoko atea jo zuen. Hamaikak eta berrogeita hamazazpitan [Euskaltzaindiaren arauaren arabera 

hamazazpian] lokartu da Yolanda. Hamaikak eta hogeita lau minutu ziren nire erlojuan. Hamaikak minutu bat gutxiago. Urriaren 23an 

hamaikak hamar gutxiagotan, azaroaren 3an hamaikak eta hogei minututan. 

4 (data adierazteko) Eguzkiak ere gaupasa egiten du abuztuaren hamaikan. Irailaren hamaikan, New Yorkeko Manhattango bi 

dorre gorenak erasoak izan ziren. Abenduaren hamaikan iraganen da lehen biltzar nagusia. 

5 (denbora unitateekin) Hamaika egun geroago, ekainaren 20an. Aitak berak erregalatu zidan hamaika urte bete nituen egunean. 

Hamar edo hamaika urte izango zituen orduan. ik beherago 12. Hamaika ordutan sei puntu atera zituen zaldibartarrak. Hamaika urteko 

espetxe zigorra. Geldialdia hamaika ordukoa da eta hemen gaude Gorria eta biok [...] milia erdira datzan hiriari begira. 

6 (diru unitateekin) Hamaika dolar eta laurogeita lau zentabo. Dolar bat eta hameka zentimo. Hamar txelin eta hamaika penike 

ordainduta ekarri zion. Hamaika erreal, dukat bat. -Hamaika sickle -erantzun zion Stanek-, baina hamahiru pagauta, txokolate beroa ere 

izango'zu. EAK-ren zilo estatala hamaika miliar eurotara hupatzen dela.

7 (bestelako neurri unitateekin) Bederatzi metro segundokoa, hamahiru metro segundokoa, hamaika metro segundokoa. Atzo 

ere auto ilara luzeak sortu ziren atzo A-8 autobidean: 17 kilometrokoak Irungo ordainlekuan [...] eta hamaika kilometrokoak Zarautzen. 

Kanpinetan lo egin behar dugu, eta gainera kolonia merkearen kiratsa hamaika miliatara zabaltzen duen bidaiari bitxi batekin egokitu zait. 

Aurten hamaika tona janari bidali dituzte Mendebaldeko Saharara. Ohean etzanda, gure gorputzak berez sortzen duen beroak hamarhamaika 

gradu inguru igotzen du giroko tenperatura. 

· 8 iz Hamaika, seiari bosta gehituz ateratzen da. Hamaika hitza, esate baterako. Harryk Tomi jarraitu zion zurezko eskailera dotore 

batzuetan gora, letoizko hamaika zenbakia zeukan ateraino. Zer esan nahi du hamaika numeroak? Panzman kaleko hamaikan bizi da. 

· 9 zenbtz Asko. (dagokion sintagma beti mugagabean, eta aditza berez singularrean) Eta, horrela, hamaika 

pena eta trabailuren artean, Urbiaindik alde egin behar izan genian. Hamaika pena eta sufrimendu iragana nintzen ni orduko. Literaturan 

eta beste hamaika gauzatan. Hamaika nekazari-belaunaldik hamaika bider iraulitako lurra da. Hamaika burezur dago hemen, anitz 

espezietarik, baina gizonarenik ez dago... Geroztik beste hamaika errege eta ahaltsu hil izan duk, laterri handiak menperatu ondoren. 

Antolatzen genuen edozein ekintzatara hamaika guardia zibil etortzen zen. Zizeron, Horazio, Ovidio eta beste hamaika jenio eman zituen 

hiriaren handitasuna. Azken egunotan, Avignonez geroztik, hamaika halako neuzkan ikusiak, beraren ondoan egote hutsagatik. Horrela 

jokatuz gero, hamaika kaka-nahaste saihesten dira geroan. Gauero gauero, bi, hiru, lau, hamaika orduz, eta nekearen akidurak lotara 

artean, bulegoko liburuak eta izkribuak oro miatzen nituen. Bere buruaz beste egin aurretik, hamaika garbituko zituela lehenago, alegia. 

Hamaika honelako ikusi genuen bera bizi zela, bai eta hil ondoren ere. Izki natur parkean ibilaldia egin zuten, ikertzaileak hamaikatan 

zeharkatutako bideetatik. -Hamaika ikusteko jaio ginen! 

10 hamaika bat gutxi gorabehera hamaika. Nik hamaika bat urte nituela. Hamaika bat urte nitueneko garaitsu hartan. 

Hamaikaren bat kilometrora. 

11 hamaika-hamabi [8 agerraldi, 7 liburutan] hamaika edo hamabi. Txikienak ez du hamaika-hamabi urte baino 

gehiago izango. Hamaika-hamabi urte bete arte. Leireren sei-zazpi edo hamaika-hamabi urteko bizitza laburra. 

12 hamaila mila Hamaika mila hegazkin daude prest. Nire pelutxezko txakur kuttunari, Groduduri, hamaika mila abentura 

asmatzen nizkion. 1901ean hamaika mila lagun inguruk aukeratu zutela Donostia udaleku gisa. 

13 hamaika milioi Hamaika milioi ume hiltzen da munduan urtero. AEBetan guztira hamaika milioi ikertzaile daude. Hamaika 

milioi umezurtz dagoeneko. Miarritzek du tanto hoberena tiratzen hamaika milioi eurorekin. [Munduak] berrehun eta berrogeita bi 

estadio dituela, hau da, hogeita hamaika milioi eta bostehun mila urrats dituela. Horregatik poztu dira horrenbeste greziarrak, hamaika 

milioi euren etxean eta beste bost milioi atzerrian. 

14 hamar-hamaika [8 agerraldi, 5 liburu eta artikulu 1ean] hamar edo hamaika. Hamar-hamaika urteak beteak 

izango nituen ordurako. Hamar-hamaika urteko umea nintzela. Hamar-hamaika urteren buruan. Marmarka geratu dira hazitxoenak eta 

poz-pozik hamar-hamaikakoak, zortzi-bederatzikoak atsekabeturik bezainbat. 

[7] azken hamaika (13); berrogeita hamaika (15); bertze hamaika (10); beste hamaika (136); guztira hamaika (9) 

hamaika aldiz (188); hamaika arazo (39); hamaika arrazoi (19); hamaika aukera (10); hamaika aurpegi (10); hamaika bide (8); hamaika bider (36); 

hamaika egun (10); hamaika eguneko (7); hamaika ekimen (12); hamaika ekitaldi (15); hamaika galdera (12); hamaika gauza (31); hamaika gehiago 

(8); hamaika gizon (8); hamaika gol (8); hamaika hamabi (8); hamaika hilabete (12) 

hamaika ikusteko (15); hamaika istorio (9); hamaika jardunaldi (10); hamaika jokalari (18); hamaika kantu (7); hamaika kontu (13); hamaika lagun 

(14); hamaika mila (11); hamaika milioi (9); hamaika modu (7); hamaika orenetan (7); hamaika oztopo (7); hamaika partida (8); hamaika pauso (10); 

hamaika pertsona (11); hamaika saio (7); hamaika tanto (12); hamaika urte (91); hamaika urteko (41); hamaika urteotan (7); hamaika urterekin (22); 

hamaika urtez (15) 

hamar hamaika (10); herriko hamaika (7); hogeita hamaika (38); 

hamaika ikusteko jaioak (10); hogeita hamaika urte (8); hamaika urte zituela (10); hamaika eta erdiak (18); hamaika aldiz entzun (7); hamaika aldiz 

egin (8); hamaika urte egin (7); hamaika arazo izan (20); euskal herriko hamaika (7); hamaika urtez izan (7); gaueko hamaikak (27); goizeko hamaikak 

(26); hamaikak aldera (35); hamaikak arte (12); hamaikak dira (8); hamaikak hamar (7); hamaikak inguruan (8); hamaikak ziren (8); hamaikak laurden 

gutxi (7); goizeko hamaikak aldera (8); gaueko hamaikak aldera (7)] 

hamaikagarren (orobat hamekagarren g.er.) 1 ord zerrenda batean aurretik hamar dituena (11.). 

(dagokion izenaren ezkerrean) Hamaikagarren kapitulua. Hamaikagarren Etorbidea izoztutako hautsez beteta zegoen. - 

Hamaikagarren gela libre dago, Harry -esan zion Fudgek-. Hamargarren deia, hamaikagarren deia... Asisen emana, abuztuaren 9an, 

gure aitasantutzako hamaikagarren urtean. Gaur beteko dute hamaikagarren eguna jan gabe. Kristau-aroko hamaikagarren mendean. 

2 (dagokion izena ezabaturik) Gogoan daukat, 68ko maiatz ospetsuaren urteurrena izan zitekeen, hamaikagarrena hortaz. 

Zortzigarren mendeko konkista musulmanaren eta hamaikagarrenaren bukaerako Lehen Gurutzadaren arteko denboraldian. 

Sailkapenean zortzigarren postutik hamaikagarrenera jaitsiko da. · Hormadi hamaikagarren da zazpi puntu gutxiago dituela. 

Sailkapenean Landestarrak lehen eta Baionesak hamaikagarren. Azken bi denboraldietan lehen itzulia hamaikagarren bukatu zutenak. 

Donibane Lohizunen, sailkapen nagusian, hamaikagarren sailkatu ziren. 

3 cf hamaika 9. Hamaikagarren mugaldean pasaporteak hamaikagarrenez begiratzen eta aztertzen dizkigute. Hamaikagarren 

aldiz begiratu zuen erlojua. Lucie entzun dut, hamaikagarren aldiz bere arranguren berri ematen etxekoandreari. Orduan jakingo da 

aurreakordioa gauzatzeko moduan den edo proiektuak hamaikagarren arazoa topatuko duen. Baina, ateraldi bera hamaikagarrenez 

adituta, Charlyk muturrekoa bota zion egunean ni ere poztu nintzen. 

hamaikako iz hamaikak osaturiko taldea; bereziki, futboleko taldea. Hamaikako horretatik, gaur bederatzi bizi dira. 

Futbol-zelaian, ohi bezala, bi talde: zuek alde batean -zuek biok, oraingoz, seme-alabekin familiaren hamaikakoa osatu arte. Recreativok 

Sportingen kontra irabazi zuen hamaikako bera erabiliko du gaur ere. Eurokopako hamaikako onena izendatuko dute astelehenean. 

Hamaikakoa osatzeko lanak izango ditu Trapattonik. Erabaki al duzu iganderako hamaikakoa? Badirudi Valverdek egun handietan 

zelairatu ohi duen hamaikakoa zelairatuko duela. «zentzurik gabeko hamaikakoak» egitea leporatu zion. Bartzelonan, Giuly frantziarra 

sartuko da hamaikakoan, Larssonen kaltean. Zazpi aldaketa hamaikakoan. Ligan oraindik minuturik jokatu ez duten hiru gizon gaur 

hasierako hamaikakoan izango zirela baieztatu zuen atzo Aguirrek. Ligako partida bitan min hartuta egon ostean, Real Madrilen aurka 

itzuli zen hasierako hamaikakora. 

[3] hamaikako bat (8); hamaikako bera (17); hamaikako berbera (3); hamaikako desegokia (6); hamaikako finko (4); hamaikako hau (3); hamaikako 

onena (3); hamaikako zelairatuko (11); hasierako hamaikako (4); kanpoko hamaikako (3); sevillako hamaikako (3); zein hamaikako (13) 

beste hamaikako bat (3); zelairatu zuen hamaikako (3); sevillako hamaikako bera (3); zein hamaikako zelairatuko (11); kanpoko hamaikako bat (3); 

hamaikako bera zelairatuko (7); hamaikako desegokia zelairatzeagatik (3); den hamaikakoa (5); du hamaikakoa (8); duen hamaikakoa (18); 

hamaikakoa erabakitzeko (3); hamaikakoa eta (3); hamaikakoa ez (10); hamaikakoa osatu (3); hamaikakoa osatzeko (8); hamaikakoa zelairatu (8); 

hamaikakoa zelairatuko (11); hasierako hamaikakoa (6); ohiko hamaikakoa (3); zuen hamaikakoa (10); zelairatuko duen hamaikakoa (10) 

gaurko hamaikakoan (3); hamaikakoan ariko (3); hamaikakoan egon (5); hamaikakoan egongo (8); hamaikakoan egotea (3); hamaikakoan izan (4); 

hamaikakoan izango (19); hamaikakoan jarraitzea (4); hamaikakoan jarraitzeko (5); hamaikakoan sartu (4); hamaikakoan sartuko (3); hamaikakoan 

sartzea (4); hamaikakoan sartzeko (4); hamaikakoan tokia (11); hamaikakoan zelairatu (8); hamaikakoan zelairatuko (3) 

hasierako hamaikakoan (172); hasierako hamaikakoan sartzea (3); hasierako hamaikakoan egongo (7); hasierako hamaikakoan izango (13); 

gorritxoen hasierako hamaikakoan (4); hasierako hamaikakoan ariko (3); hasierako hamaikakoan zelairatu (8); hamaikakoan tokia egitea (3); 

hamaikakoan izango dira (4); hasierako hamaikakoan sartzeko (3); hamaikakoan egongo da (3); hasierako hamaikakoan egon (4); hasierako 

hamaikakoan izan (4) 

zelairatutako hamaikakoarekin alderatuz (4); hasierako hamaikakoaren (4); hasierako hamaikakoari dagokionez (6); hasierako hamaikakoetan (7); 

hamaikakora bueltatuko (9); hamaikakora bueltatzea (3); hamaikakora itzul (3); hamaikakora itzuli (7); hamaikakora itzuliko (15); hamaikakora 

itzultzea (5); hamaikakora itzultzeko (7); hasierako hamaikakora (23); hasierako hamaikakora itzuliko (9); hasierako hamaikakora itzuli (4); bakayoko 

hasierako hamaikakora (3); hamaikakotik kanpo (8)] 

hamaikana banatz bakoitzari hamaika, bakoitzak hamaika. Bi selekzio, hamaikana jokalari, ezberdintasun handiekin. 

Hamaikanakoa eta hamabinakoa [berdinketa].

hamaikatxo 1 askotxo. Hamaikatxo urte generamatzan ezkonduta. Lehendik ere ezagutuak gara hamaikatxo atsekabe eta ez 

zegoen berri baten beharrik. Ia bizitza osoa emana baitzuen langileen aldeko hamaikatxo greba, manifestazio eta protestatan. 

Edukazioaren aldetik, ostera, katolikoa nauk eta, hamaikatxo sermoi entzunda nagok. Txikitan, ohean gaixorik zeudenean, "Nire 

maiteñook" belarrira xuxurlatuz entzun ziotelako aita zenari hamaikatxo aldiz. benetan diotsut Cibeles pasarelan agertzen diren 

hamaikatxo baino ederragoa zela. Bazeukan nire berri, ez alferrik ibiliak baikinen hamaikatxotan elkarrekin. 

2 hamaikatxo bat Hamaikatxo bat aldiz bai. 

hamaiken iz hamaika zati berdinetan banatu den zerbaiten zati bakoitza. Lau eta hiru hamaiken bakoitzeko... 

hamaiketako iz goizeko hamaikak aldean hartzen den otordu arina. ik hamarretako. Kazetarien bisitak 

hamaiketakoaren ordua apur bat atzeratu du. Ondoren, hamaiketakoa izanen da. -Oraindik ez duzu noski, hamaiketakoa egin. Eta 

beharginek hamaiketakoa gurean egiteko ohitura hartu zuten. Orain hamaiketako ona egin ezazue neure kontura. Hamaiketakoa 

hartzen duten bitartean. Gero eskolako zorrotik hamaiketakoa atera eta jan egin dut. Tabernaria pintxoak berotzen hasi da Diputazioko 

langileei hamaiketakoa prestatzeko. Espainiako enbaxadan hamaiketako txiki bat eman ziguten. Hamaiketakoa biltzeko zilarrezko 

paperarekin. Hamaiketakoan ari ziren Udaleko langile batzuk. Hiriguneko saltokietan zorrotzak dira beren langileen hamaiketakoekin: 

ordu laurdena, minutu bat gehiagorik ez. 

hamaka iz bertan lo egiteko edo atseden hartzeko sare zintzilikaria. Hamaka banatan etzanda egoten ginen, beti 

garagardoren bat eskumenera. Banbuzko estalpeko hamakan etzanik. Ez zegoen hura jasaterik, hamaka batean oinutsik, zigarreta erreaz 

eta zirkinik egin gabe etzanda izan ezik: apatia zen irauteko modu posible bakarra... Arrisku latza kamareroek hamaka luzatu eta bertan 

siesta egiteko. Biharamuna piszina ondoko hamaka batean eman zuen. Eta han egiten zuten lo bi burdinazko hagen artean eskegitako 

hamaka batzuetan. 

hamalau 1 zenbtz hamahiru eta bat, 14. (dagokion izenaren ezkerrean) Sadarren jokatu lehen zazpi partidetan 

Osasunak hamalau gol egin ditu. Guztira hamalau tanto egin zituzten irabazleek errenkadan. Ea zer dela-eta zioen hamalau behi haiek 

multzorik osatzen ez zutela. Hamalau estropada horietatik erdiak Euskal Herrian jokatuko dira. Itsas-zabaleko eginak diren hamalau ontzi 

handi utziko dizkizuet. Zazpi ofizio eta hamalau malefizioduna. Hamalau bikotek hitz emana zuten lehiaketarako. Berehala prest nintzela 

esan eta ekin nion nire hamalau lankideak bilatzeari. 

2 (dagokion izena ezabaturik) Gaitzerdi, zeren urrutiko intxaurrak hamalau omen ziren, eta bertara joanda ere... hamalau 

baitira gaur! Euskal departamenduaren alde zazpi dira, hamalau kontra. Kolomen diametroa bi modulukoa izango da; altuera, kapitel eta 

guzti, hamalaukoa. Palestinako Legebiltzarreko 83 kidetik hamalauk sinatu dute beren eskaria. Betidanik, zer gerta ere, lau intxaur 

eskura nahiago, urrutiko hamalauak baino. Ea zenbat behi ote ziren, eta hamalau. "Hamar urtekoak ume hutsak dira-eta", 

hamalaukoen protesta. ik beherago hamalauko. Hamaika ohartxo eta norabide eta jomuga jasota neuzkalakoan, frailearen hamahiruko 

dozena edo mojaren hamalaukoa besterik ez ziren. Argentinarrak bederatzi urtetan lortu zituen bost tituluak; Schumacherrek, 

hamalautan zazpi. 

3 (data adierazteko) Juduek jaiegun handia izaten dute Adar hilaren hamalaua. Horrela, bada, hilaren hamalauan ere elkartu ziren 

Susako juduak, eta hirurehun gizon hil zituzten. 1931ko apirilaren hamalauan. Uztailak hamalau gaur. 

4 (denbora unitateekin) Duela hamalau urte. Hamalau urte bete baino lehen. Hamalau urte genituen eta ez ginen berritsuak. 

Hamalau edo hamabost urterekin bezala zeuden itxuraz. ik beherago 11. Hamalau udaberritako neskatoa. 778. urtean, hau da, Pistesko 

ediktua baino hamalau urte geroago. Hemendik hamalau hilabetera. Euskal Herriko hamalau kantoietarik. Hamalau egun barru, 

beranduenik, Suitzatik alde egitera behartua zela. Hamalau hilabeteren presondegia, aldi huntako barka, eta urteño batez ezin ukan 

hautetsi kargurik. Hamalau egunez ez zara hemendik mugituko. Hamalau hilabetez bidaiatu zen Amazonasen zehar. Hamalau egun 

barru, beranduenik, Suitzatik alde egitera behartua zela esan zidanean, ni Thun-en nengoen soldadutzan, ofizial. 

5 (diru unitateekin) Hamalau mila marko zilarrezko. Hamalau mila euro balio duten Miroren bi litografia ostu dituzte, Arcon. 

Hamalau milioi dolarreko isuna. Lacaune arrazako ardien esnea hamalau zentima pintako gutiago pagatzea ez dutela onartzen. Hamalau 

mila euro ez da gero sos bat! 

6 (bestelako neurri unitateekin) Hemen ipintzen duenez, hamalau hazbete ditu luzean eta hamar biribilean. Donibanetik 

Hendaiarat hamalau kilometra ezbaian. Hamalau mila metro karratuko eremuan jarriko da han. Angeluko Barran hamalau hektarako 

parkaleku ekologiko bat eraikitzen laguntzeko. Hamalau hamabost miligramo kalkulatu beharko duzu, eta urarekin edo esnearekin 

nahastu. Hamalau miligramo brompton, lau ordurik behin. 

· 7 iz Kristauez besteko sorgin deabru guzien [...] ezaugarri ote dugu hamalaua? Hain zuzen ere, "hamalau majikoaz" indartzen 

baitzuten beren izatea. Proposatua izan zaie hamabi zenbakitik hamalauera pasatzea. Hamalaueko gerla piztu orduko joan zen Pariserat 

estudioen segitzeko. Igande huntan dugu ohoratu hamalaueko gerlaren bururatzeko urteburua. Itsasu herri huntan, hamalaueko gerla 

denboran. 

8 hamabi-hamalau [12 agerraldi, 5 liburu eta 2 artikulutan] hamabi edo hamalau. Tarantasa ziztu bizian zihoan, 

bideari hamabi-hamalau versta orduko janez. Horren hurrengo hamabi-hamalau lerro ezabatuen azpian. -Zer gisa hamabi-hamalau 

familien hire zuhaitz genealogikoa? Hamabi-hamalau urteko muttiko gaztez osatua. 

9 hamahiru-hamalau [5 agerraldi, 4 liburutan] hamahiru edo hamalau. Hamahiru-hamalau urte genituen, beraz. 

Hamahiru-hamalau urteko ikasleak ziren BBBko lehen mailako horiek. Eurek hamaika bat urte eta lehengusuek hamahiru-hamalau 

zeuzkatenean. 

10 hamalau bat (11 agerraldi, 6 liburu eta 4 artikulutan; orobat hamalauren bat 5 agerraldi, 3 liburu eta 2 

artikulutan) gutxi gorabehera hamalau. Sei ginebrakada edan eta hamalau bat zigarro erre ondotik, gauaren gailurra jotzen ari 

nintzen. Garai hartan, hamalau bat urte nituenean alegia. Hamalau bat zibilizazioren esperientzia. Mahaiaren gainean Arianeren erretratu 

bat zegoen, hamalauren bat urterekin. 

11 hamalau-hamabost [11 agerraldi, 8 liburu eta 2 artikulutan] hamalau edo hamabost Hamalau hamabost 

miligramo kalkulatu beharko duzu. Hamalau-hamabost urte izango nebazan, esan eustanean: "hi, Imanol! hi heure kontura ibilteko 

moduan hago". Hamalau-hamabost urteko batzuk. Hamalau-hamabost urterekin, korazonisten ikastetxean nenbilèn garaian. 

12 hamalau-hamasei [2 agerraldi, 2 liburutan] hamalau edo hamasei. Hamalau-hamasei kilo. Hip-hop doinuek irensten 

dute Santutxuko itolarria: euri zipriztinetatik gora jaso du begirada, eta hamalau-hamasei solairuko hormigoizko oihana dauka. 

13 hamalau mila Azken hamar urteetan hamalau mila euskaradun galdu omen ditu iparraldeak. Indonesiak badauzka hamalau 

mila ugarte. Oker ez banago, hamalau mila oilo ziren gobernatu beharrak. Hamalau mila metro karratuko eremuan jarriko da han. 

Hamalau mila marko zilarrezko. Hainbeste zorigaiztoren ondoren Joben artaldeak berriro etorri ziren hamalau mila arditara. Frantziara 

berrogeita hamar mila ezkutu bidaliz gero, berrogeita hamalau mila balioko luketen gauzak erosiko lituzke. Baditut gogoan franko, baina, 

ez hamalau mila. · San Sebastian Egunak aurten ere hamalau milako bat jende atera-razi du plaza eta karriketarat atabala joz 

danborradetan. 

14 hamalau milioi Gainera, atzo jakin zenez, ia hamalau milioi irakiarrek eman dute izena hauteskunde erroldan orain arte. 

Hamalau milioi dolarreko isuna. 1887an amaituriko eraikin izugarri horrek hamalau milioiko kostua izan zuen gutxienez. 

[4] azken hamalau (12); berrogeita hamalau (22); beste hamalau (17); duela hamalau (13); egunean hamalau (6); hamabi hamalau (15); hamahiru 

hamalau (6);

hamalau aldiz (9); hamalau arkume (7); hamalau bat (14); hamalau denboraldi (5); hamalau egun (10); hamalau estropada (7); hamalau gol (7); 

hamalau hamabost (14); hamalau hilabete (19); hamalau hilabeteko (4); hamalau hilabetez (6); hamalau jokalari (4); hamalau kantu (5); hamalau kilo 

(4); hamalau kilometra (4); hamalau lagun (16); hamalau lagunek (5); hamalau letra (5); hamalau mila (24); hamalau milioi (5); hamalau ordu (8); 

hamalau partida (4); hamalau pertsona (13); hamalau puntu (4); hamalau sos (10); hamalau tanto (9); hamalau urte (136); hamalau urtean (7); 

hamalau urteetan (6); hamalau urteko (41); hamalau urtera (4); hamalau urterekin (19); hamalau urtetan (13); hamalau urtez (18); hamalau zauritu 

(4) 

hirurogeita hamalau (6); hogeita hamalau (39); ia hamalau (4); intxaurrak hamalau (4); jada hamalau (4); orain hamalau (4) 

urtebeteko hamalau arkume (7); hogeita hamalau urte (8); hamalau edo hamabost (8); hamalau urte zituen (5); duela hamalau urte (9); hamalau urte 

nituen (11); hamalau bat urte (4); hamalau hamabost urteko (8); hamahiru edo hamalau (5); hamalau urteko mutiko (4); hamalau urte hauetan (4); 

urrutiko intxaurrak hamalau (4); hamalau urte ditu (5); hogeita hamalau letra (5); hamalau pertsona hil (10); hamalau sos erdi (6); hamalau urte 

zituela (5); berrogeita hamalau sos (10); hamalau urte daramatza (5); hamalau urte bete (9); hamalau tanto egin (4); doi doia hamalau (4); hamalau 

urte geroago (4); hamalau urteko neska (5); berrogeita hamalau mila (6); hamalau gol sartu (4); hamalau urte nituenean (5) 

hilaren hamalaua (5); hilaren hamalauan (14); lehen hilaren hamalauan (4); hamalaueko gerla (5); hamalauren bat (5)] 

hamalaudun iz sonetoa. Hemen "eskas den elea", beharbada, "vielle accroupie" dateke, hots, "atso mokortua", Helenaren 

Hamalaudunak deitu poema bildumako Quand vous serez bien vieille hamalaudun ezagunean emana. Azken otoitza izeneko 

hamalauduna erdaraz idatzi zuen Lauaxetak. 

hamalaugarren 1 ord zerrenda batean aurretik hamahiru dituena (14.). (dagokion izenaren ezkerrean) 

Hamalaugarren kapitulua. Prassum harkaitzean jartzen du Afrika ezagunaren muga, Hego latitudeko hamalaugarren gradu inguruan. 

Hamalaugarren Kalean behera. Hamalaugarren minutuan jokaldi eztabaidagarria izan zen. Abiatu eta hamalaugarren egunean, 

eguzkia ikusi genuen aurreneko aldiz. K.a._hamalaugarren mendean, pirata akeoak panfiliar kostarekin lehen kontaktuak zertzen ari ziren 

garaian. Nazioarteko Pilota Federazioaren Presidenteak hamalaugarren zesta-punta txapelketa aurkeztu zuten atzo. 

2 (dagokion izena ezabaturik) Urte Berriaren hamalaugarrena -esan zuen Gandalfek-, ala nahiago baduk. Capirossik seigarren 

postuan amaitu zuen, eta Baylissek hamalaugarrenean. Abuztuaren hamalaugarreneko ohar honen azpian. · Hogoita-hamekagarren 

sailkatu da, sailkapen nagusian hamalaugarren. 

[3] hamalaugarren eguna (3); hamalaugarren egunean (4); hamalaugarren jardunaldiko (3); hamalaugarren kalea (3); hamalaugarren kalean (7); 

hamalaugarren kapitulua (8); hamalaugarren mendean (7); hamalaugarren postuan (3); hamalaugarren urtean (5); hogeita hamalaugarren (4); ehun 

eta hamalaugarren (3)] 

hamalauko 1 izond hamalauk osaturikoa. Ezjakinek baino ez zezaketela pentsa inon hamalauko dozenarik izan zitekeenik. 

Emaitzak ikusi eta hamalaukoa asmatu zenuela konturatu zara. 

2 iz hamalauk osaturiko taldea. Kontxarako hamalaukoa [estropadetan]. 

hamalauna 1 banatz bakoitzari hamalau, bakoitzak hamalau. Hamalauna urteko kartzela zigorra eskatzen dute hiru 

gazteren aurka. 

2 hamalaunako izlag Luze jokatuz hamalaunako berdinketa behartu zuen, lasaitasuna harmailetara iritsi zen, inork ez zuen Koteto 

geldituko 30erako bidean. 

hamar 1 zenbtz bederatzi eta bat, 10. (dagokion izenaren ezkerrean) Hamar gau lo egin gabe. Berrogei behi eta 

hamar zekor, hogei asteme eta hamar asto. Bi urtean, hamar lanbide baino gehiagotan saiatu zen. -Hamar pote arrain, berrogei pote 

esne. Hamar galdera egin zitzakeen eta hamarrei frogak emanez erantzun. Juduak hamar txanpon eskaini zizkion haren truke. Hamar 

arrautzako tortilla bat ere jateko gauza da. Hamar leinuk osatu zuten Israelgo erreinua. Hamabi urte daramat ezkondurik, eta hamar edo 

hamabi mila lagunek jo didate larrua. Ituna eta Hamar Aginduak. Egiptoko hamar izurrietatik hirugarrena. Horretan metrailadoreak hasi 

ziren tiroka, eta haiek hamar aldiz okerragoak dira kanoiak baino. 

2 (dagokion izena ezabaturik) Nik hamar bete ditut eta laster bost oinetako altuera izango dut. Hamar politenen artean egon 

behar zuela erabaki genuen. Hamalau hazbete ditu luzean eta hamar biribilean. Hamar dira atalburu honen azpian sartzen ditugun 

testuak. Ezkerreko orrian hamar harroineko zubi bat zegoen, hamarrak numeratuak. Hamarrak egongelatxo garbi batera sartu eta isilik 

gelditu ziren, kopetilun eta kapusaiak erantzi gabe. Cristina andreak kinkearen argia bizitu eta hamarren aurpegiak errepasatu zituen. 10 

probetatik seitan lehen hamarren artean sailkatu da. Hogei koroako hiru billete eta hamarreko bat. ik hamarreko. Eta, sar ezak 

gibelekotik hamarreko broka. Albisteak ehuneko hamar puzten direla emanda ere. Errentak ehuneko hamarretik ehuneko bostera jaitsi 

zirela. Maitasunean atsegina hamar izatera [...] emakumeek hiru bider hiru jasotzen dute, eta gizonek bat bakarrik. Loteak ehundaka 

zituan, eta hamarretik seik inguru ageri zitean babarrunen eragozpena. Hamarretik zazpik egin ditek gure alde! Eta zer esan didazu, 

irabazien hamarretik bi emango diozula Elizari? 

3 (data adierazteko) Irailaren hamarra arte, horra Kostaldeko Musikaldi handia, aurtengoa 46-garrena.SAFAM enpresa auzitegira 

urtarrilaren hamarrean. Eta Martxoaren hamarrean manifestaldi bat badate Maulen, eüskal presoneren alde. Uztailaren hamarra zen, 

18....go urtean. 

4 (ordua adierazteko) Goizeko hamarretan ailegatu naiz Managua zabal sakabanatura. Bihar hamarretan? Hamarrak baino 

lehentxeago heldu ziren plastikozko neon-argien hirira. Gaueko hamarrak: iluntzeko panelak jartzen ditugu eta... ondo lo egin! Erlojuan 

hamarrak puntuan ziren Josebak aulkia hartu zuenean. Mansilla, 18 kilometrotara: hamarrak gabe han izanen naizela nago. 

Hamarretako trenaren lokomotorrak. Ingeles irratiak hamarretako emanaldian, alemanez, nederlanderaz, frantsesez [...]: The invasion 

has begun, egiazko inbasioa hasi da, beraz. Hamar eta erdiak inguruan esnatu nintzen. Goizeko hamar eta erdiak arte. Erloju batek 

hamar eta erdiak jo ditu. Hamarrak eta laurden: Van Daan txistuka ari dela entzuten da. Gaur, goizeko hamarrak eta laurdenetan. 

Gauez ere bai, ohean, hamarrak eta laurdenak arte. Bederatziak eta hamar. Hamarrak eta hogeita bat minutu. Erloju baten esfera 

argiztatuan hamarrak hamar gutxi zirela ikusi nuen. Urriaren 5ean hamarrak bost gutxiagotan. Bederatziak hamar gutitan. 

Aurrerantzean zortziak hamar gutxietarako etxean izango nintzela. Hamar minutu hamarrak jotzeko. Gaueko hamarrak eta gehiago 

ziren. 

5 (denbora unitateekin) Kanaanen bizitzen hamar urte zeramatzatela. Hamar egun aurreratu zen erabakia. Zortzi egunean, hamar 

egunean gehienez ere, duke handiaren aurrean egongo zen. Handik hamar egunera. Postara iritsi eta hamar minutura. Bost edo hamar 

segundoko kontua izan zen. Azken hamar urteetan. Suak, izan ere, hamar segundoren buruan zuzi bihurtu dizu hegazkina! Hamar 

minutu gabe, hemen dituk! Hamar minutu geroago hesiaren beheko ertzera iritsi ziren. Hamar urtez Ministro jenerala izan ondoren. 

6 (diru unitateekin) Hamar soseko txanpona. Odolki puska bat, hamar sosen urdaia, libra erdi bat txerri gantz eskatzen. -Arrain oso 

bat hamar liberan. Hamar dolar hilean. Eta denarioak hamar as balio zuenez, kobrezko hogei ontza balio zuen. Berrogeita hamar errublo 

zuentzat, ezkerreko ibai ertzera iristen bagara, txalupa horiek gu harrapatu baino lehen! Hamar dukateko dirusaria ere urtero. Hamar 

koroako billete zimurra erakutsi zion. Ordaindu zituen eskatzen zituzten hamar zentimoak. Koroa bat eta hamar xentimoko bat aurkitu 

zituen eskuko poltsan. Hamar eurokoa pasatu diot. 

7 (bestelako neurri unitateekin) Lurretik hamar metrora. Bere belaunburuetatik hamar zentimetrora. Takoi zorrotzak, hamar 

zentimetrokoak. Zaldia niregandik hamar urratsetara ikusirik. Multzo horrek guztiak kolore anitzeko etxe-mosaiko ikusgarri bat osatzen 

zuen, hamar legoako esparru zabal batean txertatua. Hamar mila legoa koadroko eremua hartzen du guztira. Demagun eremu karratu bat 

daukagula, luzean eta zabalean hamar oin dituena. Hamar gramo gurin. Hamar kilo esne hauts. Hiru lagunek apustua egin dute, jango 

dutela goizetik gauera hamar erraldeko txahala. Gau hartan hamar graduraino beheratuko zen zero azpitik. Eta hamar dioptria bainituen 

begi bakoitzean. -Nik ere badut egiteko bat, hamar minutu barru. Ez da zaila Lucy hamar urte barru irudikatzea: emakume lodi bat, 

aurpegian tristuraren ildoekin, modaz aspaldi pasatako arropekin jantzita. Hamar urte barru espero dut oraindik martxan ibiltzea eta 

izatea nork irakurri.

· 8 iz Gure aurrekoek, berriz, hasieran hamarra hartu zuten zenbaki bezala. Platinik behin esan zuen: «Baggio ez da bederatzia ez 

hamarra, bederatzi t'erdia da». Gerora, konturatu zirenean bi zenbaki horiek perfektuak zirela, bai seia eta bai hamarra, biak batu 

zituzten zenbaki bakarra eginez, eta zenbaki guztiz perfektua egin zuten, hamaseia. Erradazu numero bat batetik hamarrerat. -Ederki! 

orain, hogei ken hamar? Hamar arte kontatu behar nuen. Itzultzen zenean azterketaren batetik hamar bat aterea zuela esanez, aitak 

galdetzen zion: "Nolaz atera duzu hamar bat?”. Ikaragarri pozten nau egin duenak, pertsona bezala ere hamar bat merezi duelako. 

9 bost-hamar bost edo hamar. Bost-hamar minuturen buruan etxeratu zitzaidan Sara. 

10 hamar bat (800 agerraldi, 154 liburu eta 378 artikulutan; orobat hamarren bat 167 agerraldi, 62 liburu eta 

27 artikulutan) gutxi gorabehera hamar. Orain dela hamar bat urte. Hamar bat urteko mutiko bat zegoela ohartu zen, 

lozorroan, irribarrea ezpainetan, aingerua iduri. Hamar bat urrats egin orduko. Etxetik hamar bat metrotara. Ttipi hamar bat metro 

haratago aurkitu nuen, banku luzeetariko batean eseria. Gutxienez hamar bat litro esne. Zaharren bati edo lagunen bati entzuna zion, 

gero, Esmirna hark hamarren bat urte zeramala han Kaioarrin. Frantzian barna hamar bat mila presuna xahar hil baitira bero horiek ezin 

jasanez. 

11 hamar-hamabi hamar edo hamabi. Emakumea, atera zutelarik, ordu batzuk egina zen ibaian, hamar-hamabi aise. Lizarran 

eman nituen lehenengo hamar-hamabi egunak, oso bereziak izan ziren. Hamar-hamabi idazle The Literary Café delakora joan ginen. 

Strogoffen kalkuluen arabera, hamar-hamabi versta orduko egiten zuen orain. Hamar-hamabi mila lirarekin. Bizitzaren lehen hamarhamabi 

hilabeteetan. Mundu honek badu bertute paregabe bat: bada, izan, eta badira hamar-hamabi mila miloi urte funtzionatzen duela. 

12 hamar-hamabost hamar edo hamabost. Gure aurrean, hamar-hamabost lagun. Europaz gure iritzia osatzea eta hamarhamabost 

orritan ematea. Izan genuen guk ere arriskua duela hamar-hamabost urte. Hamar-hamabost eguneko epea dago erretzeari 

uzteko. Hamar-hamabost minutu besterik ez. Jarraitu zuen, hamar-hamabost bider jomugaren kontra. Hamar-hamabost metro 

hondartzan gorantz egin zuen, hondarra lehorrago zegoen aldera. Hamar-hamabost metroko bitartean. 

13 hamar-hamasei hamar edo hamasei. Jende horrek guztiak hamar-hamasei urte zeramatzan nire etxean, ongi ezagutzen 

ninduen. Izan ere, zer mirespena izan nion nik aitari, hamar-hamasei urte bitartean! 

14 hamar-hogei hamar edo hogei. Azken hamar-hogei urte hauetan. Hamar-hogei urte barru doinu-bilketari heltzen dionak, 

Joanitok baino doinu gehiago bilduko ditu seguru-seguru. 

15 hamar mila Tiumenen hamar mila lagun bizi ohi dira. Gaztelupeko kaserna eta gotorlekuetan, hamar milatik gora soldadu bizi 

omen zen! Egongela bat, bertze hamar mila bizitegitakoen gisakoa. Lantegian bazela liburutegi bat hamar mila liburutik gorakoa. Bihar, 

hamar mila milioi izango gara. Trukean hamar mila libera [...] liburuko. Hamar mila peso gaua. Hamar mila errubloan erosi nian. Leku 

bat, gutxienez hogeita hamar mila verstara zegoena. · Frantzian barna hamar bat mila presuna xahar hil baitira bero horiek ezin 

jasanez. 

16 hamar milioi -Hamar milioi gizon omen dira. Urtero hamar milioi emakumek abortatzen dute Asian. Enperadorearen eta haren 

berrogeita hamar milioi menpekoren ametsak eta segurtasuna zaintzen. Lanen aurrekontua hamar milioi eurokoa da. Hamar milioi dira 

gaur egun legez kanpoko txartelak. Hamar milioi lortu ziren eta hamar milioi gastatuko dira herriarentzat. Hamar milioiren jabe izanik, 

jeneral eta printzeen artean aukera daitezke adiskideak. 

17 zortzi-hamar, zortzi edo hamar. Zortzi-hamar lagun daude uretan. Larruz forraturiko zortzi-hamar liburuk salbatu 

gintuzten. Zortzi-hamar egunez gelditu zen gure etxean. Zortzi-hamar urte inguruko ijito talde bat. 

[11] azken hamar (230); azkeneko hamar (13); berrogeita hamar (902); berrogoita hamar (66); beste hamar (165); duela hamar (229); egunean hamar 

(17); gutxienez hamar (31) 

hamar aginduak (16); hamar aldiz (126); hamar arte (19); hamar bat (891); hamar bider (21); hamar dolar (33); hamar dolarreko (13); hamar egun 

(199); hamar egunean (14); hamar eguneko (55); hamar egunen (21); hamar egunera (20); hamar egunetan (32); hamar egunez (59); hamar estatu 

(11); hamar euro (11); hamar film (11); hamar gizon (23); hamar gizonekin (15); hamar gol (14); hamar gramo (18);; hamar hamabi (31); hamar 

hamabost (28); hamar herri (13); hamar herrialde (15); hamar hilabete (49); hamar hilabeteko (18); hamar hilabetez (14 

hamar inguru (13); hamar jardunaldi (11); hamar jardunaldietan (11); hamar jokalarirekin (20); hamar kide (24); hamar kilo (28); hamar kilometro 

(34); hamar kilometroko (25); hamar kilometrora (23); hamar koroa (19); hamar lagun (87); hamar langile (14); hamar libera (29); hamar liburu (13); 

hamar metro (93); hamar metroko (19); hamar metrora (24); hamar mila (343); hamar milaka (11); hamar milioi (83); hamar minutu (247); hamar 

minutuan (18); hamar minutuetan (34); hamar minutuko (36); hamar minutura (42); hamar minuturen (18); hamar minututan (17); hamar minutuz (35) 

hamar ordu (24); hamar oren (14); hamar partida (19); hamar pertsona (42); hamar puntu (51); hamar puntuko (15); hamar segundo (30); hamar seme 

(14); hamar sos (11); hamar talde (13); hamar tanto (15); hamar txanpon (13); hamar urte (1193); hamar urteak (45); hamar urtean (97); hamar 

urteetako (13); hamar urteetan (86); hamar urteko (213); hamar urtekoa (19); hamar urteotako (12); hamar urteotan (91); hamar urtera (47); hamar 

urterako (16); hamar urterekin (28); hamar urteren (71); hamar urtetan (25); hamar urtetik (63); hamar urtez (171); hamar versta (12); hamar zauritu 

(13); hamar zentimetro (13) 

handik hamar (56); hemendik hamar (24); hirurogeita hamar (217); hogeita hamar (992); hogoita hamar (109); hurrengo hamar (15); ia hamar (47); 

laurogeita hamar (70); orain hamar (38) 

berrogeita hamar dolar (13); hamar urte igaro (18); hamar egun lehenago (14); hogeita hamar bat (92); hamar mila dolar (11); berrogoi ta hamar (11); 

hamar minutu geroago (27); hogeita hamar egunez (11); hamar urte zituen (13); bost edo hamar (15); hamar bat egun (32); hamar lagun atxilotu (17); 

bederatzi edo hamar (17); hamar bat aldiz (14); azken hamar urteetan (45); hogoita hamar bat (68); berrogeita hamar urte (114); berrogeita hamar 

urtez (15); hirurogeita hamar bat (14); berrogeita hamar libera (14); hogeita hamar urte (220); berrogeita hamar kilometroko (15); hamar minutu 

barru (16); hamar urte horietan (11); hamar urte egin (12); hamar urteren buruan (44); hamar egunen buruan (17); ia hogeita hamar (13); hamar 

urtetik gora (23); hamar eta erdiak (14); hamar urte inguru (30); hamar bat metrora (20); azken hamar minutuetan (15); hogoita hamar urte (13); 

berrogoita hamar urte (15); hogeita hamar metro (13); ehun eta hamar (21); hamar urtez bizi (13); azken hamar urte (20); bat eta hamar (11); azken 

hamar urteotan (65); hogeita hamar urtean (15); hogeita hamar urteetan (12); hogeita hamar urteko (31); hamar urte dira (16); azken hogeita hamar 

(17); hamar oren euskaraz (11); orain dela hamar (42); hamar bat minutura (12); beste berrogeita hamar (12); berrogoita hamar bat (30); hamar 

urteko epean (12); berrogeita hamar lagun (11); berrogeita hamar bat (90); hamar mila gizon (13); hamar bat mila (13); hamar eguneko epea (13); edo 

berrogeita hamar (16); eta hamar minutu (18); hamar edo hogei (13); hamar urte hauetan (35); hamar urte barru (18); hamar pertsona hil (16); 

hogeita hamar urtez (26); hirurogeita hamar urte (41); hamar urte lehenago (54); berrogeita hamar mila (48); hamar eta erdietan (17); hamar metro 

luze (11); hamar urte pasatu (11); hamar urte zituela (20); berrogeita hamar urteko (17); hamar urte bete (45); zortzi edo hamar (27); handik hamar 

minutura (19); hamar bat urte (151); duela hogoita hamar (12); duela berrogeita hamar (18); duela hamar urte (124); hamar urte inguruko (16); duela 

hamar egun (21); hamar bat metro (13); hamar bat urtez (20); hamar urte geroago (47); hamar urte beteko (15); orain hogeita hamar (15); hamar bat 

minutu (17); orain hamar urte (24); hamar edo hamabi (19); hamar bat urteko (28); berrogeita hamar urtetik (12); hamar aldiz handiagoa (14); hamar 

bat lagun (44); berrogeita hamar metro (38); berrogeita hamar puntu (20); ia hamar urte (15); hamar urteko kartzela (18); hamar edo hamabost (20); 

hogeita hamar mila (38) 

gaueko hamarrak (35); goizeko hamarrak (44); hamarrak aldean (11); hamarrak aldera (34); hamarrak arte (20); hilaren hamarrean (11) 

berrogeita hamarren (45); hamarren artean (51); hamarren bat (167); hogeita hamarren (40); lehen hamarren (53); segundo hamarren (13); hogeita 

hamarren bat (35); hamarren bat urte (22); hamarren bat urteko (12); berrogeita hamarren bat (45); lehen hamarren artean (49); gaueko hamarretan 

(22); goizeko hamarretan (47); lehen hamarretan (13); hamarretik bederatzi (15); hamarretik gora (17)] 

hamargarren 1 ord zerrenda batean aurretik bederatzi dituena (10.). (dagokion izenaren ezkerrean) 

Hamargarren kapitulua. Eguzki sistemako hamargarren planeta bide dena aurkitu dute. Kristau-aroko hamargarren mendean. 

Alderdiaren sorreraren hamargarren urteurrena ospatzeko. Hamargarren eranskinean. Hamargarren Etorbideko mozkorti guztien 

kontra. Urek jaitsi eta jaitsi jarraitu zuten hamargarren hila arte. Latitude horretako hamargarren graduan. Hamargarren jardunaldiko 

partidak. Realak irabazi zuen azken ligaren sasoi hura hamargarren postuan amaitu zuten. · Pio hamargarrenak. 

2 (dagokion izena ezabaturik) Festa hau hamargarrena izanen da, eta hasieratik zituen helburuak mantentzen ditugu. -Amaitu 

duk hamargarrena irakurtzen? Nik itsasontziaren gilari eutsi nion bederatzi egunez; hamargarrenean, jainkoek Ogigia uhartera bota 

ninduten. Protestatu egin genuen besteok eta hamar politenen artean egon behar zuela erabaki genuen, hurbilago halere 

hamargarrenetik lehenengotik baino. · Bigarren postuan amaitu zuen lehen lasterketa, eta hamargarren helmugaratu zen bigarrenean. 

Mayok irabazi zuen, Hamilton izan zen bigarren, Sevilla hirugarren, [...] eta hamargarren Landaluze. Hamargarren, Joseba Beloki, 

sailkapen nagusian hirugarren. 

[3] berrogeita hamargarren (20); berrogoita hamargarren (4) 

hamargarren aldia (3); hamargarren aldikotz (6); hamargarren aldiz (3); hamargarren alea (5); hamargarren edizioa (4); hamargarren eguna (3); 

hamargarren egunean (6); hamargarren ekitaldia (4); hamargarren ekitaldian (3); hamargarren estropada (5); hamargarren etapa (3); hamargarren 

garaipena (4); hamargarren hilabetean (4); hamargarren hilaren (5); hamargarren izan (4); hamargarren jardunaldian (4); hamargarren jardunaldiko 

(7); hamargarren kapitulua (13)

hamargarren liburua (4); hamargarren mendean (3); hamargarren mendeko (7); hamargarren minutuan (3); hamargarren partida (7); hamargarren 

planeta (9); hamargarren postuan (9); hamargarren urte (5); hamargarren urtea (6); hamargarren urtean (9); hamargarren urteburua (5); 

hamargarren urtemuga (4); hamargarren urteurrena (20); hamargarren urteurrenaren (3); hamargarren urteurrenean (5); hamargarren urtez (3) 

hirurogeita hamargarren (3); hogeita hamargarren (21); hogoita hamargarren (3) 

hamargarren partida irabazi (5); sistemako hamargarren planeta (3); hamargarren urteurrena ospatzeko (8); bederatzigarren eta hamargarren (9); 

hamargarren hilaren hamarrean (3); aitaren berrogeita hamargarren (3); berrogeita hamargarren urteurrena (3); berrogeita hamargarren urtea (3)] 

hamarka adlag zenbait hamarreko dituen kopuruetan. Hamarka urteetan etxe berean bizi izanik ere. Han zihoan 

beherantz bide urratuz, neke astunez, astiro-astiro, urtean hamarka metro batzuk. Hamarka ofizina eta denda dituzte inguruotan. 

Hirurogeita hamarreko urteetatik aurrera, gero eta handiagoa da kopuru hori, azken urteotan hamarka batzuk izateraino, are ehunen bat 

lagun, genomari buruzko lanetan. Hauts izpi geu ere, beste hamarka edo ehunka hauts izpi ari gara guregana erakartzen, beharbada. 

Elkarren adiskide egindako hogeita hamarka urte handietan. 

hamarkada [1709 agerraldi, 88 liburu eta 1002 artikulutan] iz hamarraldia. XX. mendeko 30eko hamarkadan. XX. 

mendeko hogeiko hamarkadaren amaieran. 1930eko hamarkadan sortutako Positibismo Logikoa. 1970eko hamarkadaz geroztik. Garai 

batean, garapen ekonomikoa gertatu zen urte haietaz ari gara (1960-1970eko hamarkada, lekuko), unibertsitate titulu bat sakelan izateak 

bideak irekitzen zituen lan hobea aurkitzeko. 50eko hamarkadaren amaieran. 1970eko hamarkadaren lehenbiziko urteetan. 1994-2003 

hamarkadan. Aspaldiko galdea, Itsasun aldarrikatua 1963-an, berriz aurkeztua 1970-eko hamarkadan eta sekulan baino gehiago azken 

urte hauetan: Euskal Herriko departamenduarena. 20ko eta 30eko hamarkadetan juduen aurkako giroa berotuz joan zen. Horrela sartu 

gara hamarkada harrigarri horretan, 1960an hasten diren hamar urte horietan. Kontsumoari dagokionez azken hiru hamarkadetan 

Iparraren eta Hegoaren arteko aldea bikoiztu egin da. Lanpara bi gelan, 70eko hamarkadakoak edo. Ikastolek izan dituzten bi 

hastapenetan, gerra aurrekoan eta Francoren azkeneko hamarkadakoan. 

[3] aurreko hamarkada (3); azken hamarkada (21); bi hamarkada (20); hainbat hamarkada (3); hamarkada amaieran (6); hamarkada bat (17); 

hamarkada baten (4); hamarkada batez (3); hamarkada batzuk (8); hamarkada bukaeran (7); hamarkada hasierako (5); hamarkada hasieran (26); 

hamarkada igaro (4); hamarkada izan (3); hamarkada luze (3); hamarkada luzeetan (3); hamarkada luzez (4); hamarkada osoa (3); hamarkada osoan 

(5); hamarkadaz hamarkada (3); hamarreko hamarkada (4); hiru hamarkada (19); hirurogeiko hamarkada (3); lau hamarkada (6) 

duela hamarkada bat (3); duela hamarkada batzuk (3); azken hamarkada hauetan (10); duela hiru hamarkada (3); duela hainbat hamarkada (3);; orain 

dela hamarkada (3); duela bi hamarkada (8) 

azken hamarkadako (14); hamarkadako film (3); hamarkadako hasierako (3); hamarkadako lan (3); hamarkadako modaren (3); hamarkadako rock (8); 

hirurogeiko hamarkadako (3) 

aurreko hamarkadan (8); azken hamarkadan (67); azkeneko hamarkadan (4); datorren hamarkadan (3); hamarkadan egindako (9); hamarkadan 

eginiko (4); hamarkadan galdutako (3); hamarkadan gertatu (8); hamarkadan girotutako (4); hamarkadan hasitako (4); hamarkadan izandako (5); 

hamarkadan sortutako (6); hamarkadan zehar (6); hamarreko hamarkadan (6); hirurogeiko hamarkadan (6); hurrengo hamarkadan (8); laurogeiko 

hamarkadan (4); joan den hamarkadan (7); berrogeita hamarreko hamarkadan (3); hamarkadan batez ere (3); hamarkadan hasi ziren (5); azken 

hamarkadan gertatu (3) 

hamarkadaren amaiera (9); hamarkadaren amaieran (44); hamarkadaren amaierarako (3); hamarkadaren amaieratik (5); hamarkadaren aurretik (3); 

hamarkadaren bukaerako (3); hamarkadaren bukaeran (21); hamarkadaren bukaeraz (3); hamarkadaren erdialdean (32); hamarkadaren erdialdera 

(7); hamarkadaren erdialdetik (4); hamarkadaren erdian (5); hamarkadaren hasiera (7); hamarkadaren hasierako (5); hamarkadaren hasieran (83); 

hamarkadaren hasieratik (8); hamarreko hamarkadaren (4); hirurogeiko hamarkadaren (3); laurogeiko hamarkadaren (7) 

hamarkadaren bukaeraz geroztik (3); hamarkadaren amaiera arte (3); laurogeiko hamarkadaren hasieran (4); hamarkadaren azken aldera (4); 

hamarkadaren hasieran sortu (3); hamarkadaren hasieran izan (3); hamarkadaz hamarkada (3)] 

hamarkoiztu, hamarkoitz/hamarkoiztu, hamarkoizten da ad hamar aldiz handiago bihurtu. Zorionek[o]a grina 

guztietan ederrena hautatzen duena; hazi eta hamarkoiztu egingo da ordutik ordura eta minututik minutura haren zorion mugagabea, eta 

gero eta barrurago sartuko da gizabanako zoriontsu hori bere arimako paradisu azkenik gabean. 

hamarkote iz hamarrek osaturiko taldea. Eskumako zelai batean futbolean ari zen haur hamarkote bat. Helmugarako 20 

kilometro falta zirela, hamarkotea zegoen buruan. 

hamarna 1 banatz bakoitzari hamar, bakoitzak hamar. Partidaren lehen zatian bina, hiruna, seina, zortzina eta hamarna 

berdindu zuten. Aizkolari bakoizak hamarna enbor ebakiko ditu. Bigarren gela karratua, hamarna oinekoa norabide guztietan, 

aurrekoaren antzekoa. Otsoen etzalekuen berri dakiten artzainak badira gure mendi hauetan, janari bila otsoa noiz irteten den kanpora 

kontuan isiltxorik egon, eta otsokumeak zortzina eta hamarna habian dauden tokietatik harturik beren etxeetara ekarri izan dituztenak. 

Espainiako Auzitegi Nazionaleko fiskalak hamarna urteko espetxeratzea eskatu du lau gazterentzat. Behin betikoetan, akusazioa mantendu 

arren, hamarna urtera gutxitu du zigor eskaera. Malabarista herri bat, hamarna milaka, bere jaurtigaiak gureganantz aletzen. 

2 hamarnako izlag Hamarnako berdinketa arte. 

hamarnaka (orobat hamarnazka) 1 adlag hamarnako multzoetan. Abere horiek hamarnaka zeuden jarriak, bi soka 

paralelotan loturik. Azkenean, hamarnaka utzi dituzte sartzera. Azantz handia kanpalekuan; lauetan hogei bat kamioi lerrokatzen dira 

hamarnazka. Monestierrek azalpenak kartsuki aditu zituen eta interes berezia erakutsi zuen aldi bakar batez usoen hamarnaka 

harrapatzeko ahala ematen zuten sareak hedatzerakoan. 

2 (baztertzeko adiera: cf ehunka; milaka) hamarka, dozenaka. 2001eko martxoan, hamarnaka gazte atxilotu eta 

espetxeratu zituzten. Hamarnaka lagun bildu ziren, Bidarteko plazan. Handik metro gutxitara, baina, beste hamarnaka etorkin ziren zain; 

sinbolikoki bada ere, botoa emateko zai. Holako mozio proposamenak badira hamarnaka edo ehunka hilabetero. 25 lagun gutxienez hil 

ziren eta hamarnaka zauritu. 

3 hamarnakako izlag Hamarnakako erreskadetako batean egon nintzen, 

hamarño 

1 hamarño bat adkor hamar bat Lekukotasun bat hamarño bat astez gutienez segidan argitaratuko duguna. Hola abiatu zen 

ikastola, hamarño bat haurrekin. 

hamarraldi [319 agerraldi, 16 liburu eta artikulu 1ean] iz hamar urteko denbora bitartea. 1880ko hamarraldian 

esklabotasuna debekatu zen arte. 1960ko hamarraldiaren hasieran. Merkatu hori 1950eko hamarraldiko gerra hotzaren testuinguruan 

sortu zen. 1850eko hamarralditik aurrera. Estatu Batuek laurogeiko hamarraldiaren hasieran abian jarritako desauratze-oldeak. Zoratze 

hori, dirudienez, goietatik etorri zen, joan den mendeko 20ko hamarraldian-edo. Hirurogeiko hamarraldiko azken urteetako kritika 

"ideologikoarentzat". Herrien hustea, 2001/2010-ko hamarraldiari begira, da izanen mintzagaia.Hamarraldi batean, beraz, Europa 

nazioarteko inbertsioen lehen iturria bihurtu zen. 60-70eko hamarraldietan. Lehen Mundu Gerraren aurreko lau hamarraldietan. 

Munduko ekonomia, sistema integratu gisa duela hamarraldi batzuk taxutzen hasi zena. 

[3] hamarraldian zehar (3); hamarreko hamarraldian (8); hirurogeiko hamarraldian (5); ondoko hamarraldian (3); berrogeita hamarreko hamarraldian 

(3); hamarraldiaren amaiera (7); hamarraldiaren amaieran (5); hamarraldiaren bukaeran (9); hamarraldiaren bukaeraz (3); hamarraldiaren erdialdean 

(5); hamarraldiaren hasiera (3); hamarraldiaren hasierako (6); hamarraldiaren hasieran (17); hamarraldiaren hasieratik (3); hamarraldiaren hasieraz 

(5); hamarraldiaren ondoren (3) 

hamarraldiaren amaiera arte (4); hamarraldiaren azken urteetan (3); hamarraldiaren hasieraz geroztik (5); hamarraldiaren bigarren erdian (3); 

hamarraldiaz gero (4); hamarraldiaz geroztik (5); hamarraldiko zorraren (3)]

hamarreko 1 iz hamarrek osaturiko multzoa. Seiari bi heren gehitzen badizkiogu hamarrekoa osatzen da. Apirilak biribiletik 

gutxi duelako, 30 egunen biribiltasun hiru hamarreko biribilkako horiena ez bada. Lehen hamarrekoa berdinean joan dute, beti 

berdinduz, bederatziraino. Hor egin dira berdintzeak eta azken hamarrekoan dute lehenik partida beretu, arte hori bera atxikiz. 

2 hamar banakoko multzoa. Esan nion 365 esanik hiru ehuneko, sei hamarreko eta bost unitate adierazten zirela. Zenbakiek ezin 

dute perfektuak izan, bigarren hamarrekoa osatzera iristen ez diren bitartean behintzat; unitateak, izan ere, zenbaki horren zatikiak dira. 

3 (baztertzeko adiera) hamarrena. Lauro Ikastolako lehen promozioko kidea, medikuntza ikasteko asmoa zuen, baina kanpoan 

geratu zen hamarreko batengatik. Bost hamarrekotan egin zuen behera urte arteko inflazioak: %2,8tik %2,2ra. 

4 bertso mota. Zortziko handian eta txikian bakarrik ez, hamarreko txikian ere kantatu behar izan zuten bertsolariek Bermeon. Hiruna 

bertso hamarreko txikian. Hamarreko txikian elkarrizketa politak entzun ziren. Igor Elortzak hamarreko txikian botatakoa. Hamarreko 

txikiko ariketa izan zen arratsaldeko onenetakoa. Puntuka eta hamarreko handian ere txukun ibili ziren. Hoberena da koblakarien bertset 

klasikoen erabiltea, hala nola zortziko edo hamarreko txipian (13 silabako neurtitzetan: 7/6) ala handian (18 silabakoetan: 5/5/4/4)... 

5 arrosarioko hamar aleko zatia. Abiatu ziren berriz beheiti gizonak, bi lerrotan, kantikak eta arrosario hamarrekoak aldizkatuz. 

Arrosoriotan hasi ziren gero, hamarrekoak eta hamarrekoak segidan, bozkariozko misterioak, dolorezkoak eta loriazkoak. 

[3] hamarreko handia (4); hamarreko nagusian (3); hamarreko taldeen (3); hamarreko torneoa (4); hamarreko txikian (25); hamarreko txikiko (3)] 

hamarren 1 iz hamar zati berdinetan banatu den zerbaiten zati bakoitza. Altxorraren hamarrena nahi dut, baldin 

eta aurkitzen baduzu. Eman iezadazu zure ardien hamarrena, -esan zion agureak- eta nik erakutsiko dizut nola heldu ezkutuko 

altxorreraino. Euroaren abantailarik handiena truke komisiorik ez izatea omen zen; eta alde txarrena berriz, hamarrenak eta zentimoak 

erabili beharra. Hazkundea %3,7koa izan zela nabaritu zuen, 2002. urtean baino bi hamarren gutxiago. Langabezia tasak, aldiz, bi 

hamarren behera egin zuen joan den urtean. Salerosgai horren parte hori diru-masaren parte bati egokituko zaio; bataren totalaren erdia, 

bestearen totalaren erdiari; bataren hamarrena, ehunena, milarena, bestearen hamarren, ehunen, milarenari. zabalean, berriz, 

altueraren hamarren bat emango zaie kolomei. Hirugarren zirkulua, geratzen den hamarrenaren hamarrenari dagokiona, urrutiko 

merkataritzarena da. Ez zela bilduko hamarrenik Elizaren zenbait ondasunen gainean. Jarauntsiaren hamarrena jaso zezaketen 

ezkontzari esker. 

2 (matematikan) Infernuan nengoen: adarka jasotzen nituen etengabe zenbaki-erauntsiak, beren koma eta hamarrenekin. Hainbeste 

zenbakiz mailukatu dute nire gorputza non hamarren ttikienarentzat ere lekurik ez baitago. Azken emaitza bi hamarrenekin emateko 

esaten ez dik ba? 

3 (segundoarena) Segundo-hamarren batzuk. "Galtzen" den denbora horretatik gehiena erretinan galtzen dela frogatu ahal izan da 

(150 segungo milaren horietatik 100, segundo hamarren bat; nabarmentzeko denbora, zinez). Segundo-hamarrenetan erabakiko zen 

auzia. Bi segundo hamarrenekoa gutxi gorabehera. 

4 lurraren emaitzetatik Elizari (edo erregeri, jaunari...) eman behar zitzaion zatia. Lasterka joaten nintzen hara, 

lehen fruituak, lehen aberekumeak, abereen hamarrenak eta lehen artilea hartuta, eta apaizei ematen nien dena. Tenpluko apaizentzat 

gordetako gari-hasikinak eta ardo eta olioaren hamarrenak. 

[3] segundo hamarren (13); zure ardien hamarrena (3); fruituen hamarrenak (4); hamarrenak eman (4); hamarrenak ordaintzeko (3); hamarrenak 

ordaintzen (3); olioaren hamarrenak (6); lurreko fruituen hamarrenak (3)] 

hamarretako iz goizeko hamarrak aldean hartzen den otordu arina. ik hamaiketako. Hura ostatuari zetxekion, 

merenduak, hamarretakoak eta gisako otamenak egiteko leku aproposa. Azken hondar hura -kopatxo bat doia-, hamarretakoa egiteko 

zeukan utzita. Arotza hamarretakoa egiten ari zunan eta, baxoerdia atera zionat. Hamarretakoa prestatuko didazu, mesedez? Bertan 

txalaparta eta adar doinua entzunez hamarretakoa jan genuen. Bukatu duk hamarretakoa! 

hamarrurte iz hamarraldia, hamarkada. Hirurogeiko hamarrurteko Txapelketa Nagusietako batean. 

hamartar izond zenbaki, neurri edo pisu sistemez mintzatuz, zernahi maila, azpiko mailako hamar 

unitatez osatzen dena. Europa osoan sistema hamartarra ezarri zen arte, Nafarroak bere neurri sistema atxiki zuen. XX. mendearen 

hasierako neurtzeko sistema hamartarreko unitate asmatu berriak. 1970ean, sistema hamartarra hartu zuten, eta libera 100 penny 

izatera pasatu zen. Notazio hamartarra, hala ere, nahitaezkoa zen, zeren eta, gizarteren batean buruargiren bat hamabi zenbakiaren 

berezko nagusitasuna balioestera iritsi zenerako, notazio hamartarra sakon sustraitua baitzegoen bizitza praktikoan. Kokalekuaren 

araberako zenbakera hamartarra zeroarekin. Ezin da haren balioa zehatz adierazi idazkera hamartarrean. 

hamasei 1 zenbtz hamabost eta bat, 16. (dagokion izenaren ezkerrean) Erretenaren sakonerak luzeran hamasei zulo 

izango ditu, lodieran zulo bat, eta altueran hiru laurden. Baina beste hamasei liburu ditu liburu horrek aurretik. Aizarnako jaiotetxean, 

hamasei lagun biltzen ziren mahaira. -Nik egun oroz hogeita hamasei pilula irensten ditiat, denak kolore eta ekai ezberdinekoak! 

Hamasei tiro egin dituzu, eta hamaseiak Spinolak berak sinatzeko modukoak! Genetikoki eraldatutako hamasei arto mota landatzea. 

Eskaileretan behera abiatu zen, mozkor arraildua egonik ere, biraoka, hamasei solairuak oinez jaisteko prest. Urkamendian kantatu zituen 

hamasei bertsoak. Hiriko hamasei oihal-saltzailek dirua eman ziotela pintatzaileari. Frantziako Top 16 Ligan hamasei taldek dihardute. 

Sailkatutako hamasei taldeen artean. Hamasei laguneko talde bitan banatuta. Hamasei estatutako agintariek euren iritzia plazaratuko 

dute bertan. 

2 (dagokion izena ezabaturik) Eten nabarmena gertatzen baita horien eta lehen hamaseien artean. Erlijio faltsu hori izan zelako 

erregistraturiko hogeita bat zibilizazioetako gutxienez hamalauren, eta agian hamaseiren, heriotza eragin zuena. Hamasei dira guztira. 

Letrok, hamasei edo hamazazpi guztira, irakurri egin behar izan ditut. Lehen hamaseiak sailkatzen ziren. Hamaseietarik zortzi 

hoberenak hautatuko zituen [...] logistika arduradunak. Nik hamasei besterik ez. Hamaseiko aldea izatera iritsi ziren Zeberio eta 

Auzmendi, (34-18). ik hamaseiko. Hamaseiko multzoa izateak, ordea, bere alde txarrak ditu. Denarioa, ordura arte hamar asekoa izan 

bazen ere, hamaseikoa izango zela. Egia da ere hamalau silabako neurtitzetan idatzi züala, üsatü hamaseiekoen ordez. 

3 (data adierazteko) Ostiralean izango da, urriaren hamaseian. Agorrilaren hamaseian berriz Irisarriko elizan elgarretaratu dira 

Martine Harreguy herritarra eta Vincent Uhalde Iholdiarra. Otsailaren hamaseian emanen du erabakia jujeak. Uztailak gaur hamasei. 

4 (ordua adierazteko) Seiak eta hamasei minutu. 

5 (denbora unitateekin) Hamasei egun jan gabe girela. Hamasei urte zituela. Hamasei urteko neskatxa bat zegoen gurdian igoa. 

Abuztuko astearte horretan, hamasei urtetan baino beharrago nituen lagunak. Hamasei egunen buruan. Hiru tremisekoak hamasei 

hilabeteko idi bat balio zuen. Ia hamasei urtez buru izan ondoren. Nire adiskideen zerrenda ez zen hamasei urteez geroztik luzatu. 

6 (diru unitateekin) Zortzi dolar eta hamasei zentabo, gasolinarako dolarra barne. 

7 (bestelako neurri unitateekin) Hortik ateratzen da oinak hamasei hatz dituela. Horrek emango lukeen lodiera hamasei 

milimetro. -Ez, hamasei milimetrokoa da -azaldu zuen-. Eta azken bi urteetan hamasei kilo gizendu zen. 

· 8 iz Konturatu zirenean bi zenbaki horiek perfektuak zirela, bai seia eta bai hamarra, biak batu zituzten zenbaki bakarra eginez, eta 

zenbaki guztiz perfektua egin zuten, hamaseia. 

9 hamabost-hamasei [9 agerraldi, 8 liburu eta 2 artikulutan] hamabost edo hamasei. Eta hamabost hamasei 

miligramo neurtzea izango da zure lana, eta baso bat ur edo esne prestatzea. Hamabost-hamasei urteko neska gaztea. Joan zenetik

hamabost-hamasei urtera. Hamabost-hamasei urte zituela bizitako sexu esperientzia «gordin eta latzak». · Hamabost-hamasei milioi 

euroko gastua izan dute. 

10 hamalau-hamasei [2 agerraldi, 2 liburutan] hamalau edo hamasei. Hamalau-hamasei kilo. Hip-hop doinuek irensten 

dute Santutxuko itolarria: euri zipriztinetatik gora jaso du begirada, eta hamalau-hamasei solairuko hormigoizko oihana dauka. 

11 hamar-hamasei [2 agerraldi, 2 liburutan] hamar edo hamasei. Jende horrek guztiak hamar-hamasei urte zeramatzan 

nire etxean, ongi ezagutzen ninduen. Izan ere, zer mirespena izan nion nik aitari, hamar-hamasei urte bitartean! 

12 hamasei bat (10 agerraldi, 8 liburutan; orobat hamaseiren bat agerraldi 1, liburu 1ean) gutxi gorabehera 

hamasei. Kontuan hartuta tartean hamasei bat geldialdi egiten dituela. Gero, hamasei bat urterekin, itsaso zabalerat egin nian. 

Hamasei bat omen dira guztira gure helburu berbera daukatenak 

13 hamasei-hamazazpi [6 agerraldi, 5 liburutan] hamasei edo hamazazpi. Hamasei-hamazazpi urteko ikasleei bota 

izan dizkiet neronek, eta funtzionatu egiten dute zinez. Txikitan ikusia zuelako, hamasei-hamazazpi urte zituenean. Nire hamaseihamazazpi 

urtetan, berriz, ezingo nuen halakorik egin. 

14 hamasei mila Seiehun eta laurogei kaxa egunean [...] ehun eta hogeita hamasei mila urtean. Ur lurrunezko molekula batek 

hamasei mila aldiz xurgamen handiagoa du aire lehorrezko molekula batek baino. Ipar Baionan bada jende anitz, diotenaz hamasei mila. 

15 hamasei milioi Uste dut hamasei milioi holandarrekin aski dela. Soja ekoizleek hamasei milioi hektarea sabana eta sei milioi 

hektarea baso tropikal suntsi ditzaketela nabarmendu du erakunde horrek. · Hamabost-hamasei milioi euroko gastua izan dute. 

[4] azken hamasei (9); berrogeita hamasei (16); beste hamasei (7); duela hamasei (7); gutxienez hamasei (7); guztira hamasei (4); hamabortz 

hamasei (4); hamabost hamasei (10) 

hamasei bat (11); hamasei egun (6); hamasei hamazazpi (6); hamasei hilabete (19); hamasei kilo (4); hamasei lagun (13); hamasei letra (5); hamasei 

mila (6); hamasei oin (5); hamasei ordu (8); hamasei orduko (4); hamasei partida (4); hamasei partidetatik (4); hamasei pertsona (15); hamasei 

selekzio (5); hamasei talde (9); hamasei urte (162); hamasei urtean (7); hamasei urteetan (6); hamasei urteko (38); hamasei urterekin (31); hamasei 

urtetan (8); hamasei urtetik (7); hamasei urtez (20) 

hirurogeita hamasei (6); hogeita hamasei (53); ia hamasei (4); laurogeita hamasei (7); lehen hamasei (4) 

hamasei urte ditu (4); berrogeita hamasei urte (4); duela hamasei urte (4); hamasei urte bete (13); hamabost edo hamasei (8); hamasei edo 

hamazazpi (6); azken hamasei urteetan (5); hamasei urte arte (6); hamasei bat urte (6); hamabost hamasei urteko (4); gutxienez hamasei pertsona 

(6); hamasei urte zituen (13); hamasei pertsona hil (9); hamasei urtez izan (7); hamasei urte zituela (14); hamasei urte ditut (5); hamasei urte 

bitarteko (4); hogeita hamasei urte (9); 

hamaseigarren ord zerrenda batean aurretik hamabost dituena (16.). Hamaseigarren kapitulua. Kristau-aroko 

hamaseigarren mendeko Mendebaldeko Gizartea. Hamaseigarren mendetik hamazazpigarrenera igarotzean. Baina laster egingo zuten 

hamaseigarren versta. Australia, hamaseigarren ikasgaian dago. Lehen zatiko hamaseigarren minutuan. Hamaseigarren tantotik 

aurrera. Zarautzen, berriz, udako hamaseigarren musika zikloa dute. Koka izango da hamaseigarrena, lau t'erdiko txapelketako 

koadroa osatuko duen hamaseigarren pilotaria alegia. Hamaseigarren Txotxongilo Egunak iraganen dira azaroaren 22tik 27 a bitartean, 

Hendaian. 

[3] hamaseigarren kapitulua (8); hamaseigarren mende (3); hamaseigarren mendean (19); hamaseigarren mendeko (15); hamaseigarren mendetik 

(4); hogeita hamaseigarren (7); laurogeita hamaseigarren (5); hamaseigarren eta hamazazpigarren (4); kristau aroko hamaseigarren (7)] 

hamaseiko iz (baztertzeko adiera) hamaseirena. Zirkuluaren hamaseiko bat hartu behar da konpasarekin. 

hamaseina banatz bakoitzari hamasei, bakoitzak hamasei. Bundestag-eko (Legebiltzarra) eta lander-etako hamaseina 

ordezkarik osatu dute Batzordea. Hamabina ez ezik, hamahiruna, hamalauna eta hamaseina ere berdindu zuten partida bi pilotariek. 

hamaseiren 1 iz hamasei zati berdinetan banatu den zerbaiten zatietako bakoitza. Irtengunea kolomadiametroaren 

zortziren bat gehi hamaseiren batekoa izango da. Azken hamaseirenetatik aurrera ohiko sistemara itzuliko da UEFA. 

2 final-hamaseiren Final-hamaseirenak lehenengo, final-zortzirenak ondoren, final-laurdenak gero eta iaz horrenbeste polemika 

eragin zuen finalerdietako ligaxka berriro, finalaren aurretik. Final-hamaseirenak zehaztu zituen zozketari ekin zioten. Lleyton Hewittek ere 

erraz pasatu zituen final-hamaseirenak, hiru set nahikoak izan zituen Goan Ivanisevic kanporatzeko. Amets ederrena, Frantziako Kopako 

final-hamaseirenak jokatzea zen Baionarentzat. Halaxe iritsi da UEFAko final-hamaseirenetara. 

[3] final hamaseirenetako (19); kopako final hamaseirenetako (5); final hamaseirenetako kanporaketa (4); final hamaseirenetako kanporaketako (3); 

final hamaseirenetako itzuliko (3); kopako final hamaseirenetan (11); final hamaseirenetara (5)] 

hamazazpi 1 zenbtz hamasei eta bat, 17. (dagokion izenaren ezkerrean) Hamazazpi urrats zeuden oheraino. Hi ez 

haiz hamazazpi botila edateko gauza. Hamazazpi zauritu larrik A/Rh+ odola behar dute orain bertan. Leongo hamazazpi ospitaleetan 

haundiena. Bosgarren Etorbidean zehar, hamazazpi herrietako banderak dantzan ari ziren. Hamazazpi aldiz erabili izan dute klixe hori 

irudimen eskaseko idazle pattalek. 

2 (dagokion izena ezabaturik) Elkanorekin itzuli ziren beste hamazazpiak. Letrok, hamasei edo hamazazpi guztira, irakurri egin 

behar izan ditut. Jamesek hamasei urte zeuzkan, Camek hamazazpi, agian. 

3 (ordua adierazteko) Gaur goizeko hamarrak eta hamazazpian telegrafiatu ahal izan diot nire lehengusinari dekretuaren testu 

osoa. Hamaikak eta hamazazpi minutu ziren. 

4 (data adierazteko) 1950eko abuztuaren hamazazpia zen. 1950eko abuztuaren hamazazpian. Hilaren hamazazpian, goizeko 

hamaika t'erdietan, ontziak Gibarako moilara jo zuen. Hau da, zazpigarren hilaren hamazazpian. Orduan, egun batean, hamazazpian, 

eguerdian, ez zutela gehiago lan egingo. Landareen merkatua, maiatz honen hamazazpian iraganen da aurten. 

5 (denbora unitateekin) Ezkondu zenean, Tejak hamazazpi urte zituen. Hamazazpi urteko gaztea zen. Hamazazpi urtetan ere 

aski antzerkizalea zen. Emakumea hamazazpi urterekin [...] senarraren etxera ezkonduko da. Hamazazpi egun eman behar izan zituen 

ospitalean, zauriak sendatzen. Egunak bortz oren eta hogeita hamazazpi minutu zituen. Aspaldian utzi zenituen atzera hamazazpi urteak. 

6 (diru unitateekin) Libera bat eta hamazazpi txelin dauzkat etxean. 

7 (bestelako neurri unitateekin) Autobusa hartu behar zuen Matiasek, hiritik hamazazpi kilometrora baitzegoen Idus. Zertarako 

behar dituk hik hamazazpi kilo T8 eta bost litro kloratita? 

· 8 iz Hamazazpi, ez da zenbaki txarra. Zenbat dira hamazazpi gehi hogeita hamabi ken hemezortzi? Cabanyes kaleko hamazazpian 

hartu genuen alokairua. 

9 hamasei-hamazazpi [6 agerraldi, 5 liburutan] hamasei edo hamazazpi. Hamasei-hamazazpi urteko ikasleei bota izan 

dizkiet neronek, eta funtzionatu egiten dute zinez. Txikitan ikusia zuelako, hamasei-hamazazpi urte zituenean. Nire hamasei-hamazazpi 

urtetan, berriz, ezingo nuen halakorik egin. 

10 hamazazpi bat (4 agerraldi, 2 liburu eta 2 artikulutan; orobat hamazazpiren bat 3 agerraldi, 2 liburutan) 

gutxi gorabehera hamazazpi. Hamazazpiren bat urte lehenago. 

11 hamazazpi-hemeretzi [agerraldi 1, liburu 1ean] hamazazpi edo hemeretzi. Larrazken hondarrean, axuria saldu da 

hamazazpi-hemeretzi liberatan, Eguberri aldera, hamahirura jaisteko.

12 hamazazpi-hemezortzi [2 agerraldi, 2 liburutan] hamazazpi edo hemezortzi. Hamazazpi-hemezortzi urtetan ere 

ez ninduen sobera maite. 

13 hamazazpi mila Hamazazpi mila fusil eta hamazazpi mila kartutxo. Indonesiak ba omen ditu hamazazpi mila irla baino 

gehiago Ozeano Barearen eta Indiakoaren artean barreiatuta. Hamazazpi mila marrantatu haiek. "Hamazazpi mila dragoi ezinezko!" 

oihu egin zuen monarka amorratuak. Baziren nunbait han hamazazpi mila, ttipi eta handi! 

14 hamazazpi milioi Urtero hamazazpi milioi pertsona hiltzen dira munduan bihotzeko eta baso sistemako arazoen ondorioz. 

Enpresa horrek 46 langile baditu, hamazazpi milioi Euroko afera xifre ateratzen du. 

[3] berrogeita hamazazpi (11); beste hamazazpi (9); hamasei hamazazpi (6) 

hamazazpi aldiz (8); hamazazpi bat (6); hamazazpi denboraldi (3); hamazazpi egun (6); hamazazpi hemezortzi (3); hamazazpi hilabete (10); 

hamazazpi koma (4); hamazazpi lagun (8); hamazazpi mila (9); hamazazpi milioi (3); hamazazpi minutu (5); hamazazpi pertsona (3); hamazazpi urte 

(126); hamazazpi urteak (3); hamazazpi urtean (3); hamazazpi urteko (36); hamazazpi urterekin (24); hamazazpi urtetan (8); hamazazpi urtez (28) 

hirurogeita hamazazpi (7); hogeita hamazazpi (51); ia hamazazpi (3) 

hamazazpi urte nituen (3); hamazazpi urte zituela (10); hamazazpi eta hemezortzigarren (4); ia hamazazpi urte (3); hamasei edo hamazazpi (6); 

hogeita hamazazpi urtez (4); hogeita hamazazpi urteko (3); hamazazpi urteko neska (4); eta berrogeita hamazazpi (3); hamazazpi urteko mutil (5); 

hamazazpi urte eta (6); hogeita hamazazpi urte (5); hamazazpi koma lau (4); hamazazpi urtez bizi (6); hamazazpi urte eman (3); ehun eta hamazazpi 

(4); hamazazpi urte pasatu (3); hamazazpi urte bete (6); hamazazpi urte zituen (4); hamazazpi urteko gaztea (4) 

hilaren hamazazpian (4); hogeita hamazazpian (5); hogeita hamazazpiko apirilaren (3)] 

hamazazpigarren ord zerrenda batean aurretik hamasei dituena (17.). Hamazazpigarren kapitulua. 

Hamazazpigarren balkoiari begira zegoela. Gose grebaren hamazazpigarren eguna. Kristau-aroko hamaseigarren eta 

hamazazpigarren mendeetan. Hamazazpigarren jokaldian, jokalari errusiarraren zaldi zuri batek atzeranzko jauzi arraro bat egin zuen. 

Hamazazpigarren mendeko zazpigarren hamarkadan otomandartzea zen raiyah-en gizarte-nahia. Hamazazpigarren hilketa gertatzen 

denean. 

[3] aroko hamazazpigarren (6); erregealdiko hamazazpigarren (3); hamazazpigarren kapitulua (6); hamazazpigarren mendean (19); hamazazpigarren 

mendearen (5); hamazazpigarren mendeko (13); hamazazpigarren mendetik (4); hamazazpigarren urtean (5); hogeita hamazazpigarren (6); 

hamaseigarren eta hamazazpigarren (4); hamazazpigarren mendearen bukaera (3); kristau aroko hamazazpigarren (6); hamazazpigarren urtean hasi 

(4); erregealdiko hamazazpigarren urtean (3)] 

hamazazpina banatz bakoitzari hamazazpi, bakoitzak hamazazpi. Lau gazteri hamazazpina urteko espetxe zigorra 

ezarri diete. 

hamazortzi ik hemezortzi. 

hamburger ik hanburger. 

hamikatu 1 izond goseak ahuldua. Gainera jauzi egiten dugu gatu hamikatuak bezala. Zu ere otso hamikatu horien alde zara 

ala? Ezintasunez itoa, emazte konkortuak erratza eskuratzen zuen eta auzo hamikatuak haizatzen zituen. Mahain nasai bat zabaldurik 

ongi etorri bero batez, ditu hamikatuak soleituko. 

2 (era burutu gisa) Gosez hamikatu kabala meharrek. Gau hartan, kanpoan galerna orroaz ari zela, itzuli aurretik, goseak 

hamikatua, adiskidearen etxean geldialdi bat egin nuen. 

3 gose hamikatu Leher eginak, gose hamikatuak, hor jakin ginuen menia izenpetu zutela Frantziak eta Alemaniak. Arratsaldean orre 

egin zuen far bixkotxa bere ontzitik jalgi zuen gose hamikatuak ginenontzat. Aurtengo neguan, jatekoaren bila zebilela, hartz zuri gose 

hamikatu bat Groyako etxolak puskatu ondoan, Conchera arribatu omen da igerika. 

hamletar izond Hamletena, Hamleti dagokiona. Eta nik Hamleten rola hartu nuen istorio horretan, begira nolako erokeria, 

ni elektra izan nintzen bete-betean, hamletarra erabatekoa, horrelako sentimendu ergel batek harrapatua. 

hammond iz organo mota baten izena. Mikel Azpirozen teklatu beroak, berdin hammond edo piano moduan. Batisek koru 

batzuk egin ditu eta Jon Celestinok tronpeta eta Hammond ukituak jarri dizkigu. · Lau musikari (gitarra, baxua, hammond bat eta bateria) 

eta hiru emakumezko kantari (eta dantzari!), gorriz eta beltzez jantzita. 

hamster iz Europako karraskari txikia (Cricetus cricetus). Aurrena hamsterrak izan ziren -azaldu zidan Mary Annek. Ea 

egia den hamsterrek ez dituztela zomorroak jaten. Haritzek leku guztietara begiratzen zuen, izuturiko hamster erraldoia balitz bezala. 

(han) 

1 han-hemenka adlag Han-hemenka puntu dirdaitsu batzuk dantzan zebiltzan iluntasunean. Han-hemenka barreiatuak. 

Belazeetan han hemenka zabaldurik zeuden basalore gorri eta urdinekin batera. Ibai txiki batek ilargiaren izpiak islatzen zituen hanhemenka. 

Hainbat kanpandorre suma zitzaketen, itzaletan lauso, han-hemenka beren silueta itzelak agertzen. Ezkerretara hangar 

itxurako etxola txikia dago eta eskumatara negutegiak han-hemenka. 

2 han-hemenkako izlag Orduan hasten da ordu ezaguna: han-hemenkako gure kontu txikien ordua, txantxa eta kexuena, 

bisitena, eztabaidena. Horretaz jabeturik, han-hemenkako zibilizazioetan izan da beti ohitura toki horren erreferentziak egiteko. 

Lagunartean eta han-hemenkako hitzaldietan. Sineskeria horrek jota daudenek estilotzat daukatena ez da orrialde baten eragingarritasun 

edo eragingarritasunik eza, idazlearen itxurazko trebezia han-hemenkakoak baizik. 

hanbat ik hainbat. 

hanburger (26 agerraldi, 3 liburu eta 7 artikulutan; orobat hamburger 3 agerraldi, liburu 1 eta artikulu 1ean) 1 

iz haragi xehatua bizigarriekin onduz egiten den xerra biribila eta laua; xerra horrekin egiten den 

ogitartekoa. Barran eseri eta txokolatezko irabiaki bat, bi hanburger eta plater bat patata frijitu eskatu zituen. Garagardoa edan eta 

hanburgerra jan, hantxe ni, gizonen artean gizon, hanburgerra ziape askorekin, gosetua bainintzen bakarrik gelditu bezain laster. 

Gogiyeopbang (ogi bikoitza haragiarekin) deitzen dira Ipar Koreako hanburgerrak. John S.-k gustukoak ditu McDonald'seko 

hanburgerrak eta Celticeko jarraitzailea da. AEBetako eskoletako jangeletan gozokiak, freskagarriak eta hanburgerrak ematen dituzte. 

Zirta horietan lur honen jakintza borobiltzen duten seinaleak aurkitzen omen dira: liofilizatutako hamburgerra, Beach Boysen Surfin' USA 

abestiaren partizioa, [...]. Etereozko izakiak hamburgerra ausikiko duenean ez duela menturaz gure salbatzera etortzeko gogorik edukiko. 

Berdelaren mamiarekin hanburgerrak ekoizteari ekin dio Bermeko kofradiak

2 hanburger etxe AEBetako eskoletan bertan daude pizza eta hanburger etxeak. 

hanburgesa [28 agerraldi, 13 liburu eta artikulu 1ean; orobat hamburgesa agerraldi 1, liburu 1ean] iz [esp] 

hanburgerra. Hanburgesa eta cola Unairentzat eta zerbeza niretzat. Elkarrekin jan dugu hanburgesa. McDonald's-en "M" iragarkia 

hanburgesak eta otordu azkarrak eta merkeak iragarriz. Neu nintzen sandwicheko hanburgesa, bi metro letxuga gainetik eta beste 

horrenbeste azpitik. 

hanburgesategi iz hanburger etxea. Liburu- eta musika-dendak pasatu zituzten, hanburgesategiak eta zinemak, baina ez 

makila magikoak saltzeko moduko lekurik. 

hanburgeseria iz [esp] hanburger etxea. Haragi errezko ogitartekoak dastatzeko postu ugariak nahiz multinazionalen 

hanburgeseriak. 

handi (orobat haundi g.er.) 1 izond ohiko tamaina edo gorabehera gainditzen duena. Pixkanaka gero eta 

handiagoa egiten ari zen izaki handi bat begiztatu zuen. Emakume handi zuriz jantzi bat begira zegokidan. Osaba gizonkote handi bat 

zen, oso lepo motz eta bibote handikoa. Arrain handi bat harrapatu zuen. Artirinez egindako ogi handi eta borobil batzuk. Labana luze 

handi bat, hogeita hamarren bat zentimetrokoa. Poltsa handi bat diruz betea. Larruztaturiko liburu handi bat. Atzean armairu ispiludun 

handi bat. Etxe gorri handi bat, Brooklyngo Henry Streeteko 439an dagoena. Gela txiki bat, beheko su handi eta atsegin batekin. Royer- 

Collard kaleko gela handi ilun hura alaitasunez betetzen zuena. Lau mastako brasildar ontzi handi bat. Hiltzeko zorian egon dela aste 

honetan bertan, Parisen, marranta handi batek hartuta. Gizatalde handi bat ikusi dut gugana etortzen. Jendetza handi bati 

predikatzerakoan. Jendeketa handia, lekukoak edo presoen etxekoetarik guri so zeuden. Bat-batean, barre handi bat entzun nuen: ama 

zen. Estu besarkatu eta musu handi bat eman zion masailean. Kolpe handi bat hartu du buruan. Beste danbateko handi bat entzun zen. 

Gosari handi bat eginik. Festa handia izaten zen egun horietan. Masa demografikoa oso handia den arren. Frantziskoren izenean idazki 

multzo handi samarra iritsi zaigu. Su handi hura itzalita dago. Mirari handi hau zin eginez baieztatua izan zen. Hirugarren joera handia, 

zentro-periferiaren arteko harremanak eskualdeko bihurtzeari dagokio. Atsekabe hauengatik altxor handi eta baliotsua ematen dizula. Gero 

eta zerga handiagoak eskatzen. -Oraindino ez -erantzun zion Hagridek, goibel, trago handi bat eginez pitxer hartatik-. Galera handi 

batetik gatoz; galera ttikietara goaz. Deskarga elektriko handi bat hartu izan balu bezala. Barra tokiz aldatuak eta luze-zabal handiagoek 

halako funtzionaltasun aire bat ematen zioten. Hiri kopuru handi batek. Ezbehar handi batek jo duen gizonaren itxura bihotz-eroria 

hartzen zuela. Zakur handiak, zaunka handia. 

2 (ez-kontagarriekin: cf asko) Bero handia zegoenez, parkean bainu bat hartzeko gogoa etorri zitzaion. Bero handia den 

hilabete, aste edo egunetan bakarrik. Bero handia nuela esan diot. "Ke handia sortzen da", esan zuen. Hezetasun handia sumatuko duzu. 

Fenol usain handia zegoen inondik ere Marseillatik zetorren P.-L.-M.-ko bagoi hartan. Sukar handia du eta pikortak atera zaizkio. Atzo 

buruko min handia izan nuen. Gaur hobetoxe nago, gose handia dut. Gogo handia nuen zu ezagutzeko. Modak indar handia du bazter 

guztietan. Itxi, eta han joan zen bere artaldeekin, hots handia ateraz ibileran. Zalaparta handia ateratzen bazuten. -Zarata handia dago 

hemen! Dirutza handia zen orduan. Atsekabe handi hartan behar zuen lasaibidea. Atsegin handia ematen zion kalez kale ibiltze horrek. 

Teoria hauetan garrantzi handia ematen zaio, normala denez, behatzaileari. Pisuak inportantzia handia du. Misterio handiko gauza da 

ibaia, pentsatzen jarrita. Bere obrak antzeztu egiten dira eta arrakasta handia lortzen dute. Ospe handia izan du Thomas poetak 

rockeroen artean. Eskarmentu handiko gizona. Amorru handia ematen zidan. Arrazoi handia zuen, Jean Robin koplariak. Ez du bizia 

galtzeko arriskurik; baina beldur handia dago ez dela berriro bere senera itzuliko. Nik maitasun handia hartu nion eta bai berak ere niri. 

Kontua da gaiztagin horrek zaletasun handia ziola esku honi. Joera honek indar handia hartu zuen. Badakizu pazientzia handia dudala. 

Jendea, berriz, pilatua bazterretan, pazientzia handia hartuta. Ezbeharrean eraman handiko, gozo eta bihotz-apal. Kontu handia izan 

behar da irudien errealitate bikoitza aipatzen denean. Badu ezaugarri fisionomiko bat izadiarenarekin antz handia izan lezakeena. Ilusio 

handia egiten dit Van Daandarrak etortzeak. Urtaroak baduela ondorio handia gure eguneroko bizitzan. 1930eko hamarraldian liberalismo 

ekonomikoak izandako porrotak, bestalde, zerikusi handia izan zuen gizarte-babeseko mekanismoen hedapenarekin. Eragin handia izan 

dute [musulmanek] hindutarren ohituretan. Poz handia ematen zuen berarekin pasieran joateak. Cadinek bi loreri bakarrik zien begirune 

handia. Pena handia hartu nuen, izaki bizidun baten heriotzari buruzko albistea jaso izan banu bezala. On handia eginen dik. Plazer 

handia hartzen zuen bere ilobari aita-amek sekula ere eginen ez zizkioten opari garestiak egitean. Hitz haiekin batera, arindu handi bat 

sentitu nuen. Harrotasun handi bat jabetzen zen nitaz Pont-Neuf zubian paraturiko plaka batean Yvanen izena ikusten nuenean. 

Zehaztasun handi samarrez finka daiteke zenbait zati eta atalbururen kronologia. 

3 (konparatiboa: cf gehiago) Kai aldera joan ginen, han ez baitzen hainbesterainoko kiratsik, nahiz eta bero handiagoa bai. Eta 

zenbat eta ekaitz eta gose handiagoa pairatu, orduan eta pozikago bera, eta osasuntsuago. Lausenguak utzi eta pisu handiagoko 

arrazoiak agertzeko aldia nuen. Heriotzari baino beldur handiagoa diote besteen oniritzia galtzeari. Kemen handiagoa hartzen du 

oztopoak areagotu ahala. Handik lekutzeko gero eta gogo handiagoa nuen. Zuen arazoak lehenago baino gardenkiago azaleratzen dituzue, 

askatasun handiagoarekin. Delako delitu larria saihesten ahalegin handiagoa jartzea. Hi baino talentu handiagoko bat beharko duzue 

niri hesteak ateratzeko! Bada munta handiagoko gairik. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagarri gisa) Titi-handi horrek neroni egiten ahal zidaan elkarrizketa, aspaldi hartua bainaiz 

uste bera. Hago isilik, aho-handi! Kaian, emazte larri, papo-handi batzuk arrain-saltzale zeuden. Neska larri hanka-handi batzuk. 

Inguruan ikusten zituen mutur handi guzien artetik. 

5 (nola adizlagunekin) Etxea handi samarra zen. Indian, luze-zabalean oso handia baita, txori mota asko dago. Gizonezkoa oso 

handia eta argala zen. Tribu eta jende samalda ikaragarri handi haien irudi osatu samarra. Ur gezazko putzu izugarri handi horri. 

Muselina horizko zamau izugarri handi batek. Ganbera bat, franko handia, egitura angeluzuzenekoa eta leihorik gabea. · Ibaia handi 

samar zetorrela jokatu zen dema haietako bat. ik beherago 19. 

6 (irain hitzekin) -Charly, alu handi hori! Asto handi halakoa! Hor dago lehengusu kaiku handi hori. Gezurti handia haiz, gero... 

Ondo egongo litzateke ile-zaku ergel handi horrek bakean utziko balu! Tonto handienen jostaketa izaten zela hori. 

7 prestutasun, bikaintasun, maila garaikoa. Eta beste hiritarrek, txiki eta handi, gizon eta emakume, mespretxu eta iseka 

egiten zieten burugaldu eta zorotzat hartuz. Printze handi izatera iritsiko zela. Errusiar eleberrigile handi hori bezalakorik ez da izan gauza 

ezezagun estalien zirrara hori ariman sartzeko. Zientziagizon handi ospetsua dut Nagusia, eta ni, haren "famulus" naizen aldetik, badut nik 

haren handitasunetik apur bat. Hala Lermontovek nola Gogolek maisutzat eta gidaritzat zeukaten Pushkin handia. Bere lehenengo eleberri 

handia argitaratu zuenean (Thérèse Raquin, 1867an). Sua gauza handia da berez, jaun-andreak. 

8 (mugatua, harridura esaldietan) Handia bota duzu gero! Handia zen, hala ere, oraindik hor egotea. -Handia erran dik, 

gezurti halakoak! Handia duk gero Connie Bennet hori! 

9 (-en atzizkiaren eskuinean, izen gisa) handitasuna. Etxekoandreak txalo jo zuen airean, bere harriduraren handia 

markatzeko. Gure begiratuaren pisua eta lotsaren handia jasan beharko zituen gizajoak. Ia ume baten estiloan jardun zuen Portugaletetik 

harainoko bidaia laburrean bizitutakoak deskribitzen, abiadaren handia exajeratuz. Erakuts ezazu, bada, Jauna, zeure ahalmenaren 

handia. Har ezazu kontuan nire bezeroaren adinaren handia. Orduan agertuko dut neure ahalmenaren handia, Faraoia eta haren 

gudalostea azpiratuz. Gorrotoaren handia, hitzetan baino hobeto sartzen dela ezitzetan. Garai bateko kimikarien apaltasunaren handia! 

Ene saminaren handia, jaun André...! Balentriaren handia! 

10 adiskide handi Patrice, Abelen adiskide handia zen. Txikitan hanka konpondu zidanetik, gure etxean adiskide handi bihurtua 

zen. Adiskide handi hori, nire azalpena ez duk inondik ere sinesgaitza. Barkatuko ahal dit euskaldunen adiskide handi izan zen idazleak 

itzulpen hau proposatzea. Meza emaile ginuen Jean Etcheverry, ondoan zauzkala Xalbador zenaren bi adiskide handi: Koxe Mari Aranalde 

eta Antonio Zabala. Eta orain, auzoko emazte xahar baten xakurra, adiskide handi zaukana, du rotweiller horietarik batek xirtxikatu.

11 eri handi Bagenekien eri handi zela baina uste baino lehenago joan zaigu. Denboran gizon azkarra izana, aspaldixkoan haatik eri 

handi zen. Aspaldian eri zen, eri handi. Norbait eri handi zelarik, etxekoek orgetan ahal bezain ongi kokatzen zuten [...] bestaldera 

eramateko eta azken sakramentuak ukan ondoan, han lurperatzeko. Eri da, eri handi, gure demokrazia! Bortz urte eman ditu Larrazkenan, 

eri handi. · Gau eta egun eri handiak arta beharretan daude. Egia da, nihundik ahal bada, behar direla eri handi baten oinazeak osoki 

eztitu. 

12 handi-aurki handiena. Lehenagoko teologoentzat handi-aurkienak -Jainkoak- esplikatzen bazuen Dena, oraingoentzat ttikiaurkienak 

-partikula elementalak- esplikatzen du. Handi-aurkietara bagoaz, izendatze modu goitar batek ezarritako kontinente eta 

estatuetan bereizia ikusten dugu, halaxe izan baita mundua mundu hau denetik. 

13 handi-handi Emakume zahar handi-handi bat zen, sosak eta bost liberako txanponak lerrokatzen ziharduena. Lorez gaindizka 

estalia zen amatxiren kutxa handi-handi hura. Isats ile-gorri bat erakutsi zion, handi-handia, behor sendoren bati kendua. Bi leize handihandietan 

ezkutatu behar izan genuen. Aitortu behar dut ez nuela lan handi-handirik izan Josurenera egokitzen. -Tori -esan zion Harryri, 

zati handi-handi bat berari emanez-. Bero handi-handia zegoen. Paretetako batean zenbaki handi-handiko egutegi bat zegoen. Buruargia 

zen arras, gustu onekoa, erudizio handi-handikoa. 

13b handi-iritzi iz handiustea. Ezaguna dugu Moaben gehiegizko harrokeria, haren oilarkeria eta handiustea, haren handi-iritzi 

hutsalak. 

14 handi-mandi izond pei handikia, jauntxoa. Frantziako jeneral handi-mandi batek. Norberaren duintasunaren aldeko 

gerra hori gabe ezer gutxi balio dute letra larriz idatzitako hitz handi-mandiek. Herrietako buruzagiek menpean hartzen dituzte herriok, 

eta handi-mandiek beren agintea ezartzen diete. Alderdiko handi-mandiek. SSetako handi-mandiren bat. Bakea ematen omen ziean hiri 

honetako handi-mandiei, eta maila apalagokoak askiesten: enpresa ertainen jabeak, abokatuak, medikuak... 

15 handi-mandikeria iz pei handi-mandiari dagokion egite gaitzesgarria. Handi-mandikeria da hori guztia, Lurie 

jauna, baina handi-mandikerietan ibiltzeko moduan zaudela uste al duzu? Gizaseme eta emakume apainak ilaran hurbiltzen ziren beren 

gogaikeria hilgarria handi-mandikeriatan estaltzen alferrik saiatzera. Frantziako Itzulia zirku bat bilakatua dela baginakien aspaldixkoan, 

dirua delarik lehenik konda, eta handi-mandikeriak, eta batzuen oilarkeriak. 

16 handi-txiki iz tamaina. Egia bere handi-txikian neurtzen. Alegia, tamaina egokiko izan zedin bidaiaria: ez handi, ez txiki... 

handi-txikia ohearen arabera juzkaturik beti ere. Handi-txikiari erreparatuz gero, ziriak duke garrantzirik handiena. 

17 hein handi batean [534 agerraldi, 25 liburu eta 103 artikulutan] neurri handi batean. Klimak markatzen baitzuen, 

hein handi batean, ekonomia zikloaren bilakaera. Hizkuntza da hein handi batean nazioa egiten duena. Hein handi batean, kotoiaren 

esportazioak finantzatzen zuen inbertsio-ahalegina. Hein handi batean erantzukizun erraldoia dute, baina euskaldunek berek ere bai 

funtsean. Mugimendu hori, hein handi batean, Mendebaldeko Europaren kaltetan egin da. 

18 neurri handi batean [621 agerraldi, 46 liburu eta 95 artikulutan] ik gorago 17. Quidditcheko kopan egindako lan 

ikusgarriari esker neurri handi batean. Naturalak, hemen, exotikoa esan nahi izaten du neurri handi batean. Hori, neurri handi batean, 

gure militantzia sutsuari zor diogu. Eta horren haritik sortu da, neurri handi batean, Uraren Kultura Berria Fundazioa. 

19 ur handi 1 ur sakona. Ur handi edo sakonetan ez dagoela argirik eta ez dela deus ikusten. Ur handietan hondoratzeko arriskutik 

salbatu ziren. Hemen ur handi horietan igerian bizi gogoz ari naizen ni hau. Aitortu beharra daukat ur handiegiak direla hauek nere 

adimendu motzarentzat. Ordea, ur handiak alde batera utziz, sar gaitezen berriro arrastoan. Oroimenaren ur handietan. Ez zen ohartu ur 

txikia ur handia bustitzen ari zela, odolak odola ere bustitzen duen bezala, liskarrean. Rauter, alemaniar ur handiko arrain batek, 

uztailaren 1erako judu guztiek germaniar herrialdeetatik alde egin beharko dutela esan du hitzaldi batean. -Adiskide gazte, halako izen 

batekin hemen negozioetan aritzeko, ur handitako arraina izan behar zenuke. · Urak handi izanez, nasatik aski urrun eraikia zuten 

kanpamendua. Errekak ur handia zekarren. 

20 ur handi 2 ibaia. Errobi ur handitik hasirik eta Irisarriko mugaraino. Goazen mendebalderantz, Baztango bazterrak bustitzen 

dituen ur handira. Luze, zabal, ur handi baten pare zoan Baionako karriketan euskaldun jendea. 

[11] abantaila handi (14); ahalegin handi (14); aldaketa handi (17); alde handi (21); arazo handi (22); argazki handi (23); arrain handi (17); arrangura 

handi (19); artista handi (14); ate handi (25); begi handi (47); beltz handi (37); berde handi (12); bero handi (12); besarkada handi (16); besta handi 

(31); bide handi (16); buru handi (15); denda handi (14); egia handi (11); egun handi (26); elgarretaratze handi (15); eliza handi (11); emakume handi 

(15); enpresa handi (32); eraikin handi (11); erakusketa handi (11); eri handi (20); estatu handi (16); etxe handi (91); ezusteko handi (16); familia 

handi (26); festa handi (19); gauza handi (26); gehiengo handi (28); gela handi (46); gertakari handi (12); gezur handi (22); giltza handi (11); gizon 

handi (93); gorputz handi (11); gorri handi (13); griña handi (12); gudaroste handi (15) 

handi asko (14); handi bakar (11); handi bakarra (12); handi barik (11); handi bihurtu (14); handi egin (47); handi handi (41); handi handia (51); handi 

handiak (22); handi handirik (30); handi izan (21); handi mandi (21); handi mandiek (12); handi mandien (11); handi samar (42); handi samarra (171); 

handi samarrak (25) 

harkaitz handi (22); harri handi (39); hein handi (248); herri handi (43); hiri handi (120); horma handi (13); huts handi (16); hutsune handi (11); idazle 

handi (23); ikaragarri handi (17); indar handi (19); irribarre handi (15); irudi handi (14); itsasontzi handi (12); itzuli handi (23); izar handi (13); izen 

handi (18); izugarri handi (24); jaun handi (17); kaiola handi (13); kartel handi (14); kaxa handi (17); kolpe handi (30); kontzertu handi (16); kopuru 

handi (40); kutxa handi (19); lagun handi (24); lan handi (26); lantegi handi (11); letra handi (15); liburu handi (21) 

mahai handi (17); maisu handi (35); manifestaldi handi (22); mendi handi (21); milesker handi (26); multzo handi (50); nagusi handi (16); nahiz handi 

(11); nazio handi (15); neurri handi (287); obra handi (20); ohe handi (14); oihal handi (13); ontzi handi (35); oso handi (14); pankarta handi (11); 

pantaila handi (11); parte handi (105); pila handi (21); poeta handi (15); poltsa handi (17); proiektu handi (14); puska handi (31); putzu handi (12); 

saltegi handi (11); saltoki handi (13); su handi (24); sute handi (12); talde handi (122); txapelketa handi (12); urak handi (11); urrats handi (21); zakur 

handi (21); zarata handi (14); zati handi (274); zerbait handi (17); zuhaitz handi (19); zulo handi (26); zuri handi (30) 

txiki eta handi (21); ezusteko handi samarra (11); handi zein txiki (25); neurri handi batean (281); handi nahiz txiki (13); ttipi eta handi (22); kolpe 

handi samarra (15); txiki nahiz handi (11); handi eta eder (16); hein handi batean (238) 

abantaila handia (50); aberastasun handia (12); abiadura handia (12); abstentzioa handia (11); adiskide handia (14); ahalegin handia (106); ahalmen 

handia (34); akats handia (16); aldaketa handia (59); alde handia (159); aldea handia (13); amorru handia (12); antso handia (134); antz handia (95); 

antza handia (17); arazo handia (42); ardura handia (50); arrakasta handia (228); arreta handia (45); arrisku handia (114); arriskua handia (25); artista 

handia (11); askatasun handia (16); aski handia (45); ate handia (15); atsegin handia (62); atsekabe handia (23); atxikimendu handia (17); aukera 

handia (56); aurrerapauso handia (77); aurrerapen handia (14); axola handia (11) 

babes handia (43); balentria handia (11); balio handia (42); begirune handia (48); behar handia (31); beldur handia (86); beltz handia (11); bero handia 

(57); besta handia (37); bide handia (21); bihotz handia (14); biziki handia (13); bizitasun handia (13); borroka handia (22); botere handia (19); 

britainia handia (14); bultzada handia (34); buru handia (11); debozio handia (17); dirutza handia (26); dolu handia (19); duke handia (27) 

egia handia (29); egun handia (106); ekarpen handia (24); emakume handia (14); eragin handia (328); erakusketa handia (12); erantzukizun handia 

(39); erraztasun handia (21); errege handia (13); errespetu handia (59); erronka handia (64); erruki handia (12); esan handia (11); esfortzu handia 

(17); eskaera handia (12); eskarmentu handia (107); esperantza handia (15); esperientzia handia (41); estimu handia (25); etekin handia (21); 

etorkizun handia (19); etorri handia (11); etxe handia (22); ezinegon handia (12); eztabaida handia (35); ezuste handia (11); ezusteko handia (32); 

falta handia (15); fama handia (27); familia handia (15); fede handia (17); festa handia (21); final handia (23) 

gabezia handia (11); gaitasun handia (27); galera handia (23); garaipen handia (32); garapen handia (12); garrantzi handia (372); gastu handia (11); 

gauza handia (84); gerra handia (15); gezur handia (12); gizon handia (63); gogo handia (75); gorakada handia (14); grazia handia (24); gudaroste 

handia (11); handi handia (51); harreman handia (27); harresi handia (13); hartze handia (45); hiri handia (36); hots handia (18); hotz handia (65); huts 

handia (18); hutsune handia (17); idazle handia (32); igoera handia (11); ikaragarri handia (26); ikuskizun handia (11); ikusmin handia (108); ilusio 

handia (85); inbertsio handia (15); indar handia (226); interes handia (88); iraultza handia (11); iskanbila handia (16); itxaropen handia (33); itzal 

handia (42); izen handia (39); izugarri handia (44) 

jai handia (16); jakes handia (17); jakinmin handia (12); jauzi handia (34); jendetza handia (39); joera handia (40); kalitate handia (19); kalte handia 

(158); karga handia (12); kezka handia (64); klasiko handia (22); koalizio handia (12); kolpe handia (88); komunione handia (21); konfiantza handia 

(86); kontraesan handia (12); kontraste handia (11); kontu handia (46); kopuru handia (83); kopurua handia (19); lagun handia (37); laguntza handia 

(76); lan handia (411); lasaitasun handia (23); lehia handia (26); leku handia (37); lorpen handia (38); lotsa handia (15); lotura handia (24); maila 

handia (58); maisu handia (12); maitasun handia (26); makur handia (11); marka handia (12); meritu handia (18); mesede handia (56); mesfidantza 

handia (12); min handia (266); mugimendu handia (29); multzo handia (26); mutil handia (14) 

nahasmen handia (13); nahigabe handia (23); nahiko handia (26); neke handia (16); nortasun handia (11); obra handia (12); ohitura handia (13); ohore 

handia (57); oihartzun handia (68); oinaze handia (11); oker handia (25); on handia (19); onura handia (18); oso handia (252); ospe handia (60); oztopo 

handia (22); parte handia (17); partida handia (28); pauso handia (17); pazientzia handia (21); pena handia (88); pila handia (14); pilotari handia (11); 

pisu handia (73); plater handia (13); plazer handia (59); polemika handia (16); politiko handia (37); porrot handia (12); poz handia (115); premia 

handia (34); presa handia (15); presentzia handia (14); presio handia (91); presioa handia (11) 

sari handia (20); soinu handia (22); sona handia (36); sorpresa handia (12); sostengu handia (14); suerte handia (11); sukar handia (20); talde handia 

(73); tarte handia (44); tentsio handia (23); toki handia (33); tradizio handia (13); urduritasun handia (11); urrats handia (58); ustekabe handia (27); 

zalaparta handia (44); zaletasun handia (32); zama handia (28); zarata handia (44); zati handia (21); zerbait handia (21); zeregin handia (19); zeresan 

handia (112); zerikusi handia (116); zirrara handia (28); zor handia (16); zorion handia (11); zorte handia (55); zulo handia (14) 

ahalegin handia egin (58); jakin min handia (25); aurrerapauso handia eman (13); bero handia egiten (15); indar handia eman (13); arrakasta handia 

izan (81); garrantzi handia eman (46); parte hartze handia (41); garrantzi handia izan (40); mesede handia egingo (21); ilusio handia egiten (21); zer

esan handia (11); garrantzi handia ematen (63); arrakasta handia lortu (26); garrantzi handia dauka (19); hotz handia egiten (29); pena handia eman 

(13); zeresan handia izango (23); presio handia egin (17); ahalegin handia egiten (16); lan handia egin (186); zirrara handia eragin (12); kalte handia 

egin (60); min handia egiten (42); zalaparta handia sortu (12); arreta handia jartzen (11); laguntza handia ematen (13); parte hartzea handia (13); poz 

handia hartu (26); zorte handia izan (22); eragin handia ukan (12); eztabaida handia sortu (13); handia izan arren (24); handia egin behar (82); kalte 

handia eragin (13); kalte handia eragiten (11); ekarpen handia egin (12); zeresan handia izan (24); ikusmin handia piztu (26); garrantzi handia izango 

(32); pena handia hartu (12); kalte handia egiten (32); esfortzu handia egin (12); zerikusi handia izan (36); kolpe handia hartu (16); poz handia ematen 

(16); aldaketa handia izan (12); handia den arren (12); oihartzun handia izan (44); alde handia dago (44); eragin handia izan (163); dolu handia egin 

(14); urrats handia egin (23); gauza handia da (24); alde handia dagoela (14); ohore handia da (21); min handia ematen (19); lan handia egiten (36); 

laguntza handia eman (21); presio handia egiten (18); pisu handia du (16); egun handia izan (16); aurrerapauso handia emango (11); indar handia 

hartu (28); ikusmin handia sortu (45); zeresan handia eman (11); lan handia izan (13); arrisku handia dago (17); diru kopuru handia (12); pena handia 

ematen (15); arrakasta handia ukan (25); garrantzi handia dute (17); min handia egin (89); eragin handia izango (16); mesede handia egin (19); 

garrantzi handia duela (18); ustekabe handia izan (12); kalte handia egingo (18); aurrerapauso handia izan (11); poz handia eman (15); kolpe handia 

izan (20) 

zenbat eta handiago (30); gero eta handiago (33); hainbat eta handiago (20); ahalegin handiagoa (35); ahalmen handiagoa (27); alde handiagoa (12); 

antz handiagoa (79); antza handiagoa (14); ardura handiagoa (11); are handiagoa (84); arrakasta handiagoa (22); arreta handiagoa (38); arrisku 

handiagoa (110); arriskua handiagoa (18); askatasun handiagoa (35); askoz handiagoa (101); aukera handiagoa (51); autogobernu handiagoa (11); 

autonomia handiagoa (24); babes handiagoa (23); balio handiagoa (22); behar handiagoa (13); beldur handiagoa (36); bero handiagoa (12); bider 

handiagoa (24); botere handiagoa (13); eragin handiagoa (65); erraztasun handiagoa (17); errespetu handiagoa (15); eskarmentu handiagoa (33); 

etekin handiagoa (15); ezin handiagoa (19); gaitasun handiagoa (19); garrantzi handiagoa (172); garrantzia handiagoa (25); gogo handiagoa (24); 

gorroto handiagoa (11); indar handiagoa (124); interes handiagoa (28); itxura handiagoa (20); joera handiagoa (31); kalte handiagoa (25); kasu 

handiagoa (12); konfiantza handiagoa (27); konpromiso handiagoa (17); kopuru handiagoa (19); kopurua handiagoa (12); laguntza handiagoa (24); lan 

handiagoa (47); leku handiagoa (20); lotura handiagoa (15); maila handiagoa (19); malgutasun handiagoa (11); meritu handiagoa (11); min handiagoa 

(39); oihartzun handiagoa (27); pisu handiagoa (60); politiko handiagoa (15); poz handiagoa (17); premia handiagoa (17); presentzia handiagoa (12); 

presio handiagoa (21); tarte handiagoa (23); zerikusi handiagoa (26) 

arrisku handiagoa dutela (12); eragin handiagoa izan (18); garrantzi handiagoa eman (17); arrisku handiagoa dute (48); garrantzi handiagoa du (22); 

parte hartze handiagoa (24); zenbat eta handiagoa (23) orduan eta handiagoa (19); garatzeko arrisku handiagoa (14); gero eta handiagoa (191); 

handiagoa edo txikiagoa (19); esku hartze handiagoa (15); ahalegin handiagoa egin (14); garrantzi handiagoa ematen (35); hamar aldiz handiagoa 

(14); geroz eta handiagoa (19); uste baino handiagoa (12); arazo handiagoak (11); aukera handiagoak (17); laguntza handiagoak (13); zailtasun 

handiagoak (23); gero eta handiagoak (63); neurri handiagoan (15); indar handiagoarekin (15); arrazoi handiagoz (14); arreta handiagoz (32); 

askatasun handiagoz (14); indar handiagoz (55); kontu handiagoz (18) 

abantaila handiak (25); aberastasun handiak (13); ahalegin handiak (37); aldaketa handiak (70); alde handiak (40); arazo handiak (111); arrangura 

handiak (34); arrisku handiak (21); aski handiak (13); aukera handiak (60); aurrerapauso handiak (33); aurrerapen handiak (19); begi handiak (24); 

bero handiak (18); britainia handiak (12); dirutza handiak (18); duda handiak (12); duke handiak (46); egintza handiak (24); ekarpen handiak (11); 

ekonomiko handiak (23); enpresa handiak (19); eragozpen handiak (11); eremu handiak (18); gabezia handiak (15); galera handiak (42); gastu handiak 

(15); gauza handiak (63); gizon handiak (25); gorabehera handiak (46); handi handiak (22); hiri handiak (17) 

idazle handiak (13); ilara handiak (16); inbertsio handiak (20); interes handiak (12); irabazi handiak (19); itxaropen handiak (20); itzuli handiak (17); 

izen handiak (22); izugarri handiak (12); jakes handiak (18); jaun handiak (11); jokalari handiak (16); kalte handiak (109); kezka handiak (11); kopuru 

handiak (27); lagun handiak (33); laguntza handiak (20); lan handiak (44); maisu handiak (14); makur handiak (26); material handiak (21); min handiak 

(16); nahiko handiak (11); neke handiak (25); obra handiak (29); ondasun handiak (12); oso handiak (80); oztopo handiak (17); presio handiak (12); 

talde handiak (32); traba handiak (15); ur handiak (14); urrats handiak (30); zailtasun handiak (79); zalantza handiak (44); zor handiak (11) 

asko eta handiak (18); kalte handiak izan (15); gauza handiak egin (14); alde handiak daude (11); arazo handiak izan (26); inbertsio handiak egin (11); 

kalte material handiak (20); ahalegin handiak egin (24); aurrerapauso handiak egin (15); aurrerapauso handiak eman (11); gorabehera handiak izan 

(20); zailtasun handiak izan (13); urrats handiak egin (17); kalte handiak eragin (21) 

abiadura handian (14); arrisku handian (17); aspaldi handian (28); britainia handian (37); estimu handian (16); final handian (11); gela handian (21); 

hiri handian (12); neurri handian (13); nonbre handian (15); oholtza handian (11); oste handian (11); pantaila handian (13); sala handian (14); zortziko 

handian (27) 

antso handiaren (25); duke handiaren (19); errege handiaren (14); gizon handiaren (11); iraultza handiaren (16); jainko handiaren (22); khan 

handiaren (11); alde handiarekin (16); arrakasta handiarekin (15); gogo handiarekin (13); ilusio handiarekin (22); interes handiarekin (13); konfiantza 

handiarekin (15); kontu handiarekin (19) 

zama handiegia (16): garrantzi handiegirik (11); enpresa handiei (12); banku handiek (18); enpresa handiek (17); saltoki handiek (12); talde handiek 

(25) 

enpresa handien (28); hiri handien (20); saltoki handien (19); talde handien (48); ur handien (13); talde handien aurka (17) 

adostasun handiena (16); ahalegin handiena (15); alderik handiena (23); antzik handiena (12); arazo handiena (22); arazorik handiena (20); arrakasta 

handiena (12); arrakastarik handiena (13); arrisku handiena (15); arriskurik handiena (24); baliorik handiena (16); beldur handiena (11); beldurrik 

handiena (19); eragin handiena (25); eraginik handiena (16); erronkarik handiena (15); etekin handiena (14); etekinik handiena (23); etsairik handiena 

(18); garrantzi handiena (14); hartzerik handiena (11); hiri handiena (14); indar handiena (11); indarrik handiena (14); inoizko handiena (21); interes 

handiena (12); kalterik handiena (20); kezka handiena (11); kezkarik handiena (16); kopuru handiena (53); kopururik handiena (35); lanik handiena 

(16); lorpenik handiena (12); minik handiena (14); oztoporik handiena (13); parte handiena (17); parterik handiena (45); saririk handiena (13); tasarik 

handiena (12); zailtasun handiena (11); zati handiena (42); zatirik handiena (79); zigorrik handiena (17); parte hartzerik handiena (11) 

hiri handietan (49); itzuli handietan (30) 

abiadura handiko (252); arrakasta handiko (23); arrisku handiko (31); asmo handiko (44); azalera handiko (11); balio handiko (61); bertute handiko 

(15); bilbo handiko (11); britainia handiko (51); distira handiko (12); eragin handiko (19); eskala handiko (14); eskarmentu handiko (82); esperientzia 

handiko (24); etorkizun handiko (39); fama handiko (37); fede handiko (26); formatu handiko (26); garrantzi handiko (164); garrantzia handiko (16); 

gaurkotasun handiko (13); gorabehera handiko (15); hedadura handiko (17) 

indar handiko (54); intentsitate handiko (14); interes handiko (18); itzal handiko (47); izen handiko (116); kalitate handiko (87); maila handiko (128); 

meritu handiko (31); munta handiko (52); neurri handiko (21); nortasun handiko (26); ospe handiko (64); pisu handiko (21); santutasun handiko (12); 

segurtasun handiko (16); sona handiko (61); suntsipen handiko (164); talendu handiko (16); talentu handiko (15); tamaina handiko (37); tentsio 

handiko (28); tradizio handiko (23); zalutasun handiko (17) 

abiadura handiko trena (62); maila handiko jokalariak (18); suntsipen handiko armen (33); suntsipen handiko armak (82); abiadura handiko trenak 

(16); suntsipen handiko armarik (33); kalitate handiko jokalariak (16); abiadura handiko tren (15); abiadura handiko trenaren (81); balio handikoa 

(21); 

bihotz handikoa (15); eragin handikoa (11); eskarmentu handikoa (16); garrantzi handikoa (67); garrantzia handikoa (12); kalitate handikoa (19); 

maila handikoa (12); munta handikoa (25); balio handikoak (14); garrantzi handikoak (22); izen handikoak (12); kalitate handikoak (15); arta 

handirekin (11); 

ahalegin handirik (18); aldaketa handirik (71); alde handirik (101); antz handirik (13); arazo handirik (89); ardura handirik (14); argitasun handirik 

(12); arrakasta handirik (28); arreta handirik (48); arrisku handirik (29); asmo handirik (15); asti handirik (14); aukera handirik (81); axola handirik 

(39); balio handirik (13); behar handirik (27); beldur handirik (23); bero handirik (11); deus handirik (16); eragin handirik (32); eragozpen handirik 

(12); esperantza handirik (26); ezer handirik (18); ezusteko handirik (18); fede handirik (15); garrantzi handirik (62); gauza handirik (256); gogo 

handirik (113); gorabehera handirik (15); grazia handirik (17); handi handirik (30); harreman handirik (13); ilusio handirik (13); indar handirik (15); 

interes handirik (30); itxaropen handirik (44); itxura handirik (12); jaramon handirik (42); kalte handirik (33); kasu handirik (74); kezka handirik (14); 

konfiantza handirik (21); laguntza handirik (22); lan handirik (43); min handirik (13); mugimendu handirik (13); neke handirik (35); ohitura handirik 

(11); oihartzun handirik (15); oker handirik (21); tarte handirik (20); ustekabe handirik (11); xehetasun handirik (12); zailtasun handirik (20); zalantza 

handirik (17); zarata handirik (12); zentzu handirik (42); zeregin handirik (14); zerikusi handirik (46); zorte handirik (31) 

itxaropen handirik gabe (14); arreta handirik gabe (11); behar handirik gabe (12); beldur handirik gabe (11); neke handirik gabe (23); arazo handirik 

gabe (27); gogo handirik gabe (26); 

aspaldi handitik (16); estimu handitan (41); pena handitan (12); ur handitan (12) 

adeitasun handiz (16); ahalegin handiz (13); ahalmen handiz (26); ahots handiz (18); alaitasun handiz (16); alde handiz (40); antze handiz (11); 

apaltasun handiz (12); ardura handiz (50); arrakasta handiz (49); arreta handiz (177); arta handiz (14); atsegin handiz (120); atsekabe handiz (13); 

begirune handiz (39); beldur handiz (11); debozio handiz (73); errekontru handiz (14); errespetu handiz (26); gehiengo handiz (11); gogo handiz (47); 

grazia handiz (13); gustu handiz (17) 

hizki handiz (14); ilusio handiz (40); indar handiz (60); interes handiz (22); kar handiz (13); kemen handiz (13); kezka handiz (13); konfiantza handiz 

(15); kontu handiz (527); letra handiz (18); maitasun handiz (24); naturaltasun handiz (13); neke handiz (42); ohore handiz (26); oihu handiz (17); 

pazientzia handiz (24); plazer handiz (30); poz handiz (41); tentu handiz (73); trebetasun handiz (38); trebezia handiz (14); urrats handiz (13); 

xehetasun handiz (19); zarata handiz (18); zehaztasun handiz (24); zentzu handiz (11); zuhurtasun handiz (11); zuhurtzia handiz (15)] 

handiagotu, handiago(tu), handiagotzen (orobat haundiagotu g.er.) 1 da/du ad handiago bihurtu. ik 

handitu 1 . Komiki bateko marrazki-atal bat poster baten neurriraino handiagotua. Lur joriko herrialdea da, abereetan, landareetan, 

mineraletan oparoa, eta handiagotu egin dena Balkh, Aukoi eta Meimaneheko eskualdeak beretuz. Morea gustatzen zaizu, begiak 

handiagotzen dizkizu. Euskararen hilobiaren zuloa handiagotu besterik ez dugu egiten. Beren kopurua egunetik egunera handiagotzen 

ari dela. Erripan behera motozikletaren abiada handiagotuz zihoalarik. Beste berrehun gizon utziko dizkizuet zuen ostea handiagotzeko. 

Ezpainetako gorri biziak handiagotzen zion irribarrea. Barazkien, loreen eta fruituen pabiloietan, iskanbila handiagotuz zihoan. Taldea 

agertokira igo eta jendearen zarata handiagotu zenean. Areagotu egingo zaio jaso duen kaltea, oinazea handiagotuz. Segurtasuna 

handiagotu nahian. Aberastasuna handiagotzen lagungarri izan daitezkeela. Gabarrariek ahalegina handiagotu dute. Ez baita 

handitasunean handiagotzen, ez eta banatzeagatik murrizten. Ama bat dohatsu dela bere haurrak ikusiz ama baino haundiagotuak. 

2 (era burutua izeondo gisa) Mundu heleniko handiagotu honetan.

handiarazi, handiaraz, handiarazten du ad handitzera bihurtu. Nazioarteko prezioen beheraldiak eskaintzaren bolumena 

handiaraziko du. Nazioarteko prezioen beheraldiak eskaintzaren bolumena handiaraziko du. Bozka-legea ez dea moldatu alderdi 

"handiak" oraino handiarazteko gisan eta ttipiak aintzina ttipi diten? Brasilen dirua sartzen dute orai enpresa multinazional kozkor 

batzuek, ekoizpenak handiaraziz, enpleguak galaraziz eta nekazariak buluziz. Biziaren errespetua eta bakea handiarazteko duten nahia. 

handidun izond (hitz elkarketaren bigarren osagai gisa) handikoa. Emakume kapela handidun harengan pentsatu 

zuenean. Aldizkaria Playboy deitzen zen eta emakume errubia titi handidun batek irribarre egiten zigun azaletik. Blusa eskote handiduna, 

gona estu ñimiñoa eta zapata takoidunak. Egungo pilota azkar bote handidunek. Bibote handidun eta burusoil antza da Joe. · Neoizko 

letrero handidun zulo honetaraino. 

handientsu izond handientzaz betea. Nor eta Suvorov bera dakusa aurrean, eta haren atzetik abiatzen da gerra-ekintza 

handientsuen loriaren bila. Zaldunen denborako asmo handientsuak. Txunditurik utzi zuen jeneralaren itxura handientsuak. Gure 

zelairik berdeenean, aingeru zintzoek zaindurik, bazen behin jauregi eder eta handientsu bat, harroa eta argitsua. Ilargi beteak eta 

basamortuaren zuritasunak argiztaturik, han zeuden, handientsu eta irmoak, Egiptoko Piramideak. Ararat berez mundu bat da, gure 

Lurraren gainean pausatua, mundu paregabea, handientsua. Muino leunen gainean iluntasun handientsua etzaten zen: Araraten itzala. 

handieria 1 izond handi-mandia. Bidarrin ere erosia du Xahatonea etxaldea, bere berrogoi bat hektarekin, hor ere moltsa 

araberakoa duen jende handieriari egoitza eder bat eskaintzeko xedearekin. Ostatu barnean haatik, hau harridura: ostalerak ez ditu 

zerbitzatu nahi, baduelakoan omen bertzerik egiteko! alabainan, bi mendizale, zapeta lodiak oinetan eta gorputza izerditan, zer itxura 

desegokia mahainetan dagon jende kanpotiar handieriaren artean! 

· 2 iz Karia hortarat zen ere Donibane "Parise ttipi" deitua izan, Pariseko handieria guzia horrat jinik. 

handiespen iz handiestea. Handiespenak hantustetsu egiten du, errazki, handietsia den gizona. Handiespena eta Gutiespena, 

bada, Maitasunaren eta Gorrotoaren ondorio edo propietate batzuk dira. Hantustea, bada, honetan bereizten da Handiespenetik: azken 

hau kanpoko objektu bati baitagokio eta Hantustea, berriz, bere burua bidezko den baino gehiago prezatzen duen gizakiari. 

handietsi, handiets, handiesten du ad goretsi. Handiespenak hantustetsu egiten du, errazki, handietsia den gizona. 

Bihotzean zeraman Jainkoa, ahoz goresten zuen eta egintzetan handiesten. Ez dugu hedabide garrantzitsuenek handiesten diguten 

demokrazia mediatiko horretan sinesten. Bihotzean gorde eta maita dezagun, ohora, adora, zerbitza, gorets eta bedeinka, aintza eta 

goraipa, handiets eta esker dezagun Jainko betiko goi-goiko eta gorena. 

handigura 1 iz handinahia. Esperantza handia zeukan uda partean soirée garrantzizko batera eroango ote zuten, eta ring-era 

luzatutako begiradek gero eta gutxiago zeukaten inbidiatik, eta gero eta gehiago handigura eta oldarkortasunetik. Handigurak 

handigura, ene lagun min Martin merkatari xume bihurtzekotan utzi nuen, aitaren mende, sorterrian. 

2 handigurako izlag Gure aita Okendorekin ibili huen, eta bizia eman zian, arraioa!, Filipe honen asmo handigurakoen alde. 

3 handigurazko izlag Ez du azalkeria berritsuaren alde hitz egiteko beharrik herrikoitasunaren handigurazko izenpean. 

handiguratsu izond handinahitsua. Amélie Nothomb-en eleberri hau euskaraturik jasotzea, berez, normalizazioaren izenean 

eginiko hainbat saio handiguratsu baino askozaz ere eraginkorrago da. 

handikap iz oztopoa. Handikapik jasan gabe. 

handikapante izond ipar oztopatzailea. Erakundeek eta instituzioek ordaindu chargé de mission parrasta bat pasatu zen gure 

lurretarik, hizkuntza zakar eta handikapanteena zeukan kultura horrekin zer asma aztertzeko. 

handikapatu izond ipar oztopatua. Ez zuen arra-haurren bilakaera linguistiko handikapatua begiko. -Bai, erraten zidan ene 

ironia zozoa trabatuz, badakizu, ez genuen nahi izenez eta izanez handikapatua egon zedin. 

handikeria (orobat haundikeria g.er.) iz handitasun gaitzesgarria. Monarka lotsagabe bat handikeriaren gailurretik 

urkabearen oinetara eramateko. Ongintza harrokeriaren bizioa da, arimaren benetako bertutea bainoago; handikeriagatik laguntzen da 

hurkoa, eta sekula ez ekintza on bat egiteagatik bakarrik. South Kensington Londreseko auzo frantsesa zela esan zuen; Chelsea-ren 

handikeriarik gabea eta merkeagoa, lasaia eta bohemio samarra. Munduko dirudunen bizi moduak handikeria baizik ez zuen erakusten. 

Ez zen handikeriarik haren hitzetan. Ustez handikeriaren bat kontatuko zuela, eta barre egiteko prestatu ziren denak. Ahohandikeriarik 

gabe aitortzen du ondarrean Turowicz kasetari zintzoak, ez direla Poloniaren urte latz horietan hoben guziak besteren gain 

eman behar. Mundu honetako handikeria hutsaletan. Munduko handikeriak erabat arbuiatu zituen. Handikeriazko amets hantuetan 

galdurik. Xahatoeneko obrak aintzina doatzi, heldu den ekaineko nahi bailuke Ducasse-k Ostape deitu handikeriazko hoteleria ideki, 41 

hektaretako eremu hortan. 

handiki 1 1 iz bere ondasunengatik aginte edo itzal berezia duen pertsona. Erregea eta Erregina eta handiki guztiak. 

Erromako kuriako beste printze eta handikien artean. Zergatik jende xeheak ez du duelorik egiten handikiak bezala? Handikien 

jauregietan. Zu ez zara gorputz ederrekoa, ez duzu jakite handirik, ez zara handikia. Horrela handikien mesedea irabaziko dut. Demetrio 

Cantemir, errumaniar handiki kristau ortodoxoa. Argindarraren bi handikien arteko borroka zegoen honen atzean: Thomas A._Edison 

korronte zuzenaren defendatzailearen eta George Westinghouse korronte alternoaren asmatzailearen artekoa. 

2 (hitz elkartuetan) Handiki jatorrikoa eta osasun gutxikoa. Publikoaren parte bat ikusten nuen, handiki jendea, teatro hartan 

Parisko jostun xelebre baten omenez bildua. Haien handiki itxuraren atzean, nagitasun hitsa hautematen da. Nire boterearekin,-senar, 

lurjabe eta handiki boterearekin-. 

3 (izenondo gisa) bere ondasunengatik aginte edo itzal berezia duena. Inoiz jaun handikiek gonbidatuta, ongi 

hornituriko mahaian esertzeko ohorea bazuen [...]. Hiriko gizon handiki, aberats eta jakintsuenetakoa. Gazte handiki eta adeitsu bat 

etorri zitzaion eta esan zion: [...]. Eta kardinal eta beste elizgizon handiki asko ia egunero joaten ziren Frantzisko ikustera. Zerbitzariak 

handiki plantak hartu zituen. 

[3] andere handiki (3); hiriko handiki (3); handiki baten semea (3); herriko handikiak (3); moabeko handikiak (3); hiriko handikiekin (3)]

handiki 2 adlag handikiro, handizki. Handiki biziko zirela biak inozoak engainatuz trikimailuzko dadoez. Iazko udan handiki 

aurkeztu zen proiektuak urtebete eskas iraun du. Eta handiki bururatzeko asmoa du bere 14. edizioa, aitzineko urteetan bezala funtsean. 

handikiro adlag handitasunez. ik handiro. Handikiro ibiltzen zen, pauso luzeak emanaz. Urteak zeramatzan bere lanetik 

bizitzen [...] ez handikiro, baina bai hainbestean. Munduko ospeak hainbeste goraltxatu zuen gizona, non Enperadoreak berak oso 

handikiro koroatu baitzuen. Santuen izendegian ezarri zuen Frantzisko, aginduz haren festa beraren heriotza egunean handikiro ospa 

zedila. Hileta-prozesioa handikiro egiteko, olibondo eta bestelako zuhaitz adarrak hartu zituzten denek eta, kandela ugariren argitan, 

gorespenak kantatzen zituzten ahots ozenez. Hemen ez da izarrik ikusten zeruan -esan dit handikiro-. 

handikoi izond handizalea. Bizidunak, elkarren irudikoak ginen, handikoiak eta burlariak halaber. 

handikoiki adlag era handikoian. Ezpainak handikoiki plegatuz. 

handikote izond adkor handia. Dendako jabea gizon handikote bat zen, gizena, bizar beltz usukoa eta sudur-kakoa. Haurtzain 

handikote hark. Bi atezain beltz eta handikotek gordetzen zuten. Edward Mille eskarmenturik gabeko hasiberri handikote eta baldarra 

iruditu zitzaion. Neke handiz makurtu du gorputz handikotea. Bere zapata handikote botoiez beteei begiratu zien. Kaian ainguratzen ari 

zen bapore handikote baten kiratsa zetorren haizebetik. Eraikin handikote argitsu mailakatu batzuk. 

handinahi (241 agerraldi, 63 liburu eta 58 artikulutan; orobat handi(-)nahi g.er.) 1 iz handitasun irrika; 

handikeria irrika. Gizakia aurrera bultzatzen duen indarrari deitzen zion berak handinahia. Handinahia da, loriaren Desira 

neurrigabekoa. Gaztearen handinahia kitzikatzeko eta irudimena ernatzeko bakarrik esan zion hori guztia. Dedalok ez zuen jarri bere 

langintza inolako ideologiaren, inolako handinahi pertsonalen zerbitzura. Ez zuen akuilatzen ez handinahiak, ez diru-goseak, ez besteak 

imitatu nahiak, lan egiten zuen etsirik zegoelako hor eta ez beste inon zerbitzatu behar zuela, horretarako eman ziotela bizia. 

Handinahirik gabeko jakintsu honek berehalakoan sentiarazten zuen jendea eroso. Indurain beraren izateko modu apalak, handinahirik 

gabeko jarrerak, zintzotasunak, finean. Ez ote du, azpi-azpian, gutiuste ilunen bat gordetzen handinahi horrek? 

· 2 izond handitasuna bilatzen duena; handikeriaren zale dena. ik handizale. Apalenak, berriz, gizajo hutsak ziren, 

edo hipokrita handinahi errukarriak. Baina itxura apal haren azpian arima handinahi bat gordetzen zen. Programazio artistiko handinahi 

eta erakargarri baten aldeko apustua. Etorbide handinahia eraiki dute, sona handiko arkitektoek diseinaturiko eraikinez betea. Greziar 

fanarioten gurari handinahi hori. Seigarren mendeko abenturazale helenikoen ametsik handinahienak erraz gainditu zituena. Bati baino 

gehiagori handinahia iruditu dakioke asmo hau, oso-osorik hartzen baitu liburu batean azaltzeko aukeran liburu espezializatu askotarako 

gaia izango litzatekeena. Bati baino gehiagori handinahia iruditu dakioke asmo hau, oso-osorik hartzen baitu liburu batean azaltzeko 

aukeran liburu espezializatu askotarako gaia izango litzatekeena. Hainbesterainoko nekea alferrik hartu izanaren amorruak bizi du Garibai, 

etsipena hartzen hasita dago, handinahiegi jokatu izanak damutzen du. 

3 (izan aditzarekin) Handinahia zen Frantzisko, eta diruari nobleziaren ospea gehitu nahi izan zion. Ezkontzekotan nagok, baina 

emaztegaiaren gurasoak oso handinahiak dituk. Astean bederatzi groshen irabazten zituen maisu-laguntzaile bat, nola ausartzen zen hain 

zorrotza eta handinahia izaten? Alferrikako biolentzia dago, pertsonaia ustez sakonen arteko solasak handinahiak dira eta amaiera 

aurretik aise igartzeko modukoa da. "Harreman arriskutsuak" beraz militar etsi eta gogaitu baten obra handinahia da. Helburu 

handinahia zen, baina denbora zegoen, eta gogoa eta ilusioa ez zen falta. 

4 (izen gisa) Eta Handinahiak, aldiz, ez du deusik desiratzen loria bezainbat, eta ez du deusek izutzen ahalkeak bezainbat. 

Petersburgera joan zen, handinahi guztiek ohi duten bezala. 

4 handinahiko izlag handinahia, handizalea. Bagenekien zibilizazioek kolapsoak izan zituztela iraganean, eta Mendebalde 

modernoko gizakiak eraikitako etxe-orratz handinahikoak pitzadura beldurgarriak zeuzkala orain. Alferkeria gozo batean bizi ziren, halako 

bizimodu garesti, korapilatsu eta handinahikoan. Higuin baitzituen hark [Zeusek] gizakiak, handinahikoegiak eta ustetsuegiak izaki 

haren gusturako. 

handinahikeria iz handinahi gaitzesgarria. Horren bidez Kristoren jarraitzaileari ohore eta gorazarre iragankorrak 

mespretxatzen irakasten baitzaio, handinahikeria eta harropuzkeria zapaltzen eta itxurakeriaren iruzurra baztertzen. Piztia ilehori honen 

gerra-zaletasunak, saldukeriak eta handinahikeriak. Handinahikeriarik gabe txikitasunetik abiatu da Borda. Indietako ontziak txikiak 

ziren, eta greziar eta erromatarrenak, handinahikeriak eginarazi zizkien ontzitzarrak alde bat utziz gero, ez ziren gureak bezain handiak. 

Ez dut handinahikerietan sinesten, teoriaren gainetik, praxia nahiago izan dudalako beti. Handinahikeriaz jokatzea kaltegarria izan 

liteke. 

handios (orobat handioso g.er.) hantustetsua. Bai, gaixo soldadoak, izan ziten frantses edo aleman, frangotan behargabe 

hilak aintzindari handios batzuren urgulua asetzeko! Handiosa, ahalguztiduna, antzinako Jainko baten jaiotza laguntzeko sortua balitz 

bezalakoa. Gorroto zion imintzio sutsu eta handios haiengatik. Kristautasuna kristauentzat utopia bat dela, utopia handios bat. Igan nuen 

eskailera hau, eta handik eliza behatu nuen, zinez hits eta handiosa. Handik bertatik abiatzen zen halako bide handios azpia harlauzez 

egoki estali batean zehar. Adinean aurreraturik, ordea, ez zuen eragozpenik jarri kristau mediku zahar bat, bizar-handios eta gogoiluna, 

senartzat hartzeko. 

handioskeria iz hantustekeria. Kapitelik eta astragalorik ikustatu nuen, frontoi hiru-ertzik eta bobedarik, granitoaren eta 

marmolaren handioskeria lausorik. 

handiputz izond adkor harroputza. Fat Swanson handiputz hori. Ez dut birjina handiputzik nahi neure inguruan. Baina 

zabartzen dena, harroxko edo handiputz bihurtzen dena, patuaren opariak umil onartu ezin dituena [...] akabo, horrenak egin dik. Akitua 

zen mintzaldiez, barnez hutsak ziren ele handiputzen entzuteaz asea zen. Jaunak zeharka begiratu zidan eta barrez hasi zen, hots pixka 

bat atereaz oraingoan, itxura handiputz eta erretxinaz. 

handipuzkeria iz adkor harropuzkeria. Orain[...] konturatzen nauk handipuzkeria hura, itxialdi hura eta bakartze hura 

zenbaterainoko umekeriak izan ziren. Beren lotsagabekeria eta handipuzkeria arriskuan jarri gabe. Bai, handipuzkeria hutsa duk... eta , 

hala ere, duintasun hori duk giza bizitzaren edukirik sakonena. 

handipuztasun iz adkor handiputza denaren nolakotasuna. Bere begiez ikusi ez duenak nekez sinets badezake ere 

zenbaterainokoa den Juan Inazio Iztuetaren handipuztasuna, zure adimen zoliak aise ulertuko du bertsook ezkutatzen duten arriskua, eta 

zure aginpide ezin zuzenagoak bitarteko guztiak jarriko ahal ditu gipuzkoarren arima osasuntsu gordetze aldera!

handiro adlag handiki. ik handiroki. Karlos Setimoren santu-eguna anaiaren ondoan, eta Lizarran, handiro ospatzekotan 

omen zetorren Alfonso Carlos. Txirritaren ezkontza handiro asmatu hartan bezala, zezenak erruz azaltzen dira euskal ezteietan. -Nik 

diamaat behar duan adorea -erran zuen Erregek handiro. Handi izatea, benaz, ez da zirkinik ez egitea zio handirik ezean, baizik handiro 

aurkitzea lehia-gaia huskeria batean, ohorea delarik jokoan. 

handitasun (orobat haunditasun g.er.) 1 iz tamaina handikoa izateko nolakotasuna. Gurago dut kalitatea 

handitasuna baino. Mendi garaiak, itsas uhin erraldoiak, ibaien korronte zabalak, ozeanoaren handitasuna eta izarren itzuliak mirestera. 

Hiriaren handitasuna eta hiritarren ugalketa amaitezina ikusirik etengabe gehitu beharko da etxeen kopurua. Iluntasuna eta handitasuna 

bateratzen dituzten eraikin erraldoi horietako bat zen. Izugarri handiak ziren, benetako diganteak, baina bere gorputzaren handitasun 

berbera zeukan beraien inozentziak. Gainezka zeuden bularrei esnea joan zaie eta bularretakoaren handitasunean galdu dira. Parisen 

egon baitzen eta Parisko handitasunarekin liluraturik itzuli baitzen. Gure herrialde honetan handitasun mugarik gabea nahiago baitute 

gauza guztiek, hala mendiek, oihanek eta estepek, nola aurpegiek, ezpainek eta oinek. Giza garunaren berezitasun harrigarrienetako bat 

lobulu frontalen handitasuna da. Amerikar defiziten handitasunak eta defizit haiek txikiagotzeko zailtasunak [...] maila ezezagunetaraino 

eraman zuten trukeen eta tituluen merkatuen egongaiztasuna. Aktiboen prezioen erorikoak, banku-balantzen hondamenaren handitasuna 

agertu dute. Zeren eta handitasuna eta tipitasuna ez baitira tamainaren arabera neurtzen, baina ateen zabaltasunaren arabera. 

2 tamaina. Deskribapen honek organoen egitura hartzen du gaitzat (hau da, euren forma, euren handitasuna, euren kopurua eta euren 

kokapena espazioan). Gauza singularren berezitasun xeheak (hala nola kolorea, handitasuna etab.). 

3 gorabehera edo ontasun handiko izateko nolakotasuna. Baina sentitzen al duzu unibertsoaren handitasuna? -galdetu 

nion. Soinu txikiaren handitasuna. Handitasun gaitzekoa da hemen ikuskizuna. Holandarrak, bere abileziaren handitasuna erakutsiz, 

[...]. Nahikoa da Leizarragaren itzulpenari begiratu arin bat ematea haren lanaren handitasunaz jabetzeko. Eta itsutua nengoen festa 

haren handitasunarekin. Sakrifizioak bere handitasun guztia galtzen du, parodia bat edo suizidio bat baizik ez baldin bada. Kontsidera 

Frantzisko apalaren bertutearen handitasuna Jainkoaren begien aurrean. Jainkoa goretsiz eta haren handitasuna ospatuz. Bihotzeko 

handitasuna. Erromatarrak beren handitasunaren gorenean zeuden garaian. Inperioak buruzagiaren handitasunari esker iraun zuen. 

bakardade hori baita sortaldeko erregeen handitasunaren parte handi bat. Denetik ezagutu diat bizitzan, bakea eta gerra, miseria eta 

handitasuna, hi bezalako koldarrak eta ni bezalako harroak, borrokak eta itunak. Handitasuna behar da, bestearen handitasuna 

aitortzeko. Eta euren Eliseoko Landak hornitzen dituzten santuetan, aurkitzen al duzue handitasunik, heroismorik edo bertute eredurik? 

Nehon ez dut ikusi Neptuno zaharra halako indarrez, bozkarioz eta handitasunez inarrosten Zibele zaharra. Gauza handiez eta jasoez 

handitasunez eta jasotasunez behar da hitz egin. 

4 (izenodoekin) Handitasun gaitzekoa da hemen ikuskizuna. Herri honetan denak zeukan handitasun ilun eta berezia. Handitasun 

ikaragarri haren eztanda besterik ezin nuen ikusi. Autokontzientzia horretan datza gizon-emakumeen handitasun paregabea. Apaldurik 

geratzen naiz haren esanahiaren arazo larriaren aurrean, nire arimako begiak beheratzen ditut, hitzaren handitasun txundigarria 

begiztatzeko beldurrez. Ikuslea ohitua dagoen baino handitasun edo distira handiagoa duena. Espazioa handitasun jakin amaigabe gisa 

errepresentatzen da. Munduaren handitasun amaigabea. Begiespen oro handitasun hedatua da. Ez da eroso sentitzen Florentziako 

handitasun kosmopolitan. 

5 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Honen adibidea izan daiteke objektu materialen eremu bat, zenbait ezaugarri fisiko 

egiaztagarri dituztenak eta baita hautemangarriak diren handitasun-harremanak ere. Jendea gezur gabetzeko botikarik asmatuko balu 

medizinak, akabo gure handitasun uste guziak! Hau ez da gertatzen edozein handitasun-erarekin, baizik guk hedatuak bezala 

errepresentatzen eta atzematen ditugunekin. Analogiak bi handitasun-hartuemanen berdintasuna adierazten duten formulak dira. 

Enperadore bihurtu zen, eta horri handitasun-mota berri bat emateko, mundua handitu egin zen, eta mundu berria agertu zen haren 

mende. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Belarri handitasuna du ezaugarri. Ez zen hura bezain noblea jatorriz, baina txiki 

uzten zuen bihotz handitasunean. Arima handitasun horrek errotik gatibatzen nau. Ezin ulertu izaten du inoren gogo-handitasunik, 

apartekotasunik. Zerrendan norbera non den lehenbiziko lekuan, / hura nahi du irizpide handitasun kontuan. 

[3] agerpenaren handitasun (3); handitasun hedatua (6); handitasun hedatuak (3); handitasun hedatuaren (3); handitasun intentsiboa (12); 

handitasun jarraitua (3); hiriaren handitasuna (4); jainkoaren handitasuna (7); jaunaren handitasuna (4); osoaren handitasuna (4); ttipien 

handitasuna (4); txikiaren handitasuna (3); erromatarren handitasunaren (4); munduaren handitasunaren (3)] 

handitsu 1 iz handitu mamitsua. Bat-batean handitsu bat sortu eta hazi balitzait bezala, korapilo baten herstura sentitu nuen 

erraietan. Eta erraietan nuen handitsua errotik atera nuela iduritu zitzaidan. Zauritu eta berehala, handitsu bat eta sukarra izan zituen 

Gagek lobulu frontaletan. Ipar edo iparrekialdetik jotzen duen haize latza,sukarra eta erreuma-handitsuak berekin ekarri ohi dituena. 

· 2 izond handia. Ile beltz luze ederra, ikatz puxka parea ziren begiak, ezpain handitsu baina ez larregizkoak, dena berdina. Eta zein 

intonazio handitsu eta eztiz melatua erabiltzen zuen ideiarik txikiena adierazteko ere. 

handitu 1 , handi(tu), handitzen (orobat haunditu g.er.) 1 da/du ad handi edo handiago bihurtu. ik 

handiagotu. Sabela hazi zitzaion, zangoak eta oinak handitu. Begiak logurez handituak. Begiak neurriz goitik zabalduak, begi-niniak 

handiturik. Zainak handitu egiten zitzaizkion. Lotsatuta zegoen eta izerditan, eta zakila handituta zuen berriro. Eztarria oso handituta 

zeukan. Pankrea handituta duela diagnostikatu diote Basurtuko ospitalean. Esku leunez kolpe txikiak emanda handituz joan zen gantz 

pila. Ontziaren sotoak handituko ditut zure sos hauei esker, aurrerapenak merezi baitu hainbeste. Aireportua handitzeko proiektuaren 

aurka. Bioteknologiak herrialde industrializatuen eta herrialde pobreen arteko leizea handitu aurretik.Taldea ez zen handitu. Schkopau-ko 

fabrikara bidali zuten, zeinaren kopia handitu bat baitzen Auschwitzeko fabrika. Gero eta haur gehiago dituzte, baina ez diete oraino 

ikastetxea handitu. Mundua handitu egin zen, eta mundu berria agertu zen haren mende. 1798-an, Haut-Rhin departamendua handitu 

zuten Mulhouse hiria Frantziak bereturik. Aurten dena den, Sokoa azkarki handitu da eremuz. Fustearen diametroa ere neurri berean 

handitu beharko da. Itzala handituz doan heinean. Ez da zehazten, alegia, noraino handitu daitekeen distantzia hori. Hainbesteraino 

handitu zen burrunba non ez baitzidan hitzik aditzen. Motorraren azantza handituz zihoan aldi honetan. Petroliozko kriseiluaren argia 

handitu genuen, eta inguruan eseri ginek denok. Mina ez zaio oraindik lepotik joan eta handitu egin du dosia. 

2 (adinean) Andreak kokotsa hartu zion, sarritan egiten zuen bezala, mutila handitu zela ikusi gabe. Handitu zenean [Moises], 

Faraoiaren alabari eraman zion eta honek semetzat hartu zuen. 

3 (ura: ik handi 19) Handitu eta zahartu egiten dituk, baina heldu? San Migeletan zen, itsasoa izugarri handitua zegoen. 

Ertzeraino handitua etortzen da beti Jordan ibaia urte sasoi horretan. Handituxe zetorren ibaiari begira. 

4 (gauza abstraktuak) Anaien kopurua handitu zenean. Arriskuaren ondorioz gerta daitekeen kaltea gertatzeko probabilitatea 

handitu egiten omen da. Handitu egin dira arazoak dituzten estatuei laguntzak emateko aukerak. Hots-uhinaren maiztasuna handitu 

ahala, hotsa garaiagoa irudituko zaigu eskala musikalean. Estatuaren atalak zein bere autoritatea handitu nahian ageri zaizkigunean. 77 

herrialdetatik 45etan desberdintasuna handitu egin zen, eta 16 herrialdetan, aldiz, murriztu. Banku hauetako negozioaren garrantzia ehun 

aldiz handituko dela. Arrakasta egunetik egunera handituz doanez. Isunak handituko dituztela. Ezingo dio magistratu batek legezko 

zigorra handitu hiritar gaizkile bati, erantzukizuna, onura publikoa, edo beste edozein aitzakia hartuta. Martinen hitz haiek handitu egiten 

zuten nire egonezina, erre egiten ninduten. Haren kemena, haren adorea hamar aldiz handitu zen arriskuaren aurrean. Murriztu 

beharrean, handitu egin da gosea munduan. Aitaren sumina handituz zihoan egunetik egunera, kondenatuak hiltzeko eguna hurbildu 

ahala. Ezin mugituak ere handitu egiten du tentsioa. Ikusi zuen Jainkoak handituz zihoala munduan gizakiaren gaiztakeria. Herriarengan 

menpekotasun-sentimena handituko luketen nabarmenkeriek. Makinaren ulermen gaitasuna handitu nahian. Horien iharduteko ahalmena 

edo existitzeko indarra handitu edo tipitu, lagundu edo murriztu baita. Irabaziak %49 handitzea lortu zuen Gamesa taldeak 2003an. 

Hirugarren gauza bat azkarki handitu zaiguna 25 urte hauetan, zerbitzuen sektorea. Berotegi efektuko gasen emisioa ez zen handitu 

2003. urtean. Lasterrago handitu baitziren salgaien prezioak fabrikazio-kostuak (soldatak eta lehengaiak) baino. Pentsioak %2,8 handitu 

dituzte aurten Hego Euskal Herrian. 14 milioi eurotan handituko dira hezkuntza eta euskararen aldeko partidak. Merkatu kuota 

handitzeko bildu dira Europako telefonia enpresa nagusiak. Hiru urtean %218 handitu da gure aurrekontua. Inflazioa %0,7 handitu zen 

Hego Euskal Herrian iragan hilabetean. Eurotan dituen atzerriko diru erreserbak handituko dituela iragarri du Errusiako Banku Zentralak.

Iaz Barne Produktu Gordina %2,4 handitu zen EAEn. Inportazioak ere handitu ziren, baina zerbait gutxiago: %10,7. Produkzio hazkundea 

%43 handitu denean industriagintzako enpresek %25 gutxitu dute isurtzen duten CO2a. Salmentak %4,6 handitu ziren. Realak bere 

kapitala handitu nahi du. Gerra zela-eta, profesional bihurturiko gudarosteak mantendu eta hornitu beharrak izugarri handitu zituen 

gastuak. Langabezia handitu egin da eta sortzen diren lanpostuak maila txikikoak dira. Nazioartekoturiko ekoizpenak munduko BPGean 

duen pisua [...] handituz joango da. 

5 (hitz elkartuetan) Aurpegiaren azala horituta, begiak zulo-handituta. Joan zen ur gazizko tanta bakar batez, ibaia ur-handitu zuen 

tanta txiki-txiki eta izartsu batez. 

6 (era burutua izenondo gisa) "Nor ote da orain?", pentsatu du, betondo handituak ur hotzez freskatzen dituela. Bere hatz 

handituekin, lits aberatseko oihal zetazkoaren makila urreztatuari eusten zion. Bular handitu hauek lehertzeko zorian baititut. Jostailu bat 

itsaso handitu hartan biraka, lema ezin zuzendurik. 

[5] ahalmena handitu (5); aldea handitu (25); arriskua handitu (14); asko handitu (17); azkarki handitu (5); begiak handitu (5); ekoizpena handitu 

(10); eragina handitu (5); eskaintza handitu (5); eskaria handitu (7); gehiago handitu (11); gehien handitu (6); ikaragarri handitu (6); izugarri handitu 

(21); kontsumoa handitu (5); kopurua handitu (46); laguntzak handitu (6); nabarmen handitu (21); produkzioa handitu (8); tartea handitu (10): asko 

handituko (7); ekoizpena handituko (5); kopurua handituko (5); nabarmen handituko (5); kopurua handituz (6) 

kopurua handitzea (22); aireportua handitzeko (10); aldea handitzeko (5); ekoizpena handitzeko (11); handitzeko asmoa (11); handitzeko asmoz (8); 

handitzeko aukera (14); handitzeko baimena (6); handitzeko proiektua (5); handitzeko proiektuak (8); handitzeko proiektuaren (7); irabaziak 

handitzeko (7); kopurua handitzeko (16); segurtasuna handitzeko (5); urtegia handitzeko (14); zentralak handitzeko (7); ahalmena handitzen (15); 

aldea handitzen (13); arriskua handitzen (30); etengabe handitzen (8); kopurua handitzen (14); nabarmen handitzen (7); handitzen edo tipitzen (10)] 

handitu 2 1 iz handiturik agertzen den gorputz zatia. ik handitsu, hantura. Lupe haurdun dago eta jada hasia zaio 

nabaritzen handitua. Ahozabalik geratu da: larrugorrian nago bere aurrean! barregura puxkat eman dit jarri duen inozo aurpegiak, baina 

haren kirol-praken azpian antzematen den handituak ondo goazela adierazten dit. 

2 (kolpe edo gaitz baten ondorioz) Hirugarren egunerako kopeta osoa handituz beteta genuen denok, ate hartatik igarotzean, 

apalegia baitzen, goia joz eta joz. Gaixotasun [...] horrek handitu marroixka eskergak eta azal zati puztuak eragin ditzake. Baina etxolek 

ezin babestu gaueko eltxoetatik, eta larruazala pikortez eta handituez estalita esnatzen ziren goizean. Legendunak garbi gelditzen dira, 

hidropikoek handitua galtzen dute. 

handitxo izond adkor aski handia. ik handixko. Neska-mutil talde handitxo bat zela. Handitxoa da eta zu ez zara bere 

ama, zu ez zara bere ezer. -Hamahiru umeren aitari gizonezko batek mosua emotea handitxoa dok, izan be. -Kasualitate handitxoa! - 

esan zuen mesfidati neskak. Amorru bizian, santuari heldu eta handitxoak esan dizkio, eman dizkio zartada ederrak altzari eta hormen 

aurka, eta bota du azkenik leihotik behera. Gainera, 152 kiloko harri hori handitxoa gertatzen zaio. Bazen neskato bat zu bezalakoa, 

handitxoagoa, eta gerran ezkutatuta egon behar izan zuen. Ausardia handitxokoa agian, esanean eta helburuan. 

handitzaile izond handitzen duena. Frantziatik desterratuta Donostian bizi den tipo politiko poeta-konspiratzaile bat, Frantzia 

Handiaren handitzaile handia. Hauen guztien handitzaile da miseriaren borrerorik ankerrena: etorkizunaren zalantza. 

handitzar izond oso handia. Txori-izugarri handitzar bat. Itsasontzi handitzar trasatlantiko horiek. Esku babatsu gogorrak 

zituen, handitzarrak, profil hezurtsu koskatsua, aurpegia eguzkiak erre-zaildua. -Epa, handitzarra, ondo al gaude? 

handitze 1 iz handi edo handiago bihurtzea. Handitze horrekin, gaur egun 22.000 metro koadroko lantegia daukate. 

Urtegiaren handitze txikiagoa bultzatzea. Uztaren handitze horrek nori egiten dion mesede. Handitze zoriontsu bat desiratzen diogu 

sortu berriari. Goresmenak familia guziari eta osagarrizko handitze bat Benoit ttipiari. Hiperplasia onbera, berriz, guruin prostatikoaren 

handitze fisiologikoari deitzen zaio. 

2 (hitz elkartuetan) Bilboko Portuaren handitze lanak. Ondoko hilabeteetan egoera bere onera itzuliko dela uste du Camblongek, 

nahiz eta mementoan handitze proiektuak «gelditu» dituzten. Enpresaren modernizazio eta handitze prozesuan. · Erromatarrei bakarrik 

zegokien zerga-handitze bat izan zela. Beste kapital handitze bati ateak irekitzeko proposamena. 

[handitze lanak (7); kapital handitze (5); osagarrizko handitze (23); handitze horren kontra (3); kapital handitzea (47); kapital handitzeak (9); kapital 

handitzearen (17); pista handitzearen aurka (5)] 

handiuste [197 agerraldi, 56 liburu eta 16 artikulutan] 1 iz nork bere burua handiesteko joera. ik hantuste. 

Apaltasunez eta handiusterik gabe. Handiustearen eta itxurazalekeriaren aurka. Handiuste eta maisukeria maiteegi, nonbait, 

euskaltzaleok. Handiustea litzateke asegaiztasun hori intelektual jendearen patu esklusiboa dela pentsatzea eta ez gizaki guztiona. 

Hoztasun bihozgabez eta agian bere agintearen handiustean atsegin hartuz ere bai. Inoiz handiustean erortzeko beldurrez. Gorde 

gaitezen, bada, anaia guztiok inolako harrokeria eta handiustetik. Gainerako mutikoek beren jatorriaren handiustea zuten babesleku. Eta 

handiustez puzten hasi zen harrezkeroztik. Handik handiustez harroturik itzultzen ziren beti, besteek ez zekizkiten gauzak jakingo 

balituzte bezala. -Ba, horixe -erantzun zion Hermionek handiustez-. 

2 (izenondoekin) Borondate oldarkorra handiuste hutsaletik eta beren indarren balioespen okerretik sortzen da. Haren handiuste 

faltsua. Eginkizun guztiak konpontzea eta galdekizun guztiak erantzun nahi izatea [...] hain handiuste bitxia izango litzateke, non [...]. 

Ziurtasun apodiktikoaren handiuste lotsagabea. Bere erabilera hiperfisikoari begira honen handiuste oinarrigabeen itxura faltsua 

azalarazteko. Kontrajarritako handiuste transzendenteei dagokienez. 

3 (hitz elkartuetan) Handiuste kutsu batez. Ez zuen bilatzen handiuste gosez inori atsegin ematerik. 

· 4 izond bere burua handiesten duena. Villagrandeko duke handiusteak. Gizon handiuste eta bere buruaz seguru dagoen bat 

izango da. Teresa bere amorante zangomotz eta handiustearekin eta haren senar ele-leun eta gaiztoarekin. Beste edozein giza abere 

baino egolatrago eta handiusteagoak, eta baita insolidarioagoak ere. Hasiko ziren herri (edo hobeki herritar) handiuste batzuk beste 

batzuei petxero deitzen, bereizkeriaz edo erdeinuz. Handiusteak, geurekoiak, burusoilak eta lodikoteak garela onartzen ikasi dugulako. 

Poeta guztiak handiusteak gara, hori egia da, baina denborarekin, zahartzen garenean, azkenean gainditu egiten dugu hori. 

3 hed Irri inozo-handiuste hura. Normalean, mozorro intolerante eta handiuste horien atzean lohikeriaz eta lizunkeriaz betetako putzu 

hondogabea ezkutatzen da. Oso berea duen jarrera handiuste horrekin. Hain erudizio handiuste bitxia erakusten zuen, ezen eskuarki 

aurkariak menpean hartzen baitzituen. Haren eskutitzak behinik behin, hain handiusteak ez balira... Zeren, nola denboraren seme-alabak 

garen, eta hitzak, orobat, gure seme-alabak diren, hala, denboraren bilobak dira haiek [...] baita hitzik handiusteenak eta ustez 

handienak ere. 

4 (izen gisa) Gidariak, handiuste kankailua bera, mugimendu arriskutsuak egiten zituen propio. Sinesmen arruntak [...] ukatzen ez 

dituen handiuste ausartenak falta ez direnez gero. Handiusteren bati erantzuteko ez bada behintzat! Azken txarra ekarri ohi du 

handiusteak, bere indarrez fidatzen baita eta ez baitu zeruko laguntzarik izaten. 

5 handiusteko izlag Zeremonia handiusteko hartan den-denak telegenikoa behar zuen izan. Dotorezia narras hori, aldrebeskeria 

handiusteko hori zen Kaskagorriren bereizgarri nagusia. Elizak egin ohi zituèn autofede handiusteko haietan ez bezala. Ez une bateko 

otoitza, hutsala eta handiustekoa, astiro egina baizik, debozioz betea, apala eta baketsua. Ni ez naiz batzuek uste duten bezain 

handiustekoa, inork baino hobeto ezagutzen ditut nire ezin konta ahalako hutsegiteak eta akatsak.

handiustekeria iz egite handiustea. Eta horra usoak beti aise estatuen gainean, gure handiustekeriei goitik behera kaka 

eginez. 

handixko 1 izond handitxoa. Batto handixkoa, ipurdi zabal batekin, dena haro eta jestu, bestea ttipittoa eta mendrexkoa, beti 

ixil-ixila zegoena... Garapena hurritu da eta Frantziako konduetan bada zilo bat handixkoa, handiegia gisa guziz Europa batuaren mailean 

gobernu guzien artean finkatu hitzarmenak onesten ahal duenaren aldean. Kaka usain handixkoa nabari baitu oraindik. Irabazia [...] laster 

galtzen ahal litakeela, prezioak ozka handixko batez goratzearekin. Euskal Herria herri ertaina da, bai handixkoa ere pentsatzen jarrita... 

Zerbait idatzi zuen gero, letra larriak erabilita, baina nik, mahaitik tarte handixkora jarria, ez nuen klarki bereizten ahal zer zen, bakarrik 

zazpi-zortzi letra zituela eta "A" zela lehenbizikoa. 

· 2 (predikatu gisa) Handixko ere iruditzen zitzaion ordaindu beharreko bidesaria. Ganbera itsu ttipi bat baizik ez zen, batendako ere 

handixko agituko ez zen oheaz hornitua. 

handizale [11 agerraldi, 3 liburu eta 4 artikulutan] izond handinahia. Gure ikastetxeak Nafarroa Oinezaren edizio berri bat 

antolatuko du, handizalea, ez hala-holakoa; Nafarroa eta orokorrean Euskal Herria bere kulturarekin uztartuko dituena. Sailburuaren 

esanetan, bigarren plana «oso handizalea izan zen eta oso zaila zuen helburuak betetzea». Emaitza hobeak lortzeko ez ditugu hain 

helburu handizaleak jarri eta gutxitu egin ditugu euskalduntzeko lehentasuna duten unitateak. Ez harrokeria handizalez, justiziaren 

zintzotasunaz baizik. 

handizka 1 adlag kopuru handietan. Gurina, gazta eta arrautzak handizka saltzen ziren pabiloian. Handizka erosten dugu. 

Oskar Klebinder enpresan -modazko jakentzat oihalak handizka-, ez zegoen animazio handirik bulegoan. Ikatz meatzeak ustiatzen dira 

bertan handizka. · Edozein gauzak handitasuna hartzen du, handizka egiten baduzu. Errusiako Estatuaz hitz egin zuen, handizka, eta 

sutsuki goraipatu zuen lurraldearen zabala. 

2 handizkako izlag Auzoetako azoketarantz zihoazen handizkako saltzaileek jotako zartailu kolpeak entzuten ziren. Kilo ederrenak 

14,20 euroan eraman zituen handizkako saltzaile batek. Halako artelanak hobeto emango lukeela pentsalari baten bulegoan eta ez 

handizkako merkatari baten eskuetan. Puntuzko arropen eta eskularruen handizkako denden aurretik pasatzean. Manufaktura eta 

handizkako merkataritza. Lehiakorrak ez izatea handizkako industriekin. Txerrien handizkako salerosietan. %2,2 gutxitu dira 

handizkako salmentak. 

handizkari iz handizkako saltzailea. ik maiorista. Han, Berger kalearen aldean, ostra handizkarien postuen atzean, 

haragi egosien saltokiak daude. Sarara itzuli ziren, Gartziarekin -bentaren jabe izateaz gain, diru-iturri ederra ematen zion kontrabando 

ofizioan, handizkari edo andanaka eroslea zenarekin- tratuan adostu puskak ekarriz. Egia da handizkarien inbentarioak hazi egin zirela, 

baina salmenten igoerena arma handiagoa izan ei da. 

handizkatu, handizka(tu), handizkatzen egiaz den baino handiago bihurtu. Zergatik ez haiz saiatzen hire 

neskarengatik zer egiteko prest hagoen idaztera, ahal den gehien handizkatuz? 

handizki 1 (orobat haundizki g.er.) 1 adlag handikiro. 60-garren urteburu hori biziki handizki ospatua izan da. Duela 

zazpi urte, handizki omendua izan zen egunean. Jainkoek gizakien onerako zuzentzen dituztela gauza guztiak, gizakiek handizki ohora 

ditzaten eta gizakiak haiei atxikiak izan daitezen. Bi berriketariak handizki errezebituak izan dira Pariserat heltzearekin. Bermutier jaunak 

irribarre egin zuen, handizki, instrukzio epaile batek irribarre egin behar duen bezala. Eta iragartzen dut eskolume herabeti horrek sarri 

iritsiko duela bere maisua handizki ohoratzeko heineko gorentasuna. Bentaria etorri zen neskameekin handizkiek zer afaldu nahi zuten 

galdezka, "zer afaldu nahi dute beroriek?" esaka. 60-garren urteburu hori biziki handizki ospatua izan da. Duela zazpi urte, handizki 

omendua izan zen egunean. 

2 asko, oso, larriki. Haren irria agertzen zitzaidan bakoitzean, begiak handizki irekitzen nituen, hobeki ikusi nahi banu bezala. Ahoa 

handizki irekitzen zuen mintzatzean. Kontaezinezko gauzak badirela gure irudimena handizki gainditzen dutenak. Emazteak uste baldin 

bazuen gaua nesketan galtzen zuela, handizki engainatzen zen, Txoko nesketan ez zelako nehoiz "galtzen". Lehen autoan, gidaria, Pierre 

Jolliberry, 73 urte, Hazparnekoa, handizki kolpatua altxatu dute. Biga hil dira, hirugarrena handizki kolpatua izan da. 

[3] frango handizki (8); handizki kolpatua (13); handizki murriztu (3); handizki ohoratu (3); handizki omendu (3); handizki ospatu (12); handizki 

ospatua (4); handizki ospatuko (3); handizki ospatzeko (3); frango handizki kolpatua (3)] 

handizki 2 iz handikia. Bertako Dukea eta bertako handizkiak musikazaleak baitziren denak. Bentaria etorri zen neskameekin 

handizkiek zer afaldu nahi zuten galdezka, "zer afaldu nahi dute beroriek?" esaka. 

hangar 1 iz hegazkinak gordetzeko eraikina. Aireportuetako hangarren edo zirkuen neurriko kanpamentu itzelez inguratua. 

Ezkerretara hangar itxurako etxola txikia dago eta eskumatara negutegiak han-hemenka. Euria ari zuenean, oholez eginiko hangar handi 

batean sarrarazten gintuzten, berrehun inguru sartzen ginen han, elkarren ondoan estuturik. Hangar luze batzuen babesean bizi ginen 

orain; erdian, ibilbide luze bat zeukan, eta, alboetan, gela txiki lauki formakoak; familia bakoitza halako batean sartu zen. 

2 ipar aterpe hormaz itxi gabea. Hangar irekiaren maldan kabitzen ziren gainerakoak, mihimenezko zareak biltzeko prest. 

Entsena berria deitu laborari etxean hangar bat erre da 400 m3 belarrekin eta traktur bat ere heiekin. Hangarraren aixolbean. Herri 

huntan ez dakigula gauza haundirik egiten, hangar metalikoak eraikitzeaz bestalde... 

hangotar (orobat hangotiar) iz hango biztanlea. Ez dute ahanzten Jean Helène kasetalari frantsesa, hangotarrek hil 

zutena. Hala gertatzen zaio lehorrekoari, itsasora hurbildu eta berak ur sail eder bakar bat baino ikusten ez duen paraje horretan 

hangotarrek hainbat eta hainbat paraje -eta beste hainbat eta hainbat izen- bereizten dituztela argitzen diotenean. Bagdad Irakiako 

kapitaletik ez urrun, bost soldado amerikano hil dituzte oraino ere hangotiarrek. Kolunbian Ingrid Betancourt anderea, erdi hangotiar eta 

erdi frantsesa. Zernahi jende hangotar bada auzoko Kirgiztan alderat iheska joan denik. Halako batasun batean daudela iduri dute 

hangotiar gogorren guziak Sarkozi eta hemengotiar guzien kontra. 

hangotu, hango(tu), hangotzen da ad hango bihurtu. Beren sor lekuaz, herriaz, hemen utzi haurridetaz ala lagunetaz 

mintzo badira atzo haratuak balira bezala, etxeko pentze, mahasti ala auzoko iratze lekuko zedarriak nun diren gogoan izanik ere, 

hangotuak dira eta deplauki ainitzek erranen dauzute han egina dutela bizia, han dauzkatela familia ala lagunak eta mirakuluz kanpo han 

bururatuko dela heien bizia. Arrunt hangotua, hango mintzaira ere ikasirik, tokian tokiko mintzaira behar dela errespetatu eta sustatu. 

Gazterik harat airatua, hangotua zen familia batekin, duela zenbait urte egina zuen bere etxe eta sor herriko itzulia. 

hanka 1 iz zangoa; oina. Minez ebakitzen daukat gerria, baita hanka ere, belauna baino apur bat gorago. Hanka eta oina argaldu, 

okertu eta ihartu egin zitzaizkion. Hubižcka maniobraburuak hankak telegrafoaren mahai gainean zituen, besoak antxumaturik, kokotsa

ularraren kontra, lotan. Bere hankako behatz lodia igurzten. Beste batzuek, ez esku ez hanka, hala ere, bizi nahi zuten. Eskuak eta 

hankak loturik, eta ahoa fardelak biltzeko zintarekin estalirik. Ziztu bizian oihanaren ertzera joan eta hanka altxatu zuen sikomoro 

pikuondo baten kontra. Hankak tolesten zitzaizkion, fusilatzeko pelotoia zain izango balu bezala. Zorionez, hanka galdu zuela eta ez 

besoa. Ezbeharraren ondorioz, hanka galdu zuen eta harrezkero, guztira 21 ebakuntza egin zizkioten. Marmolezko eskaileran hanka jarri 

orduko. Neure buruaz beste egingo nuke han hanka jarri baino lehen. Bazterrak bere jakarekin igurtziz, putzuetan hanka sartuz, 

idazkietan letrak janaz. ik beherago 23. Izan ondo eta saiatu hanka putzuan ez sartzen. Erregeak, bere buru zuria zuriago erakutsi nahirik, 

komeni ez zitzaion zangan sartu zuen hanka. Hankak luzatu, eta bezperan erositako DIB liburua atera nuen jakako patrikatik. Ez dela 

seguru asko gorputzik jiratu, hankarik luzatu eta nagiak atera ezinez penatuko. Eta haren besoak eta hankak hartan biltzen ziren goxo. - 

Zabal itzazu hankak niretzat. Nire aurrean, gona kendu eta aulkian eserita hankak depilatzeko prestatu zenean. Hankak txinaurritu 

zaizkio jarria egon bitartean. Baina gau liskartsu batez hanka batean zauritu zuten eta herren utzi. Hanka gaiztotu zitzaidan. Hanka 

hautsi didate! -oihu egin zuen. Ronek garrasi egin zuen minez, hanka hautsiaren gainera erori baitzitzaion Black. Hankan zuela mina, 

hankan zuela mina. Hanka moztu zioten, eta ordutik 21 ebakuntza egin zizkioten. Soldadu-taldearen bila abiatu da hanka bat erdi 

arrastaka zeramala. Aurrera egin zuen hankak arrastaka. Ama al zuen hanka arrastaka zebilen emakumea? Hanka bat bestearen azpian 

trebeki tolesturik. Hankak gurutzaturik eseri zen. Hantxe eseri zen Willem, leihoaren parez pare eta hankak gurutze. Mutila, hankak 

zintzilik eserita eta bi esku harri gainean bermatzen dituela. Tripaz gora jarri nintzen sofan, gorputz erdia zintzilik, hankak zabal eta luze, 

pubisa harro eta ausart. Gazteetarik bat hankak zabal-zabalik eta eskuak garondoan dituela dago. Antonia mahaiaren alboan hankak 

luze-luze eginda. Katua hanka artean sartu zitzaion. ik hankarte. Belarriak behera eta buztana hanka artean zituela. Ikatz guri-guria 

zaukak horrek hanka artean, ikatz guri-guria, zera! 

2 (izenondo eta izenlagunekin) 1,88 metroko garaiera, hanka luze eta gihartsuak. Tira, beti izan nituen hanka eta izter bikainak, 

modu garbian esanda. Ilea nahasia eta hanka biluzietan zapatilla zahartuak zituzten neskak. Ronen hanka handiak agertu ziren zurubian. 

Alicek, berriz, betaurrekoak eta hanka meheak, urkilen antzeko. Haren ile horail franko bitxiki moztuak, bizkar irmea, ipurdi pottoloa, 

hanka leun eta finak. Hanka motzak eta beso lodiak zituen, gorputz adartsua eta mozkote samarra. Hanka arin eta biziko dantzari bat. 

Ohe ertzean eserita, hanka herrenaren gainean makurtu zen. Geroztik ez zuen inoren aurrean zurezko hanka kendu. Ezker hanka 

erabiltzen uzten badiote erraz sartzen ditu golak. Eskuinenko hanka ur putzu batean sartu dut. Ezker makila, eskuin hanka, eskuin makila, 

ezker hanka. 

3 (animaliena) Harryk izebaren txakurrik kutunenari hanka zapaldu zion oharkabean. Hiru hankako txakurra bezala joaten zen oinez 

saltoka. Idietako batek erori eta hanka hautsi zuen. Zakurkumea lau hankak luzatu eta zoruari usain egiten hasi zen. Hanka distiratsudun 

bi zaldi beltzek tiratutako kotxe beltz distiratsu bat. Otsoak aurreko eskuineko hanka jaso eta senidetasunez San Frantziskoren esku 

gainean jarri zuen. Harryk ikusi zuen bera zeraman piztiak sei hanka luze-luze eta iletsu zituela. Zaldien tamainako armiarmak, zortzi 

begikoak, zortzi hankakoak, beltzak, iletsuak, erraldoiak. 

4 (bestelakoak) Zilarrezko hainbat tresna bitxi zeuden hanka mehe eta luzexkako mahaietan. Gure mahaiak hanka bat kolokan 

zeukala eta. Kunsi, nahasturik, jaikia zen, eta aulkiari hanka batetik heldurik, oihuz hasi zen: [...]. Nire ohearen hanka bat. Dorrearen 

hanka bakoitzean lehergailu bana jarri zuten, lau guztira. Errazti eta Irujok EBri «hirugarren hanka, botere judiziala» falta zaiola aipatu 

zuten. Poesiak hiru hanka dauzka: irakurtzea, metaforak interpretatzea eta ulertzea. Finantzabidearen hirugarren hanka EITBren diru 

laguntza da. Diruak hanka arinak ditin, ene!. Fonetikan, fonologian bezalaxe, ekoizpena eta oharmena lotzen direlako eta lotura horrek 

hanka bat fonetikan, bestea fonologian dituelako. · Gure Kopeikin asko kostata igo zen bere egurrezko hankarekin harrera-gelaraino. ik 

hankapalo. Nire koinatuak hanka artifizial on-on bat eman zidan... Erdiko hanka, ba, mugitzen zaio, ondo mugitzen zaionez! 

5 (hitz elkartuetan, lehen osagai gisa) Hanka-besoen muturretaraino. Lasai, ez didazue hanka-besoetatik eutsi beharrik 

izango. Oilo txiki beltz bat ikusi zuen, etxeko usoen antzekoa, hanka-izterrak lumaz estaliak zituena. Izterrean edo hanka-zainetan. 

Uhurika urrutiratu nintzen handik, hanka zainetan makilazoa hartutako zakurra bezala. Andreiren hanka-giltzadurek krak egiten dute. 

Adarrekin hanka sagarretan talka-talka egiten zidaan. Hanka-pare bat zetorren eskaileretan behera. Zamarien arrio eta hanka-estalkietan 

ez zen apaingarririk. Berriro hanka-hotsak entzun zituzten korridorean. Hango hanka-hotsa! Hanka-pauso bizi-bizi batzuen hotsak entzun 

ziren. Hanka-mugimendu oinarrizkoenetan trebatu ondoren lehen dantza ikasten ari ginenean. Urte haietako hanka-trabak eta azpijokoak 

ezagutu ahala, harritzeko moduan piztu zela nigan haratagoko jakin-mina. Eskaileretan behera jarraitu zion Filchi, lurrean bikoiztuz 

lokatzezko hanka-arrastoak. 103 lekutan aurkitu dituzte koipuaren arrastoak hanka-arrastoak, zuloak, gorotzak.... Xomorroen hankamarkak. 

Loiolan kuartelak jarri zituztenean berari deitu ziotela, hanka-orde eta beso-orde zurezkoak egin zitzan guduan galdu 

zituztenentzat. 

6 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa, izenondo balioaz) Adela iletsua [...] eta Pot-pourri ar hanka-mehea. Zaldi zahar 

hanka-motelak. Antzokian dantzaririk hanka-zaluenak nekez hobetuko lituzkeen jauziak eginez. Gelditu, eta jaisten lagundu zion, hortz 

artetik honela zioela: "Alde, hanka-beltz!". · Aita elizaren erdian zegoen, eskopeta besapean, hanka-zabal, harkaitza bezain tinko. Neskak 

gizonen gainean hanka zabalik eserita. 

7 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Ikusezinak egiten ziren haien esku-hankak, ikusezinak haien aurpegiak. Buruhankarik 

gabeko kaos batek. ik beherago 9. Norbaitek bi emakume-hanka margotuak zizkion alkandoraren aurrealdean. Bildots-hanka 

etorri zen berenjena frijituez. Asko poztuko nintzateke niretzat txerri-hanka bat ekartzerik izango bazenu. 

8 ipar aldaka, mehaka. Ez zait aski gaztaroko ez hanka eta ez buruko zerrenda luze hura. Neska larri hanka-handi batzuk. Marxela 

Hillau, Harizpenekoa, pausatu da iragan astean Baionako eritegi batean 86 urtetan hanka hautsi ondoan. 

9 ez hanka (eta) ez buru Ez hanka ez buru ez duten historietan. Erreformak, oro har, ez hanka ez buru ez duela diote langileek. 

Ez hanka ez buru ez zuen kezka. Albisteok ez baitute gainerakoan ez hanka ez bururik izaten. Argudioak ez du ez hankarik ez bururik. 

Han gertaturikoak ez zuela ez hankarik ez bururik. Egoera honek ez du ez hanka ez buru. Ez hanka ez buru ikusten genion guk haren 

jardunari. Garzonek egin nahi duenak ez du ez hanka eta ez bururik. Munduan zerbait bada ez hanka eta ez buru, ezkontza loturen 

betikotasuna da. Ez zait aski gaztaroko ez hanka eta ez buruko zerrenda luze hura. · Ez buru eta ez hanka ez duten ateraldiak, guztiak 

ere. 

10 hanka-arin (orobat hankarin) izond Joanes mezulari gazte hanka-arina. Zuen artean hanka-arinik baldin badago, 

zaldizko onik, joan dadila mutilaren bila. Eta kontatzen dit nola, gazte lirain eta hanka-arina artean, airoso joaten zen herri batetik 

bestera. Alboan bi zakur hankarin zeramatzala. 

11 hanka egin alde egin. Hanka egingo dut egunsentia baino lehen. Jabeek hanka egin dute, hilabeteetako zorra utzita. Ez 

zinetela ausartu eta hanka egin zenutela handik, ezer egin aurretik. Harryk bere logelara hanka egin nahi zuen. Berehala jiratu eta ziztu 

bizian hanka egin zuen muinoan behera. Handik ziztuan hanka egitea bertze lanik ez zitzaidan gelditzen. -Erraz egin diek hanka? · 

(egin ezabaturik) Oles motel bat egin nion, eta gelatik alde egin nuen, hanka. ik beherago 13. Eta gero jaitsi eta hanka. Atzeko 

patrikan sartu eta hanka! 

12 hanka azpi ik hankazpi. 

13 hanka hemendik interj alde hemendik. Hanka hemendik! -erran zuen altuena zirudienak. -Hanka hemendik! -oihu egin 

zuen Ronek. Beraz, hanka hemendik bizkor! Hanka hemendik ala guztiak akabatuko zaituztet! Hanka hemendik! 

14 hanka-gorri (orobat hankagorri) izond hankak gorriak dituena. ik hankagorri. Hiru egun igaro zitzaizkigun 

aurreraka eta atzeraka, lur zingiratsua baitzen, eta lainotsua oso, ez inor ez ezer ikusteke, noizean behin zikoinak, kurriloak, flamenko 

hanka-gorriak izan ezik. Errekaren bihurgune batera, zeinaren ertzean astiro baitzebilen martin mokogorri hankagorri bat -hegazti bat, 

alegia, ez gizaki bat-. · Hanka gorriak lokatzaren gainean pausaturik izanik ere, badirudi begi-arimak gora jasorik, ikusi ezinezko jainko 

batekin mintzatzen ari direla. 

15 hanka hankari eman Txokolatea amaitu, kikara mahai gainean ipini, sofan atzeratu, hanka hankari eman, eskuak sabel 

gainean bildu haurdun batek umea haztatu nahi duenean bezala, eta hizketan hasi zitzaidan. Pariseko kafe-etxe batean hanka hankari 

emanda pipa erretzen ari den bitartean. Mahaiaren eskuineko ertzera zuzen-zuzen abiatu zen, kontu handiarekin emanez hanka hankari. 

Ogaitoloko aitona, Artantxukoa... zakua burutik behera, hanka hankari ezin emanik xirriki-xarraka...

16 hanka-hezur berna hezurra. Pepponek hanka hezurrean emandako ostikoagatik. Hanka hezurrean hartutako ostikada 

izugarri batek. Lurrera erori eta hanka-hezurra hautsi zuen eta sorbalda-hezurra bere lekutik atera. 

17 hanka-hutsik (orobat hankutsik) adlag oinetakorik gabe. Azkenean atea zabaldu, eta emakume gazte bat ikusi 

nuen, hanka-hutsik, gau-atorraren gainean martazko beroki bat jantzita. Gure osabak hankutsik ibiltzen omen ziren mutikotan larrean. 

Nik neuk ikusi nian nola fusilatu zuten gure aita, hura ikustera behartu ninditean, hanka-hutsik eta girgiluekin... Txakurrak bederen 

hanka-hutsik dabiltza bazter guztietan. 

18 hanka-joko (orobat hankajoko g.er.) zangoen higidura; ihes egitea. Baserrira lasterka doa, zaldikoei hankajokoa 

eraginez, suak hartutako etxeari laguntzera ziztuan bezala. Burrukan bertan sumindu egiten zitzaizkien, zaurien, oihuen, hankajokoaren, 

izuaren, kalapitaren ondorioz. Gazte bat hurreratu, gallego! deitu eta bata bestearen atzetik hanka jokoan desagertzen kalean 

behera. Ziztuan alde egin nuen hanka-jokoari eraginda. Bihotzak bularretik ihes egin nahi duela dirudi, baina nire erraietako taupadak 

lagundu dit hankajokoari ez ematen. 

19 hanka-luze (orobat hankaluze) izond hankak luzeak dituena. Barraz bestaldeko emakumea hankaluze horail lirain 

bat da, hemengo asko bezalakoa. Europa Ekialdeko tenislari ospetsu bat, kokainaz lepo eta Versaceren top model hankaluze baten besotik 

agertu zena. Nora zoaz uso hanka-luzea. Poste batzuen atzean eserleku hanka-luzeak daude, basoak uzteko apalak dituzten ispilu 

batzuen aurrean. Gari hankaluzeari lastotan joaten zaiola indarra eta buru gutxi edo kaxkarin etortzen dela. Godalet hankaluzea ukitu 

gabe. "Ausarta eta gaztea da gainera" dioen tokian bertsoa hanka-luzea da inolako neurririk errespetatu gabe. Hankaluzeak, laranja 

biziaz jantzitako pailazoak, eta musikariak. Hankaluze malapartatu horiek. · Mostradoreko aulki hanka-luxean. 

20 hanka-makila Bere hanka-makila haragi-koskor batean amaitzen zen, bost azazkal koxkekin. Zurezko hanka-makila bat, 

gomazko tope bat zuena. 

21 hanka-motz (orobat hankamotz) izond herrena. Nolatan aterako dut neure kabuz bizibidea hanka-motza eta beso- 

bakarra izanik? San Inazio ere hanka-motza zen. · adlag Ezin zuela hanka-motz utzi, horrela, amesten zuen urki-enborrik gabe. Han 

beste bat hanka-motz zutitzen saiatzen da, oin hilurrenak lurrean oraindik behatzei eragiten diela. Zu gabe nire mahaia hanka-motz 

geratuko litzateke. Euskararen erabileran hanka-motz gabiltzala. Baina argi geratzen da aurrekontu honekin espazio esplorazioa (behintzat 

NASArena) hankamotz geratzen dela. 

22 hanka-oker (orobat hankoker) izond hankak okerrak dituena. Gizon txikitxoa zen, hetikadun bat bezain iharra, 

makurra eta hanka-okerra. Nikolas hanka-okerra. Ile hori bikaina nuen arren, izterzabala eta hankokerra nintzen. Katua larru gorrixka 

sendo eta bigunekoa zen, baina hanka-oker samarra ere bai. Mrs._Densch astunki eseri zen sofa txiki hanka-okerraren erdian. Mahai 

hankokerraren beste aldean kutxa bat zegoen. 

23 hanka-punta oinaren punta. Hanka punta batean hasi eta, gorputzari bira osoan emandako bueltaren ondoren, beste hanka 

puntan amaitu ohi zuen dardara nabarmena zuen Txaplik. Harryk ondoan zuen Hermione, eskua altxatuta, hanka-puntetan gora eta 

behera etengabe. Ezin gara beti leihoan egon hanka-puntetan jarrita, egunsentia noiz erneko. Neurtzen baldin bada hanka-puntetatik 

burugaineraino eta neurri hori eramaten bada luzatuta jarritako eskuetara, ikusiko da altuera eta zabalera berdinak direla. 

24 hanka sartu [esp] Hanka sartu ez zuela egiaztatzera. Hanka sartu zutelako, egitekoren batean ez bazen bertzean. Beti hanka 

sartzeko beldurrez dabilenak ez du inon arrastorik utziko. Gaizki jokatu eta hanka sartu badut behar ez den tokian, aurrez eskatzen dizut 

barkamena. Berriro ere hanka barruraino sartu dut. 

25 hanka-sartze (orobat hankasartze) [esp] Gero eta garbiago ikusten dut zenbat hankasartze eta hutsegite izan ditudan 

ene bizitzan. Hankasartze ikaragarria egin dutela. Egungo literaturaren hankasartze kuttuna enfasia da. Hori hanka-sartzea! Haiek oso 

ondo hartu zuten hanka-sartzea. Hanka sartzea izan zela Stanislaw uztea. Beraz, Loretxoen egileak hanka-sartze kronologikoa izan du 

gertaera hau San Frantziskoren bizitza-denboran jartzean. Esan ohi zuen Turati inozo totala izan zela eta hanka-sartzeak egin zituela bata 

bestearen ondotik. Gero, minututik minutura, hanka-sartzeak pilatzen joanen nintzen eta nire huts egitean beheraino sartuko... Besteak, 

hankasartzeaz konturatu baitzen, konpontzen saiatu zen baldarki. 

26 hanka soinu (korpusean hankasoinu soilik) - Gure gizonak, berriz, euli baten hankasoinuak aski esnatzeko! 

27 hanka-tarte (orobat hankatarte) ik hankarte. Borrokan hasi eta zakur batek besteari men egiten diola adierazteko, 

burua makurtuko du, buztana hankatartean. Neska gazte bat, riflea hanka tartean, baginan barna sartu eta tiroz josi zuten. Zenbat 

arratsalde luze eta gozo pasatu zituen Barcelonetako kai ertzean liburukoteak eta apunteak hanka tartean. Eta Milagrosek ipurdia 

senarraren hanka tartearen kontra igurtzi ez ezik eskuekin zirkuluak marrazten hasi zen titietan. Oraindik ere hankatarteari sexu usaina 

zeriola. Erretratuan, neskatila korear multzo bat Abraham Lincolnen hankatarteari begira dago. 

28 hanka-zabal (orobat hankazabal) izond hankak zabalak dituena. Neska gazte ttipitto hanka-zabal bat. Tenplu 

horiek kanpoko itxura hankazabala izaten dute, astunegia, zapala eta zabala. · adlag Beldurra ematen zuen norbaiten aurrean hankazabal 

jartzen zenean. Hankazabal erori lurrera eta ospa egin zuen aterantz. Aitak han jarraitzen zuen, geldi-geldi, hanka-zabal, 

eskopeta besapean. 

29 hanka-zabalik (orobat hankazabalik) adlag Hanka zabalik datzan artean, isurkari batez bustitzen dute burutik 

oinetaraino. Mahaira igo eta nire aurpegi aurrean eseri zen hankazabalik. Neskak gizonen gainean hanka zabalik eserita. Imanol eta 

Joxemari belauniko zeuden, euren aurrean txakurka eta hankazabalik Klaudio eta Mikel. 

30 hanka-zain (orobat hankazain g.er.) zurda. Izterrean edo hanka-zainetan. Zakur hark auzokoen ipurdi mazelak bezain 

gustukoak zituen arrotzen izterrak eta hanka-zainak. Uhurika urrutiratu nintzen handik, hanka zainetan makilazoa hartutako zakurra 

bezala. Etxera joan eta aitak areago berotu zizkion hankazainak. 

31 hankaz aurrera Ustekabeko hilketak ere eramaten du kristau mordo bat hankaz aurrera 

32 hankaz goiti hankaz gora. Mendearen bukaeran, 2000ko apirilaren 6an zientzialarien mundua hankaz goiti gelditu zen, aho 

zabalik, aldi berean ikertzailea eta enpresa gizona zen Graig Venter jaunak [...] aditzera eman zuenean giza genoma atalka identifikatua. 

33 hankaz gora (orobat hankazgora g.er.) adlag Aulkia hankaz gora geratu duk, eta mahaia herren. Eta harridurak goia jo 

zuen, azkenik, Masudek emakumea hankaz gora ezarri, haren baitara sartu, eta lizunkerian hasi zirenean. Hankaz gora erori eta hantxe 

geratu zen, mugitu gabe. Honorine ia erori zen hankaz gora hitz harrigarrizko haiek entzunda. Aurrean harrapatzen zuen guztia ostikoka 

eta ukabilka hankaz gora irauliz. Autoa pendizetik behera amildu, bi kanpai buelta eman eta elurretan hankaz gora geratu zen. Irakek 

Irani eraso egin ziolarik (1980), hankaz gora geratu zen nazioarteko finantzen osaera. Burua nahasturik itzuli nintzen etxera; astebetean, 

nire bizitza hankaz gora aldatua zen. Nazio osoa jarri nahi dute hankaz gora, desestabilizatu, hondamenera eraman, ea bide horretatik 

gobernuaren suntsiketa lortzen duten. Leunkeriak batere maite ez zituen Prim jeneralak, ordea, Erregetza bera nahi zuen hankaz gora 

ipini. Aise bota nezake hankaz gora Eladioren teoria. Futbol estadio oso bat hankaz gora botatzeko lain leherkari neukan. Mundua hankaz 

gora dago. Diru-kontuak hankaz gora ditu. · Errusierazko alfabetoan sekula ikusi ez diren hankaz gorako hizkiak. 

34 hanka zuztar (orobat hankazuztar) hanka giharrak. Ikaragarri sufritu zuten zati horretan zaldiek, hanka zuztar 

sendoko mutil handiek, ordokizale petoek. Egoi Martinez [...] hankazuztar sendoko mutila da, ordokizalea, zaldi indartsua. Suitzako 

eguzkiak sutan jarri zizkien hanka zuztarrak Phonak taldeko txirrindulariei, baina haien giharrak bakarrik berotu zituen, nonbait. Eta 

Pirinioetan gora baten baten hankazuztarrek behartu ederra hartu behar dute. 

35 hanken gainean Bizi-bizi hasten zinan eguna, eta bigarren jetzialdirako ezin zinan egon hanken gainean. Bere hanken 

gainean ez dagoen une beretik eroso sentitzen da. Hanken gainean zutitu nintzen. Berriro bi hanken gainean ibiltzeko gauza naizen 

bezain laster, dentistarengana joan behar dut. Atzeko hanken gainean altxaturik, ezpainak miazkatu zizkion. Zaldia urduritzen eta atzeko 

hanken gainean zutitzen. Bere hanken gainean ikusten zuen trabeska, aurpegiera zurbil-zurbil, begi urdin handiak zabalik, oinazea 

ezpainetan, harri eta zur, hilda egoteagatik, hantxe hiltzeagatik, hain agudo. On Camillok bular-hauspoak zabaldu, hanken gainean irmo 

ipini, kapela alde batera bota eta aitaren egin zuen. 

36 hanken artean ik hankarte. Sukaldariak ura bota dion zakurraren antzera jaitsi zen eskaileran behera: buztana hanken 

artean sarturik eta belarriak beheraturik. Bi hanken artean harrapatu zion burua, mugi ez zedin. Tarte batean eserita gelditzen zen,

umea hanken artean zuela hitz eta pitz. Ez zeukan ezer interesgarririk hanken artean. Hanken artean ahaleginduz zabalgailua sartzen 

didan emakumea ikustean, iruditzen zait neu naizela mundura jaiotzen ari dena. Mutila eseria, neska, zutik, mutilaren hanken artean erdi 

etzana, eta orduan haren zakil gogorrak masaila ukitzen ziola sentitu zuen. 

37 lau-hankako aberea ik hankabiko. Hiruzpalau burtzi soilik sartu zizkion toreatzaileak zezenari, eta bere morroietarik batek 

haga luze batez zulatu zion bizkarra, lau-hankakoak odol apur bat gal zezan eta, halatan, ahul zedin. 

38 lau hankan [16 agerraldi, 11 liburutan eta artikulu 1ean] Malfoy lau hankan zegoen, ukabilaz lurra jo ta jo. 

Animaliatasunaren galmin horrek eskuak atzera hanka bihurtzea ekartzen baitu, bi hanka besterik ez dituztenak ere lau hankan jarriaz. 

Baziren bizpahiru mahai, eta haien azpian ere ibiltzen ziren atzera eta aurrera lau hankan. Astiro, lau hankan eta arrastaka. Lupe biluzten 

ikusten zenuen, Lupe zure gainean dantzari, zeure azpian preso, lau hankan jarritako zakur, zu haren ahoan, zeu haren gutiziak 

zurrupatzen... 

39 lau hankatan [28 agerraldi, 15 liburutan; ez da tradizioan agertzen] lau hankan. Lau hankatan jartzen ginen 

ispiluaren aurrean eta piztien orroak egiten genituen gero. Gizakia, noski, haurretan lau hankatan ibiltzen baita, heldua delarik bitan, eta, 

zaharretan, makila bat behar baitu lagungarri. Kosta egiten zitzaion orekari eustea eta lau hankatan jarri zen. 

40 lau hanketan [4 agerraldi, 2 liburutan] lau hankan. 

[5] aurreko hanka (7); egurrezko hanka (8); eskuin hanka (12); eskuineko hanka (16); ezker hanka (8); ezkerreko hanka (11) 

hanka altxatu (8); hanka arrastoak (5); hanka artean (37); hanka azpian (11); hanka besoak (10); hanka biak (5); hanka egin (96); hanka egingo (14); 

hanka egitea (11); hanka egiteko (18); hanka egiten (12); hanka gainean (7); hanka hankari (5); hanka hautsi (26); hanka hemendik (7); hanka hots 

(5); hanka hotsa (6); hanka hotsak (28); hanka hutsik (15); hanka jarri (8) 

hanka lotuta (4); hanka luzatu (9); hanka luze (11); hanka luzeak (6); hanka motz (15); hanka moztu (13); hanka puntetan (60); hanka punttetan (7); 

hanka sartu (67); hanka sartze (55); hanka sartzea (34); hanka sartzeak (22); hanka sartzeko (12); hanka sartzen (8); hanka sartzerik (6); hanka 

tartean (5); hanka zabal (7); hanka zabalik (8); hanka zainak (5); hanka zuztarrak (5) 

hinki hanka (20); hiru hanka (9); lau hanka (14); laugarren hanka (7); txerri hanka (5); zurezko hanka (9) 

hanka motz geratzen (4); hanka hotsak entzun (8); egindako hanka sartze (3); izaten diete hanka (3); hanka bat falta (4); hanka sartze handiak (3); 

eskuineko hanka jaso (3); hanka bat hautsia (3); hirukoaren laugarren hanka (3); buztana hanka artean (6); hanka bat galdu (5); beso eta hanka (5); 

hanka zainak ebaki (3); hanka batekin irabazi (10) 

atzeko hankak (6); aurreko hankak (12); bi hankak (10); hankak agerian (3); hankak airean (7); hankak arin (7); hankak arrastaka (11); hankak 

astintzen (4); hankak berotzeko (6); hankak dardaraka (3); hankak dardaraz (3); hankak dardarka (10); hankak elurretan (3); hankak garbitzen (5); 

hankak gora (3); hankak gurutzatu (6); hankak gurutzaturik (6); hankak gurutzatuta (5); hankak gurutze (3); hankak herrestan (3); hankak jaso (3); 

hankak lotuta (4); hankak lurrean (26); hankak lurrera (4); hankak luzatu (12); hankak luzatuz (3); hankak luzatzeko (3); hankak luze (7); hankak 

moztu (5); hankak mugitu (4); hankak mugitzeko (5); hankak mugitzen (3); hankak nekatzen (3); hankak sartu (3); hankak uretan (3); hankak zabal 

(21); hankak zabaldu (12); hankak zabalduta (5); hankak zabalik (21); hankak zintzilik (4); hankak zurrun (3); lau hankak (13) 

hankak zabal zabalik (7); hankak luze luze (3); eskuak eta hankak (9); besoak eta hankak (20); hankak eta besoak (14) 

eskuin hankako (38); ezker hankako (43); ezkerreko hankako (6); hankako behatz (6); hankako belaunean (3); hankako bikian (6); hankako bizeps (6); 

hankako bizepsean (3); hankako gihar (4); hankako izterrean (8); hankako joko (3); hankako jokoa (5); hankako jokoan (3); hankako kuadrizepsean 

(4); hankako muskulu (3); hankako orkatila (7); hankako orkatilak (3); hankako orkatilan (10); hiru hankako (14); lau hankako (18) 

hankako bizeps femoralean (6); ezker hankako orkatilan (4); hankako orkatila bihurritu (3); hankako gihar bikian (3); eskuin hankako bikian (3); 

eskuin hankako orkatilan (6); ezker hankako bizeps (4); lau hankako animalia (4); ezker hankako orkatila (5); eskuin hankako gihar (3); ezker 

hankako izterrean (6) 

bi hankan (14); eskuin hankan (13); eskuineko hankan (5); ezker hankan (12); ezkerreko hankan (10); lau hankan (44) 

bi hankan ibiltzen (8); hankan min hartu (4); lau hankan ibiltzetik (3); lau hankan jarrita (3); lau hankan arrastaka (3); 

bere egurrezko hankarekin (3); bi hankaren gainean (4); ezkerreko hankari (4); buztana hankartean (6); hankartean jarri (6); hankartean sartu (3); 

hankarteko ilea (3); hankartera eraman (3); hankartetik sartu (4); lau hankatan (31); lau hankatan jarri (6); eskuin hankatik (3); ezkerreko hankatik 

(3) 

hankaz aurrera (4); hankaz gora (391); hankaz goratu (4); hankaz jo (3) 

hankaz gora erori (7); hankaz gora jar (11); hankaz gora ezarri (3); mundua hankaz gora (12); hankaz gora utzi (14); hankaz gora jartzeko (16); 

erabakiak hankaz gora (3); etxea hankaz gora (7); teoriak hankaz gora (3); bizitza hankaz gora (4); hankaz gora jarriko (19); erabat hankaz gora (4); 

hankaz gora botatzen (9); hankaz gora jarrita (3); estatua hankaz gora (3); hankaz gora ipini (6); hankaz gora jartzen (34); hankaz gora botako (4); 

hankaz gora geratu (8); asmoak hankaz gora (3); merkatua hankaz gora (7); politikoa hankaz gora (3); dena hankaz gora (32); hankaz gora jartzea 

(4); hankaz gora botaz (3); hankaz gora ipintzen (3); hankaz gora botatzeko (7); guztia hankaz gora (5); hankaz gora uzten (4); hankaz gora jartzeaz 

(3); hankaz gora jarri (82); hankaz gora erortzeko (3); hankaz gora bota (15); 

atzeko hanken (10); aurreko hanken (7); bi hanken (16); hanken artean (30); hanken artetik (5); hanken gainean (53); lau hanken (6); hanken gainean 

zutik (5); atzeko hanken gainean (10); hanketako mina (13); baloia hanketan duenean (6); hanketatik heldu (6)] 

hankabakar izond hanka bakarra duena. Bizkaiko kostan maiz galtzen da Joxemielen batela, maiz jotzen du harkaitza, eta 

bide-galtze horien hondakintxoa da, adibidez, Alarabi begibakar eta hankabakarra. Zaldi hankabakarraren gainean ibiltzea. · Esango 

ziotela hankabakar utzi zutela. 

hankabako iz hankagabea. Hankabakoak papertxo bat luzatu zion alferezari. 

hankabeltz izond hanka beltzak dituena. Antxeta hankabeltzak, adibidez, desagertzen ari dira Ipar Itsasoaren inguruetatik. · 

Hiru hankabeltzak [...] ustez bizirik eta ondo egongo zirenak atzera Kentuckyra eramateko. 

hankabide (hitz-jokoa: cf eskubide) Esan nahi nizuna da Nelson Mandelak hogeita zazpi urte egin dituela espetxean bere 

eskubideak defendatzeagatik, eta orain beltz guztiek dauzkatela zurien hankabide berdinak. 

hankabiko 1 izlag bi hanka dituena. Hankabiko animalia gaixotuari gauza batzuk gustatzen zaizkio... baina ez zaizkio 

gustatzen, eta beste gauza batzuk ez zaizkio gustatzen... baina gustatzen zaizkio. Denbora librea hutsartea da, arte edo bitarte hutsa eta, 

beraz, hutsean aspertzen den hankabiko zomorroarentzat, baitezpada bete beharrekoa. 

2 iz gizakia. Zuen zapaten zola garbitzeko ere duin ez den zomorroide, perguta, afrusa, hankabiko arrunt honek. Gondoleroak hagitz 

hankabiko alaia zirudien. ez zeudek hankabiko asko gogoa daukatenik bazter hartan behera irristan joateko. Harira: munduko xuxenak, 

ortografikoak eta hankabikoak, zapartatzeko eleberria duzu hau, aitaren aurkako gudu tresna. Baina, ordurako, hautsiak ziren ispilu 

guztiak, sotanak uniforme bihurtu zitzaizkigun, eta zakurrak hankabiko. 

hankademia (hitz-jokoa: cf akademia) Akademia [...] moralitatea eta filosofia irakasten zen antzinako eskola (Ikus 

Hankademia). Hankademia [...] futbolean irakasten den eskola berria. 

hankadun izlag hankak dituena. Hankadun animalia baten fosil zaharrena aurkitu dute. Lau hankadun animalia. Hiru 

hankadun aulki bat. Halaber, ibilbide luzeetan, hartz hezitzaileak zebiltzan, aldean beren lau hankadun dantzariak eramanez. Kolore 

arrosa eta laranja fluoreszenteko besaulkiak, 60 ko urteetakoak, manka hankadunak, copie Knoll garantie, diseinu eskandinaviarreko 

platerak [...]. Kuxinak, zamauak, argimutilak, argi hankadunak, lantza afrikar bat [...]. Herritarrek uste dute inguru horietan ninfak eta 

satiro ahuntz-hankadunak bizi direla. 

hankagabe iz hankarik ez duena. Lurra ahalegindu zen hainbat munstro sortzen ere, aurpegi eta gorputzadar bitxiz eginak, hala 

nola androginoa, erdi gizon erdi andre, bien ezberdin, edo animalia behin hankagabeak, behin eskugabeak, baita aho gabeko mutuak ere, 

edo itsu aurpegigabeak. Hankagabearen kasuak baditu aztergai fisio-psikologiko ugari: elbarriak oraindik ere bi hanken existentzia bizi du 

garunean; ez da, ordea, ibiltzeko gauza, eta erizain baten esku utzi behar du komunean esertzea bezalako ekintza intimoa... eta abar. Oso

ondo zetorkidan erizainen begiramen interesatuak sor dezakeen gehiegizko konfiantza salatzeko (hankagabe bat bere elbarritasunaz 

ahanzterainokoa, ederra da gero!). Itzul nadin, ordea, gure pabiloiko hankagabearengana. 

hankagorri (orobat hanka-gorri g.er.) 1 izond adkor heldugabea. ik hanka 14. Bera Hans izeneko alemaniar 

batekin ezkontzear egonagatik, nik gudarostea mihiaren puntaz dastatu izanagatik, ume hankagorri batzuk besterik ez ginen. Neskak 

belarrian zerbait xuxurlatu eta gure anaiak nerabe hankagorri batek ere eginen ez zukeen irribarre zozo batez erantzun zuen. 

· 2 iz umegorria. Zuk ez dakizu [...] zer den emakume gazteak beltzez ikustea hiru eta lau hankagorrirekin arrain eskean deskargan. 

Amak ere inguratzen dira kuxkuxean, horiena bai etengabeko erditu-beharra, denek baitaramate nork bere azken hankagorria bular 

beltzaranari itsatsia eta sabel bir-handitu berriaren gainean bermatua. Coca-cola erosi eta dzanga bakarrean hustu zuen, hankagorriak 

aho zabalik begira zituela. Bere hanka-gorriak nire kontu utzi ditu; eta etxean urrezko behia omen zeukan... Legea ez baita sexurik 

gabeko aingerutxo bat, ez eta zikoinak Paristik ekarritako hanka-gorri errugabea. Aldazek mahaiko xikinen artxipielagoan zeukan galdua 

behakoa, menturaz hankagorri lotsabako hark mastarakoan egin zion tuaren imintzioa gogoan. 

hankajoko ik hanka 18. 

hankaluze ik hanka 19. 

hankamotz ik hanka 20. 

hankapalu 1 iz adkor zurezko hanka. Eliz-atarian jartzen zen senarra, makulu batekin, zango baten faltan hankapalua 

bailuen, diru eske. Izan zen sasoi bat elizaz eliza hankapaluarena egiten ibili ginena. Erorka biren ondoren iritsi zen eguzkiak laster 

berotuko zituen iturburuko haitzetara, hankapalua narraska eroala. 

2 pl akuilu-makuiluak. Akrobaziak, malabareak, hankapaluak, monozikloa eta zirkoko beste hainbat teknikak uztartzen ditu 

Kapikuaren lehen ekoizpenak. Bertsolariak, pailazoak, kale antzerkia, fanfarreak, hankapaloak, erraldoiak... 

hankape 1 iz hankazpia, oinazpia. Hankapean zapaltzen den hautsa bezala gutxiesten zuten dirua. Termometroa hartu eta 

hankapean txikitu omen zian. -Errairik gabeko umea!, amaren erraiak hankapean erabiltzeko gauza haizena! -esan zuen handikiro. 

Maiteminduta al zaude zure izena lohietan eta hankapean darabilen neska gazte horrekin? Gu hankapean hartu nahi izaten gintuzten 

kukumarru haiekikoak ziren beti Oteizaren lanak. Kolpe berean, txantxangorria xalto batean jaisten da nire aurrera, metro eskas bat 

aurrean, ia hankapean, eta hasten da txioka. Erregeordearen hankapean sartu eta hura aztoratu zuten zerri gaizto batzuk. Euria egiten 

duenean ez dute hainbesteko hotsik ateratzen harri txintxarrek hankapean. Eta bere hankapean lurra bizkor hondoratzen ari zela sentitu 

zuen. Nork bere burua hankaperaino umiltzea. Taldeko liderrari [...] zor zaion errespetua hankapetik pasata jokatu zuen Simonik atzo. - 

Alde Beltxa, alde hankapetik! 

2 hankapeko izlag Basamortuan galtzen bazara, ni zure hankapeko bide lehun gorria izanen naiz. Erlauntzaren burrunban, lanaren 

irakinaren erdian, hankapeko oztopo dira erlemandoak. 

[3] hankapean erabili (4); hankapean ibili (3); hankapean zapaltzen (4); semea hankapean (3); jainkoaren semea hankapean (3); semea hankapean 

erabili (3)] 

hankaperatu, hankapera(tu), hankaperatzen du ad hankapean hartu, menderatu. Zezenek euren aldekoak 

aireratzen eta hankaperatzen zituzten eta adarrak zaldien saihets eta sabeletan sartzen eta lurra mehatxuzko bekokiz azterkatzen. Osaba 

Vernonek Harryri errieta egin eta nola hankaperatzen zuen ikustea zen Dudleyren denbora-pasarik gogokoena. Hankaperatzen, San 

Migelek herensugea bezala. 

hankarin ik hanka 10. 

hankarte (orobat hanka-arte g.er.) 1 iz hanken artea. ik hanka 1, 26 eta 35. Beste bati baloia hankartetik pasatu 

eta gero. Otsoek buztanak hankartean sartu zituzten, arrapaladan alde egiteko. Rosa andrearen moduko emazte bat atean bere zain 

lanetik nekatuta itzultzen zenean, umeak hankartetik bueltaka. -Niri albistegiak esaten duena hemendik pasatzen zaidak -gaineratu zuen 

Txantoi txikiak, eskuineko eskua hankartetik pasatzekoa eginez. 

2 hankak biltzen diren gunea. ik iztape. Hankartean haustura ikaragarria zuen eta ezin zien inolako moldez hesteei eutsi. Nik 

ordura arte ez nuen erarik izan emakumeen hankartea bertatik bertara ikusteko. Hankartea hartu dio ahoa belarrira hurbildu bitartean. 

Begiak itxita, eskua luzatu zuen eta nire hankartean tente zegoen zakila bilatu. Hankartea garbitu zion bi pertz bete ur berorekin, eta 

gero izarekin lotu zizkion sabela eta bagina. Alazneren hankartea berearen gainean zegoen. Hasanek gogotik besarkatu zuen, 

emakumearen hankartean barneratu, eta kanoia hartara zuzendurik, harresiaren kontra tiro egin, eta halaxe porrokatu zuen gaztelua. 

Hanka-artea estaltzen duena eta, agertzekotan, beste gizabanako bakan batzuen aurrean eta ezkutuan betiere. Bat-batean niregana 

inguratu zen Karmen, eta, eskua nire hankartera eramanda, besarkatu nahian hasi zen. Bitartean mihia izterretatik eta hankartetik 

pasatzen dit, gutiziaz, guztiz irekia nago. Hanka-arteko koskorretatik darion maitasuna zeinek jasoa falta eta bakarlanean, eskulangintzan 

edo autonomo gisa aspertua dagoen gizasemea putatara joaten da. Baina nik ezin nuen begirada kendu emakumearen titietatik eta 

hankarteko ileetatik. Bihotzekoa esaten dioten baina berez hankartekoa den generoari esker. 

[3] bere hankartean (3); buztana hankartean (6); hankartean jarri (6); hankartean sartu (3); hankarteko ilea (3); hankartera eraman (3); hankartetik 

sartu (4)] 

hankasartze ik hanka 25. 

hankasoinu ik hanka 26. 

hankatarte ik hanka 27. 

hankatxo iz hanka txikia. Gnomoa ostikoka ari baitzen maskurrez beteriko hankatxoekin. Barrenean saguen hankatxoen 

oinatzak ikusten ziren. Ukitutxoak egiten dizkiote elkarri aurreko zein atzeko hankatxoekin. Emakumeak betaurrekoen hankatxoa zinta 

isolatzailearekin itsatsita zuela ikusi nuen.

hankatzar iz hanka handia. Harryk atzera bota behar izan zuen burua haren aurpegi erraldoiari begiratzeko: antzinakoa zen, 

tximino-antzekoa eta bizar mehe luze-luzea zuen, bere azti-jantzi dotorearen barreneraino iristen zitzaiona; azpi-azpian, ganberaren zoru 

leunaren gainean, bi hankatzar gris ikusten zitzaizkion. Hankatzar haiek handik kentzeko. 

hankazabal ik hanka 28. 

hankazain ik hanka 30. 

hankazgoratu, hankazgora(tu), hankazgoratzen du ad azpikoz goratu. Lege zitala zen; izan ere, ohiturak 

gordetzeko, natura hankazgoratzen zuen, ohituren jatorria naturan dagoelarik. Fisika klasikoaren oinarriak erabat hankazgoratzen 

zituela. Hobe nuela, alegia, botila erdi hutsak ikusteko ohitura ezkorra beste baterako utzi, baldin eta ez banuen Pariseko egonaldi 

erromantiko hura hankazgoratu nahi. Honelako interpretazio guztiek dena hankaz goratzen dute arrazoi makurrez. Naturaren berezko 

ordena erabat lardaskatuz, nahasiz, suntsituz eta hankazgoratuz. Estatu Batuetako interes-tasak igotzen badira, edo tokiko ordainketabalantzak 

behera egiten badu, hankazgoratuak gerta daitezke kapitalen fluxuak. 

hankazpi (orobat hanka azpi) iz oinazpia. ik hankape. Ote mordoen gainera jauzi egin, eta halare lasai; hartaxeraino 

kailutuak hankazpiak. umeek hankazpian zanpatutako lore txuriek. Vespan, hankazpian, soinua eramaten zuen Gelatxok. Egurenek 

saxofoia hankazpian eramaten zuen. Bere kaparen barrenak hanka azpian katigatu, eta estropezu egin zuen. Trenez, berriz, zakuan 

gaztainak bezala joango zara, lagun bat hankazpian eta bestea buru gainean dituzula. Oinarrizko eskubideak ez ezik, gure eskubide 

politikoak ere hanka azpian hartzen dituzte. 

hankoker ik hanka 22. 

hankutsik ik hanka 17. 

hanpadura 1 iz hanpatzea. Hanpadurak beheiti egin dik, behinik behin. Paparpean, kamisetaren hanpadurak iradokitzen zituen 

malkarrak ere belzturik ote zituen. Eta, haren begitarte eder lasaian, haren lepoaren hanpaduran, halako izu-ikara lauso bat ageri zen 

gauza higuingarriez elikaturiko gizon haren aurrean. Erraz askatu zuen bonbilla zaharra, eskuetan erabili zuen, hementxe, kristalaren 

hanpadura hau, xahartu egin haiz. 

2 irud Familia giroko kontuekin batera, hanpadurarik batere gabeko estiloan beti, faxismoaren gorakadaren eta Bigarren Mundu 

Gerraren garaiko Italiaren kronika zintzoa idatzi zuen Ginzburgen bere nobelen bitartez. 

hanpatsu izond hanpatasunez betea. ik hanpurutsu. "Ni nauzu" esan ala ez egon nintzen, baina hanpatsuegia iritzi nion. 

Agur ekitaldi ofizial hanpatsua egin zuen Euskaltel-Euskadi taldeak eta talde hori laguntzen duten erakunde ofizial denek, atzo eguerdian, 

Derion. 

hanpatu, hanpa, hanpatzen 1 da/du ad puztu, bete; harrotu. ik hantu. Burua atzera bota eta arnasa hartu zuen 

bularra hanpatuz. Cécile Andereñoa, harakinaren alaba, behin ere ezkonduko ez dena masailpeko gurintxoak hanpatuak dituelako. Bisaia 

odolez hanpatzen ari zitzaiola ohartu zen, erran nahi baita, lotsagorritzen ari zela. Hezetasunak hanpatutako ateen danbateko eta 

mailukadak. Ez ahal gira halere ogia bezala hanpatuko! Hegazkinetik jaistear ginela, andereak leihotik metropoliko bide nagusiak autoz 

hanpatuak susmatzen zituela erran zidan. Klase borrokak alabaina ez zituen sakelak urrez hanpatzen, alderantziz beharbada. Nire gela 

ke eta erretxina usain magiazko hartaz hanpatzen zenean. 

2 irud Ahotsa hanpatzen du, norbait imitatzen ariko balitz bezala. Hitz horiek urguiluz hantu, hanpatu ninduten. Goiz nabar haietan 

hatsa bahitua, antsiaz hanpatua eta izerditan iratzartzen nintzen. Ohe estaliaren pean kukutu orduko, egunean zehar hanpatu desira 

lehertu zen. Euskal Herriaren eta Euskararen amodioz zartatzeraino hanpatu testuak eskaintzen. Senperetik higitu gabetarik, Amerikak 

burua hanpatzen zidan. 

3 (era burutua izenondo gisa) Praken goiko botoiak askatuak zituen, sabel hanpatu hura estutzen baitzioten. Karkara gordina 

askatzen zuen noiztenka, etxekoei maleta hanpatu batetik ilkitzen zituen opariak banatzen zituela. Betazal berde hanpatuen tolesetan. 

Itsaso Beltzean nekez eta poliki zebiltzan itsasontzien oihal hanpatuak bezala. Azken batean, argumentuaren sortzailea nintzen, 

istorioaren egitura niri zegokidan, halaxe esaten nuen neure artean, neure buru hanpatu-harrotua Hollywood-en ikusten nuela. Ahots 

hanpatuz, polboroiak jaten ari balitz bezala. "Zurea duzu eraztuna", esan zidan modu goibel eta hanpatuan. Estilo hanpatuko txosten 

korapilatsu bat. Zazpi orri, Ekonomi eta Ogasun Departamentuan ohi duten babo-hizkera hanpatuan. Hitz hanpatuzko parrastada batez. 

Idazle izan nahi dutenek, kazetariek, politikoek haren lirikotasun hanpatua imitatzen dute. Melanie-melodie: errima hanpatua. Adibidez, 

has "du", John has read the book "Jonek liburua irakurri du" perpausean, baina ez does (hanpatua), John does read books "Jonek liburuak 

irakurri egiten ditu" perpausean. 

4 (era burutua izen gisa) handitua. Hiri bereko biztanle batek talo handi baten tamainako hanpatua zeukan bizkarrean. 

[3] esaldi hanpatuak (3)] 

hanpatuki adlag hanpatasunez, era hanpatuan. Nire maitea, abesten du Teresak, poetaren ohean ikasi zuen ingelesezko hitz 

silababakar lodia hanpatuki esanez. 

hanpatuxko adlag adkor hanpatu samar. Ahalketu egin zen, aitortzaren xalotasunak berak egiten zuen esaldia hanpatuxko. 

hanpatze iz puztea, betetzea; harrotzea. Hanpatze batek hartzen gaitu aditzearekin arrotzeri gure Eliza Euskal Herriko 

ederrenetarik dela. 

hanpurus izond harroa, handiustea. Janinak ez zuen Chadefaud hanpurusa begiko, nahiz eta gerla aitzineko urteetan [...] 

harekin oheratzen zen erregularki. Esnetegiak hor daude, hanpurus, gauez ene izuarazteko, baina laborariak ez dituzte den mendrenik ere 

gibelatzen. 

hanpuruskeria iz harrokeria, handiustekeria. Zifra horiek kontutan hartuta, ulergarriak ziren Alfonso XII.a ume-purtzilaren 

harrokeriak eta hanpuruskeriak; eta ulergarriak ere, nola ez, karlisten arteko kezkak eta beldurrak. Eta lehengo ohituretan zirautenak,

etxearen estiloa beste bat zela ulertu ez zutenak, oraindik ere hanpuruskeria, milikeria eta gibelaldea nahi zutenak, [...].gainerako 

guztiok munduko tentazioen aurrean hain ahul egiten gintuzten hanpuruskeriei eta desirei uko eginarazten ziona. 

hanpuruski adlag Eta horrek, niri, ene libertate intelektualaren atxikitzeko balio izan dit, hanpuruski errateko. 

hanpurutsu izond hanpatua, handiustea. Harekin ezin zuen esaldi hanpurutsurik erabili. Arvilleko jauna ongi mintzatzen zen, 

halako poesia hanpurutsu samar baina eraginkor batez. Izenburu hanpurutsuen azpian arrunkeria baizik ez zegoen gogotik. · Hona non 

etorri diren asiriarrak indarrean, beren zaldi eta zaldunengatik harro, beren oinezkoen indarrarengatik hanpurutsu. 

hantatze iz maizko harremanak izatea. Hizketa ona hitzezko helantza, egokiera, kausitze eta hantatze zorionekoen misterio 

pozezkoz egindako arrosario azkengabea da. 

hantazio iz hantatzea. Azala zuri zilarkara zen, gainukitu horizurbil arin batekin: ez zirudien bero zenik, baina ez zegoen nahasterik 

hantazio luze eta are kimikaz landako batek familiar bilakarazi dizkigun metaletariko ezeinekin ere: kobrea, zinka, aluminioa. 

hanteria iz hantatzea. Horra ongi izate eta bake luzearen hanteria, barnean baita lehertzen, eta ez azaleratzen zergatik den hiltzen 

gizona. 

hantu, hant(u), hantzen 1 da/du ad hanpatu. Bular ttipiko bi neska solasean, batek hantu nahi zituen, besteak ez. Txorkatila 

hantua dauka. Elurteek lurrak hanturik ezarri dituzte. Ontzi handiak / belak hanturik / urean hegaldatzen dira. Hitz horiek urguiluz 

hantu, hanpatu ninduten. Bularra harrotasunez hanturik. Bihotza bozkarioz hantua, gogoa arin-arina... Mariaren orro desesperatuek 

ezkaratza hantu zuten. Porru ederrek deusen gosturik etzuten, urez hantuak dudarik gabe! Urez hanturiko lainoek multzo trinkoa 

osatzen zuten. Eskuz bildu caporal tabakoz hantu zigarroa aho zokoan zintzilik. Betazalak plomuz hantuak neuzkala nabaritu arte 

irakurtzen aritu nintzen. Handik gutxira ponpierrek aintzirako lohi hiletarik gorpu urez hantu berdatua jalgi zutela miretsi nuen. Ez dut hitz 

hantu eta puztuen beharrik. 

2 (era burutua izenondo gisa) Handikeriazko amets hantuetan galdurik. 

hantura 1 iz gorputzaren zati bat, eritasunen baten ondorioz, hantzea edo handitzea. Botikak hartu beharra 

dauka gaixoak, kortikoideak eta beste, hantura galarazteko, eta alergia eragin diote. Begietako erre-hantura ematu baitzion. Partida 

osteko hantura jaitsitakoan eskuak hobera egingo zion itxaropenetan. Zain baten hantura da. Hepatitisa, bestalde, gibeleko hantura da. 

Zurrumurrua zebilen bazekiela beteria aienatzen, hanturak desegiten, eta soin ataletako oinazeak kentzen. Zimur ñabarrak ezpainen 

hantura sukartuaren bi aldeetara, ezpondak, sator-zuloak. Sinobialaren hantura kronikoak giltzadura-kartilagoa granulazio ehunez 

ordezten du. A20 entzimak hantura sortzen duten gaixotasunakgeldiaraz ditzake. Celebrex hanturaren kontrako botikak bihotz-hodietako 

arazoak eragin ditzakeela. Hesteetako hanturazko gaixotasuna da [Crohn-en gaitza]. Indar-husturik zagon, biriketako hanturak (oedeme 

pulmonaire) joa. 

2 diru hantura inflazioa. Diru-hantura berriz azkartuz doa, hein batean atxikia zena aspaldixkoan. Diru-hanturaren goratze 

horrek joko guzia nahasten du. 

[3] hanturaren aurkako (6); hanturaren kontrako (6); hanturaren kontrakoak (7); hanturaren kontrako botika (3)] 

hantuste [117 agerraldi, 35 liburu eta 6 artikulutan] 1 iz handiustea. ik handikeria.Gero eta jasangaitzago egiten 

zaizkit gazte jende horiek, beren tonua, beren hantustea. Antzerkigile gipuzkoarrak euskararen mundura ekarri ditu zazpi bekatu nagusiak 

amorrua, lizunkeria, zuhurkeria, bekaizkeria, nagikeria, hantustea eta tripazainkeria. Zinema hantusterik gabea. Hantustea da, gizakiak 

bere burua zuzen den baino gehiago balioestetik sortzen den Poztasuna. Hantustezko plantak eginez. 

2 izond handiustea. ik hantustetsu. Gurrea, nire manupera ikastun ibilitako ergel hantuste bat. Haren irribarre hantustea nire 

jakin-ezaz trufatu zen. Helburu hantuste samarra iruditzen zitzaion hori Olatzi. bere jakituriaren gailurretik Mathilderen uste eta heziketahutsuneak 

zirikatzeko modu hantustea. Etxe multzo hantuste honi "hiri" erraten diozue harro-harro, baina nik bezain ongi dakik herri 

puta bat baizik ez dela. 

3 (hitz elkartuetan) Hantuste aurpegieraz begiratu zidan, "Alferrik zaude zain", esan nahiko balit bezala. Hiriak betidanik izan duen 

hantuste famaz. 

4 hantusteko handiustekoa. Monikari hantustekoa iruditu zitzaion imintzioa. Kunderarengan hain ohikoa den modu serio eta 

hantusteko samar horretan. 

[3] lehengusu hantusteak (9); hantusterik edo apaltasunik (3)] 

hantustekeria iz hantusteari dagokion egite gaitzesgarria. Zer dela-eta aditu zituen, hain eraman handiz, ni bezalako 

mukizu baten hantustekeriak 

hantustetsu izond hantustez betea, harroa. Hain neska hantustetsu eta destainariak. Handiespenak hantustetsu egiten du, 

errazki, handietsia den gizona. Geroztik bederen hantustetsu zebilen bere maitale berri bakoitza hiru aldiz hartua omen zelako bere 

amodioaren saria eta promesa. Eta hark bakarrik zuela, ozar eta hantustetsu, bere gaineko existentzia baterako eskubidea. 

hantustetu, hantuste(tu), hantustetzen da ad handiuste bihurtu. Oztopo hori gaindituko duzu agian, ez zaitez ordea 

suntsituko duzulakoan hantustetu: Jainkoaren amodioa garaituko duzu, ez ordea deabruaren beldurra. Haren durduza hanbatenaz zen 

handiagoa, non adiskideen aurrean arrunt libro zelakoan hantustetua baitzen. 

(hantxe) adlag 

[7] hantxe abiatu (8); hantxe ageri (13); hantxe agertu (22); hantxe agertzen (7); hantxe amaitu (19); hantxe aritu (9); hantxe aurkitu (34); hantxe 

aurkituko (12); hantxe aurkitzen (10); hantxe azaldu (9); hantxe baitzegoen (18); hantxe baitzeuden (9); hantxe bakarrik (8); hantxe berean (9); 

hantxe bertan (184); hantxe bizi (28); hantxe bukatu (13); hantxe da (10); hantxe dago (49); hantxe daude (15); hantxe eduki (8); hantxe egin (27); 

hantxe egiten (14); hantxe egokitu (8) 

hantxe egon (70); hantxe egongo (23); hantxe egoten (27); hantxe eman (9); hantxe ematen (12); hantxe eseri (18); hantxe eserita (20); hantxe eta 

(7); hantxe ezagutu (18); hantxe geldi (13); hantxe gelditu (65); hantxe geldituko (7); hantxe gelditzen (10); hantxe geratu (106); hantxe geratuko 

(17); hantxe geratzen (26); hantxe geunden (9); hantxe ginen (7); hantxe hartu (7); hantxe hasi (16); hantxe hasten (8); hantxe hil (36); hantxe hilko 

(14); hantxe ibili (12); hantxe ikusi (44); hantxe ikusten (21) 

hantxe izan (25); hantxe izango (23); hantxe jarraitzen (24); hantxe jarri (16); hantxe joan (14); hantxe lotu (9); hantxe nago (8); hantxe nengoen 

(39); hantxe neukan (8); hantxe nintzen (12); hantxe nire (7); hantxe nuen (12); hantxe sartu (15); hantxe segitu (8); hantxe segitzen (12); hantxe

sortu (7); hantxe utzi (49); hantxe zain (9); hantxe zegoela (19); hantxe zegoen (232); hantxe zen (25); hantxe zeudela (12); hantxe zeuden (90); 

hantxe zeukan (17); hantxe ziren (40); hantxe zutik (21) 

hantxe geratu nintzen (16); hantxe nengoen ni (11); hantxe hil zen (16); hantxe geratu ziren (12); hantxe gelditu zen (26); hantxe ikusi nuen (12); 

hantxe egon ziren (7); hantxe ikusi zuen (8); hantxe egon ginen (9); hantxe hasi zen (9); hantxe jarraitzen du (9); hantxe egon zen (24); hantxe utzi 

zuen (7); hantxe egoten zen (12); hantxe egon nintzen (11); hantxe geratu ginen (8); hantxe jarraitzen zuen (8); hantxe agertu zen (9); hantxe eseri 

zen (7); hantxe geratu zen (54); hantxe utzi nuen (8); hantxe gelditu nintzen (10); hantxe ikusten nuen (7); hantxe amaitu zen (10); hantxe aurkitu 

zuen (9)] 

hapataka adlag itsumustuan, arrapaladan. Hapataka jan genuen. Desert Inneko behatzaile guztiek, Jackie bitxiki lau 

hanketan bermaturik autoaren atzealdera hapataka lehiatzen jarraitu zuten. 

haplotipo iz Bada era horretako joera mordoa, halako edo halako HLA haplotipoarekin loturikoa. 

happening iz bat-batean eginiko ikuskizuna edo festa. Orro bat da ekintza hori, happening handi bat, bere isilean. Lehen 

astean bertan, artean ez berak ez nik alemanez tutik ez genekiela, sekulako happeninga egin genuela bere gelan. Happeningaren 

kontrakoa, hortaz: ez du epatatu nahi; beste konplizitate balizko baten bila dabil apika ikusle ernearekiko. Artista gazteen lanetan 

espezializatu zen, margo-lanetan batez ere, baina baita eskultura eta instalazioetan ere, eta orobat zenbait happeningetan, Ikuskizuna, 

Wellesena bezalaxe, baina ez happening bat egiteko, errealitatea manipulatzeko baizik. 

haptiko izond ukimenari dagokiona. Beste muturrean, polo haptikoa (ukimenezkoa) dago. Ikuspen optikoaren eta ikuspen 

"haptikoaren" (edo "ikusmenezko ukimenaren") arteko banakuntza. Pertzepzioaren ikuspegitik, ikusmenezko pertzepzioari eta pertzepzio 

"haptikoari" (ukimenarekin eta gorputzaren mugimenduekin loturik doan pertzepzio moduari) dagokio batez ere espazioa. 

haptonomia iz umekiarekiko komunikazio metodoa, amaren sabelean zeharko ukitzeaz gauzatzen dena. 

Haptonomia atsegin zuen eta, gazte-gaztetatik, baieztapen apodiktikoak esaten zituen, sekulako trebeziaz. 

har 1 iz gorputz luzea, biguna, zilindro erakoa eta uzkurgarria duen animalia txikia; batez ere, gero 

intsektu bihurtzen dena. ik beldar, zizare. Fama handiko bi fraideren bihotzetan sartu nintzen harra sagarrean bezala. 

Bertagotik aztertzen hasi eta atzamar artean desegin zitzaidanean, izaki biziduna zela ohartu nintzen, zizarea zela, edo harra, edo 

horrelako zerbait. Harra bezala luzatuz eta uzkurtuz. Erlauntza narratsean laster nagusitzen direla harrak eta zomorroak. Jesusek berak 

esan zuen ni harra bezalakoa naiz, eta interpretazio zuzenenak dio tximeleta bihurtuko zen harraz ari zela. Jateko [...] ona, hala nola 

harra apoarentzat, apoa sugearentzat, sugea zerriarentzat, zerria gizonarentzat, eta gizona harrarentzat. Harrak jotako sagar eroriak 

sagarrondo baten pean. ik harjo. Harrak jotako ilarrak bezala. Ardiak agalaxia, ikara, scrapiea, harrak buruan edo errapeetako mina 

dutenean. Bete-betean jo nuen, eta burdinazko kakoa besterik ez zen geratu, harra bezain biluzik. Hizkuntzak barnean du zulora 

eramango duen harra, ez da kanpora begiratu beharrik, eta har horrek eragozten dio benetan hizkuntza komunikatibo erabilgarria izan 

dadin. Haragian harrak sortuko al zaizkio! Hilobi-harrei lapurreta egiten diena. Aipatu har horren geneen erdiak gureak bezalakoak dira. 

2 (izenondoekin) Har txiki batzuen antzekoak dira, hankarik gabekoak. Denen begi bistan egoten den sagarra bezalakoxea baita, 

kanpotik eder eta barrendik har beltzak joa. Izaki berde argia inguratzen zuten har zuri malatsen dantza urguilutsua. Bero eta xamur 

zeuden, zuku azukretsu gozoan lehertzen ziren har zuri gizenez josiak. Bev-ek zikina kendu ahala, zauria har zuri batzuek hartua dutela 

ikus dezake, buru itsuak kanporantz zabuka ateratzen dituztela. Diote, hobe dutela Jainkoaren aingeruen bazka bezala finitu, lurreko har 

zikinen janari baino. 

3 (mota adieraziz) Tabako-hostoen harrak astintzera. Caenorhabditis elegans izeneko har txiki batek, 19.100 gene ditu. 

3 irud Ni, berriz, har naiz eta ez gizaki, jendeak iraindua, herriak mesprezatua. Arrastaka etorri zitzaionean ere, barkamen eske, 

barrengo harra ito ezinean. Barrengo harrak ez die bakerik ematen. Eta berriro ere barne-harra ausikika zuela. Orduan, barnean hozka 

nuen harrari eutsi ezinik, zera galdetu nion: [...]. Oso gutxi da; baina gosearen harra kentzeko lain baduzu. Inorekin hitz eginez gero, 

atsedena emango zion harrari. Odolean neramala zaletasunaren harra. Jakin-minaren harra ari zitzaion etengabe induska. Neu ere 

lotsatu nintzen hura hartzekotan izan nintzenean, ni baitan erruaren harra baineraman. Baina dudaren harra barruan geratu zitzaidan. 

Zalantzaren harra barruan, guk geure burua salbatzeari eutsi behar genion, ostera. Eta nola pizten zitzaidan bekaitzaren harra arimaren 

bazter batean, hitz haiek aditu orduko! Ordurako, ordea, umeak barruan zeraman trikitiaren harra. 

4 (informatikan) Jadanik, baina, euren ordenagailuetan harra aurkitu dutela jakinarazi dute hainbat erakundek. Nahikoa da 

erabiltzailea Internetera konektatzea harra haren ordenagailuan sartzeko. Baina adituen arabera, [Sasser] harrak ez ditu aparatua edo 

bertan dauden artxiboak hondatzen. Alemaniako adituen esanetan, astebetean harraren lau bertsio agertu dira. 

5 errrotako atal bat. -Amona, errota ez dabil, kraskatua du harra. 

6 gatzari harra egin Juan Inazio Iztueta hona ekarri zutenetik, ordea, gatzari harra egin zaio. Hirusta batek ez dik egundaino 

trinitatearen zera hori argitu, eta ez nikek harra egiten zaion gatzez ondutako janaririk nahi. · Zeren eta kontzientzia hertsiaren 

gatzontzian ere harrak sor baitaitezke. 

7 harra egin "Bazkalordua!_harra egin zaio horri hor barruan", pentsatu nuen, baina ez nion esan. Harekin berba egiteko behar kasik 

jasanezineko baten harra egin zitzaidan sabelean. 

8 harrak gobernatzera (eraman, bidali) hil. Baina gau hartan ez ziren azaldu, ez zuten ziegetan joka jardun bana hartu eta 

harrak gobernatzera eramateko. Bi kinki-marjinatu-ero-gizajo etxe batean sartu, bertako guztiak garbitu, eta gero eurak bidaliko dituzte 

harrak gobernatzera. 

9 kontzientziako har (orobat kontzientziaren har) Baina azken galdera bat neukan hozkaka, kontzientziako harra 

bezala. Anshelenganako maitasun handi batek hartu zuen Avigdor, lotsarekin, kontzientziako harrarekin, larritasunarekin batera. Zure 

kontzientziako harra isilarazi nahian hark lapurtutako dirua bere lekuan jartzera zoaz. Kontzientziaren harra ausikika hasten 

zitzaidanean. 

10 zeta har (orobat seda har) Zeinahi ere arlotan sartzen zela, mahastiak zein zeta-harrak. Ardoari buruzko ikerketak; zetaharraren 

eritasuna. Seda-harraren kuskuaren antza. 

[3] barneko harra (3); barrengo harra (3); barruko harra (5); harra asetu (3); harra barruan (10); harra berriro (3); harra bezala (5); harra egin (3); 

harra ito (3); harra sentitu (3); kontzientziako harra (3); kontzientziaren harra (8); nuen harra (3); zalantzaren harra (4); zuzendariarekin harra asetu 

(3); harra asetu ezinda (3) 

barneko harrak (3); barrengo harrak (4); harrak helduta (3); harrak jo (3); harrak jotako (3); jelosiaren harrak (5); minaren harrak (3); jakin minaren 

harrak (3); harren janari (4)] 

(hara) 

handik hara (40); hara abiatu (20); hara agertu (11); hara ba (11); hara bada (55); hara begira (18); hara bestea (55); hara bildu (11); hara biltzen (16); 

hara eraman (51); hara eramango (13); hara eramaten (14); hara ere (11); hara han (19); hara heldu (23); hara heltzean (14); hara hemen (47); hara 

hona (145); hara honaka (17); hara hor (97); hara hurbildu (20); hara iristean (19); hara iristeko (23); hara iristen (12); hara iritsi (65); hara itzuli (28); 

hara itzuliko (16) 

hara jo (13); hara joan (210); hara joandako (11); hara joango (26); hara joatea (23); hara joateko (64); hara joaten (64); hara nola (43); hara non 

(277); hara orain (17); hara sartu (29); hara zein (14); hara zer (160); hara zergatik (29); hemendik hara (26); hortik hara (15)

aina hara non (24); hara joan zen (25); hara non ikusten (19); hona eta hara (15); hara joan behar (12); hara joan nahi (15); eta hara non (124); hara 

eta hona (300); hara hona ibiltzen (13); hara joan eta (35); hara joan ziren (14); eta hara nola (11); joan zen hara (12); hara zer dioen (19); hara joan 

nintzen (14); 

harago doa (13); harago joan (27); haraino iritsi (15); haraino joan (17); harantzago joan (14)] 

haragi 1 iz gizakiaren eta animalien gorputzaren zati mamitsua. Ez odolik, ez linfarik, ez haragirik ez edukitzea. Zuk, 

nire odol eta haragi zaren horrek. Hau bai dela / ene hezurraren hezur, / ene haragiaren haragi! Lepoko haragia oso hazia zuen. 

Haragi errearen usaina. Haragi ustel usaina zegoen barreiaturik, odol eta alkoholarenarekin batera. ik haratustel. Jantziaren azpitik 

haragian, burdinazko uztai, koraza eta ziliziorik gogorrenak zeramatzaten. Zaurietako zornea ateratzen eta haragi ustela garbitzen. 

Gangrena desagertu zen, haragia berritu, zauriak orbaindu eta lehengo osasuna erabat berreskuratu zuen. Haragia etenda agertzen zela 

zenbait unetan, urratua, zanbatua beste batzuetan. Urratu zabal bat zeukan sabel aldean, haragia hezurreraino ebakitzen zuena. Sartu 

zen txir-txar burdina haragi samur hartan, eta kauterizazioa belarritik bekaineraino zabaldu zen. Lepoan bost behatzen seinaleak zituen, 

haragitan barreneraino sartuak. Haragiak marrubizko jelatina bezala mugitzen zitzaizkion. Haragi maxkalak kokospean. Geure haragi 

bizian sentituko bagenu baino are mingarriago zaigula oinazea. Nire denborako lehen hilotzak ikusi nituen orduan, puzturik eta moreturik, 

bi gazte eta mutikoa, ni baino zaharxeagoa, eta goibeltasunaren doinua haragi-haragian txertatu zitzaidan. 

2 (ugaztunena eta hegaztiena jaki gisa) Nondik atera behar dut jende honi guztiari jaten emateko adina haragi? Haragi 

labeldunaren prezioa apaltzen dutelako kanpotik ekarritako abereek. Haragiaren merkaturatzean sartu nahi dute abeltzainek. Europako 

ekoizleen zereal, haragi, esneki eta azukrearen merkatu kuota txikitu egingo da. Haragi erre-arina ari dira jaten. Haragi min-mina 

baitzen platerean zegoen janaria. Lau pote (kontserbatakoak) gurinez beteta, lau pote haragi. Idi opalduak larrutu ondoren, hezur guziak 

kendu, eta haragia pertzara botatzen dute. Indioilar bikainen haragi samurra. Horrek haragi zuria eta samurra ematen die. Okelak eta 

haragi xehatuak ere baziren, ontzi zabal batzuen hondoan, gantz gatzatuzko puskez inguratuak. Haragia xehatzeko makina mekaniko bat. 

Ogi lizuna eta haragi ustela. Edo saltxitxen haragi gordina dastatzen zuten elkarrekin. Han, Berger kalearen aldean [...] haragi egosien 

saltokiak daude. Haragia eta haragisalda jan dudala nire gaixoaldi honetan. Ez du lotsarik anaia gaixoentzat haragia eskatzeko. Arrainik 

ez, beraz; haragi egosia tomate eta piperrekin. Nik haragirako behiak eta behorrak dauzkat Pirinio aldean. ik beherago 7. Barazkien, 

arraien eta haragien artean. Arrain eta haragi nahasketa bat usaintzen ari zen. 

3 (arrainena) Baziren haitzetako barbarinak ere, haragi samur-samurrekoak. Bazen han, marmolaren gainean, izokin bikain bat, 

hasia, bere haragiaren kolore hori-arrosa erakusten zuena. 

4 giza gorputza (arima-ren aurrez aurre) Espiritua prest; haragia ahul. Nire bi nahimenek, bata zaharra eta haragizkoa, 

bestea espirituzkoa eta berria, elkarrekin borrokan eta elkarrengandik alde eginez arima hondatzen zidaten. Zure negarra haragiaren 

araberakoa da, ez espirituaren araberakoa. Haragiaren kartzelatik atera zezan. Gaixotasuna eta zauria ez baitira substantzia, haragizko 

substantziaren ajea baizik. 

5 giza gorputza grinen egoitzatzat hartua. Hara, nire haragi zimur hauek maite izan zenituen orduko hartan. Eta hala ase ahal 

izan zuen honek Catalinarekin bere haragi aseezinaren desira. Zenbatean eskaintzen dun hire haragi hori? Munduak nahiz haragiak 

eragindako tentaldiren bat. Haragiaren grinak menderatzeko. Haragia hilduratzen baduzu, eta deabruaren aurka kementsu borrokatzen 

bazara. Jendea, moralistek eta poetek besterik uste izanagatik, ez dela sekula jostatu haragiarekin, baizik-eta larruarekin. 

6 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Dardara batean jarri zitzaizkion hezur-haragiak, bihotza kolkotik irten beharrean. Izan 

ere, haragi-mamiak higatuta, ez zen azal eta hezur besterik. Haien haragi-giharren mugimendu eta dantzaldien gogortasuna. Zearrak 

haragi-etena du eta ezingo du hurrengo lau astean jokatu. Erraietarik haragi puska bat kendu balidate bezala. Ordurako, nire lehengusua 

haragi multzo odoltsu bat besterik ez zen, hilotz. Hagin artean geratu haragi-pusketa txikiak. Hankak goian jarri zituen une batez, 

galtzerdi haragi-kolore finak eta izter biribilen iturburua erakutsiz. Zapata takoidunak, galtzerdi haragi-kolorekoak. Haragia eta haragisalda 

jan dudala nire gaixoaldi honetan. Gauetan patatak haragi saltsaren ordezkoarekin. Espagetia haragi pikortxoekin. Arrautza 

gogorrak eta haragi orea. Sona handiko haragi pastel beroak. Haragi bolak ziren hango espezialitatea. Paul D-k begiak jaso zituen 

haragi-gisatutik. Haragi-eltzearen inguruan esertzen ginenean. Haragi-industrian aziendari ematen zaion tratua. Nor doakie atzetik 

haragi irritsez? Ez zen gazte lizunen artean haragi-gehiegikerien atzetik ibili. Haragi-tentazio hain sutsua. Lokal hauetan dagoen haragi 

tratu agerikoaren lekuko. 

7 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Garai batean kortsario gisa, giza haragi sal-erosketan. Altxorrik preziatuena, 

emakume-haragi gorria. Irlandatik idi-haragia, kanta askorekin batera. Thailandiatik Malaysiara 12 tona oilasko haragi zeramatzan 

kamioi bat gelditu dute. Hegazti haragia janez ospatu zuten. Islandiatik sardintzarra ekartzen zuen eta balea-haragi gazitu eta lehorra. 

Ore bihurtzen hasitako saltxitxa-haragia biltzeko. 10 000 tona haragi tratatzen dute hildegi horretan. Eta ez dut Luzio izenekorik bat 

bakarrik ere ezagutu hezur haragitan. 

8 haragitarako [9 agerraldi, 3 liburu eta 4 artikulutan], haragitako [8 agerraldi, liburu 1 eta 7 artikulutan], 

haragiko [3 agerraldi 3 artikulutan] Haragitarako behi-haziendatako abeltzainek. Haragitarako 50 behi ditu eta 50 hektarea 

belardi inguru. Haragitarako zaldi ederrenak saldu dira 1,60 eurotan kiloka. Azienda eta ganadua ondasuna eta irabazia dira, eta 

haragitarako, hots, dirutarako hazia eta gizendua. Bereziki ardi esnedunak hazten dituzte baserrian, baita zenbait haragitako behi ere. 

Japoniak haragitako berriz arrantzatu nahi duen zere txikia balea (Balaenoptera acutorostrata). Laborari etxe hauek bakotxak bere 

berezitasuna daukate, baratzeki, esne edo gasna ala haragitako egin hazkuntza. Behi hazleak daude, haragitakoak. Auzoan asto bat 

zeukan andre bati astoa kendu eta haragitarako erabiliko genuen. Duela 14 urte hartua du eskutan laborantza etxea haragiko behiak 

haziz. Orai izan behar dituzte 5 000 behiz goiti haragikoetan. 

9 haragizko Gurutzetik harrigarriro irten zen ahotsa entzun zuen bere haragizko belarriz. Onartu beharko dugu ez dagoela familien 

haragizko loturak baino gauza eztiagorik. Haragizko maitasunak eta diru-goseak eraginda. Haragizko maitasun mundutarraren 

eraginez. Emakumezko bat azaldu zen jujearen aurrean, salatzeko berak ere haragizko harremanak izan zituela nirekin. Gu haragizko 

atsegina hartzen ari ginela. Deabruak, bada, haragizko tentaldi bortitza eragin zion. Haragizko irrits maltzurra. Haragizko bekatuaren 

itsuskeria eta zikina. Haragizko bekatua egiten ari zinetela, alegia! Deabruaren ikaragarrizko tentaldia jasaten ari zen -ez haragizkoa, 

espirituzkoa baizik-. · Hezur eta haragizko pertsonaia sendo, sinesgarri eta ñabardurez beteak. Hezur-haragizko gizon-emakumeek. 

10 haragi bizitan [9 agerraldi 7 liburutan], bizian [agerraldi 1 liburu 1ean] Mihia haragi bizitan. Bihamon goizean, 

hezurpila kizkali eta errauts artean, hantxe zegoen Salkindariren gorpua haragi bizitan. Batetik zauriek: hor daude, ezin uka, inguruak 

oraindik handituta eta haragi bizitan, baina kanpoan mintz fina osatu da. Nere oinazea haragi bizitan erakutsiz. Hain da bortitza 

zenbaitetan hurkoaren sufrimenduak geure baitan sortzen duen larritasuna, non bai baitirudi geure haragi bizian sentituko bagenu baino 

are mingarriago zaigula oinazea. 

11 haragi egin ik haragitu. Kristo gizon egin zen eta haragi egin zen. Eta hitza haragi egin zen. Hitza gure bizitzan haragi 

egin dadin nahi dugunok. Elezaharretakoen antzeko adiskideak gintuan, Kastor eta Polux, onean eta txarrean elkarren lagun hogeita lau 

urtez, adiskidetasunaren ideia haragi egina gintuan. · Munstroak hezur eta haragi egiten dira gauaren kontrako trabesean galtzaile 

gertatu direnen garunetan. 

12 haragi euli Purpura-koloreko bi apo handi eta heze hildako haragi-euliak irensten eta tripa-festa egiten ari ziren. "Haragi-eulia", 

esaten du Bev Shaw-k. 

13 haragi pilotatxo albondiga. Haragi-pilotatxoak egiten bukatu, irinetan pasa eta frijitzen hasi zen. 

14 haragi uzte Goratu barauak eta haragi-uzte legeak, garizuma, lau-arao aldiak, bijili egunak, ostiralak eta larunbatak; gora 

ditzagun ere penitentziak, bai barrukoak bai agirikoak. 

15 haragi xerra Haiek denek tailarinak eta haragi-xerrak eskatu zituzten. Haragi xerra eder bat jan behar nuen, konbatearen 

aurretik, esan dio bizarginari. Beste batzuetan, berriz, butano koskor batekin bertan egiten dugu zeozer: haragi xerrak frijitu eta 

antzekoak. Gehixko egindako txuleta edo haragixerra lehor gihartzuren batekin. 

16 harri eta haragi harri eta zur Haize leunak doinu bat ekarri zion Almari, biolinez jotako doinu bat, eta harri eta haragi utzi ere 

bai; ezaguna egin baitzitzaion, berak ere bere gazte urtetan behin baino gehiagotan jo eta kantatu baitzuen. Hain izan zitzaion gustagarri

ezain estonagarria non, geldi eta zurrun, harri eta haragi, gatz eta hezur eman baitzuen orkestrak Mozart jotzeko behar izan zuen 

denboraldia, bihotza pozik, alai eta jaieratsu ordea. 

[5] giza haragi (7); haragi bizia (10); haragi bizitan (11); haragi egin (8); haragi egosia (9); haragi erre (7); haragi errea (9); haragi errearen (11); 

haragi etena (7); haragi fresko (5); haragi gordina (6); haragi gorri (6); haragi gorria (6); haragi gorriaren (5); haragi hori (7); haragi pixka (7); haragi 

puska (28); haragi puskak (6); haragi ustela (8); haragi zati (12); haragi zatia (5); haragi zatiak (5); haragi zuri (5); haragi eta odol (8); hezur eta 

haragi (6) 

giza haragia (7); haragia jan (8); haragia jaten (11); seme alaben haragia (5); haragizko bekatua (5); hezur haragizko (26); hezur eta haragizko (9); 

hezur haragizkoa (8)] 

haragidura iz haragizko egitura, mamia. Descartesek nahiago du bere gorputz propioa ere machine composée d´os et de 

chair gisa ikusi, bere haragidura gerta ez dakion arrazoiaren galbahetik pasatu gabeko iruzurra. Hor da, ene ustez, literaturaren 

haragidura, beste oro horren ondorioa izateraino. 

haragigabe izond haragirik ez duena. Hura bai amodio haragigabe eta "platonikoa", Donostiako señorito sasi-jakintsuek 

esaten zuten bezala esateko. 

haragigabetu, haragigabe(tu), haragigabetzen 1 da/du ad haragia kendu. Erabat haragigabeturiko hezurrak. 

2 (era burutua izenondo gisa) Hezur haragigabetuen gainean. 

haragijale izond/iz elikagaitzat haragia duena. ik karniboro. Nola landare haragijaleek intsektu buruarina atzitu eta 

hondarreraino ezeztatzen duten. Ur-ipurtatsa ugaztun haragijalea da, tamaina txikikoa. Estegosauro baten eta dinosauro haragijaleen 

aztarnak ere aurkitu ditugu, besteak beste. Horregatik hazi eta gizendu dira izugarri zubipeetako arrainak, lupinak eta korrokoiak batez ere, 

haragijale baitira. Haragijale deitu nahi ditugun animalia horiek ez direlako guztiak haragijale. Stalingrado zulo beltza zen, zulo 

eskerga, zulo kabugabea, zulo haragijalea. Gizakiak txakala bezalako haragijale batetik zakur orojalea atera du. Haragi-usainak 

haragijaleen jangura pizten du eta animalia ehizara bultzatzen. Kongoko pigmeoek «haragijaleen gaixotasuna» dute. 

haragikara izond haragi itxurakoa. Eta besterik esan gabe, musurik eman gabe alde egin du niregan beste lurrikara 

haragikara bat eraginez. 

haragikeria iz haragiaren atseginkerien gurari eragabea, haragizko bekatua. ik lohikeria. Ariman 

haragikeriaren suaren ukiturik txikiena sentitzea. Izan ere, espirituko azpikeriari antzeman ziona ez zezakeen haragikeriak engainatu. 

Zaila izaten dela neska gazte bat haragikerian jardun eta gero, hartuko duen senarra horretaz ez konturatzea. Ez hiltzeko, ez 

haragikeriarik egiteko, ez biraorik esateko, eta etsaiak maitatzeko. Gailurraldean satiroak bizi dira, haragikeriara emanak diren gizon 

anker basa batzuek. Egiaztatu dut, ni bezala haragikeriarako jaioa izanez gero, alferrikakoa dela hesiak jarri nahi izatea: desira sutsuek 

berehala hausten dituzte. 

haragiketa adlag ipar haragi bila. Eta jakinik zer gertatua den, amak igortzen naik haragi-keta. 

haragiki iz ipar haragia, okela. Beharrik lekuko jendeek laguntza ederrak emaiten baidituzte: artzain laborariek urtero eman ardi 

eta beste haragiki, barazki, esneki edo jauntzi. 

haragikoi izond haragikeriak menderatua dagoena. Gizon haragikoia zela. Gizon haragikoi eta tripazale bezala. 

Jarrerarik haragikoienak erakusten zituzten gorputz biluziak marraztuz. Pentsamendu haragikoi bakar bat ere ez baitzuen pizten. Eta 

batbatean Iparraldera aienatzen dira, urruti, eguratsean galduak atseginaldi haragikoi batez astinduz aidea hileta soinuan joaki taldean. 

Merezimendu osoz nireganatu dut libertino lizun haragikoiaren titulua. 

haragikor izond haragikoia. Joana neukan gogoan bat-batean, Creac'heko itzal iheslaria eta ikazten ninduen Maienganako 

sugeldo haragikorra. Beraren izaera haragikorra baieztatzearren. 

haragipen iz haragitzea. Izan ere, Eugeniren ama -hainbeste laidoren jomuga- gizarte burgesaren haragipena da. 

haragitegi ik harategi. 

haragitsu izond haragi asko duena. ik mamitsu; gihartsu. Ezpain haragitsuak, labankaden moduko begiradak. 

Zimeldu egin zitzaizkiola behinola haragitsuak zituen ezpainak. SDko agenteak mihi haragitsua atera eta zilindro ez oso erregularra 

miazkatu zuen. Esku gorri haragitsuak, endaiak ziruditenak gehiago eskuak baino. Haren hankak luzeak ziren eta izterrak haragitsuak. 

Margaret Astor haragitsuak tabernatik alde egiteko gogoa ezkutatzen zuen. Saguzar haragitsuen hegal laburrak. Erakusmahaiaren 

gainean, oilasko lumadunek bularki haragitsua erakusten zuten. Ahoskorda deitzen diren horiek laringean dauzkagun ezpain itxurako 

tolesdura haragitsuak dira. Ahosabai bigunak eta haren luzakin haragitsuak. 

[5] ezpain haragitsu (4); ezpain haragitsuak (10)] 

haragitu, haragi(tu), haragitzen 1 da ad haragi egin. ik haragiztatu. Gu denok salbatzeko, esaten du ergel horrek, 

haragitu da bera. Islam garailearen panteoian, Jainko haragitu kanporatua Ali jainkotuaren forman mozorrotuta itzuli zen isilka. Ehun 

urte pasata printzesa moduan berriz haragituko zela iragarri zion Taibeleri. Lumumba ez zegoela hilda, leopardo batean haragiturik 

oihanean zebilela. 

2 haragi bihurtu. Neure ezbai eta buruhauste haiek guztiak, denbora batean enegan haragitzen zirenak. Garai berezi batean 

haragitu izpirituak zarete biak. Orduan axalez esandakoak, ordea, haragitu egin zaizkit orain. Eta oihu eta kexu haiek anonimoak ziren, 

baina, ene baitarat heldu orduko, neure baitan haragitu, eta ene haragi hartan hartzen zituzten izen-deiturak. Artearekiko sentsibilitatea 

dute bai Isidoro Fernandezek gorpuzturiko Maxek eta baita Kike Diaz de Radak haragituriko Martinek ere. 

haragitze iz haragi egitea, haragi bihurtzea. ik haragiztatze. Edertasunaren haragitzea zen Yvan. Hargatik, 

hontzarekin, ardi trapatuarekin, otso zuriaren haragitzearekin frogatzen nuenez, hala nahi izanez gero, determinismoa ez zen muga,

amodiozko elkartasunaren oinarri eta abiapuntu zehargi baino. Oraindik ez zekiat zer den ere poema bat biribiltzea; ipuin bat harrigarri 

bihurtzea; nobela baten eskeletoa haragitzea. 

haragizkotasun iz haragizkoa denaren nolakotasuna. Esango nuke esan, Txomin Agirrek berak ere ez zuela sinesten 

Joanesen haragizkotasunean, eta arketipo ideal gisa sortu zuela. Urruntasun aristokratikoaren aieru zen nolabait, senar-emazteen 

harreman minari inolako haragizkotasun-kutsurik ez zeriola iradokiko balu bezala-. 

haragizkotze iz haragizko bihurtzea. Haren itzala zen, haren haragizkotze lurtarra. 

haragiztatu, haragizta, haragiztatzen 1 da/du ad haragitu. Estatuaren agintekeria funtzionariorik alprojenetan 

haragiztatzen da eta emaitzak gordinak dira gehienetan. Edertasuna hitz ederrez finkatua, mintzairaren graziaz haragiztatua bezala. 

Ireki nuen bada gutunazala, eta nire susmo txar guztiak hantxe zeuden, krudelki egiaztaturik, gordinki haragiztaturik. Poetak deserosoak 

egiten zaizkio errealitate egunerokoan haragiztaturiko errepublika politikoari. Hemen, arkitektura geometriko modernoak, matematikaren 

perfekzioa harriz eta betoinez haragiztatzen du. 

2 (era burutua izen gisa) Tatuajeak karmaren irudi haragiztatuak dira. 

haragiztatze iz haragitzea. Ministro bat, jende arruntaren aurrean boterearen haragiztatzea dena. Jaungoikoak gure gorputza 

hartuz eta gure artean bizi izanez gauzatutako haragiztatze misterioaren handitasun paregabeak. 

harakai iz haragitako gizenduriko aberea. Zerria, ardia, edo beste edozein harakai hil ondoren egindako tripaki nahasteei. 

Harakaia adaskaria bazen, han geldituko ziren adarrak sotoko pareta zuloren batean, bihar edo etzi sepapotoa edo zena zelakoa zintzilik 

patzeko. 

harakeikatu, harakeika, harakeikatzen du ad [Animaliak, pertsonak bezalaxe, euskaraz, hil egiten direla] okelatarako badira, 

baita pikatu edo harakeikatu ere. 

harakin iz haragia saltzen duen pertsona. Harakinek, mantal zuri handiak jantzirik, zigilu batez okela markatu, garraiatu, 

pisatu eta barra batzuetatik zintzilik uzten zuten, enkantean saltzeko. Ezta harakinek antxumez beteta garraiatzen zituzten bagoiak ere. 

Harakinak eta harategietako langileak. Joxe Mari harakinari Izaskun tabernaria gustatzen zitzaion. Ez, bera ez zen [...] emakume 

buruarinekin marmarrean aritzeko eta harakinaren ilaran bultzaka ibiltzeko sortu. Bere ehun eta hogei kiloak gorabehera, bildots bat 

iruditzen zaigu, bildots otzana, harakinaren labanari begira dagoena. Harakin-amantala eta beisbol-kapela. Harakin-aizkorarekin. 

Harakin elkarteetako bozeramaile eta arduradun gisa. Arizana zelarik harakin aprendizgoan Hazparnen, Akizen eta Capbretonen. 

harakiri iz japoniar erritu suizidioa, sabela ganibet ukaldi batez irekitzean datzana. Jendeak harakiria egiten 

duen leku batekoa duk. 

harako 1 part (izen sintagama baten ezkerrean) hango, delako. Hiri oso bat izana ei zen harako hondakindegia, 

Herbertek esan zuenez, hiri maia bat... Harako tango hura, honela hasten dena: [...]. Egiazkotzat hartzen duzu harako esaera hura: "den 

oro nonbait izan behar du" dioena? Baina zer da ezbeharra ez den harako halabehar hura, derrigorrezko halabeharretan 

halabeharrekoena? Denbora galduaren bila ote nabil, beste harako magdalenazale haren antzera? Harako film hartan esaten zuten 

bezala. Edo zergatik utzi diodan harako tailer hartako nagusiari ziria sartzen. Zerua ortoska eta oinazturaka zegokeen, hain segur ere, 

harako egun txar hartan. Behin Edith-i senar-emazte arteko gure liskarrik garratzenetako batean bota nion harako esaldi nahi gabe sakon 

eta ia mistiko hura: sinetsitakoan ikusiko dut. Segurola zara zu, ezta?, harako Realeko entrenatzaile hura bezala? Harako Xenpelarren 

bertso aldrebes sonatu hartan bezala: [...]. Uste dut begien bistakoa dela harako barne sentimen hark gorputzaren bost sentimenetatik 

jasotakoak sentitzeaz gain, sentimenak beraiek ere sentitzen dituela. Urtebete lehenagokoak nituen Gilenen azken berriak, harako Beñat 

zital hark Garrüzen emanak. Al Mansur, harako indiar mandatarien oparia jaso zuen haren ondoren, Harun al Rachid etorri zen. Abuztuko 

ortziral horretan ere, Anaren beso-papar belztuei so, lau urte lehenagoko harako Mertxe harekikoa zebilkidan gogoan. Kimikari gara, hots, 

ehiztari: geure ditugu harako Pavesek aipatzen zituen "nagusitzaroko esperientzia biak", arrakasta eta porrota, balea zuria akabatzea ala 

ontzia suntsitzea. Ez zebilen batere oker, harako esaera asmatu zuena ere, Apirileko zizea, urrea baino hobea! Neure egin izan dut harako 

Audrey Hepburn hark harako Cary Grant hari erran ziona: "jende aunitz eta aunitz ezagutzen dut jadanik, eta hutsuneak izan arte ez zait 

adiskidantza berrietarako lekurik gelditzen". Eta ez zegoen alferrik egonean harako adar-kopa hura. Izan ere, harako Ez egin adulteriorik, 

ez hil inor, ez ostu, ez gutiziatu eta beste edozein agindu, esaldi honetan biltzen da: Maitatu lagun hurkoa zeure burua bezala. 

2 (izena ezabaturik) Zoriontsuak ez du bizia zuzenean bizi edo sentitzen; zoriontsuak etsi-etsian ezagutu egiten du hau harako 

haren ispilu gisa, eta hura da dakienen batek zoriontasunari buruz kontatu dion filma. Ikasle multzo bat gure etorkizun profesionalaz ari 

ginen ikastetxeko patioan, honako honek ingeniari, horrako horrek maisu eta harako hark mediku, noiz eta ere, gure Potzolok ahoa bete 

hortzekin utzi baikintuen denak. Honako honek hamar, horrako horrek hamabi, harako hark hamalau egun, eta denek zera erantsirik: 

"gutienez". 

3 izlag hara doan. Debekatu egin baitizue Jaunak berriro harako bidea hartzea. Paris ez dago itsasertzean, ez da eguzkitsua, eta, 

hala ere, harako bidea hartu nuen. Harako bidean neska eroso egon dadin saiatzen da. Zortzimilakoak maite ditut nik eta harako 

espedizioak eta hango zerua. Alabaina, Bagdageko txoriak Bagdagera nahi, eta egunero joaten nintzen kaira, harako itsasontzirik 

hurbiltzen ote zen ziurtatzera. · hara joateko. Guk porturako bidea hartu behar dugu, harako baita, hain segur xuxen Funchal 

itsasuntzia, urez ur erabiliko gaituena. Eta euria hasi berria zela atera da hemendik harako asmoz. Sarbide bakarra zegoen harako: zubi 

altxagarri bat, amildegi ezin malkorragoen gainean ezarria. -Honakoa erraza izan zuan -errepikatu zuen Germanok-, baina harakoa... 

Harakoan ez nion fraideak erabili zuen mediku berbari erreparatu, hain nengoen nire onetik kanpo. 

4 harako hartan Harako hartan piztia ikusi, eta gelditu egin ninduan, hik ere ikusi huen, eta hamar urrats atzerago gelditu hintzen. 

Laburra izan baitzen upelgilearekin batera sotoetako gaiak zerrendatzen harako hartan eman nuen denbora. Harako hartan, Mungiako 

batzokian izan zirela ezteiak. 

[3] harako beste (7); harako bide (3); harako bidea (7); harako bidean (23); harako erran (6); harako esaera (4); harako esaldi (3); harako haren (3); 

harako hari (3); harako hark (12); harako hartan (35); harako hura (35); harako joera (3); harako erran hura (4); honako edo harako (4)] 

haran 1 iz ibarra; ibar garaia. Asturiasen dagoen haran bildu baten izena da Beanes. Haran hertsi batean gara; bi aldetatik 

mendixka batzuk, xutak. Hango mendikate eta haran izoztuak zeharkatuz. Autoak, haran zabaleko errepidetik irten eta eskuin jo du, 

malda pikoan barrena. Haraneko ordoki belartsura irten dira. Haranaren behealdetik bidean gora. Bazter gozo ezti eta ixila da Baztan 

haranaren altzoa, Hauza mendi gotorrak ongi zaindua ipar-iguzkialdetik. Languedoc-Rousillon-eko haran bakarti eta harritsuetatik 

paseatzen. Nilo ibaiaren harana. Urritzateko haran miresgarria. Haren oihuak haran hegi batetik bestera aditzen ziren, are gehiago haize 

egunetan. Tiber ibaiaren goi-haraneko erdigune garrantzitsua. 

2 irud Adanen seme-alaben haranean. Heriotzaren haranean barrena bezala. Jakin genezake pentsamendu-haran gozo horretan 

murgidu zaituenaren izena?

[3] haran aldera (5); haran berde (3); haran guztia (3); haran hartan (3); haran hau (4); haran honetan (3); haran osoa (5); haran osoan (3); haran 

sakratuko (3); haran txiki (3); araba harana (4); beheko harana (3); mendiak eta haranak (4); haranaren beste aldean (4) 

haranean barrena (8); haranean behera (3); haranean bizi (3); haranean dagoen (4); haranean zabaldu (3); haranean zehar (7); hinom haranean (6); 

izeneko haranean (3); refaim haranean (3); spoleto haranean (8); terebinto haranean (3); spoleto haraneko (8); beheko haranera (4); haranera iritsi 

(3); haranera itzuli (4); haranera jaitsi (3); spoleto haranera (7); spoleto haranera itzuli (4); 

haranalde iz harana. Ohitura berri bat hedatu zuen Isidorak haranalde osoan. Urre miaketak Errobi haranaldean. 

haraneratu, haranera(tu), haraneratzen da ad haranera joan. Ez zuen, sasoiko mendiko txabolaz beste etxerik, eta 

haraneratzen zenean, ardo botila eta gasna baten trukean, bataren edo bestearen egoitzetan kausitzen zuen unean uneko aterpea. 

harategi (orobat haragitegi g.er.) iz abereen haragia saltzen den denda. Itzuli batzuk egin zituen arrandegi, 

harategi, fruitu eta barazki postuen artetik. Harategi bat ireki zuen Spring Gardens ondoan. Janari-hondarrak, hezurrak, txakurrentzako 

okela harategitik ekarria. Harakinak eta harategietako langileak. Azalik gabeko mamia naizela, harategietako kakoetan zintzilikatzen 

dituzten arkume larrutuak bezala. Epizeria bat, arraintegi bat eta haragitegi bat. Barkoxen, Lechardoy harategian. Harategi-gakoekin 

zintzilik jarritako txekor larrutu bati. Arabako Harategien Elkarteko (Aselcar) presidente Angel Alabak. 

haratu, hara(tu), haratzen da du hara joan. Hau xuberotarra dugu, Eskiulako herrian sortua, Pariseko euskaldunen apez zen 

haratu aintzin [Ameriketara]. Han ikusi euskaldun gehienek bere bizipidea han egina daukate, gehienek familia ere ba; beren sor lekuaz, 

herriaz, hemen utzi haurridetaz ala lagunetaz mintzo badira atzo haratuak balira bezala, etxeko pentze, mahasti ala auzoko iratze lekuko 

zedarriak nun diren gogoan izanik ere, hangotuak dira eta deplauki ainitzek erranen dauzute han egina dutela bizia, han dauzkatela familia 

ala lagunak eta mirakuluz kanpo han bururatuko dela heien bizia. Maizenean hiruzpalau ginen eguerdi terditarik goiti haratzen: Andre 

Ospital, Lafitte, Salaberry Via Piako bere Ikastegitik etortzen zena, eta ni, E. 

haratustel iz haragi ustela. Hire gorputza haratustel mordo hartatik atera nuenean, hilda hintzela pentsatu nian. Gure pintura 

usteldua, haratustelaren gisara desegiten da. Eguzkitan lurruntsu ageri den haratustelaren modukoa. 

harbaila iz ipar Beltxuren hegoaldean den Mendigune miresgarria da Zaboze, dena harbaila eta oihan. Leize eta karbeak ainitz dira 

eskualde hortan, harbailak ere aro eta eguraldiek higatuak, zilatuak eta zorroztuak. 

harbeltz iz ikatz mota gogorra, beltz distiratsua. Hizkuntza horrek bereganatzen ninduen: dena bokalez estalia -hala nola 

itsas bazterra uhinez-, erdi-erdian, harbeltzezko arrokak iduri, kontsonante gogor, latz batzuekin (k, x, t). Harbeltzak ditu udaberrizitoak 

alferrik galtzen, haien altsumak lora-zabaldu baino lehen sarritan, eta gaztaroko goiz-ihintz freskotan ohi dira helde kutsakorrak 

errazen gertatzen. 

harbide iz harri bidea, harrizko bidea; bereziki, harri landuz eginiko bidea, bide lauzatua. ik galtzada. 

Atezainak langa altxatu eta sartu gara aparkalekura, jardina ederra da eta harbide bat dago aldapan gora eraikin nagusiraino. Aulkian 

eserita nago edo gora eta behera nabil oinez gure lagun izoztuarekin, Pauso Galduen Galerian barrena edo frantsesa ematen duen lorategi 

honetako harbideetan. Harbidean bizikleta jauzika dotore eramaten duten txirrindulari indartsuek. Harbidea, galbidea, izan zitekeen 

gaurko lerroburua, Paris-Roubaix klasiko handiko bi harbide zatietan barrena egiten zuelako bideak, eta itxuraz, hori zelako etapako 

arriskua. 

hardcore iz oso itxura gogorreko rock musika mota. Betiere punkaren, hardcorearen eta punk-rockaren eremuan. 

Captain Nemo taldeak punk-rock eta hardcore erritmoz osatu du bere lehendabiziko diskoa. Latex taldeak punk eta hardcore kantuez 

osatutako diskoa kaleratu du. Fun People hardcore taldeko abeslariari. Oso erradikala zarela, oso punk edo oso hardcore edo oso nahi 

duzuna, beti gogor plantak egiten. 

hardoitar izlag/iz Hardoikoa, Hardoiri dagokiona; Hardoiko herritarra. Beñat Gimenez Hardoitar medikua 

presentatzen da Angelun martxo honetan kantonamenduko bozetara. Esku-huska, Gorka Eliceche eta Beñat Indaburu nagusi 30-24, Zelaiko 

plazan, Antton Pebet eta Olivier Cosse hardoitarren kontra. 

harea 1 iz kuartzo ale xeheen multzoa. ik hondar. Harea gorriaren eta harri beltzaren gainean. Harea zuriko hondartza 

batean paseatzen. Bere duna zabalekin, bere harea finarekin, bere leize handi eta itsaso bikainarekin, Miarritze leku miragarria da. Mila eta 

berrehun edo mila eta bostehun biktimek betetzen zuten egunero zirkoko harea. Itsasoko hareari. Basamortuko harearen gainean 

gauzatzen ziren desirak ziren. Hareazko duna berdeak. Hareazko zurrunbiloen eta gau zabalaren artean. Gogoko ditut hareazko 

erlojuak, mapak, XVIII. mendeko tipografia, etimologiak, kafearen zaporea eta Stevensonen prosa. Bi mila libra hareatatik, ordea, ez zuen 

lortu bi printza urre baino ateratzerik. 

2 (eraikuntzan) Harrobiko harea erabiltzen bada, hiru parte harea eta parte bat kare nahastuko dira; errekakoa edo itsasokoa bada, 

bi parte harea eta parte bat kare. Harresia erretako adreiluekin egiteko aukera, karearen eta harearen ordez galipot urtua erabiliz. 

Marmola bahetu eta zabalduko da eta gainean kare eta hareazko geruza bat emango da. 

3 (hitz elkartuetan) Sei eguzki, sei harea zirkulu. Harea koloreko uniformearekin heldu zen. Harrobiko harea-motak hauek izaten 

dira: beltza, zuria, gorria eta ikatzezkoa. Bide hau oso gogorra da tarteka, zati batzuk hare-lauzaz eta marmol-lauzaz daude zorutuak. 

Hare eta belar zelaietan futbolean ari diren lagun taldeak. Erregea ez hitz ez hitzondo geratu zen tamainako edertasunaren aurrean: gaua 

bezalako zazpi txirikorda luze eta beltzak; ikatza begietan; hare muinoak masailetan. Basamortuko haize eta harea ekaitzarekin. 

Hondartza ertzeko harea-hauts lehorra harrotu zuen. Hauts partikula hauek harea-pikor bat baino ehun aldiz txikiagoak dira. Eta 

basamortuko harea-ale arrunt batean ere ba omen dago zoriontasuna aurkitzerik. Gizartea bera antolatu, giza aldra harritzar multzo horiek 

gizabanakoen iduriko diren hare garauak eginez. Itsas-hareatik falta zitzaion gatza behar zitzaion zainetara bota. 

4 harea erloju Hermione katea ateratzen ari zen, eta Harryk harea-erloju txiki eta distiratsu bat ikusi zuen handik zintzilika. Hiru aldiz 

eman zion buelta harea-erlojuari. 

[3] harea ale (5); harea erloju (3); harea gainean (4); harea mugikorretan (3); harea pila (3); harrobiko harea (4); karea eta harea (4); ura eta harea 

(3); harearen gainean (7)] 

hareatsu izond harea asko duena; hareaz osatua. ik hondartsu. Ez dira egin behar lur hareatsuz edo harri-koskorrak 

dituenarekin. Mendi itzaltsu edo hondartza hareatsuren baten xerka. Zorua lurtsua edo hareatsua balitz. Kale arrean harrotua zen haize 

hareatsuari aurre eginez. Foken Uhartea laua eta hareatsua da. Portugaleteko barra hareatsua baino barrurago. Trogloditak, 

Hilezkorrak ziren; uharre hareatsua, zaldizkoak bilatzen zuen Ibaia.

hareatza [60 agerraldi, 22 liburu eta artikulu 1ean] 1 iz hareaz osatutako lurra. ik hondartza. Itsas bazterreko 

hareatza zabal batean. Itsas adarra, hareatza zabal lehorra oren hartan. Hareatzatik hogeita hamar bat oinetara edo nengoen. 

Hareatzan etzanik zegoen. Hareatzan bazen hondo apurreko putzurik; zulo xixtrin horietatik (eta hobietatik) larru griseko gizon bizarzabarrik 

jalgitzen zen, biluzik. 

2 zezen plazako erdialdeko biribilgunea. Gaur ez dabil inor zezen-plazako hareatzan. Hareatzan matadorea, honezkero 

zazpi banderilla iltzaturik dituen zezenaren bizkarrezurrean ezpata sartzen. 

hareharri (orobat hare-harri g.er.) iz harea-ale itsatsiz eratutako harria, erraz desegiten dena. Hareharria 

mesprezatu samarra dute geologoek, uste dut erresuma mineraleko parasitoen artean sailkatzen dutela. Aldapa erdian jarri egin naiz 

hareharrian. Badakizu hareharri higatua ikusgarriro higatzen dela. Gobernu Militarraren hareharria, garai batean zuriz pintatua. 

Harearrizko zutabeen kontra bultzatu eta arakatu gaituzte. Interfonoa paratua duten atarietako hare-harrietan. Hormak harea harriz 

eginak zeuden. Hareharrizko mendi bat beti dago ezustekoz eta kitzikagarriz betea. Presaren ezkerreko aldea hareharrizko eta 

buztinezko geruzen gainean dago. 

hareharritzar iz hareharri zati handia. Haitzulo hartan baziren harearritzar batzuk gizon eta animalien aurpegi-itxurakoak. 

harem (orobat haren; Hiztegi Batuan harem agertzen da) 1 iz arabiar etxeko atala, emakumeak bizi 

direna. Hogei fraide ketu zituen komentu batean eta moja monasterio bat harem bihurtu zuen. Emakumeak haremean bezala loreak 

gordetzeko ditudan negutegietan igarotzen ditut nire egunak eta nire gauak. Bai ederra dela norbaitek erostea, harem batean beloa 

jantzita bezala sentitzen naiz... eta zoramena iruditzen zait. Neure burua bezainbeste maite zaitudalako, nire haremeko emakume guztiak 

kanporaraziko ditut. Aho gorria zuen, aho margotua, andere mahatsez freskatua, Turkiako haren bateko ukenduren batez apaindua eta 

lurrundua. Haremeko lurrin pozoitsua darien ipuin hauek irakurtzerakoan. Zazpi neskame eman zizkion, jauregiko onenen artean 

aukeratuak, eta haremeko gelarik apainenera eraman zuen. 

2 atal horretan bizi diren emakumeen multzoa. Arrazoi zuen esan zuenean gizon guztien ametsa dela haren bat edukitzea. 

Haren bat jarriko dizut hala nahi izatera- eta froga moduan, kriskitin egin zuen hatzez eta bat-batean agertu ziren bulegoan hamaika 

emakume eder. 

harenga (orobat arenga g.er.) iz Augustoren harenga. Etorri zen kapitain bat, capitán Degrela, eta harenga bat eman zuen 

udaletxeko arkupean herriko zazpi gizon fusilatu eta gero. Laburtu egin dut harenga hau, nekagarria baita bere luzean. Hedabideetatik 

besteen bartzak arenga belikoz ito nahian dabiltzanak. 

harenganatu, harengana(tu), harenganatzen da ad harengana joan. Harry -xuxurlatu zuen Pettigrewek, arrastaka 

harenganatuz, eskuak luzatuta-, Harry, Jamesek ez ninduen hilda nahiko... Itsasoan urrun, Ogigia uhartea dago, non bizi baita Atlanteren 

alaba, Kalipso txirikorda ederduna, jainkosa ikaragarria; ez jainkorik, ez hilkorrik, ez da inor harenganatzen. Orduan harenganatu eta 

esaten diot: Ivy!, eta musu ematen, neska jatorra baita, nik bakarrik bizi nahiago nukeela jabetzen ez bada ere... 

hargailu 1 iz uhin elektromagnetikoak hartzeko gailua. -UHFko hargailu indartsua da -jakinarazi zion Amaiak, walkman 

itxurakoa seinalatuz-. Programaren barruan sartzen den pertsonaren etxebizitzan hargailu bat ezarri beharko litzateke, eta igorgailua 

presoak eraman beharko luke. Bitan banatzen zen: emisorea, Maddiren sehaska ondoan jartzeko, eta hargailua, gurekin eraman behar 

genuena. Hargailu honek, gainera, 60 mikro erabil ditzake. Zarata batzuk entzuten hasi ziren hargailutik, lantu ahul baten antzekoak. 

Thomas Youngek, 1802an, sumaturik ez zela beharrezkoa alehunka hargailu desberdinak izatea begian -bakoitza uhin-luzera 

desberdinekoa (izan ere, ia nahi duten edozein kolore sortzen dute artistek paleta mugatu batetik)-, hiru hargailu mota proposatu zituen, 

aski ziratekeelakoan. 

2 (hitz elkartuetan) Orain ez zuen ezer nabaritzen; itxura batean, ez zitzaion geratzen argi-hargailurik, galduak zituen erretinak, 

antza. Telebista hargailuak. Jakina, foto-hargailuak edukitzeak abantaila handia ematen du hainbat egoeratan. 

hargin 1 iz etxegintzan, harria eta kidekoak lantzeko ogibidea duen pertsona. Salomonen tenplua eraiki zuten 

harginak. Paul harginak egina du etxe hori. Badakigu eliza egile arraroak zirela frantses harginak eta Ipar Espainian anitz eraiki zituztela 

gotiko estiloan. Gure aitzinetik pasatzen zirenek, dela hargin ala zurgin, dela elektrikari ala igeltsari, denek, hitzeman baino biziki 

beranduago bukatzen baitzuten beren lana. Huna ofizialeak nor diren: hargina, Gilentegi Oragarrekoa, zurgina: Duhalde Hazparnekoa, 

kanpoko maisturintza: SOMIR, barneko maisturintza, Betbeder Donamartirikoa, lauzatzailea: SOLADOUR, iturgintza: St Jean Hazparnekoa, 

eletrika: Laby Suhuskunekoa, tindura: Carrau Hazparne, zolak: Lino Tapis, plastrak: Cangrand. Aritua nindunan hargin baten lantegian. 

Harrobia itxi zieten hargin batzuen aurrean. Horratx harginaren buztina, morteroa, porlana... Hargin masoi batek egina zela irudia. 

2 (hitz elkartuetan) Eric-ek lan egiten du Larzabaleko Mainhaguiet hargin enpresan eta etxe berria egina du Ibarla den herri 

pollitean. Baziren hirian Portugalen bizi izandakoan hargin sona handia izan zutenak. 

3 (izenondo gisa) Handik gutxira, monje hargina itzuli, eta, berak proiektaturiko ateari zegokion tokian beste baten lana zegoela 

ikusita, ikaragarri haserretu omen zen. 

4 hargin beltz framazona, masoia. Hargin beltzak edo masoiak eta beren elkarte sekretuak. Giuseppe Mazzini hargin beltz 

higuingarriak Erromako aita sainduaren erreinua suntsitu zuela. "Grand Orient de France", framazonen goi-jaunak jakinarazten zuela ere 

Serge Behar, hargin beltzen goi-jaun ohia zendu zela. 

5 hargin lan 1 harginak eginiko lana. Ondoren harri, harea eta karezko hargin-lanez beteko da obra guztia. Hormen arteko 

tartea harri-koskorrez edo hargin-lanez beteko da. Giuseppe Lopetuso, lanbidez hargina, zahar aurpegi harekin nahiz eta ume bat besterik 

ez zen, zeren hargin-lana egiten duzunean zahar aurpegia jartzen zaizu. 

6 hargin lan 2 hargintza. Hargin-lana, igeltsaritza, trebea izan behar du batek hori guztia egiteko. Behin osaba argalari hargin 

lanak egiteko deitu zioten aspaldiko ez-dakit zein dukeren etxe zahar batean. 

7 hargin mutil harginaren laguntzailea. Lanari buruz, ezin esan oso nekagarria denik, eta gainontzeko gazteekin jostagarria 

ere bada: hargin mutilak gara. 

[3] hargin beltz (3); hargin lana (3); ofizioz hargina (4)] 

hargindegi iz hargintza lantegia. Orduan ohartu nintzen inguru haietan ez nuela marmoldegi edo hargindegirik ikusi. 

hargingo iz hargintza. Ekainaren 23an esposatu zauku Axuri-ko Sylvie Larralde Eiheralarre-ko Dominique Guezanburu-rekin: Sylviek 

Madalena Lutxiborda-n lan egiten du eta Dominique hargingoan ari.

hargintza 1 iz harginaren lanbidea. Bidarten, etxe berri batzu egiten ari dituzten toki batean, polizak arrastatu ditu bost lagun, 

denak turkoak, beltzean ar-arazten zituztenak hargintzan. Bi urte eterdi Ameriketan, gero eiherazain gisa langile, edo hargintzan. Beti 

prest xerbitxu baten egiteko, hargintza, zurgintza, eta ainitz lan motetan. Laborantzaz bestalde lotu zen hargintzari eta zurgintzari, lan 

horietan arras trebea agertuz. Hargintzako ikasketak egin ondoan. Hargintzako lanetan ari zen hilabeteetan. Eskola hunen helburua da 

hargintzako lantegi handietan lan egitea edo ikerketa bulegoetan, eraikuntza bereziek galdatzen dituzten ikerketak hain zuzen. Hargintza 

ofizioa zuelarik bere lanbidea. Etxe Berri Urdiñarbeko hargintza enpresa. 

2 hargin lana. Onddoen pare, Omordiako bide bazterrean, agertzen ari dire hargintza gotor batzu 

hari 1 iz lihoz edo beste gai izpitsuren batez osatutako izpia edo izpi multzo bihurritua, luzea, mehea eta 

malgua. Soniak abilezia izugarria zuen orratzaz eta hariaz mota guztietako oihalak egiteko. Klotok goruari eusten zion, Lakesisek haria 

iruten zuen eta Atroposek haria ebakitzen. Eta korapiloak metalezko kableen artekoa izateari uzten dio une batez, artilezko harien artekoa 

izateko, korapilo arina, hodeitsua, esponja baten antzekoa. Artilezko edo zetazko hariekin ehunduak. Eten egin zituen besoetako sokak, 

haria balira bezala. Holandako hariz eginiko alkandora finak. Nihaur arduratuko naiz ehuntzeko haria eskura dezazun. Penelope berria, 

hari bat eta beste bat, urruti dagoenaren mesedetan eta itxaropenetan trikota ehuntzen. Lore brodatu bati haria libratzen ari zitzaiola 

oharturik. Fardeltxoaren haria askatzen saiatu nintzen. Sortak lotzeko haria. Kometa baten haria mutiko txiki baten eskuetan. Iruditu 

zitzaidan aurkitua nuela azkenean behar zen hitza, nire lekuko, munduko, asteroideko elementu guztiak batzen zituena, hariak lepokoaren 

aleak batzen dituen bezala. 

2 (izenondoekin) Hari hauskor bat, hari mehe bat bezala, azkenik eteten dena. Dorrean eraildako bi printzeen irudi bat, izeba Juliak 

neskatilatan egina, artilezko hari gorri, urdin eta marroiez. Hari urdin ilunez eta puntu gurutzatuz brodatu zuen dafaila handi bat. Jostun 

profesionalek hari zuria etengabe mastekatzen zutela azaltzen zidan. Galtza lisoak eta belusezkoak, belaunburuetaraino luze eta han hari 

finez itxiak. Soka baten espartzuzko hari askatu bat harturik. Ariadnaren hari gidariari buruzko pasarteren bat azpimarratu dut. Nahikoa 

zaiola hari arrunt bat bere etxean moztea Txina urrutian bizi den Mandarin baten heriotza gertarazteko. Ihi zurtoin bat bitan tolesten zuen, 

hosto bat gehitu, dena hari busti batez lotu. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hari-albainu zuria. Andre biek jostun lanabesak zituzten eskuartean, artaziak, harijostorratzak 

eta titareak erpuruetan. Puntu koskatuak liburu-jostearen hari-guneekin guztiz bat zetozela ikusi nuen. Hogeita hamar kolore 

desberdinez osatutako hari sorta bat. Zetazko hari zama baten truk. Hiru kolore nazionaletako hari-zerrendaz apaindu mairuen gisako 

durbante bat. Sare zerratu horien hari tarte hutsetatik begiratzen. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Liho-, kotoi- eta artile-haria atzerritik inportatzen hasi behar izan zuten. Sansonek, 

ordea, eten egin zituen sokak, iztupa-haria sutara inguratzean eteten den bezala. Emakumeak adabaki-hari pixka bat enkargatu die eta 

azukre zerbait. 

5 (bestelako gaiez egina) Kobrezko hari bat jarrita edukitzeko gure etxearen gainaldean zegoen argindar postera. Eskumutur 

bakoitzean urrezko hariz brodatutako lili lore bana. Bien artean hari herdoilduzko rolloak gabarrera bota zituzten. Kromosoma hedatzean 

ikusten da ADNaren egitura, bi hari elkarren inguruan bilduak bezalako zerbaiten antza duena. Urre koloreko hari moduko batzuez ikusten 

ez zen zerbait sustengatuko bailuten. Adats bat, ile hori, ia gorrizko adats bat, ilea inondik ere hondo-hondotik moztu eta urrezko hari 

batez loturik egina. Zuhaitz honen hostoak eta altzifrearenak antzekoak dira; egurrak haria zuzena izaten du. Eta diot: hari ikustezin 

batzuk ote ditugu buru barrenean, eta spiritu bat [...] zeinak hariak astintzen dituen, arrabitajole batek bezala arrabitaren hariak? 

Kontinenteen arteko hari telegrafikoa. Hari elektriko eta telegrafo-zutoinen antzekoak. Kamioi batek 20.000 tentsioko hari bat ukitu bide 

zuen. Komunikazio elektrikoak baizik ez ditu lotzen Siberiako bi mugak, mendebaldekoa eta ekialdekoa, 8.000 versta luze baino gehiago 

den hari baten bidez. Telefona hariak ere ezartzen ditugu, hari optikoak. Hariaren beste puntan negar-zotin bat entzun nuen, bihotza 

erdiratu zidana. "Zer moduz daude euskal artzainak? jarri al dituzte artaldeak babesean?" Mary Annen ahotsak garbi-garbi gurutzatu zuen 

haria. Espainiako polizia politikoak FBIrekin hari zuzena bazeukala. Ordenagailuetatik Internetera haririk gabe heltzeko. Telefonoak jo 

zuen orduantxe eta laster aita logelan sartu zen hari gabeko aparatua eskuan zekarrela. Gela guztietan wifi teknologia bidezko haririk 

gabeko sarea instalatu dute. 

6 (hitz elkartuetan) Nerbio-sistemaren hari-antolamendua aztertzea. · Gomaz estaliriko bi kobre-hari. ik beherago 16. Urre-hariz 

jositako zerrendekin. Baina malko bat begietatik irristatu eta zilar-hari batez marratu zuen gurutzearen egur beltza. Sofik bizia emanen 

luke zure zilar-harien pareko ileengatik. Bi soldadu txirrika batean bildutako txarrantxa-haria askatzen ari dira, auskalo zer hesitzeko 

asmotan. Ural mendietatik Siberiaren ekialdeko mugaraino telegrafo haririk ez zen garaian. Eta etxean bi telefono hari. Argi indar hariak 

lurperatzea. Hondoan eta alboetan 1.000 watteko lau erresistentzia zeuzkala, elektrika-harietara kontagailua baino goraxeagotik 

konektatuak. Bada oraindik txirrin hari bat ministroa eta atezaina lotzen dituena. Nylon-hari xixtrin bat bizar-makinaren barruan. Gure 

atzetik gurea bezalako armiarma-hari mordo bat herrestan dakargula. Ile horizko txinparta hari bat jaurti zidan, bere bulegoaren alderik 

alde, urrezko txori baten gisa hegan. Burmuinetako neurona-harien artean zirkuitulabur bat sortu zitzaidanean. 

7 (arrantzan egiteko) Ez dituzu haria tiratzen hasten zarenean arrainaren begiak zeuri begira ikusten? Baina goian eutsi nion 

kanaberari, haria tenkatuta. Kitok aitortu zuen txalupa barrura egiten zutela salto perkek eta katu-arrainek: haria bota beharrik ere ez 

zeukan. Utzi joaten, utzi joaten! utzi mugitzen! emaiok hari gehiago! jaso orain! jaso! · Aitak arrantza-hari bat prestatu zuen. Lokarri 

biribil zuriak ziren, arrantza-hariaren antzekoak. 

8 (musika tresnetan) Eta diot: hari ikustezin batzuk ote ditugu buru barrenean, eta spiritu bat [...] zeinak hariak astintzen dituen, 

arrabitajole batek bezala arrabitaren hariak? Parnasoa zalditzat eta lagun lira, / haren hari gaiztoei goxo nien tira. Hamabi hariko gitarra 

akustiko batekin. Tresna baten hariak jotzen direnean edo ahotsaren kantua erabiltzen denean [...]. Batzuek dutara jotzen zuten, 

masustondozko gider luzeko mandolina, zeta bihurrituzko bi hari besterik ez duena eta tonu laurdenetan gozatua dagoena. Zeren notak 

eta soinuak harien luze-lodien araberakoak baitziren, eta jotzailearen hatzen hariekiko posizio erlatiboen araberakoak. Neure papera 

harparen hari artean ezarri nuen. Artean ez zuten abere tripaz egindako lau hari haiek -lau golde-mutur mastaren gainetik tenkatuak 

baliraxe-,[...] musika hazia ereiten. Harizko tresnen ikastaroetako ikasleek kontzertua egingo dute, 20:00etan. 

9 (hitz elkartuetan) Hari instrumentuak lehenik, haize instrumentuak ondoren, eta butzeko, perkusioa eta arpa. Lau emakumeek, 

gizonezkoak bezain musikari bikainak izateagatik, hari-laukotea osatzea erabaki zuten. Et Incarnatus hari orkestrak lagunduta. Copland-ek 

klarinete eta hari orkestrarako sortutako kontzertuan. Musikaria zen bera, San Marco basilikako hari eta haize orkestran. Beethoven jotzen 

zuten, Beethovenen hari-laukoteren bat. Johannes Brahmsen Piano eta hari tresnentzako boskotea. Gitarra baten hari-zarratatze 

neketsuan. · Biolin hari batez itoa. 

10 hed Segur nengoen mihiaren haria eteteko eman zigula brandy botila kapitainak. Zenbat eta zakil-haria gehiago tenkatu, orduan eta 

erekzio harroagoa eragingo didazu. 

11 irud Malko irudiko hari loditan irristatzen ziren tantak. Den-dena beltza zen, argizko bi hari izan ezik. Barraskilo bat zebilkion marmol 

zuriaren gainean, denboraren hari mehea astiro albainduz. Eta denboraren hariaz oihal eder bat egin nahi zuen. Hitzen haria ez 

ebakitzeko. Baina bere helburuen artean dago irakurlea ukitzea eta hunkitzea, haren arimaren hari bat jotzen asmatzea. Hari horri helduz, 

Damaskon jaiotako filosofoak Jainkoaren erruduntasunean oinarrituriko elezahar bitxia sortu zuen. Gure oroimenaren haria berriro aurkitu 

beharko dugu; bizitzeko, berriro gizaki bihurtu beharko dugu. Misterioaren hariari tiraka ibili gabe. Eta, hari hartatik tiratzen nuela eta 

hari batek bertzerat ninderamala, osabarekin nuen auziaren berri eman nizun... Zoratzeko puntuan egon zen, mataza haren hariari 

jarraitu ezinik. ik beherago 20. Anai Paulok berehala soluzionatu zuen afera, hari batetik eta bestetik tiraka ibili ondoren. Hari horietatik 

guztietatik tiraka aise aterako duk etekin itxurosorik. Katoliko zorrotz eta hari bakarrekoa. Uste nuen hari bereko korapiloen gisa ulertuko 

genuela elkar. Iraganera begiratu orduko, hor ikusten dugu hari batek beste hari asko behar dituela soka txirikordatu eta trinkotzeko. 

Oroitzapenek elkar lotzen dituen hari kronologikoa. Hari batetik zintzilik duela bizia. 

12 (hitz elkartuetan) Marmolezko iturri oso garai eta oso landu batetik ur hari bat isurtzen zen etengabe konketa batean. 

Intsentsuarena bezalako ke-hari baten modura. Ezpain artetik odol-hari bat irten zitzaion, masailean behera, leporaino. Lerde-hari bat 

gelditu zitzaion borreroari kokotsean. Otto Rahn hil egin da -erran zidan ahots hari batez. Ahots hari mehe batek Otxandio faxisten 

eskuetara joan dela dio.

13 lotura. Haizea bera baitzen Irisarriren ustez jaiotzetik heriotzarainoko hari arin eta hauskorra. Zehaztea oso zaila den hari-sorta 

dago musikaren eta bizitzaren artean. Agian hori besterik ez zara: desagertutako pertsona baten keinua katalizatzen duen hari eroalea. 

Sentitzen baitzuen berehala hari ikustezin batzuk teinkatzen zirela eta martxan jartzen zituztela hainbat korronte afektibo, adiskidetasun 

edo maitasunezko. Hari atxikiezin bat bezala sentitzen dugu harekin, bizitzan zehar misteriozko era batez [...] garamatzana. Ezingo da 

ondo neurtu ekintza hori giza harremanen hari nahasi eta aldakorrak ikertu gabe. Lau kasuak ezberdinak izan arren, bata eta bestearen 

arteko hariak ez dira falta. 

14 (kontaketa batean, arrazoibide batean) Aztoraturik, kontaeraren haria galdu nuen. Orain beharrezkoa da aurretiko 

azterketetan sakabanatutako oharpen batzuk atzera harira ekartzea. ik beherago 23. Baina noan harira. Botanika gutxiago eta harira, 

mesedez. Manilovek behintzat erabat galdu baitzuen bere gogoeten haria. Pentsamenduen haria eten. Mintzagaia edozein zela ere, ondo 

asko heltzen zion beti elkarrizketaren hariari. Ederrenak iruditzen zaizkigun loreak bilduko ditugu, historiaren hariari lotu gabe. Hementxe 

hasten da eleberriaren haria, edo kontakizunaren bilbea, nolabait esateko. Liburuaren hari nagusia kontatzeko eskatu diot. Osabak 

begiralditxo bat eman du San Bizente elizaurreko zabalunetxora, eta lehengo hariari heldu dio: [...]. Liburu honek hari asko dauzka, 

batzuk besteak baino lodi eta korapilatsuagoak, denak garrantzizkoak, denak kontuan hartu beharrekoak. Irakurleari gogor samarra gerta 

dakiokeen hari narratiboa leuntzen du aipatutako bukaerak. Hori da hari nagusia, irakurketa gidatzeko. Idatzitako gertakizunen hari 

nagusia (KNa) eta hari nagusiaren leihopean sortutako eranskinak (AKak). Song-il Gonek kolpe bakar batean biribildu nahi izan ditu 

intrigako hari guztiak. Burutazioen hariari atzera heltzeko. Eszena eta sentsazio zehatz batzuk, hari fin bakar batez loturik. Zehar estiloz 

kontatuta, haren jardunak baluke hari logikoa. Ordura arteko mintzatzeko hari logikoa galdurik, automata bat bezala hasi zen. Historiaren 

gida-hariaren bitartez, edo ondorioen eta beren kausen katearen bitartez. Lehendabiziko aholkua (Jaunaren Gorputzari buruzkoa) eta 

bilduma amaitzen duena (Poz benetako eta osoa) kenduta, hari bat bera dute beste guztiek. Nahiz eta komedia haren harietarik tragedia 

bat zegoen dilindan. Hari beretik, aztertuko da oraino prozedura berri bat. Pieza horiek badaukate aspaldiko aire bat, gaur entzuten ez 

diren hari melodiko harrigarriek osatutakoa. Pelikula hau zuri-beltzean duk, badakik, eta ezin sinetsizko gezur zuri hartatik ezin irentsizko 

egia beltz honetara igaro haiz gerta-harian. Xehetasunak eman nahi zituenean, "harira, harira" esaten baitzion notarioak. 

15 torlojuetan eta kidekoetan, helize-antzean kiribilkaturiko irtenunea. Komunak jarioa du, eta kanilak haria 

hondatuta dauka. Aurrenekoan sartu zen kaskiloa harian, adur oneko eguna gau hau. 

16 -en harian -en ildotik, -en bidetik. Oraingoan, mendekua hartu du gai nagusi eta horren harian josi ditu liburuko zazpi 

ipuinak. Hamaika izen eta pasadizo atera dira solasaren harian. Honen harian, EAEko Legebiltzarraren erabakitzeko burujabetasuna 

aldarrikatu zuen. Jarraipenik gabeko ipuin eta poema hauen harian jarraipen eternoa duen bizitza ulertzea eta ulertaraztea. Eta bide 

hartatik ibili zen hilabetetan eta urtetan, iraultzaren, yogaren eta budismoaren harian. Urteen harian zintzilikatu irri eta eleak haizeak 

ekarriko zizkiolakoan. · Ni jaun eta jabeen aldekoa banintz, haien harikoa eta baldernakoa, edo, agian hobeki, haien zerbitzuko 

intelektuala banintz. 

17 -en harira -a dela-eta, -en ildotik Arestian entzundako kontuen harira, nire lehen soldata datorkit gogora. 18/98 

sumarioaren harira eginiko zigor eskaerak. EHEren 25. urtemugaren harira eginiko kantuaren letran. Bake Konferentziaren harira 

sortutako txostenen inguruko hausnarketa. Hauteskundeen harira sortu eta sinatu dute hamalau eragilek adierazpena. Frantziako 

Gobernuak prestatutako planaren harira, beroaldiari aurre egiteko neurriak prest dira, halaber, Ipar Euskal Herrian. Salaketa horren 

harira, gaitzetsi egin ziren muntra, butxet, entzerrona, rehen, sorteo tankerako hitz ugariak. Honen harira Txingis Abdullajewek behin 

esan zuena datorkit gogora. Borgesek dioenez, "gaitzestea eta laudatzea operazio sentimentalak dira, kritikarekin batere zerikusirik ez 

dutenak", eta horren harira nik beldurrik gabe esan dezaket ezin liburu sentimentalagoa duzula esku artean. Eta horren harira, non 

sentitzen gara gu etxeko? 

18 burdin hari (orobat burdin-hari) ik alanbre. Burdin hari bihurritu bana. Burdin-hari fin-finez egindako sare-kota bat. 

Burdin hari mehea erabiltzen zuten txanpon zulodun bati lotuta telefono kabinetan ordaindu gabe hitz egiteko. Banan-banan erretzen 

zituen, burdin hari baten muturrean. Indaba, burdin-hari enpresakoa. Burdin hari batekin egindako bihurkina baliatuz. Burdin hari 

bakoitza burdin haga bati erantsi zion. 

19 hari-harian Erortzeko hari-harian egon zen. · Eta zera gehitzen zuen, hari-harian hor ere: "Lehengo taldeak ahulduko dituzu eta 

zerori ere bakar-bakarrik kausituko zara apenas ezagutzen duzun mundu batean". 

20 hari-haritik Hari-haritik heldu zion proposamenari. Hari-haritik eutsi zion, hortaz, ideiari. 

21 hari izpi ik harizpi. 

22 hari mataza Kolorezko hari mataza batean bezala nahasturik. Bizitza hari-matazarekin nahasturik itzulipurdika ibiltzen den katu 

bihurria da batzuetan. Ez zekien zer pentsatu benetan, katramilatua zuen hari mataza. Gaur, bazkalondoan, hari-mataza askatu egin da 

eta telefonoaren txirrinak etxeko isiltasuna hautsi du, bazkalondoko bakearen kristal finezko ahuleria pitzatuz. Egunak hariltzen eman 

duelako, Teseorentzako hari-mataza atontzen jardun duelako, oi Ariadna maitea. Burdin hari mataza bat, konponketaren bat ber-bertan 

egin beharra suertatzen zenerako. 

23 hari mutur Haren eskuak barazkien artean; haren ahoa hari-mutur bat miazkatzen zuenean albainutzeko. Hari muturretik mataza, 

bai! Hari-mutur pare bat neure buru barruan elkarri lotzeko behar izan nuen denbora. Hala, bada, misione hartan erdietsi nian lehen harimuturra, 

eta hari hartarik tiraka laxatu nian lehen korapiloa... Esaldi hori bururatzean, artean ez dakigu poema bat izango den, ala ipuin 

baten hari-muturra. Azken hari-mutur honi helduz, bertso-amaieraren errepikapenarena aipatu nahi nuke. Korapiloa askatuko zuen harimuturrak 

bertze nonbait matazaturik behar zuen. Nabarmen ezinezkoa zen jadanik historia bihurrikatu haren hari-muturra aurkitzea. · 

Hitzari beti harrapatuko diot hari-mutturren bat. 

24 harira etorri 1 hizketagaia berriro hartu. Baina natorren harira. Beraz, gatozen harira... Baina, harirat etorririk, erranen 

dizut, ondoren, ezen hatsarretik gauzak garbi jarri nahi izan zizkidala Rosa de Osoriok. -Gatozen gertakizunen harira- esan zuen notarioak 

urduri samar. 

25 harira etorri 2 hizketagaira egoki etorri. Bai, izan ditut esperientzia gutxi batzuk alor fisiko horretan, gero aipatuko ditut, 

harira etorriz gero. Jendek barre egiten zuenez, Julenek ez zuen aukerarik galtzen, "bere" txistea kontatzeko, harira etorri zein ez. Ez 

dator harira, ordea, nire barrukotasunaren zoko ilunak airatzea. Aurrena, harira ez datozen arrazoiengatik Euskal Telebista utzi-edo eta 

berehala, meritu-lehiaketa batean parte hartu behar izan nuen. · Harira egoki etorriko litzateke galdetzea ea zein den nire erlijio bitxi hau. 

26 orratzetik hari(ra) ipar burutik burura. Denen buru, zer erranen ote du Sirven-ek? zernahi gauza badakiela, denak 

salatuko ote ditu orratzetik hari? ala gauza batzu ba eta beste batzu ez? Frantxua Maitia eta Jean Mixel Galant, Garazi eta Baigorriko 

kontseilariek elkarrekin prentsa bildu dute, orratzetik harira beren ikuspuntuaren emaiteko 2X2 proiektuaz. Xehetasun horiek oro, 

orratzetik hari, Mathiasek zekizkien. Badago hor gaindi halako segeretu eta misterio kutsu bat nabaria, hainbestetaraino non kontseilu 

hori biltzen den aldi oroz behar baitute hedabidek orratzetik harira esplikatu zer den eta zertarako den. Abokatak alabaina, orratzetik 

harira irakurri duenean "Natura 2000" araudia, ez du nihun giza eskubideen aipamenik aurkitu. 

[5] ahots hari (23); burdin hari (16); hari batetik (20); hari elektrikoa (5); hari gorri (9); hari gorria (6); hari laukote (6); hari laukotea (6); hari 

laukoteak (8); hari mataza (10); hari mehe (15); hari mutur (23); hari muturra (7); liho hari (21); ahots hari mehe (6); ahots hari batez (7); hari batetik 

zintzilik (13); liho hari bihurrituz (13); eta liho hari (15); hari bihurrituz apain (6); hari mutur bat (5) 

arrazaren haria (6); burdin haria (8); haria berreskuratu (5); haria eten (9); haria galdu (10); haria galdua (5); haria galtzen (5); jostorratza eta haria 

(5); hariak mugitzen (5); denboraren harian (7); telefono hariaren (5); hariari eutsi (8); hariari heldu (10); hariari jarraitu (5); hariari jarraituz (5); 

hariari tiraka (10); lehengo hariari (5) 

adierazpenen harira (16); atentatuen harira (9); auziaren harira (8); bileraren harira (10); egoeraren harira (5); egunaren harira (39); elkarrizketaren 

harira (5); erabakiaren harira (12); erakusketaren harira (5); erasoaren harira (5); erasoen harira (7); etenaren harira (7); gatozen harira (7); 

gertaeren harira (7); gertakarien harira (5); goazen harira (7) 

harira dator (6); harira etorri (6); harira itzuliz (6); harira joan (5); hauteskundeen harira (8); helegitearen harira (6); heriotzaren harira (8); heriotzen 

harira (7); honen harira (21); horien harira (17); horren harira (328); ikerketaren harira (7); kanpainaren harira (6); mendeurrenaren harira (5); 

neurrien harira (5); operazioaren harira (8); planaren harira (6); proposamenaren harira (18); salaketaren harira (7); urtemugaren harira (14); 

urteurrenaren harira (10) 

erabaki horren harira (5); greba egunaren harira (5); horren harira dio (8); egindako adierazpenen harira (9); su etenaren harira (7); adierazpen 

horien harira (5); dio horren harira (16); mobilizazio egunaren harira (5); nazioarteko egunaren harira (10); horren harira esan (7) 

proposamenaren haritik (7)]

haridun izlag hariko. Gero, isiltasun luze urrezko haridun hura, hirulau hitzetara biltzen genuen, etxera itzulitakoan. Sardinzarren 

urrezko haridun soinekoak izokinen zilar atal handiekin. 

harigabe 1 izond haririk ez duena. Zilbor-heste hari gabeak lotuta bizi gara gaur, Patri. 

2 harigabeko izlag harigabea. Telefonoak jo zuen orduantxe eta laster aita logelan sartu zen hari gabeko aparatua eskuan 

zekarrela, deia osabarentzat baitzen. 

harigile iz haria egiten duen pertsona. Bekatu giro alai eroan / harilkatuaz mataza / infernurako bidean / harigileak bailiran. 

harik eta** 

haril iz haria bilduz egindako bola. ik harilko; mataza. Ritari harila erori zitzaion magaletik parkeko zelaian behera. 

Artile harilean altzairuan besteko gorputza badago, biek berdin pisatu behar dute. Artile zurizko 3 haril (galtzoinak, txanoa) = 1,50. Haril 

batekin jostaketan ari den katu bati begiratzen zaion bezala begiratzen zion. 

harildu, haril(du), hariltzen du ad ardatzean edo haril bat eginez haria bildu. ik harilkatu. Orduan, bizimoldea 

aterako bazuen, amak kotoia hariltzeari ekin zion. Alboan neukan emakumeak eten zidan gogoeta, mataza hariltzen lagunduko ote nion 

galdeginez, ausardia handiegia ez bazen. Patiora irten nintzen, ez baitago euria bezalakorik buruko matazak hariltzeko. Etzanda jarraitzen 

zuen lur hezearen gainean, ihi bat mastekatuz, eta bere arrazoibide korapilatsua harilduz. Aurre egin behar niola gertaerari, eta 

emakumearen ondoan esertzen ausartu, egun hari zegokion mataza hariltzen laguntzeko. 

harilka iz Man-ekiko harremana, iragana salba eta orain ibiltaria baltsa-araz zezakeen geroaldi amestuan mintzo zutitzen zen, 

denboraren harilka mantsoan. 

harilkatu, harilka, harilkatzen da/du ad harildu. Neure burua ikusten dut Ritaren ondoan, mataza harilkatzen. Ama 

sutondoan aurkitu zuen, artile itsas purpuraz tindatua harilkatzen. Hilabeteak eta gertakariak elkarren ondotik harilkatzen ziren, ziztu 

bizian. Politikaren sasitik apur bat urrundu beharrez, Zizeron idazle handia hasi omen zen Estatuaren eraikuntzaz zenbait gogoetaren 

harilkatzen. Atzoko eta gaurko orroitzapenak harilkatuz alaiki. Ez zuen hitzik harilkatu. Loriaren metaleak ez mazedoniarraren itzal 

handiak [...] ez dute lerrook harilkatzen dituen gizon gris apalaren antzik. Minutu gordinak pasatzen zituzten isilik elkarri begira, eta 

solasa harilkatzen zenean, barkamenaz, salbamenduaz, konpasioneaz eta urrikiaz mintzo ziren. Goranzko eta beheranzko intonazio-aldi 

borobilduetan harilkatutako hitzaldia. Argia bizitza da, koloreetako zerrendetan harilkatzen den bizitza. Kontakizun bat harilkatzeko 

orduan, funtsezko elementua da zein datu ematen duzun eta zein isiltzen duzun. Matematikaren logika zehatzaz harilduko dira istorio 

hauek. Melodia harilkatzen zerraikan Bettan [...] sukalderatu zenean. Errusiar idazle ospetsu askok, hala nola Krilov, Belinski, Dostoievski, 

Saltaikov-Tshedrin eta Txernixevskik, berton harikaltzen zituzten konplotak, kafea hartu eta gozokiak dastatuz batera. Basapiztia ilehoriek 

bata bestearen atzean harilkatzen zituzten garaipenak, beren esbastikaren azpian, eta mundu erdia haien beldur zen. Giza izaeraren 

ezagutza falta nabarmen honekin, gaizki harilkatutako eta gaizkiago ehundutako kezka hauekin, gauzatzen dute jurisprudentzia. 

harilkatze iz ardatzean edo haril bat eginez haria biltzea. Gertaeren harilkatze ezin azkarragoa eta gertaera horiek 

espazio eszenikoan bikain kokatzea da komedia klasikoaren beste ezaugarria. Kaxkarina zen, tragotxoa sarri behar izaten dutenetakoa, eta 

badirudi sermoi luzeetarako buruak ez ziola memoria eta ideia harilkatze sendorik eskaintzen. Kilometro eskaseko bide hartan gorde 

genuen isiltasunak argi adierazi zigun bioi, elkarren begiramenduan genbiltzala arretaz eta mataza-harilkatzeak baino haruntzagoko 

eremu badaezpadakoetara abiatuak ginela, jakin gabetan ziur nora. 

harilko iz harila. Nire amama zenari laguntzen nion lan honetantxe txikia nintzenean -eta bi eskuak luzatu nizkion, mataza bertan 

jarri eta harilkoa egin zezan. Ni Simon Azkue nintzen, erdia gizon eta erdia sagu, bi besoak luzatu eta matazatik harilkoa egiteko bakarrik 

balio zuena. Ohe-atorrak, eta harilkoak, eta beroki sareturen bat. 

hariteria iz hari multzoa. Argindarra eramateko hariteria. 

haritsu izond hari edo zuntz asko duena. Beltza eztilorea da, hitsa eta kiratsua jareina, beturdina Palasen irudi, haritsua eta 

zurezkoa gazela, txatxarra eta nanoa ene grazia, gatz-harri purua, handia eta kankailua miragarria eta maiestatez betea. 

haritxo iz hari txikia edo mehea. Egurats izoztuan zuzen-zuzen goratzen ziren ke-haritxo meheen bidez. Ur haritxoa zerion. 

Bizi haritxo batekin topatu zitean oraindik, gaua arte irautekorik ere ez. Ur hari bati egiten dio bide, muturrean erortzeko [...] zilarrezko 

haritxo baten gisa. Eta halako ahots haritxo batez esaten zuen: [...]. 

haritz (orobat haitz g.er.) 1 iz pagoaren familiako zuhaitza, zur onekoa, hosto erorkor eta gingildunak 

dituena, fruitutzat ezkurra ematen duena (Quercus pedunculata, Q. petrea) Ibarretxek berak landatu zuen Juntetxe 

aurreko haritz gaztea. Ehun urtetik gorako haritza. Badakit ere mandoak ez duela umerik egiten baina haritzak ezkurrak emaiten dituela 

eta haritz berriak sortuko direla beti, hain maite dugun herri huntan. Beste oharpentxo bat: batzuetan, sagar ondoa sartu delarik eta ez 

haitza, arbola bera perdez agertu da eta sagarrak gorriz. Gernikako Haritz Zahar aspaldi ihartua zegoen kanpoko lorategian. Haritz 

tantaien gerizpean. Haritz sendoenak ere ihartu egiten ditun zein bere aldian. Haritz erien dei hau behar duzu entzun. Hango trontzazerren 

zain haritz eta gaztainak. Has gaitezen haritzak zerratzen. 30 metrora igo daiteke haritz sendokote bat: baina, azpira doazen zain 

nagusiak ez dira gutxiago sartzen, beste 30 sar daitezke. Haritz eihartuaren ondotik heldu da haritz gaztea, lehen bezala orain ere 

Euskaldunen ikurra. Neguko haritzik ez balego eta premiak horretara behartuta haritzarekin egitea pentsatzen bada, komeni da hobeto 

lehortzeko meheagoak izatea. Kanadako haritz gorria baliatuko du lan horren obratzeko. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Laster haritz oihan batean sartu naiz. Haritz sastraka batzuei esker. Haritz xara baten 

itzalean patar bat iraganik, Villei herrixkan gara. Haritz adar muturreri begira zegoelarik, uso zenbaiti ohartu nahian. Zeusen zerbitzariak 

haritz-adar bat sartuko zuen putzu batean, euria lortzeko. Putzuak berak ere haritz-enbor sendoak zeuzkan, errotetan eta itsasontzietan 

soilik erabiltzen diren horietakoak. Haritz ezpalak bata bestearen kontra igurtziz eta gorituz su berria lortzen zuten. Leizeak, berriz, bazuen 

han behean koska bat, belarrez eta haritz-hostoz josirik zegoena. Haritz ezkurra, pago ezkurra, gaztain alea... Saltegi beltz haien 

barrenean pila-pila eginik ikusten ziren kutxa zizelatuak, Rouengo, Neverseko, Moustierseko faiantzak, irudi margotuak, beste batzuk 

haritz zurezkoak. Egun-pasa ibiltzeko leku egokitua, haritz motak bereizten ikasteko ibilbidea eta naturak bere kabuz sortutakoa ikertzeko 

basoa. Erromako tenploetako sua, Zeus nahiz Jupiterren aldareetan, haritz sugaiaz piztua zen beti.

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Maiatz-haritza. 

4 (erkaketetan) Herri hau haritza bezain sendoa delarik, haizeak inarrosia baita. Sugetzarra, distiratsua, kolore berdexka pozoitsukoa, 

haritz-enborra bezain sendoa, tente zegoen airean. 

4 haritzaren zura. Haritz bernizatuaren distira. Lurrez bete ordez, haritz-zutoinak erabili zituzten. Hobe likek haritz makila bat hartu, 

eta, emazteak amore eman arte, ukaldika birrinduko balu. Sagardotegietako haritz ohol leunduen gainean. Ezkerretara jo du, haritz 

ilunezko ate eskerga zabalduz. Gela garbi-garbi bat, haritz argiz egindako arasa batek, mahai batek eta zumezko jarleku batzuek hornitzen 

zutena. Gazteluak aurrean zituen haritzezko ate handietara. Haritzezko ohe zahar habedun bat. Haritzezko oholak edo lastoa erabiliz. 

Ondoren hesolak sartuko dira, makal, olibondo edo haritzezkoak eta sutan gogortutakoak. Haritzezko eta neguko haritzezko taulak. 

Haritzezko gurutzea. 

haritzaga iz hariztia. Baratze, pentze, eta As Barrosaseko haritzaga. 

haritzondo (orobat haritz ondo) iz haritza. Ipurditik laubost metrotara arte ez baitzuen adarrik haritzondoak. Lehengo 

denboretan, urrietan, ilun nabarra jadanik hor, usoek hartzen zuten beren pausa lekutzat haritz ondo bat edo pago bat, ardurenean toki 

berezi batzuetan, dena bixkar eta zuhaitz luze. Haritzondo sakratuaren azpiko altzo batean. 

harizpe iz haritzaren azpia. Bere burua hilik mutila / hantxe zetzan harizpean, / bidaldi luze bat egina zen / lehenago erbestean. 

harizpi (orobat hari hizpi; Hiztegi Batuan harizpi agertzen da) iz hari fin baten itxurako izpia. Goiz batez, 

hasi ohea egiten pertsona helduen moduan eta koltxoiaren txulo batean mugitzen zen hari-izpi moduko bat jo nuen begiz. Laster 

konturatu ginen beirazko hodi gorituak bazuela bertute guztiz bakan bat: malgu bilakatzen zenean, aukera ematen zuen beirak, hodi-mutur 

hotz bietatik tira eginez bizkor, harizpi mehe-mehezko sorta bihurtzeraino luzatzeko; harizpi, hain zuzen, muga guztiez haraindi finak, 

halakoak non garrari zerion aire berozko korronteak herrestan eramaten baitzituen gorantz. Aita gaixoak ez omen zekien zer egin 

alabarekin, baina, nolanahi dela, oraindik ere eusten zion esperantzari, hari-izpi mehe batez besterik ez bazen ere. 

hariztegi (orobat haiztei) iz hariztia. Beste teoria batek dio haritztegi baten barnean sortu zela herria. Aurten onddoak berant 

izan dira gure haizteietan eta horrela, duela zenbeit aste, gizon gazte bat izan da Mindea zolako oihan haundiaren miatzen. 

harizti iz haritz oihana, haritz landatu diren lur saila. Bidearen bertzaldean doi, harizti jori bat hedatzen zen. 

Haruntzaxego baso-oihan bat, pagadia edo hariztia. Orgiko hariztira joan dira UEUko kideak saio osagarrien barnean. 

harjo izond harrak joa. Horra hor zure senarra, buruxka harjoa legez bere anaia osasuntsua izurritzen. Ur-berri anega bati beste 

bat nahastua zeukala antzeman nion, ur zaharrak, hutsak eta harjoak alegia. 

harjotu izond harjoa. Horren bitartez dena berriro ere dogmatismo zaharkitu eta harjotura itzuli zen. 

harkaitz [1002 agerraldi, 120 liburu eta 117 artikulutan] 1 iz haitza. Amildegi beldurgarri eta ikaragarriaren gainean oso 

altu zegoen harkaitzeko zulo batean. Idi gurdiek harkaitzean landutako bide gogorretik heldu naiz hona. Jarri nuen oina harkaitzaren 

ertz batean eta ertza behera joan zen. Harkaitz batean eseri eta bailarari begira jarraitu zuen. Harkaitz baten atzean ezkutatu zen, 

zauriak lotzeko. Gizon zuhurrak harkaitz gainean eraiki zuen etxea. Irakasle Eskolako neska handienak, nola hartzen zuten eguzkia biluzik 

harkaitzen irtenuneetan mutil irribarretsuez inguraturik. Harkaitzaren zelaigune bihurgunetsuaren amaieran. Ur-lasterra gailur hurbil 

batetik jaisten zen, harkaitz eskergen artetik jauzika. Eta harkaitza harrigarriro itxi da, eta Ali Baba beldurrak airean geratu da, inora 

joateko gai ez dela. Baina amua harkaitz artean trabatzen bada, zein joango da hura hartzera? ik harkaitzarte. Gero goiz hartan bertan 

badiako harkaitzetan harrapatutako ostrak ekartzen dizkit. Bokale hau bera ere, harkaitzezko gailur altu biren artean gordea, hiru 

dartsena ttipitan dago banatua. Olatuek harkaitz eta hondarrezko uharri baten kontra jotzen duten kolpea. Olatuak ikus zitezkeen kristal 

birrindua bezala printza txuritan lehertzen harkaitz gainean. Hona hemen txalupa; kasik iritsi da itsasoak bitsez beteak dituen 

harkaitzetara. Bazkaldu eta banoa harkaitzetan goiti. Algorriko harkaitza estiborrean genuen, ongi gindoazen. 

2 (izenondoekin) Harkaitz handi bat ikusten zen itsasertzean, dena kalatxoriz betea. Ene atzean, harkaitz handi zut batek bere 

habia babesten duen arranoaren itxura hartzen du, atzapar biak mendian tinkatuak. Harkaitz garai baten gainean. Harkaitz bizian 

zabaldutako bidea. Fedegabeak adarrik ematen ez duten kimuak bezalako dira, sustrai ziztrinak baitituzte harkaitz gogorraren gainean. 

Etxea harkaitz sendoaren gainean eraiki nahi izan zuen. Harkaitz gorri, malkartsu eta distiratsu batzuek inguratzen dute. Harkaitz luze 

baten oinetan putzu zabal bihurtzen zen erreka eta huraxe zen gure igerilekua. Horrek argi adierazten du hondoa harkaitz zorrotzezkoa 

dela. Ene Jainkoa nire harkaitz babesgarri, nire babeski eta indar salbatzailea. Izan zakizkit harkaitz babesle. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Nire istripuko itsaslabarretik gertu bada balea baten antzeko harkaitz-mendi bat. Gure 

azpian harea, ibar lau bat muino artean, harkaitz-muinoak nonbait, dena erabat soildua, basamortu... Berriro hantxe azaltzen zaizu 

hurrengo harkaitz-labarrari itsatsia. Harkaitz-tontorrera igoarazirik, amildu egin zituzten handik. Harkaitz-artesi eta arbola-zuloetan egin 

ohi zituzten beren erresumak erle zuhur maratzek. Emaztearen aurretik abiatu zen Cascada de la Cola del Caballo harkaitz gunean. Badia 

erdizka ixten duen eta itsasbeherak agerian utzi duen harkaitz meta baten kontra jotzen du zakar itsasoak. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Ptolomeo Hefaistok aipatzen duen itsas harkaitz harena, hura ere, giza bortxaren 

erasoak gogor erresistitu arren [...] anbulu zuri deritzan lorearen ukituarekin baino ez baitzen ikaratzen. Mendien oinetan eta silizeharkaitzen 

artean ateratzen dira urik ugarienak. Non dira zuen jainkoak, non babes-harkaitz zenituztenak? 

5 (erkaketetan) Harkaitza bezala gogortu zuela aurpegia eta ez zela lotsatu. Zanpa-zanpa eginda zegoen, harkaitza bezain gogor. 

6 harkaitz zulo haitzuloa. Aurkituko diagu akaso harkaitz zuloren bat historiaurreko marrazkiekin, eta artikulu bat idatz 

genezakek eta ederki aberastu. Harralde hartan oso harkaitz-zulo politak daude lanpernetarako, sona handia du itsasalde osoan. 

Lehendabizi aintziratxoari bira eman zioten; orain izozturik zegoen, bentaren aurrean zabaltzen den harkaitz zulo handiaren barrenean. 

[3] harkaitz babesle (4); harkaitz beltz (5); harkaitz garai (5); harkaitz garaira (3); harkaitz gogorretik (3); harkaitz gorri (3); harkaitz handi (22); 

harkaitza jo (4); harkaitza zulatu (4); mendaitzeko harkaitza (3); harkaitzak zartatu (3)] 

harkaitzarte iz haitzartea. Han lapatuko da, eta agudo sortuko, hormatxulo ttikienean ere bai, harkaitz arte xotilenean, bere 

zainak auskalo non ezkutatuta... Handik hamar egunetara harkaitzarte hartan bilduko ginen berriro. 

harkaitzondo iz harkaitza. Ezagutzen ditut bi pago, Arantzazuko Ama Birjina koroatu zutenekoan, komentutik beste alderako 

pendizeko harkaitzondoan landatu zirenak, eta batak besteari bost eguneko aldea ateratzen dio beti, urtero.

harkaizpe iz haizpea. Gülbahar eta Ahmet harkaizpean jaitsi ziren zalditik. Jesus bakardadean berrogei gau eta berrogei egunez 

otoitzean eta barau eginez egon zenean, ez zuen bertan gelarik edo etxerik eginarazi, baizik eta mendiko harkaizpean bizi izan zen. 

Eraman nazazu harkaizpera. 

harkaizti iz harkaitz asko dagoen tokia edo aurkintza. Harkaizti batzuetako zuhaitzen hostoak horixkatu eta ximeltzen 

hasten direnean. Berarentzat gaztelu zoragarri bat eraikiarazi zuen Beyaziten, harkaizti haien gainean. Harriren baten parera heltzen 

bazen karabana, inguratu egiten zuten; harkaiztiren batekin topo egiten bazuten, berriz, ingurubira handia egin behar izaten zuten. 

harkaiztsu izond harkaitz asko dagoena. Etxetik hiruzpalau ordura zegoen mendi bat zuen kuttun, hirurehun bat metroko 

amildegi harkaiztsu batek inguratzen zuena. Ibar sakon bat da, zintzur estu bat bi malda harkaiztsu, basoz bete, handiren artean. 

harkaskar iz harkoskorra. Leihora harkaskarrak jaurtitzen zituztela entzun nuen. Harkaskarrezko bideetan garrasika eta 

lasterka zebiltzan haurrengan, eta lorategietatik igarotzen zen ororengan. 

harki iz frantses kolonizatzaileen armadako milizia berezi bateko kide zen arabiar gudaria. Zu bezalako 

soldadu arruntez landa, badira harki eta paraxutista batzuk ere. Harkiek makila ukaldika kalituriko FLNko errebeldeak. Tipia, larru azalez 

beltza, hemengotzat joko luke nornahik, bere uniformea harkiena balitz. Ezaguna da paraxutisten eta harkien bihozgabekeria. 

Presoarengana bertze harki bat hurbildu eta hortzak apurtu dizkio fusil ukaldi batez. 

harkor izond abegikor. Katedraleko sarrera atzeman zuen eta hango ilunpean, ama-ontzi bero eta harkor batean nola, umekia 

bezain kuxkur belaunikatu zen. Angulematik hara, zeru haietako lainoak miresgarri zitzaizkion: betetasun ikaratia bazuten, loditasun 

harkorra, ortzia pindarka kilikatzen zuten presentzia fisikoa. 

harkoskor (orobat harkozko) iz harri-koskorra. ik hartxintxar. Akerrak, ahuntz taldea gidatzean, bide zidor 

harritsuen bihurguneetan biraka amilkatzen dituen harkoskorrak. Bideko harkozkoek gurpilen uztai burdinazkoak jotzen dituztenean. 

harlan iz hargin lana. ik harrilan. -Harlan ona dago hemen -esan zuen, harresietara begira-. Ez dago zalantzarik harlanik 

onena zaharrena dela. 

harlandu 1 iz landuriko harria. Kalostrarik gabeko eskailera da, harlandu handiek osatua. Karrika estu harlanduz apainduetatik 

gora. Hormetako harlandu erraldoiak hauts zurixka batez estalita zeuden. Atalgaineko harlanduan "1821" data irakur daiteke. Garbi dago 

harlanduak, edo harri gogorrak, edo harlangaitzak, edo adreilu erreak nahiz gordinak dauden lekuetan ere, daudenak erabili beharko 

direla leku bakoitzean. Paretak marmolez edo harlanduz egingo badira, komeni da erabiltzen diren harriak tamaina ertainekoak eta oso 

berdinak izatea. 

2 harlanduzko izlag Jauregiak mundu bat osatzen zuen, harlanduzko hilobi handi eta arranditsu baten antzekoa. Harlanduzko 

zorua zuten, harea harrizko zorua, eta bidaiarien oin-pausoek handik zehar ibiltzean itsas doinua ateratzen zioten zoruari. Escalda ibairaino 

daramaten karrika harlanduzkoak. Inork ez zuen lanik hartu horma harlanduzko sendoetan pilatutako hautsa eta amaraunak kentzen. 

Harlanduzko giharrak airera zabalduta dauzkan eraikin erraldoiaren inguruan. 

[3] harlanduz egina (4)] 

harlandutzar iz landuriko harritzarra. Harrigarria bai, harlandutzar haiek haraino garraiatu izana, gurpila ezagutu gabe, eta 

beraz, ezta alper-harria ere, noski. 

harlangaitz iz harri landugabea. Garbi dago harlanduak, edo harri gogorrak, edo harlangaitzak, edo adreilu erreak nahiz 

gordinak dauden lekuetan ere, daudenak erabili beharko direla leku bakoitzean. Harrizko pilare, adreilu errezko horma eta 

harlangaitzezko mehelinen laguntzarekin altuera handiak altxa daitezke. 

harlauza 1 iz harrizko lauza, lauza. Hezetasunez ihaurritako lurreko harlauza zabalak. Harlauza zuri-beltzezko zoruari. 

Espaloiko harlauzak. Nasako harlauzen gainean. Kaleetako harlauza apurtuetan potxingoak sortu dira. Harry ahoz behera zegoen 

harlauza hotzaren gainean. Afaritarako sua piztuta egon ohi zen beheko suaren harlauza gainean. Atzean utzi genituen hiru oilo 

harlauza lohitsuetan mokoka. Koilara komuneko harlauzen gainean dago oraindik ere. The Hare's Foot eta The Pure Drop tabernen arteko 

etxarte harlauzez estalian geratu zen. Baseliza hau haatik frango hondatua da, harlauzezko teilatua bereziki. Isiltasunak harlauza baten 

pisua zuen. 

2 (hilobietan) Zerurantz altxa nituen begiak: [...] marmolezko sabai trinko eta mugiezin bat zirudien, hilobi baten harlauza. Zola osoki 

hilen harlauzez estalia zen. Beriainen agertu diren hilobi guztiak pieza bakarreko harlauzek estaltzen dituzte. Premiazko ekintza burutu 

zuten Otsabideko kantonamenduko hil herrietan: deitura arrotzak zituzten marmolezko harlauzak tindu gorriz estali zituzten. Ikusten izan 

naiz, baina harlauzan bakarrik familiaren izena emana da. Zulo txiki bat begiztatu nuen, ukabil baten neurrikoa, lurrean, Sabinoren 

harlauzaren aurrean. Harlauza zizelkatzen ari zen gizona epitafioa idatzitako paper orria eskuan zuela hurbildu zitzaigun. 

harlehio iz harrizko lehioa. Lehenbizi ongi itxi sotoko ateak, atalak, salako lehakumeak, ganbarako harleiho zaharrak, eta 

badator atzera xirriki xarraka aitona sutondora 

harma ik arma. 

harmaila (orobat harmail g.er.) 1 iz harrizko maila edo jarleku modukoa. Basajaun begira-begira dauka suaren 

aurreko harmailan eserita. Haren idazmahaia aurrealdean zegoen, harmaila baten alturan kokatua, eta goitik behera begiratzen zigun 

binakako pupitreetan eseritako eskolaumeoi. Han geunden nasako harmailaren gainean igota. Aldarearen behealdean, lehenengo 

harmaila zabal eta sakonean, harrizko besaulki bat zegoen, beltza eta apaingarririk gabea. Hurrengo harmaila jaisterakoan. Azken 

harmaila gainditu, eta ingurura begiratu nuen: han ez zegoen inor. Beste berrogei bat harmaila jaitsiak izango zituen ordurako. 

2 (harrizkoa ez dena)Goiko gelara zihoan eskaileraren harmaila konpontzea egokitu zitzaion. Plazaren ertzean burdinaz eta egurrez 

eraikitako harmaila gisako tramankulu erraldoia.

3 pl ik harmailadi. Harmailen zabalerak ez luke izan beharko ez oin eta erdi baino txikiagoa eta ez bi oin baino handiagoa. Haiek 

bai harmaila malkartsuak, zabaleraz eta goieraz juxtu behar lukeenaren alderantziz eginak. Herriko etxeko sarrera nagusiko 

harmailetara joan gara. Erromako elizaren harmailetan. Tribunako harmailetan eseri nintzen. Hernaniko Galarreta pilotalekuko 

harmailen hiru laurdenak bete ziren. Mendizorrotzako harmailak leporaino beteko dira. 8-18 markagailuan, eta itxaropenik ez 

harmailetan. Gerland estadioko hegoaldeko harmailetako zaleek. Zezenak oso ondo ikusten direla harmailetatik, eta txartoago 

areatzatik. Beheko harmailetan zegoen agure zahar bizar-luze bati. Elizako eskaileretako goiko harmailetan. · Harmaila-pare batean 

estropezu eginez. Ari nintzen eliz atarira eramaten duten harmailak igotzen. Hamar minutu geroago, harmaila higatu batzuen hasierara 

iritsi zen; goraka-goraka bistatik desagertzen zen eskailera. 

4 irud Gasteiztik Iruñera bidean, Urdiaindik edo Bakaikutik ikusten den harmaila erraldoia. 

5 harmailetan gora/behera Matronak harmailetan gora igotzen direnean beren erreguak egitera. Harmailetan gora joan ziren 

hirurak gaztelurantz. Gizon-talde bat gazteluko harmailetan behera zetorren. Bizkor mugituz, harmailetan behera ziegetara joan zen 

zuzenean. Emakumezko bat jaitsi zen harmailetan behera lasterka. Beste figura bat ikusi baitzuten harmailetan behera lasterka eta 

bizkor sahatsaren aldera joaten. · Astiro hasi nintzen harmaila zapal haietan gora. 

[3] harmaila igo (6); harmaila jaitsi (3); zortzi harmaila igo (3);harmailak bete (26); harmailak beteko (3); harmailak lepo (15); labriteko harmailak (4); 

mendizorrotzako harmailak (3); pilotalekuko harmailak (31); pilotalekuko harmailek (6); pilotalekuko harmailen (4); aurreko harmailetan (7); 

harmailetan behera (11); harmailetan egon (5); harmailetan eseri (5); harmailetan gora (10); ipuruako harmailetan (5); mendizorrotzako harmailetan 

(3); zelaiko harmailetan (9); harmailetara iritsi (3); harmailetatik begira (15); harmailetatik ikusi (10); harmailetatik jarraitu (6)] 

harmailadi iz harmaila multzoa, harmailak. Jauregiaren aurrealdeko harmailadira eraman nau. Eta baita, hondarraren 

heineraino ere aise jaisteko, hiru harmailadi dotore. 

harmailadun izond harmaila duena; harmailak dituena. Cella-rik gabe egindako tenpluek plataforma altxatua izaten dute, 

eta sarrera harmailaduna. 

harmarri ik armarri. 

harmatu ik armatu. 

harmen 1 iz hartzea. Hiru emakumeok Askabide barruan dabiltza orain prostitutei laguntzen, esku-harmen komunitarioko eragile 

lanetan. 

2 (filosofian) Beraz, ezagutzak beti bi iturri ditu (eta bi bakarrik): sentimena edo zerbaitek afektatua izateko gogamenaren gaitasuna 

(harmena: ezagutzako elementu pasiboa) eta adimena, sentimenen bidez jasotako informazioa adigarriki elaboratzeko gaitasun aktiboa, 

hots, pentsatzekoa, errepresentazioak sortzeko berezkotasuna (kreatibitatea). Horren aurrean ez da nabarmendu behar harmen 

imajinatiboa, baizik eta adimenaren jarduera. Sentimena deitzen diogun harmen honen forma iraunkorra hartueman ororen beharrezko 

baldintza da. Adigaiak, beraz, pentsatzearen berezkotasunean oinarritzen dira, sentsuzko begiespenak, bestalde, zirraren harmenean. 

harmonia 1 iz osotasun bat eratzen duten gauza edo zatien elkar hartze egokia. Antzeko bizitasuna zuten 

zaldizkoek eta zaldien gorputzek: dotoretasun eta nobletasuna, ia errudun sentiarazeko moduko grazia eta harmonia. Soinketa 

gorputzaren harmonia da, zainak marrazten dizkigun geografoa. Udazken beteko harmoniaz jantzitako musika. Aurpegia baketsua zuen, 

harmoniaz betea. ik beherago 7. Kosmosean ordena bat dago, harmonia bat, dena baitator harreman matematikoek lotua. Esferen 

harmonia numeroen harmonia da, funtsean. Kosmosean ordena bat dago, harmonia bat, dena baitator harreman matematikoek lotua. 

Izartegiaren mugimendu harmoniko eternalean arimak bere harmoniaren ideala kontenplatzen zuen. Nork bere burua ezagutu behar 

munduaren harmonia ezagutu nahi bada. Atseginak badu lotura bat irudiaren beraren ezaugarri batzuekin, haren proportzioen 

harmoniarekin, adibidez. Begien aurrean zuen multzo kaotikoari, ordea, musikaren harmonia zerion. Badago beste harmonia bat, are 

gordeagoa, baina ber gisan nabarmena ene aburuz, zumarraren eta hareharriaren artean. Itun Zahar eta Berriaren artean dagoen 

harmonia. Haren intziri txikiak ere harmoniaz egokitzen ziren nire marruekin. 

2 (izenondoekin) Ezagutza eta ekintzaren arteko harmonia orekatua. Egia baldin bada, filosofo batzuek nahi duten bezala, harmonia 

bete-betea dagoela gizon baten moralaren eta gorpuzkeraren artean [...]. Adimen unibertsala (nous) deituko dio Pitagorasek unibertsoaren 

harmonia matematikoari. Konstelazioen harmonia musikalen arabera. Kamafeo baten eztitasunez zabaltzen den bizkarra, harmonia 

sutsuko bularraldea bere garaipenezko lineak airean, kurba beteen erritmo miresgarria. Udako gau argietan urretxindor zoragarriak bere 

kantu goxoaz lagun egiten dio unibertsoaren harmonia jainkozkoari. · Gorputza harmonia harrigarrian baitzegoen espirituarekin, eta 

espiritua Jainkoarekin. ik beherago 8. Ez liskar bat, ez aurpegi txarrik, harmonia ederra. Kontua da bi gizonak, ez harmonia txarrean, 

geltokiko polizia-gunera joan zirela. Nire aldera hartu zuten, elkarrekin hizketan harmonia oneko jardunean. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Lekuaren harmonia ezak ezinegona sortzen zigun. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Kualitate horiek [erritmoa eta musikaltasuna] diziplina zorrotz baten ondorio dira 

ordea, eta ingeles poesian guztiz bereziak diren hitz harmoniak sortzen dituzte. Planteamendu alternatiboak gizarte-harmoniarako. 

Koadro horietako kolore harmoniei. Taldearen ardatzetako bat ahots harmoniak izan dira beti. Poz handi bat sentitu nuen, barneharmonia 

esanezin zoro bat. Izan ere barne-harmonia honek oparo zuzentzen du kanpoko gizakia. Soinu-harmoniarik egokiena 

lortzeko. Ez, ez zegoen halakorik, eta lekuaren harmonia ezak ezinegona sortzen zigun. 

5 (musikan) Xabier Sarasola, Beasaingo Loinatz abesbatzako zuzendaria eta piano, harmonia, biolin eta kantu irakaslea. Ondoren, 

piano eta harmonia ikasketak egin zituen Iruñean. Antzerakoxe planto batekin eten nituen harmonia ikasketak ere: baina, hori bai, lan 

pare bat aurkeztu norgehiagokan eta, lehen saria irabaztean, banekien harmonia-lanetan ongi nenbilena. Hiru motatako modulazioak 

daude: lehenengoa, grekoek harmonia deitzen dutena; bigarrena chroma deitzen dena; eta hirugarrena diatonon esaten dena. Kantua 

harmonia aldetik aztertzeko eskatu zion Eviek. Musikaren adar ilun eta zaila da harmonia, batez ere greziera ezagutzen ez dutenentzat. 

Hiru emakume hauen ahozko harmoniak goi mailakoak dira. Zitara bat entzun zuen harmonia miragarriz eta melodia gozoz jotzen. 

6 (fonetikan) Harmoniaren kasuan ikerlariak harritu izan ditu nola bokal biren artean eragina egon daitekeen tartean kontsonante bat 

edo gehiago izanda ere. Bokal-harmonia bokalen arteko asimilazio mota bat da. Esate baterako, bokal sabaikari batek bere ahoskunea 

bokal-harmoniaz hedatzen badu [...] berdin da zenbat silaba gehitzen zaizkion hitzari, atzizkiak gehituz adibidez, silaba horietako 

guztietako bokalen ahoskunea aldatuko da. Badira euskaraz bokal-harmoniaren beste zantzu batzuk ere goiko bokalen biribiltasuna edo 

palataltasunari dagozkionak. 

7 ipar musika banda. Kantariak, Baionako Airoski koroa, Bastida eta Akamarreko taldeak; soinua, Baionako soldadoen harmonia. 

Arragako kantariek eta Kanboko harmoniako musikariek. Eraikidura honek aterbetzen ditu orain musika eskola eta harmonia. Hori 

jakinarazi du Daniel Hérard Jaunak, musika eskolako zuzendari eta harmoniako buruak. Egunaren bururatzeko, harmoniaren kontzertua 

San Josep Parkean. 

8 harmonian Eta hala ibiltzen ziren ahal zutenean, batak arre eta bertzeak so, baina beti ere begirunez, bakean eta harmonian. 

Biztanleriaren tamainak eta hazkundeak ekosistemaren ekoizpen ahalmen aldakorrarekin harmonian beharko luke izan. Neure gogoarekin 

guztizko harmonian. Eta mila forma eta mila soinu beti xaharberrituz elkar, eta elkarren harmonian beti. 

9 harmoniaz Harmoniaz eta egoki bizi. Haren intziri txikiak ere harmoniaz egokitzen ziren nire marruekin.

10 harmoniazko Konposizioa oihalaren azaleraren [...] harmoniazko banaketa geometrikoa da batez ere. Iparreko hizkuntza 

batzuek kontsonanteak metatu dituzte; hegoaldeko batzuek, aldiz, gehiago erabili ohi dituzte bokalak, eta horrenbestez, 

harmoniazkoagoak dira hizkuntza horiek belarrirako. Ezin diet nik, ordea, inolako doinu harmoniazkorik eragin. 

[3] ahozko harmonia (3); arteko harmonia (10); bokal harmonia (6); harmonia lortzea (3); harmonia onean (3); nazioen harmonia (3); oreka eta 

harmonia (5); ahozko harmoniak (6); bakerako eta harmoniarako (3); bokal harmoniaren (3)] 

harmoniatsu (orobat harmoniotsu g.er.) izond harmoniaz betea. Perla eta zilarrezko galburua bezain distiratsu, lirain 

eta harmoniatsu. Gizarte global harmoniatsu eta kulturalki integratua. Arrazoimenaren erabilera harmoniatsuaren oinarrian. 

Koadroaren laukizuzena proportzio "harmoniatsutan" banatzeko ebaketa-eredu "unibertsalak". Ikusleak berehala antzemango dio bien 

arteko «kontraste harmoniatsuari». Pasarteen egitura harmoniotsuan. 

harmoniatsuki adlag harmoniaz. Irabazia nuen pisua, pittin bat, bi kilo beharbada, [...] eta harmoniatsuki banatu ziren bi kilo 

haiek nire gorputz guztian. 

harmonika iz ahoko soinua. Harmonika baten doinuak entzun zituen oraindik Telleriak, parkinean bakarrik geratu aurretik. 

Harmonika jotzen ari zen baten bat. Harmonikaren soloak. Paul Lamb harmonika jotzaile aparta dugu 

harmoniko 1 izond harmoniaren araberakoa. Izartegiaren mugimendu harmoniko eternalean arimak bere harmoniaren 

ideala kontenplatzen zuen. Haizeak eztitu egiten ditu doinu minak, espazioak apaldu egiten ditu hots desafinatuak, dena ordenatzen da 

osotasunean, eta emaitza harmonikoa duzu. [Irakurlearen] arimaren hari bat jotzen asmatzea, sentiberatasunen artean izaten diren uhin 

harmoniko berezi eta ulergaitz horiei esker.Bere azalaren zuritasuna bizia zen, areago marmolarena esnearena baino, eta bere lerroak, 

lepotik belaunetaraino, erabat harmonikoak. Modulazio harmonikoa artegintzarako pentsatua dago, horregatik horren kantuak halako 

prestutasun aparta eta dotorea izaten du. Urrezko zenbakia segida "harmonikoaren" muga dela batez ere. Azaltzen ziolarik gitarra-joleari 

nola gitarraren hots harmonikoen azpian [...] numeroen mundua zegoen. Musilen Ulrichek, atributurik gabeko gizonak, ez dauka eite 

harmonikorik muinera jotzeko, ez du batasunik ikusten muinaren altzoan babesteko. Eta nola ez hartu aintzat, harreman harmonikoen 

sare zabal horretan, naturalezaren emaitzarik altuena, andrea eta gizona? Ez nuela ez etxerik ez harreman harmonikorik ez haurrik eduki 

nahi. Teknologia digitala mundu harmonikoagoa lortzeko bide dugu. 

2 izond/iz akustikan, maiztasunez edo hotsez mintzatuz, oinarrizko maiztasunaren maiztasun multiploa 

dena edo duena. Oinarrizko maiztasun horretaz gainera, ahoskorden zati txikiagoen mugimenduari dagozkion maiztasun 

harmonikoak daude, oinarrizkoaren multiplo osoak. Itsasoak dituen egoera desberdinetan oinarrituta, urpeko musika islatu du egileak 

alderantzizko harmoniko zatikatuak erabilita egileak berak azaldutakoaren arabera. Bere ahotsa, harmonikoetan aberatsa, indartsua eta 

kolore bereziduna da. 

3 ez-harmoniko Adagio baten gozotasunean arpegio ez-harmoniko batzuk tartekatzen dira. 

harmonium (orobat harmonio; Hiztegi Batuan harmonium agertzen da) iz organoaren kideko musika 

tresna, hodien ordez mihiak dituena. Harmonium txiki baten aurrean eseri da, oinak pedaletan sartu eta eragiten hasi zaio. 

Egia zen, kolegioko kaperan jotzen nuen harmonioa. Nork jo behar du orduan elizako harmonioa? Virginiaren ezkontzan harmonioa jo 

behar zuenak. Harmonioaren aurretik pasatzean begiratu egingo dizut. Zutik entzuten genuen, txapelak erantzita, eta, harmonioaren 

soinuek ninderamaten bitartean, inguruan nituen gizon guztiekin bat egiten nuela sentitzen nuen. Harmonium ttiki baten doinuak eta hiru 

haurren kantu minberak entzuten dira bagoi bete-betean. Harmoniuma lardaskatzen duena hamaika urteko Hanmantu mutikoa da. Osaba 

batek erakutsi zion Hanmanturi harmoniumean kantu batzuk jotzen. 

harmonizatu, harmoniza, harmonizatzen 1 du ad egokitu, adostu. Moralak banakoaren eta taldearen interesak 

harmonizatzen ditu. Garapen ekonomikoa, ingurumena eta gizarte kohesioa harmonizatzeko. Gai horiek guziak elkarrekin 

harmonizatzeko. Lukreziorengan poesiak bakarrik dauka gaitasuna, filosofia atomistak, erromatar munduan zabaltzerakoan, planteatzen 

zion zenbait problema harmonizatzeko. Baina berez ez dugu harremanik besteekin, munduarekin: espiritu automatak gara, Jainko onak 

era posible guztien artean hoberenean harmonizatuak. 

2 (orobat harmonisatu) musikan, doinu bat dagozkion akordeez hornitu. Zortziko batzuk eta Orfeoirako 

harmonizatutako beste pieza batzuk idatzi zituen. Eskainiko dizkigun 17 kantuetarik zortzi Aita Donostiak bilduak eta harmonisatuak 

ditu. 

3 fonetikan, bokal harmonia gertatu. Hitz luze horien arteko mugak eta esaldiaren prozesatzea errazten du erro bakoitzari 

dagozkion atzizki guztiak erro horretako bokalarekin harmonizatzeak. Bokal kenketa eta kontsonante taldeen soiltzea harmonizatzeko 

aukera bilatzen zuen nonbait 3,8 urte zituen Ander euskaradun gasteiztarrak (Legorretako hizkeran hezia) honelakoak ahoskatzen 

zituenean: tirgea, kokodirdua, korkodiloa. 

4 (era burutua izenondo gisa) Kontsumorako prezioen indizearen arabera neurtutako inflazio-tasa harmonizatuak. Langabezia 

tasa ez harmonizatua %10,4koa da. 

harmonizatze iz musikan, doinu bat dagozkion akordeez hornitzea. Kantuen harmonizatzea: Jo Maris. 

harmonizazio 1 iz harmonizatzea, egokitzea, adostea. Horrek urtearen, hilabetearen eta egunaren berezko hiru ziklo 

desberdinen harmonizazioa eskatzen du. Negropontek aurreikusi zuen harmonizazioak kale egin du alde guztietatik. Harmonizazio 

fiskala. Ekoizpen-baldintzei eta ekoitziriko ondasunei dagokien arauen nazioarteko harmonizazio ezak. 

2 (musikan) Garbizu aditua zen harmonizazioan eta korden ahots tinbreak eta tesiturak oso ongi ezagutzen zituen. Ziburuko 

konpositoreak orkestratu gabe utzi zituen Fuga eta Tocatta-ren harmonizazioa. 

harmora iz horma. Eta barne-muinari kanporatzen / uzten ez dion harmora / bilakatu zaizkigu dagoeneko hitzok, / hitz 

madarikatuok. 

haro iz ipar oihua, zarata. Batto handixkoa, ipurdi zabal batekin, dena haro eta jestu, bestea ttipittoa eta mendrexkoa, beti ixilixila 

zegoena... Dena haro eta espantu, holakoetan gisa guziz ixilago behar delarik ibili. Bada haro eta eztabada bazterretan, bereziki 

Portugalen eta Italian. Batzuk berant arte besta egin nahi, dena soinu, dena haro eta berdin dena oihu, beste batzuk pausatu nahi, gaua 

hortako dela. Aitzina arizan ginen gureari, baina harorik gabe. Eskola giristinoetako fraide hori, mehe-mehea, isila, haro gutikoa, nehori 

itzal egiten ez ziona, gizon handi bat bezala agertu zitzaidan. Funtsean, denekilan tirabiretan izaiteko estakuruak atzemaiten zituen andere 

Iratxetek, hain zen emazte bipila, haro haundikoa. Toki batzuetan doi bat haro eta zalapartarekin, bertze batzuetan ixiltasunean joan 

zaiku aurtengo uda.

harpa (orobat arpa g.er.) 1 iz musika tresna handia, hiruki formakoa, bi eskuez jotzen diren hariak 

dituena. Bidearen bi aldeetan paraturik zeuden, eta haizeak dar-dar eragiten zien hariei, harpa batenak balira bezala. Mehatxu modura 

harpari soinu zoli bat ateraz. Amaganako maitasunak, berriz, harpa bezalako soinu mehe eztia. Maelek, bitartean, harpa txiki bat atera 

zuen bere kaparen barrutik. Ekin zion nire harpa akordatzeari, eta gero, ekarri zidan, eta erran zidan: [...]. Maite Idirin-ek bi musikari 

ukanen ditu aldean: Muriel Dupin harpan eta Marise Graciet flautan. Hamabi bat kometari, erdialdetik sokez tenkatuta, haize leunak 

durundi eragiten baitzien harpa eolikoak balira bezala. Hitzak koblakari baten harpa hotsa dirudi. Gaur Miramongo eguarteetan flauta eta 

harpa kontzertua. 

2 harpa jo 1 Harpa jo behar dut hain segur; eta gainera hainbat denbora emanen dut garbitzen eta apaintzen, zeren eta egun ontsa 

orrazturik nahi baitut egon. Batzuetan arratsaldean ahal dut; kantuaren edo harpa jo beharraren estakuruz. Behe aldean Mael, enbor 

batean eserita, beraiei begira zegoen, adia galdurik bere harpa jotzen zuelarik. 

3 harpa jo 2 adarra jo, iseka egin. Garbi zegok: Etxabe harpa jotzen ari zaidak. "Ume hauei ere eman behar al diegu?", esan du 

Ramonek, harpa jotzeko gogoz. Harpa jotzen ari zitzaidalako susmo haiek. Nori arraiori uste duzu harpa jotzen diozula? Martinek, 

holakoetan beti egin ohi duenez, umorez hartu du nire harpa-jotze saioa. 

4 harpa-jotzaile 1 (orobat jole eta joile) iz harpa jotzen duen musikaria. ik harpalari. Vienako Orkestra 

Filarmonikoko harpa jotzaileak. Isabelle Olivier Bretainiako harpa jotzaile eta konpositoreak. Biola, lira, harpa, ttunttun edo arrabita 

joleek lagundurik, bertze batzuk eguzkitan dantzan ari direla. Dol Amrothetik herri osoko arpa-jolerik bertutetsuenak iritsi ziren. 

Hernaniar emazte harpa joile hunek segurtatzen du aspaldidanik Benito Lertxundiren ondoan bigarren boza. 

5 harpa-jotzaile 2 (korpusean harpajole soilik) izond isekaria. - Zu demasako harpajolea zara, Olga. -Harpajolea bai 

zu! -esan zidan. 

6 harpa-jotze Literatur aldizkari bateko zuzendariak, berriz, testu bat eskatu ondoren, itzuli egin zion, harpa-jotze bat iruditu 

baitzitzaion. Su-eten iraunkorrarena, harpa-jotze iraunkorra baino ez da. Martinek, holakoetan beti egin ohi duenez, umorez hartu du nire 

harpa-jotze saioa. 

[3] harpa jo (5); harpa jotzailea (3); harpa jotze (3); harpa jotzen (6); harpa txikia (3)] 

harpajole ik harpa 5. 

harpalari iz harpa jotzen duen musikaria.Clubeko loriotik oso urrutira gabe, kalean, harpalari bat ari zen, biribilean jarritako 

entzule bakan batzuentzat jotzen. Harpalariak jotzen zuen doinu haren esanetara hasi zen mugitzen. 

harpatxo iz harpa txikia. -Ene harpatxo gaixoa! 

harpe [210 agerraldi, 29 liburu eta 70 artikulutan –horietako 61 Herria astekarian-] 1 iz hartzuloa, harkaizpeko 

barrunbe edo aterpea. Gizon-emazteak, larruz jantziak, harpeetan bizi ziren garaian. Nehor ez da harpeko sarrera goibelean ageri. 

Ahmetek, harpe barrenean, sua piztu zuen ardagaiaz eta suharriaz. Harpe bateko zoko ilun batean. Massabielleko harpe miraritsua. 

Paleolitoko harpeetako biztanlea. Toki hark Joanttori lapurren harpea gogorazi zion. Platonen harpeko kide sentitzen nintzen. Ekain, 

Altxerri eta Otsozelaiko harpeetako margoen inguruan. Egunaren indarrak harpe baten gerizara bultzatu ninduen; barrenean bazen zulo 

bat, eta zuloan eskailera bat, han beheko ilunbera amiltzen zena. Makpelako soroko harpean ehortzi zuen Abrahanek bere emazte Sara, 

kanaandarren lurraldean. 

2 irud Emaztearen eztiki biluzteko gogoa ernatu zitzaidan, haren harpe usantsuaren milikatzeko adibidez. Zer ziren bada burumuinaren 

harpe hitsetarik jaukitzen zitzaizkion ele horiek? 

3 (hitz elkartuetan) Harpe urrin dorpea. Azken sototik jalgi nintzenean, harpe zuloaren ahoan aurkitu nuen. 

[3] harpean ehortzi (5); soroko harpean (6); soroko harpean ehortzi (3); harpean ehortzi zuten (3); makpela soroko harpean (3); otsozelaiko harpeen 

(4); isturitzeko harpeetan (4); otsozelaiko harpeetan (5)] 

harpetxo iz harpe txikia. Hutsuneak, harpetxoak eta bolumena erabiliz forma ugari sortu du. 

harpide iz harpidetza. Etorri gogotik "Horiak" sustengatzerat (sartzea : 5 euro eta harpide txartela sasoin guziko partidentzat : 45 

euro). 

harpidedun 1 iz (zerbaiten) harpidea hartzen duen pertsona. Garai haietan mila inguru harpidedun ba omen zituzten. 

Pariserako hamar bidaia zozkatzen ditu urtero harpidedun berrien artean. Harpidedunek etxeko postontzian jasoko dute egunkaria. 

Harpidedunen zerrendan. Gure aita Círculo de Lectores delakoaren harpideduna zen. Aspaldiko urtetan HERRIA kasetaren harpideduna 

zen. Irutxulo astekariko eta Berria egunkariko harpidedun guztiek jasoko dute egunkari berria, zuzen-zuzenean bihurtu dituzte 

argitalpenaren harpidedun. PIKAren harpideduner proposatua da aldizkaria beren laguner ezagutaraztea. Harpidedunen kopurua goiti 

joanen dela uste dute. Badakit futboltzale ainitz badela Frantzian, bainan onartuko dutea harpidedun izaitea futbolaren ikusteko. 

2 harpidedun egin Aberdeen-en, 1714an, Pope-ren Iliadaren sei liburukien harpidedun egin nintzen. Ordenagailua birusekin 

bonbardatu zioten, sikarioak bidali zizkioten etxera, Eusko Ikaskuntzaren aldizkari guzti-guztien harpidedun egin zuten behin eta berriro. 

Ama I diritti della scuola zeritzan eskola-aldizkari bateko harpidedun egin zen metodo didaktiko modernoak ikastearren. Argia aldizkariko 

harpidedun egin nintzen. 

[3] harpidedun egin (7); kaseta hunen harpidedun (3)] 

harpidetu, harpide(tu), harpidetzen da/du ad harpidetza hartu. Alferrik egoten dituk Europako aldizkarietara 

harpidetuak eta irakurtzen ditiztek liburu europarrak zingira haien erdian. Estatuak harpidetutako tituluak, 300 eta 500 milioi euro 

arteko balioa dutenak, kapital bihurtu ahal izango ditu. Harpidetzeko Eskaintza Publikoak ez du espero bezalako erantzuna jaso. 

harpidetza 1 iz epeka argitaratzen den aldizkari edo kideko bat erosteko izena ematea; izen emate horri 

dagokion diru saria. ik harpide; abonamendu. Doako harpidetzari esker. Harpidetzen diru sarrerekin. Ondoren, 

harpidetza egin beharko da eta harpidedunek etxeko postontzian jasoko dute egunkaria. Euskarazko egunkari bakarraren harpidetza 

egiteko eskaera. Urtean lau libururen harpidetza hartu (bat euskarazkoa, hiru frantsesezkoak), banku bidez diru-ixurtze automatikoa 

eginez argitaletxearen kondura. Harpidetzak ordaintzen hasteak ere garrantzi nabarmena izan zuen Irutxulo-ren historian. Urte osoko 

harpidetza (12 aldizkari) gostatzen da 200 libera edo 5000 pezeta. DVDarekin urte osoko harpidetza eskura daiteke. Bi euroz emendatu 

dugu, bi euro xoilez, harpidetzaren urtesaria. Urteko harpidetza 23 eurokoa izanen da. Chic parisien jasotzen zuen harpidetzan, nobela 

frantsesak irakurtzen zituen bulegoko joan-etorrian. Telefona finkoentzat, harpidetza polliki kariotu, deiak aldiz merkeago ezarriz. Hilero, 

kopiatzaileak 4 eta 7 euro gehiago ordainduko luke bere Internet harpidetza.

2 akzioak eta kidekoak erosteko dokumentuak izenpetzea. Atzerritar kapitalak, mailegu publikoen harpidetzaz osaturik 

gehienbat, azpiegiturak egiteko erabili ziren. Lehenik eta behin finantza erakundeen bidez salduko du bere akzio harpidetza (OPV delakoa, 

hots, salmenta eskaintza publikoa). 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Harpidetza orri bat kaleratu dute, etxean jaso nahi dutenek eskaria egin dezaten. 

Harpidetza txartelak betetzen. Banaketa harpidetza bidez egiten da batez ere, baina hiriburuetako zenbait denda nagusitan ere saltzen 

da. Liburuak erosteko baino gehiago irakurtzekoak direnez, uko egin zitzaion harpidetza sistema hari. Harpidetza formula berri bat du 

abiatzen gaurdanik. 

[3] harpidetza bidez (3); urteko harpidetza (3)] 

harrabots 1 iz zarata. ik herots. Munduko harrabots eta burrunba guzien gainetik. Eta bakartasuna duzu berriz lagun, baina 

bakardade berri batekin topo egiten duzu: bertze gisa batekoa da isiltasuna, bertze gisakoak harrabotsak. Eta umeen algarei usatua 

dagoena karranka metalikoen harrabotsari moldatu beharko zaio, eromenak behin-betiko harrapa eta eraman ez dezan. Gogoeta horietan 

ari naizelarik iduritzen zait harrabots batzuk hautemaiten ditudala urrunera. Isiltasuna... bakarrik giltzen harrabotsa zaintzaleen 

eskuetan, burdin hesiak zabaltzean. Partida zer izan den: zainen gainean jokatua, eta sobera harrabots, oihu eta musika, eta ez dutela 

beren hoberena erakutsi biek ere. Harrabots egin gabe indarrean sartu da laikotasunaren legea. Horien denen beharra badu pilotak, beste 

kirolek hainbeste harrabots egiten duten denboran. 

2 (izenondoekin) Harrabots etengabe eta nahasia entzuten zen. Harrabots burrunbatsu bat aditu dut belarrietan, eta, hurrengo, 

ezertxo ere ez. Urruneko autoaren burrunba isilaren ordez, urruneko urratsen harrabots idorrak. Orain isiltasun pisua, orain harrabots 

asaldagarria. Itsasoan ere bere harrotasunak, bere azal leuna inarrosten duten harrabots ozenek ere hondoraino hunkitzen dute 

bakartasun barearen sentsazioa. Harrabots sor bat entzun zen. Milaka oihu berezik osaturiko harrabots zorrotz batek iratzarri 

ninduenean. Politika harrabots zantarra bilakatu da, mehatxu etengabea. Motorren harrabots urruna. Han jadanik bada mundu bat, 

harrabots ederrean. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Halako burrunba bat heltzen zait beharrira, harrabots nahasketa bat, kanpoko harrabots 

batzuk. Beste harrabots mota frango, mementoan ezin bereiziak, ezezagunak baina urrunak, biziki urrunak, denborarekin ezagutuko 

ditudanak. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Barneko hesia idekitzen du: kliska!, burdin harrabotsa. Ate edo giltza edo urrats 

harrabotsei beha, beharriak xut, antena luzaturik, radarrak pizturik, erne. Ate gibelean giltza harrabotsak, burdin hesi bat zabaltzen 

balitz bezala. Eta gero eta hurbilago argi-pizgailu harrabotsak, tik, tik, tik. Kamioi batzuen motorrak edo zirkulazione harrabotsak, baina 

urrunak. 

[3] harrabotsa entzun (3); giltza harrabotsak (6)] 

harrabotsu izond zaratatsua. Haren akordua, ordea, garbia da, izen organikoa da, harrabotsua kalapitaria tematia. 

harraize iz Aizkorritik datorren haizea. Ederki ziotsaten Gabiria alden-eta: Aldaizea eta harraizea, aldagoia seguru! 

harralde iz harkaiztia. Baina begirada, errepide aski ezagunarekiko errutinaz, zeruaren eta itsasoaren arteko kolore-apustu eta 

ñabardura gris-urdin amaigabeen tirabira lausoan biltzen zitzaidan orain, bide-ertzeko harraldean gero. Harralde hartan oso harkaitz-zulo 

politak daude lanpernetarako, sona handia du itsasalde osoan. 

harraldi (orobat hartualdi) iz aipatzen dena hartzen den aldi bakoitza. Kantaren zatiak une eta leku anitzetan 

grabatzen zituen [...], tresna bakoitza bere aldetik, harraldiak behin eta berriro errepikatuz soinu zehatza lortu arte. Hasierako 

proiektoreek sarri eman ohi zuten halako irudi dardaratsu bat: efekto hori saihesteagatik jaso da, hain zuzen, proiekzio-lastertasuna (eta 

zinema harraldien lastertasuna ere bai, horrenbestez), lehenik segundoko 12 iruditik 16 iruditara, eta gero poliki-poliki 24 iruditaraino. 

Oraindik hamaika hartualdi filmatu behar dituzte Bergaran. Ultra Deep Field (Eremu Ultra Sakona) argazkia segundo milioiren bateko 

hartualdian egin zuen Hubblek. Film hura -Ivy agur-egilearen urruneko hartualdiekin- kameratik atera eta eguzkitan zabaltzeko, dena 

ezaba zedin. · ik dosi. Noiz hasten zara hartualdi bat behar duzula pentsatzen? 

harramantza iz ipar harrabots edo iskanbila handia. Ahotsen harramantzak eta zakur mehakoilaren zaunka erlastuek 

buhameen hurbiltzea iragartzen zuten. Jendeen solasen harramantzak, irri algarak eta autoen asotsak. Itsas ainaren harramantza 

etengabea lagun. Harramantza gaitza eginez. Tea kikera eskuetarik erortzera utzi zuen, ostatuko zerbitzarien artean gaitzeko 

harramantza eraginez. 

harramaskada iz harramazka. Orratzaren lehenengo harramaskaden ondoren, Gariren ahotsaren oihartzuna denboraren 

tuneletik bezala atera da gure egongela txikira. 

harramazka 1 iz larruazaleko urratu ez sakona. ik atzaparkada. Goitik beherako hiru harramazka bekokian. Giza 

azazkalen harramazkak ageri zituen. Batek baino gehiagok probatuak zituen Marroren harramazkak, bai eta jaso ere aurpegian, bizi 

guztirako, deabruaren orbaina. Mirandek kotoi bat pattarrez busti, eta aurpegiko harramazkak xukatu zituen. Ogiaren labana hartu eta 

harramazkak egiten hasi zen bere eskuaren gainaldean: odol-xirripak atera ziren. ik beherago 2. Katu-harramazka batek eragindako 

sukarra. Zintzilik geratu nintzen, harramazkez josia. Lau ate kontatu zituen esku harramazkez beteez. Iodo-tintura urratu eta 

harramazketarako, metileno-urdina eztarriko minerako. Hutsalkeria hark harramazka bat utzi zidan barruan; zerbait eten zen Idoiaren 

eta bion artean. 

2 harramazka egin Begira geratu zitzaion eta harramazka egin zion ezker masailean. Harramazka egin zion bere azazkal beltzekin 

aurpegiaren alde batean. Hego atzapardunek harramazka egiten zidaten. Eta bere bota haiek harramazka egiten zidaten burmuinetan. 

harramazkatu, harramazka(tu), harramazkatzen 1 du ad harramazka egin, atzaparkatu. Katemeak, bada, 

eraso, jazarri, harrapatu eta sudurra harramazkatu zion: trauma gogorra utzia zion hark txakurrari betiko. Azazkalaz harramazkatzen 

den diskotxo dirdaitsu astuna. Paretak hortzekin harramazkatuz tunelak egiten jarraitzen du alu horrek. Neure ezpata-punta dut igurtziko 

eden horrez, eta, nik Hamleti axala harramazkatzea aski, heriotza duke bertan. Zeren asta-tipularen hostoek harramazkatzen 

baitzizkioten lokia eta masaila. Orain, ordea, afixa harramazkatua dago. 

2 (era burutua izenondo gisa) Itxaropenez urratutako hamaika esaldi txiki ikus daitezke bere horretan utziak izan diren 

paretetako igeltsu harramazkatuan. 

harrapaezin izond ezin harrapatuzkoa. Alfabeto hau izaki harrapaezina da, Neptuno planetan bizi den elefante erraldoiaren 

leinu berekoa. Nola konformatuko nintzen ni ere Saint-Saens eta Czernyk ezker eskuarentzat egindako ariketekin, galdutako besoa

ehialako doinu harrapaezinetarantz lerraturik banuen? Orduz geroztik hodeiertzak bilatzen ditut eta atsegin dut haien urruntasunetik 

ahalbidetzen duten zabaltasun harrapaezina. 

harrapagailu iz animaliak harrapatzeko tresna. Eta [saguen] harrapagailuan nahita sarturik zegoen gainera. 

harrapagaitz izond ia ezin harrapatuzkoa. Atzokoa bezalako izua harrapagaitz eta informalagoa da ordea. Alberto jario 

mantso eta eten batez mintzo zitzaidan, hitzak aurkitzea kostako balitzaio bezala, silaben bolumena bera harrapagaitza bihurtuz. 

harrapaka [24 agerraldi, 12 liburu eta 3 artikulutan] 1 adlag arrapaladan. Harrapaka irensten zuen bere gosaria. 

Handik bost minutura, bat-batean jaiki, kontua harrapaka pagatu, eta zalgurdi baten bila joan nintzen. Orienteko liburutegiak harrapaka 

dabiltza nere bertsoen atzetik. Hori zela eta, harrapaka etxeratu nintzen, ibilbidea behin baino gehiagotan erratuz. Harrapaka eta 

presaka. 

2 harrapatzen. Zekale artean harrapaka. 

harrapakari izond/iz harrapaketan edo harrapakerian ibiltzen dena. Gorpu gaxte gorri hura zintzilik gurutze batean 

ipini zuten, besteen eskarmenturako, hegazti harrapakariek desegin zezaten. Ez kasurik egin, gazte: hobe hala -hots egin zuen Frau 

Streicherrek, esku harrapakari bat besagainean pausatzen zidala-. gizarte kontsumitzale harrapakari honen baloreak aldatzeko asmoz 

dabilan gazte mugimendu bat. Harrapakari erraldoien dantza zabalari beha. Dantzaleku arrunt batean bukatu nuen, harrapakari 

arrunten modura zebiltzan turista arruntez betea zegoena. 

harrapakatu, harrapaka(tu), harrapakatzen du ad harrapatu, lapurtu; indarkeriaz eta harrapaka (hiri, etxe 

bat) bere ondasunez biluzi. ik arpilatu. Logela harrapakatu egin dute, horma-armairuak irekita eta hutsik daude. Gu eraman 

ondoren kontserba guztiak harrapakatu zituztela. 1813an, hiria setiatu, erre eta harrapakatu ondoren, San Sebastianen erlikia desagertu 

egin zen. 

harrapakatze iz harrapatzea, lapurtzea; indarkeriaz eta harrapaka (hiri, etxe bat) bere ondasunez biluztea. 

Suteak, harrapakatzeak, inbasioak, gerra zibilak eta beste ezbehar asko pairatu behar izan zituen hiri batean. 

harrapakeria iz harrapatze gaitzesgarria edo doilorra; harrapakatzea. Asko eta asko baitira berdindu beharreko 

ertzak: pobreziaren ertza, justiziarik ezaren ertza, handi-mandien harrapakeria eta esplotazioaren ertza. Seguraski aberats familia guztien 

hasieran egon da antzeko harrapakeria. Benjamin Franklinek ez zuen nahi arranoa estatu berriaren ikurrean egotea, berez «lapurreten 

eta harrapakeriaren animalia» delako. Dorothy ere zineman arrakasta lortzeko asmoz etorria zen Hollywoodera, baina harrapakerian 

ibili besterik ez zuen egin, behin eta berriz, gauza mordoxka lapurtu, erostetxe handi batean. 

harrapaketa 1 iz indarrez harrapatzea; harrapatzea. Inbaditzaileek ankerkeria izugarriak egiten omen zituzten, 

harrapaketak, lapurretak, suteak, hilketak. Alarikoren agindupean 410ean godoek burututako Erromaren setioa eta harrapaketa. 

Hartutako hirien harrapaketa eta suntsipena. Ez dio aipatzen etxean egin dioten harrapaketa. Osasun publikoaren gordailua 

gizabanakoen harrapaketatik babestu beharraren gainean. Gizakiaren harrapaketa-grina laburraren eta axolaez luzarokoaren xedea. 

Aurreko gauean jasandako harrapaketa-saioaz zen bezainbatean, galdera bat eta bertze hainbertze aholku. Isidorak ikusi du umea lore 

harrapaketan. 

2 (animaliena) Txori harrapaketari ekiten genion zepoak bekorotzetan gordez. Askotan -Pantxok aparteko trebezia zuen 

harrapaketa hartarako- eskuetan habiak zituztela itzultzen ziren guregana. Afrikan lehoi harrapaketan ibil zitekeen tribu galdu bateko 

erraldoi horietako bat. Balearen harrapaketan ere parte hartu izan nuela. Bruselak %9 murriztu ditu Bizkaiko Golkoko antxoa 

harrapaketak. Itsas biologoek diotenaren arabera, egungo harrapaketa maila ezin da mantendu. Harrapaketa itsasoan (arrain eta 

itsaskien arrantza) eta lehorrean (besteren gerezi, intxaur, nafar perretxiko, barraskilo, uso) praktikatzen dugu oraino. 

3 irud Harrapaketan ibiltzen diren dibortziatuekin saiatuz gero, beharbada zeozer lortuko zenukete. 

4 atzitzea. Segurtasun indar irakiarrek arma eta munizio harrapaketa handi bat egin zuten, joan den ostiralean. Azken urteotan 

Iparraldean egiten den heroina harrapaketarik handiena izan da. 

5 (ibilgailu batek oinezkoa) Autoaren edo motorraren edo kamioiaren deskontrola ikusgarria izaten zen, zirraragarria: iraulikoak, 

itzuli-mitzuliak, oinezkoen harrapaketak. 

6 harrapaketan adlag jolaskideak harrapatzean datzan jolasean arituz. Neska-mutilak erdian, harrapaketan 

jolasten. Harrapaketan lasterka eta saltoka hasi dira beste batzuk plaza zabalean, inola ere gelditu ezinik. Edozein haurrek lasterka edo 

jauzika edo beste haurrekin harrapaketan dabilelarik. Talde hura beste anitzetan ikusi nuen, futbolean, harrapaketan, soldaduetan eta 

beste hamaika jolas klasetan. 

[3] harrapaketa eta jipoian (3); antxoa harrapaketak (9)] 

harrapaketari iz harrapaketan ibiltzen dena. ik harrapakari. Harrapaketari-talde bat izan da, sartu, lekua 

ondasunez hustu eta poltsa, kutxa eta maleta beteekin alde egin. 

harrapakin 1 iz harrapatzen den ondasuna. Hiria suntsitu nuen, hiritarrak aiztoz hil nituen, emazteak eta harrapakinak 

gurekin eraman genituen, eta denon artean banatu. Horrekin batera, harrapakin gaitza ere bai: "Berdan" markako 1.200 fusil, 400 

granada, espartin mordo handi bat, burusiak dozenaka... Bidaztiak, abereak eta zalgurdiak harrapakin ederra izango zirela lapur basati 

horientzat. Inperioko armada -bere soldatatik eta ez harrapakinetatik bizi zena [...]-. Itxuraz babesgabea zen harrapakinari atzaparrak 

eransteko. Gerrako harrapakinaren banaketan. Kapitainak bere harrapakina lurperatu zuen tokian. Sartaldeko Indietan piratek 

berenganaturiko harrapakin eskergak. 

2 harrapatzen den animalia. Otsoak [...] ez du bertan behera uzten harrapakina. Basakatua zelatan zegok oraindik, 

harrapakinaren azken ahamena jaten ari duk hartza. Harrapakinaren gainera oldartzeko prest dagoen piztia bezala. Harrapakina 

bilatzen duen ehiztariarena eta ehiztariaren etsipena lortu nahi lukeen ehizakiarena. Zeren ez baita egia ehiztariak harrapakina 

eskuratzeko hiltzen duela. 

3 irud Guretzat harrapakin aproposenak bikoteak izaten ziren: neurri ertaineko txakurreme motxinberoak eta neska gazte ederrak 

osatutako bikoteak, hain zuzen. Nire sadismo psikologikoa, eta batez ere harrapakinak hautatzeko dudan begi zorrotza. Harrapakin bila, 

begirada erdizirkular batez begipean hartu nuen antzeztoki guztia. Ez dut trago bati ezetz errateko usadiorik, eta, gainera, ez nuen nahi 

harrapakinak ihes egin ziezadan. Bistan zen andre hura gauzaeza zela bizitzeko; batere indarrik eta helbururik gabe, ohitura txarren 

harrapakin erraza. Argia urratzen hasia zuan, astiro-astiro, eguzkia bere harrapakinari, munduari, neurria hartzen ari balitzaio bezala. 

[3] gudu harrapakin (3); harrapakin bila (5); harrapakin gisa (9); harrapakin izan (3); harrapakin izango (4); harrapakin ugari (11); harrapakin ugari 

hartu (3); bere harrapakina (11); harrapakinak hartzera (3); harrapakinaren gainera (4); gudu harrapakintzat (3)]

harrapakintza iz harrapaketa. Berri-paperak baitzebiltzan gaztigu emanez herri eta etxaldeei haien harrapakintzez. 

harrapaleku iz cf harrapaketa 5. Proposamenak berak lizun-kutsua zekarkeen: tokiak 40 urtez goitiko gizon-emakumeen 

harrapalekuaren omena zuen, fauna askotariko --dibortziatu, banandu, neskazahar, mutilzahar, etxe-aspertu-- baina xede bakarrekoaren 

etzanaldi azkarren abiaburu. 

harrapari 1 izond harrapatzen duenetik bizi dena. Piztia harrapari baten errukirik eza. Otso harrapari taldeek sarraski 

handiak egiten zituzten. Lehoi harraparien gisa orroka. Hegazti harraparien hegaldiak miresteko. Inguruka ari zaizkit hegazti 

harrapariak, mokoak zorrozturik, atzaparrak aterata, eta bihotza erauzi nahi didate. Gerlari krudel harrapari haiek. Horren berekoia eta 

horren harraparia ote da, gero, jende gehiena? Beren erregeen injustizia eta harrapaketak ez zituzten ikaratzen, berak ere harrapari eta 

injustu zirelako haiek bezala. 

2 hed Lapur Handia da, bere sare harrapari zabala zaintzen. Topaketa ezatsegin eta begiratu harrapari guztietatik bere adeitasunak eta 

arroztasun eskurakoiak defendituko zutela. 

3 (izen gisa) Bizkitartean, gure lur-saila abandonatu egin dugu, harraparien mende. Sydneyko arkeologo talde baten esanetan, duela 

25 milioi urte Australian ere baziren harrapari handiak. Orain, garai batean baino harrapari gutxiago daude, eta karraskariak ugaritu egin 

dira. Belatza elikadura piramidearen gailurrean dagoen super-harrapari bat da. Erne behar dugula egon gure etxe eta lurrak beretu nahi 

dituzten mota guzitako harraparien aitzinean. Baina saguaren bihotza daukan hontzak bezala behatzen nion, eta ez harrapari goseti 

soilak legez. 

4 (hitz elkartuetan) Disekatzaileak, ehiztariak [...] igandeko ibilaldietan askatzen bide du bere harrapari sena. · Ontzi barruan saguharrapariren 

bat eramatea, nahiz zela katu nahiz zela zakur. Enpresari eta talentu harrapari guztiak han izango dituk beharbada. Giza 

harrapari ikaragarri batzuek sortu zuten [Estatua]. 

[3] hegazti harrapari (6); otso harrapari (4); otso harrapari taldeek (3); hegazti harrapariak (6); hegazti harraparien (9)] 

harraparitza iz harrapariaren jarduna. Kanpo-proletalgo inbaditzailearen gerra-taldeek askoz geldiago egingo zituzketen beren 

harraparitzak Erromatar Inperioaren azken aldian, honek ez balizkie nahigabe eskaini izan lur gainean mugitzeko hain baliabide bikainak. 

Kapitalismoaren harraparitzaren irrazionaltasunak bere neurrigabeziaz jabetzen zaila gertatzen zaigun hondamendira garamatza. 

Agresibitatea, batetik (edo harraparitza, Hobbesekin esateko) eta gizaki jainkotuei men egitea, bestetik. 

harrapatu, harrapa, harrapatzen 1 du ad lapurtu, ebatsi, bereziki bortxaz baliaturik. Lau lagunek nagusiak hil, 

eta 500 dolar eta bitxi batzuk harrapatu zituzten. Zurubi ahuletan gora jo zuen eta habietan errun berriak ziren lau arrautza harrapatu 

zituen. "Fruta harrapatzera joango al gara?", proposatu du Potoloak. Behin, lagun batek euskaraz idatzitako orri bat harrapatu zidaan 

ustekabean. Jakina, ez zidan harrapatu beste poemarik ariketa-koaderno batean; izan ere, etxean idazten nituen, eta ondo gorde. 

Maindire bat harrapatu zuen estaltzeko eta patio lohitsura joan zen korrika, bestelako arroparik gabe. Botila harrapatu nuen 

mahaitxoaren gainetik, eta gelditzen zitzaion whisky hondarra nire basora isuri. Nonbait harrapatu (ez bide zuen ebatsi?) konpaktu- 

irakurgailuan. · Nitaz jabetu nahi baduzu, harrapatu egin beharko nauzu... -esan zion. 

2 atzeman, atzitu. (bizidunak biziduna) -Harrapatu gaituzte, gureak egin du! -esan zuen lapurren buruzagiak. Alemanek 

harrapatu, frankistei eskura eman, horiek lehenik Madrilera eroan eta gero Bartzelonara, han epaitzeko. Guardia zibilek, euskaldunak 

harrapatu ahala kuartelera eramaten zituzten. -Harrapa itzazue Baalen profetak. Enrico Poitschkerena izan zen ihesaldi luzeena, baina 

azken mendatean harrapatu eta gainditu zuten Sinkewitzek eta Mancebok. Guztiak harrapatu zituen Ullrichek, eta azken bi horiek saiatu 

ziren alemaniarrari jarraitzen. Zezenak harrapatuko zaitu! Gizotso baten eskuek harrapaturiko txorimaloa banintz bezala sentitu nintzen. 

Ekintzaren errudunak harrapatu nahirik. Baina ez urrundu, bestela Lapur Handiak harrapatuko zaitu. Basora joaten nintzen Lubisekin, 

edo errekan amuarrainak harrapatzera Pantxorekin. Umetan eskuz harrapatzen genituen amuarrainak. Gehienetan, lau eta sei kilo 

arteko izokinak dira harrapatzen. -Trikua, neuk harrapatua. Agureak bere edalontzi hustuari batbatean buelta eman eta euli bat 

harrapatu zuen barruan. Tamil Nadu probintzian, bada tribu bat, "irulak" deritzana, aspaldidanik kobra harrapatzetik bizi dena. 

Armiarmak harrapaturiko intsektu bat bezala. Sagu asko dago hemen inguruan, ea, joan eta harrapatu. Katu guztiek harrapatzen 

dituzte arratoiak, Ron! Nik aberats memelo bat harrapatuko dut egunen baten bere bizkarretik bizi izateko. · Hiru traineruk harrapatu 

zeroi handia. Gogoan izan bestela 1936ko udagoienean haiek gure lau ontzi harrapatu zituztela, eta berrogeita hamabi gizon eroan 

zituztela. 

3 (bizidunak zerbait) Maitagarri hura arratoi bihurtu zen, eta jira-biraka hasi zen bere isatsa harrapatu nahian. Irakiarren mezuak 

harrapatu eta deskodetzeko. Ez dute harresirik eta urik behar presoei han eusteko, beren buru barruan harrapatuta baitaude, gogoeta 

alai bakar bat ere izateko gaitasunik gabe. Idazle naturalistak egintzak harrapatu behar zituen naturalista batek intsektuak harrapatzen 

zituen modu berean. Hitzari beti harrapatuko diot hari-mutturren bat. "Harrapa ezak hau!" osaba Juanek airera jaurti zuen poltsikoan 

zeukan azukre-koxkorra. Delhin, adibidez, milioi erdi bat lagun dago lanik gabe, lanen bat non harrapatuko. Ai, oraingo garai hauek 

harrapatu bagenitu sasoi harekin! Karga guztia harrapatu zioten orduan, kilo erdi pasa. 

4 (zerbaitek bizidun bat) Galernak harrapatu duen gazte zoro bat baino ez da. Txirrindulari bat hil da Obanosen auto batek 

harrapatuta. Trenak gizon bat harrapatu du Ordiziako geltokian. Baina aitona ez zen mugitu eta tankeak harrapatu egin zuen. Gurpilak 

harrapatuta, hantxe zegoen ahoz gora. Gizon bat, saltzailea bera, bere dendaren barruan suak harrapatua, suz inguratua oihuka. 

Alemaniar inbasioak Belgikan harrapatu du Lehendakaria. Gerrako lehenengo tiroek Madrilen harrapatu zuten, etxekoak uda emateko 

prest hantxe Mundakan zituelarik. Eskaileretan beheiti abiatzeko prest nengoela harrapatu ninduen semearen deiak. Ez duzu etxera 

biderik aurkituko, eta gau luzeak harrapatuko zaitu. Ahuntz baten eta ardi baten artean harrapatu zuen egunak lotan. Geu gara, postura 

egokia aurkitu ezinda, loak noiz harrapatuko egoten garenak. Geldotasunaren aztaparretan harrapatua zen, lotsaren lotsaz. "Bihoa 

Araraten madarikazioa pasharen eta beyen gainera!" esan zuen menditarrak amorrazioak harrapaturik. Zorigaitzak harrapatuko zintuela 

pentsatze hutsak nekea eragiten zizun. Heriotzak bertan harrapatuz gero bidaia hori egin beharrik ez izateko. Jakina da behar bezalako 

emakume gaixoa garbimin eta zikin-beldur paranoiko batek harrapatua bizi dela. Lehengoan dirau gizonak: bizitzaren eta heriotzaren 

misterioak harrapatuta. Morala oso aparte ez ote dabilen: goganbehar horrexek harrapatu nau. Asmoa behintzat hori zen: mamuak 

harrapatzeko sare on bat egitea. 

5 (zerbaitek beste zerbait) S@reak jakite huts zertangabea ikaragarri erraztu du eta azkartu; bestea, benetako jakitea, ezin 

harrapa dezake inongo sarek. Bertsolariaren senak harrapa lezake ondoen mundua darabilen logika ezkutu hori. Izutu egiten zela ehun 

kilometrotik gorako abiadura harrapatzeko gai zen burnizko tramankulu erraldoiarekin. Ongi graduaturik baldin badago, puntu gorri hori 

da balak joko duen leku zehatza; 500 metroko luzera harrapatzen du; 425.000 pta. 

6 (gaitzak-edo norbait) Ene seme gaixoa, nafarreriak harrapatu ez du ba! Gainerako neskame-morroiek berriz ez dute gaitzik, ni, 

ordea, beldur naiz ez ote nauen berriro harrapatuko. Birusak harrapatu ez duenari gutxiena uste duenean birusak harrapa dezakeela 

jakinarazi behar zaio. Txorabioak harrapatu ninduen. Sukarrak harrapatuta itzuli behar izan zenuten etxera. 

7 (norbaitek gaitz edo kideko bat) Nire semea zainduz harrapatu nuen gaixotasun beldurgarri hau. Sifilia ere harrapatu zuen. 

Katarroa harrapatu duzu? Gripea harrapatzeko arrisku gutxiago, hartara. Ahultasunak jota harrapatu nuen pneumonia. Biriketako 

gaitza erraz harrapatzen dute. Orduan harrapatu omen zuen petxuko hau, eta ez [...] zurrutean galduta dabilelako. Alimaleko kasketa 

harrapatu zuela, zera. Mozkorra harrapatu genuen gauean. Sekulako katua harrapatu genuen eta dantzan hasi ginen. Gero harrapazak 

atxur eder bat, inoizko itzelena! Gaitzekoa harrapatu diat gaurkoan. 

8 (modua adieraziz) Halako batean, gizona niri begira harrapatu nuen. Supermerkatuan alkohol ebasten harrapatua izan zela 

behin. Zentraleko zaindariak bere mugurdiak lapurtzen harrapatu baitzituen mutiko biak. Lapurretan harrapatutako preso baten

aurpegia hain zuzen. Gezurretan harrapatu nindutelakoan. Balarik gabe, bizirik harrapatu zuten, eta ez zuten bertan hil. Baina ez 

ninduen lotan harrapatu. Ohean larrutan harrapatu zituen egunean. Kazetari martin-saltsero bat, koilara zopatan harrapatua. Begiak 

hertsi nituen, ahalketurik, barrabaskerian harrapaturiko haurrak bezala. Frantxuak kanapean etzanik harrapatu zuen ama. Burdinazko 

barra eskuetan zuela harrapatu dut, zuri bigarren kolpea emateko prest. Gorputza indar guztiarekin jiratuz irauli nuen eta azpian ahuspez 

harrapatu nuen. Ustekabean harrapatu du semearen galderak. Egunsentiaren argitasunak ezustean harrapatu zuen Xerazade eta honek 

hitz egiteari utzi zion. Inoiz infernura bidaiatzen banaiz, ez naitek ezustean harrapatuko. 

9 (bestelakoak) Komisarioak Florent horrekin harrapatu du ohean. Seme faltsu horrek, frantses horrek, bere sareetan harrapatua 

dauka. Badakik, saltsan harrapatzen bahaute ere. Baina eguzki samin haren eta errepide honen artean harrapatua naiz, gero ta 

berotuago. Zerbaitek zeharkatu du diskotekako giro ketsua eta Patxi aurpegian bete-betean harrapatu. Ramo-k harrapatua ninduen. 

Autorik gabe, harrapatuta sentitzen du bere burua etxaldean. Harrapatua neukan, ondo harrapatua. Ni beti "harrapatuta" egoten 

nintzen; irribarre egiten zuen berak, zerk "harrapatzen" ninduen imajinatuz. Itzul hadi, arren, heure senera: harrapatuegia hago 

sarean. Handiki batek faisai bat, harrapatu berria, eman zion bizirik. Lotsatua zen, zepo batean harrapatu erbia iduri. Zer zen ikustera 

joan nintzen; katu bat zen, lakioan harrapatua, itotzen, arnasestuka, hiltzen. Sagutegian sagu bat harrapatuta zegoela ikusirik. Gauza 

Galduen Herrialdean harrapatuta zaude. Eltxo harrapatzen ibiltzen dira. Sugeak helduz gero, gehienetan hil egiten dira harrapatzaileak, 

pozoia oso azkarra delako eta suge harrapatzen erietxeetatik urruntxo ibiltzen direlako irulak. Suge harrapatzeko irulen antzeko 

moldeak erabiltzen dituzte. Atzeratua, hitz itsusi hau zentzu honetan dateke soilik ulergarri: gure ergeltasun maila harrapatzeko 

lasterketan atzeratua. 

10 (era burutua izenondo gisa) Mutiko harrapatuak oso urduri zeuden, zigarroak amatatzeko ere astirik izan gabe. 'Esan daiteke 

arrain harrapatuaren patua txarra edo zorigaiztokoa dela? 

11 azpian harrapatu Bat-batean barruan zeuden guztien gainera erori zen etxea, eta [...] gizon errukarri hura bakarrik hil zen, 

azpian harrapatuta. Berri horrek Lecœur andrea zanpatu zuela zirudien, urre guzti hark azpian harrapatu izan balu bezala. Erlijio edo 

sekta eldarniatu batek harrapatu dituela azpian gure lagun hurkoetarik asko eta asko. Besoz beso iristen ziren hara, kaleak gurdien artean 

zeharkatuz, barrez, azpian harrapatuak izateko beldurrik gabe. Hitzek dezaketena, hitzen zorrotza, kamusten baita ideien zapalak, 

erraztasun eta segurantzia arinak azpian harrapatzen dituelarik. Orduan logika garbiak harrapatzen gaitu azpian, eta logika garbiaren 

arabera, zuria ez dena beltza da. 

12 dabilen bideak harrapatu (norbait) Haren heriotza ezbeharra da, baina bestearena halaxebeharra jende on-onen begietan 

(zebilen bideak harrapatu!), eta jende on-onak lurrazpian ikusten zuen hura bi oinen gainean zebilenean ere. 

13 ezin harrapatuzko Hitzez ezin harrapatuzko munduaren aurrean ixiltzea da gauza nobleena. Desegiten eta urtzen ari den ezin 

harrapatuzko [bizi] hau bezala. 

[8] atzetik harrapatu (10); azpian harrapatu (14); ezustean harrapatu (139); mozkorra harrapatu (8); ustekabean harrapatu (147); ezustean 

harrapatuko (12); ustekabean harrapatuko (9) 

erdian harrapaturik (8); ustekabean harrapaturik (9); azpian harrapatuta (28); barruan harrapatuta (21); harrapatuta gelditu (19); harrapatuta geratu 

(43); harrapatuta hil (17); trenak harrapatuta (10); ustekabean harrapatuta (8); auto batek harrapatuta (38); kamioi batek harrapatuta (17) 

ezustean harrapatzeko (9); harrapatzeko sarea (8); ustekabean harrapatzeko (8); ezustean harrapatzen (20); ustekabean harrapatzen (17)] 

harrapatzaile 1 iz harrapatzen duen pertsona. Ikusi du harrapatzailea ziztu bizian, heriotza dakarkiola. Kobrak ziztatu eta 

lau bat ordura, harrapatzailearenak egin du. Senar ausenteen emazteen harrapatzaileak... Erasotzerakoan tentelkeriatan ibiltzen ez 

zen harrapatzaile errukigabea. Etxerako premiazkoak ziren gauza materialen harrapatzaile suharra. 

2 (hitz elkartuetan) Kalterik egiten ez duen emakumea da egunez, samurai harrapatzaile bilakatzen da gauez, itsu makilarik ezpata 

ateratzen duenean. Koxkortu eta suge-harrapatzaile bikaina bihurtu ere bai. Artxanberri azeri-harrapatzaile sonatua izan zen bere 

denboran. -Auto-harrapatzailea nauzu. Guru sos-harrapatzaileren baten eskutik aztikerian sartuen zebilen garaietan. 

·3 izond harrapatzen duena. Industria Iraultzako burgesiaren ezaugarri harrapatzaileari buruz nahikoa hitz egin da. 

[3] auto harrapatzailea (4)] 

harrapatze iz atzitzea; lapurtzea. Erran behar da bazela denendeko, kantu, antzerki, pilota, soinu, behi eta zezen harrapatze, 

zikiro... Beren harrapatze-helburuetarako. 

harrapazka (16 agerraldi, 9 liburutan; Hiztegi Batuak harrapaka hobesten du) 1 adlag harrapaka. 

Harrapazka aberasten ari diren HBko abokatu sozialista horiek. Hurrak ondu ahalean, putzura jaulkitzen dira, bertako izokinak 

harrapazka jaten dituztela. Gero jantzi eta mezzorado izugarri hotz horretatik katilukada ederrak irensten zituen harrapazka. 

Harrapazka kendu zion Hennek arraina eskuetatik, garrasi bizian. Egun kritiko horietako batean, goseari gehiago ezin eutsi, eta kilo eta 

erdi sagar jan irentsi nuen, harrapazka, erretzaile konpultsibo batek abstinentziari utzi, eta zigarroei ekingo liekeen modu bertsuan. 

2 harrapazkako izlag Joana da bizitzaren oinarrizko esanahiari buruzko bilaketa harrapazkakoa. 

harrapin iz harrapakina (?) Hersturak eriaren indar gehienak jaten ditu, ahulduz, eta kasik suntsituz bere aztaparretan atxikitzen 

duen harrapina, besteekilako harremanak minduz eta, artetan, moztuz. 

harrarazi, harraraz, harrarazten 1 dio ad hartzera behartu Anaietako inork, [...] ez beza sosik edo dirurik jaso, ez hartu 

eta ez harrarazi, ez jantzitarako, ez liburutarako, ez eta inolako lanen saritzat ere. Joek baso bat ardo harrarazi zion Mariari. Hara, Mary 

Grimes, hartzen ez badut, harrarazi iezadazu, behar dudala konturatzen naiz eta. Ezti-nahastura hartatik gaixoari eskainiz eta harraraziz, 

ontzi osoa hustu zuen. Harrarazten zion edari bera ematen omen zitzaien garañoei hanka puskatzen dutenean. Aitak aurpegia hain zuri 

ikusten zionean, anemia zuela esan eta burdina harrarazten zion. Posible dela herdoilaren hirira Eliot ekartzea, Artxandako autobusa 

harraraztea. Etsi bat hartua du, harrarazia diot hobeki erraiteko, erranik bosgarrenean nagoela, eskaleretarik ibili behar eta ez zutela 

zangoek atxikiko. Alabainan, gero eta buraso gehiagok euskararen hautua egiten dute beren haurreri eskolako bidea harraraztean. 

Kanpoko errealitatearen oldarrak gainezka egiten zizun aste haietan, zerbait pentsarazten, jarrera bat harrarazten. Agintzari hori izan zen 

erabakia harrarazi ziona. Eta amagana itzulirik, harrarazi nion alaba aldi baterako urruntzeko, landara eramateko deliberoa... Heriotzak 

azken erretreta harrarazten dion arte. 

2 (aditz elkartuetan bigarren osagai gisa) Dalilak bere belaunetan lo harrarazi zion Sansoni, eta gizon bati dei egin zion. 

Gurdiaren balantzak lo harrarazi egin zion haurrari. Beraiei parte harraraziz hildakoen oroimenez plazer hutsagatik burutzen zituen erritu 

horietan. Horietan, gramatika, gauzaki konplexu eta sistematikoa da, batera existitzen diren balioei jokoan esku harrarazten diena. 

[3] lo harrarazi (4)] 

harrarte 1 iz haitzartea. Tokian tokiko gisa, zuhaitzak ere halako gunean bihurtuak harrartean erroen ahurra loturik... 

2 Mazeletan eta selaixetan beren harrarte karetsu txuriak erakusten zituzten baserri zabal aberatsek. 

harraska 1 iz sukaldean baxera garbitzeko erabiltzen den aska modukoa, harrizkoa nahiz beste gai 

batezkoa. ik harri 6; harriko 2. Harraskako iturria ireki eta uraren pean utzi zuen lata. Harraskako ur hotzetan hatz punta 

erreak jarrita. Eskuak harraskan garbitu eta sukaldetik atera zen. Harraska metalikoa argitzen du sugar bat-bateko batek. 

Desesperagarria zen segundoz segundoko jario hori harraskako metalaren kontra entzutea. Harraska harrizkoa du. Joan den egunean 

erretako makarroien ontzia beltz-beltz dago oraindik harraskan nork garbituko zain. Ontzi zikinak harraskan metatzen ziren. Ontziak

harraskan bildu eta harrikoa egiteari ekin zion berehala. Sukaldeko arasa batean, harraskaren azpian. Harraskapeko kortinatxoa 

zabaldu eta metalur botila hartu du. Garbiketarako tresnak ateratzen hasi zen harraskapeko armairutik. Harraskapetik zabor-poltsa 

atera eta zoruan uzten du. Zutitu eta harraska azpiko zakarretara bota zituen denak. Arnasa hartzean harraskako isurbidearen antzeko 

hotsa ateratzen baitzuen. Harraska txiki bateko zuloan behera isuri zituen edari-hondarrak. Astean hiru aldiz mozten zuen bizarra, 

sukaldeko harraskan. Etxera itzuli eta ama sukaldeko harraskan aurkitu nuen arrain bat garbitzen. Komuneko gelara joan naiz, txokotxokoan 

dudan harraska txikian freskagarri bat prestatzera. Zirgari eta marinelen begiradak Norarengana zuzendu ziren, tutuko ura 

harraska-zulora biltzen den moduan. 

2 arropa jotzeko eta garbitzeko erabiltzen den aska mudokoa. Lixiba jotzeko harraska. 

3 harraskakoa mug harrikoa. Hortaz, pisuko elkarbizitzaren antolakuntza arazoez gainera -garbiketa, otorduak, harraskakoak...- 

, diru eskasia gero eta gorriagoa zen. Harraskakoa egitera deliberatu da Gabin. "Besteei ere utzi beharko zieagu zerbait", pentsatu, eta 

bertan behera utzi du harraskakoa. 

[3] harraska azpiko (3); harraska gaineko (3); harraska ondoko (3); harraskan utzi (6); harraskan zeuden (3); sukaldeko harraskan (7); harraskara 

eraman (4); 

harraskailu iz harraskatzeko gailua. Andrea espantuka hasi da, [...] harraskailua ahotik ateratzen ahalegindu da Van Daan 

andrea zalaparta batean hasi da besoei eraginez, ostikoka, halako batean Dusselek harraskailuari jaregin dion arte... 

harraskari 

1 zeru-harraskari etxe-orratza. Beiraz eta altzairuzko eraikin zeru-harraskariak, abiadura handiko trenak. Lakua 7rako zinta 

garraiatzailea hartu, eta ordu erdi geroago EJren zeru-harraskarira iritsi nintzen. Aurrez aurre ikusi nuen, era berean, Banco de 

Vizcayaren eraikin izugarria, zeru harraskari, kristal gorrixkak leihotzarretan, luxuzko distiraz harro eta dotore. 

harraskatu, harraska, harraskatzen du ad Hatz egin; igurtzi, karrakatu. Behin eta berriz harraskatu beharra dago 

harri honen gainean. Ondoren, behatzak eraztunez hornituriko eskuek biltzen dituzte, oihala azkazalekin harraskatuz. Arnasak 

harraskatu egiten zion eztarrian. Indar bat egiten du eta begiak harraskatzen, ongi iratzartzeko gisan. 

harrastaka ik arrastaka. 

harreman (orobat hartueman g.er.) 1 iz nolabaiteko elkartrukeren edo elkar eragiteren bat gertatzen den 

lotura, bereziki pertsonen edo pertsona multzoen artekoa. ik erlazio. Hori izango du lehen harremana herri txiki 

harekin. Atxilotu horiekin harremana izan duten pertsona guztiak atxilotuko ditiztek. Haien harremana, esan zuen, "berezia eta jende 

arruntarentzat ulertezina" baitzen. Frantziaren eta Espainiaren arteko harremanak gero eta sendoagoak dira. Idatzizko harreman 

horrezaz gain. Gure arteko harremana oso xaloa zen artean, ez ginen-eta ausartzen elkarri eskua emanda ibiltzera baino. Euskarazko 

harremana eduki nahi badu. Harekin elkarrizketan eta uste osoko harremanetan hasi zenean. Nik ezin ulertu zergatik tematzen zen Ivy, 

bestelako bere iritzietan-eta emakume modernoa izanik, gure harreman hura ezkontza bihurtzen. Bretoin hoiek badituzte harremanak 

gure eskualdearekin. Nagusiarekiko harremana. Geroztik baionesekiko harremana guztiz gaiztotu zen, hilketak-eta ugalduz. Sergio eta 

Sararen arteko harreman zartatuen arraildurak. Harreman eta partaidetzazko gobernu baten esparruan. Harremana: Gilles Bojan 05 59 

46 64 64. Harremana: 05 59 93 31 14 telefono zenbakian. 

2 (izenondoekin) Oso harreman onak ditugula gure gurasoekin. Harreman libreen gain eraikitako ordena soziala ezarri zuen 

mugimendu komunalak. Harreman arriskutsuak. Valmont jaunarekiko harreman estu batek. Pertsonen arteko harreman korapilatsuak 

lantzen dituzten nobelak. Elkarren artekoa ez baitzen azaleko harreman hasi berria baino izan. Anai-arrebekin ez dut inoiz oso harreman 

minik izan. Gutun bidezko harreman ageriko bat hastea harekin. Lege zibilek arautzen dituzte harreman naturalak eta konbentzionalak, 

aginduzkoak nahiz borondatezkoak, nahitaezkoak zein komenientziazkoak, norbanako guztiak beste norbanako batekin edo batzuekin 

lotzen dituztenak. Eta ezagut al daitezke kategoria horiek, harreman sozial, ekonomiko eta kulturaletik kanpo? Harreman sexual 

partekatuen beharra sortzen da. 

3 (aditzaren objektu gisa) Gure harremana hozten hasi zuan. Gure harremana hondatu izanaren errua nirea da batez ere. Gure 

harremana estutzeko aukera hura galtzen uzteak pena eman zidan arren. Giza eskubideen eta ingurumenarekin lotutako arazoen arteko 

zuzeneko harremana finkatzen. Cesar Telleriak harreman berezia zuen zapatekin. Ikusleak obrarekin duen harremana. Gizakiak 

gauzekin duen harremana iraultzen du [irudiak]. Hego eta Iparraren arteko harremanak behar direla emendatu eta azkartu. Harremana 

etetea erabaki zuten: lotura oro, esan zuen Duffy jaunak, atsekabezko lotura da. Japoniak politika isolazionista bultzatu zuela, europar 

merkatariekiko harreman guztiak eten zituena. 

3 lotura. Kosmosean ordena bat dago, harmonia bat, dena baitator harreman matematikoek lotua. Filial bakoitza berezko mozkingune 

da, eta harreman bertikalak ditu enpresa amarekin. Herrialde garatuen eta garapen-bidekoen artean harreman orekatuagoak bultzatzeko 

xedeaz. Harremana aldebakarra da, zeren, hizkuntzen estudioak hotsen fisiologiari argibideak eskatzen badizkio ere, gero horrek ez 

baitizkio ematen. Zein harreman dago, baldin eta badago, yogaren eta drogen artean? Harreman zuzena dago auzo batekoa izatearen, 

azalaren kolorearen eta pobrezia ekonomikoaren artean. Hori dela eta, merkatuaren eta estatuen arteko harreman berriak sortu dira. 

Integrazioaren eta baztertzearen arteko harreman nahasiak. Estatu pobreen eta enpresa multinazional erraldoien arteko harreman zaila. 

Testu hauek guztiek, zuzenean edo zeharka, harreman estuak dituzte elkarrekin. -Harreman estua du geomantzia eta erradiestesiarekin 

-erantzun zidan. Beti dago harremana bizitzaren eta obraren artean. Memento ona zela, [...], beste itxura baten emaiteko, elizaren eta 

estatuen ohiko harreman hertsiegiei. Zientziak eta teknologiak gizartearekin duten harremana aztertzeko metodologia. Gure nortasuna 

eraikitzen duten norberaren eta inguramenaren harreman horietan, hizkuntza dela tartekari nagusia. Edertasunaren eta Egiaren 

harreman misteriozkoak; Edertasuna, Egia baten seinale edo ikur ote? Gizakia ez da bakarrik bizitzeko sortua, arnasa bezain beharrezkoa 

du bere kideen berotasuna, soa, harremana. Subjektuaren eta objektuaren harremanei buruzko kontsiderazioek. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagarri gisa) Gizona harreman korapilo bat baizik ez da. Gutun bidezko harreman mota berri 

horrekin. Euskal Herrian dagoen asoziazionismo-mailak harreman-sare trinkoa osatu du gizartean. Nagusiak eta filialek osatzen duten 

nazioarteko harreman-sareetan. Madrilekin orain arteko harreman eredua mantendu nahi du Sanzek. Eredu berri horri gobernamendu 

edo governance deitu zaio -harreman-gobernutzat ulerturik betiere-. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagarri gisa) Botere harreman hori gauzatu egin behar du azkenean bizarginak: nork agintzen 

duen adierazi. Bikote harreman zoriontsua, haurrak, etxe eder bat. Adiskidetasun-harreman sakonak. Lacik mendekotasun-harremana 

zuela Lajosekin. Ezaguna da Voltairekin izan zuen gutun-harremana. 72 urterekin amodio -eta sexu- harreman egonkor bati ekingo dio 

[...] Madeleine Leclerc neska gaztetxoarekin. Truke- eta gatazka-harremanak. Planetan zehar kultur harreman eta informazio-erlazioak 

hedatzea. Sortu ziren giza harreman berriak kontuan hartu gabe. Abeltzainekin edo autismoaz arduratzen den jendearekin ditut neure 

gizarte-harreman guztiak ia. Etengabe nabarmentzen ditu Saramagok aginte harreman funtsean ekonomikoak. Europa eta Japoniaren 

arteko indar-harremanen oreka berria. Garai klasikoan, esaterako, bada analogia-harremana aberastasunen azterketaren eta Historia 

naturalaren artean. Erregelok, corpuseko perpausen arteko egitura-harremanak adierazten dituzte. Ekonomia-harremanen 

antolamenduaren ikuspuntua. Ekoizpen-harreman kapitalisten sarbidea nekazaritza- eta meatzaritza- sektoreetara baizik ez zen iristen. 

Teoriaren printzipio orokorra baliagarria gertatzen da oraindik ere sektore mailan eta orobat Ipar- Hego harremanetan. Louiserekiko 

nagusi-esklabu harreman horrek ziraueno. Ingurumen/garapen harremana. Ohaideekin ezkon-harreman iraunkorrak izatea eta familiak 

haztea. Subjektua-aditza harreman gramatikala. 

6 harreman hauste Harreman hausterik ez behinik behin; liskarren bat gehienez ere, zeinaren ondoren ardura pixka batez erosten 

baita onezkoak egin izanaren plazerra.

7 harremanetan egon Halaber, harremanetan zegoen ere filosofia grekoerromatarraren ondare bezala gelditutako zenbait 

pentsaera-iturrirekin. Beraz, unibertsala eta hari dagozkion banakoak izaki-mota desberdinak badira ere, harremanetan daude. Etengabe 

zeuden biak harremanetan. 

8 harremanetan jarri Uste baino errazago gertatu zitzaion gizonarekin harremanetan jartzea; bien arteko hizketaldia lortzea ez, 

ordea. Robert Wassermann oftalmologoarekin jarri nintzen harremanetan. Azpisuge horiek aztikerien bidez deabruarekin harremanetan 

jartzen dira. Batzuetan gertatzen da jendeak ahaleginak eta bi egitea norbaitekin telefonoz harremanetan jartzeko, baina kale egitea, 

dena delako telefono-zenbakian erantzunik jaso ez dutelako. Uste dut gure zuzendaria dagoeneko jarria dela harremanetan zurekin... 

Alaba beste gizon batekin harremanetan jarri zen eta haurdun gertatu zen. Itsuentzako Institutu Juduarekin harremanetan jarri ginen 

ikastaldi trinko batean sar zedin. Niretzat, Mendebaldeko Europarekin harremanetan jartzea zen Jacques Kohni zloti bat "maileguz" 

uztea. Irudi bati begiratzea gure eguneroko espazioa dugun espazio erreal honen barrutik oso bestelakoa den beste espazio batekin 

harremanetan jartzea dela, irudiaren gainazalarenarekin harremanetan jartzea, hain zuzen. Honetan gauza bat izendatzen da beste 

batekin duen harremanaren bidez, biak elkarrekin harremanetan jarriz. Demografia-eztanda hori ezin ulertu da garapen-maila 

desberdineko gizarteak harremanetan jartzeak sortzen dituen usadiozko demografiaren hausturak kontuan izan gabe. Nazioarteko 

ekonomiak [...] harremanetan jartzen zituen oraindik guztiz integratu gabeko osotasun baten parteak, trukeen, inbertsioen eta kredituen 

fluxuen bitartez. 

9 harremanetan sartu Bakartasunetik ateratzea ahal bezainbat jenderekin harremanetan sartuz edo harremanetan sartzera 

entseatuz. Beti oihuka zaintzaleen kontra, beti kirola egiten, beti beste presoekin harremanetan sartzera leihatzen. Zerorrek erranen zer 

nahi duzun: kartak, eskua, galdutako zerbait edo norbait berreskuratu, negozioren baterako aholkua, izpirituren batekin harremanetan 

sartu... Sadek zailtasun handiak izango ditu maite-harremanetan sartzeko. Jende anitzek sinesten dute hilak berriz lur hontara itzultzen 

direla edo bederen errexki harremanetan sartzen ahal dela haiekin. Oroit zarea, minitelez sartu ginelarik harremanetan, nola kondatu 

nizun maite bat banuela. Harremanetan sartuak ziren Hazparneko herriko etxeko agintariekin eta prest ziren sinatzeko. 

[10] giza harreman (11); gobernuarekin harreman (9) 

harreman arriskutsuak (20); harreman berezi (16); harreman berezia (25); harreman berriak (13); harreman diplomatikoak (27); harreman egonkorra 

(8); harreman ekonomikoak (9); harreman eredu (8); harreman estua (109); harreman estuagoa (11); harreman estuak (28); harreman estuan (9); 

harreman handia (27); harreman handirik (13); harreman instituzionalak (8); harreman jarraikiak (10) 

harreman mota (32); harreman ona (86); harreman onak (60); harreman oso (11); harreman pertsonalak (11); harreman politiko (9); harreman 

politikoak (11); harreman sexual (10); harreman sexuala (14); harreman sexualak (46); harreman sexualetan (19); harreman sexualik (9); harreman 

sozialak (9); harreman txarra (11); harreman zuzen (12); harreman zuzena (76); harreman zuzenak (8); harreman zuzenik (13) 

izandako harreman (14); jendearekin harreman (11); maitasun harreman (12); nazioarteko harreman (12); sexu harreman (20) 

oso harreman ona (12); harreman onak izan (9); oso harreman onak (9); harreman ona izan (11); oso harreman estua (8); harreman sexualak izan (8); 

harreman estua izan (22); 

harremana aztertu (8); harremana eten (19); harremana galdu (8); harremana hautsi (8); harremana izan (70); harremana izatea (25);; izandako 

harremana (14); lan harremana (12); gure arteko harremana (14); haien arteko harremana (9); bien arteko harremana (32); zer nolako harremana 

(10); bion arteko harremana (9); horien arteko harremana (9); euren arteko harremana (8) 

botere harremanak (8); giza harremanak (23); gizarte harremanak (14) 

harremanak aldatu (9); harremanak arautzeko (8); harremanak aztertu (9); harremanak estutzeko (11); harremanak eten (19); harremanak hasi (8); 

harremanak hautsi (9); harremanak hobetzeko (14); harremanak izan (95); harremanak izatea (38); harremanak izateagatik (8); harremanak izateko 

(38); harremanak izaten (19); harremanak izatera (17); harremanak lantzen (8); harremanak nahi (8); harremanak sendotu (13); harremanak 

sendotzea (18); harremanak sendotzeko (24); harremanak ukan (8) 

izandako harremanak (13); lan harremanak (25); lehen harremanak (15); merkataritza harremanak (19); nazioarteko harremanak (17); sexu 

harremanak (127) 

sexu harremanak izatera (14); sexu harremanak izaten (10); lurraldeen arteko harremanak (8); herrien arteko harremanak (14); sexu harremanak 

izatea (11); sexu harremanak izan (19); gure arteko harremanak (15); mugaz gaindiko harremanak (13); herrialdeen arteko harremanak (10); gizakien 

arteko harremanak (8); alde biko harremanak (9); erakundeen arteko harremanak (8); pertsonen arteko harremanak (12) 

harremanean jarri (9); harremanean jartzeko (7); harremanean jartzen (8); harremanetan egon (14); harremanetan hasi (11); harremanetan izan (11); 

harremanetan jar (10); harremanetan jarri (127); harremanetan jarriko (15); harremanetan jartzea (24); harremanetan jartzeko (64); harremanetan 

jartzen (42); harremanetan sartu (32); harremanetan sartzeko (18); harremanetan sartzen (17); lan harremanetan (12); nazioarteko harremanetan (7); 

sexu harremanetan (10); harremanetarako arduradunak (9); harremanetarako errektoreordea (7); harremanetarako komisario (8)] 

harremanatu, harremana(tu), harremanatzen (orobat harremandu) da/du ad harremanetan egon, lotura 

izan. ik harremanetaratu. Naturalezaren alde guztiak [...] elkarrekin harremanaturik daude milaka harmonia sekreturen 

bitartez. Giza esperientziarekin -beldurrarekin, jakinahiarekin- harremanatuta dauden pertsonaiez. largiarekin harremanduriko 

eskultura seriea. Egitura dramatiko soilak dira, garai bateko mitoekin harremanatutako erakus-istorioak agian. Zomorroaren burrunba, 

belar ebakiaren hotzikara, bereizia baina nola-hala elkartua; kakalardoaren hozkiotsa, gurpilaren intziria, ozen, isil, baina misteriotsuki 

harremandua. Munduarekin harremantzen dena ez dela intelektu bat ("tabula rasa"), nahimen eta sentimenduzko norbait aktibo baino. 

Beste eragileekin harremantzeko eskubidea. Nirekin harremantzen den inguru sozialak. 

harremandu ik harremanatu. 

harremanetaratu, harremanetara(tu), harremanetaratzen da ad harremanetan egon, lotura izan. ik 

harremanatu. Aurrez aurre begiratzera erabakirik, heriosuhar sumatzen zuen heriotza, bere zentzumenak harremanetaratuak 

zeudela hilobi heze eta estuarekin, bere isolamendu bortitzarekin, bere hezurdurarekin, eta, finean, bere gorpuarekin. 

harrera 1 iz hartzea. Harrera txarra bildu zuen iradokizunak. Azterketa soziologiko asko dago hebadibeek duten harrerari buruz 

(eta artelanek duten harrerari buruz ere bai). Zer gorabehera izan dituen Euskal Herrian tradizioaren harrerak. Artelanen ekoizpenaren 

eta harreraren arazoak. Harrera ona izan zuen atzo Cannesko Zinemaldian 'Clean' filmak. Zhang Yimouren azken filmak harrera hotza 

izan du Txinan. Argazkiak pinturaren ikusleriarekin guztiz bat ez datorren ikusleria batengan duen harrera. Bizibide honek gure artean izan 

duen harreraz. 

2 (norbaitek beste norbait) bere etxean, lagunartean... hartzea, ostatu, laguntza edo babesa emateko. Non 

izan zara orain arte? -dio harrera moduan, guztiz ozpinduta. Harrera, baina, ez zen hain beroa. Atari handi bat, harrera profesionala eta 

denbora berean beroa, zurezko eskailera distiratsuak, eskubanda leunak, argi eta garbi: aterpe hau hotel bat da. 

3 hartze zeremonia. Geltokikoaren ostean harrera ofizialagoa dator. Eskerrak eman zizkion gobernadoreari harreragatik. Zutik 

edan genuen, harrera diplomatikoetan bezala. Harrera diplomatiko batean bezala ni, zutik, elkarren artean tarte jakin bat gordeaz. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Azken eskaera horren harrera-baieztapenarekin batera, bigarren gutun bat iritsi zen. 

Antolatzaileen harrera hitzak entzun aurretik. Eta gero harrera afari baten modukoa. Bordeleko harrera ekitaldia dotorea izan zen. 

Harrera zeremonia horretan. Zenbait eskolatara ez agertzeagatik eta harrera-orduetan bulegoan ez egoteagatik. Eusko Legebiltzarreko 

harrera aretoan hartu zuen saria. Harrera-herrialdean indarrean dauden lan-arauak kontuan izanik. Eta turistak, definizioz, aberatsak dira 

harrera-herrikoen begietara. Harrera zerbitzukoa sudur hegalak harrotuz usainka ikusi bainuen. Automobiletakoek, berriz, irribarrez eta 

buru-makurka eskertzen zuten harrera-oihu bakoitza. Antolatuko dudan azken harrera-festa da. Harrera-saio moduko bat antolatua 

zuten. Estatuko kapitolioaren aurrean, masta handiaren puntan, hegotarren bandera zegoela harrera-emaile. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Ingurumarira etengabe begiratuz, zizka-mizkei egundoko festa-harrera beroa 

eginez, bozkarioz. Lan horretan Egidok, bere ohiko zorroztasunaz, arcturustarrei egindako gizarte-harreraren inguruko hainbat kasu 

aletzen ditu, eta hipotesi orokor bat zirriborratzen saiatzen da. 

6 gizarte ekintzan, gurasorik ez duena edo gurasoekin ezin bizi dena, edo baliabiderik ez duen etorkina 

hartzea. Halere, ezin dira harrera eta adopzioa nahastu. Harreraren xede nagusia ume horiei ordezko familia bilatzea da. Aldundiak 

adingabeen harreraren gaineko informazioa eskaintzeko hitzaldiak antolatu ditu azken asteetan. Etxea uztera behartuta dauden 

emakumeentzako babes-etxeak, eta umeentzako eta adinekoentzako harrera zerbitzuak. Haurra harrera erakunde baten esku utzi du. 

Asko eta asko, eritasuna dela kausa, kartzelatik ateratzeko moduan daude; baina kartzela barruan jarraitu behar izaten dute, kartzelatik

kanpo ez dagoelako beharrezko baliabiderik, hots, ez dagoela behar adina toki harrera sareetan. Donostiako Udalak urrian irekiko du 

gizarte harrerarako zentro berria, Monseko pasealekuan. ik beherago 14 eta 18. Etorkinen harrera bultzatzeko. Ikasle etorkinentzat 

harrera plana egiteko orientabidea. Bertako harrera egoitza gainezka dago azken egunetan jasotzen ari diren immigrante kopuru handia 

dela eta. 

7 harreralekua. Auzitegiko harreran gizontxo lodikote bat zegoen. Halako batean harrerako andrea biologo baten bila joan zen 

telefonatu zuenari erantzun ziezaion. Biharamunean, utzitako tokian ikusi nituen loreak, harrerako mahaitxoan, zelofan eta guzti. Joseba 

ostatuko harrerara joan zen. Hoteleko harrerako andereak, hiriko informazio-bulegoetara alferrikako dozena erdi-edo telefono-dei egin 

eta gero. Egin-era iritsita, harrerako neskak kazetariari abisua pasatu eta gero, bost bat minutuan itxaron behar izan zuen. Medikuak 

euskaldunak dira, baina harreran lan egiten duenak ez daki euskaraz. 

8 harrerako iz harreralekukoa. ik harrerazain. Eta azkenean jakinarazi nien harrerakoei mezua utzi besterik ez nuela 

nahi. Harrerakoari eskupekoa eman genioan norbait gure galdezka etortzen bazen ez gintuela ikusi esateko aginduz. 

9 familia harrera Hasiera batean, familia harrera soila egin zuten. Haurren harreraren berri izan nahi duenak 943-482638 telefonora 

deitu edota www.gipuzkoa.net/familiharrera atarian begiratu dezake. 

10 harrera bulego Bultzaka eraman zuen [...] abokatua harrera bulegotik bere bulegoraino, zakarki, armaren kanoia garondoan 

jarrita. Medikuntza prebentiboko zerbitzuko harrera-bulegoan nire zenbakia entregatu nuen. Discreet Escorts-eko harrera-bulegoaren 

ondoko egongela txiki ilun batean. 

11 harrera egin 1 Beherantz abiatu zen, gonbidatuari harrera egitera. Ostatuko morroia [...] jaunari harrera egitera irten zen. Han 

bere tximinoak egin zion harrera, mingaina erakutsiz hasi baitzitzaion ongietorria egiten. Harrera egin digutenek elastiko horiak dituzte 

aldean. Trenari harrera egiten dioten hiriei ematen zaien oroigarriaren truke. Varsoviako geltokian hango kale-antzerki talde batek egin 

zigun harrera. Inork ez zien nire deiei harrerarik egin. Nire solasei egiten zien harreran erakusten zuen begiramen zuhurra. Jose 

Ibarretxe EAEko lehendakariak Egunkaria-ko auzipetuei Lehendakaritzan harrera egitea kritikatu zuen atzo PPk Legebiltzarrean. · Lehen 

argitalpena 1938ko martxoaren 21ean plazaratu zen, eta kritikak harrera ona egin zion. Knot jaunak harrera ona egin zien diruei, harri 

bitxiei eta tabakoari. Niri eta familia osoari egin diguten harrera eskuzabalagatik. Beste hiru neskatoek egin zioten harrera haserrea 

kontuan izanik. Hara heltzean, harrera beroa eta ohorez betea egin zion garai hartan hirian zegoen Erromako Kuria osoak. Méhudindarren 

etxean ere, harrera gero eta hotzagoa egiten zioten. Sultanak berak harrera ezin hobea egin zion. Juan Jose Ibarretxe EAEko 

lehendakariak Egunkaria-ko auzipetuei Lehendakaritzan harrera egitea kritikatu zuen atzo PPk Legebiltzarrean. 

12 harrera egin 2 (liburu edo kideko batean) Juduen dokumentazio garaikideko guneak 1999 ko urtarrilaren 11n igorri zidan 

gutun bati esker jakin nuen, nire amak hala nahirik, Oroitzapenen Liburuko IV . alean egin zitzaiela harrera Frantziatik deportatu zituzten 

senitarteko guztien izenei. 

13 harrera egin 3 (gizarte ekintzan) Bi pertsona izanen dira aterperik ez dutenei harrera egiteko eta beste bi gauero begirale 

lanak egiteko. Harrera egiten duten egituren protesta biziak eragin zituen adierazpen horrek. Izan ere, Bilbon Udalak 11 langile besterik ez 

du etorkinei harrera egiteko, 1989an zuen kopuru bera. 

14 harrera etxe (orobat etxebizitza) Bizkaian zortzi umerentzako harrera etxe bila dabil Aldundia. -Ez dut harrera-etxe batera 

eramango, horretaz ari bazara. Orain dela bi urte, ordea, erasoak arriskutsuago bihurtu ziren, eta emakumeak harrera-etxe batera jo 

zuen. Horren arabera, orduan 38 harrera-etxebizitza ziren Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan. Adingabe horietako batzuk Foru Aldundiaren 

harrera etxebizitzetara eramaten ditugu. Emakume drogazaleek harrera etxeetara jo ahal izateko. Gaixoentzako harrera-etxe batean 

daude biak. 20.000 biztanletik gorako udalerrietan gutxienez harrera etxe bat egon behar duela. Etorkinentzako harrera-etxea 

15 harrera familia Harrera familiak, ordea, ez du sendi naturala ordezkatu nahi. Harrera familiak eta familian hartutako pertsonak 

kontratu bat sinatzen dute, bakoitzaren konpromisoak arautzeko. Gipuzkoako Foru Aldundiak indartu egin nahi du laguntza premia duten 

edadetuen eta ezintasunen bat dutenen harrera familien programak. 

16 harrera gela (orobat harreragela) Despatxua, harrera-gela, saloi-biblioteka, jantokia, sukaldea eta officea. Lekaio bat irten 

zen atalondora, eta harrera-gelaraino lagundu zion Txitxikovi. Alfa hoteleko harrera gelan. Ostatuko harrera-gelako gizon lodia begira 

geratu zitzaion. Ruben harrera gelan giltza itzultzen ikusi dut. Giltza hartzeko pasaporteak harrera gelako mahaian utzi behar dira. 

Zerbitzuen egoitzako harreragela ttikian gelditu ginen. Baina Del Valle jadanik urrats luzeka urruntzen hasia zen geltokiko 

harreragelatik. Geltokiko harrera gelako txarteldegian. Berak harrera gelakoei galdegina zien, nonbait, jatetxe dotore baten izena. · 

Sortzen-Ikasbatuzen iritziz, harrera gelak ikasleen integrazioan laguntzeko epe motzeko bitartekoak dira, erreferentziazko gelaren 

osagarri. 

17 harrera mahai Horra harrera mahaia eta zenbait gazte, denak public relations delakorako ondo heziak. Harrera mahaira giltza 

itzultzera hurbildu garenean. Harrera-mahairaino joan nintzen, baina nire erreserbak-eta hoteleko arduradunari erakusten hasterako, 

emakume hesola bezain tente bat agertu zen, eta bere gelako giltzak utzi zituen mahai gainean. · Eskatutakoa harrera mahaitxoaren 

gainean jarri eta bizkor patrikaratu zuen atsoak. 

18 harrera zentro Harrera zentro batean egon zela denboraldi batean. Azaldu zuenez, harrera familia batekin ere egin zuen tarte 

bat, baina aurtengo maiatzean harrera zentrora itzuli beharrean aurkitu zen. Loiuko Zabaloetxe egoitza harrera zentroa izango da, 

Bizkaira bakarrik ailegatzen diren adingabekoak hartzeko. 

[5] harrera berezia (6); harrera beroa (50); harrera bikaina (15); harrera egin (81); harrera egingo (15); harrera egitea (6); harrera egiteko (50); 

harrera egiten (17); harrera egitera (22); harrera ekitaldi (6); harrera ekitaldia (10); harrera ekitaldian (8); harrera epela (6); harrera eta (19); harrera 

etxe (19); harrera etxeak (6); harrera etxean (5) 

harrera familia (7); harrera familiak (9); harrera gela (15); harrera gelako (15); harrera gelan (33); harrera gelara (14); harrera hobea (8); harrera 

hotza (7); harrera izan (18); harrera lekuan (7); harrera mahaian (5); harrera mahaiaren (5); harrera ofiziala (16); harrera on (5); harrera ona (202); 

harrera onik (7); harrera oso (13); harrera txarra (6) 

hoteleko harrera (13); ikusleen harrera (5); izandako harrera (8); jasotako harrera (5); lehen harrera (11)] 

harreragela ik harrera 16. 

harreragile 1 iz harrera egiten duen pertsona. Hoteleko harreragilearen aholkuari jarraiki. Harreragileak plano bat 

zerabilen esku artean: burokrata frantses bat, frantsesik ulertzen ez zutenekin zeharo zakarra. Dianak ospitale handi batean lan egiten du 

harreragile bezala. Rakel Ameskoa? -galdegin dit harreragileak, eta nire baiezko imintzioa ikusirik, zorrotxo bat luzatu dit. 

Harreragileak goitik behera miatu zuen etorri berria. Hoteleko harreralekura helizearekin azaldu naizenean, "oh, again..." esan digu keinu 

etsitu batekin harreragileak, horretara ohituta balego bezala. Zergatik ez diozu harreragileari zeure etorreraren berri eman? -galdetu 

zidan. 

2 harrera egiten duena. Bero itogarria izan genuen harreragile Campeche-n. 

harreragune 1 iz hoteletan-eta, harrera aretoa, harreralekua. Atzeko atetik sartu ziren, ostatuko harrera-gunetik. "Lost 

Days" motelaren harrera gunean izena -faltsua bistan dena- ematen ari zela. Dirua aldatzeko aitzakian harrera-gunera nindoala. Harrera 

guneetan euskararen erabilpena berma dezakeen plangintza abian ezartzea. CRSek bi demo atxilotu zituzten atzo Baionako tren geltokian, 

harrera guneko mezuen ondoan euskarazko itzulpena tindatzen ari zirelarik. 

2 harrera puntua. Garapen-bideko ekonomien partea, nazioarteko zuzeneko inbertsioen harreragune gisa, txikia da. Funtsezko 

desberdintasun bat dago oraindik ere kapitalismoaren hedapen-guneen eta harrera-guneen artean. 

3 eguneko harreragune (gizarte ekintzan) Eguneko harreragunearen egoitza ondoan dago, Baionako tren geltokitik hurbil. 

Eguneko harreragunean bezala berogailuak izanen dira. Babes zibilerako erakunde eta Herriko Etxeez gain, Emmaus, Baionako Eguneko 

Harreragunea, Sokorri Katolikoa, Gurutze Gorria eta bertze hainbat elkarte ariko dira karriketan, nehor ez dadin aterperik gabe gelditu 

gauetan.

harreraleku 1 iz etxe batean, bisitariak hartzeko lekua. Harrera lekuak familia burges baten sala dirudi. 

2 (hotel batean) Harreraleku bat dago sarreran. Harrera-lekura joan ziren giltza eskuratzera. Hoberena harrera lekuan mezua 

uztea izango zela erabaki nuen. Gela utzita nuen, eta maleta, arratsaldean bila pasatzekoa nintzenez, harrera lekuan zegoen jada. 

Hoteleko harreralekura helizearekin azaldu naizenean, "oh, again..." esan digu keinu etsitu batekin harreragileak, horretara ohituta 

balego bezala. · Sistematikoki, lurralde bereizketarik gabe eta hainbat arlotan urratzen dira: harrera lekuetan, sendagileekin, erizainekin 

ditugun harremanetan, pediatrian... 

3 harreralekuko iz ik harrerazain; harrera 6. Horregatik ez nien harrera-lekukoei ordu zehatz batean telefonoz deitzeko 

eskatu 

harreratoki (corpusean soilik harrera-toki) iz harreralekua. Harrera-tokitik oso gertu billarreko mahai bat zegoen, eta 

bi gizon ari ziren bertan, isiltasun ia erlijioso batez, txandari txanda. Begirada pasa gelan zehar ezer ez dudala ahazten konprobatzeko eta 

harrera-tokira jaisten naiz ordaintzeko. 

harrerazain iz hoteletan-eta, harreragunean lan egiten duen pertsona. -Bai, bai, jakina -erantzun zion 

harrerazainak, hark ere frantsesez. Gero hildakoaren kargu egiteko agindua eman zion harrerazainari, taxia eskatzeko esan balio bezain 

normal. Kafea hartzen ari da harrera-zainarekin hizketa adeitsuan. 

harresi 1 iz harrizko murru edo hesia, batez ere itxitura bat eratzen duena. Mahasti artean, albotara bi harresi 

zituen bide estu batean. Zeharkatu du hiriaren harresia eta gizon argal bat ikusi du. Israeldarren baten gorpua ikusten banuen Ninibeko 

harresiez kanpora jaurtikia, hartu eta lur ematen nion. Nafar hiriburuko harresiak.. Dorreen eta harresien zimenduak. Teilatuetaraino 

eta harresiaren almenetaraino. Herio usai beltzez inguratua gelditu da Gorritiko gaztelu ingurua: harresiko kosketan mordoka "ipuzcoano 

castillanoak" hilotzik. Harresien erlaitzetan jarritako zuzien argi dardarkariak. Gero, Maginot harresian zen leku ahula, Sedan-eko 

inguruan, bortxatu zuen. Eta hantxe eraiki zuten hiri bat, harresiz inguraturik. Harresi erdi eroriaren arrailduran iguana bat ikusi dut. 

Bigarren harresira iristeko zaudenean lanrober bat pasatzen da inoiz egiten ez duen erronda txatxu batean. Iruñeko harresien 

zaharberritze lanen bigarren atala abian. Gure etxea harresiei atxikia zen. Jerusalemgo harresiak eraikitzen ari ziren judu guztiek. 

Harresia eraitsi aurreko urteetan. Harresiak eraisteko erabakia. Harresiak suntsitu ondoren. Harresiak deuseztu eta desegin zizkietela 

eta jauregiaren bi muturretan zeuden defentsarako dorreak porrokatu eta eraitsi. Harresi, dorre eta ateen kalkulua. Ura harresi bat baino 

eraginkorragoa zen udaberriak hazitako errekan. 

2 (izenondo eta izelagunekin) Txinako harresi handia. Harresi almenadunak patio hertsi bat inguratzen zuen. Harresi sendo eta 

garaia zuen, hamabi atekoa. Dorre trinkoak eta harresi menperakaitzak. Harresi beltzaire ilun itsusia. Bada hemen gertu, hiriko 

harresian, dorre bat oso zabala, barnean leku handia duena. Hiriko harresia behera etorriko da. Hormigoizko harresi batean. Orduan 

naiz ohartzen hormen loditasunari: egiazko harresiak, Erdi Aroko gazteluetakoen idurikoak. Ez da hormigoizkoa edo porlanezkoa, plastiko 

beltzezko harresia da. Etenik gabeko harresi bat jaso ahal izateko. 

3 harrizko horma. 1961ean hasi ziren eraikitzen Berlin hainbeste urtetan bitan zatituko zuen harresia. Berlingo harresia erori eta 

gero gertatutako hondamenaren ondoren. Alemania erdibitzen zuen harresia inork bota baino, erori egin zen berezko ustelez. Oraindik 

zutik dirau Marokok duela 25 urte Mendebaldeko Sahara zatitzeko eraiki zuen 2.600 kilometroko harresiak. Herrixka [...] metro erdiko 

altuerako harresi batez inguratuta zegoen. Hilerrira eraman eta harresiaren kontra fusilatzeko. Kuartelaren esparrua mugatzen zuen 

harresiaren espaloi lerroari jarraitu zitzaion. Presako harresiei porlana ematera. Itxaropena galdurik, etzan egin zen portuko 

harresiaren kontra. Ikastetxeko harresia eskalatzen hasi ginenean. Baratzeko harresiaren gainetik igaro ziren. Auzo horiek harresi 

elektrifikatuaz inguratuak dira. Duela oraino berrogeita zenbait urte, etxearen paretak edo harresiak zutik zeuden, gehienak segurik. 

Lehen izan zen hor elizaño bat, eliza txar edo eliza zahar bat, harresiek eta ongi kurutzatuak diren izkin harri ederrek oraino erakustera 

emaiten diguten bezala. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hosapeko gaztelua alkazar eder bat zen, hiru harresi-inguru zituena babes. Tomas 

Atondok ere bere familia guztia eraman zuen harresi gainetara, oihuka. Harresi gaineko pasabidera. Sekulako txalo eta oihuen artean, 

lehenengo harresi-puska bota zuen lurrera. Harresi-zuloetatik irtengo zarete. Afal ondoren, han abiatzen zen Casin Cholet oiloharrapaketan 

Parisko harresi-hobien ifrentzuetan. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Venus, Vulkano eta Marteren etxeak hiri-harresietatik kanpora jarri behar dira. 

Defentsa harresien hondakinak ageri ziren, harriak etxeko beste eraikuntzetan erabili bazituzten ere. Iparraldeko harresi-oinetatik 

hegoaldekoetara zebilen aztia zaldi gainean. 

6 hed Goitik zetozen urak gelditu egin ziren, harresi luze bat eratuz. Israeldarrek lehorbide horretatik igaro zuten itsasoa, ur harresiak 

zituztela ezker eta eskuin. Bertze batean, suzko harresiak ikusi nitian. Alde guztietara hedatzen zen lanbro harresia. Leiho honen 

aitzinean mendiaren malkarrak bere harresi erraldoia jasotzen du begi bistatik ezkutatzeraino. 

7 irud Guduen eta kristauen sineskeren arteko harresi gogor eta gaindiezinena. Esperientziaz zekien portaerako seriotasun eta 

neurritasun hau harresi eta babeski sendo dela deabruaren gezien aurka. Nahiz eta eritasunak osasunaren harresi eta babestoki kasik 

gehienak desegin eta porrokatu zizkion orduko. Bere bihotzeko harresi ilun horretara. Agatak arratsaldean Otsabideko kermezan ikasiak 

ezpainen harresietan kolpeka susmatzen zituen. Gogoaren izuak ezabatzen baitira, munduko harresiak irekitzen eta gauzak sortzen 

ikusten ditut hutsune eskergan zehar. Bere itsustasunaren harresiaren atzean gorderik. Intolerantziaren harresiak haustea. Gotortu eta 

babestu egiten baita neurosi eta ustekeriazko harresi baten atzean. Harresiak altxatzea beste erremediorik ez zaigu geratzen: aurrena 

metafisikoak -legeak, arauak, prezioak-, eta gero fisikoak -guardiak eta murruak-. Hizkuntzarena harresi gaindiezin zitzaidan. 

Inkomunikazioaren harresietan bermatzen zen. 

[4]; harresi handia (13); harresi hiria (5); harresi luze (4); txinako harresi (9); txinako harresi handia (7) 

berlingo harresia (12); defentsarako harresia (4); harresia bota (8); harresia eraiki (8); harresia eraikitzen (4); harresia erori (6); jerusalemgo harresia 

(4); harresiak bota (7); harresiak eraisteko (5); harresiak eraitsi (7); harresiak suntsitu (4); hiriko harresiak (6); jerusalemgo harresiak (10) 

hiriko harresian (3); hondarribiko harresietan (4); mousserolles harresietan (3); harresietatik kanpo (8); harresietatik kanpora (3); harresiez kanpora 

(3); harresira hurbildu (3); harresiz inguratu (3); harresiz inguratua (6); harresiz inguraturik (3)] 

harresidun izond harresia duena; harresiak dituena. Minas Tiritheko burgu harresidunetatik egun batera zeuden apenas. 

Turuta-hotsak eta gudu-oihuak izango dira egun hartan hiri harresidun eta dorre garaien aurka. Harresidun hiri bateko etxebizitza 

saltzen duenak mugatua du berreskuratzeko eskubidea. 

harresipe iz harresiaren azpialdea. Adio, beraz: harresipean naiz, hamaiketatik hamabietara bitartean, zuengana bilduko. 

Karrika estua eta harresipekoa zen. -Ez izutu, Amadisek ez du Oriane tronpatuko -oihu egin zidan harresipetik. 

harresitu, harresi(tu), harresitzen 1 du ad harresi batez itxi edo babestu. Erakusmahai baten gibelean harresitutako 

bulegari mari-ozpinak. Zure izter esnetsuak bere aurpegia harresituz, eta bere ahoa zure ezpainak arakatzen. 

2 (era burutua izenondo gisa) Herri harresitu batetik sorturiko hiri gisa. Hiri harresitu eta bere baitara bildu hartako Parte 

Zaharrean. Deskribitu zauzkitan erregearen jauregiak, Iruñekoa, gaztelu harresitua eta hotza, [...]. Haren begien aurrean barruti 

harresitu biribil bat ageri zen, bi katedral, hiru jauregi eta armategi bat barnean hartzen zituena. Barru harresituak egin behar direnean. 

Barru harresituaren itzuli guztia. Tunelak egin eta barru harresituan lurpetik sartzeko asmoa hartu zuen.

harresitzar iz harresi handia. Bikote famatua Miarritzetik iritsi zenean, oraindik Donostiako harresitzarra zutik zegoen. 

harrespil iz Neolito Aroko hileta-oroigarria, lurrean gune biribil bat mugatzen duten menhirrez osatua. 

Hor ditugu lekuko orduko artzainek utzi trikuharri, harrespil eta gaineratikoak. Gure mendi-lepoetako mairu-harri, baratze ta harrespilak. 

Paradisua ikusten du Oteizak harrespilen espazio erlijiosoan. Amaiurren Mirandako kondeari eta Leringo etoiaren semeari, Orreagan 

Errolani eta Zelatunen erromatarrei aurre egin zietenak...; harrespil eta trikuharrien egileenganaino heldu arte. Harrespilak, berriz, 

Leitzarango ibaitik Baqueira bitartean daude. Urrunago, Elorrietako lepoa, harrespil gunea, aspaldiko arbasoen pausaleku baketsua. 

harrezkero 1 adlag aipatu den une edo denboraz gero. Harrezkero deitzen diote "Deabrua". Harrezkero inork ez zien 

ukatuko gehiegikeriaren xarma behintzat. Sade, harrezkero, perbertsoaren, sadikoaren eredua da. Harrezkero soto ilun hartako txokoren 

batean kukuturik egonen zen, xagu izutia bezain gris eta dardarati. Urte asko joan dituk harrezkero, ia bizitza oso bat. Gau batez 

diskoteka batean ezagutu nuen eta harrezkero niri segika dabil. Gurasoek ziotenez, bi minutuan osatzen zituen bostehun zatiko puzzleak 

umetan, eta, harrezkero, bost milakoak eman behar izan omen zizkioten. Santa Klara, harrezkero, oso kontsolaturik geratu zen. Gau 

hartan -eta batez ere harrezkero- piztu egin ez ziren lagunen lanparak bezain ilun geratu nintzen, eta bete-betean dastatu nuen irainaren 

zaporea. Herbert ez da, ordea, harrezkero, inoiz Palenquera joan! Han ez da bakerik izan harrezkero. Egundoko putakeria egina ziotela, 

diru mordoa galdua zuela harrezkero. Zenbat urte igaro ote dira harrezkero? Bizitza ez zen berriro lehengoa izan harrezkero. Keinu 

horrek ez dit gehiago alde egin, harrezkero. 

2 harrezkeroko izlag Harrezkeroko jardunak erakutsi duenez, ondo bete ditu jarritako helburuak. Obra berari eginiko 

harrezkeroko aipuetan. Ez zuen uste kalumniaren arriskupean zegoenik, eta harrezkeroko haren ekintza ederrek aurrekoek baino adore 

handiagoa erakutsiko dute. Halako batean emazte-ohia, orain beste batekin maiteminduta dagoen emakumea, han agertu eta 

harrezkerokoak kontatzeko. 

3 harrezkeroztik adlag Harrezkeroztik, esperantza eztiak ordezkatu du kezka krudela. Harrezkeroztik bizitza interesgarriago 

bihurtu zitzaion Del Valleri. Hannak harrezkeroztik zer egin duen ere ez dakit; horretaz hitzik ere ez. Ikasleek, harrezkeroztik, ezkutuan 

egiten zituzten bihurrikeriak, eta, jakina denez, agerikoak baino okerragoak izaten dira horiek. Bigarren tomoa 1855ean argitaratu zen 

lehen aldiz, eta, harrezkeroztik, "lehen aldaera" hori argitaratu dute beti. -Badakit amona ez dela eztitan bizi izan, gaztetan behinik 

behin, baina urte asko joan dira harrezkeroztik, aita. 

harri 1 iz mea materia gotorra, lurrazalean masa trinkoetan aurkitzen dena. Ur geldian harri bat botatzen denean 

gertatzen denaren antzera. Ez bota harririk zabor-biltzaileei, laztana. Ni saiatuko naiz harri hauetako batzuk mugitzen. 200 harri, lerro 

lerro ezarriak. Haietako bat horma amaigabean gora abiatzen ikusi nuen, azazkalak harrien kosketan iltzatu nahian... Atearen arkuko 

harriak. Baratxuria harri baten gainean jarri eta kolpe bat ematen diot. Beste bele batek karranka egin zuen orduan, baina oraingoan 

mutilak harri bat jaurti zion. Manifestariek harriak eta molotov koktelak jaurti zituzten Poliziaren hesiaren aurka. Erortzen ari ziren 

harrien hotsa entzun zuten. Lehenagoko pareta zahar harri eta lur jasotako haiek. Ermita kaxkar bat ikusi baitu, harri eta arbelez egina. 

Iturri horretan, hain zuzen, inskripzio bat dago harrian idatzia. Harriaren minbizia deitu zaion kalte berezi hori. Harri bat bi mintzairetan 

duena bere idazkia, frantsesez eta euskaraz. Harriak bikaindu egiten dira katedral bateko harri izanez. Baliteke behinolako animalien 

bizkarralde zorrotzen antza izatea, baina nik badakit harkaitzak direla, harriak, bolkanikoak seguru aski. Baina ez dut ikasten, eta berriro 

harri berean egiten dut behaztopa. Harri hau, uharri hau, ikusten duk? Hara hor eskukada bat harri, andre, Baratzean, hortxe zeure 

leihoan. Lantegiaren geroa bermatzen duen margotzeko bigarren plantaren lehen harria jarri zuten. Hiru proiektuetarako lehenengo harria 

jarri dugu. Errobi bazterreko Glain zelaia serioski lumatuko duen egitura berriaren lehen harria pausatu du auzapezak. Zulo bat ageri zen 

lurrean, harrien artean. ik harriarte. Euria harri artean bezala lerratzen dira lur azpira denbora horiek. Harri arteko belarra jaten ari 

diren berrogei edo berrogeita hamar ardi. Ahal baginu, zuekilan gogotik itzuli bat egin nezake Arrolako harriraino. Oraintxe bertan zuk 

edateko harritik atera duen ura. Harriz egindako baserri bat utzi nuen eskuinean. Metro beteko horma, harriz eta zementuz egina. 

Budaren irudi txikiak ikuskatu nituen erdi itzaletan, aspaldiko mamu harriz eginak ilunabarreko haizeñoarekin etorriak bailiran. 

2 (izenondoekin) Bazuen, alde batera, arrabotea izana zen bat, harri pikatu zaharrezkoa. Harri biribil batzuk, berak errekan bilduak. 

Bi minutuko atsedena, harri borobil batean jarririk. Ia erori ere egin zen harri labain batek oinpean huts egin zionean. Harri xabala jarleku 

goxo bilakatzen zait. ik harrixabal. Harri xapalak erabiliz, zozketa egin genuen, eta Eurilokori egokitu zitzaion joatea. Teilatuak ez ziren 

lastozkoak, harri zabal lauzkoak baizik. Gero Jaun Bautista etorri zen arroken artetik, harri zapal bat eskuan. Ur bazterrera iristean harri 

gotor bat hartu zuen, bere zakutxoan eman, eta uretara erorarazi zuen. Erreka jaio berriaren ur transparentea eta harri leunez osatutako 

hondoa. Harri leunduzko eskaileretan zehar. Sukarrizko edo harri gogorrezko ilarak egiten dituzte. Harri leunezko disko banaz gailurturiko 

lau edo sei enborren gainean bermaturik. Harri bigun horiek guztiek abantaila bat izaten dute, alegia, harrobitik atera ondoren erraz landu 

daitezkeela. Harri kaskarrez eginiko hormaren irtengune ugarien artean. Harri hutsez egindako paretak. Harri bolkaniko horrek sortzen 

dituen irisazioak. Harri karstikoz egindako etxe zuriek. Harri nobleak, harri arrosa edo ia arrosak. Hamaika kiloko magnetofoiak, 315 

kiloko harri koadroa baino handiagoko idazmakinak. Zuloak estaltzeko erabiltzen zen harri zilindroarekin lurra zanpatzera. Burdinaren 

txirbilak brontzezko edontzietan ezin kabituz, azpian harri magnetikoa ipintzean. Hango itsasoa da guziz perilosa, harri imantatuak baitira 

han nonahi, hitze eta burdinezko piezak dituzten ontziak bereganatzen baitituzte eta ez baitira gehiago handik lekutzen ahal. NASAko 

ikertzaileen arabera, esfera horiek harri porotsuetan sartutako sedimentuek sortuak dira. Horretan harri ertz-zorrotz batek kopeta erdierdian 

jo zuen piztia. Ikustekoak dira ere hor dauden harri pikatu pezak harresietan, nola ate gainetan. 

3 (izenlagunekin) Harrobian bertan landuriko harriak ezarri zituzten. Bidearen bihurgune bakoitzean, landutako harri handiak 

goratzen ziren. Neurrira landu eta zerraturiko harri bikainez egin zituzten oinarrietatik habeetaraino. Landu gabeko harriak. Etrurian, 

erretako harria ikatz-hauts egiten da. Granitozko harrian idatziak. Marmolezko harria hilobiaren gainean ipini zutenean. Erakuslean 

eraztun bat zuen, zilarrezkoa, gailurrean kristalezko harria zuena. Arbelezko harri lauza landatuz eginak dira. eskuan gatzezko harri bat 

zeukala. Arrautzen tamainako harri jelatuak bota zituen, eta izugarrizko triskantzak eragin, mahastietan. ik beherago 7. Harrobiko 

harriak. Urteek higaturiko harri grisezko eraikina. Erdi-erdian haritz handi bat hedatzen zen, eta honen inguruan, oboan, eserleku gisako 

harri landuak zeuden zut jarrita. ik harlandu. Eihera zahar baten aitzineko harri gainean jarririk pixka bat jaten dut. Hormetako harriek 

ere oihu egingo dute zure aurka. 

4 (hitz elkartuetan, lehen osagai gisa) Zer dugu bada harri-lan hau?_"argia" harturik gai nagusitzat, harriaren bi eskualdeak 

zizelkatuak dira. Goragoko harri-ilarak botatzen hasi ziren, eta pixkanaka eta era horretan, gotorleku guztia behera bota zuten. Bide 

bazterrean harri meta bat ageri da. Bildutako harri pilo handiak erakutsi zuen hura ez zela irudipena izan, ez baitzen harri-faltarik izan 

obra burutu zuten arte. Harri peza haundiz egina izan den dorrea. Plaza horren inguruan diren etxe guzien aintzineko lurra, herriko etxea 

barne, harri lauzaz estaltzen hasi dira, lekuko harri lauza larriz ate aintzina, harri lauza xehez gaineratekoa. ik harlauza. Lehenengo 

harri-geruza jarri ondoren, hartxintxarrak zabalduko dira. 15-16 kilometroko hodeitzar horietako batek ia bi kiloko harri kaskoak bota izan 

ditu gure lur azal ekaitzez kastigatutako honetan. Hondarren pila batean harri-xafla politen bat bilatzen. Ilbeheran ebakita, gogorragoak 

eta lehorragoak izango ote ziren, akaso, harri-zotal haiek...? Oin bat, nekeagatik harri karga astuna bezain pisua zirudiena. Asteasuko 

plazan jokatu zen harri apustu bat datorkit gogora. Harri hots arin bat entzuten zuela iruditu zitzaion. Ekaitz trumiltsu eta harri-jasa 

gaiztoetatik libre ateratzeko. Halako harri-jausia eragin zuen goiko Subasio menditik behera, ezen [...]. Erran digutenez, horrela ibili zen 

maisua, dorretik harri-jaurtikika. Neska zarpatsu talde baten atzetik oldartu zen, bere harri-jaurtigailua, kargatu gabe, keinatzen ziela. 

Harri botaka aritu nintzen ahaterik gabeko putzuan. Ofizio eskola bati buruz igorri zuen eta harri zizelkari CAP-a pasatu. Jaunaren 

gorespen kantak amaitu ondoren, harri eskean hasi zen, lehen aipatutako eliza berriztatzeko. Gau hartan harri-garraioan ibili ziren 

jenioak. 

5 (hitz elkartuetan, bigarren osagai gisa) Harbantako zoko horretan, XVIII. eta XIX. mendean burdin harria ateratzen zuten, 

Orbaizetako fabrikara edo olara eramaiteko. Rodmundarrok bakarrik dakigu, haatik, harria aurkitzen eta berun harri zinezko dela 

ziurtatzen. Sekula hausten ez den azabatxe harria. Silex harri arruntekin. Beste hainbeste gertatzen da silize-harriarekin ere. Zubiaren 

granito-harria epeltzen hasirik zegoen. Marmol-harri leituaren gainean hotzak izoztu zaitzan. Harrolioarekin jazo dena bauxita-harriekin 

jazo ez dadin. Iman-harrizko mendia eta bere ongilea hilko duela zin egin duen jeinua. Haren asmoa aurrealdea Salzburgoko gatz-harri 

zuriz egitekoa bazen ere. Handik ateratzen den motako esponja-harri hori, ordea, ez da leku guztietan aurkitzen. Ur gainean geratzen dira

apar-harriaren antzera. Kansasko lurpeko xaboi-harri gorri antzinakoetan. Lau hormak itsas harri zuriz eginak ziren. Ibai-harrizko ezetz 

biribilak, hitzezko kromletx hutsak. Jende gehiago hil zuen kazkabar-harriak israeldarren ezpatak baino. Su-harri horiekin egiten ziren 

lehenengo aizkorak. Tximistak harrien barneetara sartutako suzko harriak zirela sinestea, tximist-harri bitxiak zirela sinestea. Nobleak dira 

batzuk [...] merkatariak dira besteak: biek ala biek jarri dituzte hiriaren zimendu harriak. Horma-harrietan ernetzen den itze belarraz. 

Karrika hertsi hori segituz [...] beste atal-harri bat ikusten da, hau aldiz espainolez. Sakrifizio-harriak odoleztatzen dituzte eta aldareak 

opariztatzen. Erretaula bat, erretaula bi eta bereziki, gibelean, bataio harria. ik bataiarri. Airean zihoazen zurubietan gora, erlaitzetan 

galapan, Zurrut-harriz zurrut-harri jauzika. Arropa zikina hartu, eta lixiba-harriaren kontra lehen baino gogorrago hasi ziren joka. 

Lurrunez funtzionatzen zuten zapalgailuak bezalaxe eginak, baina aurreko alper-harria gabe. Ez zuten lan guti egiten, ezen baziren lau 

eihera harri. Mailu bat eta zutoin-harri bat inguratu, eta ikusarazi diot zein erraz den xafla eta orritan ematea. 150 olio zein tinta, 15 

litografia harri eta 77 grabatu izango ditu museoak. Jainkoaren beldurra zela jakintasunaren haste eta printzipio, sostengu eta lehen-harri. 

Egia filosofiko horrek antz handia zuen talka-harri filosofalarena... 

6 (erkaketetan) Halabeharrez, harria baino isilago geratu naiz. Astiroago inguratu, eta aita ikusi nuen, harria baino geldiago, odol 

arrasto nabarmenik gabe eta burua bolantean pausatua zuela. Egoera hartan, ordea, sentimena galdurik bezala nengoen, ez harriturik, ez 

haserre, ez ezer; inguruko harriak baino hotzago. Lo pisu batek hartu zuen, harriak bezala lo egin zuen, zabal eta zabar. Oheak harria 

bezain gogorrak ziren. Harria bezain gogor, sugea bezain sotil, ekaitza bezain gaizto. Bere menditar pauso luzeaz zebilen, elur harria 

bezain gogorra bere makilaren burdinazko muturraz joz. Eta orduan, aurpegia harria baino sorrago, ezkongaietako eraztuna kendu nuen 

eta haren eskuaren gainean utzi. Atsotxo zimurtsu, haserreti, zarpail eta harria lakoxe gor gisa [dirau] haurtzaroko nire oroitzapenik 

urrunenetan. Burua harri bat bezala erori zen. Jaun Marcel, buztina bezala, moldagarria zen, eta aita Bartolome, harria bezala, zurruna 

eta guztiz moldagaitza. Eusteko ahalegin gogorrean aspertu eta bere burua harria legez hondoratzen uzten duen naufragoaren gisa. Lurpean 

bezala atxiki zituen beldurrak betiko, harri gogor eta hotza bezain mutu, hor bizi ziren aitama gaixoak. Peppone harri baten antzera 

erori zen. · Nire lehendabiziko maite-harreman hura, hain inozoa, oroimenean zizelkatua geratu zitzaidan, harri gogorrean bezain. Urte 

luzeek gutxitu eta leundua zuten, urek harri bat nola. Harriak balira bezala jaurtikitzen zituen osabak hitzak, mihian gorde gabe. 

Goienkaletik Ontziolara aldatutako mamua balitz bezala itxaron zien hantxe, harriaren egonarriarekin. 

7 harraska. ik harriko 2. Sukaldeko harrian bertan garbitu eskuak eta eskutrapuarekin lehortu zituen, eseri aurretik. Azken 

zurrutada eman kafesneari eta, katilua harrian utzi ondoren, jaka jantzi eta jaitsi zen atezainarenera. Garbiketa egin beharko luke: atzoko 

soberakinak plateretan gogortzen, harria gainezka. 

8 ale larriko kazkabarra, harri erauntsia. Santes Creuseko bailaran, intxaur eta arrautza tamainako harria bota zuen, eta uzta 

guztia erabat hondatu. Valentzia eta Murtzia aldean, harriak 750 milioiko kalteak egin omen zituen. Ahuntzak bai! beldurra eta izua diote 

harriari. Jainkoaren haserrea eztitzeko, airea benedikatzeko eta harria urruntzeko. Ekaitz beldurgarri batean, haize eta harri, San Felix 

elizako dorrea jausi zen Gironan kalera. Maiatzaren 30ean, uholde eta harri, monasterioa suntsitu zuen erauntsitzar batek. Ekarri dauku 

aldi huntan uztailak, gure xokoan, tenpesta, doi bat harrirekin. Kazkabar eta harri-erauntsiak ere noiznahi ageri dira azken mende 

honetan. 

9 giltzurrinetako, bixikako edo gernubideetako gogorgunea. Izerdi hau hartzen zuten goizean baraurik, giltzurrunetako 

harriak desegiteko eta hezuerian oineko minak kentzeko. Batek giltzurruneko harri bat erakuts diezaioke gaixo bati, baina gantz eta 

haragi puxka odoltsu malapartatu bat, erakustekoa ote da? Kolera agerraldi masiboak, beherakoa, goitinahia eta giltzurrunetan harriak 

izaten ari da, ur kutsatua hartzeagatik. 

10 haxix zatia. -Ba taberna hau ez zagok hain txarto -dio Pituk kosto harri itzela lantzen duen bitartean-.-Eta hik nondik atera duk 

hori? -dio Axierrek begiak zabal-zabalik harria seinalatuta. Eskua utzi, basoa lurrera jaitsi eta haxix harria urtzen hasi da. 

11 harri jasotzaileak erabiltzen duten harri landuzko atala. Euskal Herriko txapelduna da harri handi eta txikiekin. 

Irailaren 12an Euskadiko harri handietakoa eta kintopekoena jokatuko dira Leioan (Bizkaia); harri txikietakoa, berriz, urriaren 24an. Lau 

harri erabili beharko ditu: 125 edo 150 kiloko koadroa, 125 edo 150 kiloko zilindroa, 112,5 kiloko kuboa eta 100 kiloko bola. Bi harri 

erabiliko dituzte: 137 harri kubikoa eta 125 kiloko bola. 30 kiloko harri biribila erabiliko da, eta minutu bateko tartean jasoaldi gehien 

egiten duena izango da garaile. Hamabi arroako harria bizkarrean berdindu. Ehun eta berrogeita hamar kiloko harria esku bakarraz 

bizkarreratzeko. Leitzarrak 2002ko abenduaren 22an jaso zuen 205 kiloko harri zilindroa esku bakarrez. Bi harri erabili zituzten: 100 

kiloko zilindro zaharra eta 100eko bola, bosna minutuko txandatan. Harri handietako Euskadiko txapeldun ohiak eite zaharreko harri 

koadroa erabiliko du; 200 kiloko harri pottokoa, alegia. Gaur egun darabilten 225eko koadro berria baino gaiztoagoa da jasotzeko 200eko 

harri motz hori. Aiakoak harri kubikoaren pisua zertxobait jaistea eskatu zuen. Zergatik hasi zinen harri-jasotzen? ik beherago 32. Harri 

horrekin, 18 jasoaldi bost minutuan, joan zen urtarrilaren 31n, Donostian. Hamaika kiloko magnetofoiak, 315 kiloko harri koadroa baino 

handiagoko idazmakinak. Izan ere, gizonak harria askotan jasoko du lepagainera, baina harriak behin gizona botatzen duenean, akabo, 

horrek ez dauka bueltarik. · Areatzan jokatu zen proban, eta 930 kiloko harria bi untzean 56 metro eraman zuen 9 minutu eta 20 

segundoan (3 m 50 s eta 5 m 30 s). Garaileak 1.700 euroko saria jasoko du, eta idiek 1.750 kiloko harria erabiliko dute. 

12 arg granada. Eskabadoraren inguruan jarri ziren hirurak, nork bere harri -granada- mordoxka ondoan zuela. 

13 harrizko harriz eginikoa. Etxe bat ageri da, harrizko etxe handi balkoiduna. Toledoko kondenatuen ziega guztiek bezala, 

harrizko lurra zuen. Harrizko bidetik behera abiatzen dira. Kaleko lorontzi harrizko bat, kaio-zirinez zuritua. Gelatxoaren hormak 

zurezkoak ziren, ez harrizkoak. Alde egin du helikopteroak, harrizko paisaia ilargitar honen handitasunean zuek bakarrik utziz. - 

Harrizkoa al duzu bihotza, ozpina al dabilkizu zainetan? Harrizko begiak ziren, beren harriduraren erakusle. Ez gara harrizkoak, Damian. 

14 behaztopa harri Erromatar armadan soldadutza egiteari dagokionez, behaztopa-harri izan zen kristauentzat. 

15 bideko harri beltza Bideko harri beltza da Itoitz; sistema judizialarentzat eta Espainiako Konstituzioarentzat proiektu lotsagarria. 

16 dema harri Kostatu egingo zitzaidala, oinez eta dema-harriari tiraka. 

17 filosofoen harri alkimistek erabiltzen zuten gaia, metalak eta beste zenbait gai urre bihurtzen 

saiatzeko. Berrehun urtetik gora zeuzkala alkimistak, zioten; Filosofoen Harria eta Bizitza Iraunkorraren edabea aurkitu zituela. Ikasi 

dut alkimista askok bizi izan zutela Norberaren Kondaira eta, azkenik, aurkitu egin zituztela Munduaren Arima, Filosofoen Harria eta 

Edabea. Sekula Alkimiaz deus entzun ez dutenak, baina beren bizitzen bidez Filosofoen Harria aurkitu dutenak. Oraingoz bilaketa modurik 

erraz eta azkarrena da, baina bilatzaileek interneteko filosofoen harriaren bila darraite. 

18 galtzada harri (orobat galtzadarri) Galtzada-harri arrosaz zolaturiko plaza da. Korroan hasi eta nola joan ziren nire 

hezurrak galtzada harrietara. Ezker-eskuin muinoan gora hedatzen diren galtzadarrizko kaleekin. Galtzada-harrizko kale pikoan gora 

goazela. Galtzada-harrien tamainako [...] sorginkeria-liburuen erakusketaren ordez. Han ikasleek soldaduei galtzadarriak bota zizkieten. 

19 harri-altxatzaile harri-jasotzailea. Ikusgarriaren bururatzeko Iñaki Perurenak harri altxatzale famatuenetarik bat, 100 eta 

220 kilo arteko harriak bere semearekin batean altxatuko ditu. Saralegi harri altxatzale gaitza ere hor izanen da. Aratsaldean 3ak eta 

erditan Indar Jokoak Harri altxatzailea barne. 

20 Harri Aro Zeren Harri Aroko hizkuntza omen baita euskara, hala esan dizute behin baino gehiagotan. Harri Arokoak omen diren 

gure aizkorek. 

21 harri batek bi aldiz jo Harri hark, zorionez, ez ninduen bi aldiz jo. 

22 harri batez bi kolpe harri batez bi txori Horra harri batez bi kolpe egitea. Bi kolpe harri batez. · -Harri bakar batez bi 

kolpe -ulertu zuen Diannek. 

23 harri batez bi txori Erre ezazu, ba: harri batez, bi txori. "Harri batez bi txori", pentsatu zuen Dembak, eta eskaileretan gora 

abiatu zen. Halatan, Marseillako Sainte-Marthe bil-zelairaino zihoala, harri batez bi txori, Aljeria frantses zaintzerakoan, hango frantseseskualdunak 

salbatuko zituztela barneratzen zuen Beinatek. Zeren, baldin hark nahi duena zuek baduzue, eta baldin zuek nahi duzuena 

hark badu, harri batez jo baititzakegu bi txori... · Ikastolak urte bukaera bakoitzean antolatzen duen bestarekin, harri batez bi xori eginez. 

Harri batez bi xori, beraz, egin da Alduden. · Harri batez bi zozo ehoz, hautetsiei nahikoa zitzaien laborantzaren subentzionatzea, 

Herriarekin eta Jainkoarekin bakean jarduteko. · Zergatik ez dituzten harri batez hiru xori harrapatuko haur horiek: euskara lantu, 

kantatzen eta bertsuak idazten ikasi, euskal erakustokia ezagutzearekin batera?

24 harri bihurtu ik harritu 3. -Nire katua harri bihurtu dute! -deiadar egin zuen, begiak irteteko zorian-. Ikusten da uretan 

murgilduta egon den [kanabera] zatia harri bihurtuta dagoela. -Harri bihur nadila baldin eta arrosarioa lapurtu badut. Norbaiten hitza 

antzutzeko ez dago norbait hori jainkotzea eta harri bihurtzea bezalako xixtimarik. Sorgorturik nengoen, harri bihurtuta. 

25 harri bizi Horrela, zuek ere harri biziaz osaturiko espirituzko tenplu egingo zaituzte Jainkoak eta apaiz sagaratuko. Alde guztietatik 

etorri zen jendea, samaldan iritsi ziren, eta oso laster bildu ziren tenplu zoragarri honen egitura ospetsua eraikitzeko harri biziak. · Urrez 

ehundutako oihal hori txanoan sartzen zen atzealdetik, zeina harri bizi garestienez izarturik zegoen. · Eta harriak zeuden, harri biziak, 

oihartzunetarik mintzo zirenak eta oihuekin oihu egiten zutenak, hasperenekin hasperen. 

26 harri egonda/eginik ik harritu. Baina, harri eginik nengoen arren, harro nengoen. Bertze jauntxo guztiak, berriz, harri 

eginik zeuden, norat beha ez zekitela. Christianen erantzunak, guztiz ustekabekoa izan zelako-edo, harri eginda utzi ninduen. Harrezkero, 

etxetik atera gabe bizi da bertan, bainuontziari begira, harri eginda. · Harri-harri eginda geratu zen emazteak esan zionean beste 

neskame bat hartu behar zuela, zertarako eta umeekin laguntzeko! 

27 harri-erauntsi ik beherago 33; ik harriabar. Gandian, tximist-trumoi eta harri erauntsi ikusgarriak bota zituen. Harri 

erauntsi eta galerna gaixtoak urrun diten. Eta tigreak orro egiten zuen, eta ahal zuena egiten zuen harri-erauntsi hartarik libratzeko. Hor 

agertzen dira tarteka harri erauntsiak egindako triskantza eta hondaketak. Abiatu zen euri xorta larri batzuekin, gero barazuz nahasketa ta 

gero ta larriagoko harri erauntsi azkarra. 

28 harri eta belarri harri eta zur Harri eta belarri nengoen. Ez zuen halako onespenik espero, harri eta belarri gelditu zait. Aho 

ondoan orina daukan mutikoak harri eta belarri begiratu dio. 

29 harri eta zur erabat harriturik. Harri eta zur eginik zegoen Florent hari begira. -Harri eta zur nagok haren jokabidearekin. 

Harri eta zur geratu zela ere, hondarrean, emaitza ikusi zuenean. Harri eta zur geratu zen aita, begiak zabal. Harri eta zur utzi zuten 

ostaria, berak asma zezakeen edozein kontu baino gehiago zelako hura guztia. Apaizak, erabat txunditurik eta haren bat-bateko 

konbertsioaz harri eta zur, ezin zuen sinetsi. "Ez zait buruan sartzen Mary nolatan den Petroliniren hain laguna", esaten zuen harri eta zur. 

Florentek, harri eta zur, ezetz esan zion. Harri eta zur ni: argibideak eman beharko zizkidan, bada, azafatak. Ez duzu behin ere egin 

emakume batekin?_-harri eta zur Viktoria. Harri eta zur, harri eta so, harri eta izu, harri eta miru baitzeuden, miraz ikusten ari zirena 

miraritzat ala deabrukeriatzat hartu behar ote zuten erabaki gabe. Adelak eta Marisak elkarri begiratu zioten, harri eta zur. Harri eta zur 

eginik geratu zela iruditu zitzaidan: harri, aitaren heriotzaren berri latzarengatik, eta zur, berak ez zekielako aita hila zuela, ez zuelako 

gogoan jaso, ez zelako gogoratzen. Baina emaztea isilik egon zen denbora luzez, bihotza harri eta zur. 

30 harri filosofal filosofoen harria. Zeren eta amorioa baita, hainbat alkimistaren erranetan, munduan dagoen harri filosofal 

bakarra. Batzuentzat [kalitatearen filosofia] enpresa kudeaketaren nolabaiteko harri filosofala da. Etengabe bila ari zen egia filosofiko 

horrek antz handia zuen talka-harri filosofalarena Hezkuntza Sailekoak Sabino Aranaren ideologia harri filosofaltzat hartzen duten 

«arrazistak» eta «naziak» dira. 

31 harri-gaitza Azido urikoa, tanta-hezueriak joen borrero, tripazain-zurruteroen zigor eta harri-gaitzaren eragile sonatu horixe zuen 

sorburu. 

32 harri kuadro apustuetako harria prisma formakoa. Hamaika kiloko magnetofoiak, 315 kiloko harri koadroa baino 

handiagoko idazmakinak. Harri handietako Euskadiko txapeldun ohiak eite zaharreko harri koadroa erabiliko du; 200 kiloko harri 

pottokoa, alegia. Eite zaharreko 200 kiloko Paskualsoro harri koadroa (53 x 34 x 34 Cm.). Urte bat, bost hilabete eta lau aste igaro dira 

Iñaxio Perurenak harri koadroarekin bi eskuez azken marka ezarri zuenetik. 

33 harri-jasa (orobat harrijasa) harri-erauntsia. ik beherago 27 Ekaitz trumiltsu eta harri-jasa gaiztoetatik libre 

ateratzeko. 1932an, harrijasa itzela Zaragoza aldean, arrautzen tamainako harri jelatuak bota zituen, eta izugarrizko triskantzak eragin, 

mahastietan. 

34 harri-jasotzaile (orobat harrijasotzaile g.er.) Eztabaidan hasi ziren, ea harri-jasotzaileak "kottarik" ba ote zuen ehun 

eta berrogeita hamar kiloko harria esku bakarraz bizkarreratzeko. Harri-jasotzaileak kokotsa igurtzi zuen, eta baietz esan zuen, bost 

bider jaso zezakeela esku bakarrez minutu batean. Hiru harri-jasotzaileek 18 altxaldi atera baitzizkioten lehen harriari. Iduritzen zait 

harri-jasotzaile zeingehiagoka batentzat ari naizela prestatzen! Hondarretan, presidentziari begira, toldo moduko izara erraldoi bat, eta, 

haren azpian, harrijasotzailea beroketa-lanetan. Zail da jakitea zenbat jasoaldi egingo dituen, baina ez da harri-jasotzaile askorik 

izango Paskualsoro harria jasotzen duena; bospasei, agian. Jaialdi berean, Inaxio Perurena harri-jasotzaile 275 kiloko harriarekin marka 

ezartzen saiatuko da. 

35 harri jasotze Jakina, harri-jasotzea alde batera utzi gabe. Zaila ikusten du leitzarrak harri-jasotzearen etorkizuna aldatzea. 

Mallabian egiten ditu ikasketak eta harri-jasotze saioak. Orain dela sei hilabete hitzartu zuten harri-jasotze apustua eta urriaren 31n 

jokatuko dute. Bi aizkora saioen artean, harri-jasotze proba izango da ikusgai. Gaur, Nafarroako Harri-jasotze Txapelketa jokatuko dute 

Iñaki Perurenak, Lasartek, Urrutiak eta Igoak. Antzuolan jokaturiko Nartxi Saralegiren Oroimenezko II._harri-jasotze txapelketan. Urteko 

lehen harri-jasotze marka ahalegina. 

36 harri kosko harri koskorra. Eskuekin harri kosko batzuk bota zituen errekara. Ez bakarrik egunak leher eta zapart eginik 

bururatzen baitzituen, hainbertze aldiz ukurtu eta harri kosko pizuak altxatzearen bortxaz. 

37 harri koskor/koxkor/kozkor (orobat harrikoxkor g.er eta, harrikozkor g.er.; Hiztegi Batuan harri(- 

)koskor agertzen da) Harresien atzetik boteak, airea zeharkatzen dute harkaitz puskek, harri-koskorrak balira bezala. Dela hi 

bezalako harri-koskor bat konbentzitu nahi izaitea. Bidezidorrera iritsi zirenean jakin zuten zabala zela eta harri koskorrez eta errauts 

zapalduez zolatua zegoela. Zeta burugabe deituz, kaleetako lokatza eta harri-kozkorrak jaurtitzen zizkioten. Harri koxkorra ostiko batez 

kaleko espaloi batetik bestera bota nahian dabiltza. Erdiko tartea harri-koskor eta morteroz betetzen dute. Haren etxe aurreko karrikak 

harri koxkorrezkoa zuen zorua. Harri koxkor baten ertz biziarekin marka bat egin dut zuhaitzaren azalean, AK. Legarraren harri koxkor 

beltx gorriak. Hortz guztiak eroriak neuzkala sumatzen bainuen, den-denak aho barruan harrikozkorren gisa jirabiran. · Artalde bat 

oihan-ertzeko sakonune harri-kozkortsu batean. 

38 harri lore ik kuartzo. Mendietako izotza, mendeen joanean eta haitzaren zamapean, gogortu, eta lehenik harri-lore eta gero 

burdin harri bilakatzen dela. 

39 harri preziatu Esmeralda harri preziatu ederra da. Harri preziatuen inportantziaz mintzatzen hasi zitzaigun jaun Marcel. Itsaso 

horretan sartzen den erreka Lurreko Paradisutik heldu da eta astean hiru aldiz harri preziatuak han ditu isurtzen. 

40 harri tailu harrizko tailua. Harri-tailu sakratuak profanatzen zituzten gazteak. 

41 harri troka Zakur zuria ere inguruan zebilen, goizean bezalaxe, zoruko harri-troken arteko lur-tarteetan zer bilatuko. 

42 harri txintxar (Hiztegi Batuan hartxintxar agertzen da) hartxintxarra. Erdialdean, lorategiaren ardatz, ibilbidea 

zegoen, harri txintxar zuriz hornitutakoa. Euria egiten duenean ez dute hainbesteko hotsik ateratzen harri txintxarrek hankapean. Harritxintxarrek 

kexu ozena ateratzen dute gure ibilian. Haien esana amuarrainaren mugimendua bezalakoa balitz bezala, aldi berean ikus 

daitezkeenean uraren izurrak eta harri txintxarrak. Harri-txintxarraren karraska aditzen zen, landauaren gurpilek zanpatzean egiten 

zutena. 

43 harriz harri Erosten dituzte gaztelu hondatuak eta harriz harri eremaiten dituzte Ameriketara, han gaztelu berri bat eraikitzen 

harri zaharrekin. Nafarroako Gobernuak Artozkiko eliza harriz harri mugitzeko eta, ondorioz, salbatzeko asmoa zuen. Euren historia ez da 

harriz harri jasotako eraikin baten eraikuntza. · Bapatean, errainu bat ikusten du harriz harri biziki mugitzen: txori ttiki bat da, paraje 

hura utzi eta basorantz hegaka dihoana. Airean pasatu ziren gure ondotik, harriz harri jauzika, barrez, zintei hegan eginaraziz. 

44 izkin harri Ongi behatuz, izkin harri zenbait ageri dira oraino. Iskin harri batean eseri zen. Etxe baten harresieri so eginez, 

bakoitzak asmatzen ahal du nolako izkin harriak baziren denboran.

45 lehen harria jarri/pausatu Maria Kristina erreginak Artzain Onaren katedralaren lehen harria jartzen du. Zubillaga 

fundizioaren lehen harria ezarri zen urtean. Pilota jauregiaren lehen harria pausatua Pauen. Lantegiaren geroa bermatzen duen 

margotzeko bigarren plantaren lehen harria jarri zuten. Errobi bazterreko Glain zelaia serioski lumatuko duen egitura berriaren lehen 

harria pausatu du auzapezak. Hiru proiektuetarako lehenengo harria jarri dugu. Lehen harria ipini genuenerako, hondar pila handi bat 

egina neukan. Euskal Herriko ekoizpen zinematografikoaren lehen harria Nestor Basterretxeak eta Fernando Larrukertek jarri zuten, Ama 

Lur (1968) filmarekin. · Datorren igandean egingo diagu lehen harri-jartzea. 

[8] behaztopa harri (8) 

harri beltz (10); harri beltza (8); harri bihurtu (17); harri bihurturik (10); harri bihurtuta (18); harri bihurtzen (8); harri eder (8); harri eginda (12); harri 

eginik (15); harri erabiliko (9); harri erauntsi (13); harri handi (39); harri handiak (10); harri handietako (9); harri huts (8); harri jasotzaile (45); harri 

jasotzailea (18); harri jasotzaileak (22); harri jasotzaileen (10); harri jasotze (17); harri jasotzea (62); harri jasotzen (28); harri koskor (26); harri 

koskorrak (12); harri koxkor (17); harri kozkor (17); harri lauza (15); harri pila (29); harri puska (12); harri txikietako (18); harri zahar (10); harri 

zaharrak (8); harri zapal (10) 

harriz harri (25); hil harri (12); lehen harri (12); oroit harri (26); orroit harri (16); paskualsoro harri (8); harri eta zur (363) 

aiako harria (11); filosofoen harria (8); harria bota (9); harria erabiliko (11); harria ipini (6); harria izan (8); harria jarri (8); harria jaurti (6); igeldoko 

harria (7); lehen harria (40); lehenengo harria (6); harria bezain gogor (6); harria bezain gogorra (7); harria baino isilago (7) 

harriak bota (23); harriak botatzen (15); harriak ikusi (6); harriak jaurti (13); harriak jaurtitzen (10); hil harriak (6) 

harriz egina (6); harriz harri (23); harrizko bihotza (6); harrizko eskailera (8); harrizko estatua (9); harrizko etxe (11); harrizko herri (8); harrizko 

horma (8); harrizko irudi (10); harrizko pareta (10); harrizko zubi (10)] 

harriabar iz ale larriko txingorra, harri-erauntsia. Haizeak daramatzan harri bikor xehezko harriabar gisako batek belar 

iharrezko multzoren baten kontra jotzean ateratako hotsaren oihartzuna. 

harriaga iz leku harritsua. Paraje aparta zen arrantzan eta bainuan aritzeko, karramarro bilketa egiten genuen hango harriagan, 

Ilurgitako zulora azaltzen ziren bikote bakanek urrunagora hartzen zuten gu ikusitakoan. Harriaga bat zagok sobera arrimatu behar izan 

gabe. 

harrialdi iz harrimena, ustekabea. Graxik bere bizian ordu arte nehoiz ezagutu ez zuen harrialdia jasan zuen. 

harrialdura iz harrimena. Zer harrialdura Marie-Jeanne bere emaztearentzat. 

harriarazi, harriaraz, harriarazten du ad harritzera behartu. Horra zertako harriarazi duen herri guzia horren kolpez 

joaiteak. Gauldiaren erditsutan, bat batean, eta hau uste gabekoa Donaixtiko klika sartu da bere soinu tresnekin, denak harriarazten 

ginduztela, bazterrak harrotu dituztela. Orduan gure inginadoreak eraiki zuen zubi bat, denak harriaraziz. 

harriarte (orobat harri arte) iz harri arteko tokia. ik harri 1. Han zihoazen, errekaren bidea harturik, gero eta 

zorrotzagoak ziren harriarte malkartsuetan sigi-sagaka barneratzen. Handik aurreraxeago harriartea zeharo estutzen zen eta bideak hain 

hartzen zuen gainbehera latza, non ezinezkoa zen zaldiz jarraitzea. Huntza hazten zen horma zaharretan gora, harri arteak eta arraildurak 

profitatuz. Toki amuarraintsua zen, harriarte eta ur-laster askokoa. 

harribil iz harri biribila. Zimentatu gabeko harriek irtenbidea ematen diote harribilen artean ihes egiten duen urari. Arroka 

biluziak lehortzen dira, harribiletatik kresal bafada sarkorra hedatzen da ingurura. Zaldien azazkalen azpian harribil koxkorren karraskhotsa 

aditzen zen, errekasto bateko ura iduri. 

harribitxi (orobat harri bitxi g.er.; Hiztegi Batuak harri bitxi baztertzen du eta harribitxi erabili behar 

dela adierazten) 1 iz bere tasun bereziengatik oso baliozkoa den harria. Urrez eta harribitxi landuz inguraturik. 

Esmeralda harribitxi berde hori da, ez? Pena ematen din, horrelako neskak harri bitxiekin. Leihosareak harribitxi, errubi eta esmeraldez 

eginak izatea nahi dut. Ibaia merkatarien besoa baita, merkatarien harri bitxiak, urre-zilarrak ekarri eta eraman egiten dituena, beti 

irabazia utziz, beti etekina atereaz. Harri bitxi bat erosiko niola erabaki nuen, bitxi polit bat, zinez, erosi eta bere bitxi kutxatxoan jarri 

nuen, tximinia erlaitzean. Haren blusa eta gona harribitxiz ehunduak zeudela zirudien. Trenbiderik ez dago harribitxizko meatzeetara 

iristeko. 

2 irud Beraz, zu zaitugu Santosek hain esne-mamitan gordetzen duen harribitxia. Robinhok 20 urte ditu, eta Brasilgo harrobiko azken 

harribitxia da. Peruko antzinako kulturetako harribitxi arkeologikoak. Harribitxi bat; balio literario jakinez gain, mundu zahar baten 

osoko erakusketa. 80ko hamarkadan ipuingintzak eman zituen harribitxietatik bazter samarrean geraturiko perla bakan batzuk. 

Ebanjelioaren "harribitxi ezkutua" aurkitu. Apaltasunaren harribitxiak egiten du distira haietako bakoitzarengan. Munduan zehar gure 

hizkuntzarekiko interesa duten harribitxietako bat hungariarra da. 

3 (hitz elkartuetan) Esmeralda bila joan zen harribitxi-bilatzailea, dena utzita. Kapot gainean jesarritako neskaren harribitxi begiek 

inguruko guztia arakatzen dute. 

[3] harribitxi eder (3); harribitxi ezkutuak (3); azken harribitxia (8); ebanjelioko harribitxia (3);; harribitxia gordetzen (3); belarri handiko harribitxia 

(4); harrobiko azken harribitxia (4); harribitxiak eta zura (3); harribitxiz apaindua (8); harribitxiz zamaturiko (3); ugariz eta harribitxiz (3); 

harribitxizko intsignia (3); 

harridura 1 iz harrimena. Begi isilak ziren, hitzik gabe, keinurik gabe geratuak; harrizko begiak ziren, beren harriduraren 

erakusle. Bat-batean, harridura barrirudi bihurtzen joan zen Albertoren ezpainetan. Hasiera bateko harridura aienatu zitzaionean, 

haserreak hartu zuen haren tokia. Haien begiradan, berriz, harridura ez ezik, ezinegon zehaztugabe bat ere ageri zen, jende lodiari 

argalen aurrean gertatu ohi zaion bezala. Norak, aldiz, enuraren antzeko harridura sentitu batez begiratu zion emakumeari. Leizea 

istantean zabaldu zaio eta Kasimen harridurak goia jo du gordelekuan direnak eta ez direnak topatzean. Azpian, geldirik, pentsaera 

desatsegin horiek guztiak zeuden, egin gabeko galderen eta harridura mutuen eitea hartu dutenak. Boz ezagun batek atera zuen bere 

harriduratik. Nire harriduratik irten ezinik, hitzik ere ez nuen esan. Ene harridurarako gaztelaniaz ari ziren. Bestalde, nire 

harridurarako, txalaparta, hain zuzen, herrenen musika zela jabetu nintzen. Dena ongi zebilen, ene harridurarako eta ordulariari 

zeharkako behako ugariak ulertzen nituen bat-batean. Isilik geratu zitzaion Alberto, harridura aurpegian, zer esan ez zekiela. Ostatu 

barnean haatik, hau harridura: ostalerak ez ditu zerbitzatu nahi, baduelakoan omen bertzerik egiteko! 

2 (aditzaren objektu gisa) Deitu egin zion, enkantean guztien harridura piztu zuen aingira handi bat erakusteko. Haren harridura 

ahogozatu nuen. Harridura gorde ezinik. Lehenengo sari hark harridura adinako poza eragin zidan. Baina jainko-jainkosen arteko 

maitasunak [...] ez zion zirrararik sortzen; bai, ordea, harridura. Ez zuen harridurarik erakutsi gu ikustean. Graxik ezin zuen bere 

harridura gainditu. Harridura irakurtzen dut zure begitartean, Nizias. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hermioneren harridura-oihua entzun zuten. Berehala disimulatu zuen bere harridura 

irri batez. Harridura aurpegia erakutsi zion Macarenak. Gizonaren harridura seinaleari esker, ez zuen keinua burutu. Barrenerako gorde 

zituen hasierako harridura-kolpearen ondorengo adierazpenak. "Elkarri sekulakoak esaten dizkiozue eta oholtzatik jaistean adiskide 

zarete!" esaten digute harridura punttu batez. Berak uste baitu horrela hasten dela pertsona hiltzen, egunero hitzen harridura ahalmena 

irazekitzeko kezkari uzten dionean. Harridura hitzak oso gertu baitaude onomatopeietatik.

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Baina ama-harridura horrek ez al dakar atzetik segidarik berekin? 

5 harriduraz adlag Harriduraz begiratu diot Autodidaktari. Denak harriduraz sor eta lor, sena galduta bezala, mamu bat ikusten 

ari zirela uste zuten. Egia esan, izuturik eta dardarka indargabetzen hasi nintzen harriduraz eta latz-ikaraz. Harriduraz zurturik geratu 

nintzen. Baina gure bisitatzaileak harriduraz bete zituena, kanpalekuko hil meta izan zen. 

6 harridurazko izlag Esker oneko eta harridurazko adierazpen soil bat. Harridurazko oihuak sortu ziren irlandar gerlarien artetik. 

Gizonak aurpegiera zehaztugabea du, harridurazkoa, agian, hitz egin duena beste bat balitz bezala. Harridurazko hitzei dagokienez. 

Horrela argitzen nioan neure buruari Kirsztinaren begirada izutu eta harridurazkoa. Martinek harridurazko keinu indarge batez begiratu 

dio Joseri. 

7 harridura-ikur [10 agerraldi, 7 liburutan] harridura marka. Alboan galdera marka bat marraztuko du, edo harridura ikur 

bat. Harridura-ikur bat!, dio Sabethek, baina nik ezetz, harridura-ikurrek puntua ez baitaramate goian, behean baizik. Llum, harriduraikur 

bat baino ez da idatzi behar. 

8 harridura-marka [9 agerraldi, 6 liburu eta artikulu 1ean] Ala harridura-marka erantsi behar diot ondotik? Esaldi baten 

(edo hitz baten) adiera indartzeko erabili ohi diren puntuazio-markak (harridura-marka, galdera-marka...). Harridura-markek 

argudioari ez diote ezer gehitzen. Bizimodu erabat berri baten hasiera da niretzat, eta harridura-marka handienak erantsi beharko zaizkio 

ondotik. Orduak eta orduak ematen zituen [...] "Jaun agurgarri hori!" behin eta berriro idazten, letra guztiekin eta amaieran harriduramarka 

ipiniz. 

9 harridura-zeinu [2 agerraldi, 2 liburutan], harridura marka. Galdera eta harridura zeinuak esaldiaren amaieran baizik ez 

jartzea erabaki zen. 

10 harriduraren harridura Harriduraren harridura! kasetari batek salatzen ditu bai Sarkozy jauna eta bai de Robien jauna 

lasterregi ibili direlakotz bide-nagusi batean. Ai, ene harriduraren harridura entzun dudalarik telebixtan Claude Allègre hezkuntza 

ministro ohia erraiten : Matematiken erakastea katalaneraz, hori ez da posible. 

11 harriduraren harriduraz Aditu nionean ezen protestant zela, arras zabaldu zitzaizkidan begiak, harriduraren harriduraz, eta 

halako ezinegona jaundu eta nagusitu zitzaidan. Azkenean, bortz orenak baino lehen, horra non ikusi baitut, harriduraren harriduraz, 

M... nire etxera etortzen. Oihu bat atera zitzaidan harriduraren harriduraz. 

12 harridurari harridura Urtats goizean, harridurari harridura, soldado batek ateko leihatilatik paketa ttipi bat eman zidan. 

[harridura agertu (9); harridura aurpegi (4); harridura aurpegia (16); harridura aurpegiarekin (4); harridura azaldu (8); harridura eragin (7); harridura 

erakutsi (7); harridura ezkutatu (4); harridura gainditu (6); harridura handia (8); harridura handiz (5); harridura ikur (4); harridura keinu (4); harridura 

piztu (4); harridura sortu (14); harridura sortzen (4); harridura handia sortu (4); harridura aurpegia jarri (8) 

harridurak goia jo (21); bere harridurarako (11); gure harridurarako (6); guztien harridurarako (7); neure harridurarako (6); nire harridurarako (26); 

harriduraren harriduraz (15); harriduraz begiratu (19); harriduraz begiratzen (5); harriduraz bete (6); harriduraz beterik (9); harriduraz hartu (13)] 

harriduri iz harrizko irudia. Zenbat aldiz egon ote naiz Heletako elizan, Santiagoren harriduri urreztatuari geldi geldia so eta so. 

harrigarri 1 izond harritzen duena, harrimena sortzen duena. Han bizi omen zen gizon harrigarri hura. Gau batean 

bere arimako gaixotasun harrigarri haren azalpena eman zidan. Gutun harrigarria iruditu zitzaidan. Kannerren eta Aspergerren txostenek 

antz harrigarria zuten (izugarria, inoiz) alde askotatik. Eskuen eta zangoen indar harrigarriaz fidaturik. Neure mendean gauza 

harrigarriak ikusten ohitua nago. Baina lehengo ipuin harrigarrietan ziren bakarrik holakoak gertatzen. Harri horiz eraikia, antzinatasun 

kutsu harrigarria du. Tinpanoak egiten du mugimendua hots bihurtzeko metamorfosi harrigarri hori. Begira egoten zaizkit, ikusten naute, 

izakari harrigarri, sinestezinezko horiek. Mirari harrigarriaren bidez. Edertasun harrigarri hark denen aurrean distiratzen zuela. Hain 

albiste harrigarriak zur eta lur utzi zituen denak. Gauza zinez harrigarria jazo zen orduan. Distira harrigarria zuen suzko gurdi bat sartu 

zen etxeko atetik. Bai amaiera harrigarria, ezta? Giza garunaren berezitasun harrigarrienetako bat lobulu frontalen handitasuna da. 

Bata bestearekin gurutzatuz, konplexutasun harrigarriko sare bat osatuz. Lagundu ziotenen beharrei era harrigarrian erantzuteko. Modu 

harrigarri eta txundigarrian jokatzeko gaitasuna. Moilarainoko bidean ikusi zuen inork ez zuen ezer harrigarririk sumatu neskaren 

jarreran. 

2 (izan da aditzarekin) -Harrigarria da gero, nola jabetzen diren konturik ezkutuenez... Harrigarria zen ze gutxi zekiten. Ez da 

harrigarria garunaren garapenean halako diferentziazioa gertatzea. Giza miseria, ordea, harrigarria bada ere, hobeto ikusten da ika-mika 

txikietan, gatazka handietan baino. Egoera hau askorentzat oso harrigarria da. Ez da noski harrigarria jendeak auzi hau ia-ia 

miragarritzat jotzea. Nola hortaratu den holako etxea, hori zinez harrigarri da! Harrigarriak ziren Gregen indarra eta poza. Istripu bat 

izan, eta, harrigarria bazen ere, ez zen batere oroitzen hartaz, auskalo zergatik. Harrigarria eta hunkigarria izan da Philippe Pozzo di 

Borgo kondearen kasua. Izatekotan, Charlyren sumina zen harrigarria. Horrela nagoenean kosta egiten zait zer den normala eta zer den 

harrigarria bereizten. Aurkakotasun hauek ez dira harrigarrienak, ezta sakonenak ere. Harrigarria izanagatik, eskularru-kaxan zegoen 

eta, are harrigarriagoa, bazebilen. Kolorearen teoria klasikoaren eta errealitatearen arteko elkar hartu ezina harrigarri zitzaion Goetheri. 

Harrigarria zitzaion gizon bakar batek horrelako liburu andana idaztea. Neroni ere harrigarri zitzaizkidan buru betidanik makets horretan 

aldian-aldian distiratzen ziren adimen-txinpartak. Autodidaktaren irakurgaiak harrigarriak zaizkit orain ere. Beraz, zer du gureak 

harrigarri? 

3 (aditz laguntzailea ezabaturik). Harrigarria benetan alemanez esatea alemanez ez dakizula. Harrigarria jarrera. Harritzen 

hasita, bada beste kontu bat harrigarri askoa. Istripu gehiago ez egotea harrigarri! Baina -harrigarria- destilatu gabeko vodka 

zakarraren usain ikaragarria zerion. Harrigarria, inoiz ez baitzuen bere jarioak famatu. Harrigarriena, hala ere, Canyon de Chellyn izan 

ginen arratsalde batean gertatu zen beharbada. Gauerako begi zoliak ditut orain, harrigarria ikusmena. 

4 (bestelako aditzekin) Hari, ordea, ez zitzaion batere harrigarria iruditu bere antzinako hutsegiteen biktima haren alaitasuna. 

Harrigarria ematen badu ere, gaiari buruz argitasunik eskain zezakeen daturik batere gabe igaro zen gorpuaren aurkikuntzaren ondorengo 

hirugarrengo astea. Nahikoa zentzuzkoa zen dena, eta eskolan ez hain aspaldi ikasitakoarekin bat zetorren: soilik puntu bati iritzi nion 

harrigarri. Txukuntasun hura ikusi eta harrigarriago begitandu zitzaidan ohean ikusten zen ikusgarria. Harrigarria kausitu nuen la 

Grande Arche de la Défense. 

· 5 (-en atzizkiaren eskuinean izen gisa) Gogoeta egiten nuen nire patuaren, adarrean hosto izatea egokitu zitzaigunon patu 

haren eta, oro har, giza patuaren harrigarriaz. 

· 6 iz harritzen duen gauza. Beldur zen beren sorterria utzi nahiko ote zuten, harrigarriak egiten hasia baitzen han Jauna anaien 

bitartez. 

7 (adizlagun gisa) ik harrigarriro; harrigarriki. Jeneralaren alarguna harrigarri zalua zen. Loroak harrigarri agudo, 

inteligentzia jenial batekin, Krapotkin nire izen faltsua ikasi zuen. Baina gure literatura harrigarri zentzuduna da. Rufino harrigarri 

gogorra zan. 

8 harrigarri(a) egin zaio ad harrigarria gertatu. Egia esan, New Yorken Saint Patrick katedralean otoitzean ikusi zintudan 

eta harrigarria egin zitzaidan. Harrigarria egingo zaizu, agian, baina ez zait batere gustatzen inoren bizitzan sartzea. Las Vegas bezalako 

hiri bat basamortu erdian topatzea harrigarria egin zaigu. Harrigarri egin zitzaigun, oso, Virgilek mugimenduarekiko zuen 

sentiberatasuna. Huskeriak besterik ez direnean ez zaizkigula gustu ezberdintasunak harrigarri egiten. Harrigarria egin zait belarraren 

indarra, hesiak, trafiko-ikurrak eta dena irentsi nahian. 

9 harrigarri(a) gertatu zaio ad Erabat harrigarria gertatu zitzaidan albistea, ez bainuen inola ere espero Marcel Martin neskaren 

aita ez izatea. Ez zaio inori harrigarria gertatu behar gure garaiko profeta halako dohainez jantzia agertzea. Bilboko kaleetan bueltaka, 

pentsatzekoa zenez, gauza asko gertatu zitzaion harrigarri Lauaxetari. Hitz apur horiek guztiz harrigarri gertatu zaizkit. Hau harrigarria 

gerta daiteke, baina datu ofizialak direnak dira, eta esaten dutena esaten dute. 

10 harrigarriko izlag ipar harrigarrizko. Harrigarriko altxorra, historiaurreaz interesatzen denarentzat. Hau izan da 

Logroñoko Adarragan jokatu den torneo haundiaren finala ederra, Titinek harrigarriko bururatze batekin amaitu duena. Bainan hortaz ere 

hain xuxen egin ditu harrigarriko ateraldiak.

11 harrigarrizko izlag Harrigarrizko tema eta lehia batez. Baina hain nekez osatutako paper-pilotxo haiek ikusi nituenean, 

harrigarrizko poxak bete ninduen. Umore onez dago beti eta harrigarrizko adorea du gizonak. Honorine ia erori zen hankaz gora hitz 

harrigarrizko haiek entzunda. 

[6] egintza harrigarri (11); gauza harrigarri (29); harrigarri da (21); harrigarri egin (6); harrigarri egingo (6); harrigarri egiten (10); harrigarri gertatu 

(10); harrigarri gertatzen (6); harrigarri samarra (10); modu harrigarri (6); ahalmen harrigarria (7); aski harrigarria (11); benetan harrigarria (19); 

gauza harrigarria (47); gizon harrigarria (6); guztiz harrigarria (7); harrigarria benetan (22); harrigarria da (240); harrigarria egin (33); harrigarria 

egiten (23); harrigarria gertatu (13); harrigarria gertatzen (14); harrigarria iruditu (25); harrigarria irudituko (6); harrigarria iruditzen (21); harrigarria 

izan (46); harrigarria izango (8); nahiko harrigarria (8); oso harrigarria (21); zinez harrigarria (14); harrigarria egin zitzaidan (10); harrigarria iruditu 

zitzaidan (9); benetan harrigarria da (6); are harrigarriagoa da (9); egintza harrigarriak (44); gauza harrigarriak (40); gauza harrigarriak egingo (6); 

egintza harrigarriak egin (8); 

era harrigarrian (8); modu harrigarrian (13)] 

harrigarridun izond harrigarrikoa. Diskoko luzeena, izen generiko harrigarriduna: "Rock'n'roll". 

harrigarriki [25 agerraldi, 14 liburu eta 3 artikulutan] adlag era harrigarrian. ik harrigarriro; harrigarri 7. 

Harrigarriki, berriak lasaitua ekarri zion. Harrigarriki, gaindituak nituen pare bat galdera zail, beti ere Geografiarekin zerikusia zutenak. 

Haurra, harrigarriki, ez zen arranguratu. [...] esan zion Alkimistak, harrigarriki gozoa iruditu zitzaion ahotsarekin. Kordea inoiz galdu ez 

duenak nekez aurkituko ditu jauregi bitxiak eta aurpegi harrigarriki ezagunak hausberoan distiraka. XI. mendekoak izan litaizkeen hilobiak 

aurkitu dituzte, harrigarriki kontserbatuak. Harrigarriki gutxi! 

harrigarriro [112 agerraldi, 44 liburu eta 3 artikulutan] adlag era harrigarrian. ik harrigarriki; harrigarri 

7. Irudi latz haiek ekarri nituen berriro gogora, baina han, Municheko plaza hartan, harrigarriro urrunak iruditu zitzaizkidan. Harrigarriro 

astuna zen. Aldaka harrigarriro arinak iruditu zitzaizkidan, aldi berean sendoak halere. Harrigarriro, hots bakarra entzuten da. Lucy, 

harrigarriro, hitz egiten hasten da. Eta harkaitza harrigarriro itxi da, eta Ali Baba beldurrak airean geratu da, inora joateko gai ez dela. 

Bi argimutil zituen pizturik, bata buruaren eta bestea oinen aldean, beren distiraz gela harrigarriro argitzen zutenak. Undinak bezain 

erakargarri dira, pozoia bezain hilgarri, harrigarriro bitxi, asaldagarri, beldurgarri. Eta harrigarriro hunkitua nengoela sentitu nuen. Idi 

gurdiek harkaitzean landutako bide gogorretik heldu naiz hona, sakondura harrigarriro basati bateraino. Burua harrigarriro argi zuela, 

aurrera begiratu zuen: ia iritsi zen. Harrigarriro gogortuta ikusi nuen neure burua, Katedrala suntsitzeko erabaki hark elikatuta. Gero dena 

jazo da bizkor, ustekabean, eta harrigarriro samar ere bai. 

harrigarritasun iz harrigarria denaren nolakotasuna. Irudimenak har ditzakeen bi bideetatik, Borgesek ez du aukeratzen 

beste mundu batzuk asmatzearena [...], mundu honexen xehetasunik arruntenetan datzan harrigarritasun errendiezina agerraraztearena 

baizik. Giza entzumenaren harrigarritasuna. 

harrigiltza iz giltzarria. Harginek baztertü harria gertatü da heben ere üdaletxeko giltzarria edo harrigiltza. 

harrika 1 adlag harriak jaurtiz. Txalaka mikatz haiei haginkada bana egin eta harrika ekiten genion elkarri gero. Izaki munstro 

bat harrika ari zitzaigun. Libertatearen izenean egiten dituzten joko ilun eta kondenagarri horiek beren kontra itzultzen direla eta beren 

buruari harrika ari direla. Irriño bana, mesedez, harrika hasi baino lehen. Aitona, eramaiok arku hori; bestela ni neu, gazteena izanik ere, 

abiatuko natzaik atzetik harrika. Manifestalariak han-hemenka banatu ziren, pareta atzean, eta harrika eraso zioten txaletari. Gogoratzen 

eskabadorari nola egin genion harrika? Eta bizirik irtendakoek harrika borrokatu beharko dute piztiekin. Harrika akabatu behar nautela. 

Harrika hiltzen zituzten, berriz, adulterioa, estuproa, sodomia, bestialidadea praktikatzen zutenak. Harrika hiltzera zigortu dute nigeriar 

bat, ezkontzaz kanpo haurra izateagatik. Hantxe berean hil zuten, harrika. Fakultateko hormetan pintada batzuk egin eta kristal batzuk 

harrika apurtu. Buru barruan kristaleria bat harrika hautsi balidate bezala sentitu nintzen. Manifestaldian harrika ibili nintzelako atxilotu 

nindutela. Nik hitz egiten badut, harrika ibiliko naute. Zelan behin mutikoek putak handik harrika bidali, zelan gero sos batzuen truke 

beren lana egiten utzi zituzten. Nire senarrak urrea harrika banatu zuen nire mirabeen artean. Eta hala bada harrika uxatuko dugu. 

Mendeku bila hasi ginen berehala, urkuluak heldu eta harrika. · Fraideenean inoiz ez nintzen harrika nabarmendu. 

2 zerbait harrika bota 1 Umeak harrika bota du jostailua. Nire bizitzan ez dut inoiz inor ikusi dirua horrela harrika botatzen. 

Lotsagarria da gure zergen dirua modu honetan harrika botatzea. Aipatuko ez dudan batek labana hartu eta harrika bota zuen uretara. 

Uste dut Pablok sotana harrika botako duela. 

3 norbait harrika bota 2 Egurastu gabeko zoko-usaina baino estuagoak dira, baina ez gaituzte harrika botako -esan zion 

nederlanderaz. 

4 harrika eman ik harrikatu. Mutikotan Brooklynen gu jendeari harrika ematera joaten ginen. Gogoan du nola zebilen gaztetan, 

zapia aurpegian jarrita, poliziei harrika ematen. Egik barre, egik algara Huck, nire amorrua zorrotz tinkatua zagok umerik merezi ez 

duenaren aztalean, harrika eman behar didak? Itsuskeria asko egin zizkioten, lokatz ugari gainera jaurtiz, harrika emanez, hara eta hona 

bultzatuz. Gero, kanpora atera Nabot, eta emaiozue harrika hil arte. · Txorimalo harrika emangarri gisa. 

5 harrika hartu Hiltzea higuingarri zaien abereak hiltzen ikusiko bagintuzte, harrika hartuko gintuzkete. Beste batzuetan, harrika 

hartzen dituzte haurrek. Herritarrak autoen inguruan bildu ziren, harrika hartu eta sutan jarri zituzten. Poloniako eta Irlandako 

kontserbadoreek harrika hartu zuten ontzia, Woman on Wavesek abortua legezta dezaten eskatzeko eta emakumeei informazioa 

eskaintzeko eraman zuelako. 

[3] harrika ari (7); harrika bota (22); harrika botako (3); harrika botatzea (3); harrika botatzen (10); harrika egin (9); harrika egitea (3); harrika eman 

(12); harrika emango (10); harrika ematen (6); harrika hartu (7); harrika hartzen (3); harrika hasi (15); harrika hil (6); harrika hilko (7); harrika hiltzen 

(4); harrika hiltzera (5); harrika oldartu (3); harrika eman zioten (4); beren buruari harrika (4); harrika emango diote (3); harrika hiltzera zigortu (4)] 

harrikada 1 iz harri ukaldia. Momenturik egokienean, harrikada bat jaurti eta aurpegian jo nuen bete-betean. Ondo jaurtitako 

harrikada batek animalia jotzen zuenean. Gabik sekulako harrikada eman baitzion buruan Joxeri. Mutil horrek harrikada batez zauria 

egin zidan. Harrikada batzuk etxearen fatxadaraino iritsi ziren. Hortik ihesi goaz, buztanikara gizonaren harrikadatik bezala. 

2 (hitz elkartuetan) Berehalaxe harrikada erauntsi batek beirak puskatu zituen, eta ateak botatzear zegoen jendetza hura kale 

kantoitik jendarmeak azaldu zirenean. 

3 harri ukaldi batek ibiltzen duen tartea Harrikada baten bidea egin zutenean. Erresistenteen harresitik harrikada baten 

tartean, hain zuzen. Harrikada bateko bidea egin baino lehen. Harrikada batera aldendurik, otoitz santuan murgildu zen. Anaiek 

aukeratutako lekutik harrikada batera. La Bodeguita del Medio-n afaldu genuen, katedral zaharretik harrikada batera. Butroiko kurtzea 

deritxonetik Laukizerantz, harrikada batera dagoan jatetxe hau fama handikoa da inguruetan. 

harrikaldi iz harri jasa · irud Hitz-harrikaldia atertu zuenean, berriro hitza hartu, eta, ordurako zeharo lotsagabetuta, honelako 

zerbait esan nien: [...].

harrikari iz harrikatzailea. Gehiago dena, ez dira gauzak hortan gelditu: han berean, lehenik, hurbil, beste hiltze bat eta oraino 

beste hil bat Betelemen, harrikari gazte batzueri tirokatuz Israelgo armadak. 

harrikatu, harrika(tu), harrikatzen 1 du ad harrika eman. -Harrikatu genuen sukaldaria zertan den jakin nahi nikek. Eta 

pilotan ibiliko ginela hondartzan eta harkaitz baten gainean botila bat jarri eta harrikatuko genuela eta akaso hiru neska ezagutuko 

genituela. Harrikatua eta hila izan zela jakitean, honela esan zion Jezabelek Akabi: [...]. Hitzak harri balira, hantxe harrikatu nindutela 

esan beharko nuke. Manifestariek prefetura eta Kontseilu Nagusiaren egoitza harrikatu zituzten. 

2 (era burutua izenondo gisa) Kritikoak dira, bai, baina kritikoaren kritikoak batez ere; ausartak eta bortitzak, haren aurka Estatu 

osoan mila egunkaritik 999 eta ehun telebistatik 99, denak ausartak eta bortitzak diren zakur harrikatuarekin. 

harrikatz iz izadian harri eran aurkitzen den ikatza, hiru laurden baino gehiago karbonoa dena. ik 

ikatzarri. Handik gerotxuago, mutilak berehala bete eban harrikatzez zorro handi bat aitak jaurti ebazan harriekin, eta etxera eroan 

eban. Egonkorrak diren materialetan (hala nola kare harria, edo harrikatza, edo diamantea, edo zenbait materia plastiko). Ezta berogailu 

zentralik ere; gelak harrikatzaz eta egur-labeaz berotzen dira. Harrikatzaren industrian. Erresalbu-gordailuok harrikatz eta petrolio 

hobietan dautza. Harrikatz meatzeko tren batera bota zian bere burua, 

harrikatzaile izond harrikatzen duena. ik harrikari. Ez, ordea, haur harrikatzaileak suntsitzea beste konponbiderik 

onartzen ez dutenen alde. 

harriko 1 iz baxera garbitzea. Baina hurrengoan harrikoa hire kontu. Juana harrikoa bukatu eta eskuak idortzen ari dela ikusi 

duenean Lainez zutitu egin da. Harriko laburra amaiturik, mandarra kendu eta paretako gakotik zintzilika zuen nire aldera etorri aitzin. 

2 harraska. ik harri 7. Ez nuen etxe batean ohikoak diren soinuetatik batere entzuten: ez inor eskailerak jaisten, ez iturriko 

urarenik, ez inor erratza pasatzen, ez eztulik, ez ontzi garbiketarik harrikoan, ezer ez. Eta harrikoan, Ane etorri zitzaion gomutara. 

Garbigailuan sartu nituen denak; gero konturatu nintzen nire kamixeta hartan ere bazela tantoren bat, eta eskuz eman nion pasada bat 

harrikoan, ri-rau. 

3 harrikoa egin 1 baxera garbitu. Eta atzean ama sentitzen zuen, sukaldean harrikoa egiten, plater, koilara, edalontzi eta 

labanen hotsa urarekin. Familia osoari jaten eman eta harrikoa egin eta gero, amaren ordua izaten zen, eta etxeko aulki bat hartuta, atari 

aurrera ateratzen zen. Ura berotzen jartzen dugu; Linek harrikoa egiten du; nik ontziak sikatzen ditut. Ontziak harraskan bildu eta 

harrikoa egiteari ekin zion berehala. Zertarako egin harrikoa zuk ezin hobeto garbitzen badituzu ontzi guztiak? Ez dugu erosiko kristalak 

garbitzeko xaboia harrikoa egitekoaren ordez. Baldin eta etxean gurasoek erakusten ez badiote umeari paper bat erortzen denean jaso 

behar dela edo harrikoa denon artean egin behar dela. Etxeko lanetan ez daukagu banaketa zehatzik, edozeinek egin dezake edozer: 

sukaldea, harrikoa, garbiketak... denetarik egiten dugu, batak zein besteak. · Bazkalondoko harrikoa egin eta gero. Gauean pilatutako 

harrikoa egitea, sugainaren inguruan fosilizatutako koipea kentzea edo komunak goitik behera garbitzea. 

4 harrikoa egin 2 arropa harrian garbitu. Han, ur ertzean harrikoa egiten ari ziren emakumeak ikusi zituen. Harrikoa egiten 

ari ziren emakumeek lixibatxoa ibai ertzeko belar gainean ondo tolestuta utzi, eta atera behar izan zuten uretatik. 

5 harrikoa egin 2 irud/hed Beste esku batekin Imazekin itun neoestatutario baten ikurra astindu (Katalunian Masekin egin duen 

antzera), jeltzaleak ordainean, bere alderdian harrikoa egin beharko duelarik, urez eta harriz. 

harrikoxkor, harrikozkor ik harri 36. 

harrilan iz harrian eginiko eskultura. Bertan 400dik gora artelan daude: margolanak, harrilanak eta argazkiak, azken bi 

mende hauetako biluzia gai hartuta. Lehoi batzuk irudikatzen zituen harrilana. 

harrimen iz harrigarria denak eragiten duen zirrara. ik harridura; harritze. Aurpegian, pentsatu nuen, 

zorroztasun gaiztoa eta harrimena, biak, antzematen zitzaizkion. Aspaldi igaroak dituzte harrimenaren mugak. Eta nekea da, denok 

dakigunez, harrimenaren etsairik etsaiena. Nahiz eta duda izpirik gabe onartzen nuen ohikoa zela niretzat hura guztia, harrimenez 

konturatu nintzen, hala ere, zeinen ezezagunak gertatzen zitzaizkidan irudi arrunt haiek sorrarazten zizkidaten burutapenak. Tabernariak 

harrimenez begiratu zuen bere ingurura. Algernonek eta Cecilyk harrimen haserrez begiratzen diote. 

harrimuga iz mugarria, harrizko muga. Mahasti, olibondo, almendrondoak eta, artetan, harrimuga balisatzaile bat. Hemen 

ere, harrimuga eder bat, Santiago kuskua, itsas hegiko harroketan oskolak bezal-bezala aztaparrez lotua, hamar eriko eskua iduri duela. 

harripauso iz ur-laster bat igarotzeko ezarriak diren harrietako bakoitza. Nik katiuskak nituen eta batzuetan uretan 

barna eta bestetan harripausoz harripauso iritsi naiz bestaldera. 

harripe 1 iz harrien azpia. Loreak sortu ahala hiltzen eta xomorroak harripeetatik atera eta kiskaltzen ziren paraje hartan. 

2 harripean harrien azpian. Abenduaren 15ean bere etxera joan zen eta etxea harripean ikusi zuen, urtegitik urak ekarritako 

harrien azpian, han hil zitzaion familia osoa. Galdu zeure dirua senide edo adiskidearen alde, eta ez harripean herdoiltzen utzi. Hor 

irabiatzen dira absurdoan, beren hodeiaren azpian, zokozorriak beren harripean bezala. 

harripila iz harriz eginiko pila. Bildu zituzten harriak eta harripila bat eraiki zuten. Labanek Jegar Sahaduta deitu zuen 

harripila hura eta Jakobek Galaad. Harripila haretxen azpian azaldu zen, nik sekulan ikusi gabeko pizti arrotza. Brooklyngo zubi 

erraldoiaren oinarriak, kanpotik harripila gotor eta betea diruditenak, hutsik daude barrualdean. 

harrirudi iz harrizko irudia. Baina errepideak bi arku ederren azpitik segitzen du eta ezker dago, eskupean bezala, ibiltariaren 

zai, arku doble bat xoragarria, harrirudiak denborak erdi janik badira ere. Egun zehatz batetik aurrera, kasik harrirudizko bilakatzeraino 

mututu zen eta hirira alde egiten hasi, ezezagunen artean lasai, inori ezer erantzun beharraz libro bizitzera. 

harritarte iz harriartea. Besteak iratzartzera joan da, harritarteetarik ikusten ditut nola egiten didaten so manera bitxian.

harritasun 1 iz harri izateko nolakotasuna. Gisa horretan, harri honekin eta harekin harritasunak edo Petrirekin eta 

Paulorekin gizonak duen erlazio berbera dute adimenak eta nahimenak ideia honekin eta harekin edo nahi izate batekin eta bestearekin.. 

harritasun 2 iz harrimena. Lehen bilatu zuen guztia aurkitu zuen, zurrumurruak, begiradak, irriñoak, baita harritasunezko 

espresioa ere, betarte batean edo bitan, agerikoarekin nahikoa izan ez eta sinetsi beharko lukeenaren antzera. 

harritsu izond harri asko dagoena, harria ugari duena. Bide xuko, patartsu eta harritsu batean naiz oraindik, eta 

hatsantzen hasia. Zelai harritsu eta biluzi batean nabil. Abade bat ikusten da jende multzo bati sermoia ematen, eta lekua mendia da, 

mendi harritsu bat. Muino harritsu batean gora sigi-saga igotzen ari ginen bitartean. Haran harritsuaren mendebaldeko ertzetik 

iparraldera. Ubide harritsuaren beste aldean. Mendi Harritsuetako Parke Nazionaleko mendi zoragarrietara. 

harritu, harri(tu), harritzen 1 da ad zer esan edo zer egin jakin gabe gelditu. Ez harri, anarkista izan omen zenuen 

aita. Nor harri orduan, egunaren arian balinbazituen halako kuluxka aldi batzu, ez batere luzeak, arte marteka. Nor ez harritu gizon aski 

ezagun bat, ia une berean, oraintxe larriki zauritua eta oraintxe osasun betearen jabe ikustean? Biziki harritu zen eta poztu anaia hura aita 

santuaren hitzekin. Ez zen guti harritu ikusiz haur batek nahi zuela bere jakitatetik zerbait hartu. Bai, denak harritu dira eta ez guti 

harritu jakinik Egunkaria-z arduratzen diren hamar lagun arrastatu zituztela. Zinez harrituko da, bai, bihar liburuzainaren gutuna 

jasotzean. Zeinen zoroak diren harritzen direnak ikustean gizaki onek atsekabe eta oinazeak sofritzen dituztela. Harritu zen errementaria, 

ez zuen ulertzen. Osaba harritu egin zen nire komentarioarekin. Izutu eta harritu egin nintzen Kathyk hori esan zidanean. Ez harri zu, 

irakurlea, batere, kondu bitxi hau ikustearekin. Munduaren bildutasunaz harritu zen, halaber harri batetik besterako xendaren 

laburtasunaz. Ez zen harritu nire deiarekin. Domingo santua, han baitzebilen hori guztia ikusten, asko harritu zen San Frantziskoren 

aginduaz. Sekretu bat?_-harritu zen Dagat-. -Eta hau?_-harritu nintzaion, esaldia seinalaturik. Hendaia?_harrituko zaio Mattin. Haizeitsasoei 

agindu zien gelditzeko; eta gelditzean, itsasoa baretu zen; eta hori ikustean ikasleak harritu: "Nor da haize-itsasoak menderatzen 

zaizkion hau?". Harritu banintz harritu, adreza hartu zuen, eta joan nintzen. 

· 2 du ad zer esan edo zer egin jakin gabe utzi. Bidaiari guztiak harritu ditu, hilotz bat bezala etzanda, geldirik, erruki eske 

agian. Zure arima zerutiarrak nirea harritu eta liluratu zuen. Kanpoko eguzki haizeak harritzen nau. Harri nazak. Joanttoren boz ilunak 

harritu zuen, eta hari buruz itzuli zen. Esaldi hura osatzeko gauza izateak harritu egin ninduen. Tourvel jaunak badaki hura itzuli arte 

hemen gelditzeko asmotan naizela, eta harrituko luke, arrazoi osoz, nik arinkeriaz asmoz mudatu izanak. Kobak harrituta gauzka, Korean 

ez da halakorik. Nire tristurak harriturik zauzka haatik; haren zergatikoaz galdegiten didazu: batzuetan ere dolutzen zintuela ikusi uste 

izan dut. Hemen ez du harriak harritzen eta goratasunak burtxoratzen, baizik eta murruen eta sabaiaren eztitasun margotuak so egilea 

jabaltzen. 

· 3 da ad harri bihurtu. ik petrifikatu. Hementxe daukat aurrean Alfred Sisley argiaren "Elur harridura Louveciennen" izeneko 

koadroa, eta begiratu orduko, hitzak ere harritu egiten zaizkit bihotzean. Ez ote da kromletx hori, jainko zaharren bat, munduan aho 

zabalik, hortzaz gora gelditua, lurpetik guri deika harritua? 

4 (era burutua izenondo gisa) Agure harrituaren oinetara oldartu zen. Txikia da, potoloa, eta panpina harritu baten aurpegia 

dauka. Eta orduan, Pippinen begi harrituen aurrean, harresien kolorea gris espektraletik zurira aldatu zen. Animalien begiratu harritua. 

Gizonak baiezko harritua egin zuen buruaz. Ume kaletar harritu askok, behizaharrak adinako begiak zabaltzen dituzte, harriduraz blai, 

ardi bat ezagutu dutelako. Hori zidan ihardetsi motz-motza, halako beltzuri harritu bat eginez. Keinu erdi harritu erdi burlariarekin. 

Begitarte ezin harrituago batekin. Zergatik dion hori? -galdetu nion, harritu baten espantua eginez. · Ni harritu samar nengoen, eta ez 

nuen asmatzen zer asmo ote zuen. Guk «agur» esan diegunean, haiek «adiós» edo «hasta luego» esan digute harritu samartuak. · 

Lasterka joaten nintzen, Annyk atea zabaltzen zidan, bekainak jasorik, harritu aurpegiarekin. "Zer gertatzen da, ba, Juan!", esan zion Mary 

Annek harritu keinua exageratuz. Harritu antzean nengoen ni. 

5 harritua [133 agerraldi, 41 liburu eta 31 artikulutan] harriturik, harrituta. Harritua nago baina hauxe erranen dizut: 

[...]. Geldi-geldirik egon nintzen, ahoa zabalik, hain nengoen harritua. Bere buruaz harritua zen. Hazketa 2010 elkartea harritua da 

hautetsien ixiltasunaz. Ezin mintzatu ahal izateraino nintzen harritua. Zein bitxia! -medikua harritua da-. Harritua gelditu nintzen, 

harritua baino gehiago ere, arrunt sesitua! Gelditu egin zen eta harritua, are nahastua zirudien ni ikusteaz. Baldin arrazoi txar andana 

horrek harritua bazauzka. Bihotza, sentimendu ezezagun batez harritua, baratu edo egiten da urrats bakoitzean, sentitzen ari den 

bozkarioaz gozatzeko. Harridura une baten ondotik, gela hura bozez bete zen: zenbait harrituak, laidoztatuak besteak, baina gehienak 

bake gose. Lankideek beren ohizko bakea apurtua zekusaten, harrituak. Mutxurdin-bakartasun honetaz harritua baina harrotua halaber. · 

Eta hurbildu zen Alessandro, eta behatu zuen goiti, behatu zuen beheiti, eta gero eta harrituago erran zuen. · Harrituaren itxurak egin 

ditu. ik beherago 9. 

6 harriturik [610 agerraldi, 140 liburu eta 64 artikulutan] harritua, harrituta. Eta harriturik zeuden, denek gogo bera 

izan zutelako. Harriturik egona naiz jakinik hain luzaz bizi izana zela Alemanen enperadorea. Harriturik nintzen ongia egiteak ematen 

duen plazerraz. Bere buruaz harriturik geratu zen segidan. Badu haatik halako faltsutasun berezko bat, baldin horrela mintzatzea zilegi 

bada, nihaur batzuetan harriturik naukana. Isilik geratu zen, pentsamenduei berriro deitzera ausartzeke, entzuten ari zen doinuaren 

aberastasunaz harriturik. Denak harriturik geratu ziren, zein xuxen ipini zituen ikusita. Paketea hartu zuen, harriturik, eta soka askatu. 

-Ez, ez -esan zuen pixka bat harriturik-. -Bihar? -galdetu zion emakumeak zertxobait harriturik. Biziki harriturik, Jaunaren miraritzat jo 

zuten gertatua. Pixka bat harriturik begiratu zintuen. Besteak burua altxatu eta irudi luze hura aztertu zuen, harriturik. Bere ofizioa 

zekien gizona zen, eta ni harriturik uzten ninduen. 

7 harrituta [753 agerraldi, 127 liburu eta 131 artikulutan], harritua, harriturik. Bera ere harrituta zegoela aitortu zidan. 

Harrituta nago zein garesti diren hemen betaurrekoak. Aita santua harrituta gelditu zen Frantziskok kontatu zion parabolarekin. 

Erregeagana iritsi zirenean, haien edertasunaz harrituta gelditu zen. Harrituta geratu zen erabat Rekexo mezu hura irakurri zuenean. 

Harrituta utzi nau euskaldun naturala esan didanean. Anaia zeharo harrituta geratu zen. Halako aulkiaren edertasunaz harrituta, 

pentsatzen hasi zen berekiko zer ote zen eta norena. Auschwitzeko otorduen antolaketak guztiz harrituta nindukan. Eta lagunak denak 

begira, harrituta, nola izan zitekeen tresna hura, zaldirik gabe eta inork bultzatu gabe joatea. Gerora ere, harrituta, artean sinesgaitz, 

hala kontatzen zuen. 

8 harrituxe harritu samar Harrituxe begiratu zion Manilovek berak. Nekazari batzuen izenek -eta batez ere ezizenek- harrituxe 

uzten zuten Txitxikov. Harrituxea nengoen, hangoen artean beste nehor ez baitzen horrelakorik. Ni New Yorken nengoen eta harrituxea 

irakurri nuen berri hura. Gure ama harrituxea gelditu zen, harengan ustea zuelako. 

9 harritzeko izlag Harritzeko hotza; zaldiak ihes egin gauez eta oinez segitu behar. Berenaz ez da hori harritzeko berria. Eskailera 

hertsi batzuetarik goiti joanik, harritzeko tresneria baten ondoan geldiarazi ninduen. Harritzeko modukoa da inguruko erakusketa bat 

antolatzeko Madrilgo norbaiten esku uztea. Baina ez da harritzeko gauza ere. · Edonor harritzeko moduko patxadaz haztatzen zuen 

dena. 

10 harrituarena egin. Bihirik ere ez!_Bai, artzain bat eta ehun ardi!_Ez dik balio harrituarena egitea. Harrituarena egin nuen. - 

Garbi zegoela uste nuen, Harry -erantzun zion, harrituarena eginez. Ez zen baztertu, ez zuen harrituarena egin, ez zuen txantxarik egin. 

11 harritzeko izan da ad Harritzeko da hark, XVIII. mendean, Sinbad-en, bertze Ulises baten abenturak kopia zitzan. Harritzeko 

da goizetik arratserat zenbat har, zizai eta ulitxa kalitzen eta garbitzen duen! Harritzeko bada ere, R._M._Azkuek ez dakar mihurari 

buruzko sinesterik. Ez da harritzeko beraz Fernandok ukan badu pilotako dohain berezi hori. Ez da beraz harritzeko judutarrak beti beren 

hizkuntzari atxikiak ikusi izan baldin baditugu. Ez da batere harritzeko adimenaren haraindira, mugarik gabe, ahalmen hori hedatzen dela 

erraten badigute. 

12 harritzekoa iruditu Harritzekoa iruditzen zait, hala ere, deabruak ehunka ez agertzea zuri.

13 harritzekoa izan da ad Harritzekoa ere baduk, plaza bat debekatua! Kontrakoa harritzekoa izango litzateke. Baina ez da 

harritzekoa ere, alde batera: atzerazale, geldizale edo astiro ibilzale horietakoa zinela idatzi zenuen behin batean. Ez da harritzekoa, 

horregatik, egin kalkuluek diotena: [...]. Eta urtarrilaren azken egunetara etorrita, esan dezagun ez dela harritzekoa tximeletak banaka 

edo binaka ikustea. Eta harritzekoa da nola 1221 eta 1224 bitartean gertatutakoaz ez duen ezer esaten. Eta ez da harritzekoa kidetasun 

hori egotea argi eta garbi elkarri lotuta dauden bi prozesuen erritmoen artean. Ez da harritzekoa, santuak esan bezala, ondorengoak 

lehenengoak baino okerragoak izatea. Baliteke nik fijazio gaixo bat izatea kontu horrekin, beharbada horren zantzuak ari naiz orain 

sumatzen; harritzekoa da, sekula ez naiz konturatu orain arte. Urrunago joan da eta uste baino denbora gehiago pasa du bidean... ez 

baita harritzekoa horrelako aro itsusiarekin. Ez da, beraz, harritzekoa euren hizkera berezia eta beregaina gauzatu izana. Ez da beraz, 

batere harritzeko, amodio atseginak ala atsekabeak adierazteko, gure arbasoek gibela aukeratu izana. Ez da hain harritzekoa ere, esan 

zuen Laxarok. Ez zen harritzekoa beraz, aitatxi batzuetan pixka bat galdua senditzen bazen ere... · Pentsamendu espainolean 

harritzekoegia ez dena. · Zer du, bada, harritzekoa, argiak alderik alde igarotzen duen gorputz mota berri bat bereizten ez jakiteak. 

14 (aditz laguntzailea ezabaturik) Harritzekoa, baina halaxe egiten dute gehienek. Gure apaizei aurre egiteko irtenbide bakarra 

(harritzekoa!), eliza bera izan zen. Harritzekoa, ez nuen beldurrik gehiago. Harritzekoa, den-dena datorkit gogora orain arte sekula 

etorri ez zaidan bezala. 

[6] asko harritu (35); askorik harritu (9); bazterrak harritu (12); biziki harritu (16); erabat harritu (7); guti harritu (30); gutxi harritu (7); harritu samar 

(14); ikusteak harritu (9); sobera harritu (9); zeharo harritu (8); apur bat harritu (10); doi bat harritu (6); gauza batek harritu (9); harritua gelditu (10); 

harrituak gelditu (6); neska harrituei (20); asko harrituko (6) 

erabat harriturik (10); guztiz harriturik (11); harriturik begiratu (34); harriturik begiratzen (16); harriturik egona (8); harriturik gelditu (55); harriturik 

geratu (38); harriturik hartu (6); harriturik ikusi (8); harriturik utzi (27); harriturik uzten (11); harriturik zegoen (20); zeharo harriturik (12) 

erabat harrituta (27); guztiz harrituta (14); harrituta agertu (25); harrituta azaldu (9); harrituta begiratu (61); harrituta begiratzen (19); harrituta 

gelditu (57); harrituta geratu (117); harrituta geratuko (10); harrituta geratzen (11); harrituta utzi (37); harrituta utzirik (7); harrituta zegoen (46); 

nahiko harrituta (6); oso harrituta (11); zeharo harrituta (14) 

harritzeko gauza (9); harritzeko moduan (15); harritzeko moduko (16); harritzeko modukoa (13); ez da harritzeko (44); ez baita harritzeko (9); 

harritzekoa bada (12); harritzekoa beraz (7); harritzekoa da (64); harritzekoa izan (8); harritzekoa izango (45); harritzekoa bada ere (9); ez zen 

harritzekoa (53); ez litzateke harritzekoa (42); harritzekoa al da (6); ez baita harritzekoa (6); ez da harritzekoa (334); harritzekoa ere ez (9); asko 

harritzen (10)] 

harritxo 1 iz harri txikia. Gero harri bat hartu zuen bidetik, harritxo zorrotz bat, eta kontu handiz hasi zen gauza haiek 

karrakatzen. Hauts kosmikoa ale xehetan bilduko zen, aleak legarretan, eta aurki harritxo bilakatu, gero harri gero eta koxkorrago, 

planeta txiki, eta, azkenean, horra hautsak Ilargiaren tamaina hartu eta gero Lurrarena. Ferro-zerioa zen, pizgailuen harritxo arruntak 

eginak diren aleazioa. Hotelera itzuli nintzen, haxix harritxo bat erre ostean ondo lo egiteko asmotan. Azpitik, norbait ari zitzaion leihora 

harritxo jaurtika. Harritxo jaurtitzailea nor zen ikusi eta atea irekitzera joan zen. 

2 haxix zatitxoa. ik harri 10. Logelako gau mahaian aurkitu zuen harritxo bat, arazo etikoak planteatzen dizkizun koxkor 

horietako bat. 

harritza iz harri asko dagoen lekua. Arrastaka, Lubisen gorputza atera zuten harritzara. Heriotzaren benetako arrazoiari 

buruzko eztabaida piztu zen harritzan zeudenen artean. Mendian gora eta harritza batean utzi dugun ibiltari horrek. Harritzan gora 

nekez dihoan bitartean. Ubanbe kolpetik gelditu zen harritzako gorputza ikusi zuenean. Milaka kiloka botatzen den harritza alferrari 

atxikiriko metal zilarkara noblezko bi kiloen xarma. 

harritzar (orobat harri tzar g.er.; Hiztegi Batuan harritzar agertzen da) iz adkor harri handia. Berrogeiren 

bat gizon harritzar hura gurdi gainean ipintzeko ahaleginetan zebiltzala [...]. 20 tonaz gaindiko harritzar handiak joan ziren maldan 

behera. Goren-gorenean, aurrez aurre, bi harritzar erraldoi, bata zutik, bestea belarretan etzana, menhir bat eta dolmen bat, senaremazte 

harrigarriak bailiran. Jentilek, Sansonek edo Erroldanek jaurtikitako harritzarrek ere arrastoak izan ohi dituzte. Ustekabean 

egurrak mugitu eta harritzarrak erori zitzaizkion gainera. Batzuetan harri tzar handi batzuk halako molde berezian jarriz, Britainia 

Handiko "Stonenhenge" ikusgarria bezala, nahiz harri tzar handi hauek eguzkiaren informazioaz gain beste gauza asko ere, jendea nola 

engainatzen den, adibidez, erakusten diguten. Dolomitetako obelisko itxurako harritzar baten berri eman dute egunotako egunkariek. 

harritze iz zer esan edo zer egin jakin gabe gelditzea. ik harrimen. Bruuu... hau harritzea! Zer harritzea! eta zer 

kalapitak berehala! Dongaitzek, 15, azkenean eta nekez, Arcek, 3._Ene harritzea arrapostua ukan nuelarik! Herriko etxearen aitzinerat 

heltzean, ene harritzea! Eta "lehen harritze" horietan, "aurreneko inpresio" horietan, zailtzen da, inon ez bezala, jendaki bakoitzaren 

nortasuna. 

harrixabal iz harri zapala. Han hemenka, harrixabal xuriak, ardi ttittak iduri dutela pentze lohitsu batean landatuak. 

harrixka iz harritxoa. Eta harrixka beltz zapal bat hartuko duzu. Tiragomez harrixkak jaurtitzen. 

harriztatu, harrizta, harriztatzen (orobat harrristatu; Hiztegi Batuan harriztatu agertzen da) 1 du ad 

harriz zolatu. Gaizki harriztatutako bide batean gaizki koipeztatutako bi gurpil horien karranka haserreak. Herri guziko karrikak 

harristatuak dire eta plaza haundi batzuen erdian beti aurkitzen da iturri bat. Geruza mehe batez harriztatua zen zolan zaldi baten 

aztapar soinuak giharrak korapilatu zizkien. 

2 (era burutua izenondo gisa) Ibilbide harriztatuaren bi saihetsetan. Beira-ate txiki batetik barne patio harriztatu batera atera 

ginen. Amorruz jotzen zuen euritakoarekin zola harriztatuan. 

harrizu izond harritsua. "Malla, Mallea, Maloa" bezalako izen zaharrak, betiere leku harrizu, malkor eta gaiztoei lotuak. Leku 

malkor eta harrizuetan. 

harro 1 izond hantustez betea. (izakiei buruz) Atxiloturiko lagunen artean bazen zaldun harro bat, guztiz eramanezina. 

Jende fedegabea, harroa eta biraolaria. Gizon harroa zen Oppenheimer, bazekien berak ere. Harroa zen, eta bere bihotz harro hura 

sutan zegoen. Gaitzari aurre egiteko modu hori gogoko zuen gaztearen arima harroak. Arrano harroaren ordez "oilobusti" bat. Zer 

animalia nardagarri, gaizto, harro eta higuingarria. Pilota munduko bi oilarrik harroenetarikoek elkarren aurka jokatuko dute gaur 

Logroñon, Adarraga pilotalekuan. Oso harroa da, izan ere, eta haren harrokeria eta handikeria haren sendotasuna baino handiagoa da. 

Bere ustez oso harroa zelako, baina niri ez zitzaidan hain harroa iruditu. Garaia eta harroa zirudien erregeak, kasketa azpiko ileak 

elurrezkoak izan arren. Uste dut Virgilio baino harroagoa naizela. Harroa haiz, eta bihotz-gogorra. Horra, adiskideak, zenbateraino 

nintzen ergela eta harroa garai hartan. -Harroa halakoa! -esan zuen, beldurtzeko moduko sarkasmoz-. 

2 (gauzei buruz) Aurpegi harro askoa jarri huen ba atzokoan! Malfoyren aurpegiko begiratu harroa desagertzen hasi zen. Bere 

edontzi hustutik nire edontzi hustura eraman zuen bere begirada harroa. Atzerako keinu harro bat egin zuen eskuagaz. Zure kideen elemele 

harro eta ergela. Gorde nazazu, Jauna, hilezkortasunaren amets harro guzietatik. Adegiren jarrera «harroa» salatu zuen Martinek. 

Joseba Egibar eroso, gaia ezagutu eta egoera menderatzen duenaren aisetasun harro samar horrekin. Nazien ergelkeria harroari zioten 

ikara berebizikoa zen gerra-urte haietan. Algara harro bat egin zuen eta lo geratu zen algararen erdian. Zientziaren aurrean halako

ezjakintasun harroa eta are mespretxua erakusten zutenen aldetik. Sinagogari, berriz, apaltasun harroz, soilki "scòla" deitu ohi zioten, 

ikaskuntza eta heziketa hartzen den lekua. Haren asmoak inperialagoak bihurtu ziren, eta haren jarrera harroagoa eta urrunagoa. 

3 barnean hutsune asko duena, trinkotasunik gabea. Artile harroa. Bere aitarena bezalako ilea dauka, harroa, gaztaina 

kolorekoa. Bere ilaje harro eta naroa bizkarrean behera aske duela. Azenario koloreko artilezko ileorde harro batekin. Urteak pasa dira eta 

joan da kalpar harroa. Tripaz gora jarri nintzen sofan, gorputz erdia zintzilik, hankak zabal eta luze, pubisa harro eta ausart -beti izan dira 

oso politak nire Venusen mendia eta nire ile sarriak-. Piparatutako tabako harroa sakatu eta beheko sutik hartutako ziriarekin piztu zuen. 

Eta ostarte urdinak, hodei zuri harroen zuriak berak ilundurik itxuraz, sakondu-edo egin ziren beren urdinean. 

4 irud hazia, tentea. Zabal dezadan tabernako atea, eta sar bedi haize harroa istorio zahar batekiko ene memoria loratzera. Euskal 

Herriko itsaso harroari so zaude, haren kolore aldakorrari oharturik. Itsasaldi harroa den guztietan izaten da arrantza ona. Zure 

haurtzaroko itsasoa miretsi nahiko zenuke, Sokoa edo Donibane aldeko itsaso harro bizia. Nola ibai harro batek pisudunak hondoratu eta 

pisu gabeak azaleratzen dituen, hala Praga kanpotarrak etxekotu eta etxekoak erbesteratu egin dituen hiria da. Oilar beltza, luma horixka 

batzuk ere bazituena; isatsa, berriz, berdexka, eta gangarra benetan harroa. Zenbat eta zakil-haria gehiago tenkatu, orduan eta erekzio 

harroagoa eragingo didazu. Zakil tente eta harroari nola heltzen zion. 

5 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Kontent zen nire harro aireak apalduak zituelako. Bere buruari aparteko harro-haizerik 

eman gabe. Ondoren, harro itxura eginaz, ikusgarri nagi ibiliz, hoteleko atetik sartu nintzen. "Ezagutzen nau!", harritu zait barrena lotsatu 

beharko nindukeen harro puntu inozokeriazko batez. Alabaina, Graxi txikitatik urguilu-ontzi eta harro-putzua zen. · Autoritatearen, 

Boterearen hizkuntza harro-arrotzean. Dibertigarri zitzaidan nolako destaina harro-nabarmenez janzten zuen azterketetan, arauzko 

alkandora faxistaren ordez, kokospeko beltz xelebre bat. 

6 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Eskolako txanoa eskuetan estutuz, neure buruarekiko arrotz, istorio kontalari sudurharro 

bat bere istorioetan galdua eta etxeratzeko irrikaz. Williams andrea emakume handia eta sendoa zen, bular-harroa eta zangomardula. 

Jennifer titi-harroaren posterra. Ezer egiten ez zuen gazte bilo-harro bat aurtiki zuten. Ipurdi-harro haiek egunak zituen ordu 

guztiak esamesaka ematen zituztelako eta bera haiek isilarazteko gauza ez zelako. Clémence da [...], luze ihar bat, ipurdi harro dabilena, 

barnetegi batean ikasi zuelako. · Goranahiko tontoez ari naiz hemen bereziki, hots, tonto-harroez. 

7 (erkaketetan) Oilarra baino harroago jarririk. Oilarra bezain harroa, erbia bezain izutia. Dukesa bat bezain harro, eta neskametxo 

bat bezala gorriturik. Luzifer bezain harroak zarete. · N. jaun artistak, oilanda bat bezain hegal-harro, hanka sartu du lorategiko putzu 

batean. 

8 (izen gisa) Lurretik ipurdia hurbil du harroak. Harroa bazara, bakardadea maitatzea komeni zaizu; harroak bakarrik gelditzen dira 

beti. Harroei kasu gutxiago egin eta inoiz ere ez harrotu. Harro lotsagabeak otzantasunera erakartzeko, behera beza bere burua. 

9 (adizlagun gisa) harrokeriaz, harrotasunez. Hilketa bat egin, eta bizitza osoan harro oroitu. Harro atera nintzen 

azterketatik. Harro ibili gara azken urteotan harrotzeko arrazoiak genituelako. «Hunkiturik eta harro» agertu zen Paco de Lucia Asturiasko 

Printzea saria irabazi duela jakitean. Maritxuk nahi zuen hegazti ankerra heldu da gose eta harro. Aita, ordea, eta ama berdin, harro 

sentitzen zen Alberto haiekin egoteaz. Aingura igo, haizeari zapi bat eman, eta hantxe abiatu ginen, astiro, airos eta uraren gainean harro. 

Nik hamar segundoan bukatuko nukeen, nahi izanez gero -pentsatu zuen, bere zintzotasunaz harro. Rajab-ek, harro, fusila bizkarrean 

hartu zuen berriro. Begiratu zidaten, nik ere bai haiei, hotz eta harro, han neronek aginduta baleude bezala. Barre txikia egin zuen harro 

samar. Harro baino harroago jarriko zinateke. Hego-haize egunetako orbela bezain harro-alai utzi ninduten Faulknerren argibideek. · 

Ikusten duela nola datorkion etxera neska bat, harro demonio, "begiak jasota dituela", aitarengatik galdetuz. 

10 (adizlagun gisa) harroturik, tenteturik. Nire bularretan ibili da biribil txikiak eginez, zehatz milikatuz, jakinduriaz putz 

eginez, erantzun dute nire titiburuek eta harro jaiki dira. Bere zakil tentea harro eta prest azaldu zitzaidan begien aurrean. 

11 harro bai harro Gero, ostatuko barraren aitzinean daudela eta hirugarren zerbeza edanda, harro bai harro botako dizute 

belarrira. Bazirudien gizaki haiek guztiek ez zutela izan, ordura arte, gizartearen hierarkia eder horri eusteko adina indarrik, bazkaldu 

aurretik hartaz harro bai harro bazeuden ere. 

12 harro egon Harro egon beharko zenuke zeure semeaz! Bouvilletarrak harro daude plaza horretaz XVIII. mendekoa delako. Bere 

buruaz harro zegoen tipulak lurretik jasotzean. Beñat Arrabit auzapeza harro zagon 10 urtez ereman den proiektua hoin ederki 

bururaturik ikusteaz. Nitaz harro zegoela antzeman nion, eta horrek apur bat hurbildu ninduen gizon ezezagun harengana. Harroago 

baitaude egin dutenaz esan dutenaz baino. · Harro nengoen nirea zelako enpresa guztiko gestio garbiena. · Klitoria harro dago, tente, 

gori-gori. 

13 harro izan da ad Aski harro naiz kolpez eginik bidea: kardiologoari ez diot salatuko ene balentria. Ez da guti harro gizona 

erraiten didalarik euskara aski menperatzen duela Egunkaria irakurtzeko. Gure hautua izan duk, eta harro gaituk. Zutaz harro naiz. 

Bienvenue izeneko diskoaz biziki harro dira Root'system taldeko bederatzi adiskideak. Erraz gerta daiteke bere buruaz loriatzen dena 

harro izatea, eta bere burua denei maitagarri zaiela uste duelarik, denei gogaikarri izatea. Peio Setoain auzapezak harro izaiteko 

arrazoinik badu, segur! 

14 harro-harro adlag Harryk hontz hari posta hartu zionean, lumak tente jarri zituen harro-harro, hegoak zabaldu eta leihotik 

kanpora irten zen ilunpetara. Bigarren ordezkari nagusia familian! -esan zuen, harro-harro txistua irentsiz. Ziur nago harro-harro aritzen 

dela bere konkisten berri ematen. Segidan, Santxo, harro-harro eginda eta behin Tzaleren zorrotik ateratako orrazia bere eginez, joan zen 

bigarren sariaren bila. Oiloren bat harro-harro kakarazka hasten denean. Txantxangorria, berriz, harro-harro, inoren umea ateratzen eta 

gero hazten. · Kapela berdea atzerantz erorita eta kobre-koloreko ile kiribilak harro-harro eginda. 

[6] burua harro (6); harro ageri (6); harro agertu (18); harro agertzen (12); harro altxatzen (6); harro asko (10); harro azaldu (7); harro egon (39); 

harro egongo (14); harro egoteko (31); harro egotekoa (6); harro erakusten (15); harro erakutsi (11); harro esan (15); harro esaten (14); harro harro 

(123); harro izan (7); harro samar (10); harro samarra (6); harro sentiarazten (7); harro sentitu (23); harro sentitzeko (6); harro sentitzen (32); izanaz 

harro (11); izateaz harro (10); lanaz harro (9); nitaz harro (9); oso harro (47) 

harro egoteko moduko (6); egindako lanaz harro (7); bere buruaz harro (10); pozik eta harro (16)] 

harroaldi 1 iz harrokeriazko unea, harrokeriazko bolada. Haien bekaizgoak harrotu ninduen oharkabean eta, 

harroaldiarekin batean, arraitu eta hantu nintzen. Hemen ere jasan behar izan genuen etsaiaren harroaldia. Gizakia, harroaldi, itsualdi, 

pozaldi, eroaldi, urrialdi, itxuraldi, zintzoaldi... eta beste hutsaldi ugariz betetako zorro sintetikoa baita. 

2 harrotzea, astinaldia. Harroaldia hartua zuten belek. Gaitzeko harroaldia eman dakogu ileari. Lucasek autoa abiarazi eta hauts 

harroaldi baten erdian egin zuen azelerazio burrunba. Edo Donibane Lohizune eta Ziburu alderat, bi herri horietan ere bazterrek hartu 

baitute harroaldi bat guziz airosa, larunbatean Atun-Bestarekin, igandean estropada eder batzuekin... Gau eta egun alabainan nolako 

harroaldia ez du hartzen hiri horrek! ttipi eta handi, denak jauntzi xuri ta gorritan! holakoetan, aise erraiten da sasoina gorenean dugula. 

harroarazi, harroaraz, harroarazten du ad harrotzera behartu. Aurtengo berritasuna haatik, okzitan eta bulgariar musika 

talde batek bazterrak harroarazi dituela, heldu eta haurrak bazkal aintzin eta ondoan dantzaraziz. 

harrobi 1 iz harria ateratzen den tokia. Harrobietatik ateratzen dira eraikuntzan erabiltzen diren bai silarriak eta bai 

hartxintxarrak. Inguru hartan ugariak baitira betun gogorra ateratzeko harrobiak. Epe hori agortzear zenean, harrobia ustiatzeko 

baimena aurtengo apirila arte luzatu zuen Udalak. Harrobi bateko hondakinak pilatzen ziren bazter batetik. Harrobiko blokez betetako 

gurdiari tiraka. Harrobiko harriak, harri nobleak, harri arrosa edo ia arrosak. Eligio harrobi batean hasi zen lanean. 5 eta 14 urte bitarteko 

17 milioi haurrek egiten dute lan harrobietan. 1910 aldean, diotenez, berrehun langile inguru omen zituzten Sarasolatarren harrobiek. 

1910 aldean, diotenez, berrehun langile inguru omen zituzten Sarasolatarren harrobiek. Pikotxa utzita harrobiaren goialdera hartu zuen. 

Harrobiko langile eta laborari gisa pasatu du bere bizi guzia. Harrobiko horma bertikalaren parera heltzean, zalantzan egon zen igo ez

igo. Harrobiko harea-motak hauek izaten dira: beltza, zuria, gorria eta ikatzezkoa. Harrobiko harea erabiltzen bada, hiru parte harea eta 

parte bat kare nahastuko dira. Azkenik, harrobia anfiteatro bilakatuko da, eta bertan Buruntza obraren estreinaldia eskainiko da. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Leitzak harrobi egitasmoari ez erran dio igandeko herri-kontsultan. Aitatik semera 

egundainotik gituk aizkolari, zurgin, maixturu, dupagin, batzuetan bat edo bertze izan zukek harrobi langile edo ehaile, bakan. idazkera 

eredu edota ideia harrobi gisan erabili ditudan pertsonekiko zorren kitapena egin nahi dut 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Marmol harrobiak, gatzagak, platino eta urre erauztokiak, ikatz meatzeak ustiatzen 

dira bertan handizka. Bere aita, Manuel Sarasola, herriko arbel-harrobiko nagusia zen. Belardi baten beste muturrean, hartxintxar harrobi 

handi bat zegoen. Edertasun harrigarriko feldespato-harrobi batean. Apenino mendiek Italia eta Etruriako eskualdeak inguratzen dituzten 

lekuetan, hondar-harrobiak aurkitzen direla. Bada, harantzago, gatz harrobirik eta giza biztanlerik. 

4 irud (gauzei buruz) Euskara oso emankorra da hitz elkartuetan, eta horrexegatik berorregatik, harrobi aberatsa da etorkizuneko 

hitz berriak sortzeko. Harrobi aberatsa da hizkuntza, amaierarik gabea, eta harrobi horretan arakatuta, geure beharrizanak asetzeko lain 

baliabide eskura ditzakegu. Beharrik ez dela, erdararen harrobira jotzea da muga bakarra. Hiztegigileak nahiago izan du olerkarien 

harrobitik hornitu. Horra zein zen, garai hartan, kantutegiez gain, Sakabiaren harrobia: Pepe Andoain eta Txokolo. «Bioteknologiaren 

harrobia» omen da Boston, eta hango adituekin esperientziak trukatu dituzte Zamudioko Bioguneko profesionalek. 

5 irud (pertsonei buruz) ik haztegi 2. Gure apustua jokalarien %70 harrobikoak izatea da, eta gainontzekoak kanpotik 

ekartzea. Realaren harrobian egin zen futbolari. Atletico Madrileko harrobian hazitako jokalaria da Antonio Lopez. Athleticen harrobiko 

lau jokalarik lehen taldearekin egingo dute denboraldi-aurrea Benasquen. Kaikuk arnasa eman dio Euskal Herriko txirrindularitza 

harrobiari. Donostiako Orfeoiaren harrobia zein garrantzitsua den erakusteko adibide ona da Ainhoa. Gaueko hirurak eta bostak arteko 

Ertzaintzaren kontrol goxo bat, Euskal Herri sakoneko terrorista-harrobiren baten bihotzeko bihurguneren batean. 

[3] harrobi emankorra (3); harrobi lana (3); inguruko harrobi (3); harrobia landu (4); harrobia lantzeko (4); harrobia lantzen (10); harrobia ustiatzeko 

(4); andoaingo buruntza harrobia (3); harrobia ustiatzeko baimena (3); atxarteko harrobian (4); harrobian hazi (3); real madrilen harrobian (3); 

harrobiaren alde (7); harrobiaren aldeko apustua (13); harrobiko harea (4); harrobiko jokalari (21); harrobiko jokalariak (13); harrobiko jokalariek (4); 

harrobiko jokalariekin (4); harrobiko azken harribitxia (4); harrobitik atera (4); harrobitik ateratakoak (3); real madrilen harrobitik (3)] 

harrobiburu iz harrobi bateko langileen burua. Harrobiburuak, zeinak Anteo baitzuen izena [...] kontatu zidan nola, urte 

batzuk lehenago, euri temati batek tona asko amianto ikuz-irazi zituen harrobiaren hormetatik beretatik. Harrobiburu jator gisa, 

aintziraren hondoan urpeko mina eder bat jarri eta lehenbailehen lehertaraztearen aldeko zen bera. 

harrobide iz harrotzeko motiboa. Hau zuen, bada, Frantziskok harrobide: nabarmenkeria eta handinahi ororen itxura ere 

baztertuta, Kristoren indarra beregan bizitzea. Zer onura ekarri digu harrobide genuen aberastasunak? Gurutzea zuelako harrobide alai 

eta apal. Ez harrotu aitaren desohoreaz: aitaren desohorea ez da harrobide zuretzat. Santuak pobretasunean jartzen zuela bere 

harrobidea, batzuetan "ama", besteetan "emazte"edo "dama" deitzen baitzion. Bazterturik, gorrotatua eta bakarrik utzia egon bazara ere, 

gizaldien harrobide egingo zaitut, mende guztien pozgarri. Nire lana goraipatua izan zen baina horrek ez zidan harrobide handirik eman. 

harrobio iz arrabioa. Zubi azpitik ibai beldurgarri bat zihoan sugez, dragoiez eta harrobioz josita, eta kirats izugarria botatzen 

zuen. 

harrogarri iz harrotzen duena. Fedeak gaurko giroan [...] duela bere egitekoa, loeria batean kulunkatzerat loakeen mundu baten 

harrogarri. Horma haien barruan bilduen artetik / Ni nintzela itxaropen eta ni harrogarri. Zuen babesleku eta harrogarri, begien 

pozgarri eta bihotzen xarma den neure santutegia profanatuko dut. Ikasi duenaz heziko du jendea, eta Jaunaren ituneko legea izango du 

harrogarri. Hantxe hilko zara, harrogarri zenituen gudu-gurdi eta guzti, zeure jaunaren etxearen lotsagarri hori. 

harroin 1 iz harrizko zutabea. ik pilare. Ezkerreko orrian hamar harroineko zubi bat zegoen, hamarrak numeratuak eta 

hamar manamenduak signifikatzen zituztenak. Arga ibaia gainditzen duen zubia, Errabiaren zubia izendatua zen; erdiko harroinaren 

itzulia hiruetan egin behar zuten abereek, eritasun hori ez biltzeko. 

2 oinarria. -Etxeko harroina eta etxeko sostengua izanen haiz biharko egunean, Mattin. Zer ideologi harroin zuen, beraz? Mendebaleko 

kultura eta zientziako razionalitatearen harroin metafisikoak. 

3 (errugbian) Miarritzek bederatzi harroin ditu. Harroinek eta bigarren lerroek, esate baterako, nire garaiko gibeleko jokalariak 

bezain korrikalariak dira. Berriro Menieu izango da ezker harroina. Nahiz eta une batean harroin bat aldatu, jokalari bera zelaira daiteke 

beste uneren batean. 

4 harroin gain Villamayor-eko elizan ikusten dira ere, harroingain batean Errolan eta Ferragut erraldoiak borrokan ari. 

harroka ik arroka. 

harrokatsu ik arrokatsu. 

harrokeria 1 iz harrotasun gaitzesgarria. Zeren, noiz eta bihurtzen baita nagusiaren nagusitasuna nagusikeria eta haren 

harrotasuna harrokeria, orduan akabatzen baitira menekoaren esker onak eta mirespenak. Harrokeriak harrokeria dakar. Tratu zuzena 

agintzen zidan, baina ez zion bere harrotasun edo harrokeria hari uko egingo. Apaltasuna harrokeriaren aurka. Eta 'nik hori beteko dut' 

esatea ere ez al da harrokeria bat? Jakintsuak arrazoi du, erraten duelarik harrokeria dela zorionaren etsaia. Pitxerra esku batean, 

zigarroa bestean, Frantziaren harrokeria kritikatzen hasi ginen berotasun handiz. Harrokeria naziaren biktimak izan ziren batzuk. 

Harrokeriaren bizioa. Harrokeria da bekatu ororen sorburua. Agirretarron harrokeriak hartu nau, aitortu beharra daukat. Dama zurbilzurbil 

jarri zen hasieran, baina bere baitan harrokeria berehala nagusitu zitzaion lotsari. Badakit harrokeria ematen duela, baina zenbat 

aldiz lortzen du batek adimenaren neurri horretako garaipen bat? Bere harrokeria beheratzeko zazpi ahalak eginik, Kirxaren kafe 

etxerantz abiatu zen. Lagunekin iskanbila sortzen ibili beharko zuen, harrokerietan bide bazterretan, tabernako barraren baten kontra 

jarrita. Eta orduantxe jabetu nintzen harrokeria azken unera arte laguntzen gaituen sentimendua dela, eta zalantzak barrenak jan arren, 

ez nien zuzendu ez galderarik, ez eskaririk, ez berbarik, ez begiradarik han atzean bultzaka zihoazenei. Dena den, Enbilek harrokeriarik 

gabe gogoratzen ditu bere garaipenak. Soluzioa sinplea zen, aski zen ez lanik egitea: bera berehala ohartu zen, eta urtebetean, barka 

harrokeria, ez zuen ia ezer egin. Pairatu behar ote ditu Bush-en harrokeriak? Horren berri jakitean, beldur izango da herria, eta ez da 

aurrerantzean harrokerian eroriko. ik beherago 5. Ez zaie zigor fisiko eta mingarririk ezarri behar harrokerian oinarritutako delituei. 

2 (izenondoekin) Harrokeria hutsez egin nuen. Sarraski izugarria egin zuen eta harrokeria izugarriz mintzatu. Judaren eta 

Jerusalemen harrokeria neurrigabea. Adiskide batekin hizketaldi intimoan jardutea, harekin gaudela geure harrokeria ergela eranzten 

baitugu. Haien harrokeria ankerra zapaltzeko eta eraso bortitzak desegiteko. Harrokeria naziaren biktimak izan ziren batzuk; 

frankismoarenak, gulagetakoak, kastrismoarenak, Pinochetenak; hango eta hemengo faxismoarenak, hango eta hemengo moral 

iraultzailearenak. Ez harrokeria handizalez, justiziaren zintzotasunaz baizik. Harrokeria zaurituak espirituak ditu zurmintzen, hutsegiteak 

areagotzen, beltzuria ekartzen, herra hedarazten. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa; orobat harrokeri) Harrokeria-bide oro uxatzeko. Zure harrokeri egunetan, ez al 

zinen gaizki-esaka ari izaten zeure ahizpa Sodomaz. "Hildakoekin hobeto moldatzen naiz biziekin baino", desenkusatu zen, harrokeria

apurrik gabe, alkatetza eskaini ziotenean. Haietarik bizpahiru adiskideak zituen, hobeki erran, borroka lagunak zituen gutienez, harrokeria 

uneetan monarkiaren eta nobleen kontrako oihuak botatzen zituztenak. 'Bai, beti gertatzen da zerbait' esan duzu harrokeria punttu batez. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Giza harrokeriaren amarruez. Aski behar zukeen horrek, Mendebaldean bederen, 

genealogia-harrokeria oro deuseztatzeko, baina ez du hala ere eragotzi, ez kolonizaziorik, ez Auschwitz-ik. 

5 harrokerian adlag Den-dena interesatzen zitzaioan, pertsona eta animaliak, izarrak eta liburuak, betiere harrokerian ibiltzeko 

edo intelektual plantak egiteko asmorik gabe. Konturatzen banintzen lehengusu dotorea harrokerian hasten zela nire aurrean, 

borrokarako desafioa egiten nion. Bataila hura amaitu eta Josemari eta biok, olgetan eta harrokerian gentozela gauean, abadearekin topo 

egin genuen Goienkale barrenean. Zabalo agertu zen, eta han geundenetatik soilik zaharrenengana zuzenduta, bakoitza bere makinara 

itzultzeko agindu zien, bestela kalera botako zituztela eta, harrokerian. 

6 harrokeriaz adlag Hark harrokeriaz erantzun ziolako. Sedanok harrokeriaz erakusten zuen gauza morboso eta pornografikoen 

zaletasuna. Beltzaran txikiak ez zuen erantzun, baina ia antzeman ezinezko irribarretxo bat egin zuen, harrokeriaz eta handiusteaz betea. 

Begi harrokeriaz eta handinahiez beteekin, nabarmenkeriaz begiratu zion eskumuturreko erlojuari. 

7 harrokeriazko izlag Apetaldi suizida hau, harrokeriazko bekatuaren ordaina, aberrazio espirituala da. Handitasunezko eta 

harrokeriazko moral bat. "Espainian ez dago inor hain gazterik hain lan on zabala idatzi duenik", dio biografoak halako auzo-poz 

harrokeriazko batez. 

[3] frantziaren harrokeria (3); harrokeria handiz (5); harrokeria hutsa (5); harrokeria punttu (3); harrokeria eta handikeria (3)] 

harrokeriatxo iz harrokeria txikia. Idazleon beste harrokeriatxo bat izan ohi da gure obretako balizko loreek edo ustezko 

irainek izugarrizko oihartzuna izango dutela uste izatea. Gizona naturako beste izaki guztien mailara jaitsiko dudanez, gure harrotasuna 

apalduta geratuko da, ez izan zalantzarik, baina filosofoak ez die giza harrokeriatxoei lausengurik egiten. Gupida apur bat ere egon 

zitekeen erabaki horretan, eta, zergatik ez esan, mirespenak gizendutako harrokeriatxoa. 

harroki 1 adlag harrokeriaz, harrotasunez. ik harro 9. Sobera harroki hartzen duzu kapitaina. Fusilak ontsa agerian 

atxikitzen zituzten, turista arrunta ez baina gerlariak zirela ederki bezain harroki erakusteko. Kirol beztitura karioak harroki erakusten 

zituztela. -Halaxe dun, maitea -erantzun nion nik harroki-. 

2 cf harro 3. Catherine atean zegoen, ilea harroki orraztua, ezpainak distiratsuki gorrituak. Berrogei urte zituzkeen, frantses zerratu 

batean mintzo eta erdi biluzik zen, urrats bakoitzean bularrak harroki punpeka zebilzkiola. 

harrokiro adlag harroki. [...] -esan zion, harrokiro, jeneralak. 

harrolio iz petrolioa. Hor, meategiak zorrotz jagon behar direla-eta, balizko itsaspekoei adi bizi dira, Aruban harrolioarekin jazo 

dena bauxita-harriekin jazo ez dadin. 

harropoztasun iz harrotasunezko poztasuna. Esanak esan, ezin, bada, Abasek artean eragiten zion harropoztasuna azaldu 

gabe utzi. 

harropoztu, harropoz(tu), harropozten da/du ad harrotasunez poztu. Jendea ardura ttikiekin harropozten da, 

enpresa bat zuzendu, hau bezalako departamentu bat gestionatu, baina, gero, funtsezko gauzetarako ez dute kemenik. Eta bazirudien 

mutilak eragiten zien inpresioak harropoztu egiten zuela. Pozarren eta alegera zetorren, bada, sentitzen zuen amodioak harropozturik. 

Azokan ibiltzen naizenean, merkatari lagunak harropozturik ikusten ditut, seme-alabak begien bistan hazten dituztela. Baina erregeak 

bisirrari harropozturik begiratu ziolarik, semeak esan zion: [...]. 

harroputx izond adkor harroputza. Ezta aidean ere: arima erratu ttar harroputx bat baino ez baita oraino Internet. Euskal 

letren mundutxo harroputx eta xipotx honetan. 

harroputz izond pei pertsonez mintzatuz, harroa, handiustekoa. Gazte hori, sekularra zela, harroputza eta mundu 

zalea zen, handiki jatorrikoa eta osasun gutxikoa. Haren ustez, idazlea eta Bloomsbury-ko beste partaideak harroputz eta berekoi hutsak 

baino ez ziren. Astakirten harroputz haiek. -Atzera, doilor harroputz hori! - Hobe huen jaio izan ez bahintz, harroputz alaena! Uneka 

ironikoa, uneka harroputza irudituko zaizu. Entrenatzailearen jarrera harroputz samarra izan da. Higuin zaizkit zuzendari jakin baten 

filmografia osoa buruz dakiten gaixo-harroputzak. 

harropuxkeria iz adkor harropuzkeria. Harropuxkeria txoro batek jotzen ditu, katilua hartu eta kafe xurrupi bat egitea 

beren bizian egin duten gauzarik handiena balitz bezala. 

harropuxtu, harroputx/harropuxtu, harropuxten 1 da ad adkor harropuztu. Txaloaldi horrekin gogaitu egiten da 

filosofoa, barreragile herrikoia aldiz, harropuxtu. 

2 (era burutua izenondo gisa) Honetxetan sumatzen diet ezinik handiena euskalari harropoxtu horiei: euskararen barne 

historian, euskararen barne etimologian. 

harropuzkeria iz harroputzari dagokion ekintza gaitzesgarria. Baina gutiziak hautsi egiten du elkartasuna, 

handiagoaren harropuzkeriak txikienak pertsegitzen dituenean. Berehala konturatu nintzen eskuzabala zela, sotila, eginbidean 

aspergaitza, adoretsua, harropuzkeria puntua eta guzti, baina bazuen halako betizu eta basati tasun bat. Harropuzkeriazko estiloan 

mintzo ziren zenbait; beste batzuk ergel modura totelka. 

harropuzki adlag harropuzkeriaz. ik harropuzkiro. Harropuzki ordenaturiko Trajanoren garaian haien epigonoek 

konbentzionalki izugarrikeriatzat gaitzets zitzaketenak. 

harropuzkiro adlag harropuzki. Berak bere oroimenari itauntzen zion bitartean, jatetxearen sabai harropuzkiro 

freskuztaturantz jasorik begiak, nik begiratu bizkor bat bota nion, eta ikusi nuen ongi zahartu zela, itxuragaldu gabe.

harropuztu, harroputz/harropuztu, harropuzten 1 da ad harropuzkeriaz bete. Perugiako jendeak kalte handia egin 

die bere auzokoei, eta haien bihotza harropuztu egin da beren lotsarako. Nahikoa poztu gaitu; baina gure giza izaerak harropuzteko bide 

har dezake hortik. Horren ondotik, haietako batzuk areago harropuztuko dira, eta, besteak beste, beldurtu egin nautela esango dute. 

Zintzoa ez baita behin-behineko ondasunez harropuzten. Eskolastikoak, filosofia hartaz harropuzturik, hainbat eta hainbat azalpen hartu 

zizkioten filosofo hari. 

· 2 du ad Eta sinetsi egiten zuten, babo arraioak, senarrarekin egiten ez duena berekin egiten duela pentsatzeak, horretxek 

harropuzten du gizasemea beste deusek baino gehiago. Emakumeak berriz ekin dio, ahots apal eta harropuztuaz. 

harrosko ik harroxko. 

harrotasun 1 iz harroaren, hantustetsuaren nolakotasuna edo izaera. Gizona naturako beste izaki guztien mailara 

jaitsiko dudanez, gure harrotasuna apalduta geratuko da. Zeren, noiz eta bihurtzen baita nagusiaren nagusitasuna nagusikeria eta haren 

harrotasuna harrokeria, orduan akabatzen baitira menekoaren esker onak eta mirespenak. Tratu zuzena agintzen zidan, baina ez zion 

bere harrotasun edo harrokeria hari uko egingo. Kontrakoa ikusten da maizenik: harrotasunaren ordez, konplexua. Bizkitartean 

Joanesen bana-besteko garaipenetan parte hartzeak harrotasunez hanpatzen ninduen. ik beherago 6. Harrotasuna sumatu nion begi 

ninietan. Harrotasuna baizik ez dut sentitzen nire bizitza aztertzen dudanean. Entzuna nuen kalean: venezuelarrei venezuelar izateko 

harrotasuna sentiarazi dien iraultza dela Chavezena. Berak piztu du gugan geure etorkiaren harrotasuna. Sostengu horrek hizkuntzaren 

harrotasuna ekarri du. Ez, zure sexuaren harrotasun guztia ez litzateke aski bereizten gaituen tartea betetzeko. Baina inork ez zion 

eskainiko, eta hamasei urtean bere harrotasunak ez zion utzi eskatzen. Egun hartatik aurrera gaitzeko harrotasun batek hartu zuen 

Héraclius Gloss. Haren harrotasuna bestelakoa zuan, bere maila, jatorri, ondasun edo posizioaz [...] harro diren pertsonenaren aldean. 

Inoren menpeko ez izatea bertze harrotasunik ez. Ez zaie zigor fisiko eta mingarririk ezarri behar harrokerian oinarritutako delituei, mina 

bera ohore eta janari dutenei; halakoei barregarrikeria eta ospe txarra komeni zaie, zigor hauek fanatikoen harrotasunari ikusleen 

harrotasuna kontrajartzen baitiete. Egunean-egunean gehixeago estutzen ninduen, soka bat tenkatuz bezala, ea noiz eteten zen, nire 

harrotasunaren azken gotorlekua suntsitu nahirik, hala erabat azpiraturik uzteko. Biolina distiraka ikusi zuen da Ruak, eta zuraren 

harrotasuna zela pentsatu zuen, zuhaitzak izaki bizidunak baitira. Basahuntzaren arintasun eta graziaz, inori ezer zor ez dionaren 

harrotasunaz. Hartu nion botila odoletan blaitutako eskuaz, bota nuen burua atzera eta zintzurra busti nuen, garailearen harrotasunaz. - 

Ze, niri bai, niri zor dit -jarraitu zuen Lacik haur baten harrotasunaz, handikeriaz ia-. Aiton-amonen koroa ilobak dira, seme-alaben 

harrotasuna gurasoak. Aitaren ohorea baita gizakiaren harrotasuna, eta amaren desohorea seme-alaben lotsa. 

2 (izenondoekin) Harrotasun benetakoa, harrotasun zintzoa, harrokeriarik ez izatea baita. Florentek ezezkoan jarraitu zuen, lehen 

baino harrotasun zakarragoarekin. Jelosiak, desengainuak, harrotasun minduak oinaze izugarria eragin zezaketek. Orduan, harrotasun 

abertzale kontrolaezinak jo ninduen, eta hotz erantzun nion: [...]. Sorbaldak jaso eta honela esan zuen izeba Juliak, harrotasun apalez: 

[...]. ik beherago 6. -Eta daukagun bilatzaileak sekula ez digu partidarik galdu! -esan zuen Woodek burrunbatsu, harrotasun sutsuz 

Harryri begira-. -Ezagutzen?_-harrotasun ezin gordeaz. 

3 cf harro 3. Itsasoan ere bere harrotasunak, bere azal leuna inarrosten duten harrabots ozenek ere hondoraino hunkitzen dute 

bakartasun barearen sentsazioa. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Melanieren ateraldiekin barre egiten dutenean, ezin du harrotasun-jario bat eragotzi 

bere barnean. Amonaren likoreak ematen duen harrotasuna beste harrotasun mota bat dela otutzen zait. -Bihar hasiko omen dira liburudendetan 

banatzen -esan zuen Nathanielek, harrotasun puntu batez. Nik atzetik ditiat orain dela hamabost urte -segitu zuen hebertistak, 

harrotasun kutsu batez-. [...] -ohartarazi zuen Alcide Jolivetek halako harrotasun doinu batez. Bazirudien atsegin eta harrotasunpizgarri 

zitzaiola hango lana. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Bihotzean eraman dut geroztik Agurtzane, eta nire idazle-harrotasunean zirika aritu 

zait haren historia. Aitarenak zituen bere burua koroatzeko jaidura, errege-harrotasuna eta sortzeko poza. Nazio harrotasun ukaldi batek 

behartu ninduen egia aitortzera: [...]. Herritar-harrotasun halako batek 

6 harrotasunez adlag Ez zuen harrotasunez esan, naturaltasunez baizik. Harrotasunez so egin dit, egin zuenaz harriturik 

oraindik. Intimotasunaren ataka hura gainditu izanak, harrotasunez bete ninduen. Eta Alexandrori handiuste eta harrotasunez bete 

zitzaion bihotza. Harrotasunez gainezka dago. Harrotasunez kontatzen zuen nola FAIkoen esku utzi zituen bi apaizak, nahi zutena egin 

zezaten haiekin. Harrotasunez, bozkarioz eta konfiantzaz gainezka zegoen, hala nola lasterketan menderaezina den zalduna edo 

bestondorik ez duen edalea. Ba, ez, begiak nireak dituela esaten dute denek, amak, harrotasunez. 

7 harrotasunezko izlag Umoretsu zihoazela ikusi zuen, eta harrotasunezko poza sentitu zuen, gizaseme bi haiek senar-semeak 

balitu moduan. Aurrera egin ahala, berriro bizitzen sentitzen zen, bozkariozko eta harrotasunezko sentimendu batek hartua. 

[3] harrotasun punttu (6); harrotasun puntu (12); harrotasun mota bat (3); harrotasun puntu batez (4); harrotasun puntu bat (4); harrotasun punttu 

bat (4); harrotasun pixka bat (3); harrotasuna erakutsi (4); harrotasuna sentitu (3); harrotasunez begiratzen (3); harrotasunez bete (3); harrotasunez 

esan (3); harrotasunez esaten (3)] 

harrotsu iz harroa. Euskal militanteen eskapatze harrotsuek denak irrieginarazi ondoan, iduri du poliza mendekatu nahi dela 

eramaiten dugun desobendientzla zibila dinamika zikinduz. 

harrotu, harro(tu), harrotzen 1 da ad harro bihurtu. Bere burua hain indartsu ikusirik, harrotu egin zen zeharo, eta horrela 

galdu. Karguan izanik, harrotu beharrean apaldu egiten zirenek. Nire arrisku sena lo zegoen, nonbait, goganbehartu beharrean harrotu 

bainintzen. Bere lagunak ere irri-karkaraka ikusi zituenean, are gehiago harrotu zen. Ez bedi inor harro, Jaunaren gurutzeaz baizik. Ez 

harrotu borrokara joatean, borrokatik itzultzean baizik. Harrotuta nengoen, iruditzen zitzaidan Virginia pozik zegoela. Ilustratua izateaz 

harro dagoen herria, ez ote da bere gizabideaz harrotuko, modu berean? Ez litzateke zuzena izango inor bere buruaz harrotzea. Neure 

buruarekin pozik nagoenean harrotu egiten naiz, Wendy. Mutxurdin-bakartasun honetaz harritua baina harrotua halaber. Haur gaizki 

hezien gisa harrotzen ginela. -Honi esker hago bizirik -harrotu zitzaidan gizona, xaflakoka bere semearen bizkarrean. 

· 2 du ad Jakiteak harrotu egiten du; maitasunak bakarrik hazarazten du fedean. Baina gero ugaritasunak harrotu egin zituen, eta 

elkar gorrotatzen [...] eta antzeko beste oker asko egiten hasi ziren. Eta haien bekaizgoak harrotu ninduen oharkabean eta, 

harroaldiarekin batean, arraitu eta hantu nintzen. Harrotuko hauen zerbait idatziko duk egunen batean. 

3 da/du ad hazi, tentetu. cf harro 4. (fisikoki) Urak batera eta bestera harrotu. Itsasoa zaldiz zeharkatu duzu, ur handiak 

harrotuz. Limoi gardenezko olatutan piririkatzen zen, hondartzan kiribilduz eta harrotuz eta lehertuz. Itsasoa berriz ere harrotzen 

hasten baita pixkana-pixkana. Haizeak itsasoa harrotu, hauspotu eta bere onetik atera nahian ekin zion. Bat-batean, haizea harrotu zen 

eta eguzkia ezkutatu. Haizeak orbela harrotzen du. Adar pusketa batekin harrotu nuen lurra Ronnieren hilobitxo atzean, eta lehenengo 

pospolo kaxa azaldu zen. Lurra harrotu, harriak kendu eta landarerik onenak landatu zituen Patata pizar bat ereiteko, gorotz harrotzen 

aritu nintzen atzo zortzi. Harrera zerbitzukoa sudur hegalak harrotuz usainka ikusi bainuen. Sudur-mintzak harrotu zitzaizkion, pausa 

egin eta arnasa hartzerakoan. Baina orduan bela astiro harrotu, astiro puztu zen, bazirudien nagiak ateratzen ari zela txalupa. Bere kapa 

beltza haizeak harroturik bezala mugitzen zen. Espaloietan jendeak bandera amerikarrak harrotzen zituen alegrantziarik handienean. 

Florenek ohea harrotu du eta bertan etzan da, esnatu berriaren plantak eginez. Sabbatheko budina ez zitzaion behin ere ondo ateratzen, 

eta hallah orea ez zitzaion harrotzen. Ate batera iritsi ziren; pintura harrotua zeukan eta plaka txiki bat gainean: [...]. Ene haserrearen 

sua harrotu duzue. Haize zirimola batek hosto zahar eta berriak harrotu ditu. Kalesa zaldien trostak harroturiko hauts-zirimolen 

magalean. Bera ziztatzen zuten ederki zeuk harrotutako erleek. Haizeak gabardina eta ilea harrotu dizkio. Irteerara lagundu eta, 

agurtzean, ilea harrotu zion eskuarekin. Alferrik harrotu nuen boza. Istant bat gabe, iztartea harrotzen sumatu nuen. Halaberean nik, 

hiru aldiz uzkurtu eta harrotu nuen eskuin eskuko eri zuzena. Bizkarrak harrotu ditut, ardura handirik ez balitzait bezala. Azala 

harrotzen dit haize beroak, ikusiezina den izaki bat maitasunaren aurreko laztanetan hasi balitzait bezala. 

4 irud Zirrara anarteraino ezezagun batek gorputz osoa harrotu zidan, izu-laborriarekin nahasirik. Irudimenaren legamiarekin harrotu 

eta gero. Harrotu beharra huen kontu hori! Nik uste nuen zuen paseoetan gai guztiak harrotu zenituztela. Aldi berean, pentsalari grekoek

harrotu zituzten auziak (Téchne, Epistéme, Lógos, Pólis, Physis, Ethikós) gaurkotzen dira. Une hartan ez zeukan oroitzapenak harrotzen 

hasteko batere gogorik. Kafearen berotasun urrunak nekez harro zezakeen ene gorputzaren barneko haustegia. ik beherago 8. Herentzia 

horrek grina harrotzen zien. Euskaldun zabarren kontzientzia harrotzera etorria. Gorago egin dugun baiespenera itzuliz, egiaren arazoa 

harrotu behar dugu zerbait. Nik ez nuke puntu honi buruz eztabaidarik harrotuko. Hire karrera politikoak harrotuko duen publizitateak 

hire abokatu-lanari on egingo ziok. 

5 (era burutua izenondo gisa) Adio -handik behetik esan zidan, Basurtoko seme harrotuari begira. · Ontzia itsaso harrotuan 

buruka hasiko da eta alboka. Zuk menperatzen duzu itsaso arranditsua, zuk baretzen uhin harrotuak. Bizpahiru gabirai zebiltzan, 

eguerdiko beroaren erreminak astunduriko hegaldi nagiaz, hauts harrotuaren inguruan. Beti ere ispilua lagun, eskuz apaldu nituen neure 

kalpar urri harrotuak, zapal-zapal utzi arte. Ellen haren aulkiaren atzean geratu zen lipar batez, haren ile harrotu sarriari so. Ile 

harrotuek bisaia kukutzen zioten. Hatzak pasatu zituen loki batetik bestera, kalpar harrotua berdindu eta soilgunea estaltzeko. Baita ogi 

harrotua ere. Ez eskaini sakrifizioetako abere-odolik ogi harrotuarekin batera, ezta gorde ere hurrengo egunerako Pazko Jaiko abere 

hilik. Bertze eskua nire izter arte harrotura eraman zuen. Lotsatu egin nintzen, eta nire zakil harrotuaren koska senti zezan baino lehen 

apartatu nintzen bere gorputzetik. Istorioaren egitura niri zegokidan, halaxe esaten nuen neure artean, neure buru hanpatu-harrotua 

Hollywood-en ikusten nuela. · Annieren argazki margoztatu bat, ile-harrotua eta bular-irtena azaltzen zena. 

6 (era burutua izen gisa) harroaldia. Zaharra da espetxe hau, badu harrotu baten premia. Kaioak, ni korrika batean ikusirik, 

hegoak zalapartaka astindu, eta harrotu bat eman dio Leopardiren bertso zaharrari. 

7 bazterrak harrotu ezinegona, eztabaida piztu. Konfesioa eta Jainkoaren, Andre Mariaren eta sainduen irudiak debekatzeko 

dekretuak are gehiago harrotu zituen bazterrak. Bazterrak harrotzen eta ahaleginak egiten hasi da, Victor Hugo Pasaian non bizi izan den 

aberiguatzeko. Bere etorrerak bazterrak harrotu ditu. Aurten, Hendaian ere bazterrak harrotu ditu Halloween horrek. 

8 hautsa(k) harrotu 1 Larruzko botek lurreko hautsa harrotzen zuten. Haize-firfira batek harrotu zituen moila-ertzeko hautsak. 

Artxibora bidali, paper eta argazki zaharren hautsa harrotzera. Autoa azkar zetorren, bideko hautsa harrotuz. Sartzearekin batera zokousaina 

eta aspaldian metatutako hautsak harrotu dira. 

9 hautsa(k) harrotu 2 ezinegona, eztabaida piztu. Lagunek ez zuten nahi garai bateko adiskidetasun interesatuaren hautsak 

inork harrotzerik. Aspaldiko hautsak harrotzen. Atzerago miatzen jarraitu behar dut, ezinegonaren hautsak harrotzen. Ematen zuen 

kontakizunak harrotu egiten zuela bere arimaren barren--barreneko hautsa, hautsa edo beharbada errautsa. Duela lau hilabete inguru 

egin nituen adierazpenak hautsak harrotu zituzten. Mel Gibson zinemagilearen The Passion of Christ filmak hautsak harrotu ditu ezustean. 

OCDEren txostenak hautsak harrotu ditu higiezinen merkatuko eragileen artean. · Hauts asko harrotu ditu [legearen] atal honek. Julioren 

hilketak hauts ezkutuak harrotu zituen auzoan. Otomandarrak azken hautsak harrotzen ari ziren inperio gisa. 

[3] arazoa harrotu (3); asko harrotu (11); azkarki harrotu (3); bazterrak harrotu (30); bizkarrak harrotu (10); hautsa harrotu (6); hautsak harrotu (84); 

hautsik harrotu (4); ilea harrotu (6); jakiteak harrotu (3); lurra harrotu (3); sorbaldak harrotu (7); zertan harrotu (4); zertaz harrotu (3); adierazpenek 

hautsak harrotu (3); hauts asko harrotu (10); harrotu ditu bazterrak (8) 

lur harrotuan (4); bazterrak harrotuko (9); hautsak harrotuko (4); haizeak harroturik (3); harroturiko hautsa (3); harrotutako hautsa (4); bazterrak 

harrotuz (3); hautsa harrotuz (9); bideko hautsa harrotuz (3) 

harrotzeko moduko (3); harrotzeko modukoa (3); asko harrotzen (3); azkarki harrotzen (3); bazterrak harrotzen (13); bazterren harrotzen (4); 

bizkarrak harrotzen (5); hautsa harrotzen (6); hautsak harrotzen (8); izanaz harrotzen (3); izateaz harrotzen (7); orbela harrotzen (3)] 

harrotzaile iz aipatzen dena harrotzen duen pertsona. Gorotz harrotzailea, herriko xelebre gixajoren bat izaten zen 

jeneralean, mantenu eta xurrut truke aste beterako edo etortzen zena. Herri-bazkaria ere izanen da, hori igandean, aurten zikiro gisa 

moldatua, Panpi Laduche bazterren harrotzaile. 

harrotze iz hastinaldia. Harrotze bat eman dugu aspaldiko oroitzapen zonbaiti. Sentsibilitate horren harrotze edo bizkorketa gure 

gaitz nahiz plazerren jatorrian dago. Holako harrotze bat gertatzearekin, bi puska balinbadira elgar joiten dutenak, orduan da lur-ikara 

senditzen. Harritu aire batekin behatu zidan, eta, txalupa bazterretik urruntzen zela, eskaileran zeuden txalupariei bizkar harrotze batekin 

esaten ziena entzun nuen: zoro bat. Alde horretatik, beraz, ahalegin berezi bat egin nahi dugu, eta txapelketaren zurrunbilo hau eta hauts 

harrotze hau baliatu, erdal komunikabideetan eragiteko. 

harroxkilo (korpusean harroskilo soilik) izond pei harroxkoa. On Camillo bezalako harroskiloen panparroikeriek ez 

gaituzte inondik ere beldurtzen. 

harroxko (orobat harrosko g.er.) 1 izond harrotxoa. Donostiako kalekume harroxko, arrunt eta erdaltzaleek. Lepoan zapi 

gorria zeraman mutil harrosko bat atera zen aurrera. Mehatxu itxurako agerraldi harroxkoak eginez. Mugimendu harroxko bitxi batek 

asaldatu zuen. Gizenegia zen eta harroxkoegia. Gérard, harroxkoa baita, ez da, bera, barkamen galdetzen hasiko. Europarrak denda 

garesti bateko saltzailearen jarrera harroxkoa zuen. Aurpegia irritsu, ibilera harroxko; jantzi fin dotoreak zerabiltzaten, txukun ebakiak, 

txukunago josiak. Harroxkoa gudaria, ezta? 

2 cf harro 4. Begi argiak ditu, eta sudur txiki eta harroxkoa. 

3 (izen gisa) Umoretsu sentitzen naiz harroxko gezurti horren aurrean. 

4 (adizlagun gisa) Harroxko jartzen zen zuen osaba. Bestelatsu begiratu diote, behingoz zilegi baitzaio harroxko agertzea. Nork 

bere euskal bandera "bizkaitar" berria eskutan harroxko zeramatelarik. Peppone harrosko hurbildu zitzaion. 

harroxkokeria iz harroxkoaren ekintza gaitzesgarria. Orain, aldiz, beti hau edo hori nola duen erreparatzen eta 

harroxkokerietan ibiltzen da ispilu aurrean jarrita. 

harroxkotu, harroxko(tu), harroxkotzen da ad harroxko bihurtu. Eta eguzkia eguerdian piko-piko dabilenez, hor joaten 

da hegoa lotsagabetzen, harroxkotzen, lainezaz jantzita, laino aletu bat edo beste ekartzen aurrena, eta zeru-kanpai hori betetzen eta 

kargatzen arratsaldea aurrera doala... Samingarria izaten da elurra ikusita harroskotzen ez den haur zibernetikoaren axolagabezia... 

hartaratu, hartara(tu), hartaratzen 1 da/du ad hartara heldu, eraman edo behartu. Ximurra ez zen gogo onez 

hartaratu. Emma sarri joaten bide zen hura entzutera, horregatik hartaratu ziren. Esan bezala, bada, nire ofizioa Jaungoikoak higuin 

dituenetakoa zen, baina haren erabaki igarri-ezinak hartaratu ninduen. Banuen nolabaiteko irudipena ez nuela likitsa nintzelako gaizkia 

egiten, zorteak hartaratu ninduelako baizik. Ustekabez baizik gogoratzen ez zaizun izakari horietako bat zen, gogoa hartan ezin pausatu 

zaizuna, desira inola ere hartaratzen ez zaizuna. Ez zuen bere burua hartaratua ikusi nahi. Halako batean, auskalo zerk hartaratua, 

morroiak txakolina hartu zuen hizpide. Biharamunean, gurasoen mutur beltzek eta gorputzeko izerdi zuriak hartaratua, ez zela bigarrenik 

izanen zin egin nuen. Bat-bateko iluntasunak eta hersturak hartaratua, izu-laborriaren putzura erori nintzen. Diru premiak hartaratua, 

drogen negozioen zurrunbiloan murgilduko da Santiago. Herri xehea, goseak hartaratuta, matxinatu egin zen. Asperdura hilgarriak 

hartaratuta, Del Valle neska-mutiko haiekin saiatu zen hizketan. Leiho batzuetan jendea azaldu da iskanbilak hartaratuta. Burutik 

orporaino dardara ikaragarri batek astintzen zuela aurrean zuen ikuskari ulertezinak hartaraturik. Izan ere, negozioek hartaraturik, aitak 

bidaia luzeak egiten zituen kanporat. Bildu zuen berriz ere zafraldi bat... baina hartaratuz geroz, zafraldi bat gutiago ala gehiago... zer 

aldatuko zuen. 

2 hartaraz gero(z), hartaratuz gero; harrezkero. Niri iruditzen zitzaidan hartaraz gero egoki zatekeela landarearen 

konposizioan fosforoa zein eratan sartzen zen finkatzea. Zer egin ez nekiela nengoen baina, hartaraz gero, ezin itzuliko nintzen esku-

hutsik etxera. zer beldur eragin izan didan luzaroan, hartaraz gero heriotzarekin lotu izan dudan hitz horrek! Hartaraz geroz, ez ginuen 

axolarik guk ere berak baino gehiago gure erakaslearen sotana zimurtua edo gorrastatua ote zen ala ez. 

hartaraz ik hartaratu 2. 

hartu, har, hartzen 1 du ad norbaitek bere eskuan (zerbait) jarri, erabiltzeko, edukitzeko edo hartaz 

jabetzeko. ant utzi. Potzolok azpiletik galleta bat hartu eta bere kafesnean busti zuen. Koñak kopa mahai gainetik hartu eta dzanga 

hustu nuen. Aitaren eskua hartu, eta hura musukatzekotan. Zaldunak ezpata hartu zuen berriro eta zutik jartzeko erabili zuen. Ez du 

telefonoa hartzen! Gurdira igo [...] eta zaldiaren bridak hartu zituen. Hermes, urrezko sandaliak jantzirik eta eskuan makilatxoa harturik, 

hegan abiatu zen agindua betetzera. Harryk egunkari-zatia hartu, lisatu eta irakurri egin zuen. Esaldia eten eta esku bat hartu nion, 

niregana luzatua zuelako protestaka, isil nendila eskatuz. Luisak, Ferminen besoa hartu eta bere sorbalda gainera eraman du. 

2 norbaitek bereganatu edo eskuratu. (zerbait) Bartzelonako telefono-gida harturik, Unibertsitate atzeko liburu-txosnen 

ordutegiaz galdezka hasi nintzen. Bai, txaketa hartu eta irten egingo zara. Aulki bat hartu eta ohe ondoan jarri zen. Hartu zorro hau bete 

urre, eta etortzen diren mirabe, kantari eta ileapaintzaileei eskukada bana eskaini. Ondoren, gatzatua, esnea eta atonduriko zekorra hartu 

eta bisitarien aurrean ipini zituen. Goizeko zazpietan, eskopeta eta kartutxo, mendiko botak eta zakurra hartu, ogitarteko eta zahatoaren 

poltsa [...]. Lauki gorri-beltzezko artilezko tapaki bat hartu zuen bazter batetik. Moisesek odolaren erdia hartu eta ontzietan ipini zuen, eta 

beste erdia aldare gainera isuri zuen. Inprenta zahar baten jabe zen -aitarengandik hartua seguru asko bera-, Sinagoga atzeko karrikan. 

Bere dirua hartu ahal izango zuen gela blindatutik. Pistola utzi eta soldadu kaskoa hartu nuen. Zer ez ote zukeen emango orain 

Hogwartsetik mezu bat hartzeagatik? Egunsentian, autoa hartu eta basoko sakonune batera amildu nuen. Nortasun agiria hartua 

zidaten, ez nuen dirurik, ez nuen nehor ezagutzen Manilan. Adibide erraz eta garbi bat (Nelson Goodmanen liburutik hartua) perspektiba 

iraulia deitzen denarena da. Aire freskoa hartu behar duzula agindu du sendagileak... Hara bada, hartu ahoan zakila eta xurgatu apur bat. 

Hartu, hartu nire ipurdia, dena zuentzat! 

3 (gauza abstraktuak) Himmlerrek SSen agintea hartu zuenean, zaldun ordena berri bat sortzeko ametsa izan zuen. Xingola denda 

txiki bat zuen, baina, irabazi murritza ematen zuenez gero, beste lan batzuk hartu behar izan zituen. Hainbeste lan hartu eta... ezertarako 

ere ez. Gero, ordena txikiak hartu eta fraide sartu zen, José Tudela izenaz. Nire hirian, aitaren kargua hartu nuen katedralean. Ibiltzeko 

ohitura hartu nuen. Zalgurdiak abiada hartu zuen gaztelura zihoan aldapatxo luzean. Garai hartan feminismoak berebiziko indarra hartu 

zuen. Hegazkinak goia hartu zuenean Stoneham gaineko laino arrosak ikusi nituen. Eta horregatik hartu zuela irtenbide hura. Hark ere 

erabaki sendoa hartua zuen. Erabakia hartzea ez zen erraza izan. Aitortu behar dut ikasle zintzo eta atseginen itxura hartu dizuedala. 

Mahaira eseri ginenean, amak prestaturiko afari gozoari dasta mingotsa hartu nion. Ez al dugu epelkeria honen aurkako mendekua hartu 

behar, misterio sakonenaren estalkipean? Beldurra hartu nion gauari. Gorroto beltza hartu zion ezkon-nebari. Arindu ederra hartu zuen 

Quenuk. Hiru haiei so, alaitu ederra hartzen zuten begiek. A zer lasaitua hartu nuen, utzitakoan! Eta zer poza hartu zuen hura 

aurkitzean! -Ez zagok zer eginik, etsia hartu besterik. Eta horri are usain txarragoa hartu nion. Etxeko ardura bere gain hartu beharra 

zeukalako. Lanpostu finko bat hartu zuen Robby's saltokian. Laster etorri ziren azterketak, eta opor laburrak hartu nituen. Estatu 

Hartzekodunek zor publikoa ezabatzeko harturiko neurriak. Horrek sinesgarritasuna kentzen zien hartutako konpromisoei. Kredituetarako 

ateak ez ziren ordea luzaroan zabalik egon: bankuek harturiko arriskuez ohartzeko denbora baizik ez. 

4 (norbait) Berebiziko haize-erauntsi batek astindu zuen gero etxea, eta aitak besoetan hartu zuen Nora. Frankek besoetan hartuko 

zuen, besoen artean estutuko zuen. Haurra bularraren kontra hartu duenean. Viktorrek Luisa besotik hartu eta kanpora eraman zuen. 

Hagrid besapetik hartu eta, Harryren laguntzaz, etxolara sartu zuten berriro. Orduan, Jainkoaren espirituak hartu zuen, eta bertso hauek 

kantatu zituen: [...]. Muzin egiten zion bestek bera besoetan hartzeari. · Città di Castellon ere beste emakume bat zegoen deabruak 

hartua. · Elbarritua zegoen, poliomielitisak hartua. Beldur latz ikaragarri batek hartua nago, hatsa tapatzen didan beldur batek. Osasuna 

nahasten zidaten bortxazko ezinegonek hartua nintzela. Emakume hark beldurrak hartua zirudien, zurtua. 

5 (era adieraziz) Del Vallek gogo onez hartu zuen proposamena. Donatienek oso gaizki hartu zuen lekualdatze hau. Pobretasuna ez 

da sekula harrokeriaz hartu behar. Ezin hobeki hartu zuen anaia zaharraren gonbita. Poliki hartu nituen gogoan, hala ere. Ezin nuen 

Lantzaren kontu hura serio hartu. Baina hiriaren ateetan, eunukoak antzeman egin zion, eta zakar hartu zuen. Gainera, ohore artean eta 

buru makurka hartu zuten. Hori bai, pazientzia handiz hartu behar zenituen aurretik egin beharreko lan guztiak. · Obra ezin daiteke 

gehiago irakurri subjektu neurotiko bati, autoreari, loturik, inkontzientearenak -inkontziente hori oro har hartuta- diren arau batzuen 

arabera antolatutako produkzio bat bezala baizik. Gombrichek, adibidez, oso gogoan dauzka perspektibaren teoriazko anbiguitateak 

(ikuspuntu geometrikotik hartuta). Hizkuntza hitz horri normalean eman ohi zaion zentzuan hartuta, eta ez barne mintzaira hipotetiko bat 

balitz bezala 

6 zerbaiti lotu (erabiltzeko) Handik irten eta gaztelurako bidea hartu zuten. Seigarren Etorbidea hartzean polizia batek gelditzeko 

agindu zien. Mendi aldera hartu beharrean kale aldera hartu izan banu. Metroa hartzea erabaki nuen. Gogoan zuen behin itsasontzia 

hartu zuela Messinan Napolesera joateko. Lau aulkiko kalesa zen; hiru aulki hartuak zeuden ordurako. Etxe bat hartu zuen Breedestraaten. 

Portuan bertan hartu zuen ostatu. Gela bat hartu dut hirian, erdialdean. Inoiz hartu dudan bainurik onena hartu nuen hango 

urmaelean. Redinek hartu zuen hitza: [...]. 

7 (norbaitek) bere gorputzean barneratu. Azkena izan nintzen gosaria hartzen. Ogi txigortu-puska bat hartu eta telebistan 

albisteak ematen ari zen esatariari begiratu zion. Likore greziar bat hartu genuen ordaindu ondoren. Postrerik hartu gabe lehenbailehen 

mahaitik alde egitea erabaki zuen. Mutil honek ere pastillak hartu beharko lituzke! -Haxixa hartu al duzu? Garai batean drogak hartu 

nituelako. Umeek senaz bi lan dituzte: titia hartu eta lo egin. Zer hartu behar duzu, Antoine jauna? Ez duzue beste kafe bat hartuko? Bai, 

hartuko nuke, ba, beste brandy-tanta bat, Vernon... 

8 zerbaiten edo norbaiten jabe edo edukitzaile bihurtu, bereziki bortxaz. Orain Txekoslovakia hartu du. Gurutzatuek 

1204an Konstantinopla hartu ondoren. Artemisak, orduan, Rodas hartu zuen eta buruzagi nagusienak hil egin zituen. Hiribildua hartu 

zutenean eta gizonezko guztiak hil ondoren, bertako matronak esklabotzan eraman zituzten. Bastilla hartu eta suntsitu zutenean desagertu 

baitziren. Taldeko bakoitzak bina faxista hartu behar zuen. Lehorrez, ostera, ezin joan, inbaditzaileek Angarako bi ur bazterrak hartuak 

baitzituzten. Lainoak hartua zuen aretoa: ez egiazko lainoak, aspaldi deseginak, besteak baizik. Bi mahai baizik ez zeuden harturik. 

9 zerbaiten pairatzaile gertatu. Baina kolpeak Lubisek hartu zituen, ez bere amak. -Kristoren jipoia hartuko duzu, entzun? Beste 

abereek kaskarrekoa hartu zuten aurreko gurdien ipurtaldearen kontra. Orduan amorru sor batek hartu zuen Florent. Gurasoak haserre 

gaiztok hartu zituen, eta osaba ohera sartu zen. Dardara batek hartu nau, burutik hanketara: bera... bera da zain nuena. Martxoaren 

17an sukarrak harturik esnatu zen doktorea. Halako ezinegon bitxi batek hartu ninduen. Estura larri batek hartu zion barrena. Senarrak 

esan ezin ahalako bihotzondokoa hartu zuen eta berealdiko jipoia eman zion emazteari. Eta haserreak hartu ninduen begira nengokiola. 

10 harrera egin, errezibitu. Bulegoko idazkariak hartzen du. Ministroa errukitu egin zitzaion eta bere jauregian hartu zuen. 

Erietxean hartu bezain laster, gaixo gazteagoak zeuden esparru batera mugitu zuten. Erakusketaren zuzendariak eta bertako enplegatuek 

destaina ergelez hartu ninduten. Atea zabaldu, eta besarkada batez hartu ninduen. Emazteak laztanez hartu zuen eta barka ziezaiola 

eskatuz. -Pepe Mitxelenak hartuko hau -erran zidan-. Esaiezu, arren, arreba zaitudala eta, hartara, zuri eder egitearren ondo hartuko 

naute ni ere eta bizirik utziko, zuri esker. Zaragozak etxean hartzen zuen Athletic taldea eta ikusmin handia zegoen kafetegian. 

11 (-tzat atzizkiaz) Erdi erotzat hartu zuen nire lagunak artzaina. Bizirik irtetea bera ere medikuntzaren miraritzat hartu zen. Ezin 

hura gertakari barregarritzat hartu; nik ez, baina Herbertek bai, nonbait. Traidoretzat hartu zuten. Miraz ikusten ari zirena miraritzat ala 

deabrukeriatzat hartu behar ote zuten erabaki gabe. "Mukizu honek nekez galtzen den belar txarra ematen dik" pentsatu, eta Cadine 

alabatzat hartu zuen. Lana helburu naturaltzat hartuko da eta jainko berri bihurtuko. Herbertek Palenquen ikusi eta hiltzailetzat hartuak 

zituen beste harako biak bezalakoxeak. Beharrezkoa zen hori patologikotzat hartzea, baina ez zen nahikoa. 

12 (era burutua izenondo gisa) Jaioak hiltzea zor duela eta hilak bakea, hartuak emana duela berekin eta emanak kendua. 

Emanak hartua du zor, eta bizia eman uste duena hartzekodun egiten da. Bazegoen, hala ere, gauzatxo bat nik noizbehinka aldatu nahi 

eta ezin izaten nuena: Imanol beti zen malgua (hartua) eta ni bugrea (hartzailea). Ez zegoen esaterik hartuek hartzaileek baino gutxiago 

gozatzen zutenik, ezta alderantziz ere.

13 ahotan hartu Hizkuntza guztietan Deabruari hainbat eta hainbat deikera ematen zaizkio, alusiozkoak eta eufemistikoak, hala 

posible baita hura adieraztea izena ahotan hartu gabe. Errege merovingio zaharrek jainkoa ahotan hartuz zuritzen zuten beren indar 

ahalguztiduna. Eta ama dut ahotan hartzen eta ez aita, zeren ume-kontu hauek amen gauzak izan ohi baitira haste-hastetik aitenak baino 

askozaz gehiago. Asko hitz egin eta idatzi da Sarrionandiaren lanaz, eta halako errespetua ere ematen du idazle sonatu baten eleberria 

ahotan hartzeak. Legegintza Gorputza ahotan hartu eta izugarriak esan zituzten haren kontra. 

14 aintzat hartu Eri-gelan dagoen jendeak nahitaez entzuten du -beharko entzun-, baina, nik uste, entzungor egiten du, edo aintzat 

hartu ez. Gizonak gorra bailitzan jarraitu zuen, Martinen esana aintzat hartu gabe. Litekeena da horregatik izatea -ekin nion bere eskaera 

aintzat hartu gabe-. Aintzat hartu zuten hiri sarreran bildutakoek Hamorrek eta honen seme Sikenek esan zutena. Hala, groenlandiarraren 

aipamenak aintzat hartu eta Ezra Pound eta Katuloren poemak eskuratu nituen. Ez nuen aintzat hartu aholku hori. Ez zekien datua edo 

ez zitzaion datua aintzat hartzea komeni. Errorik gabeko arkitektura, tokiko ezaugarriak aintzat hartzen ez zituena. Filosofia Modernoa 

deituriko garaiaren periodoak aztertuz hasten da sarrera, bi eredu aintzat hartuz: kartesiarra eta kantiarra. Sendagileen esanak ez aintzat 

hartzea erabaki zuen. 

15 arta hartu Aitaz ere arta hartu zuen. -Aita Mathieu ongi arta ezazu eta zutaz ere arta har ezazu! Arta hartu dut bestalde, ahal 

nuen aldi guztiez, ene demonstrazioak eragotz zitzaketen aurreiritziak baztertzeko. Badakigü eskola pübliko elebidünez arta hartzen düan 

etxekoen batarzüna dela "Ikas-Bi" alkartea. Eskerrak ere arropa horietaz guzietaz arta hartzen eta egun horietako moldatzen dituzten 

emazteeri. Etxe batean eritasuna sartuz geroz, auzoak hor ziren prest, zuk galdegin gabe ere, eskukaldi bat egin beharrez, edo medikuketa 

edo kabaletaz arta hartzeko. 

16 arnasa hartu Begira, arnasa hartzen ari da... Arnasa hartzen ahalegindu nintzen. Azkenetan zegoela ematen bazuen ere, 

arnasa hartzen zuen oraindik. Hirugarren solairuan, arnasa hartu zuen, barandan bermatu behar izan zuen une batez. Arnasa hartu 

ezinik, hatsanka hurbildu zen leihora. Errazago hartu nuen arnasa. Sudurreko ezkerreko zuloa estali du, arnasa hartuz, gogorki; 

eskumakoa garbitu kanpotik. Olatx, mundura jaio zen egun berean arnasarik hartu ezinez ito zen umeari. Birikak bildu zitzaizkion arnasa 

hartu beharraren itomenez, eta hitzik esan ezinik gelditu zen une batez. Arnasa hartu eta hasperen egiten dut. Arnasa hartzean sudurmintzetan 

tik txiki ikustezin bat jartzen zaie. Baina orduan Billek arnasa hartzera gelditu behar izan zuen. Arnasa hartuta, hitz egiten 

jarraitu zuen-: Ederki. Gizona gelditu egiten da, irmotu eta arnasa hartzen du sakon. Bai usain ederra -esan zuen sakon arnasa hartuz-. 

Eta gora igotzeko, aldiz, arnasa hartu eta bota, hartu eta bota egin behar duzu etengabe, sigi-saga joateko gorantz. Bere altzoan soilik 

existitzen den denboran eta espazioan du arnasa hartzen literatur ospakizunak. · Gero, arnasa sakon hartu, eta den-dena kontatu nion. 

Gero, arnasa sendo hartu, eta sudur-ahoak itxi zituen, kiratsa barnera ez zekion. 

17 atseden hartu Atseden hartzera geratu zen une batez. Nire gelara eramango zaitut, atseden har dezazun. Ordu laurdentsuz loez-lo 

atseden hartu eta gero. Iruditu zitzaidan "eseri" esaten zutela [...] atseden har nezan eskatuz bezala. Ahots kantariak atseden 

hartu zuen, ez amaitua zuelako, baizik eta lehen baino are indar handiagoz segitzeko asmoz. Eta lekua oso atsegina zen atseden 

hartzeko. Atseden hartzen ari den koloso baten bakea da. Herriak, bada, atseden hartu zuen zazpigarren egunean. Atseden hartua 

nintzen, eta prest nengoen amodio kontu berrietan sartzeko. Orain hartu atseden, atseden hartu behar duzu. Bakean hartuko dut lo eta 

atseden betiko bizitzan. · Horrela bakean utziko haute eta atseden apur bat hartu ahal izango duk. 

18 atxilo hartu Handik gutxira atxilo hartu zutela nire laguntxoek. Guztira 263 immigrante hartu zituen atxilo Poliziak. Errudunak 

atxilo hartzea nahi dute Srebrenicako sarraskiko hilen senideek. Zaindariek atxilo hartu zuten kriminala. Eskoziako lau diputatu atxilo 

hartu zituzten: SSP Eskoziako Alderdi Sozialistako eta Berdeetako bina diputatu. Gerra hasi zenean bi apaiz faxista atxilo hartu zituen 

hura bera nauk ni. Atxilo hartu dute arrantzontzi bat, Frantziara ihesi zihoala. 

19 aurrea hartu "Segituan joango gaituk, Lubis", esan zion Josebak niri aurrea hartuz. Erantzutera zihoan, baina don Jaimek aurrea 

hartu zion: [...]. Menelaori aurrea hartu zion Helenak, eta honela erantzun zuen: [...]. Eta bertsolaritzari berriro aurrea hartuz, prentsak 

jaso zuen bitxikeria horren kronika 1920ko urte urrun hartan. Epe laburreko interes-tasen beheraldiari esker, finantza-sistemari 

likidotasuna eman eta aurrea har ziezaiokeen arrisku horri. Badirudi ukimenak aurrea hartzen diola ikusmenari, ukimenezko espazioak 

aurrea hartzen diola ikusmenezko espazioari. Jaio aurretiko diagnostikoa eta Huntington-en korearen gisako eritasun agertze 

berankorrekoen sintomei aurrea hartzea. Arin ibili ezean, ez oinez baizik eta buruz, alkateak aurrea hartuko dizu. Zakurrek aurrea 

hartu ziguten, zaunka bizian, zerbaiten usaina hartuta. Ez zen Barbeito izan, aurrea hartua zioten behingoagatik. 

20 azpian hartu Belarretan ari zelarik gune patartsu batean, trakturra uzkaili zaio Fagaldeko Pantxix Harispuru gazteari, azpian 

hartuz laborari dohakabea. -Ezin zara hemen geratu, gurdiren batek azpian hartuko zaitu -esan zion-. Arioek azpian hartu eta gizarteko 

lanik itsusienak egitera behartu zituzten. Musulmanek India azpian hartu zutenean, tenplua desegin eta toki horretan mezkita eraiki omen 

zuten. Ivan Ogareffek ezin izan zuen goiko hiria azpian hartu. Indar egin zuen bi eskuekin, eta behera etorri zen etxea, han ziren 

buruzagiak eta jende guztia azpian hartuz. Azkenean bull terrierrak azpian hartu du kontrarioa, masailetik helduta. Gau batean, 

emakume honen semea hil egin zen, berak, ohean zirela, azpian hartuta. Gurpilak harrapatuta, hantxe zegoen ahoz gora, ur lasterrak 

azpian hartzeko zorian. Naturguneen babes eremuak azpian hartuko zituelako urak, urtegia betez gero. Ez duk jendea azpian hartu 

behar -esan zuen, gurdi gainetik jauzi egiten zuela. Sandro mendian ikusteak munduarekin adiskidetzen zintuen, eta burutik kentzen zizun 

Europa azpian harturik zeukan amesgaizto larria. 

21 begitan hartu Amak ez omen zuen maite; begitan hartua omen zuen, gaizki hartzen omen zuen. Hark ere begitan hartuak 

baitzituen komunistak. Erresuminduta eta amorruz beteta zebilen orain, begitan hartuak zituen bai talde hura eta bai mundu osoa. Eta 

halaxe geratu ziren bi emakume haiek, begitan harturik elkar, hirikoek ziotenez. Bainan Marie Louise alargundu zen eta Juancito bere 

semetxoa beti segitzen zitzaiolakotz etxekandreak begitan hartu zuen haurtxoa, Juancitoren zorigaitzerako. Beharbada horrexegatik 

hartu gaitu begitan "euskararen taxidermiara" jo izan dugun hizkuntzalariok. Begitan hartua dute, bereziki, anatomia-irakaslea, beren 

ustez gaizki portatu baita berekin. -Aitonak amona abandonatu izan balu, amonak begitan hartua izango zuen aitona. Zakurrak begitan 

hartuta zeukan. -Katu horrek begitan hartu du Scabbers! -esan zion Ronek. Begitan hartuta dituela zapiak eta lepoko guztiak. 

22 elkar hartu Alabaina, pentsatu bezala, bi lagunek elkar hartu, eta Budur printzesarengana abiatu ziren. Parisko erbesteratuekin 

elkar hartutako antifaxista talde bat atzeman dute Turinen. Bi nesken senideek auzitegian salatu zuten, deabruarekin elkar hartuta 

zegoela esanez. Luis Estherrekin elkar hartuta ei dabil. Nitaz gozatu nahian, konkorduna eta zu elkar harturik zeundetelakoan nengoen. 

Ana agertu arte, gaizkiaren indar ezkutu nahiz ageriko guztiek elkar harturik ziruditen, nire kontra. Bistakoa zen denak elkar hartuta 

zeudela. Elkar hartuta omen zebiltzan parrokia batean bi apaiz. Orain dena da akordioa, adostasuna, elkar hartu beharra, bat egin 

beharra, ongi etorri beharra. Guztiok elkar hartzeak ematen digun indarra azpimarratuko nuke. Kolorearen teoria klasikoaren eta 

errealitatearen arteko elkar hartu ezina harrigarri zitzaion Goetheri. Hizkuntza bakarraren podorioz, giza ale guztiek elkar hartu eta 

ulertuko dute erraz eta gozo. Bihotz bi elkar harturik, horixe zirudien haren zurezko gorputzak. 

23 errentan hartu Apartamentu bat errentan hartu eta bizimodu normala izan genuen. Denboraldirako errentan hartua genuen 

txalet txikian. Etxearen goiko aldea errentan hartu zioten Fulham jaunari. Bob eta biok Amaralinara joan ginen hark errentan hartutako 

uda-etxe batera, gorputzari atsegin ematera. Gavardek bi konpartimentu hartuak zituen errentan, eta, erdiko trenkada kenduz, oilategi 

bakar bat egina zuen biekin. Haiek ere errentan hartutako auto batean. Autoa, berriz, errentan hartutakoa zen. 

24 esku hartu [2418 agerraldi, 84 liburu eta 725 artikulutan] parte hartu Txitxikovek ere esku hartu zuen eztabaidan. 

Erakunde publikoak Danborradaren antolaketan esku hartzen hasi ziren. Eragiketetan esku hartzeko. Hor dakar Stamford-eko zubiko 

guduan esku hartu nuela. Nik ez nuen esku hartu inolako ekintza bortitzetan. Warwick-eko kondeak esku hartu ez balu, zintzur egingo 

zioten bertan. Neskak hiria bistatik galdu nahi zuen lehenbailehen, handik atera ezinik egongo baitzen preso, zorioneko zaintzaile hark 

esku hartu izan ez balu ustekabean. Inkisizioak esku hartu aurretik hil baitzen arrasatearra. Hotsaren sortzean esku hartzen duten 

faktoreak. 1894az geroztik, Korean esku hartu eta Txina militarki garaitu zuelarik, Japoniak bere asmo espansionistak berretsi zituen. 

25 gaina hartu Baina emeki emeki, Iruñera hurbil arau, eguzkia gaina hartzera doa. Udapartea dugu, eguzkiak bere gaina hartu 

du. Biolinak bigarren mailan geratzen ziren, biolontxeloak gaina hartzen baitzien, tontorrak mendiari eta dorreak elizari gaina hartzen 

dioten bezala. Gaizkile batek beti aurkitzen du berari gaina hartuko dion beste gaizkilea. Hainbat segundoz ahoa lotu zuen baina, luze 

gabe, mintzatu beharrak gaina hartu zion kolerari. Odolak surik gabe irakiten baitu, sumindurak gaina hartu zidan. Oraingo honetan 

haserreak gaina hartu zion begiruneari. Errabiak gaina hartzen ziola hauteman zuen, zintzurrean listua irensteko trabatzen zuen korapilo 

bat egiteraino. Zainei gaina hartu nahian, burua biratu nuen ohe ondoko mahaitxoaren aldera. Anaiaren konplimendu bortxatuak gaina 

hartu zien urdaileko leizetik heldu zitzaizkidan intziriei. Egoerari gaina hartzeko. Eta bat-batean ideia bat hasi zen beste guztiei gaina 

hartzen. Gaitzak gaina hartu zion eta Indian bertan hil zen. Alkoholak doi gaina hartu aurretik ematen duen argitasun puntu horretan 

mintzatu da orain artean laguna. Goitik behera ezartzen zaigunari gaina hartzeko modu bat badela.

26 gogoan hartu gogoratu; kontuan hartu. Bai, ene seme, har itzazu gogoan nire irakaspenak eta ez itzazu inoiz ahaztu. Har 

dezagun gogoan, bada, izenburuan dakarren baieztapena: [...]. Gogoan hartu behar da, garai hartan bazirela kataroena bezalako 

heresiak. Karrika bilatu eta harainoko bidea hartu nuen gogoan. -Gogoan hartuko dut -agindu nion. Aumeric Picaud jaunagandik ere, 

irainak bakarrik hartu ditugu gogoan, baina, badira gauza gehiago haintzat hartzekoak. Beste predikarien sermoiak hitzez hitz hartzen 

ditut gogoan; Frantziskok jaulkitzen dituenek, ordea, ihes egiten didate. Oso gogoan hartu behar da, beraz, pertzepzioaren elementuak 

[...] ez direla inoiz bakanka gertatzen. Eta aitaren aholkuak gogoan hartu izan balitu, irten ere ez zen egingo. Narrazio mitikoak hartzen 

ditut gogoan, nire gizarteko jendearen bizitza esplikatzen baitute. Gogoan hartzen hasten gara orduan zer pentsatuko zuten gurekin 

bertan egon izan balira. Dendetako seinaleak ere gogoan hartu zituen, nahiz eta berarentzat letra ziriliko ulertezinak izan. 

27 hats hartu Emakumeak hats hartu zuen. Hala ere -hats hartu nuen-, atso batez ari garela, ez dakit inora garamatzan. Tarrapatan 

mintzo zitzaigun, hats hartzeko etenik gabe. Eta, hats hartzeko betarik emaiten ez zigula, are xeheroago kontatu zigun bertze mirakulu 

hura. Hats hartu nuen, arindurik. Edo ez al diok aitonari hats hartzen utzi behar? Ehun bat kilometroz bide xidorrean autoaren jauziak 

jasan ondoan errege-bide gudroinatuan sartu zirelarik, hats hartu zuten. 

28 hautsak hartu Harrizko irudi bat ikusi zuen, hautsak hartuta, koru azpiko zoko hondakinez bete batean. Apalak bete-bete eginda 

zeuden hautsak hartutako lumez, kandela-muturrez, jokorako hainbat karta-sorta higatuz, zilar eta kristalezko bola ugariz, eta era 

askotako te-kikarez. Hautsak hartutako tradizio batez ari al naizen! 

29 hitza hartu Aaronek hitza hartu eta Jaunak Moisesi esandako guztia kontatu zien. Oraindik izerdia etortzen zaio eskuetara 

banketxeko bileretan hitza hartu behar duenean. Usaian bezala giro gaitza izan da, ainitz jendek hitza hartu baitute. Hor ziren ere 

politikoak, bainan ez dute hitza hartu. Bazkalondoan, hitza hartu zuen zuzendariak, eta, aski hunkituta, esker ona adierazi zion Germani. 

Hitza hartu eta esan omen nuen, bizitza honetan inportanteena, helburu bat eduki eta horren alde borrokatzea dela. Afaltzen hasi 

ginelarik Kaliningrad eskualdeko gobernadoreak hitza hartu zuen guri ongietorria emateko. Redinek hartu zuen hitza: [...]. Ehundik gora 

idazle zarete -dio Saramagok hitza hartzean-, trenez abiatzekotan. Aste honetako HERRIA-n hitza hartzen dute Ipar Euskal Herriko 

laborarien eta laborari ohien artean beren programak zabaldu dituzten hiru zerrendek: Coordination Rurale, FDSEA/CDJA eta ELB. 

30 jai hartu Gaur jai hartzea erabaki dut. Haien neskameak jai hartzen du igandeetan.Santosek lantokian jai hartu zuen 

arratsaldean. Zer esango ote zion nagusiak eguna jai hartuz gero? Jatetxeko lanetik jai hartzen zuen egunetan. Jai hartzen zuenean, 

goizean goiz etortzen zen Albert Ruche jaunaren bila, eta landara joaten ziren, egun-pasa. 

31 kargu hartu (norbaiti) erantzuki egin, errieta egin. Zail da asmatzen zerbitzariak zer darabilen buruan nagusiak kargu 

hartzen dionean. Kargu hartu dit gainera, suhiltzaileei sartzen uzteagatik. Arrebak adarra joko dio, eta kargu hartu ere bai: mimatua 

dagoela, ez dela batere ibiltzen, ez ateratzeko horrenbeste lantu. Kargu hartuko zidan, esanez ez nintzela kontuz ibili, baina nik ez nuen 

kontuz ibiltzeko adina irabazten. "Kargu hartu behar nizuke", esan zidan Cesarrek itzuli nintzenean. Aitak, aldiz, kargu hartzen zion 

amari, gehiegi jaten zuelakoan: [...]. Kargu hartzen dit, tanta bat hartu dudala ikusten duen guztietan. Arrazoirik gabe kargu hartzen 

didazu beti. -Hitz hori ez duzu aipatu ere egin behar -kargu hartu zidan-. Aukera banuen, baina ez nion kargu hartu. Egun argiz, bederen, 

ez genukeen bide luzerik eginen, eskandalu publikoaren salaketapean inork kargu hartu gabe. -Jaunak kargu hartu eta epai zaitzatela! 

Idazlana bere eskuetara iritsi eta han esandakoengatik kargu hartu nahi zidala edo. Abdellahri kargu hartu zioten haiek ez ziren, ba, oso 

aurpegi-gozoak. Entzuna nago ni euskaltzale fin askoei neuregatik edo nere herritarrengatik "euskaldunegiak" garela esaten (hizkuntzaz, 

jakina), eta baita, arrazoi berberagatik, ez garela "mundu honetan bizi" kargu hartuz bezala deklaratzen ere. Gisa berean egokitzeagatik 

kargu hartua zidan niri, pare bat minutu lehenago. 

32 kontuan hartu (orobat kontutan hartu g.er.) Oso burutazio bitxia da, eta kontuan hartuko dut. Baina kontuan 

hartuko dugu zure aitorpena, agintzen dizut. Kontuan hartzeko esan zion Nini gaztea zela, denbora asko zuela aurretik pentsakeraz 

aldatzeko. Gábor ez da kontuan hartu behar, bestelakoa da. Ez zuen kontuan hartu 36ko gerra hasi zenean, Lizardiren alargunak Oria 

ibaira bota omen zituela liburu gehienak. Horiek guztiak galdera garrantzitsuak dira, ikerketa egiterakoan kontuan hartu ez direnak. 

Badut uste Karlos Santamariaren eta berak miresten zituen pentsalarien hausnarketak eta aholkuak kontuan hartzekoak ditugula 

baitezpada. Haiek ordea ez ziren kontuan hartzeko gauzak. Truke guztiak kontuan harturik, munduko BPGaren eta mundu mailako 

ekoizpenaren arteko erlazioa %26 zen 1998an, eta %8 berriz zen 1950ean. Interneten erabiltzaileak hartzen badira kontuan, erabiltzaile 

horietako % 23,1 goi mailako klasekoak dira. Bestela ere, kostuak kontuan harturik, nekez egin zitekeen ikerkuntza. Zeuden aukerak 

kontuan hartuta, onena hartu dudala uste diat. Iduri du globalizazioa diruan oinarritzen dela, eta diruan bakarrik, jendea deusetarako 

kontuan hartu gabe. Gaur egun ezin azter daitekeela irudi kategoria bat aldi berean gainerako guztiak ere kontuan hartu gabe. 

Ustekabe inozoa halere, probabilitatearen legeak kontuan hartuz gero. Kontuan hartzekoa da, burezur bat eta gainean Tau letra 

marraztuz sinatzen duela Frantziskok bedeinkapen hau. Literatura tradizioa oso kontuan hartu zuela Euskara Batuak. Udal eta herrialde 

barrutietako administrazioa da kontuan hartuko dudana. Kontuan hartu ez dugun beste aukera bat zero morfema ezabatzea litzateke. 

Kontuan hartu, have "ukan" ezin dela era bikoitz honetan aztertu, laguntzaile bezala agertzen denean. Kontuan hartu behar duzu 

Nafarroan oso bakanak zirela banantzeak eta legez kanpokoak dibortzioak. Kontuan hartu behar duzu Tibet britainiarren menpe dagoela. 

Horrelako hierarkiak oso kontuan hartu beharko genituzke euskararen azterketan. Kontuan hartu behar dira delitugileen adina, delituaren 

izaera, gaiztakeria maila. Teknika menderatzeko kontuan hartu beharrekoak ematen dira bigarren atalean. Modu berean demonstratzen 

dugu Tristuratik sortzen den Desirak ere ez duela osotasuna kontutan hartzen. Kontuan hartzekoa da, horretaz gainera, zenbat 

erabiltzen diren filmetan gainkoadratze-teknikak. 

33 lo hartu Alboko agureak lo hartu du. Atea itxi nuen, etzan nintzen, eta lo hartu nuen. Eta horrelaxe hartu zuten lo, korapilaturik. 

Konparazio hura zehazten ari nintzela hartu nuen lo. Berriz etzan eta lo hartzen ahalegindu nintzen. "Lo hartu behar al duzu orain?", 

esan zidan Virginiak. Ez dut lo hartu behar. Agian lo hartuko du. Joan hadi hire etxera lo hartu baino lehen, Ubanbe. Errekatxo bat 

igarotzen zen leihoaren azpian; iruditu zitzaidan gau osoan aritu zela etxea miazkatzen, lo hartu nuen arte. Oraindik lo hartu gabe, gizajo 

hori? Gau horretan errespetuaz hitz egin zidan, bizkarra bizkarraren aurka lo hartu ezinik zebilela. Lo hartu ezinik zegoela, ezkongaiekin 

etzaten ziren mirabeak irten ziren jauregitik. Eta gu lo hartu ezinda, Hispano-Suiza hark behiak txahala bezala umea egingo zuelakoan. - 

Dena dela, ezin izango dut lo hartu -esan nion-. Baina ezin nuen lo hartu. Azkenean lo hartu, eta amesgaiztoak izaten nituen. Ezin izan 

nuelako lo hartu begi haietan pentsatzen. Ezin du lorik hartu. Izan ere, muxarrak behin lo hartuz gero negu osoa pasatzen du lotan. 

Kexu dira eguzkiak lo hartu duelako. Bakean hartuko dut lo eta atseden betiko bizitzan. Bere hitzen gainean hartuko nuen lo gustura, 

sehaska zahar batean bezala. 

34 loak hartu ik loakartu. Jarlekuan erdi etzanda, loak hartu zuen. Gero, etzan eta loak hartu zain geratzen naiz, borreroaren 

zain egongo nintzatekeen bezala. Eta eseri egin zen, hain etenik non bertan loak hartu baitzuen. Telebistaren aurrean berehala hartzen 

bainau loak. -Eta loak hartzen ez banau? Eta betaurrekoak kendu ere egin gabe, atzeraka etzan burkoaren gainera eta loak hartu zuen. 

Jarrera horretan loak hartu du. Pisu atsegin hura gogoan, loak hartu ninduen. Jostetaren ondotik, elkar besarkatu, eta loak hartu zituen. 

Logura, lo-nahia, loak har zaitzala, har zaitzala besoetan. Baina jadanik ez zuen berriro loak hartzerik lortu. Goizegi zen jaikitzeko, 

beranduegi loak hartzeko. Irribarre, umea besoetan hartzen dugunean; irribarre, loak hartu ezin duelako lasaitu behar dugunean. Eta ni 

urduri, loak hartu ezinik. Egunez nekatu ez eta gauez loak hartu ezinik nabil aspaldian. Maindireen artean ezin loak hartu ibiliko da, ez 

dagoela eskubiderik, kontxo, ez dagoela itxaropenik. Eta jeneral garaile bat bailitzan, sarraskia egindako eremuan bertan hartu zuen loak. 

Loak hartuta dagoenaren irudia esna begiratzen dionarentzat lasaigarria izan arren. Loak hartuarena egiten dun baina hala ere ez duela 

zirkinik egiten eulia azalean ibiliagatik. Eskuak sabel parean gurutzatu, eta loak hartutakoarena egiten zuen. · Eta, etzanda nengoela, 

loak laster hartu ninduen. Sei eta erdietan erromes baten iratzargailuak, loak osoki hartua ninduela, ohean punparazi nau. Lo sakon 

batek hartu ninduen berehala, heriotzarena bezalako loak. Egun batzuk zeramatzan ez zuela loak ongi hartzen. Sonanbuluen loak 

hartua zuen, eguzki santu urrezko izpidunari begira luzaro egonak hipnotizaturik. 

35 mendean/menpean hartu Nahiz eta gehiago izan eta arma hobeak eduki, ezin zuten bailara hau mendean hartu, mendiotan 

bertakoak garaiezinak zirelako. Gure herria ez du inor garaituko ez mendean hartuko. Fulgencio Batistak mendean hartua zeukan Kuba 

hura ez zen Estatu Batuen sukurtsal bat baizik. Hurrengo urtean naziak sartu ziren, herria mendean hartu, eta herritarrak bota egin 

zituzten bertatik. Militarrek gauez hartu zuten mendean hiria. Ea nik mendean hartu eta lurraldetik botatzea lortzen dudan. Mendean 

hartu behar ote gaituzu? Charles bere mendean harturik zeukan emakume deabru horrek. Gaizkile-talde batek erraz hartuko zintuzke 

menpean, Wilmer. Belar txarrek aspaldi hartua zuten mendean leku hura. Zakur pisuagoak errazago har lezake mendean bere 

kontrarioa. · irud Belarrez eta haragiz nekez elikatuz bizi den gorputza, gaixotasunak, itxuragabetzeak, usteltzeak mendean har 

dezakeen abere makina. Stephen lekuaren sakratutasunak mendean hartu zuela iruditzen zitzaion Margareti. Lozorro sakonean murgildu 

zen Abran eta izu larri eta ilun batek mendean hartu zuen. Emaztearengandik banatu berria nintzen [...] garai hartan, eta etsipenak 

guztiz mendean hartua ninduen. Hark bazekien ezin ninduela soarekin mendean hartu. Gure aita, berriz, gizon langilea zen, 

betebeharrek mendean hartua zutena. Baina jendetzaren aztoramen zalapartatsuak mendean hartu zuen orduan. Ez dadila logurak

mendean hartu arte oheratu, eta esnatu bezain laster jaiki dadila. Baina askonahiak menpean hartu eta ametsetan hasi zen Parisen 

gelditu eta denda bertan zabaltzearekin. Gutxika-gutxika mendean hartu zuen egoera, berreskuratu zuen bere odol hotza. Behatzen 

duguna ez da natura bere baitan, baizik-eta gure galdetzeko eraren mendean hartutako natura. Ekialdean, Indianak 104-88 hartu zuen 

mendean Boston; New Jersey Netsek 107-83 New York, eta Detroitek, eroso, 108-82 Milwuakee. Ez baitzait iruditzen, oraingoz, mendean 

hartua duen emakume horrez nik nahi nukeen bezain gogobeterik denik. 

36 zerbaiti neurria hartu Antza, erraldoiari neurria hartu dio, eta hemendik aurrera borroka orekatua izango da. Beharbada, 

oraindik ez diot hiriari neurria hartu. Hasieran kosta egin zitzaion makinari neurria hartzea. Aitortu behar du horratik aldatu egin dela 

azken hilabeteetan: alkoholari neurria hartu dio, eta harremana bide berri batetik gidatu dute. Hamabost egunetan bost partida jokatu 

ditu Hormadik, eta xapelgoari neurria hartu ezinik dihardu. Osasunak partidari neurria hartzea lortu zuen lehen zatian, eta ongi aritu 

zen, nahiz eta markagailuan Valentziak aurrea hartu. Ezin diot indarrari neurria hartu. Argia urratzen hasia zuan, astiro-astiro, eguzkia 

bere harrapakinari, munduari, neurria hartzen ari balitzaio bezala. Ondo asko hartua zion neurria karguari, eta ezin hobeto betetzen 

zuen bere egitekoa. Kezka hori izateak berak adierazten du ez niola formula egokiari neurria hartzen. Honek esan nahi zuen arazoa ez 

zela zuzenki literarioa, baizik eta etikoa: nik egia isiltzera, ez zen izango zeru azpian ez irakurlerik ez kritikaririk nire plajioari neurria 

hartuko zionik. 

37 ontzat hartu Espainian gaindi, ainitzek ontzat hartzen omen dute gobernuaren joka-molde hori. Zenbait Herriko Etxek, aldiz, 

ontzat hartu dute gure proposamena. Agintearen aldeko eta oposizioko diputatuek ontzat hartutako akordioaren arabera. Edonola ere, 

ontzat hartu zuten epaia. Ontzat hartu zituzten hitz hauek Hamorrek eta honen seme Sikenek. Hona arrazoiak, ontzat hartuko baitituzu 

dudarik gabe. Bizkitartean, Paulok eta haren lagunek bidean kausitu zituzten beste hizkuntza guztien artetik badira zenbait fede berriaren 

janzteko ontzat hartu zituztenak, hala nola Siria, Persia, Armenia eta Egiptoko hizkuntza zaharrak. Ona txartzat eta txarra ontzat har ez 

dezagun. Eta sortzen zaizkigun eragozpenak saihestu nahi izanez gero, onartu ezinezkoak ontzat hartzera behartzen gaituen eraikuntza 

guztiz korapilatsu batera jotzen dugu, zinezko proposamentzat nekez har litekeena. 

38 parte hartu [19770 agerraldi, 214 liburu eta 5977 artikulutan] esku hartu. -Nik ere zure bizitzan parte hartu nahi 

dut, Fermin, behar zaitut. Monikak ere parte-hartzen du solasean. Eskerrik beroenak haiei, eta liburuan parte hartu duten guztiei. 

Hamabi artikulugilek hartu dute parte 'Jakin' aldizkariak urtero egiten duen zenbaki berezian. Kanpaldian parte hartzen ari zirenak. Uste 

baino jende gutxiagok parte hartu zuen, azkenean, ekintzan. Xabier Letek, Antton Valverdek, Jabier Muguruzak, Alaitz Telletxeak eta 

Mikel Errazkinek hartuko dute parte emanaldian. Irudi zuen gure etxekoa zela eta gure doluminean parte hartzen zuela. Bakearen 

aldeko Herrien Biltzarrean hartu zuen parte. Horra, baina: benetan parte hartu al zuen hilketan? Aldi berean, euskal mugimendua 

zeritzonean parte hartzen zuen, batez ere laborantza alorrean. Aeroposta-Argentina konpainiaren esploratzaile izendatu zuten, Argentinan 

hegazkinezko posta zerbitzuak eta handik Europarako garraioa antolatzen parte hartzeko. Aitak parte hartzeko beharra sentitu zuen 

semeari babesa emateko edo. Nolanahi ere, ez zaidak iruditzen Angelek fusilamenduetan parte hartuko zuenik. Ikusten dut eta aitortzen 

dut holako gerla deitoragarri batean nihaurek ere parte hartu dutala. Zuzenean parte hartu ala ez, hiltzaile artean ibili zen. Linea beretan 

izan ginen pilotu, sorkuntza beretan hartu genuen parte. Izarrak ederrak dira, baina ezin dute ezertan parte hartu: begira egotearekin 

konformatu behar dute beti. Hirietan, nazioarteko merkatariek ezin zuten xehekako salerosketan parte hartu, salerosketa mota hori oso 

zorrotz arautua baitzegoen, ekoizleen interesen alde. -Bai, jauna, Ostendeko setioan parte hartutakoa naiz. Euli-enbrioiaren bizitzaren 

lehen urratsetan parte hartzen duten eragiketak. Bi organismo horien garapenean parte hartzen duten prozesuak. Zatiki elementalek 

parte hartzen duten gertaerak alde batera utzita. - Kontatu dizu parte hartu behar duen borroka horrena? · Zer parte hartzen dute, 

ernalkuntzaren aurretik, amaren geneek enbrioiaren eraikuntzan? 

39 preso hartu Justizia gorenaren aginduz bi bihozgabe horiek preso hartu zenituenean. Krasnoiarskeko batailan izan nintzen, eta 

hantxe hartu ninduten preso! Elosegi, Joseba, ez zuten harrapatu, baina haren ordez anaia hartu zuten preso. Alemanek preso hartu 

zuten, bertze soldaduekin batean, Frantziak gerla galdu eta biharamunean berean. Telegrafoaren gelan daukate orain preso hartuta, 

Bergarako juezaren zain gaude denok. 1987ko ekainean zen preso hartua izan, ETAkoa zelakoan. Auvergne-ko makian preso hartua, 

Dachau-n zegoen. Men egiten zutenak armadan sartzen zituen, men egin nahi ez zutenak preso hartzen. Kanadako basatiek erre egiten 

dituzte preso hartutakoak. Preso hartu zituzten S.S.ek, ahalgerik gabe, kuraiarik gabe, bizirik utz zitzaten eskatzen diete. · irud 

Gudronean preso hartu legarrak laster doatzi ene gibelerat, abaila haundian... Itzalek preso hartutako lur baten soslaia. 

40 su hartu 1 Gau batean lastategiak su hartu eta etxe osoa eta baratzeko arbola guztiak erre ziren poxpoloak balira bezala. Errautsa 

su hartzen hasi zenean, kea zabaldu zen sukaldean. Kamioiak 20.000 litro D gasoil zeramatzan; beste ibilgailu bat jo, eta su hartu zuen. 

Metanol gai toxikoa zeraman tren batek su hartu du Baionako portuan. Gero fuselajeak su hartu zuen eta han nonbait erori zen, sororen 

batean. Aski zela zigarro-mutur gaizki itzali bat hango belarrak eta lastoak eta etxeak denak su hartzeko. Begira egon zen su hartu zuten 

arte. Veraren soinekoak su hartzen zuela imajinatu zuen. Hain erraz su hartzen duen gai horren gainean ari zen nabigatzen egiatan? Su 

hartu duen sasiko sugea bezala bihurritu zen fraidea. Su hartutakoak 'erretzen ari naiz! erretzen ari naiz!' esanez Kyobashi ibaira 

oldartzen ziren. 

41 su hartu 2 irud Gorrotoak su hartu zuen Harryren barruan, beldurrarentzako lekurik utzi gabe. Zeren, nork daki gaztetan hartu 

hinduen su hark hartuko ez ote hauen egunen batean berriro, eta mudaraziko ez ote duen hire pintura goiti-beheiti...? 

[11] abantaila hartu (25); abiada hartu (21); abiadura hartu (13); agintea hartu (23); ahotan hartu (26); aintzakotzat hartu (76); aintzat hartu (840); 

aise hartu (18); altzoan hartu (16); antza hartu (34); aparte hartu (18); ardura hartu (132); ardurak hartu (19); argazkia hartu (12); argia hartu (14); 

armak hartu (36); arnasa hartu (226); arnasarik hartu (52); arriskua hartu (25); arriskurik hartu (20); arta hartu (11); asmoa hartu (24); astia hartu 

(22); astirik hartu (11); atseden hartu (163); atsedena hartu (48); atsedenik hartu (47); atsegin hartu (21); atseginez hartu (15); atxilo hartu (32); 

aulkia hartu (17); aurre hartu (33); aurrea hartu (270); aurrean hartu (14); aurretik hartu (24); autoa hartu (53); autobusa hartu (44); azpian hartu (37) 

baikor hartu (11); bainua hartu (14); baloia hartu (17); barne hartu (15); basoa hartu (11); batera hartu (18); begira hartu (12); begirunez hartu (11); 

begitan hartu (32); beldurra hartu (14); beldurrak hartu (20); beregain hartu (16); berekin hartu (27); berriro hartu (37); berriz hartu (43); bertan hartu 

(27); besoetan hartu (84); besotik hartu (11); beta hartu (13); betarik hartu (11); bide hartu (24); bidea hartu (514); biderik hartu (12); bidez hartu 

(12); biolina hartu (13); bizia hartu (12); bizikleta hartu (22); bizkarrean hartu (27); boterea hartu (18); botikak hartu (11); botila hartu (21); buelta 

hartu (20); bulegoan hartu (11); burua hartu (18); buruan hartu (15); buruzagitza hartu (11); deklarazioa hartu (46); 

deliberoa hartu (14); denbora hartu (38); dirua hartu (33); dutxa hartu (17); egoitzan hartu (13); egunkaria hartu (16); elkar hartu (48); emaztetzat 

hartu (34); engaiamendua hartu (12); epoa hartu (11); erabakia hartu (469); erabakiak hartu (63); erabakirik hartu (103); erantzukizuna hartu (31); 

erdia hartu (11); eredutzat hartu (14); erotzat hartu (11); erraz hartu (12); errepidea hartu (12); erretiroa hartu (71); erretreta hartu (34); erritmoa 

hartu (18); eskopeta hartu (16); esku hartu (277); eskua hartu (101); eskuak hartu (18); eskuan hartu (97); eskuetan hartu (85); eskuetatik hartu (11); 

eskutan hartu (19); eskutik hartu (49); espirituak hartu (16); estu hartu (103); etsia hartu (21); etxean hartu (77); ezkerretara hartu (13); ezpata hartu 

(16); ezustean hartu (16) 

forma hartu (23); gaina hartu (139); gainean hartu (31); gaizki hartu (87); garrantzia hartu (15); gatibu hartu (22); gidaritza hartu (16); giltza hartu 

(13); giltzak hartu (17); gobernuak hartu (35); gogoan hartu (158); gogor hartu (11); gogorrak hartu (17); gogoz hartu (13); gurutzea hartu (12); 

gustua hartu (16); gustura hartu (41); gutuna hartu (14); handiak hartu (21); harriduraz hartu (15); hartu berri (40); hartu berria (23); hartu eman 

(51); hartu emana (36); hartu emanak (47); hartu emanetan (12); hartu emanik (13); hartu gogoan (16); hats hartu (14); hatsa hartu (17); haurra hartu 

(11); hegazkina hartu (55); hiria hartu (39); hitz hartu (14); hitza hartu (182); hizpide hartu (15) 

igogailua hartu (14); ikarak hartu (11); indarra hartu (64); indarrez hartu (20); iniziatiba hartu (15); itsasontzia hartu (12); itxura hartu (97); izena 

hartu (80); izuak hartu (14); jai hartu (13); jaka hartu (11); jarrera hartu (79); joera hartu (13); kafea hartu (48); kapela hartu (14); kargu hartu (78); 

kargua hartu (183); kolorea hartu (13); kolpea hartu (29); kondutan hartu (30); konfiantza hartu (30); konpromiso hartu (12); konpromisoa hartu (376); 

konpromisoak hartu (31); kontrola hartu (15); kontrolpean hartu (17); kontu hartu (12); kontuan hartu (1072); kontutan hartu (63); kontzientzia hartu 

(12); kutxa hartu (11) 

labana hartu (22); laginak hartu (12); lagun hartu (23); lagunek hartu (33); laguntzat hartu (23); lana hartu (31); lanak hartu (17); lanik hartu (34); 

lasai hartu (48); lasaitua hartu (34); laster hartu (16); latza hartu (13); lekua hartu (100); lekukoa hartu (38); lema hartu (15); lepoan hartu (22); 

liburua hartu (48); lo hartu (146); loak hartu (200); lorik hartu (22); luma hartu (21); lur hartu (39); makila hartu (26); maleta hartu (19); mende hartu 

(11); mendean hartu (258); mendeku hartu (29); mendekua hartu (37); menpean hartu (55); metroa hartu (27); min hartu (320); mina hartu (22); minik 

hartu (30) 

neurria hartu (66); neurriak hartu (296); neurririk hartu (77); normaltzat hartu (15); oharrak hartu (15); ohitura hartu (51); oin hartu (18); oinarritzat 

hartu (18); ondo hartu (85); onez hartu (130); ongi hartu (81); ontzat hartu (105); ontzia hartu (16); oporrak hartu (16); ordezkariek hartu (12); 

osotasunean hartu (13); ostatu hartu (41); papera hartu (14); paperak hartu (12); parte hartu (3007); partidan hartu (16); patxadaz hartu (13); 

pazientzia hartu (13); pena hartu (22); pilota hartu (11); pilula hartu (16); pilulak hartu (11); poltsa hartu (18); poza hartu (34); pozarren hartu (15); 

pozez hartu (53); pozik hartu (96); preso hartu (129); pultsua hartu (11) 

segida hartu (45); seinaletzat hartu (17); semea hartu (12); semetzat hartu (20); senartzat hartu (16); serio hartu (41); soinua hartu (11); su hartu 

(115); suak hartu (30); susmoa hartu (30); sustoa hartu (16); taldeak hartu (19); tankera hartu (20); taxia hartu (20); telefonoa hartu (102); tentuz 

hartu (13); tokia hartu (48); trena hartu (81); txaloka hartu (17); txanda hartu (14); ura hartu (18); usaina hartu (17); zuzendaritza hartu (11); 

zuzenean hartu (13) 

tarte bat hartu (19); emateko konpromisoa hartu (13); begi onez hartu (84); bere gain hartu (501); hilketan parte hartu (18); ministro kargua hartu 

(12); prozesuan parte hartu (32); eztabaidan parte hartu (18); arnasa sakon hartu (50); neurri guztiak hartu (14); proiektuan parte hartu (17); bileran 

parte hartu (34); bultzatzeko konpromisoa hartu (12); uzteko erabakia hartu (19); bozetan parte hartu (11); negoziazioetan parte hartu (12); zuzenean 

parte hartu (21); jokoetan parte hartu (12); erasoetan parte hartu (13); manifestazioan parte hartu (25); bozketan parte hartu (30); hauteskundeetan 

parte hartu (13); hartu beharreko neurriak (53); presidente kargua hartu (27); neurri zorrotzak hartu (12); lasaitu ederra hartu (34)

aintzat hartua (24); begitan hartua (15); deabruak hartua (30); kontuan hartua (14); mendean hartua (17); ongi hartua (15); parte hartua (19); preso 

hartua (14); bere gain hartua (14); aintzat hartuak (13); kontuan hartuak (11) 

aintzakotzat hartuko (11); aintzat hartuko (135); ardura hartuko (16); atseden hartuko (29); atsedena hartuko (16); atsedenik hartuko (11); aurrea 

hartuko (24); azpian hartuko (12); barne hartuko (17); bide hartuko (25); bidea hartuko (45); denbora hartuko (12); erabaki hartuko (14); erabakia 

hartuko (34); erabakirik hartuko (17); erretiroa hartuko (43); esku hartuko (69); estu hartuko (17); etxean hartuko (14); gaina hartuko (11); gaizki 

hartuko (17); gogoan hartuko (13); gustura hartuko (32); indarra hartuko (12); itxura hartuko (16); izena hartuko (19); jarrera hartuko (35); kargu 

hartuko (17); kondutan hartuko (11); kontuan hartuko (172); lekua hartuko (16); lekukoa hartuko (25); loak hartuko (11); mendean hartuko (14); 

mendeku hartuko (15); nekez hartuko (12); neurriak hartuko (119); ondo hartuko (17); onez hartuko (13); ongi hartuko (12); ontzat hartuko (15); parte 

hartuko (1087); pilotarik hartuko (13); pozik hartuko (18); preso hartuko (11); segida hartuko (12); taldea hartuko (18); taldeak hartuko (11);); tokia 

hartuko (21) 

aintzat harturik (29); ardatz harturik (12); elkar harturik (52); erabakia harturik (17); eskuan harturik (22); eskuetan harturik (12); etsiak harturik 

(11); gaina harturik (13); gogoan harturik (22); kontuan harturik (192); kontutan harturik (13); lagun harturik (11); oinarri harturik (23); parte harturik 

(15); suak harturik (12); harturiko erabakia (12) 

aintzakotzat hartzea (12); aintzat hartzea (86); ardura hartzea (15); arnasa hartzea (31); atseden hartzea (31); aurre hartzea (17); aurrea hartzea (45); 

bidea hartzea (25); erabakia hartzea (45); erabakiak hartzea (37); erretiroa hartzea (13); esku hartzea (277); gogoan hartzea (11); kargu hartzea (20); 

konpromisoa hartzea (24); kontuan hartzea (103); kontzientzia hartzea (16); lekua hartzea (16); mendean hartzea (45); mendeku hartzea (16); neurria 

hartzea (27); neurriak hartzea (103); parte hartzea (1515) 

parte hartzea leporatu (14); parte hartzea leporatzen (20); parte hartzea egotzita (12); bere parte hartzea (26); jendearen parte hartzea (24); bere 

gain hartzea (40); parte hartzea eskatzen (11); parte hartzea espero (12); herritarren parte hartzea (59); gizartearen parte hartzea (14); parte hartzea 

bermatzeko (11); kontuan ez hartzea (13); kontuan ez hartzea (13) ez parte hartzea (23); hauteskundeetan parte hartzea (13); emakumeen parte 

hartzea (22); parte hartzea eskatu (18); parte hartzea bultzatu (15) 

parte hartzeagatik (108); esku hartzeak (20); parte hartzeak (64); arnasa hartzean (12); kargua hartzean (14); parte hartzean (21); hartzearekin batera 

(21); parte hartzearekin (94); esku hartzearen (26); parte hartzearen aldeko (12); esku hartzeaz (11); parte hartzeaz (38) 

aintzakotzat hartzeko (19); aintzat hartzeko (130); ardura hartzeko (11); armak hartzeko (12); arnasa hartzeko (177); arta hartzeko (12); atseden 

hartzeko (127); atsedena hartzeko (11); aurre hartzeko (12); aurrea hartzeko (78); autobusa hartzeko (15); berriro hartzeko (15); bidea hartzeko (20); 

deklarazioa hartzeko (12); erabakia hartzeko (89); erabakiak hartzeko (162); erantzukizuna hartzeko (17); erretiroa hartzeko (28); eskarmentua 

hartzeko (13); esku hartzeko (125); estu hartzeko (30); etxean hartzeko (12); gisa hartzeko (12); gogoan hartzeko (21) 

hartzeko agindu (25); hartzeko arazo (15); hartzeko arazoak (21); hartzeko arriskua (11); hartzeko asmoa (60); hartzeko asmorik (29); hartzeko 

asmotan (13); hartzeko asmoz (30); hartzeko astirik (17); hartzeko aukera (239); hartzeko aukerarik (26); hartzeko baimena (19); hartzeko balio (16); 

hartzeko behar (12); hartzeko beharra (15); hartzeko betarik (11); hartzeko borondatea (11); hartzeko dei (13); hartzeko deia (180); hartzeko denbora 

(22); hartzeko denborarik (12); hartzeko eguna (11); hartzeko erabakia (17); hartzeko esan (30); hartzeko eskaera (16); hartzeko eskatu (315); 

hartzeko eskatuko (24); hartzeko eskatzen (36); hartzeko eskua (11); hartzeko eskubidea (115); hartzeko exijitu (16); hartzeko gai (59); hartzeko 

gaitasuna (21); hartzeko garaia (38); hartzeko gauza (25); hartzeko gisan (26); hartzeko gogoa (26); hartzeko gonbita (28); hartzeko konpromisoa 

(21); hartzeko modu (21); hartzeko modua (26); hartzeko moduan (44); hartzeko moduko (49); hartzeko modukoa (31); hartzeko modukoak (16); 

hartzeko ohitura (11); hartzeko ordua (16); hartzeko orduan (44); hartzeko parada (16); hartzeko prest (140); hartzeko tenorea (14); hartzeko unea 

(18); hartzeko zailtasunak (11); hartzeko zain (11); hartzeko zorian (17) 

hatsa hartzeko (19); hitza hartzeko (17); kafea hartzeko (17); kargua hartzeko (25); konfiantza hartzeko (24); konpromisoa hartzeko (20); 

konpromisoak hartzeko (47); kontuak hartzeko (15); kontuan hartzeko (178); lasai hartzeko (12); lekua hartzeko (24); lo hartzeko (11); loak hartzeko 

(15); mendean hartzeko (113); mendeku hartzeko (31); mendekua hartzeko (25); menpean hartzeko (24); neurria hartzeko (27); neurriak hartzeko 

(207); oharrak hartzeko (14); parte hartzeko (1367); preso hartzeko (13); tokia hartzeko (12); trena hartzeko (13); zerbait hartzeko (16) 

parte hartzeko gonbita (22); neurriak hartzeko eskatu (74); bozetan parte hartzeko (13); parte hartzeko deia (157); txapelketan parte hartzeko (24); 

kontuan hartzeko moduko (11); gobernuan parte hartzeko (14); parte hartzeko asmoa (24); lehiaketan parte hartzeko (13); manifestazioan parte 

hartzeko (46); kafe bat hartzeko (11); arnasa hartzeko arazoak (19); ekimenetan parte hartzeko (14); mobilizazioetan parte hartzeko (27); parte 

hartzeko asmorik (13); ekitaldian parte hartzeko (11); aintzat hartzeko eskatu (33); parte hartzeko eskatu (54); zuzenean parte hartzeko (14);; parte 

hartzeko prest (30); ez parte hartzeko (15); erabaki bat hartzeko (21); pixka bat hartzeko (17); parte ez hartzeko (18); bere gain hartzeko (90); 

hauteskundeetan parte hartzeko (29); parte hartzeko aukerarik (14); prozesuan parte hartzeko (29); beren gain hartzeko (12); arnasa hartzeko arazo 

(14); eztabaidan parte hartzeko (12); aintzat hartzeko moduko (11); kontuan hartzeko eskatu (20); politikan parte hartzeko (11); parte hartzeko 

aukera (124); esku hartzeko eskatu (19); parte hartzeko eskubidea (87) 

aintzat hartzekoa (23); kontuan hartzekoa (81); parte hartzekoa (18); kontuan hartzekoak (38); parte hartzekoak (16) 

aintzakotzat hartzen (73); aintzat hartzen (408); antza hartzen (57); ardura hartzen (23); arnasa hartzen (113); arnasarik hartzen (13); arriskuak 

hartzen (11); arta hartzen (14); atseden hartzen (98); atsedena hartzen (17); atsedenik hartzen (22); atsegin hartzen (37); atsegina hartzen (11); 

aurrea hartzen (60); autobusa hartzen (15); azpian hartzen (15); bainua hartzen (13); barne hartzen (118); begitan hartzen (11); berehala hartzen (14); 

beretzat hartzen (16); berriz hartzen (18); besoetan hartzen (21); bidea hartzen (72); botikak hartzen (16); denbora hartzen (20); drogak hartzen (14); 

egunero hartzen (14); eguzkia hartzen (11); elkar hartzen (13); erabakia hartzen (40); erabakiak hartzen (73); eredutzat hartzen (14); erritmoa 

hartzen (11); esku hartzen (96); eskua hartzen (13); eskuan hartzen (11); eskuetan hartzen (14); estu hartzen (34); forma hartzen (31); gaina hartzen 

(64); gaizki hartzen (19); garrantzia hartzen (15); gogoan hartzen (56) 

hartzen ahalegindu (11) 

hats hartzen (26); hatsa hartzen (16); hitza hartzen (14); indarra hartzen (40); itxura hartzen (105); izena hartzen (27); izenak hartzen (14); kafea 

hartzen (36); kargu hartzen (35); kolorea hartzen (12); kondutan hartzen (13); konfiantza hartzen (17); konpromisoa hartzen (54); konpromisoak 

hartzen (12); kontuan hartzen (463); kontutan hartzen (45); kutsua hartzen (16); lasai hartzen (16); lekua hartzen (41); lo hartzen (31); loak hartzen 

(63); lur hartzen (11); mendean hartzen (48); mendekua hartzen (11); menpean hartzen (22); min hartzen (33); moduan hartzen (19); nekez hartzen 

(23); neurria hartzen (32); neurriak hartzen (91) 

oharrak hartzen (23); ondo hartzen (29); onez hartzen (22); ongi hartzen (30); onik hartzen (17); ontzat hartzen (42); osoa hartzen (71); osorik hartzen 

(11); osotasunean hartzen (11); parte hartzen (1197); pilula hartzen (19); plazer hartzen (20); preso hartzen (12); segida hartzen (21); serio hartzen 

(25); soilik hartzen (19); su hartzen (29); suak hartzen (11); susmoa hartzen (15); tankera hartzen (24); tea hartzen (23); telefonoa hartzen (11); tokia 

hartzen (20); traza hartzen (24); trena hartzen (14); txarra hartzen (33); usaina hartzen (17); zerbait hartzen (22) 

parte hartzen hasi (16); itxura hartzen ari (13); herria aintzat hartzen (12); bere gain hartzen (114); izaera barne hartzen (11); bere baitan hartzen 

(25); prozesuan parte hartzen (13); neurriak hartzen ari (12); susmo txarra hartzen (20); 

aintzat hartzera (14); arnasa hartzera (12); atseden hartzera (40); erabakia hartzera (14); esku hartzera (15); haizea hartzera (22 

hartzera behartu (39); hartzera behartzen (19); hartzera bultzatu (12); hartzera bultzatzen (11); hartzera deitu (84); hartzera eraman (12); hartzera 

eta (35); hartzera etorri (18); hartzera gonbidatu (40); hartzera gonbidatzen (15); hartzera joan (72); hartzera joateko (12) 

hori hartzera (17); jabetzan hartzera (14); kafea hartzera (32); neurriak hartzera (17); parte hartzera (269); popatik hartzera (39); tea hartzera (24); 

trena hartzera (14); zerbait hartzera (21) 

mobilizazioetan parte hartzera (11); parte hartzera deitu (78); kafe bat hartzera (14); parte hartzera gonbidatu (14); manifestazioan parte hartzera 

(18); erabakiak hartzerakoan (20); parte hartzerat (34)] 

hartualdi ik harraldi. 

hartueman ik harreman. 

hartuera iz hartzea. (aditz osagaiaz) Halako sua eukan ze, atzamar txikerra apurtuta eukana ahaztu egiten jakon eta "ai, 

kabendios!" hots egiten eban, min hartueran. 

hartxintxar iz harri-koskor txikia, ale baten tamainakoa. Bakean aztarrika ari dira usoak hartxintxarretan. Jerry, ziztu 

bizian, errepidean sartu zen berriz, lurra eta hartxintxarrak gurpilen azpitik hegan. Eraikin guztiak hartxintxar gorrizko bidexka batez 

inguraturik zeuden. Gure eginkizuna hartxintxar grisez betetako bagoia hustea zen. Hartxintxarrezko hondartza moduko batean. Alde 

bietako sasitza sarriaren ondorioz hartxintxarrezko bidea xendra bihurtzeraino estutzen zen. Arnasari buelta eman eta aurrera jarraitu 

nuen hartxintxar-galipotezko errepide hartan barrena. Beharbada hartxintxar-gurdia entzun dut, pala-soinua hartxintxarretan 

aztarrika-edo. Norbait eserita dago hartxintxar meta batean. Belardi baten beste muturrean, hartxintxar harrobi handi bat zegoen. 

Ondoren, gainetik beste hartxintxar-geruza bat jarriko da; hartxintxarrak tamainaz ez daitezela eskubete baino txikiagoak izan. 

hartxo iz har txikia. Hartxo biribil bat zen, zentimetro erdi luze, hermafrodita. Bazuen hartxo horrek tasun harrigarri bat: 982 

zelulaz osatua zen, eta zehazki finkaturik zegoen haietariko bakoitzaren zertarakoa. Soro eta alorretako laborean hartxo eta xomorroen 

izurriteen kontra. 

hartxuri (Hiztegi Batuan harzuri soilik) iz Guretzako hitzak ez dira apaletan altxatzeko hartxuri pollitak; geure hatsez edo 

herdez zikindutako kristal biziak baizik.

hartz 1 iz ugaztun haragijalea, ile sarri eta luzekoa, ibiltzean oin zola osoa lurrean jartzen duena (Ursus). 

Bietako batek hartz ama batekin alde egin duelako hotsa ere zabaldu da. Abuztuan jakin zuten, adibidez, Cannelle-k kume berria zuela, 

argazki kamera automatiko batekin egindako irudian titiak handituta agertzen baitzen hartza. Kumea arra dela, eta haren aita Nere 

izeneko hartza dela. ik beherago 11. Lehoiak eta hartzak akabatu ditu zure morroi honek. Bai, bakarrik joan ohi zen hartzak ehizatzera. 

Petri Strogoffek hogeita hemeretzi hartz baino gehiago bota zituen. Bi hartzek zaintzalea hil dute Sobrongo parke naturalean, Arabako 

probintzian. Siberiako ehiztarien kolpe ospetsuaren erakusgarri ederra, ganibet ukaldi garbi-garbia, kontu handi-handiz joa, hartzaren 

larru preziatua ez hondatzeko, prezio handia lortzen baitute haren truke. Hartzaren larrua saltzen ari nintzen hura akabatu aurretik. 

2 (izenondo edo izenlagunekin) Bost bat ardi eta ahuntzen bat edo beste akabatu ditu 280 kiloko hartz ar horrek. Pirinioetako 

azken hartz arre emea. ik beherago 8. Paseoan joatea eta bueltan etortzea hartz gris bat ere hil barik. ik beherago 13. Tea berotzen jarri 

orduko bertaraino hurbiltzen zitzaizkien hartz beltz lotsatiak. Tximino, suge, krokodilo, hartz inurrijale edota arantzurdekia. Hartz bezatua 

ere trebea izaten baita zenbait langintzatan. Hartz izigarriak Concheko herrixka ikaragarriko lasterrean trebesatu omen zuen, gelditu gabe. 

Pirinioetako hartza ederki ezagutzen du, hamaika urte eman dituelako haren atzetik. WWFk ohartarazi du gai kimikoek Artikoko hartza 

kutsatu dutela. Esloveniako hartz emeen bila. 

3 hartz itxurako panpina. Trapuzko hartz bat ei zeramaten bularrean besarkatuta. Eskaileretan, pijama zuriz bezti, neska txiki bat 

agertu zen beldurtua, belusezko hartza besoetan "Ama!_Ama!" deiadarka. Askoz ere ohikoagoak direla aulki edo maletentzako estalkiak, 

eta peluxezko hartzak. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) -Suerta dakigukeen okerrena hartz-okela probatu beharra duk. Berarekin batzen zenean, 

hartz gibela mastekatzen zuen Chuldahk beti. Lurreko suaren aurrean hartz-larruak ezarri zituen, eta armak, berriz, paretetan. Oihal 

gaztainkaraz forraturiko beroki hartz-larruzkoa. Ibilbide luzeetan, hartz hezitzaileak zebiltzan, aldean beren lau hankadun dantzariak 

eramanez. Ardura atxemaiten zen hartz erakusle bat (montreur d’ours) herriz herri ibiltzen zena hartza “dantzaraziz” eta eskea eginez. 

Beste batzu aldiz noiztenka hartz ihiztari bilakatzen ziren eta bat hiltzen zutelarik administrazioak eskaini prima eskuratu ondoren larrua, 

haragia, gizena… salduz lau hilabeteko sariaren ordaina eskuratzen zuten gutti gora behera. Hartz mordoa hil zuen tximinia-garbitzaile 

batekin. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Gizotsoaren mitoaz ari gara, baina baita banpiroarenaz, giza hartzarenaz eta 

besteenaz ere. 

6 (izar multzoei buruz) Iparraldeko zirkuluan bi Hartzak aurkitzen dira elkarri bizkarra emanez eta, beraz, bularrak aurrera begira 

jarrita. ik beherago 10, 12. Kide haren irriaren oihartzuna gozo zitzaidala oroitzen naiz, zeru hondoan, desiraren biderkagarri zitekeen 

Hartzaren Izarraldea bilatzen nuen bitartean. 

7 (erkaketetan) Ferrari zaharra zen, hartza bezain handia, eta borobilean moztutako bizar urdindua zuen. Txakur beltz bat zegoen 

han, hartza bezain handia, begi distiratsuekin. Zaldia bezain azkarra, txorien txio-txioa bezain alaia, hartza bezain zabala, arkakusoa 

bezain zirikatzailea. Hartza baino amorratuagoa nengoen nire etxera iritsi eta sartu ginenean. Bakar-bakarrik bizi zela gizona, 

Auñamendiko hartza baino bakarrikago. 

8 hartz arre Esloveniatik ekarritako 15 hartz arre askatuko dituzte Pirinioetan. Euskal Herrian hartz arre bakarra bizi da egun. 

Nafarroan Camille bizi da, 21 urte inguruko hartz arrea. Gainbehera etorritako hartz arrea. 

9 Hartz Nagusi Hartz Handia. Mitologia du abiapuntu, Hartz Nagusia, Hartz Txikia, Zeus eta maitasuna. 

10 Hartz Handi Euler jauna, izugarri maite baititu Hartz Handia eta Hartz Txikia, iparraldera hurbildu zen haiei lasaiago behatzeko. 

Ipar-izarra deitzen dena ikusten da dirdirka Hartz Handiaren buruaren ondoan. Hor dituzu konstelazioak: Pleiadeak, Hartz Handia... Mollyk 

primeran ezagutzen zituen izarrak -Hartz Handia, Esne Bidea, Iparrizarra- maiz ahalegindu ohi zen haien izenak niri irakasten. 

11 hartz-kume/ume Dena zen sinplea eta landu gabea, hartz-kumeak lurrazpiko etxe batean eta egoera berean biziko balira 

bezalakoa. Frantzia, bere aldetik, nigarrez urtzen ari da hartz-emearen heriotzearekin, pentsatuz umezurtz egona dela zaukan hartzkumea. 

Emazte urrikaltsu batek hartz-kume batzu amultsuki hazten zituen. Soldadu-lagunak dardararen dardaraz, zuloetan gordetzera 

lehiatzen zirela, hartz-ume lotsati. 

12 Hartz Txiki Hartz Txikiko zazpiak, eta beronen Ipar-Izarra ere. Hartz Txikiaren eta Casiopearen parte osatzen duten beste izar 

asko ere badaude nahasita. Euler jauna, izugarri maite baititu Hartz Handia eta Hartz Txikia, iparraldera hurbildu zen haiei lasaiago 

behatzeko. 

13 hartz zuri Primaderan, Labradorretik heldu diren hartz zuri handiek. 'Negua hartz zuriaren moduan etorriko zaigu! Aurtengo 

neguan, jatekoaren bila zebilela, hartz zuri gose hamikatu bat Groyako etxolak puskatu ondoan, Conchera arribatu omen da igerika. 

Lurralde jelatuetako hartz zuri handien larruaren leuntasuna. Kutsadurak hartz zuriaren immunitate sistema ahuldu du, eta aldaketa 

hormonalak eragin dizkio. · Bertako hegazkinek egiten zuten zarata zela eta, hartz txuri eta mortsek aldegin egin zuten handik. 

14 panda hartz Inguru horretan, 1.600 panda hartz inguru bizi dira egun. Panda hartz ttipi xuri-ta beltxa mundu guziari ezagutarazi 

zuelakotz. Panda hartzaren zelulen bankurik handiena sortuko dute Txinan, haien irautea ziurtatzeko. Banbua desagertuz gero, panda 

hartzen eta basoetako gorilen geroa ere arriskuan legoke. 

15 Urrezko Hartz Filmak Urrezko Hartza irabazi berri du Berlinalen. Guztira, hogeita hiru film lehiatuko dira Urrezko Hartza 

garaikurra eskuratzeko. Fatih Akin turkiar zinemagilearen Gegen die Wand filmak irabazi du sari nagusia, film onenaren Urrezko Hartz 

preziatua. Seigarren aldia du espainiarrak Berlingo zinema jaialdian, eta, dagoeneko, Urrezko Hartz bi ditu, Habla Mudita (1973) eta 

Camada Negra (1977) filmengatik. · Ohorezko Urrezko Hartza jaso zuen Fernando Solanas zuzendari argentinarrarekin batera. Film 

onenaren Zilarrezko Hartza. Walter Sallesek Berlingo Zinemaldiko Hartza eskuratu zuen 1998an. 

[3] cannelle hartz (4); hartz arre (22); hartz arrea (4); hartz arreak (4); hartz arreen (4); hartz eme (3); hartz emea (5); hartz handia (10); hartz okela 

(3); hartz txikia (6); hartz txikiaren (4); hartz zuri (5); hartz zuria (3); hartz zuriak (9); hartz zuriaren (5); hartz zurien (5); panda hartz (4); peter hartz 

(4); pirinioetako hartz (7); hartz arre emea (8); pirinioetako azken hartz (7); azken hartz arre (8); bost hartz arre (4) 

cannelle hartza (3); hartza bezain (4); hartza hil (7); hartza irabazi (4); hartza lortzeko (4); izeneko hartza (3); lehen hartza (5); panda hartza (3); 

pirinioetako hartza (3); urrezko hartza (19); zilarrezko hartza (4); 

hartzaile (orobat hartzale g.er.) 1 iz hartzen duena. Ez hartzaile ez emaile izan maileguz: emateak diruarekin laguna 

baitu galarazten maiz, eta hartzeak etxeko ekonomia kamustea ekartzen. Maiz gutunak ez zuen hartzaile bakarra izaten, lagunartean 

irakurtzeko xedez egina izaten zen. -Hartzaileak baizik ez du mezua ikusi behar -tematu nintzen, adorea apal. Idazterakoan ez dut 

hartzailearengan pentsatzen. Horregatik euskal kulturak sakoneko irudia aurkeztu behar duela diote, bertze kulturei irekia, emaile bezain 

hartzaile izateko gaitasuna duena. Hartzaile jakinik gabeko galdera izan da. Mezuaren hartzaile huts izate pasibo horrekin konformatzen 

ez den pertsona kritikoaz. Oinarrizko Errentaren hartzaile kopurua. Nire idatzien hartzaile diren gizon gogoetazaleek. Behaketen, 

txostenen, datu estatistikoen, proposapen teoriko orokorren, egitasmoen edo erabakien igorle eta hartzaile modura. Irudi jakin baten eta 

bere hartzaile jakinaren arteko erlazioaren alderdi nagusiak. Gehiegi irekitzen bada, berriz, trumilka aterako da ura, eta hartzaile 

egarrituaren esku-ahurretan oin harturik, gainezka egingo du, geiser baten moduan. Hedabideen merkatuan euskarazkoek leku txikia dute, 

eta hartzaile potentzialen kopurua ere txikiagoa daukate. Erretinako hartzaile bakoitza nerbio-zelula banari lotuta dago sinapsi deitzen 

den errele baten bidez. Maswell-en paradigma klasikoa (igorle -> kanala -> hartzaile) zaharkituta geratu da. 

2 (izen baten eskuinetara) Iparralde osoan 70 000 elebidun hartzaile ba ditugu. Prozesuan aurrera jarraitzea erabakitzen dutenak 

famili hartzaile izateko duten egokitasuna baloratzeko fasean sartzen dira. Eskandinaviarrek atzerriko kulturekiko izan zuten jarrera 

hartzaile hori. Gizarte-gorputz emisore batean ezarri den kultur ereduak gizarte-gorputz hartzaile batean berresteko duen joera. 

Usaimen-mukosak 50 milioi zelula hartzaile inguru ditu. Ia aldi bereko hainbat seinale behar izaten dira eragin kimikoa behar adinakoa 

izan dadin neurona hartzailetik beste bulkada bat abiarazteko. Larruazaleko bero-hartzaileek bulkada bat bidalarazten diete sentimenneuronei 

bizkar-muinera. 

3 (sexu harremanetan) Sodomako plazerak maite ditu, bai hartzaile bai emaile gisa. Bi atsegin eskaintzen dion mutil gaztea - 

hartzaile eta emaile izan daitekeelako-, gozamen bakarra eskaintzen dion neska baino nahiago izateagatik.

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Zelula "iraunkorrek" hartzaile-eremu txikiagoa dute, fobean daude batez ere, eta irudia 

zehatza denean lan egiten dute. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Hori droga hartzaile askorekin gertatzen da. Bere mezu-hartzaile kristauentzat. 

Komunikazioaren subjektu-hartzaile berria lortzeko, guztiz beharrezkoa da sintesi-ahalmena edukitzea. Memento huntan, 640 arta- 

hartzale badaude egunero. · Etengabea zen, halaber, komisio hartzaileen eta bezeroen emana. Nazioarteko obligazio klasikoak, atzerritar 

mailegu-hartzaile baten kontura jaulkiak. Saltzaile nahiz erosle, mailegu-emaile nahiz hartzaile, hartzekodun nahiz zordun. Aparatu irratihartzaile 

bat zen funtsean, maiztasun-alde txiki-txikiak atzematen zituena. Aldendu beharra zuten gurasoen oroitzapen traumatizatuen 

ñabardurarik gabeko magma oro-hartzaile hartatik. Giza zelulek bizirik iraun zuten animalietan; begiaren barneko geruzara migratu zuten 

horiek, eta zelula argi hartzaile bihurtu ziren. 

6 esku-hartzaile iz Gehiegikeria horiek erabat zabalduak zeuden eta orain arte horietan esku-hartzaile moduan aipatutako 

unitateetatik besterik ere sartuta daude auzian. · izond Inperioaren gerra koalizioak bere estrategia esku-hartzaile bat berriz pentsatu 

beharko du. 

7 kontu-hartzaile iz Lege berriaren arabera, udal bateko idazkari edo kontu-hartzaile izateko euskaraz jakitea ez da nahitaezkoa 

izanen. Idazkari eta kontu-hartzaile lanpostuentzat beharrezkoa zen euskara menperatzea. Lege berriaren arabera, udal bateko idazkari 

edo kontu-hartzaile izateko euskaraz jakitea ez da nahitaezkoa izanen. Duela lau urte, Stanleyk kontu-hartzaile lana utzi zuen, biek 

Springfield-en zeukaten etxea saldu zuten eta hona aldatu ziren Chowder Inn benta irekitzera. · izond Egunerokotasunaren aipamen 

kontu-hartzaileak ("ez zuen bere burua zaintzen"). 

8 parte-hartzaile iz Horiek hola, parte-hartzaile ugarik izena ematea espero dute antolatzaileek. 20.000tik gora parte-hartzaile eta 

4.000 bat pertsona ekimena aurrera ateratzeko lanean. Ez omen zegoen gelarik jardunaldietako parte hartzaile guztientzat. Zenbat parte- 

hartzaile izan dira? Jaietan parte-hartzaile den herria. Parte-hartzaile andana batek agur bat eginen diote. · izond Herri galdeketa 

tresna interesgarria da prozesu parte-hartzaile osatuago baten barruan erabiltzen bada. Ez da batere demokrazia parte-hartzaile bat 

Europa honek baliatzen duena. Gure nahia Gazte Kontseilu parte-hartzaile bat sortzea da. Luciano Brunet Porto Alegreko Foroko 

aurrekontu parte-hartzaileen kudeatzaileak. 

[3] elebidun hartzaile (3); hartzaile asko (4); hartzaile bakarra (3); hartzaile bakoitzari (3); hartzaile bat (5); hartzaile batek (3); hartzaile frango (3); 

hartzaile gehiago (7); hartzaile gisa (4); hartzaile guziak (6); hartzaile guziek (9); hartzaile guzieri (8); hartzaile guztiak (4); hartzaile guztiek (11); 

hartzaile guztientzat (4); hartzaile inguru (4); hartzaile izan (9); hartzaile izateko (3); hartzaile kopurua (3); kontu hartzaile (5); parte hartzaile (169); 

zelula hartzaile (6) 

parte hartzaile gisa (4); parte hartzaile guztiek (10); parte hartzaile guztiak (4); parte hartzaile batek (3); parte hartzaile frango (3); parte hartzaile 

izan (6); parte hartzaile guztientzat (4); parte hartzaile gehiago (7) 

azken hartzailea (3); hartzailea egin (3); hartzailea izan (6); horren hartzailea (3); parte hartzailea (58); parte hartzailea izan (3); izaera parte 

hartzailea (3); demokrazia parte hartzailea (10); parte hartzailea egin (3); eredu parte hartzailea (4); droga hartzaileak (3); hartzaileak dira (3); kontu 

hartzaileak (3); mailegu hartzaileak (4); parte hartzaileak (113) 

parte hartzailearen (11); demokrazia parte hartzailearen (7); parte hartzaileari (3); droga hartzaileei (3); hartzaileei dagokienez (3); parte hartzaileei 

(12); droga hartzaileek (3); herrialde hartzaileek (4); parte hartzaileek (130); konferentziako parte hartzaileek (3); foroko parte hartzaileek (5) 

droga hartzaileen (7); hartzaileen arabera (4); hartzaileen artean (29); hartzaileen kopurua (4); hartzaileen zerrenda (4); parte hartzaileen (77); droga 

hartzaileen artean (3); parte hartzaileen artean (25); parte hartzaileen arabera (4); parte hartzaileen kopurua (3); aurrekontu parte hartzaileen (3); 

parte hartzaileen zerrenda (4); parte hartzaileentzat (3); parte hartzaileeri (3); parte hartzaileetan (3); parte hartzailek (4); herrialde hartzaileko (3); 

parte hartzailerekin (6); parte hartzaileren (3)] 

hartzaileria iz hartzaile multzoa. Eta pentsamolde berri horrek, kodeen berritze horrek bestelako hartzaileria ere behar du. 

hartzara (orobat harzara) adlag goi berriro, berriz. Zuk nauzu bertute horietara berriz hurbilarazi, zuk didazu haien 

xarma guztia hartzara sentiarazi. Adio, adiskide maitea; banoa hartzara eriari neure arta tristeak eskaintzera. Banator harzara. 

hartzatxo iz hartz txikia. Ohikoa duen moduan, agur esan aurretik, hartzatxoa eskuan duela igo nahiko du Atenasko gailurrera. 

hartze 1 iz bereganatzea. Hartze bakoitza prestaera berri bat izango da, hartzeko gaitasuna handiagotuko duena. Bastillaren 

hartzearen lehenbiziko urtemugaren ospatzeko. Hala, gorputzek hatsaren indarrik gabe ezin dute bizirik izan, sartzen den aireak ez badu 

bere fluxuarekin etengabeko hartze-botatze bat sortzen. · Paolari ez zitzaion batere egokia iruditzen soinekoak mantal gisa hartze hori. 

2 harrera. Hartze ahula zuelako aitzakiaz Harrobi gainean ardi zain atxikitzen zuten. - Epezepez -ihardetsi zion, hartze ona eta 

arraileria larruari josia bailuan. Zinez hartze ona zeukan. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Eta arrainaren saihetsek eskua zabaltzen zioten pixka bat, arnas hartze bakoitzean. 

Preso hartze horrek esamesak areagotuko ditu: baina ezin izan dut erdietsi hori bertze era batera izan zedin. Kargu hartze tonua igarri 

zion Antoniari. Lehengusinen artean errazagoa zen era hartako elkar hartze bat gertatzea. Zure betirako lur-hartze hori amaren altzora 

eta sabelera bihurtzea bezala izango da. Kontzientzia hartze hark bakea eta lasaitasuna ekarri zizkion izpiritura. Gaizki hartze horien 

ulertzeko. Iparraldeko usadioari segiko bagenio errima zabalxeago hartze horretan, emaitza hobeak izango genituzkeela bertsolariok. 

4 esku hartze ik beherago 6. Erreserba Federalaren eta Japoniaren Bankuaren esku-hartze hitzartuak behar izan ziren, yena 

areago jaits ez zedin. Esku-hartze politikak proposatzen zituen Keynesek, kapital eta lan merkatuan gertatzen ziren arazoak zuzentzeko. 

Gerra Zibilean nazioarteko faxisten esku hartzea eskandalagarria da. Gure aitaren esku-hartzea, bere egintza guztiak bezala, bortitza 

izaten zen. Diru-batasuna 1999ko urtarrilean jarri zen indarrean, hamaika herrialderen esku-hartzearekin. · Txekoslovakian eskuratu 

ziren armak, Bilboko portuan sartu ezinik izan zirenak, 'Esku Hartze Ezaren Itunak' eragotzi baitzuen. Esku Hartze Ezaren Aldeko 

gobernuei. 

5 hartze izan eskubide izan, merezi izan. Hartze duten ongi etorria egin nahi diegu. Horko mozkinetarik bortzetarik bat 

hartze zuen Iruñeko erregeak. Eta bien arteko sokatira horretan gerta baledi batek besteari gaina hartzea, zuzentasuna eta zuhurtzia 

litzateke, dudarik gabe, atzetik legokeenari hartze duen lekua itzultzea. Balituzke, beharbada, aberri batek baitezpadako dituen hizlari, 

idazle edo buruzagi argi eta bihozdunak, beregaintasuna merezi eta zuzenez hartze luketenak. Herri horretako jendetzaren zibismo ezak 

hartze duela patriota guzien etsaigoa eta errepublikaren mendekua. Goretsia zu, Jainkoa, zinezko gorespena hartze duzuna! 

6 parte hartze ik gorago 6. Nola edo hala denek ahaztu zuten lagun hurkoaren bizitzan izandako parte-hartze labur eta 

engainagagarri hura. Benetako parte-hartze -hartzedemokratikoari buruzko eztabaida. Parte-hartze publikorako ereduak proposatzea. 

Gizarteak parte-hartze aktiboagoa izateko aukera du. Bortxa balioen transmisioa, bizitza kalitatea beheratzea, gizartean parte hartze 

txikiagoa... Legebiltzarrean parte-hartze zuzena izateko hartu dute erabakia. Beraz, nire parte-hartzea ez da inongoen alde izango. 

Aurrekontuak suspertzeko politiken porrotak eta probidentzia-estatuaren krisiak auzitan jarri zuten estatuek ekonomian parte hartzea. 

Legeak egiteko orduan, herri subiranoaren parte hartzea aldarrikatzen du. Gurasoen edo tutoreen parte-hartzea lege positiboek agintzen 

dute. 

[3] arnas hartze (3);; elkar hartze (4); esku hartze (134); gogoan hartze (3); hats hartze (4); kargu hartze (26); kontu hartze (3); kontzientzia hartze 

(7); lur hartze (3); parte hartze (434); preso hartze (5) 

emakumeen parte hartze (5); parte hartze txikiarekin (4); gaztigua hartze du (3); hartze politikorako eskubidea (4); parte hartze gehiago (3); parte 

hartze eskasa (7); herritarren parte hartze (7); parte hartze ona (7); parte hartze zabalagoa (4); parte hartze politikorako (12); izandako parte hartze 

(6); esku hartze handia (3); parte hartze handia (41); parte hartze zuzena (38); jendearen parte hartze (4); esku hartze hori (4); parte hartze 

handiagoa (24); parte hartze handiak (6); parte hartze hutsa (3); parte hartze saria (3); goresmenak hartze dituzte (15); kargu hartze ekitaldian (7);; 

parte hartze zabala (5); parte hartze aktiboa (11); parte hartze bikaina (13); parte hartze politikoa (7); parte hartze askean (3); parte hartze maila (3); 

parte hartze esanguratsua (3); parte hartze handiena (6); parte hartze txikia (3); parte hartze eskasak (4); esku hartze handiagoa (15); 

hauteskundeetako parte hartze (5); esku hartze zuzena (9); parte hartze aktibo (3); bacheleten kargu hartze (4); parte hartze hori (8); parte hartze 

horrek (3); gogoan hartze hutsak (3); hartze aktiboa izan (3); kargu hartze ekitaldira (3); hartze dituzte goresmenak (3)]

hartzedun iz hartzekoduna. Guérin izendatua delarik sos hartzedunen ordezkari. 

hartzeke adlag hartu gabe. Tronpeta-soinuak entzun ondoren, atsedenerako astirik hartzeke, musika bandak baltseari ekin zion. 

Balzacen ustez, gizartearen aitak ere agindu egin behar du, sendo, jendailaren apetak eta umekeriak aintzat hartzeke. Gizarte ongizate 

globalaren eta kapital naturalaren mugak batere kontuan hartzeke. 

hartzeko iz norbaitek bere alde duen diru kopurua. ant zor. Eta zerk ote darama emakumea (gure begietan) bere burua 

eta gorputza hartzekodun gisa sentitzera?, azkenik gabeko hartzeko bat kobratzera? Orduan, kalte, mesede eta barkakizunen -zorhartzekoen- 

etengabeko kontadurian penatzera erortzen gara. Egunoroz izaiten zirèn diru-sartzeak, salerosiak eta zor-hartzekoak, 

finean. · -Zer dugu guk oraindik hartzekorik geure aitaren etxean? Hartzekoak gurdian kargatu eta alde, zer egingo genuen ba! 

hartzekodun 1 iz hartzekoa duena; dirua zor zaion pertsona edo erakundea. ik hartzedun. ant zordun. 

Bere hartzekodun txikiari zor dion dirua han baitago. 20.000 hartzekodun ditu konpainiak eta 63.000 milioi dolarreko zorra. Bonoen 

hartzekodunek, akziodunekiko lehentasuna baitute noski. Kanbioa parea baino baxuago dagoenean, galdu egiten du [Estatuak] zordun 

gisa, eta irabazi hartzekodun gisa; galdu egiten du erosle gisa, eta irabazi saltzaile gisa. Eta zerk ote darama emakumea (gure begietan) 

bere burua eta gorputza hartzekodun gisa sentitzera?, azkenik gabeko hartzeko bat kobratzera? Kontratuen fede onak eta 

merkataritzaren segurtasunak legegilea behartu egiten dute hartzekoduna zordun iruzurgilearengandik babestera. Hartzekoduna hilda 

zorrik ez, konprenitzen al duk?". 

2 (izenondo gisa) Krisi horietan, herrialde hartzekodunek politika ekonomikoaren definizioan esku hartzen dute. Estatu 

hartzekodunek zor publikoa ezabatzeko harturiko neurriak. Salbamendu plana izenpetu dute banku hartzekodunek. 

[3] hartzekodun gisa (3); hartzekodunen konkurtsoan (3)] 

hartzidura iz hartzitzea, altxatzea. Halaxe geraraz daiteke likore baten hartzidura ere, beste baten tanta bakar batez. Itzuri 

zitzaiola alkohol-hartzidurari [...], eta ardoari nahastu zitzaiola bere izatea mudatzeke. Baina, usteltzeaz gainera, gerta daiteke, eta 

halaxe gertatzen da maiz, landare gaien hartzidura azetosoak urdailaren barruan gasa sorraraztea. 

hartzigarri 1 izond/iz hartzi daitekeena. Kontuan izan behar dugu hondakin horien artean materia organiko hartzigarria 

dagoela eta birziklatu daitezkeen hondakinak. 

· 2 iz hartzitzen duen zera. Beraren zainetan aitaren odola zebilen, urruneko pirata-hartzigarritan, merkataritza-ekinbidetan eta 

berri-grina egonezintsutan aberats. Nola utzi hartzigarri horiek, kanta horiek, elezahar kutsuko lehengai guztia Akademien ateetan, 

hartara nire gustuari traizio eginez? 

hartzitu, hartzi, hartzitzen 1 du ad gai organikoez mintzatuz, eraldatu, aldatzen ez den beste gai batek 

eraginik. Hondarra kentzeko prozesuak hartzitzen utzitako muztioaren kalitatea hobetzen laguntzen duela. Esnea hartzituz lortzen den 

edari garratza eta gasduna da kefirra, jogurtaren antzekoa. Janari guztiak hartzitzen diren lekua. 

2 irud Neurritasunik gabe emanak beren usteak hartzitzeari, sorrarazten dituztenak gutun guztiz ezti baina izkiriatzeko guztiz 

arriskutsuak. 

3 (era burutua izenondo gisa) Olo ahia marrubiekin, esne hartzitua marrubiekin, ogia marrubiekin. Fruta-zuku hartzituetatik 

jasotako gaiak. 

hartzulo iz haitzuloa. Hartzulo mokor bat dirudiena kausitu duzue eta han barnean sua artaz pizteko erran dizue, kanpotik 

hauteman ez dadin. Bazela Lajosengan indar-iturri misteriotsu bat, zenbait errekatxok dutenaren parekoa, mendien barrunbeak zeharkatu 

eta, gero, aztarnarik utzi gabe hartzulo sakonetan galtzen diren errekatxo bihurri horien modukoa alegia. 

harzara ik hartzara. 

harzuri ik hartxuri. 

has izond 

1 (izen bati elkartua, bigaren osagai gisa, “hutsik” esanahiaz eta elkarketak adizlagun balioa duela) 

Aterkia jantzi eta buru-has, loiroa zeharkatzen zuen oilategiraino. Musika militarra, Chirac pasatzen ikusi diat buru-has, bere autoan 

jendetzari agurka. Bazter ditzaten ere kasketak egonez edo buru-has edo bonetarekin. Barrako mutur urrunenean ziren: luzea, tximaluzea, 

belarritakoduna eta meharra bata; ñarroa, kaxka-motza, belarri-has eta are meharragoa bertzea. Aurpegi-has zeramaten 

zerraldoan le lo ri lo bai le lo, hilobia malko-euriz jarioan. Istantean jalgitzen dira aztal-has, ardura belaunez beheiti ez doan artile 

marroizko atorra hutsa soinean. Uste duzu irakurle, astotik mandora eramaten zaitudala, baina ez da hala: hitzak odoletan, larru-has 

dauzkat eta den mendreneko haize firfira beroak zauriak zornategi, irekitzen dizkit. 

hasarazi, hasaraz, hasarazten du ad hastera behartu. Ondoko hilabeteetan Klenttek hargin lanak hasarazi zituen. 

Homeward bound-ek jendea kantuz hasarazi zuen. Handik, ordea, beste hutsegite batek oinazerik handieneko eremuetara bidal dezake 

berriro, eta handik berriro bere transmigrazio katea hasarazi. Graxik hain lañoki egin zuen galderak beste emazteak karkailaka hasarazi 

zituen. 

hasarre ik haserre. 

hasbehera iz arnasa jaurtitzea. ik hasperen. Hasgora, hasbehera, ezin dio bueltarik eman arnasari, harria gerritik gora 

bueltatu ez duen bezala; hain batera joan dira beti beraren eta harrien bizitzak!

hasbeheraka adlag arnasa jaurtiz. ik hasperenka. Ezin dute beroa izerdiaren bidez barreiatu [...] eta hasbeheraka aritu 

behar izaten dute, lurruna botaz, mihia ateraz, ahalik eta azkarren gehiegizko beroa barreiatuz termoerregulazioa mantentzeko. 

hasbeheratu, hasbehera(tu), hasbeheratzen du ad Hasbehera egin. ant hasgoratu. Bapore guztiok, beraz, lurrak 

hasbeheratzen eta kanporatzen ditu, aire librera eta ortzi zabalera. 

hasberri ik hasiberri. 

hasera ik hasiera. 

haserraldi ik haserrealdi. 

haserrarazi ik haserrearazi. 

haserre 1 iz batere atsegin edo gogoko ez denak eragiten duen pozgabetasunezko egoera edo sentimen 

ageria. Haserrea, besteei gaitz egin dionarenganako Gorrotoa da. Azken garaiotan haserre hauen zergatia beti bera izaten zen: etxeko 

mutilak. Segundo batzuetan bakoitza bere aldera tiraka aritu ziren biak, batak zein besteak haserre eta indar berberaz. Haserre hori 

itxurazkoa zela. Nabari da badela nolabaiteko amorrua, haserrea, nahiz eta amorru eta haserre horri eusten saiatzen diren. Deus gutxi 

gelditzen zen itxoinaldi hartatik eta sutu zituen haserre hartatik. Luzaroan begiratu dit, haserrerik gabe, ezer adierazten ez zuten 

begiekin. Hitz egiten baheki, nire haserretik non gorde den esateko! Apurka-apurka aldatzen hasi zen nire jarrera ere, errespetutik 

haserrera eta haserretik ausardiara. Haserretik ahalkera mudatu zaio gorritasuna. Haserrez betetako hitzak. ik beherago 6. Ederki 

gozatzen ginen orduan zurekin, zure haserrezko hitz frijitu haiek gogotik aditzen. 

2 (izenondoekin) Horrek bai haserre bizia eragin ziola, eta luzarokoa gainera, Marcel gure arte-adituari. Nire haserre mikatza irentsi 

nuen, bada. Zertara dator haserre ozpindu hori? Joxe Marik oso haserre gaiztoa zuen, eta zezenaren indarra. Haserre gorriak hartua, eta 

herio usai beltzez inguratua gelditu da Gorritiko gaztelu ingurua. Gurasoak haserre gaiztok hartu zituen, eta osaba ohera sartu zen. Ostatu 

osoari kontatu al zenion, Hagrid? -esan zion McGonagall andereñoak, haserre bizian. Eta ordu arte jasan errabia haserre gorrian jalgi 

zitzaion. Baina umea, haserre gogorrean, altxatu egin zen berriz, amari haginka eta atzaparka. Ezin nuen ulertu haserre neurriz kanpoko 

haren zergatia. 

3 (aditzaren objektu edo subjektu gisa) Zure anaiaren haserrea baretu dadin arte. Eta gutxiespen horrek haserreak eta 

liskarrak ekarriko ditu. Neurri horrek kamioizaleen haserrea eragin zuen. Espainiako eta Aragoiko Gobernuaren arteko hitzarmenak 

Nafarroako Gobernuaren eta UPNren haserrea piztu zuen. Piztu zen, bada, Jainkoaren haserrea haien aurka. Haserreak hartu ninduen 

eta amorruz astindu nuen katea. Uste nuen haserreak ito behar zuela eta joko ninduela. Judua itsasora bota ezean, ez zela Jainkoaren 

haserrea atertuko, ez zela haizea oihaletara itzuliko. Colonna atxilotzeagatik euren haserrea agertzeko. -Ba, oraingo honetan, majo eman 

digu popatik -esan zuen Begoñak, bere haserrea gorde ezinik-. Samaldaka, barneko haserreari irteten utziz. Haserreari eutsi ezinik ia 

Gabin. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Haserre-hotsak entzuten zituzten, gero eta ozenagoak. Haserre-doinuak bere eragina 

izan zuen. Esperientzia txiki horren aurrean liluraturik dagoela, baina baita ere haserre punttu batekin. Euren artean inongo haserre 

seinalerik ere ez. Ez nuen eragotzi ahal izan haserre aire bat. Jainkoak bere haserre-zigorra geldiarazi baitzuen. Ezti ezazu zeure 

haserre-sumin hori, utz ezazu zeure herriari kalte egiteko mehatxua. Masteka beza gorotza, ene anaiaren kontra haserre-pozoia jaurti 

duen mihi honek. Orduan huskeria bat aski izaten zen haserre-eztanda izugarrian lehertzeko. Itsaso bixi haserre-tankerako batean. 

Haserre-sutan jarri zen Moises eta esan zion Jaunari: [...]. Gizonak haserre aurpegia jarri du baina isildu egin da. ik beherago 10. 

· 5 izond haserretua, haserreak hartua. Lanzak ile guztiak tente sumatzen zituen, katu haserre baten buztana bezala. Itsaso 

haserre, mutu eta geldi horren gainean. sumatzen baitzuen ibai haserre batek ere ez lukeela haien mina garbituko. Ahotsak entzun 

nituen, oso ahots haserreak. Gero, zaldien ipurmasailetan esku-zarta haserreak jorik, sekulako garrasi batez ezproinatu zituen zaldiak. 

Halako izumen haserre baten gailenean bezala. Begirada maltzur haserre bat bota zigun. Atso zaharraren negar-zotin haserre eta 

gorabeherarik gabeak. Astinaldi labur, laster, haserreak jotzen zituen, norabide guztietan. Hura dela beste deusek ez bezala bizitzaren 

olatu haserreak sosegatzen eta ematzen dituen kosta. Marru etsi eta haserrez erantzuten zien halakoei. 

· 6 adlag haserreturik. Haserre joan dira Gevaudanetik paristarrak... Etxera itzulita, Ramo-ren arrebak haserre hartu gintuen. 

Haserre alde egin zuen handik. Egun txarrak izan ziren arrantzarako, mundu guztia zebilen haserre. Nagusiak tratu txarrak ematen 

badizkio, zakurra erretxindua eta haserre ibiliko da. Haserre jiratu zuen burua, jauzika. Gerrikoa estutu zuen, irribarretsu, haserre. Lubis 

haserre zeukaat zaldia Sebastiani utzi diodalako. Baina haiek haserre erantzuten zuten: [...]. Eta Ronek haserre bultza egin zion katuari. 

-Aizue, zoazte haize epela hartzera!_-Llumek haserre begiratzen die Dani eta Joanari-. -Bai -esan zuen Fudgek haserre samar-. 

Haurtzaroan, aita ikusten dut, haserre, beldurra emateko moduko begirada zorrotzarekin. 

7 haserrez haserre. Gasna puska, zakar ontzira aurtiki nuen haserrez. Bizitzako liburu ankerraren orrialdeak haserrez xehakatuz. - 

Aingeru jagolerik gabe geratu haiz, Sebastian -haserrez esan zidan ontziburu berriak. 

8 haserre egin errieta egin. Albertok haserre egin zidan. 

9 haserre egon Sekula ez zen hain haserre egon bere bizitzan. Haserre zegoen bere buruarekin. Oso haserre zeuden bata 

bestearekin, eta Harryk ez zuen ikusten nola adiskidetu zitezkeen. Sinetsita nengoen olatuek erantzun egiten zidatela, nirekin haserre 

zeudela, baina horrek, beldurtu ordez, oldartu egiten ninduen. Harrituta eta apur bat haserre ere banengoen. Haserre eta goseak 

nengoen. Bestela, bestela... lepoa bihurrituko diat!_-haserre bizian zegoen gure protagonista. Itsasoa haserre zegoen, eta olatuek 

ertzeko hormaren kontra jotzen zuten. Izan ere, itsasoa gero eta haserreago zegoen. · "Hi beti haserre", esan zidan irribarre hutsalari 

eutsiz. -Haserre? -galdetu zuen Haritzek. 

10 haserre-gorritu Etsaia inarrosten du eta haserre gorritzen, baina ez deuseztatzen ez suntsitzen. Behin haserre gorriturik, 

ukaraia hautsi zion Jules buru-arinari 

11 haserre-haserre adlag Handik hilabeterako, barre egiten zuen, eta berehala haserre-haserre eta kopetilun jartzen zen. 

12 haserre izan Janina haserre zen. Culebra mendatean bi otso akabatzeko eman zuten baimenagatik ekologistak haserre ziren. Eta 

segur erran diezazuket berebat ezen haserre nintzela erran diodala Dancenyri. Ez nintzen haserre Prévanek horrela ikusi izanaz. Bere 

buruarekin haserre zen, emakumearen gorputza plazerez luzatzen eta bihurritzen ikusten zuelako. Nihauren kontra haserre nintzen. · 

"Baxoari" buruz ari diren gazteak ere haserre ditugu. 

13 haserrearen haserrez. Haserrearen haserrez dardaraz hasi zen, ukabilak astinduz, bere onetik aterata, garrasika. Inoiz hara 

itzultzen bahaiz -garrasi egin zion haserrearen haserrez-, nirekin izango dituk kontuak! Modu horretan hizketan ari zenak ezin zion eutsi 

barneko irakinari haserrearen haserrez. Ez duk posible! -erran zuen Colettek, haserrearen haserrez, masailak gorritzen zitzaizkiola. 

[8] erdi haserre (11); haserre agertu (43); haserre antzean (31); haserre azaldu (10); haserre begiratu (12); haserre begiratzen (8); haserre bizi (9); 

haserre bizia (12); haserre bizian (152); haserre bizitan (10); haserre biziz (8); haserre egin (16); haserre egon (17); haserre erantzun (16); haserre 

gorrian (14); haserre hartu (8); haserre jarri (10); haserre mintzatu (9); haserre samar (25); haserre sumina (18); haserre suminez (8); haserre sutan 

(15); haserre zegoen (69); haserre zen (15); haserre zirudien (10); jaunaren haserre (12); nirekin haserre (15); oso haserre (118)

ere buruarekin haserre (9); haserre bizian jarri (28); haserrea agertu (8); haserrea baretu (11); haserrea baretzen (10); haserrea eragin (74); 

haserrea erakutsi (11); haserrea piztu (50); haserrea piztuko (9); jainkoaren haserrea (14); jaunaren haserrea (34); gero eta haserreago (11); 

haserrearen haserrez (18)] 

haserrealdi (orobat haserraldi g.er.) iz haserretasunezko une edo bolada. Maelen haserrealdia bost axola 

zitzaiola. Hilketa ez zela bat-bateko haserrealdi edo muturraldi baten emaitza ustela izan. Badakit oso jenio txarra dudala, baina aise 

ahazten ditut haserrealdiak. Nola arintzen duzu haserrealdia? Uren haserrealditik, denboraren joanaren higaduratik salbatutako 

testuak. Uraren eta haizearen haserrealdi bortitzenak. Hitzez ezin azalduzko haserrealdi biziak hartu zuen Durant jauna. Anaia haietako 

batek haserrealdia izan zuen beste anaia batekin. Benetan nahigabetzen baitziren haserrealdiren bat zutenetan. Ohituta baitzegoen 

ekaitz haserrealdietara, barealdietara bainoago. Ikaragarria zara: nork iraun zutik zure aurrean, zure haserrealdian? Sukaldariarekin 

izaten zituen haserrealdiez, baldin eta gauzak ez baziren doi-doi egiten. 

haserrearazi, haserrearaz, haserrearazten (Hiztegi batuan haserrarazi agertzen da, baina hutsa izan 

behar du: cf. ahalkearazi; herabearazi etab.; bestalde ‘haserrearazi’ agertzen da s.v. narritatu) du ad 

haserretzera behartu. ik haserretu 2. Berak ere druida ez haserrearazteko kontu handia izan behar zuen. Jainkoa 

haserrearazten duen bekatua egin baitute. Nire hitzek are gehiago haserrearazi zuten. Amets hutsezko jainkoekin / bekaitzarazi naute, 

/ idolo hutsalekin haserrearazi. Bazterrak nahastu eta bazkideak elkarren artean haserrearazi. Horrek erdi haserrearazi ere egin 

ninduen. Kontua ez da Visa jauna haserraraztea... Geroxeago baizik jabetu ez ni zerk haserrarazia ninduen. Egia erran, bizkonde, zure 

kontseiluek haserrarazi naute, eta haserre hori ez dezaket gorde. Bihotzez maite nuen, pena hartu nuen bata bestearekin haserrarazi 

gintuztenean... Hainbesteraino bihotz-gogortu ziren, ezen batak bestearen inbidia izaten hasi baitziren, elkar haserrarazten eta albokoa 

baino gehiago izan nahian. 

haserrebide iz haserretzeko motiboa; haserretzeko bidea. Ez eman inori haserrebiderik, ez galbiderik. Lagunen artean 

ez da haserrebiderik egon behar. Emakume adintsuei ez baitzaie haserrebiderik eman behar. Hitza haserrebidea eta eztabaidagunea 

besterik ez zen haientzat. Laster haserrebidean ziren biak, ordea. 

haserregaitz izond nekez haserretzen dena. Jainko bihozbera eta errukiorra, / haserregaitza, / onbera eta leiala, / 

onginahiari milagarren belaunaldiraino eusten diona. Banekien nik Jainko bihozbera eta errukiorra zarena, haserregaitza eta onginahiz 

betea, bere mehatxuez damutzen dena. Haserregaitza da Jauna, / onginahiez betea; / bekatua eta hobena / barkatzen dituena. 

Morfemen, hitzen eta perpausen arteko leherketak baino ez direla, alegia, eta esplosaketak non harrapatzen zaituen, horren gorabeheran 

agertuko zarela haserregaitz edo saminkorrago. 

haserregarri izond haserrearazten duena. Bi animaliok zuri-beltzak ziren halabeharrez, eta nahastu egiten zituen biak -beren 

haserregarri-, harik eta ukitu arte. Ezin eutsizko premia sentitzen nuen berriro hura eskuetan hartzeko, ukitzeko, ukipen hotz, labain, 

haserregarri, erogarri, zoragarri hark berriro gaixotzeraino suhar nintzan. 

haserrekoi izond haserrekorra. Indarrez eta bortxaz hezten banauzu, haserrekoi eta borrokalari izango naiz. 

haserrekor 1 izond haserretzeko joera duena. Enricoren anaia, Enricok aipatzeko gogo handirik izaten ez zuen pertsonaia 

misteriotsu eta haserrekor hura. Gizon jasangaitz haserrekor batek darama filmaren haria. Bihotz suharra eta izpiritu haserrekorra. 

Eromenaren harria jotzen zuen haien gogoetak eta mila puska egiten zen, eta "eromena" deitu ohi den itsaso beldurgarri, haserrekor, uhin 

harroz, lainoz, ekaitzez bete horretan galtzen zen haien pentsamendua. Lasaikeriari emanak, bestalde, ausartak dira, zuhurtzia gutxikoak, 

liskartiak, haserrekorrak. Nire karguagatik apala izatea dagokit, baina haserrekorra naiz berez. Haserrekorrak eta mendekatiak 

baitziren Greziako jainko nagusi miserable haiek. 

2 haserrea adierazten duena. Zuek, hitz zakarrez eta keinu haserrekorrez epaitzen duzuenok. Erantzun haserrekorra. 

haserretasun iz haserre bizia edo gogorra. Aitortu beharrean nago [...] Lajosi eta nire patuari buruzko iritziak besteen 

aurrean haserretasun biblikoz eta garrez adierazten banituen ere, eta gogortasunez eta erabakitasunez, ez dudala nire bizitzan jarrera 

horien arrasto txikienik ere aurkitzen. 

haserreti izond haserrekorra. Amona Malià apain-apain eginiko emakumeño guztiz xarmagarri baten irudiz dirau 1870 inguruan 

ateratako estudio-argazkiren batean, eta atsotxo zimurtsu, haserreti, zarpail eta harria lakoxe gor gisa haurtzaroko nire oroitzapenik 

urrunenetan. 

haserretu, haserre(tu), haserretzen 1 da ad haserreak hartu. Haserretu zen hura ere Josefaren kontra, ikusiz zer 

ausartziarekin ezkondu zen. Haserretu egin zen Faraoia bere bi zerbitzari haien aurka [...] eta atxilotu egin zituen. Artean Maria Jexuxekin 

haserretuta zebilela, bizikleta apustuak egiten zituzten biek Jexuxen isilean. Inorekin haserretu gabe. Pixkanaka etsiak hartu zuen, bere 

buruarekin haserretu zen eta erlojuan zazpiak eta laurden zirenean kafetegitik irten zen etxerantz. Ezagutzen nituen aurkari gazteak, eta 

banekien lagunak zirela; hala izan zirela behintzat harik eta egun batean, indartsuena nor zen eztabaidatu ondoren, elkarrekin haserretu 

eta plazarako bidean jarri zituzten arte. Haserretzen zenean ere, Lubisek ez zuen bere hitz egiteko era egoki eta lasaia zabartzen. 

Haserretu gara bai, geroztik ere, behin baino gehiagotan, bi anaiak. Zakar hartzen banauzu ere, ez naiz haserretuko. -Horrela 

haserretzea ere landare bategatik! Ez naizela huskeria batengatik haserretzen diren horietakoa. 'Ez diguzu pasatzen utziko ala?' 

haserretu zen aita. -Nina!_-haserretu zen Mikel-. -Hi bai gibelandia!_-haserretu nintzaion-. -Zer diozu, gizona?_-haserretu zitzaion 

Perrette-. Ez zitzaidan haserretu, ez gaitzitu, nik uste bezala; aitzitik, irri etsi bat egiten zidala, erran zidan: [...].-Ez zaitez haserretu, 

ene Jauna, beste behin mintzatzen banatzaizu. Lucy, bihotza, ez zaitez haserretu. Eta ez bitez haserre, zeren senidearekin haserretzen 

dena, kondenatua izango baita. Ez haserretu, jainkosa agurgarri hori. Ez haserretu eta entzun. Ez dakit poztu ala haserretu Abelena 

hanka-sartze bat izan zela entzunda. Barkatzeko bizkor, haserretzeko nagi, buruz zorrotz, oroimenez azkar, arrazoitzen zoli, aukera 

egiten zentzudun eta gauza guztietan tolesgabe. Ez da, beraz, harritzekoa alderdi horietako euskaldunak erretzea eta haserretzea 

giputzen jarrera arduragabea ikusita. "Fucky subway", metro alua, haserreturik zegoen norbaitek idatzia. Haserreturik dagoen maitale 

bat dirudi. 

2 (adizlagun batekin) Badakik, nire aita asko haserretu zuan astoaren kontuarekin. Ama oso haserretuko ote zitzaidan beldur 

nintzen. Sukaldekoei eman nielarik Emmarekin erabili solasen berri, pentsatzen nuen bezala, ama zeharo haserretu zen. Baina laster 

haserretu zen ama aitarekin. Izugarri mindu eta haserretu zen auziaren berri jakin zuenean. Orduan Jakob, biziki haserretuta, gogor 

mintzatu zitzaion Labani: [...]. Washington-en amerikano gobernu gizonek ez dituzte hanbat estimatu solas horiek, hobeki erraiteko zinez 

haserretu dira Irakia dutelarik aipatu. 

· 3 du ad haserrearazi. Istorio hark haserretu egin zuen Kernan jauna. Jarrera horrek haserretu egin ninduen orduan, baina 

geroztik oso ongi ulertzera iritsi naiz, ia-ia neure egitera ere bai tarteka. Aise ikusten dut zerk haserretzen zaituen. Badaki bere izaerak 

haserretu egiten duela jendea. Haren kutsu moralistak eta gerraren aldeko jarrerak demokrata asko haserretu ditu. Adibide asko atera

nezake; baina haserretu egingo zintuzketet, eta nire historiaren zirrara arintzeko arriskua izango nuke gainera. Baina, lotsa nintzen arren, 

aita ongi ulertzen nuen, bestalde, eta horrek neure buruarekin haserretu ninduen. 

4 (era burutua izenondo gisa) Jendetza haserretuaren marmarra entzun zuen. Eta Héraclius haserretuak esku hartu izan ez 

balu, Jainkoak daki zer litxarreriaz aseko ez ote zen lau eskudun Tantalo hura. Gela pribatutik zetozen beste bi ahots haserretu entzun 

zituen Harryk. Liztor haserretuaren soinua egiten zuen haizeak etxe tarteetatik pasatzean. Uhinen jauzietan barna bultzatzen baikaitu 

denborak, itsaso haserretuaren esku, eroriz eta zutituz, beherakoan tximistaren abioan, gorakoan arrastaka eta ezinean, herrenka, betiko 

herrenka. Eta agian jendeak maitatu egingo du, bere bakardade haserretu horretan. 

[4] aita haserretu (10); ama haserretu (9); asko haserretu (9); berarekin haserretu (6); biziki haserretu (43); elkarrekin haserretu (7); erabat 

haserretu (7); haserretu ninduen (5); haserretu nintzen (10); haserretu zen (103); haserretu ziren (16); haserretu zitzaidan (9); haserretu zitzaion 

(13); haserretu zuen (5); izugarri haserretu (7); jainkoa haserretu (5); nirekin haserretu (6); oso haserretu (7); zeharo haserretu (7) 

bere buruarekin haserretu (7); haserretu egiten dira (7); haserretu zen jauna (7); haserretu egingo da (7); biziki haserreturik (7); asko haserretzen 

(5); erraz haserretzen (4)] 

haserretxo iz haserre arina. Beti ere bertara itzuliko garela, maitalearengana itzultzen garen modu berean, berekin haserretxoa 

izan ondoren. 

haserretzaile izond haserretzen duena. Zeren biak baitzeuden -haserretzailea eta haserretua- kolera handi batean itsutuak 

eta irakinak. 

hasgora iz arnasa hartzea, arnasgora. Hasgora, hasbehera, ezin dio bueltarik eman arnasari, harria gerritik gora bueltatu ez 

duen bezala; hain batera joan dira beti beraren eta harrien bizitzak! 

hasgoratu, hasgora(tu), hasgoratzen da ad hasbehera egin. ant hasbeheratu. Orain Etna mendiaren ahotik 

batzuetan suzko zirimolak zergatik hasgoratzen diren azalduko dut. 

hasi, has, hasten 1 du ad hasiera eman. Eskuizkribu hau Erromako hirian hasi nuen kristau aroko CLXXXIV urtean, goian esan 

bezala. Joan-etorri zoroa hasi nuen ibaiertzeko inguruetan. Ondoko urtean [...] Maok hasi zuen munduko beste muturrean "ibilaldi luzea", 

Txinako boterea guztiz bereganatu arte iraungo zuena. Berrogei eguneko baraualdia hasi zuen San Mikel goiaingeruaren omenez. Hantxe 

nengoen Baas-eko udal buruzagiak bere hitzaldia lehendakaria agurtuz hasi zuenean. Armadak matxinoen aurkako ekitaldia hasi du. 

"Melaniek salaketa aurkeztu eta gero", esaten dio, "unibertsitateak ikerketa ofizial bat hasi zuen. Beraz, gudari zaharrak utzi du duela 

berrogei bat urte hasi zuen borroka. Erabaki horrekin ahozko epaiketarako prozedura hasi du Zigor Aretoak. 1998 ko irailaren 16 an, sueten 

bat hasi zuen ETA euskal mugimendu armatuak. Eta 29an Osasunak bira bat hasiko du Ingalaterran. Emakume trafikoaren aurkako 

kanpaina hasi du Txinako Gobernuak. Espiritu zerutarren egoitzetara igo zen zoriontsu, behin hasi zuena neurri betera eramanez. Eta 

Peiorekin hasi nuena segitu dut. Hasi zuen azken hitza zintzurrean trebes gelditu zitzaion. Beste bizitza berri bat hasi beharko nuela 

Idoiarekin, arindurik, alferrikako zama haiek botata. Berrikusketak behar zituen hasi. Kurtsoak hasi nahi izan dituzunez geroztik. Pianokafe 

batean hasi nuen karrera profesionala. Orduan hasi zuten harremana ez da eten. Urtegiko lanak hasi zituzten urte hartan, 

maiatzean. Zertarako hasi ote genuen gerra? Gonbidatu guztiek arrazoia eman zioten, solasaldia hasi zuten bi produktoreek izan ezik. Bi 

tanto xoragarrirekin hasi du partida, biak ezkerraz. CSKAk, hain zuzen ere ondo hasi du bere bidea. Bigarren itzulia indartsu hasi du 

Athleticek. Jendea ziztuka eta oihuka: betiko tranpa hasi dutela aranaztarrek! 

2 (aditz laguntzailea ezabaturik) Nik Bilboko egoitzan ezagutu nuen, gerra hasi eta berehala. Jokoa hasi aitzin zure pertsonaiari 

izen bat eman behar diozu. Ikasturtea hasi baino astebete lehenago-edo itzuliko gara. Segizioa hasi zain zeuden denak. Joanperitzek 

hasiari azkena emaiteko. Eskola hastean erabil bedi tokiko hizkera. · Hasi aitzin fini! · Poxpoliñen bahiketa izan daiteke, lan hori hasia 

baitu egileak. 

· 3 da du aipatzen denaren lehen uneak gertatu. (osagarria beste aditz bat era ez burutuan) Txalupa mugitzen 

hasi zen. Egonarria galtzen hasi nintzen. Paulov-en txakur haietako baten senide sentitzen hasten zara. Pasarte batzuk errezitatzen hasi 

omen zen presaka samar. -Hasi jaten, laztana, ni oraintxe noa... Inon diren kalkulurik xeheenak hasi zen egiten hipotesi haren 

probabilitatea aztertzeko. Berebiziko ondoez bitxi bat hasi zen sentitzen doktorea. Gaiaren ingurumariko ustez alde garrantzitsuenak 

jorratzen hasi ginen. Bere baitan ohi ez bezalako gauzak pentsatzen hasi zen. Eragozpenak jartzen hasi nintzaion, ea etsitzen zuen: [...]. 

Ahots ahal bezain apal eta goxo batez hasi zitzaion mintzatzen filipindarrari. Uste dut hasi dela ulertzen zein praktikoa den ongi 

prestaturiko azti bat familian izatea... Orduan hasi ninduan Zeusen zigorra nozitzen. Eta ni, Stephenen ondoan eserita, haren begiradari 

jarraikiz, hantxe hasi nintzen, neure iruditurako, haren begiez ikusten. -Zertan hasi norbera horiek denak komentatzen? Ergelkeria zen 

begi-bistakoa ukatzen hastea. Jaten hasteak ez zion mintzatzeko gogoa apaldu. · Afaltzen hasiak ginela, arreba heldu zen. Ordurako 

hasia zen Filosofia eta Letrak ikasten. Aspertzen hasia nintzen zibilizatua izateaz, horra. Olaxta sarrien gainean islatzen hasia zen Platako 

farolaren palada luzea. -Ez nekian prentsa irakurtzen hasia hintzenik. Kristautasunaren marea, Gizarte Helenikoaren azken aldian hain 

indartsu goratu zena, beheratzen hasia zela azken egunetan. Merkatu indartzen hasien krisia. Diru-funts horrek ekonomia indartzen 

hasietan egindako diru-inbertsioak 100.000 milioi dolar baino gehiago zirela estimatzen zen. · Udazkenak gorrailtzen hasiak zituen 

hostoetan. Zakila handitzen hasia nuen dutxan sartu nintzenerako. Niri, ilea urdintzen hasia nuelako edo, aulki bat eskaini zidaten. 

4 (aditz ez burutuaren kideko adizlagunekin) Madame Rigaud kantuan hasi zen. Handik minutu batera berriro hasi zen 

hizketan, lasaixeago: [...].Dirua balio zuela eta haien gogoa pizten zuela ohartu zenean, tratuan hasi zen, liberak banan-banan 

eztabaidatzen. Eta harridurak goia jo zuen, azkenik, Masudek emakumea hankaz gora ezarri [...] eta lizunkerian hasi zirenean. Azaroan 

hasi omen dira fabrikan lanean. Ametsetan hasi nintzen. Ontziko marinelak dado-jokoan hasi dira barrika irauli baten ipurdi gainean. 

Bazkalostean whistean hasi, eta jokoan aritu ziren arratsaldeko hiruretatik gaueko ordu biak arte. Heriotza bera hasia zitzaion laztanean. 

Badr eta erregina berriro ere jan-edanean hasi ziren, eta laztanka, eta musuka. Bat-batean, jendea bultzaka hasten zen alboetatik. 

Irainka hasi zitzaizkion zakarki, erotua eta burutik egina zegoela hots eginez. Dougan gorritu eta totelka hasi zen. Bere eskuez inguratu du 

haren aurpegi txiki biribila, musuka eta laztanka hasi zaio. Hogeita hamar urte inguruko gazte bizkorra zen, eta, hiruzpalau hitz esan 

orduko, hika hasi zitzaion. Berehala astinduka hasi nintzaion, laster indarrak berreskuratu, eta begiak zabalduko zituelakoan. Leihoaren 

aurrean berriro eseri orduko hasi zen telefonoa hoska. Elkarri bultzaka hasi ziren biak, barrezka eta garrasika. Bitartean, zaunka eta 

zaunka hasi ziren zakurrak. Ron saltoka hasi zen minez uluka. Ikusi haut! -atzetik segika hasi zitzaidan-. Negar zotinka hasi nintzen, 

bekokia lurraren kontra nuela. Barre algaraka hasten ginen zeinahi huskeriarekin. Zuri eragiten dizkizun zirrara, ideia, sentipen horietatik 

tiraka hastea da kontua! Horrela, hain zuzen, hartan zer misterio ezkutatuko ote zen galdezka hasi zen. Errektorea barrez hasi zen 

tupustean. Orduan negarrez hasi zen. · Joan den udan hasia bainaiz lanean. Iparraldean eta ekialdean gudukan hasiak zirela. Gizona 

arnas estuka hasia zen. Oilarra aspaldi hasia zen kukurrukuka. Nahasten hasi zitzaidan ikusmena, baina negarrez hasia nintzela uste dut. 

Donostiako langile-auzo batean pisu bila hasia zen. Bitxikeria : 7-1 hasiak ziren, galtzaleak aintzinean. · Guzmud larri zegoen, izerditan 

blai, eta hizketan hastearekin batera zotinka ere bai. 

5 (bestelako adizlagunekin) Leihoa ireki eta begira hasi zen. Egur bila hasi zen herriko eta inguruko aroztegi guztietan. Laguntza 

eske hasi behar izan zuen. Hala ere, gero berriro hasi da barkamen eske. Mahai batean eserita zeuden bi neska begiradaz irentsi 

beharrean hasi zen. Trosta eroan hasi zitzaidan arnasa. Elkarri begiratu eta algara batean hasi ziren. Horregatik hasi zela irakasle 

partikular bezala. Harresiaren oinarria iragan dut bizkarra urduriaren urduriz urratuz, gorantz hasi naiz ostera, uxarka kafazka aztarrika. 

Lehen argitaletxez argitaletxe ibili bada, Garibairekin zerikusirik duten erakundez erakunde hasi da orain. · Eta zer egin zuen erreka jo 

zuenean?, dendari hasi zen lanean. Florent irakasle hasi zen Estrapade kaleko barnetegi batean. Halaxe, bada, hasi zen Hauster 

korrikalari. Igo mahai gainera eta hor hasi zen, egin ahal guztian kantari.

6 (osagarria ezabaturik) Hegazti beltz gizenak hasi ziren zeruan. Lau urterekin eskolara hasi zenean. EUTGn hasi zenez geroztik, 

hiruzpalau aldiz aldatua zen etxebizitza batetik bestera. Extremoduro hasi da orain. 

7 (aditz laguntzailea ezabaturik) Kartazal gorria Ronen eskutik erori, sutan hasi eta errauts bihurtu zen. Inorekin hizketan hasi 

aurretik ezer ez esateko eta ezer ez entzuteko gogo amorratu bat sentitzen dut. Ezertan pentsatzen hasi orduko zutik ginen, izumen ergel 

batek eroturik, ihes egiteko prest. Hitz horiek ere desagertu egin ziren, baina ez Harry presaka idazten hasi baino lehen. Orduan Ximun 

hurbildu zitzaidan eta galdezka hasi: [...]. · Errepideak berriz goiti, eta tripa kurrinkan hasia. 

8 (osagarria eta aditz laguntzailea ezabaturik) Dabidekin hasi baino urte pare bat lehenago. Hala ere, nonbaitetik hasi 

behar, eta Tomen istriputik hasiko naiz... 

9 (esaten dena adieraziz) 'Penalti!' hasi ziren denak oihuka. -Madarikatua!_-hasi zitzaion erregina Badr-i. "Hara motell -hasi 

nintzen nirekiko, atzerritarrari begi-begira-: atzerritar batek holain erraz eta bestela bezala hizketan hasten bazaik, seinale hik zerbait 

berezia baduala. Beti galtzen ditu ordezko hortzak -hasi zen Ruth. Ez ezazue barre egin, jaunak -hasi zen berriro odolik hotzenaz [...] 

medikuntzako ikasle bat-. -Nire tximinoa, non da nire tximinoa?_-hasi zen. -184. urtean -hasi zen oihuka bestea-, Erroman bizi nintzen, 

eta filosofoa nintzen. -Hara, Patxi -hasi naiz azkenean, gotorlekurik garaieneko tokirik gorenetik mintzatuko banintzaio bezala-: Ez zara zu 

bakarrik izan. -Zoritxarreko gauza bat gertatu da, izugarrizko zoritxarra -Liebkind Bendel yiddishez hasi zen. Atea zabaldu eta eztarriaren 

indar guztiaz hasi zen garrasika: [...]. Berriro hasi zen bestea: [...]. 

10 (jardunbidearen hasiera eta amaiera adieraziz; ik beherago 13) Etxe osoa arakatu zuen, etxapetik hasi eta 

ganbararaino. Singerren eleberri eta ipuinek Poloniako juduen gazi-gezen berri ematen digute, XVI. mendetik hasi eta Holokaustoaren 

bezperaraino. 

11 ez izatetik izatera igaro. (hirugarren pertsonan) Ikaragarrizko borroka bat hasi zen orduan Héracliusen eta zaindari 

zituen hiru gizonen artean. Urte horretan bertan hasi ziren satelite bidezko komunikazioak. Zarata ez zen berriro hasi, eta poliki-poliki 

sosegatu egin nintzen. XIX. mendearen azken urteetan beste garai bat hasi zen Asisko Frantziskori eta haren idazkiei buruzko ikerketan, 

Paul Sabatier historialariari esker. Gaur goizean hasi da guztia eta gaur gauean irakiten daukat barrua. Bonbardeoa hasi zenean. Gerra 

hasi duk. Udaberria hasten zen egun berean. Bidezidorra hasten da eskumatara, eta handik sarrarazi duzu. Halaxe hasi zen nire ibilbidea 

150 kilotarantz. · Musika hasia zen, tristea pasodoble hura. Oinazeak aspaldian hasiak ziren. Zurrumurruak ere hasiak dira han eta 

hemen. Aliatuen bonbardaketak hasiak ziren eta Hitlerri guti falta zitzaion erreka zola jotzeko. · Abuztuko beherapenek hasiak behar 

zuten. 

· 12 (zeruko gertakariei buruz) du eta da (g.er.) ad Galerna hasi zuen jotzen aldiro gure bazterrean. Ixo, trumoika hasi al 

du? Gainera hotza egiten hasi du. Egunsenti aldera, ordea, sortaldetikako haize bero bat hasi du. Haizea hasi zuen, harriak zartatzen 

dituen eta goi lur abandonatu hauetan ezer bizirik uzten ez duen haizea. Eguraldia hoztu zen supituan eta harria hasi zuen, masailak eta 

eskuak eta agerian nituen gorputz atal guztiak zartatu eta zauritzerainoko bortizkeria batez. Euria hasi zuen abuztuaren bukaeran, eta 

Iruain inguruko mendiak lainoaren atzean geratu ziren. Ber denboran euria hasi zen jautsahala. Orduantxe alimaleko euri erauntsia hasi 

zuen. Euri lanbroa hasi zuen. Une hartan euri xehea egiten hasi zuen. Euria hasi du: kristal esmerilatuetan jotzen du leun. Kilometro 

batzuk egin nituen bide bazterrik euria hasi zuen arte. Horra, elurra hasi du! Negua iritsi zen, eta elurra hasi zuen. Elurra hasi zuela 

ikusten zen leihoetatik. Hasi da elurra, baina zuk ez duzu hotzik pasatuko. Hemen, Arantzazun, orduantxe hasi du elurra. Elurra hasi 

zuen gogotik, benetako erauntsia, haize zakarrarekin. Elur mardula hasi zuen bat-batean, mara-mara eta oparo, erauntsi etengabean. 

Bentara bidean jartzekotan nintzela, ordea, sekulako elur-erauntsia hasi du. Hartu botila-kaxak eta eramazkion elurra hasi baino lehen. 

Baina, heldu zen uda, eguraldi onak hasi zituen. Agur Maria graziz betea / Eguna hasi du argitzen. Iluntzen hasi du. · Argitzen hasia zen 

ostatura iritsi zirenean. Eguna iluntzen hasia du. Hasia zen eguna. Zirimiria hasia zuen, eta arineketan itzuli nintzen auzora. 

13 hasi eta buka Gehienetan, gainera, ipuin ezagun-ezagunak berritzen ditut, hasi eta buka, ametsetan. Hasi eta buka entzun zuen 

Txitxikovek gertatutakoaren kontakizuna. Ibaia (bere bidearen betean, hasi eta buka) ez da "toki" bat, eta bazterren izenak tokien izenak 

izan ohi dira. Liburutxo honek, hasi eta buka etenik gabe irakurtzean, nahaspila-inpresioa egiten du. Cristina Peri Rossiren azken poema 

liburua erosi, parke batera joan eta, hasi eta buka, irakurri nuen. Hasi eta buka irakurri behar den gauza. Liburu mardula, baina, 

hargatik, hasi eta buka leitu beharrekoa. 

14 hasi-hasieratik Zure aitak ez duela inoiz begi onez ikusi Otho delako hori, hasi-hasieratik izan ere. Charly has-hasieratik 

partekatu behar izan genuen bertze batzuekin. 

15 hasi-masi iz Zertaz ari naizen jakin nahiko duzue, eta horixe kontatu nahi dizuet nik ere, hasi-masi hauekin nahi baino gehiago 

luzatu banaiz ere. Gure osabak irakatsi zizkion arte-saltzaileen hasi-masiak. Etetika baten hasi-masiak baizik ez badira ere. kez eta 

kostata ikasiko zuen zekien apurra, Matximentako eskolan, irakurtzeko eta idazteko hasi-masiekin batera. Halaz guztiz amorragarri 

zitzaidan: hasi-masietan horrenbeste kostatu zitzaidan istorioa bide erdira eraman eta bertan gelditu beharra ere. Funtzionario izatera 

iritsiko zen karrera baten hasi-masietan. 

16 hasi-masiko izond Mugimendu estereotipatuak, burukadak; hizkuntza hasi-masikoa. Hizkuntza aski hasi-masikoa erabiltzen 

baitzuen. Gure espezieko arrak magal oso hasi-masikoa du, ez oso ongi garatua eta batere laguntzen ez duena animaliaren funtsezko 

ongizaterako. Oroimena, berez, ez da inoiz zuzena, hitzaren zentzu errealistan, are laburbilketa huts baizik ez diren kasurik hasimasikoenetan, 

eta, gainera, ez du garrantzirik zuzena ez izateak. 

17 hasian hasi behin hasita gero. Hasian hasi, auzapezak besterik ere erran du: Zokoan obra pizkorrak akulatuko direla. 

Hasian hasi, gobernuak nahi du ere kanbiatu lurralde-batzarren berritzeko bozka-legea. Hasian hasi eta beroan bero, gobernuburuak 

erran du ere helduden urteko badugula garapen ontto baten mentura eta aurrekontuak pikoan ezarriko direla Europa-maileko neurrietarik 

ariz xuxen xuxena. Bera hegoaldean, Errenterian edo Pasaietan bizi zen denboran egonen zen aski luzaz agertu gabe eta bat-batean horra 

gure gizona, aspaldiko amets baten pare eta, hasian hasi, bizpahiru aldiz berdin. Hasian hasi, engaiamendua bururaino eramaiten zuen. 

Hasian hasi, istorioa apaintzea erabaki nian, bilaketa gogotsuago egin zenezaten. Dinbi-danba maitaleari, dinbi-danba maitalearen 

senarrari eta, hasian-hasi, dinbi-danba bere buruari ere. Pentsa daiteke, hasian hasi, luzaz izan daitekela xapeldun. Zenbaitek, hasian 

hasi, bazkaria ere segurtatzen zuten ostatuan. Hasian hasi, iraunen ere zuen zenbait aldiz HERRIA-ren asteartetako mahain-hizketak. 

Beste liburu bat ere aipatuko dugu hasian hasi, hau ere atera berria. Hasian hasi, hala nola jokatu naizen lau hilabetez bederen, segituko 

dut Ingrid Bétancourt-ekin, 1210 egun den gutienik atxikitzen dutela preso, han nonbait, Kolonbian. Hasian hasi, zergatik geldi? 

18 hastear Abiatzen gara eguna hastear denean. Asteburua hastear da. Jokoa hastear zegoen, sentitzen ahal zuen. Antzerki saioa 

hastear zegoela. Prusiarra eta ni barrez hastear gaude. Hilobia hurbil zegoenez, hantxe ezarri zuten Jesusen gorpua, juduen atsedeneguna 

hastear baitzegoen. 

[11] abesten hasi (24); afaltzen hasi (15); agertzen hasi (79); aipatzen hasi (28); aldatzen hasi (38); aldera hasi (25); algaraka hasi (39); altxatzen hasi 

(17); antolatzen hasi (34); arakatzen hasi (24); arduratzen hasi (20); argitaratzen hasi (20); argitzen hasi (26); arraunean hasi (12); askatzen hasi (25); 

asmatzen hasi (23); astintzen hasi (30); ateratzen hasi (112); atzetik hasi (15); atzo hasi (165); aurka hasi (13); aurten hasi (15); auzia hasi (15); 

azaltzen hasi (41); azaroan hasi (12); azkar hasi (11); aztertzen hasi (85) 

baliatzen hasi (11); banatzen hasi (23); barreka hasi (49); barrez hasi (158); barrezka hasi (27); batzen hasi (11); begira hasi (39); begiratzen hasi (39); 

behetik hasi (14); berandu hasi (28); beranduago hasi (18); berbetan hasi (12); berehala hasi (154); berotzen hasi (27); berriro hasi (114); berritzen 

hasi (14); berriz hasi (116); bertsotan hasi (12); betetzen hasi (86); bidaia hasi (16); bidaltzen hasi (23); bidea hasi (20); bihurtzen hasi (22); bikain hasi 

(28); bila hasi (184); bilatzen hasi (34); bilera hasi (25); biltzen hasi (64); biraka hasi (25); bizian hasi (18); bizitzen hasi (44); bonbardatzen hasi (11); 

borroka hasi (20); borrokak hasi (15); borrokan hasi (58); botaka hasi (14); botatzen hasi (76); bueltaka hasi (22); bultzaka hasi (14); buruz hasi (29); 

dantzan hasi (51); dardarka hasi (55); deiadarka hasi (18); deika hasi (22); deitzen hasi (41); denboraldia hasi (71); desagertzen hasi (13); desegiten 

hasi (12) 

edaten hasi (48); ederki hasi (22); eginez hasi (22); egiten hasi (872); eguna hasi (13); ekartzen hasi (13); ekitaldia hasi (17); elkarrekin hasi (12); 

elkarrizketa hasi (11); elkarrizketak hasi (20); elurra hasi (25); emanaldia hasi (11); ematen hasi (240); entrenatzen hasi (42); entzuten hasi (56); 

epaiketa hasi (58); epaitzen hasi (16); erabiltzen hasi (78); eragiten hasi (29); eraikitzen hasi (55); erakusten hasi (26); eramaten hasi (27); erantzuten 

hasi (20); eranzten hasi (15); erasoa hasi (14); erasotzen hasi (12); erortzen hasi (23); erosten hasi (11); erreguka hasi (15); erretiratzen hasi (16); 

erretzen hasi (30); errietan hasi (16); esaka hasi (17); esanez hasi (29); esaten hasi (118); eskaintzen hasi (14); eskatzen hasi (31); eske hasi (18); 

eskolan hasi (15); estutzen hasi (12); etapa hasi (30); etortzen hasi (36); euria hasi (61); euskaraz hasi (17); ezagutzen hasi (13); ezartzen hasi (11); 

ezertan hasi (11); eztabaida hasi (22); eztabaidan hasi (39); eztabaidatzen hasi (24); eztulka hasi (34) 

ferekatzen hasi (19); gaixotzen hasi (11); gaizki hasi (62); galdetzen hasi (13); galdezka hasi (73); galtzen hasi (58); garaian hasi (15); garbitzen hasi 

(41); garrasika hasi (59); gatazka hasi (19); gauzatzen hasi (11); gazte hasi (11); gazterik hasi (14); gelditzen hasi (16); gerla hasi (11); gerra hasi 

(126); gisa hasi (28); gogoratzen hasi (13); goizetik hasi (13); gora hasi (25); goraka hasi (12); gozatzen hasi (12); greba hasi (108); greban hasi (11); 

guztia hasi (14)

hala hasi (25); halaxe hasi (19); harekin hasi (13); harremanetan hasi (15); harrika hasi (15); harrotzen hasi (12); hartzen hasi (158); hasian hasi (66); 

hasieratik hasi (15); hazten hasi (12); hedatzen hasi (18); heltzen hasi (12); hiltzen hasi (12); hipaka hasi (11); hizketan hasi (206); hobeto hasi (30); 

hola hasi (13); honela hasi (47); horregatik hasi (38); horrekin hasi (31); horrela hasi (70); horretan hasi (38); hortik hasi (15); hortxe hasi (12); hoska 

hasi (17); hurbiltzen hasi (26); husten hasi (11); hutsetik hasi (41) 

ibiltzen hasi (161); idazten hasi (166); igandean hasi (18); igotzen hasi (41); igurzten hasi (18); ikasketak hasi (15); ikasten hasi (88); ikasturtea hasi 

(26); ikerketa hasi (41); ikertzen hasi (39); ikusten hasi (84); iluntzen hasi (17); imitatzen hasi (11); inbasioa hasi (24); indartsu hasi (23); inguratzen 

hasi (11); inguru hasi (16); inguruan hasi (25); intifada hasi (19); irabazten hasi (32); irailean hasi (16); irainka hasi (15); irakasten hasi (24); irakiten 

hasi (15); irakurtzen hasi (147); irekitzen hasi (16); iristen hasi (30); irriz hasi (47); irteten hasi (31); istiluak hasi (12); isurtzen hasi (14); itzulia hasi 

(20); itzultzen hasi (26); ixten hasi (12); izaten hasi (86) 

jabetzen hasi (16); jaisten hasi (55); janzten hasi (22); jartzen hasi (86); jasotzen hasi (46); jaten hasi (76); jaurtitzen hasi (11); jauzika hasi (12); 

jendea hasi (16); jiraka hasi (14); joaten hasi (93); joka hasi (84); jokatzen hasi (91); jolasean hasi (22); jotzen hasi (171); kanpaina hasi (63); 

kanporatzen hasi (11); kantari hasi (25); kantatzen hasi (63); kantuan hasi (51); karkailaka hasi (24); karkaraka hasi (20); kentzen hasi (29); kexuka 

hasi (15); kezkatzen hasi (31); kolpeka hasi (20); konpontzen hasi (11); kontatzen hasi (84); kontuekin hasi (16); kontzertua hasi (11); korrika hasi (42) 

laguntzen hasi (13); lanak hasi (46); lanean hasi (261); lanetan hasi (33); lantzen hasi (32); lanuztea hasi (12); larritzen hasi (11); laster hasi (59); 

lasterka hasi (59); laztantzen hasi (16); liga hasi (61); lotzen hasi (16); marmarka hasi (24); marmarrean hasi (23); marrazten hasi (21); miatzen hasi 

(32); mintzatzen hasi (57); moduan hasi (27); mozten hasi (11); mugitzen hasi (113); musuka hasi (18); nabaritzen hasi (29); nahasten hasi (20); 

negarrez hasi (241); negoziatzen hasi (28); negoziazioak hasi (39); nigarrez hasi (13); nola hasi (93); nonbaitetik hasi (14); nondik hasi (61) 

obrak hasi (17); ohartzen hasi (14); oihuka hasi (212); oihukatzen hasi (15); oinez hasi (22); okertzen hasi (15); okupazioa hasi (11); ondo hasi (132); 

ongi hasi (35); operazioa hasi (16); orroka hasi (13); osatzen hasi (17); ostikoka hasi (20); otoitzean hasi (18) 

partida hasi (133); pasatzen hasi (34); pentsatzen hasi (167); pilatzen hasi (28); pintatzen hasi (15); predikatzen hasi (18); prestatzen hasi (88); 

prozesua hasi (41); punpaka hasi (15); saioa hasi (34); sakabanatzen hasi (13); saltoka hasi (18); saltzen hasi (12); sartzen hasi (69); sasoia hasi (26); 

segituan hasi (11); sentitzen hasi (102); sinesten hasi (14); solasean hasi (24); sortzen hasi (41); sumatzen hasi (31) 

tiraka hasi (33); tiroka hasi (65); totelka hasi (13); txaloka hasi (41); txapelketa hasi (52); txistuka hasi (15); ugaltzen hasi (11); ukitzen hasi (14); 

ulertzen hasi (13); unibertsitatean hasi (11); urduri hasi (13); urduritzen hasi (11); urruntzen hasi (16); urtea hasi (74); urterekin hasi (63); zabaltzen 

hasi (60); zatia hasi (43); zaunka hasi (14); zehazten hasi (12); zenbatzen hasi (12); zergatik hasi (24); zerotik hasi (11); zotinka hasi (54) 

parte hartzen hasi (16); hasi eta segituan (13); etapa hasi aurretik (13); denboraldia hasi aurretik (24); berandu hasi zen (11); urtegia betetzen hasi 

(38); aurkako epaiketa hasi (19); hasi baino lehenago (33); hasi eta amaitu (17); irri karkaraka hasi (18); idazten hasi aurretik (11); gaizki esaka hasi 

(12); hasi eta berehala (116); hasi bezain laster (51); hitz egiten hasi (177); greba mugagabea hasi (14); gose greba hasi (45); bigarren intifada hasi 

(12); lan egiten hasi (13); hutsetik hasi behar (15); negar zotinka hasi (40); gerra hasi aurretik (13); irriz karkailaka hasi (24); hasi eta bukatuko (11); 

txapelketa hasi aurretik (24); lanean hasi aurretik (16); euria hasi zuen (26); hasi eta bukatu (58); alde egiten hasi (14); euskara ikasten hasi (12); 

azalpenak ematen hasi (13) hasi bezain pronto (25);; hasi eta buka (30); partida hasi aurretik (44) 

agertzen hasia (13); aspertzen hasia (18); egiten hasia (33); galtzen hasia (18); hartzen hasia (22); hedatzen hasia (11); iluntzen hasia (14); kezkatzen 

hasia (11); lanean hasia (14); nazkatzen hasia (14); nekatzen hasia (13); pentsatzen hasia (38); sartzen hasia (12); sentitzen hasia (21); sinesten hasia 

(13); sumatzen hasia (14); ulertzen hasia (13); urdintzen hasia (15); egiten hasiak (22); lanean hasiak (11); pentsatzen hasiak (12) 

bila hasiko (23); biltzen hasiko (14); egiten hasiko (66); emanaldiarekin hasiko (11); ematen hasiko (11); eraikitzen hasiko (14); greba hasiko (25); 

kontzertuarekin hasiko (11); lanean hasiko (44); negarrez hasiko (18); nola hasiko (11); oihuka hasiko (12); prestatzen hasiko (17); prozesua hasiko 

(11); txapelketa hasiko (11); xuxen hasiko (21); noiz hasiko zain (13) 

aspertzen hasita (11); behetik hasita (12); egiten hasita (24); ematen hasita (12); etsitzen hasita (11); galtzen hasita (13); kontatzen hasita (11); 

pentsatzen hasita (32); sentitzen hasita (11); hasitako bidea (20); hasitako bideari (26); hasitako gose (14); hasitako ikerketa (14); hasitako lana (22) 

egiten hastea (47); ematen hastea (15); lanean hastea (22); pentsatzen hastea (11); errege izaten hastean (35) 

ateratzen hasteko (11); berriro hasteko (15); berriz hasteko (27); betetzen hasteko (13); bila hasteko (16); bilatzen hasteko (11); borrokan hasteko 

(12); denboraldia hasteko (13); egiten hasteko (105); ematen hasteko (25); epaiketa hasteko (11); erabiltzen hasteko (14); eraikitzen hasteko (19); 

eztabaidan hasteko (17) 

hasteko agindu (13); hasteko asmoa (27); hasteko asmorik (15); hasteko aukera (57); hasteko baimena (28); hasteko eskatu (46); hasteko eta (82); 

hasteko ez (15); hasteko garaia (53); hasteko gogoa (36); hasteko gogorik (13); hasteko gogoz (14); hasteko irrikan (22); hasteko moduan (22); 

hasteko ordua (23); hasteko prest (55); hasteko unea (17); hasteko zorian (37) 

hizketan hasteko (16); idazten hasteko (21); ikasten hasteko (11); jokatzen hasteko (12); lanak hasteko (12); lanean hasteko (99); negarrez hasteko 

(32); negoziatzen hasteko (41); negoziazioak hasteko (26); pentsatzen hasteko (20); prestatzen hasteko (19); prozesua hasteko (18) 

hitz egiten hasteko (27); hasteko baimena eman (13); negarrez hasteko zorian (20); hasteko eta behin (23); hasteko eta bat (24); 

ateratzen hasten (12); barrez hasten (25); berriro hasten (18); berriz hasten (46); bila hasten (28); dantzan hasten (15); dardarka hasten (24); egiten 

hasten (119); ematen hasten (12); euria hasten (12); galdezka hasten (14); garrasika hasten (12); hartzen hasten (20); hizketan hasten (36); honela 

hasten (25); horrela hasten (38); ibiltzen hasten (18); idazten hasten (27); ikusten hasten (11); irakurtzen hasten (21); izaten hasten (11) 

jaten hasten (13); joka hasten (22); jotzen hasten (30); kantari hasten (11); kantatzen hasten (13); kontatzen hasten (28); lanean hasten (43); 

lehenago hasten (19); mintzatzen hasten (12); mugitzen hasten (19); negarrez hasten (37); nola hasten (13); oihuka hasten (36); pentsatzen hasten 

(32); sartzen hasten (11); hitz egiten hasten (27)] 

hasiberri (orobat hasberri g.er. eta hasi berri; Hiztegi Batuan hasiberri agertzen da, izond markarekin) 

1 izond duela denbora gutxi hasi dena. Sobornatzaile hasiberri baten istorioa kontatzen da bertan. Bere giro bereko gazte 

hasiberri, talentudun bat ezagutu zuen. Hau Kristoren atleta hasi berria zen oraindik. Gure Informazio Zerbitzu ttipi, hasiberri eta 

eskarmenturik gabea. Oihal hasi berriari buruz ez zen ezer zabaldu. Uda hasi berriko egun batean. 17 urteko futbolari hasiberri bati 

milioi batzuetako kontratu berria eskaintzea. Kanta horren doinua omen da, usarioz, albokari hasi berriak aurrenekoz ikasi behar izaten 

duena. Harrituta begiratu zion Cioni zailduak Cunego hasiberriari. Eta zer zela eta ibili behar zuten ni bezalako hasiberri baten atzetik? 

Egia esan, ni hasiberria naiz lan honetan, Brent andrea itzuli arte nago. Aizkoran hasiberri samarra da. Baldarka ibiltzen hasi berri den 

semeari. Anne, Oñatiko mutil batekin bizitzen hasi berri zena. Lehenengo lanean hasi berria omen zen. Irudimenik gabeko mutil baldarra 

bainintzen ni alor hartan, orduantxe hasi berria. Gerra hasi berria zen. Bertso eskolan hasi berriak gara. Batxilerreko seigarren kurtsoa 

hasi berria zenean. Hasi berri dugun urtean. Gaueko patruila hasi berria genuela izan zen deia, jauna. 

2 (izen gisa) Hamabi orduko ikastaroa egin zuten hasiberriek, lanpostuaren gorabehera guzti-guztiak ikasteko. Izen handiko artistak 

nahiz hasiberriak. Musikako klaseak ematen zizkien hasiberriei atzeko gelako piano zut zaharrean. Hasiberrien hutsak egin ditugulako. 

-Hasiberrien kontuak -esan zidan. Gaur, Azpeitian, Hasiberrien Torneoko partidak. Halaxe detektatzen dute ikasleek irakasle bat noiz 

den hasi berri esku-txuri asmo onekoa. Zigortze kontu haietan hasberri inorant bat nintzela. Bat-batean ari den hasiberriak ere izan 

dezake tentazioa bertsoa erabat "buruan pasa" arte ez ekitekoa. Edward Mille eskarmenturik gabeko hasiberri handikote eta baldarra 

iruditu zitzaion. · Gu soinua jotzen hasi berri hartan. 

3 hasiberritan (orobat hasi berritan) Meteorologia hasiberritan, datu pila hartzen ibili ziren: zenbateraino hoztu zen 

kearengatik tenperatura, gertatzen ziren efektu optikoak, euri zikinak eta beste. Bushek duela bi urte heldu zion beldurraren kanpainari, 

Irakeko gerra hasiberritan. Luteroren Erreforma hasi berritan idatzia dela [liburua]. Gerra aurrekoak ez dituk, baina bai Gerra hasi 

berritan gertatutakoak. Galdu egin dugulako hasi berritan genuen komunikatzeko grina. Erietxean lanean hasi berritan, ez omen zuen 

egiten jauzi. Garai batean, gu Bilbora etortzen hasi berritan. Aitorrek beste pipada bat jo dio zigarroari, eta, ia-ia hasi berritan, behera 

bota du, arroketara. 

4 hasiberritako izlag Hasi berritako gure goiti-beheitiak eta hondar urteetako desenkontruak. Ez zituen partekatzen, bertan 

egonagatik, hasiberritako nire gogoberotasun haiek. Erresistentzian hasi berritako gazte batek. Zer gehiago espero zitekeen hasi 

berritako negozio hartatik? 

[3] hasiberri batek (8); hasiberri baten (9); hasiberri onenaren (3); hasiberria da (7); hasiberria naiz (3); hasiberriak direla (3); hasiberriak izan (3)] 

hasibide iz hasiera. Bere belardiak eta bere soroak berriro hartu zituen, eta gor egin zien bere auzoaren hasibide berri guztiei. 

hasidismo iz judaismoaren erlijiozko higikunde baten izena. Errabino asko higikunde honen kontra agertu zen, 

hasidismoak Jainkoarekiko komunikazio intimoa eta katartikoa proposatzen baitu. Hasidismoak indar berria eman zion Kabalaren 

higikundeari. 

hasiera (orobat hasera g.er.) 1 iz hastea; (segida, sail edo hedadura batean) lehenik datorrena edo lehenik 

ikusten dena, lehen zatia. Hori izan zen hasiera. Unibertsoak, bizitzak bezala, badu hasiera bat. "Amaieraren hasiera da" esaten 

zuten denek. Goizean du hasiera eta arratsean akabera. Nobela handi guztien hasierak ezagutzen ditut buruz. Hasiera-korapiloabukaera 

estruktura klasikoa errespetatzen dute [neure ipuinek]. Baina abentura kilikagarria izan zen hasiera ezin hunkigarriagoa izan 

zuena. Hegaldiaren hasiera, ugaldea uzteko puntuan. Gure harremanaren hasiera bero-beroan. Davidek berak idatzitako hileta-otoiaren 

hasiera zen. Ez nengoen gelan hasi zenean, baina hasiera oker interesgarri bat egin omen zuen. Baina Batasuna hastapenik gabeko

hasiera da; berdintasuna Batasunari esker bihurtzen da hastapen, eta Batasunari bakarrik dio zor izaera eta hastapen izatea. Gurpil 

horretan, ez baitu hasierarik ez akaberarik, bizitza bakoitza aitzinakoaren ondorio da eta hurrengoaren sortzaile. Hitz baten amaiera 

hurrengoaren hasierarekin lotuz. Garbiago eta zehatzago oroitzen gaituk hasieraz, bukaera hurbiltzen denean. 

2 (leku-denborazko atzizkiekin; ik beherago 8) Kontu handiz hasieran, axolagabe gero, etsipenez azkenean. Ez nintzen 

hasieran jabetu. Esan dut hasieran ikasleak gogoan idatzi dudala liburua. Hasieran ez zen gauza izan ikusmenaz inolako formarik 

ezagutzeko. Mundu-ekonomia europarra izan zen hasieran, bestela esanda, ardatza Europan zuen mundu ekonomikoa zen. Gurasoek, 

hasieran, ez zuten nahi; gero, ordea, onartu egin zuten. Nazioarteko merkataritza hori, hasieran, ez zegoen barne-egitura ekonomikoekin 

lotua. Ezta ikerketaren hasieran bertan ere. Hori berriro ere hasierara itzultzea litzateke. Erdian zegoen, baina ez nuen hasierara 

eramateko lanik hartu. Hasieratik hasi behar da, ez erditik. Begira, has gaitezen hasieratik, ados? Stephenen garapena bitxia izan da, 

kualitatiboki desberdina, hasieratik. Informazioa zabaltzea izan zen hasieratik bere zeregina. Hasieratik beretik sorginkeria eta 

deabrukeria guztiak uxatzen dituen zura eta zuhaitz xuria. Hala ere, Andrei Ivanovitxen asmo askonahikoak hasieratik bertatik zapuztu 

zituen osabak. 

3 (leku-denborazko atzizkiekin, -en edo -ko atzizkiaren eskuinean) Gutunaren hasieran esaten duzu: [...]. XIV. 

mendearen hasieran, italiar bankariek sukurtsalak zabaldu zituzten. Abuztuaren hasieran. Eguraldiaren aldaketa mendearen hasieratik 

sumatzen zen. Azkenik, 1980ko hamarraldiaren hasieraz geroztik, garapen-bideko herrialdeetara ere zabaldu da liberalizazioa. Ez dago 

haren ehiza odoltsuaren hasierarako data zehatzik. 1970ko hasieran, aurkikuntza erabakigarria egin zuen. Gazte ginen 80ko hasieran, 

Frankismoaren azken arnasak ezagutu genituen. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Aitonaren hasiera-letrak lumaren estalkiko behealdea inguratzen zuen urrezko zerrendan 

zeuden: A.C.M. Aldaketaren hasiera-data. Jainkoagan itsasoratzen da irakaskuntzaren gai ez den hasiera-emate batekin. Arkanoen 

isiltasun hasiera-emailean. Londresen, 1929ko ekainaren hasiera aldera. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Mahasti askotako ilara-hasieretan. Goizean goiz, egun-hasierako ariketa fisikoak 

egitera behartzen gaituztenean. Biologia hitza XIX. mende hasieran asmatu zen. Lehenengo gutunak 1957 hasierakoak ziren. Goiz argi 

eta epela zen udaberri hasiera izateko. Gerra hasieratik kasik faxisten kartzeletan preso. Lanaldi hasiera nahiz bukaeretako asperra. 

"Bidaia hasiera guztietan gertatzen zait", erantzun nion. Horri esker jaso genuen albistegi hasierako berria. Bada gurean Lizardi 

erromantiko berantiartzat jo duenik, eta hogeigarren mende hasierako abangoardiekin lotzen duenik. Depresio hasiera hura botikak 

sendatuko zidan istant batean. Euskaraz hitz hasieran ez dagoela dardarkaririk. Silaba hasierak indartzeko. Konbertsio-hasiera hartako 

eskaria ("emadazu fedea, itxaropena, maitasuna") esker oneko aitorpen bilakatu zaio. Zer aldatu da denboraldi hasieratik emaitza on 

horiek ez lortzeko. 

6 (errepikaturik) Liburuaren hasiera-hasieran dator: [...]. Ozpinaren euli koxkor hori Harvard-eko unibertsitateko laborategi batean 

agertu zen plazara, mendearen hasiera-hasieran. Helendarren hasiera-hasierako filosofiarekin harremanetan jarri nahi duenak bi auziri 

egin behar die aurre hasi orduko. Hona Koldo Izagirrek hasiera-hasierako ikastola haietaz dioskuna: [...]. Kapitulu bat ari natzaizue 

irakurtzen, jaunak, hasiera-hasierakoa. Hasiera-hasieratik izan zuen Sergiok barruan zer ezkutatzen zuen jakiteko irrika. Elkarrekin 

egin zuten bizitza hasiera-hasieratik, bizkiek amaren sabelean bezala. Neure abenturara nator berriz eta hasiera-hasieratik heltzen 

diot. · Zure aitak ez duela inoiz begi onez ikusi Otho delako hori, hasi-hasieratik izan ere. Charly has-hasieratik partekatu behar izan 

genuen bertze batzuekin. 

7 (H larriarekin) Bibliako lehen liburua. Bibliako Hasiera liburuan. Pentateukoan edo Moisesen bost liburuetan dagoena: 

Genesia edo Hasiera, Exodoa edo Irteera, Lebitarren Liburua, Zenbakiak eta Deuteronomioa. Hitzaldi hauetan funtsezko egia bat ikasi 

zuen; Hasiera liburuaren 1._Kapituluko 27. txatala. Azken hiru liburuetan Hasiera 1, 1-31 pasartearen komentario alegorikoarekin 

amaitzen du bere Aitortzak. Manikeoek Hasiera liburuko txatal honi buruz egiten zuten eta katolikoei baldarki leporatzen zieten 

interpretaziotik ehun eta laurogei graduko aldaketa zegoen. Hara Itun Zaharreko Hasierak (3,7) dioena: [...]. 

8 hasierako izlag Hasierako letra larria ere galdu du hitzak. Hasierako bi orriak falta dira. Hasierako une horietan ezer berezirik ez 

nuen sumatu nire inguruan. 2001. urteko maiatzean, hasierako epaia berretsi zuen Nafarroako Justizia Auzitegiak. Hasierako 

protobakterioren batetik gatozela guztiok. Egoera horietariko bat hasierako egoera da; beste bat bukaerako egoera. Hasierako 

babesgabetasunak ausardiari utzi zion lekua pixkanaka. Bikote baten historian hasierakoak kontatu ohi dira beti, azken aldikoak isilduz. 

Datu anbiguo eta osagabeak izaten dira hasierakoak. · (-en edo -ko atzizkiaren eskuinean)Lerroen hasierako hizkiek 

bertikalean izen bat, hitz bat edo esaldi bat osatzen dute akrostikoetan. Gramatika konparatuaren hasierako denbora horietan. Asiako 

krisiaren hasierako eragileak. Eskuizkribuaren hasierako bertsioak. Osasun-zentro handietan, errutinazko bihurtu ziren 1990eko 

hasierako urteetan zenbait organo nagusiren transplanteak. 

9 hasiera batean Hasiera batean ez nien sinetsi. Hasiera batean, hari eskaintzen zizkion ordu libre guztiak. Hasiera batean 

"Gramatika" izenekoa antolatzeari ekin zitzaion. Hasiera batean ez dirudi erantzuteko zaila den galdera denik. Horrek, hasiera batean, 

jendea deskontzertatu egin zuen. Ahaleginak ahalegin, ezer gutxi ulertzen genion hasiera batean. Denda jartzeko erabaki hura ez zen 

alferrikakoa izan, ez behintzat hasiera batean. 

10 hasiera bateko izlag Hasiera bateko testua Nik ez dut Ada hil esaldiarekin hasten zen 

11 hasiera eman Munduaren Hirugarren Aroa amaitu duk, eta berriari hasiera eman zaiok. Dio Mikela Eliceguik zakur amorratuen 

atalari hasiera ematean: [...]. Ez, ez da noski hori, more geometrico, nire kontakizunari hasiera emateko modurik onena. Egunari 

hasiera nire tabernan ematen dioten gizon hauek alde egiten dutenean. Ala liluraren desagerpena da bizitzaren gainbeherari hasiera 

ematen diona? Duela sei urte eman zitzaion hasiera zerrenda horri. Hantxe, paperezko lore handi bezain itsusiez emokaturiko pareten 

artean, ematen genien hasiera larunbat arratsaldeetako geure ibilaldiei. 2003ko urtarrileko uholdeek urte beltz eta latz bati eman zioten 

hasiera. Beste oroimen bati emango diot hasiera. 

12 hasieratik bukaeraraino Hasieratik bukaeraraino, itxura profesional erabatekoa izan zuen lan hark. Material guztia 

hasieratik bukaeraraino irakurri beharrik ez dago. Bueno, ja, nire bizitza adar jotze handi bat da, hasieratik bukaeraraino. Napumoceno 

jaunak diskurtsoa osorik entzun zuen hasieratik bukaeraraino. 

[3] amaieraren hasiera (29); denboraldi hasiera (70); hasiera aldera (19); hasiera arte (24); hasiera batean (699); hasiera bateko (25); hasiera baten 

(16); hasiera berri (9); hasiera bikaina (13); hasiera ekitaldia (15); hasiera ekitaldian (35); hasiera eman (100); hasiera emanez (11); hasiera emango 

(12); hasiera ematea (9); hasiera emateko (75); hasiera ematen (18); hasiera gogorra (10); hasiera hasierako (8); hasiera hasieran (13); hasiera 

hasieratik (303); hasiera ikusgarria (11); hasiera izan (59); hasiera izango (17); hasiera izatea (9); hasiera kaskarra (12); hasiera ona (34); hasiera oso 

(16); hasiera txarra (14); liga hasiera (25); mende hasiera (15); mendearen hasiera (19); partida hasiera (26); partidaren hasiera (8); prozesuaren 

hasiera (27); sasoi hasiera (16); urte hasiera (19); hasiera eta amaiera (11); hasiera eta bukaera (14) 

denboraldi hasierako (54); hasiera hasierako (8); hasierako arazoak (8); hasierako asmo (8); hasierako asmoa (36); hasierako boskotea (12); 

hasierako bostekoa (122); hasierako bostekoan (15); hasierako egunetan (14); hasierako ekitaldia (8); hasierako ekitaldian (9); hasierako 

hamabostekoan (11); hasierako hamaikakoan (172); hasierako hamaikakoari (9); hasierako hamaikakora (23); hasierako helburua (18); hasierako lan 

(8); hasierako minutuetan (15); hasierako urteetan (16); hasierako zazpikoa (78); ikasturte hasierako (11); liga hasierako (11); mende hasierako (84); 

mendearen hasierako (22); partida hasierako (12); urte hasierako (23); hasierako hamaikakora itzuliko (9); hasierako hamaikakoan izango (13); 

denboraldi hasierako helburua (8); hasierako hamaikakoan zelairatu (8) 

abenduaren hasieran (21); abuztu hasieran (8); abuztuaren hasieran (11); amaieraren hasieran (10); apirilaren hasieran (9); arratsalde hasieran (31); 

aste hasieran (37); astearen hasieran (13); azaroaren hasieran (17); denboraldi hasieran (128); denboraldiaren hasieran (9); ekainaren hasieran (23); 

hamarkada hasieran (26); hamarkadaren hasieran (83); hamarraldiaren hasieran (17); hasiera hasieran (13) 

hasieran aipatu (20); hasieran atxilotu (8); hasieran bertan (16); hasieran egin (33); hasieran egindako (12); hasieran egon (8); hasieran eman (10); 

hasieran emandako (10); hasieran esan (30); hasieran gertatu (11); hasieran hasi (11); hasieran iragarri (9); hasieran izan (25); hasieran izango (9); 

hasieran jarri (9); hasieran jarritako (12); hasieran kosta (11); hasieran pentsatu (30); hasieran sortu (10); hasieran uste (48) 

hilabete hasieran (9); hilaren hasieran (57); hitz hasieran (12); hitzaldiaren hasieran (9); honen hasieran (84); hori hasieran (8); hurrengoaren 

hasieran (8); ikasturtearen hasieran (10); irailaren hasieran (16); itzuliaren hasieran (10); konbertsioaren hasieran (9); liburuaren hasieran (25); liga 

hasieran (27); maiatzaren hasieran (10); martxoaren hasieran (22); mende hasieran (70); mendearen hasieran (136); ordenaren hasieran (10); 

otsailaren hasieran (19); partida hasieran (44); partidaren hasieran (33); sasoi hasieran (45); uda hasieran (16); urriaren hasieran (20); urtarrilaren 

hasieran (8); urte hasieran (147); urtearen hasieran (50); urteen hasieran (8); uztailaren hasieran (8); zatiaren hasieran (29) 

aste honen hasieran (13); datorren urtearen hasieran (10); datorren urte hasieran (8); hasieran eta bukaeran (9); bigarren zatiaren hasieran (25); 

pentsatu nuen hasieran (10); hil honen hasieran (17); urte hasierarako (8) 

denboraldi hasieratik (41); hamarkadaren hasieratik (8); hasiera hasieratik (303) 

hasieratik agertu (8); hasieratik amaierara (8); hasieratik amaieraraino (11); hasieratik aritu (34); hasieratik arituko (13); hasieratik beretik (17); 

hasieratik bertatik (55); hasieratik bukaerara (25); hasieratik bukaeraraino (23); hasieratik egin (14); hasieratik egon (10); hasieratik erakutsi (15); 

hasieratik esan (27); hasieratik hartu (25); hasieratik hasi (15); hasieratik hona (15); hasieratik ikusi (15); hasieratik izan (45); hasieratik jarri (12); 

hasieratik joka (9); hasieratik jokatu (43); hasieratik jokatuko (33); hasieratik jokatzea (13); hasieratik jokatzeko (33); hasieratik jokatzen (11); 

hasieratik zegoen (8); hasieratik zelairatuko (11)

konbertsioaren hasieratik (8); mende hasieratik (8); mendearen hasieratik (13); munduaren hasieratik (11); partida hasieratik (29); partidaren 

hasieratik (11); sasoi hasieratik (11); urte hasieratik (92) 

hasieratik jokatzeko aukera (24); hasiera hasieratik izan (9); hasieratik bukaera arte (12); urte hasieratik hona (8); hasieraz geroztik (18)] 

hasieratu, hasiera(tu), hasieratzen du ad hasiera eman. Luigi izan zen aurrerantzeko solasgaiak hasieratu zituena, eta 

Rafari zuzendu zitzaion, ukondoak mahaitik jaso barik. 

hasikin 1 iz uzten edo kidekoen lehen emaitza edo fruitua. Tenpluko apaizentzat gordetako gari-hasikinak eta ardo eta 

olioaren hamarrenak ere jatea erabaki dute, herritar soilak ukitu ere ezin ditzakeenak. Eta urte betez ahaide hurbilenek beren etxeetan 

edukitzen dute uzta guztietako hasikinak eta erreki opariak eskainiz, eta azkenean hiri inguruan uzten dute zutarri momiaduna. 

2 irud Beheratze luze horren hasikinak Frantziako Iraultzaren gogortadak ditugu. Euskaldunak eta haien peuple qui s'en va edo badoana 

famatu zituen Reclus-ek: jende noblea, noizbaiteko mundu galdu baten azken aztarna, denboraren hasikinetatik datozen haien 

bikaintasun mirakuiluzki gordeak, eta hau eta hori eta bestea. 

hasle izond zerbait hasten duena. Gudari zaharra hasle bat da, abiarazle bat. 

hasperen 1 iz arnas hartze sakon bati jarraitzen zaion arnas jaurtikitze nabaria, neke edo oinazezko 

egoeraren adierazgarri dena. Hasperena ere oso mehea izan zen. Burua ezker-eskuin mugitzen zuela, eta hasperen artean 

zioela: "Gehiago, gehiago, gehiago...". Mutikoaren lasaitasunezko hasperena argi entzun zuen. Johnek eskuekin estali zuen zoritxarreko 

pirataren ahoa, haren azken hasperenak isilarazteko. Kanapean luze-luzea etzaten da, hasperen handi bat botatzen du eta zolapera 

begira jartzen. Hasperen bat eskapatzen zaio. Ule kirru zurian pasa zituen eskuak, aulkiari atzera eraginez eta hasperen luze bat jaurtiz. 

Oppenheimerri hasperen ozena atera zitzaion. Emakumeak ia ez du arnasarik hartzen, ezpainetatik hasperen batek egin dio ihes, bizirik 

gabeko panpin bat bezain ahuldua dago. Guk ez baitugu ez muinorik ez mendirik, lorez beterik, ez ibairik, ez itsasorik, ur beltzaren 

erreinurik, dena baita aire gurean, hasperen huts. 

2 (konparaketetan) Zetazko beloan landuriko soinekoa, hasperena bezain arina. Taniaren ondoan denbora hasperen bat bezain 

laburra egin zitzaidan. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Bestea gertakarietan murgiltzea zen, bortizkeriaz eta malkoen, hasperen-inarrosien eta 

negar-zotinen eldarnioarekin. Gero, hasperen-korroka luze baten ondotik, bere logelako ateari panpaka hasi zitzaion, jo eta jo. Hasperen 

antzeko irribarrea atera zitzaion Mirariri. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Hilabete luzea izan zen aitonak munduan egin zuen azkeneko hura, haren kexuhasperenek 

are luzeagoa egin zutena. Lasaitasun hasperen bat altxatu zen papo guzietarik, bakoitzak bere etxekoak bateratu zituen eta 

nor bere etxera itzuli zen. Baten batek gutizia hasperenak askatzen zituzkeen emazte akituaren ate aitzinetik pasatzean. Eta hau bezalako 

zauri iraunkorrarekin... -sasi-hasperen handi bat egin zuen-, batek daki nire besoa inoiz jarriko ote den ondo berriro! 

5 (fonetikan) Ahots-bidean inolako trabarik jarri gabe, eztarrian igurtzi bat sortzeko adina aire botaz gero biriketatik, hasperena 

sortuko da. Kontsonante hasperenduak (ph, th, kh) eta kontsonante ondorengo hasperenak (lh, nh, rh) adierazteko, azkenik, h-aren 

ordez tileta erabiltzea proposatu zuen. Hasperena [h] ikurraz transkribatzen da. Berezkoa da hasperena ahoskabea izatea. Gogora 

dezagun hasperena indartsuagoa dela ekialdera egin ahala: indartsuagoa Zuberoan, Lapurdin baino. Lehen hizkuntza ingelesa duenak 

euskarazko edo gaztelaniazko [...] /x/ belarraren ordez, hasperena ([h]) ahoskatuko du. Afrikatzea, hasperena eta hots hasperendunak. 

6 hasperen egin Arnasa hartu eta hasperen egiten dut. Hasperen egin zuen, ez estututa, baina bai deseroso. Hasperen egin nuen 

eta malkoek begiak erre zizkidaten. Begiak itxi eta hasperen egin du, eta dakust erruz gozatzen ari balitz bezala mugitzen direla haren 

aldakak. -Hasperen egin du berriro -esan zuen Starkeyk. -Ez, noski -egin zuen hasperen indarrik gabe. Ene Jesus!_-Amyk hasperen egin 

eta buruari eragin zion. -Oo! -egin zuten denek hasperen, zoritxarreko gurasoen sentimenduekin inondik inora pentsatu ez bazuten ere. · 

Kako-okerrek hasperen luzea egin zuen. Hasperen asmatiko bat egin, eta billete pare bat astindu zion gizonari. Oso hasperen sakona 

egin zuen gero. Del Vallek hasperen etsitu bat egin zuen. -Joantxo! -estutu zidan gogor besoa, eta gero askatu egin zidan, karranpa eman 

balio bezala, minezko hasperen bat eginez. Atea ireki zidanean harridurazko hasperena egin zidan. · Amak, hasperen, asmatu ezinak 

hartaratuta. 

[4] egin hasperen (4); hasperen artean (8); hasperen egin (324); hasperen eginez (45); hasperen eginik (12); hasperen egiten (46); hasperen handi 

(8); hasperen luze (22); hasperen luzea (7); hasperen ozena (4); hasperen sakon (12); hasperen sakona (18); hasperen txiki (4); kristok hasperen egin 

(4); hasperen sakon bat (9); hasperen luzea egin (5); egin zuen hasperen (31); hasperen bat egin (8); hasperen handi bat (6); hasperen luze bat (14); 

berriro hasperen egin (5); hasperen sakona egin (14); hasperen egiten zuela (5); hasperen egiten zuen (14); hasperena egin (7)] 

hasperendu, hasperen(du), hasperentzen 1 da ad hasperen egin. ik hasperenkatu. Baina emakumea ez da beti 

maitasun fingituz hasperentzen, gizonarekin besarkaturik, gorputza gorputzarekin bat egiten eta ezpain hezeak musuka xurgatzen 

dizkionean. 

2 (era burutua izenondo gisa) Kontsonante hasperenduak (ph, th, kh) eta kontsonante ondorengo hasperenak (lh, nh, rh) 

adierazteko, azkenik, h-aren ordez tileta erabiltzea proposatu zuen. Indoeuropeoaren ahostun hasperenduak ahoskabe hasperendu 

bilakatu dira. Kontsonanteari darraikion hasperendua. Geroago, hasperenduak, hitz berean atzetik beste hasperendu bat baldin 

bazuten, herskari bilakatu ziren. 

hasperendun izond (fonetikan) hasperenez ahoskatua. Gaztelaniazko [p] hasperengabe baten AAU 4 milisegundo izan 

daitekeela eta ingelesezko [ph] hasperendun batena, 60 milisegundo (kontsonante ahostunen AAU balioa negatiboa izan ohi da). Lehenik 

bukaerako leherkari hasperendun batez eta gero leherkari glotalaurreko irekigabe batez. Esaterako, epher hitzaren herskaria 

hasperenduna dela. Afrikatzea, hasperena eta hots hasperendunak. Pentsa dezagun, halaber, ingelesez gertatu baina bereizten ez diren 

herskari hasperendunez. 

[3] kontsonante hasperendunak (3); 

hasperengabe izond (fonetikan) hasperenik gabe ahoskatua. Gaztelaniazko [p] hasperengabe baten AAU 4 

milisegundo izan daitekeela eta ingelesezko [ph] hasperendun batena, 60 milisegundo (kontsonante ahostunen AAU balioa negatiboa izan 

ohi da). 

hasperenka adlag hasperen eginez. Hasperenka eta izerdi sapetan jaikitzen nintzen goiz urratu horietan. Arnaska eta 

hasperenka entzuten nion. -Hasperenka ari da -esan zuen Smeek. -Ondo -erantzun nion nik hasperenka. -Goarnizio horri eta beste 

askori ere bai -esan zuen Faramirrek, hasperenka. Hamaiketako atzeratu samarra egiten ari zirela, Frodok hasperenka esan zuen: [...]. - 

Itzul zaitez -hasperenka esaten entzun nion. Atzetik joan zitzaion Sara negar-hasperenka. 

[3] hasperenka ari (4); hasperenka hasi (5); hasperenka hasten (5)] 

hasperenkatu, hasperenka(tu), hasperenkatzen du ad hasperen egin. ik hasperendu. -Azken aldian - 

hasperenkatu zuen erresumin Mairosek- energia kosmikoz hantzera abiatu eta sexu-ihalozka ederraren erdian harrapatuak izan gaitun. -

Nekatzen nauzue, hasperenkatu zuen komisarioak, nik ekintzak, indizeak, aitorpenak behar ditut, bortxazkoak izanagatik eta zenbait 

badauzkat jadanik. 

hasperenketa iz hasperentzea. Hasperenketa bera azaltzen den toki guztietan. Hasperenketa zegoen artean, hasierako 

kontsonanteen legeen mendean zeuden hitz hauek. h: hasperenketa arina, ingelesezko "home" hitzean bezala. kh: hasperenketa larria, 

alemanezko "flach" hitzean bezala. 

hasperentsu izond hasperenez betea. Aitona nigana jiratzen zen eta esaten zidan irribarre hasperentsu batez: [...]. 

hasperentxo iz hasperen arina. -Badakizu nolakoak diren gizonak -esan zidan hasperentxo batez, badakienaren moduan eta ni 

hezi nahian. Hasperentxo bat egin eta esan zuen: [...]. Adelak hasperentxoak egiten zituen bitartean. 

hasperentze iz hasperen egitea. Hiztunak berariaz egiten du hasperentzea eta bere hitzen memorian dago. 

hastandu, hastan, hastantzen 1 urrundu. Aireportutik saiak hastantzeko, tarteka txapliguak lehertarazten dituzte. Hastan 

kaliz hau eneganik. Zeren iraganetik hastandu eta iraganarekin hautsi nahi bainuen. Honi ausik eta horri hurrup hastandu nuen, bederen, 

hitzordua hitzartu izanaz bereganatu gogo ninduen damuaren itzala. Larunbata zen eta larunbatekoei ekin behar nien, aitzin egunetakoak 

burutik hastanduta. 

2 (era burutua izenondo gisa) Ez nuen ezagutu; azkeneko txandan bezalaxe: burezurra axalez doi-doi estalia, axala bera larru 

horixkaren kolore, sabela globo baten antzera puztua, belarri hastanduak, haren bihozberatasuna, haren barrea burezur hil batenaren 

pare, haren begiak oraindik bizi-bizi baina sakonean hondoratuak: gizon hura ezaguna iruditu bai, baina nor zen ezagutu ez nik, oraingoan 

ere. 

hastangarri izond hastantzen duena. Gizakiak baino altuagoak eta gorpuzkera handiagokoak ziren, adar-ezkatadun kota estua 

beste arroparik ez zeramaten, edo agian izakien larru natural hastangarria besterik ez zen. 

hastapen 1 iz hasiera. Denek gogoan zuten Orson Wellesen "Citizen Kane" obraren hastapen famatua... Hastapena bai, ezaguna 

duzu, baina ezezaguna duzu arras ibilbidearen hondarra. Onartzen du mundua ez dela infinitua eta, hori kontuan izanik, higidurak 

hastapen bat behar duela. Baina Batasuna hastapenik gabeko hasiera da; berdintasuna Batasunari esker bihurtzen da hastapen, eta 

Batasunari bakarrik dio zor izaera eta hastapen izatea. Portuges mariñelek zuten hiria sortu XVI. mendearen hastapenean. Lehen, ikusentzunezkoen 

hastapenetan, oso toki jakinetan (taberna batzuetan eta) izaten zen irratia, eta gerora, telebista. Émile berriz itzuli zen 

hastapeneko tokira, bidaianten ondora. Unibertsoaren hastapeneko beroaldian. Dirudianez, hastapeneko delako "egiak" gezur 

bilakatzen ari direla. Hasiko naiz hastapenetik, zuzen den bezala. Hastapenetik beretik senditu zuen ez zela ohiko lana. 

2 oinarrrizko egia edo legea. ik hatsapen 2; hatsarre 2. Bere armadarentzat Mendebaldeko teknikaren hastapenak 

onartzean, jada sartua zuen gaitz askoren hasiera izan zitekeena. Zeren legea, hastapen orokorrak harturik gidari [...] kasu partikularren 

kariaz hastapen horietatik desbideratzearen kontrako izaten baita. Pila hauen oinarri diren hastapen zientifikoak aspaldikoak baldin badira 

ere [...] euren aplikazio posibleak ez dira teknologikoki duela gutxira arte garatu. II._Mundu Gerra dela kausa, Vienako Zirkuluko kide 

batzuek Estatu Batuetara emigratu zuten, baita Ingalaterrara ere, eta filosofia analitiko anglosaxoiaren hastapenak moldatu zituzten. 

Natur Zientziaren Hastapen Metafisikoak. Diruen bihurgarritasunaren hastapenak, Nazioarteko Diru Funtsaren (NDF) estatutuek ezarriak, 

ohiko eragiketen ordainketak baino ez zituen hartzen kontuan. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Uda hastapeneko eguzkiak. Maiatz hastapeneko larunbat goiz hartan. Frantsesek 

egin gerlan, XIX. mende hastapenean, suntsitua izan zen. Eta ikusi ahal izan dugu XX. mende hastapeneko argazki bat: [...]. Eskolaldi 

hastapenean ikasten duela haurrak bere buruaren ezagutzen, erakaslearen laguntzarekin. Koherentzia-hastapen bat, hasiera guztietan 

jardunean egongo dena. Diskurtso baten bereizte-hastapenak. Harremanen joko honek determinazio-hastapen bat osatzen du. 

Antolatze-hastapen hori, hala, ernalkuntzaren aurretik kudeatzen da. 

4 (errepikaturik) Betikoa da, hastapen hastapenetik, gizona gizon denetik, bata bertzearen kontrako herra. Bazekien amak, denak 

ongi iraganez, abuztu hastapen-hastapenean sortuko zela. Orduan, ibiltokirako ateraldiak arratsalde hastapen-hastapenean metatzen 

zituzten, lehenbailehen bururatzeko. Bada jakintza bat, hastapen-hastapenetan dagoena, ordea, eta itxuraz oraindik aski lausoa dena, 

koloreen, forma batzuen eta abarren jarduerari buruzkoa, psikologia esperimentalak, soilak nahiz aplikatuak, aspaldi samarretik landu 

duena. 

[3] aste hastapen (7); hastapen gogorra (3); hastapen metafisikoak (4); hastapen orokor (4); irail hastapen (5); liga hastapen (3); uda hastapen (3); 

urri hastapen (4); urte hastapen (18); uztail hastapen (4); zientziaren hastapen (3); aste hastapen honetan (4); uztail hastapen hortan (4); urte 

hastapen huntan (13); aste hastapen huntan (3) 

zuhurtziaren hastapena (3); filosofiaren hastapenak (3); lehen hastapenak (3) 

abendu hastapenean (3); arratsalde hastapenean (4); aste hastapenean (5); hastapenean heldu (4); hastapenean sortu (3); hilabetearen hastapenean 

(3); irail hastapenean (4); martxo hastapenean (8); mende hastapenean (21); mendearen hastapenean (10); partidaren hastapenean (3); sasoi 

hastapenean (3); sasoiaren hastapenean (16); urri hastapenean (6); urtarril hastapenean (5); urte hastapenean (11); uztail hastapenean (7); bigarren 

zatiaren hastapenean (8); sasoiaren hastapenean heldu (4) 

hastapenetik hasi (6); hastapenetik jokatu (4); hastapenetik jokatzea (3); partidaren hastapenetik (6); urte hastapenetik (3)] 

haste 1 iz hasiera ematea; aipatzen denaren lehen uneak gertatzea. Goiz batez Boris Klotz medikua, haste hartan 

ezagutu nuena, jin zitzaidan. Eta egia da, haste hartan, eta aski luzaz, zahar-gazteen arteko eztabaidatzat hartu dugula abertzaleen arteko 

gatazka. Bazuen haatik halako kara mokor bat, ez da haste hartako aitatxi gozo hura. Haste on bat ! Haste gaitz eta neke baten ondoren, 

goiti egitea erdietsi zian. O, zu, nire zorionaren haste izan zaren hori! · (aditz osagaiez) Eroso sentitzen haste hori ez da 

berehalakoan gertatzen. 

2 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Ilargiaren misterioa, egun-haste eta ilunabarrarena, biziarena, heriotzarena, 

denarena. Liburu horietarik bat irakurtua izan da haurreri aste haste huntan. Uda haste huntako berri hitsenetarik batzu. Urte haste 

honetan kanboar batzuek utzi gaituzte: [...]. 44-45eko negu hastean Aita Pébroc kanpaleku handiko lanetara bildu zuten. ik beherago 5. 

XX. mende hastean, Bizkai aldetik zetorren indar berri horrek eragin izigarria izan duela gure Herriaren bilakaeran. Laugarren mende 

haste hartan. 

3 (errepikaturik) ik beherago 6. Lehen egiten zituzten morteroan, zimenta gutirekin haste haste hartan, 1950 urtetan ez zuten 

batere zimentik ezagutzen, dena gisuan egiten zuten. Hala da, haste hasteko luma xorrotx-pikante hura eztiagotua zuela baina Lafitte ez 

da sekulan gelditu Lafitte izaitetik. 

· 4 adlag (-tik atzizkiaren eskuinean) hasita. Bere etxeko hurbilak ondoan baitzituen, amatik haste. Iduri dute juduak ere 

beren nahikundeen jabaltzarat ari direla, Ariel Sharon judu presidentetik haste. Luzaidek izan du denbora horietako herri haundiek 

bezainbat ikusgarri, eiheretatik haste. Euskal historia tragikoaren ildo tradizionala moztuz, eskoletarik haste, legalitatearen kultura bat haz 

liteke. Hortik haste amak ez zuen behin ere maitasun aztarnarik erakutsi. Galdegiten dizugu bide berri baten egitea Arnegiko zubitik 

haste, Luzaide Elizaldea auzoraino. Baina, hemendik haste eta helmuga arte, bederatzi kilometro, basamortu mota batean ibiliz. Nafartar 

erregeak, Iñigo Arista-tik haste, IX. mendean, eta Santxo Azkarra artinokoak. Huna argazkian ezkerretik haste: Jessica Larronde 26, 

Ouret Pantxika 35, Landaboure Marina 27, Révorédo Célia 35.

5 hastean hasieran. Hastean isilik egonik, emeki-emeki goxatzen hasi zen, eta azkenean Labouheyre-n pasatzean leihotik so eginik 

trenbide-zain etxe bat erakusten digu erranez "Ama hor bizi dut hiru hilabete hautan ene berririk gabe da". Bahimenduko block-ean gosea 

ikusi dugu hastean. 

6 haste-hastetik Erran behar da Bavariako zibilak alde genituela haste hastetik. Ume-kontu hauek amen gauzak izan ohi baitira 

haste-hastetik aitenak baino askozaz gehiago. Sunny von Bulow-en kasuak izugarri erakarri nindun haste-hastetik. Nahiagoko nuen 

segurki egia aditu haste-hastetik baina konprenitzen dut nola zaren horretaratu. Gudarien aldeko egunkariak haste hastetik hola dio, nahi 

izan zutela faxistek egia gorde erranez euskal gudariek errea zela Gernika. 

7 haste izan 1 da/du ad hasi. Aste huntan dira xapelgoak haste. Haste dituzte beraz Alemanian bi alderdien auzi-mauziak. Bi mila 

laugarreneko urte berri hau haste dugu heriotze batek hunkiturik. Helduden astean izanen dituzte urrats haundiak haste, orduz geroz 

galdua kanpo ari beharko baitute Ligako azken setentzieri buruz. Hitz bakotxaren lekua behar zinuen ongi neurtu eta kondatu, edo berriz 

haste zinuen hitzen ohatze guzia neurri mugatuan, batzuetan arrazoina laburtuz. Ikusi ditut ere erakasle batzu beldurtuak, beren azken 

urtea haste zutelakotz. Gero bide dute izanen haste president ohiaren jujamendua, urriaren erditsutan. 

8 haste izan 2 (adizlaguna ezabaturik) ipar Kurtsoak haste. -Ortziralean haste, Ziburuko bestak. Ihiztarien kopa haste. 

Lehen partida 4 orenetan haste: Sport Etudes erakaskuntzako pilotari batzuekin. Ondoko astelehenean, martxoaren 14an, finalerdiak 

haste, 50 pondutara. Orduan haste inkestak eta beste, jakin beharrez noren lana den, herria zainetan atxikiz luzaz, egia jakin arte. 

Laugarren aldi batentzat, berriz haste komedia, "visado" berri batekin. Alabaina, medikuntzak aitzinera egin behar du... eta biharamunean 

berriz haste, hiltegian langabeziarik ez baita. Esku-baloieko sasoina berriz haste gure jokolarientzat. Horra, xapelgoa berriz haste, 

Irisartarrak elkarteak urte on bat desiratzen du deneri. Haste, berriz ere, betiko musika... egiten du bere baitan. Eguna bururatua, ateak 

hetsiak alde bat biharamun goiza arte, gaua haste... Horrekin ez aski, harria atera ondoan, haste lan dorpeena: malda zutari goiti burdin 

harria karreatzea mandoz, sigi sagaka bidea eginik mendi gainera. 

9 haste letra Ohar zaitez, halakoetan (eta halakoetan bakarrik), argitaratzaileen haste letrak abizenaren aurretik jartzen direla. 

[3] aste haste (3); berri haste (3); berritz haste (3); berriz haste (39); denboratik haste (3); elizatik haste (4); goizetik haste (5) 

haste armendaritzen (3); haste berriz (3); haste betiko (3); haste hartako (5); haste hartan (52); haste hastetik (57); haste hori (3); haste hortan (4); 

haste huntako (3); haste huntan (22); haste igande (5) 

haurretarik haste (6); hemendik haste (4); honetatik haste (7); hortik haste (4);; huntarik haste (3); igandean haste (3); mende haste (5); mezatik 

haste (6); orenetan haste (7); ostiraletik haste (3); uda haste (5); urte haste (11); urtetarik haste (3) 

urte haste huntan (10); urte berri haste (3); oro berriz haste (3) 

aratsalde hastean (4); argi hastean (13); aste hastean (3); egiten hastean (3); gerra hastean (3); hastean erran (3); hastean hasiko (3); hastean izan 

(4); hizketan hastean (3); hunen hastean (7); idazten hastean (3); irail hastean (3); izaten hastean (35); kantuan hastean (3); mende hastean (7); uda 

hastean (6); urte hastean (5) 

hastetik beretik (4); hastetik buru (19); hastetik bururaino (6); hastetik erran (4); hastetik errana (4)] 

hastiagarri izond higuingarria, nazkagarria. Beti aldatu du jokatzeko manera ez dadien hastiagarri izan. Hasieran 

hunkigarria izan bazen ere, hastiagarri gertatu zitzaidan handik gutxira neure buruarekiko buruz buruko hura, neuk batere hautatu ez 

nuena. 

hastial izond ipar hastiagarria, higuingarria. Bazterrekoek, irribarre urrikalkorra; ez baita, segurrenik, gizon hastiala. Hauen 

kasuan doi bat hastiala den puntua hauxe da: sekulako paper eta ageriak galdegiten dituztela jendeari bazkari hotzak eskaintzen hasi 

aitzin. Gorputzean sartu beroak eta akidurak nagikeria hastial batean pisutu eta malindu naute. 

hastiatu, hastia, hastiatzen du ad higuindu, gorrotatu. Eliz-gizonek eta fededun gehienek hastiatzen zuten 

gobernamendua eta meneko zituen ezkerreko alderdi politikoak. Jendeeri erakutsi zioten inperialismoa hastiatzen bainan ez britainiarra. 

Bizia xehekatu ziotenen kontrako gorrotorik ez zuela, beraiek zutelako funtsean beren izaera, nortasuna eta geroa hastiatzen. Nehork ez 

du Jainkoa hastiatzen ahal. Behartzen nauzu zuri beldur izatera, zu hastiatzera menturaz. Bi milagarren urte honetan, egunak erasiatua, 

larderiatua, gogorki akuilatua, hastiatua, gaitzetsia eta honenbestez kanporatua izaten higatu nuela. 

hastio (orobat hastiro g.er.) 1 iz higuina, gorrotoa. Halako lotsa halako laido halako hastio halako ahalke halako amorrua 

sortu zait erraien zuztarretan, non ihes egin baitut atzerantz, ahal nolaka, ziegarantz. Bere asti preziatutzat hartu beharko lukeena, hastio 

bihurtu zaio egungo gizamoduari. Zubi bat lehertzen duenak, ezin leher dezake hastioz ez bada. 

2 hastio izan du ad Egunero errepikatzen zidan armada hastio zuela. Txinatarrak, kasurako, hastio ditut. Hastio zuen zinez. Ez 

zitzaion gustatzen zain egotea, zain egotea hastio zuen. Prentsan bakanak dira larunbat edo igande arratsaldeko beharra hastio ez 

dutenak. 

hats 1 iz arnasbeheran biriketatik jaurtitzen den airea. Haren hatsa hauspo hautsi batena zen. Sareetarik libratu nahian 

lehorrerat jauzi egiten duen arraina bezala, hatsik gabe geratu bainintzen ni ere bat-batean. Egitekoak hats gabe uzten ninduen, beteegi 

zegoen etxea, berriegia zen atsekabea. Emakumearen hatsean hortz-ore fluoreztatuaren kutsua ezagun zen oraino. Hala ikusi ahal izan 

nuen nola egin zitzaion Mattini hatsa gero eta ahulagoa. Orduan nire izana zein izenak gorrotatzen eta murruak arrasatzen ditut, burua 

apal, hatsa labur eta begiak altzairu. Hatsa motz geratu zen jendea. Bidegabekeria horrek hatsa mozten zion! Jendea xifritua, 

pariatzaileak hatsa moztua. Aurpegia gorri-gorria, hatsa hanturik, erdi garrasika. Mementu ezin egokiagoa izan zitekeela hura edabearen 

hartzeko eta neure hatsaren eteteko, neure hatsaren gainean nengoelarik. Kanporatu nintzelarik, gizona tel-tel-tel ari zitzaion 

emakumeari, hatsari lotzeko beta ere hartzen ez zuela. Eskaileretan goiti bi aldiz pausatu behar izan nuen, arnasestuka, hatsari lotu ahal 

izateko. Gero, begiak bildu eta hatsa atxiki nuen, tiro-erauntsiaren esperoan. Harekin baziren hatsa zintzurrean trabatzeko moduko neska 

panpoxak. Nire belarri ertza bere mingain hezearekin miazkatzen segitu zuen eta dagoeneko hatsa berotzen hasia zuen. Beldur latz 

ikaragarri batek hartua nago, hatsa tapatzen didan beldur batek. Premiazko hatsa loditzen eta haragitzen zihoakion, zaina noiz nahi tapa 

zezakeen birla erraldoi bilakatzeraino. Litekeena da gau osoa hats batez egitea, lozorroan. Ama hondar hatsetan zegoela erantsiz. ik 

beherago 7. 

2 irud Herioren hatsa hain gertuan sentitzean. Zenbat aldiz esan ote didate, aldez edo moldez, nire idazkeran ahozkotasunaren hatsa 

sentitzen dela? Galileoren liburuen artean ediren zuela osabak bere arimaren hatsa eta goi-arnasa. Egitekoak hats gabe uzten ninduen, 

beteegi zegoen etxea, berriegia zen atsekabea. higidurak uniformea izan behar du, erritmikoa; erritmoa hatsarena litzateke; itsasoak 

sentiarazten duen hatsarena, esate baterako. Bazirudien, bai, izarren eta astroen hatsa alde genuela berriro. 

3 (izenondoekin) Bere hats beroegiaz garondoa goritzen zidalarik. Gizon lokartu baten hats geldo sendoarekin. Haren hats kirastua 

saihesteko. Kloroformoaren hats itogarria. Denbora berean hats epel baketsu bat barreiatzen da borda barnean. Zeren hilezkorra balitz eta 

gorputza aldatuko balu, bizidunen azturak nahastu egingo lirateke [...] belatza airearen hatsetan dardaratu eta hanka egingo luke, usoa 

etortzean. Hats handiko bertsoak. Kemalek hats mitikoko historia bat eskaintzen dio irakurleari, prosa aberats eta oparoaren bidez, 

"Homero" berri bat balitz bezala. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Lotan bezala, begiak hertsirik, hats-hotsak eta ziztuak berriro nagusitzen zitzaizkiola. Bizi 

horiek nehoiz desbiderarazi gabe, izan istripu, izan bat-bateko hats-galtze. Minutu bat geroago, sudurpean odol negar mehe bat zuela itzuli 

zen, hats-goitika. Berehala, hasperenka eta hats-estuka, garbitu zuen nork bere odola. Hala garbitu ninduen arimaren barrendik eta utzi 

ninduen bizi-berriturik eta hats-berriturik. Hartan setatzen da, arnasari arnas, harik eta irentsitako keak arnasa laburtzen dion eta hatsneketan 

itotzen duen arte. Ikerketa batzuen arabera, Hego Euskal Herrian 135.000 hats-nekedun badaude, erran nahi baita jendetzearen 

%5. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Haize xuriak ile bakanak mugiarazten zizkiola, gorputz hilaren zurruntasuna bizi hats 

ezinezkoaren irudipenaz eztituz. Gizona zentauro baita, haragia eta adimena nahas-mahas, jainko-hatsa eta hautsa. Bizi-hatsa eman

niezaien eskatzen zidaten, eta ezin nien eman. Hortik hara, buhamea hitza ahoskatze berarekin, bapore-hats heze hori etortzen zitzaion 

kasko zokoaren kilikatzera. 

6 kiratsa. Halaxe aditu nuen haren hats ustela. Putzua errekatxo bihurtzen ari da busaren aurrealdera bidean, sekulako hatsa zabalduz 

inguruan. Ea ideiarik daukadan zelako hatsa darion kiskalitako gorpu bati. Hats higuingarria badia guztian. Arrain gazituen hatsa zebilen 

airean. Hezetasunak izerdiz blaitzen zituen bazterrak, hats kiratsu bat hedatzen zen, zur usaintsuen eta lore atsituen urrin zakarrez 

kargaturik. Hats atsituen kakofonia zen hura, ore egosi, gruyere eta bola gazten astuntasun bigunetatik olivetaren erpin alkalinoetara. Nire 

alkandora bat eskatu dit eta, tamalez, ondoegi ezagutzen diodan izerdi hatsarekin itzuliko didala pentsatze hutsak goragalea ematen dit. 

Ardo-hatsa zuen, eta hortik atera nuen atxilotu berria zela. -Katu hatsa -otu zitzaidan, eta Lis han egona zela pentsatu nuen. Mahaiaz 

bertzaldera, poliziaren urde hats latza aditzen ahal nuen, hain bainuen gertu. 

7 azken hats Halatan, Plantsungo nagusi zaharrak azken hatsa eman zuen. Ene lagunetarik anitzek, arrunt flakatuak, azken hatsa 

emaiten dute. Arratsalde batez, abendu hastapenean, azken hatsa eman zuen eta biharamunean ehortzia izan zen Sarako elizan. Eta 

azken hatsa jaurtiki zuen. Kristo gurutzefikatua, bere azken hatsean, Aitari erraiten diola: [...]. Aita edo ama azken hatsetan ikusi eta 

esperantza lantzen, iraultzen eta zaintzen zuten oraino. Zenbait egunez, Frantzia serioski kolpatua da, azken hatsetan. Italiako Fossaltan 

Gerla Handia azken hatsetan zelarik. 

8 hats-bahi 1 adlag hatsik gabe. Ikusten nuen, batez ere, malkotan hats-bahi, haatik bakan eta lazki baizik isurtzen ez 

bazitzaizkion ere. Umetan, maiz saiatu nintzen gas-ganberara laguntzen, preso eta beldurrak airean irudikatzen nuela, seme-alabei egin 

zietenaz herioan kezkaturik, itorik, hats bahi, izu-laborrian, ezerezturik. 

9 hats-bahi 2 iz hats hartzea galarazten duen eritasuna. Denik eta keinurik xaloenaz, ustezko soraiotasun haren ondoren 

berehala zetorkion izua, hats-bahia, hotzikarak, negar-zotinak, eta tarteka oihu batzuk, ez ordea hitz ebakirik. 

10 hats-bahitu izond hatsa galdua, hats-gabetua. Domengak ezpainak ausikitzen zituen eta Graxik hats bahitua zirudien. 

Hitz horiek gogoan nituela, hats-bahitua, heldu nintzen azkenean Mathias utzia nuen tokira. Hats-bahiturik arribatzen zarete horietarik 

bakoitzera. Zaldia hain basaki akuilatu zuen non, hara heltzean abere gaixoak bere burua lurrera bota baitzuen, hats bahiturik. Ez zitzaion 

aurpegiko ginarre bakar bat ere mugitu hautetsiak agertzen ikusi zituenean, lasterketak hats bahiturik. Ito beharrean hitz egin zuen, 

birikek arnasa hartzea galaraziko baliote bezain hats-bahiturik. · iz Zakur zanpa alimale bat entzun zuten, entzun eta bertan, zakurraren 

hats bahitua gibelean susmatu. 

11 hats berri irud Gero izango genuen oihalak igo, ontziari hats berria eman eta gure pilotu antzea erakusteko parada. Ideia eta 

hats berriak. Nafarroa Behereko dantzei hats berria ematen die Mattin Irigoienen obrak. Hats berri bat emaiteko, bizi berri bat nolazpait, 

diosesa guziari. 

12 hats egin 1 Zuzendari txit agurgarriak hats egin du dado-potoaren ahoan. Hats egin zuen azazkaletako batean alkohola lehortzeko. 

Jaunaren haizeak hats egiten zuen uren azalean gaindi. On hutsa, garbi hutsa, hats-eginaren arnasa betea... zerbaiten minak bixitzen 

ditu, eta biziagotzen. Zergatik ez genion aireari berari ere uko egiten eta hari bidea behaztopatzen eta hersten, zeren hats egitea ere 

bertze plazer bat baita? 

13 hats egin 2 hats hartu. Lerrora bildu eta hats egin duzun arte, ez dituzu lagunak behakoaz bilatu. 

14 hats-gabetu Egiten dizkio hats gabetzeraino arrazoinamenduak, frogatu nahi baitio borondateaz bertzerako sentimendu bat ez 

daitekeela izan makurkeria. 

15 hats hartu (orobat hatsartu g.er.; Hiztegi Batuan hats hartu agertzen da) ik beherago 18.Tarrapatan 

mintzo zitzaigun, hats hartzeko etenik gabe. Ez al diok aitonari hats hartzen utzi behar? Hats hartu du ikusi duenean Fernanen ondotik 

abiatzen, aldi berean mainguka eta lasterka. Ehun bat kilometroz bide xidorrean autoaren jauziak jasan ondoan errege-bide gudroinatuan 

sartu zirelarik, hats hartu zuten. Osabak, barren-barrendik hats harturik, erantsi zuen: [...]. Jacques bularra jasotzen zioten arnasaldi 

handiz hasi zen hats hartzen. Emaztearen hankartetik isuri gorri eta beroa bazetorren burrustan, hatsartzen zuen oroz, airez betetzen 

eta arras husten zen, hiltzear. -...Hala ere -hats hartu nuen-, atso batez ari garela, ez dakit inora garamatzan. 

16 hats hartze (orobat hatsartze g.er.; Hiztegi Batuan hats hartze agertzen da) Bizirik ziharduten apurren hats 

hartze kolpekatua. Hats hartze soilaz. Minutu zenbait oraino eta hatsartze ahula baimentzen zuten hodiak ilkiko zituzten, karranka motz 

eta bip ozenak geldiaraziz. Ez, ez daki holako barne-iraultze eta barne-hazkurritze horien berri, gaurko egunean bereziki, bere lasterburrunba-biraketa 

artetik hats-hartze baten egiten ez dakien gizon berri hunek: geldi bai geldi hadi, hi, lasterkaria, ikusteko baizik ez 

balitz ere xuxena dukan hartu bidea! 

17 hatsa bahitu hatsa galdu. ik gorago 8. Lasterkaria uhinetara eroriko zela zirudion eta hatsa bahitzen zitzaion. Goiz nabar 

haietan hatsa bahitua, antsiaz hanpatua eta izerditan iratzartzen nintzen. 

18 hatsa hartu ik gorago 15. Jartzen naiz ni ere ohe gainean, hatsa hartzeko pixka bat eta ene sentimenak ordenatzeko. Ixtaño 

bat egoiten dira berriz hatsa hartzeko doia, bur-zoratuak bezala. Murru baten kontra bermatu zen, hatsaren hartzeko. 

[4] azken hats (4); hats bahiturik (7); hats beroa (6); hats berri (47); hats berria (7); hats egin (17); hats hantua (4); hats har (5); hats hartu (14); hats 

hartze (4); hats hartzeko (4); hats hartzen (26); hats higuingarria (4); hats kolpean (4); barrendik hats hartzen (6); azken hatsa (79); bizi hatsa (7); 

euskararen hatsa (5); hatsa botatzen (4); hatsa emaiten (4); hatsa eman (27); hatsa ematen (6); hatsa hartu (17); hatsa hartzeko (19); hatsa hartzen 

(16); azken hatsa eman (25); bere azken hatsa (18); hatsa eta kiratsa (4); hatsaren gainean (4); hatsaren hartzea (5); hatsaren hartzeko (6)] 

hatsalbo adlag hatsa galdurik, arnasestuka. -Nire bortxatzeko asmoa duzu? -entzun zuen erraten, hatsalbo. 

hatsalboka adlag hatsa galdurik, arnasestuka. Oreinaren begi galdu haien zirrararen eraginpean nengoen, beraz, 

hatsalboka, bigarren oreina atxiki zutenean. Gelarat sartu ginenean, hatsangaka eta hatsalboka ediren genuen. Horrela egon ziren biak, 

erdi etzanda Isabelle eta lurrera begira eserita Mirande, hatsalboka, minutu luzez. 

hatsaldi iz hats hartzea, arnasaldia. Niniaren lehen hatsaldiak lurra irentsi eta inarrosiko zuela zirudien. Hatsaldi bakoitzean 

(gabe gehiago produzitzen zela eta, ez zieten maskarillarik eskaintzen) coke hauts pila irensten zuten. Lurrun laino bat askatzen zuen 

hatsaldi bakoitzean. Eta pipari bertze hatsaldi bat egin, kokotsa jaso, eta kezko hiru eraztun biribildu zituen. Airearen usnatzeko-edo 

sudurrez hiru hatsaldi luze egiten zituela. 

hatsandi iz arnasestua. Eta etxe hartatik ihes egin genuenean, gure etxera Turatiren bila etorri ziren hartan bezalako aurpegia zuen, 

norbait babespean jartzen zueneko hatsandi, izu eta zorion aurpegia. 

hatsanditu, hatsandi, hatsanditzen 1 da ad hatsantu, arnasestuka jarri. Metro batzuk besterik ibili ez arren, 

hatsanditurik nengoen, luzaro korrika aritu banintz bezala. Hats-handitua, mazelak are hanpatzenago eta gorritzenago zitzaizkion. 

2 (era burutua izenondo gisa) Txapaka jo zuen aleman hatsandituaren bizkar alimalekoan. 

hatsangaka adlag hatsanka. Funtzionario itxurako apeza, hatsangaka, kasulla lepotik behera zintzilik eta isipua eta otoitz-liburua 

altzoan estutzen zituela. Gelarat sartu ginenean, hatsangaka eta hatsalboka ediren genuen. Zalditik jaitsi bezain sarri eneganat lasterka 

eta hatsangaka zetorkidala [...]. Baina osabak berdin segitu zuen, hatsangaka eta ziztuka, begiak ireki gabe. Argazkilaria gibelean 

neraman, hatsangaka.

hatsanka 1 adlag arnasestuka. Nako hatsanka zebilen, hedailo. Arnasa hartu ezinik, hatsanka hurbildu zen leihora. Hatsanka 

ginen, izerditan, eguzkiak gero eta ankerkiago jotzen gintuela. Orduan ohearen gainean jartzen zen, hatsanka. Ohe batean ikusten baitu 

bere burua iraulka, edo, hatsanka, hotsik atera gabe oihuka. Katy hatsanka eta puzka doa beti bezala. Eta zutik geratu nintzen, 

beldurraren beldurrez hatsanka, pentsatzeko ere gauza ez izateraino asaldaturik, ia erortzear. 

2 (izen gisa) arnasestua. Ahmetek jotzen zuenean, mendiaren hatsanka eta sumina handitu egiten ziren. · Gainsbourg-Birkin 

bikotearen hatsanka-patxanka saioa amaitzen zenean hasieratik abiarazten zuen abestia automatikoki, behar hainbat luzatuz. 

hatsankatu, hatsanka(tu), hatsankatzen da ad hatsantu. Denean ibiltzen zen mendiaren sumina, izerditan, 

hatsankaturik..._Ararat orroka aritzen zen erraldoi ikaragarri baten gisan. Pentsatzen dut ni bezala anitz egon direla hatsankaturik 

jakiteko nork irabaziko zuen azkenean. 

hatsantu, hatsant(u), hatsantzen 1 da ad arnasestuka jarri. ik hatsanditu. Zeren bat-batean hatsantu baitzen, 

bertze zorabio batek hartu balu bezala. Baina, bide xuko, patartsu eta harritsu batean naiz oraindik, eta hatsantzen hasia. Suprefeta 

gorri-gorri eta hatsantua heltzen ikusi zuten. Txakur emea atzetik urrats astunak eginez, hatsantua. Borboi dohakabeek, hatsantuta, 

ezin zuten haren ondotik. Eta munduko patxadarik ederrenean jartzen zen berriro, larritu gabe, hatsantu gabe, kopetan izerdi tantarik 

gabe. 

2 (era burutua izenondo gisa) Helburu militar guztiak bete dituen eta jada zer kolonizatu ez dakien armada hatsantu bat 

bezalakoa da zuen kultura. Etengabeko musu sakonaz elkartzen ziren berriz, Janina aldion Werner hatsantuaren gainean zaldizka zihoala. 

hatsapen (Hiztegi Batuak hatsapen baztertzen du eta hastapen erabili behar dela adierazten) 1 iz 

hasiera. Soil-soilik ohartaraziko dizut ezen hatsapen horri ez diozula salbuespen bat baizik egiten, eta baditu bi. 

2 oinarrrizko egia edo legea. ik hastapen 2. Linguistikoa oinarritzen den hatsapena ikurraren izaera da, zeina kontzeptu 

batez gehi hots irudi batez osatua baitago. Lehen hatsapena: ikurraren arbitrariotasuna. Hori dela eta, aldaketaren hatsapena 

jarraipenaren hatsapenean oinarritua dago. Oinarri hartzen diren hatsapenak. Hatsapen orokorrak. Fonologia hatsapenak. 

[3] hatsapen orokorrak (4); sailkatzeko hatsapen (3); lehen hatsapena (4)] 

hatsarre 1 iz hasiera. Eta hatsarrerat jo nuen eta hatsarreko bi hitz haiek irakurri nituen berriro: [...]. Hatsarreko xedea eta 

asmoa. Hatsarretik beretik kasik semetzat hartu ninduela. Hatsarrean poliziak ezbeharra zela uste izan zuen. 

2 oinarrrizko egia edo legea. ik hastapen 2. Silaba egituratzearen beste hatsarre garrantzitsu bat nabarmentasunkontrasterik 

handienarena da. Silabatze hatsarreez gehiago jakinda, hobeto ulertuko genituzke hizkuntzen arteko desberdintasun horiek. 

Sistema horren transkripzio hatsarreen artean bada bat bereziki garrantzitsu dena. Sintaxia hizkuntzetako perpausak eraikitzeko 

hatsarre eta prozesuen azterketa da. 

hatsartze ik hats 16. 

hatsitu ik atsitu. 

hatskeria iz zikinkeria. Zeren eta zahartasuna baita bizitzako hatskeria eta higuina. 

hatu iz bidaiariak edo bidaztiak eramaten dituen arropen eta tresnen bilduma. ik puska. Willemek hatuak eta 

liburuz betetako kutxa berlina beltzaren atzeko partean sartu zituen hoteleko bi zerbitzarien laguntzaz. Neskatxa arrotz hura zaldainean 

barrena lehorrera zihoanean, esku biak hatu banaz zamaturik. Sortaldeko subirano baten hatuak eta zamak garraiatuz. Zera duk, 

lepozapian hatu bat daramana eta bere umea dela esanez urrumatzen duena. Bateltxo xume batean, fardel edo hatu are xumeagoarekin. 

Hatuan bildurik zer nekarren galde egin zidan. Taldeak galdu egingo gaitu, trenbide lotuneetako nahasmenduan hatuak galtzen diren 

bezalaxe. 

hatxe iz h letraren izena. Mutikotxo bat izan dute, eta Odei jarri nahi diote, hatxerik gabe. Haren hatxeak ziren ezin leunagoak / 

lurrera erortzean, zeinen hots goxoak! Hatxez idazten ikasi zenuenean. Subjuntiboa, hatxedun hitzen zerrenda, metafora eta euskalkien 

ezaugarri morfosintaktikoak, bitarteko behar dute, gehien jota, sekula ez helburu. 

hatz 1 iz eskua bukatzen den bost zatietako bakoitza. Hatz bat neskaren ezpainetan jarririk. Lau hatz moztu zizkioten 

aihotzaz. Zakila hatz artean estutu eta sentsazio atsegina izan nuen. Pirata batek hatzen artean labana iltzatzen zuen, iltzatu eta atera. 

Hatz artea izerditan hasiko ez bazaizu, ez duzu eskularruak kendu eta patrikan gorde beste aukerarik. Eos jainkosak goizeko hatz 

gorriztak erakutsi zituenean. Hatza sartu nuen marmeladaren potean. Zakur bat makilaz jipoitu nuen, etzatera eta nire hatza miazkatzera 

behartzeko. Aita tiro egiteko prest zegoen, hatza katuan zuela. Bere hatza jasotzeko modu destainaz. Hatzak airean kriskitin eginez, 

bentariari deitu zion. Bikoteko agureak, bi hatzez kriskitina jo, Romani deitu, eta, aulkitik zutituta, esan zion: [...]. Alpakazko 

berogailuaren gainean jartzen zituen esku urdinduak, hatzak berotzeko. Hatzak ur bedeinkatuan busti eta aitarena egin zuen behar 

bezala. Saget andereñoak hatzak luzatu zituen eskutada bat aran hartzeko. Hatzak gurutzatu ditut. Eta hatzak kliskatzen zituen, 

sekulako deskubrimendu zientifikoa egin izan balu bezalako pozez. Normalean baino hots handiagoa ateratzen zuen hatzak 

kliskatzerakoan. Lucyren aurrez aurre egiten du dantzan, hatzak klaskatuz. Sudurrera eraman zituen hatzak, lingirda hura usaintzeko. 

Iletik pasatu zizkidan hatzak. Eskuak hazten hasi zitzaizkion, hatzak loditzen. Tinpano bat hautsita, hanketako zainetan kolpe latzak, 

hatzak lehertuta, kolpeak buruan, barrabiletan... Hori esanik, hatzaz seinalatu zuen laguna. Gainurreztaturiko eraztun markets bat 

ezartzen ziola hatzean. Faraoiak bere hatzetik eraztun zigiluduna atera eta Joseri ipini zion. Mutilak keinu bat egin zuen, hatzen kriskitin 

txiki bat. 

2 (eskularruarenak) Glenn Gould hatzak moztutako eskularruekin pianoa jotzen. Eskularruari tira egitea, hatzetatik xuabe. 

3 irud Zuhaitzek hatzak zerura altxatuak zituzten. Harrigarria zitzaion erlijioaren hatzak hain barna ziren herri ttipi hartan, 

ohaidetasuna hain naturalki onets zezaten. Eta bidezidorraren erdian harri handi bakartia goratzen zen, patuaren hatza balitz bezala. 

Irudika dezagun [...] zazpi hatz dituen esku bat: hatzak ibaiak dira, eta eskua lorategiko osina. 

4 (izenondoekin) Hatz luzeak eta meheak, eraztunez beteak. -Ikusi norekin topatu naizen -haren hatz luzeak nire andrea destatu 

zuen-. Hatz bizkorrak zitararen kordetan korrituz itzartzen duten musen kantua bezala. Zinegotziak, bitartean, bere hatz lodikote eta 

iletsuak trebeziaz erabiliz, zigarro bat egin zuen. Zuzendariordearen hatz lodixkek bolaluma dantzatu zuten airean. Neurria hartua zieten 

hatz txiki haiek pianoaren giltzei. ik beherago 26. Nire hatz indargeek teklak ferekatu zituzten. Ile-adats bat kiribiltzen hasi zen gero bi 

hatz jolastiren artean. Agureak hatz mehatxari bat altxatu zuen haren alderantz. Bakuometroaren orratza, hatz mehatxari baten gisa, 

zerorantz igoz zihoan ostera.

5 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Igurtzi egin zituen gero hatz-konkorrez. ik beherago 13. Hatz-kolpe batez isilarazi nuen 

Ximurraren erantzungailu automatikoko emakume ahots konputerizatua. Bat-bateko tik kutsuko hatz-ukialdien bitartez. Ez nituen jada 

piano-hotsak eta hatz-ariketak entzuten. Egunerokoenak zaizkigun hitzak ere geure pentsamenduen hatz-zantzuen moduko zera batzuk 

dira askotan. Guztion hatz-arrastoak hartu zituen, orri zuri baten behealdean, eta kanpoan itxaroteko agindu zigun. ik beherago 21. Haren 

aho estutuan desagertua zen esku haren hatz bat aurkitu nuen, hortzek bigarren hatz hezurraren paretik moztua. Hatz erro moztuak 

pasmaturik izango ditu. Iruteko ardatzak bezala birarazten zituen, hatz arintasun paregabearekin. 

6 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa, izenondo balioaz). Bere esku hezurtsu hatz-luzea eskaini, eta esan zidan: [...]. 

Klaskaka mingaina, gelditu ezinik, etxearen txikiagatik barkazio eske, esku zakar hatz-potoloez ilea txukunduz larri-larri. 

7 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Gorputz izerditsuen marea gora gainditzeko esku-hatzak arraunak balira bezala 

erabili behar izan zituen marinelak. Kontuz ibili, txo, maritxu horrek gurina zeukak-eta esku-hatzetan. Buztin gorri hartaz amaren gorputza 

ere egiten nuen, eta nire haur-hatzak sartuz, zuloak egiten nizkion. Eskuineko eskuko eraztun-hatza hautsi zuen Bolonian. Bada kukulorerik 

hemen ondoan: zinezko hilotz-hatzak. Loreak, kriseiluak eta su-hatzak, urrezkoak. 

8 ipar aztarna, arrastoa. Oinezkoaren oin hatzak. Frontoin berri berrian, dena arrosa, pilota hatzarik gabekoan, lehen piloten 

oihartzunak entzun izan dira ekainean. Itsasoko uhain hatzak. Hor, haur denboran, hezitzailen hatzak zure bizian gelditzen dira eta zure 

bidearen ildoa ongi gidatzen duzu. Jakin nahiz ilargian nola Marten biziaren hatzak izan diren ala ez. Zuhaitz-landareen artean banoa 

aitzina, urratsen hatzek utzi marra birtual etengabea luzatuz. Dengchigu-rat Aita David-en hatzetan. 

9 ontza, luzera neurria. ik hazbete. Goiko aldean erreten bat izango du bost oin luzekoa, hatz bat zabal eta hatz eta erdi 

sakonekoa. Zoladura egingo da bi hatz inguruko lodiera duten teserak erabiliz. Bi librako harria jaurti behar duen baleztak, bere burukoan, 

bost hatzeko zuloa izan beharko du; lau librakoa jaurti behar badu, sei hatzeko zuloa. Zoladuraren lodiera gutxienez sei hatzekoa izan 

arte. Horregatik zenbaki hori perfektua dela erabaki zuten, eta konturatu ziren, gainera, ukondo batek ere sei arra dituela, hau da, hogeita 

lau hatz. Beraz, hortik ateratzen da oinak hamasei hatz dituela, eta brontzezko denarioak ere beste hainbeste as dituela. Ganibeta lau 

hatz sartzen dut beti, horixe da neurria... Belarra ordea, eguraldi bero hezea denean bereziki [...] aise haziko da bi edo hiru hatz egun 

batean. 

10 hatz-gabetu Atsoak akabatu eta hatz gabetzeaz landa, ez nekien juxtu zertan aritzen ziren gure "hilezkorrak". 

11 hatz egin larruazala azkazalez edo antzeko zerbaitez igurtzi. ik hazka egin. Garondoan hatz eginez. Ez zuen 

azazkalik jaten zalantzan, ez zuen belarri atzean hatz egiten ezbaian, eta ez zen inoiz trabatzen duda-mudan. Atsekabearen eta 

sufrimenduaren azal minduan hatz egiten. Esaldi iraingarri bat bota eta alde egin zuen, urratsak arrastaka eta ile mordoilotu eta 

katramilatuan hatz egiten. Argiz kontra begiratu eta azkazalarekin hatz egin zioten erliebeari. 

12 hatz erakusle eskuko bigarren hatza, erpuruaren ondoan dagoena. Haren hatz erakuslea nire sudur puztuaren 

parean luzatu zen. Hatz erakusleaz ezpainetan gurutze eginez, mihiaz bertze egiteko agindu zigun. Marrubizko pasteltxo bat erpuruaren 

eta hatz erakuslearen artean kulunka erabiliz. Zenbaki zerrendak hatz erakusleaz errepasatzen hasiz. Hatz erakuslean amu bat sartu 

zaion arrantzalearen bisajearekin. 

13 hatz erdiko/erdiko hatz eskuko hirugarren hatza, erdian dagoena. Hatz erakuslea eta erdikoa nikotinaz horituta 

zeuzkan erabat. Bi eskuak doblaturik, hatz erdikoa biolinaren kiribilduran ipinirik. · Baina ukabila itxi eta erdiko hatza luzatuz ere egiten 

da, izorrai! esanez. Txoferrari erdiko hatzaz keinu sastar bat egin zion Dimasek. Hatzez ukitzen zuen eskuin eskuko erdiko hatzean 

zeukan marra sakona. 

14 hatz ertain erdiko hatza. Esku-ahurrak ere, eskumuturretik hasi eta hatz ertainaren muturreraino, berdin neurtzen du. 

15 hatz handi erpurua, hatz lodia. Ukabila itxi eta hatz handiaren burua ondoko beste bi hatzen tartetik agertuz egiten zen 

keinua. Pozez beterik irten zen gizona bahitura-etxetik, hatz handiaren eta beste hatzen artean zilindro txiki bat egiten txanponez. 

16 hatz koskor/kosko (orobat hazkoskor, hazkozkor) pl hatzetako falangeen giltzadurak. Eskua eman zidan, 

potoloa; hatz-koskorrak mamian sartuta zituen, eta azala oso zuen zuria. Begiak igurtzitzen ari zen hazkozkor hanpatu eta koipetsuez. 

Eta masaila lokartua igurzten duten hatz-koskorrek lotiarenak dirudite. Ronen hatz-koskoak zuri zeuden bolantean. Hatz-koskorrak 

prestatu ditu atean jotzeko. Leihora hurbildu, hatz-koskoekin kristala jo, eta deiadar egin zuen. Ospel txiki batzuk irten zaizkidala 

hazkoskorretan. Hatz-koskoei hozka eginez, gogor, odola egiteraino. Hazkozkorrez atea jo orduko kirrinkak eta oin hotsak entzun ditu 

bestaldean. 

17 hatz lehen (?) Nola hustutzen dituzun apur bat zigarroak piztu baino lehen hatz lodiaren eta lehenaren artean bueltak emanez. 

18 hatz lodi erpurua. Ukabil bilduari eragin zion, hatz lodia tente behe aldera, zirko erromatarretik gurera zabaldutako heriotzakeinu 

ezagunean. Eskuin eskuko hatz lodiaren eta zuzenaren artean. Bi eskuak, hatz lodiak izan ezik, jakaren patrikan sartuta. Hatz 

txikiaren muturra seinalatu zuen hatz lodiaz. Mr._Zucherrek esku banako hatz lodiaz eta erakusleaz zanpatu zuen bibotean zeukan bitsa. 

Hatz lodia ezpainetatik pasa du Asierrek, eta gero hatz hori bera Itxasori jarri dio ezpainetan. Kriseilua zabaltzekotan nintzela, hatz lodia 

irristatu zitzaidan itxitura metalikoan. Idazmakinaren aurrean eseri eta hatz lodiarekin hasi da: [...]. 

19 hatz luze erdiko hatza Mingain mugikorretik amuarrainak etorri ziren; hatz potolotik hegaluzea; hatz erakusletik legatza; hatz 

luzetik izokina; nagitik txitxarroa, eta txikitik antxoak. Eskuin eskuko hatz luzea hautsi du. Eskuinekoari, ordea, hatz luzea falta zitzaion. 

20 hatz mami (orobat hazmami g.er.) hatzaren puntaren zatia, azazkalaz bestaldekoa. Mihi-punta atera zuen 

gero, eta Andreasen hatz-mamiak miazkatu zituen. Hatz mamia ttuz busti eta izter gainean bi sortatan dauzkan fakturak eta eskaera 

orriak zenbatu ditu. Eta, hatz-mamiak xurgatuz, erabateko gozamenez jaten ditu orduan. Ezpainak bere hatz-mamiekin igurtzi zizkidan, 

eta begiak, berriz, bere begirada sakontasun garbi-garbiz betearekin. Esnatu naizenean, haur jaio berri baten lurrina usaindu dut hatzmamietan. 

Paradisua hatz mamiekin ukituz. Azaleko argazkia xehatua dago, eta kontrazaleko hizkiak erdi ezabatuak ageri dira 

hazmamien igurtzi ugarietara. 

21 hatz marka hatz mamiak gauzakietan uzten duen arrastoa. Arman dauden hatz-markak. Hatz-markak eta 

bertzelako aztarnak bilatzen ari gaituk. Bi gizon bidali zituzten Elsari hatz-markak hartzera. Izan ere, berea dik eta haren hatz-markaz 

betea zagok. Hatz marken bidez identifikatua. Pioletak, biktimen buruan aurkitzen denean ere, ez du sekula hatz-markarik. «Garunaren 

hatz markak jasotzen dituen makina» deritzoten sistema erabiliko dute AEB Ameriketako Estatu Batuetan Jimmy Ray Slaughter erruduna 

edo errugabea den jakiteko. Biki berdinek ere, hatz-marka desberdinak dituzte. · irud/hed Ziur asko denok kanporatuko dugu geure 

usain-nahasketa ezaugarria, eta, beste pertsonek ezagutzeko bezain indartsua ez bada ere, "hatz-marka" kimiko bat utziko du. 

22 hatz mutur ik beherago 25. Hatz-muturra belarrian sar ezak. Baina deus ez zen ateratzen, ezta hatz mutur bat bera ere. 

Hatz-muturretatik esku ahur zabalera, bi inurri, bi harri koxkor ozeanoaren erdi-erdira. Hatz muturrez erakusmahaia tapa-tapa jotzen 

zuen bitartean. Itsu izan zen denboran, kristalik gabeko erloju bat erabili zuen S.B.k, eta bazekien ordua hatz-muturrez irakurtzen. Hatzmuturrekin 

haiek emeki ukitu eta haiei txapaka egiteko edo. 

23 hatz nagi eskuko laugarren hatza, erdikoaren eta txikiaren artean dagoena. Hatz nagiko urrezko eraztuna. 

Oharkabean bezala, ezker eskuko eriak eskuineko hatz nagira eraman nituen, ezkon-eraztuna ukitzeraino. Artega eraman du zigarroa 

hautsontzira, hatz nagiaz tak kolpetxoa emanez errautsa botatzeko. Hilotzari eskuin eskuko hatz nagia falta zitzaion. Eskuineko hatz 

nagian du kolpea. 

24 hatz potolo hatz lodia. Honen beste eskuko hatz potoloak oraindik lanean jarraitzen du neskaren ipurdian. Burla egiten diote 

elkarri, hatz potoloa sudurrean jarrita. Asierrek hatz potoloa eta erakuslea erabiliz aho ertzetako hondakinak kendu zituen. 

25 hatz punta ik gorago 22. Ur bedeinkatuaren pontean hatz-puntak sartzera. Dardari batek inarrosi ninduen, haren hatz puntak 

galtzontziloaren marratik beheiti hainbat zentimetro antzinatu zirenean. Begiak jaitsi, eta erpuru eta erakuslearen hatz-puntak busti zituen 

ezpain artean. Hatz-puntekin ertzean indar eginez ireki du. Liburuko azal eta bizkarreko letra urre-koloreak hatz-puntez ferekatzen hasi 

nintzenean. Uzkia goxa ziezadan bere hatz punta bustiaz. 

26 hatz txiki/ttiki eskuko bosgarren hatza, nagiaren ondoan dagoena. Hatz txikiaren muturra seinalatu zuen hatz 

lodiaz. Libre geratu zaion eskuko hatz txikia sartzen du ezkerreko belarrian. Ezpainetan gorri pittin bat jarri eta hatz txikiaz ondo banatuz 

desagerrarazi ditu tolestura gehienak. Zigarroa lau hatzekin heltzeko ohitura zuen Martak, hatz ttikienarekin izan ezik, gainerako guztiekin.

Eta horrela, azkenerako, Zeruetako Jaun zaharra haserretu, ezker eskuko hatz txikiaren muturra milimetro hamarren bat mugitu eta akabo 

mundu guztia. Eraztuna hatz ttikitik atera ostean, aitaren esku barrenean ipini zuen. Ezker eskuko hatz txikia hautsita du. 

27 hatz txiker hatz txikia. Erpurua zuzen ipini eta esku ahurrean lotu zion hatz txikerrari. Libre lotzen ziran beste lau 

atzamarretarik, barriz, hatz txikerra oso gitxi erabilten eben, batzuk, esateko, inoiz bere ez. 

28 hatz zuri Gaur egun Reynauden sindromea, hatz zuria esaten ziona, eta irrigazio arazoak dira min ohikoenak pilotariarengan. Hatz 

zuriaren sindromea. Hatz zuriaren gaitza zuten pilotariei lepoko nerbio sisteman ebakuntza egiten zieten. 

29 hatz zuzen hatz erakuslea. Paper puskarat luzatu nuen eskuin eskuko hatz zuzena. Lanaz zamatutako eskutik hatz zuzena 

hedatu zen, salatari, nire aitzinera. Charlyren hatz zuzena ikusi nuen pistolaren zakurraren gainean pausatzen. Kixok hatz zuzena luzatu 

du. 

[4] eskuko hatz (56) 

hatz artean (30); hatz artetik (6); hatz aztarnak (9); hatz egiten (12); hatz erakusle (13); hatz erakuslea (73); hatz erakusleak (5); hatz erakuslean (7); 

hatz erakuslearekin (11); hatz erakuslearen (14); hatz erakusleari (5); hatz erakusleaz (32); hatz gorriztak (7); hatz kolpe (5); hatz koskoak (6); hatz 

koskorrak (10); hatz lodia (15); hatz lodiak (10); hatz lodian (6); hatz lodiarekin (7); hatz lodiaren (10); hatz lodiaz (6); hatz luze (21); hatz luzea (15); 

hatz luzeak (10); hatz luzeen (5) 

hatz mamiak (10); hatz mamiekin (13); hatz mamietan (5); hatz mamiez (6); hatz mamiz (6); hatz marka (10); hatz markak (54); hatz marken (7); hatz 

muturrak (7); hatz muturrez (7); hatz nagia (7); hatz nagian (8); hatz punta (20); hatz puntak (20); hatz puntaz (16); hatz puntekin (21); hatz puntetan 

(6); hatz puntez (9); hatz tartean (5); hatz txiki (5); hatz txikia (13); hatz zuria (5); hatz zuriaren (7); hatz zuzena (5) 

hatz bat sartu (8); ezker eskuko hatz (16); eskuko hatz lodian (5); eskuin eskuko hatz (27); hatz markak hartu (5) 

erdiko hatza (5); hatza luzatu (8); hatza luzaturik (6); eskuetako hatzak (5); eskuko hatzak (10); hatzak klaskatu (5); hatzak mugitzen (5); hatzak 

sartu (5); su hatzak (5); hatzaz seinalatu (7); hatzaz seinalatzen (6); eskuko hatzekin (5); hatzen artean (44); hatzen artetik (19); hatzen bidea (10); bi 

hatzen artean (7); hatzez seinalatzen (5)] 

hatzamar ik atzamar. 

hatz-bete ik hazbete. 

haur 1 iz. giza umea. Ezkondu eta haur bat izan zuten. Bi haur dituzte, neska-mutilak. Beste polizia gazte batek haurra izan omen 

zuen. Betsabek beste haur bat izan zuen, eta Dabidek Salomon jarri zion izena. Hilabete huntan lau haur sortu zauzkigu Hazparnen. Amak 

bere haurra maitatzen eta hazten duen bezala. Uste dut berorren haur bat espero dudala. 1995ean atzerriko 29 haur adoptatu ziren 

Araban, Bizkaian, Gipuzkoan eta Nafarroan. Nik haurra zaintzea nahi du Rogeliok. Senarra galdu ez ezik, bidean zuen haurra ere galdu 

zuen, hartaz erditzeko puntuan zenean. Beraren asmoa nik haurra galtzea zen. ik beherago 11. Haurrari bularra ematen hasi zenean. 

Milaka eta milaka bazirela desagertzen ziren haur, gazte eta adinekoak. Bataioak Jainkoaren haur egin ditu: Maitena Olaizola, Simon 

Seguela, Simon Fontan. ik beherago 10. Haur eta nerabe askoren bizitzak bideratu ditut, eta neronek bidea galdu. Haur jaioberri batzuk 

bizirik lurperatuak ere izan dira. Lau haur umezurtz utzi zituen. Haur babesgabe baten begiak ematen zuten, basakeriaren lainoak estalita. 

Aitak eta emazteak bazuten haur zapuztuak maitasun giroan biltzeko dohain berezia. Haurrak senarraren ardurapean utzi behar izan 

ditut. Haur bihurriak eztitzeko bide eraginkorra. Haur berezi samarra nintzen ni. Oso haur zomorroa nintzen. Bularreko haur baten 

samurtasunaren gisako bat. Sasiko haur bat! Bi hilabeteko haurra altzoan eta beste biak aldamenean. Bi haur eskutik heldurik zekartzala. 

Munduan 150 milioi haur kalean bizi dira. 

2 (izan aditzarekin) Haur nintzen, ttipia nintzen, maitatua nintzen. Haur nintzenean, haurrari dagokionez mintzo nintzen. Haur 

nintzelarik, sei-zazpi urterekin. Haurren eta haur ez direnen sufrimenduak. Artzain onak ardi guztiak manera berean bazkatzen zituela 

errepikatzen ziguten haur ginenean. Haur nintzeneko karrusel txangoen moduan. Haurra da, eta bere haur jolasetan dihardu. Haurra 

zelarik, biziki maite zuen gatu eme zuri-beltz ba bazuten. Haurra nintzen arren, ongi oroitzen dut aitaren begirada. Gogoan dut, artean 

haurra nintzela, bagenuela bizilagun munstro bat, hirugarren solairuan bizi zena. Haurra nintzenean, nire irudimena gaur baino 

fantastikoagoa zen eta baita artistikoagoa ere. Haur txikia izanik ez zen hitzak osorik ahoskatzeko gauza. - Nehoiz sortu behar ez zuen 

haurra naiz! Kaushalyak 28 urte ditu, eta artean haur bat zela ezkontarazi zuten. Baina zu ez zara jadanik haur hura. Haurrak bagina 

bezala tratatzen gaituztela. Sebastian Etxeberry, bere josta lagun eta auzoen semearekin ezkonduko zen, haurrak zirenetik bi familiek 

erabakia zuten bezalaxe. Zinez eta egiaz Liam Callahanen haurrak direla egiaztatzeko. Mundu eta mende aberatseko haurrak ziren, 

ikasiak gehienak. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Honako haur-kanta xarmagarri honek. Ez zaitez haur jolas horietan tarteko sar. Hura 

guztia haur joko inozo bat baizik ez zela. Emakume bat, haur-kotxetxo bati eragiten. Horrako umetzar horrek bere haur-oihaletan bildurik 

dirau oraindik. Andre bakarti bat haur parkean bere umearekin. Usurbilgo Musika Eskolako Zumarte haur abesbatzak. Euskal Billerak lehen 

Haur Danborrada ateratzen du. Ez da haur hizkeraren azterketa zehatz eta orokorrik egin. Haur eta gazte literatura. Gutxi harritu, denda 

saldu eta sarean haur-pornografia saltzen hasten banaiz. Donostiako haur libutegian. Haur eskoletan irakasten den kaligrafia borobila. 

Haur minak hasiak ziren arratsaldeko 7etan. Etxe zolan, urrunean itorik bezala, haur negarrak hauteman nituen. Nire haur-gogoari ez 

zion zuk uste bezainbesteko zirrararik sortarazi. Ez baitzitzaidan haur denborako ametsa berriro errepikatuko. Bizargabea eta keinuetan 

haur tankerakoa. Une hartan hauts bihurtu zen nire errugabetasun guztia, nire haur-xalotasuna. Zure haur-begirada garbiarekin. 

Psikearen zeregina haur-bertutea berreskuratzea da. Aurreko laboratorioa, zinkaren kontuarena, haur-ariketa begitantzen zitzaigun orain. 

Stephenek nolabaiteko atzerapena nabari zuen haur-motrizitatearen zenbait mailatara iristeko. Haur-autismoa diagnostikatu zioten une 

hartan. Ez zuen inude edo haur-zaintzaile bati pagatzeko dirurik. 2001ean haur soldaduen ituna sinatu zen eta eragin ona izan du. Mekako 

erromesaldiak hasi baino lehen, haur-biltzaileak Indiako eskualde behartsuetara joaten dira. Senar- eta haur-hiltzaileak. Eta heldu zaiku 

ere Haur Kantu Xapelketa. · Haren barrexka lotsatua haur zahartu aurpegian. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Berauen amak, beren alkandora zuriekin, titi-haur bana altzoan garraio. 

5 (errepikaturik) Haur-haurrean Euskal Herritik lekutua. Ene baitan haur-haurretik ezagutu dut euskararen eta erdararen arteko 

borroka. Baionako apezgaitegian zelarik, hasi zen euskararen ikasten, ahantzia baitzuen haur haurretik. 

6 haurrean adlag ipar haur denboran. Haurrean supazterrean ikasi genituen kantu horien ondotik. Ez dut ahantzi sekulan, 

haurrean entzun nuen hitz hori. Orroit gira gure haurrean ezaguturik horren aita Paxkal herrian gintuen bortz arotzetarik bat zen. Zazpi 

haur bazituen ukanak, bat haurrean galdua eta beste bat bere senarraren ondotik duela ez aspaldi. 

7 haurretan adlag heg haur denboran. Gizakia, noski, haurretan lau hankatan ibiltzen baita, heldua delarik bitan, eta, 

zaharretan, makila bat behar baitu lagungarri. Orratz-kutxako doinua, berriz, haurretan bezain garden gogoratzen zuen, kirikun-karikunpek, 

kirikun-karikun-pek. Orratz-kutxako doinua, berriz, haurretan bezain garden gogoratzen zuen, kirikun-karikun-pek, kirikun-karikunpek. 

Gure haurretan mutiko gazteak gorrotatzen bazituen, gorrotatzenago neska maripertxentak. 

8 haur-behar/beharretan ipar haurdun. Nola haur-behar gertatu nintzen arrunt gazte nintzelarik. Etxerat itzuli-eta laster, 

ohartu nintzen haur behar nintzela. Bigarren aldikoz haur-beharretan gertatu zelarik, biziki nekatua izanez eta medikuaren aholkuen 

arabera, azken hiru hilabeteak ohean etzanik pasa. Huna nun berriz haur beharretan zen eta ukaiteko tenorea jin zakon etxean zelarik eta 

ama eta haurra biak hil dira. Behar dena egiten dudala ez haur beharretan jartzeko. · Haur-behar loditua nintzen, bigarren gutun bat 

ukan nuelarik Jakes-en ganik. · izond Emazte haur beharrendako amategiak, eskolak eta beste. 

9 haur hezkuntza Haur Hezkuntza: Bi ziklotan banatzen da: 0-3 urte bitartekoa eta 3-6 urte bitartekoa. 3 eta 6 urte arteko haur 

hezkuntza doakoa izango da hitzartutako eskola pribatuetan. Sarean Elkarteak EAEko Haur eta Lehen Hezkuntzako 156 ikastetxe publiko 

biltzen ditu. Haur Hezkuntzako matrikulen %61 D eredukoak dira. Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako Haur Hezkuntzako ikasleen artean. 

Haur hezkuntzarako eraikin berria. 

10 haur egin erditu. -Eta haur egiteko dagoen hau? Haur egiteko tenorean. Otoitzaren bukaera minen bukaera izan zen, erdiminen 

amaiera haur egitearen hasiera. Hogeita hamabi urteko neska ezkongabe batek haur egin zuen. Bere lehen-sortua haur egin zuen, eta 

oihalez bildu eta askan ezarri zuen.

11 haur galtze Oraindik ere, egun parrasta pasatu eta, kontzientzia latz apurrez kontsideratzen zuen orduko nahitarako haur-galtzea. 

Biztanleriari mugak ipintzeko biderik artezena haur galtzea da. Nazioan bizilagun gehiegi direla eta, giroa haur galtzearen alde dago. Ez 

omen da lapurra, hala dio; ez omen du ikustekorik salatu zioten haur-galtzean ere. 

12 haur hotz ipar ume gorria. ik gorri 28. Haur hotza izan arren, gorrotoak gogortzen zion izpiritua. Militarrei inteligentzia ez 

zaiek gustatzen eta pentsatzearekiko herra soldadu izendatutako haur hotzen burumuinetara isurtzen ditek. Haur hotz seminarioan sartu 

zenetik, Joanesek euskara baizik ez zuen gogoan. 

[11] elizaren haur (12); eskolako haur (13); euskal haur (13); gasteizko haur (35) 

haur andana (20); haur beharretan (18); haur denbora (14); haur denborako (35); haur denboran (72); haur egin (12); haur ere (14); haur eskola (62); 

haur eskolak (53); haur eskolan (17); haur eskolen (49); haur eskoletako (61); haur eskoletan (18); haur haurretik (16); haur izan (19); haur jaio (37); 

haur jaioberri (12); haur jaioberria (13); haur joko (12); haur kantari (15); haur kantu (82); haur kopurua (16); haur literatura (15); haur literaturako 

(14); haur multxo (12); haur pornografia (44); haur pornografiaren (14); haur talde (14); haur ttipi (55); haur ttipiak (14); haur ttipien (11); haur txiki 

(20); haur txikia (11); haur txikiak (16) 

herriko haur (21); hirugarren haur (11); ikastolako haur (21); jainkoaren haur (11); lehen haur (21); mila haur (12); milaka haur (11); haur kantu 

xapelketan (11) 

haur bat hil (25); haur eskoletako langileen (11); haur eskoletako langileek (12); gasteizko haur eskolak (12); haur kantu xapelketa (34); haur eta 

gaztetxo (14); haur kantu xapelketaren (14); haur eta gazteak (15); haur eta gazteen (20); haur sortu berrieri (37); haur sortu berriari (89); gasteizko 

haur eskoletako (12); haur eta gazte (171); udal haur eskolen (13); udal haur eskoletako (22); emakume eta haur (24); haur eta gazteentzat (11); haur 

eta gaztetxoen (12); haur eta gazteek (11) 

haurra hartu (11); haurra hil (17); haurra izan (51); haurra izatea (12); haurra izateko (19); haurra jaio (15); haurra sortu (28); haurra zela (16); haurra 

zelarik (12); hirugarren haurra (17); jesus haurra (36); lehen haurra (89); lehenbiziko haurra (24); eskolako haurrak (26); eskoletako haurrak (25); 

haurrak adoptatzeko (11); haurrak beren (11); haurrak dira (37); haurrak dituzten (11); haurrak izan (19); haurrak izateko (18); ikastolako haurrak 

(34); emakumeak eta haurrak (36); haurrak eta gazteak (11); emaztea eta haurrak (11) 

haurraren aita (18); haurraren ama (11) 

eskolako haurrek (35); eskoletako haurrek (23); haurrek egin (28); ikastolako haurrek (24); eskolako haurren (11); haurren aita (35); haurren ama 

(37); haurren artean (39); haurren arteko (17); haurren besta (16); haurren egoera (15); haurren eguna (27); haurren eskubideak (11); haurren 

heriotza (18); haurren kopurua (14); haurren laguntzarako (32); haurren laguntzarako funtsak (11); eskoletako haurrentzat (12); jokoak haurrentzat 

(13)] 

haurberritu, haurberri(tu), haurberritzen du ad Hik haurberritu nindunan behin / Eta munduko sorkarion miraria / 

Zentzuen argitan berregin. 

haurbide iz haurduntza. Behin baino gehiagotan entzun dut, emakumeren bat, haurbidearen seinale guztiak eduki eta halere 

haurdun ez. Bitan haurdun izan zen eta haurbidean gogor jotzen zuen. 

haurdanik adlag haurtzarotik. Etxean neskatxei haurdanik senarragan nagusia ikusten eta haren mende jartzen erakutsi diete. 

Haurdanik apezteko asmuak sustaturik, herriko eskolatik landa ikasketa luzeagoak abiatu zituen erraztasun handienarekin Hazparne, 

Uztaritze eta Baionako ikastegietan, 

haurdun 1 adlag emakumeez mintzatuz, sabelean umekia daramala. ik haur 8. Ez nintzela munduan haurdun 

zegoen pertsona bakarra. Haurdun dago, sei hilabeteko. Ia bederatzi hilabeteko haurdun zegoela. Aita nor zen eta noiztik nengoen 

haurdun galdetu zidan. Egun batetik bestera ni izatetik haurdun zegoen emakumea izatera pasatu nintzen. Haurdun zela ikusita, berriz, 

etxekoandrea gutxiesten hasi zen Agar mirabea. Haurdun zenean, gizonak, jotzeaz gainera, lodi eta itsusia zegoela egozten zion hitzetik 

hortzera. Nik ere beldurra nuen haurdun gelditzeko. Haurdun gelditzean, / oinazeak ugalduko dizkizut / eta saminez izango dituzu 

haurrak. Haurdun ez gelditzeko pilulak erosten ikasi zenutenean. Haurdun geratu zen berriro Lea, eta beste seme bat izan zuen. Behin 

haurdun geratutakoan hasi nintzen pentsatzen nik aukeratutakoa ez zela ama bihurtzeko bide bakarra. Nire egoeraz kezkatzen ez zen 

bakarra haurdun utzi ninduen mutila zen. Inkuboek haurdun uzten zituztela neskatoak eta emaztekiak. Auzoan, ordea, haurdun ikusi eta 

gaitzetsi egin zituzten. Langile baten alaba haurdun ezkontzen zenean, auzoko jende guztiak bazekien. 

· 2 izond Igo zen Jose Galileatik Belenera, Zesarri mendetasuna aitortzera, bere emazte haurdun Mariarekin. Ikusiak nituen ordurako 

emakume haurdunak, banekien nolako itxura hartzen zuten. Emakume haurdun bat ageri da ilargiak argitzen duen eremu mortuan, eta 

handituz doakio sabela etengabe. Alaba haurdun ezkongabea. Inork ez zuen hitz egiten, inor ez zen mugitzen, bikotekide haurduna izan 

ezik. · Sabel haurdunak uzten zion guztia hurbildu zen sutondora. 

3 (izen gisa) Haurdunen aldeko laguntza jasoko nuen hiru hilabetez. Disenatzaile ona izateko aukerarik ez duten guztiak 

haurdunentzako arropak diseinatzera zigortzen dituzte. 

· 4 izond haurrak edo haurrak dituena. 585 familia berri, bikote xoil edo haurdun, jin direla hiri hortan bizitzerat. 

[6] emakume haurdun (16); haurdun dago (23); haurdun diren (5); haurdun egon (5); haurdun egongo (4); haurdun gelditu (47); haurdun gelditzeko 

(8); haurdun gelditzen (7); haurdun gera (6); haurdun geratu (46); haurdun geratuko (4); haurdun geratzea (18); haurdun geratzeko (24); haurdun 

geratzen (22); haurdun gertatu (15); haurdun utzi (26); haurdun uzten (4); emakume haurdunak (6); emakume haurdunei (4)] 

haurdunaldi iz emakumeez mintzatuz, haurdun egoten den aldia edo aldi bakoitza. Haurdunaldian adina barre 

eta negar aldi berean ez dut bizitza osoan egin. Haurdunaldiko lehen asteek izugarri nekatu ninduten. Sabela ez zitzaien batere handitzen 

haurdunaldiaren bederatzi hilabeteetan. Haurdunaldi osoan ezin izan nuen bekatu hura burutik kendu. Makina bat ezkontza dohakabe 

burutzen baita gaur egun ere, oraindik, haurdunaldia eteteko beldurrak ez bestek eraginda. Ekimen horrekin nahi gabeko haurdunaldien 

kopurua murriztu gura du Generalitateak. Edo agian legez kanpoko haurdunaldi-etenak egiten ziren kirofano bateko fokua zirudien 

gehiago ring gaineko hark. Gero eta gehiago baitira haurdunaldirik lortu ezin duten bikoteak. Urtero 500.000 emakume hiltzen dira 

munduan haurdunaldian izandako arazoengatik. Urtero 70.000 neskato hiltzen dira haurdunaldian edo erditzean. Nerabeen 

Haurdunaldiak Saihesteko Programak. Haurdunaldia eteteko pilularen aldeko kanpainak. Haurdunaldi aurreratuak etetea debekatzea 

legezkoa ez dela esan dute. 

[3] haurdunaldi aurreratuak (5); haurdunaldi denboran (3); haurdunaldi garaian (3); haurdunaldia eragozteko (4); haurdunaldia eten (16); 

haurdunaldia etetea (13); haurdunaldia eteteko (20); haurdunaldiak saihesteko (3); haurdunaldiaren etendura (3)] 

haurduntasun iz haurdunaren egoera. Rouenera itzuli nintzenean N. sendagileari deitu nion telefonoz eta egiaztatu zidan 

haurdun nengoela eta haurduntasun-ziurtagiria bidaliko zidala esan zidan. 

haurgabetu izond haurra kendu diotena. Ama haurgabetuak, berriz, mendi berdeak oinkatuz, lurrean inkaturiko apatx 

bikoitzaren oinatzak ezagutu nahi ditu, bazter guztiak begiztatuz, ea nonbait ume galdua hautematen duen. 

haurgintza 1 iz erditzea. Bat-batean, bere minetatik aske, onik burutu zuen haurgintza. Zeren haurgintzan ari diren 

emakumeekin egiten baituzu behaztopa gerrako topaketan. Soin argal eta haurgintzak maiztua estaliz. Emazte haurgintzak 

deformatuagan, / barizak bare izutuen gisan. Haren ama haurgintza minetatik bizirik irten ezinik hil zelarik, aita bigarrenez ezkondu 

baitzen, 1920an. 

2 haurdunaldia. Mundu guztiak daki haurgintzak edertu egiten duela emakumea.

haurkeria iz haurrari dagokion egintza gaitzesgarria. ik umekeria. Horretarik ere beste pixka bat, eta beste azieta 

baten bila joan, denbora pixka bat irabazteko eta holako haurkeriak. Haurkeriak ala tzarkeriak? Ez ote nuen haurkeria gaitza egina 

Magaliri hoin atxikia izanez. Baduzue bai burutik horrelako haurkerietan aritzeko! Sekula ez nuen usteko Angela bezalako neska batek 

halako haurkeriak sinetsiko zituenik. Zer haurkeria! 

haurkina izond haurzalea. Haurkina zen, goxoa, aita baino askoz goxoago. 

haurkoi izond haurzalea. Bera haurkoia zela, ez ziola ume bati sekula ere kalterik egingo. Ez naiz inoiz haurkoi izan. 

haurmin iz Eta gau honen isilaldian ahal bezala bihotzean kokatuko dut, asaldura haizatuz, ene gisako haurmina. 

haurño iz haurtxoa. Gure haurño eta gaztetxoak. Makeako ama-eskolako haurñoak ere hor ziren. Pentsu dut bide beretik segituko 

dutela gure gazte eta haurño ttarrotuek. Haurño bat troxatua, Betleemeko otalako batean etzana. Halabeharraren esku bakar-bakarrik 

utzi zuen haurño gerizagabe hari. Bigarren haurño bat sortu da Xan eta Beatrice Etxeberria familia gaztean. Hemen ere bigarren haurñoa 

ez dute saltzekoa, eta Ximun sortu berria handi dadila osasunean eta zorionean bere arrebarekin batean. Osagarri on haurñoeri, egin 

dezatela etxeko guzien zoriona. Handitze zoriontsu bat bi haurñoeri eta goresmenak burrasoeri. 

haurreria iz haur multzoa. Haurreriaren oihu eta jokoek. Haurreria guzia karrikan hazten ohi zen, eta gizon franko bazen 

langabezian. Ikastetxeak dragoi erraldoia ematen zuen, goizeko zortzietan irentsitako haurreria orain arratsaldeko bostetan goragalez oka 

botatzen. 

haurride 1 iz senidea. Familian lau haurride ziren. Filipe iholdiarra zen sortzez, Oihanartekoa, 6 haurridetan zaharrena. Etxeko 

zazpi haurrideetarik bat segidako geratu zen, bi neska seroratzeko Filles de la Croix komentura bidali ziren eta gainerako laurak, Xarles 

bezala, Parisen ziren sehi eta mutil. Amazoniako eta masai leinuko haurride ibiltariek. Bertzalde, haurride kopurua murriztu da familietan 

eta gurasoek lagun gisa hartzen dituzte haurrak. Doluminik bizienak haurride, ahide eta adixkide guzieri. 

2 irud Honek du alabaina sinesten etsai horiek direla haren haurride eta herritar egiazkoak. Hegoaldeko gure haurrideek noizbait burua 

altxatuko zutela eta orduan, menturaz, guk ere... Munduaren aztertzeko inozentzia suntsitzen du gerlak, batez ere haurrideen artekoak. 

Euskal familia misteriotsuaren haurride guztiak. Gizona gizonaren duk haurridea. Haurride maiteak, bere denbora guzian Deabruaren 

kontra ari izana da Jesus. Egitura dinamikoa, alegera, besta bai borroka ere bai leloaz hornitua, mundu mailako mugimendu aurrerakoienen 

haurride, globalizazioaren kontra eta Kubako diktadorearen alde, [...]. L'Atalante zinemak haurride berria du engoitik: Bertze Zinema. 

[3] bere haurride (4); haren haurride (3); haurride maiteak (6); haurride ziren (3); gure haurrideak (3); haurrideen artean (3)] 

haurridetasun iz senidetasuna. Zirrara atsegingarri bat, halako kidetasun edo haurridetasun kontsolagarri bat-edo, 

sentiarazten zidan gizakiaren inoizko kemenak utzitako arrasto haiek neure begien aurrean horren antzu eta ahantzi ikusteak. 

Errepublikaren hiru helburuak "askatasuna, berdintasuna eta haurridetasuna" bete beharreko aginduak baitzituen. Argitu behar da 

haurridetasun harremanak ez direla Burkina Fason Euskal Herrian bezala ulertzen: «Hasieran, harritu egin nintzen denak nebak, arrebak, 

ahizpak edo anaiak zirelako, baina gero konturatu nintzen familiaren kontzeptua oso desberdina dela Afrikan. Hitz bakar batez laburbiltzeko, 

Sao Tome eta Euskal Herriaren artean, haurridetasuna! Eta hemen gabiltza denok elkarrekin zuri-zuri, haurridetasun eri 

batean itoak, guk geuk gure geurekikoa gutartuz eta geuretartzakotuz. Euskal mintzaira, nehongo mintzairekiko haurridetasun gabea eta 

osoki berezia. Gataska eta bortizkeria gutiago, haurridetasun eta elkartasun gehiago. 

haurridetu, haurride(tu), haurridetzen da/du ad senidetu. Gasna, naka-naka irenstean, edozein sukalde ilunetan, lur 

azaleko nomada guztiekin, ahataraka haurridetzen naiz. Lapurdiko Ezpeleta eta Xina Sichuan lurraldeko Yaan herriak haurridetuko dira 

aste buru honetan Ezpeletako jauregian. Oroitu behar baita Mexikako Guadalajara hiriarekin haurridetua dela Onati. "Elkarrekin ibiltzeak 

elkarrengana bildu gaitik, haurridetu", egin nuen neure kautan. 

haurridetza iz senidetza. Horrengatik etxera heltzean deblauki erran dute Angelu/Ansbach/Sopot hiruen arteko haurridetza arras 

egokia litzatekeela. 

haurridetze iz senidetzea. Lehen urtea da haatik Albert Camus kolegioko haurrek española ikasten dutela, eta haurridetze horien 

helburu bat da hizkuntzaren ikastea eta elkarren arteko harremanak finkatzea. 

haurtasun 1 iz haurra izateko nolakotasuna. UNICEF mundu zabaleko haurren eta haurtasunaren aldeko erakundeak. Alde 

horretarik, haurrak itxuraldatu errealitatea bertze errealitate horren ezaugarri ere izan liteke: haurraren haurtasunarena. 

2 ipar haurtzaroa, haur denbora. Eskualdean iragan zinuen beraz zure haurtasuna, edo haurtzaroa? Xahartasuna, biziko 

memento bat dela, haurtasuna eta gaztetasuna bezala. Ama zentzean ihes joan zitzaidan zinezko haurtasuna lehiatzen nuen. 

haurtegi iz ipar haurtzaindegia. Bere haurrak eta xaharrak utziz estadoaren eta bertzen gain, batzu ezarriz haurtegi eta 

amañoetan, bertzeak aldiz xahar etxe, ospitale, SAMU edo Su-hiltzalen gain, batzu eta bertzeak poxulutik kenduz. 

haurtto iz haurtxoa. Zinezko gauzak axalez itxuraldatzen eta apaintzen, haurttoak bezala libertitzen ziren. 

haurtu, haur(tu), haurtzen 1 da ad haur bihurtu. Haurtua naizela, edo haurtzen ari, erraiten ahal luke! 

2 (era burutua izenondo gisa) Gaurko mendeko heldu haur eta haurtua izateko partez, ama zentzean ihes joan zitzaidan zinezko 

haurtasuna lehiatzen nuen. Etxean bertakoak ere guraso haurtuok ez baditugu biltzen, bertan usteltzen baitira, bihotz gorri ttiki urkatuak 

iduri. 

haurtxo iz haur txikia. Haurtxo jaioberriei. Haurtxo errugabeak maite dituena. Haurtxo ahul baten antzera. Besoetan haurtxo 

txiki bat zuela. Haurtxo bat banintz bezala tratatzen nau.

haurtzain iz haurrak zaintzen dituen pertsona, bereziki lanbidez. Ilseren haurtzaina Marierekin solasean ari da. 

Urtean zehar, 2 haurtzainek moldatzen dituzte hamar bat haurtxo. Gure lagun guztiek ere Cruella de Vil agentziako haurtzainak 

kontratatzen dituzte maiz. Ordurako bere haurtzain-jantzirik gabe, perkal beltza soinean. Nire andrearen lehengusina gaztea; kanpoan 

ginenean, semearen haurtzain gelditzen zen. Husa jaunaren etxean haurtzain zegoena. Eta orain haurtzainarena egiten. 

haurtzaindegi (orobat haurzaindegi) iz haur txikiak zaintzen diren etxe edo lekua. Haurtzaindegian tokirik 

aurkitu ez duten gurasoentzat. Gasteizko haurtzaindegi pribatu batean. Handik gutxira Montessori ikastetxeko haurtzaindegian sartu 

ninduten. Haurtzaindegi elebiduna, euskarari lehentasuna emanez. Ikastegien opor denbora huntan, haurzaindegi bat ideki da, burraso 

gazteen lagungarri. Haurtzaindegietako teknikariek eta hezitzaileek osatutako lan poltsa. Fiskalak 21 hilabeteko espetxe zigorra eskatu 

du haurtzaindegiko zuzendariarentzat eta bi langilerentzat. Haurzaindegiaren zerbitzuak baliatu dituzteneri. Gaur ez dago 

unibertsitaterik, haurtzaindegiak daude. 

haurtzaro 1 iz giza bizitzaren lehen aldia, jaiotzatik gaztarorainokoa. ik haurtasun 2. Apaiz libertino batekin 

igaro zuen bere haurtzaroa. Haurtzaroa herri txiki bateko kaleen artean eman dugunok. Haren itsukeria porrokatua eta tirania, berari 

haurtzaroa pozoindu ziona. Ez dago haurtzaroa baino adin desiragarriagorik: kezkarik ez, etorkizunean pentsatu beharrik ez... Bere 

haurtzaroa infernua izan zela aitortu zidan lagun batek. Haurtzaro gogorra, lanean hasi eta laster ama galtzea, bikoterik osatu ezina. 

Esan nion nik ez nuela ezagutu haurtzaro osoan harenaren pareko bihotzik. Nik, ordea, neure haurtzaro urrunetik ongien gogoratzen 

ditudanak ez dira irudiak edo usainak, hotsak baizik. Nire haurtzaroan eta nerabezaroan bi pertsona gorrotatu nituen batez ere. Ene 

haurtzaroko Baigura maitean. Haurtzaroko oroitzapena dut nik Baiona. Haurtzaroko esperientziek eta gorabeherek betiko moldatzen 

gaituzte. Haurtzaroko polioaren ondorioz. Haurtzaroko paradisuaren eta aitaren bat-bateko galera. Haurtzaroko eta gaztaroko 

gertaerak kontatu zizkigun. Haurtzaroko urte zoriontsuetan. Nire haurtzaroko istorio ilun hura. Nire haurtzaroaren historia ez da oso 

luzea. "Fern Hill" ederra, erritmo eta musikaltasun liluragarriaz haurtzaroaren mundua. Gogora ekartzen dena ez dela haurtzaroko 

errealitatea, baizik eta haurtzaroaren ikuspegi ukatzaile eta eraldatzailea. Sexualitateaz jabetzearen nahigabeak ematen diola amaiera 

haurtzaroari. Hain zegoen gaitzak ezindua, lehen haurtzarora bihurtua baitzirudien. Gupida hau haurtzarotik haziz joan zen haren 

baitan. Marisa erabat ezabatua neukan, esate baterako; oroitzapen urrunetan galdua, haurtzaro-hasierako irudi zenbaiten artean. 

2 irud Hasiera honetan, ordea, herriaren 'haurtzaro' luze eta neketsua -baina, aldi berean, maitagarria- dugu, esan bezala, mintzagai. 

Giza historia oraindik bere haurtzaroan dagoela, Argazkiko ikuspenaren azpitik iristen zaizkigun lehenagoko esperientzien, 

haurtzarokoen eta "artearen haurtzarokoen", metaketak ere. Filosofiaren haurtzaroan. Arrazoimen hutsaren gaietan lehen urratsa, 

bere haurtzaroa ezaugarritzen duena, dogmatikoa da. 

3 (hitz elkartuetan) Marisa erabat ezabatua neukan, esate baterako; oroitzapen urrunetan galdua, haurtzaro-hasierako irudi 

zenbaiten artean. Haurtzaro-gaztaroko heziketa berezi hori harremanetara azaleratzea. 

[3] haurtzaro gogorra (3); haurtzaro zaila (3); haurtzaro zoriontsua (4); haurtzaroa eta gaztaroa (5); haurtzaroan eta nerabezaroan (5); haurtzaroan 

eta gaztaroan (5); haurtzaroko egun (4); haurtzaroko eta (12); haurtzaroko lagun (4); haurtzaroko oroitzapen (8); haurtzaroko oroitzapenak (13); 

haurtzaroko oroitzapenetan (5); haurtzaroko oroitzapenez (3); haurtzaroko egun (4); haurtzaroko lagun (4); haurtzaroko oroitzapen (7); haurtzaroko 

oroitzapenak (14); haurtzaroko oroitzapenetan (4); haurtzaroko oroitzapenez (3); haurtzarora itzuli (9); haurtzarora itzultzen (3)] 

hausbero iz sua egin ondoren itzali gabe gelditzen den errautsa. Aurpegi harrigarriki ezagunak hausberoan distiraka. 

Zonbien bezperako suaren tankerakoa zen bere baitako esperantza: hausbero hutsa, atzera nekez suspertuko zena. Izan ere, 

lohadarretan arima zatirik bat ere geratuko ez balitz, ilindia hauspean ehortzirik ezkutatzen denez, zertatik liteke sentimena bat-batean 

lohadarretan isio, garra hausberotik bezala? 

hausberoeri iz Begizkoa eta hotzak eta hausberoeria eta ez dakit zenbat gaitz zeuzkan emazteak. 

hausgaitz ik hauskaitz. 

hausgarri iz hausten duena. Maitasunaren puzzleaz mintzatu naiz, baina Sararen buru-hausgarriaz ere mintza nintekeen, 

aurretik. Eta ez dakit inoiz osatuko ote dudan neure buru-hausgarria. 

hausgogor izond hausten zaila dena. Nola askatu lokarri hain hausgogor, hain estu, hain sakonetatik? 

hausgune iz aipatzen dena hausten den gunea. Horregatik urtaro hauei urtearen hausguneak deitu behar zaie, eta ez da 

harritzekoa euretan oinaztu ugari sortzea eta ortzian ekaitz nahasia abiatzea. Urtearen hausguneak berak nahasten baititu hotz-beroak, 

biok beharrezkoak, hodeiak oinaztua egin dezan. 

hauskailu iz aipatzen dena hausteko gailua. Bis bezala, Txaikovskiren Intxaur-hauskailua-tik, lehen ekitaldiko bukaera. 

hauskaitz (orobat hausgaitz eta hautsgaitz; Hiztegi Batuan hauskaitz agertzen da) izond ia ezin 

hautsizkoa. Zati bietatik tiraka, sedazko hari bat lortzen omen dute, lodi eta zarpaila, hauskaitz gogorra, eta arrantza-haritzat 

erabiltzen dute. Oreka egonkorrak eta hauskaitzak, itzulera gabeko prozesuak. Justiziarekin beti bat eginda irauteko gogo hausgaitzari 

esker. Dudarik gabe, baina zerbait hautsgaitz eta are hilezkorra ere ageri zen aurpegi hartan. 

hauskara izond hausterrearen kolorekoa, hauts-kolorea. Zeruak kolore gris hauskara hartu zuela iruditu zitzaion, 

hautsezko hodei trinkoak estali eta argia zeharkatu ezinik balebil bezala. Kolore gorri hauskarakoak. Gauzen gainera eztiki erortzen zen 

argi hauskara baten moduan. Argi ilun hauskara azkengabeari. Atzo, koartza hauskara bat agertu zen hilda Falciu herrian, Moldaviako 

mugan, eta analisiek frogatu zuten gaitzak hil zuela. Badira, ostera, bele hauskarak, iparraldeko paraje hauetan hirian ugariak direnak. 

Ibarraren gainean hiru kaio hauskara paratu dira orekan. 

hausketa (Hiztegi Batuak hauste hobesten du) iz haustea. Orduan gertatu zen, halaber, Argia taldearen hausketa: 

«ordurako bi jarrera oso ezberdin zeuden taldean; bat ELAren aldekoa eta bestea ETAren aldekoa. Hausketa ez zen erabatekoa izan, 

elkartzen jarraitzen baitzuten. Lotsaren hausketak bertute guztiak ukatzea esan nahi duelako emakumeengan. Ikusten dugu marrazten 

direla horrela zenbait lotura-hausketa eta artikulazio. 

hausko (Hiztegi Batuak hauspo hobesten du) iz hauspoa. Gizon airosa ere, bere denboran ainitz eta ainitz eztei alaitu 

izan ditu bere hausko tresna edo akordeoiarekin. Iholdiko Remi Lacroix-ren andrea debruaren hauskoa edo akordeonarekin. Jesus 

Aureden hausko soinuak, Pierre Vissleren soinuek, Johanna Etcheverry-ren dantza urratsek, Ezter Carrizoren soinekoek.

hauskor 1 izond erraz hausten dena, hausteko joera duena. Arrautzaren oskol hauskorra. Xaboi-burbuila hauskorra 

izango balitz bezala. Zoriona kristal hauskorrez osatutako lore erkina dela. Milaka gnomo dorre garaiak eraikitzen ari ziren, dorre 

hauskorrak, distiratsuak. Tabako-orri hauskorrak nola erabiltzen zituen. Eraikin handia, oinarri hauskorra. Bizitzaren oldarrak zati-zati 

eginda utziko du eraikin hauskorra. Indartsuak dira, baina oso hauskorrak. Oso hauskorra baita, bihotza. Memoria gauza hauskorra da 

eta jadanik joandako hainbat momentu galduak dira guztiz, betiko. Ahotsa hauskorra zuen, une batetik bestera kordea berbertan gal 

zezakeen batena. Euskararen egoera zoin hauskorra den iparraldean. Bizia bertzerik ez dugu eta hura hain da hauskorra, [...]. Izaera 

hauskorrekoak direnez gero. Egunaren eta gauaren arteko denbora hauskor eta salatarian. Azken buruan, hauskorra izatea hausteko 

joeran datza. Hain da apaina eta hauskorra, gazelek, haren alboan daudelarik, lotsa sentitzen baitute. Kristalez bestaldean, objektu 

urdinxkak oldarka iragaten dira bata bestearen atzetik, zeharo zurrun eta hauskor. 

2 (erkaketetan) Agure txiki hori, zurbila eta portzelanazkoa balitz bezain hauskorra, Coffier delakoan nago, merkataritza ganberako 

burua. Argi dut amodioa txita bat bezain hauskorra dela. Baina ideiek ere, tximeletak bezain hauskorrak izango ez badira, pausalekua 

behar dute. Zeren beirakia eta lurrezko ontzia baino hauskorrago baikinen. Eta sentimenduak portzelanazko irudi finenak baino 

hauskorragoak direla. 

[3] bezain hauskorra (6); egitura hauskorra (3); hain hauskorra (4); hauskorra da (10); baino hauskorragoa (5); bezain hauskorrak (3); hauskorrak 

dira (5); oso hauskorrak (4); 

hauskortasun iz hauskorra denaren nolakotasuna. Bizitzaren hauskortasunaren isla dela gaixotasuna, ezer izatekotan. 

Haren hauskortasunak erakartzen ninduen haren edertasunak bezainbat. Gauzen izaeran, emakumeen hauskortasunean, adinez txikien 

ahulezian eta baliagarritasun publikoan oinarritutako lege guztiak. Orain aurrean neukan, hauskortasuna agerian zuela, piltzar egina. 

hausle 1 izond hausten duena. Gaizkilea psikologizatua eta patologizatua izan bada, jokaera hausleak jakitearen objektuen sail 

oso bat sorrarazteko bidea eman badu [...]. Indar handiko azentua silaba egituraren hausle izaten da, azentua gauza erlatiboa baita. 

Defizit mugaren hausleak. Xalbador, orotan kantatua den bertsularia, jenden arteko harresien hausle. 

2 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Guk, konparaziorako, bazter-nahaslea genuen, ohe-hauslea ere bai, baita barregarri 

edo gizajoa ere. Eragile sentigarri hauek lege hausleentzat pentsatuak dauden zigorrak dira. Gaiztoa naiz, arau-hauslea. Udalak isun 

eder eta zentzagarria ezartzen die, hasieran, arau-hausleei. Biltzarraren historia, baina ez da gutxiago egia ni orain zin-hausle bilakatu 

izana ere Biltzarraren parte dela. Garai ederretan "la Strassacoeur" ezizenaz deitzen zioten ("Bihotz-hauslea"): oso bizkor geratu zen 

alargun, eta esamesa zebilen nire aitonak bere burua hil ote zuen, haren infideltasunak jasan ezinez. Guk, konparaziorako, bazter-nahaslea 

genuen, ohe-hauslea ere bai, baita barregarri edo gizajoa ere. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa izenondo balioaz) Bazter uhin-hauslean eskegitako jantziak hezatu egiten dira; 

eguzkitan zabaldurik, ordea, lehortu. Dumping-aren aurkako zigorretan herrialde lege hausleengandik jasotako dirua zuzenean salaketa 

jarri duten enpresa estatubatuarren artean banatzea. 

[3] lege hausle batzuk (3); arau hauslea (4)] 

hausnar 1 iz hausnarketa. Bezperagoko bilkuraren harat-honatekiko hausnar tematsuan zebilela. -És del tot fiable -erantsi zuen 

saltzaileak, eta hausnarretik atera ninduen. Bertan ez hiltzea ziurtaturik, hausnarrari eman zion Sufrah-ek. Biharko eguna, berriz, 

hausnar-eguna denez, Ameriketatik ekarri ditugun argazkiei begira pasatuko dugu. 

2 hausnarrean hausnartzen. Lisak ez zuen erantzuten, hausnarrean zirudien, begiak beherantz, sardexka baten kirtenarekin 

jolasean. Hausnarrean eta pentsakor geratu zen bera ere. Hausnarrean edo bere gogoetetan murgildurik ematen zuen denbora gehiena. 

Zalantzarik ez zuen aurrera ekingo ziola hausnarrean zerabilen asmoari. Quenuk hausnarrean ikusten zuen, goizetik gauera ingurura 

begira, zerbait galdu izan balu bezala. Halako fribolitateen gainean hausnarrean aritu nintzen, ozkiak hortzak erabat hartu zizkidan arte. 

Hausnarrean ari zela ematen zuen. Luze egon zen hausnarrean. Egun hartan, inoiz baino isilago zebilen Idoia, begirada galduarekin, 

zerbaiten hausnarrean balego bezala. Pasatuko nuen ordu bete agian gauza horiez hausnarrean, erdi eserita, erdi etzanda, begiak 

erretratuan iltzatuta. Denbora luzea eman zuen britxkan eseririk, hausnarrean, ea beste inor ikustera joan behar ote zuen. Hurrengo 

segundoak isilik egin zituen emakumeak, eta hausnarrean nik, buruan zer ote zebilkion. 

3 hausnar egin Egun batez, landara irten zen hausnar egitera. Josu R bere etxekoez gogoratu zen, eta hausnar egin zuen, bere 

ama, ziur aski, mila aldiz kontrakoa esanagatik, artean esna egongo zela. Ikusten du ez duela ikasgai bakoitza sailkatzeko, hausnar egin 

eta buruz ikasteko astirik izango, bere denbora behar dute-eta ulermen-oroimenek hura guztia "jakinduria" bihurtuko bada. 

[3] hausnarrean ari (8); hausnarrean aritu (4); hausnarrean egon (6); hausnarrean geratu (7); hausnar egin (8)] 

hausnarbide iz hausnarketa bidea. Hortaz ohartzeak -alegia, huts egiten nuela beti-, beste hausnarbide batean abiarazi 

ninduen. Libre da, hala ere, Hamleten irakurlea [...] garaien gainetiko hausnarbide sotilotan barrentzeko. Bizi dituen oinazeak eta 

plazerrak, hausnarbideetan doitzeko astirik gabe ia, zuzen-zuzenean irainaren edo balakuaren inguru fisikora zabaldu ahal izateko 

argudioa borobilduz. 

hausnargabe izond hausnarketarik gabekoa. Ausardia hausnargabea balio bilakatu zen. 

hausnargai iz hausnartzeko gaia. Bera atzera murgiltzen zen hain gogoko zituen gaietan, beste arazoren bat hausnargaitzat 

harturik. Luzarora gabe, ordea, Sobakevitxen herriaren agerpenak pentsamenduak ildo hartatik baztertu eta betiko hausnargaira 

itzularazi zizkion. Gogoetok hausnargai, jauregiaren eta mendiaren artean zegoen estalpe handi baterantz hartu zuen Norak. · Boswell-ek 

hausnargai utzi dizkigun aieruak. 

hausnarkeria iz hausnarketa gaitzesgarria. Aspertzen ari nintzen, eta horretxek sortarazten zizkidan Hannarekiko 

hausnarkeria hutsal haiek. 

hausnarketa 1 iz hausnartzea. Euskal errietan mugimendua nagusitzen zaio kontzentrazioari; ekintza, hausnarketari. 

Hausnarketaren bidez sorturiko legeekin zer ikusirik ez duten legeen arabera. Hausnarketa sakon eta luzeetan murgildu zen. Filosofiak 

hausnarketa etikoan du oinarria. Bere koherentzia praktikoa dute praktika zehatzen probari egiten dioten hausnarketa historikokritikoaren 

arduran. Batzuen ustez, Filosofia Politikoa filosofoek eginiko politikari buruzko hausnarketa da. Hainbat urte geroago, 

hausnarketa bera dakart nik nire sorlekura. Judizio-mota bi daude: arruntak ("mahai hau orlegia da") eta hausnarketazkoak (kontzeptu 

orokorrei buruzkoak). Begiak bildu zituen gero, hausnarketari emanda. Adaren ahotsak eten zuen nire hausnarketa. Autobusa ez 

balitz... horrelako hausnarketak aditzen nizkion. Uste dut hausnarketa hauek argiro zuzenesten dutela gorago egin dugun baieztapena. 

Ekonomiaren funtzionamenduari buruzko hausnarketaren ardatza. Canal de Castillako inkulusak bat-batean ene hausnarketetatik 

iratzartu nau. Arloko eragileekin hausnarketa eta lankidetzarako bilgune sareak osatzea. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Sentigarri ez den zerbait kontzientziaren objektutzat hartzen duen hausnarketa-motari 

dagokio begiestea. Gauza bat da erlijio jarrera eta beste bat sinesturikoa (sinismen antolatua), eta gauza bakoitzak ulermen eta 

hausnarketa-eredu desberdinak ditu. Gazte Bilgunearen eztabaida eta hausnarketa prozesuan parte hartzen ari diren eragileak.

Hausnarketa txostenaren inguruan egin beharreko ekarpenak. Jokin Zeberio gaztearen omenez [...] gogoeta eta hausnarketa astea 

antolatuko dela. Adimenaren erabilera enpirikoa transzendentalarekin nahastean sortzen den hausnarketa-adigaien anfibologiaz. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Semantika-hausnarketa sistematikoak. 

3 hausnarketan hausnartzen. Behin bakarrik utzi zuen bere portaera lasaia, izaeran eta hausnarketan oinarrituriko zuhurtzia 

hura. Antropologo eta soziologoak ere hausnarketan ari omen dira gizakiaren balore-sisteman kontsumoak duen garrantziari buruz. Gero, 

begiak erdi bildurik, hausnarketan hasi zen-: tira, ez dirudi izenik egokiena itsasoan ibili behar duen ontzi batentzat... Beste batzuk 

bakarrik daude, errosarioa eskuan edo hausnarketan, teari zurrupada laburrak emanez. Willemek atzera-aurrera egin zuen gelan, 

erantzunaren hausnarketan. 

4 hausnarketa egin Ondo da, egin nuen hausnarketa, gainetik kendu behar ditut pentsamendu ilunok, gainetik kendu oroitzapen 

gogor horiek, ez naiz bizitza osoa gertakari berari bueltaka ibiliko. Egungo ekonomia arazo bati buruzko hausnarketa egiteko ekonomilari 

talde bat osatuko balitz. Ondoren, hausnarketa egiten bada, patuaren esku dago horrezkero, konprometiturik zaude. Historia horrek 

eskatzen digu menturaz Estatu subiranoaz egin oharren ondotik, Estatu-Nazioaz zenbait hausnarketaren egitea. Ez da erregistratua izan 

eta ez da berari buruz hausnarketarik egin. Hausnarketarik egin al duzu, hotzean? · Hausnarketa bat egin nahi izan dut XX. mendeaz. 

Hobeko genuen menturaz, hausnarketa gehiago egin bagenu, munduaren bilakaeraz eta aberriaren funtsezko arazoez. 

[4] egindako hausnarketa (10); hausnarketa bateratua (4); hausnarketa bultzatu (5); hausnarketa egin (66); hausnarketa egingo (6); hausnarketa 

egitea (9); hausnarketa egiteko (31); hausnarketa egiten (22); hausnarketa egitera (7); hausnarketa eguna (4); hausnarketa politikoa (5); hausnarketa 

prozesua (5); hausnarketa sakon (8); hausnarketa sakona (25); hausnarketa sakonak (5) 

hausnarketa sakona egiteko (6); gogoeta eta hausnarketa (3); hausnarketa bat egin (5); egoeraren inguruko hausnarketa (4); hausnarketa egiteko 

eskatu (3); etorkizunari buruzko hausnarketa (4); hausnarketa bultzatu nahi (3); horren inguruko hausnarketa (3); hausnarketa sakona egin (8) 

hausnarketak egiteko (3); hausnarketarako gunea (4); hausnarketari ekin (4)] 

hausnarkor pred pentsakor. Hausnarkor begiratu zion honi. Bere baitaratua, hausnarkor, isilik. 

hausnarmen iz hausnartzea. Gehiegizko hausnarmenak tristura izaten du bidelagun. 

hausnarrarazi, hausnarraraz, hausnarrarazten dio ad hausnartzera behartu. Guztiei beren izateaz hausnarraraziko 

die. Hala ere, Kafka ez du apolitikotzat ikusten: “Literaturak ez du zertan sistema polikoen inguruan hausnartu; haratago doa: sistemak 

gizakiari eragiten dion guztiaren inguruan hausnarraraz dezake”. Hausnarrarazteko, gozarazteko. 

hausnarti izond hausnartzen duena. Astiki ziharduen, egunero legez, ahokada bakoitza ahoan gozatuz, idi hausnarti baten 

gisara. 

hausnartu, hausnar(tu), hausnartzen du ad gogoan behin eta berriro erabili, aztertu. Nork deboziorik gabe 

hausnartu halako mirari errukitsu, ahaltsu eta ospetsua? Aitak, ordea, bere barnean hausnartzen zituen kontu hauek guztiak. Erantzuna 

hausnartu bitartean. Autoaren martxa astirotu nuen, piano baten akorde uhintsuak hobeto hausnartzeko. Ondo hausnartu duzu 

erabakia, Verlaque jauna, utzi egin behar gaituzu? Historiaren balioaz sobera ez hausnartzea. Zer gertatu zen zuen bion artean? asko 

hausnartu dut horri buruz. Beraz, barru-barrutik hausnar ezazu eta esadazu adulterioa gaitza dela zergatik uste duzun. Ni, bitartean, 

egoera larri hartatik nola atera hausnartzen ari nintzen. Hausnartzen luze egon eta gero. Buruzagi zuhurra da hausnartu eta 

erabakitzen duena. Hausnartu egiten du erantzuna eman baino lehen, sudurra zimurtuz. Filosofia horrek hausnartu nahi duen munduak 

pertsonen nahi eta behar sakonak jasotzen ditu. Honela esan zuen pixka batean hausnartu ondoren: "arranopola!, irauli ez da, ba!". 

Kontuan izan gabe azpikoz gora jartzen ari dela eraso nagusirako plan aldez aurretik ondo hausnartua. Zer hausnartua ematen duten gai 

sakonez hitz egingo du zurekin. Hitz eginarazten zion, arretaz aditzen zuen, ideiak, ematen zizkion hausnartzeko gaiak. ik hausnargai. 

Aspalditik hausnartua nuen erabaki bat hartu nuen. Ongi hausnartutako proposamena dela. 

[3] asko hausnartu (6); ondo hausnartu (8); sakon hausnartu (5); zer hausnartua (5); hausnartzeko aukera (7); hausnartzeko denbora (5); 

hausnartzeko eskatu (4); hausnartzeko gonbita (3); hausnartzeko astirik gabe (3); hausnartzen ari (21); hausnartzen aritu (4); hausnartzen hasi (8); 

inguruan hausnartzen (7); bere baitan hausnartzen (3)] 

hausnartzaile izond hausnartzen duena. Zerizan hausnartzaile eta ikertzaile bati berezkoa zaionez denbora jakinak bere 

arrazoimenaren etsaminan soilik ematea, [...]. Irakurketa konpultsiboak, hausnartzaileak, zerbitzuzkoak, plazer hutsekoak, buru 

eragozgarriak, [...]. Ta futxo, hola da, filosofoa hausnartzaile bat da. 

hausnartze iz gogoan behin eta berriro erabiltzea, aztertzea. Aholkuak aholku, oso ondore onak segitu ziren eztabaida 

eta hausnartze haietatik. Arrazoimenaren hausnartze ahaleginetan. Hausnartzearen poderioz, putzua itsaso bihurtu zen, eta 

arraintxoak tiburoi eta balea. Azterketa eta hausnartze guztiek azaltzen zioten Patricia, berak oroitutako neska bizipozez betea zen. 

hauspe iz hauts azpia. Izan ere, lohadarretan arima zatirik bat ere geratuko ez balitz, ilindia hauspean ehortzirik ezkutatzen denez, 

zertatik liteke sentimena bat-batean lohadarretan isio, garra hausberotik bezala? Auto berriak eta azkeneko berrogeita hamar urteetan 

zaharkiturik hauspeko lotan zeuden zalgurdiak. Gurea [historia] oso gutxi ezagutzen zenean, gure agiri zaharrak hauspean zeuden 

garaian eman zitzaion sinesgarritasuna iritzi horri. Laborantza iraunkorra dute hauspetik atera-arazi nahi. 

hauspo 1 iz haize emateko tresna, larru edo ehun toleskor batek elkartzen dituen zurezko bi oholez 

osatua, oholak haizea hurbiltzen direnean haizea jaurtitzen duena. Nola horma zaharretako harlanduak, hala 

hauspoak eta labeak. Laguntasuna sarri behar izaten zan han, ganadua altzateko, hauspoari eragiteko eta abar. Errotak, errementariaren 

hauspoak, lau gurpileko orgak. Hauspoari eragiten segitu zuen su gaineko burdinari begirik kendu gabe. 

2 irud Birikak arnasez bete eta, ahoa hauspo, ahots lodia atera zitzaion agureari, ostera hitz egiterakoan. Asmo zaharren olak 

beharrezkoa duela ideia berrien hauspoa. Nire irudimenari hauspoaren hatsa ematen zioten izen eta irudi berriak. Apaizaren prediku 

beroak loialisten indarkeriaren hauspo izan ziren hurrengo hamarkadetan. Jesus lehengusua lurretik gidari eta hauspo emaile. ik 

hauspotu. Haren hatsa hauspo hautsi batena zen... ik beherago 4. Berak ere bular-hauspoa zabaldu eta ukabilak estutu besterik ez zuen 

egin. Harik eta biriketako hauspoak haize emaitetik gelditu zitzaizkion arte. 

3 (eskusoinuarena) Ikusi egiten dut bainuetxeko gela handian, ilunabar luzeetan, erdi ezkutuan, hauspoari eragiten. Guri hauspoa 

zaratarik gabe eta notak garbi jotzen irakatsi digute. Negar zotinekin bere saihetsak eskusoinu baten hauspoa bezala mugitzen ziren 

bitartean. Botoiek baino gehiago, hauspoak markatzen baitzuen erritmoa. Sakabik gutxiago zabaltzen zian hauspoa Elgetak baino. 

Besteek, hauspoaren zabal-itxikeran, alde bererantz nota gehiago aurkitzen eta jarraituago joten daben bitartean, eurok hauspoari 

aldakuntza bruskoagoak eragiten ei deutsez, haizearen presinoa eta, beraz, hotsa be aldatuaz. Eta hauspoaren mugimenduek ez 

gastatzeko, beste zapi bat soinuaren azpitik. Biok elkarrekin jo behar dugunean Joxeaustinena ematen diot Jexuxi, hauspoa bigunagoa 

duelako eta soinu hobea ateratzen duelako. 

4 pl birikak. On Camillok hango pinu-usaineko aireaz hauspoak zabaldu eta ase eta betean esan zuen: [...]. Lau haizetara zabaldu ditu 

bere hauspoetatik sortzen diren aiuiak. Beroak hauspoak arnasestutzen zizkigun. Da Rua txirula jotzeaz nekaturik eta hauspoak

husturik geratu zenean. · sing Airez bete zuen bere hauspo arnasestutua. Atsedena, indarberritzeko, edo besterik gabe, hauspoari 

atseden pixka bat emateko. 15,5 kilometroko ahalegina izango da txirrindularientzat, ordubete eskaseko zigorra hauspoarentzat. · 

Hauspo betean hartzen zuten arnasa. 

5 (hitz elkartuean lehen osagai gisa) Birikek, ordea, ezin zuten hauspo-lana egin, eta neska itotzen ari zen. Noraren aita 

eztulka hasi zen, bat-batean eta hauspo-jauzika, edaria kontrako eztarritik joanda baino larriago. Txirula jotzea hauspo eta hortz kontua 

zen. 

6 hauspo soinu akordeoia. Gazte aldra asko joan ohi dira bidean soinu joten, dultzaina, pandero, atabal, hauspo soinu eta 

honakoekaz, ikotika eta ujuka zoro-zororik. 

7 hauspoa eman ik hauspotu. On Camillok suari hauspo ematen zion, eta hartara amorrazioak gorritik berde bilakatzen zuen 

Pernil gaixoa. Izan ere Berriak eta Argia-k iritzi-emaile eta zutabegileen aniztasunari hauspoa eman diote. Ibarretxek halako hitzekin 

lortzen duen gauza bakarra indarkeria erabiltzen dutenei eta Batasunari hauspoa ematea da. 

8 infernuko hauspo adkor eskusoinua. Txetxuk dino haren umezaroan oraindino bizi-bizirik egoan "inpernuko hauspo" kontua 

izan eitekeala. Hori ere ikusi behar al dugu, infernuko hauspo zahar hori! Gizarajo hura ez zen izan infernuko hauspoaren doinura dantza 

lotuan egiteagatik zigortu zuten bakarra. Infernuko hauspoak, infernu-zulo guztietako ateak irekitzeko bidea eman zion Jexuxi. 

[3] hauspo soinua (3); infernuko hauspoa (10); infernuko hauspoaren (4); hauspoari eragin (3); hauspoari eragiten (3)] 

hauspoketa iz hauspotzea. Jende asko aspertuta baitago fikzioaren hauspoketa mugarik gabeetan sorpresaz sorpresa eta 

espantuz espantu ibiltzen. 

hauspotu, hauspo(tu), hauspotzen 1 du ad hauspoa eman. Adak igerri egiten zuen, antza, Danelek su zaharrak berritu 

nahi zituela, eta ahalegin guztiak egiten ari zen txingar zaharrik ez hauspotzeko. Bertaren txolinkeriak senarraren jelosiaren garra 

hauspotu zuelako. 

2 irud ik akuilatu. Edozein gezur hauspotzeko prest. Baina... -eta esaldia eten zuen, misterio-giroa hauspotzeko-: abiatzera 

noanean jakinaraziko dizut. Kendu egin nuen, ordea, bizitza osoan salatu dudan betiko arinkeria hauspotzeko beldurrez. Gauza jakina 

baita ezjakintasunak eta zigorren iluntasunak hauspotu egiten dituztela grinak. Baina nola kontrolatu masturbazioa bezalako jokaera 

kontrolaezin bat? erru sentimendua hauspotuz. Erromako errepublikak hauspotu egin zuen suizidioa. · Sabela bete antzean, birra fresko 

bat eskuan eta Marlboro bat birikak hauspotzen. 

3 (era burutua izenondo gisa) Seriotasun hauspotu batez hitz egin zuen gero: [...]. 

hauspotzaile izond hauspotzen duena. Babesak delituen hauspotzaile bihurtzen dira, legeak oztopatzaile diren baino neurri 

handiagoan. 

hauspotzar iz hauspo handia. Olatu-erasoren batek lemari eragitera behartzen zuenean edo haize-hauspotzarren batek belak 

lehertzeko zoriraino puzten zituenean. 

haustaile (Hiztegi Batuak hausle hobesten du) izond hauslea. Kremlinen gainean proiektaturik daudela ematen du eta, 

zein performance haustailea; telebista pantaila ere hiru leku ezberdinetan islatzen da Kremlinaren gainean. Jokalari indartsua, haustailea 

eta joko handikoa zela. · Onartezina da, inondik ere, nire jokaera: eskandaluzkoa, iraultzailea, desorekatzailea; lege-haustailea, lizuna, 

probokatzailea. 

hauste 1 1 iz puska edo zatietan bereiztea. Airatze, hauste edo leku-hustutze hauekin ez da bat bere batera, onera eta lehengo 

oinera horren aise bihurtzen. Prezioen haustea ele zuhur eta apurrez aipatzen zuen. Bazekien bestalde haien arteko harremana eten zela 

nahiz haustearen arrazoiak ez zituen ikertu. 

2 legeez-eta mintzatuz, ez betetzea. Ez dira nahastu behar lege-hauste handiak eta ordena publikoaren hauste hutsa. 

3 (hitz elkartuetan) Hainbat kolpe eta hezur hauste batzuk. Zer zirrara eta zer bihotz-haustea eragin zizkidan osaba gartzelatik 

ateratzen ikusteak. ik buruhauste. 7 krimen, 82 delitu, 159 arau-hauste, 6 suizidio eta 15 auto-istripu. Legeak arau hauste oso larriak, 

larriak eta arinak bereizten ditu. Arau-hauste txiki batzuk ere igarri ditut. Ustezko atentatua trafikoko arau hauste bat besterik ez zela 

izan. Lege hauste xumea. Bi urteko epean bi lege-hauste larri edo gehiago egitea. Lege-hauste handiren bat egingo zuela Anshelek 

bururatu zitzaion beste norbaiti. Uste izan zuen agindu hauste arina izango zela. Koldarkeria, gezurra, zin-haustea, begirunerik eza eta 

babesgabearenganako ankerkeria edo maltzurkeria. Bulda aipatu haiek ordaintzen baziren ere, etxerik gehienetan beldur emango zuen 

barau-hauste edo bijili-apurtzeak. Geroztik dakigun bezala izan da kontratu hauste asko eta gure ondarkinak ez dira harat juaiten. · 

Neutraltasun hauste auzi bat. Galarretan jokaturiko berdinketa hauste partidan. 

4 (aditz osagaiarekin) Orduan zer litzateke morboa?: legea hauste hutsaren laineza eta txoro-haizea? Naturaltasuna hiltzen duten 

legeak hauste aldera. 

[3] arau hauste (29); buru hauste (50); hauste bat (3); hauste bezperan (3); hauste frango (9); hauste gehiago (3); hauste handiak (8); hauste larriak 

(4); hauste oso (5); lege hauste (18); buru hauste handiak (7); buru hauste frango (9); arau haustea (7); lege haustea (8); arau hausteak (7); buru 

hausteak (15); lege hausteak (10); zer buru hausteak (3); lege haustearen (3)] 

hauste 2 (orobat Hauste) 1 iz ipar hauster eguna. Girixtinoentzat barur eta mehe egunak direla, hauste eta ortzirale saindu 

egunak. Urtetik urterat berriz azkartzen ari den ihauteria hori, beti luzatzen ere ari dena, ez baita gehiago Hauste bezperan bururatzen. 

2 hauste egun hauster eguna. Ihauterietatik landa hor dugu garizuma eta lehenik hauste eguna. Badu 8 urte orain Baionan 

Hauste egunean, idi gizen erakusketa bat egiten duela Euskal Herriko eta Landesetako harakinen elkarteak. Batez ere hauste egunetako 

errauts grisezko gurutzea kopetan bizi-muga seinale zekarrenean. 

haustegi iz hauts biltegia. Lurra bezala, hauts ale bat besterik ez dela unibertsoaren izar haustegian. Jadanik hotza sentitzen 

nuen hezurretan eta kafearen berotasun urrunak nekez harro zezakeen ene gorputzaren barneko haustegia. 

hausteke adlag hautsi gabe. Hizkuntza-ereduaren aldetik, batu estandarra eta koherentzia hausteke, tonu-joko askotarikoak 

islatzen saiatu da itzultzailea. 

hausterre 1 iz ikatza, egurra eta kidekoak erretzean gertatzen den hauts hondakina. Haien inguruan belar tarte 

zabalak ere hausterre bihurtuak izan ziren. lurrunezko zutabeak eta hausterrezko hodeiak hedatzen ziren nonahi. Lurrun eta hausterre 

beltzezko geruza.

2 hausterre eguna. Hausterre zortzian badira udaberriko tenporak. Hirutatik behin, martxoan da hausterre. 

3 hausterre egun, garizuma hasten den eguna. ik hauste 2 2. Inor bizi ez zen aintzirako uharte batera eraman zezala bere 

txalupan, eta hori hausterre eguneko gauean egin zezala. 

haustezin izond ezin hautsizkoa. Helezina eta haustezina zirudienak bazuen, itxura batean, ahulezi puntu bat. Zenbait etxek 

erabiltzen dutena [plastikoa] oso gardena da eta ia-ia haustezina. Harri haustezinez baitzen egina. Gerra urteek elkarrekin odolez eta 

izerdiz lotutako soka haustezinei esker. · Horien hiruren sineste zintzo eta haustezinak salbatzen ditu herriak. Oinarrizko maxima 

haustezin bati jarraiki. 

haustsu izond hauts asko duena. Jenderik gabeko gela haustsuzko ilara batean zehar eramaten gintuen. Artxibo haustsu 

batean, BE atzeratuen bilduma aurkitu nuen. galdararen sapa haustsuan. 

haustu, hauts/haustu, hausten/haustutzen 1 du ad hauts bihurtu. Eta ez nuen mitoa Madrilen harrapatutako gripe txatxu 

batengatik haustuko. Baina haustu dugunak ere egiten gaitu. 

2 hautseztatu. Takoaren punta haustu zuen klera urdin batez. Bat-batean sortutako haize zakar batek begiak haustu eta zakartu 

zizkidalako. Oroimenaren bazter batean erdi hausturik zeuzkan hitz batzuk gogoratu zizkion hatz-mamiez irakurritako izenak. 

3 (era burutua izenondo gisa) Mirabe gazte bat agertu zen gero botila haustu pare bat eskuetan. Kalesa beltz haustu bat zihoan 

Bostongo kaialderantz. Palmondo haustuz dekoratutako jantokiko txoko ilun batean. Haizea entzuten zen leihoko kristal haustuaren 

kontra. Gaizki argiztaturiko ganbara erdi haustuan, emakume talde bat ari zen iruten. Neskak, ordea, eliza albo batera utzirik, itsasoko 

bide haustuan aurrera hartu zuen. Egia nahi diat, eta egia, niretzat, ez dituk gertaera haustuak, ez hila eta hauts bihurtua den emakume 

baten gorputzaren grina eta irristadak ere... 

haustura 1 iz haustea; haustearen ondorioa. Cisternako gizon baten semeak, hankartean haustura ikaragarria zuen eta ezin 

zien inolako moldez hesteei eutsi. Tolosarrak bi ornotan hausturak zituela jokatu zuen Atleticoren kontra. Erorikoak haustura larriak 

eragin dizkio aurpegiko hezurretan. Oso haustura txarra zaukak, gizona, txarrenetakoa. Eremu elektromagnetikoen eraginpean jarrita, 

ADNan hausturak gertatzen dira. 

2 (gauza abstraktuekin) Izadiaren eta gizartearen arteko hausturak. Beti barnatuz eta hedatuz joan izan den belaunaldien arteko 

haustura. Benetako haustura dago Cimabue-ren madonna baten eta Tizianoren emakume baten artean. Determinismo hertsiarekiko 

haustura eta eboluzioaren aurrera-behar itsua bat datoz. Gure arteko haustura ustezko hura ez zen gure irudimenaren hutsegite bat 

baizik izan. Baztertzea gorago aipaturiko gizarte-lotura horietako baten edo batzuen hausturaren emaitza da. Gizarte-sareen haustura 

saihesteko. PP Espainiaren hausturari buruzko mamuak berpizten ari baita. UDF alderdiaren haustura bat. Eroskik zein Consumek 

jakinarazi dute hausturak ez duela eraginik izango langile-kooperatibistek urtero jasotzen dituzten mozkinetan. Haustura ez da denbora 

eten bat, bereizi gabea, tartekatuko litzatekeena [...] bi aldi nabarmenen artean. Horrek guztiak erabateko haustura ekarri zuen herrietan. 

Jarrera gogo-biluzi horrek haustura asko sor zezakek literatur lantegiko kide bat baino gehiagoren psikologian. Erdi Aroan kristauen artean 

sortu zuen hausturarekin. Estatutuaren aurreko garaietan, eztabaida nagusietako bat erreformaren eta hausturaren arteko dilema zen. 

Haustura eta erreforma. 2000ko maiatzaren 12ko hauteskundeak ETAren su-etenaren hausturaren ondoren iritsi ziren. Hausturazko 

gutuna erakutsi dit, ele zurikeria galanta baita. 

3 (izenondoekin) Oreka psikikoaren haustura larri eta bat-batekoa. Orainaldia iraganetik garatzen da haustura handirik gabe. Mende 

horretan jazo zen hasieran aipatu dugun logikaren historiako hausturarik handiena. Lan horrek haustura garbia markatu zuen aitzineko 

filosofia guztiarekin. Ekonomia bakarra dugun toki berean haustura politiko handiak gertatzen dira. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Haustura urteak. Kausaltasun biribil baten haustura unea. HBren eta KASen haustura 

estrategiak. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Rok Praznik Bidasoako jokalariak zuntz haustura du. Eskuin izterrean gihar 

haustura baitu. Sexualitatearen arau-hausturak. Izan ere, Frantziako Kode Zibila zerbait bada, aurreko erregimen politikoaren lege 

haustura da. Lege-haustura berbera. Aitortu beharrean nago barne-haustura hura ez zela hain handia izan nire kasuan. Kultur 

haustura eta aldaketa handia gertatu zen garai hartan. Estatu-krimen bihurtzen baitu gizabide-haustura besterik ez dena. Kalkaneo 

leherketa-haustura bilaterala. EAJren aukera erreformista mutur batean, eta ETA militarraren haustura estrategia bestean. 

[3] espainiaren haustura (3); haustura demokratikoa (3); haustura egin (4); haustura eragin (3); haustura gertatu (3); haustura politikoa (3); haustura 

txiki (15); haustura txikia (8); zuntz haustura (68); zuntzen haustura (4); zuntz haustura txiki (4); alboko lotailuan haustura (3); belaunaldien arteko 

haustura (3); zuntz haustura izan (6); zuntz haustura du (8); zuntz haustura dauka (3); haustura txiki bat (15); zuntz haustura bat (12); zuntz haustura 

txikia (7); haustura bat jasan (3); hausturaren aldeko (3)] 

hausturazale izond hausturaren aldekoa. Amnistiaren aldeko mugimendua hausturazalea zen. 

hauta 1 izond aukeratua; aukerakoa, bikaina. Idazle hauta da Andde Luberriaga Azkaingo auzapez ohia. Segur naiz ama 

hauta izanen zarela, egun batez... Rugbilari hauta izana, gero gaztetxoen trebatzaile, denek ainitz estimatzen zuten gizona. Haragia 

hauta zen, Pinaki tokiko zikiro erretzaileak zuen prestatua. Atun freskoa, zinez hauta, Hondarribitik ekarria. Ondotik Bergamin karrikako 

Ekozentruan bio-bazkari hauta. Lan bat hauta zinez, argazki ederrez beztitua gainerat. Giro hauta burutik buru. Xokolatearen besta 

beraz, xokolatez asetzeko parada hauta. Behartsuez oroitzeko parada bat hauta. 

· 2 iz aukera. Astelehenean, Lionel Jospin gobernuburuak deplauki eman diote hauta: edo gobernuan segitzen dute eta auzapez 

kargurik ez hartzen, edo gobernutik jalgitzen dira. Denek hauta ukan zutela, ziren tokian geldi edo berriz Euskal-Herrirat itzul, eta kasik 

denek hautatu zutela berriz Euskal-Herriratzea. Herriko bestetan izanen da hauta, josteta desberdinetan. Diska berrietan ere, asko eta 

asko, dena kantu, dena musika, hauta zinez nasaia! Postaletan baliatu argazkiak dira gehienak bainan bada gaitzeko hauta, gaiak arrunt 

desberdinak izanki-eta. Luzaz jatetxe eskasiaz, errenkura baiziren arrotzak, orai badute hauta. Amaren erranak alde batetik, lagunak eta 

pilota bertzetik, hauta laster egiten zenuten. Beraz bada egunaren hauta, batean joaiten ahal ez dena, bertzean joaiteko. Larunbatean ez 

dugu mezarik ez Itsasun ez eta ere Luhuson, bainan hauta bada mezak izanen dira aratseko 8 orenetan Zuraiden eta 9 orenetan Kanbon. 

3 hautaz adlag Ez dira hautaz asmatuak, baizik arrazoimenaren izaera berak eskuratzen ditu. Hau pentsamen-gauza da (ens 

rationis), hautaz pentsatzen dena eta arrazoimenaren indarrez halabeharrez aurresuposatua ez dena. 

4 hautazko ik hautazko. 

[3] aro hauta (3); bazkari hauta (4); giro hauta (13); parada hauta (26); zinez hauta (3); hauta burutik buru (3); parada bat hauta (5); jateko hautak 

(3); xede hautak (3)] 

hautabide 1 iz hautaketa bat gauzatzeko era edo bide bakoitza. ik aukerabide. Eta biak gorde ezinean, bietatik 

bat galtzeko hautabidean, nork ez du nahiago ondasunak galdu ikusmena baino? Ikasleen hautabideen murrizketa salatu zuten, 

esaterako. Alderdi islamiarrak eta hautabide demokratikoa herrialde arabiarretan. Zeren jende gehienak ez baitzuen hautabide hura. 

Badira hautabide hutsezko monarkiak. 

2 (hitz elkartuetan) Jaunaren hautabide-eskubide hori desagertua zen. · Ameriketako konpainiak ez dute batzuetan sarrera erraza 

Europan, honek erakusten dien desberdintasunak direla eta, baina hemengoentzat hori arrakasta hautabide bat besterik ez da.

3 hautabidezko adlag ik hautapen 3. Oinordetzazkoa zen, erregeak dinastia beraren barruan hautatzen zirelako, eta semeak 

zirelako oinordeko; hautabidezkoa zen, herriak egiten zuelako semeen arteko hauta. Hala, feudoak semeengana pasatu ziren, 

oinordekotza-eskubidez eta hautabidezko eskubidez, eta feudo bakoitza, koroa bezala, hautabidezko eta oinordetzazko izan zen. 

hautagai iz hauteskundeetara edo zernahi bozkatze eta hautaketatara aurkezten den pertsona. Hautagai asko 

etorri zaio ezkontza eskabidea egitera, baina denak ere errefusatu ditu. Printzesa eder hori zein printzerekin ezkonduko duten pentsatzen 

aritu gara, baina ezin izan diogu hautagai egokirik aurkitu. Zazpi hautagai lehiatuko dira Monterok utzitako errektore kargua hartzeko. 

Nobel sarirako proposatzen zuten hautagai paregabea. Kontserbadoreek beren hautagaia erretiratu eta, bi gaitzen artean gaitz txikiena 

aukeraturik, hautagai nazionalista bultzatu zutenean. Espainiako Gorteetarako hauteskundeetarako hautagaiak izendatu ditu. Azken 

bozetan Berdeek ez zuten hautagairik aurkeztu. Lehen itzulian boto gehien lortu dituzten bi hautagaien artean. Ezkerreko hautagai bati 

emanen dio boza. Emakumezko hautagai bakarra da. Kubako Legebiltzarrerako hautagaien artean. Bera izan zen boto gehien lortu zuen 

hautagaia: %45. Mayor Oreja hautagaiaren alde egindako kanpaina. Baina nik hitz eman dut hautagai erreformistaren alde egingo 

nuela. Lehendakaritzarako hautagai sozialista izan zen. Zenbait hautagai lehiakideren artean egin beharreko aukera zail bat baizik. 240 

hautagaik osatutako zerrenda bateko buru aurkeztu dela iragarri zuen atzo. Hautagaien zerrenda. Hautagai-zerrenda erreformistan 

aurkeztuko nauk. 

[7] alderdiko hautagai (14); bozetan hautagai (12) 

hautagai abertzale (13); hautagai agertu (10); hautagai agertzen (7); hautagai aurkeztuko (8); hautagai bakar (14); hautagai bakarra (64); hautagai da 

(15); hautagai daude (8); hautagai demokrata (19); hautagai demokratak (31); hautagai demokrataren (10); hautagai errepublikanoak (8); hautagai 

faboritoa (8); hautagai gisa (27); hautagai independenteak (11); hautagai izaiteko (7); hautagai izan (40); hautagai izanen (42); hautagai izango (24); 

hautagai izateari (7); hautagai izateko (35); hautagai izendatu (14); hautagai nagusi (11); hautagai nagusia (58); hautagai nagusiak (39); hautagai 

nagusiek (8); hautagai nagusien (17); hautagai sendoa (8); hautagai sendoena (13); hautagai sozialistak (13); hautagai zerrenda (23); hautagai ziren 

(8) 

hauteskundeetarako hautagai (11); irabazteko hautagai (77); kongresurako hautagai (14);; lehendakaritzarako hautagai (19); ordezkatzeko hautagai 

(13); presidentetzarako hautagai (44) 

txapelketa irabazteko hautagai (9); irabazteko hautagai nagusia (17); irabazteko hautagai nagusiak (7); hautagai nagusien artean (11); lehendakari 

izateko hautagai (9); kerry hautagai demokratak (10); liga irabazteko hautagai (7) 

alderdiko hautagaia (9); hautagaia izan (20); hautagaia izango (25); hautagaia izateko (9); irabazteko hautagaia (31); izateko hautagaia (10); lehen 

hautagaia (7); lehendakaritzarako hautagaia (9); presidentetzarako hautagaia (7); alderdiko hautagaiak (7); eako hautagaiak (12); gipuzkoako 

hautagaiak (13); hautagaiak aurkezteko (8); hautagaiak aurkeztu (9); irabazteko hautagaiak (18); izateko hautagaiak (13); jasotzeko hautagaiak (8); 

koalizioko hautagaiak (7); kongresurako hautagaiak (8); presidentetzarako hautagaiak (8); senaturako hautagaiak(9) 

hautagaiaren alde (8); hautagaien izenak (7); hautagaien zerrenda (20); hautagaien zerrendan (7)] 

hautagaitza 1 iz hautagai egoera. Handik gutxira politika aktiboan sartu zen eta bere hautagaitza aurkeztu zuen diputatu 

izateko. Imazen hautagaitza babestu zuen Juaristik EBBrako bozetan. Ohioko legebiltzarkide Dennis Kucinich, Wesley Clark jeneral ohia 

eta Al Sharpton apaiza atzean gelditu dira oso hautagaitza zerrendan. 

2 hautagai zerrenda. Aralar, EA, EAJ eta Batzarrek babesten duten Nafarroa Bai hautagaitza abertzalea aurkeztu zuten atzo 

Iruñean. Hautagaitza aukeratzeko bozketa errepikatu egin behar izan zuen UPNk. Izen ezagunak proposatzen ditu Egibarren 

hautagaitzak GBBko taldea osatzeko. Alderdien Legea urratzen duen hautagaitzarik balego. HZren hautagaitza inpugnatzeko. Beste 

hautagaitzetan errektoreordegai baliagarriak direla badakit. 

[3] hautagaitza alternatiboa (3); hautagaitza aurkeztean (3); hautagaitza aurkezteko (14); hautagaitza aurkezten (3); hautagaitza aurkeztu (25); 

hautagaitza aurkeztuko (7); hautagaitza babesten (3); hautagaitza babestuko (3); hautagaitza bakarra (13); hautagaitza baliogabetzeko (4); 

hautagaitza bateratua (9); hautagaitza bateratuan (4); hautagaitza bateratuaren (3); hautagaitza bateratuari (4); hautagaitza bultzatu (5); 

hautagaitza erretiratzea (3); hautagaitza independenteak (3); hautagaitza inpugnatzeko (3); hautagaitza onartu (4); hautagaitza onartzeko (3); 

hautagaitza osatzen (4); hautagaitza sostengatu (5) 

hz hautagaitza (4); hzren hautagaitza (14); lamarkaren hautagaitza (5); lopezen hautagaitza (4); zerrenda hautagaitza (5); zerrendaren hautagaitza 

(4) 

jokoak antolatzeko hautagaitza (3); hautagaitza erabat akademikoa (4); ordezkatuko duen hautagaitza (3); hautagaitza atzera bota (3); herritarren 

zerrendaren hautagaitza (4); patxi lopezen hautagaitza (4); hzren hautagaitza inpugnatzeko (3); hz hautagaitza baliogabetzeko (3); hautagaitza 

aurkezteko epea (3); herritarren zerrenda hautagaitza (5) 

hautagaitzak aurkezteko (16); lamarkaren hautagaitzak (3); hautagaitzak aurkezteko epea (11); hautagaitzarako txostenak (3); hautagaitzaren alde 

(9); hautagaitzaren aurkako (4); hautagaitzaren aurkezpena (3)] 

hautagarri izond hautatua izan daitekeena. Hautagarriak izan daitezen presio egiteko. Bederatzi herrialde baino ez zituzten 

hautagarritzat onartu. 

hautagarritasun iz hautagarria denaren nolakotasuna. Erakunde horiek 1996an onarturiko oinarrizko ituna, aurrerapausoa 

izanik ere, hautagarritasun-irizpideez zegoen hornitua, eta hain ziren zorrotzak irizpide horiek, non zazpi herrialderi baino ez baitzegokien 

praktikan. 

hautaketa [221 agerraldi, 39 liburu eta 113 artikulutan] 1 iz hautatzea. ik hautapen; hautamen 2; 

hautabide. Durero handiak, animaliak ere egiatasun osoz taxutzen zituenak, hautaketa bat gauzatu zuen Adan eta Eba margotzeko 

orduan, urte batzuen buruan klasizismoaren jarraitzaileek aurrera eramango zuten hautaketa idealizatzaile berbera. Nago zailena 

hautaketa dela, hondar artean urrezko pipitak aurkitzea. Hautaketa natural delakoaz. Ez da hautaketan kideen ahaidetasuna kontuan 

hartuko. Nafarroako Kutxan berriz, hautaketa gehienak «politikoak» izan direla dio Aralarrek. 

2 (-en atzizkiaren eskubitara, nor osagaiari dagokiola) Abadesaren hautaketa eta zeregina. Informazioaren bilketa eta 

hautaketa. Nazio Biltzarraren hautaketa, osaketa eta barne funtzionamendua arautu beharko litzateke. Zer da zuzen galtzen duzuna?, 

hizkuntza bat?, lurralde baten jabetasuna?, historia baten norabidearen hautaketa? 

3 (-en atzizkiaren eskubitara, nork osagaiari dagokiola) Ez zaitu, dena dela, bere hautaketak larregi harritu. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Nork bere irizpide eta hautaketa sistema pertsonalizatuak jarri behar ditu martxan. 

Behin-behineko asanblea eta honek izendatuko duen Gobernua zeharkako hautaketa prozesu baten ondorio izango dira. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Arazorik ez Altsasuko pilota hautaketan. Erresuma Batuko agintariek enbrioi 

hautaketarako teknika erabiltzeko aukera zabaltzea erabaki dute. Kultur aniztasuna, nola etnikoa, hala erlijiosoa edo sexu hautaketari 

dagokiona. Gure pertzepzioa etengabeko erakusgarri-hautaketa baten bidez gauzatzen da. EBBren barne hautaketa hilaren 31n amaituko 

dela nabarmendu zuten. Behar bada gizon hautaketan mutur finegia izan zen, eta arrain arrunta baztertu zuen, hobeago edo 

perfektuagoaren menturan. · Pilota hautaketa egunean «jokatzeko irrikitan» zegoela onartu zuen leitzarrak. 

6 hautaketa egin Eta ematen du luze gabe hautaketa egin beharko dutela, batera edo bestera. Biharamunean, guardak hautaketa 

egiten hasi aitzin, banatu zieten ura bai eta ogi mutxitu pixka bat ere. Zuzendariak egingo du gero hautaketa, patronatuarekin batera. · 

Hautaketa Davantek berak egina du. Planifikaziorik gabeko hautaketa arbitrario samarra egiten dudala, liburu-dendan ikusmiraka ibili eta 

gero hau edo beste hartuaz. 

6 hautaketak egin Haiek betetzen dituzten aulkiak nahiko ilun dauden araudi batzuk segituz betetzen dira, hautaketak egin 

ondoren. Komunistak dira hortaz nausitzen eta haiek dituzte gehienik presoen artean hautaketak egiten, urrikirik gabe, S.S.enak baino 

salbaiagoak. Horiek aukeratzeko prozesua ez da oraindik hasi, eta egun zehatzik ezarri ez den arren, udaberri alderako espero da 

hautaketak egitea. 

[3] hautaketa egin (7); hautaketa egokia (5); hautaketa lanak (3); hautaketa lanetan (8); hautaketa prozesua (4); hautaketa sistema (4); 

informazioaren hautaketa (3); pilota hautaketa (6); pilota hautaketan (8)]

hautakizun [agerraldi 1, liburu 1ean] iz hautaketa. Bidean abiatu orduko, ordea, lehenengo hautakizuna: aldapan gora 

Miarritze hirirantz joango? 

hautakor 1 izond selektiboa. Bere buruak zer-nolako funtzionamendu hautakorra zuen pentsatzeari ekin zion. 

2 bilketa hautakorra gaikako bilketa. Bizkaiko udalerrietan bilketa hautakorra egiteko ipini ditugun ekipamendu berriak 

hautamen 1 iz hautatzeko ahalmena. Bere adiera praktikoan askatasuna hautamenak sentimenaren eraginen beharpenetik 

duen beregaintasuna da. Hautamena eta ezagumena ez dautzala adimenean edo nahimenean. Ezagumena eta hautamena ez direla 

gizakiaren potentziak, ahalmenak, gizakia bera baizik, maitari izanean. Giza hautamena, beraz, arbitrium sensitivum da, baina ez brutum, 

baizik eta liberum. Hautamen librea ezartzen askatasuna ezabatzen duen halabeharraren pean. Guk gaitza egitea gure hautamen libretik 

zetorrela. 

2 hautatzea ik hautaketa. Letrazko bideetan ibili eta ase ditut nire arretak eta hautamen horri eskaini diodan astiak gero eta tarte 

gutxiago utzi dit beste zaletasunetarako. Poemen hautamenak -eta hautatu ez diren poemei buruzko kontsiderazioak- bide ematen digute 

bi poeten arteko parekotasunak eta desberdintasunak arakatzeko. Hautamenezko ahaidetasun bat dagoelako ilustratu zituen Agustin 

Ibarrolak, eta ez Oteizak edo Oteiza zale batek, Arestiren liburuak. 

3 (hitz elkartuetan) Ezpata eskubidea, ezpata hautamen-eskubidearen arabera erabiltzeko aukera izatea denez, hortik segitzen da 

erabilera zuzenari buruzko hautamen edo iritzia pertsona berari dagokiola. 

4 hautamen libre/aske Hautamen librea ezartzen askatasuna ezabatzen duen halabeharraren pean. Ez du "hautamen aske" 

delakotik ezer ere. Guk gaitza egitea gure hautamen libretik zetorrela. · Gauza kreatu guztientzako ezaxolak izan behar dugu, gure 

hautamenaren aukera libreari zilegi eta debekatua ez zaion guztian. 

[3] hautamena eta ezagumena (3); ezagumena eta hautamena (6)] 

hautapen [35 agerraldi, 15 liburu eta 5 artikulutan] 1 iz hautatzea. ik hautaketa. Elizgizona dela, Jesusen Lagundikoa, 

Inazioren armadako soldadua, haren "hautapen aldaezina" egindakoa. Behin betiko hautapenean huts egiteko beldurrez edo. 

Hautapenean kontu handia jarri, sarri material gehiegi onartzeko joera baitugu. Lehen ministroen hautapena, eta nola izan ziren bidaliak 

munduan barrena. 

2 (hitz elkartuetan) Nazioarteko hainbat erakundetan hautapen batzordeko kide izan da. Testu hautapena, sarrera eta itzulpena: 

Xabier Insausti, Marijose Telletxea. Izaera aparteko horretaz horniturik zeuden bi autoreak, zeinen idatzi-hautapen hau euskal irakurlearen 

eskuetan jartzen baitugu gaur. 

3 hautapenezko ik hautabide 3. Erregeek ez zuten autoritaterik, baina izena zuten; errege titulua oinordetzazkoa zen, eta 

maiordomo titulua hautapenezkoa. 

[3] testu hautapena (3)] 

hautaproba iz hautatzeko edo hautatua izateko proba. Marisak asko lagundu zidan, eta den-dena gainditu nuen, 

Hautaproba barne. Handik bi astera Madrilgo zinema-eskola onenerako hautaprobak egingo zituen gidoigintza ikasteko. 8.464 ikasle 

aurkeztuko dira unibertsitatean sartu ahal izateko hautaprobetara. Unibertsitaterako hautaproba. Unibertsitatera Sartzeko Hautaproba 

gainditu eta unibertsitate ikasketak hasi direnen kopurua. Selektibitateko hautaprobak gainditu dituzten ikasleak. EHUn ez dira sartzen 

unibertsitate honetako hautaprobak gainditu dituztenak bakarrik. 

[3] sartzeko hautaproba (3)] 

hautaraka adlag Soldaduek birjina berriak ekartzen zizkioten hautaraka. 

hautarazi, hautaraz, hautarazten du ad hautatzera behartu. Maitari izateak maitasunezko eginkizunak hautarazten 

dizkigula bakoitzari. 

hautari izond hautatzailea. Eta gu bizidun soinezko izateak ezin digu ahaztarazi gizaki hautaria, ezagutaria, maitaria ari garela 

aztertzen. Gizakia maitari izanik, ezagutari eta hautari dela batera baietsiz. 

hautatu, hauta, hautatzen 1 du ad zenbait gauzaren artean bat edo batzuk hartu edo seinalatu. ik 

aukeratu. Hautatzen duenak beti galtzen duela. Hautatu beharrak betidanik sortuko zuen gizon-emakumeon baitan halako larridura 

bat. Erropa egoki eta ongi hautatuak jantzi, beste modu batean gosaldu. Oinordetzan hartzea, ez ote da hautatzea, guztien gainetik 

erabakitzea? Ez iezaiozu, behintzat, zure semeari hautatzeko eskubidea kendu. Sail hortan ere izanen da nun hauta. 

2 (zerbait) Josuren liburutegiko apalak miratu eta komiki bat hautatu nuen. Esainek pilota astunak hautatu zituen: 105,1 eta 104,4 

gramokoak. Hautatutako liburuek bete beharreko baldintzak. Guda lekua eta xedapenak hautatzeko eskubidea. Nire irriñorik zuriena 

hautatu nuen. Hitz egokiak hautatuz. Nork bere galera ttikiak hautatzen ditu, izenik gabeko galera handiaren lekua betetzeko. Giza 

izaeraren eta gaizkiaren muinera heldu denak nekez hauta dezake beste gairik literaturarako. Lehenengo aukera hautatzen badugu. Zure 

hurbilenekoengandik baztertzea hautatzen duzu, etsaien atzaparretatik ihesean. Ebanjelio santuaren perfekzioaren arabera bizitzea 

hautatuz. Zer hautatzen du hautespen naturalak? Hiru aukeren artean hautatu ordez, hiruak integratzen jakin duela. Samarkand 

hautatu zuen hiriburu. 

3 (norbait) Filosofoen artean Kant hautatu dut. Hik pintorea hautatu huen, nik koadroak... Nork susmatuko zuen Quenu andreak, 

zeinaren bertutea auzoko loria baitzen, maitalea kartzelan hautatua zuela? Baina hain gazteak hautatzen dituzu zeure maitaleak, non 

lehen aldiz ohartarazi baitidazu zahartzen hasia naizela! Espero al zenuen zure enpresak zu hautatzea edo ezusteko bat izan zen zuretzat? 

Aitzitik, ohiturek hautatzen dute norbera, dantzako garaian, dantza-lagunak bezala. Patuak zergatik hautatu gintuen gu? Erregea 

hautatzean, haren nobletasunaren arabera erabakitzen omen zuten; eta gerrarako buruzagia hautatzean, haren bertutearen arabera. 

Begirale-partida txiki baterako (sei lagun ginen) hautatu ninduten. Errege onbera bat, Jainko gure Jaunak bere eskuz hautatua. Bere 

lagunek taldeko buru hautatu zuten, gastuak bere gogara egin zitzan. 1792an Orleanseko dukea diputatu hautatu zuten. Ronald Reagan 

lehendakari hautatu zutenean. 36an berriro alkate hautatu zuten. NY estatuko senaturako zerrendaburu hautatu zuten errepublikarrek. 

Zalantza bakarra nuen: gure artean zeuden bi nesketatik nor [...] hautatua zuen kardinalak gau hartarako ohekide. · Eta nor uste duzu 

hautatu duela suhitzat? Baita Freixa brigadierrarekin ere; berau zenbait urte lehenago Guardia Zibilaren buruetakoa izana, eta bidaiarako 

kudeatzaile gisa hautatua. Biktimak edo biktimatarako hautatu dugun pertsonak gutaz zer pentsatzen duen jakitea. 

4 (era burutua izenondo gisa) Ikasle abertzale hautatu batzuk. Irakurgai hautatuak funtsezko hainbat arazori buruz. Idazlan 

hautatuen bilduman. Herri Hautatuak bere Sortzailearekin zuen tratukidetasun biblikoa. Napoleonen kasuan bezala, Pasteur-en guduartearen 

gakoa zera zen: une hautatuan, leku hautatuan, bere eremuan jotzea kolpea. Eta, zer erranik ez, pertsonen baitako bakardade 

hautatua gozo eta aberasgarria izaten ahal da. · Erropa egoki eta ongi hautatuak jantzi, beste modu batean gosaldu. · Eta, hautatuen

artean maiz gertatzen den bezala, zalantza egiten zuen ez ote ziren haien artean errebelderen batzuk sortuko. Gertakariaren arabera, 

tabernako gela nagusia bitan zatikatua zen, Hautatuak eta Hautatzaileak elkar ez trabatzeko gisan. Zortzigarren hautatua Xabier Agirre 

izan zen. 

[6] alkate hautatu (9); bidea hautatu (12); diputatu hautatu (10); egitea hautatu (9); hautatu beharra (14); hautatu beharreko (6); herriak hautatu (6); 

izateko hautatu (10); onena hautatu (6); pilotak hautatu (13); presidente hautatu (26); zein hautatu (9); zer hautatu (6); zergatik hautatu (18); 

zinegotzi hautatu (7); bibliografia hautatua (14); presidente hautatua (7); idazlan hautatuak (20); hautatuen artean (9) 

deputatuen hautatzeko (15); hautatzeko askatasuna (6); hautatzeko aukera (27); hautatzeko bozak (9); hautatzeko bozketa (6); hautatzeko eskubidea 

(7); hautatzeko prozesua (7); ordezkariak hautatzeko (7); ordezkoa hautatzeko (6); presidentaren hautatzeko (13); presidentea hautatzeko (11); bidea 

hautatzen (8)] 

hautatzaile 1 iz (zerbait) hautatzen duen pertsona. Gertakariaren arabera, tabernako gela nagusia bitan zatikatua zen, 

Hautatuak eta Hautatzaileak elkar ez trabatzeko gisan. Hala bada, hautatzaileak kanpoan utzi ditu Ernest Hemingwayk lagun 

euskaldunekin izan zuen gutun-harremana, besteak beste. Daniel Landart izan da 22 olerkiren hautatzailea, Jakes Larre haien 

irudiztatzailea. Juan Mari Juaristi pilota hautatzailea luze aritu zen enpresek ekarritako pilotak probatzen. 

2 (futbol talde batena) Jose Angel Iribar hautatzaileak 20 jokolari deitu ditu euskal selekzioan aritzeko. Juventuseko entrenatzaile 

izango da laster, Lippik Italiako hautatzaile kargua hartuz gero. 

hautatze iz zenbait gauzaren artean bat edo batzuk hartzea edo seinalatzea. Ongi bururatzeko hautatze hori, baso 

bana trinkatu dute. Idazten ari naizela konturatu naiz, norberaren kaltea ala besterena aukeran jartzea hautatze gaiztotu batera 

bortxatzea dela. Banako txikienak eta are elementu fonologikoak, finkatze eta hautatze prozedura honen mendean daude. Hautatzehastapen 

bat ezartzea. Izan ere, kasu honetan hautatze-murrizketa berberak aurkitzen ditugu, baina alderantzizko hurrenkeran. 

hautazko 1 izlag zenbaiten artean hauta daitekeena.. Donapaleu, [nekazaritza eskola] pribatua: Euskaraz hautazko ziklo 

bat dago; urtean 20 bat ordu. Har dezagun hautazko ekintza bat, adibidez, gezur gaizto bat. Ez da alemanerazko libururik irakurri behar, 

zientziazkoak eta idazle klasikoenak ez badira; gainerakoak hautazkoak dira. Ohar bedi formaldatze batzuk beharrezkoak direla, eta beste 

batzuk hautazkoak bakarrik. Ordezkatze bat ez-nahitaezko dela esatea edo hautazko dela esatea gauza bera da. Bilakabide bat ez da 

hautazko beti gertatzen ez delako, alderantziz baizik, hautazko zaiolako hiztunari gerta daiteke hiztunak batzuetan ez erabiltzea. 

Zehatzago, horrek esan nahi du Banku Zentralak uko egiten diola diru-eskaintzaren kudeaketa hautazko orori, eta diru-eskaintza horren 

bariazioak ordainketa-balantzaren saldoaren bilakaeraren mende geratzen direla huts-hutsik. Kongresuaren Inteligentziarako Hautazko 

Batzorde Iraunkorreko buru gisa Bush babesten aritu da. 

2 hautazko ikasgai Hautazko ikasgaiak emateko modua bideratu. Hain zuzen, hautazko ikasgaietan badaude hutsune batzuk, eta 

horiek betetzen joateko. Enborreko eta hautazko ikasgaiek lau ordu izatea. Karrera urteetatik gehien oroitzen duena hautazko ikasgai 

baterako egin zuen hirurogeita lau folioko lana da. 

[3] hautazko ekintza (3)] 

hautazkotasun iz hautazkoa denaren nolakotasuna. Ikusmenezko pertzepzioaren psikologiak garrantzi handiko atalak ditu 

begiradaren azterketari eskainiak, [...] begiradaren hautazkotasunaren arazoari bereziki, arretaren eta ikusmenezko bilaketaren bidetik, 

hain zuzen. Horrezaz gainera, Nafarroako Gobernuak ikastetxeei ikasketa ildoen eta DBH eta batxilergoaren hautazkotasunaren inguruko 

«jarraibideak» ere ematen ari zaizkiela jakinarazi zuen CCOOkoak. 

hautemaile izond hautematen duena. Subjektu hautemaile, behatzaile, deskribatzaile, irakasle, etab., diren neurrian. 

Hautemailerik gabe ez dago deus faltsurik, ez egiazkorik. 

hauteman, hautematen 1 du ad zentzumenen bidez sumatu edo ezagutu. ik pertzibitu. Oinka astunak 

hauteman zituen Graxik. Etxe zolan, urrunean itorik bezala, haur negarrak hauteman nituen. Emazte karkara ahalkegabeak hautematen 

ziren. Emazteak mutikoaren soan abisu antzeko zerbait hauteman zuen. Horra zer iragartzen zuen zuk biharamunean hauteman zenuen 

interes amoltsuago hark. -Ez zaitut hauteman ere sartzen... Errabiak gaina hartzen ziola hauteman zuen. Leku huts bat hauteman zuen 

eserleku batean, eta han esertzera joan zen. Hauteman dut soldaduak gauza guztiekin berdin jokatzen zuela. Egungo egunean ihes egiten 

didazu gaiztakeria hautemana zeniokeen seduktore lanjeros bati bezala. Hitz bakar horretan hauteman du haren zalantza guztia. 

Heriotzaren, hezetasunaren aurrerapenak hautematen zituen. Bilakatu izanagatik ni zure urrikiaren denik eta ezgaiena, urrikiko nauzu 

hala ere, baldin zenbat sofritzen ari naizen hauteman ahal bazeneza. Hainbeste dira hautemandako errealitatetik ateratzeko dauden 

moduak! 

2 (testuinguru teknikoagoetan) Drosofilan edo nematodoan, hauteman ez ezik, bakartu ere egin litezke geneak. Kanpoko 

mundua, espezie bakoitzak hautematen duen moduan, bere sentsu-organoen araberakoa da, batetik, eta, bestetik, sentsu- eta 

mugimendu-gertakariak burmuinean integratzen diren moduaren araberakoa. Ez dago oso garbi objektuak nik neure sentimenekin 

hautematen ditudan moduan existitzen direnik. Esperientzia mota horietan, hautematen dugunari buruzko hautemate-judizioak egiten 

ditugu. Limoi beilegi bat hautematen dugula esaten dugunean, berez ez dugu horrelako hautematerik. Atributua deitzen dut, 

substantziaren zerizana osatzen duena, adimenak hala hautematen duena. Giza entzumenak hauteman ditzakeen hotsak (definizioz, hots 

deitzen denak alegia). Fisikoki gertatu arren, hautematen ez den hori fonetikaren laguntzaz aztertuko dugu. Zehaztu behar da, noski, hots 

esatean hautemandako hotsa esan nahi dela, alegia, fonema. Irudikapena ikusle batek hauteman behar duen emaitza gisa ez baina, 

sortzaile batek egin behar duen prozesu bat bezala, lortu behar duen produkzio bat bezala, aztertuko dugu hemen. Gehienean oso 

analogikoak diren irudiak ikusteko dugun ohitura ongi errotuak analogiaren fenomenoa gaizki hautematera eramaten gaitu askotan. 

[3] birusa hauteman (8); nekez hauteman (3); zuzenki hauteman (3); ideiak hautematen (3); izpirituak hautematen (3)] 

hautemanezin izond ezin hautemanezkoa. Melodia alai, bare eta ia hautemanezin bat. Ia dardara hautemanezina. 

Ahostuntze hori alofonikoa da egungo euskaran eta, horregatik, hautemanezina gertatzen zaigu. Ez dio ezartzen garapen beharbada 

geldo eta hautemanezin bati sinkronia baten irudi estugarria. Zibilizazio berri baten jaiotza hautemanezinak. 

hautemangai izond hauteman daitekeena. ik hautemangarri. Hitzak osatzen dituzten hotsak ez dira bereizgarri 

bakarrik izaten, gainera, ebakigarri, konbinagai eta hautemangai (artikulatuak eta entzunerrazak) izan behar dute. Erdi Aroko irudia [...] 

guztiz desberdina zen gaur egungo irudiarekin alderatuta, hark ez baitzuen adierazpen hautemangairik zertan izanik, eta halakorik 

bazuen, adierazpen hautemangai horrek, lur honetako itxura huts bezala hartzen zelarik, ez zuen inolako baliorik irudi horrek 

gogorarazten zituen izaki materiagabeekin, zerutiarrekin alderatuta. 

hautemangaitz izond ia ezin hautemanezkoa. Eta orduan, ezpainak zabaltzeko keinu hautemangaitz bat egin zidan, irriño 

baten hatsarre izan zitekeena. 

hautemangarri izond hauteman daitekeena. ik hautemangai. Jakin bezate bederen estaltzen jabe bati legokiokeen 

behako aise hautemangarri hori. Hautemangarriak diren handitasun-harremanak. Garaipen militar horren lehen gizarte-ondorio 

hautemangarria helenismoari bizkorgarri bat ematea izan zen. Objektu begiesgarriekin edo hautemangarriekin.

hautemangarritasun iz hautemangarria denaren nolakotasuna. Hori ondo frogatua dagoela ikusten da, egia esan, 

Vitruviok zuzenketa optikoak nola onartzen dituen ikusita, hautemangarritasunaren mesedetan moteldu eta aldatu egiten baitute 

"proportzioaren" zurruntasun geometrikoa. 

hautemapen iz hautematea. A priori, h[au] d[a], objektu baten hautemapen ororen aurretik. Esperientzia elkarlotutako 

hautemapenen bidezko ezagutza denez gero [...]. Jazoera baten edozein atzemate, beraz, beste hautemapen bati jarraiki zaion 

hautemapena da. Orduan honek guztiak ez du ni neu oro harrezko objektu bat, eta gainera, begiespenarena eta barneko 

hautemapenarena nola izan naitekeen galdetzea baino zailtasun gehiago. 

hautemate 1 iz zentzumenen bidez sumatzea edo ezagutzea. ik pertzepzio. Limoi beilegi bat hautematen dugula 

esaten dugunean, berez ez dugu horrelako hautematerik. Beraz, hautemateaz baliatuz, espazioan dauden objektuak zuzenean atzeman 

ditzakegu. Lockeren teoria epistemologikoak ezagumenaren azalpena lortzen du hautematearen teoria baten bidez. Hautematearen 

teoria kausalaren inguruan. Denboraren oinordekoa den natura baten hautemate oraindik nahasi samarra. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Gogamenak zuzenean ezagutzen duena, hautemate-kasuetan batik bat, objektu fisiko 

edo materialak ez direla. Esperientzia mota horietan, hautematen dugunari buruzko hautemate-judizioak egiten ditugu. Balia daitezkeen 

deskribapen-erak eta hautemate-kodeak agintzen dituztenak. 

3 hautematezko izlag Hautematezko hutsak diren neurri eta deskribapenak. 

hautesbarruti iz hauteskunde barrutia. Aldi honetan, Frantzia zortzi hautesbarrutitan banatu dute. Hautesbarruti horretan 

hamar diputatu hautatuko dira. Hautesbarruti bakoitzean alderdi bakoitzak bere izenarekin edo egin ditzakeen koalizioekin aurkeztuko da. 

Hautesbarruti bakoitzari dagokion diputatu kopurua jendetzaren arabera neurtu da. 

hautesgai iz hauteskunde bateko hautagaia. Hautesgaien laurdena ez da sortzez Euskal-Herrikoa. 

hauteskunde 1 iz kargu, eta bereziki herri kargu baterako hautaketa. ik bozketa. Legebiltzarrerako 

hauteskundeen emaitzak. Hauteskundeak aurreratuko ez balira. Hauteskundeetara zerrenda legeztatuak baino ezin direla aurkeztu 

ohartarazi zuen ministroak. Montero ez da aurkeztuko EHUko errektoretzako hauteskundeetara. Espainiako Gorteetarako 

hauteskundeetan bakarka aurkeztu ziren. Onesta buru zeukan europear hauteskundeetako zerrenda. HZ Europako hauteskundeetan 

aurkezteko egindako sinadura bilketan 50.000 lagunek eman ziotela babesa zerrendari. Ez dago arrazoi juridikorik Herritarren Zerrendari 

hauteskundeetan parte hartzea eragozteko. Sunita gehienek joan den urtarrileko hauteskundeak boikotatu zituztenez. 2000. urtean PPk 

hauteskundeak gehiengo osoz irabazi zituenetik. 1965ean hauteskundeak irabazten dituen lehendakari berriak itxaropena pizten du. 

2001eko maiatzaren 13ko hauteskundeetan 33 hautetsi lortu zituen koalizioak. Hauteskundeetan botoak lortzeko erabili gaituzte. 

Sindikatu bertikalerako hauteskundeak. Europako azken hauteskundeetako abstentzio handia. Ekainaren 13ko hauteskundeen 

atarian. Hauteskundeetako aurkariak. Espainiako hauteskundeetarako hautagaitza bateratua osatuz gero. Hauteskunde batzuetan 

porrot ikaragarria izan eta gero, irakaskuntzara itzuli zen. Hauteskundeetan boza beti galtzaileei ematen diena. 

2 (izenondoekin) Hurrengo hauteskunde orokorretan, 79koetan. Aurten hauteskunde sindikalak antolatu zituzten. Lehen 

hauteskunde demokratikoetan. Peruko hauteskunde iruzurrezkoak. Hauteskunde iruzurtiz. Hauteskunde nahaspilatsuak dira datozen 

hauek. 2001eko maiatzean EAEn izan ziren hauteskunde autonomikoetan. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) 35.000 euro inguru hauteskunde barruti bakoitzeko. Hauteskunde kanpainako 

eztabaida bat errepikatzen ari ziren. EAJren eta EAren arteko laugarren hauteskunde koalizioa izango da. Horrelako arrautza bat hobe 

izango zen hauteskunde garaian errun izan balu. Legebiltzarreko hauteskunde araudia. Hauteskunde iragarkiez betea ageri zen irten 

nintzen kalea. Eduki horrek izan dezakeela aukerarik hauteskunde jokabide bat sustatzeko. Hauteskunde emaitzen balorazio gazi-gozoa 

egin zuen. PSOEren hauteskunde garaipenaren inguruan. Hauteskunde mailan herri moduan jokatzeko. Hauteskunde-zerrendek 

kanpainarako erabili dezaketen diruari muga bat jartzeko. Frantziako 64.700 hauteskunde bulegoetatik gehienak gaur goizeko 08:00ak 

eta arratseko 20:00ak bitartean irekiak egongo dira. Hauteskunde gastuak ordaintzeko. Kohl kantzilerraren hauteskunde-konpromisoak 

zirela medio. Lehenengo hauteskunde mitina. Hauteskunde–hitzaldi baten kopia. Hauteskunde-desfile batek. Erabat desleiala da 

apartheid politikoaz baliatzea hauteskunde etekina ateratzeko. PSOEren hauteskunde iruzurraz. Hauteskunde sistemak bipartidismoa 

saritzen eta alderdi txikiagoak zigortzen ditu. Izan ere, Hauteskunde Lege Orokorraren 54. artikuluari jarraiki. Hauteskunde Batzorde 

Zentralak aurkeztu diren hautagaitzak ontzat eman ondoren. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) 86ko urtarrilan, bere lehen kanpaina "Atxik" deitzen dena, aurkezten du eta ber 

mementoan bere legebiltzar hauteskundeetako hautagaiak. Lehenengoa 1999ko udal eta foru hauteskundeetan hitzartu zuten, 

bigarrena 2001eko autonomia hauteskundeetan. Lurralde-hauteskundeen karietarat, zonbat hautagai zerrenda izanen ote dira 

Akitanian? Herriko alkate aukeratu zuten lehenengo udal hauteskundeetan. President-hauteskundeen lehen itzulia. Frantziako 

lehendakari hauteskundeetan. Etorkizunari begira, Batera-ren jardunak ondoriorik izan du azken kontanamendu hauteskundeetan? 

EAJren barne hauteskundeetan. Nafarroako nekazaritza hauteskundeak iragan dira. Lan eta Justizia Sozialerako Hauteskunde 

Alternatibak SPD utzi zuten ezkerreko militante sozial demokratak biltzen ditu. 

4 hauteskundeak egin Hauteskundeak egin zirenetik, PSOEk eta EAJk harreman instituzionalak baino ez dituzte izan. Dominikar 

Errepublikan 1947an egin ziren hauteskundeak Galindezek bere liburuan gogor eta zorrotz kritikatu zituen. 1977ko uztailetik, lehen 

hauteskundeak egin ziren unetik beretik. Azpilgo alkatea ere izan zen, hauteskunderik egin gabe. 56 udal eta kontzejuetan egindako 

hauteskundeetan. Hitz bat ere ez aurten egitekoak diren hauteskundeez. · Beraz, gehiengoaren botoetan oinarritutako hauteskunde 

askeak egitea da krisiaren irtenbide bakarra. 

[8] espainiako hauteskunde (41); europako hauteskunde (12); gipuzkoako hauteskunde (8); gorteetarako hauteskunde (9) 

hauteskunde aurreko (13); hauteskunde autonomikoen (9); hauteskunde autonomikoetan (13); hauteskunde barruti (10); hauteskunde batzorde (62); 

hauteskunde batzordea (10); hauteskunde batzordeak (131); hauteskunde batzordean (11); hauteskunde batzordearen (41); hauteskunde batzordeari 

(17); hauteskunde batzordeko (30); hauteskunde demokratikoak (14) 

hauteskunde eguna (17); hauteskunde egunean (26); hauteskunde emaitzen (8); hauteskunde garaian (21); hauteskunde interesak (12); hauteskunde 

iruzurra (8); hauteskunde kanpaina (130); hauteskunde kanpainak (11); hauteskunde kanpainako (37); hauteskunde kanpainan (128); hauteskunde 

kanpainaren (42); hauteskunde kanpainari (12); hauteskunde kanpainetan (8); hauteskunde kontseilu (17); hauteskunde lege (9); hauteskunde legea 

(21); hauteskunde legearen (12); hauteskunde orokorrak (58); hauteskunde orokorren (11); hauteskunde orokorretan (17) 

hauteskunde programa (23); hauteskunde programan (10); hauteskunde programaren (8); hauteskunde propaganda (8); hauteskunde prozesu (12); 

hauteskunde prozesua (19); hauteskunde prozesuan (13); hauteskunde sindikalak (11); hauteskunde sistema (25); hauteskunde zerrenda (8); 

hauteskundez hauteskunde (8); irakeko hauteskunde (8); legebiltzarrerako hauteskunde (12);; lehendakaritzarako hauteskunde (8); venezuelako 

hauteskunde (12) 

espainiako gorteetarako hauteskunde (9); hauteskunde batzorde zentralak (14); espainiako hauteskunde batzorde (9); hauteskunde batzorde 

nazionalak (14); espainiako hauteskunde batzordeak (9) 

barne hauteskundeak (17); eaeko hauteskundeak (15); eskualde hauteskundeak (12); espainiako hauteskundeak (32); europako hauteskundeak (39); 

foru hauteskundeak (26) 

hauteskundeak antolatu (8); hauteskundeak aurreratu (9); hauteskundeak aurreratuko (10); hauteskundeak aurreratzea (11); hauteskundeak 

aurreratzeko (9); hauteskundeak deitu (8); hauteskundeak egin (65); hauteskundeak egingo (42); hauteskundeak egitea (19); hauteskundeak egiteko 

(28); hauteskundeak galdu (20); hauteskundeak igaro (10); hauteskundeak irabazi (85); hauteskundeak irabaziko (11); hauteskundeak irabaziz (18); 

hauteskundeak irabazteko (24); hauteskundeak irabazten (12); hauteskundeak izan (21); hauteskundeak izango (24); hauteskundeak pasatu (9) 

kantonamendu hauteskundeak (16); legebiltzarrerako hauteskundeak (62); lehen hauteskundeak (9); martxoko hauteskundeak (9); presidentetzarako 

hauteskundeak (36); udal hauteskundeak (39) 

espainiako hauteskundeak irabazi (12); eusko legebiltzarrerako hauteskundeak (12); egitekoak diren hauteskundeak (10); egingo diren 

hauteskundeak (9)

hauteskundeei begira (130); hauteskundeen atarian (21); hauteskundeen aurretik (52); hauteskundeen bezperan (7); hauteskundeen bidez (9); 

hauteskundeen emaitzak (32); hauteskundeen emaitzek (14); hauteskundeen emaitzen (15); hauteskundeen harira (8); hauteskundeen inguruan (8); 

hauteskundeen kanpaina (7); hauteskundeen ondoren (59); hauteskundeen ondotik (29); hauteskundeen ostean (50) 

hauteskundeetako emaitzak (25); hauteskundeetako emaitzek (8); hauteskundeetako emaitzen (12) 

aurreko hauteskundeetan (26); autonomia hauteskundeetan (11); azaroko hauteskundeetan (10); azken hauteskundeetan (62); barne 

hauteskundeetan (10); eaeko hauteskundeetan (19); eskualde hauteskundeetan (11); espainiako hauteskundeetan (27); europako hauteskundeetan 

(94); foru hauteskundeetan (44); gorteetarako hauteskundeetan (21) 

hauteskundeetan aurkezteko (24); hauteskundeetan aurkeztu (15); hauteskundeetan izan (15); hauteskundeetan izandako (13); hauteskundeetan 

lortutako (17) 

hurrengo hauteskundeetan (36); igandeko hauteskundeetan (17); kantonamendu hauteskundeetan (15); legebiltzarrerako hauteskundeetan (45); 

martxoko hauteskundeetan (33); presidentetzarako hauteskundeetan (23); udal hauteskundeetan (64) 

hauteskundeetan parte hartzea (13); azken udal hauteskundeetan (8); europako legebiltzarrerako hauteskundeetan (16); espainiako gorteetarako 

hauteskundeetan (21); egingo diren hauteskundeetan (15); hauteskundeetan parte hartzeko (29); hauteskundeetan parte hartu (13); egin ziren 

hauteskundeetan (10); eusko legebiltzarrerako hauteskundeetan (12) 

hauteskundeetara aurkeztea (14); hauteskundeetara aurkezteko (36); hauteskundeetara aurkezten (8); hauteskundeetara aurkeztu (38); 

hauteskundeetara aurkeztuko (26); hauteskundeetarako hautagai (11); hauteskundeetarako kanpaina (9); hauteskundeetarako zerrenda (7); 

hauteskundeetarako zerrendak (7)] 

hauteskundedun izlag hauteskundeak dituena. Xinan, Hong Kongeko minixtro lehena demisionatu dute, Tung Chee Wa, 

hauteskundedun demokrazia bati buruz, goizegi abiatu sari, erran diotenez. 

hautesle 1 iz hautesten duen pertsona. Ez da lan errexa, ez hautagaientzat, ez hauteslentzat. Iturri ofizialen arabera, 

bestalde, 39 milioi hauteslek bozkatu zuten. Daniar hautesleek Maastrichteko ituna berresteari emandako ezezkoaren ondoren. Lau milioi 

hautesle dituen barruti batean. Balio izateko, Presidentetzarako hauteskundeetan hautesleen %50ek baino gehiagok eman behar dute 

botoa. Hauteskunde hauek hautesleengan sortzen duten interes eskasa ikusiz. Kantu hau 1976ko hauteskunde kanpainan ere erabili zen, 

hautesle beltzek Jimmy Carteren alde egin zezaten. Hautesleek Eskolako Kontseilukideak aukeratu behar zituzten. Loir-et-Cher 

departamenduko hautesleek Blois hiriko apezpiku hautatu zuten gero jaun hura bera. Iritzi berekoa zen Gunawan Hidayat Hautesleen 

Heziketa Sareko aditua. 

· 2 izond hautesten duena. Hierarkia horretatik, gradu jakin batzuen ordezkari dira homeogeneak eta haien xede-geneak: Antonio 

García-Bellidok, hurrenez hurren, gene "hautesle" eta gene "gauzatzaile" esaten dienak. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hauteskundeak baino lehen, hautesle talde indartsuenen gogoko ekonomia-politika 

ezartzen da. Hautesle erroldan 38 milioi pertsonak eman zuten izena. Hautesle errolda osatzeko. Ana kulturako zinegotzi aritu zen urte 

askoan, harik eta hautesle-zerrenda desegin eta Herri Batasunak berea aurkeztu zuen arte. Kanpaina ofizialki hasia zenean ere, Aukera 

Guztiak hautesle elkarteak ez zekien hauteskundeetan parte hartu ahal izango ote duen. Protesta ekintza Hautesle Kontseilu 

Nazionalaren egoitzaren aurrean bukatuko da. Irakeko Hautesle Batzordeak. 

[3] hautesle errolda (3); hautesle erroldan (3); hautesle kontseilu (4); hautesle talde (3)] 

hauteslego (Euskaltzaindiak bere gomendioetan baztertzen du) iz hautesleria, hautesleak. «Errealistak izan 

behar dugu», dio Hauteslego Musulmanaren Kontseiluko sortzaile eta Minaret aldizkariko zuzendari Aslam Abdulak. 

hautesleku iz hauteskundeetan botoa emateko prestaturiko lekua. Orotara 5.500 hautesleku jarri dituzte eta 33.000 

hautestontzi. Aste honetan ireki dituzte Floridako hauteslekuak, prozesua bizkortzeko. Jerusalemgo hauteslekuen zortzi bulegoak 

zabaltzeko eskatu zien agintari israeldarrei herenegun PANeko Atzerri ministro Nabil Shaatek. Hauteslekuak zabaldu baino bi ordu 

lehenago joan ziren herritarrak boza ematera. Ameriketako Estatu Batuetako Auzitegi Gorenak Ohioko hauteslekuetan alderdietako 

begiraleak egotearen aldeko ebazpena eman zuen atzo goizean. Jerusalemgo hauteslekuen zortzi bulegoak zabaltzeko eskatu zien 

agintari israeldarrei herenegun PANeko Atzerri ministro Nabil Shaatek. 

hautesleria iz hautesle multzoa, hautesleak. Egun batzuk gehiago eman zituen bere burua prestatzen hautesleriaren 

aurrean aurkeztu eta bere eginbeharraz eta beragandik espero zezaketenaz hitz egiteko. Presidentea kargutik kentzeko erreferenduma 

egiteko hautesleriaren %20ren sostengua jaso behar da gutxienez. Abstentzioak alderdi guztien hautesleriei indarrez eragin badie ere. 

Arrazoiarekin galdegingo duzue: hautesleria seduzitzen ote du bada Bushek? ez. Hautesleria gaztea eta berria kontuan hartuz. 

hautespen 1 iz hautestea. Tasun-aukera zabal-zabala ageri dute gizakiek, eta, beraz, eboluzio-gaitasun eskerga, askotariko 

hautespenetarako baliagarri. haurrik gogobetekoenak izateko ahaleginean oinarritua. Hori lortzeko dagoen muga bakarra 

hautespenaren behar edo eskakizun askotarikoak dira. Hautespen sexuala eta bizitzan zehar egokitutako karaktereen herentzia ere 

onartzen baitzituen Darwinek. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Beraz, hautespen-unitatea organismo osoa litzateke, existitzeko borroka egin eta bizirik 

iraun behar duena. Eta berdin gertatzen zen teoria darwindarrarekin, eboluzioaren hautespen-teoriarekin. Hautespen-egitamu bat. Kasu 

horretan, hautespen-alderdia ere tartean dago. 

3 hautespen natural Darwinen teoria, espezieen gainbehera edo gora egitea azaltzen saiatzen dena. Gero 

hautespen naturala egile "itsutzat" kontsideratuko da ildo beretik. Borrokek eta aldaketek hautespen naturala sortzen dute: batzuk bizirik 

atera eta ugaltzen dira, eta besteak ez. Eboluzioaren kausa bakarra hautespen naturala dela. Zer hautatzen du hautespen naturalak? 

Sintesi Modernoaren ikuspegitik, hautespen naturala organismo indibidualek populazio-mailan duten konpetentziaren ondorioa da. 

3 hautespenezko izlag Eugenesia negatibo, kentzezko horren beste aldean, berriz, eugenesia positibo, hautespenezkoa dugu. 

Urrats bakoitzak, beraz, hautespenezko informazio-suntsitze bat dakar. 

[3] hautespen naturala (15); hautespen naturalak (6); hautespen naturalaren (10)] 

hauteste iz hautatzea, aukeratzea. Ekainaren 13-an, Eurodeputatuen hautestea. Dena den, gobernuak nahi du eurodeputatuen 

hauteste horri buruz Frantzia zortzi zatitan ezarri. Nahiz jakinaren gainean Aita Saindu berriaren hautatzeko bildu aintzin ere kardinaleen 

artean izana zela bilkura asko, ainitzek uste zuten halere Aita Sainduaren hauteste horren trenkatzeko lau-bost egun segurik beharko 

zirela. 

hautestontzi iz hauteskundeetan botoa emateko prestaturiko ontzia. Orotara 5.500 hautesleku jarri dituzte eta 33.000 

hautestontzi. Boto eroskeria, hautestontzi lapurreta eta bestelako irregulartasunak izan zirela salatu zuten atzoko bozka zaindu zuten 

behatzaileek. Botopapera hautestontzian sartu, emaitzak irakurri eta emaitzak emateko behar den denbora. EHUko kide guztien partehartzea 

erraztearren, Unibertsitateko zentro guztietan hautestontziak izango dira. 

hautetsi 1 , hautets, hautesten 1 du ad goi hautatu. Sentsuak eta gure burmuina, ordea, ez daude hautetsiak elektroiaren 

tasunak edo galaxien arteko distantziak edo denbora kosmologikoak hautemateko. 

2 (hauteskundeetan) Bigarren itzulirik etzuten herrietan, auzapeza hautetsi dute iragan asteburu hortan. Horien Presidentea, lehen 

orriko argazki bakoitzean haurtxo arroxa-kolore mardularen gisa barrezka azaldu beharra, bestela ez bailukete berriro hautetsiko, horien 

gazte-modukeria obszenoa. Igandean aldiz, azkarki arizan dira mokoka eta hori beren buruzagitza hautesteko tenorean.

3 (biologian) Mutazioen maiztasuna igoarazi, bakoitza atzeman eta, ahal izanez gero, hautetsi beharra dago. Nola hautetsi, ordea, 

hain karaktere konplexuak, guztiz ezezagun zaizkigun sistema poligenikoek gobernatuak? Animaliaren forma taxutzen duten elementuak 

eraldatzen dituzten mutazioak hautesteko modua aurkitzea. 

4 (era burutua izenondo gisa) Hau da Jainkoak "hitzemanaren" inguruan elkarretaratzen da herri hautetsia. 

hautetsi 2 1 iz hautetsia izan den hautagaia. Herriko hautetsiak bildu dira urriaren 6an Roger Gamoy auzapezaren itzulian. 

Funtzionarioak auzapeza eta hautetsiak agurtzen zituen bitartean. Hautetsiek eta hauen mutilek. Abokatua, Parisko hautetsia eta 

erregezalea. Herri hautetsi eta ordezkari publikoek. Beñat Inchauspe hautetsi nagusiak ardietsi dituen diru laguntzak. Hautetsi 

abertzaleek nahi lukete herriak eros dezan. 100 hautetsi erreformazaleren kasuak aztertuko dituzte. Joan den egunean bildu da Euskal- 

Herriko Hautetsien Kontseilua. Hautetsi Abertzaleen Biltzar Nagusian. EAJko eta EAko hautetsien Udalbiltzako Kirol arduradunak. 

2 (hitz elkartuetan) Hautetsi zerrenden batasun premia azpimarratzearren. Unione naziunale hautetsi taldeko burua. · Miarritzeko 

kultura hautetsia. Loire-Atlantiqueko Udal Hautetsi Bretoien Elkarteak. 

· 3 izond/iz hautetsia izan dena. Auzi honetako jaun kardinale hautetsi ospetsuen bozak bildurik, gure Aita Sainduak nahi izan du 

sententzia hau honela erabaki: [...]. Haren samurtasun, erruki eta maitasun hutsetik sortua, Harengan bere hautetsiengana agertua. 

[3] hautetsi abertzale (11); hautetsi abertzalea (3); hautetsi abertzaleak (10); hautetsi abertzaleek (13); hautetsi abertzaleen (7); hautetsi andana (8); 

hautetsi berdeak (3); hautetsi bihurtu (3); hautetsi bildu (3); hautetsi elkarte (3); hautetsi kargu (3); hautetsi multxo (3); hautetsi ohiak (10); hautetsi 

sozialista (4); hautetsi talde (4) 

baionako hautetsia (3); baionako hautetsiak (3); ezkerreko hautetsiak (7); hautetsiak bildu (18); hautetsiak bilduko (3); hautetsiak biltzen (4); 

hautetsiak elgarretaratu (7); herriko hautetsiak (38); kanboko hautetsiak (3); udal hautetsiak (8); udalbiltzako hautetsiak (3) 

herriko hautetsiei (3); udal hautetsiei (5); aubko hautetsiek (3); ezkerreko hautetsiek (4); hazparneko hautetsiek (3); herrietako hautetsiek (3); 

herriko hautetsiek (17); lekuko hautetsiek (3); udal hautetsiek (30); herriko hautetsiekin (3); udal hautetsiekin (6) 

hautetsien biltzarra (6); hautetsien biltzarrak (9); hautetsien biltzarrean (3); hautetsien biltzarreko (4); hautetsien egitaraua (3); hautetsien elkartea 

(3); hautetsien elkarteak (5); hautetsien elkarteari (3); hautetsien elkarteko (6); hautetsien esku (3); hautetsien gehiengoak (5); hautetsien gida (4); 

hautetsien jarrera (3); hautetsien kontseilua (24); hautetsien kontseiluak (44); hautetsien kontseiluan (9); hautetsien kontseiluarekin (3); hautetsien 

kontseiluaren (23); hautetsien kontseiluari (4); hautetsien kontseiluko (43)] 

hauts 1 iz lur idorrezko zatiki guztiz txikien multzoa; haustu den materia. Saharako hautsak eguratsa egonkortzen 

du eta urakanak sortzea galarazten. Hautsa ikusi egiten zen airean eskegita. Bide hautsez bete batetik abiatu ziren lehendabizi. 

Abeltegiko alanbre sarea hautsez eta amaraunez betea zegoen. Gizon-emakumeek hilkor zirela, hauts eta lohi zirela. Hala ere, hauts eta 

errauts besterik ez naizen arren [...]. Hautsa kendu zion aulki baten esertokiari, bertan eseri aurretik-. Longaineko botoiak lotu, galtzetako 

hautsa astindu, eta pixka bat apaintzen saiatu zen. Gelak aireatzera, oheak jantzi eta hautsak kentzera. Carmen goialdeetako liburuei 

hautsa kentzen ari zen, eskailerara igota. Haizean zomorroen engainurako sortutako tranpa ikusezina hautsak estaltzen du. · Ilargiko 

hautsa zapaldu zuen lehenengo kosmonautak Vladimir Vronski zuen izena. Izarren hautsa unibertsoan igerian. 

2 irud Ezin dut zehaztu zer asmatu dudan eta zer den ahanzturaren hautsetatik eskuratu dudana. 

3 (izenondoekin) Bostetako argiaren hauts hegalaria tarte guztietatik, pertsianen marra guztietatik sartzen zen. Izarrak bakarrik, 

eguratseko hauts bero eta lehorra besterik ez, labe barruko airea. ik hausbero. Odol eztandak haragi eta hezur puska ñimiñoak jaurti 

zituen bideko hauts axolagabearen gainera. Bizpahiru gabirai zebiltzan, eguerdiko beroaren erreminak astunduriko hegaldi nagiaz, hauts 

harrotuaren inguruan. Hauts kosmikoa ale xehetan bilduko zen, aleak legarretan, eta aurki harritxo bilakatu. 

4 haustu den gai solido jakina. Seidlitz hautsak purga-hauts arinak ziren, uretan nahastu eta edaten zirenak. Mariak ordainetan 

hauts somniferoak eskatu zizkion. Disolbatzaileak eta arratoiak akabatzeko hautsak. Inurrien kontrako hautsak. Tximiniaren apaleko 

ontzi batetik eskukada bat hauts distiratsu hartu eta sugarretara bota zuen. Eta misilak, hauts hilgarriak eta bakteria hilgarriagoak. 

Norvegiatik izokina eta narbal itsas animaliaren adarra, hauts egina bera. Bizia eman zion emaztearen hautsak estaltzen zituen harlauzari 

begiak iltzaturik. Aurpegia hauts zuriz estalia zuen. Saileko behargin andrazkoek debekatua zuten aurpegiko hautsak erabiltzea. Bainua 

hartuz eta azalean hautsak eta ukenduak emanez bere burua prestatzen aritu den emakume batek. 

5 kokaina. Eta ni, Chiquinhoren etxean, hautsa esnifatzen. Plastikozko orrazi batez hautsa prestatu eta saltxitxa tamainako lerroak 

sudurreratzen zituen. Hauts hori hartuz gero, laneguna azkarrago joaten da; bat ez da horren zorigaiztoko sentitzen. 

6 errautsa. Burdin-lertzoak edo erretegiko hautsak dira gehienik emendatu 9466,70 tona, 5784,18 tona aintzineko urtean baino 

gehiago. Ezen Gernikako hautsak oraino bero-beroak zirelarik. Zigarretaren puntako hautsa lurrera erori arte. Hautsaren azpian gordea 

dagon pindar batek pitzaraziko du aipatu dugun amets ederra. Ke bilakatu beharrak ginen eta azken hautsak haizeak eremanen zituen, 

Buchenwald-eko erroitzetan. Gorputza errea delarik, hautsak nun ezar? Soiartzeko kaskoan barreatuak izanen dira Mattinen hautsak eta 

hor landatuko dute zuhaitz bat. 

7 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Horra zen den gizona: lasto izpi bat, hauts ale bat, xaboi burbuila bat. Hauts partikula 

hauek harea-pikor bat baino ehun aldiz txikiagoak dira. Berak bakarrik ikusten dituen hauts-arrastoak kentzen ditu markotik eta 

kristaletik. Teilatuak hauts-geruza lodi batek estalirik zeuden. Handik gutxira hauts-zirimola pausatzen hasi zen arte. Hauts zurrunbilo 

baten erdian. Lucasek autoa abiarazi eta hauts harroaldi baten erdian egin zuen azelerazio burrunba. -Hortaz, hi ere, hauts-errauts hori... 

-esan zion burlaizean-. Urrezko hauts-euri gozo bat isurtzen zuen. Hauts-hodeiak airea ilundu zuen. Hauts-zaporea zuen ahoan. Denak 

du hauts usain bera, primarioa, landugabea. Flaskotxoak, hauts-ontzitxoak, ezpain-lapitzak. Zeruan hodeiak hauts eta lur koloreko. 

Bazterrera utzitako liburu piloak gainbegiratzen zahar- eta hauts-usainen artean. 

8 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Hamar kilo esne hauts, hiru botila olio. Esnea txokolate-hautsarekin. Te-ontzi bat, 

plastikozko kikarak, ontzi bat kafe-hauts. Kanela-hautsak beste hauts mota batzuk, beste hondar batzuk, oihal zatiak bezala harrotu eta 

desplazatzen diren basamortuetako axal belo sotilak ekartzen ditu gogora. Orduan, Helenak, belar-hauts bat bota zuen edontzietara, 

tristurak ahazteko belar- hautsa hain zuzen. Azafraiaren leun goxagarria; piper hauts gorriaren sarkorra. Noizean behin tabako-hauts 

mordoxka itzelak sartzen zituela batean sudur-zulo batetik eta bestean bestetik. Aireak berak ere hasperen egin zuen, eta hondartza 

ertzeko harea-hauts lehorra harrotu zuen. Leku batzuetan ikatz-hautsa deitzen den harea-mota hori. Talko-hauts lata bat. Astiro-astiro 

joan ziren belarretan aurrera, zanga txiki bat eginez elur-hauts distiratsuan. Huntza etxeetako hormei itsatsirik, ur-jauzi burrunbatsuetako 

ur-hauts betierekoa lagun. Pilatu orain lur-hautsa bizien eta hilen gainean. Harrondoko zakurrak lo-hautsez isilarazi zituzten. Seidlitz 

hautsak purga-hauts arinak ziren, uretan nahastu eta edaten zirenak. Gezur-hautsa kentzen die [filologoak] hitzei eginahalean, eta atzera 

munduari itzultzen dizkio biziberriturik. 

9 (erkaketetan) Lurreko hautsa bezain ugari egingo ditut zure ondorengoak. Eta inon dirurik aurkituko bagenu, ez diezaiogun egin 

zapaltzen dugun hautsari baino jaramon gehiago. Hankapean zapaltzen den hautsa bezala gutxiesten zuten dirua. Hari hautsari baino 

kasu gehiago egin gabe. Mundu-zalekeria hautsa bezala itsasten zaigulako. 

10 hauts bihurtu Zuek, hil zineten, / atomo huts, hauts bihurtu zineten... Erruki izpirik gabe, hauts bihurtu zuen Marrok nire 

xalotasun guztia. Ez du lehen gertatutakoaren errainu argirik ematen, hauts bihurturiko apurrik ere ez du berpizten. Eta mamut bolia, 

txiki-txiki eginda, hauts bihurtua, amodio gogo hila piztu eta berpiztu egiten duena. Egia nahi diat, eta egia, niretzat, ez dituk gertaera 

haustuak, ez hila eta hauts bihurtua den emakume baten gorputzaren grina eta irristadak ere... Hauts naiz, eta hauts bihurtuko! 

11 hauts galdor iz lisiba egiteko erabili den errautsa. Urean urtarazi eta, oihalak ur urdin hartan pasatzen ziren, hauts 

galdorretik ateratu eta ikuzi ondoan. Nola egiten zen hauts galdorra? 

12 hauts izpi Logreren oinetakoek hauts izpirik ez zuten. Baina hauts-izpiak bezain txikiak zirenez, beldur zen ez ote zioten banatzean 

eskuetatik ihes egingo. Lehortzeko zabalduta zuen alkandora batean hauts izpi bat aurkitzen bazuen, bizilagunei leporatzen zien errua. Eta 

hauts izpiak berak ere zein poliki mugitzen ziren eguzki printza batek argitutako airean. 

13 hauts-laino Ordokitik ikusten zen hauts laino batean murgildurik. Atera zenerako, autoek harrotutako hauts lainoa baizik ez 

zuen antzeman. Hauts laino txikiak harrotzen ziren haien orpoen atzetik. Wild 2 kometako hauts lainoek 'Stardust' ontzia jo dutela dio 

NASAk Andres Untzain, Juan Duñabeitia eta geroagoko batean Ernest Hemingway ordurako ospetsuaren inguruan izango ziren

euskaldunak, den-denak. Partikula horiek izarrak inguratzen dituen hauts lainoen artean daudela azaldu zuten adituek. Historiaren hautslainoak 

tragaturiko itzal begitantzen zitzaizkidan. 

14 hauts zuri kokaina. Hala ere, Pietateak patxadaz jarri zuen hauts zuria karnetaren gainean. Bai baitirudi hauts zuri horrek beste 

maitalerik onartzen ez duen jainko jeloskorra gordetzen duela bere baitan. · Hauts xuria nasaiki, sudur zuloen alaigarri. · Papertto zuria 

zabaldu zuen, erdiko tolesdura desegin gabe, eta hortik, hauts zurixka bat erein zuen, artaz, karpeta gainera. 

15 hautsa(k) harrotu 1 Larruzko botek lurreko hautsa harrotzen zuten. Haize-firfira batek harrotu zituen moila-ertzeko hautsak. 

Artxibora bidali, paper eta argazki zaharren hautsa harrotzera. Autoa azkar zetorren, bideko hautsa harrotuz. Sartzearekin batera zokousaina 

eta aspaldian metatutako hautsak harrotu dira. 

16 hautsa(k) harrotu 2 ezinegona, eztabaida piztu. Lagunek ez zuten nahi garai bateko adiskidetasun interesatuaren 

hautsak inork harrotzerik. Aspaldiko hautsak harrotzen. Atzerago miatzen jarraitu behar dut, ezinegonaren hautsak harrotzen. Ematen 

zuen kontakizunak harrotu egiten zuela bere arimaren barren--barreneko hautsa, hautsa edo beharbada errautsa. Duela lau hilabete 

inguru egin nituen adierazpenak hautsak harrotu zituzten. Mel Gibson zinemagilearen The Passion of Christ filmak hautsak harrotu ditu 

ezustean. OCDEren txostenak hautsak harrotu ditu higiezinen merkatuko eragileen artean. · Hauts asko harrotu ditu [legearen] atal 

honek. Julioren hilketak hauts ezkutuak harrotu zituen auzoan. Otomandarrak azken hautsak harrotzen ari ziren inperio gisa. 

17 hautsak hartu Harrizko irudi bat ikusi zuen, hautsak hartuta, koru azpiko zoko hondakinez bete batean. Apalak bete-bete eginda 

zeuden hautsak hartutako lumez, kandela-muturrez, jokorako hainbat karta-sorta higatuz, zilar eta kristalezko bola ugariz, eta era 

askotako te-kikarez. Hautsak hartutako tradizio batez ari al naizen! 

[4] hauts bihurtu (15); hauts bihurtua (4); hauts bihurtuko (7); hauts bihurtzen (9); hauts egin (5); hauts eginda (6); hauts egiten (4); hauts geruza 

(4); hauts hodei (5); hauts hori (5); hauts izpi (7); hauts izpiak (5); hauts partikula (4); hauts partikulak (4);); hauts zuri (5) 

bideko hautsa (8); harrotutako hautsa (4); hautsa biltzen (4); hautsa bota (11); hautsa harrotu (6); hautsa harrotuz (8); hautsa harrotzen (5); hautsa 

kendu (19); hautsa kentzeko (7); hautsa kentzen (8); izarren hautsa (22); lurreko hautsa (18); oinetako hautsa (5) 

hautsak harrotu (83); hautsak harrotuko (4); hautsak harrotzen (8); hautsak kendu (4); hautsez bete (6); hautsez betea (8); hautsez betean (4); 

hautsez beterik (13); hautsez beteta (9); hautsez betetako (17); hautsez estalia (5); hautsez estalirik (6); hautsezko hodei (6)] 

hautsalditxo iz hauts harrotze txikia. Hautsalditxo txikiak harrotzen zituen bere oinekin. 

hautsarazi, hautsaraz, hautsarazten (orobat hautsiarazi; Hiztegi Batuan hautsarazi agertzen da) du ad 

haustera, apurtzera behartu. Bere zuhurtasunarekin herri barbaroen indarra hautsarazten du, eta bere esku indartsuarekin 

hegoaldeko herrien azkarkeriak makurrarazten ditu. Bizar greba hautsaraziko dudalakoan daude buruan ilea besterik jaiotzen ez zaien 

jaulier hauek, berehala eraman naute. Iduri luke Herriko Etxeak logika hori hautsaraziko duela, ezen bi ibilbide berri markatuak dira 

jadanik. -Bai, Peppone, bazakiat, baina munduan ezerk ere ezin zidak hautsiarazi aitorpenaren isilpekoa. FLNC-Gudukarien Batasunak 

aldarrikatutako su-etena hautsiarazteko eta, ondorioz, abertzaleen bat-egitea galarazteko helburua duela susmatzen dute nazionalistek. 

hautsezin (orobat hautsiezin; Hiztegi batuan hautsezin agertzen da) izond ezin hautsizkoa. Ustel daitekeena 

eskasagoa dela ustelezina baino, eta hauskorra baino zinez hobea dela hautsiezina. Aroztegian aritzen zen forja-lanean bere bost 

semeekin, ezpata ederrak egiten, urrezko apaingarridunak, aho-zorrotzak, hautsezinak. Torturatuak, bizirik buztinezko molde hautsezin 

horren barruan, herioa lehenbailehen etortzeko eskatu besterik ezin egin. Espainiaren batasun hautsezinari buruz. Ez dagoela deus ere 

sakratu edo erlijiosorik gizakien artean, ezkontzaren lotura hautsezina ez bada. Erlijioaren legeari dagokiola erabakitzea lotura hori 

hautsezina izango den ala ez. Halakoxea baitzen senean ez beste inon zizelkatuta zegoen lege hautsezina. 

hautsezintasun iz hautsezin denaren nolakotasuna. Dibortzioa onartuta ere, legegileak uste du ezkontzaren 

hautsezintasunari ez diola aurkakorik egiten, ezta kontzientzia gairik ere ebazten. Hautsezintasunik erabatekoena familiaren zinezko 

onuraren kontrakoa dela. Ezkontzaren hautsiezintasuna gehienetan haizeak eramaten duela. 

hautseztagailu iz hautseztatzen duen gailua. Probatu aurretik, neska saltzaileak eskularruen barrualdea biziki hautseztatu 

zuen lepo luzeko hautseztagailu batez. 

hautseztaketa iz hautseztatzea. Larri-larri zeuzkan begiak, eta negar eginaren arrasto nabarmenak ikusten zitzaizkion 

masailetako hautseztaketa zurian behera. 

hautseztatu, hautsezta, hautseztatzen 1 du ad hautsez estali; zerbaiten gainean beste zerbaiten hautsa 

hedatu. Hauts-kutxa ireki zuen eta sudurra hautseztatzen hasi zen. Itxaron, ez ireki atea, utz iezadazu aurpegia hautseztatzen. 

Neskak aurpegia hautseztatzeko borla bat jaurtiki zion. Ondo hautseztatuak zituen zapatak "casona" babesten zuen itxitura begibistatu 

zuenean. Etxerako bidea zeharo hautseztaturik dago. Kirtenik gabeko zartagin batera aldatu risottoa, gazta parmesanoz hautseztatu, 

[...]. 

2 (era burutua izenondo gisa) Adreilu ilunekiko etxez osatutako kale hautseztatuetan zehar. Eta une hartan oso zeru bitxi eta 

ederra ikusten zen goiko leiho hautseztatu, aurreko udaz geroztik garbitu gabean. Eskola itxita zegoen; beira hautseztatuetatik kartelak 

ikusten ziren, beren letra handiekin, eta mapak paretetatik zintzilik. Liburukote hautseztatuen orrialdeak astiro pasatuz. Leihoko 

errezelaren kontra zuen burua, eta kretona hautseztatuaren usaina sudur-zuloetan. Begiak ondoko emakumearen sorbalda gurietan 

behera limurtu zituen, bizkar hautseztatuan gaindi, firfail-pilo baten azpian zegoen krisket ñimiño batera iritsi arte. 

hautseztatze iz hautsez estaltzea; zerbaiten gainean beste zerbaiten hautsa hedatzea. Hautseztatzea amaitu 

zuenean, Norari eskaini zion belakia. 

hautsgaitz ik hauskaitz. 

hautsi, hauts(i), hausten 1 du ad zerbait, bat-batean, indar eginez edo kolpe batez, zatietan bereizi. ik 

apurtu 2; puskatu. Bitxi-denda bateko kristalak hautsi eta bertatik erloju eta eskuturreko batzuk hartzen ari zela. 2002. urtean 

Larsen B izotz plaka hautsi eta iceberg bilakatu zenetik. Eskuan zuen edalontzia mila zatitan hautsi zen. Georgek behin betaurrekoak 

hautsi zituen neskekin hizketan ari zela. Flora hilarria hautsi nahian aitzurrarekin kolpeka hasi omen zen. Lurra zanpatua zegoen, sasiak 

hautsiak zeuden, eta nonahi ageri ziren borrokaldi gogor baten erakusgarriak. Gutun bat, berehala haustea erabaki nuena (eta hautsi ez 

nuena). Hogeita hiru urte nituenean haurduntasun-ziurtagiria haustea erabaki nuen bezala. Bi itsasontzi erditik hautsiak, hondora nahi ez 

eta hondora zorian. Fisioan atomoen nukleoak hautsi egiten dira, energia askatzeko. Pitzatua egotea ez da hautsia egotea. Kateak 

hautsi, kartzela ireki eta, errugabeari eskutik helduz, kanpora atera zuen. ik eten. Hautsi ezineko lokarriz. CSCkoen erritmo itogarriak 

tropela hautsi zuen.

2 (gorputz zatiak) -Oina hautsi dut! Hanka bat hautsia zeukan. Masailezurra eta sudurra ere hautsiak ditu. Mutilak zerraldo erori 

eta burua hautsi zuen hiltokiko harri baten izkinaren aurka. Tiro-jasak sabela hautsi ziok. Solidario bati tinpanoa hautsi zioten ostikada 

batez. Animalia horrek burua hautsi behar du. Hegala hautsi duen txori baten moduan. Eta ni, txolarre ahul bat, hegalak hautsirik, 

hankak hautsirik, mokoa hautsirik, eta, batik bat, bihotza erdibiturik. Zangoa hautsi, atzo, eskiatzen ari zelarik. Lurrera erori eta hanka- 

hezurra hautsi zitzaion. · Bidelapurrei, beso-hankak hautsi ondoren, gurpila ematen zitzaien. Euskararen bizkarrezurra haustea dute 

helburu. Eskuak txaloka hautsi beharrean eskertzen zuen ikuskizuna. 

3 irud "Oso ongi pasatu dut; benetan" esan zidan, eta niri bihotza hautsi zitzaidan, eta negar egiteko gogoa sentitu nuen. Frantziako 

Estatuak bakartasunaren bidez preso batzuk nahi ditu hautsi, ez fisikoki zanpatuz baina urteak eta urteak bakartasunean atxikiz. Dublinek 

ere arima hautsia du, eta paralisiaz jotzen du bizkortze ahalegin oro. 

4 (gauza abstraktuak) Hizkuntzak ezin ditu muga horiek hautsi. Astean 35 oren behar diren laneko [...] ala muga hori behar den 

hautsi. Euskalkiei eustea, eta euskararen batasuna ez haustea. Gremioen monopolioak hautsi behar ziren oraindik. "Txakurrak zaintzen 

dituzu, beraz", esaten dio, isiltasuna haustearren. Baina gutiziak hautsi egiten du elkartasuna. Elkarrizketa tanpez hautsi zen. 

Sergiorekiko harremanak hautsi baino lehen. Bistakoa da gure adiskidetasuna hautsi nahi duzula. Errepidearen monotonia hautsi 

beharrez. Ostatuko zerbitzariaren agerpenak hautsi zuen xarma. Munduko errekorra hautsi zuen harea pila baten azpian bizirik lurperatua 

agoantatzen. ik beherago 10. Irlandak defentsa ezin hautsi. Zu bai lotsatia, seme! bizitza honetan zerbait nahi izanez gero, jo eta hautsi 

egin behar da. 

5 (norbaitekin, zerbaitekin) Stendhal bera adin horren atarian zegoen -eguerdiko deabruak eraso egiten omen duen sasoian- 

Mathilde Demboswkirekin hautsi eta gero. Bere lehen senargai Edurekin hautsi zuelako. Terentiak gehiago nahi, eta Zizeronek Klodiorekin 

hautsi behar izan zuen. Hungariako inbasioa kondenatu zuen, eta Frantziako Alderdi Komunistarekin hautsi zuen. Idazten hasten den une 

berean sortzen zaio idazleari aurrekoen literaturarekin hautsi beharra. Elizen historiak zibilizazioen historien arabera ikusteko 

Mendebaldean dugun aztura modernoarekin hautsi eta, horren ordez, alderantzizko ikuspegia hartuz gero, historiak zer itxura duen ikusten 

saiatu gara. 

6 legeez, eginbeharrez eta kidekoez mintzatuz, ez bete, ez gorde. Zigorrik gabe hauts daitekeen legea alferrikakoa da. 

Emakumea, ezkontzako legeak haustean, irten egiten delako bere mendekotasun naturaleko egoeratik. -Zuek uste duzue araua 

hausteagatik utzi nuela nik bizarra. Agindua hautsi eta emandako hitzari huts ez egitearren. Baraua hautsi zuela, alegia. Horretarako 

neure buruarekin hartuta nuen konpromisoa hautsi behar banuen ere. Urteak joanean, ez zuen inoiz promes hori hautsi. Zergatik hautsi 

ote nuen Stonehamera iristean hartutako erabakia. Neurria hautsi zuen, gehiegi eman zuen, iraindu egin zituen neurrigabekeriak. Akordioa 

hautsi du alde batek. Egonkortasun Ituna hautsi dutelako BPGaren %3tik gorako defizitekin. Baina ezkon-hitza hautsi genuen ala? Alabak 

Avigdorrekiko ezkon hitza hautsi zuen gizon aberatsaren etxean. Matxinoek su-etena hautsi dutela. Sekretua hauts zitekeela, alegia. 

7 (era burutua izenondo gisa) Lupinek lurretik adar hautsi bat hartu zuela ikusi zuten. Nik masta hautsiari heldu nioan, eta 

halaxe iraun nian bederatzi egunez. Kopa hautsi bat, gonbitoz edo kremaz betea. Memoria plater hautsi bat da. Plater hautsiak eskobatu 

eta kanpora atera naiz. Enbor hautsi mordo batek bidea gurutzatu zuen. Jakin-gose bainenbilen denboraren zulo hautsi eta itsuan barna. 

Aurrena ikusi zuen zaindaria zen, ahots hautsia zuena. 

8 ezkontza hautsi ik dibortziatu. Mariak, Jexuxen arreba bakarrak, ezkontza hautsi zuen ezkondu eta berehala, gizonaren 

iruzurra onartu ezinik. Elizatik ezkontzeko, ordea, Melendezek bere arrebarekin egindako ezkontza hautsi egin behar zuela ikusi zuen. 

Hurrengo urteko maiatzean ezkontza hautsi egin zen. Batzuetan, lege zibilek ezkontzari erantsitako ezaugarriak ez dira erabat 

beharrezko; halakoxeak dira, esate baterako, ezkontza hautsi ordez ezkontideak zigortzea askiesten duten legeek ezarritakoak. Hala ere, 

oso gogorra izan zen denentzat; ezkontza-haustea azkena zen garai hartan. 

9 hautsi-ezin iz Euren arteko konpondu ezak eta hautsi ezinak direla eta. 

10 hautsi-mautsi iz konponbidea, antolabidea. Bi ikuspuntuen [...] arteko aurkakotasuna erabatekoa da eta ez du hautsimautsirik 

onartzen. Emakume honek, etsitzearekin batera, sumatu zuen xede bat behar zuela hartu, hautsi-mautsi bat behar zuela nirekin 

egin. Eskuineko edo ezkerreko abertzaleak elkar aditzea eta arrotzekin edo auzoekin hautsi-mautsiak eta hitzarmenak egitea. Hortik landa, 

Erromako elizarekin hautsi-mautsia eginez, konkordatua sinatu zuen eta Napoleon I.aren enperadore koroa erdietsi Pio VII.arenganik. 

Dudatu bide zuen hautsi-mautsi hark deusik erdietsiko ote zuen. Onartu dute beren araudi propioen artikulu batzuen aldatzea, hori baita 

funtsean hautsi-mautsien bidea, elkarrizketaren bidea. Denen buru, hautsi-mautsi bat egin dute, denek onartu dutena. Urtetan barau 

eginik egoera horretaz aspertua zen santu hura, eta deabruarekin hautsi-mautsi bat egitea deliberatu zuen; ez zen, ordea, gauza erraza, 

Satanek beretzat nahi baitzituen bere uztak. Nahiago zuela hil, hainbertze kalte egin zaukutenekin zerbait hautsi-mautsi onartu baino. 

Gero, Donibane Garazi sortu zenean, hautsi mautsi baten ondotik, biak hasi ziren aste aldizka merkatu egiten. Hautsi-mautsi iduriko 

erabaki horrek harritu zuen Azpilkueta, zinez uste baitzuen berak hobengabea zeukan gizona, osoki zuriturik aterako zela. 

11 marka(k) hautsi 1977ko irailak marka guztiak hautsi zituen, 5 litro eskas bakarrik utzi baitzizkigun. Sexuan ere lasterketak 

irabazi eta markak hautsi behar direla uste dutela. Bi traineru horiek ere aurreko marka hautsi zuten. Hark munduko marka hautsi zinan 

bere bular eta izter silikonatuekin! Baina Gernikakoak marka guztiak hautsi zituen. Marka hautsi du AEBetako merkataritza defizitak. 

Euroak beste marka historiko bat hautsi du: 1,3502 dolar. 

[7] agindua hautsi (16); akordioa hautsi (8); araua hautsi (8); arauak hautsi (11); bihotza hautsi (10); burua hautsi (12); erabat hautsi (19); errekorra 

hautsi (13); ezkontza hautsi (8); hanka hautsi (26); harremana hautsi (8); harremanak hautsi (9); hautsi mautsi (80); hautsi mautsiak (8); hezurra 

hautsi (13); hitza hautsi (11); hitzarmena hautsi (8); isiltasuna hautsi (18); ituna hautsi (32); kristala hautsi (9); kristalak hautsi (12); legea hautsi (31); 

lepauztaia hautsi (11); marka hautsi (30); markak hautsi (20); mugak hautsi (13); negoziazioak hautsi (12); partida hautsi (11); sudurra hautsi (8); 

zerbait hautsi (15) 

marka bat hautsi (11);; hanka hautsi zuen (8); su etena hautsi (22); marka guztiak hautsi (41); hautsi da katea (11); ituna hautsiko (7); marka guztiak 

hautsiko (9); ituna haustea (7); legea haustea (6); partida haustea (11); agindua hausteagatik (18); ituna hausteagatik (7); berdinketa hausteko (13); 

arauak hausten (9); batasuna hausten (7); burua hausten (7); isiltasuna hausten (8); ituna hausten (6); legea hausten (20); markak hausten (10); 

mugak hausten (9)] 

hautsigabe izond hautsirik ez dagoena. Zorionekoak bost bider, atzen egunera arte, uztarri hautsi gabean amodioak 

harrapatu zituenak. Une honetan nonbaiten badago, beraren alabaren aurpegian dago, neskato txikiaren berarenganako leialtasunean, non 

dagoen ez esateko Lucyren agintza hautsi gabean. 

hautsizale izond haustearen aldekoa dena. Alderdi hura gerra aurreko POUM ezker muturreko alderdiaren oinordeko-edo zen, 

ideologia aldetik behintzat; ikuspegi gogor eta hautsizalea zuten, eta bibotedun mardul bat agertzen zen haien buru, Ixko deitzen zioten 

bat. 

hautsontzi 1 iz tabakoaren errautsa eta zigarreten punta botatzeko ontzia. Botila ardoaren ondoan hautsontzia, 

zigarreta mutxikinez gainezka. Gainezka dago autoko hautsontzia. Erretzaileen gunean aluminio paperezko hautsontziak daude. 

Porrukina hautsontzian maspildu nuen. Zigarro errautsa hautsontzira botatzeko makurtu zen zoru aldera. Zigarroa hautsontziaren 

kontra zanpatu nuen. Winstona kristalezko hautsontzi barruan amatatu zuen, ahokoaz txingarra zapaldurik. Hautsontziak hustu zituen, 

eta ondoren pertsianak jaitsi. 

2 hed Hautsontzi erraldoi antzeko bat dago erreaktorearen azpian nukleoa jasotzeko, fusioa gertatzen bada. 

hautu 1 iz hautatzea, aukera. ik hauta 2. Bizitzaren aldekoa da moralaren aurkako hautua. -Aitatxi ados zen ene 

hautuarekin. Ene hautua onartu zuen eta saihetsean jarri zitzaidan. Donibaneri behako bat eta orain bi bideen arteko hautua hor 

daukat. Bizitzan baino libreagoak dira hautuak heriotzan, sinpleagoak eta zintzoagoak. Nahiz oraino hautagai lixta guziak ez diren 

agertuak, oraidanik badakigu hautu nasaia izanen dela ekainaren 13-an. Hala ere, ez zen beharbada hautu okerra izan. Haurtzaroak 

markatzen omen du gure nortasuna, eta lehen gaztaroko hautuek bideratzen omen dute gure etorkizuna. Holakoetan, hautua laster

trenkatu behar da. Larrazkenean aldiz, gobernuak beharko ditu beste hautu zail batzu trenkatu. Gu ez gira hemen nor edo noren 

hautuetan sartuko. Dena den, ez duzu hauturik! Beste hauturik ez dugu! 

2 hautura adlag gogara, hautatuz. Buenos Airesen ibili gira hautura gustu ginuen tokietan. 12 urtetan laugarren bat: hautura, 

frantsesa edo alemana edo portugesa edo katalana, etabar. Eskubide horri esker, beren hautura erabakitzen dute beren estatutu politikoa 

bai eta beren gogara segurtatzen beren ekonomiaren, gizartearen eta kulturaren garapena. Eta nahi izate honetaz erran duguna -hau gure 

hautura hartu baitugu- erran behar dugu ere beste edozein nahi izatez, hots, ideia besterik deus ez dela. Hautatzen zuten udako egun bat 

(edo biga, bakoitxaren hautura). 

3 hautuz adlag hautatuta. Gure hurko batzuek, bestalde, beste kolore bateko nortasun edo naziotasun bat deklaratzen duen agiria 

erabili ohi dute, beren gogoz, hautuz eta erabakiz. Dena dela, patuz zein hautuz, horrelako zerbait suertatu da nire bidea. Kultura 

neurrigabea -klasikoa prestakuntzaren aldetik eta modernoa bere hautuz-. 

4 hautuzko izlag -Ala zenbait hautuzko buruzagi gutik kudeatzen duten Aristokrazia? Lehenago ez zen holako arto landarik 

Landesetan; orduan ezkurra eta pahatxa zuten beren hautuzko janaria, beraz errexkiago laketzen ziren hemengo oihanetan. Hemengo 

bigarrenean euskara hautuzkoa dutenetarik, hogeita hiru ikaslek lau egun pasatu dituzte Bizkaian gaindi. Jesusentzat mendia izan zela 

hautuzko lekua otoitzeko eta erakaspenen emaiteko. Ez ahal zen ustegabetarik ezarri, aspaldi, Bazkoz Aberri Eguna, gure Aberriak, Aiten 

Herrian bizi nahiz holako seinale hautuzkoen erdian. Holako luma xorrotx eta hautuzkoaren jabe den gipuzkoarrak. Mundu osoko 

eskualde hautuzkoenetarik den Italiara etorririk. 

5 hautua egin hautatu. Ondorioz, nafartar futbolariek nekez dezate joka bi egun barne bi selekzioetan, eta batzuk, bistan da, 

Euskadiko selekzioaren hautua egin dute. Unibertsitate pribatuek, ordea, askatasun handiagoa dute [...] bide askeagoak dituzte ikasleen 

hautua egiteko. Neskak hautua egin beharko baitzuen gurasoen eta mutilaren artean, aurreiritzien eta maitasunaren artean! UDF-tiarrek 

abendo erditsutan jakin-araziko dutela nolako hautua eginen duten... Bildu-eta biharamunean berean, laugarren bozaldian, hautua egin 

dute eta Josep Ratzinger alemana dugu orai Aita Saindu. Bertzalde gela hau hautatua izan da, Parropia guziko jendea hain berean izaiteko 

eta ez eliza baten hautua egiteko bertzeak baztertuz. Dena den, ageriko da zenbatek duten, beren hautuaren egiteko keinkan, euskal- 

departamenduaren eraikitzeari lehentasuna emanen. · Hautu bat egin beharko dela beraz, zoini emaiten zaion lehentasuna. Egia da hautu 

zabala egin dutela, alor mota gehienak hunkiz. Zergatik egin duzue hautu hori? 

[3] hautu argia (3); hautu egin (3); hautu hori (41); hautu nasaia (3); hautu ona (4); hautu politiko (3); hautu politikoa (7); hautu zabala (6); hautu zail 

(3); hautu bat egin (15); bizitzeko hautua (4); egindako hautua (4); hartzeko hautua (3); hautua egin (101); hautua egina (12); hautua eginen (6); 

hautua egingo (5); hautua eginik (6); hautua egitea (6); hautua egiteko (14); hautua egiten (25); hautua eman (5); hautua izan (8); hautua trenkatu 

(3); hautuak egin (4); bere hautuz (3)] 

hawaiar izlag/iz Hawaikoa, Hawairi dagokiona; Hawaiko herritarra. Hawaiar alkandora mahuka-motz bat zeraman, 

bakeroen gainetik agerian. Alkandora hawaiar koloretsu bat eta begiak ikusezin egiten zizkioten eguzkitako betaurreko ispiludunak. 

hax 1 ipar ardatza. Hauentzat haatik problema bat daukate antolatzaileek, indarren neurtzeko Euskal Herriko tresna berak 

beharrean, orga altxako pieza premiatsuenak falta dituztela: haxa eta errota pare bat. 

2 haxean adlag bere onean, behar bezala. Errusian ere ez dira oraino gauzak haxean, hurbiltzekorik ere, lehengo 

komunisgoaren makurrak ezin xuxenduz eta demokrazia on bat haren lekuan ezarri artean. Bada hor nunbait zerbait ez dena batere 

haxean...! Alta lehen denboraldian halako duda batzuk izan dituzte gureek baina bigarrenean gauzak haxean eman dituzte. Bush jaunak 

nahi luke gauza hori berriz haxean ezarri, bereziki ekonomiaren gora beheretan. Ongi hasia zuen urruñarrak berea, 8-3, baina garaztarrak 

hor berean ezarri ditu gauzak haxean, ustez bederen, 15etan berdinduz. 

haxeratu, haxera(tu), haxeratzen da ad haxean ezarri. Hots, ez du iduri han ere gauzak haxeratzen direla. Gauza 

ohartgarria da, hamar herri horietarik zortzi egonak direla, azken gerlatik landa, erruso sobietikoen aztaparretan, ez baita harrigarri 

dotzena bat urteren buruan ez baitira ere arras haxeratuak mendebaleko herriekin batean bizitzeko. 

haxix (orobat haxis g.er.) 1 iz marihuana. 'Cannabis' hitza nire kulturaren hitz bat da, 'haxixa' bezala, elkartasunaren 

zentzua erakutsi ziguna, ezberdin bizi gintezkeen ustea ekarri ziguna. Izen asko ditu: haxixa, maria, belarra, kostoa, txokolatea... 1980ko 

buelta horretan, berriz, haxixa sartu zen indarrez geure inguruan: txokolatea, kostoa, kaka. Ni, Henry Maloy, etxean haxixa erretzen eta 

letra zikinaz orriak urduritzen. Batzuetan iruditzen zait urte askotan haxixa erre duen jendeak pentsatzeko tresna bilakatu duela kostoa. 

Argazki-makinan daramatzadan 25 gramo haxix, eta alkandoraren eskuin-mahuka bilduan dihoan bosteko harri ederra. Ez baitzuen 

haxixa gurekin partekatzeko inolako asmorik. Tona bat haxix edo gehixago holandes kamiun batean. Biriatuko mugan, guardek kasik hiru 

ehun kilo haxix atxeman dituzte. Biriatun arrastatua izana 35 kilo haxixekin, Baionan epaitu dute 26 urteko holandes gazte bat eta bildu 

du hiru urteren presondegia. Noiz nahi aditzen da haxix hori droga "eztia" dela, beste batzuen aldean ez hain kaltekorra. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Pituk haxis usain astuna darion porroa eskaini dio Karlosi. Eskua utzi, basoa lurrera jaitsi 

eta haxix harria urtzen hasi da. Berrogeita hamar gramoko haxix mokorra. Avecrem-ekin nahasitako haxix pikorrak. Autoaren barnean 

bazen haxix tornu pollita, artoski gordea. Guardek haxix tornu bat ederra atxeman dute eta sesitu ingles auto batean. Alkohola eta haxix 

kontsumoa zorrotz zaintzen ditu NBAk. Zakutto asko haxix drogakiz beteak. Haxix mota bat baino gehiago badela eta mota batzu, hala 

nola "haya" deitzen duten bat, arras bortitzak direla. Haxix trafikoa jazartzea leporatzen zion gobernuari eta madarikatu egiten zituen 

homosexualak begitan hartzen zituztenak. Nolatan zentzatu, baina, erdi zoraturik dagoen haxix erretzaile bat? 

[3] haxix tornu (4); kilo haxix (18); kilo haxix atxeman (3); tona bat haxix (3); haxixa erre (3); haxixa erretzen (5); kilo haxixekin (3)] 

haxo iz haragi xehatuz Ezpeletan prestatzen den jakia. Axoa edo haxoa, batzuetan aditzen baitugu izen horri "h" hizkia 

behar zaiola atxiki... Aratsean, tripotx eta haxoa jatea. Zikiroa aitzin Ezpeletako haxoa eta ondotik ardi gasna eta bixkotxa. 

haxoin iz Dabilanari eta ari denari gertatzen, ez oraino harek ere patar guziak ordoki: haxoinetako zainen minberaz izanak zituen 

zangoak ibiliaren gostuz baina joanean joan ari zitzaion bere mina gogortzen, zoinu gehiagorik gabe. 

hazaldi (orobat hazialdi) iz zerbait hazten den aldi bakoitza. Hazi erreserba gari hazalditik gari hazaldira 

errespetatzen da, herentzia bat balitz bezala. Adibidez, lehenengo hazialdi gogor hartatik, autoak-eta masiboki agertzen hasi zirenean, 

gaur ez da seat 600 bakar bat baino gelditzen herrian. 

hazara (orobat hazaras) iz Afganistango herri altaiko bateko kidea. Tadjikoen, uzbekoen eta hazaren hizkuntza 

gutxituak ere ofizialak izango dira etnia horiek nagusi diren lurraldeetan. Hazarak nagusiki xiitak dira. Paxtuak, ordea, ez dira herrialde 

horretako etnia bakarra, tadjikek, uzbekek eta hazarek ere izango dute noren alde bozkatu. Eta bizpahiru miliun hazaras, eskualde 

hetako jendetze zaharrena omen... · Tadjikoen, uzbekoen eta hazara etniakoen hizkuntzak. 

hazarazi, hazaraz, hazarazten (orobat haziarazi; Hiztegi Batuan hazarazi agertzen da) du ad haztera 

behartu. Landatu, nik egin nuen; ureztatu, Apolok; baina hazi, Jainkoak hazarazi zuen. Zeusen euriak haziarazten ditu garia eta 

garagarra, eta mulko handiko mahatsondoak. Haur itxura zuela eta, bularrak haziarazteko, mediku batek hormonak ematen zizkiola

kontatzen digu haur batek. Iaz berriro hazarazi zituen nire hezurren erdiak. Ezkataz estalirik utzi zion gorputz ederra, hegoak hazarazi 

bizkarrean. Jainkoek dituzte lurpean metal-meen zainak hazarazten, baina isilpean dauzkate, ezkutaturik. Gure ezagutza haziarazi 

lezaketen zenbait irakaspen positibok. Maitasunak bakarrik hazarazten du fedean. Apaltasun horrek santutzen eta grazian finkatzen zuen 

gizon hura, eta etengabe hazarazten zuen bertuteetan eta Jainkoaren dohainetan. 

hazbete (orobat hatz-bete g.er.; Hiztegi Batuan hazbete agertzen da) ontza, luzera neurria. ik hatz 6. 

Gizakiaren gorputzaren ataletatik atera zituzten eraikuntzako eragiketa guztietan beharrezkotzat jotzen diren neurrien arteko erlazio 

guztiak, hala nola hazbetea, arra, oina eta ukondoa. Haren zakila hamahiru hazbete da luzean eta zortzi eta erdi biribilean. Hauek 

lodieran hamazortzi hazbete izango dituzte eta zabalean sei. Harmailen altuera ez da izango oin bat eta sei hazbete baino txikiagoa. Lau 

enbor elkartu zituen, bakoitza lau hazbete lodikoa. Zortzi hazbeteko adreilu txikiekin. Eroso eseri naiz egongelan, 28 hazbeteko 

Panasonicaren aurrean. Zabalean oin bat eta bederatzi hazbetekoak eta lodian bederatzi hazbetekoak. Melanomaren inguruan 

hazbeteko tartea utziz. Robinek hatz bete garagardo edan zuen, zintzurra garbitzeko edo. Bala kopetatik bi hatz-betera pasatu 

zitzaidaan. Nire bularretik hiru hazbetera mugitzen zen! Charlyk bi hatz-bete kentzen bazizkion ere, klaseko handienetarik genuen, luze 

nahiz zabal. 

hazgai iz hazteko gaia. Baina, hala ere, jana eta elikadura, hazgai eta azkarri guztiak lurretik hartzen ditu, zuhaitza medio, hori 

bai. 

hazgale iz azkura. Hazka ekin zion sekula moztu gabeko azazkalez, eta ohartu zen etekin bikoitza ateratzen zuela hartatik, zeren 

higatu egiten baitzituen azazkalok, hazgalea ematzeaz batera. 

hazgune iz haztegia. Vladimir Putinek The Hindu egunkarian adierazi zuen atzo herrialde hau [Irak] «mundu osoa arriskuan ezartzen 

duen terrorismo hazgune» bihurtu dela. 

hazi 1 , haz, hazten 1 da ad izaki bizidun bat ezarian-ezarian handituz joan. Haurra sendo eta indartsu hazi zen. Lau 

urterekin bereizi zen amarengandik, eta haren maitasunik gabe hazi zen. Haiek euskaraz hazi baitziren eta erdaraz hezi, baina oraingoak, 

gehienetan, euskaraz hezten baitira, baina erdaraz hazi. Maite dut hazi naizen etxea. Elkarrekin hazi ginen, biok eskola-lagun eta jostalagun. 

Baserri giroan hazitako basakristau moduko batek. Sabela hazi zitzaion, zangoak eta oinak handitu, eta urdailak, gero eta 

hondatuago, ez zion ia jatekorik onartzen. Eta ikusi al zituen bekokiko zimur luzeak, ezerk gelditzen ez dituen suge mehe horiek, geldiro 

baina etengabe hazten eta hazten? Gorputz-barrunbeetako muki-mintzetan [...] sortu eta hazi ohi den tumorea. Belarra hazi da, hala 

ere, lauzen tarteetan. Sorbaldetaraino iristen zaie artoa: ez da gehiago haziko. Herrialde beroak ikusi nahi nituen, non fama baita 

olibondoak eta limoi-arbolak hazten direla. Bazirudien lorategia hazi egin zela gure inguruan. James orduan hasi zen konturatzen zer zen 

haztea. Gauza guztiak, bidezko denez, hazi jakinetik hazten baitira astiro-astiro, eta haztean, euren endari eusten baitiote. · du ad 

Atseginez erretzen zuen bere eskuz hazitako tabakoa. 

2 (gauzak) 1617an, Tortosa aldean, Ebro ibaiak 8.53 metro hazi, eta kalte ikusgarriak utzi zituen bazterretan. Anglo-amerikar 

kolonietan landako biztanleen beharrak betetzeko hazi ziren hiriak. Eiffelek prestatutako barne egitura nola zihoan hazten eta hazten. 

1863an espazio irekia bihurtzen da Donostia, itotzen duten, haztea ukatzen eta eragozten dioten harresiak eraisteko erabakia hartzen 

denean. 

3 (gauza abstraktuak) Biztanleria hazi ahala. Ikaragarri hazi da euskaldun berrien kopurua. Gaitz guztiak hazi egiten dira 

irudimenean. Inportazioen bolumena modu ikusgarrian hazi baitzen han. AEB: zerbitzuen sektorea uste baino gutxiago hazi da. Frantziako 

langabeen kopurua %0,1 hazi da martxoan. Nafarroako ekonomia %3 hazi zen iragan urtean. Ordenagailu ekoizleen sektorean %42 hazi 

da batez besteko produktibitatea. EAEko ekonomia aurten %2,7 haztea espero dute. ik hazte. Aldi horretan nazioarteko trukeak 

ekoizpena baino ia hiru bider motelago hazi baitziren. Beldurra ke beltz itzelaren antzera hazi zen, itogarri. Neure barruan hazten sumatu 

nuen, ustez lehenbiziko aldiz, huts sentsazio higuingarri bat. Errabia hori zerk hazi zidan ez nekien. Gaiztakeria hazi eta makurkeria 

ugaldu den garai honetan. 

· 4 du ad haurren edo abereen hazkuntzaz arduratu. ik hezi. Bizitza osoa eman dut nik zuek osasunean hazi eta euskal 

legean hezteko. Nola hazi seme-alabak inguruan anarkia besterik ez dagoenean? Zuk zeuk hazi ninduzun zeure bularrez. Basa-eztiz hazi 

zituen. Hazi nindutenei ematen zenien zuk emana beraiek niri eman nahia. Baina bildotsak harturik [...] jabeari berari itzuli zizkion hazi 

zitzan. Zaldia edo behia baino, gamelua haztea askoz merkeago omen da. 

5 (era burutua izenondo gisa) Neska hazia zen ordurako Pia hori. Zakurrotan bi galgoak ziren, biak ar haziak. Seko lo ikusi nuen 

belar hazian ahoz gora. Hainbat hirigune hazi daude herrialdean barrena. Baita lanbro hazi samarra denean ere, eta zeresanik ez sirimiria 

denean. Aurpegia berdea nuen, eta bizarra hazia. · Bi karabinerok, batetik, jauzi egin ditek dexente hazia zetorren Bidasoara. 

6 gaizki hazi izond Napoleonen seme gaizki hazi haiekin. Geroxeago jakin izan zuenez, mirotz malapartatuek eta arrano gaizki 

haziek jan zituzten uso guztiak. · Gosetearekin gaizki haziak diren 90 miliun haurrak, eta 640 miliun behar bezalako egoitza gabeak. 

7 hazi-hazi egin Dena dakienaren garundegi lehertuak ditugu gaur, hazi-hazi egin eta barrurantz lehertuak. Hitz egin ezinik ezpainak 

hazi-hazi eginda zituztelako. 

[6] asko hazi (33); etxean hazi (8); familia hazi (7); gehiago hazi (24); gehien hazi (8); gutxiago hazi (9); hazi ahala (18); hazi asko (13); hazi da (204); 

hazi du (10); hazi zen (261); hazi zuen (22); izugarri hazi (14); kopurua hazi (14); nabarmen hazi (24); umeak hazi (12); zenbat hazi (8); hazi eta 

altxatu (7); hazi eta hazi (17); hazi eta hezi (20); hazi eta bizi (7); sortu eta hazi (8); hazteko aukera (7); asko hazten (8); etengabe hazten (19); hazten 

da (38); hazten ditu (9); hegaztiak hazten (16)] 

hazi 2 1 iz landare berri bat sor dezakeen fruitu zatia. Eman bitza lurrak belar heze haziduna eta orotariko frutarbolak, beren 

hazi eta guzti. Abenduan, hazia ereiteko garaian. Lur onean ereindako hazia bezalakoak. Hazia zuhaitzetik dator eta zuhaitza hazitik, 

edota zuhaitza zuhaitzetik; inoiz ere ez, ordea, hazia hazitik, tartean zuhaitz bat ez badago. Idorteari hobeki ihardokiko dutela hazi berri 

horiek. Ondo dakit zuhaitza sortzeko hazi bat usteltzera kondenatzen dela. Lur Berri kooperatibak hazi transgenikoen 80 dosi saldu zituen. 

Laborategiek hazi horien ADNa ikertu zuten. Genetikoki eraldatutako materialaz kutsatu den hazi edo landare bat. 

2 irud Hiru hitz haiek, bai, burmuinetan ereinikako hiru hazi balira bezala, Erein orduko hozituak, bihituak eta landare indartsu bihurtuak. 

Ron botila madarikatu hark erein zion margolariari herioaren hazia. Amikuztarrek ikusi dute nor diren Sorhuet biriatuarra eta Paxkal 

Ezcurra II urruñarra, funtsean, bi urruñar ume, lehenagoko Dongaitz-tarren hazi berriak. Hitzarmen hura ez zen gertatu, irabazleek zioten 

bezala, "Bakearen abiaburu" baina bai "Herraren eta Gorrotoaren hazi". Bai, baliteke azpian edo nire nortasunaren txoko ezkuturen batean 

homosexualitatearen hazia orduko ereinda egotea. Martirien odola Elizaren hazi izan zen. 

3 animalia arren ernalkinei darien gaia. Orduan ere dutxapean zartatu zen, hazia urarekin nahasten zitzaiola. Bola hauek lehen 

aipatu dizudan hazi emankor horren biltegia dira; hazia emakumearen umetokian isurtzen bada, giza espeziea sortzen da. Hazi hori orain 

isurtzen bada, zure abere-sen grinatsuak moteldu egingo dira. Hazia aluan, hazia uzkian, hazia ahoan. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hazi ereile izan den gure baserritar eta laborariari. Hazi erreserba gari hazalditik gari 

hazaldira errespetatzen da, herentzia bat balitz bezala. Hazi bankuetan esperma beharra egoten zela jakin zuten. Sakelakoa sexu 

organoetatik gertu erabiltzen zuten gizonetan hazi ekoizpena %30 murriztu zen. Masturbaldi baten ondoren, hazi-guruinak handitu egiten 

dira eta azkenean likido bat isurtzen dute. gaizkata-zopa hartzen dute, aholatzarekin eta hazi-guruinekin. Ezin eutsi izan nion hazi-isuriari. 

Dolmancé arduratzen da bere lagunaren hazi-txorrotadak bi emakumeengana zuzentzen. Forentseak eta poliziek zoko-moko guztiak miatu 

dizkiote atsoari, hazi hondarrik ote zuen? Alabaina, isiltasuna oroimenaren ohorezko hazi-mintegia izan da mende askotan.

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) 16an, Santa Engrazia egunez bedeinkatzen omen zuten arto-hazia. San Matias, erein 

badek aza-hazia, bilduko dek aza handia. Bizi-hazi batzuk iritsiko ziren Lurrera. A zelako gozamena zuretzat ume hori galbideratzea, 

hezitzaileek bihotz gazte horretan ereindako bertute eta erlijio-hazi oro itotzea! oroitzapen lazgarrizko nire bagajea aberastasun bilakatzen 

zen, historia-hazi; landare bat bezala hazten nintzela iruditzen zitzaidan idaztean. Zalantza haziak ereiten ditiagu zalantzondoak biltzeko. 

6 hazitarako Kanpoaldean, hazitarako zaldi arabiar bat eta bi morroi leial daude zain. Eta orain, Madrilera etortzen utzi behar al diogu 

hazitarako zezenko honi [...]? Hauxe da Iriondo, On Inazio Iriondo elgoibartarra, hazitarako gordetzeko moduko gizabanakoa. Sarraskia 

hazitarako den ale gainera jausten bada, haziak garbi dirau. Jorratu gabeko baratze bat dugu hau, hazitarako utzia. 

[4] biziaren hazia (4); ereindako hazia (6); giza hazia (4); hazia erein (16); hazia ereiten (8); hazia ereitera (5); hazia isuri (10); hazia isurtzen (9); 

ereindako haziak (5); euskal haziak (73); haziak erein (4); 

hazialdi ik hazaldi. 

haziarazi ik hazarazi. 

haziaro iz hazteko aroa. Azaroa haziaro izanik ere, dolareak lanez lepo dabiltza. 

hazibide iz haziera. Soldadu-aldraren buruak erotzeraino zoratu dira eta hazibideak, berriz, kiskaltzeraino berotu pentsaturik 

biluztu berri duten andrea sorgin bat izan zitekeela. 

hazidun izond haziak dituena. Eman bitza lurrak belar heze haziduna eta orotariko frutarbolak, beren hazi eta guzti. Hara, zuei 

ematen dizkizuet lurrazaleko landare hazidun guztiak; eta, halaber, frutarbola hazidun guztiak: horiek izango dituzue janari. 

hazienda 1 iz ogasuna. Artean Pedriño [...] suerteak edo dena delakoak Haziendako ministerioan jarri du, "sei mila errealetako" 

destino batean. Nafarroako Ekonomia eta Hazienda departamentuak oraindik ez ditu aurrekontuak jaso. Hazienda bulegotik nire etxera 

kilometro bete inguru da, gehixeago agian, hogei minutu, alegia, geldiro ibiliz. 

hazienda 2 iz nekazaritza etxaldea. Gero joan gara Mexikora, bisitatuz han diren haziendak, hotel bilakatuak orai. Bizitza 

antolatu nahi du, familia bat osatu, hazienda baten jabe egin. Haragitarako behi-haziendatako abeltzainek, bestalde, diru-laguntzen 

erdia galtzen dute gaur egun kupoa gainditzeagatik ordaindu beharreko zigorraren erruz. 

hazienda 3 ik azienda. 

haziera 1 iz heziera. Haziera onaren seinale izango da, nonbait, nire gurasoen eta nire artean denbora guztian bazterrak nahasten 

aritzea. Haziera oneko umeek. Euren bizimoduaz iharduten zuten, seme-alaben osasun eta hazieraz, eskolako kontuez. 

2 haztea. Azpian, oso ondo irakurtzeko moduan -nahiz lerroak emanda egon zuhaitzaren hazieraren kariaz- data bat eta izen batzuk 

azaltzen ziren: Reno, 4-VII-1931. 

hazil (Hiztegi Batuak azaro hobesten du) iz azaroa. Hazilean oroit hilez eta heien kontseiluez. Hazilaren 15ean ezkondu 

dira Patricia Etchegoyen eta Jean Claude Biscay. Hazilaren 30eko igandean ohoratu dute 50 garren urte muga hori. Hazilaren 

hogeitabosta. 

hazilari iz hazten duena. Juan Austriako deabruen maisu eta ugazaba, Farnesio deabruen buruzagi, eta Spinola, deabruen hazilari. 

Berak, neurri handi batez urezkoa zela jakingo balu bezala, ura maite zuen, itsasoko ur geldigaitz, erasokor, olatuen hazilaria. 

hazitegi 1 iz mintegia. Poeta baten irudimenaren hazitegian. 

hazitegi 2 ik haztegi. 

hazitoki 1 iz haziak gordetzeko tokia. ik hazigune. Politikoki Luoyang "bat zetorren Ninive eta Tirorekin"; baina oraindik 

bere eragin indartsua zertzen ari zen, mahayanaren haziak kultur ingurune sinikora girotzeko hazitoki izan zelako, eta honela mundu 

sinikoan zabal erein ahal izan zirelako. 

2 hazteko tokia. Izan ere, euskal herrietan zehar hedaturik dauden bertso-eskola hauek baitira gaurko eta biharko bertsolaritza 

mugimenduaren gune eta hazitoki. 

hazitxo izond hazi samarra. Orduan zu ere nahiko erradikala zara, ezta? -esan diot, adar joka, bere musuko bizar hazitxoa 

seinalatuz. Gezurra ematen du: zuen hobe beharrez ekarri hau ikustera, hazitxoak zaretelakoan, eta horra, umeak baino okerrago. 

Marmarka geratu dira hazitxoenak eta poz-pozik hamar-hamaikakoak, zortzi-bederatzikoak atsekabeturik bezainbat. Bide bazterrean 

zegoen polizia bizar-hazitxo bati. 

hazka 1 adlag hatz eginez. Emakumea pittin bat zalantzakor zegoen, hazka zebilen gonan. Urratu arte bere zaurian hazka 

dabilenaren antzera. -Azkura izaten dugu eta hazka aritzen gara... Buruari hazka ari zen bitartean. Berehala berriro jesarri eta burumakur 

geratu zen, lepagainean hazka, lagunak bezalaxe. Aterabide baten bila ari da buruari hazka. Ez nion jaramonik egin, eta hazka eta hazka 

hasi nintzen, oso nabarmen. 

2 hazka egin hatz egin. Hazka egin zuen, pentsakor, aurrera egin baino lehen. Hatza sartu nahi luke burua inguratzen dion 

bendaren azpitik, eta hazka egin, hazka egin gupidarik gabe. Buruan hazka hasi ziren harrituta. Belarri apainduko gingilean hazka egin 

zuen, bere erantzunak zer ondorio ekar zezakeen neurtu nahi antzean. Hiruzpalau eguneko bizarrari hazka eginez. Eskua patrikan sartu 

zuen, bide batez potroei hazka egiteko aprobetxatuz. Isiltasuna, eta eskuari azkarrago hazka egitea. Buruari hazka egin zion Justok, 

horrek pentsatzen lagunduko ziolakoan. · Armando Bonillaren biografian hazka eta hazka egiten jarraitu zuten, aldian-aldian azal-geruza 

gero eta mingarriagoak kenduz.

3 lau hazka ik lauhazka. 

[3] belarrietan hazka (4); bizkarrean hazka (3); buruan hazka (13); buruari hazka (15); hazka ari (7); hazka egin (36); hazka eginda (3); hazka eginez 

(10); hazka egingo (4); hazka egitea (11); hazka egiteak (4); hazka egiteko (11); hazka egiten (20); hazka hasi (5)] 

hazkabozka adlag ipar aztarrika. Ganerrean oiloak hazkabozka hauteman nituenez, hara igotzea deliberatu nian. Eriak are 

zaluago ari zitzaizkion ileetan hazkabozka udako arratsalde amaigabeetan, oiloak baratzean bezala. 

hazkaokatu, hazkaoka, hazkaokatzen du ad aztarrika egin. Behin erakustetxe batean kuriositatez hazkaokatu mugarri 

elektronikoetako dokumentu laburrak jin zitzaizkidan buru zokoaren kilikatzera. Mutilak ene zorrien hazkaokatzen bakarrik abandonatu 

ninduela. 

hazkarri 1 iz elikagaia. Gure esperantzaren hazkarri eta onurarako. 

2 altxagarria. Soldadu lokartuak alarma deira nola, hala zaizkizu zeure ile etzanok, berezko bizidun hazkarri gisa, tanpez zutitu eta 

tentetzen. 

hazkatu, hazka(tu), hazkatzen du ad hatz egin. Burua hazkatu zuen eta aitzina jarraiki: [...]. Buruko soilunea hazkatuz 

pentsamendua handik iritsiko balitzaio bezala. Ez bat ez bi, biloak hazkatzeko astirik gabe osabari baiezkoa eman zion. Gero, bere 

seriostasunera itzuli zen eta burua hazkatu berriz mintzatzen hasi aitzin. Askotan egondua nauzu begira, bi aberek (zaldi, behor, mando 

edo asto) nola hazkatzen duten elkar. Eta arinki hazkatu zuen [horma], haur batek azkazalaz hazkatuko lukeen bezala. 

hazketar izlag/iz Hazketakoa, Hazketari dagokiona; Hazketako herritarra. Niameko Apezpiku laguntzaile zen Michel 

Cartateguy Hazketarra, Aita Sainduak, iragan urtarrilaren 25ean, toki hortako Apezpiku izendatu du. Bai, erraiten ahal dute ainitz apezek 

ederki baliatu dituztela, Hiriart-Urrutyren ebanjelioko erakaspen argi-argiak gure hazketarraren euskara garbi eta ulergarritik beren 

prediku ainitzetako. Ikus arte Ximun hazketar guzien partez. 

hazkor 1 izond haziz doana. Zirkulu hazkor baten erdian egotea bezala zen, hura azkenik gabe handituz, urrunduz doala ikusten. 

Entzuleen artean, ozenago bilakatu ziren marmarrak Ulibarriren jauregi ederrean, deiadar olatu hazkor bihurtu arte. Eta buruzagien artean 

antzematen nuen hanka-traben eta azpikerien ziztrinkeriak azkartu egiten zuen ene mesfidantza hazkorra. Atergabeko informazio jasa 

hazkorrez. 

2 adlag Eta berriro ere, gupida olatu bat sentitu nuen nigan, hazkor. 

hazkoskor/hazkozkor ik hatz 13. 

hazkunde 1 iz magnitude ekonomikoez-eta mintzatuz, haztea, handitzea. Hazkunde ekonomikoaren ondorio 

soiltzat hartzen da enplegu sorkuntza. Maastricht-en ezarri zen politika deflazionistak hazkunde urria ekarri zion Europari. Hirien 

hazkunde anarkikoa. Garapen iraunkor kontzeptua argitzeko lehen pausoa hazkundearen eta garapenaren arteko bereizketa egitea da. 

"Hazkunde iraunkorra" terminoak kontraesan bat du bere baitan. Biztanle-kopuruaren bat-bateko hazkundea. Politika murrizgarriek 

inflazioa, hau da, prezioen hazkundea kontrolatzea dute helburu. Kontsumoaren hazkundea sustatzea. Kontuan izan behar da finantza 

merkatuetan trukeek etengabeko hazkundea bizi dutela. Biztanleko batez besteko hazkundea, 1980az gero, urteko %3,2 da. Baina 

hazkunde horren hazkundea, ulertzen didak, konstantea duk gainera: berdin 2 duk. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Mendebaldeko ekonomien gaur egungo langabezia, hazkunde garaian dauden herrialde 

lehiakor berriei zor zaio. Herrialde garatuetan gauzatzen ari zen hazkunde erritmo eta moduaren arteko harmonia. Ekonomia horien 

hazkunde-ahalmenean petrolioak izan dezakeen eragina. Mundu mailako esportazioen epe luzeko hazkunde-tasa. Nazioarteko zuzeneko 

inbertsioen hazkunde-indizea. Ekonomiak nazioarteko bihurtzea, beraz, hazkunde-prozesu organiko baten jarraipena baino ez da. 

Egonkortasun eta Hazkunde Ituna. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Ekonomia hazkundea, enpleguaren sorkuntza, prezioen egonkortasuna. Estatu 

Batuetako kapitalen balantzak aldi horretan izan zuen defizit-hazkundea. Gizarte-desintegraziotik gizarte-hazkundera. Azterketaren 

egileek proposatzen zuten konponbidea "zero hazkundea" zen. Demografi hazkundearen tasak edo gehiegizko biztanle kon-tzentrazioek 

ingurumenari edo garapenari kalte egiteko arriskua dagoen lurraldeetan. 

[3] bpgren hazkunde (4); ekonomia hazkunde (6); hazkunde aurreikuspena (4); hazkunde azkarra (4); hazkunde egonkorra (4); hazkunde ekonomiko 

(21); hazkunde ekonomikoa (61); hazkunde ekonomikoak (11); hazkunde ekonomikoan (5); hazkunde ekonomikoarekin (6); hazkunde ekonomikoaren 

(33); hazkunde ekonomikoari (7); hazkunde eredua (4); hazkunde erritmo (4); hazkunde handia (9); hazkunde handiena (5); hazkunde ikusgarria (4); 

hazkunde iraunkorra (4); hazkunde izugarria (6); hazkunde nabarmena (5); hazkunde tasa (13); hazkunde tasak (5) 

ekonomia hazkundea (15); ekonomiaren hazkundea (25); etengabeko hazkundea (5); hazkundea iragarri (4); hazkundea izan (26); hazkundea izango 

(5); hazkundea moteldu (5); izandako hazkundea (4); kopuruaren hazkundea (8); populazioaren hazkundea (6); urteko hazkundea (5); hazkundearen 

erritmoa (3); ekonomiaren hazkundeari (5); hazkunderik handiena (9); hazkunderik nabarmenena (5)] 

hazkundealdi iz hazkundea dagoen bolada. Gizarte Helenikoaren hazkundealdian. Mendebaldeko zientzia modernoaren 

hazkundealdiarekin parekagarria. Europar ekonomiaren hazkundealdi luzea [...] eten egin zen 1600 inguruan. Gerarazi egin beharko 

dituela gizarteari bere hazkundealdian, baita arazoaldian ere, bizitasuna eman dioten erakunde eta bizimoduetako asko 

hazkuntza iz umeak haztea. Seme-alaben hazkuntza eta heziketan. 

2 hazkundea. Hara, irailaren 11ko gertaeren ostean Ameriketako Estatu Batuek onartu zuten gastu militarraren hazkuntza. 

hazle 1 izond/iz hazten duena. Hemen ere jendea gogotik kantuz eta otoitzean arizan da, ederki agertuz fedea eta kultura bata 

bestearen hazle direla. Irakur errexa da eta gure gogoeten hazle! Horregatik, indar galgarriek ezin dute erabat nagusitu ez bizia betiko 

ehortzi, eta indar gauzen sortzaile eta hazleek ere ezin dituzte sorkariak iraunarazi. Snapek, berriz, norbaitek basokada handi bat Hezur 

Hazle edanarazi ziola ematen zuen. 

2 iz hazten duen pertsona. Haurraren hazleak nigarra begian, nunbaiteko beren seme edo alaba zonbaiten argazkiari beha haren 

solas goxoek bihotza hunkirik. Administrazioaren hautuaren ondorioa da Euskal Herriko hazle gehienak kanpo gelditzen direla. Plangintza 

hunen gibelean, hazle ttipiak desagertarazten dituen berregituratzea ageri da. Egia erran, feria aitzineko egunetan eginak zituzten hazle 

askok beren negozioak. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa, landareei buruz) Gogoko zuen bere burua lore-hazle ontzat hartzea. Ez dugu 

onartuko arto hazleen interesak defenditzeagatik, alegia deus ez, ingurumena hondatzea. Arto hazleak jomugan.

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa, abereei buruz) Hegazti saltzaile, hazle eta zaintzaileak. Bortu gunetako ardi eta 

abere hazleek bi laguntza mota eskuratzen dituzte hitzarmen bereziaren barnean. Dominixe Karrikondo, ahuntz hazle gaztea. Untxi edo 

lapin hazleak krisi larrian dira. Arrapostua ukanik, bat-batean urde hazleak eta denak, edangiari bizkarrez zutik, mikroaren aurretik 

pasatu ziren. Xakur hazlea ginuen baina nolako gizon aparta! Behi esnadun hazleentzat, abisu. 

hazleku iz hazteko lekua. Ingurune fisikoki gogorrek mundu-arrakasten hazleku izateko joera dutela. Zakurtegietan eta zakurhazlekuetan 

dauden zakurrak. 

hazmami ik hatz 17. 

hazmin iz hazteak dakarren mina. Ezin xuxenduak gituk, bai emazteak bai gizonak -ba, gizonak ere!- halako hazmin batek 

mihia erretzen diaukuk, nun ez baigituk ixilik egoiten ahal errealitateari beha, errealitatearen entzuteko, hortik baita egia sortzen. 

hazpandar izlag/iz Hazparnekoa, Hazparneri dagokiona; Hazparneko herritarra. Hazpandar bi talde ariko baitira 

elgarren kontra eta beraz hauetarik bat finalean. "Noizbait" hazpandar elkarteko hiru pilotari gazte xapeldun atera direnak. Josep Zabalo 

hazpandar apezak. Bere hazpandar irriñoaz. Bittori Martinon Kapotenekoak eta Maialen Duhalde hazpandarrak. Hazpandarrak sei 

hilabete egin ditu preso, Udalbiltzako kide izateagatik. Goizean hazpandarrak nagusi eta aratsaldean Piarres Larzabal ikastegikoak. 

Hazpandarrek kanpo ezarri dituzte senpertar hauk. 

hazpegi iz pl aurpegiaren, begitartearen alderdiak. Soari espresioa ematen dioten hazpegiak -bekainak, betondoak, 

irribarreak edo haserreak eragiten dituzten begi ertzetako zimurrak...-. Andrési begiratu zion gero, haren belztasuna gailendu egiten zen 

argitara, baina hazpegi gozoak zituen, eta biziak oso. Bisaiak hazpegi astunak zituen oro har, baina begiak txiki-maltzurrak. Hazpegi 

zakarrak ditu, baina begirada atsegina. Ekialdeko hazpegiak dituen emakume bat ageri da argazkian bateria jotzen. Magrebiar hazpegiak 

dituen gizon gazte bat. Miretsita geratu zen berriz ere hazpegiak erdiak bereak eta erdiak neskarenak zituen ume hura ikusita. Irribarre 

batek gizonaren hazpegiak argitzen ditu. Beldurrak tenkaturik zeuzkan hazpegiak. 

hazpizar iz azazkal ondoko azal zati altxatua. "Ez jan hazpizarrak!", aditzen zen aitaren trumoi-ahotsa aldian behin. 

Hazpizarrak hozkaka kentzeko ohitura txarra zuen. Iodo-tintura urratu eta harramazketarako, metileno-urdina eztarriko minerako, eta 

"bir" delakoa hazpizarretarako 

hazta 1 iz pisua. Zer izanen da estatu-nazio hain ezberdin horien lekua edo hazta, Ingalaterra, Frantzia, Espainia, Alemania bezalako 

inperio ohien aldean. Saritzat ukan zuen "makila zilarreztatua, makila gorrail, lerden, hazta ttipiko bat, mizpira ginharriz, ah! zer makila!... 

luzexago egin balu, untz'urrea eskuratu baitzuken". Hazta, 2000 kg - goratasuna, 1,20 m – erdiz-erdikoa, 1,42. 

2 hed Ahalik eta zehazkienik behatzera saiatu dira, taulen gainean lerratuz praktikatzen diren kirolek nolako hazta hartzen ari duten 

hemen gaindiko ekonomian. 

3 hazta egin Nik utzi lekuan zegoen beti, ate ondoan zutik, eta eskuak gerrian hazta eginda, begitartea deusen adierazpidea ez zuela. 

Abel isilik eta besoak hazta eginik zain geratu da, bidelagunak zer edo zer argituko diolakoan. Polizia, besoak hazta eginda, haien atzean 

zegoen. 

4 hazta eta hazta Alferrik zuan buruan horrelakoak eta bestelakoak hazta eta hazta erabiltzea, elkarri begiratzea, ez genian ulertzen 

haiek horren maltzurrak izatea. 

haztaezintasun iz ezin haztatuzkoa denaren nolakotasuna. Bere haztaezintasun eta ikusezintasun erabatekoan 

edertasun paregabeko erlantzez blai egiten baitituzte begi lurtarrez gabeturiko gogamenak. 

haztaga iz balantza, pisatzeko tresna. Hogei pertz zeuden lurrunetan zurezko ikasmahaien artean, eta mahai gainean letoizko 

haztagak eta pitxerrak beren osagaiekin. -Ei, Harry! -esan zion Seamus Finniganek, Harryren brontzezko haztagak hartzeko makurtuz-. 

haztaka 1 adlag haztatzen. Kasu handiz haztaka, hanpadura aurkitu zuten nire eriek. Joan da sukaldera, eta haztaka hasi naiz 

maleta barruan labanaren bila. Nire erizaina atal horretako larruazalaren gainean haztaka hasi zenean. Motor hotsak makurtua harrapatu 

ninduen, jarleku azpietan haztaka. Lurrean hanka puntekin haztaka ibili. 

2 hazta-haztaka adlag Irribarre egin genion elkarri Imanol zakilaz ene uzkiaren bila hazta-haztaka hasi zenean. 

3 haztaka-maztaka adlag Urrats laburrez ekin nion oinez, iluntasunean haztaka-maztaka, neure gelara iritsi nintzen arte. 

haztakatu, haztakatu, haztakatzen du ad haztatu. Besteaz nirea haztakatu zuen praka gainetik, baina makal neukan. Argi 

ispilatutan aztertu, esku ahurrean pisua haztakatu. Alpakazko bi balantzen platerak lehortu zituen, labea haztakatu, sutegia ia itzalia 

baitzegoen. Non oilo zahar narrats batzuk lurra haztakatzen eta arrautza mixerableak erruten baitzituzten. Itsumandoka gurpil-aulkiaren 

burdinazko egitura ezaguna haztakatu eta, mugimendu sail neketsu baten ondoren, berriro aulki gainean jartzea erdietsi nuen. Ukitzen 

duzu berriro, haztakatzen dizkiozu alde guztiak, uste duzu inoiz inork ukitu gabeko objektu bat ukitzeko fortuna izan duzula. 

haztakatzaile izond haztakatzen duena. Hemen posible zen argi irristakor haiei esatea, ohe gainetik haize eman eta makurtzen 

diren aire haztakatzaile haiei esatea, hemengoa ezin duzue ez ukitu eta ez triskatu. 

haztaketa iz haztatzea. Ez dugu konbinatoria honek eskatzen dituen haztaketa-mekanismoen egiazko eredurik batere. EAEko 

Oinarrizko Unibertsitate arloan transferentziak:Euskal Autonomia Elkartean izandako esperientziaren haztaketa, 1993. 

haztamu 1 iz haztatzea. Baina erraz irudikatzen ditut nik -saiatu beharko diren makina bat froga eta haztamu ugari salbu- 

norabide ezberdinetan garatuko liratekeen arkeologiak. Baina ez dute balio teoria bezala, ezta teoria haztamu bezala ere. Mila haztamu 

kontraesanez betetatik jaioko da, azken finean, itsasontzia. 

2 pl hazpegiak. Adelak aurpegi serioa jarri zuen; haren haztamu leun beltzaranak zorroztu egin ziren, ilundu.

haztamuka adlag zerbait aurkitzeko edo, inguruko gauzakiak haztatuz. Hirugarren atea zabaldu zuen, sartu zen 

barrura ilunpetan eta haztamuka hasi zen argiaren giltzaren bila. -Kaixo, Neville -esan zion Harryk, ilunpetan haztamuka mugitu eta 

Nevilleri kapatik helduta altxatzen lagunduz. Laino artean haztamuka Siriusen bila ibili, eta haren besoa aurkitu zuen... Edo begiak 

erabiltzen zituen eta ingurura begiratzen zuen, edo, bestela, haztamuka eta ukituka, "itsu gisa portatzen zen". Itsua ematen zuen ia, 

antza; gauzekin huts egin, haztamuka ibili, eta ikusmenaren aldetik galdua ematen omen zuen. 

haztapen iz haztatzea. Bizi-kalitatearen haztapena ez da eginkizun samurra, hainbat parametro kualitatibo [...] eta kuantitatibo 

bildu behar dira eta. Bigarrena, ondasun horien produkziorako pertsonako behar den eremuaren haztapena da. Informazio-sistema 

aldatua izan delako ikuskatzetik, auskultatzetik eta haztapenetik mikroskopioaren eta biologia-testen erabileraraino. · Hatz zuriaren 

gaitzaren sintomak azaltzean, kanpotik ikus daitekeen sintometaz aritu zen: mina, hotza, taupaden haztapena edo hazten ez diren 

azazkalak besteak beste. 

haztatu, hazta, haztatzen 1 du ad hatzez edo eskuaz ukitu, ukimenaren bidez hauteman edo ezagutzeko. 

ik haztakatu. Eskuez arin eta xehero haztatu zuen, ikusmenaz aztertzean [...] ez bezalako ziurtasunez. Argiaren giltzaren bila horma 

haztatzen zuen artean. Atea haztatu, zuraren artean nire eri-mamiek zerrailaren biribil metalikoaren hotza berenganatu eta giltza lehen 

kolpean sartu nuen zulottoan. Eskuak sabel gainean bildu haurdun batek umea haztatu nahi duenean bezala. Jakaren patrika haztatu 

zuen, pentsioa bideratzeko paper guztiak gordeak zeramatzala egiaztatu nahian. Sakela haztatu zuen, bai, hemen zauzkaat. Eskuan 

harturik, haztatu egiten zituen fruituak, eta, hartan ari zen bitartean, haien pisuaz eta sendotasunaz mintzo zen, haien hazi eta hezurrez. 

Xarlesen ahurrak Josyren azpi oparoen erronda ikaragarria haztatzen zebiltzan. Ukitu egin nahi zuen animalia, alde guztietatik haztatu. 

Gero ate kontra igaro zen, esku herabe batez atea haztatuko balu bezala. Esku batez kutxaren barrua haztatu nuen, eta ezer ez. Hilabete 

oroz berrehun euroko pentsione bat erdiesten zuen, aski baitzuen postara joatea diru horren haztatzeko. 

2 irud Nobleen eta hauen aliatu apezen pisuaren haztatzea aski liteke, iraultzarekiko euskaldunon ikuspegi aldaketaren esplikatzeko. 

Auziaren alderdi guztiak haztatzen saiatu zen. Gizona, berriz, Crosbie & Alleyne-ren negozioak zuzentzen zituen burezur leunari tinko 

begira geratu zen, haren hauskortasuna haztatzen. Arratsalde batez, ordea, albo baten loditasuna haztatzen ari nintzela, han 

gordetegiren bat egon behar zuela ohartu nintzen. Non aurkitu markoak eta kriterioak, holakorik haztatu eta balioetsi ahal izateko? Zure 

pipa husten eta zure hitzak hain zuhur haztatzen. 

3 pisatu. Absurduki, eskuaz oratu eta burdinaren pisua haztatu nuen, neure buruari adore ematearren. Juje zintzoa izanen naiz, eta biak 

izanen zarete balantza berean haztatuak. Azkenik, geroan euskararen lekua zer izanen den haztatuko du. Lasaitasun pixka batekin behar 

baitira gauzak haztatu erabaki aitzin. 

4 (era burutua izenondo gisa) Bi gizakien arteko elkarte batean, ezinbestekoa da elkartekide bati boto haztatua ematea, oinarri 

hartuta abantailadun sexuari aitortzen zaion lehentasuna. 

[3] pistola haztatu (3); poltsikoak haztatu (4)] 

haztatze iz ukimenaren bidez hautemateko, hatzez ukitzea. Ez zen, beraz, ene eskua toki menperatu berritik kentzeko 

bertze agindu bat [...] baina bai nire haztatze lanak gelditzeko erregua. 

hazte 1 iz zerbaiten edo norbaiten hazkuntzaz arduratzea. Itsu-zakur batek haatik ainitz gostatzen du: 18.000 euro, 

hazte eta hezte lan guziak kondutan hartuz. Edo, arestian erran bezala, halakoa ote nintzen sortzez, eta ez ote zuen kolpe hark nehongo 

eraginik izan ene hazte-hezteetan... Nork bere buruarenganako fideltasuna eta bestearenganako errespetua, norbanakoaren baiespena eta 

gizarte-solidaritatea, zoriona eta jakitea elkarbigiztatzen dituena: alaitasuna nork bere burua hazte eta hobetze gisa. 

2 ezarian-ezarian handituz joatea. Baina ikuspuntuaren hazte honek ez du nahimenarekin zerikusirik: era itsuan hazten da, 

medikuntza ikasi zuelarik Joyce liluratu zuen enbrioia bezalaxe. 

haztegi (orobat hazitegi g.er.) 1 iz animaliak hazteko prestaturiko lekua. Texaseko arrantxoetan, Kentuckyko zaldihaztegietan. 

Bisoi europarrak Kataluniako haztegira ez bidaltzeko eskatu dute Ekologistak Martxan eta Gurelur elkarteek. Osabaren 

ahate-haztegiko zurezko atean. Haztegi handiaren parean gelditzen zen, non arrain biziak gordetzen diren erreserban. Hori oso 

garrantzitsua da izokinen haztegientzat. Arrantzatutako arrainen eta hazitegietako arrainen kontsumoa hobetzeko. Zapo gazteak 

botatzen ari ziren haztegietara, zakuak emeki-emeki hustuz. 

2 irud Denbora luzez Markina eta inguruak pilotarien haztegi bikaina izan dira. Horixe da magistraturaren haztegia. Esklaboen artean 

aurkitu zuten hiritar-haztegi neurrigabeaz. Gaur egungo neoliberalismoaren barruan dauden lobbyek haztegi moduan har dezakete 

unibertsitatea. [Alferkeria] Deabruak bekatu berrien haziekin esperimentuak egiteko eta bizio nagusien hazkundea bultzatzeko duen 

haztegi ereduzkoa. 

hazteri (orobat hazteria; Hiztegi Batuan hazteri agertzen da) iz azkura bizia eragiten duen eritasuna. 

Hazteria kutsatuko niola aurpegiratzen zidan. Batzuek hazteria (sarna/gale) zela eta etengabe hazka, guztiok izaten genituen sexu 

gaitzak, edota zorriak. Behinolako aurpegi, hazteri eta zauriz jositako azal, hezur, piltzar eta gorputzadar zorrotzen nahaspila askaezin 

hartan. Barruan, hazteria epidemia bat hedatzen ari da. 

hazteritsu izond hazteria duena. Beraz, Bev Shaw-k atea irekitzen dienean aurpegi ona jarriko du, nahiz eta barrutik iristen zaien 

katu-txixen, txakur hazteriatsuen eta desinfektatzailearen kiratsak atzera eragiten dion. 

haztoki iz haztegia. Erosiko dituzte 25 garaño urtero eta pusatuko 13 urte arte haztoki batzuetan, handiena Hazparneko laborantxa 

lizeoan 10, bertzeak Azkaine eta Ortzaizen. 

heavy 1 iz musika estiloa, rock gogorraren aldaera dena. Heavya, metala eta power metala erraietan daramate Flyin' 

Freak talde berriko musikari beteranoek. Luther lehen atera da Heavy kategorian eta Haurrock orotarikoan. Hazparneko 'heavy' eskolatik 

"Iztripot", "Mister Saguak" bilakatuko zirenak. Kudairen musikak metaletik edaten du bete-betean, baina elementu elektronikoek ohiko 

heavy soinutik aldentzen dute. 

· 2 izond heavyri dagokiona. Kantari heavy bat noski. 

· 3 iz heavy musikaren giroko musikari edo jarraitzailea. Diskotekak, ez dakit zergatik, kanpotarren gauza-edo iruditzen 

baitzitzaizkigun, John Travoltaren moduko horterada, edo heavyen makarrada. Eta mandiak, borrokak, gotikoak edo heavyak, beste izen 

batzuekin jakina, Alemanian-eta ikusten genituen, urrun, ez gure karrika beltzetan. Heavy-ek ibiltzen dituzten nikien moduan. 

· 4 izond gogorra. Ipuin heavy samar hau Donibane Lohizunen bildu zuen Vinsonek 1874an. Jakina, galdera light horrek bertsio 

heavy bat du, banakako planotik orokorrera pasatzean mamitzen dena: "zergatik idazten dute euskaraz euskal idazleek, ezpada 

argitaratzeko erraztasunagatik? Bide horri segituz, kirurgia plastikora jo beharrean aurkituko nintzen luze gabe, zirko heavy batean bukatu 

nahi ez izatera.

5 heavy metal heavyaren muturreko aldaera. Heavy metal klasikoa bukatzeko. Heavy metalaren atalean zuzeneko 

emanaldirik onenaren saria Metallicak eraman zuen. · Trikitixa zen garaiko rockanrola; emakume horiek dantzan ikusita, konturatuko 

ginateke Elvis Presleyren gerri-mugimenduak txorakeria hutsa zirela, eta heavy metalkideen kontorsioak mugimendu basatiak, ez arte eta 

ez grazi. 

6 heavy metalkide iz heavy metaleko talde bateko kidea. Trikitixa zen garaiko rockanrola; emakume horiek dantzan 

ikusita, konturatuko ginateke Elvis Presleyren gerri-mugimenduak txorakeria hutsa zirela, eta heavy metalkideen kontorsioak mugimendu 

basatiak, ez arte eta ez grazi. 

[3] heavy metal (4)] 

hebain 

1 hebain-hebain egin Onenean hebain-hebain eginik lagako zuten. 

hebaindu, hebain(du), hebaintzen 1 da/du ad guztiz ahuldu. Eta han ziak heriosur zaldi gainean, sasi guziak barrena 

noraezean, azkenerako zaldia hebaindu eta lurrera erori zaion arte. Pikotxa erabiltzez ederki hebainduak ginen kapitainari ausartu 

nintzaionerako. Barkatu, irakurle gazte, amaierarekin hasi nahi dut, beldur bainaiz biak indartsu hasi eta erdi hebainduak ez ote garen. 

2 elbarritu, balditu. Burtziak sartu ondoren, izter-zainak ebaki zizkiola, dagaz, eta horrela paralizatu eta hebaindu zuela dukeak 

zezen hura. Bizkarrezurrik gabe hebainduriko panpina oroitu zitzaidan, bere aulki birakorraren gainean. 

3 zehatu, jipoitu. Zure alabak, badaki gauez jende biluzia hebaintzen duzula? Lo nengoen oraindik, erabat hebainduta, egarri ere 

bai. Gero eta mingarriagoak dira kolpeak, behin eta berriro jotzen bainaute lehen hebaindutako aldean. Lurrean arrastaka, bustirik eta 

hebaindurik. 

4 (era burutua adizlagun gisa) San Frantzisko hebaindu bat. Badaki horien atzean gorputz hebainduaren isuri minak daudela. 

Lastairak ostikoz altxa zaitzatela hebainduak / diru-gosearen seme bekatuan ustelduak. Indarrean dagoenarena eta nagusiarena bat, 

txikiarena eta hebainduarena bestelakoa izaten da, nahitaez, errealismoa. 

5 hebainduxe Zaldiak hebainduxeak; zaldunak neke gaizto eginak; beren erresuma noblerako bidea hartu dute atzera. 

hebaindura iz ahuldura. Altxa naiz, poliki, oso poliki, arrunt nekatua banengo bezala, zulogintzak eraginiko hebaindura guztiek 

batera heldu balidate legez. 

hebaingarri izond hebaintzen duena.Zer xarma mugagabea, igarotzen den eguratsa bezain hebaingarria, ilunabar more, 

arrosa eta urdin batean hiltzen ari den zerua bezain liluragarria, ondoren datorren gaua bezalatsu, zer xarma zerion koadro ilun hari, begi 

barrendu ezin haiei! 

hebertar izlag/iz hebrearra. Hebertar inude baten bila joatea. Bazen han gurekin gazte hebertar bat, goardiaburuaren esklaboa. 

Emakume hebertarrak ez dira egiptiarrak bezalakoak. Hebertarra naiz, eta Jauna gurtzen dut, zeruko Jainkoa, itsasoa eta lurra egin 

zituena. Egiptiarrei ez baitzaie zilegi hebertarrekin batera jatea. Indarrez bahituta ekarri ninduten hebertarren herritik. Rut 

atzerritarraren kontakizuna hebertarren narratibaren maisulantzat hartua izan da. Hebertarren Jainkoa agertu zaigu. 

hebertista izond Politikan, hebertista zen. Charvet hebertista zen, eta Logre eta Robine zituen alde. 

hebilla iz belarria. Soinekoaren hebilla askatuz. Larruzko bota altuak eta hebilla lodiko gerrikoa soinean. 

hebraiera iz hebreera. Lorpen handia izan zen hebraiera berpiztea. Hebraiera ikastera. Hebraierara eta latinera itzuli 

baitzituzten grekoen lanak eta antzinateko jakituria zekarten antzinako liburuak. Jeronimo Biblia hebraieratik zuzenean itzultzen ari zela. 

Hebraieraz badaki, baina ingelesez kosta egiten zaio. Hebraieraz "shaqed" esaten omen da almendra. Okzitanierazko eta hebraierazko 

lanak. 

hebraieratze iz hebraierazko bihurtzea. Yiddishez idazten zuen Bashevis Singerrek, Poloniatik Errusiara bitarteko zenbait milioi 

judu mintzo zen eta gaur egun Hitlerren holokaustoari, Stalinen purgei eta, paradoxaz, Israelgo estatuaren hebraieratzeari esker ia 

galdutzat jo litekeen hizkuntzaz. 

hebraiko izond hebrearra. Idazlana familia hebraiko baten bizialdia dugu. Eliza hebraikoa izateko eraikia, orain Zinemaren 

Museo Nazionala dago bertan. Ez dut gogorik paradigma hebraiko edo kontziliarren preso direnei esplikazioak emateko. 

hebraitar izlag/iz hebrearra. Hori diotenek, Hebraitar batzuek lanbro batean barna bezala ikusi zuketen. Gauza bera txinatarrek 

beren Urte Bukaerako festa-egunetan, gauza bera hebraitarrek beren Pazko garaian. 

hebrear 1 izlag/iz judua. Liebkind Bendel sarritan mintzatzen zen hebrear idazle zahar eta ospetsu batekin zuen gutun trukeaz. 

New Yorkeko hebrear aldizkari baten argitaratzaileak egina. Sudurra hebrear eredu delikatukoa. Hebrear eta greko alfabetoko letra. 

Hebrear entziklopedia bat argitaratzen zuen. Kanaandarren hebrear konkistatzaile barbaroen legeria hasiberrian. Hebrear kantu 

errepikakor batek. Hebrear mintzaireko katolikoek. Zaccaria apaiz hebrearrarenak. Jerusalemgo Unibertsitate Hebrearraren 

kanpoaldean. Kristau ziren itxuraz eta hebrear muin eta zinez. Hebrearren haurrek, olibondo adarrak eskuetan, Daviden Semea goresten 

zutela. Grekoek grezieraz izkiriatu zuten, erromatarrek latinez, hebrearrek hebreeraz, eta mairuek arabieraz. 

· 2 iz hebreera. Denak hebrearrez ari zirela. Hebrearrez eta arabez itzulirik. 

hebreera iz hebrearren hizkuntza. Hamahiru urterekin hebreera pixka bat ikasi eta gero hura ahaztu duen norbait. Hitza ez da 

ezaguna hebreera klasikoan. Astronomiari buruzko orduko jakinduria arabieratik hebreerara itzuli zuen. Hebreeraz eta beste hamar 

hikuntzaz ere egiten zuen. Ez baitzekien hebreeraz. Eta hara berriki "Obabakoak" lana hebreeraz ere argitaratua izan dela. Hebreerazko 

pasarte luzeak irakurri zituen. Hebreerazko eta yiddishezko liburuak. 

hebreerazale iz hebreeraren zale dena. Hantxe ziren denak, hebreerazaleak, yiddishzaleak, idazle anglo-juduak.

hebreo 1 izlag/iz hebrearra. Unibertsitate Hebreoko irakasle eta aditu druzo batek. Esan ohi denez, honako hitz hebreoez osatua 

omen dago: [...]. Haserrealdi eta pozaldietan edo solas xume batean irten ohi diren esapide asko ez dira, zehaztasunez hitz eginda, 

indargarriak baino, hebreoen sela y vah, adibidez, edo latindarren pol edo oepol. 

2 hebreera. Hebreoz idatzia. 

hebroka adlag pila handitan.Oroitzapenak hebroka zetozkidan. Hebroka jendea... 

hedabide 1 iz hedatzeko bidea. Ez dut begi onez ikusten; eta gure segurtasunaren kaltean da zoramen horri hedabide zabala 

uztea. 

2 pl berriak eta argibideak hedatzeko bidea. Hedabideetan aditzera eman zuenez. Komunikabide eta hedabide guztietako 

lehen albistea. Denok ere nahiago genuke kasu hau hedabideek ezer jakin gabe ebatzi bagenu. Hedabideen erretolika berritsuek. 

Hedabideek erabakitzen dute nork duen etiketa hori. Hedabideetan agerturiko albisteek. 'Real IRA' izena hedabideek asmatutakoa da. 

Agiri hauen berri hedabideek eman zuten orain hamar urte. Frantziako Barne Ministerioak asteartean hedabideei albistea isilpean 

gordetzeko eskatu zien. «Gupida gabe» eraso dioten hedabideei kritika egin die Talaia institutuak. Irratian zein telebistan, hedabide 

bakoitzaren narrazio legeak ezagutzeak du axola. Demokrazian ez da ohikoa inongo epaiketarik gabe hedabideak ixtea. Atzo Gasteizko 

Alkartetxean, hedabideekin egindako gosari batean. Baionako Herriko Etxeak hedabide honi eskainitako argibidearen arabera. Erkiagak 

hedabide honi baieztatu dio Energiaren Euskal Erakundeak «iradokizun batzuk» egin zituela garai batean. Pintaketa antimilitarista egiten 

ari ziren, hedabideetako kamera eta mikrofonoak lagun zituztelarik. Hedabideen boikota, erabatekoa izan zen. Euskara hedabideetan 

eta administrazioan sartu zenean. Harekin batera, Azkarraga sailburua izan zen hedabideen aurreko agerraldian. Argitaletxe eta 

hedabideetako hizkuntza zuzentzaileei. Hedabideetako demagogo profesionalek. Hedabideetara igorritako prentsa oharrean. 

Hedabideetara helarazitako prentsa oharrean. 

3 (izenondo edo izenlagun batez) Guk hedabide txiki eta ertainen sare trinkoa osatu dugu. Kuwait eta Saudi Arabiako hedabide 

ofizialak. Publizitatetik, subentzioetatik eta salmentatik bizi dira hedabide ez-publikoak. Hedabide independenteek eta gobernuz kanpoko 

erakundeek. Azken urteotan hedabide alternatibo eta komunitarioek garapen handia izan dute Venezuelan. Hedabide elektronikoen 

garrantzia. EITBko hedabideek. Irratiak, ikus-entzunezkoak, Interneteko hedabideak. Tokiko hedabideen eremuan euskara gailendu da. 

Nahasmenak iraun zuen bitartean, Caracasko hedabide ia guztiak kolpisten esku zeuden. Ikus-entzunezko hedabideak, Europan. 

Euskarazko hedabideen alorrean dauden gabezia ugariak. Ikus-entzunezko hedabideen eta masa mobilizazio erraldoienen laguntzaz. 

Ahozko hedabideetan "euskalki jasoa" edo "eskualdeko batua" erabiltzea da zentzuzkoa. Idatzizko hedabideetan ere horixe berori da, 

azken baten, aukera. Egungo gizartearen hedabideetan. Europako hedabideetako editorialgileak. Euskarazko Hedabideen Ikerketa 

Zentroa. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hedabide-sarea. Vocento hedabide taldea. Informazio eta Hedabide Teknologia. 

Ingelesezko RP (received pronunciation) eta BBC hedabide-araua, estilo jakin bateko erreferentzi eredu direnak ingeles britainiarrean. 

Moktada al Sadr buruzagi xiita erradikalaren hedabide arduradunak hauxe zehaztu zuen atzo plazaratutako agiri batean: [...]. Aitor 

Zuberogoitia Topaguneko Hedabide Saileko sustatzaileak. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Eliteak masa-hedabideak nola kontrolatzen dituen azaltzeko. Oso tresna egokiak 

dira, izan, herri hedabideak euskararen osasunerako. Zenbait informazio hedabide (The Wall Street Journal, Financial Times eta The 

Economist, besteak beste). 

[3] espainiako hedabide (4); euskarazko hedabide (6); hedabide handiek (5); hedabide publikoak (3); hedabide publikoek (3); hedabide publikoen (3); 

hedabide txiki (3); hedabide idatzietako eragileek (3); bertako hedabideak (13); euskarazko hedabideak (16); hedabideak erabiltzen (3); herri 

hedabideak (7) 

euskarazko hedabideei (3); euskarazko hedabideek (8); frantziako hedabideek (4); gure hedabideek (3); hedabideen alorrean (4); hedabideen arreta 

(6); hedabideen aurrean (125); hedabideen aurrera (8); hedabideen bidez (12); hedabideen bitartez (12); hedabideen eragina (6); hedabideen 

esparruan (3); hedabideen jabeak (3); hedabideen aurrean agertu (9); hedabideen aurrean egindako (4); hedabideen aurrean mintzatu (3) 

espainiako hedabideetan (4); euskal hedabideetan (3); hedabideetan agertutako (3); hedabideetan azaldu (6); hedabideetan ikusi (4); hedabideetan 

izan (3); hedabideetan oihartzun (4); hedabideetan zabaltzen (4); idatzizko hedabideetan (3); hedabideetara bidalitako (6); hedabideetara igorritako 

(17); hedabideetara zabaldu (3); hainbat hedabidetan agertu (3)] 

hedadura 1 iz zerbaitek betetzen duen bitartea. ik eremu. Mila eta zazpiehun bat verstako hedadura batean. Ohe 

zabalegiaren hedaduran. Hedaduraz Herbehereak, Suitza eta Danimarka baino handiagoa izan arren, soilik 1,4 milioi biztanle ditu 

Estoniak. Ezker eta eskuin, landa kaskamotzen zerumugarainoko hedaduran. Edozein gisaz, eremuaren formak eta hedadurak eragina 

daukate gure sentimenduen sorkuntzan. Inperio hura indarrean zegoen, eta bere hedadurarik handienera iritsia zen. La Réunion ugartean 

bezala xoratuak egonak gira kreoleraren hedadura ikusiz, konparatuz gure mintzaira guttituak gure lurraldeetan gaindi nola ahulduak 

diren. Hitzen bizitasuna, hedadura eta literaturan egin duten ibilia. Gutxienez 800 bertso lerrotako hedadura duten olerki lanentzat. 

Lanaren hedadura eta epeak. Hiesaren hedadura mugatzeko. Zure bihotzari dagokio mendeku horren hedadura estimatzea. Nazioarteko 

finantza- mugimenduen hedadura. Artearen alorraren hedadura, mugak eta definizioa. Giza ezagutzaren jatorria, ziurtasuna eta 

hedadura ikertzen. Lanaren banaketaren muga merkatuen hedaduran dago. Denek ere hau zioten kausitzen eta miresten, bere izpiritu 

zabalaren aberastasuna, haren hedaduran baitzen zernahi jende motaren lekua. ik beherago 4. Eta lana aurrera zihoan ber, prestatzailea 

ohartu zen obra berria eskuetatik irteten ari zitzaiola, hedaduraz, luze-laburrez eta informazioaren ugaritasunaz lehengoa baino 

handiagoa. Juanberinga deitzen diote lastozko mamutxar folkloriko bati, eta hedaduraz, baita belezomorro edo kokojende zarpail orori 

ere. 

2 (izenondo eta izenlagunekin) Hedadura handiko eremu batera jo bezain laster. Hedadura handiko egunkari batek. Hedadura 

handi batean. Hedadura lau eta grisetan ez zen bizitza-aztarnarik ikusten. Hedadura etengabea. Estensio, eremu edo hedadura huts 

dira, ez dute nondik-norainokotasuna beste tasunik. Plazaren hedadura zabala. Eraketa-arauak euren hedadura zabalenean lanean 

jartzen dituzten enuntziatuak. Gauzak funts horretan joan balira, zer hedadura gaitza ez zuen hemen berean ukanen Orriak? Berdin da zer 

hedadura metaforiko atxikitzen zaion. Espazioan (hedadura sarrezinean). Urezko hedadura mugagabe bat zabaltzen zen Mikel 

Strogoffen oinetan. 

3 (testuinguru teknikoagoetan) Hedadura hori dimentsio bakar batean da neurgarria: lerro zuzen bat da, hain zuzen. Forma, 

hedadura eta mugimendua, besteak beste, propietate lehenak dira. Estatuen izenek -kartografia politikoaren izenek oro harez dute, 

bistan denez, intensiorik, ez diote ezer eta ez dute beren baitan funtsik, izaterik edo zertasunik; estensio, eremu edo hedadura huts dira, 

ez dute nondik-norainokotasuna beste tasunik. Hedadura Jainkoaren atributua da edo, bestela errateko, Jainkoa gauza hedatua da. 

Hedaduraren Matematika (Geometria). Bi adierazpen predikatibo horiek unibertsal desberdinak adierazten dituzte, nahiz eta hedadura 

bera izan. 

4 ipar adimena, adimenaren irispidea. Apez suharra, idazle fina, hedadura handiko gizona. Gizon kartsua eta argia, hedadura 

handikoa. Biziki hedadura zabaleko gizona. Hau politikari ezagutua da segur, iduriz hedadura handia baduena, bainan erroak untsa nekez 

egiten ditu Parisen... Egia erran, Piarres Lafitte hain hedadura handiko gizona ginuen nun ez baitziren orobat denak xeheki erraiten ahal 

izan egun berean, besterik ere baitzen kondatzeko. Bazuela Lafittek beste hedadurarik oraino: etzena ordukotz ari bere lan ixiletan Lafitte 

semenarioko eskola klasen gainera eta bazterretik: euskal gramatika hura, eta orain abertzaletasuna deitzen dugunaren maileko guziak, 

hegoaldeko Aitzol eta beste ainitzekin zituen harremanak bestalde. Beste emazteño bat, hau ere hedadura handikoa, Miren Azkarate 

donostiarra. Hautetsi bezala ere hedadura handiko gizona agertu zen. Beste hedadura bat hartu zuen oraino heletar pentsalari horrek 

Lafittekin, Euskal Herriaren aberastasunak eta beharrak barnatuz aintzina. Bere kargua halako hedadura batekin bete duela denbora 

guzian. 

5 (hitz elkartuetan) Ezaugarri horren hedadura eremua. · Begiak itsutzen zizkidan ur hedadura hura [...] Danubioa zen jadanik. 

Estepa hedadura neurrigabe hura, mendebaldetik ekialdera ehun eta hamalau gradu baino gehiago hartzen dituena. 

[3] hedadura handia (3); hedadura handiko (17); hedadura handikoa (7); hedadura zabala (3); hedadura zabalagoa (3); hedadura handiko gizona (7)]

hedagailu iz hedatzeko gailua. Masaje saioren bat izango zen dendaren atzealdean, urre koloreko sofaz, sexu ahala indartzeko 

luxuzko tresnaz eta intsentsu afrodisiakoaren hedagailuz hornituriko areto ederrean. 

hedagune iz zabalgunea. Hantxe, miratoki baten hedaguneko espaloian ikusi zuen aita. St Bernard gunean uholde irriskuak 

badirela, baina bereziki Aturri bazterra izanki hor ezin eraikia izanen dela, eremuak uholdetako hedagune atxiki beharko direla. 

hedailo izond ipar ahuspez luze-luze. Nako hatsanka zebilen, hedailo. Liburua, gaurkoan, lurrean hedailo zeukan, laguntza 

gutxiko. Pentzean hedailo erortzen da. Hor, lagunez osatu borobilaren erdian, konorterik gabe zetzan Yves, hedailo. 

hedaketa iz hedatzea. Eragin handia izan zuen Ordenaren hedaketan. Horren emaitzak baliatzen ditu Nazio Batuen Erakundeak su 

armen hedaketa murrizteko daraman egitarauaren aurrerapenak neurtzeko. Optikaren (argi-izpien hedaketaren zientziaren) 

sortzaileetako bat ere izan zen. 

hedakor 1 izond hedatzen dena, hedatzeko joera duena. ik espansibo. Gauza lehor eta hedakor bat, eta eragiten du 

zeure oin hotsek urrutitik datozen itxura izatea. Atsegin hedakor hura ezagutu ondoren, nire helbururik behinena ahalik eta zakilik txikiena 

zeukan laguna aurkitzea zen. Suntsitu egiten zen izate eta egite hedakor, bikain, ozen guztia; eta inor murriztu egiten zen, ukitu goren 

batekin, norbera bihurtu arte, adar formako ilunpe muin bat, besterentzat ikusiezina den zerbait. Hobe da haietan noizean behin pixkaren 

bat sinestera makurtzea, ezen ez unibertso hedakorrean, elektroian, kredituan edo nor bere buruagan. Bonbaren uhin hedakorrak 

kalteak eragin zituen ondoan dagoen Espainiako enbaxadan. 

2 (ekonomian) Bi diru politika mota aplika daitezke: hedakorra edo espansiboa -ekonomian batetik bestera dabilen diru kopuruaren 

hazkundea eta interes tasen beherakada ekartzen duena-, eta kontrakoa, murrizkorra -diru kopurua murrizten duena eta interes tasen 

gorakada ekartzen duena. Zerga-politika hedakorra egitea. Zergak murriztea edota aurrekontu hedakorren bidez gastu publikoa 

areagotzea. Diru-baldintzak pixkanaka lasaitzeak eta aurrekontu- defizitaren eragin hedakor handiak jardueraren goraldi ikusgarria ekarri 

zuten. Moneta politika oso hedakorra da egun, bai AEBetan bai Eurogunean. Teorian behintzat, politika hedakorrek inbertsioa eta 

kontsumoa areagotzea dute helburu. 

hedakorki adlag era hedakorrean. Agerpen oro hedakorki zein intentsiboki hartuta handitasun jarraitua bada, "aldaketa oro 

(gauza baten igarobidea egoera batetik bestera) jarraitua da" esakunea aise eta ebidentzia matematikoarekin frogatu ahal izango litzateke. 

hedakortasun iz hedakorra denaren nolakotasuna. Estatu Batuetan, azkenik, aurrekontu-politikak hedakortasun pixka bat 

galdu zuen, baina ez barneeskariaren bolumena modu adierazgarrian moteltzeko adina. 

hedakuntza 1 iz hedatzea. Haragiari ere Berak eman zion sorrera, edertasuna, sasoia, hedakuntzarako emankortasuna, gorputzatalen 

eraketa, osasuna eta harmonia. Bonba atomikoaren hedakuntza efektuarekin batera. Unibertsitateak, azkenik, beste maila bateko 

lanak ere egiten ditu, bere jakintzan oinarrituz unibertsitate hedakuntza deitzen duguna egiten duenean. Mundu-sistema kapitalistaren 

hedakuntzaren ondorioz. Nola segurta munduan, erran nahi baita herri pobrenetan ere, hedakuntza iraunkor bat, horra zer zen solas 

horien gaia. 

2 hedadura. Fernand Braudelen iritziz olibondoaren hedakuntza-mugak dira Mediterraneoaren mugak. 

hedamen iz ipar hedadura. Hor jastatzen du irakurleak iturri horren hedamenetik zerbait, gai guziak hunkituak direlarik autoreak 

egiten zuen bezala, gure hilen oroigarrietarik eta Heletako merkatu ala Europa gainerat. Ez bakarrik Erroman, Italiaren hedamena ere 

hartu du pana horrek, 57 miliun jende ilun beltzean ezarriz. 

hede iz uhala. Oihal beltz handian bilduta eta hedeekin lotuta. Bi lekaio, hedeak eta botoiak zilar huts, beren sillatik jaiki ziren. 

Azaldu ziren Falangekoak, botek eta hedeek distira beltz. Hedeetako urreak eta zilarrak txinparten moduko distira egiten zuten. Puska 

batekoa banintz bezala biratzen naiz eta, hedeak estutzeko edo itxi nahi ez duten itxiturei tira egiteko makurtzen baldin banaiz, juntura 

guztiak hasten zaizkit oihuka. Abereek ere, bakoitzak karga berdina eramaten dute, uztarria ondo lotua dagoenean uztar-hedeak erdian 

hartuz. Pistola eroatearren erabilitako narruzko hedeak antzematen zitzaizkion besape-sorbaldetan. Fusilaren hedea aske zeukaan 

bizkarretik zintzilik. Bi zakur amorratuak hedeetatik eutsiz. Naturak hedeak lasaitu bezain laster, gizakiak gaiztoa den guztirako isuria 

duenez, bekatu-mugan aurkituko litzateke. 

2 (zaldiak-eta gidatzeko erabiltzen direnak) Zaldien lepokoak zarrastaturik zeuden eta hedeak sokazkoak ziren. zaldi eder 

bat agertzen da, uhal-hedeen dizdizarekin ilunpea argitzen duena. Gizonak hedeak tinkatzen, zelak gainbegiratzen eta animaliak 

laztantzen ari ziren. Hedeei eragin, eta garrasika hasi zitzaion troikari. Kotxezain berritsuaren eskuek zabarki eusten zieten hedeei. Laster 

seneratu ziren, konturaturik gehiegi lasaitu zituztela irudimenaren hedeak eta errealitatea bestelakoa zela. Jaso egiten dut, zaldia bezala, 

hedeetatik gogor tira eginez. 

hedebeltz iz (hitz jokoa; cf hedexuri). Tripako gantzagatik atorra horailak leher zorian, besoak V moldean airean altxatuz, 

ezagunak txukunki agurtuz, suprefeta eta hedebeltzen buruak Joanesen omenaldian zirelako paradaz baliatuz. Hedebeltzak ibili dira 

hemen gaindi, eta Douarnenezko andere komisario bat jinarazi dute "delinkuentearen" harrapatzeko. 

heder iz [hebreerazko hitza] gela. Goizetan eta arratsaldeetan, mutikoak hederrera eraman eta hederretik ekartzen zituen. 

Hederreko ume bat bezain uzkur sentitzen zen. 

hedetxo iz hede txikia. Ez nekien nola lotu zakurrei hedetxo haiek guztiak. 

hedexuri (orobat hede xuri g.er.) iz Jendarmea. Itzuli ginelarik, hedexuriak ikusi genituen. Zibilezko hedexuri batek 

kezka agertu zuen. Hedexurien buruzagiak manuak txanpatzen zituen. Egun ederrik jastatuko zinuen zuk ere hedexuri edo mugazain 

horietan sartu bazine. Joan den astean Marokako gobernuak harat igorri ditu zonbait hede xuri ugarte hortaz jabetzeko bezala. 

hedoi (Hiztegi Batuak hedoi baztertzen du eta hodei erabili behar dela adierazten)1 iz ipar hodeia. Hedoi 

beltzez azpaturiko zerura begira. Hedoi gabeko zeru garbi batean, iguzkia irriz. Hedoien artetik edo hedoien gibelean iduzkia beti hor

dela. Euriz kargatutako hedoi bat. Zeru zolan zebiltzan hedoiek zer ekarriko zuten. Hedoien ibilbideari behatzen eta airearen usaintzen 

ohitu marinelen arabera. Itsasoa hain da handi leku horietan non hedoietarik dilindan dela duen iduri. Hedoien eta euri uholdeen haria 

marrazten jarraituko dut, zuretzat. Soa zuhaitzen puntan daukat, ez baldin badut hedoietan galdua. Azken denboretan hedoi batean bizi 

zen Graxi. Nahiz ez diren hedoi gabeak bi herri horien haremanak, arras goxoki iragan dira bi herri gizonen arteko solasak. Zer dira edari 

zital urrina dakarten hedoi dorpe hauek? 

2 irud Hunen otoitza ez da zeruratu bainan galdu bai urgulu zozo horren hedoietan. Amerikanoek ekarri DDT hedoien pean. 

3 Baigorri guzia hedoi-itsasopean. Inguru guzian, hedoi itsasotik burua ateratzen, mendi gatea, Nafarroako mendiak, [...] Xuberokoak, 

haratagokoak. 

hedoitsu izond ipar hedoiz betea. Aroa izanagatik fresko eta hedoitsua, jendea ez da lotsatu bisita baten egiteko. Aro ezti 

hedoitsua, zorigaitzez sobera euririk gabea. 

hedoniko izond hedonismoari dagokiona. Ikuslearen esperientziaren eta jardueraren balio hedonikoan. Irudiari dagozkion 

balio hedonikoak aztertzen dituzten teoria estetikoek atseginaren iturburua pertzepzioan berean kokatzeko joera dutela. 

hedonismo iz ongia eta sentsuen atsegina bat egiten dituen doktrina etikoa. Nahiko nuke, orduko nire hedonismo 

haren puska handixeago bat gorde izan banu. Hedonismoan oinarrituriko sistema eraiki dugu. Ikuspegi horretatik, utilitarismoa 

hedonismo-mota bat da (plazera hobesten duen kontzepzio morala). 

hedonista izond hedonismoari dagokiona. Kristauak epe luzeko hedonistak zirela, epikureo hutsak, munduko plazerrei uko 

egiten zietenak gero paradisu askoz atsegingarriagoa eskuratze aldera. Une historikoak desberdinak izaten dira, ziklo hedonistagoak eta 

errepresiboagoak daude. 

hegabanatu, hegabana, hegabanatzen du ad barreiatu. Xingolak, begiztak eta lore-sortak ageri ziren hor-hemenka 

soinekoetan hegabanaturik, anabasa zinez ikusgarrian. 

hegabeltz izond hego beltzak dituena. Harpia anker zoli hegabeltz hura, atzapar eta moko hotz eta gogorrekoa. Zuhaitz biluzi 

batean txori papagorri hegabeltx bat xaltoka ari zen. 

hegabera 1 iz hegazti zangaluzea, usoaren tamainakoa, zuria eta berdea, bospasei lumako gandor beltza 

duena (Vanellus vanellus) Enarak, txolarreak eta hegaberak daude arriskuan, besteak beste. Ibaian kulixkak entzun ditzakezu, 

edo koartzak, kurlinkak, hegaberak eta ibaiertzetako beste hegazti batzuk antzeman. futbol-zelaia orduantxe zeharkatzen ari zen 

hegabera talde bati begira. 

hegabera 2 izond Pauso hegabera arinez, berba eta barreka, kale zaharkituak berpiztu egiten dira. 

hegabiraka adlag hegoak biratzen. Ni neu ikusten ari naiz izaki horiek zabaldien eta hirien gainean han duten aire urrekolorean 

hegabiraka. 

hegada iz hegan egitea. ik hegaldi. Gabiraiaren hegadari behatzen zenion, xagu eta sator bila zerutik. Usoen hegada aire 

geldia hausten. Erleen hegadari segika. Enaren hegadetan galduta begiak. Hegada bizkorrez aitarengana itzultzen zen. Esaten dute bi 

pertsonaren arteko maitasuna hegada laburreko txoria baizik ez dela izaten. Aingerututa ibili naiz geroztik, ia lurrik ere ukitu gabe, 

zorionaren hegadan. Txori berde-marroixka zuhaitz hartatik atera eta, bigarren aldiz, hegada arinean pasatu zen gure gainetik. Gero, batbatean, 

hegada astun batez, usoaren tamainako txoritzar gris bat azaldu zen zuhaitz apalen azpitik. Hiru hegaztien hegada alderraiak 

desitxuratzen zuen aldian-aldian ilargiaren itxura onkotea. Kaioen hegada akrobatikoez. Hegada bizkor ziur baten zirrara. Hegadaren 

bizkorrak ahitzen eta errendatzen ninduen. 

hegadun ik hegodun. 

hegadura iz kapelez mintzatuz, hegala. Guayaquileko lastoz egindako hegadura zabaleko kapelez estalita. 

hegaka 1 adlag hegan, hegaldatzen. Txoriak airean hegaka hasi ziren. Euli bat hegaka pasatu izan balitz. Denbora luzean txori 

bat gainean hegaka zebilkigula konturatu nintzen. Kulunka eta hegaka urrundu zen lurrazpiko ate barruan desagertu arte. Txori bat 

abaildu zitzaion eta, kateorratza mokoan harturik, hegaka alde egin zuen. Kolorezko zintak airean hegaka zituztela. Zangoek airean 

hegaka ekarria zuten. Oilo luma arinak, urre kolorekoak, nabarrak, putz egin eta hegaka goratzen zirenak. Azkeneko neskatila bakanak, 

beren gona hegalarietan lasterka, eta beren hanka beltzaranak agerian gonak hegaldatzerakoan, beren ile beltza ere haizean hegaka. 

Pentsamenduek ozeanoaz bestalderantz aldegiten zioten hegaka. 

2 hega-hegaka Segundo gutxitan, lurrun bihurtuta zegoen eta, hega-hegaka, zoruko distira zegoen aldera abiatu zen, handik aienatu 

zen arte. Habia gainean hega-hegaka / umeak bizkortzen dituen arranoa bezala. 

hegakera iz hegan egiteko era. Eta asmabiderik maiteen eta fidagarriena hegaztien hegakerari erreparatzea iruditzen zitzaien. 

hegakor izond hegaldaztzeko joera duena Sasiak maiz ikusten baititugu haien uzkin hegakorrez jantzita. 

hegal 1 iz hegoa, hegan egiteko organoa. Txoriak ezin du hegal bakar batez hegan egin... Putrearen hegal zabaldu 

harrigarriak. Bazen arrano handi bat, hegal tzar luzekoa, lumaia trinko eta koloretsua zuena. Itsas arrano gazte bat, hegal hautsia ohol 

batekin lotua daukana. Oiloak [...] tupustean hegalak astindu eta patiora irteten ziren. Hegalei eragin, eta mokoa ireki zuen zabal-zabal 

Nofuturek. Bere hegal laburrekin basoilarrak hegaldatze pisua du baina azkarra. Hegal gogorreko intsektuen zirta. Hegal pare baten ordez 

bi zituen euli bat. Momentu bat eta paper tolestu horren barruko edukia ez da existitzen, zainetatik dabilkit, hegal artifizialak ematen dizkit 

basatza itsaskor honetatik alde egiteko.

2 hed Aireplanoa hegal bat erdibituta eta albo horretara etzanda zegoen. Hegazkinaren hegalak ilargi-argitan diz-diz, hotz. 

Ehizahegazkin bat metrailatu zuen gure hiriaren gainean, eta hegal bat kendu zion. Jaiki nintzen, karlinga gainetik igaro nintzen eta hegal 

gainean geratu nintzen lehendabizi. Orduan ikusi nuen, hara!, gezi baten hegala haren besaburuan ageri. Hau ez duk kanoikoa, hau 

hegazkinek jaurtia duk, beha hegal hauek... 

3 irud Zure etxean bizi nahi nuke betiko, zure hegalen aterpean gorderik. Estal ezazu zeure mirabea zeure misterioaren hegalaz. Gauak 

bere hegalekin bildu zuen kalezuloa eta nonahi isiltasuna zen nagusi. Bidexketan desagertu ziren, hain laster ezen hanketan hegalak 

zituztela ematen baitzuen. Izpirituaren hegal kolpe batez O Cebreirotik Baigura kaskora airatu naiz. Buruak arrunki ezkuta zitzaten petasus 

helenikoaren hegal zabalaren azpian. Alkoholaren hegal epeletan lagako du bere burua. Ezin zituen, jakina, belarriak mugitu, entzuteko 

halako hegal itzelak dauzkaten animalien antzera. Hego haizea bere hegal misteriotsuak astintzen hasten zen orduko. Itsas zori zuriaren 

hegal zabal geldiak haizean. Eleberri fantastikoak idazten dituenaren hegal libreek. Ipuinak askotan nobelaren hegal azpian egin behar 

izaten duela habia.· Muslarien batasunak hegalak zabal ditu. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hegal hots izugarria. Bi hegal ukaldiz uste gabeko itzuli ederra egiten ahal baitute 

zeruko hegaztinek. Hiru aldiz ukitzen du ura arrastadan, gero hegal-astindu bizian aldentzen da, bistatik galtzen, desagertzen. Oilo batzuk 

hegal-zalapartaka ari ziren kaioletan. · izond Oilanda bat bezain hegal-harro. Bele handiak, miru hegal gorriak gure gainean zirurikan 

zabiltzala. 

5 (hitz elkarutean bigarren osagai gisa) Mitxeleta-hegal baten argia. Aingeru hegalak neuk izan banitu! Kerubinen hegalhotsa 

kanpoko atariraino iristen zen. Hegan zihoan hegadun izakien gainean, haize-hegaletan agertu zen. Uretarako begilagunak eta oinhegalak 

jantzita. 

6 arrainak eta hainbat ur animaliak igeri egiteko dituzten luzakin edo mintzetatik bakoitza. Uretako piztietatik, 

hegalak eta ezkatak dituzten guztiak jan ditzakezue. 

7 (hegaztiarena jaki gisa) Hegal bat ala bularki-xerra bat? Kapitainak oilaskoaren hegal hezurra murtxatzen zuen. 

8 (haize errotena eta kidekoena) Haize erroten hegalak egiten ditu enpresak. Besoak haize errotaren hegalak bezala. Bueltaka 

hasi dira haizegailuen hegalak. Haizeak errota-hegalak bezala. · Jarri eta bere zakutik kolorezko haizemaile bat ateratzen zuen, idekitzen, 

bizpahiru hegal ukaldiz bisaia freskatzen. 

9 (ertz irtena) Txapel bikeztatu sakona, iragazgaitza, hegal zabalekoa. Lastozko kapela baten hegal sendoaz. Gorbata gorria eta 

kapelu beltz hegal motzekoa zeramatzan. Txima luzeak zituen [...] hegal altxatuko kapelua buruan. Atzerantz bota zuen kapela hegalzabala. 

Lastozko kapela hegal-zabal handia jantzita. Kapela beltz hegal luzea, maripulis beltza. Zuzendu zuen bere kapela goibela eta 

bihurtu zuen kapela hegal-gogorra. · Teilatuaren hegal zabalak babestua. Teilatu-hegal baten azpian. Atari zabala du, teilatu-hegal 

aterea eta zenbait leiho pertsiana berdez estaliak. Hodia esku batez askatu eta ukondoa jarri zuen leiho-hegalaren gainean, jarraian hatz- 

kozkorrez kristala jotzeko. · Sudurraren hegalak mugitzen zitzaizkiola. Hazpegi zakarrak zituen; sudur-hegal zabalak. Baina ileak belarria 

estaltzen zion eta, entzungo ez zion beldurrez, xerlo beltz kizkur haiek kontu handiz baztertu, eta belarriaren hegal txiki, gorri, beroa 

zabaldu zion. 

10 (janzkietan) Jainkoaren zerbitzaria Maddirengana zanpa-zanpa zetorren, sotanaren hegalak harrotuz. Mantalaren hegal bat jaso, 

eta ordulari bat atera zuen galtzetako patrikaren batetik. Lur koloreko txilabaren hegalak jaso. Txabusinaren hegalak ireki baitzitzaizkion, 

ezker izterraren ikuspegi eskuzabala oparituz. Gizon burusoil batek, zintzilik alkandoraren hegalak, okerreko aldera bota zuen pilota. 

Poltsikoak zulatuta zeuzkanez, alkandoraren hegal batean lotu zituen nickelak. Kapa veneziar baten hegalaren gisan. Geltokiko buruak 

kontu handiz atorraren mahukak eta hegalak armairuan sartu zituen. Hegal zabaleko gona. Oinetakoak erantzi eta korrika igaro zuen 

ibaiko putzua, gona-hegal handia zipriztinduz. Gona-hegala airean erabiliz euritakoa balitz bezala. Longain higatuaren papar hegalak 

zeharo irekiak zeramatzan. Jakaren papar-hegalak goratu eta besoak antxumatu ditu. 

11 eraikin batean erdiko zati nagusitik bereizten diren alboko zatietako bakoitza.Kasernako beste hegal batean. 

Eraikinaren hegal hori. Jauregiaren hegoaldeko hegaleko harrizko balkoien aurrean. Himmlerrek monjeen gelaxken erara antolatu zuen 

gazteluaren hegal hau. Ostatu Zaharra, urteek higaturiko harri grisezko eraikina, alboetan hegal bana zuena. Hegal berria, emaztearekin 

bizi izan zen aldea, itxi egin zuten. Hegal batetik bestera, korridore luze batek errektangulu itxura ematen zion. Presondegi hegal batean 

zortzi zelda berritzen ari dituztela. Erdi aldeko bi hegalek, berriz, elkar ukitzen zuten tenpluaren erdialdean. 

12 mendi batean, aldatsa eta beheko aldea. Goiz batez, mendi hegal batean otoitzean ari zen. Hegal aldapatsu samarreko 

mendixka batean gora. Mendi-hegal malkartsua. 

13 lurraldeez edo eremuez mintzatuz, aldea. Euskal Herria ez zela mugatzen Bidasoaz honaindiko hiru hegal xuhurretara. 

Behenafarroa Nafarroaren hegal bat zela. Euskal Herriko zazpi hegalak xarmatu dituen boza. Ural mendien hegal hartako oihan 

sarrietatik. Alsaziako hegala alemanen eskuetan utzirik. Kraterraren ekialdeko hegalaren irudia. Hola zen otoitz leku bilakatu Compostella 

eta mundu guzitik abiatu zen jendea, hegal guzietarik, erresuma guzietarik, arraza guzietarik. Akademia sutan zegoen lau hegaletatik. · 

Bi eszena-hegal eta atze-oihal bat, ate batekin, aski izango dira. 

14 alboa, aldamena. Irten bezain laster autoaren hegalaren kontra jartzeko esan dio ezkerreko goardiak. Garajetik irtetean, 

zutabearen kontra igurtzi ez oso nabarmen bat egin ziola autoaren hegal bati. Pentsatu zuen sagu bat bezain isilik eskalatu zuela 

itsasontziaren hegala. Aurpegia aitatxi gozo batena du, bi bizar-hegal xuriez matelak loreztaturik. 

15 (guda, kirol... zelai batean) Tafallan, Etxauzko bizkondeak eta Ollokiko jaunak ezker hegala zaintzen zioten armada nagusiari. 

Ezker hegaletik behin eta berriro iritsi ziren Athleticeko jokalariak. Hegal horretatik etorri zen Osasunaren lehen gola. Baloia hegal 

batetik bestera aldatzeko. Eskuineko hegala indartzeko jokalaria. Urangak argi utzi zuen eskuin hegala ez dela bere tokia. Eskuin 

hegaleko atzelari errioxarrak. ik beherago 13. Berriz ere hegaletik egin zizkioten goleko erdiraketak. 

16 hegalean arizen den jolalaria. Hire aita aurrelaria zuan, ni hegala, besteak atzelari eta eskuineko erdilari, ez nauk gogoratzen. 

Athleticeko ezker hegala fitxatzeko interesa omen du. Hala, de Villiers hegalak pausatu zuen baloia marraz bestalde eta laugarren 

entsegua egin zuen. Rokocoko hegalak huts egin zuen goitik heldu zitzaion baloia ez zuelako ongi jaso. Eskuin hegal posturako. Harper 

Williams hegal-pibota eta Juan Alberto Espil dira Manresako jokalari ezagunenak. 

17 hegaleko izond/iz hegalean jokatzen duena. Baskoniako hegaleko Andres Nocionik. Athleticeko eskuin hegalekoa 

izateko maila nuela erakutsi gura nuen. Hegaleko argentinarrak Baskoniarekin duen kontratua 2006. urtean amaitzen da. Postua: Ezker 

hegalekoa. 

18 hegal pibot ik pibot 2. 

19 hegal utzi Gogoetak hegal utzi zituen. 

20 hegalak eman/moztu Mojen errepresioak hegalak eman zizkion nire irudimenari. Uste dut sinesteak emaiten dituela hegalak 

bizitzeko. Hegalak oraino gehixago moztu diozka haatik [...] frantses lehen minixtroak euskal departamendu baten menturari. 

21 hegalez hegal Hegalez hegal jesartzen ziren biak piano aurrean. 

[3] eskuin hegal (4); ezker hegal (3); hegal pibot (3); hegal pibota (10); hegal zabaleko kapela (3); hegal zabaleko kapelu (3); kapela hegal zabal (4); 

hegal pibot argentinarrak (4); eskuin hegala (15); eskuineko hegala (3); urrezko hegala ezarri (3); ezker hegala indartzeko (4); eskuineko hegala 

indartzeko (3); ezker hegala herren (3); ezker hegalak (3); hegalak astinduz (3); hegalak astintzen (3); hegalak zabal (4); hegalak zabaldu (5); hegalak 

zabalik (4); hegalak zabaltzen (3); papar hegalak (3); sudur hegalak (9); haize erroten hegalak (4) 

eskuin hegalean (52); ezker hegalean (94); hegalean ariko (3); hegalean aritu (3); hegalean aritzeko (3); hegalean aritzen (6); hegalean jokatu (6); 

hegalean jokatuko (5); hegalean jokatzeko (8); hegalean jokatzen (7); hegalean kokatu (3); hegalean utzitako (3); mendiaren hegalean (3); ezker 

hegalean aritzen (4); ezker hegalean jokatzeko (5); ezker hegalean jokatuko (3); hegalean jokatzen du (4); hegalean ariko da (3); hegalean joka 

dezake (3); ezker hegalean gora (3); erdiko ezker hegalean (3); ezker hegalean jokatu (4); hegalean jokatuko du (5); hegalean aritzen da (3); eskuin 

hegalean jokatzen (4) 

eskuin hegaleko erdilariak (3); ezker hegaleko atzelaria (3); eskuin hegaleko erdilari (4); eskuin hegaleko espainiarra (4); hegaleko atzelari gisa (3); 

ezker hegaleko elgoibartarrak (3); ezker hegaleko atzelari (4); ezker hegaleko atzelariak (3); ezker hegaleko jokalari (3); eskuin hegaleko atzelari (6); 

eskuin hegalekoa (23); ezker hegalekoa (31); eskuin hegalekoak (12); ezker hegalekoak (20); tauko hegalekoak (3); bi hegalekoek (3); tauko 

hegalekoek (3)

eskuin hegalera (8); ezker hegalera (3);zure hegalen itzalpean (3); mendi hegaletan (6); munduko lau hegaletan (6); munduko lau hegaletara (3); 

herriaren lau hegaletarat (3); munduko lau hegaletarik (3); bere hegaletik (4); eskuin hegaletik (32); ezker hegaletik (33); ezker hegaletik sartu (5); 

eskuin hegaletik sartu (3)] 

hegalabur iz atungorria. Ezpata-arraina edo hegalaburra harrapatzen ari diren ontzien amuetan urtero kateatzen diren ehunka 

mila dortoka. Hegalaburra, berriz, kiloko 4,65 eurotan. 

hegalaldi iz hegaldia. Lantzean behin uso bat, edo kaio bat, edo hegazti handiagoren bat agertzen zen bere hegalaldi 

ikusgarriarekin zeruaren urdina erakusteko. Hegalari batzuen distira gorriska. Usoen hegalaldiak. Kaioen hegalaldiak. Ez zuen 

hegalaldi egokia aukeratu San Franciscotik irten zenean. Goiko botoiari sakatu zion, hegalaldiko laguntzaileei deitzeko. Euskal dantza 

berpiztu, odol-berritu, hegalaldi berri bat emanarazteko. 

hegalarazi, hegalaraz, hegalarazten du ad hegaldarazi. Gelako bazter urrun batean zur distiratsuzko gramofono garesti 

baina zahar batek Bachen grina matematikoa hegalarazten zuen. 

hegalari 1 izond hegan egiten duena. Deabru hegalari haiek. Lehoi orrokari, sugegorri eta dragoi hegalariz josia dagoen 

lurralde beldurgarri eta arriskutsuan barrena. Ugaztun hegalari bakarra izanik. Auto hegalari bat. Azkon hegalari bat jaurti. Portugaleten 

ere ikasle batek plater hegalari bat ikusi zuen astelehenean zazpiak aldera. Eta halaxe zioen CNTren orri-ale hegalariek ere. Makina 

hegalariak aingeru infernutarrak dira beraientzat. Beren gona hegalarietan lasterka, eta beren hanka beltzaranak agerian gonak 

hegaldatzerakoan. Zeruko gau-zuzi deslaiak eta gar hegalariak. Hauts lainoa eta hodei hegalariak. Hauts maitemindu horren milaka 

laztan hegalarietarik batenbat berengana atxikitzeko irrikitan. Maitale arruntek izaten duten irudimen arin, hegalari, jainkozkoa. OHE 

Objektu Hegalari Ezezagun bat jaso du iruditan NASA Estatu Batuetako Espazio Agentziaren Spirit zundak. 

2 (izen gisa) Dudarik gabe, oso hegalari ona zen Cho; behin eta berriro gurutzatzen zitzaion eta Harry norabidea aldatzera behartzen 

zuen. Efemeropteroak ez dira hegalari oso trebeak. 

[3] auto hegalari (3); objektu hegalari (3); plater hegalari (3); plater hegalarien (3)] 

hegaldaka [38 agerraldi, 13 liburu eta 2 artikulutan] adlag hegan eginez. ik hegalka. Mila deabru beltz, leizean goiti 

hegaldaka... Aingerua hegaldaka iragan zen. Hegaldaka zihoan karnaba bat akabatu zuela. Snitcha, lurretik hurbil, hesietako baten 

inguruan hegaldaka zebilen. Bertze zenbaitetan antxetak ikusten ditut neure parean hegaldaka. Usoak, usoak denetan, teilatu batetik 

bestera hegaldaka. 

hegaldarazi, hegaldaraz, hegaldarazten (orobat hegaltarazi g.er.) du ad hegaldatzera behartu. Sarrerako 

punteoak hilerriko ainarak hegaldarazi zituen. Haize bortitz batek harat eta honat hegaldarazten zituela. Nola parpailak hegaldarazten 

genituen haizearen sasoian. Baina zertarako pentsatu, musikak hegaldaraz bagaitzake? New Yorkeko elizetako beltzek airoski 

hegaldaraziriko gospel moldean. Apezak boz melengaz zerua zerua saritzat abestiaren lehen notak hegaldarazi zituen. Eta laster, Clunyko 

abade handia, Odilon, kümitatürik, Leire-ko arranotegi sakratütik erreforma hegaltarazi züan Santiago-ko bidealat. 

hegaldari izodn hegalaria. Txori hegaldariak ez baitira gorputzak hatsa galtzen duenean hiltzen, hegats egiteko gogoa galtzean 

baizik. Elefante hegaldariak. 

hegaldatu, hegalda, hegaldatzen 1 da ad hegan egin. Lertxunak ugari, gure tren geldoa igaro ahala saldo zuritan 

hegaldatzen zirenak. Kaio saldo handiak hegaldatu ziren bat-batean labarretatik. Zure hareen gainean belatza hegaldatzen denean, 

han dago maitasuna. Aireontzia hegaldatu zelarik bere aitaren eskua hartu zuen. Estreinako aldia nuen halako elurte baten erdian 

hegaldatzen nintzena. Lisboatik Düsseldorfera hegaldatu nintzen. Hegaldatzeko sekeretua ere matematikak eta filosofia naturalak 

argituko dute egunen batean. 

2 irud Lumatxa finak hegaldatzen ziren, hegaztien usain sendoa hedatzen. Ziburuko iturrian bi karabela / ontzi handiak / belak hanturik 

/ urean hegaldatzen dira. Eta egonaldi motz bat egin ondoren, denok hegaldatzen garela beste nonbaitera. Geroxeago, unibertsitateko 

egun aspergabeetaraino hegaldatu zen ustekabean. Gai batetik bestera hegaldatzen zen. Eguneroko bizitzatik beste mundu batera 

hegaldatzeko grina. Denak Otsabidetik kanpo hegaldatu ziren, Anttoneta Parisera, Leon eta Frantxua Baionara [...] eta Mustafarekin 

ezkondu zen Terexa Marseillara. Jessicaren amatxirenganako larderiazko hitzak hegaldatu ziren. Kulturaren eta historiaren gainetik 

hegaldatu nahi izate hutsa. 

hegaldatze iz hegan egitea. Bizpahiru hegaldatze ero egin zituen, norakorik gabe bezala, eta gero desagertu egin zen. Ur 

azalean, hegaldatze oker eta bihurrietan, hantxe ibiltzen zen, gora eta behera, ia atsedenik hartu gabe, zenbait burruntzi. Bere hegal 

laburrekin basoilarrak hegaldatze pisua du baina azkarra. 

hegaldi 1 iz hegan egitea (ik hegada); hegan egiten den bitartea. ik hegalkada. Euli eta liztorren hegaldi 

urduriak. Hegaldi askean airea bereizi eta bere kontrajarpena sentitzen duen uso arinak. Hegaldi zirkularretan dantza eta dantza. 

2 (hegazkinena) Biharamun eguerdian itzulerako hegaldia hartzera. Oso hegaldi lasaia, zinez. British Airwaysen Londreserako BA 

485 hegaldia. Berlin-Mosku hegaldiaren hegazkin bateko kapitainak. Air France Frantziako aireko bidaien enpresak Paris eta Los Angeles 

arteko sei hegaldi ezeztatu zituen. Albertan gara -berrogei minutuko hegaldia egin dugu. Aireko hipersonikoaren hegaldia atzeratu du 

NASAk. Ryanair hegaldi merkeen konpainiak. Hegaldi laburrekoa, halabeharrez. Akabantzarik gabeko hegaldi batean. Hegaldi aurreko 

izua da. Errekonozimendu hegaldia. Okzitaniako Tolosatik Casablancarako lehen hegaldia egin ondoren. Oraingoan Miami eta Yucatango 

Meridan barrena noa, han ia egunero baitago Caracaserako lotura, baina Meridan eteten dut hegaldia. Hegaldiko jantzi astunak erantziko 

ditut. Eguraldi bikaina dugula hegaldirako. 

3 irud Jonki zikin pozoitua [...] nirbana ttipitik nirbana handi betikora irristatu eta hiltzera etzaten denean, metro pasatxoko hegaldi 

motz itsusian. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hegaldi-kontrolatzaileak. Hegaldi-mina alegia. Erreakziozko hegazkinetako gidariak 

trebatzeko erabiltzen den hegaldi simulagailua. Polo jokalari-ohia, milioiduna eta hegaldi-enpresa baten jabea. Branfordera itzultzeko 

hegaldi-plana aurkezten du. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Tindufen eta Aaiunen bizi diren herritarrek elkar ikusi ahal izateko, charter 

hegaldiak jarriko dituzte. Martera egin asmo dituzten espazio-hegaldiak direla eta. 

[3] ciaren hegaldi (4); hegaldi komertzialak (4); hegaldi konpainiek (3); hegaldi luze (3); hegaldi merkeak (5); hegaldi merkeek (3); hegaldi merkeen 

(14); hegaldi pribatu (3); hegaldi pribatua (3); hegaldi sekretuak (6); hegaldi sekretuen (3): lehen hegaldi pribatua (3); hegaldia atzeratu (5); hegaldia 

hartu (3); hegaldia hartuko (3); hegaldiak sortutako izuagatik (3); hegaldien kontrolerako (3); espazio hegaldietarako (3)]

hegalditxo iz hegaldi laburra. Sabaitik zintzilik zegoen kaiola baten atetxoa ireki eta, eskua barruan, zailtasunik gabe heldu zion 

hegalditxo bizian jiraka zebilen txoriari. Oliver Woodek berotzeko hegalditxo bat egin zuen zutoinen inguruan. 

hegalditza iz abiazioa. Mutilak, kamikazeak hegalditzarekin batera sortu ziren, japoniarrek izena eman besterik ez zuten egin. 

hegaldun izond hegala duena; hegalak dituena. ik hegodun. Ez naute sentitzen, ukitzen, fantasma hegaldun izaki, 

baina desterratu eginen nindukete pozik beren gogotik. Zaldi hegaldun bat asmatzen duenak ez du horrengatik baieztatzen zaldi 

hegaldunik izatez badela. Herri hizkeran ezezik, literatura idatzian ere utzi du bere arrasto nabarmena gure xomorro hegalddun 

amorragarri honek. Bere kapela hegaldunari. Bizardun erraldoi bat zen, marinel txano hegalduna begietaraino sartuta zuena. Hamasei 

urteko neskatxa bat zegoen gurdian igoa, blusa hegaldun bat soinean eta txano urdin bat buruan. Galtza barren zabalez gizonak, gona 

hegaldun kolore anitzekoz emakumeak. Itsas zaldi doratu baten antzeko gurpil hegaldun bat. "Disko hegalduna" izeneko irudi ederra. · 

Ene bidean nabil, oinak hegaldun. 

[3] hegaldun bat (7); zaldi hegaldun (5); zaldi hegaldun bat (4)] 

hegalka [7 agerraldi, 5 liburu eta 2 artikulutan] 1 adlag hegaldatzen. Beherago, usakume zuriak hegalka ari dira. Bi 

kandela piztu ditugu eta sulamen argitasuna hegalka hasi da mahaiaren gainean, arroz zuria argituz eta arrautza frijituak erakutsiz. 

2 iz hegaldia. Uda izan balitz segur aski, ulu baten hegalka antzemanen zen. 

hegalkada 1 iz ipar hegal ukaldia. Hegalkada handiz ibiltzea toki batetik bertzera, xori baten gisa. Ximeleta baten hegalkada 

bakar batek sekulako zirimola altxarazten ahal omen dik lurraren alde batetik bestera... 

2 hegaldia. Azken hegalkada egin du maiatzaren 31-an. Hegalkada batez joan gira Japoniara. Amuarrain arraintza Cabillon 

arraintegian, ULM erakusketa, parapentez hegalkadak. 

hegalkatu, hegalka(tu), hegalkatzen da ad hegaldatu. Txori txiki eta luzexka, enara iduri, inguruka hegalkatzen da arin 

uraren arrasean. 

hegalkin iz hegal irtengunea. Fezeko kaleak oso ilunak zirela, "zeren etxeek hegalkin edo proiekzio bat baitute lehenengo 

pisuan, argia kentzen diena, eta gainera galeriek eta pasabideek arazoa areagotzen baitute". Basen hegalkinak ez daitezela irten oinarria 

baino kanporago; goiko pareten lodiera ere proportzio berarekin egin behar da. 

hegalontzi iz aireontzia. Badatoz hegalontziak urdina betean, hirurehun itsaspeko hegan, Londongo zerua Gernikakoa halako 

hamar, hogei, berrogei, sirenen txistua baino mingarriagoa arranoen amiltze astuna. 

hegalpe 1 iz hegalaren azpialdea. Alde horretako hegalpea aitzinaldekoa baino are laburragoa da. Bizian ez ezik heriotzan ere 

kausa baten hegalpea bilatu nahia. Txiskeroen laguntzaz, lekua egin diote elkarri hegalpearen azpian. Txita-talde ugaria zuen [...] eta 

denak ezin ziren haren hegalpean babestu. Hiru oilo saskian, elkarren kontra, luma multzoa dardaraka, burua hegalpean gordeta. 

Arkupetan eta teilatu hegalpetan atsedeten. Berak lastozko kapeluaren hegalpetik begiratzen zidala. Esparruko kaleetan zebilen 

munduak dei egiten zidala begitandu zitzaidan eta, jakanarrua estuturik, hegalpez hegalpe joan nintzen, nora ez nekiela, den-denaz mira 

eginik. 

2 babesa. Txopako gazteluaren hegalpean. Maisu apalen hegalpean, egizu ikasleak ere apal izan daitezela. Aberria ala hil lelo zahar 

ezagunaren hegalpean. Euskaldunak ez zuen ezer egiten ahal botere indartsu baten hegalpetik kanpo, izan eliza, izan notableria, izan 

edozein alorretako buruzagi. 

[3] bere hegalpean (5); haren hegalpean (3); hegalpean bezala (3); hegalpean hartu (3)] 

hegaltto iz hegaltxoa. Azpitik hartu ninduen, eskumuturretatik hegaltto gorriak atera zaizkion arrain gorri txiki bat bezala harrapatu 

ninduen. 

hegaltxo iz hegal txikia. Jainko onaren aingeru bat zirudien, hegaltxo bat hondatu eta belar artera eroritakoa. Urrezko pilota 

txikiari tinko eusten zion ukabilean, nahiz eta gogor saiatu hura bere hegaltxoak astintzen. 

hegaltzar iz adkor hegal handia. Haren kapeluaren hegaltzarrak dardaraz zebiltzan haizepean. 

hegaluze 1 iz atun mota, haragia hegalaburrak bezain gorria ez duena (Tunnus alalunga). Hegaluzearen 

kanpaina. Hegaluzearen arrantzaldiak hobera egin du. Hegaluzerako beita hartzen. Atunetara eta hegaluzetara joaten diren 

itsasontziek. Gipuzkoako arrantzaleek 4,5 milioi kilo hegaluze harrapatu dituzte. %33 jaitsi du berdelarena, eta 50.000 eta 18.300 tonatan 

utzi du hegaluzearen eta atunaren kuota, hurrenez hurren. Almerian arrantzatutako hegaluzea prestatzen ari da Edorta. Matxetea 

hegaluzearen paparrean bezala, halaxe sartu zen gure pala zentinela makur haren buruan! 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Marmitakoa, hegaluze zerrak piperradarekin eta mendreska errea. Merkatu beltzean 

erosi behar izan ditu hegaluze lata horiek. 

hegamin iz Zangulua ere paratzen zigun aitak, adar oker batetik zintzilik, eta hantxe ibiltzen ginen dilindan, bihotz ttiki erne hura 

hegaminez genuela, lizarpe guzia larraindu arte. 

hegamotz iz hegalaburra, atun mota. Hegaluzearen eta hegamotzaren kostera ongi doa oraingoz Bizkaiko eta Gipuzkoako 

arrantzaleentzat. 

hegan [669 agerraldi, 130 liburu eta 50 artikulutan] 1 adlag hegoen bidez airean higituz, hegaldatzen. ik 

hegaz. Usoak, hegan dira politak. Enarek bezala, jana hegan hartzea. Zubi hura igarotzeko zuen gogo biziak eraginda, hegan hasi zen. 

-Ordu laurden barru hegan abiatu behar dugu... ba al duzu kafe tanta bat? Hegan eramango zaitut plazerez plazer, gozamenezko itsaso

atean murgilduko zaitut. Harryren besora joan zen hegan. Gizon honen teologia [...] hegan doan arranoa da; gure zientzia, berriz, sabel 

gainean lurrean arrastaka dabil. Auretan zehar hegan datorrela. Beste aukera duk hegan hobeto ikastea. Txori arinak bezala gora eginez 

hegan. 

2 airetik, airean. Pixontzia hegan joan zen logelan zehar. Hantxe joan zitzaizkion buru gainetik hegan pala eta pilota. · Zalditik 

hegan jaitsiz, bakoitzari txanpon batzuk eman zizkion. 

3 hegan egin ik hegaldatu. Baina txoriak hegan egin, eta beste sastraka batzuetan pausatu zen. Egin bezate hegan hegaztiek 

airean. Ezin duela gizonak hegan egin? Abioi hark ez zuela hegan egiten. Tximeleta, esango didazue, hegan egiten dakien lorea! Bi hego 

buruaren gainetik altxatuak zituen, beste bi hegan egiteko zabalduak, eta beste biek gorputz osoa estaltzen zioten. Arimak bere hegoak 

zabaldu eta hegan egin dezan Zeruetara bizkor hegan egiteko. Altura finkoan hegan eginez nire lastertasun normala hartu dut berriro. 

Etsaiaren ehiza hegazkinek, behetik hegan eginez, metrailadorearen tiro sorta bat jaurtiko dute artalde negargarri honen kontra. 22.000 

kilometroko abiaduran egin zuen hegan espazio kapsulak kometaren atzetik. Saturnoren Titan ilargiaren gainetik hegan egin du Cassini 

zundak. Izar uxo zaharretako bat, oso geldo eta estropezuka hegan egiten zuena. Ametsak hegan alde egin zidan. Lasterka baino 

gehiago, hegan egin nuen, herrenaz batere gogoratu gabe. Nire irudipena da denborak hegan. 

4 hegan eginarazi Autoari hegan eginarazteko asmorik ez badu. Airean pasatu ziren gure ondotik, harriz harri jauzika, barrez, zintei 

hegan eginaraziz. Bideek eta altxonbide bihurriek [...] hiru ilara osatzen zituzten, bata bestearen gainean, eta ematen zuen hegan 

eginarazten ziotela goi-ordokiari haien artean sortzen ziren lerro zabal argi lurrintsukoek lagunduta. Erlikia Sakratuei buruzko kondairek 

mistikoen, ameslarien eta poeten irudimenari hegan eginarazi diote. 

[4] airean hegan (14); hegan abiatu (7); hegan abiatzen (7); hegan ari (8); hegan egin (92); hegan eginez (12); hegan egingo (9); hegan egitea (9); 

hegan egiteko (39); hegan egiten (53); hegan egitera (4); hegan etorri (6); hegan hasi (5); hegan hasten (4); hegan ibili (5); hegan ibiltzen (8); hegan 

ikusi (4); hegan irten (4); hegan joan (22); hegan joaten (8); hegan zebiltzan (6); hegan zihoan (7); txoriak hegan (5); usoak hegan (5)] 

hegape 

1 hegapean (orobat hegopean) hegoen azpian. Zintzoen arimak oiloak txitoak bezala bere hegopean babesten. Aintzira 

bazterreko fabrika haren hegapean bizi hintzen; harrapari galanta txoria, baina hego zabal eta sendoak zituena. Hauxe bera egiten zuen 

gero etxekoandreak oiloaren hegapean arrautzak ezarri orduko, bosna argizari ttantta. 

hegarin adlag Bere habia lehendabiziko aldiz uzten duen txorikumea bezain pozik eta hegarin joan natzaio. Habiatik irten berri den 

txoria bat-batean hegan hasi balitz baino hegarinago utzi nau Zuzendari txit agurgarriaren jarrerak. 

hegaskor ik hegazkor. 

hegats 1 iz goi luma. Literaturarekiko obsesio apartekoak eraman zuen bizitzaren bazter horretara, eta halarik ere bere hegatsa ez 

zen herdoildu Cuando ya no importe izeneko testamentu liburua idatzi zuen arte. 

2 hegoa. Moko eta xango gorridunak, hegatsak gorri-gorriak dituztenak. Bere arrano itxurazko totema zeru urdinean ikusi baitzuen, 

hegatsak zabal-zabalik hodei zurien artetik jalgitzen zitzaiola. 

3 hegala. Tiburoiaren bizkarreko hegatsak ur azala ebaki duela iruditu zait. Hegatsa astindu eta buelta ematen zuen, arrainontzian 

zehar joanetorri batzuk egiteko. 

4 ik hegatz. 

5 hegatsez goi hegan. Iratze artetik bele bat altxatu zen hegatsez pinuen gainetik urruntzeko. Milaka txori zuri ariko dira hegatsez 

ontzien gainean jirabiraka. 

hegatsu izond Ia oinak airean ibiltzeko modu hegatsu horrek. 

hegatu, hega, hegatzen da ad hegan egin, hegaldatu. Aingerua hegatu zen lekuraino hegan egin ahal izateko. Zuhaitzak 

okertu eta makurtu, eta hostoak zalapartan hegatzen dira, belardiari adabakiak jarriz. Iruditu baitzitzaion limosna hura orduantxe zerura 

hegatzen ikusten zuela. Handik, maitasunezko txoria mendiez eta itsasoez haratago hegatu zen. Hiztun baldarra semantikaren beldurrean 

bizi da, semantikaren kartzela edo putzu sakon eta ilunean; handik hegatzen da ezinka beti, sekula ez hotsetatik eta beren josiurratuetatik. 

Ez dezagun pentsa arimek Akerontetik ihes egiten dutenik, edo haien gerizak bizien artean hegatzen direnik. Hotsak etxeen 

harrizko hormetan zehar hegatzen dira. 

hegatxabal (orobat hegazabal; Hiztegi Batuan hegatxabal agertzen da) iz txori intsektujalea, arrea, 

buruan mototsa duena, habia labore alorretan egiten duena (Alauda arvensis). ik larratxori. Hegatxabala, 

arrunki "larretxori txanoduna" deitua, beste txori guztien gainetik maite zuen. Hegatxabalaren jantzia, lumajea alegia, lurraren antzekoa 

da. Julesek hegazabalak jan nahi ditu... Neguan, faisaien purpuran ere etzaten ziren, bai eta hegatxabalen errauts grisean, eta eper, 

galeper eta birigarroen zeta pintarratuan ere. Noranahi hedatzen da hegazabalen txorrotxioa airezko zurubi ikusezinean barrena. 

Hegatxabalak kantari, hasperen maitasunez, pasioak hil behar nau, hil behar dolorez... 

hegatz (orobat hegats; Hiztegi Batuan hegatz agertzen da) 1 teilatua; teilatu hegala. Sutea sukaldean piztu zen 

eta lastozko hegats baten bitartez eraikuntza osora hedatu. Hegatzak badü bi hegal, Xiberoak bi maxela. Bordako hegatseko teilak 

ikararaziz. Dena arbelezko hegats. Gaztelu-Zahar etorbideko eskola publikoaren hegats itzalean. Eztandaren ufakoak autobusaren 

hegatsa txikitu zuen, beirak apurtu eta hainbat bidaiariren gorputzak puska egin. Teilatuko hegatzetatik ari duen itoti soinu bakanak 

bestek ez du jotzen aiton iloben belarrietan. Delphesko tenpluaren hegatz-pean idatzia den "Ezagutu ezazu zeure burua" perpausaren 

mamiaz ahanzten ari naizela. 

2 hegatz-gabe lo egiteko teilaperik ez duena. Hegatz gabeek edo beste hiritar txiroek. Hegatz gabeek etsenplua hartu dute 

lur-gabeetan, giza egituratze arrunt berri bat eraiki baitute hauek. 

hegatze iz hegan egitea, hegaldatzea. Josebak zigarro bat piztu zuen eta kealdien hegatzean kontzentratu zen. 

hegaxka iz hego txikia. Hurrengo egunean Roland Ratzemberger austriarraren Simtek-Ford autoak aurreko hegaxka galdu eta 

Villeneuve bihurguneko horman utzi zuen bizia. Joanak dira baso ilunean sartzen ziren zuzengune amaigabeak, autoek apenas hegaxkarik 

gabe osatzen zituztenak.

hegaz [149 agerraldi, 20 liburutan] 1 adlag hegan. Txoriak hegaz zihoazen jada. Honantz dator hegaz. -Igerian edo hegaz, 

Peter? Hegaz alde egin ez zezaten, lotu egin zituzten. Geroxeago, beste objektu bat igarotzen zaio hegaz ondotik. -Hegaz ari naiz! - 

garrasi egin zuen airetik. Zein leku zorionekotan dabiltza hegaz zure gogoetak? 

2 hegaz egin hegan egin. Nahi izanez gero, nik Peter Panek bezala egin nezake hegaz. Peter, irakatsiko zenieke hegaz egiten Johni 

eta Michaeli ere? Aireak baino pisu handiagoa duen zerbait ez duzu inoiz ere hegaz egiten ikusiko. Aulkiak hegaz egiteari ekin zion. 

hegazabal 1 izond hego-zabala. Beti abiso hunkigarriren baten ekarle izaten ziren guretzat, aldian behin, goiko zerusapaian jiraka, 

sosegu susmagarriz agertzen ziren pizti hegazabal mutu haiek;"hara putreak". 

hegazabal 2 ik hegatxabal. 

hegazkada iz hego ukaldia. Pekingo harako tximeleta haren antzera, zeinaren hegazkada xume batek New York-eko sistema 

klimatiko guztia eraldatu zuen. Zaunkak eta hegazkadak entzun zitzaketen gaua zeharkatzen. 

hegazkera iz hegaz egiteko era. Hegazkera astuneko albatroak ere inguratuko dira, kezkaturik eta urduri. 

hegazkin (orobat hegazki g.er.) iz airean ibil daitekeen ibilgailua, airea baino astunagoa, hegoduna eta 

motorduna. ik aireko. Oraindik ez dira hegazkinak abiatzen hasi Reno-Tahoe aireportutik. Hegazkina ez zen aireratu. Hegazkina 

huts egingo duzu -esan zidan Mary Annek-. Hegazkinaren lehen hegaldi ofiziala. Hegazkinak goia hartu zuenean. Hegazkina jaisten 

hasi da. Hegazkina hiriaren kanpo aldean erori baitzen. Lurreratu da hegazkina. Hegazkinak lur hartu zuen. Hegazkin batek lur jo eta 

33 pertsona hil dira. Egun batez hegazkinera igoarazi eta Parisera eraman zuten. Washingtonera zihoan hegazkin bat desbideratu zuten 

atzo beste aireportu batera. Larri ibili nintzen, kirru handi bat egin nuen zerurantz, eta bertikala hartzen ari nintzela gaitzeko eztanda batek 

astindu zuen Polikarpov gaixoa, uste nuen tankean eman zidatela, baina hegazkinak gorantz jarraitu zuen. Atzo hemendik hurbil 

hegazkin bat bota zuten. Hegazkina eraitsi eta handik ordu erdira. Bi hegazkinak leherraraztea lortu dugu. Hegazkinetik jaitsi bezain 

laster. Hegazkinen bahiketaren inguruan gertaturiko nahasmenak. Hegazkineko tripulazioa sei pertsonak osatua zela. 250-300 

eserlekuko hegazkinen merkatuan. Gure hegazkinak bi motorrekin ere hegan egin baitzezakeen. Hegazkinaren fuselajeraino ailegatu 

nintzenean. Hegazkineko kabinan agertzen den komandantea. Hegazkinaren hegalak ilargi-argitan diz-diz, hotz. Arratsean aurkitu zuten 

T., burezurra hegazkinaren egonkorgailuak zartaturik. Eskuaz hasi zen hegazkinaren joan-etorriak imitatzen. Mexikora joan behar izaten 

zuen hegazkinez. Frantziako Tolosara doa eta handik [...] Bartzelonara, hegazkinez, hor beste hegazkin bat hartu eta Albacetera 

joateko. Hiritik ateratzen zen lehen hegazkina hartuko zuen. Hegazkinen aurkako kanoi bana, Krupp modelokoak. 

2 (izenondo edo izenlagun batekin) Han Heinkel 51 hegazkin arinek metrailatu zuten. Hegazkin arin bat hodeipean, jira 

dotorea eginda gaztelura buruz amiltzen. Munduko hegazkin pisuena, 421 tonakoa. Leku horretatik hegazkin komertzial gutxik egiten 

dutelako hegan. Italia faxistaren hegazkin militarrak. Armstrong bere hegazkin pribatuan iritsi zen. Erreakziozko hegazkinetako gidariak 

trebatzeko. Piloturik gabeko hegazkin espioi batek jaurti zituen misilak. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Ezgauza deklaratu zuten hegazkin pilotu izateko. Hegazkin-pilotu izateko ahalegina 

kontatu behar dut lehendabizi. Kendallek uko egin zien hegazkin-laguntzaileak eskainitako kakahuetei. Egiozu gaztelaniaz hegazkin 

zerbitzariari. Hegazkin-konpainiara deitu zuen. Hegazkin zerbitzuen antolatzaile eta propaganda zerbitzuetako kide. Hegazkin-postaz. 

Hegazkin txartelen bila ibili ziren. Eztei-bidaia baterako hegazkin billeteak. Saint-Exupéry hegazkin armadara itzuli zen berriro. 

Hegazkin atalak ekoizten zituen enpresa bateko bazkide egin zen. Hegoak Erresuma Batuan egiten dituzte, hegazkin gorputzaren zati 

batzuk Hamburgon (Alemania), kabina Tolosan (Okzitania) eta atzealdea Espainian. Karlingatik irten baino lehen, hegazkin muturra 

gorantz erregulatua nuen. Han ziren milioi batzuk metrailadore kartutxo zintetan, hantxe 500 hegazkin bonba, 20tik 300 kilorakoak. 

Alemaniako hirien kontrako hegazkin erasoak. Hegazkinlari ingelesen eta alemaniarren arteko hegazkin borroka izugarri bat. Afaltzeko 

orduan, hegazkin alarma berriro. Hegazkin istripu batean. Italian izandako hegazkin ezbehar larriena izan zen. 1.200 hegazkin 

azterketa egiten dira urtean Frantzian. Berak ziren aberats eta indartsu, beren hegazkin-ontziekin eta beren "Liberators"ekin. Fokker 

hegazkin fabrikan. Airbus enpresa taldeak Europako lau hegazkin fabrikatzaile nagusiak biltzen ditu bere baitan. Airbus hegazkin 

egilearen emaitza onei esker. Garraioa ere, bereziki hegazkin bidezkoa, asko merkatu zen. Hegazkin-hotsak sentitu nituen gero eta 

hurbilago. Mugarik Gabeko Hegazkin Pilotuen Elkarteak. · Bere aire hegazkin konpainia ofiziala. Uzbekistan Airways hegazkin garraio 

kanpainia nazionaleko aireko baten istripuan. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Kirol-hegazkin batek intsektizida barreiatuko balu bezala. Gerra-hegazkin modelo 

berriak testatzea. Bonba hegazkin berri bat, Heinkel 111, agertu zen mendi artetik. Bonbardaketa hegazkin batek Holandako Erregistro 

Zibileko eraikinari eraso dio. Erreakzio-hegazkinek uzten zituzten kezko lerro ezin zuzenagoetan. Zama-hegazkin errusiar galant bat ari 

da hurbiltzen. C-5 Galaxy karga hegazkin batek. Lotura-hegazkin txiki-txiki bat hartu genuen. Charter hegazkiez eta heien 

segurtasunaz. Frantziako Armadako akrobazia hegazkinek ke gorri, zuri eta urdina zabaldu zuten airean. 

5 ehiza-hegazkin (orobat heizahegazkin g.er. eta ehizegazkin) Nahikoa zen hori ehiza hegazkinak airera ez zitezen. 

Ehiza hegazkin baten erasoa izan zuen. Bonbardaketariek herria txikitu ondoren, ihesari eman ziotenak metrailatzeari ekin zioten ehizahegazkinek. 

Sei ehiza hegazkin, sei, aurre-ezkerrean! Herenegun etsaien heizahegazkin batek alemanen beste heizahegazkin bat 

metrailatu zuen gure hiriaren gainean, eta hegal bat kendu zion. Eguerdirako ehizegazkin bik Gernikaren gainetik hegaldi bat egin zuten, 

behaketarako eta jopuntuen argazkiak egiteko. C-101 ehiza hegazkinetako pilotu izango direnak. 

[4] armadako hegazkin (7); ehiza hegazkin (6); gerra hegazkin (8); hegazkin bonba (4); hegazkin erraldoia (7); hegazkin garraio (4); hegazkin istripu 

(7); hegazkin istripua (4); hegazkin konpainia (10); hegazkin konpainiak (34); hegazkin konpainiako (5); hegazkin konpainiaren (7); hegazkin 

konpainiari (5); hegazkin konpainiei (4); hegazkin konpainiek (16); hegazkin konpainien (8); hegazkin militar (6); hegazkin militarrak (4); hegazkin 

militarren (4); hegazkin pilotu (7); hegazkin txartel (5); hegazkin txartela (5); hegazkin txartelak (8); hegazkin zibil (4) 

hegazkin eta helikopteroek (4); hegazkin batean sartu (5); armadako hegazkin batek (6); hegazkin bat hartu (7) 

hegazkina erori (9); hegazkina hartu (54); hegazkina hartuko (6); hegazkina hartzeko (9); hegazkina hartzen (8); hegazkina hartzera (4); ehiza 

hegazkinak (6)¸hegazkinean sartu (13); hegazkinean sartzeari (4); hegazkinean sartzen (5); armadako hegazkinek (11); ehiza hegazkinek (4); gerra 

hegazkinek (6); aebetako armadako hegazkinek (4); hegazkineko eserlekuan uzkurtuta (4); hegazkinen ekitaldia (4); hegazkinen saioa (5); 

hegazkinera igo (8); hegazkinetik jaitsi (8); hegazkinez joan (5)] 

hegazkineratu, hegazkinera(tu), hegazkineratzen da ad hegazkinean sartu. Hegazkineratzeko unea iristeko 

oraindik hiru ordu laurden falta zirela. Fakturatu ostean, hegazkineratzeko ate aurrera aurkezteko 20 minutu izango dituzte, gehienez. 

hegazkinetxe iz hegazkin konpainia. Gobernuaren, hegazkinetxeen eta bidai agentzien artean bilera bat egitea eskatu zioten. 

hegazkingile iz hegazkinak egiten dituena. Airbus Europako hegazkingilea. Boeing hegazkingile estatubatuarrari. Munduko 

hegazkingile handienen borrokan beste bataila bat hasi da. Aeronautikan bezero hegazkingile gutxi daude. 

hegazkingintza iz hegazkinak egitea. Miarritzeko Dassault hegazkingintza enpresan. Hegazkingintzari emandako diru 

laguntzak. Hegazkingintzako zentru tekniko bat. Hegazkingintzaren historian.

hegazkinlari iz hegazkin pilotua. Orotara 33 ordu eta 25 minutu behar izan zituen hegazkinlari honek. Hegazkinlari ingelesen 

eta alemaniarren arteko hegazkin borroka izugarri bat ikusi dut. Gorputza zailtzen nuen, eta aldizkari ilustratuek hegazkinlariari egindako 

elkarrizketak eta argazkiak biltzen. Hegazkinlariek berebiziko garrantzia ematen zioten prestakuntza fisikoari. 

hegazkintxo iz hegazkin txikia. Hegazkintxo bakarra zen. Aire Armadaren horrelako bi hegazkintxok Marokoko aire espazioa 

abisatu gabe zeharkatu ostean. 

hegazkintza iz hegazkinei eta bereziki hegazkin bidezko hegaldi eta garraioari dagokion jarduera. ik 

abiazio. Mata kapitaina, esate baterako, Hegazkintzakoa zen, Gerrako Goi Eskolakoa. Wright anaiek beren lehen hegaldiarekin 1903ko 

abenduaren 18an hegazkintzaren jaiotza agiria sinatu baino hiru urte lehenago. Alemaniako hegazkintzaren historiari buruzko kontuez. 

Saint-Exupéryren hegazkintzako bizikizunak. Burdinbideak errepideekin lehian ari ziren, eta hegazkintza, lehorreko eta uretako 

garraiabide guztiekin. Hegazkintza zibileko pilotuen eskola. Egiptoko hegazkintza zibileko zuzendaritzak. Hegazkintzan baliagarriak izan 

nitzakeen fisika edo geografia bezalako gaietan hasi nintzen jartzen arreta, letretako ikasketen kaltetan. 

[3] hegazkintza zibileko (6)] 

hegazkintzar iz adkor hegazkin handia. A380 hegazkintzarra. Hegazkintzarra, gainera, berrikuntzaren eta lidergoaren ikur 

gisa saldu du Airbusek. 

hegazkor (orobat hegaskor) izond lurrunkorra. Eter arin eta hegazkorrak. Bigarren ezaugarri honek eramaten gaitu 

bideo-irudia irudi inprimatu bezala irudikatzera, inprimatze hegaskor eta beti berritu batez inprimatua bada ere. 

hegazpe iz hegatz azpia. Borda zaharretako hegazpeak edo korrazpiak. Teilatu azpiko hegazpean lo egiteko. Moskuk dioenez, 

segurtasun indarrek erasoari ekin eta gero, bahitzaileek zartararazi zituzten eskolako hegazpean ipini zituzten lehergailuak eta eraikin 

hauen lurreratzeak zuen biktima gehien eragin. 

hegaztegi (orobat hegaztei) iz ipar teilatua. Astearte goizean, bat batean dorreko hegaztegia sutan agertu zen. Hegaztegia 

berritu, haritzezko ohol, lata, hoberenetarik ezarriz. Ja ilabete bat osoa, lasto meta baten pare gure dorrea hegazteiez gabetu dela su eta 

garren erdian. 

hegaztei ik hegaztegi. 

hegazterren iz pauma. Indiako hegazti nazionala hegazterrena duzu. Goizero unibertsitate inguruetako hegazterrenen oihu 

zaratatsuek iratzartzen ninduten. Ondoren, suge larruz eta hegazterren lumaz estali zuen. 

hegazti (orobat hegaztin g.er.; Hiztegi Batuak hegaztin baztertzen du eta hegazti erabili behar dela 

adierazten) 1 iz animalia ornodun odol-beroa, mokoduna, hegoak eta hankak dituena, gorputza lumaz 

estalia duena eta orohar hegan egiteko egokitua dagoena. Egin bezate hegan hegaztiek airean. Lurrean diren bizidun 

guztiak hil ziren: narrastiak, hegaztiak, abereak eta piztiak. Azeriek badituzte zuloak, eta aireko hegaztiek habiak. Hegaztien arraultzak 

txito bizidun bihurtzen [...] ikusten dugunez gero. Kaioen eta gainerako hegaztien hegaldiak nekatu eta astuna dirudi. Emakumeak, 

eserita, hegaztiak lumatzen ari ziren. Hegazti eta ugaztunen material genetikoa. Lumagorri SL hegaztien hiltegiko albaitaria. Hegaztien 

gripeak beste hiru lagun hil ditu Vietnamen. Hegaztien haztegiek eta kimika sektoretako enpresek. Hegaztien babeserako bi eremu berezi 

ur azpian geldituko dira urtegiarekin. Erresuma Batuko Hegaztien Babeserako Errege Elkarteak. 

2 (izenondo eta izenlagunekin) Lurrean, simaurrean, hegazti handiak, antzarak, indioilarrak, ahateak, plisti-plasta zebiltzan. 

Azken urtean, 33 hegazti handi akabatu dira: 30 sai edo putre, arrano txiki bat, arrano sugezale bat eta arrano beltz eder bat. Guztiok 

hegazti migratzaileak garela pentsatu izan zuen gizonak. Txoria, alabaina, hegazti exotikoa zenez, lasterrera hil zen, hango giro hotzera 

ezin egokituz. Sai, putre eta bertze hainbat hegazti sarraskizalek. Inguruka ari zaizkit hegazti harrapariak, mokoak zorrozturik, 

atzaparrak aterata, eta bihotza erauzi nahi didate. Hegazti bizien kaiolak. Zeruko hegaztiei eta lurreko piztiei. Hezeguneetako hegaztiak. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hegazti mota guztiak. 400 bat hegazti espezie «desagertzeko arrisku larrian» daude. 

Hegazti talde baten zarata. Hegazti saltzaile, hazle eta zaintzaileak. Hegazti saltzaileak gorroto zion. Arrantzan eta hegazti-ehizean hasi 

ziren. Hegazti haragia janez ospatu zuten. Hegazti sunda bortitz hark nazka ematen ziola esaka. Hegazti gripea H5N1 birusak eragiten 

du. Kiromantzia, kristalezko bolak, hegazti-erraiak... 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Itsas hegazti askoren txilioak entzuten baitziren. Armak, zakurrak, ehizahegaztiak. 

Gau-hegazti ikustezin batzuk bezala. Borreroak ikusi ditu urkatuak, Fenix Hegaztia bezalaxe, hil eta beren errautsetatik 

berpiztu direnak. 

5 ur hegazti Arrantzale batek ur-hegazti bat eskaini zion. Han-hemenka ur-hegazti saldo handiak. Erbi gorri handiak, eper 

pintarratuak, ur hegazti kolore brontze-grisekoak. 

[5] basa hegazti (8); hegazti akabatu (7); hegazti basati (7); hegazti basatien (10); hegazti bizia (5); hegazti erraldoi (5); hegazti gripe (7); hegazti 

gripea (125); hegazti gripeak (52); hegazti gripearekin (5); hegazti gripearen (122); hegazti gripeari (14); hegazti griperik (8); hegazti handi (6); 

hegazti harrapari (6); hegazti harrapariak (6); hegazti harraparien (9); hegazti hazleek (6); hegazti hil (34); hegazti kutsatu (5); hegazti kutsatuak 

(23); hegazti migratzaileak (5); hegazti migratzaileek (7); hegazti migratzaileen (10); hegazti mota (5); hegazti saltzailea (7); hegazti saltzaileak (8); 

kutsatutako hegazti (5); zeruko hegazti (9) 

hegazti gripearen aurka (6); hegazti gripearen aurkako (5); hegazti gripearen ondorioz (7); hegazti gripeak hil (6); hegazti gripea agertzen (4); hegazti 

kutsatuak agertu (10); hegazti basatien bidez (5); hegazti gripearen kasuak (4); hegazti gripearen birusa (5); hegazti gripearen aldaera (4); hegazti 

migratzaileen bidez (5); hegazti gripearen kontrako (5); hegazti gripeak jota (10); hegazti gripearen gainean (4); hegazti hazleentzako laguntzak (4); 

hegazti gripeak jotako (5); hegazti gripea gaitzak (4); hegazti gripearen birusaren (4) 

basa hegaztiak (7); dituzte hegaztiak (7); du hegaztiak (6); eta hegaztiak (34); etxaldeetako hegaztiak (7); hegaztiak agertu (15); hegaztiak 

akabatzeko (5); hegaztiak hazten (16); hegaztiak hil (7); hegaztiak hiltzeko (5); hegaztiak larrean (6); jotako hegaztiak (8); kutsatutako hegaztiak 

(17); zeruko hegaztiak (10); kutsatutako hegaztiak agertu (8) 

zeruko hegaztiei (9); aireko hegaztiek (8); basa hegaztien (8); hegaztien babeserako (5); hegaztien gripea (99); hegaztien gripeak (50); hegaztien 

gripearen (76); hegaztien gripeari (10); hegaztien gripeaz (8); kutsatutako hegaztien (7); hegaztien gripearen birusa (16); hegaztien gripearen birus 

(5); hegaztien gripearen ondorioz (5); hegaztien gripeak jota (20); basa hegaztietan (6)] 

hegaztindegi ik hegaztitegi.

hegaztiño iz hegaztitxo. Ni oilategian jostatzen nenbilen, orduko hartan putzutxo batean txita bat garbitzen, baina hegaztiñoa 

uretan denbora luzeegian eduki, nonbait, eta esku artean ito zitzaidan. 

hegaztitegi (korpusean hegaztindei soilik) iz hegaztiak gordetzen diren eraikina. Hegaztindei pollit bat ainitz 

xori mota zituena. 

hegaztitu izond hegazti bihurtua. Horregatik, atzo edo etzidamuko jazoera horri esker genekien polizia edo dena delakoa aurki 

azalduko zela, baina ez hegaztitua, gizabanako gisa baizik, pertsona oso gisa. 

hegaztitxo iz hegazti txikia. Jaunak gogoko izan zuen, hegaztitxo hauek bere maitasunaren ezaugarri berezia azaltzea, 

Frantziskoren heriotzako orduan. 

hegaztitzar iz adkor hegazti handia. Alabaina, hegaztitzarrak garrasi lazgarriak eginez inguratu zitzaizkigun, atzaparretan 

egundoko haitz puska bana zekartela. Harribitxizko hostaila baten azpian zeuden hegaztitzar fantastikoak. 

hegaztizain iz hegaztiak zaintzen dituen pertsona. Ehiza-hegaztizaina etxe berean bizi zen, bere hiru belatz txanotuekin. 

hegaztizale izond hegaztien zale dena. Ama oso hegaztizalea genuen. 

hegelianismo iz Hegelen filosofia doktrina. Hegelianismoa. 

hegeliano izond Hegelen filosofia doktrinari dagokiona; doktrina horren aldekoa. ik hegeliar. Beren 

traiektoria intelektualean hegeliano, marxista, heideggeriano eta filosofo handi guztien "post"ak direnez. 

hegeliar izond Hegelen filosofia doktrinari dagokiona. Ezker hegeliarraren ideiak auzipean jartzen ditu. 

hegelzale izond Hegelen filosofia doktrinaren zale dena. Queneau hegelzalea izana zen, Kojève-ren Hegel zuen maite. 

hegemonia 1 iz nagusitasuna, nagusigoa. Eskandinaviarren hegemonia militarrari eta merkataritzazkoari erantzunez. Nazio 

horren hegemonia ekonomikoaren oinarriak. Hegemonia lortzeko borrokan. Munduko ekonomiaren egiturazko formak (Estatu Batuen 

hegemonia, Hegoaldearen mendekotasuna Iparraldeari buruz) izan ziren ekonomiaren funtzionamenduari buruzko hausnarketaren 

ardatza. Estatu Batuek Bigarren Mundu Gerraren ondoren munduko hegemonia eskuratu zutenez geroztik. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa; orobat hegemoni) ik hegemoniko. AEBen hegemonia nahiari buru egiteko. 

Hegemoni eremu askoz zabalago bati aplikatzean. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Hizkuntzen arteko diskriminaziorik eta hizkuntza hegemoniarik izan ez dadin. 

3 hegemoniazko ik hegemoniko. Hegemoniazko lekua izateak, hasteko, kostu militarra eta politikoa ekarri ohi du. 

Hegemoniazko ziklo horien interpretazioak, oro har, sistemaren barneko hiru kontraesan azaleratzen ditu. 

hegemoniko izond nagusitasuna duena, nagusitasun-. ik hegemonia 2 eta 4. Doktrina liberala, ez da harritzekoa, 

nazio hegemonikoetan -Herbehereetan aurrena, Ingalaterran gero- gorpuztu zen. Herrialde hegemonikoak bere interesen arabera baino 

ez du jarduten. Potentzia hegemonikoen mailan ez daudelako. Posizio hegemonikoaren beheraldiarekin batera. Pentsamendu bakar 

hegemonikoak gurtzen duen zekor sakratua. Egonkortasuna eta krisi hegemonikoak. Egonkortasun hegemonikoaren teoriak. Estatu 

Batuen indar hegemonikoaren babespean. Egonkortasun hegemonikozko aro baten amaiera. 

hegi 1 iz ertza, bazterra. Ur azpitik ibaiaren eskuineko ertzera iritsita, Obiko hegia betetzen duten kanaberen artean galdu da. 

Irkutsk hiria Jeniseiren ibaiadar horren eskuin hegian zegoen. Uharte baten hegian lehorreratu zen. Maiana Artoizen semea zuloaren 

hegira hurbildu zen. Eskuak lotzen zizkion burdinaren hegia nabari zezakeen, larru urratzaile. Koilareen asotsa kikeren hegietan. Gin 

tonic erdi bana, ginebra gutxi eta limoiarekin basoaren hegiak ongi igurtzirik. Belusezko bonetaren hegi zabalaren azpitik. Bidexka ahal 

bezen hurbil doa itsasoaren hegi-hegitik. Munduaren hegitik hegira. Zeruaren hegitik, arranoa edo saia zen ez zekitela, txori erraldoia 

jazarri zen, intzirika. Hizkuntza nola heda zitekeen erkidegoko bazter eta hegi guztietara. 

2 (hitz elkatuetan bigarren osagai gisa) Lapurdiko itsas hegi osoan. Itsas-hegiko hiri eta hirixka ainitzek. Etxe aitzineko 

pentzea zeharkatu zuen lasterka eta ibai hegira heldu zen. Lurrun ontzia ziztu bizian lerratzen zen Volgaren ibai hegien artetik. Río Salado 

famatua, egiazki gatza baduena, ur hegi xuri xuriek erakustera emaiten duten bezala. Bide hegian abandonatuko dituzte. Errepide 

hegian. Abiadura lasterrean pasatzean, autoek espaloi hegiak inarrosten zituzten. Teilatu hegi guzietarik eta aterpe bazter guzietarik ura 

turrustaka. Buneta han zegoen beti, leiho hegian. Zeru-hegiko mendi batean pausatua. Ohe hegian jarri zen Magali. Hatsa ezpain 

hegian dilinda zuten eta etsipena zein ustegabe hutsa irakurri zen haien begietan. Negarra hor begi hegian nuen. 

3 irud Ardura negar hegian zegoen. Spectres de Marx liburu ikaragarrian Derridak marxismoak berean ez zuela gehiago funtzionatzen 

negar hegian aurkeztu zigun bezala. Betiko kontua: aurki afaldu egin behar baina umea negarraren hegitik aldendu nahi. Zorroztasun 

haren hegiek noiztenka Agata larranzten zuten ezpata finaren moldean. Negarrak mantal hegiaz xukatzen zituela. 

4 aldea, bazterra. Gure eskualdean, nork ez du gogoan 1967an gertatu zena [lur-ikara], Andredena Maria irian, Biarnoko hegi hortan, 

Xuberoa ere hunkiz eta bereziki Montori herria? Frantses gudarostea Nafarroan sartu zen Baztan ibarretik eta Gipuzkoan aldiz Oiartzungo 

aranetik, eskualde batetik besterainoko mendi hegia okupatuz. 

5 mendiez-eta mintzatuz, mazela, hegala. Herria muino baten hegian dago. Elurra ari du gailurraren tontorrean, elurra ari 

hegian. Ararat mendiaren hegian, lau mila eta berrehun metroko altueran, aintzira bat dago. K2ren hegian gaude, 4950 metrotan, 

hemendik aitzina kanpamendu nagusi izanen dugun honetan. Granaden zapartatzeak dardararaziko ditu mendietako hegi harritsuak. "Iparmendebaleko 

hegi errazetik" [...] berdin erdietsiko genuela, ordu erdian, M.ko mendi-hortza. 

6 hegiz hegi hegiari jarraituz Villamayortik ateratu orduko patar beheiti xut bat hartzen dut, mahasti eder baten saihetsean hegiz 

hegi ibiliz. Burgostik ateratzean Arlanzon ibaia hegiz hegi segitua nuena Puente del Arzobizpo-ren azpian dario orain. Pariseko ibaiaren 

hegiz hegi joanik. Kaiaren hegiz hegi gindoazela hiriaren erdira itzultzeko. · Handik, itsas hegiz hegi Regiora heldu ginen. · alde 

batetik bestera. Zitadela hegiz hegi pasatu dut.

[3] aturri hegi (3); autobidearen hegi (3); baionako hegi (4); hegiz hegi (17); ibai hegi (3); itsas hegi (15); landesetako hegi (6); miarritzeko hegi (12); 

muga hegi (12); portu hegi (6); sare hegi (3); ur hegi (4); miarritzeko hegi hortan (11); hegi hortan bizi (3); autobidearen hegi hortan (3); portu hegi 

hortan (6); muga hegi hortan (8); itsas hegiz hegi (3); itsas hegi hortan (4); landesetako hegi hortan (3); hegi batetik bestera (3); itsas hegia (5) 

bide hegian (6); erreka hegian (4); eskuin hegian (5); eskuineko hegian (3); ezkerreko hegian (3); hegi hegian (3); ibaiaren hegian (7); itsas hegian 

(22); leiho hegian (3); negar hegian (5); ur hegian (7); eskuineko hegira (3); hegira heldu (3); itsas hegira (3); itsas hegiraino (3); itsas hegitik (8); 

leiho hegitik (5)] 

hegialde iz hegia, bazterra. Angeluko patinategia handitu nahi baitu Herriko Etxeak, horretarako baitezpadakoa den eremua, hots 

2 777 m2 erosiko dizkio hiriak estatuari, hauxe izanki eta Aturri hegialde osoaren jabea. 

hegigo iz goi herra, gorrotoa. Herrazko herrak eta korromioak, hegigoak eta mendeku nahiak. Indiaren independentziaren 

ondoren berehala hasi ziren azaltzen hinduen eta musulmanen arteko aspaldiko ezinikusiak eta hegigoa. 

hegitxo iz hegi txikia. Eguzki iluntzen hasiaren argiak arrats-gorritzen zituen elizatxo zaharra eta haren ondoko kanpandorre apal 

bereizi samarra zeuden hegitxo garai berdea osorik ikusteko moduan. Ibilbide itzaltsu hartan luze-zabalka nenbilen, parkea azpian hartzen 

duen hegitxo baten gainean kasinoko musika-taldeari lehenengo abestiak jotzen entzuten. 

hego 1 1 iz hegaztiek, saguzarrek eta intsektuek hegan egiteko dituzten organoetako bakoitza. ik hegal. 

Beste piztia bat ikusi nuen, lehoinabarraren antzekoa: bizkarraldean lau hego zituen eta lau buru. Hegadun izaki haiek, hegoak zabalik, 

hamar metro ziren luze. Hegoetako lumen erdiak galdurik. Lau hegoekiko jeinu bat agertu zitzaion. Burduntzi bat, lau hego eta atal 

askotan banatutako orratz tankerako gorputz bat dela esan genezake. Bi hego buruaren gainetik altxatuak zituen, beste bi hegan egiteko 

zabalduak, eta beste biek gorputz osoa estaltzen zioten. Gabiraiek nagi eragiten zieten hegoei. Ahora eramatear zen galeper hego ondo 

koipetsu eta ondo usaintsu bat. 

2 (aingeruena) Ez, ez da aingerua, ez du hegorik. Gizaseme bat ikusi zuen, Serafin batek bezala sei hego zituena. 

3 (izenondoekin) Itsas hegaztien hego zuriak zituztenak. Harrapari galanta txoria, baina hego zabal eta sendoak zituena. Haien 

erdian, Indar Berezien armarria gailentzen zen: bi hego zabalek inguraturiko ezpata bat. Urrearen distira, hego txiki batzuk hegaldaka. 

Baina tximeleta bat besterik ez zen, hego gorrikoa. Bere hego handiak tolestu zituenean. Hipogrifoak beren buru basatiak atzerantz 

astintzen eta hego indartsuak tolesten ari ziren. Hego erraldoiek hatz maskurtsuen arteko larruzko mintzak ziruditen. Baina hego 

atzapardunek harramazka egiten zidaten. 

4 irud Kaioak ere ordu zaharren hego urdinduei eragin die. Nire analisiak oso hego laburrekoak dira, egia esan, eta hortaz, ez dakit 

zuzenak diren. Badu bere baitan gauza bat ideala, mundu honetakoa ez dirudiena, eta nire ametsari hegoak jartzen dizkiona. Fantasiari 

hegoak ebakitzeko. Guztiek zuten, mitoaren hego demokratikoei esker, irudimenezko lurralde haietan atzera-aurrera ibiltzeko eskubidea. 

Ametsen hegoan zuregana helduz. Hainbat lagun, poesiaren hegoek antzaldaturik. Hegan doan arranoa da, garbitasun eta 

kontenplazioaren hegoetan goietara jasoa. Ideien hegoen gainean adimen hutsaren lurralde hustuan barrena. 

5 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hego-muturrak moztuta. Hego-mutur batetik besteraino bost metro. Hego hotsa entzun 

du. Zaldiaren inguruan zetozen bizpahiru beleen bat-bateko hego-zalapartak airea dardarazi zuen. Orduan, hego-zafrada entzun zen. Bat- 

batean hego-astintzea moteltzen zaie. · izond irud Matxinada-garai haietan, izpiritu kontserbatzaile eta hego-laburra erakutsi zuen. 

6 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Baina bi arrano-hego handi eman zizkioten emakumeari hegan basamortura joan 

zedin. Hegal garaiko kasketa, alboetan bele-hego txikiak eta koroaren erdian zilarrezko izarra zituena. Txori hego hautsiaren moduan ez 

agertu etxera berriro! Oraindik ere jakan gordeta dauka zapi zuriaren azpildura perfektoa, aitaren patrikatik lapurtua, uso-hego jauzkaria 

irudi. 

hego 2 1 iz hegoaldetik datorren haize beroa. Nafar hego xumeari, batzuetan nafarra soilik ere esaten zaionari [...] hego 

emea deitzen zaion xumeari (emakume haizea ere bai, zenbait parajetan), hego arra edo haize zakar bortitza den horri, gaztel hegoa edo 

gaztel haizea deitzen diogun horri, edo hego andaluziar eta afrikanoari. Hego epelak masta erdian zeuden ikurrinak astintzen zituen. 

Zeruaren urdina eta hego-xuriaren pereka eztia gozatzeko. Antizikloia egon zen iparraldera kokatuta, hego punttua behetik zekarrela. 

Hego boladak ekartzen badakien arren, eguzki epeleko aldiak ere bai. Haize epelagoa, barruko lautadatik hego arinak dakarrena. Hego 

aro gozo eztiak. Ez da seinale ederra izaten hego lehorra bereak egiten ikustea. Hegoaren ondotik, ipar euria gogotik. 

2 hegoaldea. Guk ez dugu ez ipar ez hegorik, ez ekialde ez mendebalik. Lorategia hegoan dago eta bertan dauden landare asko eta 

asko ere hegoaldetik ekarriak dira. N. jaun artistak zergatik agindu du estudio berriaren eraikuntza etxearen iparraldean, eta ez hegoan? 

Iparrekoak iparrean laketago eta hegokoak hegoan etxeanago? Hegora begira jarritako limoiondoek. Iparraren eta hegoaren arteko 

zubia eraikitzeko. Kontsumoari dagokionez azken hiru hamarkadetan Iparraren eta Hegoaren arteko aldea bikoiztu egin da. Zure iparra 

beste baten hegoa baita, eta zure hegoa beste baten iparra... · Korrituak ditut bi Nafarroetako lurrak, ipar eta hego, Biarnokoak, 

Frantziakoak, Aragoikoak... 

3 (leku izen baten eskuinean) ik hegoalde 2. Afrikan eta Amerika hegoan. Alemania hegoan ortzantz eta uhaste haundiak 

egin ditu Bavarian. Durban Afrika Hegoko hirian. Asia hegoko herri hortako gobernariek. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Kataluniakoak eta Hego Euskal Herrikoak. Hego Ameriketako indiar dotore haien 

oinordekoek. Afrikako erdialdea eta Hego Amerika ziren loro gehien zituzten lurraldeak. Hego Hemisferioan negu betean sartuta daude. 

1911n, Amudsen Hego Polora iritsi zen. Titanen hego poloan metanozko lainoa atzeman du Cassinik. Barruko hego-lautada horretako 

beroek. Tobolsk probintziaren hego eskualdeetan. Siberiako hego mugatik aurrera. Kraterraren hego ertzetik irteten da. Hego latitudeko 

hamalaugarren gradu inguruan. Laster etorriko zen hego urrunetako lurraldeetara hegaldatzeko tenorea. Hego goi-nafarra. 

5 haize hego hego haizea. Haize hego epelegiengatik. Ez dakit haize hego eztiak edo Errobiko zilarrezko urek ekarri daukuten 

Lapurdira. Agian San Mixelen haize hego xuria hor izanen dute lagun. Aize hegoa delarik, usorik ez, eta usoa delarik, aize hegorik ez. 

"Haize hegoa, amodio gogoa", "Haize hegoak: emakumeak beroak" eta antzeko esaneretan. Geroztik, Printzesa hura ez da kontent, eta 

maiz jiten da bere dotearen erreklamatzerat, haize hegoaren irudia hartuz. 

6 hego-ekialde (orobat hegoekialde g.er.) Pelore lur-muturra, ipar-ekialdean; Lilibeo, mendebaldean; eta Pachynum, berriz, 

hego-ekialdean. Asiako hego-ekialdeak eta Indonesia osoak. Afrikako hego-ekialdeko Maurizio uhartea. Frantziako hego ekialdeko Var 

departamendura. Asiako Ekialdearen eta Hego-ekialdearen hazkundearen dinamikan. bere mugak hego-ekialderantz zabaltzeko. Galgoea 

edo Galgoia esaten diote berriz hegoekialdetik jotzen duen haizeari. Asiako Hego-ekialdeko Nazioen Elkartea. · Hego ekialdekoari, 

eguzki haizeari. 

7 hego haize (orobat hegohaize g.er.) Bazebilen dena garbitzen zuen hego haize eder bat. Hego-haize leuna zebilen, gau giro 

aparta. Eguzkia atera zenean, berriz, hegohaize itogarria bidali zuen. Hego-haizea denean, berriz, "Sargoria dugu" esaten duzue. Hiri 

horretan hego-haizeak jotzen duenean jendea gaixotu egiten da. Hego haizeak burutik arin dabilenari erasaten diola esan ohi dugu. Hego 

haize bolada ikaragarriak. Hego-haizearen bafada epelak jo zidan aurpegian. Gau zoragarria zegoen, izartsu, sargori eta hego haize ukitu 

eder batez. · Berak maite-maite zuen ilunsenti hego-haizetsu zoragarri haietako batean. Iraileko goiz hegohaizetsu bat zen. 

8 hego-mendebal 1 (orobat hegomendebal g.er.) Edo (izen gehien dituen) hego mendebal, zehar haize, aldaize eta 

gorbeianoa deitzen diogun bihurriago horri, edo beste baserritar batek zioenez hego mendebal, tormento jeneral delako berorri berari ere. 

Hego-mendebalak iraungo zuen edo mendebalari txanda emango zion jakiteko. Hego-mendebal edo aldaize traketsa dabilenean.

8b hego-mendebal 2 (orobat hegomendebal g.er.) Lapurdiko hegomendebalean, Nafarroako iparmendebalean eta 

Gipuzkoako iparrekialdean Laino xoxtor batzuk ageri direla hego mendebal aldetik. 

9 hego-mendebalde (orobat hegomendebalde g.er.) Goiz osoan [...] hego-mendebaldeko haize gozo leuna izan zen. 

Frantziako hego-mendebaldean, Pauen. Irtish ibaiaren hego-mendebaldetik Turkestango mugetaraino hedatzen den eskualde zabal 

hori utzirik. Ukrainako hego-mendebaldean. Broad Peak-eko hegomendebaldeko aristatik jausi zela. Hego-mendebaldeko Asian. 

10 Hego Polo (orobat hego polo) hego hemisferioko poloa. ik Hegoburu. 1911n, Amudsen Hego Polora iritsi zen. 

Titanen hego poloan metanozko lainoa atzeman du Cassinik. 

11 hego-sortalde (orobat hegosartalde g.er.) Milioi horretatik 250.000 Asiako hego-sortaldean biltzen dituzte. Baso 

Negartiaren hego-sartaldeko mendela lurperaturik zetzan. Hegosortaldeko haizea hasiko da, oso gogor. Beti dabil tramontana, edo 

mistrala, edo hegoa edo euro delako hego-sortaldetik heldu den hori. Euri langarra ari zuen, hego-sortaldeko haize leun baten astinduek 

sorgindua. 

12 Ipar-Hego Ipar-Hego inbertsioen fluxua. Orobat Ipar-Hego harremanetan. 1970eko hamarraldiaren erdialdean Ipar-Hego 

elkarrizketak hasi ziren. Paisley, ipar-hego elkarlanaren alde. 

[8] hego afrika (25); hego afrikako (40); hego afrikan (24); hego afrikar (4); hego afrikara (6); hego afrikarrek (6); hego afrikarren (4); hego afrikatik 

(7); hego aldea (5); hego aldean (15); hego aldeko (28); hego aldekoa (4); hego aldekoak (6); hego aldera (12); hego alderat (6); hego aldetik (10); 

hego amerika (34); hego amerikak (6); hego amerikako (134); hego amerikakoak (4); hego amerikan (75); hego amerikara (4); hego amerikarako (5); 

hego amerikaren (10); hego amerikari (10); hego amerikarrak (5); hego amerikatik (14); hego amerikaz (4); hego ameriketako (63); hego ameriketan 

(60); hego ameriketara (5); hego ameriketarat (13); hego ameriketatik (9); hego asian (4) 

hego bat (5); hego carolinan (5); hego ekialdea (4); hego ekialdean (57); hego ekialdeko (47); hego ekialdera (12); hego ekialderantz (7); hego 

europako (4); hego haize (40); hego haizea (39); hego haizeak (30); hego haizearekin (7); hego haizearen (12); hego haizeari (5); hego handiak (4); 

hego hemisferioan (4); hego hemisferioko (31); hego irlandako (7); hego italian (4) 

hego karolinako (4); hego korea (61); hego koreak (28); hego koreako (71); hego korean (32); hego koreara (8); hego korearekin (9); hego korearen 

(16); hego koreatik (5); hego kurdistan (5); hego landesetako (4); hego lapurdi (10); hego lapurdiko (25); hego lapurdin (9); hego mendealeko (4); 

hego mendebal (7); hego mendebala (4); hego mendebalde (8); hego mendebaldea (6); hego mendebaldean (27); hego mendebaldeko (27); hego 

mendebaldera (4); hego mendebaleko (7); hego osetia (21); hego osetiak (16); hego osetiako (38); hego osetian (11); hego osetiaren (5); hego poloan 

(5); hego tirol (5); hego tirolen (6); hego tirolgo (7); hego xuria (5) 

hego euskal herrikoak (9); hego euskal herriari (10); hego haizea zebilen (4); hego mendebalde handia (4); hego irlandako ministroen (5); hego euskal 

herritik (15); asia hego ekialdean (9); asiako hego ekialdean (5); afrika hego ekialdeko (4); hego lapurdiko herri (10); hego eta iparraldeko (8); hego 

zein ipar (5); hego aldera ematen (6); hego euskal herriarekin (8); hego amerikako herrialde (4); ipar eta hego (70); hego euskal herriko (379); hego 

osetiako agintariek (4); asiako hego ekialdeko (4); hego euskal herrira (14); hego euskal herrikoa (5); hego euskal herri (25); hego ameriketan gaindi 

(7); asia hego ekialdeko (6); hego euskal herrian (492); hego koreako gobernuak (5); hego euskal herrirako (5); ipar zein hego (6); hego euskal herria 

(29); hego eta ipar (15) 

haize hegoa (10); haize hegoak (8); hegoak astindu (7); hegoak astinduz (9); hegoak astintzen (6); hegoak ebaki (10); hegoak eman (7); hegoak moztu 

(5); hegoak zabaldu (13); hegoak zabalik (7); hegoak zabaltzen (4); iparretik hegora (10); hegotik iparrera (5)] 

hegoafrikar (orobat hego(-)afrikar) izlag/iz Hego Afrikakoa, Hego Afrikari dagokiona; Hego Afrikako 

herritarra. Nick du Toit hegoafrikar mertzenarioa. Hegoafrikar jatorriko mertzenario bat tiroz hil zuten atzo Bagdaden. John Maxwell 

Coetzee hegoafrikar idazlearen [...] Disgrace eleberriaren euskarazko itzulpena. Bantu, indonesiar eta indiar jatorriko hego-afrikar 

herrikideen gain. Holanderaz eta ingelesez mintzo ziren hego-afrikarrengan. Hego afrikar bat hilen artean. 

hegoalde (orobat hego(-)alde g.er.) 1 iz ostertzeko lau puntu nagusietako bat, eguzkia eguerdian dagoen 

aldeari dagokiona. Iparraldearen eta Hegoaldearen arteko areriotasun tradizionalari. Hegoaldearen mendekotasuna Iparraldeari 

buruz. Hegoalde haizetsuko mortuetan nabilela. Erdiko eta Hegoaldeko Amerika. Saharaz hegoaldeko Afrikan. Hegoaldeko eta 

iparraldeko eskualdeak. Hegoaldeko euskaldunen nazio kontzientziaz. Gero, abiatu eta Emausetik hegoaldera ezarri zuten kanpalekua. 

Bonapartek "hegoaldeko goi-nafarra" deitu zuena. Hegoaldera jo zuten. Kilometro batzuk hegoalderago hegazkin batzuk errepidea 

metrailatzen ari direla. Kanariar irlak baino bizpahiru gradu hegoalderago. Baina N. jaun artistaren logelak hego aldera ematen du. 

Gaitzeko xantza nuen, gelak leihoa hego-alde zuen. 

2 (-ko edo -en atzizkiaren eskuinean) Hau beltzarana, Probentzako hegoaldekoak bezala. Italiako hegoaldea, Espainia, 

Portugal eta Grezia. Baltikoko hegoalde osoan zabaldu zuten beren eragina. Buenos Aireseko probintziako hegoaldean. Europako 

iparraldeko eta hegoaldeko merkatariak. Alpeen hegoalde lainotua. Hasieran Kaspio itsasoaren hegoaldea baizik ez zen ezagutzen. 

Omsk aldera jo zuten probintziaren hego aldean barrena. Bizirik ihes egindako pilotuak Euskal Herriaren Hegoaldera ekartzeko. · 

Ingalaterrako hego eta ekialdea eta Frantziako iparraldea. 

3 (leku izen baten eskuinean) ik hego 3. Pirinio hegoaldea euskalduna zela. Elefanteak Afrikan eta Asia hegoaldean bizi 

dira. Espainia hegoaldera joanak zirelakotz. Ireki itzazue Afrikako serralloak, Asiakoak edo Europa Hegoaldekoak. Frantzia 

hegoaldean, Albi hiriaren inguruan. Afrikako herrialdeentzat eta Asia Hegoaldekoentzat. 

[5] hegoalde osoan (7); iparraldea eta hegoaldea (7); hegoaldea eta iparraldea (8) 

afganistan hegoaldean (4); afganistango hegoaldean (4); asia hegoaldean (13); bagdad hegoaldean (19); bagdadeko hegoaldean (5); europa 

hegoaldean (5); europako hegoaldean (4); frantzia hegoaldean (11); frantziako hegoaldean (8); gaza hegoaldean (16); gazako hegoaldean (8) 

hegoaldean bizi (7); hegoaldean dagoen (32); hegoaldean den (10); hegoaldean gaindi (154); hegoaldean gertatzen (4); hegoaldean izan (9); 

hegoaldean jaio (4); hegoaldean koka (5); hegoaldean kokatua (5); hegoaldean kokatutako (11) 

herrialdearen hegoaldean (7); hiriaren hegoaldean (4); india hegoaldean (5); irak hegoaldean (21); irakeko hegoaldean (5); italia hegoaldean (4); 

lapurdi hegoaldean (4); sudango hegoaldean (6): thailandia hegoaldean (4); turkiako hegoaldean (4); uhartearen hegoaldean (9) 

hegoaldean eta mendebaldean (4); hegoaldean kokatua den (5); hegoaldean eta iparraldean (5); iparraldean eta hegoaldean (9); hegoaldean eta 

ekialdean (5); ekialdean eta hegoaldean (4) 

saharaz hegoaldekoak (6); hegoaldera begira (11); iparraldetik hegoaldera (10); hegoaldetik iparraldera (7)] 

hegoaldetar izlag/iz hegoaldekoa, hegoaldeari dagokiona; hegoaldeko herritarra. ik hegotar. Horrelakoak 

bide zarete hegoaldetarrak: irrigarriak. Saltoki ilara bien arteko pasabideetan zebiltzanak hegoaldetar jatorrak ziren: azal eta begi 

ilunekoak, ile beltz kizkurdunak. 

hegoaldi iz hego haizea dabilen aldia. Hegoaldi beroa sartu zuen ezustean, hego haize bolada ikaragarriak. Hotzaldi elurtetsu 

baten ostean, hegoaldi epel bare batek elurraren urtzaldi uholdetsua ekarri zuen. [Udazken gehienetan] hegoaldi luze samarrak ere 

izaten dira. 

hegoalditxo iz hegoaldi laburra edo ez bizia. Hegoalditxoak, neguan denean, baditu aipatu beharreko egoeratxo espezial 

samarrak suertatzen direnak. 

hegoamerikar (orobat hego(-)amerikar) izlag/iz Hego Amerikakoa, Hego Amerikari dagokiona; Hego 

Amerikako herritarra. Eginkizuna ez da izan makala itzultzailearentzat, jatorrizkoari hegoamerikar gaztelania berezi halako baten 

kutsua dariolako. Gidari hegoamerikar bat bolantean zuela. Etorkin musulmanei edo hegoamerikarrei begira. Jakien ukitu hegoamerikarrera. 

Ez zidaten etxea alokatu, hego amerikarrak emagalduak omen garelako. Baziren bilduak 22 herri arabe eta 12 

hegoamerikar, ONU eta OMC ere horrara komitaturik. Erdiak lapurtarrak, laurdena nafarrak eta gaineratikoak ipar zein hego amerikarrak. 

Etorkiz hego amerikarrak direnak eta EB-etan bizi, 38,8 miliun dira-

hegoasiar izlag/iz Hego Asiakoa, Hego Asiari dagokiona; Hego Asiako herritarra. Lanpostuak estatubatuarrek, 

europarrek eta hegoasiarrek hartzen dituztela. 

Hegoburu (orobat hegoburu) iz Hego Poloa. Hurrena, esnezko argitasunak eraginik edo, marinelak Hegoburuan ez, baina 

Iparburuan kokatuko ipuin bat irakurtzeari ekin dio. Karbono dioxido banaketa desberdina dela iparburuan eta hegoburuan. Orain, bertze 

espedizio bati lotuko da: Hegobururatekoa, Antartidan gaindi. Izotza atzeman dugu Marteko hegoburuan. 

hegodun 1 (orobat hegadun; Hiztegi Batuan hegodun agertzn da) izond hegoa duena; hegoak dituena. ik 

hegaldun. Intxaurraren tamainako pilota txiki hegodun bat. Zaldi hegodun edo adimendunak. Alde banatan harrizko zutabeak 

zeuden, gainean basurde hegodunak zituztenak. Grifoa alegiazko animalia bat da, hegoduna, gorputza lehoiarena eta burua hegaztiarena 

duena. Suge hegadunak ere bai. Haren babesera heldu orduko, itzal hegadunak berriro zeharkatu zuen zerua. Izakari hegodun handiak. 

Eta egun gozo haietan almenen artean mugitzen zen haizea, eta lurrin hegodun bihurturik zen alboratzen. Maitasun hegodunaren 

ezproiak sastaturik. Zeru ilunetik irudi hegaduna jaitsi zen tximistaren antzera. Txamarra gorri, galtza urdin, eta buruan ginbail ilun 

hegaduna. 

2 (izenlagun gisa) Hozka egiten duten hegadun txindurriak eta elefanteak. Hegadun izaki haiek, hegoak, zabalik, hamar metro ziren 

luze. 

hegoekialde ik hego 6. 

hegoeuropar izlag/iz Hego Europakoa, Hego Europari dagokiona; Hego Europako herritarra. Ipar Europan 

hego europarrak gutxiesten dituzte. 

hegohaize ik hego 7. 

hegoi iz hego haizea. Esan gabe doa, neguko hegoia lagun maitatua eta estimatua izan ohi dugula mendi magaletan bizi garenok. 

Katalunia aldetik sartu haizexkarekin nahasian, eta hau bai, hauxe da hego-hegoi berezia. 

hegokorear (orobat hego-korear) izlag/iz Hego Koreakoa, Hego Koreari dagokiona; Hego Koreako 

herritarra. Kim Sun-Il hego korear itzultzailearen hilketa. 2002an, aldiz, sei soldadu hego korear hil ziren. Zuzendari onenaren saria 

Kim ki-du hegokorear zinemagileak jaso du. Mahaiaren inguruan, amerikar bat, neozelandar komunista bat, hego-korear bat, irlandar bat 

eta bi euskaldun. Bahitu zituzten 14 pertsonetatik zazpi hegokorear askatu zituztela esan zuten. Lepoa moztuta hil zuten atzo ekainaren 

17an bahituriko hegokorearra. 

hegomendebal(de) ik hego 8 eta 9. 

hegoosetiar (korpusean soilik hego osetiar) izlag/iz Hego Osetiakoa, Hego Osetiari dagokiona; Hego 

Osetiako herritarra. Hego osetiarrek, ostera, su-etena bortxatu izana ukatzen dute eta Tbilisiri egotzi. Autonomia gehiago nahi zuten 

hego osetiarren aurka. 

hegope ik hegape. 

hegotar izlag/iz hegokoa, hegoari dagokiona; hegoko herritarra. ik hegoaldetar. Etzazula jokatu hegotar petoen 

gisan. Orkoek, piztutako zuziak eskutan, eta hegotar basatiek, bandera gorriak aldean eta oihu ikaragarriak eginez. Konturatu nintzen 

Estatuko kapitolioaren aurrean, masta handiaren puntan, hegotarren bandera zegoela harrera-emaile, haizea harro igurtziz; gerra zibilean 

"sezesionista" deitutako bandera bera. 

hegotxo iz hego txikia. Non-nahi ageri dira hegotxo berdeak asuntoa non topatuko. 

hegotzar iz adkor hego handia. Gero hegotzar handi batzuk jarri zituzten bizkarrean, lumen zentzuaren arabera zuriz, urdinez, 

purpurinaz koloreztuak. 

hegozale izond haize hegoaren zalea. Martxoa ekaizti eta hegozale joanez gero, txarrena apirilean ekarriko zuen seinale 

heia iz abeltegia. Bizi ohe zoldatsu baten ustel-izerdi kiratsean, lizunkeriaz irakinak, maite-maite eginez heia satsu baten... 

Lakoizketaren ondoko batzuen heian harrapatu nituen urdinduak, usteltzen. 

heiagora 1 iz garrasia, oihua. Tiroak, heiagorak eta zaldien lauhazka azantzak jabaldu arte. Maria heiagora ozenez lehertu zen. 

Maien gelan itsas txori erraldoien heiagorak hauteman ziren. Zigizaga eta heiagora mediatiko batzuk gorabehera, sindikatuak noren alde 

ari diren galda liteke. 

2 heiagora egin oihu egin. ik heiagoratu. Zaldunetako batek heiagora egin zuen: [...]. 

3 heiagoraz heiagora eginez. ik heiagoraka. Berehala heiagoraz hasi zen oinazetan: "Adiskidea, adiskidea, urrikal zakizkit; 

horra nire malurak oro berriz jinak." 

heiagoraka adlag heiagoraz. Jadanik han bilduak ziren jendeak oihu eta heiagoraka aditu genituen, haize bortitzarekin solasean 

bezala.

heiagoratu, heiagora(tu), heiagoratzen da ad heiagora egin. Errazena erlatibismo unibertsal honengatik heiagoratzea 

da eta eskandalizatzea. 

heian interj ipar ea. Heian ikusiko dugun, gero, delako Roble del Peregrino haritz zahar famatua. Erran gabe haatik heian helduden 

urtekoa ere jokatuko duen. Heian herri horrek baduen ala ez programa atomikorik ikerketa eta apailatze bidean. Ezin erran oraino heian 

segituko duen muga urratze honek. Hauek behar dute griñatu heian nola ekarriko duten bizikleta gibelera... Haatik, Heletak badu Oionen 

berri; Oionek ba ote daki Heleta non den, edo baden ere?_heian! 

heiatu, heia, heiatzen du ad akuilatu, zirikatu. Auzoko neskekin gaztaroko dantzaldietara joaten zenean, demagun, bakarrik 

geratzen zen ilunpean, banka mainguetan ttottoturik, gonbitik gabe eta mutiko mozkor berotuek heiatzen zutenean, ezezkoa aireratzen. 

heideggeriano izond Heidegger-en filosodia doktrinari dagokiona; doktrina horren aldekoa. Beren traiektoria 

intelektualean hegeliano, marxista, heideggeriano eta filosofo handi guztien "post"ak direnez, inork muturra Hegel edo Marx aipatuz 

izkinan agertu orduko betetzen dute isekaz burutik behera "errealismoaren" izenean. 

hein 1 zerbaiten egoera, maila edo neurria adierazten duen gauza. Eguzkiaren ideia, honek Gorputza hunkitzen duen 

hein soilean haren izaera azaltzen baitu. Azkaindarra hein onean. Eta, alderantziz, bakoitza onuragarri zaionaz, hots, bere izana 

atxikitzeaz arduratzen ez den neurrian, hein horretan ezindua da. Ez da harritzekoa, hein horretan, Platonek nolabaiteko begirunea 

erakustea sofista zaharrenarekin. Ez zena bada etsipengarria hein horretara heltzea? Ez nuen kalkulatzen emakume baten jakinmina; hein 

hartaraino nintzen tronpatua. Hein horretaraino behar ote nintzen bada umiliatu? Egundaino ez zitzaidan hori gertatua, denbora berean 

hein horretaraino xoratua eta denbora berean hein horretaraino lotsatua! Gizona ez zen sekulan hein horretako itsuskeriaraino heldu izan. 

Nola egon beraz hein hortako salbaikeria gogorki salatu gabe? Lantegi horietan, Fagor eta Eroski kooperatibek hein ona atxiki dute. Uste 

dut beste pare bat baduten hein bertsukoa. Heina baino gehixeago edan ondoan. Bildu da jende egia erran bainan ez hurbiltzekorik ere 

naski antolatzaile batzuek igurikatzen zuten heina. Galdegina den ikasketa heina: Baxoa + 2 urte hasiberrientzat . 

2 (-ko atzizkiaren eskuinean) Kostalde guzian, aratsalde erditan, 27 grado itzalean, hori kasik uda beteko heina da. Jendeak noiz 

ukanen du bada zentzu gehixago, denak bakean bizitzeko heina? Hil-zigorra beti berme izaiteak baduela halako larderia berezi bat, 

gaixtagin ainitzen lotsarazteko heina... Hala nola bi elementutan arras txarrak garen: sortzeak jende-arau Frantziakotik bi tantoz apalagoa 

da hemengo heina, heriotzeak aldiz hiru tantoz gorago ditugu. Prezioak iazko heinean egon dira aurten. 

3 (-en atzizkiaren eskuinean; ik beherago 4) Lituania, eremuz Letoniaren hein bertsua, bainan aise jende gehiago, lau miliun 

hurbil. Eslobakia, eremuz bost aldiz Nafarroaren heina, bost miliun jende baino gehixago. Elizaren zoruaren heina iristeko, bost harmaila. 

Bere jende kopurua biderkatua zuen Hegoaldeak, beti hein bertsuan zegoelarik Iparraldea, 200.000 bizilagunetara ezin helduz eta 5/6etarik 

1era jaitsiz gure heina. Orotara hiru orgaren heina atera dute goiz batez. 912 lan gabetu gehiago kondatu dituzte, lan gabeziaren heina 

%-eko 7,33tan ezarriz. Ezadostasunaren eta ironiaren heinak berdintsuak zeuzkan marmarrak gela zeharkatu zuen. 700 metro ttipientzat, 

4 km ta erdi handienentzat, bakotxak bere heinaren arabera parte hartu du. Jendetza horren heinari doakion kirol ekipamendurik ez dela. 

4 -en heina (kopuru baten eskuinean), Oren baten heina dukegu elkarrekin egoteko. Gibeleratekoan, ordu baten heina egon 

nintzen oraino portu zaharrean. Hargatik, Joanesek abertzaleen izenean, bozka emaitza politak erdiesten zituen eta ondorioek % 10aren 

heina ez sekula pasatuagatik ez zen beldurtzen. Erranez kalonjeek 4 000 duro eman dizkietela karlisteri, eta beren aldetik nahi dutela 

160.000 errealen heina. Ezkerreko hiru hautagaiek hiruen artean % 40-en heina ukan dutela. 

5 –en heinean 1 Haiek zeuden tokitik harri iraitzi baten heinean edo, baratu zen. Hau ere mende berriak ekarri kanbiamenduen seinale 

bere heinean. Gu ere euskal ondarearen begiratzeari ari girela, gure heinean eta gure aldetik. Gauzak bere heinean ezartzeko. 

6 heinean 2 (erlatibozko atzizkiaren eskuinean) neurrian. Uste dut, adinean zohitzen noan heinean, alor horretako kolko 

erraustuaren inarrostea zilegi zaidala eni ere. Arraina jan zuten, eta ostalerrari goresmenak eman zizkioten, behar zen heinean erretzea 

kausitu baitzuen. Espiritu hura berreskuratzen dugun heinean, dohain haiek geureganatzen ditugu. Egia denetz ainarak denetan hola 

bakanduak direla, bazkaltiar horiek erraiten zuten heinean bakanduak, nik ez dakit xuxen erraiteko, bainan zerbait baditake. Baina, 

gainera, inguruko gauzek zentzu berria hartzen dute [...] esentzia singularra agertzeko bitarteko diren heinean. 

7 -tzeko ehinean -tzeko puntuan, -tzeko zorian. Burua zapartatzeko heinean neukan. Ugarte asko desagertzeko heinean, 

basamortuak orai diren baino hedatuago. Hortakoak direnek garbi ikusten zutelarik untzia bi parte egiteko heinean zela ordukotz. Iduritu 

zitzaidan zepo batean hartua izateko heinean nintzela eta zepo hartarik behar nuela ahal bezain laster atera. Agorrila, ibai eta iturriak 

agortzeko heinean izan ditazkeen hilabetea. Bat-batean, Josepek, etsi baten hartzeko heinean zelarik, zer ikusten du izen-ordeen artean? 

8 -en heineko izlag Frantsesaren heineko mintzaira indartsu batek berenaz argitzen eta indartzen baititu, arauz, fedea eta karitatea! 

Lapurdi probintziaren heineko lurralde xume batentzat . Nehor ez da besteen bertuteaz bekaizten, non ez den bere heineko batenaz. 

Gure heineko eta gustuko errealitate bat behar diagu asmatu beti, egiaren beldurrez. 70 miliar euroren heineko ziloa. Iruñerako bidean, 

Juan Pedro Ferran-i ebatsi zioten orduko 9 000 pezetaren heineko abere eta gauza. Hitzik gabeko piztien heineko desjende zaunkaria. 

9 hein bat (orobat heinbat g.er.) ipar poxi bat, apur bat. Frango laster eta hein bat aise jarri nintzen ene bizi berriari. 

Gaina hartu hein bat aise edo hein bat nekez, xifreak nola hartzen diren... Batzuk diote haatik, biziki polliki mintzatuz (edo hein bat 

maltzurki ote?) hori ez dela batere egia. Hortako behar dela hein bat denbora… Segur hura zela, nahiz aurpegia hein bat kanbiatua 

kausitzen nion. Hitzarmen hori onartu zenean, orai hein bat txarra dela diotenek gauza bera ote zioten? Elixabet, hein bat gustukoa 

kausitzen duen edozoinekin ariko duk musuka. Azkenean, sukarra hein bat eztitu da halere. Euskara hein bat konprenitzen dutenak. Azken 

denboretan osagarria heinbat mendraturik zabilan. 

10 hein batean neurriren batean. ik beherago 15. Ez zaie arrazoirik falta, hein batean bada ere. Horiek guztiek zientzia, 

hein batean, jarduera hermeneutiko bilakarazten dute. Hark budismoaren baitan bideratu zuen bere ezinegon existentziala [...], eta hortik 

zetorkion bakea eta sosegua, hein batean. Bai, hein batean. Errua nirea zen, hein batean. 

11 hein bateko izlag Iraganarekiko desleialtasuna erlatiboa da, hein batekoa. Herri hori nola atxikiko duten hein bateko bakean 

berebertasun zuzen bat berak egin artean. Fededunak hein bateko egoera material satisfosean aurkitzen zirelako. 

12 hein batez, hein batean. Bi txakur ekartzea ez ote zegoen, hein batez, loturik egongo simetrikotasunerako konpultsioarekin? 

Isuri bakar hori, gainera, gidatzea bezala, denborarekin automatikotua zen hein batez. · Datu berriok guztiok, hein handi batez, genetika 

molekularrari zor zaizkio. 

13 hein berean neurri berean. Ezen, gure irudiko gauza bat Tristuraz hunkitua dela irudikatzen dugun heinean, tristatzen gara 

hein berean. Denak arduratzen dira mintzairaz, hein berean ez bada ere. Bertsoka hasi zen, frantsesak eta espainolak hein berean 

aztaparkatuz. Azken hogoi urtetako hein berean segituz. Egia da hein berean, eskolako inork ez zeukala nirea bezalako osabarik. Nehork 

ez duela aise onartuko laneko denboraren berriz emendatzea, bestenaz ere irabaziak hein berean egonez. 

14 hein bereko izlag Baina hitz hauetan hots bereizketa egitean agertuko zaizkigun zailtasunak eta benetako hitzetan ager 

dakigukenak hein berekoak dira. 

15 hein handi batean neurri handi batean. ik gorago 10. Klimak markatzen baitzuen, hein handi batean, ekonomia 

zikloaren bilakaera. Hizkuntza da hein handi batean nazioa egiten duena. Hein handi batean, kotoiaren esportazioak finantzatzen zuen 

inbertsio-ahalegina. Hein handi batean erantzukizun erraldoia dute, baina euskaldunek berek ere bai funtsean. Mugimendu hori, hein 

handi batean, Mendebaldeko Europaren kaltetan egin da. 

[5] hein bat (205); hein batean (284); hein bateko (6); hein batez (33); hein bera (5); hein berean (97); hein bereko (5); hein berekoa (6); hein 

berekoak (6); hein bertsua (6); hein bertsuan (11); hein handi (248); hein hori (18); hein horretan (29); hein horretara (7); hein horretaraino (10); hein 

hortako (14); hein hortakoa (5); hein hortan (7); hein hortara (6); hein hortarat (27); hein onean (5); hein oneko (5); hein bat aise (16); hein hortarat 

heldurik (7); hein bat urrun (13)

hein bat arrazoinki (5); hein batean bederen (8); hein bat segurik (5); den hein berean (9); hein hortarat heltzeko (6); hein handi batez (7); hein bat 

untsa (14); hein batean behintzat (16); hein hortara heltzen (5); hein handi batean (238); hein batetarik harat (5) 

baten heina (9) 

bere heinean (28); dagoen heinean (20); daitekeen heinean (11); daitezkeen heinean (6); dauden heinean (7); den heinean (317); dezakeen heinean 

(5); digun heinean (5); dion heinean (6); diren heinean (157); ditudan heinean (6); dituen heinean (23); ditugun heinean (12); dituzten heinean (16); 

doan heinean (27); doazen heinean (9); dudan heinean (19); duen heinean (96); dugun heinean (39); duten heinean (52); garen heinean (24); gure 

heinean (6); heinean izan (9); heinean soilik (18); naizen heinean (13); zaien heinean (7); zaion heinean (14); zaizkien heinean (6); zaizkion heinean 

(5); zen heinean (38); zihoan heinean (15); zihoazen heinean (8); ziren heinean (12); zuen heinean (18); zuten heinean (8) 

joan den heinean (5); barnebiltzen duen heinean (5); ahal zuen heinean (7); osatzen duten heinean (5); bat den heinean (9); ez duen heinean (6); 

objektuak diren heinean (6); egiten zuen heinean (5); ari den heinean (9); ahal dugun heinean (5); joan zen heinean (14); funtsatzen den heinean (5); 

aurrera doazen heinean (5); heinean izan ezik (5); aurrera zihoan heinean (7); ahal den heinean (17); bakoitxak bere heinean (6); ari diren heinean 

(5); behar den heinean (6); ez den heinean (16) 

bere heineko (5); heineko diploma (6); baten heinekoa (7); heinera heldu (7); zer heinetako (7); zer heinetan (6); zein heinetaraino (7); zer 

heinetaraino (9)] 

heintto 

1 heintto bat adkor hein bat, apur bat. Kürütxadekin, Antso-ren denboratik hürrüntzen gira heintto bat, XI. mente ürrentzean 

beitziren hasi. 

2 heintto batean adkor hein batean. Presoei ez zitzaien oren biziki gelditzen, indarrak heintto batean berreskuratzeko. Ez 

bortizki bainan heintto batean... 

3 heintto batez adkor heintto batean. Beharrik, aski laster atxeman zuten heintto batez irauteko sistema. 

heizahegazkin ik hegazkin 5. 

hejira iz Mahometek Mekatik Medinara ihes egitea, musulmanen kronologiaren abiapuntutzat hartzen 

dena. Mekatik Medinara Mahoma profetak egin zuen hejira-tik. Hejiraren araberako zazpigarren mendean. 

hekatonbe iz Jainkoari ehun idi [...] opaltzeari deitzen zitzaion hekatombe. 

hektara ik hektaera. 

hektarea (orobat hektara g.er.; Hiztegi Batuan hektarea agertzen da) 1 iz lur neurria, ehun area koadro 

edo hamar mila metro koadroren baliokidea. Hogeitamar gela eta lau bat hektarea parke. Bost hektarea lur, gehiena 

lantzekoa. 25 hektara larre dira erre, bai-eta etxola bat. Hamahiru hektarea mendi erre dira Nafarroan . Ehun hektara eremu falta dira 

Iparraldean, hemengo enpresen garapen beharrak betetzeko. 2 hektareako eremua. San Simeon itsasoaren parean dagoen gaztelu bat 

da, ehunka eta ehunka hektareako lurrek inguratua. Urtegiaren bidez ureztatuko diren 57.000 hektarea horien jabeek. 1971n Argentinan 

37.700 hektarea erabiltzen ziren soja hazteko. 3.000 inguru familia euskaldun sartu zen, eta 131.000 hektarea kolonizatu zituzten 

Argentinako lur zabal haietan. Pertsonako hektarea kopuruari dagokionez. Dentsitateak hektareako 15 eta 30 etxebizitza bitartekoa izan 

beharko du, Aiaran eta Errioxan salbu. 

hektolitro iz ehun litroko edukiera neurria. Berrogeita hamar hektolitro arto eskaini nion asuntoaz ahazteko; baina ez 

zizkidan onartu. Berrogeita hamar hektolitro ardorekin. 54 eta 55 milioi hektolitro biltzea pentsatzen du Arnoaren Lanbide Arteko 

Frantziako bulegoak. 

hektolitroka adlag hektolitroa neurri hartuz; kopuru handian. Ardoa hektolitroka edaten du egunero. 

hektometro 1 iz hektometro kuboa. Urtegia dagoeneko %85 bete da, eta 152 hektometro ur ditu. 

2 hektometro kubiko hektometro kuboa. 418 hektometro kubiko ur hartuko ditu urtegiak, eta 1.100 hektarea utziko ditu ur 

azpian. Eugiko urtegiak, beteta, 21 hektometro kubiko ur biltzen du. materialaren bolumena 20 hektometro kubikokoa zela. 

3 hektometro kubo milioi bat metro kuboko bolumen neurria. Beste modu bateko ureztatzea erabiliz gero, 200 

hektometro kubo ur aurreztuko genituzke urtean. Edukierari dagokionez, 400 hektometro kubo ur garraiatuko ditu ubideak. 

hel 

1 hel dei laguntza eskatzeko deia. Jakina, edozein momentutan jaiki eta bagoitik jaistea daukazu, edota liburua itxi eta hel deiak 

egitea. 

2 hel egin 1 arriskuan edo larrialdian laguntza eskatu. Aipatu hiri eta herri horietako auzapezek prefetari hel egin ondoan, 

honek [...] ardietsi du ordoki zabal hori utzia izan dakien buhame ibilkariei. 

3 hel egin 2 (korpusean helegin soilik) helegitea aurkeztu. Jupperen abokatuak helegin zion berehala kondenazioari. 

Helegindako atalak. 

4 zer hel ere zer gerta ere. Onartu behar da bizkitartean, herri hizkuntzetako mezak eragotziagatik, Trentoko Biltzarrak herri 

hizkuntzetako iruzkinak egitea gomendatu zuela, zer hel ere. 

heladera iz greziera. Heladeraz mintzo ez zen guzia "barbaro" harentzako ere. 

helarazi, helaraz, helarazten (orobat hel(-)arazi g.er., eta helerazi g.er.; Hiztegi Batuan helarazi 

agertzen da) du ad iritsarazi. Halaz, gaueko ibilaldiz ibilaldi, Chadefaudek kafea, sukrea, tabakoa eta txokolatea helarazten 

zizkien Goizargitarrei. Aitak Hendaiako lagun baten bidez helarazi dion diruarekin. Balia zaitezke, niri erantzuteko, gutun hau zugana 

helarazteko baliatu naizen bide berberaz. Hendaian, zazpi tokitan eman zitakeen boza edo berdin postaz hel-arazten ahal zen. Hilketaren 

bideoa helaraziko zuela iragarri zuen erakundeak bertan. Bertara azaldu ziren guztiei gure eskerrik beroenak helarazi nahi dizkiegu. 

Memorandumak ez du horrelakorik aipatzen, ez eta Basque Bar hartatik abisua nork helarazi zuen ere. Gisa hortako proposamena helaraziko 

dio Frantziako legebiltzarrari. Jakobinoek isuri zuten beraz odola, berena eta besteena, gaindika, Parisetik Marseilla, Lyon, Bordele 

edo Baionaraino helaraziz "terrorea". Esapide hauek ezin asmatu dira bat-batean; tradizioak helaraziak datozkigu. Higiduraren 

esperientziatik teologiara helarazi gaituela.

helas interj atsekabea edo ondikoa adierazteko hitza. Helas, alferrik ari zara harengana kexuka joan nahi izanda. Helas, 

hara makur berri bat biribilkatu dela. Amesten zuena (amets hutsa, helas!) / Askatasuna zen. Beranduegi, helas! 

helatu 1 , hela, helatzen du ad ipar solas egin, hizketan aritu. Ondorioz, eguneko betekizunak derrigorrezkoak izanagatik, 

auhena jabaldu artean, nehor ez dut gehiago helatzen, telefonoari ez diot ihardesten. 

helatu 2 iz izozkia. Txokolatea helatuarekin nik. 

helbetiar ik helvetiar. 

helbide 1 iz norbaiten bizilekuaren adierazpena. Begira helbideko izena, Maria Eugenia jartzen du. Horregatik erabiltzen 

zuen, dendako gora-beheretan ere, etxeko helbidea. Web orriaren helbidea eskatu diot adiskideari. Igorlearen helbidea irakurri zuen: 

"Patxi Telleria, Ezkurra, España". Eta zein da zuen oraingo helbidea, mesedez... E-maila, telefonoa edo helbidea. Nola du izena eta zer 

helbide du? Helbidea lortu dut. Walden doktoreak nire helbidea eta telefono zenbakia eskatu zituen. Berehala helbide bat esan zion 

txoferrari. Burumakur ari zen helbidea idazten. Enplegatuak helbidea gaizki irakurri eta [...] gorpua Saudi Arabiara bidali zitean. 

Gezurrezko helbideetara eskatzen genituen pizzak. Amonaren azkeneko gutunetako bidaltzailearen helbidea da nire aztarna bakarra. 

Amak eman zizun nire helbidea? Ezezaguna helbide honetan. Posta elektronikoko helbidea. Egilearen helbide elektronikoa. 

2 (posta elektronikokoa) http://www.susa-literatura.com/emailuak/zola/ helbidean. www.eumed.net/cursecon/index.htm 

helbidean. Helbide honetan: llzbibli@lg. ehu. es. Datu-baseen helbide horretan. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Nire ustezko bezeroen helbide zerrenda bat. Haren helbide-agendan begiratu nuen. 

Helbide-txartel eta erantzuteko zeuden gutunen artean. Helbide-aldaketa. Erredakzioko helbide-telefonoak dakartzan orriari begira. P.-R. 

andrearen abizena zegoen orria berehala erauzi nuen nire helbide-koadernotik. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Nahiko arrunta da egun Web-orriak eta Web-guneak eratzea -beren e-mail helbide 

eta guzti-. Elkarren e-mail helbideak trukatu ondoren. 

5 e-helbide e-mail helbidea. Eztakit e-helbide hau izaten jarraitukozun, baña baezpada idazteizut. 

[3] e helbide (3); helbide aldaketa (4); helbide bera (3); helbide berean (3); helbide berria (5); helbide elektroniko (5); helbide elektronikoa (10); 

helbide elektronikoan (3); helbide elektronikora (3); helbide guztietara (3); helbide hau (4); helbide honetan (24); helbide honetara (16); helbide 

hontara (8); helbide hori (5); helbide horretan (7); helbide horretara (3); helbide huntara (7); helbide huntarat (13) 

helbide honetara joan (3); e helbide hau (3); ezezaguna helbide honetan (12); helbide bat eman (6); helbide elektroniko bat (5) 

etxeko helbidea (5); haren helbidea (7); helbidea eman (21); helbidea emango (3); helbidea eskatu (4); helbidea idatzi (5); helbidea idazten (3); 

helbidea irakurri (3); helbidea jarri (3); izena eta helbidea (10); helbidea eta telefonoa (4); izenak eta helbideak (3); helbiderik gabeko (3); 

helbideratu, helbidera(tu), helbideratzen du ad ordaintzekoak eta kobratzekoak zertu behar diren bamku 

kontua izendatu. Parisen, hirian urtebete eta egun batez helbideratua egon den pertsona Parisko hiritar bihurtzen da. Ingeles lurrean 

kokaturiko etxe batean helbideratuta egon psikologikoki. 

helbideratze iz ordaintzekoak eta kobratzekoak zertu behar diren bamku kontua izendatzea. Bankuko 

helbideratzeak baliogabetuko nizkioke. 

helburu 1 iz lortu edo egin nahi den gauza, berariaz bilatzen dena. Haien asmo eta helburuak askoz ere 

makurragoak baitira. Ikustearen asmoa eta helburua definitzen duen zer hori da begirada. Metodoak eta helburuak zehazten. Helburua 

lortzeko, edozein amarruk balio du. Egileak lanari eman nahi zion helburua bururaino eramana izan dela. Nazioaren helburuari doazkion 

nolabaiteko lanabesak dira halaber ohiturak. Ez zuten izan orduan beren helburuen betetzeko astirik. Zigorraren helburua prebentzioa 

dela. Santiagorako bide huntan, hori diat naski helburua: bakarrik ibiltzea eta izaitea. Ibiltzeak baitauka bere baitan helburua. Helburua 

zen Mireiaren pausoak pixka bat desbideratzea, beste norabait eramango zuen bidea har zezan. Esango nuke... zera... horixe duela azken 

helburua. Pinturaren helburua emozioa da, eta ustekabeak sortzen du emozio hori. Galdegiten dit gaua nahi dudanez hemen pasatu eta 

nik Ponferrada dudala egun helburutzat. Beharrezko da helburutzat edukitzea zertarako sortua izan nintzen. Eguneroko zereginari lotzea 

hartuko du orain helburutzat. Euskal Herria helburu hartzeko eskubidea badugula. 

2 (izenondo eta izenlagunekin) Unibertsitatearen helburu nagusiak. Helburu zehatza izan du plataforma horrek. Helburu 

zehatzik ez nuen -ez behintzat itxaropenik- bilaketa haietan. Merkatuko logikaren hedapena da erreforma horren helburu agerikoa. 

Noraezeko mugimenduak, helburu jakinik gabeak. Helburu bakarra zuten, komunismoa deitzen zuten hura geldiaraztea. Aberastasunen 

metaketa merkatariaren berezko helburua bihurtzen da. 

3 helmuga. Irkutsk zen Ivan Ogareffen benetako helburua. Arraunlaria bizkarrez baitoa helburura. Helburura edonola ere iritsiko 

zela. Helbururantz hurbiltzen. 

4 (hitz elkarketan lehen osagai gisa) Lanbide helburua duten ikasketak. Inolako fede-helbururik gabe. Irudikapen-helburua 

gehiegi balioetsi. Politika ekonomikoaren barne-helburuak. aditza-objektua harreman gramatikala [...] ekintza-helburua edo ekintzajasalea 

egiturazko esanahiari dagokio. Harrezkero beti saiatu izan naiz ikas-helburu apalak jartzen, zer gerta ere. Euskal Herrira 

Espainiatik konkista-helburuan bidalitako armada arrotza. 

5 helburu izan du ad Beraz, mintzairaren estudioak bi alde ditu: batak, funtsezkoak, hizkuntza du helburu, Hizkuntza diakronikoak, 

aldiz, kontzientzia kolektibo batek atzematen ez dituen hurrenez hurreneko terminoak izango ditu helburu. Euskararen bizkarrezurra 

haustea dute helburu. Denboraren errotako hautsaz gaindi gera daitekeen obra taxutzea du artistak helburu. Berdintasuna helburu duen 

gobernu batean. Errealitatea esaten zaion horretatik ahalik eta hurbileneko mundu-irudikapen bat eraikitzea dute zientziek helburu. · 

Bidaiariak saldoka ateratzen hasi ziren trenetik, geltokiko kafetegia helburu. Eta komunikazioa helburu, bere mezua itxirik emango dio 

entzuleari. 

[11] azken helburu (13); helburu argi (13); helburu argia (23); helburu bakar (14); helburu bakarra (178); helburu bakarrarekin (11); helburu behinena 

(12); helburu bera (61); helburu berak (13); helburu berarekin (22); helburu izan (20); helburu izango (25); helburu jakin (31); helburu jakinik (13); 

helburu nagusi (98); helburu nagusia (416); helburu nagusiak (74); helburu nagusietako (28); helburu nagusitzat (18); helburu politiko (27); helburu 

politikoa (13); helburu politikoak (56); helburu zehatz (16); helburu zehatza (31); helburu zehatzak (19); helburu zehatzik (16) 

helburu nagusietako bat (28); gure helburu nagusia (19); helburu hori lortzeko (47); helburu politikoak lortzeko (23); sustatzea du helburu (11) 

aurtengo helburua (11); azken helburua (73); benetako helburua (24); bidaiaren helburua (12); bileraren helburua (17); egitasmoaren helburua (14); 

erasoaren helburua (12); gobernuaren helburua (13); helburua bete (74); helburua beteta (12); helburua betetzea (11); helburua betetzeko (11); 

helburua betetzen (11) 

helburua izan (35); helburua izango (17); helburua jarri (14); helburua lortu (91); helburua lortuko (16); helburua lortzeko (63); helburua lortzen (20); 

izateko helburua (14); legearen helburua (22); lehen helburua (91); lortzeko helburua (12); planaren helburua (11); proiektuaren helburua (12); hori da 

helburua (11); helburua argia da (13) 

ezarritako helburuak (14); helburuak bete (46); helburuak betetzeko (34); helburuak betetzen (14); helburuak ere (11); helburuak lortu (15); helburuak 

lortzeko (34); jarritako helburuak (31); egiteko helburuarekin (13); lortzeko helburuarekin (31); helburuen arabera (12)]

helburudun izond helburua duena. Munduko gauzei ordenaketa helburudun hau erabat arrotza zaie. Arrazoimenaren 

adigaietan soilik funtsatzen den batasun formal goren hau gauzen batasun helburuduna da. Gure indarren izaeran oinarritua dagoen 

guztiak helburuduna izan behar du. 

helburugabe izond helbururik ez duena. Analisi hau helburugabea litzatekeelako, analisiak ez baititu sintesiak aurkitzen 

dituen eragozpenak. Ezer ezin dela aurkitu utzigarria edo erabileran proportziogabea, eta beraz, helburugabea denik. 

helburutasun iz helburu izateko nolakotasuna. Izadiaren hainbeste egoeraren helburutasunak eta harmoniak inferentzia 

honen arabera formaren beharbadakotasuna soilik frogatu beharko lukete, baina ez materiarena. Izadiaren ordena eta helburutasuna 

izadiaren oinarrien eta izadiaren legeen bitartez argitu behar da. Ordenaren eta helburutasunaren substratu ezezaguna. 

helde iz izurria. Gaztaroko goiz-ihintz freskotan ohi dira helde kutsakorrak errazen gertatzen. Hala zian enea mindu; eta bat-bateko 

heldeak zian pikortatu, soraio-itxura betean, zarakar higuingarriz, ene gorputz leun osoa. 

heldu, hel, heltzen 1 da ad iritsi. ik ailegatu. Telegrama larunbatean heldu zen, eguerdi aldera. Afaltzen hasiak ginela, 

arreba heldu zen. Hura amaitzeko mementoa heldua zela. -Madame, pakete hau heldu berri da zuretzat. -Beharrik heldu zaren! 

Anaiaren txabusina zaharra soinean, urrats handian heldu zen. Kontua da Baram eta Asad, nor bere aldetik, gauez heldu zirela, eta biek 

ala biek ere gaua hilerrian igarotzea erabaki zutela. Zain egoten nintzen autobusa noiz helduko. Ez da giza hotsik heltzen honaino. Baina 

bere mezua taldeko bizpahirurengana besterik ez da heldu. Kapitaina etorri zitzaigun behin esanez zerraldoetan armak gordetzen 

genituelako salaketa heldu zitzaiola eta miaketa egin behar zuela. Aitaren txanda heldu zen. Apurka-apurka heltzen duk bat xedera. 

Arrazoiaren adinera heldu baino lehen. · Heldu berrien neomerkantilismoa. · Muga hel eta gaindi ezina. ik helduzein. 

2 (-ra edo -tik osagaiarekin) Ez zekien nola moldatuko zen aita-amen herrira heltzean. Ibilian-ibilian, Damaskora heldu ziren. 

Baina Bagdagera heldu aurretik bidelapurrek eraso egin zieten. Zure bidaiaren azkenera heldua zara ia. Topa egiten ibili gara helburura 

onik heldu garelako. Halako irakinaldi bat heldu zait matelezurretara. Union Basque batasunaren birla xapelgoan finalerat helduak dira. 

Sekulako danbatekoa sentitu nuen barruan letra haiek osatutako esaldiaz jabetzera heldu nintzenean. Zapore baten deira heltzen diren 

oroitzapenak. Trapizondatik Armenia Ttipira hel zaitezke. Liverpooletik heldu dira. Hiru Zuberoatik heldu ziren, Landatxeberri, Tartas eta 

Atharratze. 

3 (orgasmora) Masturba ezazu neskatila, eta zu lasai, hel dadila bera. Ez, ez dut oraindik heldu nahi! 

4 (heldu forma, burutugabe balioaz) etorri. ik beherago 15. Adartza menditik beheiti heldu den [=datorren] muga 

gelditzen da Pertole horren ondoan, errekan. Barrandan dauden bi ruso heldu zaizkio [=datozkio]. Bertze multzo bat heldu zen orain. 

Sarri aita heldu zait xerka. Beha zak zeruko izarreri, handik heldu duk esperantza. Cize-ko eskualdearen izena nondik heldu ote da? 

Garazin ibiltzen da "potretagabia", hau "portrait" frantsesetik heldu dena. 

5 fruituez eta kidekoez mintzatuz, betetasuna iritsi. k umotu, ondu. Zefiro haizeak jotzen duen bakoitzean, ale batzuk 

jaio eta beste batzuk heldu egiten dira. Zergatik dakusgu arrosa udaberrian, garia berotan, mahatsa udazken limurtzailean heltzen [...]? 

Augustine, heldu gabeko Lisa bat. 

· 6 zaio ad premia, arrisku edo estuasun larriren batean dagoenari lagundu. Baina, San Migelen laguntza beti da 

estimatua: San Migel, heldu zakidaz hemen, edo beste paraje batzuetan diotenez, San Migel, hemen hel. 

· 7 dio ad eskuaren bidez tinkatu, ihes egin ez dezan edo higi ez dadin. ik ora(tu); lo(tu). Karmenek eta biok 

heldu genion, hark gure bizkar gainetik pasatu zituen besoak, eta poliki-poliki abiatu ginen beste gainerakoen atzetik. Bat-batean, gogor 

heldu zidan; besoan min emateraino gogor. Harryk bere opariari heldu eta papera kendu zion. Orbanak kentzeko makila magikoari heldu 

zionean. -Heldu katu horri! -deiadar egin zuen Ronek. Kateari heldu eta ahalegin guztian tiratu nion eten beharrean. Estu-estu heldu zion 

bi eskuez barrari. Goxo-goxo helduta ikusi zintuztedan. Luze-luze zegoen gizon hil bat bezala [...] eskuak nire oinei gogor helduta. Trena 

zetorrela ikusi, heldu haurrari hortzez eta atera egin zuen trenbidetik. "Erratzari irmo heldu isatsetik", pentsatu zuen. Ez dauka askoren 

begirada basati hori, edozeini heldu eta bat-batean larrua jotzeko gai den premiazko grina erakusten duen hori. Kapela altua eta 

eskularruak zituen helduta esku batekin. Debekatua zegoela dantza helduta egitea. Ez ziok amuari heldu -pentsatu zuen Del Vallek-. Ez 

dio amu horri heltzen. Orduan ginebrari heldu behar, nahiz eta nik ginebra batere gogoko ez izan. Aitortzen dizut zorra kitatzeko muga ez 

dela oraino heldua. · Ahal genuena eginez, ipurdi-heltzen, titi-jorran eta musuka, han errenditzen gintuan. 

8 (-tik osagaiarekin; ik beherago 14) "Ondo al zaude, Luisa?" itaundu dut motoan, eta eskutik heldu dit samur. Nevilleri 

besotik heldu zion, mutila zutitzen hasi zenean. Elkarri besotik heldurik pasatu dira barrura. Motzago heltzen dio estekatik dobermanari. 

Ipurmasailetatik indartsuago heldu nion Karmeni. Toallari bi muturretatik lepoan heldu eta gainerakoa kapa baten gisa airean eramanda. 

Hantxe geunden, biok herabe, zezenari nondik heldu ez genekiela, adarretatik ala isatsetik. Denborari buztanetik heldu nahi izatea bezala 

da. Zurrunbilo koloretsu geldi batek inguratu nau eta heldu dit, ke zirimoletako eta ispiluetako lainoez eta argiez osaturiko zurrunbilo 

batek. · -Begira zeintzuk datozen hor, eskutik heldu-heldu eginda! 

9 ik ekin. Damian, hel iezaiozu muinari behingoagatik. Lagunok, hau ez da halako kontuei heltzeko ez unea ez lekua. Bada, doktoreak 

jakin du, bai, nondik heldu! Ez zegoen nondik heldu aldrebeskeria sorta hari. Atzoko auziari helduko diogu berriro. Bakoitza erabiliz, 

modu espezifikoagoan hel diezaiekegu garapenaren zenbait alderdiri. Utzi berriketak, eta heldu berriro ikasgaiari. Egunkiariek berehala 

heldu zioten gaiari. Ez zegok hi bezalakorik, Nemesio, heldu, hamar arroako harria jasoko huke gainean bi ahari jarrita! Baztertu egin 

zuen errabino izateko asmoa, eta kazetaritzaren eta literaturaren bideari heldu zion. Arrunt nekatua banengo bezala, zulogintzak eraginiko 

hebaindura guztiek batera heldu balidate legez. 

10 (sugeek, intsektuek, txakurrek) hozka egin. Gauez sartu txabola batean kobra eta lo dauden gurasoei eta haurrei heldu. 

Nik ehun alaba banitu bezala, denak sugegorri-ausikiz helduak, horratx! Hemen ezti usainera bildu izan dun hainbat ume [...] eta bai 

erleak heldu eta aurpegia ederki hazita joan ere. Zein euli gaiztok heldu dik orain? Lipuak helduko balie! Gipuzkoako hiriburuan egunero 

omen dator norbait zakurrak heldua. 

11 (era burutua izenondo gisa) betetasuna iritsi duena. Gizon heldu bat, adinez nagusia, beltzez jantzia. Urak pertsonarik 

helduenak ere, serioenak ere, haur bihurtzen ditu. Orein heldu bat, bere espezie bereko beste ar batekin borrokan egin ezinik. Ezpainak 

margotu dituzu, gorri ilunez, gerezi helduen koloreaz, odol berriaren koloreaz. Goizean goiz mahats heldua jango balu. Mundu Berria 

Zaharraren kontsumorako fruitu heldua bihurtu ondoren. Gari helduen buru makurtuak ferekatzen nituen. Ongi aditzen zen soro helduen 

usain gozoa. · Definizioz, mutilzaharra heldu ez-ezkondua da. Muttiko ttipi horiek [...] gustoa horretan hartua dute... ez dute ulertzen 

zergaitik gaizki den heldu batekin ibiltzea... Ez gazte, ez heldu, ez zahar... zer gelditzen zaigu? Helduek nostalgiaz irakurriko dute 

liburua, haurtzaroa gogoan. Helduen euskalduntze-alfabetatzerako diru laguntzak. Prezioa: 30 E helduentzat, 15 E haurrentzat. 

Helduentzako ikastaroak. Helduendako komikiak eta aldizkari pornografikoak. 

12 (gauza abstraktuez) Nietzscheren pentsamendu helduaren azalpen sistematikoena. Andrea, fintasuna, dotorezia, emetasun 

heldu elegantea, zibilizazioaren produktua da. Badu begiradan gainerako haurrei ikusten ez diedan distira heldu bat, keinu bat, zerbait. 

Begi-bakar deitu zidan, ahots zakar, helduaz. Gaztetxoa, baina espirituz heldua. Neskak mutilak baino helduagoak izaten dira beti. Batbatean 

hura baino askoz zaharragoa sentitu nintzen, askoz helduagoa. Familiako heldu batek esku-hutsik lepotik oratzen dio eta berehala 

sugearen burua lurraren kontra zapaltzen du, urkila batez. 

13 (era burutua izen gisa) Haren hamar hatzen heldua nabaritzen dut garondoan. Gero zapla, egoera berezirik itxaron gabe dator 

heldua, musua, fereka. Denboraren heldu eta erasanen aurrean. · ik gorago 10. Suge-ausikiarengatiko hilkortasuna [...] ehuneko

hirutik hamarrera bitarte ei dabilela, eta kobraren helduarengatikoa ere ez omen dela ehuneko hogeita bostetik gorakoa izaten. 

Tarantularen helduak jasan ezinezko beroak sortzen ditu dirudienez. Txakurraren heldua txakurrak sendatu. 

14 adarretatik heldu (zerbaiti) Zientzialariak iritzi dio gobernuek zezenari adarretatik heldu eta Riminin (Italia) sinatutako ituna 

onartu beharko luketeela. Arazoari adarretatik heltzen saiatu ordez, minduarena eginez hitz egin zidan. Elkarteak ez luke ondo egingo 

dagoen krisiari adarretatik heldu eta konpontzeko bideak jarriko ez balitu. Gaiari adarretatik heldu eta sakon aztertzen hasteko asmo 

tinkoa dute. Bizitza osoa gerorako prestaketan, eta, etorkizunari adarretatik heltzeko gauza garela uste dugunean, ohartzen gara 

iraganak ez digula iragana beste etorkizunik utzi. · Antza, Seaskak adarretatik heldu nahi izan dio behingoz zezenari. 

15 heldu den (orobat helduden) datorren. ik gorago 4. Auskalo ez ote dugun ikusiko heldu den astean, karrikan tentetente! 

Xehetasun gehiago heldu den astean. Heldu den udako badut haatik zerbaiten mentura. Badira diotenak gerla hori hasiko dela 

heldu den urtarril edo otsailan. Heldu den urtean ez naiten harrapatuko. 

16 helduan (dantza egin, aritu) adlag dantzari bikotea elkarri helduta. Zarautzen helduan dantzan egitea libre zen, 

ez ordea Aian. Berak martxako pieza jo eta dantzariek, gaueko ordu txikitan eta ordurako ondo berotuta, helduan egin zutela dantzan. Eta 

halako ez zekiat nongo lekutan helduan aritu zela enteratzen baziren, jo eta Luistarren kongregaziotik bidaltzen zitean, herri guztiaren 

aurrean lotsaraziz. 

17 helduko pieza helduan dantzatzeko pieza Gero, mozkorraldiaren beroan, helduko piezak jotzen hasiko zen. Ba ote daki 

pieza hori, pieza ezaguna gainera, ez dela helduko pieza? 

18 heldutan adlag heldutasunera iristean. Txikitan konejuak, heldutan otsoak, hartzak, bufaloak atzematen zituzten. Baina 

oso gaizki ikusita dago mutiko batek hamar urterekin egiten zuena heldutan egiten saiatzea. 

19 helduxe Santiagora helduxeak ginelarik hegazkineko leihatilatik Andes mendikatea bere xapel xurituekin ikustea. Barriola Leitzar 

gazteak bere jeinua erakutsi du eta Eugi eta Belokiren heinerat helduxea dela agerian utzi du. Andres baino helduxeagoa, eta handia, 

haren aita bezala. Aukera gutxi eta gogo handia izaten nituelako helduxeagoekin hitz egiteko. Ikasle hutsak direnak, gaztetxoak, 

helduxeagoak, bizi izan dutena antzematen ez zaien buru-arinak. 

[11] atzetik heldu (12); beheiti heldu (16); berandu heldu (18); berriro heldu (13); berriz heldu (22); besoetatik heldu (12); besotik heldu (195); egitera 

heldu (11); eguna heldu (13); emakume heldu (13); eskuekin heldu (14); eskumuturretik heldu (12); eskutik heldu (147); estu heldu (11); etxera heldu 

(66); finalera heldu (23); finalerat heldu (17); gaiari heldu (24); garaia heldu (66); garaiz heldu (12); gasteizera heldu (15); gaua heldu (18); gerritik 

heldu (48); gizon heldu (29); gogor heldu (32); gogorat heldu (19) 

heldu eskutik (14); herrira heldu (19); hirira heldu (15); hotsa heldu (12); izatera heldu (64); jende heldu (17); kanpotik heldu (16); laster heldu (23); 

lehenago heldu (19); lepotik heldu (69); nondik heldu (64); nundik heldu (43); ordua heldu (57); paparretik heldu (12); parera heldu (28); pertsona 

heldu (30); plazara heldu (20); sorbaldatik heldu (12); sorbaldetatik heldu (14); tenorea heldu (11); tinko heldu (16); txanda heldu (32); ukondotik 

heldu (15); unea heldu (23); zeri heldu (20) 

besotik heldu zion (47); heldu eta berehala (13); eskutik heldu zion (32); besotik heldu zidan (27); eskutik heldu zidan (11); ordua heldu da (16); garaia 

heldu da (25); baino lehenago heldu (11); heldu egin zion (11); lepotik heldu zion (12) 

heldu den larunbateko (12); heldu den hilabetean (12); heldu den asteazkenean (20); heldu den astelehenean (44); heldu den igandeko (11); heldu den 

ostegunean (20); heldu den sasoian (30); heldu den irailean (20); heldu den martxoan (11); heldu den azaroaren (17); heldu den ostiralean (41); heldu 

den sasoiko (11); heldu den denboraldian (31); heldu den maiatzaren (25); heldu den abenduaren (14); heldu den larunbaterako (12); heldu den 

uztailaren (15); heldu den urrian (15); heldu den asteburuan (47); heldu den apirilaren (25); heldu den asteartean (25); heldu den astean (85); heldu 

den udan (12); heldu den irailaren (17); heldu den urriaren (16); heldu den urtarrilaren (25); 

helduden apirilaren (12); helduden astean (144); helduden asteartean (26); helduden asteazkenean (16); helduden asteko (11); helduden astelehenean 

(82); helduden asteleheneko (50); helduden azaroaren (15); helduden ekainaren (15); helduden ekainean (11); helduden hilabete (15); helduden 

ibiakoitzean (19); helduden igandean (268); helduden igandeko (41); helduden irailaren (12); helduden irailean (16); helduden larunbatean (164); 

helduden maiatzaren (14); helduden maiatzean (11); helduden martxoan (11); helduden martxoaren (17); helduden ortzegunean (25); helduden 

ortziralean (16); helduden udan (11); helduden udazkenean (11); helduden urriaren (22); helduden urtean (154); helduden urteko (70); helduden 

urtetik (14); helduden urte hortan (16); helduden asteleheneko partida (20); helduden urte artio (16); helduden larunbat aratsean (14); helduden aste 

hortan (18); helduden urte arte (38) 

gizon heldua (21); gizon helduak (15); jende helduak (12); pertsona helduak (12) 

helduen euskalduntze alfabetatzea (12); izatera helduko (12); laster helduko (13); eskutik heldurik (19); besotik helduta (105); elkarri helduta (21); 

eskutik helduta (141); gerritik helduta (19); helduta eraman (13); lepotik helduta (20); elkarri besotik helduta (13); besotik helduz (14); etxera 

heltzean (13); batera heltzeko (18); finalera heltzeko (16); heltzeko asmoa (12); heltzeko aukera (14); heltzeko moduan (11); besotik heltzen (20); 

eskutik heltzen (25)] 

heldualdi (korpusean eldu-aldi soilik) iz heldutasun aldia. Bi bizialdi dituela euliak: beldar-aldia eta heldu-aldia. 

helduaro iz heldutasun-garaia. Ez Gaztaroa, ez Helduaroa, ez Zahartzaroa, ezta Heriotza ere... Ez nerabezaroaz, ez 

helduaroaz. Peter Pan izaki hezikaitza, berriz, Barriek haurtzaroari tristuraz begiratzeko eta helduaroari lotsagabekeriaz aurre egiteko 

duen modua da. Aski loditua, hogeita hamabi urterekin helduaroan aski sartua. Gaiztakeriaren zantzurik sentitu ez zuenak bere helduaro 

guztian. Helduaroan idatzitako lan honetan. Hazte alaian handitzen eta helduaroko mailak banan-banan igoten ikusten dituzun gauza 

guztiek. 

helduden ik heldu 12. 

helduera iz heltzea. Irteerak eta helduerak. Titiriteroen helduera zalapartatsuak sortzen duen ikusmiraren antzera. Baina hori da 

helduera-puntua, zeren kontua ahalik eta ideia desegoki gehien baztertzea baita. Helduera bakarra heriotza da, / bitartean ez dago zeri 

heldu. Gizon batek begiz jarraitu zion furgonetaren helduerari. 

helduezin ik helezin. 

heldugabe 1 izond/iz heldutasunera iritsi ez dena. Halako saltsetan ibili denak badaki, militante heldugabearengan, 

atxiloketaren menturak izan zitzakeen alderdi liluragarrien berri. Malenkoniatsu heldugabea nintzela. Heldugabearen erreakzio neurriz 

gainekoa? ez hori soilik. Imanol heldugabea dun eta ez hau merezi. Izatez heldugabe, are heldugabeago adinez. egia da bere 

gutunetako zenbait pasarte ez dela ulerterraza, eta, horregatik, ezjakinek eta heldugabeek oker ulertzen dituzte. 

2 heldugabeko heldugabea. Etxeko leihoan nengoela xareten artetik so eginez, heldugabeko gazte batzuen artean zentzugabe 

bat zegoela ohartu nintzen 

heldugabetasun iz heldugabea denaren nolakotasuna; heldutasunera iritsi gabea izatea. Ondorioz, 

heldugabetasun psikologikoa du Estherren semeak. Esan ziguten masturbatzeak ez zekarrela arazo fisikorik, ez gaitzik, ez pikorrik, ez 

itsutasunik, baina heldugabetasun sintoma zela. 

helduka 1 adlag heltzen. Neure burua defenditu beharra neukan, eta iruditzen baldin bazaizue jende hura guztia norberari lepotik 

helduka edukitzea atsegina dela, egizue proba. 

2 helduka-malduka adkor helduka. Sukarra zeukala, esan zuen Txemiñek, bitartean helduka-malduka Lañua ostatutik irten 

zen.

heldukada 1 iz heltzea. ik heldu 10. Mantxa gorrizta bat beheraxeago, xomorroren baten heldukada seguraski. Olatz bultzaka 

hasi zitzaiola Ramoni, hau zapata eta guzti sartu zitzaiolako, eta batetik bultzakadak, bestetik Ramonen heldukadak. Ni hura musukatzen, 

bera musuen ordainak ematen, eta ezpain epel eta xamurrak zeuzkan, eta berriro ere zintzurrean zera hura sentitu nuen, heldukada hura, 

negarrez hasi behar banu bezala edo. Bere sindromeak eragiten dizkion keinada eta ukitu, heldukada eta bultzada, bizkortasun eta 

impultsibotasuna gorabehera. 

2 liskarraldia. Gainera, biharamunean kristoren heldukada izan zuen Joanarekin. Norbaitekin heldukada bat baldin baduzu ukabilka. 

helduki adlag heltzen. Jaustean, keinu tinko batez uxatu zituen nire eskuak, haren laguntzera helduki. Hartza bezalakoak dituk 

horiek, eduki izokinak errekan, paratu lauzpabortz artista bizitzen inguruan, eta ikusiko duk jendea ziudadetik helduki ur garbien bila. 

helduleku (orobat heldu-leku) 1 iz zerbaiti heltzen zaion lekua; bereziki, eskutokia. ik heldutoki. 

Itsumustuka ateko heldulekuen bila. Eskailerako heldulekuan ipurdia jarri eta irrist eginez. Sabaiko helduleku batetik oraturik. Jimmy 

eskuak igurtzitzen ari zen, maleta astunen heldulekuek minberaturik. Lisaburdinaren heldulekuan. Armaren heldulekuaren azal lakarra 

laztandu nuen. Haren hatzak kateatuta gelditzen ziren biolinaren heldulekuko soketan. Lemaren heldulekuari, grekoek oiax deitzen 

dutenari. Makilaren zilarrezko heldulekuan. Nire erresumako koadranteak, palankak, heldulekuak, botoiak kontatzen ditut. Kainaberea, 

puntatik heldulekuraino, luzetara ebagita dago. Hondo-hondoraino, heldulekuraino, sartu zuen ezpata sugearen aho-sabaian. 

Arboletako hostoak heldulekurik gabe geratzen ari zirelako. Heldu-lekuaren kiribildura aker-adarren antzeko hari esker. Harriak kantoian 

dituen bi heldulekuetan hatzak sartu, izterretara jaso, zuzendu, gerritik bularrera goratu [...]. Josebak heldulekuari eragin eta atea 

irekitzen hasi zen. 

2 irud Ezjakintasun jakintsua edo jakinduria ezjakina da pentsamenduaren eta adimenaren helduleku bakarra. Ez nuen funtsezko 

heldulekurik, ez nuen zeri eutsirik nire bidaiari ekiteko. Defentsa abokatuek beste helduleku bat izan zuten epaimahaia «alderdikeria 

nabarmenagatik» errefusatzeko: [...]. Atzera berriz Dicki deitu nionean -beste ezein laguntza-heldulekurik ezagutzen ez nik-, gauerdi 

berandua zen. Ikastolen Elkartearen Hizkuntz Proiektua Ahozkotasunaren Helduleku egitasmoa. 

heldura iz ipar Alabainan, Alicante aldean zagolarik, koman sartu da, odol-heldura eta bihotzeko baten ondorioz, eta hiru egunen 

buruan zendu. 

heldutasun iz heldua denaren nolakotasuna. Heldutasunaren ederrenean zegoen Eugenia. Bere liraintasun eta graziak nire 

heldutasuna nabarmenarazten zuten. Harridura eta jakituria nahasiz, gaztetasuna eta heldutasuna uztartuz. Harriturik gelditu zen 

santua halako kemena emakumeagan eta heldutasuna gazteagan aurkitzean. Baina harritzekoa da, urteak joanda, heldutasun beteak 

nola aurkitu ninduen oraindik ere gurasoen etxean. Heldutasun-gradu hori ere iritsi genuen, urtebeteko atzerapenarekin bada ere. Gauzek 

heldutasuna iritsi eta bat-batean erantzuna ematen ditek. Heldutasunez jokatu dugu. Bioletaren mirespena ergeltasun ukitu baten 

adierazle ere bazela iruditzen zitzaidan, heldutasun ezaren seinale. Heldutasun froga esaten zioten azterketa orokorra. Heldutasunsentipen 

deskubritu berri batekin. Heldutasun-gradu hori ere iritsi genuen, urtebeteko atzerapenarekin bada ere. Idazkion irakurketak 

begi-bistan jartzen du autorearen giza eta kristau-heldutasun aparta. 

heldutoki iz heldulekua, eskutokia. Esku-makila polita zuen, marfilezko heldutokikoa. Zarpail hark kubertan laga zuen mailua, 

"Begirazak!" esan zion, eta zeruari bizkar emanik goialdeko heldutokietan atzapartu zituen eskuak aurrena, gero hanka luzatu zuen lehen 

mailaren bila. 

heldutu, heldu, heldutzen da ad heldu bihurtu. Heldutu, ikasketak bururatu eta emeki emeki, izen handiko intelektualen 

mundu horretan sartu zen. 

heldutxo iz heldu laburra. Musu bat eman dio Luisari ezpainetan, heldutxo estu bat Fermini besoan. 

helegin ik hel 2. 

helegite 1 iz ebazpen baten aurkako erreklamazio idatzia. Helegitearen argudio nagusiak. Helegitean diote Uriak ezin 

diola aurre egin 600.000 euroko bermeari. Estatuko Fiskaltzak helegitea prestatzen ari zen. Euskal Autonomia Erkidegoko Unibertsitate 

Sistemaren Legeari helegitea jartzea erabaki zuen atzo Espainiako Gobernuak. EAEko Hezkuntza Sailak helegiteari alegazioak jarriko 

dizkio eta auziak konponbidea aurki izango duela espero du. Espainiako Gobernuak helegitea aurkezteko aukera ez zuen baztertu Jose 

Luis Beaumontek. Prozedura: Helegitea onartuz gero, Ganbera Nagusiak hartuko luke azken erabakia. Estatuaren abokatuak lehen 

sententzia horren aurka helegitea jarri zuen Espainiako Auzitegi Gorenean. Europako Giza Eskubideen Auzitegian helegitea aurkeztuko 

duela iragarri dute Koordinakundeko abokatuek. Lille hiriko Goi Auzitegiak Cofidiseko txirrindulariaren helegitea ezetsi du. Janukovitxen 

helegite bat arbuiatu egin du Gorenak. Helegitea atzera botako duela jakinarazi zuen. Proposamenari ezarritako bi helegiteak kentzeko 

eskatu dute Aralarrek, EAk, EAJk eta IUN-NEBk. Helegitean diote Uriak ezin diola aurre egin 600.000 euroko bermeari. 

2 (izenondo eta izenlagunekin) Helegite administratiboa jarri dute, baina ez dute auzibidea baztertzen. Helegite juridiko hauek 

dira batzordea bere inpartzialtasunetik saihesteko saio bat eta hori onartezina da. Soilik orduan emango diegu oniritzia helegite 

konstituzionalei. Frantziako Zuzenbide Penalean «arlo kriminaleko» helegite batek ezin du selektiboa eta soilik gertaera jakin batzuetara 

mugatua izan.Defentsak eta akusazioak argudiatu dutenez, aurretiazko helegiteei erantzun gabe ezin zaio ekin saioari. Iparraldeko 22 

herrik izenpetu dute graziazko helegitea. Defentsak eta akusazioak argudiatu dutenez, aurretiazko helegiteei erantzun gabe ezin zaio 

ekin saioari. Itoizko Koordinakundeak aurkeztutako helegiteari buruzko erabakia ezagutarazi zuen Estrasburgoko Giza Eskubideen 

Auzitegiak. Ibarretxeren Planaren aurkako helegitea aintzat hartu du EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak. XVI. mendeko zubi baten 

eraisketaren kontrako helegitea. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Erignac prefetaren ustezko bi hiltzaileen helegite auzia hasi da. Turkiako Helegite 

Auzitegiak bertan behera utzi du 1994. urteko epaia. Helegite Auzitegiaren epai-erabakia. Helegite Auzitegiaren epai-erabakia. Vilnako 

Helegite Epaitegiak. Helegite gorteak bere erabakia eman ondoan, bi gazteak berriz ere preso sartu zituzten asteazkenean. Frantziako 

Pilota Federazioak izendatu Helegite Batzordeak berretsi du Frantziako Berezko pilotarien kontra Diziplina Batzordeak ezarritako zigorra. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Salaketa artxibatzearen aurkako erreforma helegitea jarri zuen Iñigo Iruin 

abokatuak. Hala ere, babes helegiteak 24. artikuluaren urraketari ematen dio garrantzia. Goirizelaiak iragarri du kasazio helegitea 

aurkeztuko dutela Auzitegi Gorenaren aurrean. Nafarroako Kutxaren estatutu berriak onartu zuen Gobernu akordioari Administrazioarekiko 

auzi-helegitea jarri dio Aralarrek. Hala ere, babes helegiteak 24. artikuluaren urraketari ematen dio garrantzia. Legebiltzarrak jarritako 

baliogabetze helegitea. Espainiako Gobernuak Nafarroako legeei ezarritako inkonstituzionaltasun helegiteak. Zigor Salako epaimahaiari 

apelazio helegitea aurkeztu ahal izango dio. Dei helegite bati emandako erantzuna zenez, argibide helegitearen aukera baino ez zen 

geratzen. Salak atzera bota du argibide helegitea, eta eutsi egin dio 600.000 euroko eskaerari. 

[5] helegite auzia (9); helegite auzitegiak (63); helegite auzitegian (7); helegite auzitegiaren (10); helegite auzitegiko (5); helegite batzordeak (12); 

helegite gorteak (6); helegite jarri (8); jarritako helegite (6); parisko helegite auzitegiak (15); helegite bat aurkeztu (9) 

babes helegitea (55); erreforma helegitea (24); helegitea aurkeztea (8); helegitea aurkezteko (60); helegitea aurkezten (6); helegitea aurkeztu (214); 

helegitea aurkeztuko (77); helegitea aztertu (9); helegitea aztertzen (9); helegitea egin (5); helegitea ezarri (6); helegitea jar (11); helegitea jarri

(131); helegitea jarriko (71); helegitea jarrita (6); helegitea jartzea (16); helegitea jartzeko (39); helegitea kendu (5); helegitea onartu (30); kasazio 

helegitea (16): 

helegitea aintzat hartu (10); helegitea tramitera onartu (5); ebazpenaren aurkako helegitea (6); legearen aurkako helegitea (9); abokatuak helegitea 

jarri (5); babes helegitea onartu (5); erreforma helegitea aurkeztu (8); gobernuak jarritako helegitea (8); helegitea atzera bota (29); helegitea jartzeko 

asmoa (5); erabakiaren aurkako helegitea (7); legeari jarritako helegitea (5); aurkeztutako babes helegitea (7); abokatuak helegitea aurkeztu (6); 

babes helegitea aurkeztu (8); helegitea aurkezteko asmoa (7); aurkako helegitea aurkeztuko (6); auzitegi gorenean helegitea (10); helegitea 

tramiterako onartu (5); helegitea aurkezteko aukera (17); erabakiari helegitea jartzeko (5); 

aurkeztutako helegiteak (8); babes helegiteak (5); dei helegiteak (7); helegiteak aurkezteko (13); helegiteak aurkeztu (11); helegiteak jarri (8); 

helegiteak jartzeko (7); helegiteak kentzeko (7); jarritako helegiteak (15); helegiteak kentzeko eskatu (5); helegiteak aurkezteko epea (7) 

aurkeztutako helegitean (6); helegiteari erantzun (5); helegiteari erantzunez (9); helegiteari erantzuteko (6); jarritako helegiteaz (5)] 

helendar ik heleniar. 

heleniar (orobat helendar; Hiztegi Batuan heleniar agertzen da) 1 izlag antzinateko Greziari dagokiona. 

ik heleniko. Demozedesek heleniar sendabideak erabiliz loa beregana zezan lortu zuen. Helendar izena, esango du Isokratesek 

Panegirikoan, ez dagokio jatorriari, jiteari baizik. Helendar kulturatik gordetzen den testu idatzi zaharrenetik. indarraren (hybris) legearen 

gainetik zuzenbidearen gorentasuna jartzeko ahalegina oso hedatuta egon da beti helendar kultura politikoan. Judu makabeoak nola 

matxinatu ziren siriar heleniarren kontra [...] eta nola sagaratu zuten Tenplu Sakratua. 

2 greziarra. Herrialde heleniarrean futbola da zale gehien mugitzen duen kirola. 

· 3 iz antzinateko Greziako herritarra. ik heleno. Ezin dut segurantziaz esan, heleniarrek hori ere egiptoarrengandik ikasi 

zutenik. Heleniarren ustez, Egipto da munduko herririk zaharrena. Heleniarren moira, latinoen fatuma eta gure adurra. Helendarren 

Filosofia. Helendarren Biltzarra. Helendarren lehen testuak. 

heleniko izond antzinateko Greziari dagokiona. ik heleniar. Efeson, antzinako hiri helenikoan. Alexandro-osteko 

konkistatzaile helenikoek. Filosofia helenikoaren ideiak. Arabierara itzulitako literatura helenikoaren corpusaren laburpen filosofiko eta 

zientifikoa. Zibilizazio Helenikoaren estatu unibertsala. Gizarte Helenikoaren kolapsoaren biharamunean. Mundu helenikoaren 

konbertsiorako bidea prestatzeko. Historia helenikoan Erromaren zoriak Egiptoko Tebasena gogorarazten du. 

helenikoki adlag era helenikoan. Helenikoki hezitako mendebaldar bat. 

helenismo 1 iz antzinateko Greziaren kulturaren eta zibilizazioaren ezaugarrien multzoa. Helenismoaren 

zabalkundearen Alexandro-osteko historian. Helenismoa hornikuntza kaskarrarekin hasi zen erlijioaren eremuan Helenismoaren 

eraginaren aurka. Helenismo arrotza kanporatzeko arrakastarik gabeko ahaleginetan. Mekanikatik eta helenismo berantiarraren zientzia 

aplikatu aberatsetik nahiz ingeniari erromatarren esperientzia praktiko izugarritik jasotako ezagutzak. Beranduko helenismoaren garaiko 

“alaitasun grekoa”. Helenismo-dosi homeopatiko bat izango zela bitartekorik onena judaismoaren iraupena ziurtatzeko. 

2 grekoari dagokion hitz edo joskera. Beste batzuetan "Zapo-latina", "Italianismoak" "Helenismoak", "Anglizismoak" "Inge 

lays and sat", idazlearen asmoaren ildotik, agian neure partetik prozedurak gehixeago nabarmendu ditut. 

helenista iz antzinateko Grezia aztertzen duen pertsona. Lehen lerroak katedratikoaren, akademikoaren, helenistaren 

txaloa bereganatzen du, eta are sasi-eruditoena. 

helenistiko izond helenismoari dagokiona. Bi Kristau Gizarte Helenistikoak. Arte helenistikoari. Alexandroren inperioak 

[...] bat egin zuen erromatar inperioarekin, bere alderdi helenistikoan, behinik behin 

helenizatu, heleniza, helenizatzen 1 da/du ad antzinateko Greziako ohiturak edo kultura ezarri. Kristau Eliza 

saturazio-punturaino helenizatua zegoen. 

2 (era burutua izenondo gisa) Hiri heleniko edo helenizatu bakan batzuetako aitzindari-postuetatik. Kristautasun helenizatua. 

Bide horietatik lasterren zabaldu ziren erlijioak Jupiter Dolikenoren gurtza hitita helenizatua eta jatorriz iraniarra zen Mitras jainkoaren 

gurtza siriako helenizatua izan ziren. 

helenizatzaile izond helenizatzen duena. Antioko Epifanes seleukotar helenizatzaileak. Herodotoren orrialdeetan Kreso 

helenizatzaile kartsu agertzen da. Jokalekuaren erdian Torrigianiren (K.o._1472-1522) maisulan helenizatzaileak daude. Arkitekturatradizio 

helenizatzailea argi eta garbi ahitua zegoen garai batean. 

helenizazio iz helenizatzea. Grekoen kultur konkistarik garrantzitsuena denboraldi honetan Erromaren helenizazioa izan zen, 

zeharka lortua etruskoen aurretiazko helenizazioaren bidez. Inperioko eskualderik atzeratuenetan zibilizazio-gune (kasuaren arabera, 

latinizazio edo helenizazio-gune) izateko. 

heleno iz heleniar pertsona. Kartagoarrek helenoei Sizilian egindako erasoa. Io helenikoa bahitzean; helenoek mendekuz feniziar 

Europa bahitu zuten; gero helenoek koltxiar Medea bahitu zuten; troiarrek Helena helenikoa bahitu zuten, eta helenoek mendekuz Troia 

inguratu zuten. Helenoak eta barbaroak, izatez berdinak gara guztiok alde guztietatik. Aztura helenoa duen atzerritarra helendarra da, 

eta aztura hori gabeko bertokoa ez da zinez helendarra, barbaroa baino. Beraien konkista militar eta intelektualen aurrerapen garaileak 

Alexandro-osteko helenoak helenikoak ez ziren erlijio kementsuekin harremanetan jarri zituenean. 

heletar 1 izlag Heletakoa, Heletari dagokiona. Badut uste, ordukotz, euskal gaietan ontsa sartua zela heletar filosofo 

gaztea. Euskaltzaleen Biltzarreko heletar idazkari berriak. Pierre Mendiboure Heletar pertsulari finak kantu koblak. Michel Etcheverry 

heletar kantariak. Ez dugu ahantzia Etienne Salaberry apez erakaslea, Baigurako heletar semea. Jean Mixel Bortheirie heletar 

misionestaren lekukotasuna. Ziburuko erretora, Jean-Pierre Etcheverry, sortzez heletarra baita eta halako lotura berezi kartsu bat nahi 

ukan baitu egin Ziburu eta Heletaren artean. 

2 iz Heletako herritarra. Ongi etorri Heletar berriari eta zorionak familiari. Heletako auzapeza eta heletar ainitz. Besta bat 

heletarrek ez dutena bi sosetan saltzekoa. Finalerdi hau irabazirik horra beraz heletarra eta azkaindarra finalean direla Arbonako Biltokin. 

Garaztarrak heletarra garaitu. 

helezin (orobat helduezin g.er.) izond ezin helduzkoa. Harkaitz helezin batean. Iparraldeko Arrano guztietarik 

handienak, Erdialdeko Lurraldea gaztea zen garaietan habiak Inguruko Mendietako gailur helezinetan eraikitzen zituen Thorondor

zaharraren ondorengo boteretsuenak. Bazuen halako idazle distante eta helezinaren kutsu bat emakume hark. Non ote da geure gazte 

denborako musa, sexuaren jainkosa helezin hura? Zori helezina. Eta gizakien ekintzen bitartez gizakien asmoen eta gogogiroen 

informazioa, aldiz, ezin da sekula osoa izan, hain da aberatsa eta helezina gizakia. Eta ze leunak eta helduezinak ziren neska haien 

eskuak. Aspaldi hartan gero eta helduezinago iruditzen zitzaion, gero eta urrunago, gero eta neguago. 

helezintasun iz helezina denaren nolakotasuna. Bakardadea eta helezintasuna. 

helgaitz 1 izond ia helezina. Izan ere, leku helgaitzean zegoen, sastrakaz josita, eta, okerrago zena, derrigorrez beste hilarri 

batzuk zapaldu behar ziren bertara iristeko. Hemen ez da izan aranismorik, hizkuntza ez da izan garbitasunaren sinbolo helgaitza, are 

gutxiago esperimentatzaileen tresna iluna. 

helgaitz 2 iz sukarra. Ez umeak bakarrik, pertsona nagusiak ere eraman zituen helgaitzak. Jondoni Betiri apostoluaren amaginarreba 

eritzen da, helgaitzek bortizki hartzen dute. 

helikofobia iz barraskiloak jateko kultura debekua. Euskal mendietako aztarnategietan apenas azaltzen dela larreko 

barraskilo jaleen aztarnarik, eta euskal herritarron helikofobia, historiaurretik datorkiguna izan daitekeela. 

helikoi iz tubaren antzeko musika tresna, gorputzaren inguruan ipintzen dena. Domentx Uzin biolin eta helikoi 

jotzailea. 

helikoidal izond helize forma duena. Marrazkien arabera, zepelin baten antzeko ontzi helikoidala zen, aurrealdean begi 

itxurako zerbait erraldoia zuena. 

helikoptero (orobat helikoptera g.er.) 1 iz airean egon eta higi daitekeen ibilgailu motorduna, 

horizontalean biratzen den helizea duena. 1936an helikopteroa asmatu zen. Urrundik ezagutu duzue helikopteroaren 

hotsa. Helikopteroaren motor hotsa. Bi helikoptero ikusi ditugu, bi helizeko horietakoak. Telefonoaren beste aldetik, Apache 

helikopteroen zarata entzun zitekeen. Helikopteroek burrunba handia atera zutela diote bertakoek. Ertzaintzaren helikoptero bat ikusi 

genuen zeruan. Helikopteroa Craig Harbour-era abiatu zenean. Helikopteroa dabil gure gainean. Helikopteroa pausatzearekin batera 

militar amerikanoak uniforme zuriekin eta fusilak eskuan jauziko dira elurtzara. Salbamendu taldeetako helikoptero bat itsasora amildu 

zen. Helikopteroa misil batek jota erori zen lurrera. Mehdiren Armadak Estatu Batuetako helikoptero bat bota du. Gerrillari xiitek 

AEBetako Armadako helikoptero bat lurrera bota zuten. Ekintzaile irakiarrek AEBetako helikoptero bat jo eta lurreratu zuten. Lur jo 

ondoren su hartu du helikopteroak. Helikopteroak tentsio handiko kableekin talka egin eta lurra jo zuen. Erresistentziak bi helikoptero 

suntsitu zituen atzo hiriaren kanpoaldean. Helikopteroan osteratxo bat egitera. Behin altura irabazita gero, helikopteroa horizontalki 

abiatuko da lainoen artetik. Israelgo helikopteroek zortzi misil jaurti zituzten Jabaliako errefuxiatu zelaira. Helikopteroen erasopean. 

Armadak 120 soldadu eta 9 helikoptero galdu zituen. Babesten zuten zaindariek eramanik, helikopteroan hegaldatu zen ministroa, irain 

eta tuen artean. Ondoren helikopteroan eraman zuten Percy erietxera. Kanoi Handian barrena helikopteroz itzuli bat ematea erabaki 

genuen. Helikopteroz eramanen dute jende guztia ontziraino. 

2 (hitz elkartuetan) NBEko 20 bat langile hil dira helikoptero istripuan. Helikoptero bidezko erreskatea Oiartzunen. · AEBetako 

gerra helikopteroak mantentzeaz ITP arduratuko da. Buldozerrez eta eraso-helikopteroz lagunduta. 

helikopterodun izond helikopteroa duena; helikopteroak dituena. Niri gehien gustatzen zaidan jokoa 

helikopteroduna da. 

helikopterotzar iz adkor helikoptero handia. Helikopterotzarra. 

helio iz gai bakuna, kolorerik, usainik eta zaporerik ez duen gas geldo oso arina. Helioa eta oxigenoa hartzeak 

asma krisiak murriztu ditzake. Mozart edo Pitagoras nor ziren ez dute jakinen, edo helioaren formula kimikoa zein den. Helioz beteriko 

globoekin pankarta erraldoi bat aireratu ahal izan zuten. Saturno hidrogenozko eta heliozko gas bola delako. Hodeiak ke kolore, helio 

ukituekin. 

heliografia iz xaflak eguzkiaren eraginpean jarriz grabatu erlibedunak lortzeko prozedura. Egur oholetan 

eginiko heliografia bat da. 

heliografiko izond heliografiari dagokiona. Paper heliografikoaren gainean egindako koadroak. Gero eta zailagoa da paper 

heliografikoa eskuratzea. 

helioterapiko iz helioterapiari dagokiona. Uda aldian ere joan ohi ziren laguntzera, kolonia helioterapikoaren garaian. 

heliotropo iz lorategietako belar landarea, banilla usaina duten lore urdinxkak ematen dituena. Heliotropo 

izeneko landare bat. Heliotropo lorez eginikoa. Heliotropo-koloreko karta-azal bat zeukan gosariko katiluaren ondoan. Perfumeak daude 

komunean, esentziak, heliotropo esentziak, La nuit bleue. 'Perfume onak bezala,' dio gero, eta nire heliotropo usaina usnatu duela 

ohartu naiz.` 

heliox iz helioz eta oxigeno apur batez osaturiko nahastura, urpekariak erabiltzen dutena. Heliox 21 eta heliox 

28a ziren gas horietako bi. Helioxa urpekarientzat ez ezik, asma dutenentzat ere baliagarria dela frogatu dute Frantzia eta Erresuma 

Batuko zientzialariek. Batzuei helioxa eman zieten eta besteei, berriz, oxigenoa. 

heliozentriko izond unibertsoaren erdian Eguzkia kokatzen duena. Kopernikoren teoria heliozentrikoak egia zioela 

ikusirik. Teoria heliozentrikoaren bidetik.

heliportu iz helikopteroak lurreratzeko eta aireratzeko prestaturiko tokia. Helikoptero bat airatu zen herenegun 

Paris ondoko Issy-les-Moulinauxeko heliportutik. -Heliportu batera joan beharko duzu zuk -erantzun zion treneko nagusiak. 

helize 1 iz ardatz baten inguruan biratzen diren eta indarra eragiten duten palez osaturiko gailua. 

(hegazkinena) Junkers hegazkinen helizeen zarata entzuten du gerra-ontzietan lur uzten eta lur hartzen. Helizeak noiz abiaraziko 

zain nengoela. Helize bat, gurutze geldi bat irudi, zeru oskarbian: horixe zen dena. Espainiako Armadako bi helizeko helikoptero handi 

batzuk. Bi helizetako aireko horrek 50 bidaiari inguru eraman ditzake. Paraxut bana eman ziguten bi-helizeko hegazkinera igo bezain 

pronto. 

2 (ontziena) Eta motorra puzka hasi, helizea jirabiran abiatu eta enbarkazioa [...] desatrakatuz mugitu den instantean, litekeen 

lurralderik irrealenerantz zoazela igarriko duzu. Gure ondotik, ura, zuri-zuri, ontzi astuna igarotzeak astindurik, helizeak irabiaturik. 

Bizkarrak dar-dar egin zuen, helizeek ur-korrenteari haginka egiten ziotenean. 

3 zilindro baten gainaldean beti bat aitzinatuz eta etengabe biraka ari den lerro kurbatua. ik kiribil. Geneak 

ADNaren helize bikoitzaren segmentuak dira. ADNaren helize bikoitzeko egiturak biltzen du, Cricken esaldi ederra erabiliz, biziaren 

sekretua. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Zain eta zain, baina lau helize-gurutze haiek zirkinik ez. Aurrera jarraitu genuen helizekabina 

handirantz. Helize-enborra ontzi-kroskotik ateratzen den gunean. Industri eremuan komunitate partikular baten arrakastak teknika 

berri baten lehenengo etapetan -gurpil-baporearen asmakuntzan, adibidez- komunitate hori beste batzuk baino geldoago bihurtzen du 

eraginkorragoa den helize-propultsatzailea onartzeko. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Itsasontzien bultzada-helizeek burbuilak sortzean. 

helizedun izond helizea duena; helizeak dituena. Pista handitzea baztertu dute; beraz, hegazkin helizedunek eta 

erreaktore txikiek soilik jardun dezakete. 

helkor izond itsaskorra. Ondoren gidariak aparteko abilezia behar zuen Motordrome gune bihurgunetsuan autoari pistan eusteko, ez 

baitzen oso helkorra zirkuitua. 

helmen iz jaurtikitzen den zerbait iristen edo heltzen den punturainoko bitartea; zerbaiten eragina heltzen 

den eremua. ik irispide; eskumen. Buru nuklearrez horni daitezkeen helmen luzeko 20 misilez. Hamar bat kilometroko 

helmena duten Kassam morteroak. Bere makilaren helmeneraino. Harresietako arkuen helmenetik kanpo. Izeba Kate belarrien 

helmenetik at zegoela ikusirik. Ateburuetako segurtasun-argien helmena ez zen aretoko bazter guztietarainokoa. Hona beste adibide bat, 

helmen zabalagokoa. Helmen luzeko begirada tristea. Zer sentitu zuen Sagonek, ehiza hegazkinek helmenean hartu zutelarik [...] hamar 

segundo baino lehen hilko zutela uste izan zuenean? 

helmuga (orobat hel(-)muga g.er.) 1 iz muga nora heldu behar baita. Trena helmugara iritsi zenean. Helmugara 

lehenbailehen iristeko irrikaz. Margaritak, ordea, Riga hiria du helmuga. Ordu erdian iristen ginen gure helmugako geltokira. Jo dute 

helmuga zuten herria. Noraezean ibili nintzen, ibilbide jakinik edo helmugarik gabe. Eskuin eskua izarapeko bide ezagunean pulunpatu 

zen, baina ez zuen helmuga jo. Ez dagoela funtsezko helmugarik, bidaiaren xedea ez baita toki jakin batetik beste batera iristea, bide 

egitea bera baizik. Prestaketa besterik ez dago / ez dago helmugarik. Azalekoa nahiago izaten da funtsa baino, bidea helmuga baino, 

kanpokoa barrukoa baino. Normalean kondoi izena ematen zaio zakutxo honi: hazia bertan isurtzen da eta ezin izaten da bere helmugara 

iritsi. Hara non armen helmuga euskal kostaldea zen, zehazki Sopelako hondartza. Hemendik irtetea, horixe duk nire helmuga. Bere 

bidaiaren helmuga ikaragarri urrutirantz. Valenciako bi gazteak abiatu dira, Mansilla de las Mulas helmugatzat daukatela, erran dutenez. 

Tarteko helmugak oso ongi aukeratu beharko ditugu. Taberna bat gauza asko baita: helmuga, egonleku, aspertoki edo pasabide. Jainkoa 

denez gizakiaren helmuga. Beragan ez dago hasierarik ez helmugarik, hilezkorra delako. 

2 helburua. Askatasuna, helmuga baino, abiapuntua da. Zenbait zientzialariren helmuga genetikaren halabeharrari aurre egitea dela: 

biologia molekularraren eta ingeniaritza genetikoaren bitartez gizakia laborategian sortzea da ametsa. Bera da gure zorionaren iturri, bera 

gure desiren helmuga. 

3 lasterketetan, amaieratzat markatzen den lerroa.Helmugatik 25 kilometrora bi minutu pasatxoko aldea zuten aurrekoek. 

Helmugarako bi kilometro falta zirela. Bi bihurgune eman eta helmugako zuzengunean sartu zenerako. Bakarrik igaro zen helmugatik. 

Bergarako helmugako esprintean. Helmuga marra igaro ostean. Helmugako marra pasatu arte. Bost mendate eta hiru tarteko 

helmuga. Gaurko etapako tarteko helmugetako gainsarietan. Kirikok trainerua helmugan okerreko balizatik sartu zuela. Hirugarren 

luzean lau segundo ateratzen zieten bizkaitarrek kantabriarrei, eta helmugan segundo bakarra. Gizonezkoetan, berriz, Jon Arretxe izan 

zen lehena helmuga zeharkatzen. 

[3] bidaiaren helmuga (5); desiren helmuga (3); helmuga izan (4); helmuga izango (4); helmuga marra (8); helmuga marran (3); helmuga marra igaro 

(3); gure desiren helmuga (3); abiapuntu eta helmuga (3); helmugako esprintean (5); helmugako marra (10); helmugako zuzengunean (3); baionako 

helmugan (3); helmugan lortu (3); helmugan lortutako (3) 

helmugara ailegatu (3); helmugara ailegatuta (3); helmugara heldu (3); helmugara iristea (8); helmugara iristeko (17); helmugara iristen (7); 

helmugara iritsi (35); helmugara iritsita (3); iritsi helmugara (3); helmugara iristea lortu (4); helmugatik gertu (17); helmugatik urrun (6); helmugatik 

bost kilometrora (3); helmugatik zazpi kilometrora (3)] 

helmugaratu (oeobat hel mugaratu), helmugara(tu), helmugaratzen da ad. lasterketa batean, helmugara 

iritsi. Tropela, aldiz, bederatzi minutura helmugaratu zen. 40 minutuko atzerapenarekin helmugaratu zen Vandevelde. Iker Flores 

bigarren helmugaratu zen. Karrantzara bidean denbora berean helmugaratu zirenetatik bi txirrindulari falta ziren. 19 txirrindulari 

helmugaratu ziren denbora berean. Leku berezia ukanen dute txirrindulariak lehen lerroan ikusteko hel mugaratzen. 

helpide iz arrisku edo larrialdiko laguntza. XX. mende amaieran baziren munduan 11,7 milioi iheslari politiko, denon 

ahalkerako, non aurkituko zuten helpide. 

helpuntu iz puntua nora heldu behar baita. Hitzaren bilakaeraren abiapuntua eta helpuntua. 

heltze iz iristea. Ezagupenei dagokienez euren metaketa amaigabea alde batera uzten dute, euren heltze geldoa mozten dute. Heltze 

biologikoaren estadio naturaletatik. Diska hau heltze bat da, abiatze bat bezainbat. Kanpalekura heltze hura. Nik poliki konposatzen dut, 

eta, gainera, taldeak heltze prozesu bat izan du. Esku heltze baten hoztasuna. Obra horietan daude euskal prosaren jatorria, eredu 

nagusiak eta euskal irakurlearen heltze-bideen erreferentziak. · Gaua heltzearekin bat sartu zen lanbro itxia Arantzazuko partean

helvetiar (orobat helbetiar g.er.) iz suitzarra. Helvetiarren eskuin hegala hutsik, handik iritsi zen Rooneyren bigarren gola, 

75. minutuan. Helbetiarrak sendo agertu ziren defentsan. Helvetiarren aldagelan frantsesez eta alemanieraz baino ez da hitz egiten, 

helvetiartasun iz helvetiarra izateko nolakotasuna. Bitxi begitandu zitzaidan, are barregarri xelebre, halako milandar 

azentu bortitzez adieraziriko helvetiartasun hura. 

hemakromatosi ik hemokromatosi. 

hematie iz odoleko globulu gorria, betekizun nagusia oxigenoa arnas bideetatik gorputzeko zelula 

guztietara garraiatzea duena. Azken analisietako leukozito eta hematien zenbakia. Izan ere, norberaren zelula ametatik sor 

daitezke hematieak. Eritoblasto horiek hematie bihurtzeko prozesuan. Hezurretako muina da gune gakoa hematien ekoizpenean. 

hematita iz burdin mea gorria edo arrea, burdin oxidoz osatua. Hematita grisa mineralaren burdina. 

hematokrito iz odol bolumen osoaren eta zelula bolumenaren arteko heina. Arraunlariek odolean duten 

hemoglobina, hematokrito, retikulozito, proteina eta beste hainbat elementu neurtuko dira. Mendian egindako entrenamenduek 

hematokrito maila igo egiten dute. Hematokrito eta hemoglobina tasak neurtzen dituen australiar erako sistema. Hematokrito tasa 

gainditu dutenak. Gure txirrindulariez gain, beste batzuk ere hematokrito tasa muga gainditu zutela jakin genuen gero. Hematokrito 

kontrola. Erabaki genuen hematokrito azterketak egitea. 

hematologiko izond hematologiari dagokiona. Odol analisiak ikerketa hematologikoak egiteko baino ez direla hartzen. 

Talde bereko zenbait txirrindulariri egin dizkioten odol analisietako antzekotasun hematologikoa harrigarria dela. 

hematologo iz hematologian espezialista. Bizpahiru urte barru gizakien odolarekin saiatzea espero dutela esan du Luc Douay 

ikerketa zuzendu duen hematologoak. 

hematoma iz odolbildua, odoluria. Hantura desagertu dela, baina badaukala oraindik hematoma bat, eta eskua ukitzean mina 

sentitzen duela. Arteria meningica media-ren lesioa, hots, hematoma epidurala omen deritzana. Ilea apaindu berri eta, baina hematoma 

afektibo batzuekin... 

hematuria iz gernuan odola egotea. Sintomei dagokienez, nagusiak hematuria, odolez nahastutako gernua kanporatzea, 

pelbiseko mina, izterreko edema, hezurretako mina eta anemia dira, besteak beste. 

(hemen) adlag 

[11] eseri hemen (15); gelditu hemen (21); han hemen (127); hara hemen (47); hau hemen (28); 

hemen ageri (11); hemen agertzen (18); hemen aipatu (28); hemen aipatuko (15); hemen aipatzen (23); hemen amaitzen (23); hemen aurkitu (13); 

hemen aurkituko (16); hemen aurkitzen (11); hemen azaldu (13); hemen bakarrik (32); hemen balego (11); hemen barruan (28); hemen behean (14); 

hemen berean (134); hemen bertan (55); hemen beti (14); hemen bezala (24); hemen bildu (33); hemen bizi (147); hemen bizitzea (15); hemen 

bizitzeko (26); hemen bizitzen (11); hemen bukatzen (23) 

hemen da (101); hemen dago (89); hemen dagoela (11); hemen dagoen (38); hemen dator (15); hemen daude (36); hemen dauden (18); hemen daukak 

(20); hemen daukat (18); hemen dauzkagu (11); hemen dena (29); hemen denak (19); hemen denek (12); hemen denok (17); hemen dira (29); hemen 

ditugu (14); hemen dituzu (11); hemen dugu (32); hemen duk (15); hemen dut (11); hemen duzu (27); hemen duzue (16) 

hemen egin (57); hemen egiten (33); hemen egon (101); hemen egongo (42); hemen egotea (53); hemen egoteko (18); hemen eman (13); hemen ere 

(550); hemen esan (14); hemen esaten (30); hemen eserita (15); hemen ez (540); hemen ezin (43) 

hemen gaindi (198); hemen gaindiko (46); hemen gaude (72); hemen gaudela (15); hemen gauden (16); hemen gelditu (50); hemen geldituko (36); 

hemen gelditzen (23); hemen geratu (49); hemen geratuko (43); hemen geratzea (11); hemen geratzen (18); hemen gertatu (17); hemen gertatzen 

(37); hemen goian (19); hemen gu (27); hemen gure (55) 

hemen hasten (21); hemen herri (14); hemen hitz (11); hemen horietako (12); hemen ibili (11); hemen ikusi (20); hemen ikusten (33); hemen inguruan 

(35); hemen inor (18); hemen inork (11); hemen izan (43); hemen izanen (14); hemen izango (71); hemen izatea (11); hemen jaio (22); hemen jarraitu 

(17); hemen jarraitzen (11); hemen jarri (11) 

hemen nago (86); hemen nagoela (17); hemen naiz (33); hemen naizela (14); hemen naukazu (11); hemen nauzu (39); hemen nonbait (16); hemen 

orain (20); hemen sartzen (12); hemen sortu (16); hemen utzi (33); hemen utziko (15); hemen zaude (19); hemen zaudela (11); hemen zegoen (16); 

hemen zeuden (13); hi hemen (16); hona hemen (898); hor hemen (16); hori hemen (30); horiek hemen (15); horra hemen (13); huna hemen (74); ikus 

hemen (13); itxaron hemen (19); ni hemen (145); nik hemen (79); orain hemen (74); oraindik hemen (17); zu hemen (60); zuek hemen (19); zuk hemen 

(17) 

orain eta hemen (29); hemen gaindi ere (12); ni hemen nago (11); hona hemen ni (12); eta ni hemen (28); hona hemen nire (18); hona hemen gu (16); 

han edo hemen (105); hemen izango da (22); hemen hasten da (16); hemen gu biok (13); hemen ere ez (23); hemen amaitzen da (17); eta hemen ere 

(50); eta orain hemen (20); hona hemen gure (11); hemen geratuko naiz (11); ez dira hemen (19); hemen esaten da (18); ez dago hemen (47); eta gu 

hemen (19); hemen ere bai (14); hemen eta orain (23); hona hemen jaunak (12); baina hemen ez (38); ez dut hemen (23); han eta hemen (377); eta 

hemen bizi (13); egiten duk hemen (13); hemen eta ez (15); hemen egon behar (25); hemen eta han (24); behar da hemen (31); hona hemen adibide 

(14); hemen ez dut (20); eta hemen ez (29); ari da hemen (12); ez dugu hemen (22); gaur eta hemen (17); gertatzen da hemen (23); hemen ez dugu 

(20); ez da hemen (65); ari naiz hemen (15); hemen bizi izan (14); hona hemen zer (22); ari haiz hemen (12) 

[5] aire hemendik (5); alde hemendik (136); atera hemendik (7); banoa hemendik (11) 

hemendik abiatu (5); hemendik abiatuta (11); hemendik aintzina (58); hemendik aitzin (15); hemendik aitzina (111); hemendik atera (17); hemendik 

aterako (9); hemendik ateratzen (11); hemendik aurrera (739); hemendik aurrerako (35); hemendik aurrerakoa (10); hemendik berehala (7); hemendik 

beretik (9); hemendik bertatik (7); hemendik dator (6); hemendik gertu (9); hemendik goiti (149); hemendik gutxira (48); hemendik hilabetera (7); 

hemendik hurbil (22) 

hemendik ikusi (5); hemendik ikusten (8); hemendik irten (9); hemendik irtengo (5); hemendik irtetea (5); hemendik irteten (6); hemendik joan (30); 

hemendik joanak (5); hemendik joango (12); hemendik joatea (8); hemendik kanpo (43); hemendik kanpoko (5); hemendik kanpora (18); hemendik 

laster (14); hemendik mugitu (7); hemendik mugituko (14); hemendik ospa (6); hemendik pasa (6); hemendik pasatu (7); hemendik pasatzen (9); 

hemendik urrun (40); hemendik urruti (11); hemendik urtebetera (9) 

hoa hemendik (18); irten hemendik (5); ospa hemendik (17); segi hemendik (7); zoaz hemendik (14); zoazte hemendik (11) 

hemendik urte batzuetara (27); hemendik pixka batera (5); hemendik hamar urtera (8); hemendik alde egin (27); hemendik aitzina ere (9); hemendik 

alde egitea (8); hemendik eta handik (14); hemendik hilabete batzuetara (6); hemendik alde egiten (5); ni banoa hemendik (6); hemendik bi astera 

(10); hemendik hiru urtera (9); hemendik aintzina ere (9); hemendik alde egiteko (19); hemendik bi urtera (9); handik edo hemendik (33); hemendik 

abiatuta argitzen (6); hemendik aurrera zer (15); handik eta hemendik (86); hemendik egun batzuetara (8); hemendik kanpo ere (8) 

[5] hemengo alderdi (5); hemengo aldi (6); hemengo apez (5); hemengo bazterrak (6); hemengo bazterretan (5); hemengo bereko (50); hemengo berri 

(19); hemengo berriak (7); hemengo beste (7); hemengo bi (7); hemengo egoera (15); hemengo ekonomiaren (7); hemengo enpresa (5); hemengo 

enpresen (5); hemengo errealitatea (5); hemengo euskal (8); hemengo euskara (5) 

hemengo gauzak (6); hemengo gazte (5); hemengo gazteak (6); hemengo gizon (6); hemengo hau (11); hemengo hautetsi (9); hemengo hautetsiek 

(10); hemengo jende (11); hemengo jendea (13); hemengo jendeak (21); hemengo jendearekin (5); hemengo jendearen (5); hemengo jendearentzat 

(5); hemengo jendeari (7); hemengo jendeek (6); hemengo jendeen (5); hemengo langile (5); 

hemengotar izond hemengo herritarra; hemengoa. Hemengotarra bata, frantsesa bestea. Tenientea, bi sarjentu, bi kabo, 

are Olaizola izeneko euskaldun bat, hemengotar bakarra dirudienez. Galdatzen zuelako hemen sortzen diren enpleguen betetzeko 

momentuan, gaitasun berak zituztelarik hemengotarrek ukan zezaten lehentasuna. Uda betean biltzen den jendea bakantzatiarra dela eta

hemengotar guti baizik ez dela usteko dute ainitzek. Aspaldi du elgarrekin ainitz harreman balios badutela hango beltzek eta hemengotar 

zuriek. · Jendea "hemengoa", muga jakinik gabeko "hemen" batekoa -zein bere "hemen"ekoa- izateak eta sentitzeak dakarrela zinezko 

unibertsaltasun hemengotarra edo hemengotasun unibertsal izengabea. 

hemengotartu, hemengotar(tu), hemengotartzen da ad hemengotar bihurtu. ik hemengotu. Dagoeneko hasia 

zinen hemengotartzen, seguru aski... eta hanka egin behar! 

hemengotasun iz hemengoa izateko nolakotasuna. Delako esaldi hori ezin esan dakioke erdararen hemengotasun 

itogarria ia momenturo nozitzen ari denari. Jendea "hemengoa", muga jakinik gabeko "hemen" batekoa -zein bere "hemen"ekoa- izateak 

eta sentitzeak dakarrela zinezko unibertsaltasun hemengotarra edo hemengotasun unibertsal izengabea. 

hemengotu, hemengo(tu), hemengotzen da ad hemengo bihurtu. ik hemengotartu. Hona jende asko etorri da 

eta ederki hemengotu. Ramiro Arrue-renak ere bai, bizkaitar hau arras hemengotua baiginuen. Euskal-Herrirat heldu denak behar duela 

ahal bezenbat hemengotu. Erran ote nahi dute hitz horiek, Naiarara heltzen den erromesa hemengotzen dela, hiriak bereganatzen 

duela? Zizeron handiak abiatu ildotik doa Piarres Charritton, gaurkotuz eta hemengotuz nolazpait erromano famatu horren mezua. Izena 

ere kanbiatua diote, hemengotua nolazpait. 

hemenka 

1 han-hemenka adlag Han-hemenka puntu dirdaitsu batzuk dantzan zebiltzan iluntasunean. Han-hemenka barreiatuak. 

Belazeetan han hemenka zabaldurik zeuden basalore gorri eta urdinekin batera. Ibai txiki batek ilargiaren izpiak islatzen zituen hanhemenka. 

Hainbat kanpandorre suma zitzaketen, itzaletan lauso, han-hemenka beren silueta itzelak agertzen. Ezkerretara hangar 

itxurako etxola txikia dago eta eskumatara negutegiak han-hemenka. 

· 2 han-hemenkako izlag Orduan hasten da ordu ezaguna: han-hemenkako gure kontu txikien ordua, txantxa eta kexuena, 

bisitena, eztabaidena. Horretaz jabeturik, han-hemenkako zibilizazioetan izan da beti ohitura toki horren erreferentziak egiteko. 

Lagunartean eta han-hemenkako hitzaldietan. Sineskeria horrek jota daudenek estilotzat daukatena ez da orrialde baten eragingarritasun 

edo eragingarritasunik eza, idazlearen itxurazko trebezia han-hemenkakoak baizik. 

· 3 hor-hemenka adlag Hor-hemenka, hodei-antzeko ke-adar gris urdinxkak atzematen ziren mendi haien artean. Alorretan, 

sagarrondoak eta bestelako fruta-arbolak ikusten ziren hor-hemenka. Argiuneak agertu ziren hor-hemenka adar eta enborren artean. 

hemeretzi 1 zenbtz hemezortzi eta bat, 19. (dagokion izenaren ezkerrean) Ea norako zituzten mandioko hemeretzi 

lagun haiek. Hogeita hemeretzi txanpon, hogeita hemeretzi desio, hogeita hemeretzi eskaera. Ehuneko laurogeita hemeretzi kasutan. 

Ehuneko laurogeita hemeretziko ziurtasunez jakingo bagenu. 

2 (dagokion izena ezabaturik) Beste hemeretziak Urtubiako andreak idatzi zituen. Zuetako nor, ehun ardi izan eta bat galtzen 

bazaio, ez da, beste laurogeita hemeretziak larrean utzirik, galduaren bila joaten aurkitu arte? Hemeretzik Guardia Zibilaren atxiloketa 

eta inkomunikazioa jasan zituzten. Tenpluaren frontea bana bedi honela: tetrastiloa bada, hemeretzi eta erdi partetan. Gure aitonak 

laurogeita hiru ditik, eta gure amonak hirurogeita hemeretzi. Berrogeita zazpi herritatik hogeita hemeretzi dira landa-baserri eta 

nekazaritzari lotuta bizi direnak, aroaz jakitun zintzoak. 

3 (data adierazteko) Akorduan dut uztailaren hemeretzia markatu nuela zirkulu barruan 1936ko kalendarioan. 1867ko azilaren 

hemeretzian Marianne Darré deitu kusi batekin ezkondu zen. Abendoaren hamahiruan, mila zortzi ehun eta hemeretzian, ortzirale batez, 

otoitzean zagon Avaloneko elizan. 

4 (denbora unitateekin) Ireneok hemeretzi urte zituen; 1868an jaioa zen. Nire adina zuenean, hemeretzi urte doi-doi. Apirilean 

hemeretzi urte beteko zituen. Hemeretzi urte bete berriek ematen duten lotsagabekeriak. Hemeretzi urterekin bere bizitzaren ildoa 

betiko markatuko zuen zerbait gertatu zitzaion arte. Hemeretzi urteko edozein mutilek egingo lukeen bezala. Hemeretzi urteko espetxe 

zigorra. Duela hemeretzi urte. Ospitalean pasatako hemeretzi egunak luzeak izan dira. Gipuzkoa, Lapurdi, Baxenabarre eta Zuberoa 

zeharkatuko ditu hemeretzi orduan. Driss Lakhouja izan zen hirugarren, hemeretzi segundora. 

5 (diru unitateekin) Sei errublo eta hemeretzi kopek kobratzen ditu. 

6 (bestelako neurri unitateekin) Hemeretzi tanto lortu zituen. Baina beldur naiz hori ez dela hemeretzi kilatekoa. 

· 7 iz Hortxe irakurtzen da, begira, hemeretzia. 

8 hamazazpi-hemeretzi Larrazken hondarrean, axuria saldu da hamazazpi-hemeretzi liberatan, Eguberri aldera, hamahirura 

jaisteko. 

9 hemezortzi-hemeretzi Ni oso gaztea nintzen, hemezortzi-hemeretzi urte. 

10 hemeretzi bat -Hemeretzi bat, nik uste. 

11 hemeretzi-hogei Hemeretzi-hogei urte izango nituen orduan. 

[3] berrogeita hemeretzi (7); duela hemeretzi (6); hemeretzi bat (3); hemeretzi diputatu (4); hemeretzi gizon (3); hemeretzi hilabete (3); hemeretzi 

lagun (7); hemeretzi orduan (3); hemeretzi pertsona (6); hemeretzi urte (75); hemeretzi urteko (23); hemeretzi urterekin (13); hemeretzi urtez (5); 

hogeita hemeretzi (28); laurogeita hemeretzi (17); orotara hemeretzi (3) 

hemeretzi urte zituen (8); hemeretzi edo hogei (3); hemeretzi urte bete (5); hemeretzi urte zituela (7); berrogeita hemeretzi urte (3); laurogeita 

hemeretzi urte (5); duela hemeretzi urte (5);; hemeretzi urteko neska (4); hemeretzi pertsona hil (6)] 

hemeretzigarren ord zerrenda batean aurretik hemezortzi dituena (19.). Hemeretzigarren mendearen hasieran. 

Hemeretzigarren mendearen azken erdian. Hemeretzigarren mendeko bigarren erdiko yiddish-ari buruz. Kristau-aroko 

hemeretzigarren mendearen hasieran. Hemeretzigarren mendeko Afrikan. 63 urte ditu, eta hau hemeretzigarren denboraldia du 

Manchesterren. Abeslariaren hemeretzigarren diskoa. · Hogeita hemeretzigarren kapitulua. Hogeita hemeretzigarren eta azken 

atalean. Berrogeita hemeretzigarren kaleko zubitik hiri barnera sartzean. 

[3] hemeretzigarren kapitulua (6); hemeretzigarren mende (14); hemeretzigarren mendean (29); hemeretzigarren mendearen (16); hemeretzigarren 

mendeko (26); hemeretzigarren mendetik (6); hemeretzigarren urtean (5); hogeita hemeretzigarren (7); hemeretzigarren mende erditsutan (4); 

hemeretzigarren mendetik hogeigarrenera (3); hemeretzigarren mendearen hasieran (4); hemeretzigarren mende ondarrean (3); hogeita 

hemeretzigarren urtean (3)] 

hemeretzigarrentiar izond hemeretzigarren mendekoa. "Liberalismo bilbotar" hemeretzigarrentiarra baita 

"bizkaitarrismoaren" iturri inportanteenetako bat. Historiografia liberal hemeretzigarrentiar berantaz. 

hemeretzina banatz bakoitzari hemeretzi, bakoitzak hemeretzi. Hamaseina, hemeretzina eta hogeina izan ziren.

hemeroteka [esp] iz aldizkaritegia. Liburutegi eta hemeroteketan begiak erretzeraino lan eginez. Bilboko eta Donostiako 

Liburutegi Publikoetako hemerotekak. Hemeroteka batera joan nintzen hilketa horri buruzko datu bila. 450 aldizkaritako lanak jarri 

dituzte hemeroteka birtualean. 

hemezortzi 1 zenbtz hamazazpi eta bat, 18. (dagokion izenaren ezkerrean) AEP gaixotasuna zuten hemezortzi 

soldaduak 19 eta 47 urte artekoak ziren. Haren sorlekuan egin nituen neure bizitzako lehen hemezortzi udak. Zehatz-mehatz egiten 

zituen alemaniarrak agindutako hemezortzi ariketak. Hemezortzi gurpileko kamioiak ere bai. Hogeita hemezortzi olio zahagi, bakar bat 

beterik eta gainerakoak hutsik. Biblia hemezortzi liburukiz osatua balego, ahaztua legoke aspaldi. Hemezortzi kontzertuk osatuko dute 

BOSen egitaraua. Hemezortzi taldetan banatuta. Hemezortzi kanoiko ontzia. Hemezortzi mila lagun bat eginik. Eskua aurpegira 

eramateko, esku eta besoko hogeita hamabi hezurri eragiten dieten berrogeita hemezortzi muskuluren lana behar da. 

2 (dagokion izena ezabaturik) Ordezkari kopurua hemezortzira jaistea aurreikusten da. Hogeita hemezortzian, noiz fusilatuko 

zain nengoela Talavera de la Reinako espetxe madarikatuan. Bortxatu egin zuten hamazazpi urte zituenean, hemezortzi betetzeko. Eta 

orriaren beheko partean, gerran egindako egunen kopurua: laurogeita hemezortzi. 

3 (data adierazteko) Hurrengo egunean, abuztuaren hemezortzian. Angelun, Amodio ganbaran iraganen da urri honen 

hemezortzian. Ehun eta hirurogeita hamabigarren urteko Elul hilaren hemezortzian, Azken denbora hotan mila zortzi ehun eta hogoi eta 

hemezortzian agertu izan da bertze kongregazione eder bat. 

4 (ordua adierazteko) Seiak eta hemezortzi. 

5 (denbora unitateekin) Burgerreko bezerorik zaharrenari hemezortzi urte jo nizkion. Hemezortzi urte inguru zituela. 

Hemezortzi urteak aspaldi joan zitzaizkiguan. Ez dago hemezortzi urteko gazterik denetarik probatu ez duenik. Nik gidabaimena 

hemezortzi urterekin atera izan banu. Orain dela hemezortzi urte. Duela hemezortzi urte. Hemezortzi urtean batera eta bestera ibilita. 

Laurogeita hemezortzi urtez egindako ahaleginak. Hemezortzi hilabete iraun duten obren ondoren. Hemezortzi hilabeteren buruan bere 

lanpostua berreskuratu du. Hemezortzi hilabeteko epean. Ezta handik hemezortzi egunera ere. 

6 (diru unitateekin) Hemezortzi bat duro aluminio kiloko. Nik ez diat hemezortzi euro gastatzeko asmorik. 

7 hamazazpi-hemezortzi Hamazazpi-hemezortzi urtetan, Ravelen deskubritu nuen Proust-en A la recherche du temps perdu. 

8 hemezortzi-hemeretzi Ni oso gaztea nintzen, hemezortzi-hemeretzi urte. 

9 hemezortzi-hogei Gurasoeneko barride baten alabarenera jo nuen hondarrean, hemezortzi-hogei urtetan Charlyri esker aldirian 

ezagutu genituen auzoetariko batera. Hemezortzi-hogei lerro ziren, letra handi borobilean idatziak. Hirurogeita zazpi, bota beste 

hamazortzi-hogei bat urte soinua bizkarrean daraman gazteaz gogoratzeko. Hankako hezurrak, ordea, etengabe haziz doaz hemezortzihogei 

urtez. 

[3] azken hemezortzi (6); azkeneko hemezortzi (3); berrogeita hemezortzi (8); duela hemezortzi (5); hamazazpi hemezortzi (3) 

hemezortzi bat (7); hemezortzi dolar (4); hemezortzi edo (8); hemezortzi egun (7); hemezortzi film (3); hemezortzi gradu (3); hemezortzi hautagai (3); 

hemezortzi herri (3); hemezortzi hilabete (15); hemezortzi hilabeteko (12); hemezortzi hilabetez (4); hemezortzi hogei (4); hemezortzi lagun (6); 

hemezortzi metro (3); hemezortzi mila (9); hemezortzi milioi (3) 

hemezortzi ordu (4); hemezortzi pertsona (4); hemezortzi puntu (5); hemezortzi soldadu (7); hemezortzi taldek (3); hemezortzi tanto (3); hemezortzi 

urte (123); hemezortzi urtean (5); hemezortzi urteetan (3); hemezortzi urteko (30); hemezortzi urtekoa (3); hemezortzi urterekin (19); hemezortzi 

urtetan (8); hemezortzi urtetik (5); hemezortzi urtez (14); hemezortzi zauritu (4) 

hirurogeita hemezortzi (5); hogeita hemezortzi (27); laurogeita hemezortzi (6); orotara hemezortzi (4) 

hemezortzi urteko neska (3); hemezortzi urteko gazte (3); hemezortzi urte arteko (3); hemezortzi pertsona hil (3); hemezortzi urte zituela (4); duela 

hemezortzi urte (4); hemezortzi bat urte (3); hemezortzi urte bete (14); hemezortzi hilabeteko epean (3); armadako hemezortzi soldadu (3); hogeita 

hemezortzi urte (5); hemezortzi edo hogei (4); hemezortzi urte betetzen (3); hogeita hemezortzi urteko (4); hemezortzi urte zituen (8)] 

hemezortzigarren ord zerrenda batean aurretik hamazazpi dituena (18.). Hemezortzigarren kapitulua. 

hemezortzigarren mendeko eraikuntza batean. Frantziako Iraultzari buruzko kronikari bat, hemezortzigarren mendekoa. 

Hemezortzigarren mendearen lehen laurdenean. Hemezortzigarren mendearen bukaera aldera. Hemezortzigarren mende erditsutan. 

Jeroboamen erregealdiko hemezortzigarren urtean. Berkeleyko unibertsitatea, esate baterako, hogeigarren tokian dago, eta Santa 

Barbarakoa, berrogeita hemezortzigarrenean. 

[3] hemezortzigarren kapitulua (3); hemezortzigarren mende (6); hemezortzigarren mendean (18); hemezortzigarren mendearen (5); 

hemezortzigarren mendeko (15); hemezortzigarren mendetik (3); hemezortzigarren postuan (4); hemezortzigarren urtean (9); hogeita 

hemezortzigarren (5); erregealdiko hemezortzigarren urtean (7)] 

hemiplegia iz gorputz erdia jotzen duen elbarritasuna, burmuineko edo bizkar muineko lesio batek 

eragina. Batez ere, oraindik gazte zela, hemiplegia batek jo eta erdi elbarri eta ia hitz egin ezinda geratu zenetik. Dublindarrak deituko 

diot sailari, askok hiritzat daukaten hemiplegia edo paralesia horren arima salatzeko. 

hemisferio 1 iz esfera baten erdia, Lurrarena bereziki. Iparraldeko hemisferioari bagagozkio. Bere jaioterrian otsaila 

bada ere udako giro sargoria dutelako Hegoaldeko Hemisferioan. Interesa zukeela hemisferio australa bisitatzeko. Iraultza horrek 

mendebaldeko hemisferioko lehen errepublika beltza ekarri zuen eta ondorioz, Karibeko eta Latinoameriketako herrien askapena. 

Segurtasun Lankidetzarako Mendebaldeko Hemisferioko Institutua (WHINSEC). 

2 hed Lejarretak buruan hartu zuen kolpea eta buruko bi hemisferioetan izan ditzakeen odoljarioak kontrolatzeko kateter bat jarri diote. 

Ezkerreko hemisferioko lobulu okzipitalean. Ez du merezi bi hemisferioen arteko konexioak moztea. 

3 irud Gerria gorputzaren bi hemisferioak lotuz. Titiak bi hemisferio banandu eta eroriak. Adin errespetuzkoaren estalki zuria 

irudimenak bere hemisferioa omen duen goiko parte horretan. 

4 (ipar edo hego-rekin) Ipar hemisferioan negua amaitu bezain laster. Gainetik izekok egindako artilezko jertsea (iparhemisferioko 

lodiena, egilearen esanetan). Hori dena, erabat alderantzizkoa da hego hemisferioan. Hego Hemisferioko herrialdeen 

arteko lehia. Hego hemisferioko zeruaren mapa digitala osatu nahi dute. 

hemistikio iz poesian, eten batek bereizten dituen bertso lerroaren bi erdietako bakoitza. Bi hemistikio bikiz 

osatua. 

hemiziklo 1 iz zirkulu erdia. Esaten da Beroso Kaldeakoa izan zela bloke eskuairatu batean zulatutako eta latitudearen arabera 

ebakitako hemizikloa asmatu zuena. 

2 aulkiak zirkulu erdia osatuz eta oholtzari begira dauzkan aretoa. Legebiltzarreko hemizikloaren gaineko hirugarren 

solairuko tribunatik. Kongresuan egon ginen hemizikloa ikusten. Manuel Marin Kongresuko presidenteak hemiziklotik ateratzeko eskatu 

zion Ibarretxe lehendakariari. 

hemodialisi iz giltzurrun artifizialaren bidez odola araztea. Gutxieneko zerbitzuei esker, ohiko hemodialisi, 

errehabilitazio, kimioterapia eta erradioterapia saioak egin ahal izango dira. Oinarrizkoak dira, ordea, errehabilitazioko, hemodialisiko eta 

onkologiako gaixoentzako zerbitzuak.

hemofilia 1 iz odola oso geldiro gatzatzea ezaugarritzat duen eritasuna, ondoretasunez transmititzen dena. 

Horixe da kasua, besteak beste, hemofilian, sortzetiko gaitz-eratzeetan eta metabolismoaren zenbait hutsetan. Hemofilia eritasun 

hereditarioa da. 

2 (hitz elkartuetan) Gutuna jaso dutenetako askok hemofilia eritasun hereditarioa dute. Odoljarioak izan dituzten pertsonak edo 

hemofilia gaitza dutenak. 

hemoglobina 1 iz hematietan aurkitzen den kolore gorriko proteina. Hain zuzen ere, bikoiztez bikoizte eratu dira, 

besteak beste, hemoglobinen moduko gene-familia asko. Dauden hogei aminoazido horiek konbinatuz sortzen dira proteinak, ileko 

kreatina edo odoleko hemoglobina. Krokodiloen odola ikertzen ari dira, hemoglobina artifiziala sortzeko. Hemoglobina sintetikoa 

(gorputzak bere kabuz sortzen ez duen hemoglobina), odol transfusioak eta hazkunde hormonen erabilera antzemango dute analitika 

berri horrekin. Arraunlariek odolean duten hemoglobina, hematokrito, retikulozito, proteina eta beste hainbat elementu neurtuko dira. 

Hematokrito eta hemoglobinaz gain, beste parametro batzuk ere neurtuko dituzte. 

2 (hitz elkartuetan) Anemia hemoglobina maila baxua dutenek jasaten duten eritasuna izan zitzaketen. Aurten indarrean jarritako 

analisi berri batean retikulozitoak eta hemoglobina tasen batuketak onartutako mugatik gora egiten zuela ikusita. 

hemokromatosi (orobat hemakromatosi) iz burdinaren metabolismoaren anomalia, azalari brontze 

kolorea ematen diona. Hemokromatosiaren diagnostikoa erresonantzia magnetikoaren bidez egin ahalko dela. Bada era horretako 

joera mordoa, halako edo halako HLA haplotipoarekin loturikoa; besteak beste, haurraren diabetes intsulinamendekoa eta hemokromatosi 

idiopatikoa, burdinaren metabolismoaren gaitz larri samarra. Hemakromatosi hereditarioa genetikoki transmititzen den gaitz 

ohikoenetako bat da. 

hemoptisi iz arnasbideetatik datorren odola jaurtitzea tu egitean. Albertok, ordea, esan zuen bere ustez ez zela 

hemoptisi bat, baizik eta seguruena urratu bat zuela zintzurrean. Idazlea hemoptisi krisi larri baten erdian omen zegoen. 

hemorragia 1 iz odol jarioa. Hemorragia baten ondorioz lobulu frontaleko lesio larri bat izan zuen. Urdaileko hemorragia bat 

izan zuen atzo. Hobea duk kanpoko hemorragia. Gaitzak barneko hemorragiak eragiten ditu eta, normalean, gaixoen %90 hil egiten 

dira. 

2 (hitz elkartuetan) Kleimanek beste urdail hemorragia bat izan du, konortea galtzeraino. 

hemorroide 1 iz uzkiko barizea. ik odoluzki. Hemorroideak ditu. [Azidoak] hemorroideak handitzen dituzte eta sarketa 

mingarri bihurtzen. Nola sendatzen dira hemorroideak? Ordu bete luzez entzun zuen Roberts jauna bere hemorroideen deskribapena 

egiten, eta utzi ere egin zion, batere protestarik gabe, "herraren mahats" deitzen hemorroideei. 

2 (hitz elkartuetan) Duela bost urte, adibidez, hemorroide arteriaren lotura egiteko prozesua aurkeztu zuten AEB Ameriketako 

Estatu Batuetan egindako kongresu batean. 

henbra iz emea. Zorioneko andra edo kostaldeko henbrakin sartu beharra! Deakuerdo, henbrak -kamara gainean jarri zuen ipurdia. 

hendaiar izlag/iz Hendaiakoa, Hendaiari dagokiona; Hendaiako herritarra. Barda Miren Artetxe Hendaiar neska 

gaztearen aldi zen. Ametz Arzallus hendaiar bertsularia. Egoitz Zabaleta 22 urteko hendaiarra. Jeronimo Prieto Hendaiar langilearekin. 

Parada ederra Skunk hendaiar taldearen azken obra ezagutzeko. Horretan nenbilela, Anttoni Irazusta hendaiarra ezagutu nuen, Medecins 

du Monde elkarteko presidenteordea. Bidasoaz bi aldeetan mugakide, hendaiarra bata eta irundarra bestea. Hendaiarrak lehen bortz 

kintzeak botez egin ditu. Errugbian, Lapurdiko derbian angeluarrak nagusitu zaizkie hendaiarrei. 

hendore iz alkatea. Horregatik, herriska xoragarriok turismo komertzial hutsez erabat ergeltzera doazenean, gure gogoari eta 

bihotzari bizirik eutsiko dioten hendoreen eta herritarren hutsa sumatzen dut ariman. 

hepako iz ipar oihua, dei egitea. Hainbestenarekin, Elixabetek hepako latz bat egin zidan: [...]. Errana nion zerbait lan sendi 

bazuen enetzat, aski zitzaidala hepako bat egitea. Jean-Marie eta haurrer hepako baten egiterat eta laguntzerat. 

hepatiko izond gibelari dagokiona. Horretarako, gaur gaurkoz, biopsia hepatikoa egitea da normalena, medikuen berbetan. 

Giza naturaren alde emozionalaz diharduenean, "gure alde hepatikoa" deitzen dio. 

hepatitiko izond hepatitisari dagokiona. Matiasek aitzakiaren bat esan zuen, karismarik gabeko aitzakiaren bat, hepatitikoa. 

hepatitis iz gibelaren hantura. Hepatitis zital batek jota. elgorria, A hepatitisa, esaterako, gaixotasun epidemikoa da. Errubeola, 

parotiditisa eta, azkenik, B hepatitisa. 276 gaixori C hepatitisa kutsatu zien anestesistarentzat. GIB birusa dutenen erdiek C 

hepatitisaren birusa ere badute. Gora egin duela C motako hepatitisaren eraginak seropositiboengan. 

hepatologia iz medikuntzaren adarra, gibela eta gibelaren gaitzak aztertzen dituena. 350 profesional ariko dira 

bertan lanean, onkologiaren, bihotzeko fisiopatologiaren, neurozientzien eta terapia genikoen eta hepatologiaren arloetan. 

hepatopatia iz gibelaren patologia. Honako hauek dira gaitz horietako batzuk: Arteria-hipertentsioa, diabetesa, bihotzeko 

arazoak, dislipemia, hepatopatia, gaixotasun neurologikoak eta depresio sindromea. 

heptakloro iz gai gotor argizari-kolorea (C10H7Cl7), intsektizida gisa erabiltzen dena. Aldrina, klordanoa, DDTa, 

dieldrina, endrina, heptakloroa eta fosfato organikoak dira horietako batzuk.

heptathlon iz zazpi probaz osaturiko atletismo norgehiagoka, emakumeentzakoa. Jadanik aipatu dituzte 

kasetariek irabaz ditzazketen urrezko medailak : Eunice Barber heptathlon delakoan. 

herabe 1 izond lotsak, nagitasunak, beldurrak edo gogaitasunak eraginik, gogorik edo adorerik agertzen 

ez duena. Baroja gizon herabea zen, lotsakorra, literatur naturalismoaren gordintasun deskriptiboa hastio zuena. Ilunbe eztia, amodio 

herabearen bihotz-berotzailea. Baina gero irribarre herabe bat eskaini zidan. Kafetegiko agurreko muxu herabe hura. Begiratu 

herabeak egiten zizkioten elkarri. Hatz luzeez gainetik kendu zizkidan hondar ale ikusezinak, bular herabeak setiatuz. Leireren esku 

epelak bere esku herabeak ferekatzen. Esku herabe batez atea haztatuko balu bezala. Neure harridura herabeaz jabetzean jabaldu zen 

neska. Gure aitarentzat, manera baldar, trakets eta herabeak zituzten pertsonak ziren "beltzak". Lore berrien usain bat, usain herabea 

oraindik ere, aldizkakoa, arina, zebilen airean. Enez Eussa lur mutur herabe honen antzera. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa izenondo balioaz) Keinu herabe-uste delizios batekin. Begi urdin--ilunen soa, berriz, 

gozo-herabea... 

3 (erkaketetan) Gazela bat bezain herabea. 

4 (izan aditzaz) Polita ez izateaz gain, herabea zen: ez zuen deus erraten. Une hartan, amoros bainintzen eta herabe. Neska ez da 

jateko herabe. Euskaldunen alde mintzatzeko herabe izan ez baziren ere. Horiek ez ziren ausarkerietarako herabe izaten, buruzagia 

urrun uste bazuten. Alderdi mugagaitz eta itzaltsu horretan sartzeko herabe gara. Geroaren uzkur eta herabe. · Parean zuen dantzaria, 

larrugorritan eta herabe. Zer gertatzen zitzaion aitortu zion, guztiz herabe. Baina "ama" hitza aipatzeko herabe. 

· 5 adlag ik herabeki. Isilune baten ondoren, esan zidan herabe: [...]. -Ondo, jauna -erantzun nion, herabe. Zabaltzen dio atea 

bere maiteari eta hantxe ikusten du mutila atari ezinago beltzean, herabe eta eder. -Ez nagon horren gaizki, ezta? -erdi harro, erdi 

herabe. Baietz nik, herabe. 

· 6 iz herabetasuna. Nondik datorkigun beraz euskaldunei, politikaren aldera hain aspaldian erakusten dugun uzkurreria edo herabea. 

Herabearen traba gaindituta. Hastapeneko herabearengatik asko zabaldu zituen gero, zilegi ziren finantza operazioen mugak. 

7 herabez Orain ez dago ahora etorritako dena muturrera esaterik, euskal-lagun-hurkoa sobera minberatzeko edo lotsagarri uzteko 

herabez. Hasieran, herabez, ni izaten nintzen esperoan, eta Ramona niregana etortzen, gogoak ematen ziolarik.Beraz gazteak ez egon 

herabez! 

herabekeria iz herabetasun funsgabea; herabetasuna agertzen duen egite gaitzesgarria. Hamar luis eskaini 

nizkion zerbitzu xume horren truk: baina neska ahalketi bat baizik ez nuen kausitu, herabekeriez betea edo ahalketsua, ez neure hitz 

ederrez ez diruaz arrazoipidera nekarkeena. Honek, berriz, egina zuen harengandik igurikitzen nuen guztia; herabekeriak aienatuak, beti 

eta beti maitatzeko promesak berriz ere eginak, etab... Emakumeekin herabekerietan ibiltzea kaltegarria omen delakoan. 

herabeki adlag herabetasunez, herabez. Herabeki jo zuten atean. Esku txiki batek atea leunki eta herabeki jotzean. Jimmyk 

herabeki begiratu zuen gorantz, betaurrekodun aurpegi zabala zegoen lekurantz, hain zuzen ere. -Ez dut nahasmendurik nahi, sinets 

iezadazu, erran nuen herabeki. -Maisu Lupin? -esan zion Hermionek herabeki-. 

herabetasun iz herabe denaren nolakotasuna edo gogorik eza. Mutilak ere, nahiz neska biziki maite duen, bere 

adinekoen herabetasuna du oraino. Maianak ez zezakeen bihotzean iltze herdoilduaren pare bermatzen zihoakion herabetasuna bazter. 

Nire herabetasun gaixoberaren erruz. Ahots itzalia, herabetasun ia patologikoa. Emakumearen aurpegi izerditsuari herabetasun 

bozkariotsua zerion, mazela latzen gogortasunaren leungarri. Erakusle eta deiktikoen jendetasuna; sintaxiaren herabetasun ezkutuzalea. 

Inolako herabetasunik gabe, lotsarik gabe, gaiztakeriarik gabe. Txominek elkarren arteko herabetasun korapiloa askatu beharrez, irriz 

jarraitzen du. Bere herabetasun-eza. Eta herabetasun apur batez aitortuko dut, halaber, askorik ezagutu ez nuen aitonaren bila abiatu 

arren, agian neure aita nahi nuela topatu. Herabetasun oldar batek erasota, atzeratu egin nuen hari deitzeko unea. 

herabeti izond herabea agertzen duena, herabez betea. ik herabetsu. Eskolume herabeti hura. Debot herabeti hura 

ez zen begiak jasotzera ausartzen. Buruzagiari begirada herabetia egin zion. Banekien fida nintekeela zutaz, eta irribarretxo herabetia 

egin zidan. Jimmyren alboan herabeti-itxurako gizon handi eta zurbil bat zegoen. Izar herabeti zenbaiten argi ezdeusa baizik ez. 

«Suizidioak hilketa herabetiak dira» idatzi zuen Cesare Pavesek. · Lukurreria eta iruzurrezko zurrunbilo hartan ausartu zen Demba eskuak 

herabeti luzatzen bere partea hartzeko. 

herabetu, herabe(tu), herabetzen da/du ad lotsak, nagitasunak, beldurrak edo gogaitasunak eraginik, 

zerbaitetarako edo oro har, gogoa edo adorea galdu. Ez zen hargatik herabetu faktura aurkeztean. Idoiaren irekitasunak 

pixka bat herabetu egiten ninduen, zuzen-zuzen botatzen baitzituen gauzak. Gazteak deblauki esan du hau, zalantzarik gabe, galderak 

durduzatu eta arrapostuak herabetu duenik eman gabe. Jaurenea-ko nagusiak begi-ukaldi bat bota zion, eta emaztea zalu-zalua joan zen 

etxerantz, herabeturik, negarrak mantal hegiaz xukatzen zituela. Monestier herabetua zela jauntxoaren aitzinean. 

heraiztar izlag/iz Heraitzekoa; Heraitzeko herritarra. Mathieu Urrutia heraiztar gazteak. Bazko-egun goxo bat ukan dute 

Heraiztarrek. 

heraldika iz armarriak aztertzen dituen jakintza. Akos Vajkay, aita, artxibozain jubilatua da, eta bere zaletasun bakarra, ez 

kasualitatez, genealogia eta heraldika dira. Euskaldunon artean, gauza batek errezelotu izandu nau beti: nork bere deiturako heraldikak, 

gauza handia bezala, etxe sarreran (edo nonahi) erakusteko duen joera nabariak. 

heraldiko izond heraldikari dagokiona, harmarriei dagokiena. Batere heraldikoa ez den armarri bat dago erdiko ate 

gainean trakets margotua. 

heraldo iz mezularia. Eta une hartatik aurrera, egunean hiru bider heraldoek Elessar Erregearen etorrera aldarrikatu zuten. 

Gandalfek tronpetak jotzeko eta heraldoek esandakoa errepikatzeko agintzen zuen. Eskuinean, ezkerrean, goian eta behean aldarri egiten 

dute, heraldoen antzera. Betiko justiziaren heraldo mehatxugarria izango naiz. 

herbal (orobat herbail g.er.) 1 izond ahula. Haur herbailen artatzeko etxe horren 35. urteburukari besta handi bat eginen 

dute. Berrogeita hamar emazte eta adindu herbailez osatu multzo batean. Nire bulkada herbalak dardaritu gabe jasateko. Haize zakar 

batek jotako ihi herbala balitz bezala. Adaren samurtasun hark dardarka jarri zituen nire kirio herbalak. Ohean obratu beharrak 

gaixoarengan sortzen duen histasun herbala. Argiek, hori eta herbal, kandela txiki baten ganora zuten beren ahulean. Gurean satirak ez

du sekula izan bizi herbal eta hutsala besterik. Baina ilargiak baditu bere aldiak, argia batean halako xuri azkar eta idorrean, bestean 

halako herbail eta minduan. Beatriz garaia zen, herbala, doi-doi bat okertua. Gogoa herbal. Sabeth bere bakero beltzekin, aurpegia albo 

batera itzulirik, ile-mototsak hala behartuta, nola edo hala etzanda beraz, herbal eta hankak zabal, buztin zurbil kolore. 

2 elbarria. Herbail-aulki baten erroten zirri-zarra isila hauteman zuen Agatak. 

3 herbalik Herbalik sentitzen nintzen, ume koskor bat bezala negarrez hasteko gogoz. 

herbaldu, herbal(du), herbaltzen 1 du ad ahuldu; elbarritu. Kattinari so nengokion, ez nekien nola eman herbaltzen 

ninduen munduarekiko ene aburua. Iheslaria, gehiago ezinean eta beldurrak herbaldurik, erortzear zen ia. Atzera egin nuen, izumenak 

herbaldurik, ozta-ozta zezelkatuz: [...]. Baliteke lirikarako bere barne-oldarra hilik ez izatea baina, hamarka urtetan ahitzen egon ondoan, 

narrasean baino ezin da atera leize-zulotik, higaturik, herbaldurik, itxuragaizturik. 

2 (era burutua izenondo gisa) Langile herbalduak edo elbarrituak, ahalmen urrikoak. Txakurrak eragin egiten dio atzealde 

herbalduari, aurpegia usaintzen dio, masailak miazkatzen, ezpainak, belarriak. 

herbario iz belar bilduma. Herbarioak, disekatutako animaliak eta idazlearen objektu pertsonalak 

herbehere iz herri beherea. Harritzekoa ere ez, nik uste: herbeherea, tropikoa, eurite-aldiko hezetasuna, eguzki berunkara. 

herbeheretar izlag/iz nederlandarra. Albert Bonnema herbeheretar tenorrak (Peter Grimes arrantzalea) eta Helene Bernardy 

belgikar sopranoak (Ellen Orford eskolako maistra). Gijs de Vries herbeheretarra. Soldadu britainiar eta herbeheretarrez osatutako 

Armadak. Theo Van Gogh zinema zuzendari herbeheretarra tiroz hil zuten atzo goizean Amsterdamen. Andre Kuipers ESA Europako 

Espazio Agentziako astronauta herbeheretarrak. Lucyren ama Herbeheretarra zen. Horretan, ingelesak, herbeheretarrak, poloniarrak 

eta beste daude. 

herbeste ik erbeste. 

herbizida iz belar-hiltzailea. Olio mota berriak ekoizteko edo herbizida berriak egiteko. Intsektizidei aurre egiteko gai izatea eta 

herbizidak jasateko gai izatea. Nekazariek herbizida indartsuak erabiltzen dituzte uzta transgenikoak babesteko, baina herbizida horiek 

kalte egiten diete inguruko lore, tximeleta, erle eta txoriei. Herbizida kontuetan, 100 genetik goiti identifikatu ahal izan dituzte landarean 

produktu berriak bideratzeko egokiak izan daitezkeenak. 

herbolario iz belarketaria. Erdi Aroan, inolako araudirik ez izatean, espezieroak, botikeroak, herbolarioak, perfumegileak, 

argizarigileak eta konfiteroak elkarrekin nahaste samar ageri dira. 

herbologia iz belarrak aztertzen dituen jakintza. Herbologiako azken eskola bertan behera utzi zuten. Asteazken 

arratsaldean Herbologiako azterketa. Baina ez pentsa gero ni bera baino hobea naizenik Herbologian! 

herde iz lerdea. Eta zakur arrak artzain-xakur emearen gibeletik, herdea zeriela. Guretzako hitzak ez dira apaletan altxatzeko 

hartxuri pollitak; geure hatsez edo herdez zikindutako kristal biziak baizik. Zakur herde horiek behin betiko xuka ahal balitza. 

herdoil 1 iz burdin hidroxido gorrixka, aireko hezetasunaren eraginez burdinaren azalean eratzen dena. ik 

uger. Dena jaten du herdoilak. Ergelkeria da burdinaz egitea: herdoilak jaten du osorik, bi urte ere ez du irauten. Herdoilak jana 

ikusten diat kanoia. Garbitu eta herdoila kendu ondoan. Horman erloju bat izango da, kez eta herdoilez zikindua, orratzak geldirik 

dituena, ordu hil bat erakusten, auskalo ze egun, ze gau, ze sasoi, ze urtetakoa. Lurralde ezberdinetan zahartu denaren txapa-azala, beste 

garai bateko ukitu bat, herdoilera iristen ez den distira-ez bat. 

2 irud Hosto siku eta eroriek denboraren herdoila ziruditen. 

3 (hitz elkartuetan) Sasian trabatua, lokatzak erdi estalia, herdoil arrastoz. Herdoil-axala erortzen tabako-pototik. Herdoil koloreko 

bi merkantzi bagoiren atzetik Haragia zail eta odola herdoil gustuko, prakadunok. 

4 herdoil-aurkako iz antioxidantea. Herdoil-aurkako baten formula, kromatoetan oinarritua. Kromatozko herdoil-aurkakoen 

berniz-ore dontsuan. 

5 herdoil-ontzi Ez ginen saiatu pikategi ertzean amarratuak zeuden herdoilontzietan sartzen, ez genien trufa egin iraileko 

estropadetarako entrenatzen ari ziren atunburuei. 

[3] herdoil koloreko (3); herdoilak jana (3); herdoilak jandako (3); herdoilak jaten (7)] 

herdoildu, herdoil(du), herdoiltzen 1 da/du ad herdoilak jan edo jo. ik ugertu. Material merkea da, aire zabalean 

egonkorra, ez da herdoiltzen, isolatzaile termiko, elektriko eta akustikoa da eta erresistentzia mekaniko egokia du. Branka alboetako 

kroskoa zeharo herdoilduta zegoen. Ezpain-arte mehea eta tabakoak herdoildutako hortzak. Alabaina, ideiak, irudiak, herdoildu egiten 

dira, gauza fisikoak balira bezala. Belaunak herdoilduak ukan ditut gazte samarretik. [Armak] lizunduak eta herdoilduak baitzeuden, 

hantxe zoko batean aspaldiko urtetan utzita ahaztuak. Aspaldi samartik baitago ene ingelesa nahiko herdoilduta. Idazteko ohitura 

terapeutikoa herdoil ez dadin. Alferkerian emandako urte horiek herdoildu egin ote naute? 

2 (era burutua izenondo gisa) Pote zahar herdoildu bat. Bidoi herdoilduen, sare meten eta kaxa askatuen artean. Lau iltze 

herdoilduen azpitik. Bien artean hari herdoilduzko rolloak gabarrera bota zituzten. Sopleteak bezain ebakitzen zutela etxean ikasitako 

uste zaharren burdina herdoildua. Lore zuztarrak landatzen zituzten janari lata herdoilduetan. Eta ohetik altxatzen naiz, makina 

herdoildu baten gisa. Soinujolearen garai bateko melodia herdoilduak. Ibaizabalen ur herdoilduak, Areatzako eta Udaletxeko zubien 

azpitik mantso-mantso. Haizeak bultzatutako kedar hondarrak ikusi ditu zeru herdoildu baten pean. Euskara herdoildu batean agurtzen 

gaitu. 

3 herdoilduxe herdoildu samar Lumak ditugu herdoilduxeak zonbeitek, bainan ibiliz jartzen da aitzurra ere bere lehengo legun 

hartarat. 

[3] burdina herdoildu (3); iltze herdoildu (3)] 

herdoildun izlag herdoila duena. Soroa irakaz eta herdoildun gariz betea zegoenez.

herdoildura iz herdoila; herdoil orbana. Joan den egunean sua lotu da ADA lantegiko zoladura azpietan, herdoildurak 2000 

gradutan urtzen dituen labe nagusiko elektrika harietan. 

herdoileria iz burdineria herdoildua. ADA altzairutegiak berak milioi bat tona mugitu du, gehiena esportazioetan, parte bat 

herdoileriak sar araziz. Bi abantaila kausitzen dizkiote Bokaleko lantegiari: Aturri hegi hegian dela, beraz herdoileria zuzenean deskarga 

daitekeela lantegira. Bere labe garaian urtzen duen herdoileriaren eros prezioa. Zeharbide batek bere herdoileria hustu zezan. 

herdoilezin izond ezin herdoilduzkoa. Metal herdoilezin pusketa bat. Altzairu herdoilezinezko tresnak egiteko. 

herdoilgaitz izond ia herdoilezina. Noizbait, altzairu herdoilgaitzezko txapaz egindako trena agertu zen. Egitura horretatik 

altzairu herdoilezinez eginiko tutu batzuk ateratzen dira. Altzairu herdoilgaitzaren usaina adi zitekeen nire ama zetorren aldetik. 

herdoilki iz burdineria herdoildua. 680 000 tona burdin eta herdoilki sarrarazi ditu enpresak. 

herdoiltsu izond herdoil asko duena, herdoilez estalia. Charlyren motor herdoiltsuaren gibelaldean. Burdinazko kakoen 

eta torloju herdoiltsuen kirrinkak ate-jagolea esnatu zuen. Ahotsik behartu gabe botatako esaldi mingotsaren lurrun herdoiltsuak. 

heredatu, hereda, heredatzen du ad jarauntsi. Jakin zuenean etxe bat heredatu zuela. Osabak heredatu zuen borda 

hartarat. Harryk gauza bakar bat heredatu zuen aitarengandik: ikusezintasun-kapa luze eta zilar-kolorekoa. Ez zuen aitaren kargurik 

zuzenean heredatuko, aitak aitonagandik heredatu zuen bezala. Mutazio genetiko hori ez da heredatzen. Gaixotasuna heredatzeko 

arriskua %50ekoa da. Ematen zuen greziarrak [...] asiriarrek Hego-mendebaldeko Asian zuten inperio kontinentala heredatzeko bide 

egokian zeudela. Filosofia heleniko eta indikoek erlijio paganoekin topo egin zuten, Zibilizazio Heleniko eta Indikoak gizaki primitiboagandik 

heredaturiko erlijioekin. Hegoaldearen konkurrentziak auzitan jarri baititu Iparraldean keynestar garaitik heredaturiko gizarte-usadioak. 

· Beste batzuk, Pedro Páramo noiz hilko zain geratu zituan, bere ondasunak heredatuko zizkiela agindu ziela eta, eta esperantza horrekin 

bizi izan dituk oraindik batzuk. 

heredentzia iz herentzia. Neure heredentziari uko egin behar badiot ere. Zerbait gisaz Kattalinen esku utzi zuen heredentzia 

ilun hori. Jaso genuena baino heredentzia hobea uzten dugu, Athletic gogorragoa eta jatorragoa. Heredentziazko gaitz eder bati esker. 

heredero iz oinordekoa. Mattin, beraz, primua zen -primu eta heredero, aitak hala erabaki zuelako-. 

hereditario izond hondoretasunezkoa. Hemofilia eritasun hereditarioa da. Gurasoetako batek gaixotasun genetiko 

hereditario bat duenean. Parkinson hereditarioaren Park8 aldaera eragiten duen gene bat. Gaitz hereditario bat, erretinak jaten 

dituena, astiro baina erremediorik gabe. Diabeteserako joera hereditarioa. Hereditarioa da, baina ez da kutsagarria, zorionez. 

hereje (orobat herexe g.er. eta herese; Hiztegi Batuak heretiko hobesten du) iz heretikoa. Mingain-puntara 

etorri zait Prisziliano herejeak zioena. Ez duk herejeen liburua izango, ezta? Herexeak erre egiten zituzten, suak garbi zitzan haien 

bekatu gorriak. Heresetzat hartu ninduela. 

herejia ik heresia. 

heren 1 iz hiru zati berdinetan banatu den banako baten zati bakoitza. Seiaren seirena, bat da; herena, bi da. 

Laurdenaren erdiaren herena. XX. mendearen lehenengo herenean. XIII. mendearen azken herenean idatzia dela. XX. mendeko lehen bi 

herenetan. Urte gutxian, Europak bere biztanleriaren heren bat galdu zuen. Nolanahi ere, zegokidanaren herena baino ez zidaten 

ordaintzen. Europak eta Estatu Batuek, beraz, beren esku dute nazioarteko zuzeneko inbertsioen munduko stockaren heren bana. Petrolio 

gordinaren munduko erreserben bi heren. Likidoa galdu duela eta jatorrizkoaren heren batera etorri dela haren pisua. Dintelaren zabalera 

heren batera ekarri arte estutuko da. · Hereneko Sanmiguela eskuan komunera noa. 

2 (hitz elkartuetan) Garagardo bana, litro herenekoak. 

3 heren mundu Heren munduko herri gehienetan. Lur honek gero eta gehiago heren munduaren antza zeukala. · Kutsu herenmundutar 

eta etnizistaz hanpatu ideologian. 

herendu, heren(du), herentzen da/du ad hiru zati egin. Izan ere ezkerreko aldea bitan zatitzen baitzion orbainak, eta 

erdibanatuta baino, herenduta zeukan gizon hark bisaia. 

herenegun adlag atzokoa hastean bukatu zen egunean. Atzo Egipton nintzen, eta herenegun Basra hirian. Herenegun 

aritu ginen Irolako bordapekoak mozten. Erretzen ari nintzen, herenegun, informazio aretoko leihoan. Herenegun ere auto ilara luzeak 

izan ziren A-8 errepidean. Herenegun goizean etxeratu nintzelarik, zure gutuna irakurri nuen. Herenegun goizaldean gertatu zen isuria. 

Pintaketak egin zituzten herenegun gauean. Herenegun hil zen, gauean. Herenegun gaueko hilketaz ari zen jendea. Herenegun 

iluntzeko 20:00etan. Heldurik landaldetik, herenegun, ortzegunez, Merteuil andreak Italiar Komediara eraman zezatela manatu zuen. Nire 

aita herenegun aurrekoan hil zen, eta ez dut beste familiakiderik. Herenegungo istiluetan. Herenegungo saioaren errepikapena. 

Herenegungoa askoz korapilatsuagoa izan zen. Hereneguneko eta atzoko mezuak entzun ditu. Herenegunez geroz, hots, laurogei 

urteak bete dituenez geroztik, bere kargu orotarik erretiratu baita Roger Etxegarai kardinalea 

herengila iz Eta niri ez iezadan firringila deitu, herengila ustela! 

herengusu iz hirugarren mailako gusua. Ez amaren aldetik ez aitaren aldetik ez zegoen gurean moja, fraide edo apaizik, 

amonaren herengusu edo bestengusu moja bat izan ezik.

herensuge iz elezaharretako piztia izugarria, hegoak eta atzaparrak, eta narrasti gorputza dituena. Ikusi zuen 

han herensuge bat, izaki itsusietan daitekeen itsusiena. Hidra, bederatzi buruko herensugea. Herensugeari musu bat ezpainetan 

emanen zion zaldunak zuela bakarrik libratzen ahalko, emazte itxura betiko emanez. Bere ezpataz herensugeari lepoa moztu ziezaion. 

Nexkatoa herensugeagandik libratu zuelako. Erlijioa deuseztatu gabe erregeak suntsitzea, herensugeari buru bakarra moztea baita. 

Palermo hiritik gertu dagoen sumendia borborka hasi zen, herensuge baten antzera. Norbert herensuge-kume bat zen. Loreontziak 

herensuge-gorotzezko ongarriz betetzen hasi zirenean. 

2 hed Karrikan aldiz, herensuge luze itsusi batzuk ibilki, izigarriko sua botatzen zutela! 

2 irud Aberria, zer da aberria, zertarako balio du herensuge hiltzaile horrek. Zigarreta bat iziotu zuen, kezko herensuge beldurgarri bat 

putz egin. 

herensugetu, herensuge, herensugetzen da/du ad herensuge bihurtu. Langonen zen omen bizi Hipokrataren alaba 

bakarra, Alosia zeritzana, Diana jainkosak herensugetu izan zuena. Ilunabarra hurbil baitzen eta ez baitzuten gaua hor iragan nahi 

biharamunean herensugetua izanen zelakotz Alosia. 

herensugetzar iz adkor herensuge handia. Herensugetzar itsusi hura haitzuloan ezkutarazten. Tunning urdina, 

herensugetzarra alborik albo marraztuta ihes-hodi lodi bietatik marruka, errebuelta itxia eginez sartu da zubi erdiraino, kolpe-leungailu 

baxuak eta gurpil zabalek lagunduta. 

herentzia 1 iz oinordetza, senipartea. ik heredentzia. Herentzia nire anaiarena eta zurea da, zuek zaindu duzue osaba 

azken eguneraino... Etxea eta ondasunak gurasoen herentzia, emazte zentzuduna Jaunaren dohaina. Etxekoandreak pozik zirudien 

idazleak berak sinatutako liburu bat herentzian hartzeagatik. Bere antza zuen mutiko guri bat baino ez zion utzi emazteari herentzian. 

Zalantza egin nuen herentziaren partea itzuli ala ez... Ordenaren lehen bi mendeetan bereziki, gogorrak izan ziren Frantziskoren benetako 

herentziari buruzko eztabaida eta borrokak. Pobretasuna eta bakea utzi zizkien ondare eta herentzia gisa. Zibilizazioa mendeetan zehar 

poliki-poliki hartu diren sineste, ohitura eta ezagutzen herentzia bat da. 

2 (hitz elkartuetan) Jabeak ez ziren nonbait ados jartzen, herentzia-gorabeheraren batengatik. Edo herentzia arazoak edukiko 

zituzten eta senideek nahiagoko zuten bat gutxiago egotea partila egiterakoan, bera zen premua gainera. 

3 (biologian) ondoretasuna. Hortaz, herentzia geneetan transmititzen dena baino askoz zabalagoa da. Aitonaren generen bat 

jasoko ahal nuen herentzian behintzat! Kriminal tipo zehatz bat, jaiotzetik estigmatizatua, fisikoki ezaugarri jakinak zituena eta herentzia 

genetikoa zela eta kriminal bihurtuko zena. Bere gorputzak gaitasun herentzia genetikoaren oroimena falta zuen horretarako. Sasoiko 

gizona izana elbarritzen ari da, gaztarotik datorkion sifilisak eta amaren aldetik herentziaz datorkion neurosirako joerak elkar indartuta. 

Moralaren zentzua ez dugu herentzia bidez jasotzen; hartu egiten dugu, geureganatu. 

heresia (orobat herejia g.er.; Hiztegi Batuan heresia agertzen da) iz erlijio katolikoan, Elizak dogmen 

aurkako jotzen eta gaitzesten duen dotrina edo iritzia. -Higanot zerria! deabru heretikoa!_Satanen eskumakila! - 

oihukatzen zidaten. Inozentzio III.a aita santuak sortu zuen Inkisizioa 1215ean, heresia zapaldu eta heretikoak zigortzeko asmoarekin. 

Alife hiriko gizon bat, Pedro izenekoa, heresiaz salatu zuten. Alemania ere heresiaz kutsatzera etorri al ziren galdetu zietenean. Heresien 

erauzketaz. Anabaptisten heresien kutsua hartzen diet zure hitzoi. Hori esanik gezurra diozue eta heresia. Aurelianok heresia 

histrionikoaren azalpen bat gaineratu zion bere lanari. 

2 (hitz elkartuetan) Haragizko sinbolo erotiko horregatik edo, herejia eta sorginkeria kontuetan ere maiz ageri da pikoa. Eliz 

agintarien artean heresia-susmorik sortu gabe. Kristau-heresia antihelenikoek. Kristau-erlijioarekin [...] inolako loturarik ez zuten zientzi 

heresiengatik. 

heresiarka iz heresia bat sortu eta hedatzen duena pertsona. Euforbo heresiarka sutan erretzera kondena zezaten. 

Manikear moldaeran kristauek nahiz zoroastroarrek berdin gorrotatzen zuten heresiarka baten zerbitzura egon zen. 

heresiologo iz heresietan aditua den pertsona. Ez da heresiologorik haien aztura demasiatuak txundiduraz kontatzen ez 

dituenik. 

heretiko 1 izond erlijio katolikoan, heresiari dagokiona, heresia bati lotzen zaiona. Juan de Panoniari iritzi 

heretikoak aldeztearen salaketa egin zitzaion. Pentsamendu heretikoen aurkako borrokak. Kristautasun heretikoa. Nikolaismo izeneko 

sekta heretikoa. Mugimendu heretikoak ere oso zabalduak zeuden Italiako erdi eta iparraldean. Izurriteek, gatazka heretikoek. maiz 

heretikotzat eta Jainkogabetzat hartzen eta salatzen. Joana heretikotzat jo eta justizia sekularraren esku uztea. Islamiar erradikalek 

mehatxu egin dizute hainbatetan, eta heretikoa izatea eta islama profanatzea leporatzen dizute. Islamiar erradikalek mehatxu egin dizute 

hainbatetan, eta heretikoa izatea eta islama profanatzea leporatzen dizute. 

· 2 iz heresia bati lotzen zaion pertsona. Heretikoen kontrako pertsekuzioa. Jainkoak heretikoak su motelean erretzea 

exijitzen zuela frogatu zen. Heretiko fedegabeen zorakeria. Heretiko talde handia zen han. Benetako heretikoak ordea, ezertan sinesten 

ez zutenak, non ziren haiek? Heretikoak zigortzeko asmoarekin. -Jainkoak, inaztura igorririk, ez du heretiko-habia horretatik harri bat 

harri gain utziko! Aginte handiko bi ordezkari eta soldadu taldea bidali zituen heretiko aldra hura guztia atxilotzeko. 

herexa iz arrastoa. Dakigularik Cardozok gobernu militarren herexak segitu zituela. Bolbora herexa bat bazen bi upel lerro bereizten 

zituen ibilbidearen punta batetik besteraino. Eihera edo haren herexak aurkitu beharrez. Gain gainetik maite dute Erdi-aroa ez baitute 

Iparraldeko Ameriketan Erdi-aroko herexa izpirik ere. Handik joan gara Vesuvio-ren pean diren Ponpei eta Herculanum-eko herexetara. 

hergaiztar iz Hergaitzekoa, Hergaitzen sortua. Hor berean afaldu da Hergaiztar andana bat, arroltze moleta biperrekin 

osatuz apairua. 

herio 1 iz heriotza. (izaki eragiletzat harturik, izen berezi gisa) Herioren erresuman. Igaroak ziren azken mugatik, 

ibiliak Herioren lurretara jotzen duen azken ubidetik. Herio haur bat sehaskatik hartzen. Herio piztia gaiztoa baita. Herioren hatsa 

batzuetan bero-beroa izaten duk, eta hotz-hotza beti gero haren eskua. Maitasunak beste forma batzuk hartzen ditu Herio atostean 

dagoela sentitzen dugunean. Etorriko da Herio, eta zure begiak izango ditu. Eurotariko zeinek iraun behar du, heriotzari Herioren 

hortzetatik bertatik ihes eginik? Heriok bere atzaparkada ilunean harrapatu zituen. Han aurkitu zuten benetan beren bukaera eta Herioren 

besarkadan desagertu ziren. Besarkatuta zeuden, Heriok betiko elkartuta. Hori entzunik, amak bere burua balkoitik behera bota du 

Herioren bila. Urteak joan ahalean kexu baitira biziaren luzeaz, baina Herioren itzala etxeko atarian ikusi orduko, biziari lotzen zaizkio, 

musika aireari bezala. Eta ninian maitalearen azken irudia gorde nahian Herioren aurka borrokan zihardutenak. Lortu zuen 

Heriorengandik urrutiratzea. Nora zoaz? -itaundu zion Heriok, harrituta. Heriok ez du ahorik, baina denok ulertzen dugu haren 

mintzaira. Heriok jotako doinua entzun eta dardaraz hasten dira gizaki-abereak. Biak ala biak, zuria eta gorria, Bizi eta Herio,

eternitatearen atzetik balihoaz bezala. Europak laster dantzatuko zuen Herioren dantza. Xuriz jantzi Herio dailuduna hartu dut bide lagun. 

Oi herio errukigabea, horrelako aita kenduz milaka eta milaka seme-alaba hiltzen dituzuna! 

2 (mugatua) heriotza. Pentsatzen jarririk, Maddalenen herioak biziaren antzekoa behar zuen. Noranahi begira, herioa besterik ez 

nuen ikusten. Herioa arras hurbil ikusi zuen Alemaniara trenez eraman zuten egunetan zehar. Erlojuak ere irudikatzen zuen maiz herioa. 

Badaki herioa inguruan dabilkiola, hari batetik zintzilik duela bizia. Herioak jo balitu bezala. Horra non beraz pizten hasia zen landare 

pollit hori kolpez moztu zuen herioaren sega maltzur zorrotzak! Ez gaude herioak atea noiz joko zain. Herioa bide zen agure itsua, gizon 

irudia hartua. Poliki-poliki, berekin eramango zuela herioak gizona. Herioak abisu ematen du batzuetan. Jada herioak baino ez zituen 

askatuko. Ron botila madarikatu hark erein zion margolariari herioaren hazia. Jainko baten herioa, juduen herra, gizonen bekatua. 

Tortura eta herioari ihesi zihoazenen ez laguntzea, aleman tiranoekilako kolaborazioa zen, nolabait. Horrelako laidoak herioa zuen zor. 

Frantses eta espainol polizien artean kudeatu herioaren eskadroia zen TKA. 

3 erabateko sufrikarioa; egoera guztiz larria. Jauna, hau dun herioa! Galerianoak, desesperoaren herioan, buruz ontzen ari 

zen bertsoak paperera pasatu ditu letrak ondo dakizkien beste galeriano baten laguntzarekin. Herio hartan, hor konturatu da ehiztaria hain 

modu ankerrean tratatu duen neskak beste inork ezin dezakeela salba, eta hor hasi da oihuka: "salba nazan, otoi, salba nazan! 

4 (erkaketetan) Herio bezain gogorra maitasuna, Hilen Egoitza bezain iraunkorra maite-grina. Estatua ematen du, herioa bezain 

zurbila da. Izuikaraturik eta herioa baino zurbilago. 

5 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Sukarrez kordegabe egon zen luzaro, herio-izerdi hotzetan. Herio usaina dariola. Bizihondar 

edo herio-arrasto hauek. Herio-leize sakonetik. Iruditu zait "¡Viva España!", "¡Arriba España!" diotela, eta segituan fusil deskargak 

eta herio-garrasi izugarriak. Herio-marru berbera egin dute hirurek. Herio-larrian den animaliari oinazea arintzeko egiten du hori izadiak. 

Herio mehatxuaren kontrako arma. Herio errito eder bezain hunkigarria. Bera gabe ilunpeak inguraturik baikaude eta herio-itzalean 

murgildurik. Beste 600 giltzapeko herio-indizioaren zain daude. Bi Haurrak herio zurrean ikusirik, hiru lagunak bi lehengusuak uretatik 

ateratzen saiatu ziren. Maitagarri herio-iragarle bat zen. Behinbehineko herio zigorraren pean. Zelaietako tutu luze haietatik beti kea 

ateratzen ikusi zuen, geldi-geldia..._Francis herio-lerroan dago Kaliforniako presondegi baten. Herio-dantzaren festan. 

6 herioan ik beherago 8. Eta hantxe kuzkurturik, pilota baten gisan kiribildurik, herioan ixten ditut begiak. Herioan hasi nintzen 

harrapatzen nituen paper guztiak botatzen. Amuarrainak herioan bihurritzen zuen bere gorputz liraina, nire bihotz-taupadak azkartuz eta. 

Paulhac herriko serorak bularrean ganibeta sartu dio, herioan piztiari aurre egin dionean. 

7 heriozko Heriozko arnasestu sumindu batek. Euskararen heriozko agonia. Dragoiaren heriozko oihua. Infernuko jainkoek amodio 

eta heriozko edabeen berri jakinarazi zieten. Uraren kontra heriozko borrokan. Heriozko egoera horretarik nahi bainuen zernahi gostarik 

ere jalgi. Nork askatuko du arima koitadua heriozko gorputz honetatik [...]? Osoa, osatzea, osotasuna: beldur pixkat ematen duten hitzak 

dira barnean daramaten heriozko kirats terminala aditzen dakienarentzat. Isiltasun itogarri, heriozko batek hartzen du dena. Deabruzko 

begiak, bizitasun basati eta heriozko batez, begira-begira neuzkan milaka lekutatik. Zertarako eman heriozkoak baino izugarriagoak izan 

ziren ordu luze, luze haien berri. Huts horiek berdinduak gelditzen ziren, estaliak eta ezabatuak, baita itsusienak ere, baita handienak, 

mortalenak edo heriozkoenak ere. 

8 herio batean ik gorago 6. Eta orduan kimika kakanahasi baten bila abiatzen gara herio batean ahal dugun lekura. Iragan dezala 

bizia herio batean (hauxe da segurantzia bakarra!). Aldartez herio batean naiz, eta gorputzez eta nerbioz ere hiltzen nau nire inguruan 

dirakien, lotan dela ere nire inguruan bizi den jendetza ikaragarri horrek. Herio batean, baina gustura idatzi dut liburua. Ez genuen 

galtzeko denborarik izaten, herio batean zihoakigun astia. 

9 herio estuan Hara non hasten den zakurra, kanpoan erbi azeloan utzi zuena, itxura batean erbi arrastoa usaindu eta, zaunkaka, 

herio estuan. 

10 herio-lo Herio-lo horretan zer amets datozkeen bizi-lor hau gainetik ken dezagunean. Egin argi nire begioi, ez nazan herio-loak 

har. 

11 herio zelai Sei hamarkada iragan dira Sovietar soldadoek libratu zutela Auschwitz-Birkenauko herio-zelaia. Zinez bazela nazien 

herio zelaietan gertatu zena dudan ezartzen zuen jenderik. Hotzarekin batera, gosea zuten partida, herio zelaietako presoek. Zinez 

herio-zelaia, han hil baitira miliun bat judu eta ez dakit zenbat buhame. 

12 herioz hil Buruz burukoan, gure Hamlet bihoztunak [...] herioz hil zian Fortinbras hori. Bigarren aldiz duket nik herioz neure 

senarra hilko. Eta honekin ez du filologoak esan nahi herioz hiltzea opa zionik Joxemieli; ez: hiltzeko lotsarik izaten ez den adinean joan 

zen gizajoa, eta bego hantxe goian, berak hain polliki asmatutako berezko eta aideko guztiez gorago. 

13 hil eta herio Ez zen hil eta herio ibili, merkatarien ondasunak ostu eta garraio, emakumeak hartu eta bortxa. 

14 su eta herio Herriko ausartenaren aurka borrokatu nahi zuela, eta hark irabaziz gero barkatuko ziola herriari; bestela, su eta herio, 

ez zela harria harriaren gain geldituko. Kortsarioak berriz, lerro bakar, armak eskuetan, herria su eta herio suntsitzeko prest zeuden 

hondartza gainean, begiak zorrotz. 

[3] herio batean (9); herio leize (8); herio leizeak (4); herio leizearen (5); herio leizera (12); herio zelai (8); herio zelaietako (3); herio leize sakonetik 

(3); su eta herio (4); herioa hurbiltzen (3); neskatxa eta herioa (6); herioak jo (5); herioaren beldur (3); esan zuen heriok (3); herioren bila (3); 

herioren hotza (3); herioren itzala (5)] 

heriogarri izond hilgarria. Minbizi heriogarria oso aurreratua zuela konturatu ziren. 

heriogile izond gizon-hiltzailea. Mina eta gaitza biak heriogile baitira, hainbat jenderen amaiak sobera irakatsia digunez. 

heriosuhar (orobat herio-suhar eta heriosur g.er.) 1 adlag ahalegin bizian. Edo agian basakaturen bat, auskalo 

zer, arreske edo herio-suhar orroka, ezin ba jakin... Bulldogek ihesari eman dio heriosuhar. Gizakiek ikusiko balute, heriosuhar egingo 

lukete ihes ikaraturik. Pagasarriko gailurretik mairuak heriosuhar bidali zituztenak. Heriosuhar urten du nagusiaren atzetik atea zarratuz 

bere gazteluan bailegoan. Han ziak heriosur zaldi gainean. 

· 2 izond Hostaiaren harat-honat heriosuar horri. 

· 3 iz Bejondeiela bai lehengo gizaldi bedeinkatu haiei, deabruaren kanoi-tresna horietakorik gabe, beroien heriosuhar beldurgarririk ez 

baitzuten izan ere 

4 heriosuharrean heriosuhar. Herio-suharrean oldartu nintzaien [...] bisitariek ahantzi zituzten azken galletei. "Zer egin diozue 

ume gaiztaginok!" hasi zitzaigun heriosuharrean, arrastaka gela ilun batera eramaten gintuela. Eta heriosuharrean leihotik salto egin 

nian, Polixene malkotan utzita. Galtzak lurretik jaso eta heriosuharrean janzten hasi zen. 

heriotza (orobat heriotze g.er.; Hiztegi Batuak heriotze baztertzen du eta heriotza erabili behar dela 

esaten) 1 iz biziaren etena; giza bizitzaren bukaera, hiltzea. Jaiotzatik heriotzara. Sortzetik heriotzeraino. Bera, ordea, 

igaroa da heriotzatik bizitzara. Bizia eta heriotza, bi anaia ama batenak. Lainopean dago dena, loalditik heriotzatik bezain hurbil. 

Heriotzako ordua arte. Nire heriotzako egunean. Heriotzako ohean gogoratzen zuen bere emazte zena. Asisen iritsi zitzaion heriotza, 

1226ko urriaren 3ko ilunabarrean. Komunistak zirela beren semearen heriotzaren errudunak. Bada, hiritik zetorrena heriotza zuan, 

heriotza, zaldi zuriaren gainean: heroina! Meatzari arrunt baten heriotzan meatzari arrunt bat hiltzen da. Bi arrano agertu ziren, eta 

denen buru gainetik igaro hegan; heriotzaren distira zeramaten begietan. Esan egia, Eugeni, ez al diozu sekula inori heriotza opa izan? 

Heriotza merezi du. Hala ere, herri horrek betiko heriotza merezi arren, Jainkoak erruki izan zion luzaroan. Argitu gabeko beste heriotza 

bat Basurtoko ospitalean. Bi heriotze izan ditugu. Urriaren 2an heriotze bat izan da "Kerlorea" etxean. Izura: 2 sortze, 6 heriotze. Herri 

horietan beretan gertatu ziren HIESaz hildako beste 2 milioi heriotza. Heriotza dakarten eritasunak. Heriotza eragiten duten 

gaixotasunak. Etsipen une bat behintzat behar du heriotzara doala dakienak. Neure burua urkatzea baino hobe dut Jaunari heriotza

eskatzea. Susana heriotzara bidaltzeko prest. Zuk heriotzara kondenatu duzun hori. Burgoseko kartzelan heriotzara kondenaturiko 

euskaldunen argazkia. Haurtzaroan [...] heriotzaren atzaparretatik libratua izan nintzen. Heriotzaraino maite izan zaituenaren oroimena. 

Elurra heriotza bezain zuria da. Eurotariko zeinek iraun behar du, heriotzari Herioren hortzetatik bertatik ihes eginik? 

2 (izenondo eta izenlagunekin) Lagunaren heriotza goiztiarra. Heroi eta martiri askok izandako heriotza ohoragarri eta eder 

bera. Giza hiltzaile eta biraolari hark heriotza negargarria izan zuen atzerrian. Heriotza bortitzez hilko zara itsas erdian. Heriotza hotza 

nahi ez, eta heriotza naturala irentsi ezin dituenari zer gelditzen zaio?: heriotza beroa gelditzen zaio; beroa, errea eta suzkoa. 

Sinesgabeei dagokien heriotza lotsagarria izango duzu atzerritarren eskutik. Hilda dago eta heriotza duina izan du: goian bego! 

Frantzisko santuaren heriotza zoriontsua. Monteverdiren Lamento d´Arianna eskaini zuten, musikari veneziarrak Caterina Martinelliren 

ezusteko heriotzak eragindako minez sortua. Norberak nola egiten dion aurre ezin saihestuzko heriotzari. Errugabeek bakarrik nozitzen 

dute han indarkeriazko heriotza. Gorputzeko heriotzaren ondoren. Katalepsiazko heriotza guztietan gertatzen den bezala. Berehalako 

heriotzak eraman zuen. Bat-bateko heriotzak mutil osasuntsua nola eraman zuen ikusiz. Gillotinarik ezagutzen ez zenean, legezko 

heriotza emateko modu asko zegoen Frantzian, beste lurraldeetan bezala. 

3 (izaki eragiletzat harturik) ik herio. Seme-alabak heriotzaren atzaparretan erortzen ikustea. Gaixotasunaren eta 

heriotzaren magaletan ia erortzekotan. Heriotzaren atean jo dute, gu denek egun batez joko dugun bezala. Eguzkiari eta heriotzari ezin 

zaie zuzenean begiratu. Ongi etorri, ene arreba heriotza. Bere gogarenik zegoenean etorri zitzaion heriotza ate joka Erramuni. Heriotzak 

marfilezko hagin batekin ebaki zuen bizia. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Eta heriotza-eguna iristean, eduki uste zuten guztia kendu egingo zaie. Espirituz ikusi 

zuen gizon hark hurbil zuela heriotza-ordua eta azken epaia. Hilarrian._Ttipiren aurrekoen zerrenda oparoa irakur zitekeen, bakoitzaren 

sortze eta heriotza datekin batean. Heriotza-trena. Soldaduak, baina, ez zion ordurako deus ere ulertu; tinpanoak txikituta baitzeuzkan 

morterokada bat zela medio, eta bakar-bakarrik atera zen heriotz zelaira. Cf._herio 11. Alde guztietan heriotza-zantzuak ikusten hasiko 

zara. Sigfridoren heriotza-martxa magikoaren notak. Ama hizkuntza eta heriotza-hizkuntza ez baitira izaten beti bat eta bera. 

Hirugarrena, heriotza-agiria, Udaleko funtzionarioaren eskuetan. Zein zen heriotza-tasaren batez bestekoa sexu bietan. Heriotzaoroigarri 

mordoxka atera zuen barnetik. Heriotza-kausa arruntena. Ez zen ikaratu, ordea: ez tortura-mehatxuengatik, ez eta heriotzaarriskuagatik 

ere. Lehenagoko batean ekarri zidan heriotza-agiria atera nion. Alferrikoak izan dira dueloan aritzen direnen aurkako 

heriotza ediktuak. Indartsuenak irabaziko du eta heriotza epaia ezarriko dio ahulenari. Heriotz-epaileordeak [...] inkesta bat egin du 

gaur Dublin Hiriko Ospitalean Emily Sinico andrearen heriotzaren inguruan. Soldadu alemanen heriotza-gosearen neurria zenbaterainokoa 

zen. 

5 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa, izenlagun balioaz) Hormako erloju heriotza-iragarleak. Hogei kanoi, zilarbizia 

baino distiratsuagoak hogeiak, heriotza-emaile gotorrak. Femio aedoa ere [...] Ker heriotza-ekarlea saihestu nahian zebilen. Monsieur 

Guillotinek, ordea, ez zekien bera ere asmakizun heriotza-leungarria bere buruaz ordaintzeko zorian egongo zela. 

6 heriotza-bide Askotxo ziren, eta askotxo haien heriotza bideak ere: errepide eta lan istripuak, bihotzekoak, minbizia, hiesa... 

Bizibidea heriotz-bide. Euskara heriotza bidean ipini zuen hipergarbizalekeria. Ipar Euskal Herrian euskara heriotza bidean dela 

azpimarratu du. Biak baitira denbora neurrigabeak guregana iristeko dituen bideak: bizitza eta heriotza bideak, ase eta gose bideak, 

amets eta eldarnio bideak, itxaropen eta etsipen bideak. 

7 heriotza egin Champs-Elysées aldera joan nintzen, urte batzuk lehenago bitariko heriotza egin nuen etxerantz. · Garzes Arbizukoa 

harako hura, hamalau heriotzen egile krudela. 

8 heriotza eman Nork, non eta nola eman zion heriotza, hori ez nuen galdetu. Eta heriotza emateko prest. Fikzioan, don Pedro 

borrokan ikusten genuen, bere buruaren defentsan disparatzen, damu hartzen lagun hurkoari heriotza emateagatik. Emazte Dalilaren 

iruzurra, eta bere buruari heriotza eman zionekoa. eta aurreneko aldiz denbora askoan, aurreneko aldiz heriotza eman nahi izan 

ziotenetik, ireki egin zitzaizkion belarriak. · Heriotza eman diote Antonio Blanco Rico koronelari. Inori heriotza emateko tentaldia. · 

Legezko heriotza emateko modu asko zegoen Frantzian, beste lurraldeetan bezala. Oinazerik gabeko heriotza eman diezaioket. 

Heriotza gaiztoa eman genion Salvatierra jaunari. 

9 heriotza toki Trabes egiten zuen hildakoaren gorpu burugabea artean heriotza tokian zegoelarik [...] ea zenbat metro egingo ote 

zituen buru gorpugabekoak pirrika aurrera, gorputik kenduz geroztik. Alemanentzat Auschwitz eta poloniarrentzat Oswieçin deitzen den 

heriotzatokian, 

10 heriotza-zigor Heriotza-zigorra injustua da, eta ez da ez beharrezkoa eta ez eraginkorra. Gaur egun 78 herritan dago indarrean 

heriotza zigorra. Europako Batzordearen arabera, bestalde, Ameriketako Estatu Batuek eta Japoniak heriotza zigorra indargabetu behar 

dute nazioarteko behatzaile lanetan jarraitu nahi badute. Libiak heriotza zigorra ezarri die sei medikuri. Konspirazio baten berri jakin eta 

salatzen ez duenak heriotza-zigorra du. Moisesen legea hausten duenari, heriotza-zigorra ematen diote gupidarik gabe. Francok, urte 

horren amaieran, bederatzi heriotza zigor ezarri zituen ETAko sei kideren kontra. Kerry ez dela heriotza zigorraren aldekoa. Senarra 

heriotza zigorrera kondenatu eta gero. Agintzen da, heriotza-zigorpean, inork ez dezala harresietatik salto egin. Burdinaren garraioa 

heriotza-zigorpean debekatu zuten. Senarra heriotza-zigorrez noiz hilko zuten zain. 

11 heriotzaren korridore Kaliforniako San Quentin kartzelako heriotzaren korridorean zegoen preso zaharrena zen. Iragan astean 

barkamena eman zien heriotzaren korridorean dauden 1.220 presoei. "Gu ez gara mundu honetakoak", adierazten zuen Jacksonvilleko 

Heriotzaren Korridorean kondenaturiko gizon batek. 

12 heriotzaz hil Senide eta ezagun guztiak galduta, beren heriotzaz hiltzea besterik ez zaie geratzen zahar askori, momentu batetik 

aurrera. Iraganaren kontsolamendua geratzen zaio maite izandako horrenbeste lagunen heriotzaz hainbestetan hil ondoren bere heriotzaz 

hiltzea besterik geratzen ez zaionari. · Batak bestea heriotza ankerrez hil arte. 

[9] heriotz zigorra (14); aitaren heriotza (18); amaren heriotza (12); haurren heriotza (18); 

heriotza argitzeko (11); heriotza arriskutik (10); heriotza eguna (9); heriotza ekarri (19); heriotza eman (17); heriotza eragin (92); heriotza eraginda 

(11); heriotza eragiten (32); heriotza gehiago (14); heriotza gehien (11); heriotza gertatu (11); heriotza goiztiarra (9); heriotza hurbil (16); heriotza 

ikertzeko (10); heriotza izan (17); heriotza izango (9); heriotza kausa (15) 

heriotza mehatxuak (17); heriotza merezi (23); heriotza ondoren (16); heriotza ostean (19); heriotza salatu (19); heriotza salatzeko (88); heriotza tasa 

(23); heriotza zela (11); heriotza zigor (17); heriotza zigorra (304); heriotza zigorrak (19); heriotza zigorraren (51); heriotza zigorrera (28); heriotza 

zigorrik (9); lagunen heriotza (29); langilearen heriotza (9); pertsonaren heriotza (16); presoaren heriotza (12) 

karmele solagurenen heriotza (25); haurren heriotza tasa (9); pertsonaren heriotza eragin (10); lagunen heriotza eragin (13); heriotza kausa nagusia 

(9); heriotza zigorra ezarri (43); oihane errazkinen heriotza (18); heriotza zigorrera kondenatu (10); bizitza eta heriotza (22); heriotza zigorra merezi 

(9); heriotza zigorra ezartzen (11) 

arafaten heriotzak (9); heriotzak eragindako (11); heriotzak salatzeko (9); heriotzako eguna (14); heriotzako ordua (11); heriotzako orduan (18); 

heriotzako eguna arte (11); bizitzan eta heriotzan (10); heriotzara emango (17); heriotzara eraman (10); heriotzara kondenatu (15); heriotzara 

kondenatua (9); heriotzari ihes egin (10); heriotzatik hurbil (16) 

aitaren heriotzaren (13); arafaten heriotzaren (12); heriotzaren arrazoiak (17); heriotzaren atarian (12); heriotzaren aurrean (27); heriotzaren beldur 

(20); heriotzaren beldurra (9); heriotzaren bila (9); heriotzaren erantzule (19); heriotzaren errua (9); heriotzaren errudun (12); heriotzaren gainean 

(11); heriotzaren gaineko (9); heriotzaren inguruan (24); heriotzaren inguruko (21); heriotzaren itzala (10); heriotzaren korridorean (9); heriotzaren 

ondoren (47); heriotzaren orduan (9); heriotzaren ostean (19); heriotzaren zain (21); presoaren heriotzaren (9) 

heriotzaren berri izan (18); heriotzaren berri eman (12); bizitzaren eta heriotzaren (20); heriotzari ihes egin (10) 

heriotze aintzineko (11); heriotze bat (25); heriotze bi (28)] 

heriotzaratu, heriotzara(tu), heriotzaratzen du ad heriotza bidali. Ostera, egun bakarrak ez zituen milaka gizon, 

banderapean eramanak, heriotzaratzen, ez itsasoko ur nahasiek ere untziak eta gizonak haitzen kontra apurtzen. 

heriotzatu (?) Ile beltzak egiten duen bristada, bai, horretaz pentsatu behar dut gau osoan, heriotzatu behar dituztenek horixe 

besterik ez omen zaukatek gogoan, ile bustiaren zuzia haragi zurian. 

heriotzatxo iz adkor heriotza. Hil-ondoko bizia edo betierekoa, jaio-aurreko bizialdiak, bizi-bitarteko heriotzatxo behinbehinekoak.

heriotze ik heriotza. 

herkide ik herrikide. 

herkidetasun ik herrikietasun. 

herkulear izond Herkulesi dagokiona, Herkulesen duin dena. ik herkuleo. Denak ez dituzte konfiskatu noski, lan 

herkulearra litzateke hori, eta ez dago denborarik hain zorrotz ibiltzeko. 

herkuleo izond 1 herkulearra. Nondik atera zituen Fray Rogeirok esleitu zitzaion lan herkuleoa egiteko indarrak, horixe ez 

dakigu. 

2 zutabe herkuleoak pl mundu ezagunaren amaiera adierazteko Herkulesek ipiniak. Oinarri-esakune seguruez 

osatutako bere mugen determinazioaren bitartez, zeinak bere nihil ulterius-a konfiantza handienaz izadiak berak ezarri dituen zutabe 

herkuleoei lotzen dien, honela gure arrazoimenaren bidaia etengabe luzatzen diren esperientziaren kostaldetaraino soilik jarraitzeko. 

hermafrodita izond pertsona edo animaliez mintzatuz, bi sexuen ezaugarriak edo organoak dituena. ik 

androgino. Hermafroditak dira, alde batetik badute bular bat eta bertzetik ez, zakila eta alua elkarren ondoan dituzte eta aldizkatuz 

dituzte erabiltzen. Sekula ez nuen zehaztu ahal izan emakumea edo gizasemea ote zen, edo giza irudi bikoitz bat, halako gizaki edo bikote 

hermafrodita, emakumea eta gizasemea batean. Hartxo biribil bat zen, zentimetro erdi luze, hermafrodita. «Transexualak eta 

hermafroditak, esaterako, ez dira naturak eman dien sexuarekin gustura sentitzen», esan du. 

hermeneuta iz hermeneutikan aritzen den pertsona. Fisika, medikuntza edo geologian aditu direnen arteko inkomunikazioa 

poeten, hermeneuten eta hizkuntzalarien artean dagoenaren paretsukoa delakoan nago. 

hermeneutika iz testuak interpretatzeko teknika edo metodoa. Azken boladan, zenbait filosofo analitiko [...] 

hermeneutikaren metodologietara hurbildu dira. Arrazoia hermeneutikatik ontologiara jauzaraziz. Shakespeareren hermeneutikak ez 

du Shakespeareren tokia hartu. Polisemia -hermeneutika eta beste zentzu bat aurkitzea baimentzen duena- esaldiari dagokio. Grabitate 

kuantikoaren hermeneutika aldatzaile baterantz. Bide hori nabariagoa da hermeneutika-metodoaz baliatzen direnengan, bereziki Paul 

Ricoeur batengan. Hermeneutika-saio luzeak. 

hermeneutiko izond hermeneutikari dagokiona. Horiek guztiek zientzia, hein batean, jarduera hermeneutiko bilakarazten 

dute. Dakienaren itxura (dekonstruktibo eta hermeneutiko itxura bat) aurpegian idatzia dakarren tipo bat arrimatu zaizu. 

hermetiko 1 izond erabat itxia, gasak ere ezin igaro diren eran itxia. Ate hermetiko bat besterik ez, metalezkoa. 

Poltsa hermetikoetan sartu. 

2 ezagutzen edo ulertzen zaila dena. Liburu hermetikoetan ageri denez, behean dagoena goian dagoenaren berdina da, eta 

goian dagoena behean dagoenaren berdina. 8421 iluna da, kontzeptuala, guztiz hotza eta hermetikoa. Poesiaren ikuspuntutik begiraturik, 

Larkinen testua ez da batere hermetikoa, aise hartzen zaizkio iradokizun agerikoenak. Begiak hetsi zituen, eta komunzki hermetikoa 

zuen aurpegia auhen beltzuri batean bildu zitzaion. Horixe da hirietako libertatearen jokalekua, eta libertate hermetiko bat da hura: hirimaiteek 

berek aitortzen dute hiriko libertaterik preziatuena inork inoren berri ez jakitea dela. 

hermetikoki adlag era hermetikoan. Hermetikoki ixten den ontzia. Hermetikoki itxitako hotel gela epel batean bakartu. 

Hermetikoki zigilaturik. 

hermetismo iz hermetikoa denaren nolakotasuna. Hermetismoak liluratu, ala argitasun erabatekoak. 

hernaniar izlag/iz Hernanikoa, Hernaniri dagokiona; Hernaniko herritarra eda han jaio dena. Hernaniar 

emazte harpa joile hunek segurtatzen du aspaldidanik Benito Lertxundiren ondoan bigarren boza. Aitor eta Amaia Parrondo hernaniar 

anai-arrebek lortu zuten garaipena. Joxe Luis Urdangarin hernaniar bertsolaria nagusitu da Zarauzko Udalak antolatutako Basarri bertso 

paper lehiaketaren aurtengo ekitaldian. Esther Lopez hernaniarrak. Gorka Loran eta Garikoitz Arruarte gazte hernaniarren 

espetxeratzea. Hernaniarrak bergararren aurka aritu ziren. 

hernia (orobat ernia g.er.) iz organo bat irtetea, babesten duen ehunaren etetearen ondorioz gertatzen 

dena. ik eten; etendura. Joan izeneko gizon gazte bat hesteetako hernia batek oinazetua zegoen. Gizentasunak eragindako 

hernia bat zuelako. Izterrondoko hernia sortu zitzaion Pedro izeneko gizon bat miragarriro sendatu zuen. Bihotzerrearen kausak, berriz, 

hiatoko herniari lotutakoak dira. Bihotzaren pareko orno batean..._hernia bat... Biek hernia diskala dute, eta ezin dute jokatu. Hain 

hernia larria jasan zuen bi urtez, non heste guztiak ateratzen baitzitzaizkion sabelpetik. 

herodetar izlag/iz Herodesi dagokiona; Herodesen jarraitzailea. Zeloteen helburua herodetar bitartekoen bidez lortu 

nahi izatea. Fariseuen formalismo, saduzearren materialismo, herodetarren oportunismo eta zeloteen fanatismoarekin nahastua. 

Herodetar asimilazionista zirenen gaitzespena ere bereganatu zuen. Judu-herodetarrak Herodes baino askoz lehenago ere izan ziren. 

herodianismo iz Herodesen jarraitzaileen doktrina politikoa. Zelotismoa eta herodianismoa. Historian ezagutu diren 

herodianismoaren praktikatzailerik erabatekoenak pagano izandako eskandinaviar barbaro inbaditzaileengan aurkituko ditugu. Japoniako 

herodianismo modernoa.

heroi (orobat heroe g.er.) 1 iz Jainko eta gizaki baten semea; gizon bikaina eta bere egitandiengatik 

ospetsua, gizurena; gerran edo, egitandi bat burutu duen gizakia. Heroien arraza, izan ere, brontzezko arraza zen, 

berriro deskribatua. Kausarik ez badago [...] ez dago heroirik, ez traidorerik. Heroia heroi gerta dadin, etsai gorrotagarria du beharrezko. 

Ez doilor eta ez heroi. Ez ginen ez heroi, ezta martiri ere. Heroiek ez dute halakorik egiten; honelakoak egiten dituztenak kriminalak dira. 

Orduan ikusi genituen benetako heroiak, azken odol tantaraino borrokatu zirenak. Militarra, gerra zibileko heroia. Jose Bové 

globalizazioaren kontrako heroi bihurtu zuten. Frantzisko Irigoi egunerokotasunaren heroia izan zen. Wagnerren heroien parekoa nintzen, 

Egiaren alde egiten bainuen. Heroien balentriekin. Alferrik duk heroiarena egitea. Heroitzat hartzen baikintuzten, askatasunaren alde 

borrokan ari ginelako. Alderdi guztietako politikari eta hedabide gehienek begi onez hartu dute akusazioa; beste batzuek, ordea, heroitzat 

jo dute Daschner. Grezia sekula egin duen txapelketarik onena egiten ari da, eta etxean heroitzat dituzte jokalariak. Gure herria heroiez 

mukuru bete da. 

2 (izenondo eta izenlagunekin) Danimarkako heroi nazionala. Zuk oso begiko dituzu heroi erromantikoak. Heroi umiliatua baina 

anonimoa izango nintzen. Baina heroi txikiak ere beharrezkoak dira. Heroirik adoretsuenek. Biziaren ankerrak anonimotasunean 

ilundutako heroi akitu honek. Abrahan ez da inoiz heroi tragiko bat izan, zerbait guztiz desberdina baizik, hiltzaile edo sinesle bat izan zen. 

Bera baino bost aldiz handiagoko ogi-puska baten garraioan ari zen inurri guztiz heroi prometeiko bati begira. Boterea baita Akileo 

bezalako heroi homerikoak [...] daukan helburu bakarra. Leningradoko heroi defendatzaileen monumentua. Pinotxok zalduntzako heroien 

herentzia darama berarekin. antzinako heroiak dira hauek, izen handikoak. Pakistango ustezko heroien benetako aurpegia. Ernest 

Hemingwayk Habanan nahi du bere eleberriko heroi nagusi Gustavo Duran. barbaroak etorkizunik gabeko heroiak direla. Gerrako heroia? 

3 (emakumezkoa) ik heroina 2 . Badakite emakume hori espainiar heroi bat dela. Haren aldamenean Bobelina emakume heroi 

grekoa ikus zitekeen. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Fede onez hartzen baitu egia historikotzat heroi-arrazaren irudizko deskribapen homeriko 

bat. Heroi-egintza horiengatik guztiengatik. Gure heroi-premia asetzeko. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Kosakoen matxinadaren buruzagia izan zen Chmielnitzki, eta gaur egun ukrainar 

herri heroi nazionaltzat hartzen dute askok. Azkenean buruz ezagutzen dut nobela heroi eder hori! Putre-heroiak, "hiri-arpilatzaileak". 

Izan zitekeen egia Terrence-k xarmarik ez edukitzea, baina super-heroi teknologiko bat zen. Xabinaitor super-heroia plazan da. 

heroiko izond heroaiari dagokiona, heroismoa adierazten duena. Manta gaineko jipoiek, elektrodoek, bainerak edo 

plastikozko boltsek militantziaren alderdi beldurgarri baina aldi berean heroikoaren imajineria osatzen zuten. Enperadoreak ohore 

militarrak eta noble-titulua emango dizkio bere salbatzaile heroikoari. Gure soldaduen erresistentzia heroikoaz mintzo zen. Gerrak 

bertute heroikoak eskatzen ditu. Ausardia heroikoa. Zer dagokio gaur egun abertzaletasun heroikoari? Hormatzarraren aurreko poesia 

heroikoak miresmena eta emozioa sortzen dizkigu euskaltzaleoi. Tragikotasun heroikoa ezin da tragikotasun modernoarekin ulertu. 

Edonolako basakeriak dira Aro Heroikoaren ezaugarri nabarmenak. Gorroto zuen Smith-en erromantizismo joria, haren imintzio 

landuegiak eta bulkada sasi-heroikoak. 

heroikoki adlag era heroikoan. Heroikoki, bere eginbidea betetzen ari zela. Haren grina estimatua izan zen 1924ko 

hauteskundeetan eta heroikoki eutsi zion 1925ekoetan. 

heroikotasun iz heroikoa izateko nolakotasuna. Kontuz, ordea, ongia eraikitzeko gaizkia baliatzen dutenekin: 

heroikotasunaren itxura ematen bazaio, gezurra errazago irensten da egia baino. Zure heroikotasunak ez zuen inolako ordainik jaso. 

heroina 1 1 iz morfinatik eratorririko gaia, droga-mendekotasuna sortzen duena. Bada, hiritik zetorrena heriotza 

zuan, heriotza, zaldi zuriaren gainean: heroina! Heroina hartu eta terrazan etzanda egoten nintzen, ardi zahar bat bezala. Heroina 

esnifatzie kriston txorradie da, neska. Kanada eta Ameriketako Estatu Batuetan, berriz, herritarren %2k heroina hartu dute noizbait eta 

%5ek kokaina erre dute. Heroinak hondatu zuen arte. Emmanuel heroina injektatzen ari zunan. Honetan, jonki mokordoa garrasika hasi 

da heroinaren lausotik: [...]. Nik heroina aukeratu nuen / edozeinek neska batekin hastea / erabakitzen duen bezala. Eta nik ere maitale 

zaharra ahaztu eta heroina egin ninan maitale berri, paradisu artifizial hartan. David gainbeheran amildu zen urte mordoxka batez, eta 

heroinaren atzaparretan erori zen azkenean. Heroinaren erabilera terapeutikoa. 

2 (kopuruetan) Operazio berean 7.000 dosi heroina, 4.000 dosi kokaina eta 15.000 euro aurkitu dituzte. 

3 (hitz elkartuetan) Aiztokada-zauriekin edo gehiegizko heroina-dosiekin. Eguneroko bere kezka bakarra heroina txute bat edo bi 

sartzeko behar duen dirua lortzea da 

heroina 2 iz emakumezko heroia. ik heroi 2. Croupierra Bronxeko bonet-handi batentzat, Chick bere lagunarentzako 

"gamelua" (dagoeneko horrela deituak), merkatu beltzeko heroina (heroia, fem.), edo usinan/fabrikan gerizak txokolatez trenpatzen ari, 

Faigelek bere lagunak hautatzen ditu, eta azkeneraino fidela zaie. 

heroinazale iz heroinaren zale dena. Ondarruko Marian heroinazale ohiaren lekukotasuna. Etorkinak, prostitutak, arloteak, 

heroinazaleak, boxeolariak. 

heroinomano iz heroinazalea. Tesia sekulan amaituko ez zuen soziologo gaztearena, Goizuetako heroinomanoarena... 

heroismo [31 agerraldi, 18 liburu eta 6 artikulutan] 1 iz heroiari dagozkion nolakotasunen multzoa. ik 

heroitasun. Oso ongi ohartzen nintzen heroismoaz harrotzen nintzela. Ez diot traizio egingo Sagoni bere heroismoa edo bere 

apaltasuna goraipatuz. Baina iragan ziren lirikarako eta heroismorako denborak, antza. Heroismo premodernoa da hori: subjektuak 

guztia arriskatzen du Kausagatik. Uko horrek heroismo klasikoaren "bizitza ematea" munstrokeria bihur dezake. Herrialde edo kausa baten 

alde hiltzea heroismo-ekintza alfer eta zentzugabe bihurtzen da ziur froga daitekeenean herrialde hori patriotarekin batera galduko dela. 

2 heroismozko izlag heroikoa. Jendeak ekintzak nahi ditu ikusi, heroismozko ekintza handiak. 

heroitasun [13 agerraldi, 10 liburu eta 2 artikulutan] iz heroismoa. Nire asmoa ez zen heroitasuna, mendekua baizik. 

Bien jardueran heroitasun handia ikusten dut. Demagun, ordea, gure gizarteko bertuteen artean heroitasunak rol garrantzitsua duela. 

heroizitasun iz heroikoa denaren nolakotasuna. Heriotzaren irudia agertzen da garbi margolan guztietan, eta ez dago bertan 

mitoaren heroizitasunaren arrastorik. 

heroizitate iz heroikoa denaren nolakotasuna. Heroizitate handirik gabeko gizon-emakumeak.

herots iz harrabotsa, zarata. Rock musika edo musika klasikoa edo isiltasunaren musika goizaldeetan: hor daude kanpoko 

herotsak. Bestelako herotsak, arraroagoak, eraman zituen haizeak gauaren hegaletan: oihuak, hausten ziren kristal hotsak. Botzgaragailuetik 

desira prefabrikatuaren herotsak estereotan hegaldatzen ziren. Ardien joare herotsarekin batera, goragailuetarik ekaitz ari 

zen haizearena entzun zen handik laster. Kanpotik zetozen auto herotsak baizik ez zirela entzuten. 

herpes iz larruazalaren hantura, birus batek sortua. Zoster herpesa zela esango zien Sedó doktoreak. Betondoko herpesa 

atera aurretik. Barrabiletan herpesa neukan. 

herra 1 iz gorrotoa, ezinikusia. Jainko baten herioa, juduen herra, gizonen bekatua. Nire herra eta nire mendeku nahia. Zein 

sineste politikok justifikatzen zuen herra hori? Ordu haietako jendeak, gaur bezala, gerla eta bakea, amodioa eta herra, basakeria eta 

goxotasuna uztartzen zituen. Baina beilariaren haserrean ez dago herrarik, halako pairamen bat baizik. Bada holako herra bat Estatu 

Batuetan frantsesen kontra. Gizakion joera dela min egin diogunari herra izatea. Badakizu herra diedala melodrama merkeei. Denbora 

joan ahala, nion herra epelduz joan zitzaidan pixkanaka. Bekaizgoak, hertsikeriak, alderdikeriak, herrak, gainditu zituzten herritarren 

gogo-bihotzak. Herra pizten zitzaion. Handik gutxira herrak eta etsaigoak hasi ziren azaleratzen. Ezin izan nuen herra lotu, eta pistolaren 

kirtenaz jo nuen buruan. Sophie-k ez lezakeela maita kolore desberdineko jendearen aurkako herrak hazten duen gizon bat. Gerra-hotsez 

elikatuak, gorrotoz oratuak, herrak gorituak. Herraz eta gorrotoz oroitzen nintzen jauntxo hartaz. Herraz beteriko aurpegi eder bat 

keinuka ari da hondo berde baten gainean. Seinale bat iduri, bor-borka abiatu zen Nafarroa guztia, konkistatzaileenganako herraz. 

Oraindik niganako herraz bizi zela. 

2 (izenondo eta izenlagunekin) Berehala ulertu nuen zein zen herra gaizto haren iturria. batere barne-muinik gabeko herra 

arrotz bat ari zitzaidan barrua jaten. Maite nuen Lutezia, baina herra gogorra hartua nion. Bihotz-mamietan itsatsita zuen herra beltzak 

hegoak eman baitzizkion. Nire herraren herra zornatuak zoraturik. Gaztelua armaz hartua daukaten "ipuzcoanoak" errauts batean 

gaztelutik bota, eta aurrera doaz nafarrak herra gorrian. Neureganako herra. Erromako apezpiku espainolzalearendako herrak erro 

barrenak eginik zituen haren baitan. 

herrabide iz herra izateko motiboa. Ditugun esperantzak betetzen ez direlakoan, kirol bat herrabide bihurtzen bada, norat 

goaz? 

herraldi iz herrazko bolada. Maitaldia: zer hitz pollita, zinez!_[...] zoritxarrez, ardurago herraldia edo herraren aroa da nagusi, 

herraren aztapar xorrotxek odoleraino sarraskitzen dutela mundu hau. 

herrari 1 izond herratzen dena. Hasiera batean gizaki herrarien lanabes izan zitekeena, idazle sedentarioenen aitorleku bilakatu 

da. Bikote baten ibili herrarien bitartez, historiaz eta exilioaz gogoeta egin du Theo Angelopoulos greziar zuzendari ezagunak. Gure aitari 

"camparyak" prestatzen zizkion zerbitzari bera zen barraren jabe, zimurrago, makurrago eta pultsuz herrariago, baina bera. 

2 (adizlagun gisa) Izotz puska tantaiaren antzera, herrari zebiltzan hiriko ozeano hotz grisean, norabiderik gabe. Hire aitaren 

izpiritua nauk, epe batez herrari ibiltzera kondenatua gauaz, eta sutan barau egitera egunaz. Ez al goaz aurrera ezerez infinitu batean 

herrari apika? 

herrati izond herraria. Alde batean bi haitz ikaragarriak, Haitz Herratiak; haien kontra uhin ikaragarriak lehertzen dira, eta inor ez 

da onik irten handik, 

herratsu izond herraz betea. Alemanek denen hiltzeko manua ukana zuten aintzindari herratsu baten ganik. Beharbada horixe 

zen bere bihotz herratsu, furfuriatsu eta zorigaiztokoak irrikaz desio zuena. Eskualduna astekari bonapartistako artikulu herratsuen 

irakurketa argigarria da karia horretara. Musulman erlisioneko imam predikari bero batzu, beira diten otoi prediku sutsu eta 

herratsuetarik, ez baitute holakoek deus onik. Frantziako iraultzak Erromako elizaren aurka erabili politika herratsuaren gain. Nik bai 

baineukan mendekuzale eta herratsu izateko joerarik. Izu laborriturik, neska aulkian agondu, eta Abasi begi herratsuz begiratu zion. · Ez 

zuen agurtu harik eta bertara, herratsu eta deiadar ozpinduka, sartu zen arte. 

herratu, herra(tu), herratzen 1 da ad bidea galdu, desbideratu. Zutik ezin egonez, berina hautsi batetik harat ene begiak 

kanpoetan herratzen dira. Bere izaeraren ondorioz, betiko noraezean herratzera kondenaturik egongo da. 

2 (era burutua izenondo gisa) Frantziskotarren eta bertze fraide herratuen predikuetara ez zen beharbada bilduko. Zikin-ontzien 

miran aritzen zen, zakur herratuen gisa. Haren begi triste eta herratuek ezaugarri komun ugari zituzten Rosaren begiekin. Norak, 

burutazioen ibilera herratu hartaz jabeturik, lepondora eraman zuen eskua. Zuen bizitza herratu hartan. 

3 arima herratu Arima herratuetan sinesten duen batek. Nik ez dakit arima herratuek ze itxura ote daukaten; baliteke gau-giroan 

basamortuko agabeek daukatenaren antzekoa izatea. Haren egun-argiko ibilerek antz gehiago zuten arima herratu batenak neskame 

batenak baino. Ezkonduaren bizitza da, hain zuzen, Barojari beldur gehien ematen zion gauzaren eredu betegina eta, arima herratuen 

gisa, ihes egiten saiatu zena: bizitza ezdeusarena alegia. 

4 judu herratu Judu herratuaren ibilera ezagunak kontatzen zituen kanta hark. Nik nahi ala ez, judu herratu bat nintzen. Amona 

Erikak txikitan kontatzen zidan ipuin batean ere halakoxe txistua jotzen zuen judu herratuak. 

herren 1 izond zango edo hanka batean, gorputza alde batera edo bietara ohi baino areago makurtuz 

ibilarazten dion oker edo eritasun bat duena. ik maingu. -Poz handia izan da niretzat -esan zuen gizon herrenak. 

Segurtasunik gabeko geldokote herren bat iruditzen zitzaidan aita. Handik pixka batera sarjentu herrena etorri zen. Sendatu ninduten eta 

mundura bota ere bai, zakur herrena botatzen den bezala, denen iraingarri, denen ostikoen jomuga. Erreumaren kontrako ukendua 

ematen zion hanka herrenaren belaun inguruan. Ni neure hanka herrenarekin arrastaka. Oin herrena herrestan zekarrela. Metxa esaten 

dioten agirretar baten ibili herrenak. Neskazahar erdi herren begi-oker bat. Zaldunaren seme bakarra herrena zen. Kirol guztietan trebea 

zela, jaiotzez herrena izanda ere. 

2 hed Bonbilla euliek kakaztuak, zurezko altzari herrenak. Altzari herrenez beteriko gela huts batera. banuen laboratorioan idazmahai 

herren bat. · Eta orain, mahaia maingu zegoen, herren. 

3 irud Hiru mastakoa izaniko Ánimas karraka, harrezkero masta biko ontzi herren bihurtua. Huraxe bai gurdi kirrinkari gurpil-oker 

herrena, alajaina, kilometro batek eternitatea zirudien. -Orduan oraindino zuzen! -moztu zuen Azkarateren ironia herrenak. Modu 

bakarrean baino jotzen ez duen literatura herrena da. Bikaina aukera jakitate herren hura osatzeko! Itsaso erabat herrena da 

itsasbeherarik gabeko itsasoa. Baina adierazpen fundamentalista hori bera ere herrena da. Ez genuen proposamen herrenik egin nahi. 

Ruche jaunak amets egin zuen honela hasiko zen matematikako problema batekin: "Biz triangelu herren bat".

4 (izen gisa) Denak harriturik gelditu ziren ikusten zutenaz: mutuak hizketan, elbarriak sendaturik, herrenak ibiltzen eta itsuak 

ikusten. Mutu batek kontatzen zuen itsu batek ikusi zuela herren bat dantzan. Hankamotza herrenari laguntzen, hoberik ezean. Han 

ikusiko zenituen herrenak korrika, besamotzak bultzaka, mutuak deiadarka. -Hara, poeta atera zaigula gure herren ttikia! Nork esan 

behar zuen herren poeta bat geneukanik eskolan. 

6 (adizlagun gisa) Soldadu ingeles baten fusil tiroak herren utzi baitzuen eskuin hankatik. Aitak, ordea, ez zuen ezer aipatzen ez 

herren gelditu zeneko pasadizoaz, ez gerran egin zituen egunetako ibilerei buruz ere. Oraindik ere herren xamar nenbilenez [...]. · irud 

Gainera, herren dago gure zientzia eta teknologia garapenerako sistema, oinarrizko ikerkuntza eta estrategiazko ikerketaren hankak [...] 

garatu gabe baitaude. Liburua herren geratuko zitzaidala. Festari dagokionez, ordea, aitortu behar dut herren nabilela, exkax, elbarri. 

Ibaia salduz gero, Gasteizko kluba ondare aldetik herren geldituko litzateke etorkizuneko proiektuari begira. Ikerketan gabiltza herren, 

lehen nioen bezala. Etsaia kontu bakar batean dabil herren: zaldizko gutxi ditu. Eskumenik gabe, herren. 

· 6 iz herrentasuna. Harrezkero, zola bikoitza erabiltzen dut eskuineko oinetakoan, eta garbi antzematen zait herrena. Ibiltzerakoan, 

gehiago nabaritzen zitzaion herrena. ezker zangoan herrena ekarri zuen Milanerritik, kanoikada baten oroigarri. Behin ere ez dut geroztik 

halako herren dotorerik ikusi. "Nahiko herren handia daukat, ezta?" esan zidan. Herren txiki bat ere antzematen zitzaion. Portuan 

izandako istripu batek ezker hankako herren nabarmena utzi zion saritan. Eskailerak hirunaka jaitsiz joaten nintzen arte, herrena 

ahaztuta. -Ni nauk herrena sendatzen duena! Eta hi, zer moduz herrenarekin? · Baina "zenbat eta herrenean areago, orduan eta 

errukiago izango naitek", ziotsan bere buruari, 

7 irud Oso ondo jabetzen zen zein zen esku artean zuen tresnaren herrena, tonalitate guztietara bajuekin ez iristea, alegia. 

8 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Xaltokako herren-pausoa zuen. 

9 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Jainko zuhur bat, buru-herrenik gabea, Delfoseko orakuluan zegoena bezalakoa. 

Batzuetan, erdi-herrena gelditzen zen, kamioia gidatzeko ezgai. · izond Ordurako banekien matematikako irakasle mihi-herrenaren 

berri. Modu garratzean ikasiko nuen, ordea, zein buru-herren nintzen neu ere, ia-ia egin bainuen ez-egiteko hura, nire bizitzako 

astakeriarik handiena. 

10 herren egin Ez nintzen konturatu Lakatosek herren egiten zuela. Herren egiten zuen zertxobait, edo hobeto esanda, gorputza 

alde baterantz okertzen zuen ibiltzerakoan. Herren egiten dute hitzek, herren sentipenek, herren ideiek. Barrutik herren egin ez banu. 

Egia da Batasunaren diskurtsoak, giza eskubideei dagokienez, herren egiten duela bizitzeko eskubidearen hainbat urraketaren inguruan 

daukan jarreragatik. · Beharbada jainko horrek gidatzen gaitu barrutik, zuzen ibil gaitezen, herrenik egin gabe. Sobera herren egin gabe 

ibil nintekeela. Pixka bat herren egin du jaikitakoan. Oso herren gutxi egiten zuen, egia. 

11 herren txikian Zerbait esan ez esan egon eta gero, jaiki eta, herren txikian, musika-salara- erretiratu zen. Herren txikian 

ibiliagatik ere, denen aurretik abiatu zen. Ate aldera egin zuen aitak herren txikian eta, laster itzuliko naiz esanda, kalera irten zen. 

12 herrenarena egin Beste espaloira pasatu zen, herrenarena eginez. 

[3] benetako heroi (3); euskal heroi (3); heroi bakarra (4); heroi bihurtu (12); heroi bihurtzen (4); heroi gisa (4); heroi gisan (3); heroi handien (3); 

heroi izan (4); heroi moduan (4); heroi nazional (4); heroi nazionala (3); super heroi (5); benetako heroia (3); gerrako heroia (3); heroiak eta 

traidoreak (3); heroiaren gaia (8); super heroiaren (6); traidorearen eta heroiaren (8); heroien arraza (3)] 

herrendu, herren(du), herrentzen 1 da/du ad herren bihurtu. Gerran herrendu zelako. Gerran herrendua. Gaixoaldiko 

gizon torturatu hura espiritu artega bezain ameslaria da herrendu zutenetik. Ondoren, adinaren zartako bortitzek gorputza zigortu eta 

lohadarrak indar-kamuts jausitakoan, burua herrentzen, mihia deliratzen, adimena lokatzen eta dena batera higatzen da eta huts egiten 

du. Hoa antzarrak herrentzera, Ismael! 

2 (era burutua izenondo gisa) Kartzela..._Zer duk hori hi bezalako agirretar herrendu batentzako? Inbentario herrendu honek 

ez du nondik errenditu. 

herrenka adlag herren eginez. Jonathan-eta-Léa herrenka zebiltzala iruditu zitzaion. Herrenka zihoala. Tentetu, eta herrenka 

segitu zuen. Congo herrenka itzuli zen erretilu txiki batean hiru edontzi zituela. Izterretik herrenka zebilen. Ibai aldera abiatu ziren biak, 

gizonezkoa eskuin hankatik herrenka, eta emakumezkoa ezkerrekotik. Eroriz eta zutituz, beherakoan tximistaren abioan, gorakoan 

arrastaka eta ezinean, herrenka, betiko herrenka. Herrenka ibiliko da eta, bestela, punturik gabeko bertsoa. Irakurketaren erdian, 

esaldiak herrenka utziz askotan, burua joan egiten zaio. 

2 herrenkako izlag Holohan jaunaren herrenkako ibilbide bihurria zaintzen zuen begiez. 

3 herrenka egin herren egin. Ezker hankatik egin zuen herrenka, dotorezia handiz. 

herrenkari izond herren egiten duena. Ibilera herrenkari dantzari bera zuen. 

herrentasun iz herrena denaren nolakotasuna; herrenaren egoera. ik herren 6. Herrentasun bat dantza baten 

antzekoa izan daitekeela. Eskuineko hankako herrentasun hori alde batera utzita. 

herresta 1 izond bizimodu traketsa daramana. Hiri nagusiko karriketako eskale herresten bidez. Zakur herresta bat bezala 

haizatuko haut hemendik. Beren bizi molde herrestari egokitu beharko zuten. Zer dio herresta eta pikarrai honek! Hor harrapatzen 

zituzten Baionako beste herrestak, dardarka, lagunak eta etsaiak. Herresta aire batekin mugitzen hasi naiz goizean. 

· 2 iz herrestatzea. Olio lodia lurrean zabalduz doa, Isidora izutu egin duen suge-antzeko herresta makalean. Aldian behin herrestahots 

arina ustez aditu eta ikaratzen nintzen. Motorra kolpetik geldituz eta alboan herresta eginez. 

3 irud Garagardo goxo bat eskuan eta izaite osoa herresta lasai batean abandonaturik. 

4 arrastoa. Itaxurak barnean estaia batetik bestera, kanpoan euriaren nigar herresta hitsak murruetarik behera. 

5 herrestan 1 herrestatuz, arrastaka. Bostetan jo genuen gailurra, ni ia herrestan, pena emateko moduan. Bi zangoetarik hein 

bat herrestan. Arrain argal, grisaxka, jan bila hondoko lohietatik sabela herrestan dabiltzanetakoa. Nekatu itxuran beti, oinak herrestan 

ekartzen zituen. -Hobe duzu onez, bestela herrestan aterako zaitugu. Bi poliziak gizon beltz bat herrestan zeramaten. Ximurrak eta 

Charlyk jatetxetik beretik eraman ninduten, herrestan, zaku bat patata bezala. Zaldia uhaletik herrestan eramanez. Libre zeukan eskuaz 

gurditxo tolesgarri bat herrestan zeramala. Ulasterrak herrestan zeramatzan izotz pusken artean. Herrestan egon gabe, hotelean sartu 

naiz. Charliek eraman ninduen bide guztian, nola herrestan hala airean. Gero eta baratzago, gero eta herrestanago ematen nituen 

pausoak. Zugandik urrun hiratua, damuen eta zorigaitzen artean herrestan eramanen dut dolorezko bizitza hau. 

6 herrestan 2 abandonaturik. Herrestan nago ohean istant bat. Maiteak berriro utzi ninduenez geroztik, egunak eta partikulazki 

gauak bideetan herrestan eta terrentan higatzen nituen. 

[3] hankak herrestan (3); herrestan darama (3); herrestan eraman (23); herrestan eramanez (10); herrestan eramaten (10); herrestan ibili (3);; 

lurrean herrestan (3); oinak herrestan (7); herrestan eraman zuen (5); eraman zuen herrestan (6)]

herrestaka adlag herrestatuz, arrastaka Orain, idi parea ere ebatsiz geroz, ezinezkoa izanen zitzaien goldea herrestaka 

tiratzea. Lurrean herrestaka ibilita. Hamaikak hurbil: ez dut herrestaka ibiltzeko denborarik izanen. Emma oihuka, garrasika, deiadarka 

ari zen nitarik bereizi nahiz, baina nik, tiraka, pusaka, herrestaka ene oheraino eraman nuen. 

herrestarazi, herrestaraz, herrestarazten du ad herrestatzera behartu. Mintzamoldean, haizeek izoztu lurmutur hartako 

soinuak atxikiak zituen, batez ere azken hizkien hersteko eta aldi berean, herrestarazteko ohiturak. Itzulerarik ez duen bidezidor bati 

atxikia, eta haren malda bizkor eta arriskutsuak gogoz kontra herrestarazia. Sugea bere ezkaten eraginez sigi-saga narrasten den 

moduan, ez pausoz pauso, era berean jausiaren mugimendu labankorrak herrestarazten ditu apurka-apurka ganoragabeak. 

herrestari 1 izond/iz herrestan dabilena. Haitzak, dunak, landare herrestariak. Aihen zuria, buru gainean koroa gisa kordatua 

lehenik, uhinka jaisten da kokots azpian barna bizkar atzera, besoen luzeran behera, birakari, gerrian txirikordatu eta azkenik isats 

herrestaria osatzen du lurrean. 

· 2 narrastia. Edozein herrestari edo hegaztiren azantz xehea. Eztena agerian zeukaten herrestariei beha ginauden. · Bere 

abertzaletasun gordinaren eztenaz herrestari melenga antzera, zirika eta zirika, zizta eta zizta. 

herrestatu, herresta(tu), herrestatzen 1 da/du ad lurretik altxatu gabe higitu edo higiarazi, herrestan ibili. 

Ezkaratzeko leihoko berina puskatu zuen eta gorputza zimardikatuz, handik karrikara herrestatu zen. Katuka herrestatzen nintzen 

espaloiraino. Hamaika besarkada eta hamalau bizkarrekoren ondoan, ostatu batera herrestatu ninduen. Besaulkirantz herrestatu zituen 

oin astunak. Indar itsu batek herrestatzen zuen aurrera. Laino zuri lodi-lodi batez estali zen ibaia; ur kontra-kontra herrestatzen zen. 

Lurrean herrestatzen ikasia zuten, horma gorakoiak gainditzen, lohian ihalozka lerratzen. Ur horiaren jarioak ilunabarra basatzan 

herrestatu eta itzali nahi zuela zirudien. 

2 (era bururtua izenondo gisa) erresta. Mundu honetako har herrestatu bat baizik ez zela. 

herresto iz ipar arrastoa. Oraino ikusten ahal dira mendi eta irasailetan ikatz egiteko tokien herrestoak edo hatzak. Geroztik zinez 

arras garbiturik dago, zuhaitz herrestorik gabe, iduri basamortua. Herresto batzuk gelditzen dira oraino. Gauzak ongi baino hobeki doaz 

eta ez da arazo edo problema herrestorik. Beldur herrestorik gabe. Ararteko ziren gizonek beren erabakia eman zuten duda herrestorik 

gabe Orriaren alde, 1335ean. 

herri 1 iz hainbat ohitura eta erakunde partekatzen dituzten gizakien multzoa, eskuarki lurralde jakin 

batean eta erkidegoan bizi dena.. Serbiar, greziar eta mendeko beste herri kristau ortodoxo batzuen burujabetasuna. Errusiako 

Atzerri ministroak ere Afganistango herria «zoriondu» zuen atzo, Konstituzio berriaren onarpena dela eta. Hegoaldeko herriak beroaren 

eraginez askoz ere zorrotzagoak izaten dira buruz, eta azkarrago eta arinago mugitzen dira erabakiak hartzerakoan. Maputxeen herria bi 

estatuen artean zatitua geratu zen. Hona hemen aleman herria. Oi, irakiar herria, aurrerantzean herrialde guztia garbituko dut etsaiez. 

Poloniak inongo naziorekin merkataritza-traturik ez balu, bertako herria zoriontsuagoa litzateke. Turkieraz mintzo ziren beste herri 

musulman batzuek. Herri kurduaren genozidioan laguntzen. Errusiar eta amerikar herriak gaizki prestatuta zeuden elkar ulertzeko. 

Hegoafrika da herri zigortuenetako bat. Mendebaldartzen ari ziren herri ez-errusiar haiek. Moisesen jarraitzaile honek eraman omen zuen 

herria agindutako lurraldera. Esan israeldarrei: "Herri burugogorra zarete". Eta izan al da erromatarrak baino herri anker eta, aldi 

berean, handiagorik? Pederastia herri gerlarien bizioa izan da beti. Herri "primitiboen" pentsamendua. Baina herriak masiboki ikusten 

duena telezaborra da. Parisko Legebiltzarrean (Estatu Nagusiak) [...] Jauntxoek 270 ordezkari zituzten, Elizak 291 eta Herriak 578. 

Herriko jende xeheak gizarte mailan igotzeko zuen aukera ia bakarra Elizako erakundeen babesera biltzea zen. Jainkoaren Herri Hautatua. 

2 (hitz elkartuetan, lehen osagai gisa) herriari dagokiona. ik herrikoi. Iraultzak berak eraturiko Herri Batzarretan. 

Haiei egokitu herri subiranotasuna. Botere politikoaren herri etorkia. Alemaniaren herri-espiritua -Volkgeist hura- ez zen erabat lotu herri 

xehea deitzen dugun gizartearen zatiarekin. Ustezko delitua egin zenetik herri akusazioak kereila aurkeztu zuen arte. Herri tribunaleko 

kide guztioi. Hainbat herri plataformatako kideek. Herri eskubideen edo bederen herri gutiengoen aldeko neurriak hartzen. Herri 

hizkuntzak suspertu. Herri hizkeretan eginarazi zituen lanetan. Esaera zaharrak eta herri kantuak. Herri-literaturen aurrerapena inola ere 

oztopatu gabe. Istorio hilezin horien herri-jatorria erakusten duten ezaugarriak. Herri ipuinetako Peru eta Marixe. Herri-irudimenaren 

xalotasuna. Ukrainar herri heroi nazionaltzat hartzen dute askok. Herri-jendeari (ez gizabanako ilustratu motzari) bihotz-belarriak 

ederkienik gozatzen dizkiona. Herri elkarte batzuen egiteko partikularra. Herri borondatea ez bada errespetatzen. Eliza ofizialaren eta 

herri-mugimenduen arteko tirabirak. Herri-demokrazien esparru guztian debekatu zen genetika. 1956an Hungarian herri iraultza bat izan 

zen. Stalinen herri-espetxeetan. Herri-matxinada batek bota zituen Erromatik Honorio III.a eta kuria. Azkuek ere hala dakar bere herri 

sinisteen bilduman: [...]. Ohikune hau, [...] herri-erlijioari zegokion (ez zen ondo ikusia kulturadun jendearen artean). Sabinori merezi 

zuen herri-omenaldia ukatu ziotela. Bertsolariak, herri-afaria eta berbena. Soldata Sozialaren inguruan sortutako herri-ekimenak. Gaur 

goizean izan da herri-meza, eta gero, urtero bezala, aurreskua. Herri-etimologia izenekoak sortutako beste izen bat. Loiola Herri Irratiak. 

3 (hitz elkartuetan, lehen osagai gisa) ik publiko. Indiako herri-administrazio britainiarrean. Herri-administrazioaren 

garapen-mailari dagokionez. Herri erakundeetako arduradunek. Ikerketa Herri Erakundeetan. Agindu bat eman zien probintzietako herriagintariei, 

herri-zerbitzurako hautagaiak merituen arabera aukeratu eta hiriburura bidal zitzaten. Lur haiek herri-lur zirela. Bai epaile 

nagusiak, bai herri-akusatzaileak. Herri-funtzionario baten, sir James Headlam-Morley [...] delakoaren hitzaldi batean. Unibertsitateak eta 

herri liburutegiak sortzea. Nongo "zalantzak" ordea? elizgizonen zalantzak, herri-gizonenak ala gizaki ororenak? Gizabanakoen arazo 

pribatuekin zerikusi handia zuten herri-arazoetan. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Maia-herri hau bezala. Nekazari-herri primitiboetan. Arabiarrek, lapur-herria, sarri 

egiten zizkioten irainak eta bidegabeak elkarri. Jainko-herri osoaren alde otoitz egitera. Negar-herri honetan. Jainkoaren herriari 

Jainkoaren legea aldarrikatuz eman zioten legea kristau-herri osoari. Badakit gurean bezala oinutsik dabiltzala txakurrak mundu-herri 

guztian. 

5 herrialdea. Herri konkistatuen berezko hizkuntzak. 48 herri pobreenetako 600 milioi lagunek. Kyotoko biltzar herri artekoan eta G8 

herri aberatsen taldearen planetan harrotzen diren xedeak. Herri Azpigaratuentzako Laguntza Teknikoa. Herri aurreratuek jakintza eta 

ezaguera lehenetsi dituzte langai gisa. Horrenbeste libururen irakurtzeko gai den hiritarrez inguraturik bizi garen herri honetan. Aski gauza 

ona dela elkarte bat izatea, bere besoak Euskal Herri osora hedatzen dituena. Hainbat kode [zibil] hainbeste herri eta estatutan, 

Espainiakoa ere barne. Australiako gobernu buruak debekatu dako norbejiano itsas untzi bati herri hortako portu batean leihorreratzerat 

bilduak zituen lau ehun bat presuna. Antzinako herrialde komunista batzuk (Txekoslovakia, Hungaria, Baltikoko herriak). Handik aurrera 

askatasunaren herrian geruzarik gabeko judu izatea espero zuen. Paper horren bidez, atzerrira bizitzera joaten den norberak, bere 

herriko enbaxada ofizialki abisatzen du bertan dagoela. Gure herriko mendi eta oihanetan ere nagusi da bakardadea. 

6 (hitz elkartuetan) Ekonomia mundu mailakoa da, ez eskualde edo herri mailakoa bakarrik. Babes-herriko hizkuntza erabiltzen du 

idazteko, ama-hizkuntza bazter utzirik. 

7 hiri txikia. Beste euskal herri askotan ere. Hego Euskal Herriko herri eta eskualde askotan. Siziliako Piazza Armerina herrian. Aiako 

herri noblean. Machu Picchu herria ziutatelaren magalean dago. Hilabete batez hainbat mendi eta ibar, herri eta hiri zeharkatu zituen. 

Luzaideko herriak dirurik edo sosik garbiena ihiziko tokietatik ateratzen du. Etxe multzo hantuste honi "hiri" erraten diozue harro-harro, 

baina nik bezain ongi dakik herri puta bat baizik ez dela. Viandar izeneko herri txiki batera. Herri hazi samarrak ere bazeuden eskualde 

hartan: Tolosa, Andoain, Hernani, Donostia... Ikusi, hor gertu bada herri koskor bat. Herrian bi familia besterik ez ziren bizi. Bercianoseko 

elizak, eraikin urgoiak, herri erdi hustua eta etxe eroriak menperatzen bezala ditu. Sussex-ko herri bat da Worthing. Arabako herri 

euskaldunetan. Hasiko ziren herri (edo hobeki herritar) handiuste batzuk beste batzuei petxero deitzen. Herri bietako udalek hartu zuten 

parte. Herria zeharkatu zuten. Bestak ziren Maddalenen herrian. Herriko plazatik Santa Izpiritu zubian zehar apartamentura itzuli zen. 

Herriko portura zihoazen baporeei begiratu nien. Iruñea ondoko Makirriain herriko eskolan. Herriko eskolan hain ongi ari zen mutikoak

kolejioan ez zituen emaitza bikainak erdiesten. Herriko maisuetako bat. Popea, berriz, herriko apaiz xume bat zen, inperio errusiarrak 

dauzkan seiehun mila horietako bat. Alderdiko herriko idazkaria. Herriko bizilagun guztiak. Herriko mutil gazte bat izan zen hildakoa 

laguntzen saiatu zen lehena. ik beherago 24. Alkateak ondotxo ezagutzen zuen herriko jendea. Herriko jauntxoen seme-alabak. Herriko 

kontseilua bildu zen. Gure herriko festetan. 

8 (herriko biztanleak) Perugiara iritsirik, bildua zegoen herriari predikatzen hasi zen. Baina mutila Parisa joateko bezperan, Parisko 

herriak Bastilla hartu zuen. soka batez lepotik lotuta eraman zezala biluzik herriaren aurrera. Herri osoa bizkor hurbildu zen. Herri 

guztia besarkatu eta gero. Herri guziak adarra jotzen zion aguazil gixatxarra. Han zegoen bilduta ia herri guztia. Herri gehiena han 

bilduko da. -Herriaren Etxea da! 

9 (hitz elkartuetan) Segitzen du haatik Bordeleko auzapez bezala eta ere Bordele hiriguneko herri erkidegoaren buru gisa. ik 

beherago 11. Herri-tankerako hiri-bazterretan. Ibaiek eta bailarek herri izenen sorreran izan duten eraginaz. Baina herri pribilegioak ere 

kendu dituzte. Amadeo eta herri-bandako musikariak. Herri bista ederra handik. 

10 Arrantzale-herri batean jaio zen, Massachusettsen. Donostia, merkatari herri bat eta gotorleku militar itxia izatetik, hiri irekia izatera 

igaro zen. Auzo-herri batetik bueltan zetorrela. Bazter-herri honetako bizimoduak. Herrien bizigabetzearekin, hustutzearekin, lo-herri 

huts bilakatzearekin. 

11 herrikidea. "Kaixo herri, hire bila nenbilean!". 

12 herri arteko ik herriarteko. 

13 herri elkargo ik hiri 9. Baiona-Angelu-Miarritze Herri Elkargoko presidenteak. Hazparne aldeko herri elkargoko lehendakari 

ordea. [Iholdiko] herri-elkargo hunek 13 herri dauzka bere baitan. Larzabaleko herriak aldiz gogoz kontra onartu du herri-elkargoan 

sartzea. Aturri/Errobi herri elkargoko lehen kontseilu bilkura urtarrilaren 23-an iraganen da, Hiriburuko Herriko Etxean. 

14 herri galdeketa [209 agerraldi, 119 artikulutan] ik beherago 17. Jaurlaritzak berretsi egin du Legebiltzarrak onartutako 

Estatutu erreforma berriaren inguruko herri galdeketa egingo duela EAEko herritarren artean. Koalizioak datorren legegintzaldian herri 

galdeketa egiteko konpromisoa duela esan zuten Imazek eta Erraztik. Agortuta dago egungo markoa, eta zer nolako autogobernua nahi 

duen erabaki behar du euskal gizarteak, herri galdeketaren bidez. Herri galdeketa datorren legegintzaldian «gakoa» izango dela. 

Hartara herri galdeketan dago soluziobidearen giltza. Konstituzioarekin herri galdeketa egitea eragotzi daitekeela dio. Erreferendum 

bidez herri galdeketak egiteko eta telekomunikazioak kudeatzeko eskumenak ere jasotzen dira. Zestoan, esaterako, 2004ko abenduaren 

12an egin zuten herri galdeketa. Europako Konstituzioaren inguruan herri galdeketa egitearen alde agertu zen atzo Erresuma Batuko 

Lehen ministro Tony Blair. Boliviako gas naturalaren erreserbekin zer egin erabakitzeko martxoaren 28an herri galdeketa egingo dela 

adierazi du Carlos Mesa Boliviako presidenteak. 

15 herri gizon ipar Beraz bisita hori egiten badu japones lehen minixtroak xedea duen bezala, lehen aldikotz kausituko da Ipar 

Koreako hiri nausian goi maileko japones herri gizon bat. Arras plaxenta agertu da Ariel Sharon frantses herri gizonen alderat. 

Harriague-Morroxko, Pradet eta Labat diputatuak, de Saint Jayme, d'Andurain, d'Elissagaray, Etcheverry eta beste herri-gizon batzuk. 

Nongo "zalantzak" ordea? elizgizonen zalantzak, herri-gizonenak ala gizaki ororenak? 

16 herri iritzi ik iritzi 14. James Madison Estatu Batuetako politikariak erran zuen ederki: Herri iritzia du oinarritzat gobernu orok 

eta hori egia da, bakarra delarik ere gobernuburua. Herri iritzia berez sortzen denean, guztiz bere kasa agertzen denean, intuizioaren 

pare ikusi beharko genuke, horixe baita gizabanakoaren jeinuaren berezitasuna. Herri-iritziak zuzenki zakarontzi deitzen dituenak. VWkoa 

«lan gatazka» dela azpimarratu du LABek, eta herri iritzia «nahasi eta manipulatu» nahi dela gaitzetsi du. 

17 herri kontsulta [106 agerraldi, liburu 1 eta 69 artikulutan] ik gorago 14. Herri-kontsulta bat eginen da, Espainiako 

ministroen kontseiluak baimendurik, leitzarrek jakinaraz dezaten harrobia egitearekin ados direnez. Herri kontsulta egin beharko da 

Iparraldean ere. Otegik aipatu hiru puntuak (Euskal Herriaren aitortza, autodeterminazio eskubidea eta herri kontsulta) «jadanik 

proposatu» dituztela gaineratu zuen. Herri kontsulta onartuko al duen galdetu dio zuzenean Madrazok Zapaterori. Herri kontsulta 

debekatzen duen sistema bat ezin da demokratikotzat hartu. Herri kontsulta egiteko proposamena ontzat eman du IU-Ebk. Herri 

kontsulta ez dutela oztopatuko, baina galderak adostua izan behar duela dio Otegik. Legebiltzarrari herri kontsulta egiteko baimena 

eskatuko diola. Katalunian Konstituzioa bera erreformatu nahi dute eta herri kontsultak egin. Leitzak harrobi egitasmoari ez erran dio 

igandeko herri-kontsultan. 2002an egin zen herri-kontsultan, 5545 herritarrek (%43) beren ikusmoldea eman zuten eta horietarik 

5352 zentralaren kontra agertu ziren. Horregatik, baimen eskaera baino egokiagoa iruditzen zaizkit herri kontsulta eta galdeketa 

terminoak. 

18 herri kros 9.000 lagun baino gehiago espero dira bihar Bilboko Herri Krosean. Nazioarteko ziklo-krosak [...] eta herri-krosak 

ukan dute arrakasta gaitza, lehen asteburuan. · herrikrossa.com webgunea. 

19 herri lan 1 (orobat herrilan g.er.) Alvaro Amann Eusko Jaurlaritzako Garraio eta Herri Lan sailburuak. Jaurlaritzako Herri 

Lan eta Azpiegitura Sailak. Herri Lan kontseilari izendatu aurretik, Herri Lan Saileko zuzendari nagusi izan da Miranda Nafarroan. 

Herrilan diputatuak ziurtatu zuen ez daukatela «bidesaria ukitzeko asmorik». Espainiako Gobernuko Herri Lan ministro Julian Campo. 

Herri Lan Ministerioko Geologia Zerbitzuak. Herrilan guztietako kontratuetan idatzita dago ondare arkeologikoaren arrastoa azaltzen bada 

enpresak abisua eman behar duela. Frankismo garaian herri lanak egitera behartzen zituzten presoen kontzentrazio esparruei buruzko 

dokumentala. 

20 herri lan 2 (orobat herrilan) ik auzolan. Eskualde mailako beste gutxi batzuk daude Etxarrin, Garraldan eta Baztanen, 

esaterako, baina txikiak dira eta «laguntza jaso ezean, nekez bete ahalko dute herri lana». Badirudi mailook sortzez, herrilanez 

prestatuak izan zirela. 

21 herri-nahasle (orobat herrinahasle) izond/iz herria nahasten duena. Zurrumurruen arabera arnegari bat zen, 

adulteriogile, papista, herrinahasle eta harroputza. "Eliztar" diodanean, hona Jaungoikoarengandik hurbil egotera etortzen diren gizonemakume 

prestuei buruz ari naiz, eta ez inola ere beraien prestakuntza militarraren erakustaldia egitera etortzen diren herri-nahasleei 

buruz. 

22 herri xehe Herri xeheak ez zekielako latinez. Herri xeheak erraz eta eroso irakur zitzan. Alemaniaren herri-espiritua -Volkgeist 

hura- ez zen erabat lotu herri xehea deitzen dugun gizartearen zatiarekin. Herri xehea eta aristokrazia. 

23 herri zerbitzu 2001eko urtarrilean abiatu zuten demoek herri zerbitzuetan euskararen erabilpena sustatzeko kanpaina. Agindu 

bat eman zien probintzietako herri-agintariei, herri-zerbitzurako hautagaiak merituen arabera aukeratu eta hiriburura bidal zitzaten. 

Enpresa pribatutik herri-zerbitzuetara. 

24 herriko etxe udaletxea. Dallasko Herriko Etxetik ateratzen ari ziren hautetsi eta lekuan lekuko arduradun politikoak. Gutun 

horiek Donibane-Garaziko Herriko etxean kausitzen dira. Herriko-etxeetan, bilkura guziak frantsesez bakarrik egitea. Herriko Etxeko 

eztei-gelaren zoko batetik. Bihar joanen gara Herriko Etxera auzapezarekin solastatzera. Herriko Etxera abiatu ginenean, ezkontza-legea 

betetzera. Herriko Etxeko balkoitik Herriko etxeko idazkari ohiak. Herriko etxeko artxiboak erreak izanak dira. Herriko Etxe saihetseko 

kabinatik Baionara telefonatu nuen. Herriko Etxe aitzinean. 

25 herriko mutil ipar udaleko enplegatua. Duela bultta bat herriko mutilak hartu du bere erretreta 28 urteren buruan. 

Baimena ukan bezain laster, su hiltzaileak deitu ditu herriko mutilak. Eta han zen herriko mutil... herriko mutil erran nahi baita denen 

zerbitzuko: Anhauzeko bide luze hori eta beste bidexkak garbiki zauden... eta bazterretako baratze zonbait ere ba. 

26 herriko seme (orobat herrikoxeme) Marguerite Etxauzkoa ezkontzen da Jean-Isidore Harizpe, herriko semearekin. Mustafa 

Said ez zen herriko semea. Hots herriko seme bat zen, herritar hon bat, denek "Eduar" deitzen günüana. Marinelak herriko seme 

jatorrak dira, eta bihar San Sebastian eguna denez, San Bizenten meza bat ateratzeko eskatu didate. 'Danbor nagusia' joan ohi da denen 

aurrean, zeina, gehienetan, herrikoxemeen arteko joxemaritar ezagun bat izaten baita. Sarriegi herrikoxemea gizon atsegina zen, 

berritsua, isekaria. 

26a (izenondo gisa) Musikagile herrikoxemea zen. 

27 herririk herri [76 agerraldi, 13 liburu eta 19 artikulutan] herriz herri. Herririk herri zebiltzan apaiz eta fraideak zituen 

gogoan. Europan herririk herri sei astean ibiliz. Lau urte eman dituzte ia herririk herri jotzen. Hamargarren diskoan jasotako abestiak 

herririk herri aurkeztuko dituzte orain.

28 herriz herri [498 agerraldi, 52 liburu eta 135 artikulutan] Herriz herri eta auzoz auzo ibiltzen zen soinua jotzen. Herriz 

herri ibili zen ahul zenari adore emanez. Herriz herri joaten hasi ziren hitzaldiak ematen, ikastaroak antolatzen, taldeak eratzen. 

Gudaroste berria antolatzen ari dela herriz herri. Erakunde espainol faxista horrek [...] sortu dituen herrialdeko, eskualdeko eta herriz 

herriko adarren berri ematen da. 

[3] afrikako herri (14); arabako herri (18); aurkako herri (13); auzo herri (14); azken herri (12); bilboko herri (12); bizkaiko herri (24); donostiako herri 

(14); eskualdeko herri (13); espainiako herri (15); europako herri (26); euskadiko herri (16); euskal herri (1430); frantziako herri (13); gipuzkoako herri 

(28); gobernuko herri (18) 

herri administrazio (14); herri akusazioa (11); herri akusazioak (33); herri akusazioaren (17); herri alderdiak (14); herri arduradun (11); herri 

arduradunei (11); herri arteko (26); herri aske (13); herri askea (13); herri barbaroen (15); herri barnean (13); herri barneko (19); herri barruko (11); 

herri batasuna (22); herri batasunak (13); herri batasunaren (21); herri batasuneko (18); herri bazkari (12); herri bazkaria (89); herri berean (18); herri 

borondatea (33); herri borondatearen (15) 

herri ekimen (33); herri ekimena (16); herri ekimenak (49); herri ekimenaren (20); herri ekimeneko (12); herri elkargo (57); herri elkargoa (39); herri 

elkargoak (46); herri elkargoan (34); herri elkargoaren (48); herri elkargoari (11); herri elkargoek (17); herri elkargoen (11); herri elkargoko (19); herri 

erakundeek (15); herri eskola (13); herri eskolak (20); herri eskubideak (18); herri eskubideen (12); herri euskalduna (16); herri euskaldunetan (15); 

herri frontea (12); herri fronteak (13); herri fronteko (25) 

herri galdeketa (162); herri galdeketak (24); herri galdeketan (16); herri galdeketaren (35); herri galdeketari (15); herri guzia (39); herri guziak (24); 

herri guzian (62); herri guzietan (22); herri guziko (14); herri guzitik (19); herri guztia (41); herri guztiak (79); herri guztian (18); herri guztiei (19); 

herri guztiek (59); herri guztien (47); herri guztientzat (12); herri guztietako (25); herri guztietan (91); herri guztiok (12); herri hizkerak (15); herri 

indigenek (11); herri indigenen (41); herri irratian (27); herri izaera (20); herri izango (17); herri jakin (11) 

herri kanta (18); herri kantak (12); herri katalanak (15); herri kirol (39); herri kirolak (75); herri kontsulta (93); herri kontsultaren (23); herri koxkor 

(12); herri kulturaren (21); herri lan (154); herri lasterketa (12); herri libre (14); herri literatura (13); herri lur (16); herri lurrak (23); herri mailan (14); 

herri moduan (23); herri mugimendu (13); herri mugimenduak (22); herri mugimenduek (11); herri mugimenduen (20); herri mugimenduetako (11); 

herri musika (32); herri musikaren (16) 

herri ordezkariak (11); herri oso (46); herri osoa (185); herri osoak (120); herri osoan (303); herri osoarekin (11); herri osoaren (70); herri osoari (79); 

herri osoko (194); herri osokoa (12); herri osora (40); herri osorako (54); herri osotik (20); herri palestinarra (14); herri palestinarraren (22); herri 

plataforma (24); herri plataformak (57); herri plataformako (21); herri plataformei (12); herri plataformek (24); herri plataformen (34); herri 

plataformetako (30); herri pollit (13) 

herri ttipi (50); herri ttipiak (11); herri ttipietan (21); herri txiki (152); herri txikia (33); herri txikiak (22); herri txikietako (30); herri txikietan (39); 

herri xehea (22); herri xeheak (34); herri xehearen (36); herri zahar (13) 

hiru herri (35); inguruetako herri (11); inguruko herri (54); iparraldeko herri (11); israel herri (36); israelgo herri (19); izeneko herri (22); jakoben herri 

(15); kostaldeko herri (15); lapurdiko herri (19); lau herri (27); lurreko herri (14); munduko herri (47); nafarroako herri (38); ondoko herri (16); orioko 

herri (14) 

ipar euskal herri (51); herri ekimen legegilea (16); herri lan kontseilari (23); nafarroako gobernuko herri (15); herri galdeketa egitea (12); herri eta 

auzo (16); euskal herri osokoa (12); euskal herri osoan (281); euskal herri osoaren (26); herri lan sailburuak (15); herri honen alde (12); euskal herri 

osotik (19); herriz herri ibili (18); herri galdeketa egin (11); harri eta herri (25); euskal herri guzian (53); euskal herri osoa (75); herri batetik bestera 

(20); hiri eta herri (24); herri lan sailburu (13); euskal herri osora (39); herri eta hirietan (19); euskal herri osoari (25); herri bat gara (11); euskal herri 

osoko (192); hego euskal herri (25); euskal herri guzitik (16); herri eta auzoetan (28); herri eta hiri (16); herri honen etorkizuna (13); euskal herri 

guziko (13); herri galdeketa egiteko (16); herri lan sailak (11); euskal herri bat (21); euskal herri osorako (54); euskal herri osoak (15); herri osoak 

erantzungo (12) 

eskual herria (19); euskal herria (2141); herria askatu (13); herria aurrera (45); herria eraiki (11); herria eraikitzeko (19); herria ezagutzen (13); herria 

utzi (25); israel herria (41) 

herria ezkerretik eraikiz (13); gora euskal herria (24); herria bizi dadin (12); jaunak bere herria (16); euskal herria eraikitzeko (13); euskal herria 

aitortu (16); herria aintzat hartzen (12); herria bere osotasunean (27); hego euskal herria (29); biharko euskal herria (11); ipar euskal herria 

(73)¸herriak erabakitzeko (16); herriak eskaini (29); herriak eskaintzen (13); herriak nahi (23); herriak pairatzen (16); inguruko herriak (30); israel 

herriak (20); euskal herriak pairatzen (14); euskal herriak behar (19); euskal herriak erabakitzeko (11); herriak bere gain (11); ipar euskal herriak (34); 

herriak eta gizonak (208) 

auzo herrian (13); eskual herrian (26); euskal herrian (4776); herrian atxilotu (15); herrian barrena (25); herrian berean (82); herrian bertan (99); 

herrian bizi (157); herrian bizitzeko (18); herrian da (14); herrian dago (17); herrian egon (29); herrian gaindi (64); herrian gelditzen (21); herrian 

gertatu (23); herrian gertatzen (21); herrian iragan (14); herrian izan (103); herrian izandako (22); herrian izango (15); herrian jaio (12); herrian jarri 

(11); herrian kokaturiko (18); herrian sartu (30); herrian sartzen (11); herrian sortu (17); herrian zabaldu (12); sort herrian (40) 

euskal herrian bertan (50); euskal herrian gaindi (49); herrian bizi den (11); euskal herrian bizi (95); euskal herrian gertatzen (15); euskal herrian 

kokaturiko (18); ipar euskal herrian (459); herrian bizi diren (25); (24); euskal herrian zehar (21); hego euskal herrian (492); euskal herrian egindako 

(19); euskal herrian barrena (15); euskal herrian egon (21); euskal herrian berean (20); herrian gertatu zen (11); euskal herrian dago (11); euskal 

herrian egin (35) 

herriaren ahotsa (16); herriaren aitortza (20); herriaren askatasun (11); herriaren askatasuna (13); herriaren askatasunaren (22); herriaren aurka 

(55); herriaren aurkako (23); herriaren aurrean (50); herriaren autodeterminazio (21); herriaren batasuna (15); herriaren borondatea (33); herriaren 

eraikuntza (16); herriaren eraikuntzan (12); herriaren eskubide (21); herriaren eskubideak (32); herriaren eskubideen (30); herriaren etorkizuna (31); 

herriaren etorkizunari (25); herriaren ezagutza (12); herriaren garapen (12); herriaren geroa (20); herriaren geroaz (11) 

herriaren historia (41); herriaren historian (11); herriaren historiaz (11); herriaren hitza (40); herriaren independentzia (22); herriaren inguruan (23); 

herriaren inguruko (13); herriaren irudia (11); herriaren izena (35); herriaren izenean (31); herriaren kasuan (16); herriaren kontra (27); herriaren 

nahia (13); herriaren nortasuna (12); herriaren onetan (13); herriaren ordezkari (12); herriaren parte (17); herriaren zati (18); herriaren zerbitzura 

(11); irakeko herriaren (14); israel herriaren (22) 

euskal herriaren zati (12); euskal herriaren independentzia (20); euskal herriaren autodeterminazio (19); ipar euskal herriaren (42); euskal herriaren 

alde (46); herriaren askatasunaren aldeko (15); euskal herriaren etorkizunari (22); euskal herriaren aldeko (15); euskal herriaren historia (23); euskal 

herriaren aurka (18); herriaren nazio eraikuntza (11); euskal herriaren eskubide (14); euskal herriaren etorkizuna (21); euskal herriaren aitortza (19); 

euskal herriaren eskubideak (27); herriaren eta euskararen (11); euskal herriaren aurkako (14); euskal herriaren geroa (11); herriaren 

autodeterminazio eskubidea (12); euskal herriaren askatasunaren (16); euskal herriaren egoera (19); euskal herriaren kasuan (16); bere herriaren 

alde (11); hego euskal herriaren (18); herriaren etorkizunari buruz (15); euskal herriaren eraikuntza (13); euskal herriaren eskubideen (28); euskal 

herriaren hitza (18); herriaren alde lan (15); ipar euskal herriarentzat (17) 

herriari begira (28); herriari esan (11);; herriari galdetu (34); israel herriari (24); herriari hitza ematea (14); ipar euskal herriari (22); euskal herriari 

begira (24); euskal herriari dagokionez (25) 

europako herrien (22); euskal herrien (22); herrien autodeterminazio (22); herrien eskubideak (19); herrien eskubideen (32); herrien europa (97); 

herrien izenak (14); herrien psikologia (15); estaturik gabeko herrien (13); herrien eta herritarren (13); herrien arteko harremanak (14); bi herrien 

arteko (48); bi herrien artean (17); herrien autodeterminazio eskubidea (17) 

auzo herrietako (55); euskal herrietako (18); herrietako auzapezak (14); herrietako jende (11); herrietako kronikak (3605); inguruko herrietako (29); 

auzo herrietan (26); euskal herrietan (32); hil herrietan (11); inguruko herrietan (43); hiri eta herrietan (16); bidean dauden herrietan (12); auzo 

herrietarik (13); inguruko herrietatik (11)] 

herrialde 1 iz herri bat bizi den lurraldea. Gaur egun Frantzia deritzan herrialdea. Bielorrusia bezalako herrialdeen egoera. 

Hara joatea zen atzerriko herrialde batera joatea bezala. Gehienak euren herrialdera itzuli ziren: Italiara, Kanadara, Holandara... 

Maizenik aipatu herrialdeak: Txetxenia, Israel, Libano, Aljeria. Inoiz eroriko ez den Berlingo horma, herrialde bat bera bitan banatzen 

duena. Frankoen herrialdean. Denek ez jakin naski Monako herrialde bat dela, beregaintasun osoa daukan herrialde bat. Herrialde 

bakoitza bere armada biltzen ari zen, bata bestearen aurka borrokatzeko, Erakunde espainol faxista horrek [...] sortu dituen herrialdeko, 

eskualdeko eta herriz herriko adarren berri ematen da. G7ko herrialdeetako finantza-ministroek. Herrialdeko dirutan hitzarturiko 

maileguak ordaindu ahal izateko. Herrialdeko ereserkia Maracanako estadioan. Garapen-bideko herrialdeetan. Veneziarrek turkiarren 

herrialdetik egina zuten ordura arte merkataritza. Herrialdeko Banku Zentralak diseinatzen du diru politika. Rubertek Merkatu berrietan 

sartu nahian, herrialderik herrialde ibili da kale ikuskizunak aurkeztuz, eta Euskal Herrian jaso ez duten babesa atzerrian aurkitu dutela. 

ik beherago 6. 

2 (izenondo eta izenlagunak) Kuba herrialde berezia izan dela beti. Errusiar ez ziren herrialde kristau ortodoxoetan. Herrialde 

industrializatuen artean. Herrialde boteretsuenen arteko oreka. Herrialde hegemonikoaren beheraldiaren ondorioz. Latino Amerikako 

herrialde zorpetuenen hazkundea suspertzea. Herrialde petrolio-ekoizleen alde. "Herrialde Politikoki Pobre" deitzen dituen gainerako 

nazio estaturik gabekoentzat. Konkistaturiko herrialdeetan aurkitutako aberastasunak. Mediterraneoko herrialdeak. Baltikoko 

herrialdeak. Europa hegoaldeko herrialdeetan. Hirugarren Munduko herrialdeek. Alemaniar hizkuntzako herrialdeetan. Eskandinaviar 

herrialdeetan estatuaren parte-hartzea handia da oso [...] eta, bereziki, Ongizate Estatua sustatzera bideratzen da. Mahometar 

herrialdeetan, debekua zenbat eta zorrotzagoa izan, hainbat handiagoa lukurreria. Diru Batasuneko herrialdeek egitura ekonomikoa 

desberdina dute. Ingalaterra, garai hartan, periferiako herrialdea zen. 

3 herri bat bizi den lurradea banatzen den eskualde bakoitza. Estatuen botere handiegia behar da murriztu eta 

herrialdeen boterea indartu. Baziren Frantziako Ancient Régime zelako hartan anitz lege, ohitura eta abar hamaika eskualde, herrialde 

eta gainontzekoetan. Italiako zenbait herrialdetan. Seine-Maritimeko herrialdean. Judeako herrialde menditsuan. Galiziatik eta 

Espainiako zenbait herrialdetatik. Herrialde Katalanetako Diadaren egunean. Erkidegoa osatzen duten hiru herrialdeak, Valentzia, 

Castello de la Plana eta Alacant. Hemen bururatzen da Maragateria herrialdea, Astorgatik landa hasia zena. Herrialde hau ere Khan 

Handiaren hamabi herrialdeetarik bat da. Herrialdeen batasuna eta Euskal Herriaren beregaintasuna. Ipar Euskal Herriko hiru 

herrialdeak. Sei herrialde ditu Euskal Herri federalak. Euren herrialdea eta euren euskalkia baizik ez zituzten izan gogoan.

4 hed Bi herrialde besterik ez dago: sasoian daudenena eta gaixoena. Gauza Galduen Herrialdean harrapatuta zaude. Sekula Betiko 

Lurraldea osatzen duten herrialdeak oso aldakorrak dira. 

5 (hitz elkartuetan) Hazkunde lasterreko herrialde-zerrenda. · Larre-herrialdeak gutxi populatuta daude, jende gutxik baitauka han 

bizibidea; gari-lurrek gizon gehiagori ematen diete lana, eta mahastiek askoz gehiago. Mendebaldeko kristau-herrialdeetako kostetan 

zehar. 

6 herrialdez herrialde Bisaiarik gabeko Eztarri Sakona, bere auto beltzean herrialdez herrialde eta mendez mende zebilena. 

Herrialdez herrialde jasotako txosten batzuk. Herrialdez herrialde, D eredua nagusi da Gipuzkoan sare publikoan zein itunduan; Araban 

eta Bizkaian, berriz, eredurik aukeratuena da publikoan, baina ez itunduan. 

[11] afrikako herrialde (23); amerikako herrialde (12); asiako herrialde (11); ebko herrialde (12); europako herrialde (45); herrialde aberats (12); 

herrialde aberatsak (11); herrialde aberatsek (26); herrialde aberatsen (16); herrialde aberatsetako (11); herrialde aberatsetan (25); herrialde arabiar 

(17); herrialde arabiarrek (14); herrialde arabiarren (15); herrialde arabiarretako (12); herrialde ezberdinetako (12); herrialde garatuek (14); herrialde 

garatuen (13); herrialde garatuetan (19); herrialde industrializatu (35); herrialde industrializatuek (13); herrialde industrializatuen (24); herrialde 

industrializatuetako (16); herrialde industrializatuetan (31); herrialde jakin (25); herrialde katalanak (296); herrialde katalanen (13); herrialde 

katalanetako (73); herrialde katalanetan (41); herrialde osoa (13); herrialde osoan (59); herrialde osoko (21); herrialde osora (14); herrialde pobreen 

(13); herrialde pobreetan (19); herrialde txiki (11); herrialde txiroen (14); herrialde txiroetan (14); herrialdez herrialde (21); mendebaldeko herrialde 

(12); munduko herrialde (53); herrialde batetik bestera (14); euskal herriko herrialde (16); garapen bideko herrialde (14); europako batasuneko 

herrialde (11); 

zazpi herrialdeak (11); herrialdearen egoera (13); garapen bideko herrialdeek (12); europako herrialdeen (11); garapen bideko herrialdeen (22); 

ekialdeko herrialdeetan (14); hegoaldeko herrialdeetan (11); inguruko herrialdeetan (16); mendebaldeko herrialdeetan (14); garapen bideko 

herrialdeetan (20); herrialdera itzuli (11)] 

herrialdeka 1 adlag herrialdeen arabera. Herrialdeka aztertuz gero. Herrialdeka, Erresuma Batuan igo da BPG gehien: %1 

ia-ia. Herrialdeka, Bizkaiak du langabezia tasa handiena. Euskal Herriko populazio bilakaera, herrialdeka. 

2 herrialdekako izlag Herrialdekako datuak kontuan hartuta, Nafarroak dauka portzentajerik handiena (%11,69). Banakako 

sailkapenak, taldekakoak eta herrialdekakoak izango dira gaurko krosean. 

herriarteko (orobat herri arteko) 1 izlag herrien artekoa. Uhartek irabazi du Euskal Herriko Herri Arteko Txapelketa. 

Gasteizko Ogeta pilotalekuan jokaturiko Arabako herriarteko finalean. Iruñea txapeldun Nafarroako herriartekoan. Herriartekoaren 

finalean Iruñea Lizarrari nagusitu zitzaion. Garazi-Baigorri herriarteko Erkidegoaz ez dut ezer esateko, bi kantonamendurekin ongi osatua 

baita. Bil ta Garbi hondakinen tratamendurako herri arteko sindikatuak. Etxe barruko jarduna, herri arteko hartu-emana eta eliza. 

2 nazioartekoa. Yasser Arafatek dei egin dio herriarteko batasunari hoik denak salatuz. Kyotoko biltzar herri artekoan. OTAN delako 

herriarteko defentsa Elkarteak. Beste 600 herriarteko soldado Entebbe hirian. 

herribildu iz etxe eta eraikuntza guztiak elkarren ondora bilduak dituen herrigunea. ik hiribildu. 490 

biztanle inguru ditu, eta denak baserrietan bizi dira, udaletxearen inguruan herribildu txikia badauka ere. 

herrigintza iz herria (lehen adieran) egitea. Lehenago ere herrigintzan lan franko egindakoa baitzen Txato: ikastola 

sortzeko, gazteentzako biltoki bat lortzeko... Ez zaio aski izanen eguneroko herrigintza jardueretan leporaino sartua egotea: besta eta 

aste kulturalen antolaketan, dantzan, euskalgintzan, ikastolen sorrera eta sustapenean, eta kulturgintzan oro har. Euskal herrigintzak, 

Euskal Herriaren eraikuntzak, bi zutabe nagusi ditu abertzaletasun euskaltzalearen ikuspegitik. Hainbeste hausnarketa eta solas erabili 

ondoan estatuaz, nazioaz, estatu-nazioaz, estatuen eta nazioen arteko gatazkez edo hitzarmenez, hau da, herrigintzaz edo politikaz, nago 

ez ote dugun bitartean gizaki soilaz arduratzea ahantzi, eta herri-eskubideen/giza eskubideen arteko auzia zuritu gabe utzi. Euskaldunek 

herrigintza deitzen dugun politika lanak bakarrik du egiazko indarra bermatzen. 

herrigune (orobat herri(-)gune) iz herriaren gunea. Goraxeago, etxez inguratuta baina herriguneari goitik behera bezala 

begiratuz, oin karratuko kanpandorrea izan behar duena. Altzoko herrigune nagusiraino. Obabako herri-gunea baino harantzago. 

Gehienetan herrigunetik urruti zeuden etxeak izaten ziren. Portuko merkantziak herriguneetatik denbora batez ere ez igarotzeko. Baina 

ez herri guneetan, inguruko baratzeetan eta soroetan baizik. Hiribilduak sortu zirenean, jende asko batu zen herri-guneetara. 

herrikide (orobat herkide g.er.) 1 iz herri, hiri berekoa. Baina asistar herriak aurre egin zien bai noble herrikideei, bai 

perugiarrei. Joan den asteburuan baraualdian izan ziren 15 atarrabiar, herrikideari elkartasuna erakusteko eta, igandean, 500 bat lagunek 

manifestazioa egin zuten. Bitoriano Gallastegi Bergarako alkateak eta Jose Luis Elkoro alkate izanak hartu zuten ahotan Monzon 

herrikidea. Lizaso eta Ezkurra, herkideak dira, biak Doneztebeko semeak. Arrantzale batek herrikideengandik jasotzen duen tratu 

txarra, lintxamendua kontatzen du. 

2 herri, nazio berekoa. Nork bere herrikideak maite izaten ditu atzerritarrak gorroto dituelako. Atzerrian hungarierazko doinu 

etxekoiak entzuteak sorrarazten duen ustekabeko poza, alegia: herrikide baten aurrean nengoen beraz. Juduak berak, beren herrikideen 

borrero. Imajinatzen nuen besaulki batean ondoan eserita neukan koronel ingeles buruzuri betaurrekodun baten herkidea nintzela. 

Printzearen, bere Estatuaren eta bere herrikideen aurrean baliagarri izan nahi duen [...] konpilatzaile bezala azaltzen da. Tatariarren 

aliatua izanik, tatariarren antzera ziharduen bere herrikideen aurka! Ana, horretaz jakitun, bera ere Gorazdera hurbildu zen eta han, 

greziar herrikide baten hotelean, ostatu hartu. 60 metro karratuko pisu batean beste hamaika herrikide magrebtarrekin. Nire Hegoaldeko 

herrikideak. 

herrikidetasun (orobat herkidetasun) iz hiritartasuna. Hiru pakistandar, bi turkiar, nepaldar bat, filipinar bat, indiar bat 

eta herrikidetasuna zehaztu ez zuten beste bat. Herkidetasun israeldarra duten palestinar horien esanetan, gutxigatik salbatu ziren 

leherketen ondorioetatik. 

herrikidetza iz herrikide izateko nolakotasuna. Herrikidetzan eta gizarte trinkotasunean hizkuntzak duen pisua. 

herrikoi izond herriari dagokiona. ik herri 2. Hizkera herrikoian idatzitako istorio laburrek. Basarrik bertsogintzan eta 

kazetaritza herrikoian egindako lana. Afari edo bazkari herrikoietan parte hartzera. Besta herrikoi arrakastatsuak. Udazkenarekin 

batera hainbat kros herrikoi egiteko deialdiak hasten dira Euskal Herrian. Elkarte herrikoietako kideek. 140tik gora kantu herrikoi 

berreskuratu ditu Oskorrik. Sarriegiren musikaren jatorri herrikoia eta helburu are herrikoiagoa. Jai herrikoi eta parte-hartzaileen 

aldeko manifestazio jendetsua. Garat anaiak ez ziren baitezpada gizon herrikoiak, etxeko-jaun notableak baizik. 

[3] afari herrikoi (4); bazkari herrikoi (3); besta herrikoi (13); dantza herrikoi (3); giro herrikoi (3); jai herrikoi (3); kantu herrikoi (11); afari herrikoia 

(5); bazkari herrikoia (19); besta herrikoia (16); egitarau herrikoia (3); giro herrikoia (5); kanta herrikoia (3); kultura herrikoia (3); kutsu herrikoia (3); 

musika herrikoia (4); besta herrikoiak (3); dantza herrikoiak (4); doinu herrikoiak (4); goresmen herrikoiak (27); jai herrikoiak (3); kantu herrikoiak 

(13); goresmen herrikoiak burrasoeri (3); hizkera herrikoian (3); kantu herrikoiekin (7); jai herrikoien (6); kantu herrikoien (4)] 

herrikoitasun iz herrikoia denaren nolakotasuna. «Haren herrikoitasuna zaintzearen aldekoak gara», adierazi zuen 

politikari nafarrak. Erabat bitxia da enpirismoak herrikoitasunik ez izatea.

herrikoitu, herrikoi(tu), herrikoitzen da/du ad herrikoi bihurtu. Idazle israeldarraren anekdota gogoratzen dut, hitz bat 

asmatu, bere liburu batean erabili eta handik bi urtera taxilari bati entzun zion, zeharo herrikoitu zen seinale. Hori jakiten ez den bitartean 

ezin dugu Europa herrikoitu. 

herrikoxeme ik herri 26. 

herrilan ik herri 19 eta 20. 

herrimin (orobat herri min g.er.) Sorterritik urrun egoteak eragiten duen goibeltasunezko egoera. ik 

min. Herrimina erabiltzen da gabetasun hori estaltzeko -eta ez dago gaizki- baina herrien, lekuen, gauzen eta pertsonenganako mina 

eduki daiteke eta gabezia gehiegi dira horiek guztiak herrimin bezalako hitz bakarrarekin estaltzeko. Sentipen zorrotz, mingarri eta hutsal 

batek harrapatu ninduen: herriminak. Turinen herrimin handia izan zuen beti. Zaragozakoa ongi eraman nuen arren, herrimina 

sentitzen nuen. Herrimina senditurik hain segur, itzuli zen Euskal Herrira. Han utziak baitzituen antzina emaztea eta sei hilabeteko 

umetxoa, maiz herrimina sentiarazten ziotenak. Herriminak jota zegoen, seme-alaben geroaz kezkaturik eta haien hobe beharrez itzuli 

nahi ei zuen Europara. Denbora nahikoa kanpoan igarotzea aski bide da herrimina sortzeko. Euzkadi gerran galdu eta erbestean herri 

minez zebiltzan euskaldun haientzat guztientzat. Eta han tristuraz eta herriminez hil zen. Herriminak Ulises Sindromea izenekoa eragiten 

du. Itsasoa herriminaren egoitza da. 

[3] herriminak jota (5)] 

herrimindu izond herriminak joa. Agian ETAko mutilentzat leherkaria erosten nenbilela irudituko zitzaion, eta hori, beti 

atzerrian bizi izan den bera bezalako herrimindu batentzat ez da sekula hainbesteko hobena izan, antza. 

herrinahasle ik herri 21. 

herriño iz herritxoa. Propriano, Korsikako herriño bat. Kamioiak baratu diren lekutik ozta kilometro batera, herriño bat ikusi 

duzue. 

herriratu, herrira(tu), herriratzen da/du ad herrira itzuli, joan edo eraman. Peter, halaber, sekula herriratuko balitz 

arras bestelakotua atzemanen zuketen otsabidetarrek. Gorrotoa herriratu zenean, Levine jaunari izar bat josi zioten paparrean. Siziliara 

iritsi ziren 37 etorkinetatik 27, ghaniarrak denak, herriratu zituzten atzo. Arras ttipia nintzen zu herriratzean. · Argentinan sortu eta oso 

gazte zela Euskal Herriratu zen pianista. Errazkinen gorpua erraustu eta Euskal Herriratu dute. Euskal Presoak Euskal Herriratuak izan 

daitezen. 

herriratze iz herrira itzultzea, joatea edo eramatea. Irakurtua izan da gutun bat Ekipamenduko eta Aireko elkartearena 

aireportuaren herriratzeaz. 

herritar 1 iz norbaiti buruz, bere herrikoa dena. (zentzu politikoan) Herritarrak, aberria arriskuan da! Herritarrik 

gabe, politikak ez dira ez eraginkorrak ez zilegiak izango. Herritar guziak berdinak ziren legearen aitzinean. Herritarren %55 ez dira 

bozkatzera joan. Herritarrek Europako eraikuntzan izan behar duten rola. Errepublikaren alde borrokatutako herritar guzti-guztiak ziren 

gerrako galtzaile. Periklesek [...] Atenaseko herritar libreak zituen buruan. Europako herritar guztien aurkako erasoa. Frantziako herritar 

guztientzat. Bera herritar ingelesa zela aldarrikatu zuen, baina alferrik. Formula zehatza eskaintzen du, euskal herritarrek hitza eta 

erabakia hartzea. Bilbon izandako manifestazioan herritar batek begia galdu zuen. Herritar beltzen eskubideen aldeko bi talde. Strugako 

herritar eslaviarrek Mazedoniako Gobernuaren planen aurka antolatutako protestak. Herritar ororentzako botoa. Aberriari herritar guzien 

lankidetza beharrezkoa zaio. Oinarrizko errenta herritar orori, herritar izateagatik bermatzen zaion gutxieneko diru sarrera da. Bi milioitik 

gora turkiar bizi dira Alemanian eta "hirugarren mailako herritar" balira bezala tratatzen dituztela salatu du. Lehen munduko herritar 

asko analfabeto funtzionalak dira. Hots herriko seme bat zen, herritar hon bat, denek "Eduar" deitzen günüana. 

2 (zentzu ez-politikoan) Hurrengo urtean naziak sartu ziren, herria mendean hartu, eta herritarrak bota egin zituzten bertatik. 

Gogoratzen zaigu bestalde nola Jesusen herritarrek azkenean beren ohiko hizkuntza hebreera baztertu zuten liturgiatik landa. Fededun 

edo fedegabe, aberats edo erromes, herritar edo atzerritar. Bizkaiko herritar xeheendako ere ulertezina gertatu zen euskara berria. 

Alkate bat lurrera josi duela, bere herritar guztien aurrean gainera. Ezkontzeko sakramenduak elgarretaratu ditu Xabi Saragueta gure 

herritar gaztea eta Beatrice Eyheramendy Pagolarra. Saran, herritar guziak eliza barnean ehorzten ohi zituzten. Udaletxea hertsatu zuten 

herritar guzien artean. Agoizko herritar asko beldur da. Gogokoago dute gurekin herritar xumeokin mintzatzea. Herritarrak, Itoizko 

Koordinakundea, solidarioak eta ekologistak. Bikarioa herritarra nuen, dio Piarresek, Jatsu-Etxelekukoa. · -Azarias nauzu, zure herritar 

Ananias ospetsuaren semea. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hautagaitza nazionala aurkezteko proposamena egin zuen atzo herritar talde batek. 

Herritar elkarteek ekitaldiak prestatu dituzte Bartzelonan Diada elkarrekin ospatzeko. Gure herri eta herritar eskubideak. Baldin eta nire 

lehengusuak, (ustez) herritar-harrotasun halako batek eta bestearen ihardespen hirukoitzaz ezaxola agertu nahiak bultzaturik, areago 

azpimarratu ez balu. Herritar ekimen honen helburuak Euskadiko kultura politikoa aldatzea, eta herritarrei protagonismoa ematea dira. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Milaka euskal herritar eta ehunka erakunde. heziketa egiten denean, sekten 

mehatxua aipatzen da. Zenbaki horiek erakusten dute zertaratu gaituen, azken bi mendeetan, Frantziako estatu-nazioak Iparraldeko euskal 

herritar prestuak. 

· 5 izond ik herri 2; herrikoi. Gizarte-aldaketaren eragile izan behar zutenak -klase herritarrak, alegia-. Espainiako musika 

herritarra. Festa herritar edo eliztar ofizialetan. Ezezko herritar, ezkertiar eta internazionalista. Herritarra eta ofiziala, biak bata 

besteari kontrajarriak. 

[9] auzo herritar (28); edozein herritar (10); ehunka herritar (12); europako herritar (11); euskal herritar (337); herritar gazte (19); herritar gazteak 

(9); herritar gisa (46); herritar multxo (15); herritar talde (48); herritar ugari (23); herritar ugarik (12); milaka herritar (69); 

euskal herritar gisa (17); herritar talde batek (33); euskal herritar guztien (41); sei euskal herritar (9); euskal herritar guztiek (22); herritar guzien 

izenean (18); herritar bat hil (10); milaka euskal herritar (14); euskal herritar guztiei (31); euskal herritar guztiok (11); herritar guztien eskubide (22); 

herritar talde bat (9); bi euskal herritar (13) 

euskal herritarra (47); gure herritarra (29); bertako herritarrak (11); euskal herritarrak (197); gure herritarrak (12); herritarrak atxilotu (9); sei euskal 

herritarrak (23); deitu ditu herritarrak (10); bigarren mailako herritarrak (19); bere herritarrei (11); eskatu die herritarrei (17); herritarrei dei egin 

(10); eskatu zien herritarrei (21) 

bere herritarrek (10); bertako herritarrek (14); ehunka herritarrek (17); euskal herritarrek (270); gure herritarrek (13); hainbat herritarrek (41); 

herritarrek egin (26); herritarrek egindako (10); herritarrek emandako (11); herritarrek erabaki (19); herritarrek erabakiko (16); herritarrek 

erabakitzen (11); herritarrek eskaini (10); herritarrek izan (9); herritarrek nahi (18); milaka herritarrek (56); bizi diren herritarrek (9); herritarrek 

erabakitzen dutena (9); sei euskal herritarrek (10); euskal herritarrekin (14) 

eaeko herritarren (11); europako herritarren (14); euskal herritarren (406); gipuzkoako herritarren (14); gure herritarren (16); hainbat herritarren (13)

herritarren alde (13); herritarren aldetik (11); herritarren arazoak (11); herritarren artean (245); herritarren arteko (88); herritarren aurka (27); 

herritarren aurkako (18); herritarren aurrean (24); herritarren babesa (35); herritarren babeserako (10); herritarren beharrei (11); herritarren bizi 

(18); herritarren borondate (9); herritarren borondatea (80); herritarren borondatearen (16) 

herritarren egoera (15); herritarren eguna (30); herritarren erabaki (11); herritarren erabakia (27); herritarren erabakiaren (9); herritarren erdiak (15); 

herritarren erdiek (11); herritarren esku (33); herritarren eskubide (40); herritarren eskubideak (57); herritarren eskubideen (22); herritarren eskura 

(16); herritarren gehiengo (9); herritarren gehiengoa (14); herritarren gehiengoak (25); herritarren gehiengoaren (10); herritarren hitza (35); 

herritarren interesak (12); herritarren interesen (10); herritarren iritzia (26); herritarren iritziak (9) 

herritarren kezka (15); herritarren konfiantza (9); herritarren konpromisoa (11); herritarren kontra (18); herritarren kontrako (14); herritarren 

kopurua (10); herritarren laguntza (15); herritarren nahia (17); herritarren ordezkari (16); herritarren osasuna (10); herritarren segurtasuna (14); 

herritarren sostengua (15); herritarren zati (14); herritarren zerbitzura (16); herritarren zerrenda (110); herritarren zerrendak (64); herritarren 

zerrendako (12); herritarren zerrendaren (54); herritarren zerrendari (23) 

milaka herritarren (31); milioi herritarren (10); munduko herritarren (9) 

euskal herritarren eskubideen (12); sei euskal herritarren (37); euskal herritarren arteko (12); euskal herritarren eskubide (12); euskal herritarren 

hitza (15); herritarren oinarrizko eskubideak (14); euskal herritarren aurkako (16); euskal herritarren eskubideak (15); herrien eta herritarren (13); 

euskal herritarren artean (10); euskal herritarren erabakia (14); herritarren parte hartzea (59); euskal herritarren borondatea (21); herritarren 

eskubide zibil (12)] 

herritargo iz herritartasuna. Frantses herritargoa duela. Munduko herritargoari baldintzak ezartzen dizkioten botere 

esferentzat. Herriei buruzko aipamenik ez egitea ondorio lazgarriak ekarriko dizkio herritargo europarrari, besteak beste, aniztasuna, 

hurbiltasuna, erantzukizuna eta gardentasuna zapuzten dituelako. Herritargo zati honek, ez du zatia izan nahi, euskal herritargo bakuna 

baizik. 

herritartasun 1 iz herritar izateko nolakotasuna; herri jakin bateko herritarra izateko zertzelada. 

Herritartasuna, herritarren atxikimendu libre eta demokratikoa, alegia. Erromatar Legearen mende bizitzea erromatar herritartasunaren 

pribilegio ospetsuetako bat zen. Biztanleen %6k errusiar herritartasuna dute eta %12,4k ez dute herritartasun zehatzik. Euskal 

herritartasuna eta naziotasuna. Europako herritartasuna sortzeko. Ukrainar-errusiar herritartasun bikoitza. Herritarrek bi 

herritartasun izateko aukera izango dutela. 1966an Alemaniako herritartasuna eskuratu zuen Niznanskik. Palestinarrek Israelgo 

herritartasuna lortzea debekatzen duen lege bat. Aspaldi kendu zigun herritartasun hori Hitlerrek. Nafarroa Garaiko agintariek ez zieten 

onartzen baxenabartarrei herritartasunik. Lanaren bidez lortzen duela herritartasun osoa. Frantziatik alde egindako frantsesen 

herritartasunaren galerari buruzkoa. Herritartasun unibertsalerainoko bidea ez da oraindik amaitua. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Herritartasun agiririk ez dutenen eskubideak. 1999an sozialdemokratak herritartasun 

legea aldatzekotan zeudenean. Partaidetzazko demokraziaren ideiak herritartasun ideia sendotu nahi du. Herritartasun kontzientzia. 

Soldata unibertsala edota herritartasun errenta, besteak beste (frantsesezko revenue universelle eta revenue de citoyenneté edota 

ingelesezko basic income). Arrantzale eta ehiztari herri honetan, ehiza egiten duen eta sareak zabaltzen dituen armiarmak herritartasun 

eskubidea dauka, bere etxean dago. 

[3] herritartasun agiririk (3); herritartasun bikoitza (4); argentinako herritartasuna (9); bertako herritartasuna (3); espainiako herritartasuna (5); 

espainiar herritartasuna (6); euskal herritartasuna (11); frantses herritartasuna (4); frantziako herritartasuna (3); frantziar herritartasuna (4);; 

herritartasuna eman (3); herritartasuna ematea (4); herritartasuna eskuratu (3); herritartasuna kendu (4); herritartasuna lortu (4); herritartasuna 

lortzear (3); herritartasuna lortzeko (7); lituaniako herritartasuna (3); herritartasuna ez duten (3)] 

herritartu, herritar(tu), herritartzen 1 da/du ad herritartasuna hartu edo eman.Qatarrek Ailton, Dede eta Leandro 

jokalari brasildarrak diru truke herritartu nahi zituela, selekzioan joka zezaten. 1967a baino lehenagotik dozenaka mila palestinar etorri 

dira Israelera bizitzera, ezkondu eta herritartu egiten dira. 

2 herritar bihurtu. Kasik 40 urte du Juanes Ourthiague bere familia ederrarekin Suhuskunetik Donaixtira bizitzera jin zela erosi zuten 

Etxegoinea etxaldera, berehala herritartu zen familia eta ongi errotu herrian leialki. 

3 (era burutua izenondo gisa) HARTZAROk nahi izan du ohoratu herritar bat edo hobeki erran herritartu bat. 

herritartze iz herritartasuna hartzea edo ematea. Irakurketaren zabalkundea, herritartzea delako XX. mendean gauzatu 

den iraultzarik handiena. 

herritto iz herritxoa. Haitin ere, Frantziak asko ikusteko duen amerikar herrittoan, [...]. Herritto baten buruzagia hil dutela tiroz, 

Kaizal xihita. 

herritxo 1 iz herri txikia. San Severino herritxoan aurkitu zuen, monasterio batean predikatzen ari zela. Cannara izeneko 

herritxora heldu ziren. Aliatuek Bayeux hartu dute, Frantziako kostaldeko herritxo bat. Frantziako herritxoek zeinek bere santu patroia 

du zaindari. Mendialdeko herritxo eder batean. 

2 (hitz elkartuetan) Auverniako bainu herritxo batean zen hori guztia, Châtel-Guyon-en. Herritxo bat izatetik hiri zabal bat izatera 

aldatu zen Donostia. 

herrixka (654 agerraldi, 96 liburu eta 111 artikulutan; orobat herriska 36 agerraldi, 7 liburu eta 5 artikulutan) 1 

iz herri txikia. Hemiten, Adanako probintziako 60 etxeko herrixka batean, Turkiako hegoaldean. 1904ko uztailean sortu zen, Poloniako 

herrixka batean, Leoncinen. Gaya deritzan eskualdeko Mayapur herrixkara hurbildu zirenean. Alviano izeneko herrixkara iritsi zen 

Jainkoaren hitza predikatzera. Eta hiri, herrixka edo etxeetan sartzen zirenean, bakea aldarrikatu ohi zuten. Gero herrixka bat hiritik 

hurbil. Kalonjeburuak, kalonjeburuordeak, herrixkako kalonjeak. Arazoa konpontzeko asmoz, SOS Haurren Herrixkari 80.000 euro 

emango zizkiola jakinarazi zuen orain arteko idazkari nagusiak. Gizaki modernoaren buru-argitasunak mundua herrixka bihurtu du. 

2 (izenondo eta izenlagunekin) Satriano izeneko herrixka pobre batera. Herrixka ziztrin horietako batean. Herrixka madarikatu 

hartan. Bevagna Spoleto haranean dagoen herrixka noblea da. -Herrixka ederra zurea, andrea. Herrixka turistiko xarmagarria. 

Kanadako mendebaldeko herrixka bakartietan. Giza begiak ezin ikusizko herrixka urrunak ziren. baserri-giroko herrixka atzeratu batean. 

Sutan erre ez diren herrixka bakanak, hilik izango ez diren gizonak. Burdin aroko herrixka bat. Dona Zaharreko erromatar herrixka. Hiri 

horien inguruko herrixka guztiak. 

3 pei herri, nazio txikia. Euskaldunok jende xixarea ginela esaten zigun, Euskadi herrixka zikin bat zela. Gure herrixka euskaldun 

mixerable hau. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Herrixka sail hori, eliza zahar horiek. Hiri eta herrixka inguruetako bideetan,. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Probintzietako bazter herrixka baketsu batera erretiratuko zela. Indian milioi erdi 

mendi-herrixka dago, asko argirik eta urik gabe. Toskanako beste mendi-herrixka xarmagarri bat . Inguru heietako arrantzale herrixka 

eta etxolak. Gainerakoan, oilo-herrixka bat besterik ez baita Korinto. Ez da deus handiagorik arrantzale herrixka bat baino. 

[3] arrantzale herrixka (5); herrixka kartierean (3); herrixka osoa (4); inguruetako herrixka (3); inguruko herrixka (9); iparraldeko herrixka (3); 

izeneko herrixka (6); mendialdeko herrixka (3); nafarroako herrixka (3); ondoko herrixka (9); pirinioetako herrixka (3); herrixka batera iritsi (3); 

herrixka batean bizi (5); hiri eta herrixka (3); herrixka batean jaio (3); inguruetako herrixkak (3) 

hiri eta herrixkak (7); herri eta herrixkak (3); izeneko herrixkan (4); herrixkatik abiatu (3); herrixkatik gertu (4); herrixkatik hurbil (3)]

herrixkaño iz adkor herrixka. Bada ere herrixkaño bat, espresuki muntatua, zointan kausi baititake Hego-Ameriketako giroa, 

hango jateko eta edatekoekin. 

herrizain iz udaltzaina. Hiru tiroz hil dute Joseba Pagazartundua, 45 urte, bi haurren aita, horko udalzain edo herrizainen buru 

zena. Kalearen erdiko koxka zabalean, herrizain bat zegoen, asper-asper eginda, ordu hartan batere trafikorik ez zebilen eta. Azkoitia 

izango da munduko leku bakarra ez aguazilik, ez udaltzainik, ez herrizainik ez duena. Herrizain eta jandarmek. 

herrizaingo 1 iz udaltzaingoa. Herrizaingoak, Frantziako Poliziarekin batera, zaintze lanak egiten ditu, erasorik ez dadin gerta. 

Hiru zati edo estamentuk osatzen dizu hiria: langileriak, herrizaingoak eta buruzagigoak. 

2 (hitz elkartuetan) EAEko Herrizaingo Sailaren arabera. Eusko Jaurlaritzako Herrizaingo sailburu Javier Balzak. Nafarroako 

Gobernuaren izenean Javier Cavallero Herrizaingo kontseilaria. Mikel Lejarda Herrizaingo sailburuordeak. Herrizaingo Saileko hiru 

arduradunek inputatu gisa deklaratuko dute. Erakunde eta Herrizaingo Batzordean. -Adiskideok, hau Herrizaingo Sailaren iragarki bat da 

-esan zuen Terrik-. 

herrizale izond bere herriaren alderako maitasuna agertzen duena. ik abertzale. Don Estanislao aldi hartako 

elizgizon herrizale haien eredukoa zen: foruen galera haragian sufritu zuen aberrizale haietakoa, foruzale amorratua. Egiazko abertzalea 

edo Euskal Herrizalea zen bainan ez alderdikaria. 

herrizaletasun iz norbere herriaren alderako maitasuna. ik abertzaletasun. Gizon eskolatua zen eta errukitsua, eta 

baita kemen handikoa eta herrizaletasun zintzokoa ere. 

herroka 1 iz ipar lerroa, errenkada. Zonbait herroka izkiribatü behar üken dügü arratsez etxean: "Je ne parlerai plus basque 

en classe." Pierra, Graxi eta alargundu berria zen aita lehen herrokan zeuden. Hamar soldaduko herroka meharra. Ber denboran, heben 

ikusten da bi neurtitzetan dela pastoraleko bertseta, nahiz lau herrokatan agertzen den libretean: holaz bi erdaretako ützülpenen leküa 

baratzen da eretzean. 

2 herrokan lerroan. Ahots finko eta leunez ari zen, hitzak lañoki herrokan pausatuz, teknikari baten maneran funtsean. Porruen 

antzera herrokan. Europako futbol txapelketa, Frantziako itzulia eta agorrilean Atenasko joko olinpikoak herrokan heldu zaizkigu. 

3 (hitz elkartuetan) Hedoi herrokak gero, kolore berdinez apaindu ziren. 

herrokatu, herroka(tu), herrokatzen da/du ad lerrokatu. Munduko azken berriak herrokatzen zituen [...]. Argazkiaren 

ontzeko petik gora herrokaturiko jendeak. Bidealdiak markatuz, herrokatzen ziren Ivry, Vitry, Choisy, Villeneuve-le-Roi, Ablon, Athis- 

Mons, Juvisy, Savigny eta Epinay hiri-izenetarik haren esku-gain ilunetara iragaten zuen soa Edmeak, fazinaturik 

herskailu ik hesgailu. 

herskari 1 izond/iz kontsonanteez mintzatuz, funtsean ahots bidearen ixte batez ebakitzen dena. Euskaraz 

belar herskariak ([k] ahoskabea eta [g] ahostuna), [...] ohikoak dira. Ingurune jarraitu eta ireki batean /b/ herskariaren ordez [ß] 

jarraitua ahoskatzean, ebakeraren ahultzea gertatzen da. Gogora dezagun kontsonante ozenak herskari direla neurri batean. Hots 

afrikatuak ahots-bidearen hersketa batekin hasten dira, herskariak bezala. Herskaria (/p/) ahoskabea denez, ezpainetako hersketak 

irauten duen bitartean, ahoskordek ez dute dar-dar egiten. Herskaria leherkaria bada. Herskari hasperenduak (ph, th, kh). Esaterako, 

epher hitzaren herskaria hasperenduna dela. Dirudienez, leherketarik gabeko herskarietan ere, entzuleak bereizten du herskariaren 

ahoskunea ondoko bokalen maiztasunean duen eraginagatik. Hitz bukaerako herskariak. 

2 (hitz elkartuetan) Hiru herskari mota bereizten dira batez ere: ezpainkaria (p,b,m), horzkaria (t,d,n), eta guturala (k,g,n). 

Halakoak dira adibideetako txistukari-herskari bilkurak. 

herskaritasun iz herskaria izateko nolakotasuna. Ixtea nola isiltasuna eta leherketa den (herskaritasuna), estutzea zarata 

jarraitua den (igurzkaritasuna). 

hersketa 1 iz herstea. ' ikurrak aleph delakoa adierazten du, hau da, hersketa osoa, grezierazko harnasbehera leunari dagokiona. 

Hots afrikatuak ahots-bidearen hersketa batekin hasten dira, herskariak bezala. Ondoren irekiko da glotiseko hersketa. Poliki laxatzen 

diren hersketak. Afrikatu bat hersketak eta igurtziak osatzen dutela. Herskaria (/p/) ahoskabea denez, ezpainetako hersketak irauten 

duen bitartean, ahoskordek ez dute dar-dar egiten. 

2 (hitz elkartuetan) Erraz bide da hersketa-osagai hori luzatzea txistukarirako trantsizioan. · Giltzurrun-hersketaren oinaze artean. 

herste iz ixtea. Eta hala zor niola menekotasuna eta obedientzia, haren begi-hersterik nahi ez banuen behintzat...! 

herstegi iz itxitegia. Eta hala abiatu nintzen, neure bakardadetik ihesi, bertze gorputz batzuen bila, zeren arau haiek hesiz hesi eta 

herstegiz herstegi inguratu izan baitzuten urte luzeetan ene kontzientzia eta nik hesietarik harat egin beharra nuen, ez itotzeko. 

herstu ik hertsi. 

herstura 1 iz estugunea. Norris Pointen den hersturaren gibelean, Baya Ederra zabalduz doa. Lepo inguruko herstura laxatzen 

sumatu nuen. · Gau hartan, Abaurretarren ganbera ñimiñoaren hersturan, aditzera eman nion Gileni: [...]. 

2 estuasuna, larrialdia. ik estura. Nire malkoak eztiagoak eta aiseagoak ziren; eta soilik haiek iraungitzen zidaten, aldez, hona 

itzuliz geroztik sentitzen dudan herstura. Ez nintzen hargatik herstura hertsian bizi. Herstura ero bat jabetu zen bere buruaz, 

margotzeko desira suhar bat. Herstura larri hartan. Erokeriaren eta herioaren herstura zorrotz eta sarkorrek. Agoniaren herstura oroitu 

zuen behin berriro, hiletarena, hilobiarena, esan nahi baita, kirioak airean jartzen zion guztia. Eta astiriari buruz etxera itzulzen zelarik 

bidean haren herstura laxatzen zen eta nigar egiten zuen. Hartan aita Leokadio zeritzana izan baikenuen nobizio-maisu, ni baino are 

hertsiago zena eta bere hersturarekin hertsatzen gintuena. Baina zerk ekarriko gaitu herstura horretan etsitzera?, zein izango da gure 

etsigarria?

3 (hitz elkartuetan gibarren osagai gisa) Ene urduritasuna eta ene bihotz-herstura, logelan sartu eta anaiaren zain geratu 

nintzenean, hura noiz oheratuko zain...! Barne-herstura eta eskizofrenia eragingo ez baditu, bateratua eta koherentea izan behar du 

irudikapen horrek. Belaunaldi heldu baten ordezkariek sentituriko kanpo-hersturen -sentitzen dituen jendearen gizarte-posizioak zuzenean 

baldintzaturiko hersturen- eta jende horren seme-alabek sortzen ari den belaunaldian dituzten barne-hersturen -automatikoki diharduten 

horien- arteko erlazioa, dudarik gabe, garrantzizko fenomenoa da arlo zabal batean... 

hersturagarri izond herstura ergiten duena. Baratze loratuan, han hemenka ziren ageri zenbeit tonba utziak hersturagarri; 

ondikotz familia agortuen orroitzapen samurrak ziren ezeztatu, bainan barne ziren gure otoitzetan. 

hersturatu izond hersturak jasan dituena. Bainan Terexak gehienik estimatu dukeen ongi-etorria izan da Afrikan, Filipinetan, 

Hego-Ameriketan eta gerla tokietan hersturatuek, ttipiek, behartsuek egin diotena 

herstutu ik estutu. 

hertsadura (orobat hertxadura g.er.) iz hertsatzea. ik hertsapen. Luzerako aipatzen da handikien hertsadura. Lege 

sinkronikoa, ezpairik gabe, erabilera kolektiboaren hertsadura dela medio inposatzen da gizabanakoetan [...] baina ez dugu hertsadura 

horretan hiztunentzako betekizunik ikusten. Pentagonoak erabiltzen dituen hertsadura psikologiko eta fisiko neurriak torturak dira. Labur 

bilduz, araudi berri horrek orain artinoko hertxadurak oro gogortzen ditu. Hertsadura-maila desberdinak jasandakoak. Ez dakigu, hirulau 

mila urte lehenago, barne hertsadurarik apenas zerion poz hari mara-mara deituko zion agian. 

hertsagarri 1 izond hertsatzen, estutzen duena. Zein da bada mehatxatzen zaituen arrisku hertsagarri hori? Oraingoz 

behintzat, begetal eginda daude, katalepsiak jota bezala, eta bizirik ateratzen badira alkandora hertsagarri bana izango dute zain 

Bermeoko psikiatrikoan. Estatua «subiranotasuna» deitzen zaion aginpide hertsagarriaren barruan kokatu behar da. Mutilen eskakizun 

hertsagarriari -haserre ez zitezen- amore emateko. Baina berriro ere besaburu parera altxatu zuen esku zabaldua, geldiarazteko keinu 

harekin -ez autoritarioa, baina bai hertsagarria-, eta itxaroteko esan zidan. Etsipenaren soberania dut egun hertsagarri. 

2 atorra/alkandora hertsagarri Lublin-a eraman zuten eta atorra hertsagarri bat ezarri zioten. Atorra hertsagarriaz jantzirik 

eta oheari lotuta zegoen arren, erizainari beldurra ematen baitzion berarekin bakarrik gelditzeak. Europako langile-klaseari erregimen 

totalitario baten alkandora hertsagarria eskaintzea. 

hertsakor izond (baztergarria) hertsagarria. Europan juridikoki hertsakorra izanen da, baina ez estatuetan. 

hertsapen iz hertsatzea. ik hertsadura. Ukituriko gorputz-adarretako odol-ibiliaren hertsapena. Israeldarrak faboratzera 

Faraon behartu zuen hertsapen moraleko moduetako bat igel izurrite bat izan zen. Hertsapen psikologikoak badaude, hala nola atxilotuen 

bizilagunak ere arrastatzen dituztelarik presio egiteko. Bera aldi berean bere hautazko ekintzetan askea dela eta izadiaren hertsapenez 

goiti dagoela. Erregela jakinetik saihesteko joera zedarriztatzen duen eta, azkenik, deuseztatzen duen hertsapenari diziplina deitzen zaio. 

hertsarazi, hertsaraz, hertsarazten du ad hertsitzera behartu, itxiarazi. Atea hertsarazi dut eta ondoezik nintzela 

erranarazi. Bertatik oheko oihalak zituen hertsarazi, eta nehor hurbil zekion debekatu. Baldin begiak hertsaraziko balizkizute. 

hertsatu, hertsa, hertsatzen 1 du ad estutu, inguru guztitik sakatu. Haren bularra neureaz hertsatzen nuen. Hortzak 

ezpainetan hertsatuz. Armen mehatxupean baten batek esku-burdinak ukaraietan hertsatu zizkiola. Erregearen ondoan etzanik, gorputz 

idortu xarmant bat ageri zen, zeinaren eskuak artean ere luzaturik baitzeuden lagunarenak hertsatzeko. -Nora daramak?_-hertsatu 

nituen ukabilak. Esku gogorki hertsatuan pergamino puska bat zeukan. Tristurak bihotza hertsatzen zidan. Bidegurutzean hertsaturik 

dagoen gizona bezala aurkitzen naiz. 

2 irud Udaletxea hertsatu zuten herritar guzien artean. Aldi huntan fermuki hertsatu dute Amerikanoek Ariel Sharon. Kristaua 

hertsatzen duen grinarik saminena zer da? ea indarraren erabiltzea zilegi ote den jakitea. Emateko, eskaintzeko gogoak hertsatzen 

ninduen etengabe. -Hitz emadan, bihar nirekin etorriko haizela -hertsatu zuen Dembak. Bere izaeraren lege soilen arabera ari da Jainkoa, 

nehork hertsatu gabe. Bat-batean sentitzen dut munduak hertsatu egiten nauela alde guztietatik. 

3 hertsiki bultzatu. Joanttok eskua bereaz tinkatu zion, eta begietara behatzera hertsatu zuen. Orain iruditzen zait, ordea, egun 

hartako gertakariak kontatzera hertsatzen nauela aurka egin ezin diezaiokedan ahots batek, eta Lajosi buruz dakizkidan guztiak esatera. 

Gure hautua izan duk, nehork ez gaitik hortarat hertsatu. 

4 (era burutua izenondo gisa) Zintzur hertsatua segidan goxatzera noa. Arrazoimena asmo hertsatuen arabera bere 

interesaren berezko ibileraren aurka gidatzeko. Sasien artean ezkutatuz, martxa hertsatuak eginez, etsaiaren baserriari su emanez... 

hertsatuki adlag hertsatuz. "Jainko Jauna!" eta gero ozen baina hertsatuki: "Eraman ezazue, eraman ezazue". Sevillako 

artzapezpikua hautatua zuen bi espainoletarik bat izateko, alde batetik [...], beste aldetik zuhaurek Jaun Handia berari hertsatuki 

galdatua zeniolakotz. 

hertsatzaile izond hertsatzen duena. Behin oharkabean boa hertsatzaile bat bota nion lehengusu Dudleyri zooan. Ito nuen, 

bada, kontzientziaren boz hertsatzaile baina sumaezina. Eragin hertsatzaile handiagoa. Legea ikusten bada borondate murriztaile eta 

hertsatzaile bezala hortik normalean ez gara inora joango. Izan ere, formalitate burokratikoak burdina baino hertsatzaileagoak gerta 

zitezkeen. Nik argi neukan, egin nituen irakurketekin, eta abar, eliza eta estatua estamentu guztiz hertsatzaileak zirela. Gurasoak galdu 

nituelarik, identifikazio geldiarazleak, izugarri hertsatzaileak, galdu nituen aldi berean. Horrek ez du esan nahi kanpokoa eta 

hertsatzailea den araurik onartu behar denik. 

hertsatze iz estutzea. Gure teknikariak aurki merkatuaren itxuraldaketaren zein hertsatzearen fenomenoaren zergatiari erantzuna 

kausituko zion. Huts eta hertsatze sentsazio bat ari zen nire barrua zulatzen. 

hertsi 1 , hersten 1 du ad (orobat herstu; Hiztegi batuak hertsi aditza baztertzen du eta itxi, hetsi erabili 

behar direla adierazten) itxi. Janinak begiak hertsi zituen. Bere gelan sartu baino gehiago barnera oldartu eta atea hersten 

zuen. Dinamita abarrak hartu zituen, eta [...] zuloaren tapakia hertsi zuen. Ed Thatcher zutitu egin zen, ukabilak hertsirik. Herriko etxeak 

hondartzak hertsiak atxikitzea hautatu zuen. Gure olak hertsi eta bertze negozio batzuk muntatu beharko genituzkeela? Neure burua 

pareten artean hersteko kondena. Ekaitza delarik hondartzak hersten dituzte.

2 herstear Metroaren zerragia metalikoak klaskan herstear daudela. 

hertsi 2 (orobat hertxi g.er.) 1 izond itxia. Tren geltokiko saltegi hertsiak. Baina bat-batean, gau hertsiaren erdian oraindik, 

horra non aurkitzen garen mendiaren gailurrean. 

2 estua. Mehainerateko xendra hertsian. Pasabide luze eta hertsia zeharkatu ondoan. Magenta abenidaren saihetseko karrika 

hertsietarik. Ibarra ibaia bezain hertsia da. Han dena hertsia eta txikia duk! 

3 irud Ene mundu hertsi eta hetsitik nolabait ateratzen banindu bezala, urrutira eramanez... Haize korrontea sartzen zen ate handi 

zabaldutik eta freskura pixka bat zekarkion ardo usainezko giro bero hertsi hari. Bizitzak ezin duela formaren muga hertsietan etsi. 

Memoriak uste baino muga hertsiagoak ditu. Muga batzu behar dira beraz ezarri bainan ez hertxiegiak... Espiritu hertsi hori beldurraren 

beste aurpegi bat izan daiteke. Menturaz zure izpiritu hertsi hori zabalduko delako esperantzan. Hizkuntzalaritzak erlazio hertsiak ditu 

beste jakintzekiko. Kulturaren eta hizkuntzaren arteko lotura hertsia. Zeltikoak, bestalde, oso lotura hertsiak ditu italikoarekin. Zientzia 

den aldetik eskakizunik hertsienen arabera dogmatikoa eta sistematikoa izan behar duen [...] Metafisika. Euskara batu itxia eta hertsia 

erabili zuen zenbaitek solasaldi eta jardun mota guztietan. Ikuspegi hertsi edo zurrunik gabe. Ikusmolde hertsiak, dudakorrak eta 

durduzatiak dira: lasterren joan nahi eta astiroen goaz. Espiritu hertsi hori beldurraren beste aurpegi bat izan daiteke. Eztabaidan argi 

geratu zen Frantziaren jarrera hertsia. Goi eta erdiko mailako klase puritanoko eta moral hertsiko beste kide askok bezala. Moral 

hertsiak eta barne-gogoeta egiteko beharrak laburbiltzen dute haren mezua. Itxuraz oso bestelakoak diren istorio beldurgarrienak [...] 

logikarik hertsienaren garapenean oinarritzen diren bezala. Fede marxista hertsikoa. Ikastetxeko diziplina hertsiak. Nirekin buruz buru 

hitz egiteko behar hertsiak eraginda. Europa bisitatzeko premia hertsia. Jauregitik ez irteteko agindu hertsia jaso genuenez geroztik. Eta 

ordutegi hertsiak. Determinismo hertsiarekiko haustura eta eboluzioaren aurrera-behar itsua. 

4 (zentzu, adiera eta kidekoekin) "Osaba" hitzaren zentzu hertsian. Obabako nekazariek antzinako mendeetako aire hori zuten, 

eta, zentzu hertsian, beste aberri batekoak ziruditen. Moralak halabeharrez askatasuna (zentzu hertsienean) aurresuposatzen duela. Eta 

izan, zentzurik hertsienean, apartekoak izan ziren, baita ondorioetan ere. Adiera hertsian Metafisika deitzen zaiona Filosofia 

transzendentalaz eta arrazoimen hutsaren Fisiologiaz osatzen da. Hitzaren esanahi hertsian. Sineste hori esanahi hertsian ez da, hala ere, 

praktikoa. 

5 hertsi-hertsi Ustez eta entzuten zion jendeak bera barneratutako zoko eta zirritu harritsu hertsi-hertsietan zehar segitzen ziola. 

[3] atea hertsi (5); begiak hertsi (20); bide hertsi (6); eskailera hertsi (3); giro hertsi (5); herstura hertsi (4); ikuspegi hertsi (3); karrika hertsi (4); 

pasabide hertsi (3); jarrera hertsia (5); lotura hertsia (3); orokortasun hertsia (3); herstura ezin hertsiagoan (3); karrika hertsiak (3); karrika 

hertsietan (3); adiera hertsian (3); eremu hertsian (4); esanahi hertsian (6); zentzu hertsian (16)] 

hertsidura iz herstura, estutzea. Uhinaren presio positiboa iristean, burbuilako lurrina kondentsatu, eta prozesu osoan lortutako 

energia eskualde txiki batean biltzen da: burbuilaren inplosioak -hertsidura bortitzak alegia- mugatzen duena. Halera, hertsidura hori ez 

da pisuegia bihurtzen, besteak beste, aktore emazteen jokoari esker. 

hertsiera iz itxiera, hertsigunea. Era horretara, eta mihi-artikulazioa kontuan harturik, esaterik izango genuke kasu bakoitzean 

zein punturen parean aurkitzen den hertsiera nagusia. 

hertsikeria (orobat hertxikeria g.er.) iz gogo zabaltasunik ez duenaren jarrera edo jokaera. Baigorriarrak ez 

ziren horretaratuak eta bekaizgoak, hertsikeriak, alderdikeriak, herrak, gainditu zituzten herritarren gogo-bihotzak. Bederen bederen, 

gure familiek hauxe nahi baitute: gure gazteak berearen jabe, haatik deus hertsikeriarik gabe, besteeri eta munduari zabalik dagoen 

idekitasunean. Jende hauen izpiritu hertsikeriaren azpitik. Eta hertsikeriak bizitzaren azken zokorat eraman ninduela. Hertsikeria 

sexualak sortzen baititu, usu, nabarmenkeria sexualik zabarrenak. Hertxikeriaren Aita Saindua izan delako. 

hertsiki 1 adlag estuki. Kapela handia, jaka labur eta gorputzari hertsiki egokitua. Gu geu ere hertsiki kaiolatuak gaude geure 

nerbio- eta sentsu-tresneriak inposatzen digun mundu-irudikapenean. Beti iruditu izan zaizkit ikusgarriak halako egiturak, ontziaren 

gorputzari hain hertsiki lotuak. Hala Espainian nola Frantzian, eliza eta estatua hertsiki loturik doaz. Itsumena eta argialdi edo argitasuna 

hertsiki loturik ageri dira fisika subatomikoan, amodioan, erlijioan, ekonomian, artean eta beste holako fedezko zera guztietan. Iritzi bati 

burugogor eta hertsiki atxikitzen zaiona. Hurbildu nintzaion -ez sobera, hertsiki debekatua baitzen-. Laneko eta otoitzeko tenoreak biziki 

hertsiki Arauek finkatzen dituztela. Baionako zubia hertsiki zaindua zen gau eta egun. Medikuari hertsiki galdetu zion has zezala berriz 

kontakizun krudel hura. Hertsiki, ezagutza kontzeptuen bidez eskuratzen da. 

2 hertsi-hertsiki Baina aurretik gauza bat agindu behar didazu hertsi-hertsiki: zer gerta ere, ez duzula ezer esango. 

hertsipen iz hertsitzea. Lau helburu horien lortzeko, egoerak eskaintzen zizkion hertsipenak gainditu beharko zituen Mikelek. 

hertsireki iz itxi-irekia. Begien hertsireki batean. Eta begien hertsi-ireki batean. · izond Musu eman zion ezpain haragitsu 

hertsireki haietan. · Ahoa hertsirekita eduki behar du, sudurreko tabikeak erdi itsatsita dituenez arnasa hartzea galarazten baitiote. 

hertsitasun iz hertsia denaren nolakotasuna. Esku irmoarekin ipini zuen oihal garbia astoaren gainean, barrera moduan, 

ahula, baina Ramsay jauna eta honen hertsitasuna uxatzeko aski sendoa izango zelakoan. 

hertsitto izond estutxoa. Zalapartarik gabe batere baina arras goxoki jokatu dute lau pilotariek partida, trinket hertsittoan baina 

edozeinetan bezain partida gustagarriak egiten direnean 

hertsitu, hertsi(tu), hertsitzen (orobat hertsutu g.er. eta hertxitu g.er.) da ad estutu, mehartu. ik 

hertsatu. Bidea hertsitzen da segidan, goiti doala ezti eztia. Rocky Harbourreko inguruetan hasiz, Baya Ederra Norris Pointen 

hertsitzen da franko handi diren mendi eta oihanetan barna doala gero, Lomond arte luzatuz. Hala senarrak nagusigo handiagoa edo 

txikiagoa izatera, nola etxeko gobernua hertsitu edo zabaltzeko interesetara. Demokraziaren bideak urtetik urtera hertxituz doatzi. 

hertsitzaile izond hertsitzen duena. Ez naiz musikan sortzen diren sistema hertsitzaileen aldekoa. Halakoetan legegileak 

dihardu aginpide hertsitzailearen erabiltze hutsean, gizartearen desordenarik okerrenak aurreikusteko eta grina eta abusuei mugak 

jartzeko 

hertsitze iz estutzea. Bide hertsitze batzueri esker.

hertu, hert, hertzen 1 da ad ipar hantua edo puztua dagoena hustu. Ortzaizean multzoturiko kumulu-ninbo astunak 

airez, sabelak haurrez bezala, husten eta hertzen ziren. 

2 (era burutua izenondo gisa) Ipurdi mazela iletsuak, tripa sail hirukoitzak, koskoila hustuak eta oihan ilunetan aterpetzen ziren 

zakila jada hertuak. 

hertz (orobat hertzio g.er.) iz maiztasun unitatea, segundoko zikloari dagokiona. Gure etxeko irratietatik 

ezagutzen dugun Hertz (Hz) neurriak horixe adierazten du, zenbat ziklo segundoko dituen hots batek: adibidez, 300 Hz dituen uhinak 300 

ziklo egingo lituzke segundoko. Formante bakoitzaren Hertz zenbaki zehatzak. Izpiok oso energia handikoak dira (uhin luzera 

milimetroaren mila milioigarrena da, eta frekuentzia 100.000.000.000.000.000.000 hertzekoa!), eta indar nuklearraren eta 

elektromagnetikoaren arteko interakzioaren bidez sortzen dira. LFAS sonarrak 450 eta 700 hertzioko frekuentziak erabiltzen ditu. 

hertze (Hiztegi Batuak heste hobesten du) 1 iz pl hesteak. Hobe duala hango ur kiretsik ez hurrupatzea, ez baldin badituk 

nahi hire hertzeak erre. Urdailean eta hertzeetan trabatu zitzaizkidan humore gaixto guztiekin. Bere hertzeek eta estomakako zainek 

beren lana ez dezakete egin. Oraino nekez sendatzen den hertzetako eritasun honentzat egiten diren ikerketen laguntzeko. Hertzeetako 

perforazio batek. Itsasontzian sartuz geroztik hertzeak apur hegian neuzkala. 

2 zilkoi hertze zilbor hestea. Labana zorroztu berriaz zilkoi-hertzea ukaldi finko batez ebaki zuen. 

hertziar izond uhin elektromagnetikoei dagokiena. Ideia hori are gehiago indartu du telebistak, zuzeneko transmisioaren 

bidez, hartan gertaeraren denbora eta irudiarena bat baitatoz erabat, atzeramendu infinitesimal baten aldearekin, uhin hertziarrek iristeko 

behar duten denboraren aldearekin, mikrosegundo batzuk. 

hertzio ik hertz. 

hesgailu (10 agerraldi, 3 liburu eta 2 artikulutan; orobat herskailu 5 agerraldi, 3 liburutan) iz itxigailua. 

Karteraren hesgailua behin eta berriro itxi-irekika. Maletako hesgailuak ireki eta zaku-oihalezko fardeltxoa atera nuen. Hesgailuak 

bizkor itxi eta eserlekuaren gaineko sarean jarri zuen berriro maleta. Biblia bat metalezko herskailuz itxia. Letra margotuak eta herskailu 

irtenak zituen poltsa ilun bat. Gure behi hunek badu beti zerbait: hesgailua idekitzen ez dakik nola, gero joka lotzen eskuin, ezker. Beretta 

38 A metrailadore baten herskailua. Leiho hesgailuak kesetan ekartzean, hiruetan hogoi bat, masa batez joka, makurtu ditut. 

hesi 1 iz lur eremu bat ixten edo babesten duen, edo igarobidea galarazten duen eragozgarria, berez 

landarez edo abarrez, laharrez edo oholez egina. Hesi bat dauka inguruan babesgarri, alboetan bastioiak ageri dituena. 

Palak hesia botatzen hasi eta berehala. Baratzeko hesi gainetik igaro eta soroetara sartu zen. Gure baratzean behera joan, eta hesiaren 

txarrantxaren azpitik igaro nintzen. Hesi eraiki berriaren gainetik igarotzen da. Hesia jarri beharko duzu atzealdean, kanpora jauzi egin ez 

dezaten. Ordurako, zulo batetik hesia zeharkatu eta lasterka zihoan haren zaldia estepan barrena. Baratzeari hesia jarri bitartean. 

Gibelean zihoazen ibilgailuek ezin izan zuten saihestu aitzineko autoak edo bide erdiko hesiak jotzea. Hesia aspaldi ebaki eta zulatu zuten, 

eta ateari eta oharrari ez diete jaramonik egiten. Hesiko atean azaldu berria zen mujik bati begiratu zion gero. Lehen Hesiko Atean 

hintzen. Hesi hostotsuz bereiziak ziren bide estu ordenatuak. Katuak uxatzen zituen Txinako hesi arantzadunen inguruan txistuka. Pitbull 

batek hesi gainetik jauzi eta eraso egin zion aitonari. Alde guztietan hesiz itxiriko eremu zabal baten erdian zegoen. Basoak hesiz 

inguraturik zeuden. Hirian, aireari igarobiderik uzten ez dioten hesi itogarriz inguraturik bizi baita jendea. Ez Berlingo hesiaren lur-jotzea, 

ez herri-demokrazien desegitea. Hesiak apartheid egoera areagotu egiten duela salatzen dute palestinarrek. 

2 (gaia adieraziz) Lurrezko hesietarantz bidali zituen soldaduak. Kale zabalaren eta zurezko hesi azkengabearen artean. 

Borrokarako atondu genizkion [karrakari] gazteluek eta oholezko hesiek. Gidariak haizetik babesteko, hiru metroko altuerako plastikozko 

hesiak ditu zubiak aldeetan. Burdinarizko hesi alderantz astiro zihoala. Burdinazko hesi bati tira nion, eta burdina haietako bat jo betebetean. 

Austriarekiko mugak ireki eta Burdinazko Hesia hautsi zuen Hungariak. Zelai eta barrutietan, harrizko hesiak eta langak baztertu 

gabe arantzazko hesiak jartzen hasi zirenean txarrantxa deitu zioten itxitura hari. Lager-ak eremu itxiak ziren, harresiz eta txarrantxazko 

hesi elektrikoz inguratuak. Haltzez, sahatsez eta lertxunez hesituriko lautada idorretan. Ikusten duzun izotzezko hesi erraldoi horrek 

Urbasa gogoraraziko dizu. -Jelazko hesia zeharkatu behar dinagu -esan zion ahopean-. Langileek suzko hesiak jarri zituzten han eta 

hemen, SEPIk ontziola publikoak pribatizatzeko asmoa berretsi izana salatzeko. Hondar-zakuz egindako hiru bat hesi igaro behar izan 

genituen. Hari ziztakariarekin metro baten garaierako hesiak eraikiz. 

3 (mugikorrak) Aduanako hesia zen, mugazainek gurdien miaketan ziharduten. Umea zihoan autoa harrapatu zuen hesirik gabeko 

igarobide batean. Atearen barnealdeko hesia egunez zabalik egoiten baita. Gizonak kanpoko hesiraino jarraitu zion. Gainera, atetik ez da 

hurbiltzen ahal, barneko hesiak debekatzen baitu, eta burua hesiaren kontra emanik ere, atetik berrogoita hamar zentrimetrotan zaude. 

Laster hor ditut berritz zaintzaleak hesia zabaltzen. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Horiek nora iritsi, dena bihurtzen da han Highway, hots, alde banatako hesi-kartel 

publizitarioz jositako mundua. Plaza inguru guztian, zurezko hesi-sail luzea eraiki zen. Israelek hesi zati bat botako du, Hagaren kritika 

eragotzi nahian. Poligonotik kanpo, hesi paratzaileak lanean ari ziren. Gizona "kontrol mugikorra"ren kamioi gainera igoarazi eta harrapatu 

zuten hesi-zuloraino lagundu zioten. Guardia zibilak hesi-lana egiten zuen xingola horia pasatzen utzi zion. Hesi-lana nekez betetzen duen 

adreiluzko horma erdi erorian. Egoera hori ikusirik, hainbat administrazio hesi-lana egiten ari dira, trabak jartzen. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Dama misteriotsua, babes-hesiaren beste aldean hanka puntetan. Jesus Galindezen 

gogora Madril eta Valentzia lotzen dituen errepidea dator, kontrol hesiz josia. Gazako lurraldearen eta Israelen artean eratutako beste 

banaketa hesi batek. Eskorta-hesi zartatuak han-hemen. Rustholme Crescent kaleko 8. zenbakiak margotua du lorategi-hesiko atea. 

Segurtasun-hesia irekitzen du, gero atea. Hara iristerako bere kideek giza-hesi bat egina dute, inor pasatzen ez uzteko. Pablo Garciak giza 

hesira bidali zuen baloia. Pedro Miguel Etxenike fisikari ezaguna ikusi zuen, polizia-hesiaz bestaldean. Kontrol Lerroa aprobetxatuta, 

alanbre hesi bikoitza eraikitzen hasi zen India iaz. Ordurako ezaguna genuen txarrantxa-hesia. Ohol hesietako zirrikituren batetik. 

Trenbidea babesteko enbor hesian tantai bat aurkitu zuten, bestea bezain irmo jarria ez zegoena. Santa Klarak kanabera-hesizko gelatxo 

bat prestatu zion. Bertan, belardiak, ezpel-hesiak eta loretokiak ikus zitezkeen. Baina landare-hesiak eta girlandak besterik ez zegoen 

soro inguruan. Autobusak, aldapa estu batean, bi ibiltari motxiladun belar hesiaren babesera salto egitera behartu zituen. Pilotako plazak, 

beren harri-hesiekin, hormekin edo paretekin, hasi ziren XIX. mendean. Izotz hesi batek. Noam Livnat kolonoak Defentsa Hesia izeneko 

kanpaina jarri zuen atzo martxan. 

6 irud Plazer mugagabea, elkarren guraria duena hesi bakar. Zeuen desira beste hesirik, zeuen irrika beste legerik ez duzuenok. Gure 

ustezko betebehar horiek guztiek ipintzen dizkiguten hesiak hautsiko bagenitu. Ezezkoaren aukerak ez du lortu abstentzioaren hesia 

haustea. Zure feminismoa hesi gaindiezin baten modukoa da. Justizia eta aberastasunen banaketa zuzenagoa da immigrazioa-ren aurkako 

hesirik eraginkorrena. Horrelaxe hautsi ziren tradiziozko gizarteak konkurrentziazko sistemaren kontra zituen azken hesiak. Ohiz kanpoko 

mozkinak eta sarrera-hesi gogorrak izatea da merkatu [oligopolistiko] horien ezaugarria. Estatuek ezarritako aduana-hesi altuek lekuan 

bertan inbertitzera bultzatzen zituztelarik. Gauza kaltegarri bat Mendebaldeko jentilen eta juduen artean hesi psikologikoak irautea izan 

zen, haien arteko hesi juridikoak ofizialki kendu ondoren. Gorputzaren hesiak baino ez zezan Jainkoagandik banandu. Pirinio mendiak ere 

ez dira, dagoeneko, iraganezinezko hesi. Autismoak berak ezartzen dizkie gurasoei hesi gaindiezinak -kontaktua eta komunikazioa 

galarazten dutenak-. Zenbat heriotza behar dira homofobiari hesia jarri eta behar bezala zigortzeko? Logika, hesi zahar hori, arrazoia, 

harresi zahar hori, zentzuzkotasuna, ideien itxitura zahar hori, zartatu egiten dira, erori egiten dira, behea jotzen dute aske jaregiten den, 

[...] eta inork gelditzen ez duen irudimenaren aurrean.

7 burdin hesi Burdin hesien beste aldean, bi soldadu guardia egiten, cetmeak eskuetan. George baserriaren patioko burdinhesiarekin 

borrokan aritu zen, eta barruko ahateei begira. Leiho guztiak, baita hamaseigarren solairukoak ere, burdin-hesiz itxita daude. 

Han landaturiko platanoen burdin hesien azpian. Ate gibelean giltza harrabotsak, burdin hesi bat zabaltzen balitz bezala. Beste burdin 

hesi andana bat eta beste zaintzale tropa bat. Espetxetako burdin-hesidun ate tipikoa. 

8 hesi lasterketa Zaldiek apatx bakoitzean igel bana dute... naturaren hornizio burutsua, hesi-lasterketetan distiratzeko aukera 

ematen diena. 

[3] banaketa hesi (4); burdin hesi (11); burdinazko hesi (4); hesi gainetik (8); hesi zati (5); hesi bat eraiki (4); apartheid hesia (4); banaketa hesia 

(74); barneko hesia (6); burdin hesia (5); burdinazko hesia (4); hesia egiteko (5); hesia eraikitzeko (10); hesia eraikitzen (14); hesia hautsi (7); hesia 

hesten (6); hesia jarri (7); hesia jarriko (4); hesia zabaltzen (5); hesia zeharkatu (4); hesia jo zuen (5); banaketa hesia eraikitzen (8); hesia eraikitzeko 

lanak (3); banaketa hesia eraikitzeko (5); banaketa hesiak (23); burdin hesiak (7); hesiak gainditu (4); hesiak jarri (11); hesiak jartzen (4); segurtasun 

hesiak (4); hesiaren eraikuntza (14); hesiaren gainetik (10); hesiaren ibilbidea (7); hesiaren ibilbidearen (4); hesiaren inguruan (6); hesiaren inguruko 

(7); hesiaren ondoan (8); hesiaren zati bat (5); banaketa hesiaren eraikuntza (6); banaketa hesiaren kontrako (15); banaketa hesiaren ibilbidea (4); 

burdin hesien (5); hesiko atea (4); hesirik gabeko (8); hesitik kanpo (5); hesiz inguratuta (4)] 

hesialdi iz SAFERek hasiera batean 230 mila euroan Ingalaterrako bikote batek erosi nahi zuen Etxebesten Bordari ez zion hesialdirik 

ezarri. 

hesidun 1 izond hesia duena; hesiak dituena. Argi gorrizko izpi ahul batzuk sartzen ziren leiho hesidunetatik. Mahai gainean 

margarita-sorta eder bat dago, eta hesidun leihoan geranioak. 

2 (atletismoan) 60 metroak eta 60 metro hesidunak irabaztea. Ez zuten lortu, ordea, Virgilijus Aleknak (diskoa), Fani Halkiak (400 

metro hesidunak) eta Tatyana Lebedevak (luzera jauzia). 400 hesidunetan marka eskasagoa zuela aitortu du. Larry Wade 110 metro 

hesidunetako korrikalaria. 

hesidura ik hesitura. 

hesigabe izond hesirik ez duena. Ikuspegi hesigabeak omen zituen gustuko, mendi eta belardi berdeak. 

hesiketa iz hesitzea. Aspaldi-aspalditik dago eremu-hesiketa bat, eta gaur bertan ere gaixoak eta eroak, pobreak bezalaxe, beren 

barrutietan bizi dira, beste jendearengandik bereizita. 

hesipe iz hesiaren azpialdea. Esadak, esan, zergatik hire hezur eraz ehortziok, herioren hesipe, beren hiljantziak dituzten urratu. 

hesitu, hesi(tu), hesitzen 1 hesiz itxi. Zelai osoa hesitu zuen, eta gero putzua kable elektrifikatuz inguratu zuen oso-osoa. 

Eraikuntza apal bat [...] hautsez betetako lur zati karratu batean eraikia eta txarrantxaz hesitua. [Galeriak] haizeztapenerako hutsarte 

handi bana daukate erdigunean, baranda apalez hesituak. Ahizpa bere etxe aristokratikoko hormen artean hesiturik bizi baita. Oholez eta 

pneumatiko zaharrez hesitutako eremu bat. Huntzaz hesitutako lorategi honetako ate aurrean nago orain. Horrek Stepheni mundu 

zabalago baten zentzua eman zion nonbait, ordu arte bizitza hesitu zioten ikuspegi mugatuez haragoko zerumuga zabalagoen zentzua. 

Behar dugu zerbait hesituko gaituena, errima eta neurria, sorkuntza-lanari forma emateko. 

2 hesiz hornitu. Gainerako tarteak oso-oso menditsuak dira, eta ez dago haiek hesitzeko modurik. Zazpi urtegi eraiki zituzten, 

harrizko hormez, ibaiak ixteko eta hesitzeko. Ateak hesituak zituen biltegi bat seinalatu zuen. 

3 (era burutua izenondo gisa) Landa zabal eta hesitu batean jarri zuten bizilekua. Lur-sail txiki hesitu bat. Horretaz gain, gune 

hesitu bat ere bazuen, zoragarria, gimnastikarako zelai, pista, igerileku, haurrentzako jostaleku eta guzti. Agian ghetto hesitu eta faltsu 

batean biziko ziren, uharte barruko beste uharte batean. Saltoki txiki burdin-hesituak ageri ziren lerro-lerro. 

hesitura (orobat hesidura) iz Ni, berriz, hesituraren ondoan geratzen nintzen neskari begira. Trinity Collegeko hesituraren 

ondotik igarotzen ari zirela. Gasolindegiak, auto-saltokiak beren banderaño eta zurezko hesiturekin, auto porrokatuz metatu txatartegiak. 

Argirik gabeko izua, zorabioa, zentzumenak lizuntzen dituen irudia, gogoa hesidura txarrantxadunez mugatzen duen lotsa. 

hesitxo iz hesi txikia. Aurrealdeko soropila inguratuz harrizko hesitxo bat zuen etxeak. Elkarrengandik banandurik zeuden, tartean 

hesitxo bana zutela, baina, zorionez, elkar ikusi ahal zuten hesitxoaren gainetik. 

hesitze iz hesiz ixtea. Izan ere, Ingalaterran, hesitze-higikundeak landa-ekonomia irauli zuen eta lurraren erabilera hutsik 

etekintsua oztopatzen zuten azken eragozpenak ezabatu zituen. 

hesizain iz Ez al nauk ezagutzen, Hob Hesizain? 

heskai iz landare hesia. Inausi gabeko heskaien ondotik pasatzean euri tantez bete zaio gabardinaren beheko aldea. Berehala 

konturatu zen Harry huraxe zela goiz hartan lorategiko heskaitik begira egon zitzaiona. Gnomoak landaren beste aldean heskaira sartzen 

ari zirela ikustean. 

hesol 1 iz ohol sendoa, lurrean sartu eta finkatzeko mutur puntadun bat duena. Hesia egiteko hesolak erabiltzen 

dira. Hesolek lau bat urte irauten dute, usteldu egiten baitira. Salem irakurri zuen Norak hiriaren sarrerako hesola bati josiriko oholean. 

Hesoletan loturik zaldi batzuk zeuden. Horrelaxe igaro zuten, konturatu ere egin gabe, mugako hesola zurizko lerroa. Begitik hesola 

odoltsua atera [ziklopeak], eta, eroturik, harrika bota zuen. Abernathyk hesola bat sartu zion bihotzean txakurrari, eta ondoren, lepoa 

moztu zion kimatzeko guraize batzuekin. Ea nork lagunduko zidan hesola hura jasotzen eta ziklopeari begian sartzen lo hartzen zuenean. 

Zingira-lurra baldin bada, orduan dena hondeatu eta garbitu egingo da, eta ondoren hesolak sartuko dira, makal, olibondo edo 

haritzezkoak eta sutan gogortutakoak. Hesola bat jaso dute ezpel-pilaren erdian eta bertan lotu dute andre Madalen. Alanbrezko hariak, 

hesolatik hesolara kateatuz herri batetik bestera ipini zituztenean, jendeak ez zuen sinesten hari haren barrutik hitzak joan behar zuenik, 

eta hala zioten: horiek sorginkeriak zirela. Hesolaz hesola arrastan eraman zuen eskua. 

2 (erkaketan) Une hartantxe hesola baino gizon luzeago bat irten zitzaion bidera. Emakume hesola bezain tente bat agertu zen. 

Gülbahar besarkatu zuen; zangoak atezuan zituen, kokotsa dardaran, hesola bat bezain zurrun. Banoa -esan zion bat-batean Yusufek, 

zurbil, gorputza hesola bat bezain zurrun. 

3 (hitz elkartuetan) Belaontziaren parez pare marinelen lana argitzen zuten argi-hesolei begiratu zien Norak.

hesorma iz hesi arteko horma. Berak jarriarazia du dagoeneko hesia, eta zatiketa egiteko falta den hesorma ipintzeko eskatzen 

digu guri orain. Eraitsi hesormak beharrezkoa bada. 

hespil iz artegia. Harri puskaz eraikia, hespil horretan gordetzen dituzte ahuntzak eta arkumeak gauez. 

hestarteko iz peritoneoa. Hestarteko puska batzuek farfaila zuri haragitsuak marrazten zituzten guztiaren edergarri. 

heste 1 1 iz pl digestio hodiaren zatia, urdailetik uzkira doana. ik hertze. Ez zekiela seguru sentimenduak non sortzen 

ote diren, bihotzean ala hesteetan. Edandakoak su-labaz osaturiko labana zorrotz batek bezala ahotik hesteetarainoko bidea urratu 

baitzion bortizki. Zahartzea, elikadura txarra, hesteetako parasitoak. Haurtxoen maskuria eta hesteak ekintza erreflexuz husten dira. 

Esneak hesteetako minbizia garatzeko arriskua gutxitzen duela diote adituek. On egin zion berotasunak, eztitu egin zion hesteetako 

oinazea. Hesteetako nahaste hura. Hesteetako infekzioak saihestuz. Adin horretan hesteetako hormak ez direlako behar bezain 

iragazkorrak. Hesteak lehertu zitzaizkion, nonbait. Amasa ez zen ohartu Joabek beste eskuan zuen ezpataz; honek sabeletik sartu zion, 

hesteak lurrean barreiatuz. Odol zikina jaurtitzen zuen ahotik, eta hesteak ere bota behar zituela zirudien. Hesteak kiribilkatzen zituen 

edaria manatzen genuen. Nahiz eta goseagatik hesteak bihurrituta eduki. Epilepsiak jota edo hesteak buxatuta. Paper guztia erabili behar 

izan zuen, kapilauaren akorduak bihurritu egin zizkion hesteak. Litro bat rizino olio irenstera behartu eta agonia makaleko orduak hesteak 

bihurriturik sufritzera derrigortutako jendearenak. Ikusten dudan aurreneko apaizari labana sartu eta hesteak aterako zizkioat. 

2 ( singularrean) Duodenoa da hestearen lehen zatia. Hesteko paretetako ehunek. Hestean dauden bakterio batzuek sortzen dute 

B bitamina. Nire jauntxoa orroe batean hustu zen, nire hestea haziz betez. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Ezin digerituzko hondakinak, heste-paretetako zaborrak, behazun eta pankrea-urin 

hondarrak. Koldar heste-ustel hori. Naftalina-kiratsa omen zerion eta heste-idor aurpegia omen zuen. Gantza digeritzea nahiko zaila da, 

heste-entzima gehienak uretan baino ez baitira disolbatzen. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Odolkiarentzat txerri hesteak prestatzen zituen bitartean. Urdail-hesteetako 

odoljarioa. Arratoi-heste zornatuenak ere atseginagoak dituk OVRAkoak baino. 

5 irud Baretzen hasiak ote ziren itsasoaren hesteak ere. Poltsa hura gordetzeko txoko hobea ezagutzen zuen, makinetan, ontziaren 

heste zikinetan. Nire pubak zortzi bafle dauzka, eta 2.000 batioko indarra jaurtitzen dute lokalaren hesteetara. Olio usain goibela zerion 

metroaren heste-sailetan urtzeko ordua hurbildu zitzaidan. 

6 hestebeteen azala. Mamia jan baino lehen, odolosteari hestea erretiratzen diot nik beti. Quenuri laguntzen zion batzuetan, hesteei 

eusten zien bere hatz potoloekin, mutilak okelaz eta urdaiz betetzen zituela. Gauza ederra zen ikusteko nola pasatzen ziren xehatzeko 

makinatik haragi puskak, bitan, hirutan, eta nola sartzen zituen haragi masan osagai guztiak, eta nola betetzen zituen hesteak inbutu 

batez. Orea isurtzen zen, beltz-beltza eta lurrintsua; hestea pixkanaka puzten zen, eta kurba gizen bigunak moldatzen zituen erortzean. 

7 gogoaz heste egin Gogoaz heste eginik, pala eta zaku bat hartu eta oholesi barruan sartu nintzen. 

7a heste-aringarri iz ik purga. Kafean heste-aringarri on bat ematea izango litzateke onena. 

8 heste lodi heste meharraren ondoren datorrena, lodiagoa eta laburragoa dena. Ura xurgatzea -atzera zirkulaziora 

eramateko- eta gainerakoa kanpora bultzatzea da heste lodiaren eginkizun nagusia. Orain sei hilabete hil zen [...] heste lodiko minbiziak 

jota. Horixe da ametsen funtzioa, irudimenaren heste lodiarena. Gibela, urdaila, pankrea, heste meharra eta lodia, bi giltzurrun, barea 

transplantatu dizkiote Miamin (AEB) Italiako sei hilabeteko haur bati. Heste lodia kendu eta heste meheari poltsa bat lotu zioten. 

9 heste mehar [16 agerraldi, 2 liburu eta 2 artikulutan] hesteen lehen zatia, luzea eta mehea. Zortzi organo gibela, 

urdaila, pankrea, heste meharra eta lodia, bi giltzurrun, barea transplantatu dizkiote Miamin (AEB) Italiako sei hilabeteko haur bati. Ahosabaia 

sikatu, zangoak dar-dar hasi eta heste meharraren jarioak uzki aldera etorri zitzaizkidan esfinterreko atea jotzera. Digestio- eta 

xurgatze-prozesu gehienak heste meharrean gertatzen dira. Elikagaietan datorren proteina kantitateaz gainera [...], beste 150 gramo 

ematen dituzte urdail-paretatik eta heste meharretik bazterturiko zelulek (heste meharrak ere berritu egiten baitu bere barne-estaldura 

bi edo hiru egunetik behin) eta pankrea-urinean dauden entzimetatik bazterturikoek. Heste meharretik xurgaturiko glukosa hartu, eta 

gorputz osora banatzen du berriro. 

10 heste mehe [3 agerraldi, liburu 1 eta 2 artikulutan] heste meharra. Heste lodia kendu eta heste meheari poltsa bat lotu 

zioten. Apaizak geroa jakiteko asmoz sakrifizioko biktimaren heste mehea zatitu eta jainkoentzat haren haragia maneatzeko erabiltzen 

zuen mahaia. 

11 heste-sobre heste itsuaren luzakin mehe barne-hutsa. Zeruko ebakuntza-gelaren batetik eroritako gibel odoldua, errai 

zati bat, San Pedroren heste-sobrea edo San Pankraziorena, Ataungo mondejua.... 

12 heste zizare hesteetan bizkarroi egoten den zizarea. Haurrek heste-zizareak zituzten beti. Analisi batzuen ostean, 

heste-zizareen inbasioa zeukala diagnostikatu zioten medikuek. Heste-zizareak hiltzeko botika. 

13 hesteak libratu kaka egin. Idorreria, esaterako, hesteak libratu ezina alegia, txarra da. Hator, hator, putatzar alublai hori, 

hesteak libratzen lagunduko dinat-eta! 

14 hesteez beste egin Gurdiaren jabea hesteez beste egiterainoko trantzean dago hainbeste lapurretekin, eta mehatxu egin dio 

Batista Bazterretxeri: "beltzak eta zuriak ikusiko dituzu (ukabilak erakusteaz gainera, legearen mehatxua egin dio gurdiaren jabeak) nire 

gurdi-ardatza ematen ez badidazu". 

15 zilbor heste karena eta umekia lotzen dituen heste modukoa, jaiotzean ebakitzen zaiona. Umeak umetokian 

ezin du zilbor-hesterik gabe bizi eta jaiotakoan, berriz, zilbor-hestea eten behar zaio itoko ez bada. Erditu berria zen ama kartzelan, eta 

borreroak zilbor-hestea aprobetxatu zuen. Hori izan zen, etengabeko gutun gurutzatzea, Bilborekin lotuta eduki zion zilbor hestea. Zilbor- 

hestea bezain beharrezkoa den kautxuzko hodi batek lotzen nau hegazkinera. Euskal gizartearen eta euskal presoen arteko zilbor-hestea 

eten nahi dute. Azoka-leku erraldoia fabrika zaharra izango da beti torinotarrentzat, hiriaren eta Agnellitarren arteko zilbor-heste eten 

ezina. 

16 zintzur heste arnasbideetako zatia, zintzurretik bronkioetara doan tutua. ik trakea. Gogorrago, gogorrago, 

hatzak astiro mugitu ziren Setheren zintzur-heste aldera, bidean zirkulu txikiak eginez. Arnasa hartzen dugunean, trakeatik (zintzurhestetik) 

biriketara igarotzen da airea. 

[3] heste inguru (4); heste meharra (4); heste meharrean (4); zilbor heste (9); zilbor hestea (15); hesteak atera (3); hesteak bota (5); hesteak ere (3); 

hesteak eta (5); zilbor hesteak (4); hesteak eta hankak (4); hesteei eutsi (3); hesteetako minbizia (6); zilbor hesteetatik (3); zilbor hesteko zelulen (3); 

zilbor hesteko zelulak (4); hesteko odoleko zelulak (3); zilbor hesteko odoleko (3); zilbor hestetik (5)] 

heste 2 iz ixtea. Begiak ia hesteraino ximurturik. Eskoletan ere arrangura handiak dituzte, postu heste menturekin. Baionako 

seminario hestea eta Donapaleuko frantxixkanoen etxearen saltzea. Posta heste, enplegu murrizte eta gainerateko hersturekin. 

hestebete 1 iz txerri heste zati bat haragi zehatuz, urdaiz eta kidekoez betez prestatzen den janaria. Lukainka 

arruntak, hestebete freskoak. Hestebete luze kulunkarie. Gazta atal erraldoiak, urdaiazpikoak, hestebeteak, odolkiak. Saiheski ogiarrautzeztatuak 

eta askotariko hestebeteak. Plater bat hestebete utzi dizut hozkailuan... Erakusleihoko hestebete eta okelen artetik. 

Plater bat hestebete utzi dizut hozkailuan...

2 (hitz elkartuetan) Gazta eta hestebete-mokaduei laguntzeko. Hestebete denda bat izango zuten. Hestebete mota hori jakia 

hegaztiaren lepoaz beraz bilduz egiten da. Hestebete, haragi eta espezia merkataritzan. · Antzar-hestebeteak prestatzeko errezeta. 

hestebetegile iz hestebeteak egiten dituen pertsona. Augustek ez zuen parerik Parisko hestebetegileen artean odola 

ateratzeko orduan. Oso gauza bakana zela hestebetegile bat sukaldari ona izatea. Bat-batean, hestebetegilearen ahotsa entzun zuen. 

hestebetegin iz hestebetegilea. Han geratu zen luzaro hestebeteginaren aurpegi odolkoloreari bekaitzez so. 

hestebetegintza iz hestebeteak egitea. Parisa etorri zenean, bere hasierako asmoa hestebetegintzan trebatzea baino ez zen 

izan. Hestebetegintzan duen trebezia ari da erakusten. 

hestegorri iz digestio hodiaren zatia, eztarritik urdailera doana. Zigarro-keak hestegorria berotzen zion bitartean. 

Untxiei hestegorriraino zintzurreratu, eta haien gluzemia neurtu. Mihia heste gorriraino edo sartu dio. Hain zuzen ere, laringean 

bereizten da biriketarantz doan arnasaren bidea (trakea) jakiak urdailerantz bideratzen dituen hestegorritik. Urdail-azidoa likido azido bat 

da eta gora egiten duenean hestegorria minberatzen du. Hodi horren bidez, ziztada txiki bat egiten zaio hestegorriaren mukosa azpian. 

hesteki iz hestebetea. Haren kontra finkaturik, hainbat aparatu zeuden, hestekiak betetzeko ponpa bat, zapalgailu bat, haragia 

xehatzeko makina mekaniko bat. Aurrezteari ekin zioten berriro, ogia eta hestekiak barra-barra. Lehenago, gazta eta hestekiak ogiaren 

osagarri ziren, orain ogi muttur batekin edo ogirik gabe hartzen dira. 

hestekokeria iz Gero gainera, gogoko izango du bonbardaketen ostean ikusiko dituen hanka galduez, lepo moztuez eta halako 

hestekokeriez idaztea. 

hetaira iz antzinako Greziako prostituta. Ez dakit dakizun, baina hetairek, Grezia zaharreko prostitutek, ipurdia eskaintzen 

zuten, gehienbat. Afrodita Hetairaren tenpluan. 

hetero iz heterosexuala. Hetero batek inoiz sofrituko ez duena. Geroko utzi, geroko utzi eta, halako batean, berandu zen, eta 

haientzat ez zen zerbait ezinbestekoa, hetero puruak deitutako askorentzat ez den bezala. Homo, hetero, sado, maso, zoo... 

heterodeterminazio iz (cf autodeterminazio). Esan dezatela argi eta garbi: autodeterminazioa ez, hetero-determinazioa 

da bidea. Autodeterminazioa badakigu nontsu dagoen, baita heterodeterminazioa ere; Espainia ere bai, Euskal Herriaren proiektua(k) ere 

bai. 

heterodoxia iz doktrina heterodoxoa; heterodoxoa denaren nolakotasuna. ik heterodoxotasun. Une hartan 

Elizak markatzen zuen nor zegoen heterodoxian eta nor ortodoxian. Haren idazkariak [...] edonolako heterodoxien inkisidore guztiz 

zorrotzaren ospea zuen. Uste askorik gabe, heterodoxiaren muga zeharkatzetik oso hurbil zebiltzan eskeko mojak eta Maddalen gajoa. 

heterodoxo 1 izond ohiko doktrinatik aldaratzen dena. John Keneth Galbraith ekonomilari heterodoxo estatubatuarrari 

buruz. Azalpen heterodoxoaren arabera. Idazlearen liburu heterodoxoena denez gero. Rockera, jazzera, abangoardietara, kabaretera 

eta bestelako estiloetara gerturatu da, betiere modu berezi eta heterodoxoan, Gero eta ezagunagoa den ikuspegi ezkorra edo 

heterodoxoa. Bere teoriak heterodoxotzat kondenatu zituzten Soissonsko kontzilioan. 

2 (izen gisa) Beti dira urrutikoak edo beste garai batekoak maite omen ditugun heterodoxo horiek. Ezkutuko lege horien biktimak izan 

diren heterodoxo ospetsuz beteta daude iragan mendeko ziegak. 

heterodoxotasun iz heterodoxoa denaren nolakotasuna. ik heterodoxia. Bere bi ezaugarri horiek, bere 

homosexualtasunak -bere garaiko bizitza publikoan erasoen kontra ahulago bihurtzen zuenak-, eta bere irizpide askatasunak eta 

heterodoxotasunak -ezkertiar izanik ere, Alderdi Komunista ofizialarekiko harremanetan oztopoak eta liskarrak izanaraziko zizkiotenak- 

[...] segurtasuna ematen duten taldeetatik urruti baztertu zuten. 

heterofasia iz hitz egiteko gaitasunaren nahasmendua, hitzak trukatzea-eta dakarrena. Heterofasia edo 

glosolalia edo auskalo zer arraio zela medio. Jendea, ordea, ez zegoen heterofasia edo nahasmendu edo erokeria izu-laborrizko hura 

gehiago pairatzeko prest. 

heteroftongia iz Heteroftongia ere dantzatu zuten doktoreek, hizketazko zeran halako desfase txiki bat, bingo ahoskatzea 

eragotziko ziona. 

heterogeneitate iz heterogeneotasuna. Garapen bidean diren herrialdeak edo herrialde pobreak edo gisako terminoez izendatu 

nahi den herrialde multzo horren baitan, heterogeneitatea dela nagusi. Europar mundu-ekonomiaren nolakotasun kapitalistatik dator 

haren bokazio unibertsala, bestela esanda, munduko espazio osora zabaltzeko joera, espazio horren hetereogeneitateaz baliatuz. 

Fenotipoaren heterogeneitatea dela eta da hain zaila autismoarekin lotutako geneak aurkitzea 

heterogeneo izond elementu ezberdinez osatua, askotarikoa; arrotza, bestelakoa. Ez gara, alabaina, geure oilolur 

heterogeneo eta askotarikotik irteten, prentsa abertzaleko eguraldiaren maparen mugen barruan gabiltza beti. Halako talde heterogeneo 

batean. Gizarte zibila oso heterogeneoa da eta nola lan egin zehaztu behar dugu. Familiaren, ikaskideen eta liburuen eraginaren mende, 

ezagutza eta datu heterogeneo samarrak bilduz ari zen Andres bere gogoa moldatzen. Aztertzeko proposatzen diren osagarri hauek 

nahikoa heterogeneoak dira. Oro har, esan daiteke, mugimendu heterogeneoa dela, ideologia eta pentsamendu desberdineko pertsonek 

osatzen baitute. Mintzaira heterogeneoa da; era horretara mugaturiko hizkuntza, aldiz, homogenoa da: ikur sistema bat da. Genetikoki, 

heterogeneoa da autismoa: batzuetan menderatzailea, beste batzuetan errezesiboa. Prozesuan, jakina, interes intelektual eta sozial 

desberdinak eta heterogeneoak agertzen dira. Inoiz topo egindakoak ziren bizimodu aski heterogeneo eta heterodoxo baten kariaz.

heterogeneotasun iz heterogeneoa denaren nolakotasuna. Mundu biziaren eta haren heterogeneotasunaren azalpen 

kausala. Ekimenen artean heterogeneotasuna nagusi den arren. Hemen azaldu diren teorien barreiadura eta heterogeneotasuna 

ikusita. Datu hotzak -mapetan azaltzen diren kilometroak- ponderatu egin behar zirela iruditu zitzaigun, eta, esaterako, 

heterogeneotasun indize bat erabili behar zela. Espazio periferikoaren heterogeneotasuna. Edonork antzeman diezaioke sailaren 

heterogeneotasunari, 

heteroklito izond etorki ezberdineko osagaiez osatua. Oro har harturik, mintzaira, multiforme eta heteroklitoa da. 

Estekadurarik gabeko gauza heteroklitoen pilaketa nahasgarri gisa. 

heterokromatiko izond kolore bati baino gehiagori dagokiona. Bere laborategian teorizatzen duen fede oneko 

zientzialaritik, ohartzeke pasatzen gara kriminal hutsera, edozer egiteko gauza denera, hala nola formola injektatzea bihotzean biki judu 

nahiz ijitoei, begi heterokromatikoak ateratzeko. 

heteronimo iz hitzez mintzatuz, esanahiaren aldetik beste baten oso gertukoa izanagatik etorki eta 

formaren aldetik ezberdina dena. Beldur naiz Alvaro Campos hori Pessoaren pseudonimo, heteronimo edo ez-dakit-zer-nimo 

horietako bat ez ote den. Pessoak berak edo bere heteronimoetako batek, hori ez dago jakiterik. AEBetako Altxorraren Departamentuak, 

edo bere heteronimorik ezagunena omen den Munduko Diru Funtsak gidatu eta babesturiko politikaren ondorio. Erakunde horrek eta bere 

heteronimoek neoliberalismoa ezartzen dute munduan. 

heteronomia iz kanpoko botere edo lege baten mende egotea. Beraz, gizakia duin da arrazoiaren esanetara ibiltzeko, 

heteronomia hutsean jardun ordez agintarien borondate soiletik indarra hartzen duten aginduen mende. 

heterosexista iz heterosexualitatearen aldekoa. Gizartea «bere burua zuri, seronegatibo, patriarkal, kapitalista, 

heterosexista eta konbentzional» gisa azaldu nahian dabilela. 

heterosexual izond pertsonez mintzatuz, beste sexukoek erakartzen dutena. Gizon heterosexualentzako 

zerbitzua. Bartzelonako gayen dantzalekuetan bikote heterosexualak direla gaur egun nagusi. Sexu heterosexual arruntaren ostean 

dagoen moralismo viktoriarra. Sexu harreman heterosexualen bidez. Gero, nagusitutakoan, ezkontza heterosexual, monogamiko, leial, 

posesibo eta ugalkorraren bidean sartzeko. Eredu heterosexuala nagusitu da gizartean. Estherrek ez daki ni heterosexuala naizela. 

heterosexualitate iz heterosexualaren sexualitatea, normaltzatzat hartzen dena. Heterosexualitate hutsak 

mugatu egiten du. 

heterosilabiko izond beste silaba batekoa dena. Izan ere, hitz barrenean suertatzen direnean, gainera, multzoak Ozentasun 

Eskalaren arabera banatzen dira bilkura heterosilabikoetan (ak.tore, har.tu, janz.kera). 

heterozigoto izond/iz gameto ezberdinen gurutzaketak sortua. Greziako zenbait herritan, non oso altua baita gaitz 

horren eroale heterozigotoen maiztasuna, eta ezkontzak konponduak baitira oraindik askotan, saiatu dira ezkontaurreko diagnostiko 

isilpekoak-edo egiten eta heterozigotoen arteko ezkontzak eragozten. 

heterozikliko izond gorputz edo segida ziklikoez mintzatuz, gutxienez karbonoaz bestelako atomo bat 

duena. Konposatu heteroziklikoa da [dioxina] (C4H4O2), substantzia kimiko bat. 

hetika iz eritasun kutsakorra, Koch-en baziloak gizonagan eta abere mota batzuetan eragiten duena, 

biriketan edo gorputzaren beste alderdi batzuetan eratzen diren bikor antzeko batzuek ezaugarritzen 

dutena. ik tuberkulosi. Aspalditik zuen hetikaren eraginez, besoak hezur hutsetan zituen. Hetikak sakoneraino har bitza haien 

birikak, / harrez gainezka egingo ahal du haien puxikak. Garai haietan hetikak eta sukar-ustelak gogorki jotzen zituzten bazterrak, gerla 

denboretako presondegi eta herio zelaietan bereziki. Olivier d'Oussant 1562. urtean hil zen [...] Paristik negozio on bat egin ondoren 

zaldian zetorrela busti eta hotzeriaz harrapatutako hetika baten ondorioz. 

hetikadun iz hetikak joa. Gizon txikitxoa zen, hetikadun bat bezain iharra, makurra eta hanka-okerra. 

hetsarazi, hetsaraz, hetsarazten du ad hestera behartu, itxiarazi. Alaba ez zuen komentuan hetsarazi familia 

desohoratu zuelako, baizik eta beren begiek elkar topatzen zuten aldiko botatzen zion so akusatzailea ezin jasanez gehiago. Joan den 

larunbateko manifestariek dei egin diote Prefetari, Lur Bizia lantegia hetsaraz dezan. Bardozeko lohi biltegia hetsarazi du Dartout 

prefetak, iraila ondar arte bederen. Ondorioz, Eusko Jaurlaritza eta Barakaldako Herriko Etxeak lantegia hetsarazi dute, irrisku guziak 

ezeztatu artean. Izen horretako irratia eta egunkaria hetsarazi zituen Garzonek duela sei urte jadanik. Espainol gobernuak 3 euskal 

komunikabide hets-arazi dituela. 

hetsi, hets, hesten du 1 du ad itxi. (zerbait) Minaren minez begiak hetsi nituen. Gauekoren erreinuan sartzen dira bizidun 

guziak, begiak argiari hesten direlarik. Pentsa, presoak ez du berak leihoa zabaltzen eta hesten ahal, eta argia piztu eta itzali ere ez... 

Sare lodi batek ongi hesten baitu leihatila barneko aldetik. Harrabots batzuk entzuten ditut beharriak tente, denborarekin identifikatuko 

ditudanak... ate bat zabaltzen han urrun, berritz hesten, beste ate bat zabaltzen, berritz hesten, eta beste bat, beste bat, gero eta 

hurbilago, aldi oroz lau harrabots zabaltzean eta bat hestean, gero eta hurbilago, eta bat-batean, klanka!, ene atearen gaineko zerrapoa, 

klanka!, pekoa, klaska! klaska!, giltza zerrailuan eta zaintzale bat agertzen da atean. Zeldatik ateratzen nintzelarik beste zelda guziak 

hetsiak ziren eta pasabideak hustuak. Eliza bisitatu nahi nuen baina hetsia da. · Hets ezazu liburu hau! Oraindik zauriak hetsirik ez 

direnen askorentzat liburu mingarria. · Zerrapoak bortizki hetsiz. Laster 2002ko kondua hetsiko du. · Ateratzera noa baina zaintzaleak 

pasaia hesten dit. Zakur batek bidea hesten dit. Orai murruz eta alanbre xistadunez bideak hetsi dituzte.

2 (zerbitzu bat eskaintzen duen zerbait) Bakantzak izanez, Herriko Etxea hetsia da aste huntan. Honen arabera behar baitira 

eskolak hetsi eta fraile-serorak kanporatu. Orain dela zenbait urte hetsi behar izan zutela ikastetxea, nolazpait bizi berri bat eman nahi 

diote ekimen horrekin. Zuzenki kolaboratzen du kazetak hetsi dituzten epaileekin. Agintariak diru gutti irabazten zutela konturatu zirelatik, 

pilota lekua hetsi zuten. Lau urtez hetsirik egon ondoren, Manilako Jai Alai pilotalekua berriz irekitzekotan zen joan den otsailaren 15ean. 

Posta kutxa zerbitzua hetsia dute. Oroit gara hetsiak direla Miarritzeko poliklinikako amategia eta Donibane Lohizuneko amategi publikoa. 

Ala eskola pribatuko bertze postu batzu hetsi, euskarazkoak idekitzeko? Ministerioko telefonoa hetsirik egon da joan den ekainaz geroztik 

ondar egun hauetaraino. 

3 (norbait) Komentu batean hetsi omen zuten. Jende zintzoak presondegietan hetsiak izan dira. Preso guziak hesten zituzten beren 

zeldetan. SS-ek bagoian hesten gaituzte. Erotuko naiz azkenean, hemen hetsirik. 

4 (era burutua izenondo gisa) Ene mundu hertsi eta hetsitik nolabait ateratzen banindu bezala. Urtetik urtera, bakarrik dagoena 

eihartzen da, bere mundu hetsi horretan bere adimena ere hesten da, mintzaira murrizten zaio, hiztegia bezala. Ez nekien hain izpiritu 

hetsia zenuela. 

[3] atea hetsi (10); ateak hetsi (9); begiak hetsi (30); begirik hetsi (6); berehala hetsi (3); hetsia da (9); hetsia dago (4); bidea hetsia izanen (5); etxea 

hetsia izanen (8); lantegia hetsiko (3); erdi hetsirik (3); hetsirik atxiki (3); hetsirik egon (13); hetsirik egonen (3); leihoak hetsirik (3); ongi hetsirik (3); 

begiak hetsiz (4); atea hesten (9); ateak hesten (3); begiak hesten (8); berritz hesten (6); berriz hesten (3); hesia hesten (6); zabaltzen eta hesten (4)] 

hetsikeria iz itxikeria. Batzutan, konotazio ezezkorra du, hetsikeriari lotua. 

heureganatu, heuregana(tu), heureganatzen da/du ad heuregana ekarri, heure bihurtu. ik hiretu. Orain, hi, 

Ulisesen ondasunak jaten ari haiz eta haren emaztea heureganatu nahi duk, semea hil eta gero. -Edo itzuli eta emaztea heureganatzen 

duk, edo hemen geratzen haiz eta ez duk horretan pentsatzen gehiago. 

heurekoi izond singularreko bigarren pertsonan hika mintzatzen denak bere nahiari soilik begiraturik 

jokatzen duena adierazteko hitza. Non da elkartasuna?, oilo busti alaena, kolabo, heurekoi, herria hilduran eta hi potrojorran. 

Heurekoia? 

heuristiko izond ezagupenari edo ikerketari dagokiona. Alegia artista mimetikoak, errealitateari xehetasunez xehetasun 

lotzen zitzaizkionak, eta artista heuristikoak bestetik, hau da, asmatzaileak, naturaren zuzentzaileak. Konparazioaren funtzio 

heuristikoa. Esanahi honetan hartuta ederki ados daitezke arrazoimenaren interes formala baino ukitzen ez duten bi oinarri-esakuneak, 

heuristikoak eta erregulatzaileak soilik direnak. Ideia benetan adigai heuristikoa baino ez da, ez ostentsiboa, eta ez du erakusten 

objektu bat nola antolatua dagoen. Argia produzitzeko eta transformatzeko ikuspegi heuristikoaz. Artista mimetikoak, errealitateari 

xehetasunez xehetasun lotzen zitzaizkionak, eta artista heuristikoak bestetik, hau da, asmatzaileak, naturaren zuzentzaileak. 

hevea 1 iz kautxua ematen duen zuhaitza (Hevea brasiliensis). Hevea itzel baten adaburuan kokatua, Mamaguêna, 

goitizenez Nofutur, hizketan hasi zen. Kautxo-ateratzailea zen, seringueiroa; lan gogorra, inondik inora, egun osoan heveei izerdia 

ateratzen ibiltzea. 

2 Handik hamarraldi batzuetara, Malaysiako oihanetara aldatu zituztelarik, Wickhamen aleek hevea-sail handi-handiak sorrarazi zituzten, 

latexa ibaika ematen zutenak. 

hexafluoruro iz molekulak sei atomo fluor dituen fluoruroa. Teheranek bi tona uranio hexafluoruro sortu ditu 

egunotan. 

hexagonal izond sei alde eta sei angelu dituena. Hantxe, Labarganeko zelai luzean, Farola horixka hexagonala. Adio egitura 

hexagonalari: lipar gutxiren jiran, mataza desarildu, eta glukosa bilakatu zen atzera. Unibertsoa (bestelako deituraz, Liburutegia) galeria 

hexagonalez osaturik dago. 

hexagono 1 iz sei aldeko poligonoa. Uztai-egitura eder bat da, hexagono ia erregular bat. Edozein hexagonotatik beheko eta 

gaineko solairuak ikusten dira. Hexagono bakoitzeko horma bakoitzari bost apal dagozkio. Zirkulu batean inskribatutako hexagonoa. 

Hexagonoa edozein konikotan inskribatuta egonda ere hori egia dela frogatu zian Blaise Pascalek: elipsea, parabola, hiperbolea...! 

2 (Frantzia izendatzeko, H larriz nahiz xeehz) Frantziako kontsumitzaileen konfiantzak behera egin zuen, hexagonoan 

langabezia hiru urte eta erdiko maximoan delako. Ostiral gauean eta atzo goizaldean 900 ibilgailu erre zituzten Hexagonoan. Gu bagaude, 

ez ote zaizkion arazo larriagoak jauziko hurbilagotik, menturaz Korsikatik, Savoiatik edo Hexagonoaren barnean sortuak diren etorkin 

magrebiarren seme-alabengandik. Mapa da, militarren jakinduriak asmatutako zera hori, Estatuarentzat (eta nazionalismoarentzat) gauza 

beharrena; Hexagonoa eta Larru Beteko Zezena (edo Zazpiak Bat) dira, hurbilenekoak aipatzeagatik, maisuak eskolan (edo andereñoak 

ikastolan) erakutsi eta sinetsarazi beharreko abstrakzioak, ezin bizizko idealizazioak. Hexagonoaren periferia sinbolikoetan kokatzen diren 

frantsesezko literatura erregionalaren periferian. Bere hexagonoari exagrama mistikoa deitu zioan Pascalek. 

hexagrama iz figura geometrikoa, bi hiruki aldeberdin berdinek osatua. Bere hexagonoari exagrama mistikoa deitu 

zioan Pascalek. 

hexakordo izond hurrenez hurreneko sei notako gama baten gainean oinarritutako musika sistema 

zaharra. Horren luzeran erreten batzuk jartzen dira: organoa tetrakordoa baldin bada, lau; hexakordoa bada, sei; oktokordoa bada, 

zortzi. 

hexametro iz sei oin edo neurri dituen ahapaldi lerroa. Latinezko hexametro-sorta iraingarria. Hexametrotan idazteko 

joera. Bere latin hexametroak eta bere prosa dotore baino dotoreagoa idazten. Beraren bularraren gainean dauka hark burua: 

seguruenera, entzuten du beraren bihotza, zeinaren taupadekin hartzen baitu hexametroak erritmoa. 

hexastilo izond fatxadan sei zutabeko lerroa duena. Bako jainkoari eskainitako tenplu hexastiloa. Tenpluaren frontea bana 

bedi honela: tetrastiloa bada, hemeretzi eta erdi partetan; eta hexastiloa bada, hogeita bederatzi eta erdi partetan. Ondoren, eta berdin 

tetrastilo, hexastilo edo oktastiloen kasuan, zati horietako bat hartu eta hori izango da modulua.

hexur 1 iz adkor hezurra. Begira, haragi gorritik jaiotako hexur lehun xuri horiei. Aurpegi makaldu xurixka eta betazpi uheldua, 

dena hexur eta axal. Gizon hexur eta axal bat; taberna kaskar bat dauka portutik hurbil. Hexurrezko xirula. 

2 (hitz elkartuetan) Gerezi hexurra falta! Etsiko al duk heure bihotzeko mixpira hexurra ikusi gabe, Huck? 

hexurtu, hexur(tu), hexurtzen ad adkor Masailak hexurtuta zeuzkan, ilea zurituta. Laster aurkituko naute hexurtuta. 

hezaldi iz zerbait hezetzen den aldia. Bakar bakarrik langile heietarik bat daukat gogoan, herriko botiga batean aratsaldean 

ikusi dudana : "Uf" hezia zela gaizo putsuna, baina badira hezaldi onak ere eta horixe zion berak. 

hezatu ik hezetu. 

hezatzaile ik hezetzaile. 

heze 1 izond apur bat bustia. Zuhaitz garaia beheratu eta txikia goratu egiten dudala, zuhaitz hezea ihartu eta ihartua 

hezeberritu. Belar hezea ematen diet janari. Leku hezeetatik ateratzen dira hodeiak, eta goiko eskualdetarantz igotzen dira. Begiratu bat 

ematen diogu soropil heze ihintzez estaliari. Soto ilun heze batean gil-tzapetu ninduten. Baina beti geratzen da gure baitan lur puska heze 

epel bat, non bizitza ez baita nehoiz agortzen... 1982an gune heze hura natur parke bihurtu zuten. ik hezegune. Gizonarekin 

besarkaturik, gorputza gorputzarekin bat egiten eta ezpain hezeak musuka xurgatzen dizkionean. Lehenengo ezpainek, ezpain leun eta 

mamitsuek, eta gero mihi heze eta jostariak. Almaren esku bigun hezearen laguntzaz. Eta arrosa bat ere bazen, arrosa gorde bat, 

ezpainetako petalo hezeak baizik erakusten ez zituena... Iparraldeko lurralde hotz hezeak maite zituen. Elur bigun eta hezean. 

2 (gauza ez fisikoez) Aire heze beroak izerditan jartzen du azala. Aire-masa umel hezeak. Udaberriko haize epel hezeak. Usain 

heze eta epel bat iritsi zaio. Zoko batzuetan, alde laiotz hezeetan, narrasti beltzak, horiak, moreak, zebra edo tigrearen erara marratuak 

pilatzen ziren. Hoteleko korridore hezeetan zehar. Manilako gau bero eta hezean. Gaua hezea baitzen, behelainoz betea. Hotz hezea 

hormetan sartua. Sasoin hezea ekainetik azaro arte. Bada tristura bat hezea eta errea, betea eta betegarria, bildua eta beltza, lurrari 

kendua dirudiena. 

· 3 (predikatu gisa) Musuak artean heze zirauen Rosieren ezpainetan. Dena ilun eta heze zegoen... larunbat gauean botatako euriak 

pista heze utzi zuelako. 

· 4 iz hezetasuna. Soroak hezez eta beroz gainezka baitzegozen. Hezearen distira zeukan begi ertzean, eta ni bitartean tontoarena 

egiten. 

5 hezetan adlag Azala, egosita edo hezetan izerdia baliatuz erabili ohi da. Erabiltzen direnean [adreiluak] hezetan eta erabat lehortu 

gabe. 

6 hezearen hezez Islako etxeak oholezkoak dira, inoiz kolorez pintatuak baina jadanik hezearen hezez ilunduak. 

[3] aire heze (5); belar heze (6); gauza heze (3); haize heze (3); leku heze (3); lur heze (3); mihi heze (4); usain heze (5); zapi heze (3); bero eta heze 

(3); mihi heze eta (3); hotz eta heze (3); belar hezea (5); bero hezea (4); hotz hezea (4); hotz eta hezea (3); adaska hezeak (4); begi hezeak (5); hotz 

eta hezea (3); lur hezean (5); belar hezearen (4); hezearen eta (4); lur hezearen (6)] 

hezealdi iz aldi hezea. Agortean eta gosetean eman beharko baitio bizigaia, hezealdian eta onaldian zerbitzatu zuenari. 

hezeberritu, hezeberri(tu), hezeberritzen du ad berriro hezetu. Zuhaitz garaia beheratu eta txikia goratu egiten dudala, 

zuhaitz hezea ihartu eta ihartua hezeberritu. 

hezedura [22 agerraldi, 2 liburutan] iz hezetasuna. Bizitokietako hezedura eta umela janez, aire epelez giroa gozatzen. Gure 

itsas freskoko hezedura umelezko haizea. Lanbroan, hezeduran eta isiltasun osoan murgildua naiz. 

hezegune 1 iz gune hezea. Luperen begietan pausatu zenituen zeureak irmo, arnasestuka, eta haren barneko hezegunean zeharo 

husteko tenorea atzeratu zizun pentsamendu ezusteko batek: [...]. 

2 (izadian) Hezeguneetako hegaztiak. Azpiegitura Zuloko-Ibarreta hezegunearen gainean eraiki dutelako. Megapark proiektuaren 

azpian desagertu dira betirako inguru honetan geratzen ziren azken hezegune eta padurak. Txingudiko badiako hezeguneen eremu 

babestuaren barnean. 

hezetasun [284 agerraldi, 85 liburu eta 33 artikulutan] 1 iz hezea denaren edo heze dagoenaren nolakotasuna. 

ik bustitasun. Beroak hezetasunari eragiten dionean. Lurrunaren hezetasunak. Begien hezetasuna nabaritzen nion iluntasunean 

distiratsu. Liburuak hondatu egiten dira pipiarekin eta hezetasunarekin. Udaldiko haize beroa, hezetasunez gainezka datorkiena. 

Hezetasuna zerion [eskailerari]. Haitzuloan goiko harriek hezetasuna izerditzen eta tantak destilatzen dituzte. Hezetasunak izerdiz 

blaitzen zituen bazterrak, hats kiratsu bat hedatzen zen. Goiz partean, kalezuloa itzalpean egoten da, hotzak eta hezetasunak hartua. 

Gaizkitzen hasi nintzen katakonbetako hezetasun hartan. Kaxa baten gainean zegoen, oinak hezetasunetik babesteko. Biriketako 

hezetasuna lehortzen laguntzen du gatzak. Airearen hezetasun erlatiboa. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hezetasun orban luzeek iluntzen zituzten harri grisezko etxe-aitzin garai haiek. 

Hezetasun lurrun bat altxatzen zen, euri ziri-ziri bat. Zeru zabaleko aireak, eguzkiaren beroa jasotzen duenean, leku guztietatik xurgatuz 

hartzen ditu hezetasun-lurrunak eta hodeietan biltzen ditu. Taxiak hezetasun-usaina zuen. Hezetasun sunda gozoa bezain higuingarria, 

lur arrasean arrastaka zebilena. Otsailak tarteka dakarren hezetasun giroarekin. Ziklo horietako bakoitzak idortasun eta hezetasun-aldiak 

zituelarik txandaka. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Itsas-lamiek barne-hezetasuna zurrupatu eta azal huts bihurtu zutela kapitaina. 

[3] airearen hezetasun (6); hezetasun erlatiboa (8); hezetasun guztia (3); hezetasun handia (9); hezetasun orban (4); hezetasun usaina (4); airearen 

hezetasun erlatiboa (6); hotza eta hezetasuna (3); hezetasunetik babesteko (4); hezetasunez blai (3)] 

hezetsu izond hezetasunez betea. Lurra aski ez eta hodeiak ukitu nahi dituen arte hezetsua. 

hezetu, heze(tu), hezetzen (orobat hezatu g.er.; Hiztegi Batuan hezetu agertzen da) da/du ad heze edo 

hezeago bihurtu; hezetasuna eman, apur bat busti. Alaznek mingain puntaz hezetu zituen ezpain lehorrak. Ahoa gozoro 

hezatzen duen atsegin hori. Aitonaren begiak hezetu egiten ziren amonaz akordatzen zenean. Mirariren begirada hezetu egin zen bat-

atean, sekula entzundako gauzarik samurrena esan baliote bezala. Pertsona normal batek batere nekerik gabe berotzen eta hezetzen du 

airea. Arteetan tanta potoloren bat lerratzen zaio matelan, odol idortua hezetuz eta bisaian dabilzkion eulietarik bat, une batez, izutuz. 

Goizeko lanbroak hezetutako egunkaria. Durban-en pasioaren sugarretan igarotako udako gauak, izerdiz hezetutako izarak. Glaziazioa 

bukatu eta eguraldia epeldu eta hezetu egin zen. Lur-azala hezetzen zuen lurruna zerion lurrari. 

hezetxo izond adkor hezea. Gero, hartaz baliaturik, luze aritu zitzaion damari, zirriak eginez hor-hemenka, beraren gorputzean 

zehar: nola garezurrean, hala golkoan, eta inoiz alu hezetxoaren inguruko tolesduretan ere bai. 

hezetzaile izond hezetzen duena. Sudurra, izatez, eguratseko partikula guzien filtro purifikatzaile eta hezatzailea da. 

hezgaitz ik hezigaitz. 

hezi, hez, hezten 1 du ad gizakia, bere ahalmenak garatuz eta gizabidea erakutsiz, gizartean bizitzeko 

prestatu eta gaitu. ik hazi. Zu ez zara horrelakoa, ez zaitugu horrela hezi. Nire alaba mundu honetan zerbait izateko hezi nuen. 

Gizasemeok gogor lan egiteko hezi gaituzte. Eta orain, haz eta hez ezazue haur sortu berria. Ni ere, jakina, erlijio katolikoan hezi 

ninduten. Jasankortasunean hazi naiz, nolabait esatearren; jasankortasunak hezi nau. Txiki-txikitatik gurasoek lotsagabeki hezi zuten, 

munduko hutsalkeriari jarraituz. "Ez dakite umeak hezten", esaten zuen gure aitak, "gaizki ohituak daude, maina besterik ez dute". Haiek 

euskaraz hazi baitziren eta erdaraz hezi, baina oraingoak, gehienetan, euskaraz hezten baitira, baina erdaraz hazi. Zeren Jainkoak zigor 

eta gaixotasunezko akuiluz eta damu-espirituz hezten baititu betiko bizitzarako hautatu dituen guztiak. Gure aitetamek onartzen zuten 

holako larderia, elizaren menean izaiteko heziak baitziren. Hezi dezagun jendea komunikaziorako. Kontsumitzeko hezi gaitu publizitateak. 

Nik lau seme-alaba hezi ditut eta horietako bat bera ere ez zait ona atera. Ez dakit nork hezi duen, baina sekula ez dut emakume 

itxurazaleagorik ikusi. Apaizekin hezi den batek. Rockarekin hazi eta hezi den belaunaldikoa da Gantzarain. Utzi eskolumeak hezi daitezen 

neskameen ondoan. Nire aitonarekin hezi nintzen. Kulturaren jokoan geure baitakoa sortu eta hezten da. Ingalaterrak hezi ditzala beste 

nazioak. Ni, hain bestelakoa nintzena eta hain bestela hezi nindutena. Gerra luzaroan egiteko, eta ondorioz tropak ondo hezteko. 

Partiduak hartzen zituen erabakiak: masak heztea zen helburu. Hezkuntza teknologia berrietara mugatuko balitz, hezi baino gehiago 

bezatu egingo luke. Ni Jugoslavian hezia izan nintzen. Jende ongi hezi eta eratsua bizi den edozein etxetan bezala. Ongi hezitako gazte 

horien artetik. Lotsagarri da gaizki hezitako semearen aita izatea. ik hezigaizto. Opuseko Fakultatean hezitako berriemaile horren 

inguruan. · Sail hauetan hezi ditaike: administrazioa, ibilgailugintza, elektrizitatea eta elektronika, [...]. 

2 (animaliak) ik bezatu. Nola hezi zakurra. Zorrotz hezi behar izan zuten berriz emea: jatekoa bere gisa bilatzen irakatsi, hegaldi 

luzeetan trebatu, bakarrik bizitzen erakutsi. Borrokarako hezi den txakur lotu baten moduan pasatzen zuen eguna. Txakurrak gizon beltzen 

usaina aditu hutsarekin zaunka hasteko hezten diren herrialde batean. Mila bider hobea da zaldiak heztea eta bakoitza hamar mila 

dolarretan saltzea! Artzainek ardi-zakurrak ongi hezten dituzte. Nor zen kobrak eta arratoiak hezten zituen emazte hura? Bi hilabetez, jo 

eta ke aritu zen bere gelan [...] zurezko kaiola txiki batean sarturik zeukan sagu bat hezten. Aspalditik zebilen usoak hezten. Haien 

abereak mantsoak eta ongi heziak direlakotz. 

3 hed otzandu, menderatu. Jendearen pasioak ere heztekoak dira beharrez, legearen bidez eta artetan zigortuz hobenduna. Zer 

nolako nagusitasuna duen afektuen gainean, haien hezteko eta kudeatzeko. Dohatsutasuna ez da bertutearen saria, bertutea bera baizik 

eta ez dugu hura gozatzen gure irritsak hezten ditugulako baina, alderantziz, hura gozatzen dugulako ditugu haiek hertsatzen ahal. 

Gizakiek beste ezertan baino ahalmen gutxiago dutela beren hizkuntza menperatzen eta beren gurariak hezten. Neure gorputza hezi eta 

menpean jartzen dut. Urdaila berriro hezten hasi behar duzu. Ahotsa ere egoki atera zitzazun, dardararik gabe, urteetako jardunak hezia. 

4 (era burutua izenondo gisa) Kapitaina profesional hezia zen. Orain abere heziak bezala ikusten dituzte bazterrak. Kui 

zuribeltzak maite nituen, arratoi hezien begi tristeak zituztelako. · Baserri giroko neska zintzo ongi hezi bat. Horiek denak ez dira Gustavo 

Duran gizon ikasi, ondo hezi eta sentibera haren gogoko. Klase ongi hezi horren eginkizun nagusia. Hitz krudelak esaten zituen bere 

mingain gaizki heziarekin. Burugogor eta gaizki-hezi, atzera hasi nintzen: [...]. ik hezigaizto. Bazen gobernari-klase bat, oso ongi hezia. 

Tximino ilea dauka, beltz amatatua, lakarra, ezin hezia. 

[3] elkar hezi (3); eta hezi (36); gaizki hezi (4); gazteak hezi (5); hezi behar (16); hezi den (3); hezi diren (3); hezi ditut (3); hezi dituzte (4); hezi egin 

(5); hezi egiten (4); hezi eta (28); hezi gaituzte (3); hezi izan (5); hezi nahi (10); hezi nahian (5); hezi ninduten (6); hezi nintzen (3); hezi ondoren (5); 

hezi zen (5); hezi zituen (3); hezi zuen (8); hezi zuten (10) 

horrela hezi (5); hura hezi (3); ni hezi (3); nola hezi (7); ondo hezi (3); ongi hezi (10); hazi eta hezi (20); hartu eta hezi (3); eskolan hezia (3); hezia 

izan (13); ondo hezia (10); ongi hezia (20); hazia eta hezia (3); hazi eta hezia (4); hezia izan zen (4); heziak izan (6); ondo heziak (6); ongi heziak (5)] 

hezibide [26 agerraldi, 21 liburu eta artikulu 1ean] iz abere bat eta berezk. gizaki bat hezitzeko bidea. ik 

heziera; heziketa; hezkuntza. Hezibideak ez bestek eragozten ziola platera bera ere miazkatzea. Haren hezibideak dauzkan 

hutsune izugarriak. Hezibide onak eskatzen duen kortesia. Hezibide oneko edozein gizasemerentzat. Hezibide zintzoak gurasoen 

ahuldadeekin eskuzabala izan behar dela agindu arren. Maiz gazte gaiztaginei zakurra ematea hezibide ona gertatu izan da. Ez zuen 

inondik ere alabatzat hartu, ezta aterpea eta hezibidea eman Noelia pertsona agurgarri izan zedin. Antze hori ez litzateke, alabaina, 

azpijokoetan nahasten den gizonaren hezibidean irakatsi behar? Aingeruen humanismoa aukeratu du; aingeruen hezibiderako, eleberri 

luze, triste eta ederrak idazten ditu. Belaunaldi baten eleberria da Jakintzaren arbola, sentimenduen hezibideaz ari den neurrian. Hori 

datorkigula, oroz gainetik, izan dugun hezibideagatik. 

2 hezibidezko izlag Norbanako jakinen alderako erruki bulkadak beste oinarririk gabe, hezibidezko zigor oro debekatu izango 

liguke. 

hezibidetsu izond hezibidezkoa. -Ohitura hartua nuen zurekin -esan du damu hezibidetsu batekin-, ongi moldatzen ginen. 

heziera [34 agerraldi, 17 liburu eta 2 artikulutan] iz heztea, heziketa. Seme-alaben heziera. Nire izaerarekin eta 

hezierarekin bat zetorren soluzio bakarra iruditu zitzaidaan. Heziera onak eskatzen ziona konplitu duelakoan. Nire gutuna eta nire liburua 

mutur-sartze heziera txarreko eta gogaikarri bat ziren noski berarentzat. Begien bistan daude horrelako heziera baten emaitzak. 

Jakintzak hor heziera esan nahi du, argitasuna, ilustraziñua, aurrerapena. Portaera, ez berez, baizik hezieraz determinatua den aldetik. 

Norberak leitutako gauzen arabera / nabari izan ohi du kultur heziera. 

[3] heziera onak (4); heziera oneko (4); heziera onekoa (3)] 

hezigabe (orobat hezgabe g.er.) 1 izond hezirik ez dagoena. Nora joango gara, bada, ardiok artzainik gabe, seme 

umezurtzok aitarik gabe, gizon hezigabe eta sinpleok gidaririk gabe? Pedro Leandro Ipuche-k idatzi du supergizonen aitzindari zela Funes, 

"halako Zarathustra hezgabe bezain jatorra". Itsasoko jendea jende hezigabea da gehienbat. Zaldi hezigabea menperagaitza izaten da, 

bere gisara utzitako semea jasangaitz bihurtzen. Bere adimen hezigabearen bitartez. Ur-jauzi gardena nire sentimendu hezigabeen 

basamortuan. Musika hezigabea. New Orleanseko herritar xume eta ongi hezi gabeek hika egingo diote elkarri. Latza da jakinduria 

hezigabearentzat, zentzugabeak ezin berarekin iraun. Handiak eta azalgaitzak dira zure erabakiak; horregatik desbideratu izan dira 

hezigabeak. 

2 hezigabeko izlag -Behar den bezala hezi gabeko ume hauekin -esan zuenez dago jakiterik!... Hezigabeko zekorra bezala 

zentzatu nauzu, eta nik eskarmentua hartu. askatasun hori kontzientzia hezigabekoentzat behaztopagarri gerta ez dadin.

hezigaitz (orobat hezgaitz, hezikaitz eta hezkaitz) izond/iz hezten zaila dena, ezin menderatuzkoa. Ivan 

Ogareff konturatuta zegoen, mehatxuak mehatxu, torturak tortura, andre siberiar hezigaitz hura ez zela mintzatuko. Tartariar-leinu basa 

eta hezigaitzen aurka borroka gaiztoan. Krisztina basatia eta hezgaitza zuan barrutik. Bilgunearen berezitasuna izan daiteke, 

zeingehiagokako gogo hezigaitza. Gau hartan areagotua zegoen haien berezko distira hezigaitza. Katua oso berekoia eta hezigaitza da, 

zakurraren aldean. Saxoniarrak, frankoen mende bizi zirelarik, hezkaitzak ziren, eta behin eta berriz oldartzen ziren. Hain animalia 

hezigaitza den untxikume batekin. Kartzelak, ordea, ez ditu hezigaitz guztiak apaltzen. 

hezigaiztasun iz hezigaitza denaren nolakotasuna. Baina baita indarra, ausardia, askatasuna -hezigaiztasuna- eta 

gizakiok miresten ditugun beste dohain asko ere. 

hezigaizto (orobat hezkaizto) izond gaizki hezitakoa. Seme etxekalte hezigaizto bat zuen, Aladin, eta hainbeste 

deabrukeria egiten zuen, azkenean aita penaren penaz hil baitzen. Erantzun zidaten zaldi hezkaizto batek irauli zuela San Francisco-ko 

etxaldean, eta elbarri geratua zela, esperantzarik gabe -Etxekalte hezigaizto horrek denon lotsagarri utzi gaitu. -Hezigaizto alaena! 

hezigarri (orobat hezgarri g.er.) izond hezten duena. Jostailuek "hezigarriak" behar zuten beti. Nik eskuratu dizkizudan 

liburu hezigarri horietakoren batetik. Ba ote dago ideia bakar bat ere liburu hezigarrietan? 

hezikaitz ik hezigaitz. 

heziketa [768 agerraldi, 95 liburu eta 247 artikulutan; orobat hezketa, agerraldi 1, liburu 1ean] 1 iz gizakiek 

gizartean bizitzeko prestatze eta gaitzea. ik hezibide; hezkuntza. Garbi dago ikasketa eta heziketa ez direla gauza 

bera. Goi-kastako hinduek Mendebaldeko heziketa hartu zuten. Heziketa gaztelaniaz jaso zuten, espainiar haurrekin batera. 

Helduentzako heziketako klaseak hartzen ere hasia zen Columbia unibertsitatean. Eutsi tinko hartutako heziketari, ez bazter utzi. Bi 

nesken heziketaz arduratzen zen emakumea. Nortasunaren heziketa nork bere eskuetan du. Sentimenduen heziketa. Seme-alaben 

heziketan gurasook dugun erantzukizunaz solasean ari ginen. Beraz, gizona gizarterako gai egiten da ez naturaz baizik heziketaz. 

Zakurren heziketarako aholkuak. Heziketarik gabeko basatiak bagina bezala. 

2 (izenondoekin) Oinarrizko heziketa unibertsalak. Oso heziketa tradizionala hartu zuen Parmako Jesuiten Ikastetxean. Horra 

heziketa modernoaren akatsik larriena. Lanean ari direnentzat, heziketa jarraitua. Arabiarrei heziketa politikoa emateko eginkizuna. 

Heziketa erlijiosoa amaren ardura izan zen. Gaztearen heziketa sentimentalaren aldetik. Zertarako behar da heziketa sexuala? Heziketa 

bitxi samarra jaso zuen. Heziketa frantsesa, orduan politika eta diplomazia helburu zuen edonork jasotzen zuena. Oinarrizko Heziketa 

Orokorra. Heziketa Fisikoko karreratik, bestalde, bota egin naute. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Ez eskolan, eskolak aspaldi utzi baitio heziketa-leku egokia izateari. Helduen heziketa 

zentroak. Erregeak jarritako heziketa-epea bete zenean. Gizarte-maila apalekoak dira eta heziketa maila baxua dute. Heziketa-arau 

honek agintzen duenez, Iranen hiru aldiz egin behar dira gonbitak. Cuzcon, enperadore inkaren gortean, heziketa-ikastaro erregular bat 

zegoen. Enpresetako heziketa planak. Heziketa zikloetarako erabiltzen diren programazioak. Heziketa-lana da. Amerikar heziketasistemaren 

gainbeheraren beste froga bat. Heziketa Kontseiluak, bere aldetik, onartzen du andereñoari, hilean ordaintzea. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Oinarrizko kristau-heziketa, kalkulu eta gramatikako hastapenekin batera. Soinheziketako 

lizentziaduna da. Berluron-i eta haren Gorputz Heziketako kurtsoei zor dizkiet bizitza guztiko barre-algararik ederrenak. 

Gazteei kirol heziketa eman, kirola egiteko aukera eman. Erlijio heziketaz. Gu mutilon sexu heziketa tristea baldin bazen, neskena ez 

zen askoz hobea. Gregoryren bihotz-heziketaren hariak Karibe aldean josten dira. Bide-heziketako irakasle haren anaia. Kultur 

heziketarik gabeko pertsona. Show-man heziketa eta eskarmentua ere behar baitira rol horretarako. Urteak eman ditut Gasteizen 

irakasle lanean, Soin Heziketako Euskal Erakundean. 

5 heziketa on Jesuitekin heziketa ona izango nuela eta gurasoek Kalaportuko ikastetxean matrikulatu ninduten. Galdu egiten direla 

heziketa onari zor zaizkion moduak. Heziketa oneko saltzaileak. Araiz, presondegian baino hezketa hoberik izango ahal zuen! Garai 

hartan inork izan zezakeen heziketarik hoberena eman zioten. 

6 lanbide heziketa «Lanbide heziketaren helburua ikasleak lan mundurako prestatzea» dela. Lanbide Heziketa osatzen duten 

heziketa zikloetarako erabiltzen diren programazioak. Lanbide Heziketako titulua. Lanbide-heziketako ikastetxeak. Lanbide Heziketak 

eskaintzen dituen aukerak. EAEko Lanbide Heziketari buruzko bigarren erakusketa. 

[3] begiradaren heziketa (5); haurren heziketa (5); heziketa eman (6); heziketa euskaraz (4); heziketa fisikoko (10); heziketa hartu (4); heziketa 

ikasten (4); heziketa iraunkorra (5); heziketa jaso (5); heziketa jasotzeko (4); heziketa jasotzen (6); heziketa lana (4); heziketa ona (7); heziketa 

sexuala (42); heziketa sexualak (11); heziketa sexualaren (8); heziketa sistema (4); lanbide heziketa (51); sexu heziketa (7) 

lanbide heziketak (7); lanbide heziketako (56); lanbide heziketako titulua (6); lanbide heziketan (44); lanbide heziketara (5); gazteen heziketarako (5); 

heziketarako solasaldiak (4); lanbide heziketarako (4); gazteen heziketarako solasaldiak (4); andereño gazteen heziketarako (4); lanbide heziketaren 

(28); sexu heziketaren (5); lanbide heziketari buruzko (7); heziketaz arduratzen (6)] 

heziketagai iz heziketarako gaia. Gizonaren grina likitsen xehetasunak, madame, ez dira heziketagai egokienak Eugeni 

bezalako neska gazte batentzat. 

heziketakide izond heziketan kide dena. Heziketakide izango dira ekarpenak eginez eta diruz babestuz, proiektua bultzatuko 

duten irakasle, ikasle eta gurasoak 

hezikidetza (orobat hezkidetza) iz koedukazioa. Hezikidetza eskubidea: Parekotasuna lortzeko bidean, neurriak hartzea. 

Hezkidetza ziurtatuko dien eskola. 

hezikidetzaile izond koedukazioa lortzen duena. Bizikidetza hezkidetzailea: Elkarbizitzaren ikuspegitik, neska-mutilak 

genero bereizketarik gabe nola hezi aztertuko da. Laikoa, hezkidetzailea, kultur aniztuna. Hezkuntza sistema ez da hezkidetzailea. 

hezilari iz hezten duen pertsona. ik hezle. Nola hezilariaren nahierara ibiltzen den piztia, halaxe begi haiek harrapatzen 

zutena. 

hezitzaile 1 izond heziketan edo hezkuntzan aritzen dena. Sistema hezitzailearen teknifikazio gehiegizkoak. Informazio 

hezitzailea zabaltzea. Esperientzia handia zuen komunikazio hezitzailean. Hainbat sari jaso zituen mundu osoan bere jarduera berritzaile 

eta hezitzaileagatik. Onura psikologikoak, sozialak eta balio hezitzaileak. Bagenekien telebistak alderdi hezitzailerik ere izan 

dezakeela. Kirol hezitzailea, kirol pedagogikoa, eskola kirola. Familiako harremanak sendotzeko balio zuten joko hezitzaile haietan. ik

hezigarri. Ez genuen film astun eta hezitzaile bat egin nahi. Ez dute plangintza pedagogiko-hezitzailerik. Monitore hezitzaile edo 

hezitzaile berezi bat. 

· 2 iz heziketan edo hezkuntzan aritzen den pertsona. Zentroko hezitzaileen iritzia. Kartzelako hezitzaileekin 

elkarlanean. Baldintzak, hezitzaileen prestakuntza, ordutegia... Zaude ziur zure hezitzailea izateak ematen dizkidan eskubideez baliatuko 

naizela. Beti egia esan behar dela erakusten dute hezitzaileek. Urtero aldatzen genuen etxez, eskolaz, hezitzailez. Hura oso dibertigarria 

zen: aita hezitzailearena egiten... pentsa! Badaki ametsak [...] errainu ederrak sortzen dituela, begien lauso, begien hezitzaile, bihotzbiguntzaile. 

Komunismoa mamu beltz bat izan zen gure hezitzaileen ahotan. 

3 (hitz elkartuetan) Beraz, epaile baino gehiago, hezitzaile lana egiten dute. · Kirol hezitzaile diploma ateratzeko aukera. Kale 

hezitzaileak errealitate guztietara egokitzeko gai izan behar du. 

4 animaliak hezten dituen pertsona. ik hezle. Abere hezitzaile baten gisan sartu zen berriro gelan, gerriko uhala eskuetan 

zuela. Hartz hezitzaileak zebiltzan. Rodeo-etako zaldun, zezen-hezitzaile, bidaiari... Balea-hezitzaileak ere izan ziren garai batean. 

hezkaitz ik hezikaitz. 

hezkaizto ik hezigaizto. 

hezkide ik hezikide. 

hezkunde [85 agerraldi, 61 artikulutan, denak Herrria aldizkarian] iz hezkuntza. Lang hezkunde Ministroak. Hezkunde 

ministerioaren ordezkari gorena. Hezkunde Nazionaleko ikuskari ohi horieri. 

hezkuntza [2981 agerraldi, 72 liburu eta 1046 artikulutan] 1 iz gizakia, bere ahalmenak garatuz eta gizabidea 

erakutsiz, gizartean bizitzeko presatze eta gaitzea, eta horretarako erabiltzen diren bideak edo sistemak. ik 

hezibide; heziketa. Irakasleek pertsonak hezten dituzte, makinek ez, eta hezkuntza pertsonak heztea da. Hezkuntzaren helburua, 

halatan, banakoaren interes partikularra guztien interesarekin adostea litzateke. Frantziako hezkuntza auzitan. Langileen hezkuntza eta 

kualifikazioei buruz. Goi mailako hezkuntzan 4.975$ gastatzen da ikasleko EAEn. Gastatzekotan, benetan merezi zuen zerbaitetan egin 

behar; adibidez, semearen hezkuntzan. Seme-alaben hezkuntzaz arduratuko naiz. Hezkuntzako liburuetan. Oinarrizko Hezkuntza 

Orokorrak irauten zuen zortzi urteetan. Frantziako Hezkuntzak ez du onartu Seaskak behar dituen 77,5 irakasle orenak. Unesco 

Hezkuntza, Zientzia eta Kulturarako Nazio Batuen Erakundeak. 

2 (izenondoekin) Hezkuntza nazionalak hizkuntza gutituen garatzeko berriki agitaratu erabakiak. Hezkuntza publiko egoki bat. 

Hezkuntza parekidea eta euskalduna eskatu dute. Hezkuntza elebiduna haur guztiei emateko ahalegina. Gizarteak badu hezkuntza 

berdintzaile, berritzaile eta kalitatezko baten premia. Hezkuntza zapaltzaile baten pean hazitakoak erantzun erraz eta sinpleak behar 

zituelako. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Ez da dudarik urrats handiak egin direla hezkuntza maila guztietan, unibertsitatean ere. 

Are adierazgarriagoak dira hezkuntza mailetan zehar euskaraz ikasten dutenen ehunekoak. Azken aldian hezkuntza-ohituretan izandako 

aldaketengatik. Sozializazioaren bektore nagusiak, gaur egungo nazio-estatuetan, familia, herritartasuna, hezkuntza-sistema eta lanbidea 

dira. Kolonbiako hezkuntza eredua, auzitan. Euskal Herriko hezkuntza sarearen ezaugarriak. Beharrezkoa da hezkuntza, heziketa eta 

trebaketa politikei ere arreta handia eskaintzea. Jose Aliaga hezkuntza kazetaritzan aditua. Partaide ikastolek beharrezkotzat jo dute beste 

hezkuntza itun bat. Maila apalagoko hezkuntza tituluak dituztenek. Hezkuntza curriculumak eta programak. Hazparneko ikastolako 

pedagogi edo hezkuntza taldeak. Holandar gobernuko Hezkuntza ministroaren hitzaldi bat. Haren ekarpena Hezkuntza Psikologiaren 

abiapuntutzat hartzen da. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa izenburu ofizialetan) Hezkuntza Eztabaida Foroan ez dutela parte hartuko 

jakinarazi dute EILAS, ELA eta LABek. Hezkuntza Arduradun naizen aldetik. Hezkuntza Ikuskaritzak bildutako datuak dira. Gurasoek 

bilera eskatu dute Hezkuntza Departamentuko ikuskatzailearekin. Harvardeko Hezkuntza Graduatu Eskolan. Filosofia eta Hezkuntza 

Zientzien Fakultateko dekanordea. Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Bereziko Batzordeko kidea. Hezkuntza Administrazioaren aldetik. 

Espainiako Hezkuntza Ministerioak. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila. Nafarroako Gobernuko Hezkuntza 

kontseilari Luis Campoyri. Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza sailburuak. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Hasierako epean, Haur Hezkuntza deitu ohi denean, ahozkoa izan ohi da jarduna. 

Musika hezkuntza ona ematen zen garai hartan seminarioetan. Ingurumen-hezkuntzako masterra egiten aritua zen hiru urte lehenago. 

Internetek tele-lan edo tele-hezkuntza alorrean sortzen dituen aukerak izugarriak dira. 

6 hezkuntzazko Gero eta gehiago, ahaleginean hasi dira kapitalak nazio-lurraldean mantenduko dituzten edo bertara erakarriko 

dituzten espazio egokiak eratzen (espazio logistikoa, hezkuntzazkoa, soziala, finantzetakoa, monetarioa, araudizkoa). Siadeco sortu zuen, 

esan bezala, era guztietako aldaketa ekonomiko, demografiko, urbanistiko eta hezkuntzazkoak gertatzen ari ziren lur honetan 

proposamen zentzuzko eta aurrerakoiak egiteko. 

7 bigarren hezkuntza Goi mailako bigarren hezkuntza. Orain 12 urterekin hasten da bigarren hezkuntza. %60 inguruk egin ditu 

bigarren hezkuntzako ikasketak gutxienez. Ez da sinestekoa ere bigarren hezkuntzako ikasle batek, nik adibidez, egunaren buruan 

zenbat gauza egin behar dituen. Liburua oso da egokia bigarren hezkuntzako "Zientzia, teknika eta gizartea" ikasgaiaren irakasleentzat. 

Bigarren hezkuntzan nengoenetik ongi moldatzen nintzen kontzeptuekin. Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako 80 ikastetxeetako 3.600 

ikasleri egingo zaie galdeketa aurten. 

8 goi hezkuntza Europako goi hezkuntza sistemen kalitatea. Kim Howells Garraio ministroa izango da Goi Hezkuntzaren arduradun 

berria. Azken urteotan Goi Hezkuntza ministro zenari. Zertan eragingo du Europako Goi Hezkuntzako Esparrua sortzeak? 

9 haur hezkuntza Haur Hezkuntza: Bi ziklotan banatzen da: 0-3 urte bitartekoa eta 3-6 urte bitartekoa. 3 eta 6 urte arteko haur 

hezkuntza doakoa izango da hitzartutako eskola pribatuetan. Sarean Elkarteak EAEko Haur eta Lehen Hezkuntzako 156 ikastetxe publiko 

biltzen ditu. Haur Hezkuntzako matrikulen %61 D eredukoak dira. Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako Haur Hezkuntzako ikasleen artean. 

Haur hezkuntzarako eraikin berria. 

10 hezkuntza aldi (orobat hezkuntzaldi) Hala, lehen hezkuntza aldia urtebete luzatzea proposatu dute. Iztuetaren arabera, 

xedea da ikasleek 16 urterekin derrigorrezko hezkuntzaldia amaitzea «euskaraz ingelesezko First ziurtagiriaren antzeko maila dutela 

bermatuta» 

11 lehen hezkuntza Lehen Hezkuntza izan ohi da hurrengo epea, irakurtzen eta idazten hasten den garaia. Lehen hezkuntzan 

heziketa katalanizatuagoa da bigarren hezkuntzan baino. Hamabi urte zituela, lehen hezkuntzako azken mailan zegoen. Lehen 

hezkuntzako neska batek. 130 milioi haur zeuden eskolatu gabeak lehen mailako hezkuntzan, horietatik %60 neskak. Lehen 

Hezkuntzako Bigarrenean. 

[8] bigarren hezkuntza (16); derrigorrezko hezkuntza (10); egungo hezkuntza (11); euskal hezkuntza (23); goi hezkuntza (14); gure hezkuntza (19); 

haur hezkuntza (10) 

hezkuntza alorrean (15); hezkuntza arloan (10); hezkuntza arloko (25); hezkuntza eredu (8); hezkuntza eredua (11); hezkuntza ereduen (12); 

hezkuntza eskubidea (9); hezkuntza kontseilari (13); hezkuntza maila (14); hezkuntza mailan (8); hezkuntza ministerioa (9); hezkuntza ministerioak 

(39); hezkuntza ministerioaren (11); hezkuntza ministerioko (13); hezkuntza ministro (22); hezkuntza ministroa (17); hezkuntza ministroak (24); 

hezkuntza nazionalak (8); hezkuntza politika (10); hezkuntza proiektua (9); hezkuntza publikoan (11) 

hezkuntza saila (35); hezkuntza sailak (236); hezkuntza sailarekin (23); hezkuntza sailaren (74); hezkuntza sailari (35); hezkuntza sailburu (38); 

hezkuntza sailburua (21); hezkuntza sailburuak (89); hezkuntza sailean (10); hezkuntza saileko (52); hezkuntza sarean (8); hezkuntza sistema (146);

hezkuntza sistemak (45); hezkuntza sistemako (19); hezkuntza sisteman (74); hezkuntza sistemaren (50); hezkuntza sistemari (8); hezkuntza 

sistematik (10); hezkuntza zientzien (24) 

lehen hezkuntza (11); oinarrizko hezkuntza (9) 

frantziako hezkuntza ministerioak (17); hezkuntza zientzien fakultatean (8); jaurlaritzako hezkuntza saileko (10); jaurlaritzako hezkuntza sailburua 

(8); gobernuko hezkuntza sailak (9); espainiako hezkuntza ministerioak (11); jaurlaritzako hezkuntza sailburu (15); jaurlaritzako hezkuntza sailari 

(15); eaeko hezkuntza sailak (12); jaurlaritzako hezkuntza sailburuak (36); hezkuntza zientzien fakultateko (9);; gobernuko hezkuntza kontseilari (8); 

jaurlaritzako hezkuntza sailaren (16); jaurlaritzako hezkuntza saila (9); eaeko hezkuntza sistema (9); hezkuntza sistema publikoan (8); jaurlaritzako 

hezkuntza sailak (69); goi mailako hezkuntza (12); eaeko hezkuntza sistemak (9); hezkuntza sistema propioa (8); osasuna eta hezkuntza (11); 

hezkuntza eta kultura (22) 

frantziako hezkuntzak (39); haur hezkuntzako (8); hezkuntzako ikastetxeetako (9); lehen hezkuntzako (54); hezkuntzako ikastetxeetako zuzendarien 

(8); derrigorrezko bigarren hezkuntzako (19); bigarren hezkuntzan (34); haur hezkuntzan (9); lehen hezkuntzan (27); derrigorrezko bigarren 

hezkuntzan (12); hezkuntzarako eskubidea (8); hezkuntzaren alorrean (13); hezkuntzari dagokionez (8)] 

hezkuntzaldi ik hezkuntza 8. 

hezkura iz hezetasuna. Eguzki galga ez baino lainoaren umela eta hezkura beharko dira eguzki errearen aurka. Aire-poltsa beroago 

eta lehorragoak suntsitu eta xurgatu egiten zion umeldura eta hezkura. 

hezle 1 izond/iz animaliak hezten dituena. ik hezitzaile 4. Makila ez da hezle ona [zakurrarentzat]. Sonia izeneko 

emazte hezleak zizkion manu batzu emaiten. Goxoki lehenik, bortizki noiztenka, gizon hezleak hezten ditu hiruak, zaldia, dudarik gabe, 

neskari kuraia emaiten diola eta ama lilluratzen. Zakur guziak osoki gelditu eta hezleak xoria libratzen du. Hezleak aldiz muturreko bat 

ezartzen dio Osso hartzari, zer gerta ere! 

2 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Sarritan animalia-hezlea banintz bezala sentitzen nintzen. Zakur hezleak, klinikak 

(2.000 ba omen daude), zakur egoitzak. Bazen harengan bere animaliak izutzeko jadanik gauza ez den piztia-hezle zaharretik zerbait. Ez 

dira baliagarriak Trasimakorentzat Sokratesek eztabaidan barrena jartzen dizkion ereduak, ez sendagilearena, ez lemazainarena, ezta zaldihezlearena 

ere. Lehoin batek zauritzen duela kabala basa hezle bat, Kerwich izenekoa. Narrasti hura bitxikeria gisa eramana zuen, 

jokoren bateko osagarri modura, zer-nolako hezle-gaitasun paregabeak zituen erakusteko guri. 

3 irud Haatik, huraxe du bere bihotzaren hezle nagusia. 

4 hezitzailea. Badakigu ainitz urtez haur eta gazteen erakasle eta hezle paregabea izan dela. 

hezte (orobat hezitze) 1 iz gizakia, bere ahalmenak garatuz eta gizabidea erakutsiz, gizartean bizitzeko 

prestatzea eta gaitzea. Zinez, mintzaldi biziki aberatsa izan da eta eguneroko familia eta hezitze egoerak hobeki kudeatzeko zenbait 

tresna aipatu dauzkigu. Balore demokratikoetarako hezte eginkizunean. Halakoa ote nintzen sortzez, eta ez ote zuen kolpe hark nehongo 

eraginik izan ene hazte-hezteetan... 

2 (animaliak) Itsu-zakur batek haatik ainitz gostatzen du: 18.000 euro, hazte eta hezte lan guziak kondutan hartuz. Aratsaldean zaldi 

hezte eta gero ibil molde erakusketa, balioko du ikustea. Zaldi hezte lehiaketa nagusia. 

hezueri 1 iz hezur giltzetako eta giharretako eritasun mingarria. ik erreuma. Sukar bizia nagusitu zitzaion, eskuoinetako 

hezueria. Anaia zaharrenak, don Vicentek, hezueria zuen eta ez zen ia behin ere ateratzen. Todiko herritar batek hezueri 

artritiko oso larria zuen. Hezueriak bihurritutako esku bat. Karlos, [...] asperturik errege eta agintari izateaz, hezueriak jota, oinetako 

miñnez, egindako bidegabekeriez damututa, Yusteko monasteriora erretiratu zen. Hezueriak jota dauzkat sorbaldak. Herrenak ibiltzen 

hasten dira, hezueriak jotakoek salto egiten dute. 

2 irud Jantoki zikinean, hezueriak jotako haizegailu batek giroa freskatzeko itxurak egiten zituen. 

3 tanta-hezueri Halaxe zen, bai: azido urikoa, tanta-hezueriak joen borrero, tripazain-zurruteroen zigor eta harri-gaitzaren eragile 

sonatu horixe zuen sorburu. 

hezur 1 iz ornodunen hezurtza osatzen duten atal gogor eta zurrunetako bakoitza. Kale txakurrak ibiltzen ziren 

Harakinaren kalean, eta Hennek hezurren bat botatzen zien noizean behin. Hega biraka [...] hezur haragigabetuen gainean. Hezur onak 

ditu, amak bezala. Katuak bere gorputzaren berotasuna eskaintzen zien amonaren hezur gogortuei. Ene besoetako hezur minberatuak 

bortizki torratu nituen. Geldi egoteak hezurrak gogortuko zizkiolakoan, pasiera laburra egin zuten. Guztiz zirpildurik zeuzkan galtza eta 

longain beltzak, eta, haien azpian, hezurra eta azala besterik ez zen ageri. ik beherago 18. Zimel-zimela zegoen, sabela zimur, azala 

hezurrei josia. Hezur eta haragizko Barrie, kanpotik ikusten den Barrie hori, zahartuz joan da. Hezurrak apurtuko dizkiote. Gure 

hezurretako muina gar bizi eta gure odoleko zainak suzko hari bihurtuak. ik beherago 25. Harakinak hezurretako minbizia duela jakin 

dute. Txinan bi milioi pertsonek hezurretako fluorosia dute. Hotz bizia hezurretan sartzen da. Haize basaren zafraldiak hezurretan 

barna sartzen zitzaizkidan. Espioi basatia, Ivan Ogareffekin hezur eta mami uztartua, beti bere nagusiaren aldamenean. Mikel eta Edu 

hezur eta mami izan ziren karrera garaian. Munstroak hezur eta haragi egiten dira gauaren kontrako trabesean galtzaile gertatu direnen 

garunetan. 

2 pl (hildakoenak) Iturri horren inguruan hegaztien, muskerren eta bestelako narrastien hezurrak ikusten dira sakabanatuta. Hezur 

pilatuez beteta zeuden hormen ondotik. Zin eginarazi zion Taibeleri, bere amaren hezurrengatik, bere azken eguneraino gordeko zuela 

sekretua. Zaldibian, Gerra Zibilean fusilatutako bi gazteren hezurrak agertu dituk. Jainkoak zuen alde egin behar duena egin dezan 

egunean, eraman nire hezurrak hemendik. Zenbat eta zenbat zulo ote zeuden sasiak estalirik, tiroz hildako hainbaten hezurren hilobi? 

Beste kutxa bat eman ziola Doroteo Ziaurritzi, Sabinoren hezurrak zituela esanez. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Euriak jotako aterki bat bezala, bizitzak jotako hezur-ontzi bat bezala. Hezur koloreko 

argitasun leuna. Hezur-mamizko santuak. Arratsaldeko sei eta erdietako asperdura hezur-mamietaraino sartua nuen batean. Umekiaren 

hezur-mamiko zelula amak jaioberriaren garunean txertatuz gero. Gatzez eginiko harrien artean hezur-haragizko gizon-emakumeek 

jotako doinuak entzutera. Baina Kamar Al-Samanek etsi ez, eta emakumea hezur-haragizkoa zela baieztatu zuen. Ez dut Luzio izenekorik 

bat bakarrik ere ezagutu hezur haragitan. Izan ere, huraxe izan zen hartu nion tankera, arimarik, gogorik gabeko automata batena, 

gorputz hutsa, gihar eta hezur sistema huts bat. Hezur gai sintetikoa. Hezur zelulak lehenera etortzen dira haren gainean. Hezur 

transplanteen bidez. · izond Oro har, arinagoak izaten dira pertsona argal eta hezur-luzeenak. Okertuak eta hezur-hautsiak. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Zalantza egiten nuen etortzekoak ziren gizonak eta emaztekiak [...] haragihezurrezkoak 

ote ziren. Azal-hezurretan baitzegoen zinez. ik beherago 10 eta 18. Kapitainak oilaskoaren hegal hezurra murtxatzen 

zuen. Denverri sorbalda-hezurretan jotzen zion txanoak. Belaunezur edo tibia-hezur higaturen bat. Bere hortzekin nire sudur hezurrean 

jo eta zauri bat egin zidan. Aski izango zuten kopeta-hezurra altxatzea. Galtza bakeroak daramatza, zabalak, mehaka hezurretan estu 

tinkatuak. Hindutarrek, musulmanak zirikatzeko, mezkiten barrura zerri hezurrak botatzen zituzten. Arriskutsua dela zakurrei oilasko 

hezurrak ematea. Belaze batean eserita kantatzen ditek, giza hezur pilez inguraturik. 

5 (arrainena) Baina zerbait geratu zitzaion eztarrian, legatz hezur bat bailitzan. Arrain idorraren hezurrak biltzen zituen bere zorroa 

betetzeko. Arrain haien begi bizien eta zakatz oraindik odoltsuen erdian, arraia handi bat ageri zen [...]; arraia handia usteldurik zegoen, 

isatsa erortzen zitzaion, haren hegatsen hezur izpiek azal latza zulatzen zuten. Jendeak bizitza haginka txikitu ziolako eta gero harrika bota 

arrain-hezur bat bezala. Hortzetako tarteak arrain hezur batekin garbitzen. · Ekar dezagun gogora, adibidez, bat baizik ez aipatzeagatik, 

"arrain-hezurrezko" perspektiba deitua ("ihes-ardatzezko perspektiba" ere deitua); honetan, koadroaren planoari buruz perpendikular 

diren zuzenak erdiko ardatz baterantz dute konbergentzia, eta ez puntu baterantz.

6 fruituez mintzatuz, hazi aski handi eta gogorra. Fruituen hezur barren-hutsak baizik ez ditugula jasotzen. Eta ni, gerezi 

baten hezurra eztarrian trabatu izan balitzait bezalaxe sentitu naiz. Hautsontzi bat, zigarrokinez eta gerezi-hezurrez betea. Eguna joan 

ahala, limoi azal eta oliba hezurrekin nahasiko zen zerrautsa. Muxika-hezurrezko larruazala. 

7 irud Unibertsitatea bihurtu baita aspaldi gizartearen hezur eta ardatz nagusi. 

8 hezurretaraino barru-barruraino. Izua hezurretaraino sartu zitzaidan. Hezurretaraino sartua dut beldurra. Literaturaren 

grina hezurretaraino sartua duenak. Barne goritasunak hezurretaraino sutzen zituen gizakiak. Elkarren gorputzak berotzen, eta 

hezurretaraino izozturik hala ere. Harry hezurretaraino blai eginda eta izoztuta zegoen. Hezurretarainoko gorrotoa. Lehenbiziko aldiz 

susmatzen du zer izan daitekeen gizon zahar bat izatea, hezurretaraino akitua, itxaropenik gabe, nahikaririk gabe, etorkizunaz ezaxola. 

9 hezurrezko izlag Hezurrezko binokuluen atzetik egiten zuten kirik bere begiek denda guztian barrena, laguntza bila bezala. 

Hezurrezko xirulak. Paleolitiko garaiko zibilizazio horrek [...] marrazki miresgarriak egin ditu, baita hezurrezko txistuak ere. · Aise 

ezagutuko duzue balea hezurrezko zizelkaduraz apaindua den haren etxea. 

10 azal eta hezur hezur eta azal. Haragi-mamiak higatuta, ez zen azal eta hezur besterik. 

11 berna-hezur Izeba Margek makilaz jo zuen Harry berna-hezurretan. Atea zeharkatu bezain pronto, ikarazko oihu lehor bat 

botatzearekin batera, ezinegona sumatu zuen berna-hezurretan. Mina sentitu du berna-hezurrean gora igotzen. 

12 bizkar hezur ik bizkarrezur. 

13 bular hezur Oilasko lumadunek bularki haragitsua erakusten zuten, bular hezurraren tontorretik behera tenkaturik. · pl Eta oso 

bular ederra nuela esan zidan, baina ez nion sinetsi, apenas baitut ilerik, eta bular-hezurrak oso agerian ditudalako. 

14 buru hezur burezurra. Kolpe bakar batez hautsi zion buru hezurra kuadrumano malapartatu hari. Hartuko nuke haren burua 

eta buru-hezurraz bi katilu egingo nituzke. Buru-hezurra edariz betetzen du eta debotki hartarik edaten. · Nire buru hezurren artean 

zarata bihurturiko isiltasuna. 

15 hanka-hezur berna-hezurra. Pepponek hanka hezurrean emandako ostikoagatik. Hanka hezurrean hartutako ostikada 

izugarri batek. Lurrera erori eta hanka-hezurra hautsi zuen eta sorbalda-hezurra bere lekutik atera. Hanka-hezurretik sobera sofritzen 

zuelako. 

16 hezur-beltz Aurpegi-balzdun: hezurbeltza, alegia, kanpotarra, hau ez da hemengoa, ez da gutarra. Maketo, hezur-beltz eta 

marikoi bezalako hitzekin. 

17 hezur-berri Neure egunetan ez dut emakume hezur-berri sasoikoagorik ezagutu. ik hezurberritze. 

18 hezur eta azal Hezur eta azal besterik ez zen, egoera penagarrian zegoen, beldurra eman zien. Garai batean hain gizena zena, 

orain hezur eta azal baitzegoen. Emakumeak, piltzarrez estaliak, hezur eta azal. Bibote exkaxa zuen, hankak hezur eta azal. Alkoholikoa 

aspalditik, hezur eta azal, adin handikoek bakarrik begiratzen diote aprentsioz. Hezur eta azal baino gehiago duk gure Lisa andereñoa. 

19 hezur eta larru Hezur eta larru den agure bat. Hezur eta larru atera zuten bere hobitik eta nork daki nora eraman... Dende 

gaixo nigarregingarriak, goseak hilak, hezur eta larru, ardura oinez etorriak edo biziki emeki zebiltzan trenetan, jatekorik gabe. Hezur eta 

larru, mortuko abereak lagun, gau eta egun deabruak ondotik zituztela [...] bekatura lerrarazi nahiz. 

20 hezur giltza Hezur-giltza lokak, antiojoen atzean malkozko begiak. Hezur-giltzarik destokitu gabe. 

21 hezur-haragitu Antso III. a Nagusia erregea hezur-haragitu egingo da larunbatean, Hondarribiko harresietan. 

22 hezur-hoztu "Aberria ala hil!" esaten da, baina hil eta gero ere hezur-hozten ez den maitasuna da abertzaleak aberriari diona. 

23 hezur hutsetan Hezur-hutsetan zeudela. Literaturako irakasleari, berriz, hezur-hutsetan gelditzen ari baitzen, "Biafras" ezarri 

nion. Beste zazpi behi irten ziren Nilotik, itxura txarrekoak eta argal-argalak, hezur hutsetan zirenak. 

24 hezur-kolore (orobat hezurkolore g.er.) izond Ilargiaren disko hezur-koloreaz jabetuz gero, gaua ere berea izango zen. 

Ada azazkaletako laka hezurkolorea kentzen ari zen alkoholetan bustitako goata-puska batez. Zuriak, harentzat, distiratsuegiak ziren, 

baina aldi berean margulak eta hezur-koloreak; beltzak, berriz, ilunperik latzenekoen tankerakoak. 

25 hezur muin (orobat hezurmuin) Nola gelen iluna hala hezurmuinetaraino sartzen zèn hezetasuna. Hezur muinetaraino 

sartu zitzaidan zirrara. Hezur muinetaraino izututa banengoen ere. Hezur muinetaraino akiturik sentitzen banintzen ere. Hezur-muinak 

eta zainetako odola. Gaixoaren perfil bereko hezur-muinik topatzen ez denean. 

26 hezurretan egon Gaur aurrez aurre ikusi dut eta hezurretan dago. Nork esango zuen, hezurretan zegoela ematen zuen eta. 

27 izter hezur Izter-hezurra hautsi duen agurea. · Ixter-hezurra hautsia, ukondoko hezurra ere ba... 

28 lepo-hezur (orobat lepahezur eta lepazur ) Lepo-hezurraren atzeko sakongunetxoan. Burua moztuko dio lepo-hezur 

ondotik, baina erabat erauzi gabe. Utz ziezaietela parabellumen kanoiak niri lepohezurrean jartzen. Tximinoarena egiteko eta gaur ez 

bada bihar lepa-hezurra txikitzeko. Arnabarretako malkorrean, hiru larrebehi amildu eta lepazurra hautsi zutela. Etxea handia eta ederra 

zen, eta irristatu eta lepo-hezurra hausteko moduko baldosak zituen. Lepo hezurra hautsiko du bere politika horrekin... Baziren beste 

kotxe batzuk ere lepo-hezurreraino gauzez beteak. Lepa-hezurreraino nengoen, egia esanda. · 12 urteko haur batek minartu du lepo 

hezurretan. 

29 masail hezur (orobat matrail) Gizonaren masail hezurra larruak baizik ez zuen estaltzen. Bekoki gora, masail-hezurrak 

ongi marraztuak. Masail hezurrak gora markatuak, oso eslaviarrak. -Amen -bota zuen Pepponek, matrail hezurra ukituz. Matrail- 

hezurrak estutu eta begietara begiratu zion On Camillori. · Bikotekideak behin masailalbo-hezurra hautsi ziola azpimarratu zuen 

emakumeak. 

30 saihets hezur Bihotza saihets-hezurren kontra taupaka zuela. Balak saihets-hezurra harrapatu bezain laster jakin zuen 

Humbertok galdua zela. Saihets hezur guztiak hautsiak zituela zirudien. Hainbat saihets-hezur ere apurtuta ditu. Uztaiak balira bezala 

nabarmentzen zitzaizkion saihets-hezurrak. 

31 zango-hezur berna-hezurra. Piztia baten zango-hezurra. 

[3] buru hezur (8); dena hezur (6); gorputzeko hezur (9); hezur artifiziala (4); hezur berria (4); hezur berriak (4); hezur gabeko (11); hezur haragizko 

(26); hezur haragizkoa (8); hezur hautsi (5); hezur hautsiak (6); hezur hautsirik (4); hezur huts (8); hezur hutsetan (11); hezur mamiak (7); hezur 

mamietaraino (4); hezur mamitu (4); hezur mamitzen (7); hezur mamizko (8); hezur muina (5); hezur muinak (4); hezur muinean (6); hezur muinetan 

(4); hezur muinetaraino (18); hezur pila (5); hezur puska (5); hezur txiki (5); hezur zaharrak (4); hezur zati (4); saihets hezur (18) 

hezur eta mami (11); hezur eta haragizko (9); hezur gabeko hilak (11); hezur muinetaraino sartzen (6); hezur eta guzti (4); hezur bat hautsi (5); hezur 

eta haragi (6); hezurren guzizko hezur (4); hezur eta larru (11); azal eta hezur (4); hezur eta azal (22) 

berna hezurra (11); bizkar hezurra (11); buru hezurra (9); gereziaren hezurra (5); hezurra hautsi (13); hezurra hautsiko (4); lepo hezurra (11); perone 

hezurra (4); hezurra eta azala (4); berna hezurrak (5); giza hezurrak (7); hezurrak hausteko (4); hezurrak hautsi (5); masail hezurrak (4); nire 

hezurrak (14); sabinoren hezurrak (7); saihets hezurrak (14); benito zenaren hezurrak (5); haragia eta hezurrak (4) 

berna hezurrean (4); bizkar hezurrean (5); inguruko hezurrek (4); saihets hezurren (5); hezurren guzizko hezur (4); hezurretako mina (6); hezurretako 

muina (4); berna hezurretan (4); hezurretaraino sartu (6); hezurretaraino sartua (6); hezurretaraino sarturik (4); hezurretaraino sartuta (5); 

hezurretaraino sartzen (13); hotza hezurretaraino (8); hezurrez beteta (4); balea hezurrezko (4); hezurrik gabe (4); hezurrik gabeko (4)] 

hezurbako izlag hezurgabea. Hezurbako olibaz eta gazta zaporeko saltxitxaz hornitua. Oliba hezurbakoak. Hezurbakoek 

antxoa daukate barruan eta askoz gozoagoak dira. -Ez hartu hezurbakoak, hartu hezurdunak. 

hezurberritze iz ik hezur 17. Metafora zahar horrek, landareena ezik gure usario zaharreko gizakien hezurberritze haragizko 

hura ere ez ote zuen jasotzen.

hezurdegi iz hezurdura. ik hezurtegi. Ontzi kraskatu baten burdinazko hezurdegia. 

hezurdun izond hezurra duena; hezurrak dituena. -Ez hartu hezurbakoak, hartu hezurdunak. Goiko hortzak, aho sabaia 

[...] aurreko alde hezurdun eta geldia duena, eta atze alde bigun eta mugikor bat. Zuhurtzia hezurduna hortz ahulentzat. 

hezurdura 1 iz hezur multzo egituratua. Ez eskuaren hezurdura, zuri garbia, esku beltz ihartu bat baizik. ikusi nituen zurdaileak 

nahasirik zeuzkaten zaldi batzuk, Kaspio Itsasoko hondartza batean, goiznabarrean; ikusi nuen esku baten hezurdura. 

2 gizaki edo abere baten gorputza egituratzen duen hezurren multzoa. Gizon gazte argal bat zen, hezurdura larrikoa. 

Segizioaren buruan zaldi handia zetorren, hezurdura indartsukoa. Bere hezurduraren dotoretasuna, bere zumezko saihetsak miretsiz, 

hain lirain eta hain eme. Aldaka zabalak eta hezurdura sendo eta indartsua. 

3 (hildakoena) Duela 8 mila urteko emakume baten hezurdura aurkitu dute Malaysian. Hezurduren artean bazen bat 

emakumezkoarena. Gero, gorputz erraustu bat aurkituko dute, eskeleto zuri bat, hezurdura biluzi garden bat sabaira begira. Hildakoa 

agertu zen, hezurdura soil bat. Lortuko zidan berak hezurdura itxuroso bat. Londongo harresietan, duela 1.700 [...] urteko giza 

hezurdura aurkitu dutela. Azienda hilen baten hezurdura zuriari begira. Balea baten hezurduraren flasha akuariumeko sala nagusian. 

Heriori aurrez aurre begiratzera erabakirik, heriosuhar sumatzen zuen heriotza, bere zentzumenak harremanetaratuak zeudela hilobi heze 

eta estuarekin, bere isolamendu bortitzarekin, bere hezurdurarekin, eta, finean, bere gorpuarekin. 

4 irud Ontziolako fabrikaren hezurdura metalikoa. Kontakizunaren mamia -hezurdura- huts-hutsik utzi nahi da, Carverrek aipatzen 

zuen dardara hori osagairik txikienarekin sorrarazteko. Hor izango dira oraindik hiria izan zitekeenaren hezurdura idortuak, moila 

zurkaiztua, burdinazko eta harrizko eraikin hondatuak, bagoneta eskoratuak... Puntaneko bertsolariek, hain zuzen ere sarri dabiltzalako, 

astirik eta gogorik ez dute izaten saioaren aurre-hezurdura ñimiño hau egiteko ere. Kontakizunaren hezurdura. 

hezurgabe izond hezurrik ez duena. Halako bizidun pilo hezurgabe eta odolgabea. Denbora pixka bat behar izan zuten 

gomazko beso hezurgabe hura mahukara sartzeko. Txipiroiek izan ohi duten luma edo hezurtxo gardenaren ordez, atzealdean karezko 

bala edo azkon txiki baten antzeko bat zeukaten -euren soinbera hezurgabearen euskarri bezala edo 

hezurgabetu, hezurgabe(tu), hezurgabetzen 1 du ad hezurra edo hezurrak kendu. Eta esku luzeak dotoreziaz 

mugitzen zituen -itxurakeriarik gabe, naturaltasunez, nik bezala- eskatu zuen mihi-arraina [...] hezurgabetzeko. Hezurgabeturiko zerrihankak 

foiez beteak jaten ari zen. 

2 (era burutua izenondo gisa) Lakoi hezurgabetuak zeuden, itxura biribil ederrekoak. Makulu bat bailitzan beraren sorbalda 

hezurgabetuari eusten. 

hezurjale izond hezurrak jaten dituena. Zergatik ipini ote zioten gure aurrekoek arrano hezurjaleari ugatza izena. 

hezurki 1 iz hezurretako haragia. Urdai gizena ezezik, zerri odolkiak, saiheskiak, hezurkiak, azarekin nahasita, neguko 

eltzekorik gutiziatuenak genituen oraintsu arte. 

2 hezur zatia. Segundo batean, birrindu eta eskukadatxo bat hezurki zuri-leunetara urriturik zetzan haren gorputza, eta ematen zuen 

momiaren esku delikatuek babestu egin nahi zituztela artean ere hondarrok. 

hezurkolore ik hezur 24. 

hezurmamitu, hezurmami(tu), hezurmamitzen 1 du ad hezur eta mami bihurtu. ik gauzatu; mamitu. 

Hamar Aginduetan hezurmamitzen dira kristauen eginbeharrak. Filosofiako diziplina oro bere historiarekin elkarrizketan hezurmamitzen 

da. Kopia bidez oso ezagunak zaizkigun obren originalek eragiten duten zera hori sentitu nuen, zeluloidezko pertsonaiak hezurmamiturik 

ikusteak eragiten duenaren parekoa. Eternitatea pasa zen bere begien aurretik auto kamuflatu baten itxura zuen Ford Mondeo beltz batean 

hezurmamitua. 

2 du ad hezur eta mami egin edo eman. Perfekzio-asmoak hezur-mamitzeko. Jainkoaren gogoan mundu posible guztiak daude, 

borrokan beti, denek nahi baitute hezurmamitu. 

hezurmamitze iz hezur eta mami hartzea. Askatasunerantz mugiarazten duen indar kosmikoaren hezurmamitzea. 

hezurmendi iz hezurtegia. Gure arbasoen hezurmendiak omen daudela kromletx zahar horien azpian. 

hezurmuin ik hezur 25. 

hezurtegi 1 iz hezurrak, eta bereziki hezur-hutsak, lurperatzen diren edo lurperatuta dauden lekua. 

Gorpuzkiak hezurtegira bota baino lehen. Zerraldoetan eraman zituzten, baina aitak beti komentatu izan zigun itxurakeria izan zela hura, 

"Oiartzungo hezurtegian bota zituzten gero denak". Hezurtegi usainean barneratzen ziren, putzu ilunen erdian ibiltzen. Hezurtegi 

komunera. 

2 irud Eta erlojugile ihes eginaren erakusleiho honetan, ordulari hilen hezurtegi hau. 

hezurtsu izond hezurrak asko nabaritzen zaizkiona. Ausart aurpegiko gizon garai hezurtsu batek. Bere beso hezurtsuak 

belaunen inguruan zituela. [Bular] ilerik gabea eta hezurtsua. Iharra zen, oso iharra, hezurtsua, keinukaria eta irribarretsua. Bere esku 

hezurtsu hatz-luzea eskaini, eta esan zidan: [...].Hatz hezurtsu bat altxatu zuen. 

hezurtu, hezur(tu), hezurtzen da ad hezur bihurtu. Urteen buruan bizirik gelditu ginenon amak ere ez gintuen ezagutuko: 

zurituak, soilduak, hezurtuak geunden guztiak. barrandako polizi-kotxeen sirena oihuak, hezurtu eskaleen dei ugariak.

hezurtxo iz hezur txikia. Txipiroiek izan ohi duten luma edo hezurtxo gardenaren ordez. Otsozelaiako leizeetan aurkitutako hiru 

zuloko hezurtxoa. Orkatilan bertan edo inguruko hezurtxoren batean. 

hiato 1 iz (hizkuntzalaritzan) bi silabatako diren bi bokalen segida. Elkarren segidan dauden bi bokal silaba banatan 

ahoskatzen direnean, hiatoa gertatzen da. Bokal biren bilkura ingurunetik isolatuta entzuten badugu [...], zail gerta daitekeela bereiztea 

diptongoa ala hiatoa den entzuten duguna. 

2 (anatomian) irekidura, arteka. Bihotzerrearen kausak, berriz, hiatoko herniari lotutakoak dira. 

3 irud Ryan-ek, zer guztiak ikertu (ikerketa hori argumentuaren hiatoetako bat da) eta enigmaren korapiloa askatzea lortzen du. 

hiazinto (orobat ihazinto g.er. eta jazinto g.er.) 1 iz moredina. Azafraiaren eta hiazintoaren garaia maite dute gehien, 

kolore apur baten aldekoak direlako. Hiru nartziso sorta eta hiazinto nanozko sorta bat. Umeari Ishmir eman zioten izena, hiazinto eta 

nartziso petaloak baino xuriagoa zelako. Aitona sumatzen dut alboan, haren hats hiazintoz betea. Loreen artetik, jazintoak edo lirioak. 

2 harri bitxia, hori gorrixka. Egiptoko oihal hiazinto kolorekoak. Denak hiazinto-soinekoekin jantzita. Burutik behera adats 

hiazintoa bezain ederrak zintzilik zituela. 

hibernatu, hiberna, hibernatzen 1 du ad animalia batzuek neguan loaldi luzea egin, negukatu. Elurraren eta 

ilunaren etorrerarekin, hibernatzen duten animalien antzera. Agian, munstroa, zernahi zela ere, beste berrogeita hamar urtez 

hibernatzen hasiko zen... Sotus Escobiusek hibernatzen zuen herri oso bat aurkitu zuen Asia Erdialdean. 

2 irud Bidaia luzea izango denez, ontziak hibernatu egingo du denbora horretan eta kometara hurbiltzen denean jarriko dira makinak 

martxan. Hibernatzen ari zen bertako gizartea bat-batean esnatu zen. 

hibernatze iz animalia batzuek neguan loaldi luzea egitea. Aurten ere ez da hibernatzerik... 

hibernazio 1 iz animalia batzuek neguan egiten duten loaldi luzea. Hartzarentzat funtsezko epe biologikoa da 

hibernazioa. 'Cannelle'-ren kumeak hibernazioari aurre bakarrik egin beharko diola azpimarratu du Javier Forcadak. Animalia zenbaiten 

hibernazioaz herri-sineste bitxi franko izan da. Ikertzaile batzuen arabera, Garizumako baraua jatorriz hibernazio eraldatu bat besterik 

ez da. 

2 irud Borroka armatua eta kale borroka ia hibernazio egoeran daudenez. Hibernazioan nengoen. Konfuziar filosofia ez zela benetan 

hil bera sortu zuen gizartearekin batera, baizik eta hibernazio-aldi bat jasan zuela soilik. 

hibiar izlag antzinako Palestinako herri bati dagokiona; herri horretako kidea. Lur hartako buruzagi hibiarraren 

semeak. Bota egingo ditut handik kanaandarrak, amortarrak, hitiarrak, periztarrak, hibiarrak eta jebustarrak. Gabaongo hibiarrek, berriz, 

izuak hartuta, bake hitzarmena egin zuten israeldarrekin. 

hibridazio iz mota bereko bi aldaeren arteko gurutzatzea, berezkoa edo artifiziala. Zelula hori teknika 

kromosomikoen fluoreszentziarekin egindako in situ hibridazioa, kasu edo teknika molekularren bidez aztertzen dute gero zientzialariek. 

Lana eklektikoa zen, estilo desberdinetako elementuen hibridaziotik sortua. Multikulturalismoa, mestizajea, hibridazioa, gai horiek 

zuzeneko lotura dute Erdialdeko Amerika, Karibe eta Hego Amerikarekin. 

hibrido izond mota bereko aldaeren gurutzatzetik datorrena. H5N1 birusa giza gripearenarekin nahastu eta gizakitik 

gizakira erraz kutsatuko den hibridoa sortzea. Naturaz kontrako hibridoak. Latina bihurtu zen sortzear zegoen Mendebaldeko kultura 

hibridoaren hizkuntza ofizial eta esklusibo. Jaso nahi nuen hizkera hibridoa denez, orobat hibridoa da baliatu behar izan dudan grafia. 

Dela nobelaren itxurapean, dela saioaren eta oroitzapenaren arteko liburu hibridoetan. Isenc egoera hibridoan bizi da orain: ez dute 

egotzi, baina ez du Frantzian bizitzeko eskubiderik. Hibrido mendebaldar-islamikoa gertatu zen, jatorrizko zibilizazioaren eta 

imitaturikoaren ezaugarririk txarrenetako batzuk zeuzkana. 

hibridotasun iz hibridoa denaren nolakotasuna. Gehiago ditut gustuko generoen hibridotasunak; Pascal Quignard-en 

liburuak, adibidez, nobelak dira? saiakerak? poesia? 

hidalgia [esp] iz kaparetasuna. Judio, jito, agote eta gisakoen paperezko hidalgiak eta itxurazko nobleziak. Eta diru pittin bat 

izanez gero, edozeinek eskura zezaken hidalgia titulua. Judu, jito edo agote kastakoak zirela hidalgia agiriak ateratzen zaletuenak. 

hidalgo [esp] iz kaparea. Hidalgo egiten zenak, bere armarria ere ateratzen zuen. Baina petxero kontu beltx honek merezi du bere 

ordain hidalgo xuria. 

hidra iz elezaharretako animalia, moztu ahala berriro sortzen ziren zazpi buru zituena. Irudi bat dakarkio 

larritasunak gogora, nondik ez dakiela: Hidra, bederatzi buruko herensugea. Zer lezake, halaber, Kretako zezenak edo hidra zital suge 

pozointsuz inguratuak? Garro likatsu haiek, hidraren buruak bezala, berriro sortzen zirela zirudien. Ahanzturaren hidrak denak irentsiko 

ditu. Zeren doktoreak, berak bakarrik, ez baitzuen ezjakintasunaren hidra azpiratzeko behar zen armarik. 

hidrante iz ur hargunea, bereziki ureztatzekoa eta suteetarakoa. Hidrantean tantak bata bestearen ondotik erortzen 

dira. Hidrantetik pegar mukuru betera erortzen diren tantak entzuten dira. 

hidratagarri izond hidratatzailea. Krema, esne hidratagarri, jel-xaboi, ile-egokitzaile, laka, eta apainketarekin zerikusia zuten 

hainbat artikuluk. 

hidratante izond/iz hidratatzailea. Aurpegia garbitu, krema hidratantea ipini eta pijama jantzi ondoren etzan da. Hiru aldiz 

xaboitu, sikatu eta [...] desodorantea eta hidratantea eman eta gero, sukaldera.

hidratatu, hidrata, hidratatzen 1 gai bati ura erantsi. Azala oso ondo hidratatu arren luze irauten du koloreak ezpainetan. 

Xede nagusia da gaixoak hidratatzea, arazorik izan ez dezaten. Ez dute onartzen elikatzea, soilik hidratatzea. 

2 (era burutua izenondo gisa) Batzuetan begietatik sodio-kloruro hidratatuaren jario ugaria izaten du lagun. Marteko lurrazalean 

karbonatoak eta mineral hidratatuen zantzuak daudela. 

hidratazio iz hidratatzea. Hidratazioa: Likido ugari edan, ura batez ere, egarria izan gabe ere. Hidratazioa zaindu ez duten 

kirolariek. 

hidrato 

karbono hidrato osagaitzat karbonoa, oxigenoa eta hidrogenoa dituen gai konposatua. Garatzeko bidean diren 

herrialdeetan ekonomia hobetzen denean, jendeak karbono hidrato gehiago hartzen ditu eta horrek loditasun arazoak, diabetesa eta 

hipertentsioa ekartzen ditu. Azukrea edo karbono hidratoak. 

hidraulika iz fisikaren adarra, isurkarien mugimendua eta oreka ikuspegi praktikotik aztertzen dituena. 

Hidraulika, kosmografia eta astrologia, eta machinatio deitua, hau da, mekanika aplikatua eta makina zibilen nahiz militarren eraikuntza. 

hagitz ikasiak eta trebeak izan baitziren nola hidraulika kontutan hala ehunki lantze eta saltze kontutan. 

hidrauliko 1 izond uraren bidez higitzen edo aritzen dena. [Batana] ehunki latza kolpeka joaz lantzeko eta tinkatzeko 

tresna hidraulikoa zen, ardatz batek eragiten zituen zurezko gabi handi batzuk baizik ez zituena. Musikaren arauak kontuan hartzen ez 

badira, inola ere ezingo da makina hidraulikorik eta tresna horien antzekoak diren gainerako makinarik eraiki. Katu hidraulikoa jarri 

dute, eta altzairuzko xaflak, urtegia hustu bitartean pitzadura handitu ez dadin. Beso hidrauliko handi batzuek, gainera, pareta horiek 

mugitzen dituzte etengabe. Lehengo direkzio hidraulikoak egiteari utzi zionetik. Organo hidraulikoei buruzkoak, ordea, zein diren horien 

printzipioak, ezin ditut aipatu gabe utzi. Sistema hidrauliko batek eraginda. 

2 hidraulikari edo urari dagokiona. Ingeniaritza hidraulikoko lan ikaragarri bat. Itoitzek lagundu du obra hidrauliko handien 

kontrako mugimendua antolatzen. Uholdeek 30 milioi euroko kalteak eragin zituzten azpiegitura hidraulikoetan. Energia hidraulikoari 

dagokionez. Koruko Aizarna Gipuzkoako Aldundiko Hirigintza eta Lan Hidraulikoetako diputatu ohia. 

hidriko izond urari dagokiona. Ez dagoela hor zehazterik zein izango den proiektuak izango duen zarata eragina, ez zenbateraino 

eragingo dion sare hidrikoari. Euria lagungarria izan da, estres hidrikoa zuten landa batzuen egoera hobetu baitu. 

hidrodinamiko izond hidrodinamikari dagokiona. Erraz erakuts daiteke lubrikazio hidrodinamikoa ezinezkoa dela 

ingurune biologikoan. Likido sinobialaren bidezko lubrikazio hidrodinamikoa. 

hidroelektriko izond uraren energia erabiliz korronte elektrikoa lortzeari dagokiona. 2003. urtean euri asko 

egin zuen, eta zentral hidroelektrikoen jarduera hazi egin zen. Biobio ibaian sei zentral hidroelektriko egiteko proiektua. Itoitzen 

lapurreta hidroelektrikoa gertatu da. Iberdrola eta Kantabrikoko Hidroelektrikoa enpresek. 

hidrofilo izond ura erraztasun handiz zurgatzen duena. Frijituak egiten saiatua nintzen, kotoi hidrofiloa labe elektriko 

baten xaflaren kontra zapaldurik edukiz. 

hidrofluorkarbonatu iz HFC gasak: Alonsotegiko (Bizkaia) Atofina España SA enpresak 82.300 kilo hidrofluorkarbonatu isurtzen 

ditu. 

hidrofono iz ur barruko hotsak atzemateko tresna. Hik uste duk hidrofonoek hogei mila tonako zamakoaren makinarena 

baino lehenago atrapako dutela eskusoinuaren hotsa? 

hidrogeno 1 iz gai bakuna, kolore eta usain gabeko gasa, izadiko gairik arinena (H; at. z. 1). Bi atomo 

hidrogeno eta atomo bat oxigeno. Atomoen artean, Hidrogenoak du masarik txikiena. Hidrogenoz eta oxigenoz osaturiko konbinazioa. 

Soluzioa irazi, azidotu, Kippa hartu, hidrogeno sulfuratua pasarazi. Eguzki-lore koipearekin hidrogenoa sortzea lortu dute. 

Hidrogenoaren isotopo batzuk. Askotariko saioen artean, haitza hidrogenoz erreduzitzekoa ere egin genuen. Hidrogenoz elikatutako 

erregai-pilak erabiltzen dituen Necar 5 prototipoa. Saturno hidrogenozko eta heliozko gas bola delako. Estatu Batuek Pazifikoan 

eztandarazi berri zuten hidrogenozko bonbari buruz jardun zuten. ik beherago 3. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hidrogeno atomo baten diametroa baino askoz txikiagoa. Hidrogeno masak. Hodian, 

kanpotik beroturik, hidrogeno-korronte bat iraganarazi genuen. Hidrogeno-mota horri deuterio deritzo eta itsasoan oso ugaria da. Jakina 

da Asiaren erdialdeko lurra belaki bat bezalakoa dela, hidrogeno karburo isurkariz blaitua. Biogasa metanoz eta karbono dioxidoz osatuta 

dago batez ere, baina nitrogenoaren, oxigenoaren eta hidrogeno sulfuroaren arrastoak ere baditu. 

3 hidrogeno bonba Oppenheimerren aginduetara egin zuen lan Manhattan Proiektuan, eta orain Hidrogeno-bonba garatu nahian 

zebilen. Bigarren Mundu Gerraren ostean garatu ziren hidrogeno-bonbek(hau da, fusio-bonbak). 

4 hidrogeno astun deuterioa. Munduko itsaso eta ozeanoetako uretan, esate baterako, milioika urterako energia sortzeko adina 

hidrogeno astun dago. 

hidrogeologia iz geologiaren adarra, lurrazaleko urak eta, bereziki, lur azpikoak aztertzen dituena. 

Hidrogeologia katedra. Hidrogeologia katedradunak. 

hidrografia 1 iz geografiaren adarra, itsas urak eta kontinentalak aztertzen dituena. Behin bakarrik izan dut 

egokiera Polyolbioneko, Michael Drayton-en epopeia topografiko horretako hamabost mila dodekasilaboak aztertzeko; Ingalaterraren fauna, 

flora, hidrografia, orografia, historia militar eta monastikoa jasorik dago bertan. 

2 (hitz elkartuetan) lurralde edo eskualde bateko uren multzoa. ik hidrografiko. Iberdrola eta Ebroko 

Hidrografia Konfederazioak Uribarriko urtegiaren ateak ireki dituzte, urtegiak ur gehiegi zuelako azken euriteen ondorioz.

hidrografiko izond hidrografiari dagokiona. ik hidrografia 2. Ebroko Konfederazio Hidrografikoak eta Iberdrolak. 

Rafael Romeo Ebroko Konfederazio Hidrografikoko zuzendari laguntzaileak. 

hidrohegazkin iz ur gainean jar daitekeen hegazkin flotagailuduna. Seguru asko hidrohegazkina izango zen, hain 

azkar etortzeko... Mr.& Mrs._Jack Cunningham-ek euren ezkon bidaiaren lehenengo zatiari ekin diote Albatros VII._Hidrohegazkin 

bikainean. Hidrohegazkin istripu batean. 

hidrokarbono (cf. ingl. hidrocarbon) iz hidrokarburoa. Irudietan lainoak izan daitezkeenak ikusten dira nitrogenoz, 

metanoz eta hidrokarbonoz osatutako atmosferan. AEBetatik datorren haizea nitrogeno oxido eta hidrokarbonoekin nahastua dago. 

Titanen Australiaren tamainako lur zati izoztu bat dago eta haren inguruan hidrokarbonozko itsasoa. 

hidrokarburo 1 iz osagaitzat karbonoa eta hidrogenoa soilik dituen gai elkartua. ik hidrokarbono. Titan 

ilargian hidrokarburo likidoa egon daitekeela. Horrek poliziklo hidrokarburo aromatikoak (PH) sortzen ditu. Herrialde horietako 

industrializazioa, 1960ko hamarraldiaz geroztik, hidrokarburoen errenten ustiapenean oinarritzen da (petrolioa, gas naturala). Baimenik 

gabe hidrokarburoak isurtzeagatik. Pertsonetan minbizia eragiten duten hidrokarburoak bakarrik aztertu ziren. Ornogabeek 

hidrokarburoak bildu egiten dituzte beraien gorputzetan. Hidrokarburoen legea. Hidrokarburoen Zerga Bereziak. Hegaztiak 

hidrokarburoz kutsatuta egonez gero. Munduak gaur egun hidrokarburoekiko duen menpekotasuna. Hidrokarburozko itsaso batean. 

Izan ere, industria, bereziki hidrokarburoena, asko garatu da Barents itsasoan azken urteotan. 

2 (hitz elkartuetan) Mundaka eta Izaro artean agertutako hidrokarburo orbana garbitu dute. Hidrokarburo kontzentrazioak. 

hidrokloruro iz kloruro urduna. Estriknina hidrokloruroa -gai kimiko garratz bat- ia beste edozein substantzia baino errazagoa 

da dastatzen. 

hidrolisi iz gai organiko baten uraren bidezko banatze edo desegituratzea. Hidrogeniaren ekoizpenean (metanotik 

edo uraren hidrolisitik abiatuz). 

hidrologia 1 iz lur planetako urak eta beren propietateak aztertzen dituen zientzia. XVI. mende hasieran 

hidrologia zientifiko arloko argitalpen esanguratsuak idatzi zituzten Italian. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) ik hidrologiko. Bruselak Hidrologia Planaren kontra eginiko txostenari. Hidrologia 

Planari loturiko berriak. Iñaki Antiguedad zentro bereko Hidrologia katedradunak. 

hidrologiko izond hidrologiari dagokiona. ik hidrologia 2. Espainiako Plan Hidrologiko Nazionalaren kontra egindako 

lanagatik. Planeta aktiboa izan da, bai ikuspuntu bolkanikotik eta bai ikuspuntu hidrologikotik ere. Zuhaitz horrek ur asko xurgatzen duela 

jakinarazi dute, eta horrek ziklo hidrologikoak alda ditzakeela. Tunelen zundaketek lur azpiko sistema hidrologikoan kalteak eragingo 

ditu. Txarto kudeatutako arro hidrologikoetatik iristen diren arroka sedimentarioak. Urte hidrologikoa irailean itxi du Ebroko Ur 

Konfederazioak. 

hidrologo iz hidrologian espezialista den geofisikoa. Hidrologo profesionala izan da [...] agure atsegin hau. 

hidromasaje iz ur turrusten bidezko terapia masajea. Igerileku girotua, hidromasaje eta aquaerobic igerilekuak. 

hidrometeorologia iz euriaren eta kidekoen meteorologia. Iñaki Antiguedad fakultate bereko Hidrometeorologia 

katedraduna 

hidrometeorologiko izond hidrometeorologiari dagokiona. EAEko Sare Hidrometeorologikoko estazio askotan. 

hidromofona iz Horiek egiteko opioaren landaretik ateratako gaiak morfina, kodeina edo hidromofona, kasu erabiltzen dira. 

hidropesia iz uheria. Han zegoela, zangoak eta belaunak handitzen hasi zitzaizkion hidropesiagatik, eta oso gaixo jarri zen. Umeak 

lau urte zeramatzan hidropesiak jota. 

hidropiko izond/iz hidropesiaduna, hidropesiak joa. Gazte hidropikoa Narnin. Zortzi urteko haur hidropikoa. Bazen Fano 

herrian hidropiko bat, gorputz-atalak itxuragabe handituak zituena. Hidropikoak eta elbarriak. 

hidroponiko izond landareez mintzatuz, lurrik gabe hazitakoa. Tomate landare hidroponiko baten bidez. Labore 

hidroponikoko landarea da; hots, lurrik gabe haz daitekeen horietakoa. 

hidrosoluble izond urtetan urtzen dena. Kalamuaren osagai nagusia den TCHa ez da hidrosolublea. 

hidrospeed iz Astelehenaz geroztik ari dira lehen taldeko jokalari gazteenekin Benasquen (Espainiako Pirinioak) raftinga eta 

hidrospeeda egiten eta bizikletan eta mendian ibiltzen. 

hidrostatiko izond hidrostatikari dagokiona. Karga handia eta abiadura txikia denean, egokiagoa da lubrikazio 

hidrostatikoa.

hidroterapia iz uraren bidezko terapia. Berak hidroterapian, urak duen indar sendagarrian besterik ez zuen sinesten. Ordea 

John Roeblingek onartzen bide zuen tratamendu bakarra hidroterapia zen, eta hau alferrikakoa suertatu zen erabat. Hidroterapia eta 

fisioterapiarako igerilekua. Hidroterapiarako igerileku bat. 

hidrotermal iz ur termalei dagokiena. Udalak asteartean aurkeztu zentro hidrotermalaren proiektuaren inguruan. Zentro 

hidrotermalaren lanak hasi bitartean. Udal instalazio hidrotermala eraikitzen hasi ahal izateko. Sumendi bat lehertzea baino errazagoa 

da aktibitate hidrotermala aurkitzea. 

hidroxiapatito iz kaltzio fostato konplexua, hezurren eta hortzetako esmaltearen osagai nagusia dena. 

Konposatu inorganiko bat da hezur-minerala, kaltzioz, fosforoz, oxigenoz eta hidrogenoz osatua, gutxi gorabehera formula honek 

adierazten duen proportzioan: 3Ca3(PO4)2 + Ca(OH)2; hidroxiapatitoa da mineral hori: ez da, zehazki, konposatu kimiko bat. Modurik 

sinpleenean adierazteko, kolageno-zuntzez eta zuntzoi irmo itsatsirik dauden hidroxiapatito-kristalez egina dago hezurra. 

hidroxido iz metal bat OH multzoaz batuz eratzen den gai elkartua. Fenolftaleinarekin tratatu nuen: basikoa zen, 

potasio hidroxidoa zen. Bario hidroxidoa. Hasieran aluminio hidroxidoa erabiltzen zuten. 

hidrozefalia iz entzefaloko barrunbeen hantura, isurkari zefalorrakideo gehiegiak eragina. Arazo metabolikoek 

(fenilzetonuriak, esate baterako) edo mekanikoek (hidrozefaliak) sortua izan daiteke autismoa. 

hiena iz Afrikako eta Asiako ugaztun haragijalea, ile hori-gorrikoa edo grisekoa, batez ere hilikiak jaten 

dituena (Hyaeninae subfam.). Lehoikume xalo bat bi hiena zitalengandik eskapo. Nola bizi elkarrekin hiena eta zakurra, aberatsa 

eta behartsua? Isik-isilik hiena hurbildu, / sartu nahi zuen zulora. Hienaren ezurdurak dira nagusiki atxemanak izan, bainan ere beste 

abere andana handi batenak : lepahoria, ipurtatsa, otsoa, harpetako lehoina, hartza, azeria, oreina, bisontea eta bertze... Hiena batek 

ahoan haur bat hartu zuen Tazpur-en (Assam estatuan). Gauez hienek zamaketari bati eraso egin eta aurpegi zati bat jan zioten. Zikoina 

Afrikako hienarik itsusienaz maiteminduko da. Hiena ziloa Iholdin. 

hierarka iz hierarkia batean goi mailetan dagoen pertsona. Artxidiakonoak, hierarkak, eskolako lehenak. 

hierarkia (orobat jerarkia g.er.) 1 iz erakunde baten mailakako antolaketa; multzo baten osagaien 

mailakako hurrenkera. Horien artean edozein hierarkia, bereziki moral eta intelektuala, zeharo ezeztatuz. Bere basakeriek ba omen 

zuten nola halako hierarkia bat: erresistenteekin baino ankerrago portatzen omen zen juduekin, basapiztia baten moduan 

homosexualekin. Hizkuntzen artean hierarkia bat balego bezala. Datu horiek nahiko ondo islatzen dute inbertsio-ardatzen eta inbertsiohartzaileen 

arteko hierarkia. Frantses estatuan hizkuntzen hierarkia dago indarrean. Balioen unibertso konplexuan ordena edo sistema 

bat lortzeko saioak asko eta oso diferenteak egin dira: Max Scheler horien artean hierarkia bat aurkitzen saiatu da, gero etika bat 

garatzeko. Oinarrizko askatasunak mugatzea eta herritarren arteko hierarkia sortzea arbuiatu zuen Zurutuzak. Tituluen artean goitik 

beherako hierarkia bat ezarri nahi baitute. Mundua bezain zaharra den gai honetan, jerarkian behitik goiti hastea gustatzen zait beti. 

Bena hor hierarkia bat, mailkatze bat errespetatü behar lizateke. Fonema sistemen ezaugarri unibertsalak ebakera eta oharmen 

gaitasunen araberako hierarkietan antolatzen direlako. 

2 (izenondo eta izenlagunekin) Hierarkia genetikoaren mailaren batean. Hierarkia zibilen eta militarren gorenetik oineraino. 

Bere lanei esker frantziar (eta neurri batean munduko) hierarkia intelektualaren gailurrera iritsitako gizon honek. Objektuen lehen mailako 

bereiztetik estrategia diskurtsiboak eratu arte bada harremanen hierarkia oso bat. Errima familiak hierarkia jakin baten arabera antolatu. 

Abbas bigarrena izango da aginterako hierarkian. Elementu genetikozko hierarkia batek gobernatzen du, bada, euliaren garapena. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) ik hierarkiko. Hierarkia-maila bakoitzean. Japoniarra ez bazen ere, nire 

torturatzailearen antzeko hierarkia estatusa erdietsia zuen dagoeneko. Elizaren hierarkia-egitura burdinazko eta ahaltsua. Hierarkiaaldaketa 

hark susperturik. Sustraietara jo behar dugu, sexuen arteko botere eta hierarkia harremanak deuseztatzera. Hierarki 

kontrolerako ohiko estiloetatik bereiziriko eredu bat. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Batik bat, silaba egituratze hierarkiak deskribatzeko aipatzen da. Jendearen 

jatorriaren araberako gizarte hierarkia. Begirunea zien apaizei eta bihotzez maitatzen zuen eliz hierarkia osoa. Familia-hierarkian 

aurretik zituen guztiak hil egin baitziren banaka-banaka. 

4 hierarkia batean goi mailetan dagoen pertsona. Horrela gizakia Jainkoarengana, hierarkia nagusia denarengana, igotzen 

da. Jatorri klasikoa zuten koadroetako biluziak zuzen-zuzen egokitzen zirela hierarkia handiko pertsonaien gorputz jantziekin. Nondik bere 

hierarkia altua? 

5 eliz agintarien multzoa. Hierarkia haserre dago, egia da. Hierarkiak agintzen du egun elizan, baina ebanjelioak ez dio hori. 

Eskola pribatuan irakasle zela euskaraz irakasteko xedea erakutsi eta hierarkiak zigortu zuen. Apaiza da, baina jerarkiatik aldenduta, 

emaztearekin bizi da. Bizkaiko Elizako 262 kidek agiri bat kaleratu dute hierarkiaren jarrera oso itxia dela nabarmenduz. [...] diote 

Espainiako Elizako hierarkek idazkian. 

hierarkiko (orobat jerarkiko g.er.) izond hierarkiari dagokiona. Tuniketan zeramaten hainbat zeinu bereizgarrik 

ezartzen zituen maila hierarkikoak. Kristau Elizaren antolaketa hierarkikoa Erromatar Inperioarenean oinarritu zela. Egitura 

hierarkikoetan oinarrituriko mundu feudaleko moldeak. Egitura hierarkikoa ezarri nahi dute eta hori foroaren filosofiaren kontra doa. 

Sistemaren osagai alde bikoak ildo hierarkiko eta politiko jakinen arabera jarduten du. Mendekotasun hau hierarkikoa izan daiteke 

bakarrik. Egoera jerarkikoari darion logikaren ikuspegitik. Modu hierarkikoan antolatutako eskema bat. 

hierarkikoki adlag era hierarkikoan. Inperioaren administrazio osoa hierarkikoki antolaturiko burokraziaren eskuetan 

zegoen. Apezpikuek, metropolitanoek eta primatuek leialtasuna zieten eskualdeko patriarkei, hierarkikoki pretoriar prefektu 

dioklezianikoen parekoei. Bilakabideen gertagarritasuna aldakorra da eta aldakortasun hori hierarkikoki antolatuta dago. 

hierarkizatu, hierarkiza, hierarkizatzen 1 hierarkia jakin baten arabera antolatu. Egunero jasotzen dituzten 

ehunka informazio eta estimulu analizatzeko, laburtzeko, eta hierarkizatzeko gai izatea. Ziurgabetasunak gizakiak datu konbentzionalen 

arabera hierarkizatzera bultzatzen ditu. Espazio hori hierarkizatua zegoen, ez ordea politikoki bateratua. Nazioarteko ordena 

ekonomikoa oso hierarkizatua zegoen. Bertikalki hierarkizaturiko egiturak. 

2 (era burutua izenondo gisa) Sare erregulatzaileen sortze-ahalmena sareok hierarkizatuak eta konbinagarriak izateari zor zaio. 

Aurrerapen zientifiko horretan giza taldeak ordena ditzakegu era objektibo eta hierarkizatuan. Unibertsitatearen sistema hierarkizatutik 

kanpo halako eskolak antolatzea. Estrategia informatibo nagusiak inoiz baino politikoki zuzenago, hierarkizatuago eta aspergarriago diren 

urteotan.

hierarkizazio iz hierarkizatzea. LOUk ezarritako hierarkizazioari aurre egin nahi izan diogu. Hierarkizazioaren aurkako 

jarrera. Partidu nahiz sindikatuen autoritarismoari eta hierarkizazioari uko egiten zioten ezkerreko militanteak batu zituen MILek. 

hieratiko izond sentimenik adierazten ez duena. Denbora luzea zeraman jarrera hieratiko, barne-bildu hartan. Katharine 

Hepburn [...] lan-baldintzak zehazten ari zitzaion Spencer Tracyri, bere emetasuna ederragotzen zuen profesionaltasun hieratiko batez. 

Begiratu egin dio, luzaro, sorpresa, lotsa eta morboaren arteko aurpegi hieratikoaz. Laster hasiko dira ortzimugatik beste batzuk azaltzen, 

errealismo harrigarriarekin, buruzut eta hieratiko beren bidaia geldoan. Hemen, arkitektura geometriko modernoak, matematikaren 

perfekzioa harriz eta betoinez haragiztatzen du; "modernista, monumentala, hieratikoa", dio gidaliburuak. 

hieratikotasun iz hieratikoa denaren nolakotasuna. Emakumea, berriz, hieratikotasun bare dotorearen jabe. 

hierofante iz Ezkutuko ezagupenak irakasten dituen apaiza edo maisua. Vuduzaleak, presbiteroak, hierofanteak, 

prelatuak. Hierofante egipziarrek. 

hieroglifiko 1 izond hieroglifoz osatua; iluna. Egiptoera klasikoa eta karaktere hieroglifikoak. Minoiko Ertain II-tik Minoiko 

Ertain III-rako trantsizioan bi idazkera hieroglifiko banatu, aurreko denboraldiaren hasieran aldi berean agertu zirenak, bat-batean eta 

erabat ordeztu zituen beste idazkera lineal batek (A Linealak). 

· 2 iz [esp] hieroglifoa. Inork deszifra ezin dezakeen hieroglifiko-mordoa. Ez-dakit-zer aldizkariko faszikuluen bilduma bat, 

hieroglifikoak, asmakizunak eta beldurrezko nobelak zituena. Hieroglifiko eta gurutzegramen koadernotxoa. 

hieroglifo iz Egiptoko idazkera zaharrenetako ikurra. Lerroen konbinazio haiek planoen, hieroglifoen, marrazki 

abstraktuen kalitatea zuten. Hartara, beren takigrafia propioa garatzen dute, beren hieroglifo, ideograma, piktograma sistema. Bai, 

hieroglifo bat zen itsasoa, eta ur mugikorrak galdera gehiago osatzen zituen kilometro soil batean nik bizitza osoan egin nitzakeenak 

baino. 

hies (orobat Hies g.er. eta HIES g.er.) 1 iz Hartutako immunoeskasiaren sindromea. Sarak hiesa zuen. Eta 

drogen ondotik hiesa etorri zen, sarraskia ekarri zuen madarikazioa. GIB birusak Hiesa eragiten du. Hiesak milioika lagun hiltzen ditu 

urtero. Laster harrapatu zuen hiesa, ordea. Hiesak jota hil zela, gazterik. Edo zer izan da mende hau Hiesak jotako hainbeste eta 

hainbeste afrikarrentzat? 1996. urtean hiesak hartuta zeuden 1.903 gaixoetatik %22 zendu ziren. «1997an garatu nuen hiesa», ondo 

gogoan du Mikelek. Josebari ere urte hartan bertan erasan zion hiesak, oso bortitz. HIESak hilak izurritea hasi zenetik 21,8 milioi. 

Horietako asko eta asko hiesaz kutsatu eta hiltzera Nepalera itzultzen dira. Hiesak kutsatutakoen egoera. Ordutik, alderik alde zabaldu da 

hiesaren birusa Txinan. Hiesa zabaltzea eragozteko. HIESaren birusari aurre egiteko erabiltzen den botika, "hiru pilulen koktela" deitzen 

dioten hori, oso garestia da. Hiesaren kontrako tratamenduak merkatzeko konpromisoa. Hiesaren aurkako txertorik onena preserbatiboa 

da. Hiesa sendatzeko erremediorik ez, eta minak arintzeko eta bizia luzatzeko botikak erosteko dirurik ere ez. Hiesaren prebentzioan lan 

egiteko modurik onena. Gure garaiko gaitza da, hiesa baino askoz kutsagarriagoa gainera. Eta berbek maitasunaz eta desamodioaz 

ziharduten, eta ihesaz eta hiesaz, eta heriotzaz. Bangkoken egiten ari den Hiesaren Nazioarteko Konferentzian. Hiesari buruzko 

Nazioarteko Biltzarrean. Hiesaren Prebentzio eta Kontrolerako Planari ematen zaion dirua. Hiesaren Aurkako Nazioarteko Eguna da bihar. 

Hiesaren aurkako Txertoa Garatzeko Ekimena nazioarteko erakundeko arduradunek. UNAIDS Nazio Batuen Erakundearen Hiesaren 

aurkako Programaren arabera. 

2 (hitz elkartuetan) Ikastolan hies kasuren bat balego ere. Hies tasarik handiena omen du hiri honek. Neskatxek dakarten hies 

gaitzari "Bonbaiko gaitza" deitzen diote. 

[3] hies kasuak (5); hies programako (4); hiesa duten (10); hiesa dutenen (8); hiesa eragiten (5); hiesa saihesteko (4); sida edo hiesa (9); hiesak 

eragindako (5); hiesak jota (21); hiesak jotako (8); hiesak jota hil (4); hiesaren aurka (10); hiesaren aurkako (69); hiesaren birusa (15); hiesaren 

eraginez (6); hiesaren kontra (15); hiesaren kontrako (39); hiesaren ondorioz (7); hiesaren aurkako txertoa (6); hiesaren aurkako borrokarako (4); 

hiesari aurre egiteko (13); hiesaz jotako (4); hiesaz kutsatu (5); hiesaz kutsatzeko (4)] 

hiesdun izond/iz hiesak joa. Guraso hiesdunen seme-alabek. Hiesdunen eskubideak legez babestuko dituzte Shangain, Txinan. 

Zenbat ematen diate farmakoen multinazionalek, preso hiesdunekin probak egitearren? Bi borroka dira, eta biak batera egin behar izan 

dituzte sarritan GIB eta hiesdun askok. 

higadura 1 iz higatzea. Nerbio-sistemaren higadura. EAJrentzat legealdi gogorra izango da, higadura handikoa. Denboraren 

joanaren higaduratik salbatutako testuak. Guztion gainera etengabe eroriz doan denboraren higaduratik libratzerik ez badut ere. 

Dolarraren ahultasun iraunkorra gorabehera, esportaziorako merkatu-kuoten higadura etengabea. Bat-batean gelditu egin naiz: higadura 

bat sumatu dut, sentsazioen ehunduran hitz bat agertzen ikusi dut. 

2 urak, haizeak eta kidekoek lurrazalean eragiten duten higatzea. Higadura edo erosioa. Desertifikazioa eta lurzoruen 

higadura. Mendeetako higadurak haitzetan begiak sortuak ditu, etengabe zelatatzen ari zaizkizun begi harrigarriak. 

3 (hitz elkartuetan) Prudenen etxetxoak utzikeriaren higadura-marka goiztiarrak ageri zituen. Atzoko partida higadura desafioa izan 

zen, besoak lehen jaitsi zituenak galdu zuen. 

higanot [89 agerraldi, 11 liburu eta 3 artikulutan] 1 izond/iz Euskal Herrian, katolikoek protestante 

kalbindarrei ezarritako deitura. ik kalbindar. Biarnoko Eliza Erreformatuetako euskal ministro higanota. 1572ko San 

Bartolome egunean, Parisen zen zaldun higanot ingeles batek ozta-ozta ihes egin zuen sarraskitik. Frantziako koroa, behin eta betiko, buru 

higanot batera ala beste buru katoliko batera, nora joango den oraindino ez dakigun garaian. Liburu hau higanota duk. Bada, ama legez, 

higanota izan zen Hendrike hori. Arroxela aipatzen zidan, esanez haraxe bilduak zirela Frantziako higanotak. Higanota liluraturik dago 

Garibairen jakituriarekin. Amerikara etorritako gure lehen arbasoak higanot frantsesak izan omen ziren. Higanot zerriak gibelean guri 

segika. 

2 (hitz elkartuetan) Bigarrenari egin zion uko; higanot fedeari, alegia. -Gazteluko higanot-kumea! -oihu egin zuen norbaitek. 

higarazi, higaraz, higarazten du ad higatzera behartu. Kontu gehiago neuzkan, burua higarazi beharrean, inork baieztatu 

edo argitu zain. 

higatu, higa, higatzen 1 da/du ad zerbaitek, erabiltzearen ondorioz, berritan zituen nolakotasunak galdu; 

erabileraz hondatu. ik gasta(tu). Urak kafearen kolorea du, ibaiak lurra higatzen duelako. Urak higatutako harkaitzak. Aduana

zen, eguraldiak higatutako seinaleak zekarrenez. Laster aurkitu zuen Ostatu Zaharra, urteek higaturiko harri grisezko eraikina. Badakizu 

hareharri higatua ikusgarriro higatzen dela. Higatutako pneumatiko pila handia. Ikusitakoak ikusita, higatu egin zait lilura hura. 

Erabiliaren erabiliz higaturiko ahotsak. Ohituraren, asperduraren eta solasgaiak higatzearen despit. Goseak gorputza higatzen du, baina 

kuraia ere, bai eta arima, itsusterainokoan. Gizarte "natural" edo nekazarietako lan gogorrak [...] emakumeak higatu eta hondatu egiten ei 

ditu. Eta behin eritzen gara eta berriro eritzen gara, eta erialdi bakoitzean hondatzen eta higatzen zaigu gorputza. Urteetan egindako 

lanak higatua baitzion ikusmena. Tanto luze eta landuek gutxika-gutxika pilotarien erresistentzia higatu zuten. Aspaldian eri zen eta 

arrunt higatua. Leher eginda ibili naiz beti, beroak higatua egunez eta hotzak gauez. Bizitzak eta grinak higatua, urratua. Eta beren hil 

arteko egunak kartzeletan higatuko zituzten. Sortuz geroztik Maianak ez zituen orenak sekula alferrik higatu; beti bazuen zerbait egiteko. 

2 (era burutua izenondo gisa) Arropa higatuak zituzten gehienek. Lurbira osoko eguzkiek erretako kapelu higatu bat zeraman. 

Bere larruzko zaku higatua. Bere maletatxo zahar higatua irakaslearen mahai gainean ipini zuen. Pergamino-zati handi bat zen, karratua 

eta oso higatua. Ikusgai utzi zuen jakaren bizkarraldea, marrega zahar baten tankera hartzeraino higatua. Kandela-muturrez, jokorako 

hainbat karta-sorta higatuz, zilar eta kristalezko bola ugariz. Morroia linoliozko zoru higatutik lasterka igarotzen den bakoitzean. Lur 

higatu eta gehiegi erabiliaren kolorekoa. Egun berean bozkatua izan da ere ur zikin edo higatuen biltzeko zerbitzuaren aitzinkondua. 

Egunean 650 metro kubo ur higatu ba doa hortik zuzenean Aturri ibaira. Bere bota bustien arrastoak utziz maila higatuetan. Baxubateria-kitarra-ahotsa 

ohiko rock egituraz haratago beste formula ez hain higatuak probatuz arriskatu. Maisu higatu batekin bizi da... 

Aurpegia lodi eta izterrak astun, puta zahar higatua besterik ez zen. Leihoa irekita, kanpoko aireaz elikatu nituen birika higatuak. Urrekolore 

higatuzko bi bala. 

3 higatuxe Bere puskak igo zizkioten: aurrena, larruzko maleta zuri bat, higatuxea, erabiltzen zuen lehenbiziko aldia ez zelako seinale. 

Bi pilotari, bat trenpukoa eta bestea adinez higatuxagoa. 

[3] ur higatuak (4); haragi mamiak higatuta (3)] 

higatzaile izond higatzen duena. Beren burua ikusi zuen xingolaz beteta, apainduta, motel eta gosetuta baina denak giltzapetuta 

maitasun higatzaile baten baitan. Ez zinela biziki liburu horiekin, higatzaile horietarik, bainan irakurtu duzu liburu bat, pixka bat markatu 

zituena? 

higatze iz zerbaitek, erabileraren ondorioz, berritan zituen nolakotasunak galtzea; erabilerak hondatzea. ik 

gastatze. Gerra kontrairaultzaileak eta oposizioak Fronte Sandinistari eragindako higatze ekonomiko, sozial eta politikoak. Higatze 

partida. Higatze lan hori saihesteko. Partidaren azken txanpan Xalak eta Pascualek higatze estrategiaren fruituak jaso zituzten. Lurraren 

higatze jarraiaren eta hondar bankuen desagertzearen eraginez. Lubakietan pairatu behar izandako higatze-gerra etengabeak. 

higialdi [2 agerraldi, liburu 1 eta artikulu 1ean] iz higitzea, zerbait higitzen den aldietako bakoitza. Zeru-lur 

horiek baino lehen bazen sorkari gorpuzdunen bat, zeinaren denboraz neurtutako higialdietatik mintzo hura aldian zehar iragaiterik 

bazegoen. Orai "Sanoki"-ko gaineko gelarat joanak dira, mugimendu eta higialdi horien egiterat. 

higiarazi, higiaraz, higiarazten du ad higitzera behartu. ik mugiarazi. Galderak burua higiarazi zidan haren aldera, 

baina ez ezpainak. Sutsuki entseatu, baina ezin hura zentimetro bakar bat ere higiarazi. Mutiko isiotuak higiarazten zuen panderetaren 

xirri-xarrak. 1933an eraikia, 2.175 tona higiarazteko gai zen 36 korapiloko abiadan. Esferoide batek duenaren antzeko zapalketak soilik 

galarazten duela lur irmoaren goraketek [...] lurraren ardatza jarraituki eta luze gabe nabarmenki higiaraztea. Adimena higiaraztearren. 

higiarazle izond higiarazten duena. ik higitzaile; mugiarazle. Errusiar administrazio-makinak behar hainbat indar 

higiarazle ez zuelako. Aldakorra denaren beharbadakotasunaren eta lehen higiarazle baten beharrezkotasunaren adigaiaren bidez. 

Gonzalo Etxebarriaren margo ozenak abstrakzio-espresionismoaren higiarazle. 

higidura [176 agerraldi, 31 liburu eta 13 artikulutan] 1 iz higitzea, gauza baten egongune aldaketa. ik 

mugimendu; higialdi; higikunde; mugida. Gustukoa nuen haren ipurmasailen higidurari begira egotea. Zeruko 

gorputzen higiduren lege nagusiek. Higiduren erregulartasun aldagaitzen eremua (zeruko esparrua). Begiespen hau puntu batek 

espazioan egiten duen higidurarena da. Zabuka egin zuen neskak, ontziaren higidurara egokitu ezinez. Aristolelesen aburuz higidura 

zirkularra ez zen sortzen ez eta iraungitzen ere. Gorputzaren grabitate zentroa ezari-ezarian desplazatzen da higidura emearekin batera; 

higidurak uniformea izan behar du, erritmikoa. Higidura erreflexu batek eraman ninduen horretara. Higidura, materiaren akzidentea den 

heinean. Higidura browndarraren teoria. 

2 (hitz elkartuetan) Hasita zeuden dantza-moduko gorputz-higidura erritmikoago bat osatzen. Uhinen frekuentzia, ordea, aldatu 

egiten da planetaren latitudearen eta errotazio higiduraren arabera. 

[3] higidura hartu (3); higidura zirkularra (4); higidura eta oreka (5)] 

higiene 1 iz osasuna zaintzeko eta hobetzeko hatsapen eta ariketen multzoa. Higienea ere ez da Europako mailara 

heltzen. Higienearen alorrean. Aldez behintzat higiene eza dela eta, Indian 10 milioi itsu daude. Komunetako higienerik ez dago 

gogoaren higienerik gabe. higiene sexualeko kanpainak. Londresko Higiene eta Medikuntza Tropikaleko Eskolaren arabera. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) ik higieniko. Beraz, zenbait higiene neurri hartzea komenigarria izaten da. Higiene 

eta elikadura gaietan. Bost hondartzatako higiene eta osasun egoera txarra. Bagdadeko kaleak zikinak daude [...] eta, kiratsaz gain, 

higiene arazoak eta osasun arazoak eragiten ditu horrek. 1834ko lege batek, debekatu egin zituen eliz barruko enterramentuak, higiene 

kontuagatik. Hango higiene egoera negargarriaren ondorioz, tifus epidemia bat izan zen. Higiene-mediku lanpostu bat. Palermoko 

higiene-zerbitzukoak eta aduana-bulegokoak. Higiene Bulegoko medikuarekin. Botikak eta higiene gauzak. EBko Elikaduraren Higiene 

eta Segurtasun Batzordeak. 

2 irud Geltokiko buruak ez zuela erotzeko arriskurik, bazuela bere higiene espiritual hori. 

[3] higiene greba (3); higiene mediku (3); higiene neurri (5)] 

higienealdi iz higiene neurriak begiratzen den denbora. Hiru eguneko higienealdia. 

higieniko izond higieneari dagokiona; higienearen araberakoa. ik higiene 2. Orain ezingo dut zapi higienikorik 

erabili, ez baitira lortzen. Oihal higienikoek eguzkitan esekita. Baldintza higieniko eta sanitarioak izan behar ditu instalazioak. Ikuzte edo 

abluzio erritual eta higieniko horiek egin-eta, mendi Gozora (Mons Gaudii) bozkario osoz iragaiten ziren. Errepublika frantziarra zerbitzu 

higienikoez hain harro agertu izan ohi denez gero, garbixeago egon behar lukete. Gaur gaurkoz, terapia higieniko hoberik ez zait 

bururatzen. Halako atari higieniko-profilaktikorik gabe ere, berdin birtopatzen ahalko ziren gure gorputzak. Europako Laborantza Elkarteko 

arau higienikoak. · Barrakoi zikin, usain txarreko eta ez higieniko batean.

higienismo iz Higienismoa, azken batean, osasunarentzat heziketa modu bat da. 1983tik higienismoaren ideiak herritarrei 

ezagutarazten ari da. 

higienista izond higienismoari dagokiona. Mugimendu higienista hartu genuen oinarritzat. 

higiezin 1 izond ezin higituzkoa. Oinarri handiak, higiezinak eta mutuak. Lur hau, ordea, hondoratu egiten da, baldin eta 

behar-beharrezkoa denaren arkaitz higiezinaren gainean funtsatzen ez bada. Euskal ondare etnografiko higigarri zein higiezinari buruzko 

jakintzan. 

2 (ekonomian) ik higigarri. Ondasunak higigarri eta higiezinak izan daitezke. Ondasun higiezinak $ 500.087,12. Ondasun 

higiezinen gaineko zergekin. Higiezinen agente batek ahots kantariz argudiatu zuen. Goldweiser, ez al zara han higiezinen negozio 

batean sartu? New Yorken, aberastu egin zen, burtsan eta higiezinen enpresetan. Mikel Etxebarren Madrilgo Irea higiezinen aholkularitza 

bulegoko kontseilari ordezkariak. INGk, Eroskik eta Inalcok INGren higiezinen atalari Boulevard merkataritza gunea saldu diote, 144 milioi 

eurotan. Eskaintza mugatuko aktiboen (higiezinen, orubeen, akzioen) merkatuen kiebran. Burbuila espekulatiboak sortzea (burtsan eta 

higiezinetan batez ere). Burtsetako ekaitza pasa dela uste bada ere, eraikuntza eta higiezinen burbuila ez ote dago bere betean? 

[3] higiezin enpresaren (3); higiezin programetarako (3); ondasun higiezin (3); justiziaren higiezin programetarako (3); ondasun higiezinak (3); 

higiezinen enpresa (4); higiezinen enpresak (6); higiezinen enpresek (3); higiezinen merkatua (4); ondasun higiezinen (9)] 

higiezintasun iz higiezina denaren nolakoatsuna. Ez nintzen, ordea, ausartu, ez mimoa haserretuko zitzaidalako, baizik eta 

haragizko itxura, higiezintasun arian geldia, estatuazko errealitate bilakatu ote zen beldurrez. 

higigabetu, higigabe, higigabetzen du ad higigabe bihurtu. Adimena [...] errotik subjektibatu eta mugakortu egiten du, 

berak osotasunetik ebaki, bizigabetu eta higigabetu. 

higigaitz izond ia higiezina. ik mugigaitz. Eskola orduetan jarririk egoten gara, begirada aurrerantz, higigaitz, belaunetan 

eskuak. 

higigarri 1 izond higi daitekeena. ik mugigarri. Euskal ondare etnografiko higigarri zein higiezinari buruzko jakintzan. 

Hondakin higigarriei dagokienez. 

2 (ekonomian) ik higiezin. Ondasunak higigarri eta higiezinak izan daitezke. Ondasun higigarriak merkataritzaren alorrekoak 

dira. Efektu higigarri gehien dituen herria da aberatsena. Higigarriak, ostera, hala dirua, nola balioko, kanbio letrak, banku zein 

konpainien akzioak, ontziak, merkatugaiak oro, mundu osoari dagozkio, mundua baita horretan Estatu bakarra eta horren kide gizarte 

guztiak dira. 

higigarriki iz Espazioan, ordea, ez dago ezer higigarrikirik bere baitan kontsideratzen bada; horregatik, higigarrikiak espazioan 

esperientziaren bitartez soilik aurki daitekeen zerbait izan behar du, eta beraz, datu enpirikoa izan behar du. 

higigarritasun iz higigarria denaren nolakotasuna. Sekula ere ez da onartu, merkataritza esparruan, bidezko salneurriaren 

erdia baino goragoko kaltea dela eta, kontratuaren hutsalketa akzioa, merkatugaien higigarritasunak, arriskuak, ustekabeak eta 

ezinbestekoak akzio hori eragozten baitute. 

higikari izond higikorra. ik mugikari. Itsasoa bera baino gaiztoago diren hondar higikariz inguratu zuen bere etxaldea. 

higikera iz higidura, eta bereziki higitzeko modua. Hasieran higikera xume bat baino ez zen, maindireen gainetik apenas 

nabaritzen zena. Taxista higikera geldokoa zela ohartu nintzen haren mugitzeko patxada ikusiz. 

higikor izond higitzeko joera duena. ik mugikor. Zubi higikorrean. Ez zituela errealitate egonkorra (absolutua) eta 

errealitate higikorra (erlatiboa) bereizten. Lur lohi higikorretan. Galdera-ikur higikor hauek. "Diskurtso" hitzaren esanahi higikorra. 

higikortasun iz higikorra denaren nolakotasuna. Orain utzidazu azaltzen materiaren gorputz sortzaileek nola dituzten izaki 

ezberdinak sortzen eta sortuak disolbatzen eta zer indarrek eginarazten dien hori eta zer higikortasun emana zaien. Lau eserleku izango 

dira murrizturiko higikortasuna duten pertsonentzat. 

higikunde [22 agerraldi, 9 liburutan] 1 iz ideien edo iritzien aldaketa helburutzat duen egintza, giza multzo 

edo erakunde batek eragina. Nik neuk ez dut inoiz ez higikundeetan ez alderdietan itxaropenik jarri. Latin Amerikan gero eta 

gehiago ari ziren ugaritzen askatasunaren aldeko higikundeak. Errabino asko higikunde honen kontra agertu zen, hasidismoak 

Jainkoarekiko komunikazio intimoa eta katartikoa proposatzen baitu. Erdi Aroaren aurreko ahozko transmisioko hainbat higikundetan 

dago Kabalaren jatorria. Hasidismoak indar berria eman zion Kabalaren higikundeari. Higikunde erromantikoko bigarren mailako 

epigonotzat hartu dute adituek Poe. Termino hau [“Eskola filologikoa”] Friedrich August Wolf-ek 1777an sortu eta egun bizirik jarraitzen 

duen higikunde zientifikoari lotzen zaio bereziki. Uztailaren 26 Higikunde Iraultzailea. 

2 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Margolaritza-higikunde batzuek, pop-art-ak edo hiperrealismoak, adibidez, 

desberdin "ikusarazi" dizkigute eguneroko mundua eta mundu horretako objektuak. Iberiako monarkien bultzadapean Mendebalde 

kristauak XV. mendean abiarazi zuen integrazio-higikunde handia. Ingalaterran, hesitze-higikundeak landa-ekonomia irauli zuen. 

higimen iz higitzeko ahalmena. Tetraplejia, afasia, higimen-desoreka... Gauza oro hartzen duen bat-bateko higimen falta dator 

gero 

higitu [360 agerraldi, 76 liburu eta 22 artikulutan], higi, higitzen da/du ad zerbait edo norbait egongunez edo 

kokalekuz aldatu. ik mugitu. Zer edo zer higitu zen nonbait. Higi hadi amiñi bat! Ez zuen burua itzuli eta ez zen higitu ere sartu 

zirenean. Haurra sabelean nola higitzen zen sentitu zuen. Dauden lekutik ez higitzeko eta eskuak bistan izateko galdatu diezue. 

Eguzkiaren inguruan higitzen diren planetetako bat pisuz eta tamainaz aldatuko balitz. Berriz higitu du kapitainak eskua. Janaria lurrean

utzi eta besotik heldu eta eztiki higitu nion. Goiti beheiti higitu nuen burua. Gihar bat ere ez nuen higitu. Bizkar gainean zetzan, burusia 

leun higituz: lo zirudien. Ez zekien pala airoski higitzen, arraunketaren balleta hausten zuen beti. Kanpai irauli bat zen [...] lau metro 

zabal eta altzairu trinkoan egina: erdian, goitik esekia eta behetik gidatua, mihitzar bat higitzen zen balantzaka. 

2 (era burutua izenondo gisa) Gorputz higituak berez beti lerro zuzena norabide berean atxikiko lukeen bezala. 

[3] behera higitu (3); burua higitu (4); eskuin higitu (4); higitu gabe (17); ezker eskuin higitu (4); beheiti higitzen (7); eskuin higitzen (4); higitzen ari 

(6); higitzen baldin (3); higitzen hasi (6); poliki higitzen (3); ezker eskuin higitzen (4); goiti beheiti higitzen (7); higitzen ari zen (4)] 

higitugabe izond higitzen ez dena. Gidaliburuan erakutsia, hemen ageri altzifreen artean, bide eder eta zabala, harri lauza 

xuriak, ardi higitugabeak iduri. 

higitzaile izond higitzen duena, higiarazlea. Indar higitzaileen ezagupena 

higitze 1 iz zerbait edo norbait egongunez edo kokalekuz aldatzea. Gero, eskumuturraren higitze doi atzemanarekin 

batera, kurbatzen hasten zen, perfekzio geometriko osoa ageri zuen trazadura zalantzagabean. Narrasti baten antzera, higitze geldoan 

zihoan luzatuz, itxura-koloreak ezari-ezarian aldatuz. Neskaren begien higitze ia atzemanezinei erreparan, haietan jakin-mina sumatuz 

zihoan, jakin-mina eta alaitasun sekretu bat betiere dantzan. Higitze eta ezinegon-hotsa aretoan. 

higitzeke adlag higitu gabe. Idazmahaian jesarrita aurkitu zuen osaba, higitzeke, jesarrita hilik gelditu balitz bezala. 

higrografo iz atmosferaren hezetasunaren neurgailu erregitratzailea. Beste era batera ere neurtu ohi da hori: 

higrografoak, ile txima-kordatxo ttiki batzuen bidez neurtzen du airearen hezetasun erlatiboa. 

higrometriko izond atmosferaren hezetasunarri dagokiona. Noski, apetak zituen, bere burua agertu gabe egon zitekeen 

zenbait egunez; baina maiz, eguraldi on misteriotsua zelarik, kaputxino higrometrikoak bezala erakusten zuen sudurra, eta haren aurpegi 

kolorgea eta masail urdinxkak ikusten nituen. 

higrometro iz atmosferaren hezetasunaren neurgailua. Higrometroa horman zintzilik ikusita. 

higroskopiko izond atmosferaren hezetasuna xurgatzen duena. Kloruroak oro har jendaila dira, gehienean azpiproduktu 

doilor, higroskopiko eta ezer gutxitarako onak: gatz arrunta izaki salbuespen bakarra, oso bestelako kontua baita horrena. 

higuin 1 iz batere gogoko ez dugun edo pairagaitza gertatzen zaigun zerbaitek edo norbaitek eragiten 

digun atzerakuntzazko sentipen bizia. ik higuintza; nazka; narda. Saget andereñoak alde egin ondoren, 

berogailuaren estalkiari begiratzen zion, higuina aurpegian. Loriak ez dio higuin ematen Arrazoiari, baina, hartarik sor daiteke. Badirudi 

ezin gaindituzko higuina, ezin eramanezko nazka sentitzen duela emaztearentzat. Sakoneko higuin batek hartua zidan barrena, eta 

amorru asaldatu bat, nire esku nuenean piztia hura ez urkatu izanaren damua ari zitzaidan jabetzen. Higuin handia sentitu nuen ariman. 

Edozein eratako berriketa azalekoen kontrako higuin artegagarri bat. Eskuinaren jardunak eta hizkerak higuin fisiologiko bat sortzen 

didate. Ohean sartu zen emaztea, eta higuina eta bertigoa nagusitu zitzaizkion haren berotasuna hain gertu sumatzean. Bizitzak -edo 

bizitzaren izurriak- nazka eta higuina eragingo balit bezala. Higuina ezkutatu ezinik. Mundu guztiaren higuina eta haserrea pizteko. 

Teodosiok jendearen higuina bereganatu zuen bere ankerkeriengatik. Beldurra gorputzaren tristuran galdu zen, higuinean. Filchek 

higuinez begiratu zion Harryri. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Higuin sentimendua sortuz bere baitan. -Zozo hori! -esan dit Garazik, higuin muzin bat 

eginez-. Ederra, ezta? -esan zuen, oker interpretatuz Ronen aurpegiko higuin-itxura-. Emakumearen begi urdinek eragiten zioten higuin 

sentsazioa. Higuin-zirkin bat egin, eta burua erretiratu zuen Norak. Oin azpian zapaltzeko adorerik gabe zomorro nazkagarri bat 

dakusanak sentitzen duen higuin-sentipen ezin azalduzko horrekin. Higuin mugimendua Antzezleen artean. Horrek halako axolagabetasun 

eta higuin nahaste bat sortu zion maitasunari dagozkion guztietarako. 

3 izond higuingarria. Izaki zoragarri eta gorrotagarriak, gozo eta basatiak, lazgarri eta ezdeusak, eder eta higuinak. Narrasti higuin 

bat bezala. Hipotesi higuin bezain xelebrea. Etiopiako harpeetan arrunt hedaturik den piztijende horien leinu higuinekoak. Zenbaitek 

"garbitasun baten egiteko" hautatu zuten gerla higuina. Sei miliun judu hilarazi zituelarik Alemania eta Poloniako kanpamendu 

higuinetan. 

4 higuin izan Gorroto eta higuin ditut zuen jaiak. Bibliografia higuin zuen, ikaslea iturburuetatik urruntzen duela-eta. Eta, ondorioz, 

higuin duguna, gaitza deitzen dugu. Eta, gainera, etxe hartan, amaren eta ahizparen ondoan, maitale bat izatea higuin zuen. Nire ofizioa 

Jaungoikoak higuin dituenetakoa zen. Nik higuina zionat jende kokots gabeari. Hortik dator Izpirituak higuin duela bere ahalmena edo 

Gorputzarena tipitzen edo eragozten duena irudikatzea. 

[3] higuin ditu (4); higuin zituen (3); jaunak higuin du (3); higuin pixka bat (3); higuina eman (3); higuina ematen (12); nazka eta higuina (3); narda 

eta higuina (4); higuina ematen didate (3); 

higuinarazi, higuinaraz, higuinarazten du ad higuintzera behartu. Iraulka eta atzaparka, beroaldi antzeko batera 

iritsiko da emakumea, eta azkenean bera higuinarazi baino ez du egiten. 

higuindu, higuin, higuintzen du ad gorrotatu; nazka eman. Eriak, higuintzen duena jaten du herioaren beldurrez. 

Higuindu zuen boterea arras gustukoa zitzaion orain. Gainerako guztiek gogaitarazten naute, higuintzen naute, non eta haren antza ez 

duten. Hizkera gupidagabe horrek higuindu egiten ninduen. Bakarti hil zen, gizartearen zalaparta higuinduz. Baina bere gogorik bizienaz 

deitu izan zuen eskuizkribuaren egile hura higuintzen ari zitzaion orain, jainko faltsu bat bailitzan. 

higuindura iz gorrotoa, nazka. Uste dut "Norbere buruaren herra edo hisia", deitzen dutela, ingelesez, psikologo batzuek 

higuindura berezi hori. 

higuingarri izond Nazkagarria; gorrotagarria. Lehendakariorde higuingarriak garagardo bat eskatu zidan. Urdanga zikin 

higuingarri bat baino ez nintzela. Garai bateko galai eder eta alaia izan zena izaki narras eta higuingarria bilakatu zela irakurri nuen. 

Gizakia suntsitzeko praktika higuingarria. Bidean bereziki nazkagarria zen putzu bat ikusi zuen, kirats handiko lohi berde higuingarria 

zuena. Erran-merran aski bitxi eta higuingarriak ari dira hemen barreiatzen. Onddo multzo higuingarriak bezalakoak. Bere bandera 

harroak eta tronpetaldi higuingarriak. Gernuarekin nahasitako giza gorotz ustelaren kirats higuingarria. Ez dute ordea alderdi makabroa 

galduko, xehetasun odoltsu higuingarrienak ere argi deskribaturik agertzen baitira. Krimen higuingarriak egiteko. Angelaren bortxaketa

eta hilketa higuingarria estaltzeko tratua. Guretzat zikinkeriarik higuingarriena den lokatza, ostera, txerriei zoragarri iruditzen zaie. 

Armiarma bezain higuingarri ez, tximeleta bezain erakargarri ere ez. Verlaque andrea higuingarria zen. Dena higuingarria zitzaidan. 

Gizonari higuingarri bilakatu zitzaion laster ohe kidearen gorputza. 

[3] egintza higuingarri (4); gauza higuingarri (5); higuingarri bihurtu (4); higuingarri bihurtzen (8); higuingarri egiten (4); higuingarri eta (15); 

higuingarri gertatzen (3); higuingarri guztiak (5); higuingarri guztien (4); higuingarri haren (3); higuingarri hori (8); higuingarri horiek (3); higuingarri 

hura (8); higuingarri zaizkio (5); jaunarentzat higuingarri (4); usain higuingarri (4); higuingarri eta gorrotagarri (3) 

hats higuingarria (4); idolo higuingarria (6); irribarre higuingarria (3); irudi higuingarria (4); egintza higuingarriak (3); gauza higuingarriak (3); idolo 

higuingarriak (9); egintza higuingarrien (3); labezomorro higuingarrien (3); 

higuingarrikeria 1 iz egintza higuingarria. Pobretasunaren kontrako higuingarrikeria hura. Kosta egin zitzaion onartzea 

Argentinako armada loriatsuak halako higuingarrikeria eta gehiegikeriak egiten zituela. 

2 higuingarritasun gaitzesgarria. Gizagabetasunaren adierazpen guztiek, ordea, ez dute higuingarrikeria bera. 

higuingarriro adlag era higuingarrian. Asmabide horietako batek higuingarriro iradokitzen du mendeak direla dagoeneko 

Konpainia existitzen ez dela, eta gure bizitzen desordena sakratua soil-soilik ondoretasunezkoa dela, tradiziozkoa. Erakargarriro sortzaile 

zen gutxiengoa higuingarriro menderatzaile bihurtu delako. 

higuinkeria iz higuingarrikeria. Bekaitzarazi zuten / jainko arrotzak gurtuz; / iraindu, / beren higuinkeriekin. 

hika adlag Hi izenordaina eta dagozkion aditz formak erabiliaz. Ez dakit hika edo zuka egin behar dudan. Hark hika 

egiten zion edozein almiranteri, hobe algara eragitea eta ez kolera. Ikasleekin hika hitz egiteko ohitura. Propio biltzen ziren elkarren artean 

hika hitz egitera. Hika hasi zitzaidan behin. Hika jardunez gero, dena txantxa bihurtzen zen. Euskarari hika mintzo zitzaiola Etxepare XVI. 

mendean. 

2 hikako izlag Beste toki askotako euskaldunen artean askoz bakanagoak dira hikako jardunak. Emakumeen hikako hizkera. Irri ezin 

zabalagoa egiten zidala eta hikako tratua emaiten. 

3 hiketan hika. Elkarrekin hiketan aritzea erabaki zuten. Estatu-idazkariarekin ez ezik Jainkoarekin berarekin ere hiketan egingo balu 

bezala. 

hika-mika (orobat hikamika g.er.) iz eztabaida. Azkeneko mutil-lagunarekin izandako hilabeteetako hika-mikak kontatzen 

hasi zitzaion. Minutu bakar bateko hika-mika hitsa izan zuten presoak eta funtzionarioak. Jokalariekin hika-mika bat izan zuen. Repsol- 

YPF-k Argentinan Kirchner presidentearekin inbertsioei buruz dituen hikamikei, Chilen Telefonicak Lagos presidentearekin prezioei buruz 

dituenak gehitu zaizkie. Berehala hasiko zela Jamesekin beti bezala hika-mika eta sesioan. Eguneroko literatur hika-miketan. 

hikamikati izond eztabaidazalea. "Eroa, baina graziduna" diote batzuek; "adoretsua, baina zori txarrekoa", beste batzuek; 

"jendetasun onekoa, baina hikamikatia", besteek. 

hikatu, hika, hikatzen da ad trabatu. Badakit ordea, gure Europako estatu zaharrak [...] gerla zikinen lokatzetan hikaturik 

dabiltzala. Xuri-urdinak azkenetarik ziren, errestan, lohian hikatuak, azken egunean baizik ez zutela ardiesten xapelgoko lehen mailan 

egoitea. 

hikso iz antzinatean Egipto inbaditu eta menderatu zuen herri bateko kidea. Hikso barbaroen gobernua Egipton. 

Hiksoen inbasioaren astinduak. Gerra-talde barbaroek aurkakotasun askoz setati eta sutsuagoa eragiten dute, hiksoek Egipton eta 

mongolek Txinan bezala. 

hil 1 , hiltzen 1 da ad bizitzetik gelditu, bizitzeari utzi. Asisen hil zen 1226ko urriaren hiruan, ilunabarrean. Pixkanaka 

ulertzen diagu mundua, eta gero hil egiten gaituk. -Laster hilko naiz ni. Orduan hil izan balitz, 1958an... Hobe, bertan hil izan banintz! 

Lastima gero gerran hiltzea, Asturias aldean... Kantatzen eman zuten aita santua hil zen gau osoa. Anaia hil zitzaigun orain dela bi 

hilabete. Gazterik hil zen, tuberkulosi alkoholikoz. Gero jubilatzen dira eta minbiziaz hil. -Zertatik hil zen? Zergatik hil zara? Hamar milioi 

pertsona hil zituan gerran, kalkuluen arabera. Ikusmena galdu, baina idazten segitu zuen testuak ahoz esanda, 1905eko martxoaren 24an 

hil zen arte. Ia ehun urte igaro dira Jules Verne hil zenez geroztik. Bittor hil zelako berria gutunez ukan zuen. ik beherago 23. Erleak hil 

egiten dira, pertsonak bezala, gainerako animaliak galdu edo akabatu. Elizari bere ondasunen zati bat eman gabe hiltzen zen gizon orori 

[...] jaunartzea eta hilobia ukatzen zitzaizkion. Hamaika milioi ume hiltzen da munduan urtero, sabeleko gaixotasunengatik edo arnas 

infekzioengatik. Ama gajoa hila zen ordurako. ik beherago 11. Aita xaharra aspaldi hila zen, gerra izan zen bitartean. Ordu horietan Jesu 

Kristo gure Jauna guregatik preso hartua, gurutziltzatua, hila eta hobiratua izan baitzen. Gutariko bati aurkitzen badiozu kopa, biz hila! · 

Orain ez diat hil nahi! Hil egin nahi nuke. Egarriak hil behar ote dut eta erdaingabe horien eskuetan erori? Hila behar du honezkero. 

2 (nola adieraziz). Izugarrizko kazkabarra bota zuen Jaunak amortarren gainera, eta asko hil ziren harriak jota. Bihotzekoak jota hil 

zen emakumea. -Ez ninduan gaitzak edo istripuak jota hil; hitaz kezkaturik hil ninduan, Ulises. Granada batek txikituta hil zen Aragoiko 

frontean. Hil da Nabot, harrikatua. Itota hil balira bezala. Denek estimatua hil zen, ehun eta hamazazpi urte zituela. eta Txakurrak bezala 

hil da. Eta bekatua bekatuaren gainean pilatu ondoren, damurik gabe hil zen. Negu gorrian goseak hil ez zitezen. Jainkoaren Seme 

bakarra haien alde gurutzean zintzilik hil zela. Rigobertaren anaia bat pozoiturik hil zen. Bat-batean hil zen, ordea. Elizakoak hartuta hil 

zen. Bekatu mortalean hil zirelako. Anaia laiko santu bat Erregela eskuetan zuela martiri hil zen. -Kontzientzian inolako zorrik ez dudala hil 

nahi dut. · Maiatza, erdiz hotzak hila, eta erdiz beroak errea. 

3 (aditz laguntzailerik gabe) Hil baino bi urte lehenago. Hil baino lehentxeago. Zerria hil bezain laster. Frantzisko hil eta 

berehala. Frantzisko hil eta lau urtera. Aita hil eta handik urte batzuetara. Karlomagnoren inperioa, oso laster osatua, enperadore handia 

hil eta handik gutxira desegiten da. Bizi naizen artean eta hil ostean. Hil aitzineko gutunean. Haren arima da, gorputza hil aurretiko 

indarrak gorde dituena. Hil ondoren eza dago. Eta hil ondorengo bizi betikoa? Ama hil ondoko orduetan. Zure bizi-denborako eta hilondoko 

ipurgarbitzaileen samalda azkengabeak. Beharbada beldur zioten hilondoko bakardadeari. "Hil eta gero salda bero", pentsatuko 

zuen. Hil arte izan zen idazkari nagusia. Lantegi nekosoa izaten zen norbaiti, hil arteraino, era horretan lepoa estutzea. Badakizu..._hil 

arte bizi. Hil-artean-bizi tankerako bizimodu zozoan trabaturik. Hil aurretxoan, zuri poema hauek errezitatzeko eskatu zidaten. Hil edo bizi 

egin zuen trabes, eta heriok hartu zion gain azkenean biziari. ik beherago 26. Ez baitzuen bakerik hil ala bizi ni atzeman arte. ik beherago 

18. Nola bizi, hala hil. Iraultza ala Hil. Penna San Giovanniko Joan Dohatsua, 1275 inguruan hila. 1859-an sortua eta 1915-ean hila. Ezin 

hilez bizi behar hark ez zion, ordea, oinazea arintzen. Jassin hilez gero Israeli «odola erruz» isuriko dela esan dio Hamasek. Honek gu 

guztiongatik gurutzean hiltzea onartu baitzuen. Jaioak hiltzea zor duela eta hilak bakea. Beldur diote hiltzeari. Darioren amak eta 

emazteak ez al zuten negar egin Alexandro hiltzean? Hiltzera noak. Hiltzera kondenatua izan zelako. 

· 4 du ad bizia kendu. Adarbakarrak hil zuen printzesa. Altzinook idi bat hil zuen Zeusen ohorez. Madarikatua zu hil zaituen 

bihozgabea! Hil duenak hilko du berriro. Erran nion Jainkoari, nigar-purpuilak begietan, hil nintzala eta akaba nintzala molderik 

moldegaitzenean. Hamar preso hil baitzituen hango beroak. Miguel Servet hil zuten herrian. Pizzi hil zuen tiroa lokitik sartu zitzaiola. 

Diruak hil egiten du. Bosgarrena: ez inor hil. Ez hil errugabe hori. Hil duenak hilko du berriro. Nik txerria harriarekin burutik behera jo eta

izia kentzen badiot gero bertan usteltzen uzteko, txerri hori akabatu egin dut, baina txerria hazten jardun eta garaia datorrenean, eta 

txerrikitarako behar dugulako, behar bezala hiltzen badugu, ba horixe, hil egiten dugu. Txinan, esate baterako, milaka lagun hiltzen 

dituzte urtero. Beltzak eta latinoak dira, kondenatuen artean, % 56, eta azkenean hiltzen dituztenen artean, % 42. Inork franko bat, 

barbaro bat edo lege salikopean bizi zen gizon bat hiltzen zuenean berrehun sos ordaintzen zizkien ahaideei; baina ehun besterik ez zituen 

ordaintzen erromatar jabe bat hiltzen zuenak. Jendeak elkar hiltzen zuela, baina interesagatik, lapurreta egiteko. 

5 (nola adieraziz) Tiroz hil zituzten. Ezpataz hil zituzten harrapatu zituztenak oro. Gau batez, senarra lo zetzala, aizkoraz hil zuen. 

Emaztea labankazoka hil eta bere burua trenera bota zuena. Sawyer jatetxearen aurrean behor batek gizon bat ostikoka hil zuenean ere 

begiak baztertu ez zituena. Beraz, odol hotzean hil zuten. Ludhiana ondoan bi tren geldiarazi eta 126 lagun hotz-hotzean hil zituzten. 

Traizioz hil zuten Peñalenen bere anai-arrebek. Hobe zela hori egarriak hiltzea baino. Goseak hiltzen nago. 

6 (bere burua eda kidekoekin) Nork bere burua hiltzea. Hogeita hamar urte zituen eta lokian tiro bat emanda hil zuen bere 

burua. Nik orain badakit bere burua hil zuela, baina ez dakit ongi zergatik. Berari esker ez diat neure burua hil, berari esker ez naitek hil, 

eta ez diat inor hil. Eta, mesedez, Gülbahar, ez ezazu hil zeure burua, konforme? 

7 (aditz laguntzailerik gabe) Inor ez hiltzea, lapurretan ez egitea. Norbait hiltzea eta norbait hiltzen uztea. Gaur gauean bertan 

zu hiltzen saiatuko da. Bere burua hiltzea. Eta elefanteak hiltzea, marfila eskuratzeko... Eta Morfeo itzultzen bada, ni hiltzera, zer? 

Boteretsuen taldea ni hil nahian dabil, zure ardurarik gabe. Soldaduak elkar hil nahian zebiltzan bitartean. Behartsu eta hil beharrez 

sentitzen denean. 

8 (hitz elkartuetan, lehen osagai gisa) Pertsonaien bizi- eta hil-penen txirikordak. Eta berunaz halaber hil-oroigarrizko 

iruditxorik urt daitekeen. Funtzionario mezularia, borreroari hil-aginduak ekartzen zizkiona. Hildakoak [...] ez zuen birao bat botatzeko 

astirik ere izan, gutxiago hil-aitor bat egiteko. Periclesen Hil-Otoitzean aurkitzen da. Heriotzaren errutina Aostako hil-eskela erraldoietan. 

Umea hil-oihuetan egonda ere ez litzatekeela ezertaz jabetuko pentsatzen du emakumeak. Ezta hil-kaxan bere begiz ikusita ere. Hillantuak 

gehiago, bizidunen aieneak baino. Burua makurtuta, hil-ohantze bateko erostarien gisara. Batez besteko hil-adina. Hil-data 

ematean. Harik eta tiro hots bat entzun, eta zezena hil-mutu geratu zen arte. Ttottek ez zuen jendearen hil-gutizia ulertzen. Sorterrian 

hil-gogo handirik ez zuen agertu. Atera egiten zuten; bestela, eroria egoten zen "hil-egoera" hartatik. Eta harrobi desolatu horretan, gaur, 

hiru ametsezko zilueta: bi mutiko gazte, zaldi xuri bat eta hedoien artetik betikoa iduri duen hil argia, hori eta kiratsa. 

9 (era burutua izenondo gisa) Gizon hil baten burua. Lagun hilari. Honela, Frantziskoren gorputz hilak gorputz biziak sendatzen 

ditu. Atso hila ugaldetik atera zutenean. Seguraski badituk nekazari hil asko oraindik erroldatik ezabatu ez dituanak. Arbaso hilak hilik utzi 

eta nere arbaso bizia dut aintzakotzat hartzen. Nik organotxoa eta ditudan arima hil guztiak emango dizkiat. Bertze ardi hil bat ikusi eta 

zaldiak geldiarazi zituen. Arrain hila, gizon garailea bezalaxe, gorantza erortzen da. Eulientzako paper zerrendak zeuden sukaldean 

zintzilik, euli hil itsatsiz beteak. Iturriaren gainean okerturik, zuhaitz hil bat zegoen. Leku hil hari bizitasun apur bat ematearren. Ilargi 

gabeko gauetan, ilundu egiten ziren, aintzira hil bihurtzen. Hebreera hautatu baitzen, hizkuntza hila baina jantzia. Hauxe gara, papera 

gara, letra hila gara. Arratsaldea lo hil batean higatzen zuen, plastikozko ohe gogor batean xaal-xaala etzanik. Kanpoan, berriz, 

errealitateko bizitzan, arrotz, huts, hil eta hits aurkitzen zuen mundua. Ez da edaleen kanturik entzuten inon, ez da mozkorrik ageri 

bazterretan, kaian ez da suziri hilik. · Gwilym begi-bakar, begi-hil, maltzur, argala, armak kargatzen Urkabearen Etxaldean. 

10 (era burutua izen gisa) ik hildako 2. 190 hil, 300 bat kolpatu, haien artean ehun bat gogorki zaurituak. Ehortz han zeure 

hila. Lau eguneko hilak berpizten baditu ere. Hilak han deskargatu zituzten. Jaioak hiltzea zor duela eta hilak bakea. Beude hilak 

hilekin... Buruan ilerik gabe, begiak errotik ateratzeraino argaldurik, hil biziak iduri. Ordu arte ez zuen behin ere bere bizian hil bat ikusi. 

Hil bat ukitu duen apaiz bat, edo are hil bat datzan lekuan sartzen dena, zazpi egunez kutsaturik eta zikindurik baitago. [Mari Xuri] hil jale 

izatetik, lurpeko hilen laguntzaile izatera iritxi baita, sinestez, herri askotan. Lurpera ditzatela hilek beren hilak, hila lurpera eta biziak 

asera. Utzi hilei beren hilak ehorzten. Negar egin nuen hilaz hitz egin zidanean. Hilen alde otoitz egin. Hilen artetik piztua. Gerlako hilen 

oroitarria. Gudu-zelaia hilez beterik utzita. Egin da iraultza hilik gabe ezti-eztiki, goxotasunean. 

11 hila adlag hilik. Arduragabekeriaren lozorro arriskutsuan hila bezala datzala. Hila egongo dela zorionez, zeharo, osotoro eta ezin 

sinetsizko moduan hila, pizteko beldurrik gabe hila, eta beti-betiko hila. Ustez hila atera zuten handik. Lawrence hila aurkitu zuten. Bere 

ohean kausitu du hila. Ito egin dute eta plazan utzi dute hila. Ez zuen ideiarik ere aita hila zuela. Granada printz batek hila, oroitu zen 

Lily. 

12 hilda [813 agerraldi, 128 liburu eta 180 artikulutan] adlag hilik. ik hildako. Harrapa ezazue hilda zein bizirik! 

Hamabi beltz ikusi zituzten hilda lehenbiziko hogeita hamar kilometroetan. Ez dago loak hartuta, Kat, hilda dago. Zera egongo dun hilda! 

Denek pentsatu zuten hilda ez ezik, txiki-txiki eginda ere egongo zela. Garner jauna hilda zegoen. Bai, hilda zegoen, ondo hilda. 

Hasteko, Gollum delako hori ez dago hilda. Beldurrak hilda nago, baina beldurrak ez gaitu menpekotasunera eramango. Bera zerraldo 

hilda zegoen. Klinikoki hilda dago. Erdi hilda zeuden presoak ikusten genituen batzuetan. Hil-berria ematerakoan ez du inork Joxe hilda 

dago esaten, baizik-eta Joxe hil da. Gaitza da sinesten, baina bizirik gaude, hori bai, hotzak hilda batzuk. Errepidean hilda zeutzan hiru 

gudari. Bost lagun hilda eta zenbait zauriturik gertatu dira gaur. Azken 60 urteak hilda eman dituzu. Sei hilda erori ziren. Herenegun 

arrain ugari hilda azaldu ziren Iñurritza errekan. Hilda bakarrik aterako zuen ohe hartatik. Herenegun gauean aurkitu zuten bere etxean, 

hilda. Joan den udan gizona hilda aurkitu zitean, eta neska joanda. Sehaskan ito izan bazintuzte edo hilda jaio bazina, hobe... Eta gero 

hilda imajinatzen dut, geldi-geldirik. Lau polizia eta guardia nazional bat hilda eta beste bost zaurituta. Garraio ministroa tiroz hilda. 

Batzorde hori hilda dago erabat. 

13 hildakoan hiltzean. Txinan bertan, sendikoren bat hildakoan, ehortzi ostean, etxe inguruan sahats zarba bat landatzen zuten 

bere horretan. Erregea hildakoan izan ote zen? Ni hildakoan. Zer nolako jira-bueltak eman behar ditu narrazioak Axular, hildakoan, 

itzalaren jabe ager dadin zeruan? Errege, tirano eta printze zaharrek ere, hildakoan, beren guzizko jainkoei eskeintzen zien gibela. 

14 hilean hilik. Ez dut hileta-elizkizunik nahi, ez bizian eta ez hilean. Bizian eta hilean senarrari lotuko zitzaiola zin egina baitzen 

Jainkoaren eta haren ordezkariaren aurrean. Bizirik aurkitu zuen, baina ia hilean. Oraindik ere erdi hilean. 

15 herioz/heriotzaz hil Eta honekin ez du filologoak esan nahi herioz hiltzea opa zionik Joxemieli. Senide eta ezagun guztiak 

galduta, beren heriotzaz hiltzea besterik ez zaie geratzen zahar askori, momentu batetik aurrera. Iraganaren kontsolamendua geratzen 

zaio maite izandako horrenbeste lagunen heriotzaz hainbestetan hil ondoren bere heriotzaz hiltzea besterik geratzen ez zaionari. · Batak 

bestea heriotza ankerrez hil arte. 

16 hil aginean hilzorian. Ez, nik egingo nion tu ostera ere, hil aginean nengoela. Hil aginean gelditu zen eta barrabila bat galdu 

zuen. Hil-haginean katolikoen federa etorri ei zen Ernest Hemingwayk. Etzanda zeutzan pertsona guztiak hilda zeuden, edo hil-aginean 

soilik? · Hil-haginekoraino tortura zezaten. 

17 hil-agiri Medikuak hil agiria eman zuen. Direnean ere hemengo helbidea izaten ditek hil-agiriek. «Artxiboa besterik ez balitz», 

azaldu du irakasleak, «ondare honen hil agiria izango litzateke, hori besterik ez. 

18 hil ala biziko [33 agerraldi, 15 liburu eta 12 artikulutan] hil edo biziko. Hil ala biziko inportantzia ematen ote zion 

Sarak kanpoko itxurari? Hil ala biziko kontua omen da. 

19 hil atorra (orobat hilatorra) Tira, hobe dut hil-atorra janztea. Goio popara joan zen, aparrezko ur ildo zuria desegiten zen 

han atzean, iraganaren aparrezko hilatorra balitz bezala. 

20 hil auto Berehala hil-autoan sartu zuten, geroxago Pauera joateko, han baitago departamenduko krematorium bakarra. Nik, batbatean, 

ez nion hil-autoari baizik begiratzen. 

21 hil-behar iz Zenbait egunetan, tristatu egiten omen du hil beharrak, eta orduan, heriotza engainatu nahirik, margotzen hasten 

omen da buru-belarri, pentsatuz ez diola bizia kenduko esku artean bukatu gabeko obrarik duen bitartean. Bere hil-beharraren berri 

umetatik dakien piztia bakarra. Honek hizkuntzaren beraren ezina, hil-beharra edo agoniaren ahotsa dirudi, baina ez da hala. Zer nahi 

gisaz, horiek hola, hor hil beharrak ginen. Jaiotze hutsagatik -justiziaz- hiltzea zor duenaren hil-beharrak edo hil-nahiak. Hau hil beharra!", 

Gilbert Rees oihuka. · Askotan hil-beharrak gupida eske begiratzen zion morrosko hiltzaileari. 

22 hil beila (orobat hilbeila) Kastelak ardo zakar pinta bat ireki eta botila, inguruan bilduak zirenei eskaini zien, hil-beilaren 

hasiera markatzeko. Bi ordu geroago aitona hilik zegoen, bihotzekoak jota, eta hilbeila bihurtu zen urtemuga-bazkaria. Santoñako 

Arrantzaleen Kofradian hil-beila jartzeko asmoa zuten arren. Sei hil-beila leku baziren hor.

23 hil berri (orobat hilberri) ik hilberri. Schopenhauer hil berria zen. Gizon bat hil berri nuen. Oina hil berria zuen hartzaren 

gainean ipinirik. Orduantxe hil berria zen bere lagunaz gogoratzen. Urbiaindar hil berriren baten heriotzaren aieru eta seinale. Bere lagun 

hil berriaren lekua. Behartsu bat etorri zen bizilekura, emazte hilberriagatik eta behar gorrian utzitako familiagatik negarrez. Frankotan 

ikusia bainaiz, azinda larrean hilberriak. 

24 hil-berritan hil eta handik gutxira. Hil berritan kasik egunero, eta handik urteren burura ere, beti egiten genion geure bisita 

putreak garbitutako aziendari, berta samarretik igarotzerakoan. Orain hilabete batzuk, Gianni Agnelli hil berritan, Fiateko industria-gizon 

ahaltsuari buruz galdetu zioten Nanni Moretti zinegile, aktore eta gidoilari ezkertiarrari. Horregatik idatziko du Koldo Mitxelenak, 1961ean, 

Orixe hil berritan: [...]. Baina "hilda dagoela", gertuko norbait "hilda dagoela", badirudi ez dagoela sekula hola-ta-hola sinesterik, ez hilberritan 

eta ez hil-zaharretan. 

25 hil bezpera Bere hil bezpera balitz bezala. 1253ko abuztuaren 10ean, hil bezperan justu, hartu zuen Klarak bere Erregelaren 

berrespena. Galdetu ziotelarik hil bezperako jokabide bitxi haren arrazoiaz, Sokratesek erantzuna: [...]. Oraino horrelakorik, hil-bezperan 

olerki bat! 

26 hil edo biziko [99 agerraldi, 33 liburu eta 36 artikulutan] Hil edo biziko kontua da hau niretzat. Hil edo biziko bertze 

froga hura -bere nagusiaren alaba sendatzekoa- gainditu ondoren. Hil edo biziko borroka. Bazirudian hil edo bizikoa iruditzen zitzaiola nik 

zer pentsatzen nuen jakitea. Hil edo bizikoa da hizkuntza etengabe berritzea. · Hain mementu hil edo bizikoan. Ba al zuen horretarako 

eragozpen hil edo bizikorik? Bertze asmo batzuk bainerabiltzan nik istant haietan, hagitzez ere inportantagoak eta hil edo bizikoagoak. 

27 hil egun Hortakotz du Elizak hautatu, egutegia muntatzean, sainduen hil eguna ospatzea eta ez sort-eguna. 

28 hil elizkizun Komentukoek beren gain hartu hil-elizkizun batzu eta Ziburuko erretora itsuski kexatu...! Baldin hil-elizkizunetan 

zure senarraren heriotza goratu nahi badugu. Eta, noiz eta biharamuneko hil-elizkizunetan gure aita izan zenaren panegirikoa egin 

baitzuen, heroitzat eta saindutzat hartu zuen hura. 

29 hil epai Mataderiko hil-epaia onartu duen aberearen antzera. 

30 hil eraso Geroago Amirzadak beste hil-eraso bat egin zion Ibrahimi. Horregatik hil-erasoak, bonbak eta sarraskiak ez dira gora 

handiko kontuak indioentzat. 

31 hil eta herio Ez zen hil eta herio ibili, merkatarien ondasunak ostu eta garraio, emakumeak hartu eta bortxa. 

32 hil ezkila (orobat hilezkila g.er.) Bai: hurko baten hil-ezkilak geure barrunbean joka dauzkagunean, lehentxeago edo 

geroxeago, etsi beharra dago, erotuko ez bagara. -Hara, hil-ezkila. Ainitz urtez edozein denboraz, gure ezkilari mintzoa bazakien emaiten, 

izan hiru anjelusak, izan deia edo hilezkilak, kargu dorpea herritar guzien zerbitzuko. 

33 hil gabe Nahi izanez gero, berak inor hil gabe eskuratu ahal izango zuen dirutzaren erdia. Hiltzea, inork hil gabe hiltzea. Itota hil 

gabe ere, Senpek ez zeukan urruti finiera. Egipton garia badela jakin dut; zoazte, bada, hara behera, eta eros garia, ea horrela bizirik 

irauten dugun, hil gabe. Zazpi egunez, gau eta egun geldituko zarete elkarketa-etxolaren sarreran; ondoren, Jaunak ezarritako zerbitzua 

bete ahal izango duzue, hil gabe. Mordorko ingurua hilzorian zegoen lurraldea zen, baina erabat hil gabe irauten zuen oraindik. 

Chmielnitzki eta Gontaren soldaduen krudelkeriak ere ikusi zituen, eta animalia oraindik hil gabeen gorputz-adarrak jaten dituztenenak. · 

Frankotan ikusia bainaiz, azinda larrean hilberriak, begi biak atera berriekin, eta baita arditxar laharretan trabatu eta oraindik txoil 

hilgabea ere, bi betazulo hustu odolduekin, eta beleak harunzko haritz zaharren adarretatik karrankaz burlaka, eta putreak pare parean, 

goiko zerugangatik, beheko herio usainaren ardatzean jiraka... 

34 hil gurdi (corpusean soilik hilgurdi) Ustekabean, On Camillo agertu zen, bi mezamutil eta gurutzearekin, eta, hilgurdi 

aurrean jarriz, otoika ibiltzeari ekin zion. 

35 hil hotza (orobat hilotz; Hiztegi Batuak ez du hilotz izen gisa baino onartzen) adlag ik hilotz. Berehala 

ikusi zuen Borddel-ek ez zuela holako zigor ikaragarria nehundik ere jasaiten ahalko eta han berean hil hotza geldituko zela. Baina horra 

non Chapalangarra jenerala, soberaxko hurbildurik, tiro batez aurtikitzen duten, hil-hotza, izkuturik edo gorderik zeuden erregetiar batzuk. 

On Camillo heldu zenerako mutila hilotz zegoen. Lepotik bihotzean ganibet handi bat sartu dio eta, hor berean odolosturik hilotz utzi. 

Poliziek Parisera eroan zuten Xarles, jada hilotz. Jadanik hilotz zetzanaren gelan sartu zen. 

36 hil hotzik (orobat hil-hotzik) adlag hil hotza. Haren edukia ez zitzaidan arrotz, neronek erosi bainuen lehengo astean, 

ugaldean hil hotzik agertutako atsoaren aferaz informazioa osatu beharrez. Laster bukatuko ahal duk gerra zikin hau! -esana zion 

lehentxeago, eta orain hortxe zuen, besoa luzatu eta ukitzeko moduan, hil-hotzik, etorkizun lepo-moztua. Haren edukia ez zitzaidan arrotz, 

neronek erosi bainuen lehengo astean, ugaldean hil hotzik agertutako atsoaren aferaz informazioa osatu beharrez. Orain danak hil-hotzik - 

arranguratu zen Alberto Onaindia Valladolideko katedraleko apaiza. 

37 hil hurren (orobat hurran) adlag hil zorian. Egiaz, hil-hurren dagoen biktima belaunikatua zirudien. Zentzua galdu eta 

hil hurran izan nintzela. Askozaz geroago, eklipse hura gogoan, hil hurren denak antzeko zerbait sentitu bide duela pentsatuko zuen 

gizonak. Egun bakar batean hil hurren gelditu duk neska gaixoa. Hil hurran dakusa bere burua. Emaztea, hil hurren, ohean etzanda, 

kantuan, kementsu eta adorez, erlojuari ordurik ez jotzeko esaka. Anbulantzian sartu zutenean Bosgarren Etorbideak ulu egiten zuen 

oinazeari ezin eutsirik, hil-hurren. · izond Argos, Odiseako txakur hil hurran haren imajina ekarri zidaten oroimenera. Esanen nuke hil 

hurrenaren hotsak izan direla eta gero zarata sor bat. 

38 hil-hurreneko izlag Amaren ametsa suntsitu dut, haren hil-hurreneko irribarrea ezabatu... 

39 hil hurrenkari izond Farolaren argi dardarkari eta hil-hurrenkaria, enbata galanta behar du izan gaurkoak ere. 

40 hil izara Aldare aurreko eztei-jantzia bezain eder edo ederragoa ageri zen organdizko hil-izara uraren gainean. Gaur ere, gauak 

izotzezko hil-izara bat zabal dezanean. 

41 hil izkribu (orobat hilizkribu) Hil-izkribuak ez dira, eskuarki, hildakoak idatziak, ezpada handik edo hemendik hartuak. 

Bandera gorri ilunduaren azpian, egurrezko taula bat izango da hilizkribu sinple honekin: [...]. 

42 hil jantzi (orobat hiljantzi) Hiljantzi bat egiten ari zuan Laertes zaharrarentzat. Ez zegoen han etzateko, garbitzeko edo hiljantzian 

biltzeko gorpurik. Hantxe zegoen bere hil-jantzian bilduta Usherko Lady Madelineren irudi luzea. Inguruan genituen lurreko 

objektu guztiak, distiratsu ageri ziren, etxea inguratzen eta hil-jantzian biltzen zuen gas isuri motel eta ikusgai baten argi naturaz 

kanpokoan. Itxaropen berdeari, ordea, zementu hautsa jarri diote hil-jantzi. Hondoan Lizzy Siddal, Beata Beatrix gisan, hiljantzia bailitzan 

burutik oinetara bere ile gorrian bilduta. 

43 hil kanpai Eliza bakanetako hil-kanpaiak jotzen ari ziren, beren hots tristeekin uso saldoak izutuz. Urbiaingo elizatik zetorren hilkanpai 

urrunaren hotsak aditu nituen. Akademiatik irten nintzenean, hil-kanpaiak entzun nituen garbi bezain ilaun. Noren hil-kanpaiak 

ote eleberrian. San Frantzisko komentuko hil-kanpaiak ari ziren. 

44 hil kanta (orobat hilkanta) Hil kanta baten abesteko premiak gorputz osoa urratu zion. Requiema, garai bateko Europaren 

hil-kanta. Batzuetan, entretenimendu bariatuagoa ematearren, hilkanta abesten du. 

45 hil kantu (orobat hilkantu), hil kanta. Zuberoako lurretan lantuak eta hil-kantuak baizik utzi ez zituztenak. Belarrietan 

itsatsita geratu zaizkit Usherren hilkantu luze bat-batean asmatuak. 

46 hil kapera (orobat hilkapera g.er.) hildakoa, hiletak egin aurretik, jartzen den lekua. Oiartzungo kultur 

etxean hil-kapera jarri zuten atzo, eta hileta elizkizunak gaur egingo dituzte. San Giacomo elizako gela batean atondu zuten hil kapera. 

Aurretik Solagurenen hil kapera ikustera joana zen Otegi. Hamaika herritarrek bisitatu zuten Altunaren hilkapera. 14:30ean itxiko dute 

hil kapera. Milaka lagun igaro dira San Petri basilikan jarritako hil kaperatik. Hilkaperatik basilikarako bidean. Lehen egunean milioi bat 

lagun izan dira Vatikanoko hil-kaperan. Gurdien atzealde irekiek hil kaperak ziruditen, non taxuz ebakitako okela puska biluzien distira 

kartsuak begien bistara baitzetozen tabernakuluaren sakonuneetatik. 

47 hil kutxa ik hilkutxa.

48 hil mehatxu Aitortzekoa nuen hil mehatxua baino are hitsago kausitzen nuela behialako adiskideetan, hersturetan zebilen lagun 

ohi baten gerizatzeko gutiziarik eza. 

49 hil meza Han, On Camillok hil-meza eman eta zerraldoa bedeinkatu zuen. Hil-meza 5 apezek emana izan da ederra eta hunkigarria 

denek parte hartzen zutela otoitz eta kantuetan. Luis Elejabeitia gure osaba Deustu auzoan hil zen eta hil-meza San Pedro elizan izan 

genuen. Hil-meza egin ezin diodan herriko lehen hildakoa da hau. 

50 hil mezu Ekintza txiki sinbolikoak, hala nola hil-mezua idaztea, hitzak eta izenak aukeratzea, [...], egunkaria erostea, eskela non 

argitaratu zuten ikusteko eta oker handirik ez zela ziurtatzeko... Txartelez, hil-mezuz, antzerki-sarrerez eta Txitxikovek oroigarri gisa 

gordetzen zituen bestelako paperez beterik. Pierre Intcigaray-en hil mezua jin zauku Baionako eritegitik. 

51 hil mihise (orobat hilmihise) Amamaren mantalet eta kapeletak zein armairutan zeuden bazekien, hil mihise amironatuak, 

ezko-argiak eta izai merkezko kutxa distiratsuaren gainean pausatzen ziren hornigailu sainduak. Ehizatzea eta paperera ekartzea lortzen ez 

badu ez diola bizirik eutsiko, paper hori bera hilmihisea bilakatuko baitzaio, besteren begiak gozatzera letorkeen hegaztirik ederrenaren 

hegalaren ordez. 

52 hil ohar Zenduaren argazkia eta datuak hil-ohar batean bildu. Hil-oharra hartu, eta atearen markotik kendu nuen haserre. Biharko 

egunkariek zure argazkia erakutsiko dute, hil-oharra, bere arimaren alde otoitz egin eta gaur, hilak zortzi, gorpuarreango mezatara joan 

zaitezela eskatuten deutsuee. 

53 hil ohe Axolarik ez, hil-ohean gertatu bazen. Ez, ez, hilik zatzan, ea hoa heure hil-ohera, ez dun hura itzuliko gehiago. Behin 

bakarrik ulertu dut Hanna, bere bi ukabilez aurpegian ukaldikatu ninduenean, hil-ohearen ondoan. 

54 hil oihal Ekarriak zituen berekin hil oihala, errauts kolorekoa, tunika egiteko, eta gutunean esaten ziren gainerako gauza guztiak. 

Urrutitik ezagutu nuen, aurpegi hil oihalez estalia ikusi gabe. Arimak ihes egiten didanean nire gitarra zaharra izango dut hil-oihal. 

55 hil opari Perimedesek eta Eurilokok hil-opariei eusten zieten bitartean [...]. Sartu lurrean arrauna, eskaini hil-opariak Poseidoni, 

etxera itzuli, eta egin opariak jainkoei. 

56 hil orduko Zerorrek ixilka eta xuhur ez baduzu hiltzen, beste hamalau mila jaiotzen baitira inguruan, bat hil orduko. Argia hil 

orduko azienda izigarri hoiek lotu zaizkitak alde guzietarik asikika. Anaia hil orduko, ni haren andre kuttunaren desiratzen hasteko, zital 

bat bezala. 

57 hil zeinu hil kanpaia. Hil-zeinuak danbaka urrian aditzen ziren. Hil-zeinuen erritmoan jaso zituzten azote eta kolpe bakoitzaz 

oroitzen ziren. 

58 hil zorian 190 hil, 300 bat kolpatu, haien artean ehun bat gogorki zaurituak, batzu hil-zorian. Bagoitik auhenak altxatzen dira, hil 

zorian direnen korrokak. Krisztina hil-zorian sentitu zenean, zuri deitu zizun. Hil zorian zen bildotsaren gorputzari. Hil zorian ere deusetako 

indarrik ez eta buru argia zuen oraindik gorrotatzen segitzeko. · Behean, Orodruin ibaiaren hil zoriko distiretatik babesturiko sakana 

itzaltsuan. 

hil 2 (orobat hile; Hiztegi Batuak hile baztertzen du eta hil erabili behar dela adierazten) iz urtea 

banatzen den hamabi zatietako bakoitza. ik hilabete. Udaberriko lehen hila. Epail ere erabiltzen da hirugarren hile hau 

izendatzeko. Basa-lizarraren hila. Horri buruzko txostena hil horrexetako 31n idatzi zuen Iralak. Bestalde, kanabera da, justu, 12. 

zuhaitza, hamabigarren hilari dagokiona. Hilak joan hilak etorri, lanak agintzen dizkie, lanok bildu, irakurri eta oharrak idazten dizkie 

[...], idazlan bakoitzari kritika labur eta adeitsu bat eransten. Datorren hilean ikusiko dugunez. ik beherago 3. Zertatik biziko gara 

datorren hilean? Joan den hilean hil zen. Lehengo hilean motina egon zen hemen. Mesedez emaiozu hileko soldata Demba jaunari. ik 

hileko. Aqualandera joatea nire hileko gizarte laguntzaren hamarrena zen ia. Donostiari euri loteria gehien: 162 litro hileko. Hileko lehen 

ostiral batez hil zen. Egunerokoaz gain, astean asteko batez bestekoa ateratzen genuen, hilean hilekoa eta lauhilekoan lauhilekoa. Datozen 

hiletan estatutu proiektu bat onartuko dela dio Ibarretxek. Datozen hileetako ekimenak. Orri-pasa ari zen egunez egun, hilez hil, begiak 

zabal-zabalik, haur batena zirudien irribarre batez. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hil bukaeran, faktura guztiak sartuko ditu Unaji jaunak ordenadorean. Soldataren erdia 

entregatu beharko zuen, hile bukaeran, hiriko Kasinoan. -Ez ahantzi hil hondarrerako bukatu behar direla artxibategiko lanak. Ez letrarik, 

ez hipotekarik, ez hil-amaierako estutasunik. 

3 hilean Soldata ona izan arren, sos guztia gizonak kentzen zion eta hilean 400 pezeta uzten zizkion. Errenta dohainik eta zerbitzuak 

dohainik, gehi hirurehun hilean. Hilean hamar bat dolar irabazten dute. Batez beste 535,4 euroko pentsioa dute hilean. Hilean behin 

bilera bat, eta kito. Hilean bi bider-edo joaten gaituk hara. Hilean behingo programa. Hiru hilean behingo injekzioa. Ondotik, sei hiletik 

behin lau lanpostu sortu gogo dituzte. 

[11] aita hil (130); aitona hil (14); alaba hil (22); ama hil (81); anaia hil (40); arafat hil (14); arnastuta hil (11); aspaldi hil (18); astelehenean hil (11); 

atzo hil (75); aurretik hil (21); bera hil (68); berak hil (36); bertan hil (160); bi hil (57); bidean hil (13); borrokan hil (20); elkar hil (11); emakume hil 

(30); emakumea hil (19); emaztea hil (42); erasoan hil (11); erregea hil (28); erreta hil (12); errusiar hil (14); eskuetan hil (11); espetxean hil (11); 

estatubatuar hil (42); etak hil (16); etorkin hil (16); etxean hil (14); ezpataz hil (35) 

franco hil (76); frantzisko hil (21); gauean hil (16); gazte hil (53); gaztea hil (15); gazterik hil (26); gehiago hil (104); gero hil (29); geroago hil (17); 

gerran hil (17); gerrillari hil (65); gidaria hil (12); gizon hil (30); gizona hil (19); gizonezkoa hil (18); goizean hil (11); goseak hil (20); gosez hil (16); 

gurasoak hil (17); gure hil (11); guztiak hil (62); han hil (56); hantxe hil (36); harrapatuta hil (17); hartan hil (16); haur hil (32); haurra hil (17); hegazti 

hil (34); herenegun hil (40); herritar hil (45) 

hil ahal (14); hil aitzin (16); hil ala (53); hil arte (205); hil artean (13); hil arteko (43); hil arteraino (13); hil aurreko (19); hil aurretik (150); hil baitira 

(15); hil baitzen (67); hil baitziren (24); hil bat (41); hil behar (239); hil beharko (21); hil beharra (29); hil beharrean (15); hil berri (32); hil berria (52); 

hil berriak (11); hil berriaren (14) 

hil da (672); hil daiteke (14); hil dela (70); hil den (71); hil dira (865); hil direla (93); hil diren (100); hil direnak (14); hil direnen (11); hil ditu (213); hil 

dituela (46); hil dituen (28); hil dituzte (288); hil dituztela (51); hil dituzten (21); hil du (91); hil duela (26); hil duen (30); hil duk (18); hil dute (119); hil 

dutela (26); hil duten (16); hil duzu (15) 

hil edo (252); hil egin (882); hil eginen (12); hil egingo (349); hil egiten (249); hil ezazu (31); hil gabe (34); hil harri (12); hil harriak (11); hil herrietan 

(11); hil hobi (14); hil hobian (13); hil honen (79); hil honetan (58); hil hunen (46); hil hurran (21); hil hurren (24); hil izan (140); hil izana (109); hil 

izanak (18); hil kanpaiak (15); hil kapera (18); hil nahi (201); hil nahian (41); hil nintzen (16); hil nuen (25); hil oihala (14); hil ondoan (35); hil ondoko 

(25); hil ondoren (295); hil ondorengo (18); hil ostean (92); hil osteko (20) 

hil zedin (12); hil zela (291); hil zelako (18); hil zelarik (26); hil zen (2290); hil zena (23); hil zenean (213); hil zeneko (17); hil zenetik (62); hil zenez 

(21); hil zezaten (14); hil zian (11); hil zirela (118); hil ziren (1516); hil zirenen (11); hil zituela (58); hil zituen (430); hil zituztela (60); hil zituzten (628); 

hil zitzaidan (15); hil zitzaion (63); hil zitzaionean (31); hil zorian (45); hil zuan (30); hil zuela (88); hil zuelako (15); hil zuen (479); hil zuena (13); hil 

zuenean (15); hil zutela (89); hil zuten (629); hil zutena (12); hil zutenean (39); hil zutenetik (17) 

hiru hil (12); horregatik hil (20); horrela hil (17); horretan hil (19); ia hil (14); idazlea hil (13); igandean hil (18); inguru hil (98); inor hil (68); irakiar hil 

(217); israeldar hil (35); istripuan hil (27); istripuz hil (15); itota hil (30); itsasoan hil (11); jauna hil (13); jende hil (19); jendea hil (23); jota hil (115); 

kartzelan hil (14); kazetari hil (20); kide hil (110); kidea hil (14); kolpez hil (16); kurdu hil (16); lagun hil (665); langile hil (53); langilea hil (12); laster 

hil (18); lau hil (15); lehen hil (16); lehenago hil (46) 

manifestari hil (17); matxino hil (12); meatzari hil (19); mila hil (22); milaka hil (11); militar hil (23); musulman hil (11); nagusia hil (15); ni hil (50); nik 

hil (14); noiz hil (20); nola hil (73); non hil (13); norbait hil (32); nork hil (26); ohean hil (12); ohia hil (23); oilasko hil (13); ondoren hil (23); ondorioz hil 

(98); oro hil (13); ospitalean hil (23); palestinar hil (213); pertsona hil (1017); politikak hil (18); polizia hil (75); presidentea hil (17); preso hil (49); 

santua hil (11); sei hil (16); semea hil (37); semeak hil (12); senarra hil (33); soldadu hil (124); supituki hil (15); taliban hil (21); tiroka hil (30); tiroz hil 

(137); ugari hil (15); ume hil (16) 

tiroz hil zituzten (19); igandean hil zen (15); zortzi lagun hil (13); hil egiten duela (15); pertsona hil zituzten (45); polizia irakiar hil (27); pertsona 

inguru hil (41); inor hil gabe (16); gidari bat hil (17); hil egin ziren (43); hil egin zuten (62); gazterik hil zen (13); hil zuen tiroz (11); bertan hil zen (78); 

hamabi pertsona hil (17); haur bat hil (25); sei lagun hil (23); hil egingo naiz (15); bederatzi pertsona hil (21); bi palestinar hil (37); tiroz hil zuen (15); 

ekintzaile bat hil (18); hiru soldadu hil (17); hil zen egunean (13); hil behar zuen (13); hil dira borroketan (12); bat hil zela (26); istripu batean hil (16); 

auto istripuan hil (14); hil omen zen (18); ez zuen hil (18); hil egingo da (43); hil eta zauritu (11); tiroz hil dute (11); aita hil eta (16); neska bat hil (15); 

bost palestinar hil (19); handik gutxira hil (11); tiroka hil zuten (17); bertan hil zuten (12); hil edo bizi (37); hil edo bizikoa (38); hil zituen atzo (69); 

atzo hil zen (64); zazpi pertsona hil (21); hil honen hasieran (17); zortzi pertsona hil (30); lau soldadu hil (11); hil egin dituzte (12); eta bertan hil (36); 

mila lagun hil (13); hil edo bizikoak (12); hiru kide hil (16); jo eta hil (28); hil egingo dira (13); hil izan dira (16); hamar pertsona hil (16); han hil zen 

(28); hil eta gero (144); hil egin zituen (27); hiru lagun hil (42); berehala hil zen (16); ume bat hil (21); bi ekintzaile hil (24); lagun bat hil (16); hil egin 

da (39); nork hil zuen (12); hil zirela jakinarazi (11);; bi kide hil (25); gizonezko bat hil (41); hiru pertsona hil (46); hil ondoren ere (24); soldadu 

estatubatuar hil (36); lau lagun hil (26); herenegun hil zen (34); lau pertsona hil (50); hil egin dira (16); ezpataz hil zituzten (11); hil hauen familieri 

(71); hil egin dute (20); hil zenez geroztik (11); bertan hil ziren (16); milaka pertsona hil (13); torturatu eta hil (15); hiru palestinar hil (29); bat hil 

zituen (12); franco hil ondoren (17); gizon bat hil (102); jaio eta hil (13); hil egingo nau (14); palestinar bat hil (75); zibil bat hil (24); hil ziren igandean 

(12); bere burua hil (45); bat batean hil (14); bi polizia hil (16); irakiar bat hil (29); emakume bat hil (76); hil ala biziko (31); bi irakiar hil (18); gazte bat

hil (75); hil egiten du (32); zazpi lagun hil (20); eta hantxe hil (14); hura hil ondoren (13); ez zen hil (14); bost irakiar hil (13); hil baino egun (12); hil 

nahi izan (29); hil ziren herenegun (26); ere hil egin (21); hil zela esan (20); lehenago hil zen (19); hil hunen familiari (45); hil zirela esan (13); hil egin 

zen (212); ni hil nahian (16); bost pertsona hil (28); hil egin zela (23); noiz hil zen (11); bihotzekoak jota hil (49); hil zen atzo (166); hil baino lehen 

(44); nola hil zen (31); hil behar dugu (11); hil egin nahi (52); guztiak hil zituzten (15); bi pertsona hil (69); ospitalean hil zen (13); hil zuen atzo (18); 

etak inor hil (11); hil egin zuen (76); hil zen arte (43); hil eta berehala (11); hil dira jada (13); pertsona bat hil (83); hil egiten da (37); tiroz hil zuten 

(42); hil egin zituzten (32); bi gazte hil (20); bi soldadu hil (35); bi lagun hil (40); hil zuten atzo (44); preso bat hil (11); hantxe hil zen (16); sei pertsona 

hil (35); bost lagun hil (30); hil egin duk (11); hil ziren atzo (168); aita hil zenean (13); hil izan da (23); hil zitzaion aita (12); langile bat hil (58); zibil 

irakiar hil (20); bat hil dute (39); hil zen herenegun (33); soldadu bat hil (44); hil zuten tiroz (27); harrapatu eta hil (19); hil egingo zuela (19); hil edo 

biziko (94); ez da hil (19); hil egiten dira (37); estatubatuar bat hil (26); hil egingo dute (14); eta gero hil (16); ama hil zen (13) 

aspaldi hila (17); erdi hila (12); hila da (48); hila dela (15); hila izan (21); hila izango (11); hila zela (59); hila zen (94); lehenago hila (14); arima hilak 

(46); hilak dira (18); hilak izan (13); hilak ziren (17); natura hilak (13); hezur gabeko hilak (11) 

adar hilaren (25); bigarren hilaren (12); datorren hilaren (19); hamabigarren hilaren (15); hilaren amaieran (19); hilaren bukaeran (17); hilaren 

hamabostean (11); hilaren hamalauan (14); hilaren hamarrean (11); hilaren hasieran (57); hilaren hogeita (24); hilaren lehen (20); lehen hilaren (20); 

zazpigarren hilaren (15); hilaren lehen egunean (17) 

dago hilda (22); hilda agertu (44); hilda aurkitu (64); hilda bezala (12); hilda dago (62); hilda dagoela (46); hilda dagoen (11); hilda daude (18); hilda 

egon (19); hilda egongo (20); hilda egotea (11); hilda gero (20); hilda zaude (17); hilda zegoela (49); hilda zegoen (49); hilda zeuden (16); hilda agertu 

zen (13); hilda agertu ziren (11); hilda aurkitu dute (11); ez dago hilda (17); hilda aurkitu zuten (34) 

aurreko hilean (14); datorren hilean (44); euro hilean (11); hilean behin (92); hiru hilean (11); iragan hilean (18); joan zen hilean (13); joan den hilean 

(47) 

arima hilen (12); hilen artean (13); hilen artetik (54); hilen egoitzan (11); hilen egoitzara (15); jainko hilen (12); soldado hilen (12); hilen artetik piztu 

(29); ezin hilez (16); hilez gero (58) 

bertan hilko (39); ezpataz hilko (14); goseak hilko (22); gosez hilko (11); guztiak hilko (12); hantxe hilko (14); hilko balitz (11); hilko da (76); hilko dela 

(18); hilko den (14); hilko dira (47); hilko ditu (19); hilko dituzte (11); hilko du (31); hilko dut (14); hilko dute (15); hilko gara (17); hilko naiz (48); hilko 

naizela (11); hilko ote (20); hilko zaitu (17); hilko zara (19); hilko zarete (15); hilko zela (40); hilko zen (42); hilko zituela (12); hilko zuela (23); hilko 

zuen (18); hilko zutela (15); hilko zuten (14); laster hilko (33); noiz hilko (21); ez da hilko (20); ez zara hilko (13) 

hiltzea egotzita (11); hiltzea erabaki (26); hiltzea leporatu (15); hiltzea leporatzen (19); inor hiltzea (11); ni hiltzea (11); norbait hiltzea (13); hiltzeaz 

akusatuta (12); hiltzeaz akusatutako (11) 

erregea hiltzeko (11); hiltzeko agindu (32); hiltzeko agindua (25); hiltzeko arriskua (16); hiltzeko arriskuan (24); hiltzeko asmoa (46); hiltzeko asmotan 

(16); hiltzeko asmoz (11); hiltzeko eskubidea (17); hiltzeko gai (12); hiltzeko mehatxua (26); hiltzeko modu (12); hiltzeko prest (42); hiltzeko zigorra 

(11); hiltzeko zorian (66); hura hiltzeko (14); inor hiltzeko (15); ni hiltzeko (24); norbait hiltzeko (12); hiltzeko mehatxua egin (18); bere burua hiltzeko 

(18); hiltzeko agindua eman (12) 

aita hiltzen (11); bertan hiltzen (14); elkar hiltzen (12); goseak hiltzen (39); gosez hiltzen (42); hiltzen ari (155); hiltzen hasi (12); hiltzen ikusi (27); 

hiltzen naizenean (23); hiltzen saiatu (63); hiltzen saiatzeagatik (20); hiltzen utzi (31); hiltzen uztea (14); hiltzen uzteko (15); inor hiltzen (12); jende 

hiltzen (15); jendea hiltzen (22); ni hiltzen (35); nola hiltzen (17); norbait hiltzen (42); zu hiltzen (11); hiltzera kondenatu (23); hiltzera kondenatzen 

(11); hiltzera zigortu (15)] 

hilabete (orobat hilebete g.er. eta ilabete g.er.; Hiztegi Batuan hilabete agertzen da) 1 iz hila, bereziki 

denbora hedaduratzat hartua; hilaren hasieratik amaia arteko denbora. ik hil 2 . -Hilabete? -esan zuen Ronek-. 

Hilabete etxetik irten barik. Hilabete-edo egin genuen Gorukik eta biok oihan hartarik ateratzen... Hilabete barru, erabat sendatutakoan. 

Duela hilabete eta erdi gertatu zen. Beste batean, orain dela hilabete batzuk, [...]. Hilabeteetan aritu nintzen nahi gabe gizon haren 

aurpegi-imintzioak errepikatzen. Susmoa du ordea egia benetakoak [...] askoz antropologikoagoa behar duela izan, bere sakonean 

hautematen hilabeteetako lana emango lukeena. Boz, zenbait hilabete preso atxiki zuten ordea. Donibane Garazitik Santiagora oinez 

heltzeko, hilabete bat behar da. Gajoak hilabeteak egin zituen tristuraz abaildurik. Hilabeteak igaro zituen horrela. Hilabete inguru 

neraman Stonehamen. Hilabete geroago idatzitako gutun honetan aipatzen zituen gai horiek. Hilabete barru ikusiko zaitut. Hilabeteren 

buruan begiak itxirik ere jardun nezakeen gluzemiak egiten. Saguntoko kolpetik ozta-ozta hilabetea igarota. Hilabetea bazuen krimen 

argitu ezin hark Paris asaldaturik zeukala. Egia da pailazo barregarria naizela arratsalde batez, eta gero, hilabetez, asper-asper eginda 

egoten direla nitaz. Urtean hilabetez -abuztuan- baizik lehortzen ez diren baltsak ere izaten dituzte. Nire kotxezaina hilabete lehenago 

alde egina zen, oso gaixo. Bazekien zenbait hilabeterena baizik ez zuela mundu honetako. Handik hilabete batzuetara, bera bizi zen 

etxea uztera behartu zuten. Handik hilabeterako, elkarrekin bospasei aldiz solasean jardunak ginen. Hilabete guziz komedia bera... 

Hilabeteak joan ziren, eta bere mehatxua gauzatu zuen: Ithurbidetiarrak beheko errekaratu zituen, eta herriaren abandonatzera behartu 

zituen. Hilabeteak joan, hilabeteak etorri, aldakuntzak burutu arau, urduritasuna emendatu zen. Hilabeteak aurrera, eta gero eta 

gutxiago falta haurra jaiotzeko. Hilabeteak joan ahala, udaberriko kolore distiratsuak ikusteko ahalmena galdu zuen. 

2 (izenondo edo izenlagunekin) Hilabete luzeetan ekintza prestatzen ibili ondoren. Aurreko hilabetean hil zuten buruzagi beltz 

bat, Malcolm X izenekoa. Hurrengo hilabeteetan, ahalegin berezia egin nuen Greg maiz ikusteko. Soldadu pasatako hilabeteak, berrogei 

hilabete beltz haiek. Hilabete larri-nahasi gutxi haietan. Uzta biltzeko hilabetea. Elkarrekin egon ziren lehenbiziko hilabeteetakoak dira 

oraindik bere oroitzapenik onenak. 

3 (zenbaki baten eskuinean) 1963an eta 64an hamalau hilabete eman zituen Nassaun. Greziarren egutegiak ere 12 hilabete 

zituen, 29 edo 30 egunekoak. Hiru hilabete ziren gatibutasunetik itzulia nintzela. Hamar hilabete daramat tratamendu horrekin. Lau 

libera aurreztu zituen bi hilabetean. Lauzpabost hilabete eri egonik. Bost hilabete iraun zuen ikerketak. Kartzelan egon nauk, sei 

hilabetez burdinak oinetan. Egunero-egunero joan nintzaion ikustera, zazpi hilabetez, ospitalera. Lau hilabete geroago, hor zeuden beti. 

Bi hilabeteren buruan Maiana munduratu zuen, lehen alaba. 

4 (leku edo –ko atzizkiez) Gurera, bi hilabetetik behin baizik ez ziren agertzen. Iguzkialde hurbileko Ariel Sharon judua eta 

Mahmud Abbas palestinarra joanen dira helduden ilabetean Amerikarat Georges Bush presidentaren ikustera. Hilabetean behin 

presondegira egin ohi zuen ostera baten ondoren. Aurtengo lehen sei ilabeteetan. Heldu diren 18 ilabeteetan, beste 9 herrik ukan 

dezakete ere beste 11 miliar dolarren barkamena. Ilabeteko lehen ortzegunetan Pilota Plaza auzoko arrabotean. Herve Bidart eta Celine 

Landaboure esposatu dira iragan ilabeteko 22 an. Hilabeteko epea eskaini zien. Martxoan abiatu naiz ostera, eta hilabeteko bidearen 

ondoren itsasoa aurkitu dut. Hiru hilabeteko itsasaldi haren ondotik. Sei hilabeteko bularreko haur bat da. Horregatik eskatzen diot hiru 

hilabeteko epea. ik hiruhilabeteko. Hilabeteko 8 litro, urte osoan 100 litro inguru. Lehenik epe bat hartu, 18 ilabetekoa edo hola, eta 

gero direla gauzak haxean ezartzen ahalko. Operaziotik hilabetera idatzitako sarreran. Operaziotik sei hilabetera, hara zer gertatu zen. 

Handik hilabetera jakin zen, baietz, aita hilik zela. Krimena izan eta handik hiru hilabetera, ordea, amets beldurgarri bat izan nuen. Huna 

bi pilotari astetik astera eta ilabetetik ilabetera, orotan ikusten direnak. 94 urtetarat heldua gatik, oraino pixkor pixkorra zabilan azken 

ilabeteetaraino Etxeberriko Mayi Etcheverry anderea. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Yankiek, dena den, iragarri dute dagoeneko ez dituztela Afganistango bonbardaketak 

etengo barau-hilabetean. Klandestinitate-hilabete horietan gertatu zitzaien gorabehera bat aipatu zidan. Normala eta bidezkoa zen zure 

itzulera hilabetea bukatzen ari zelarik, baina niri ordura arte bururatu ere ez zitzaidan egin joan egin beharko zenuenik. 

6 hilabete sari (orobat hilabetesari) Zortzi oren lan eta hilabete saria apala baina segurra. Badakizue hogei mila euro 

ingurukoa duela bere hilabetesaria! Aipatu genituen hilabetesariak arras onak ziren. Baina laster, 1905ean, Errepublikak berak 

konkordatua hautsi zuelarik, Elizaren atxikitzeko eskupean zeukan armarik hoberena, apezen hilabete-saria, galdu zuen. Parisera etorriz 

geroztik ez zuelako nehoiz hilabete saria aise bereganatu. Etxe berrirako hilabetesari garratzen ordaintzeko ez zutela lanaren uzteko 

ahalbiderik: greba ere aberatsentzat zen. Nik lau urte nituen lanean, haren aita -ez izeba, ez izeba-ondo-, semearen adar jotze luzeaz 

nardaturik, hilabete-sarien emariari giltza ematera deliberatu zenean. 

7 hilabetetik hilabetera Oraindik ere antzematen ez diren baina egunetik egunera, hilabetetik hilabetera gehiago eta gehiago 

sakonduz joango diren mila marratxotan izurtzen 

8 hilabetez hilabete Gure aurrekoek uste zuten urtearen hasierako lehen hamabi egunetan emaniko eguraldia, gero hilabetez 

hilabete betetzen zela. Ustelduz joango da mantso-mantso, egunez egun, hilabetez hilabete, urtez urte, presondegiko ziega heze eta 

ilunetan. Gu, ordea, zentzuzkoagoa irizten diogu dirusaria hilabetez hilabete kobratzeari. 

[11] bederatzi hilabete (80); bi hilabete (475); bizpahiru hilabete (33); bost hilabete (104); hainbat hilabete (43); hamabi hilabete (17); hamabost 

hilabete (20); hamaika hilabete (12); hamalau hilabete (19); hamar hilabete (49); hamasei hilabete (19); handik hilabete (68); helduden hilabete (15); 

hemezortzi hilabete (15) 

hilabete asko (30); hilabete barne (44); hilabete barru (107); hilabete bat (206); hilabete batean (34); hilabete bateko (25); hilabete baten (33); 

hilabete batera (11); hilabete batez (55); hilabete batzuen (17); hilabete batzuetan (31); hilabete batzuetara (51); hilabete batzuk (309); hilabete behar 

(33); hilabete beharko (37); hilabete beranduago (13); hilabete bete (24); hilabete bi (11); hilabete bukaeran (11); hilabete daramate (11); hilabete 

daramatza (23); hilabete daramatzate (22); hilabete dira (16); hilabete ditu (11) 

hilabete edo (25); hilabete egin (86); hilabete egon (15); hilabete eman (65); hilabete eskas (62); hilabete falta (24); hilabete gabe (11); hilabete 

gehiago (15); hilabete geratzen (11); hilabete geroago (111); hilabete gutxi (53); hilabete gutxira (21); hilabete guziz (11); hilabete haietan (41); 

hilabete hasi (16); hilabete hau (22); hilabete hauetan (74); hilabete honen (27); hilabete honetan (92); hilabete horiek (14); hilabete horietan (43); 

hilabete horretan (21); hilabete hortan (22); hilabete hunen (58); hilabete huntan (52)

hilabete igaro (46); hilabete inguru (77); hilabete iragan (16); hilabete iraun (35); hilabete iraungo (15); hilabete irauten (13); hilabete joan (17); 

hilabete lehenago (158); hilabete luze (42); hilabete luzeetan (14); hilabete luzez (18); hilabete oso (27); hilabete osoa (20); hilabete osoan (34); 

hilabete pare (42); hilabete pasa (29); hilabete pasatu (51); hilabete pasatxo (19); hilabete preso (11); hilabete saria (14); hilabete zeramatzan (11) 

hiru hilabete (389); hiruzpalau hilabete (17); ia hilabete (29); lau hilabete (199); ondoko hilabete (13); orain hilabete (72); sei hilabete (363); zazpi 

hilabete (89); zenbait hilabete (106); zonbait hilabete (38); zortzi hilabete (115); 

hilabete eta erdi (98); hiru hilabete barru (15); bi hilabete lehenago (26); duela zortzi hilabete (12); orain hilabete batzuk (30); hilabete bat eta (15); 

hilabete batzuk barru (13); duela zenbait hilabete (39); hilabete pare bat (27);; duela hilabete inguru (23); azken hilabete hauetan (29); duela hilabete 

bat (26); baino hilabete lehenago (11); hilabete baino gutxiago (12); dela hiru hilabete (13); duela sei hilabete (37); hiru hilabete lehenago (21); duela 

hiru hilabete (39); pare bat hilabete (14); hilabete eta erdiko (24); lau hilabete lehenago (15); hilabete batzuen buruan (12); sei hilabete egin (13); 

orain bi hilabete (16); bi hilabete egin (11); hilabete eta erdian (23); handik hilabete batzuetara (31); hilabete batzuk lehenago (45); hilabete eta erdiz 

(13); duela bi hilabete (52); hilabete bat lehenago (17); hiru hilabete geroago (15); hilabete batzuk geroago (24); bi hilabete eskas (11); hilabete eskas 

falta (11); sei hilabete lehenago (23); bi hilabete geroago (19); duela hainbat hilabete (16); orain dela hilabete (68); hilabete egin zituen (16); hilabete 

gutxi batzuk (17); duela zonbait hilabete (11); bi hilabete barru (15); hilabete baino ez (18); baino hilabete batzuk (20); hilabete iraun zuen (12); 

hilabete baten buruan (19); duela hilabete batzuk (75); handik hilabete gutxira (12) 

azken hilabeteak (17); bi hilabeteak (14); hilabeteak eman (15); hilabeteak joan (15); hilabeteak pasatu (11); hiru hilabeteak (12) 

aurreko hilabetean (22); azken hilabetean (65); bi hilabetean (33); bost hilabetean (12); datorren hilabetean (22); hilabetean behin (65); hiru 

hilabetean (44); hurrengo hilabetean (11); iragan hilabetean (23); joanden hilabetean (12); lau hilabetean (16); lehen hilabetean (11); sei hilabetean 

(39) 

azken hilabeteetako (29); aurreko hilabeteetan (12); azken hilabeteetan (173); bederatzi hilabeteetan (15); bi hilabeteetan (56); datozen hilabeteetan 

(91); eta hilabeteetan (17); hiru hilabeteetan (50); hurrengo hilabeteetan (69); lau hilabeteetan (22); lehen hilabeteetan (25); ondoko hilabeteetan 

(13); sei hilabeteetan (66); zazpi hilabeteetan (15); zortzi hilabeteetan (12); datozen hilabeteetarako (11); 

bederatzi hilabeteko (27); bi hilabeteko (74); bost hilabeteko (18); hamar hilabeteko (18); hemezortzi hilabeteko (12); hilabeteko azken (12); 

hilabeteko epea (98); hilabeteko epean (64); hilabeteko espetxe (69); hilabeteko kartzela (63); hilabeteko lehen (15); hilabeteko su (11); hilabeteko 

zigorra (48); hiru hilabeteko (114); lau hilabeteko (48); sei hilabeteko (147); zazpi hilabeteko (12); zortzi hilabeteko (42) 

hiru hilabeteko epea (19); hilabeteko su etena (11); hilabeteko epea eman (11); hilabeteko zigorra ezarri (15); hilabeteko kartzela zigorra (56); hiru 

hilabeteko epean (13); sei hilabeteko kartzela (18); bi hilabeteko epea (17); hilabeteko espetxe zigorra (61); sei hilabeteko epea (20); sei hilabeteko 

zigorra (12); hilabeteko epea izango (17); sei hilabetekoa (16) 

azken hilabeteotako (26); azken hilabeteotan (226); bi hilabeteotan (37); datozen hilabeteotan (44); hiru hilabeteotan (31); lau hilabeteotan (12); sei 

hilabeteotan (18); azken hiru hilabeteotan (19); azken sei hilabeteotan (11); azken bi hilabeteotan (25) 

bederatzi hilabetera (13); bi hilabetera (28); handik hilabetera (29); hiru hilabetera (52); lau hilabetera (30); sei hilabetera (45); handik bi hilabetera 

(11); handik hiru hilabetera (18); handik sei hilabetera (12); hiru hilabeterako (16); sei hilabeterako (21) 

zenbait hilabeteren buruan (12); sei hilabeteren buruan (20); bi hilabeteren buruan (31); hiru hilabeteren buruan (30); azken hilabetetan (14); hainbat 

hilabetetan (14); hiru hilabetetan (20); ondoko hilabetetan (29); sei hilabetetan (14); hilabetetik behin (11); hilabetetik gora (22); hiru hilabetetik (15); 

sei hilabetetik (24) 

bederatzi hilabetez (27); bi hilabetez (77); bost hilabetez (20); hainbat hilabetez (32); hamar hilabetez (14); hilabetez egon (24); hilabetez izan (17); 

hilabetez jarraian (16); hilabetez luzatu (17); hilabetez luzatzea (12); hiru hilabetez (78); lau hilabetez (40); sei hilabetez (103); zazpi hilabetez (21); 

zenbait hilabetez (26); zortzi hilabetez (18); beste sei hilabetez (12)] 

hilabetegarrenean adlag hilabetearen buruan. Jendaurrean agurearen iloba zela esanez, denboraldi batez ez zuen arazorik 

izan harenean bizitzeko, baina hilabetegarrenean erregina bera agertu zitzaion. Hilabetegarrenean, gaztea artean anaia aurkitu gabe 

zegoela, emakume xarmangarri bat begiztatu zuen eta biak ala biak ere liluraturik geratu ziren. 

hilabeteka adlag hilabetez hilabete. Joanden egunean atera dituzte urtarrileko kondu xuxenak, hilabeteka egiten diren 

konduak. Egoitza hortako hamabi ganbera, denak frango estatu txarrean haatik, alokatuak ziren hilabeteka eta hamalau lagun hor bizi 

azken denbora hotan. 

hilabetekari (orobat ilabetekari g,.er.) iz hileroko aldizkaria. Irutxulo Donostiako astekariak eta Gaztetxulo Euskal 

Herriko gazteen hilabetekariak. ON hilabetekaria proiektuaren bigarren fasea da. Literatur hilabetekari elektronikoa sortu du 

Larrabetzuko Bihotz Bakartien Klubak. Bizkaitarra hilabetekaria sortu zuen, Espainiako Gobernuak debekatu zuena. Baionako Euskal Eleak 

hilabetekariaren bigarren zenbakian. Baionako Zabal hilabetekarian irakur zitekeen artikulu zorrotz bat, salatzen baitzituen 

militarismoak abertzaletasunari egin ziezazkiokeen kalteak. Misionesten hilabetekarian. Behin eta berriro aipatzen da hori hilabetekari 

garestienetan. 

hilabeteño iz hilabetetxoa. Hilabeteño bat badut oraino hautu horren trenkatzeko... 

hilabetero (orobat ilabetero g.er.) 1 adlag hilabete guztietan, hilabete oroz. Unibertsitate publikoak bizitza 

segurtatzen dielako hilabetero. Horrela egunero, astero, hilabetero eta urtero. Ez baita ez astero, ez hilabetero, ez urtero, euskaltzain 

berririk izendatzen. Ordainez, hilabetero paper bat izenpetu behar zuen Donibane Lohizuneko komandantur-ean. 

2 (zenbaki baten eskuinean) Eta gure ordezkari bitartekariak izendatzen ditugun bezala hiru hilabetero beste bat izendatu ezin 

dugunez. Sei hilabetero irakurtzen zuen haietako bat, esan zuen honek. 

[3] hilabetero joaten (3); hiru hilabetero (4); sei hilabetero (5)] 

hilabetesari ik hilabete 6. 

hilabetetsu (orobat ilabetetsu; zenbaki baten eskuinera, “hilabete gutxi gorabehera” esanahiarekin) 

Hamar hilabetetsu lehenago. Bi hilabetetsu dira hemen izan zela Normandiako zaldun bat. 780 kilometrako bat kondatzen da Euskal 

Herritik eta Konpostelarat, ilabetetsu batez, egunean 25-30 kilometra. Igande ihaute ilabetetsu baten buruan. · Hilabetetsu lehenago 

eraikitako Barcaresko kontzentrazio barrutiaren ereduari jarraituz. 

hilabetetxo iz adkor hilabetea. Santaren eguna baino hilabetetxo lehenago. 

hilabetexka iz hilabetetxoa. Hilabetexka baten buruan, denak desagertu ziren nora, ez jakin. 

hilaldi iz nahigabe aldia, etsialdi gogorra. Mendi haietako isiltasuna, hotza, bakardadea, neguko hilaldia bere baitan sartzen 

zitzaizkiola iruditu zitzaion, odola gelditu eta izoztuko ziotela, soin atalak zurrunduko zizkiotela, izaki geldi izoztu bat bihurtuko zutela bera. 

hilarazi, hilaraz, hilarazten du ad bizia kenarazi. Errege Salomonek hitzemana zuen bere aita-amen hilberria ematen zion 

mezularia hilarazi egingo zuela. Beruna heriotzaren metala dela, hain zuzen: zeren hilarazten baitu. Bihar hilaraziko naute Quitoko 

kartzelan. 50 urteko buruzagi hori hobendun ekarria da 150 zibil serbiar hilarazi zituela 1991-1995 artean. Erregeak, orduan, hilarazi egin 

zituen. Horrek hilarazi zian nire anaia. Hilaraz ezazu abere bat eta prestatu, nirekin bazkalduko baitute gaur. Preseski "publiko" 

bilakatzear zeuden ikastoletan zela euskara hilarazten. Markesa ederra, maitearen maitez hilarazten naute zure begi ederrek. 

[3] ezpataz hilarazi (4); guztiak hilarazi (3); hilarazi egin (18); hilarazi egingo (3); hilarazi nahi (3); hilarazi zituela (4); hilarazi zituen (7); hilarazi 

zituzten (3); hilarazi zuen (7); jaunak hilarazi (3); hilarazi egin zituen (7); hilarazi egin zuen (9)]

hilarazle izond hilarazten duena. Orduan izan ziren han 45 hil eta heietan 12 kamikaz boluntario hilarazle. 

hilarindu, hilarin, hilarintzen da/du ad hilzorian jarri. Isidora ez zen, inondik ere, horrela bizi izan, baina senarra hil 

zitzaionean, eta, batez ere, bizitzen jarraitzeko bere itxaropena hilarintzen nabaritu zuenean, sentitu ote zezakeena ulertzen hobeto lagun 

diezagukeelako bereizi dut poema, biografi saiakera ororen hutsala larru gorri agerian uzten baitu heriotzaren bat-bateko agerpenak. 

hilarri (orobat hil-harri g.er. eta hilharri g.er.) 1 iz hilobia estaltzen edo ixten duen harria; hilobi 

gainean eraikitzen den oroitarria. Oroitarri, hilarri eta hilobi askoren aurrean egiten ditugu egonaldi luzeak. Hilerriko hilarri 

guztietan idatzita zegoena gogoan zuen. Lorategian dagoen gauzarik hunkigarriena Walter Stephen Matthews eta Phœbe Phelps umeen bi 

hilarriak direla. Partenoneko eskulturak eta faraoien hilarriak. Orotara 45 hilarrietarik 30 giristinoenak, 8 juduenak, 7 musulmanenak. 

Michel Faraday-en hilarri ertzean eserita argazki bat ateratzeko eskatu zidan. Hilarriaren idazkunaz ari zen. Erraz irakurtzen zituen artean 

ere gerra-oroitarrietako eta hilarrietako inskripzioak. Hilarrirako izkribua hautatu zuenak. Euskal Herriko anitz elizetan bezala Baigorrin 

ere hil-harriak eliza inguruan zirela. Bertan Jauregiren oroimenean jarritako hilarri bat dago. Ehorzlearen bitartez han inguruan hilarriak 

non lantzen zituzten jakiteko. Harri leundu haiek ez zirela harriak, hilarriak zirela. Gauean tristeki distiratzen ikusi zituzten hilarrietako 

lanparatxoak. 

2 (izenondo edo izenlagunekin) Euskal hilarri biribilen ezaugarriak. Lehengo hilarri biribilen idurikoak. Euskal museoan diren 

hilarri historiko eta garaikideen argitasunak. Erakustokiko hilarri zaharretan. Hilarri zizelkatu bat. Egunsenti-koloreko hilarri izararrastodunean 

gorputza estututa pasatutako hamar minutu haiek. Auskalo nongo kanposantu batean lur emana, marmolezko hilarri baten 

pean. Egunsenti-koloreko hilarri izar-arrastodunean gorputza estututa pasatutako hamar minutu haiek. Highgate-ko kanposantuko 

hilarriak. Lauburuz apaindutako hilarriak txikitzen. 

3 (hitz elkartuetan) Azken 15 urte hauetan herriz herri ibili eta, hilarri baratze gero eta gehiago ikus daitezke. Onerat discentem 

turba, non instruit, hilarri-hizkerako erranairua berau. San Martingo kanposantuko hilarri mordoa ikusten nuen gelatik. 

[3] hilarri biribil (4); hilarri biribilak (5); hilarri biribilen (4); hilarri baten gainean (3)] 

hilarrizale izond hilarrien zale dena. Betoker, eskubeltz, zangoker, hilarrizale, eskuluze, haratustel, odolzale. 

hilartitz iz hilarrian ezartzen den esaldia. ik epitafio. Marmolezko taula baten gaineko hilartitzak honela dio: Caecilia 

Q._Cretici f(iliae) Metellae Crassi, hots, Metellus Cretius-en alaba, Crassus Triumvirum-aren errainari. Gondorko eta Markako hizkuntzetan 

idatzitako hilartitza zeraman hilarriarekin estali zuten. Beste poema gogoangarri harekin akordatu naiz hilartitzeko elurraren aipua 

irakurtzean: "amak berokiaren lepoa lotzen dit, ez elurra ari duelako, elurra egin dezan baizik". Pare bat lore karteratik atera eta braust 

botatzen nituen, oraindik batere hilartitzik ez, zenbaki soil bat besterik ez zeukan hilobi haren gainera. 

hilatorra ik hil 19. 

hilaur 1 iz denbora baino lehen eta hilik jaiotzen den umea. Hilaurra bezala, ez nintzatekeen izan ere egingo, argirik 

ikusi ez duten umeen pareko. Ez bedi Miriam izan amaren sabeletik haragia erdi janik ateratzen den hilaurra bezala. Goratuak izatean 

erori dira, hilaurren antzera etorri dira mundura. 

2 irud Eskutan nuen azkenik, nire antzik gabeko hilaur zatarra ala aitaren lumaren oinordeko jatorra ote zen ikusteko. · Horra hor 

dozena bat orri baino gehiago poema hilaurrez beteak sutan erretzen. 

· 3 (predikatu gisa) Bartolome izena aditzean, arreba San Bartolome egunean hilaur jaio zela behin baino gehiagotan etortzen 

zitzaidan burura. Arreba hilaur jaioaren akordu mingarria. 

hilaurgile izond hilaurtzen duena. Bihotz bi, Hamaika pauso, Otto Pette, Tigre ehizan, Ur uherrak, Gizona bere bakardadean, 

Sara eta Zeru horiek-en, historiaren eta bizitzaren arteko dualismoa dago: bizitza ona da, historia txarra, historia berez da hilaurgile, 

bizipozaren eragozpen, eta abar. 

hilaurtu, hilaur(tu), hilaurtzen (orobat hilortu g.er. eta ilortu g.er.) 1 du ad haurdunak umea galarazi. Zuk 

hiru urte zenituenean, zure amak haurra hilaurtu zuen. 

2 irud Eta ELBn, bazuen bulta bat ari ginela aipatzen eskakizun hori aspaldikoa dela, gero eta sostengu gehiago biltzen dugula eta 

memento bat badela non behar den lortu edo hilaurtu. 

· 2 da ad umea galdu. Jakin dugunaz ez da ardirik ilortzen. 

4 (era burutua izenondo gisa) Eta barre algara egin nuen; ozena eta konbentzigarria behar zuen, baina tamalez barrexka izuti, 

penagarria atera zitzaidan, barre algara hilaurtua. Historia apur bat dakigunei, aldiz, de Gaulle zenak lehenbizian asmatu zuen Aljeriako 

Plan de Constantine hilortu hura gogorarazi digu egitasmo mirakulu horrek. 

hilazti (orobat ilazti) izond/iz nekromantea. Emakume hilazti bati egin zion kontsulta. Saulek, bestalde, uxatuak zituen 

hilaztiak eta igarleak. Bilatu hilazti-ahalmena dukeen emakumeren bat, berarengana joan eta kontsulta egiteko. Hilazti- edo igarlelanbidea 

duen gizonak nahiz emakumeak heriotza-zigorra izango du arte edo bitarte gisa sentitzen dena. Ilazti: geroa hildakoak 

kontsultatuz asmatu nahi duen pertsona. 

hilbeila ik hil 22. 

hilbeltz ik ilbeltz. 

hilberri (orobat hil-berri) 1 iz norbait hil dela aditzera ematen duen albistea. ik hil 23; nekrologiko. 

Tradizio aski zabaldu baten arabera, errege Salomonek hitzemana zuen bere aita-amen hilberria ematen zion mezularia hilarazi egingo 

zuela. Airekoa Los Angelesen hartu zuen anaiaren hil-berria jakin orduko. Hil-berria ematerakoan ez du inork Joxe hilda dago esaten, 

baizik-eta Joxe hil da. Lehen zenbakia gustatu zaio, baina nahiagoko luke bigarrengoak berorren hil-berria ekarriko ez balu. 

2 hilberri txosten Aurreko urtean zendutako euskaltzain guztien omenezko hilberri-txostenak irakurri zituzten. Henrike Knorrek 

irakurriko du Irizarren hilberri txostena.

hilbete ik hilabete. 

hilbide iz hiltzeko bidea. Lehen aipatutako hilbideez gainera, beste bat oso erabilia: haurrari ahoan arroz aleak sartu. 

hilburu iz cf helburu. Gogoaren sasi-ordain edo suzedaneoa den helburua hilburu bat da izatez, eta bizia orduan "nere bizia" 

bihurtua dago, bizitza, bizi-arte edo hil-artea, hartara arteko. 

hilburuko 1 iz testamentua. Hilburukoak dira; burkideei animo hitzak eta dituen ondasun apurrak uzten dizkiete, borrokari 

eusteko eskatuz: [...].Bera, esaterako, aspaldi gabe gaixorik egon zen, eta sendagileek esan zioten hil egingo zela, hilburukoa prestatu 

behar zuela, baina berak ez zien sinetsi eta bizirik iraun zuen. Jazinto Rivas 1964ko martxoaren 29an hil zela, hilburukorik egin gabe. 

2 irud Los novios búlgaros bilakatu da zinemagilearen hilburukoa. 

hildako 1 izlag hila, hil dena. Hildako jainko baten zerbitzurako ari naiz janzten. 1000tik gora hondaturiko etxebizitzak, 400dik 

gora hildako pertsonak. Hildako emakumea goian zintzilik eta bera azpian harriturik. Hildako mendigoizale batzuen omenezko funtzio 

batean. Lur guztia hildako aberez estali zenean. Txitatxoa jaiotzear denean, hildako arrautza zapuztuak maiz ikusi ditugu txorien 

habietan. Hildakotzat zeukatena pozik agertu zen, orduantxe lotatik esnatu balitz bezala. · 179 pertsona hildako, eta aziendetan 13.769 

buru galduak. 600etik gora lagun galdu eta hildakoak, eta kalte materialak, berriz, neurribakoak. 

2 (modua adieraziz) Tximistez hildako pertsonen kontu negargarri hori ere hortxe dago. Tuberkulosiak hildakoen artean. Zakur 

hori [...] hemendik urrun hildako batena duk, Ulisesena. Istripuz hildako andreari. Bidean hildako esklaboen artean. Gerran hildako 

ergelenaren ipuina. Emazteak, ezkongabeak, agureak, dontzeila samurrak, borrokan hildakoak... Aspaldi hildako mamuen maindireekin. 

Mende hau izan da faxismoen mendea, munduko bi gerra handien mendea, milioika hildakoen mendea. · Dabidek habailaz hildako Goliat. 

Hogeitik gora pertsona hildakoa da Lauer. Bahitzaileek lepoa moztuta hildako bulgariarra 30 urteko Georgi Lazov da. 

· 3 iz hil den pertsona. ik hil 10. Orduko 170 kilometroko haizeteak kalte handiak eragin zituen, tartean, hildako bat eta 10 

zauritu larri. Hiru hildako errepidean. Lan istripuek 2.291 hildako eragin dituzte hamabost urtean. Tabernaria omen zen hildakoa. Nik 

dena ahaztu nahi dut, atentatua, hildakoa, argazkia... Hainbeste hildako eta hainbeste zoritxar... Bi metrora neukan hildakoa. Goiz 

hartan erraustu behar zuten hildakoa. Aldameneko logelako hildakoa. Ikusi nuen lehenbiziko hildakoa. Ertzain bi, astiro eta alde 

guztietara begira, hildakoarengana hurbiltzen dira. Ez baitzen hildakorik gabeko etxerik. Negarrez, hildakoak hilerritik atera 

zituztenean. Beste hildako bat Galizian. Hildako bat pertsona serioa da, neurritsua, dagoen egoeraz jabetua. Hildako baten besarkada. 

Pentsatuz hildakoek lortua zutela betiko poza. Hildakoei zor zaien begirunea. Arboladi osoa hildakoz betea. Hildakoen hilotzak 

zapaltzen ditiagu arratsetan kalera paseatzera ateratzen garenean. Hildako txikitxo bat. Hildako berpiztuak. Zein den eskasa memoria, ez 

ditugu hildako dohakabe haiek guztiak gogoan. Hildako gaixo bat kanposantura laguntzera joatean, ez dago ondo pistola bat poltsikoan 

eramatea. Hildako arruntak, aldiz, linboan galtzen ziren betiko. Samurkiro maitatu ditugu gure hildako maiteak. Ba, aldea da hildako 

garbiak baduela zintzotasun bat, benazkotasun bat, besteak ez duena. Egin dezagun hildakoarena. Hildakoarenganako amodioa 

adierazteko. · Adrianen begiak: batzuetan hildakoak ematen zuten, bi zomorro kiribildu. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hildako-ilara erdi bat ikusi balu bezalaxe. Hildako samalda bat ageri zen gero 

bazterretan. Ospitale guztiei bezala hildako usaina zerion ospitale hartako ohean. Bizkaian eta Gipuzkoan izan da hildako kopuruaren 

beherakada nabarmenena. 

[7] atentatuetan hildako (8); bederatzi hildako (8); berriki hildako (7); bi hildako (27); bidean hildako (7); bost hildako (13); dozenaka hildako (9); 

ehunka hildako (16); espetxean hildako (12); etak hildako (21); gerran hildako (18); hainbat hildako (8) 

hildako animaliak (8); hildako asko (14); hildako bat (96); hildako baten (43); hildako bati (7); hildako bi (24); hildako bost (13); hildako emakumeak 

(8); hildako gaztearen (11); hildako gehiago (23); hildako gehien (11); hildako gehienak (20); hildako guztiak (25); hildako hiru (11); hildako izan (39); 

hildako kopurua (20); hildako langile (7); hildako langileen (7); hildako lau (8); hildako palestinarren (7); hildako pertsona (16); hildako pertsonak (7); 

hildako pertsonen (9); hildako presoen (9); hildako soldadu (11); hildako soldaduen (12); hildako ugari (9); hildako utzi (29) 

hiru hildako (23); iraken hildako (7); jota hildako (8); milaka hildako (11); ondorioz hildako (20); tiroz hildako (12); zazpi hildako (7); zenbat hildako 

(7); zortzi hildako (10) 

hildako izan ziren (14); hildako eragin zituzten (10); hildako eragin zituen (22); hildako utzi zituen (14); hildako eragin ditu (11); hildako eta zauritu 

(13); hildako pertsona baten (8); hildako eragin dituzte (8); beste hildako bat (7); hildako izan dira (11); hildako izan zirela (7) 

gure hildakoak (9); hildakoak eragin (10); hildakoak izan (8); hildakoen alde (9); hildakoen artean (72); hildakoen entziklopedia (13); hildakoen 

gorpuak (19); hildakoen kopurua (39); hildakoen kopuruak (17); hildakoen omenez (13); istripuetan hildakoen (8)] 

hildegi ik hiltegi. 

hildu 1 ad hil (?). 82ko martxoaren 19a, gaueko 9ak eta erdietan, bi CRS hilduak dira Baigorrin, Juantorena ostatuaren ondoan. 

2 hildurik indarra, eragina edo bizitasuna ibiturik. Gizona hildurik baitzegoen, baina ez, itxuraz behintzat, sukar ustelak 

jota. · Presondegirako bidean nindoala jada, zaldi gainean loturik, benturaren benturan desbenturaturik eta bihotz-hildurik. 

hildura iz norbaitek bere buruari, bertutea erdiesteko, ematen dion nekea edo atsegin ukatzea, bereziki 

gorputzarekikoa. Hortik zilizioa, baraua, gurarien hildura, berezko grinak bekatu bilakatuak... Ez nituen amodioaren hildurak 

ezagutzen. Sofri ditzadan behingoz merezi ditudan hildurak. Eta estualdirik pairatu bazuen, edo beldur, desilusio edo hildurarik, ez zuen 

esan. Onar itzazue hildura guztiak, nik onartu ditudan bezala. Hilduratik eta bizimodu gogorretik, sarri askotan, krimenera pasatzen ziren 

hilduratu, hildura(tu), hilduratzen 1 nork bere burua, eta bereziki gorputza, hilduraren bidez hezi edo 

zigortu. Grina txarrak hilduratzen eta haragizko irritsak menpean hartzen. Eta jan-edanei uko eginez gogor hilduratzen zuen bere 

gorputza. Nork bere nahia ukatzeaz eta gorputza hilduratzeaz. Izan ere, batzuek hain gupidagabe hilduratzen zuten beren burua 

haragiaren grinak menderatzeko, bazirudien beren burua gorroto zutela. 

2 (era burutua izenondo gisa) Erizainen eskuak fereka xume bat egiten dienean gorputz hilduratu hauei. Mendekatuko nituela 

nire lagun hilduratuak. 

hileko iz emakumearen hileroko odolaldia. Neskatilei hilekoa hasten zaienean. Banekien ez zitzaidala hilekoa etorriko. Noiz 

izan zenuen azkeneko hilekoa, hilerokoa, hileroko kezka zen hura. Ezin nintzela joan hilekoa nuelako. Inork ezin zuen ukitu, hilekoa 

zuelako. Hilekoa jaitsi behar zaidan guztietan bezala. Izango dira agian bi hilabete hilekorik gabe. Hilekoa atzeratua zuen, eta beldurtu 

egin zen bat-batean. Hilabete hartan berean gelditua zen nire hilekoa. Hilekoa ez zitzaidan itzuli. Horrek esan nahi du hilekoarekin 

zaudela edo deprimitzera zoazela une batetik bestera. Dabid emakumearekin etzan zen, hura hilekoaren garbikuntza egin berri zenean. 

Putzuek egunsentiko argipean odol zikinezkoak dirudite, hileko-odoldunak, arrabioz beteriko istilak. 

[3] hilekoa eten (3); hilekoa etorri (5); hilekoa etortzen (6); hilekoa izan (3); lehen hilekoa (3)]

hilemorfiko izond hilemorfismoari dagokiona. Platonen ideien edo Aristotelesen teoria hilemorfikoaren aitzin-gibelak 

buruz nekizkien orduko. Eta jakizu, bertzalde, ezen numeroa kukuaren arrautza dela, txantxangorri hilemorfikoaren habian: erran nahi 

baita ezen, gauden denboran eta gauden mendean, numeroak hartu duela eskolastikaren lekua, eta numeroena dela, halatan, etorkizuna. 

hilemorfismo iz gorputz oro bi printzipio oinarrizkok, materiak eta formak, osatzen dutela dioen teoria 

filosofikoa, Aristotelesek asmatua. Hilemorfismo famatua. 

hilero 1 adlag hil guztietan, hilabete oroz. Enpresak hilero pentsioa helarazten zion. Hilero txeke bat hartu, bizitzeko diru 

juxtuz, eta pobretasuna paseatu eskuak dado jokoan trebatzen ziren bitartean. Hilero haurdun gelditzeko aukera bat, hamabi aukera 

urtean. Hilero milioi bat lagunez handitzen da India. 

2 hileroko izlag Hileroko kuotek gora egingo dutela. Orduan iritsi zen kutxako diruaren hileroko kontaketa. Oso larri ibiltzen ziren 

hileroko gastuak kitatzen. Agian, hileroko txostena prestatzeko modua aurkitu dut ustekabean. Hileroko azken igandean. Hileroko gure 

batzarreetan. Hileroko emakumearen odola. ik hileroko. Noiz izan zenuen azkeneko hilekoa, hilerokoa, hileroko kezka zen hura. Desio 

dutela aldizkariaren hileroko agerpena. Gehienak (%47), gainera, eguneroko bidaiak izaten dira, %17 asterokoak, %16 hilerokoak. 

3 hilero-hilero Isilpeko txostenak ere prestatu behar ditudala hilero-hilero Madrilera bidaltzeko. Haren bankuko kontutik jasotzen 

zuen dirua hilero-hilero. Eta hilero-hilero hobeto aurkitu zuen: gaizki, baina hobeto. 

[3] hilero bezala (4); hilero egin (3); hilero egiten (11); hilero eta (6); hilero hilero (31); hilero jasotzen (3); hilero joan (5); hilero moduan (3); hilero 

ordaindu (5); hilero zazpi (3); hiru hilero (6); jasotzen dute hilero (3); hilero egin ohi (3); hilero ordaindu behar (3). 

hileroko iz hilekoa, emakumearen hileroko odolaldia. Noiz izan zenuen azkeneko hilekoa, hilerokoa, hileroko kezka zen 

hura. Hilerokoak kalbario bide dauzkala. Alaba nagusia hilerokoarekin hasi zenean. Neurriz kanpoko argaltzearen ondoren gorputza 

ahuldu eta hilerokoak desagertzen doaz. 

hilerri (orobat hil herri g.er. eta hilherri g.er.; Hiztegi Batuan hilerri agertzen da) 1 iz hilak ehorzten 

diren lekua. ik kanposantu. Gero, itsasadarrean beherago, Sukarrietako hilerria dago. Trinity hilerria katolikoena da. Alba 

juduen hilerrian lurperatu zuen. Puruchucon dagoen inken hilerritik 600 metro ingurura. Otsabideko kantonamenduko hil herrietan. 

Gogoan zituen Gasteizko hilerriko fusilamenduko xehetasunak. Ez zeukatela dirurik hilerrian panteoi bat erosteko. Hilerriaren sarrerako 

burdinazko bi ate beltzei begira geratu nintzen. Eskuin hartu zuen ordea, goiti, hilerriko sarrera nagusiraino. Ate itsutu bat dago 

hilerriaren aurrealdean. Hilerriko hilarri guztietan idatzita zegoena gogoan zuen. Hilerriko depositoan zauzkatek gorpuak. Baina 

koruaren kanta sentitu nuen hilerrirako bidean. Hilerriko karriketako altzifreen artean. Hilerriko gauaren erdian. Hilkutxaren lehen 

planoa, orgatilaren gainean, hilerriko langile irribarretsuak atzean zituela. Hilerrietako hilkutxen barruan lurperatutako hilotzak ekarri 

nituen gogora. · Langile zintzo, auzo leial, guraso on izan ondoren, erbesteratuak zirelako sorterri bezain hilerri zitzaien hiritik. 

2 hed Elefanteen hilerrietan. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Gerra-hilerri galdu batean ehortzirik egotea. Negozioari atxikitako auto-hilerria utzi 

zion, milaka auto kraskatu eta guztiz hondatuak biltzen zituen txatartegia. Tren-hilerria iruditzen zitzaion Lucasi trenak garbitzeko lekua. 

4 hilerri baratze Euskal hilerrien berritzea: hilerri-baratzeak. Baina gero eta herri gehiagotako hilerrietan hilerri baratzeak jartzen 

dituzte. 

[3] hilerri bat aurkitu (3); gotorlekuko hilerria (3); hilerrian egin (4); hilerrian egon (3); hilerrian hilerrian ehortzi (4); hilerrian ehortzia (3); hilerrian 

lurperatu (3); hilerrian zegoen (3); iruñeko hilerrian (3); montparnasseko hilerrian (4); mundakako hilerrian (4); polloeko hilerrian (8); tolosako 

hilerrian (3); hilerrian ehortzi zuten (3); hilerriaren inguruan (5); hilerriaren ondoan (4); hilerriko ate (3); hilerriko mamuak (4); herriko hilerrira (3); 

hilerrira eraman (13); hilerrira joan (6); hilerrira joateko (7); mundakako hilerrira (5)] 

hilerritxo iz hilerri txikia. Apaiz zaharrarekin paseatzen ari nintzen triste eta goibel haren hilobia zulatzen ari ziren hilerritxoan. 

hileta 1 iz hilaren alde egiten zen ospakizuna edo elizkizuna. Ez al da hiletarik egingo New Yorken? Hiletara 

etorritakoen artean. Aitaren hiletara deituak izan ziren anaia eta semeek. Hurrena Ali Baba heldu zen, gorpua hiletarako prestatzera. 

Hiletaren segizioan ziren auto partikular eta taxi ugariengatik. Nabarmena zen negar egin zuela hiletan. Hiletak ez baitira hileta zintzurra 

busti gabe. Goiz atera da etxetik, hiletetan elizak berehala bete ohi dira eta. Garai hartan hileta gehienak goizeko hamarretan izaten 

zituan. 

2 ( pluralean) Mazedoniako presidente Borsi Trajkovskiren aldeko hiletak prestatzen ari direla. Ezagutzen ez zuen osabaren 

hiletetara zihoan nexka hura zu zinela. Haydnen hiletetan izan nintzen Vienako katedralean. Seniderik ere ez zen izan hiletetan. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) ik funebre. Hileta erritu bat egiten ari dituk. Handik hurbil druidek hileta-su handi 

bat pizturik mantentzen zuten. Hileta-meza batzuetan kantatzen dena. Neuretzat ari naiz idazten hileta-meza hori. Hileta-sermoia 

prestatzeko. Davidek berak idatzitako hileta-otoiaren hasiera zen. Hileta-prozesioa handikiro egiteko, olibondo eta bestelako zuhaitz 

adarrak hartu zituzten denek. Legardek eskutitz bat erakusten dio, eskuan uzten den hileta-txartelaren antzeko begirunez erakutsi ere. 

Hau Théoden Erregearen hileta-oturuntza da. Hilarrietan ebasten zituzten hileta-ogietatik bizi izan ziren. Azken hileta-agurra. Neroni joan 

nintzen haren hileta segizioaren atzetik. Panteoi gotikoen hileta-estatuak bezain gris zegoen zerua. Highgate-ko hileta monumentu bat, 

sastraketatik azaltzen zen harrizko aingeru bat. Han daudela hainbat pertsonaiaren hileta monumentuak. Hilerriko atariaren parean hiletaautotik 

kanporatzen ari ziren hilkutxa seinalatu nuen. Hileta-jagoleak, axolagabeki, hilkutxari tiratzen dio, eta orgatxo gaineraino eramaten 

du herrestan. Miserikordiako hileta-zerbitzukoek gorpuak plastikoetan biltzen dituztelako. Hileta-enpresaren auto beltzarekin. Militarren 

martxak eta hileta-doinuak. Lantu, dantza eta hileta-kantuekin. Turuta batzuek, gauean zut, antzerkian bezala, hileta-fanfarre bat jo 

zuten. Beethoven handiaren hileta-martxaren akorde irmo eta hunkigarriek. Hil-kanpaiek ere ezkil-joko berriak asmatu zituzten hileta 

egunean. Hilotzaren erreskatearen inguruko hileta-giro udatiarraz. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa, elizkizun eta kidekoekin) Norbait hiltzen denean ere, ez da sosegurik izaten 

hileta elizkizuna egin arte. Izeba Milagrosen hileta-elizkizunetik atera berriak. Hileta-ospakizunetan. Hilkutxa eramateaz gain, 

adierazpenak egin zituen hileta ekitaldian. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Errege-hileta guztietan. Gobernuburu eta diplomazialari ugari bildu dira Kairoko 

estatu hiletan. 

6 hileta egin [7 agerraldi, 5 liburu eta 2 artikulutan] Anaiaren gorpua hilkutxa batean sartu eta hileta egin zion. Aizue, baina 

noren hileta egiten ari zarete hemen? Ezkontzaren ordez, hileta egin beharko zian orduan hire aitak. Liebkind Bendelen etxetik etxesail 

gutxira zegoen hileta egin behar zen kapera. 

7 hiletak egin [6 agerraldi, 5 liburu eta artikulu 1ean] Hiletak egingo zizkidaten gutxienez. Urtean behin Adonis jainkoaren 

irudizko hiletak egiten zituzten emakumeek, lantu, dantza eta hileta-kantuekin. utz diezaiegun hilei beren hildakoen hiletak egiten. · 

Hileta solemne batzuk egingo zizkiola. 

[3] aitaren hileta (3); amaren hileta (3); estatu hileta (9) 

hileta bukatu (3); hileta egin (8); hileta egiten (3); hileta egun (3); hileta egunean (13); hileta elizkizun (6); hileta elizkizuna (26); hileta elizkizunak 

(33); hileta elizkizunean (13); hileta elizkizunen (7); hileta elizkizunetan (9); hileta elizkizunetara (7); hileta elizkizunik (3); hileta handi (3); hileta izan 

(4); hileta jagoleak (3); hileta joko (4); hileta jotzen (3); hileta martxa (6); hileta martxaren (5); hileta meza (10); hileta negarra (3); hileta 

ospakizunetan (4); hileta ospatuko (3); hileta segizio (3); hileta segizioa (3)

hileta elizkizunak egin (3); izeba milagrosen hileta (3); senarra zenaren hileta (3);; hileta elizkizuna egin (3); haren aldeko hileta (10 

hildakoen hiletak (3); hiletak egin (4); hiletak egiten (7); hiletak jo (3); hiletak jotzen (3); hildakoen hiletak egiten (3); beren hildakoen hiletak (3) 

aitaren hiletan (3); hiletan egon (4); hiletan parte (5); hurrengo hiletan (3); olaia kastresanaren hiletan (3); aitaren hiletara (3); amaren hiletara (5); 

hiletara etorri (3); hiletara joan (8); hiletara joango (7); hiletara joateko (4); agertu ziren hiletara (3)] 

hiletografo iz Hiletografo deitzen die AB-k hileta-ospakizunetan beren dohainak erakusten dituzten idazleei. Gaurko hiletografoek 

ezagutzen duten sarkofagoa arotz lana besterik ez da. 

hiletsi, hilets, hilesten du ad eriez mintzatzuz, ezin sendatuzkotzat jo, etsipena eman. Hil da Erresuma Batuan 

hiletsi zuten bederatzi hilabeteko umea. Sendagileek hiletsita zeukaten bederatzi hilabeteko umea. Hiletsitako haurra hiltzen uztea 

baimendu dute, Londresen. Sendagileak behartuta daude hiletsitako gaixo bati eutanasia egitera? · Euskara hiletsian dagoela? 

hilezin [11 agerraldi, 6 liburu eta artikulu 1ean] izond hilezkorra. Zoaz hemendik izaki hilezina ez bazara! Hazi hilezinak 

gorpu hori topatu zuenean sortu zen lehenengo banpiroa, hilezina, baina bizitzaren isuria den odola behar zuena bizitzeko. Tipoa hilezina 

zen nonbait, akabatu zutenetik suge erdibitua bezala ugaltzen zen. Istorio hilezin horien herri-jatorria erakusten duten ezaugarriak. 

hilezkor [215 agerraldi, 55 liburu eta 10 artikulutan] izond ezin hil daitekena. ik hilezin. Arima hilezkorra dela 

errepikatzen zuen. Jainko hilezkorren tenpluak egin zituztenen izenak. Beragan ez dago hasierarik ez helmugarik, hilezkorra delako. 

Gizon hilezkorra. Hidraren bederatzigarren burua, hilezkorra, zekarkion gogora, Herkulesek harkaitz baten azpian lurperatu zuena. 

Erromatarrak, ur hilezkorra edaten duelarik, grekerazko hitz batzuk ahoskatzen ditu. Ondorioz, gauza hilezkorrak soilik dira egiazkoak. 

Hilezkorrak garela pentsatzea izugarrizko erronka da gizakiarentzat. Musika irlandarra, hilezkorra. Obra hilezkorraren lorpenik gorena. 

Mende batez bizi izan zen Hilezkorren Hirian. 

hilezkortasun 1 iz hilezkorra denaren nolakotasuna. Arimaren hilezkortasunaren frogarekin amaitzen du monologoa. 

Agian noizbait lortuko duen hilezkortasuna zainduko duen eta denboraren gorabehera eta suntsipenek errespetatu beharko duten oroitarri 

nimiñoa. Israeldar, kristau zein mususulmanek hilezkortasuna aitortzen dute. Hilezkortasunaren ideia gero eta zabalduagoa dago 

kultura guztietan. Bihar, eguzkia ateratzen denean, gizatasun izpirik gabeko keinu batek giza aurpegi hori desitxuratuko du, burmuina odol 

lodiz beteko zaio, eta begiak beren hobietatik aterako dira; baina gaur lasai lo egingo du, bere hilezkortasun betean irribarretsu. Gure 

izate ustelkorrak bizi ustelezinez jantzi behar du, eta izate hilkorrak hilezkortasunez. 

2 (hitz elkartuetan) Salomon erregearen hilezkortasun-loa eten egin zen. Semearentzat hilezkortasun programa genetiko bat 

ordaintzeko. 

hilezkortu, hilezkor(tu), hilezkortzen da/du ad hilezkor bihurtu. Beste emakume batek ez zuen historian arrasto 

sakonagorik utzi Alexandroren ama Olinpiak eta Muauija-ren ama Hind-ek baino, biak hilezkortu zirelarik beren seme beldurgarrien gain 

bizitza osoan zertu zuten aginte moralagatik. Baina aktoreez gain, musikariak, politikariak eta modaren munduko pertsonak ere hilezkortu 

zituen. 

hileztatu izond Urrunago den irla batean jende hileztatuak dira bizi. 

hilgabe ik hil 33. 

hilgai 1 iz heriotza zigorrez hiltzera doana. Hilgaiari afari berezia ekarri dio eta gero urkamendia jasotzen laguntzen du, 

urrikarriak. Hilgaiari tabakoa eskaintzea. Exekuzioa akastuna izan dela idazten dut txostenean, hilgaiak hamar minutu edo gehiago behar 

izan dituela arnasa emoteko, adibidez. Heriok hilgaiari azken bisita egitean. Hilgaiaren buruari begirada azaleko eta labur bat emanez. 

Lehenik inork gaztigatu behar diola hilgaiari bere etsaiak bera hil asmotan dabiltzala. 

2 izond Eta neu nintzen aingeru hilgaia. 

hilgailu iz hiltzeko gailua. Auzian hilgailuak agertu zituen poliziak: bi aizkora, ezpata bat eta lantza bat. 

hilgarri 1 izond gauzez mintzatuz, hiltzen duena. ik hiltzaile. Ihes egiten ari zirenean, azkon hilgarri batek Faramir 

harrapatu zuen. Txakana, gider laburreko aizkora txikia, zauri hilgarriak baino egiten ez dituena. Kolpe arin, trebe eta hilgarria eman 

zuen. Sastada hilgarria emateko asmoz. Injekzio hilgarri batekin. Erredura hilgarriak zituztenak. Azken egunotan hautagaien aurka 

eginiko eraso hilgarriak direla eta. Istripu hilgarriak %50 jaitsi direla dio Osalanek. Gau hartatik aurrera goizero, gosariarekin batera, 

pozoi hilgarria eman nahi baitzion. Barbituriko dosi hilgarria. Bonba atomikoa, eta misilak, hauts hilgarriak eta bakteria hilgarriagoak. 

Gripearen birusari bi gene aldatu eta hilgarri bilakatu dute. Gaitz hilgarria alde guztietara zabaldua baitzegoen ordurako. Eritasun 

neurodegeneratibo hilgarri bat. Amuok tranpa hilgarri bilakatzen dira dortokentzat. Istripu hilgarriak %50 jaitsi direla dio Osalanek. Ihes 

egin diezaiogun grina hilgarri horri. Mina baitzeraman berarekin, min etsia, min gogorra, maite zituenentzat hilgarri ez bazen, kaltegarria. 

Erakarmen hilgarri horren eraginpean. Eta, zuk murgilarazi nauzun kezka hilgarriaren errukiagatik bederen, ez gibelarazi une hori. 

Madrilek eta Parisek gu eta gure senideak suntsitzeko martxan jarritako politika hilgarriaren emaitza dira istripuak. Asperdura hilgarriak 

hartaratuta. Halabehar hilgarriaren mehatxupean zeuden. Badakit bekatu hilgarria iruditzen zaizula gizonek Jaungoikoaren fruituak 

hondatzen uztea. "Pertsona batentzat bizigarria beste batentzat hilgarria" baita. Penizilina, esaterako, hilgarria da akurientzat. Erakarri 

zaituen sedukziozko irribarrea berehala bihurtuko zaizu hilgarri: lamiaren bila ibaian sartu orduko. Arloarentzat hilgarria izan daitekeen 

krisi bat arintzeko balio dezake. 

2 (animaliez mintzatuz) Gure lurraldean dabiltzan piztia eta munstro beldurgarri ugarien artean, bitxiena eta hilgarriena basiliskoa 

da. 

3 (izen gisa) Horregatik, bere kargua ohorez eraman ezin zuela-eta, hilgarria hartu eta bere burua galdu zuen. 

4 hil daitekeena, hilkorra. (Hiztegi Batuak ez du adiera hau onartzen) Arimaz hilgarria ez dela esango banu, orduan 

judizio ezeztaile baten bitartez errakuntza bat saihestu ahal izango nukeen bederen. 

[3] istripu hilgarri (3); pozoi hilgarri (3); kolpe hilgarria (4); pozoi hilgarria (7); negua zaharren hilgarria (3); istripu hilgarriak (8); istripu hilgarriek 

(3); istripu hilgarrien (3)] 

hilgogor izond Kristori buruz ahalik eta gutxien mintzatzea komeni zen, zeren Herri Jainko-erailearen mitoa hilgogorra baita. 

hilgora ik ilgora.

hilgurdi ik hil 34. 

hilik [751 agerraldi, 132 liburu eta 142 artikulutan] 1 adlag bizirik gabe. ik hil 11 eta 12. Hilik daude, eta bizirik 

baleude bezala ordaindu behar. Hor duzu; eduki ezazu hilik, bizirik hainbeste maite izan zenuena. Bizirik baino ederragoa zirudien hilik. 

Ama korderik gabe zegoen, hilik agian. Orain askoren ezpainetan hilik den hizkuntza honetan. Hilik zetzan bere logelan. Haurtxo bat ikusi 

zuen sehaskan etzana hilik. Gero hilik erori zen, ahozpez. Hilik jaio zen. Hori da arazoa, hilik jaio diren gauzak atenporalak direla. 

Goizean jaikitzean, hilik aurkitu zuten arkumetxoa. Alemana eta bi frantsesak hilik suertatu dira. Ehun urtxapal edo tortoil hilik 

atxemanak izan dira, pozoinaturik. Bata erailik eta bestea berez hilik. Hitzak, hilik; inoren begietan, inoren keinuan berpiztu gaberik. Hilik 

ere bakerik ez; hilik ere bizi berriaren itxaropenez, hilik ere berpizteko gogoz ni. · Mundu zaharra ezin hilik dagoelarik, berria jaio ezinik 

dabilenean gertatzen da krisia. 

2 (aditz osagaiez) Bertako jendea jainkoei eskaintzak egiten ari zen, bederatzi zezen hilik. Bere burua hilik mutila / hantxe zetzan 

harizpean. 14ko gerlan [...] galdu nuen aitaren anaia, Joanes, alemanek hilik. Urretxuarra gorputz atxemana izan da 7800 metretan, oihal- 

etxol barnean, hotzak hilik. Eta urte batzuk geroago, akiduraz hilik aurkitu zuten bere kamainan Paolo Uccello. · Konkorduna, beldurrak 

hilik, garrasika ekin zion laguntza eskatzeari. Gau minean egarriak hilik zeudela. Amgad eta Asad norazean ibili ziren, goseak eta hotzak 

hilik. 

3 erdi hilik Alde guztietatik ezpataz eraso zioten, erdi hilik utziz. Lotsatu egiten zen haren gorputza gehiegizko mortifikazioz eta hotzez 

erdi hilik ikustean. Arotzak neska erdi hilik ailegatzen zela ulertu zuen eta bere artean egin zuen: "Jainko maitea!_Ez nian uste 

hainbesterako izanen zenik". Erdi hilik, Voldemortek ihes egin zuen... 

[4] aita hilik (6); beldurrak hilik (16); betiko hilik (4); erdi hilik (24); gizona hilik (4); goseak hilik (6); guztiak hilik (5); harry hilik (4) 

hilik agertu (40); hilik agerturiko (4); hilik agertutako (5); hilik atzeman (7); hilik aurkitu (70); hilik da (6); hilik dago (23); hilik datza (4); hilik egon 

(11); hilik egonen (4); hilik egongo (10); hilik egotea (4); hilik erori (12); hilik eroriko (5); hilik erortzen (4); hilik gelditu (8); hilik geratu (4); hilik 

gertatu (7); hilik ikusi (9); hilik ikustean (4); hilik izan (6); hilik izango (5); hilik jaio (8); hilik suertatu (8); hilik topatu (13); hilik utzi (7); hilik utziz 

(4); hilik zegoen (40); hilik zen (6); hilik zetzan (11) 

hotzak hilik (5); hura hilik (11); ia hilik (8); laguna hilik (4); pertsona hilik (4); presoa hilik (6) 

bizirik edo hilik (9); hilik gertatu zen (4); hilik ala bizirik (5); hilik edo bizirik (7); presoa hilik aurkitu (4); topatu zituzten hilik (4); hilik balego bezala 

(7); aurkitu zuten hilik (4); ia hilik zegoen (5); erori zen hilik (4); bizirik ala hilik (9)] 

hiliki iz abere baten gorputz hila. Gure libratzera jin zirenek harriturik buruz buru egiten dute, dilindan, hesaka, dabiltzan hiliki 

batzuekin. Hantxe zegoen ahuspez lagun izandakoa, urak ekarritako hilikia irudiz. 

hilikijale izond/iz hilikiak jaten dituena. ik nekrofago. Hiliki jale ustelak! 

hiljantzi ik hil 42. 

hilka 1 adlag hiltzen. Hiru palestinar jukutriaz sarturik israeldarren artean, tiroka hasi direla eta hilka. Ezpata gorriak erakutsirik 

elkar hilka hasi ziren, norgehiagoka. 

2 irud Didier Borotra eskuineko zerrenda ofizialaren burua, hilka badabil euskal departamenduaren aldeko norbaiten bila, erakutsi nahiz 

ez dela behin betikotz eta printzipioz egitura horren kontra, nahiz jakina den bera kontra dela. 

hilkara izond hil kolorekoa. Harrezkero ez nituen berriro ikusi begien aurrean Don Frantziskoren sotana koipetsua eta begitarte 

zurbil, hilkara. Lehen argi hilkaran, zeina elurtzatik zetorrela baitzirudien eta ez zerutik, han jaiki ginen, lorik ezak, goseak eta 

etzanlekuaren gogorrak gorputz atalak oinazeturik eta begiak zurturik. 

hilketa 1 iz norbaitek norbait hiltzea. "Heriotza" esan zuen ordura arte, eta, agian, ondo egin zuen, "hilketa" erabiltzeko 

motibo ziurrik ez baitzuen aurkitu. Berezko heriotza, istripuzkoa, suizidioa, eta hilketa. Han hilketarik ere ez da izaten, ez hiltzailerik ez 

biktimarik ez baitago. Hilketa baten lekuko izan ninduan. Hilketaren egileak aurkitu behar ditugu. Djindcen hilketaren ustezko egile 

Dejan Milenkovicek. Anjel Urtxipiaren hilketaren nahigabeko eragile gertatu izana. Hilketaren egun hartan. Hilketaren ikerketa nola 

dabilen jakin nahiko nuke. Canovas del Castillo jaunaren hilketaren sumarioa. Gertakizunari bere buruaren hilketaren itxura emateko. 

Hilketaren gertalekuan bertan. Kateak dio hilketaren irudiak dituela. Nola hilketako heriotzak erakusten digun zorrien eta arkakusoen 

pare garela. Punjaben bi urte honetan 5.000 hilketa izan dira. Ez zakiagu ziur hilketa bat izan den ere. Beste hilketa batzuk ere izan dira, 

bestelakoak. Senide baten hilketak dakarren samina. Bi guardia zibilen hilketagatik. Desagertzeak hilketak baino askoz gogorragoak 

izan daitezke. Garbi nago ni emakume horren hilketaz! Djindjicen hilketaz akusatutako 13 kideen aurkako epaiketa. Azkenik, hilketaren 

bidez zigortu behar al da hilketa? 

2 (aditz baten objektu gisa) Lapurretak eta hilketak gertatu omen dira. Hilketa gertatu zen tokitik. 200.000 pertsonaren hilketa 

eragin zuen genozidioa egiteagatik. Tijonoven lagunek Nikolai Kauffmanni leporatu zioten hilketa. Hilketa bat leporatzen baitiote, bere 

emaztearen hilketa hain justu... Berari egotzi zioten hilketa. Lider deserosoen hilketak aginduz. Kadiroven hilketa bere gain hartu du 

Shamil Basaiev gerrillaburuak. Hilaren ordenagailua, hilketa argitzeko ezinbertzekoa izan daitekeena. Hilketa bat argitzeko lagungarri izan 

daitekeen lekuko baten bila nabil. Marivi Lopezen hilketa salatzeko. Ahmed Jassin xekearen hilketa kondenatzeko. Behaketa Batzordearen 

arabera, UDAko buruzagitzak ez zuen hilketa gaitzetsi. Tira, ez zen Hansen hilketa mendekatzeagatik. 

3 (izenondo eta izenlagunekin) Etsaien hilketa sistematikoak. taldeon buruzagien aurkako «hilketa selektiboak» egin nahi ditu. 

Frogatuta geratu da, ordea, ez dela odol hotzeko hilketa izan. Retz-eko mariskalak, Charolais-ek eta Condé-ren osabak ere lizunkeriazko 

hilketak burutu zituzten. Gerrak eragindako hilketez. Rue Morgueko hilketak. Madrilgo eta Iruñeko hilketen errudunak. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hilketa delituaren zantzuak daudela. Aldez aurretik prestatutako hilketa saioa izan da. 

Lehenago ere hilketa saiakera bat jasan zuen lehen ministroak. Hilketa-kasu bateko frogak. Leporaino kakazturik hagoela hilketa kasu 

batean. ziotenez, Hitz horiek ez zuten hilketa-akusaziorik egiten. Hilketa laguntzaile izatearen akusazioa saihesteko. Hilketaeragingarria: 

idazle bat garbitu zuen bere arrakastaren bekaitz zegoelako, eta gainerakoak ikertzaileen lana nahasteko. Hilketa mota asko 

daude baina larrua jotzean laguna hiltzea oso bakan gertatu ohi da. heriotza-modu tristeenen eta hilketa-klase basatienen lekuko hotz 

aihergak gara garagardo bat hartzen ari garen bitartean. Hilketa-egunean bezain bakarrik berriro. Gazan, umeen hilketa erritmoa izugarri 

bizkortu da azken asteotan. -Hiltzailea hilketa tokira itzuli beti. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Pasio-hilketaren mozorropean estali nahi zuelako afera. Haur hilketaren berri 

zabaldu egin zen, ordea. Ken Livingstonek «masa hilketa» eta «bereizi gabe eginiko sarraski» iritzi zien atentatuei. Afrikako herri 

batzuetan izanak dituzten genozidio-hilketak. Errege-hilketa edo eta sakrilegioa izeneko delituek. Intzestuaren, kanibalismoaren eta giza 

hilketaren gaitzesleak maiz ez du eragozpenik ingurua gezurrez, iruzurrez edo sexu bortxaz zikintzeko. Atso-hilketen estatistikak. · 

Orduan bihurtzen baitzen Cincinnati berriro ere txerri-hilketen eta ibai-portuen hiriburu. Amaitu dute egun horretako txakur-hilketa, 

poltsa beltzak atean daude pilatuta. 

6 buru-hilketa buru-hiltzea. ik suizidio. Buru-hilketarena baieztatu dute? Buru-hilketa da gizonak egin dezakeen mota 

honetako delitu bakarra. Buru-hilketa zigortzeak ez du gizakiarengan inolako eraginik izango. Lege erromatar batek ere ez du buruhilketa 

kondenatzen.

7 hilketa egin Hilketa egiteko aukerak ipini zituztela. Kuartel nagusiak berehala hiltzeko agindua eman zuen, hilketa egin zuen leku 

berean. Bere ohorea garbitzeko egin zuen hilketa. Halako lekutan eta halako modutan egin zela hilketa. 2001. eta 2002. urteen bitartean 

26 hilketa egin izana leporatzen zioten. Jugoslavia ohiko gerretan egin ziren hilketak epaitzeko. Lyongo Apelazio Auzitegiak nahi gabeko 

hilketa egin izana leporatu zion Golfier ginekologoari. Banekien, denek bezala, sotoan egiten zituztela torturak eta hilketak. · Hilketa bat 

egin behar dut, baina zantzurik ezin dut utzi. Hilketa bat egiten duenak gauzen itxura aldatu baino ez du egiten. · 20 urteko kartzela 

zigorra ezarri zioten epaileek, «lapurreta hilketarekin» egitea leporatuta. 

[5] atzoko hilketa (5); aurkako hilketa (7); bi hilketa (6); buru hilketa (6); egindako hilketa (8); elgetako hilketa (6); estatu hilketa (5); giza hilketa (6) 

hilketa argitzeko (11); hilketa delitua (7); hilketa egin (10); hilketa eragin (9); hilketa gaitzetsi (9); hilketa gertatu (26); hilketa ikertzen (5); hilketa 

izan (32); hilketa leporatu (6); hilketa leporatuta (8); hilketa leporatzen (14); hilketa saiakera (5); hilketa saio (14); hilketa saioa (11); hilketa salatu 

(7); hilketa salatzeko (19); hilketa selektiboak (12); hilketa selektiboen (6); hilketa ugari (6) 

jassinen hilketa (9); ministroaren hilketa (5); urteko hilketa (5); angel berruetaren hilketa (10); hilketa izan zen (5); hilketa bere gain (5); berruetaren 

hilketa salatzeko (6); hilketa egin izana (5); urteko hilketa bat (5); bahiketa eta hilketa (5); hilketa bat egin (6); hilketa dela eta (5); hilketa leporatzen 

diote (5); 

hilketak egin (5); hilketan parte hartu (18); hilketarekin zerikusia (12); hilketarekin zerikusirik (5); berruetaren hilketaren (5); hilketaren berri (7); 

hilketaren berria (5); hilketaren epaiketa (7); hilketaren erantzule (6); hilketaren erantzuleak (5); hilketaren errudun (7); hilketaren inguruko (9); 

hilketaren lekuko (6); hilketaren ondoren (11); hilketaren urteurrena (5)] 

hilketari iz hilketa egin duena. Gizona bere betiko etxerantz zihoak; jadanik hilketariak kalez kale zebiltzak 

hilketatxo iz adkor hilketa. Hilketatxo arin, txoro, ñimiño horiek, Justiziaren atzaparretatik libre dauden eta behar luketen 

horiek. 

hilketazale izond hilketen zale dena. Izan al da juduak baino herri hilketa zaleagorik? 

hilki iz hilotza, hilikia. Hilkia tanpez erortzera utzi zuen eta, gorpuak kutxaren zola jo zuenean, izugarriko azantza hauteman zen 

bildutasunak kateztatzen zuen gelan. Aspaldian hil eta menturaz arbol erroetan traukatu zerri zein bildots hilkiak. 

hilkin iz Hosto hilen orbeltzak eta azaleko usteltzak lurperaturik datza, hilkin bat bilakatu da, "gauza" bat, 

hilkintza iz gizaki askori bizia kentzea. ik sarraski. Sara Vidalen gurasoek, ordea, alderantzizko bidea egin zuten, 

Petersburgotik Parisera, Berlinetik barrena, Lehen Mundu gerra piztu baino pixka bat lehenago, pentsatuz agian etortzekoa zena 

antolatutako hilkintza izan zitekeela, eta ez zuten huts egin. Serantes mendia, Cuesta, Abanto, Putxeta, Somorrostro, Santelizes, Muñeka 

inguruak, soinez soin amaitu dituk, hilkintza beldurgarritan gorriturik. Zergatik daude oraindik herrixkak sutan? zergatik jaurtitzen dituzte 

biztanleak pilaka kalera? zergatik oldartzen gara gu, atzera egiten ez duen konbentzimendu batez, hilkintza automatiko baterantz? Zein 

itsaso gazik garbituko ditu honako hilkintza hau agindu dutenen eskuak? 

hilkizun iz hiltzekoa dena. Zezenak izan baikenituen korrida hartan hilkizun. 

hilkor 1 izond heriotzaren mendean dagoena. ik hilkizun. Bere begi hilkorrak altxatzen eta aurka egiten. Bizitza hilkor 

honetako lilurak azpiratuta. Erraldoien antzera, gaizkile gisan zigortuak izatea merezi dutela, zer hilezkorrei hitz hilkorrak ezarriz. Eta argi 

hotz hilkorrean larruazala zilarrezkoa bihurtu zitzaien. Gizaki oro hilkorra da. -Otoi, erregina: jainkosa ala hilkorra zaitut? Zatozte, 

hilkorrak, jardun zaitezte filosofia ikasten, probetxu handia aurkituko duzue-eta bertan. Hilkorren ahuleziatzat baitzeukan hark 

sentimenduen agerpen oro. Orok du, hilkorren artean, berreskuraezinaren eta halabeharrezkoaren balioa. 

2 hilgarria. (Hiztegi Batuak ez du adiera hau onartzen) Eta boaren tinkaldi hilkorretik euskara libratzeko. 

hilkordun izond Izan ere, bere parteak eta atalak gorputz jaiotzadun eta figura hilkordunak direla dakusgun mundua bera ere 

hilkorra eta jaiotzaduna dela argi dago. 

hilkortasun 1 iz hilkorra denaren nolakotasuna. Arintasuna darie gorputz horiei, hilkortasunaz aske eta sakontasunaz 

aske balira bezala. Gizon handi batekin harremanetan jartzen dena harekin batera joaten da hilkortasunerantz, urrats baldarrak eginez 

maiz. Gisa horretako [errausteko] plantek, egungoek nahiz aintzinakoek, hilkortasuna gehitzen dute. 

2 (demografian) [Demografiaren] leherketa hori, alde batetik, hilkortasunaren beherakada lasterretik dator [...] eta bestetik, 

jaiotze-tasen inertzia handiagoagatik, Suge-ausikiarengatiko hilkortasuna [...] ehuneko hirutik hamarrera bitarte ei dabilela, 

Prebentziozko medikuntzaren bidez hilkortasun-tasa jaisten ari zen garaian. Pobretasun eta azpienplegu handia, soldata apalak, 

ugalkortasun-maila eta haurren hilkortasun-maila altuak. 

hilkutxa (290 agerraldi, 80 liburu eta 45 artikulutan; orobat hil(-)kutxa g.er.) 1 iz hilaren gorputza, 

ehorzteko, sartzen den kutxa luzea. ik zerraldo; katabut. Autoaren barruan, hilkutxa bat ikusten da. Hilkutxa gurdi 

handi batean jarri zuten. Eta hura hilkutxa batean ezarri zutelarik, denok atzetik abiatu ginen. Hilkutxa ixten hasi zen. Hilkutxa hartzen 

dute bizkarrean, eta elizarantz ibiltzen hasten dira. Lau bizkarretan pausaturik jaitsi zuten hil kutxak. Deiadar batean segitzen dio 

semearen hilkutxari. Soa elizaren erdian zegoen hil-kutxaren eremuan iltzatzen zuela. Hilkutxaren tapa artean ireki gabea apur bat 

zabaldu, eta han etzanda zegoenaren aurpegiari begiratu genion. Bitan ireki zioten hilkutxaren estalkia. Hilkutxari Palestinako bandera 

jarri zioten gainean. hiletan egotea eta hilkutxa eramatea delitua ez direlako. Gorputza hainbeste puztu zitzaion, ezin izan genuen 

hilkutxan sartu! Bigarrena, hilkutxa horma-hilobian sartzeko unea. Hilkutxan armak sartu eta kanposantuan ehortzi eta gero, falangistatalde 

batek gauez joan, eta zulotik jasotzen omen zituen armak. Hildakoengatik esaten dira horrelakoak hil-kutxaren jiran. Hilkutxa 

lurperatzen zuten bitartean. Lertxun orrikarazko koroak aurkitu izan dira Hilkutxa berean larruz larru nire andrearen urrina arnasten ari 

nintzela. Gudu-ospitale zabalak, hilkutxa hutsak zerraldoen esperoan. Ezkontzak, edo elkarbizitzak, amodioa hilkutxa hotz baten parekoa 

bihurtzen du. Hotz gordin adieraztezin bat, ukiezina, hilkutxetako hotza bezalakoa. 

2 (izenondo eta izenlagunekin) Manifestari batzuek hilkutxa beltz bat zeramaten. Hilkutxa distiratsua zuen, zilarrezko 

giderrekikoa. Hilkutxa luzea laburra baino hiru errublo garestiago aterako da, kontuak egin ditut jadanik. Kristalezko hilkutxa mehetan. 

Maddalenen izei merkezko hilkutxa. Ezkontzak, edo elkarbizitzak, amodioa hilkutxa hotz baten parekoa bihurtzen du. Gelatzat zuen 

hilkutxa hits hartara sartzen utzi zion. Mesopotamiako hilkutxetan ere. 

3 hitz elkartuetan) Hilerrian, hilkutxa soken artean kulunkatzen jaitsi zutenean.

hilobi (orobat hil hobi g.er. eta hilhobi g.er.; Hiztegi Batuan hilobi agertzen da) 1 iz norbaiten hilotza 

ehorzten den hobia. ik hobi. Soldadu Ezezagunaren hilobiaren gainean. Lur beltz bustia nekusan, hilobi baten zuloa, eta 

hondoan Lizzy Siddal. ik beherago 6. Bazirudien une batetik bestera hilarriak altxatu eta hilobietatik gorpuak azaltzen hasiko zirela. 

Marcel Martinen gorpuzkiak hilobitik ateratzeko agindua eman zuen Auzitegi Gorenak. Hilobitik bi aldiz atera zutela esan zidan. Bizirik 

ipini dugu hilobian! Beraz, hilkutxa hilobian sartu zuten. Paseatzen ari nintzen triste eta goibel haren hilobia zulatzen ari ziren 

hilerritxoan. Gorputza hilobira eraman zuten, eta han gantzutu eta lurperatu. Handik hiru urtera hilobira eramango zuen gaixotasunaren 

lehenengo zantzuak. Han gure familiaren hilobian lur eman genion. Ni hiltzean, Kanaanen egina dudan hilobian ehortziko nauzu. Pedro 

dohatsuaren hilobia bisitatzera joan zen. Egun batzuetarako Artaxonara joateko asmoa zuela, gurasoen hilobia txukuntzera. Eguberrietan 

hilobiak nola apaindu behar ziren. Nire hilobian zizelkatuta egotea nahi nukeen epitafioa idatzi dut. Leopardiren hilobiko gorpuzkinak 

harenak ez direla salatu dute. Ttu egin ezazue hilobi honetan: hemen datza Spinoza. Zerurantz altxa nituen begiak: [...] marmolezko sabai 

trinko eta mugiezin bat zirudien, hilobi baten harlauza. Txorien txorrotxioak; gainerakoan, hilobietako isiltasuna. 

2 (izenondo eta izenlagunekin) Hilobi handi marmolez eginak. Hilobi komunean ehortzi baitzuten Benito hil zenean. Honek 

ezpataz hilarazi eta hilobi arruntera bota zuen. Hilobi zurituen antzeko zarete. hilobi beroa da, egun-erdia aski loreak ihar daitezen. 

Ezagutzen ez nituen pertsonaia famatu batzuen hilobi bitxiak bisitatu behar izan genituen. Kristoren Hilobi santua bisitatzera joan zen. 

Hilobi megalitikoetan ageri diren sukarri eta tximistarri handien forma. Profanatutako hilobiak. Marmolezko hil hobi bat. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hilobi-ganbera umel haiek. Sal iezadazue, otoi, hilobi-leku bat zeuen lurretan, neure 

hila ehortz dezadan. Kristo aurreko azken milurtekoan, Burdin Aroan, eraikitzen ziren hilobi-monumentuak dira mairubaratzak. Hilobioroileku 

moduko batera iritsi eta haretxen gainean eseri ginen. Milaka gurutze, milaka hilobi-harri agertu ziren. ik hilarri. Nork altxatuko 

digu hilobi-ateko harria? Hilobi-zulatzaileak Kaddish-a errezatu zuen. Handik denbora gutxira berriro gure hilobi-tontorrera igotzen ikusi 

nuena. Hilobi-isiltasuna nagusitu zen orduan. Berandutuz gero behelainotan galduko zelako beldurrez, hilobi labirinto hartan. Sabinoren 

lehendabiziko hilobi aldaketan. Hilobi aldaketaren data. Hilobi-sarrerako harria biratua aurkitu zuten. Hilobi-harrei lapurreta egiten 

diena. Indargabe nago, teila bezain lehor, ahosabaiari itsatsia dut mihia, hilobi-hautsetaraino ekarri naute. Hilobi-laguntzat suertatu 

zitzaion pertsona anonimoari. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Hilkutxa horma-hilobian sartzeko unea. Horma-hilobi sail baten parean. Hurrengo 

egunean sukaldean edo komunean edo leihoan utziko ditugu oinetako-hilobiak, lehor daitezen. 

5 irud Iraganaren estalki eta hilobi zen itsasoaren aurrean. Baina andrea hilobi izan daiteke (Eugenia) edo itsaso. Itsaso nahasi eta 

haserreraino, sentimendu guztien hiltegi, desio eta apeta, irrika eta gogo guztien hilobiraino. Franco-ren haztaparretarik Frantses 

Estaduaren sare gaixtoetara, askorentzat hilobi bihurtuko zirenak, nun ez ziren Mauthausen-eko alanbre hilkorren barnetara igorriak. 

Umetokia izenik gabeko hilobi baita. 

6 hilobi zulo (korpusean hilobizulo soilik) adkor hilobia. Hilobizulo oparoa zabaldu diogu Iturrino dontsuari. 

[3] hilobi berri (5); hilobi gainean (16); hilobi komunean (9); hilobi ondoan (11); hilobi santua (4); hilobiz hilobi (5); amaren hilobia (4); bere hilobia 

(5); haren hilobia (8); hilobia aurkitu (4); hilobia bisitatu (8); hilobia bisitatzera (7); hilobia egin (4); hilobia ikustera (4); hilobia ireki (4); nire hilobia 

(4) 

bere hilobian (15); familiaren hilobian (5); hilobian ehortzi (9); hilobian ehortziko (5); hilobian ezarria (4); hilobian galtzen (4); hilobian sartu (5); jesus 

hilobian ezarria (4); hilobian ehortzi zuten (8); hilobian galtzen utziko (4); hilobiaren aurrean (13); hilobiaren gainean (14); hilobiaren inguruan (6); 

hilobiaren ondoan (10); haren hilobiaren gainean (4)] 

hilobigabe izond hilobirik ez duena. Oroimenaren Monumentuko kriptan dago gorderik liburu hori, urtero Shoah-ren biktima 

hilobigabeei zeremonia opatzen zaien lekuan hain zuzen ere. 

hilobigintza iz hilobiak egitea. Noiztik ari haiz hilobigintzan? 

hilobikide iz hilobi berean lurperatua dagoena. Zer esango zuten hilobikideek, edo zer esango zuen enterradoreak. 

hilobiratu, hilobira(tu), hilobiratzen du ad hilobian ehortzi. Sukarrietara joatea erabaki nuen, beste erlikia eskuratzea 

lortzen nuenerako hasi behar bainuen nola hilobiratu pentsatzen. Hurrengo goizean kapitulu aretoko sarreran hilobiratu zuten. Lady 

Madeline gaztaro betean hilobiratu zuen eritasunak. Bere azken nahietan aginduaren kontra lur eman baitzioten gainera, gorpua soilik 

lurperatzeko agindu eta zerraldoan sartuta hilobiratu baitzuten Montparnasseko hilerrian. Guregatik preso hartua, gurutziltzatua, hila eta 

hobiratua izan baitzen. Eta hildakoak hilobiratzen zituen, esandako sariaren truke. Mazedonian ere, Euripides hilobiratua dagoen lekuan. 

hilobiratze iz hilobian ehorztea. Usherrek berak hala eskatuta, neronek lagundu nion denboraldi baterako hilobiratze haren 

prestakuntza lanetan. Gerran hildako bere nebari hilobiratze duina emateagatik. 

hilobitxo iz hilobi txikia. Ronnieren hilobitxoaren atzean. 

hilobizulo ik hilobi 6. 

hilondoko ik hil 3. 

hilotz 1 iz gorputz hila, berezk. gizakiarena. ik gorpu; hiliki. Jaio orduko hil den haurraren hilotza bezala laztantzen 

zuela arma itzali berria. Bi gizonen hilotzak. Hilotzak lau mutilenak eta hiru neskarenak ziren. Egia da hilotzek hitz egiten dutela. Lur 

saila hilotzez estalirik zen. Gero bere hilotza hegaztiek edo piztiek urratuko dutela. Adiskideek esan didate hilotz bat dudala hozkailuan 

gordeta. Sekta bateko ustezko 50 kideren hilotzak aurkitu dituzte ekialdean. Arratsaldeko lehen orduan iritsi zen Cesenara, Marco 

Pantaniren jaioterrira, bere hilotza zeraman hilkutxa. Hilotzari eskuin eskuko hatz nagia falta zitzaion. Isilik itzuli ginen hilotzaren 

aurkilekura. Hilotzen baltsamatzeari buruzko iragan mendeko tratatu bat. Eusko Jaurlaritzak Hilotzen Sanitate alderdiei buruzko Araudia 

onartu zuen urrian. 

2 (izenondoekin) Ugaldean agertutako atsoaren hilotz bizigabeari. Hilotz gazte bat bezain ederra. -Oso hilotz osasuntsua nago, 

ikusten duzuenez. Etsaien hilotz ehortzigabeak dira. Bazirudien hilotz iharturen bat zela eta ez besterik. Izenik ere ez duen hilotz arraio 

batengatik. 

3 (adizlagun gisa) ik hil 35. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Izenburua, estilo ezagunekoa: "Hilotz-lapurrik ote gure hirian?". Hilotz usainak 

erakarria zuen, inola ere, zaborrontzi irauliak hegal-usoak bezala. Urrunago ikusten dituzte hilotz metak eta metak, gure lagunak, 

erretzekoak zirenak oraino. Idazle doilor honen izenak berak ere hilotz-kiratsa botatzen du, bertutea hiltzen du eta izua eragiten.

hilpuin iz (hitz jokoa: cf ipuin) Alferrik zela jakinda ere, ihesbide hutsa, segundo gutxiren buruan egin zuen susmoaren filma: 

irakaslea, azafata, bidaiak, irakasle izandako herrialdeak, gorabeherak, banaketa, barruko harra, elkarri botatako erruak, mendeku nahia, 

ipuinak, hilpuinak, Frantziatik bidalia azkena, azken lekua, begiak falta, azken aldiz ikusiko zuena. 

hiltamu iz agonia. Egun batez lasterka etorri zitzaizkidan bila, esanez okerrago zegoela, eta hiltamuan aurkitu nuen. Fritziek 

bahituak hartu zituztela, eta fusilatu egin behar zituztela, jakin zuenean, bere gizona, ezkondu eta hilabetera ozta-ozta, hiltamuan zegoan. 

Zigor gogor eta merezia zela medio, inor ere ez zen hurbildu haren hiltamura begiak ixtera. Soinu triste eta iluna, soinu hiltamuzko eta 

nekatua, soinu gidari eta deigarria. 

hiltegi 1 iz abereak hiltzen diren etxea. ik hiltoki. Txekor bat hiltegira daramala, oinez. Hiltegira daramaten ardi baten 

begirada errukarriaz. Pragako hiltegira zerriak garraiatzen zituztenean. Hiltegian tiroa jasotako ganadua bezain zurrun. Hiltegietako 

langile batzuek -diosku- gogortasun babesgarri bat garatzen dute berehala, eta animaliak modu mekanikoan hiltzen hasten dira. Odola eta 

animalien erraiak hartzen zituen, eta hiltegiaren garbilekuko mutilen gain uzten zuen arratsaldean txerri guztiz prestatuak beren gurdian 

eramateko zeregina. Zubillagako hiltegia ez ixteko eskatu dute sinatzaileek. Odolak putzuak sortzen zituen lauzen gainean, hiltegietako 

harrietan behera isuri ondoren. 

2 pertsonak hiltzeko tokia. Gutxitan gertatzen zen, ordea, borreroa galeradun, biktima hiltegira igotakoan. Halaxe iritsi zen 

hiriburuko Plaza Nagusiko erdi-erdian zutik zegoen hiltegira. Ikusia zuen, beraz, Kiev ondoko Babi Yar hiltegia. Goiz guziz, sei gizonek 

tiratu karro batek eramaiten ditu gorputzak hiltegira. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Behi hiltegi bateko aberearen gisan zeraman zenbakia. Oihartzun izugarria piztu 

baitzuten Txikagoko zerri hiltegiek. Angeluko abere hiltegi industriala. 

4 irud Itsasoraino, itsaso nahasi eta haserreraino, sentimendu guztien hiltegi, desio eta apeta, irrika eta gogo guztien hilobiraino. 

hiltoki iz hiltegia. Abere hiltokiko harrietan. Hiltokiko harrien gainean luma pila handiak zeuden botata. Hiltokira doan 

arkumetxoaren jarrera. 

hiltzaile (orobat hiltzale g.er.) 1 izond/iz hilketa egiten duena. ik hilgarri. Frankoek, esan dudanez, errege 

hiltzaileak izan zituzten. Printze haiek hiltzaileak ziren, injustuak eta ankerrak, nazio osoa halakoa zelako. Ez dira hiltzaileak: 

boterearen ikurrak baizik ez dituzte errausten. Hire aita hiltzailea izan zela iruditzen al zaik? Libertinoa naiz, baina ez kriminala edo 

hiltzailea. Han hilketarik ere ez da izaten, ez hiltzailerik ez biktimarik ez baitago. -Hildakoak eta hiltzaileak, denak karlistak -pentsatu 

nuen. "Gora Kiroven hiltzailea", oihuaz hartu zituzten. Marie Rogêten hiltzailea edo hiltzaileak salatzeagatik. Victor Jararen hiltzailea 

auzipetu du epaile batek. Hiltzailea, Alejandro Claret Martorell, kazetaritza ikasle bat da. Lurrean zetzana ez zen, niri esker, hiltzailearen 

begirada begietan zuela hil, horra. Zergatik bihurtu zen hiltzaile hura ume-izugarri? Hutsegin dute hiltzaleek eta heietarik bat bederen 

tiroz garbitu dute presidentak berekin dituen amerikano soldado zaintzaleek. Kristinak zioen hiltzaile ero baten karantza nekarrela salan 

sartzean. Hiltzaile bat garbitzeko agindu zigutean, herriaren izenean. 

· 2 iz (izenondo eta izenlagunekin) Hiltzaile profesional batena, alegia. Hiltzaile fanatiko bat. "Manson" ezizena [...] Charles 

Manson hiltzaile hippyagandik zetorkion. Lapur eta hiltzaile oso gaiztoa. Paradoxa, The Wild hiltzaile gupidagabea amarenganako 

maitasunak saldu zuen. -Stalin gizatxar bat zen, hiltzaile psikotiko bat. Serieko hiltzaileei buruzko filmen kopiak egin nahi zituztela. 

Gupidarik gabeko hiltzailea. Holandako ultren liderraren ustezko hiltzailea. 

· 3 izond hed Merry ez zen mugitzera ausartzen, begi hiltzaileek ikusiko zuten beldur. Nire aurkako gorroto hiltzailea. Fabrikak nekea 

eman dik bakarrik, berrogei lan-urtetako neke hiltzailea. Politika hiltzaile hau indarrean dutenei. “Dispertsioa hiltzailea” lelopean. 

Antsietatearen hatzamar hiltzaileetan eroriak. Krimena ote da ausiki hiltzaileko narrastia akabatzea? Izen handiko mendi-bazter 

hiltzaile horietako batean. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Gizon erraldoi bat, hiltzaile aurpegia zuena. Hiltzaile-begiekin. Nola arinduko dut 

hiltzaile-kontzientziaren zama [...]? Ez nauk hiltzaile-laguntzaile baten ikustera heldu, baizik eta hi neure semearen bisitatzera. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Cervino mendiaren, giza hiltzaile horren, piramide garai beldurgarria. Espiritu basati 

berberak gidatzen zuen legegilearen eskua, eta senide-hiltzailearena edo sikarioarena. "Aita-hiltzaile" deitzen zitzaion hura. Apaiz- 

hiltzaile haiek guztiak. Senar- eta haur-hiltzaileak. Toreatzaile edo zezen-hiltzaileak. · izond Nola San Frantziskok hiru lapur giza 

hiltzaile bihotz-berritu zituen. Bide-lapur turko-hiltzailea Kosmas zela baieztatu zuten. Santiago Mairu-hiltzaile Deunaren irudi bat. 

Edabe otso-hiltzailea aurkitu aurretik. Esperantza hiltzale, gu, Euskal Herria. 

6 buru-hiltzaile iz ik suizida. Mendi aldeko buru-hiltzailearen mihi luze ubeldua, etxe ondoko intxaurrondotik dilindan. Orduan, 

zein izango da buru-hiltzailearen esku etsiari eutsiko dion arrazoia? 

7 su-hiltzaile iz Mugikorretik Arbideko su-hiltzaileak deitu zituen. Su-hiltzaileei ere deitu zien norbaitek, baina, iritsi zirenerako, 

suak jana zuen etxea. Hurrengo goizean, su-hiltzaileek atera zuten motorra ibaitik. Su hiltzaileen lokal ohia. Su hiltzaile zerbitzu gunea. 

[4] giza hiltzaile (7); politika hiltzaile (15); psoe hiltzaile (4); su hiltzaile (31); aitaren hiltzailea (4); benetako hiltzailea (4); gure hiltzailea (4); 

hiltzailea ikusi (5); hiltzailea izan (8); kapitainaren hiltzailea (4); pioletadun hiltzailea (7); politika hiltzailea (4); polizia hiltzailea (8); ustezko hiltzailea 

(16); su hiltzaileak (38); ustezko hiltzaileak (7); pioletadun hiltzailearen (4); politika hiltzailearen (6); ustezko hiltzailearen (4); espetxe politika 

hiltzailearen (4)] 

hiltze iz bizitzetik gelditzea, bizitzeari uztea. Iragan urte hortan 49 sortze izan dira Hazparnen bainan ere zorigaitzez 73 

hiltze, zorigaitzez aintzineko urtean baino gehiago. Emendatze horren parte handiena heldu da hiltze baino aise sortze gehiago izaitetik. 

Vernerrek bazekien exekuzioa ez zela hiltze hutsa, beste zerbait ere bazela. Hiltze horien hobendun delako. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Haurren hiltze tasa. Ehun bat txiletarren hiltze edo desagertze kasuak ikertzen dituen 

Juan Guzman epaileak. Hiltzea kario suertatzen zen, segurantzarekin hiltze-konbenio zehatzik ez zutenen familientzat behintzat. Militarrak 

beren dominak paparretik zintzilik dituztela hiltze nahi hori, borreroari errespetagarria bezain patetikoa iruditzen zaio. Bertze hiltze-aldia, 

Dueson, urriaren 28an egin zuten. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) ende hiltze eta bahitze, bazter funditze eta beste. Beren artean miseriarengatik edo 

bakartasunarengatik ardura bazen jokotzar, ebasketa, zanpatze, berdin kabala edo gizon hiltze. Txerri-hiltzea eta beste edozein ganaduhiltze 

bezala, zezen- hiltzea ere gauza arautu bat da. Azolako zerri hiltze egunean. 

4 buru-hiltze ik hilketa 6; suizidio. Buru-hiltze haren kontrako bidean, drogen aurka bildu zuten amorru guztia beste batzuek. 

Aberriaren aldeko sakrifizio sonatuak ez ziren buru-hiltzeak baino. 

[4] hiltze tasa (6)] 

hiltzear adlag hilzorian. Hiltzear zegoen gaztearen sendaketa San Gimignanon. Hiltzear zela, Kristoren Afari santua berregiten 

du anaiekin. Emakume bat, egun asko erdiminetan igaro ondoren, ia hiltzear zegoen. Absolutuaren kontzeptu metafisikoa Nietzsche-k jada 

hiltzear ikusten zuen. 

hiltzeke adlag hil gabe. Intzentsu garaunei, euren izaera ere hiltzeke, usaina kentzea samurra ez den bezala, ez da samurra 

gogoa eta arima gorputz osotik ateratzea ere. Biak erro komunez elkarri atxikita baitagoz, eta ez dirudi hiltzeke bereiz daitezkeenik.

hilzori (orobat hiltzori g.er.; Hiztegi Batuan hilzori agertzen da) 1 agonia, hil zorian dagoenaren egoera. 

Hilzori gogorra zen hura. Hilzoria betiko luzatu nahian. Auzoan bizi zen altzari merkatari batek ama dohakabearen hilzoria kontatu zion. 

Izan ere, pittinka baina ezinbestean galtzera zihoan herri gisa ikusten zuen Barojak berak ere euskalduna, eta hilzori gozo eta luzea opa 

zion. Kargua utzi eta hautagaia izan zenean hasi zen bere hilzori politikoa. 

2 hilzorian adlag Gau batean, Roberto anaia ohean zetzan gaixo, hilzorian. Aita hilzorian atera zen Ondarretako kartzelatik. 

Santuak, hilzorian zela, anai Eliasi esaten dizkion hitzak. Hilzorian daudenen otoitza errezatu nuen. Hiltzorian zeudenei olio santuak 

ematea. Hilzorian dugu sorterria, eta gu geu gara horren errudunak. Zibilizazio Helenikoa hilzorian zegoenean. Hilzorian zegoen 

euskara. Haren barrabil gogor eta malguek nire klitorisa jotzen dute, hilzorian nago, orgasmoa etorri zait olatu bat bezala. 

3 hilzoriko izlag Harentzat hilzoriko ene boza. Hilzoriko paisaia da. Ikaragarrizko entitate politiko hauek gutxiengo menderatzaileen 

azken hitzak dira hilzoriko zibilizazioetan desintegratzen ari diren gizarte-gorputzetan. Teknikaria misiolari zuriaren azken edizioa omen, 

industrializazioa arraza hilzoriko baten azken ebanjelioa. Non da hilzorikoa, aita? · Orain arte ez nekien gauza bat esan zidak inudeak: 

hilzorikoan niri deitzen zidala. 

4 hilzorizko izlag Zein jainkok, Jainkoaren atzean, ekin dio hauts eta denbora eta amets eta hilzorizko bilbeari? 

[3] arafat hilzorian (3); euskara hilzorian (4); hilzorian dago (8); hilzorian den (3); hilzorian egon (9); hilzorian utzi (4); hilzorian zegoen (25); hilzorian 

zen (3); ia hilzorian (3)] 

himen iz ematutuaren sarrera estaltzen duen mintza. ik emamintz. Himena dardaraz dago eta labainkor baginaren 

jario naturalez bustirik. Horrela lehenago urratuko dira haren himenaren mintzak. Nola apurtzen da himena? Orduan prest nengoen nire 

birjina-egoera berreskuratzeko, himena berriz jartzeko, alegia. Zakil-buru hanpatua zuzendu du himenerantz. 

himeneo iz ezteia, ezkontza. Han egiten dute bikote, himeneo misteriotsu batean bezala, zakarrak eta harrigarriak, basatiak eta 

baketsuak. Eta askok, hainbat himeneotan lehen antzu izanek, gero lortu dute norekin umeak izan eta norekin haurtxo gozoz aberastu. 

himenolatria iz Gaur egun ere izutu egiten nau himenolatria horrek. 

himenoplastia iz Himenoplastia deritzo operazio horri. 

himno iz ereserkia. Gure hiriko himno ofiziala. "Gernikako arbola" da euskaldun guzien himnoa, zutik kantatzen duguna. Espainiako 

falangisten himnoa. Neskentzako himnoak idazten. Partidaren aintzinean emazte batek kantatu du Marseillesa lehenik eta gero Italiar 

himnoa. Himno homerikoak deitzen diren kantuek. 

hindi iz Indiako eremu zabaletan mintzatzen den hizkuntza. Hindia Indiako hizkuntza ofiziala duzu. Indiako hindi eta 

urdu mintzairak. Indiara hindi ikastera joan nintzen. Hindiz Bharat edo Bharatavarsha deitzen diote. Hindi irakaslea. Hindi hizkuntza ez 

ahazteko. 

hindiera (Hiztegi Batuan hindi agertzen da) iz hindia. Eta hindustanera esaten zaion sanskritoartutako hindiera herrihizkuntza 

britainiar misiolari protestanteek landu zuten, Ipar Indiako hindu-biztanleei urduera esaten zaion pertsiartutako hindiera herrihizkeraren 

baliokidea emateko, hori indiar musulmanek landua zutelarik berentzat. 

hindu 1 izlag hinduismoaren jarraitzailea. ik hinduista. Hindu Zibilizazioa. Kastaren hindu-erakundea. Hindu erlijioak 

ez ditu harreman sexualak debekatzen. Hindu tenpluetan gurutze gamatuak harritu egingo zaitu pittin bat. Hindu Gizarteko brahman eta 

banya kastek. Ipar Indiako hindu-biztanleei. Britainiar Inperioak hazitako hindu-intelligentsia horrek. Anaidi islamiko eta hindu horietan. 

Soldadu hindu txikiak, zaldun itxurakoak. Ideologia integrista hinduaren kontrakoa da herria. 

2 (izen gisa) Kaxmirko musulman, hindu eta budistak. Musulmanak ez zeuden pozik hinduen azpian. Indiako hinduen tradizioetan. 

Kristauen gurutzea, hinduen swastika. Liburu horrek hindu zintzo batek zer egin behar duen erakusten du. 

hinduera iz hindia. Pertsiera edo hinduera irakasteko asmoak, 

hinduismo iz batez ere Indian zabalduak dauden erlijio joeren multzoa, Veda idatzietan eta antolamendu 

sozial jakin batean oinarritua. Gujaraten bi erlijio nagusi dira: hinduismoa eta jainismoa. Hinduismoak Jainkoaren nortasuna 

berretsi zuen giza debozioaren xede gisa. Uhartedia hinduismoari kendu Islamarentzat. Arabiar Kalifaldiak antzeko aukera eskaini zion 

Islamari, eta mundu indikoan gupta-rajak hinduismoari. Ekialdeko Bengalan hinduismora konbertitu berriak ziren paganoen artean. 

Gandhik aldiz, kasten xixtima desegin nahi zuen hinduismoaren barnetik. Einsteini berari ere ez zitzaion oso arrotza egiten 

hinduismoaren ikuspegi kosmiko-erlijiosoa. 

hinduista izond hinduismoaren jarraitzailea; hinduismoari dagokiona. Monje budistak eta hinduistak bildu ziren. 

Esaldi hori testu budista edo hinduista batetik aterea ere izan liteke. Bharatiya Janata Party eskuin hinduistako alderdia. Hinduistak 

izan bagina. Gehienak hinduistak erlisionez. 

hindustanera iz Hindustanera esaten zaion sanskritoartutako hindiera herri-hizkuntza britainiar misiolari protestanteek landu zuten. 

hindutar izlag/iz hindua. Herri baten sinesmena, aztikeria, munduaz bestaldeko giroa, jainkoen irria, arkitekturaren ozartasuna eta 

hindutar espirituaren fintasuna elkarri eskua emanda egurasten dira. Indian %80 hindutarrak dira. Hindutarrek azpian dituzte. 

Hindutarrek, adibidez, emakumeak oso baztertuak dituzte. Ziminoei berebiziko maitasuna diete hindutarrek. 

hintxa iz zale sutsua. Ni hooligana naiz, edo garai batean esaten zen bezala, hintxa bat. Jarraitzaileak eta hintxak hurbiltzen 

zitzaizkidanean.

hipa iz negar zotina. Une batez negar gutiziaz amildu nintzen eta bihotzak, hipak entzutean, ohean inguru ez axolatia marraztu 

zuen. Jarri ginen eta bi hiparen artetik, amak erdi-ahopetik erran zuen: [...]. Hipa arinek amaren zurrunga errautsi zuten. 

hipaka adlag negar zotinka. Auhen eta hipaka amildu zen Janina. Negarrez hipaka lehertu zen. Kasimen emazteak gaua 

negarrez hipaka eman zuen. Negarrez hipaka higatzen zen emazte bat zela konturatu nintzen. Zangoetan zeuzkan zirrimarra odoltsuak 

erakusten zituen, negar hipaka. Gertatua amari kontatu zion, hipaka. -Ezin neban kanpoan laga elurretan lotuta!_-Hagridek, hipaka-. 

[3] hipaka ari (4); hipaka hasi (11); hipaka lehertu (5); negar hipaka (7); negarrez hipaka (30); nigarrez hipaka (3); negarrez hipaka hasi (8); hipaka 

ari zen (3); negarrez hipaka lehertu (5)] 

hipako iz hipa. Emazteak akotea orekatu zuen, sudur hipako bat irentsi eta mokanesaz betezpalak torratuz gehitu: [...]. Alargun eta 

haurrenez aparte, ez zen hipako ozenegirik aditu. Negar hipako zarratada bat. 

hipaton iz Soinu hau zortziko baten bitartearekin adosten baita proslambanomenon soinuarekin, eta bosteko bitartez hipaton 

diatonikoarekin. 

hiper iz hipermerkatua. Hiria bere esku, hiperrak eta dendak eta kaleak eurentzat harturik. 

hiperabertzale izond guztiz abertzalea. Hipermaioritarioak minoritarioen kontra, hipertroskistak maoisten kontra, 

hiperabertzaleak espainolisten kontra... Hiperabertzale batzuk hiperestatu espainolaren funtzionario, hiperrirautzaile asko 

hipermerkatuetako jerente... 

hiperaktibo (orobat hiperraktibo) izond guztiz aktiboa. Gaztetxo play-stationzale hiperaktiboz beteriko zibertokia. 

Gizaseme eta emakume hiperraktiboen mundua. 

hiperarautu izond guztiz arautua. Hizkuntza bizia izandako hizkuntza baten eskeleto hiper-arautuan idazten dut. Eta 1981ean 

ez zegoen euskara sistema hiper-arautu batean gaur bezain beteginki integratua. 

hiperargitsu izond guztiz argitsua. Gida gaitzazu hizketaldi mistikoen gailur txit garai, superfrogagarri eta superargitsuraino, 

zeinean Teologiako misterio bakun eta absolutu eta aldaezinak ilunpe ilun-ilunetan argitasun gorenez distiratzen duten arkanoen isiltasun 

hasiera-emailean ilunpe hiperrargitsuan bildurik aurkitzen baitira. 

hiperarmatu izond guztzi armatua. Hamabost gizoneko komando hiper armatuak. 

hiperauskalotzaile izond Ximurra bere ohiko edari hiperauskalotzaileetariko batekin zebilen. 

hiperazidotasun iz guztiz azidoa denaren nolakotasuna. -Hiperazidotasun pixka bat dauka urdailean eta amigdalak 

gorrituta -azaldu zuen sendagileak, besoak zabalduz-. 

hiperazoka iz hipermerkatua. Hiperazoka globalaren iraganbide ez beti erabat zuzen eta gardenetatik barna. 

hiperbaloratu, hiperbalora, hiperbaloratzen du ad guztiz baloratzea. Normala da hitza dirubide duenak, hizkuntza 

hiperbaloratzea. 

hiperbaton iz erretorikako irudia, esaldiaren ohiko hurrenkera aldatzean datzana. Metaforaren begi-jolas, 

erritmoaren belarri-gozo, interjekzioaren nahiz hiperbatonaren ustekabe harrigarriei. Eta metaforaz eta hiperbatonaz ari ziren egun 

hartan jaun Marcel eta osaba Joanikot. Euskararen kasuan, argi eta garbi esan dezagun bidera ezina dela hiperbatona. 

hiperberdintasun iz guztizko berdintasuna. Hiperberezia izan nahi du orain mundu guziak, baina, derrigor 

hiperberdintasunezko paper ofizial batez Estatuak abalatua. 

hiperberezi izond guztiz berezia. Hiperberezia izan nahi du orain mundu guziak, baina, derrigor hiperberdintasunezko paper 

ofizial batez Estatuak abalatua. 

hiperbero izond guztiz beroa. Udako sexu-bide hiper beroak xerkatzen nituena nik ere [...]? 

hiperbizkaiera iz XX. mendearen hasieran bizkaierazkoak baino ez ziren formak lehenetsiz eratu zen 

bizkaiera mota. Norberarena indartzeak norbere bereizgarriak handitzea, eta gainerako euskalkiekin batzen zuena baztertzea ekarri 

zuen, eta jokabide hau ere Bizkaian hedatu zen, eta horrela garatu zen "hiperbizkaiera" deitu ohi den joera. Garbiro salatu zuen Altubek 

hiperbizkaierari bultzaka ziharduten gramatikalarien ahalegina. 

hiperbola (orobat hiperbole; Hiztegi Batuan adiera honetan hiperbola agertzen da) iz kurba irekia, foku 

izeneko bi puntu finkoekiko distantzien diferentzia bera duten puntuen leku geometrikoa. Menekmok, berriz, bi 

koniko erabili zituen: hiperbola eta parabola. Sortzen du zirkunferentzia, baldin puntu finko baten inguruan biraka ipintzen badugu; eta 

sor dezake parabola, hiperbola... edo esfera eta oboidea eta zikloidea... forma geometriko erregular eta irregular guztiak sor ditzake, eta 

espazio osoa sor dezake, eta, ororen buruan, mundua sor dezake, mundua sortzen du. Zuzenak eta kurbak, batbateko angeluak eta 

hiperboleak marraztuz, geometria euklidearraren postulatu guztiak endredatuz.

hiperbole iz adierazi nahi dena gainditzen duen esapidea. Egia eta gezurra, beren betetasun eta zorroztasun tipikoan 

aldarrikatuak, gehiegikeria traketsak dira, leundu gabeko hiperboleak. Askoz errazago gordeko du oroimenak metafora bizi bat, hitz-joko 

harrigarri bat, antitesi-egitura deigarri bat edo plastizidade handiko hiperbole bat duen mintzabidea, eduki berekoa izanagatik inolako 

ezaugarri poetikorik ez duena baino. Eternitatea [...] esan liteke egun bateko edo instant bateko gertaldia dela, irudipen itsu batek hazia 

eta hiperbole bihurtua. ETAk, berriz, hiperbolea eta antonomasia maite ditu, paradoxa eta kontraesanen ordez. Hurrengo hiru eskutitzak, 

hiperbolez beteak ekarri zizkidan. Frantsesaren hiperbolerako joera hori orobat ageri da hizkuntza idatzian. Objektiboki azterturik, akaso 

hiperbole puntu bat nabari dezakegu kontu batzuetan, baina jakina da bizitza bera dela askotan hiperbolikoagoa literatura baino. Eta ez da 

hiperbole merke bat. 

hiperboliko 1 izond hiperbolari dagokiona. Kidetasunaren erregelen arabera kometen ildo hiperbolikoak pentsatzen ditugu. 

2 hiperboleari dagokiona. Eraso sistematikoaren ondorioz jarraitzaile nerabeen artean sortu zen enpatiak fama hiperbolikoa ekarri 

zion taldeari. Anitz gauza balios ikertzen genituen hargatik: makrame ehuten, Zen egoten, G puntuaren lokalizatzen, tindatzen, tantrak 

pairatzen, estraterrestren keinu hiperbolikoen irakurtzen, trikotatzen eta josten. Objektiboki azterturik, akaso hiperbole puntu bat nabari 

dezakegu kontu batzuetan, baina jakina da bizitza bera dela askotan hiperbolikoagoa literatura baino. 

hiperbolumen iz Lerroa puntu kopuru infinitu batez osatua da; planoa lerro kopuru infinitu batez; bolumena plano kopuru infinitu 

batez; hiperbolumena bolumen kopuru infinitu batez... 

hiperboreal 1 izond Ipar Polotik hurbil dagoena. Mstislawekoa, eskualde hiperborealen menderatzailea. 

2 Ipar Polotik hurbileko eskualdeari dagokiona. Haien arbaso aztikeri zaleek sortu baitzuten mitologia hiperboreala. 

hiperdotore izond guztiz dotorea. Ezpainetako gorri hiperdotoreak salduak nituen eskupetik eta dardara batean bizi nintzen, 

harrapatuko ninduten beldur. 

hipererrepikatu izond asko-askotan errepikatua. Gaur egungo artearen museoak dira hori ongien frogatzen duten gizarteespazioak, 

haietan erakusten diren "piezetan" berariaz nahasturik egoten baitira irudi-familia guztiak, bideo-pantaila, diapositibaproiekzioa, 

irudi hipererrepikatua eta guztiz irudi bakarra, eta abar. 

hiperespainol izond guztiz espainola. Euskal mamurro letratu tipikoa hiperespainol gisa figuratu nahian euskalduna dela 

dioen subespainol xaborra da. 

hiperespazio iz hiru dimentsio baino gehiagoko espazioa. Azkenean frogatu baita hiperespazioan euskaraz baizik ez 

dela mintzatzen. 

hiperestatu iz estatu guztiahalduna. Hiperabertzale batzuk hiperestatu espainolaren funtzionario, hiperrirautzaile asko 

hipermerkatuetako jerente... 

hiperestesia iz gehiegizko sentiberatasuna. Kontzientziaren hartzeari hiperestesia deritzo, besteren oinazeak hunkitzen 

gaituenon eritasuna. 

hipereszitatu izond gustiz eszitatua. Baina karisma ez da abesten den bitartean aurpegi hiper eszitatua eta sasi-orgasmikoa 

jartzea bakarrik. 

hiperetniko izond guztiz etnikoak. Diskurtso etnikoak (batzuk) oso kaltegarriak dira (konstituzio nazionalak hiper-etnikoak ez 

balira bezala). 

hiperfisiko izond guztiz fisikoa. Adimenaren eta arrazoimenaren kritika den aldetik, bere erabilera hiperfisikoari begira honen 

handiuste oinarrigabeen itxura faltsua azalarazteko. Argiketa-oinarri fisikoen gabezia osatzeko oinarri hiperfisikoak erabiltzea. Hala ere, 

arrazoimenaren erabilera izadiaren kontsiderazio arrazional honetan fisikoa edo hiperfisikoa da edo, hobeto esanda, imanentea edo 

transzendentea da. 

hiperfokatu izond guztiz fokatua. Ez dago garbi arreta hiper-fokatu hori -estu bezain zorrotza- autismoko fenomeno primarioa 

den ala erreakzio edo egokitzapen bat, sentsazio-zaparrada inhibitugabe baten aurrean garatzen duena. 

hiperfrontal izodn guztiz frontala. Garai eta kultura guztietan onartu izan da gure izaera hiperfrontal, hertsatu eta 

zibilizatuaren berezko premia dela hori. 

hipergarbizalekeria iz guztizko garbizalekeria. Horrela sortu zen, azken baten, euskara heriotza bidean ipini zuen 

hipergarbizalekeria. 

hipergorri izond guztiz gorria. "Orain borrokarenean" idatzi zuen orain dela hogeita hamar urte, orduan hipergorri iraultzaile 

eta gaur Espainiako gobernu faxistako kide den euskaldun batek. 

hiperinflazio iz inflazio azeleratua. Ekuadorren, hiperinflazioa eteteko, ekonomiaren dolarizazioaren aldeko erabakia hartu 

zen 2000. urtean. Hiperinflazioaren esperientzia arriskutsua. Historian zehar gertatutako hiperinflazio aldi larrienak Alemanian bizi izan 

ziren, Lehen Mundu Gerraren kaosaren ostean.

hiperinformatu izond guztiz informatua. Pentsamendu galaraziaren aroan, munduak ezin bizizko putzu hiper-informatua 

bihurtzeko martxa daraman honetan. 

hiperjansenista izond guztiz jansenista. Ene alde hiper-jansenista jaukitzen zitzaidala. 

hiperkapitalista izond guztiz kapitalista. Ikusle eta teleikusleak harri eta zur, jokoa geldirik, publizitate tartea bere garaian 

sartu ezin, sistema hiperkapitalista keinu single batek blokeatuta. 

hiperkodetze iz erabateko kodetzea. Lehen aspektuan deigarria eta guztiz harrigarria gertatzen da bere De mystica Theologia 

liburua sarrarazteko darabilen arren trinitarioaren superlatibizazio eta hiperkodetzea. 

hiperkomunikazio iz gehiegizko komunikazioa. Hiperkomunikazioak inkomunikazioa dakarrela, hori ez al da topiko 

zahar ustela? 

hiperkonektibitate iz konektibitate guztiz garaia. Lan haietan, kausa neurologiko zehatz baten ondoriozkotzat jotzen zen, 

lehenbizikoz, sintoma eta jokabide mordo bat gogameneko eritasuna nahiz eldarniozko etorria iradokitzen zuena; zehazki [...] garuneko 

zentzumenen eta emozioaren aldeen arteko "hiperkonektibitate"aren ondoriozkotzat. 

hiperkorrekto izond guztiz korrektoa. Programa hertsi eta hiperkorrekto batean. 

hiperkorrekzio iz erabateko korrekzioa. Uste nuen munduko parte hau, herri hau, ortodoxoek dioten bezala, hiperkorrekzio 

petardo eta pestoso baten menpean zegoela ezinbertzez. Hiperkorrekzio txutxen okaztagarriaren mirakulua. 

hiperkritiko izond guztiz kritikoa. Perurenaren hitz lauzko bide hiperkritiko eta filosofiko samarra zabaldu zuen lanaz. 

hiperlabur izond guztiz laburra. Hori beste istorio bat dela uste dinat, hegoamerikar baten ipuin hiperlabur bat. 

hipermaioritario izond guztiz maioritarioak. Hipermaioritarioak minoritarioen kontra, hipertroskistak maoisten kontra, 

hiperabertzaleak espainolisten kontra... 

hipermaite izond guztiz maitea. Idazpuruko "Halako maite hori"tik hasi, testuan zehar sakabanatutako "oso maite", "maitemaite" 

eta "hipermaite" ugarietatik segi, eta azken agurreko "izugarri maite zaituen" hartaraino, dena zen maitasunaren handia adierazi 

nahi eta ezina. 

hipermerkatu iz luze-zabal handiko supermerkatua, gehietan aldirietan kokatzen dena. Hipermerkatuan sartu 

nintzen goiz argitsu bateko hamaiketan. Gurdi garraiatzaileen motorren zarata hipermerkatuaren barruan. Hipermerkatuko biztanle 

iheskor horiekin. Hiperabertzale batzuk hiperestatu espainolaren funtzionario, hiperrirautzaile asko hipermerkatuetako jerente... 

Ongizatearen gizarteko hipermerkatu oparo hornituriko guztietan. Hipermerkatuak denbora pasatzeko / gune bilakatu ditugu. Sexuaren 

hipermerkatu argituetan. 

hipermetropia iz ikusmenaren akatsa, gertuko gauzakiak lausoturik ikustea eragiten duena. Beste alde 

batetik, beti izaten da, globalki desitxuratze bat bezala sentitzen den horren jatorrian, irudiaren leku batzuetan halako edo bestelako 

alderdi baten hipermetropia bat, irudia adierazkor bihurtzen duen efektu bat. 

hipermnesiko izond/iz oroimena patologikoki handitua duena. Bere erabakiaren estresak mendean harturik egoaren 

banaketa freudiar bat jasan ote zuen, eta hipermnesiko histeriko moduko bat bihurtu harrezkeroztik? 

hipermoderno iz guztiz modernoa. Emakume aparta zen, sexy, hipermoderno, eta gupidarik gabe sofistikatua. 

hipernazional izond "Halaxe baita!" esan lezakete, eta bai, halaxe da, hala nahi izan ezkero, laineza hiper-nazional horren mendera 

erori ezkero. 

hipernormaltasun iz guztizko normaltasuna. Kontrako eztarriko psikiatrek idoro ziguten hipernormaltasuna paranoiaren 

era bat dela: beldur ikarante batek harrapatutakoaren izaera normal-normal-normala. 

hiperrealismo iz eguneroko errealitatea argazkien zehaztasunez islatu nahi duen arte eta bereziki pintura 

higikundea. Pop-art-ak edo hiperrealismoak, adibidez, desberdin "ikusarazi" dizkigute eguneroko mundua eta mundu horretako 

objektuak. Hiperrealismoa Platonek proposatzen zuen munduaren irudi ezagun bati lotzen zaio. Esan dugun bezala, bai idealismo 

ontologikoa bai hiperrealismoa hasieratik baztertuko ditugu. 

hiperrealista 1 izond hiperrealismoari dagokiona. Izan ere, azkeneko margoak ia hiperrealistatzat jo daitezke, eta 

urrutitik argazkiekin nahas daitezke. 

2 hiperrealismoaren jarraitzailea. Nik, noski, irakurria nuen Gernikan jaiotako pintore hiperrealistari buruzko bere lana.

hipersekretu izond guztiz sekretua. Estralurtarrak al dira UFOak, edo Estatu Batuetako armadak bultzatutako proiektu 

hipersekretuak? 

hipersektario izond guztiz sektarioa. Hori bai, orduko hipersektarioek, nonahi daudela ere, hipersektario izaten segitzen 

dute. 

hipersentibera izond guztiz sentibera. Hipersentibera aurkitu zuen Sedó doktoreak. 

hipersentiberatasun iz hipersentibera denaren nolakotasuna. Lekaime horiek, gizarteko goi-gerizetatik zetozenak 

gehienak, kultura-hornidura nabarmena zekarten eta prestakuntza erlijioso eta teologikoa hartzeko gogo bizia, eta horietako askok 

ikuspenetarako hipersentiberatasuna zuten eta ia eszentrizitatera iristen zen erlijio-sentimendu sendo bat. 

hipertrofia 1 iz organo bat gehiegi handitzea. Badakigu, esate baterako, braillez irakurtzean hatz bat etengabe erabiltzeak 

hipertrofia izugarria dakarrela garun-azalean hatzak duen aztarnan. Lehenbiziko mediku ikertzaileek gogo-ahalmen bakar baten 

hipertrofiatzat hartzen zituzten, batzuetan, savanten trebetasunak. 

2 irud Ahozkotasunaren hipertrofia. Telebistak dakarren beste arriskuetariko bat, hipertrofiarena da. Nazionalismoaren hipertrofiak 

eta merkataritza askearen mugimenduaren porrotak. 

hipertrofiatu, hipertrofia(tu), hipertrofiatzen 1 da ad hipertrofia gertatu. Ahateak lotu eta gibela hipertrofia dakien 

elikatzen diren bezala, emakumeak marinatzen edukiko genituzke, samurragoak egon zitezen. Hipertrofiatua izaten dute supernia. 

2 (era burutua izenondo gisa) Politikariak, militarrak, irakasleak, apaizak, Ni hipertrofiatu bat duten tonto-harroak besterik ez 

dira. 

hipertrofiko izond hipertrofiari dagokiona. Zinema mutuak [...] erabili zituen muntaketa-efektu hipertrofikoak dokumentu 

errealitatearen desitxuraketa bortitza ziren, baina ezin agortuzko adierazgarritasun-iturburua izan ziren bolada batean. 

hipertroskista izond guztiz troskista. Hipermaioritarioak minoritarioen kontra, hipertroskistak maoisten kontra, 

hiperabertzaleak espainolisten kontra... 

hiperzehatz izond guztiz zehatza. Eta horretarako mila kilometroko distantziatik egiten diten gudua, misil hiper-zehatzak omen 

direnak erabiltzen ditizten. 

hiperzinetiko izond guztiz zinetikoa. Haren mingainak golde hiperzinetiko bat ematen zuela. 

hiperzutabe iz Zutabe hauek, aldi berean, hiperzutabetan daude multzokatuta; ehundaka zutabe dituzten multzoak dira 

hiperzutabe hauek (400-1600 zutabe hiperzutabe bakoitzeko; honen neurriak 0,5-1 mm2 inguru zabal eta 3-4 mm altu izaten dira, eta 

100.000-200.000 zelula inguru sartzen dira). Hiperzutabe bereko gainerako zelulek. 

hiperzuzen izond guztiz zuzena dena. Gay eta lesbianen mundutik abiatuta, begirada zorrotza zuzentzen dio Königek egungo 

mendebaldeko gizarteari, are ustez tolerantea eta politikoki hiperzuzena den horri. 

hipetro iz Tenplu-tipo nagusiak, tenplu guztien kanpoko itxura mugatzen edo finkatzen dutenak, hauek dira: lehenengo eta behin, in 

antis izenekoa, grekoek naos en parastasin deitzen dutena; ondoren, prostilo, anfiprostilo, periptero, pseudodiptero, hipetro izenekoak. 

Hipetroak hamar koloma ditu aurrean eta atzean. Portalaren (hipetroaren) argia honela erabakiko da: [...]. 

hip-hop iz 80ko hamarraldian Estatu Batuetan sortu zen gazte higikunde baten musika, funk-etik 

eratorria, eta rap-ari, grafittiei eta break-dance-ari lotua agertzen dena. Hip-hop doinuek irensten dute Santutxuko 

itolarria. Galtza zabalak arrastaka eraman eta lokarririk gabeko oinetakoak janzteko moda, gaur egun hip-hoparen jarraitzaileek duten 

looka. -Hau "Afrika Batua" duk, eta hemen musika afrikarra jartzen ditek, eta reggaea, hip-hop pixka bat, gurea bezain ona duk haiena 

ere! Omenaldi bat da; 2-PAC taldea da, hip-hop egiten dute. Londres, Mosku edota New Yorkeko kaleetako grafitien eta hip-hop 

kulturaren ereduak egongo dira ikusgai. Kultur aniztasuna, perkusioak, Hip Hop dantza ekitaldiak lerrokatu dira joan den aste buruan 

Baionan, ezkerraldean. Jeru The Damaja hip hop musikari estatubatuarrak Bilbon aurkeztuko ditu gaur bere doinuak. Beastie Boys New 

Yorkeko hip hop talde ezagunak. The wrath of the math 90eko hamarkadako hip hop disko garrantzitsuena izan zen askorentzat. Aurten 

Hémisphére gauche bigarren diskoa kaleratu du: rock sutsua, samplerrak, esperimentazioa eta hip-hop eskolako ahots errezitatuak 

uztartzen dituen lan suharra. 

[3] hip hop musika (5); hip hop mugimendua (3); hip hop dantza (6); hip hop talde (4); hip hop musikaren (3); damaja hip hop (3); hip hop musikari 

(3); hip hop disko (3); 

hip-hopzale izond hip-hoparen zale dena. -Jokin gehiago da rap eta hip-hopzalea, baina esaten du ondo dagoela. 

hipika iz zaldiketa, zaldi kirola. Telebistako olinpiada-emanaldian hipika emango zutela pentsatu zuen. Hipika-saioak ere 

olinpiadak zirela. Nazioarteko Hipika Federazioak Atenasko Olinpiar Jokoetan hainbat zaldik jasan zituzten lesioak ikertuko ditu. 

hipiko izond hipikari dagokiona. Horra epika zipitzik ere nahi ez duten hipiko modernoak. Epikoek nekez, eta are nekezago 

hipikoek. Tafallako Zentro Hipikoan lanean ari zela.

hipnosi 1 iz lo antzeko egoera, hipnotismoz eragina. Magnetismo, hipnosi, sugestio eta nik al dakit zer, deitu diote 

ahalmen horri. Elektrizitate indarra, hipnosia, borondatearen igorpena, sugestioa, magnetismozko gertaera guztiak. Medikuntzaren eta 

psikologiaren teknika osagarri bat da hipnosia. Batzuen ustez, hipnosia terapia alternatibo bat da. Psikologian frogatu da hipnosia 

eraginkorra dela. Irudi du bera ere hipnosi antzeko batean erori dela. Suak, itsasoak, arabeskoak, guzti-guztiek hipnosia eragiten dute. 

Agenteek hipnosia erabili zutenean. Hipnositik espasmora pasatu zen minutu baten gorabeheran. Hipnosipean ere ez dut kolorerik 

ikusten. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) ik hipnotiko. Sugestio eta hipnosi kontuak. Hipnosi-saio arrakastatsu haiek. 

Hipnosi saioetan eta ustezko haluzinazio kolektiboetan. 

hipnotiko 1 izond hipnosiari dagokiona. ik hipnosi 2. Gero, begiak erabat irekita zituela, trantze egoera hipnotiko 

batean murgildu zen. Elizkizun mistiko edo saio hipnotiko batean egon banintz bezala. 

2 hipnosia eragiten duena. Uhinen errepikapen hipnotikoak lagunen barnearekin bat egin zuen, nolabait, eta kadentzia basati 

batean murgilarazi zituen. Geldotasun ia hipnotiko batetik abiatuta. Haren begirada hipnotikoa. kantu hipnotiko haiei ekiten dienean. 

Minezko orroak musika hipnotikoarekin nahasten ziren. Erritmo hipnotiko eta dantzagarriak. Ekitaldi kulturaletan zehar, mintzaldi 

hipnotiko eta zurrunak luzatuz. 

3 (izen gisa) Drepresoreetan, alkohola, lasaigarriak, hipnotikoak eta disolbatzaileak dira gehien hartzen direnak. Ezin zuen lorik egin, 

eta hipnotiko batzuk probatu ondoren, morfina hartzea erabaki zuen. Konbentzituta zegoen ardoa bezalako hipnotikorik ez zegoela, eta 

sulfonala eta klorala engainagarri hutsak zirela, harekin alderatuta. 

4 hipnosi egoeran jar daitekeena. Basamortuko gerorik gabeko erreserbetarik etorri indio hipnotikoak, Asiatik ontzi doietan 

heldu xinaurri-familiak. 

hipnotismo iz lilura bidez lo artifiziala eragitea, eta horri dagozkion gertakarien multzoa. Hipnotismo eta 

sugestiozko esperimentuak. 

hipnotizagarri izond gauzez mintzatuz, hipnotizatzen duena. ik hipnotizatzaile. Itsasoa bertan amaitzen zela 

zirudien, hango ur guztia hantxe trumilka amilduko balitz bezala, baina ura ez zen agortzen eta niregan bazuen halako eragin 

hipnotizagarririk. Halako erakarpen hipnotizagarria. 

hipnotizatu, hipnotiza, hipnotizatzen 1 du ad hipnosia eragin. -Gogoan al duzu Parent doktoreak hipnotizatu egin 

zintuela? Baina inongo melodiak ez zuen lehen bezala hipnotizatzen bere arima lehertua. Sendagile izateko ez bezala dohain bereziak 

zituela jendea hipnotizatzeko. Sonanbuluen loak hartua zuen, eguzki santu urrezko izpidunari begira luzaro egonak hipnotizaturik, 

barka! menderaturik, Kristo garaileak azpiraturik. Barruan nago -atera zitzaion Imanoli, hipnotizaturik balego bezala-. Telebistatik gertu 

zeukan aurpegia, erdi hipnotizatuta begiak. Begiak hari josiak, erdi hipnotizaturik. 

2 irud Arriskuak beti baitu hipnotizatzeko indarra. Teknikak hipnotizaturikoak ezin du teknikaz hausnartu. Hasieratik sumatu zuen 

leku arriskutsuan jo zuela atea, baina konturatzerako emakume hark hipnotizatua zeukan, eta saihestezina zitzaion haren lilura, 

sinestezina zitzaion emakume haren eskaeraren indarra, maite zezaten. 

3 (era burutua izenondo gisa) Topaketa hark Joantto atera zuen bere egoera hipnotizatutik, eta eskua ganibet gainean ipini 

zuen. 

hipnotizatzaile izond hipnotizatzen duena. ik hipnotizagarri. Dub erritmo soil eta hipnotizatzaileetan kulunkatuta. 

· 2 iz hipnotizatzen duen pertsona. Gure aitona Vilem hipnotizatzailearen ordez. Hipnotizatzailea zen eta zirku txikietan lan 

egiten zuen. Hipnotizatzaile lana aukeratu zuen. 

hipodromo iz zaldi lasterketak egiten diren lekua. Baina lortu zuen, hala eta guztiz ere, gizajo hari koroa burutik sartzea, 

zaldi irabazleari hipodromoan sartu ohi zaion bezala. Estazioak, aireportuak, labanderiak, hotelak, hipodromoak, kasinoak eta zitaetxeak 

ziren. Eramango haut nik igandean hipodromora, motel! Lasarteko Hipodromoa eta Gipuzkoako Ateneoa inauguratzen dira. 

hipogeo iz lurpeko eraikina. Ez ditut gogoan gorde itzulerako bide aldiak, hautsez beteriko hipogeo heze haien artetik. 

hipogluzemia (nazioarteko formaren arabera hipoglizemia behar luke euskaraz) iz odoleko azukre 

kopuru ohikoren jaitsiera. Odoleko glukosa kantitatea txikiagotzen denean agertzen da hipogluzemia. Ikterizia edo 

hipogluzemia gaitzak, esaterako, ohikoagoak dira 35 edo 36 asterekin jaiotako haurrengan, 37rekin jaiotakoetan baino. 

hipogrifo iz elezaharretako animalia, erdia zaldia eta erdia grifoa zena. Hipogrifoak beren buru basatiak atzerantz 

astintzen eta hego indartsuak tolesten ari ziren. Hipogrifoa aireratu egin zen... Hipogrifoak hegoak astintzean zangopean ematen zizkion 

kolpeak ez ziren batere atseginak. Ez zuen zalantzarik izan nire azken hipogrifoa sastatzeko. Laztantxo arin batzuk egin zizkion mokoan 

eta hipogrifoak nagi-nagi begiak itxi zituen, hura atsegin balu bezala. Hipogrifoak ez dira fidatzen begiak larregi kliskatuz gero... 

hipojariatzaile izond behar baino geutziago jaritzen duena. Gastriti kroniko hipojariatzailea: ur sulfatatuak (sulfatatu 

kloruratuak). 

hipokanpo iz garuneko albo bentrikuluko goragune luzarana. Lehenik, lobulu tenporal bien barnealde edo erdialdeko 

egiturak estutu edo desegin zituela; hipokanpoa eta haren alboko kortexa bereziki, oroitzapen berriak sortzeko ahalmenerako 

ezinbestekoak baitira. Zure hipokanpoak esan zizun ahots lodi hura (ordurako aski ezaguna) goitik beheraino zetorrela, zehatzago, 

lehenengo solairutik zu zeunden tokiraino. Baina V4 ez da jomuga, bideko geltoki bat baizik, maila gero eta goragokoetarantz proiektatzen 

baita: azken buruan, hipokanporantz, hain funtsezkoa baita oroitzapenak gordetzeko. Adibidez, V4ko zelulek hipokanpoko eta kortex 

prefrontaleko oroimen-sistemetaraino bidaltzen dituzten informazioen isuriaren etenak azaldu ahal izango liguke, hein batean, zergatik 

"ahaztu" zuen I.k kolorea. 

hipokondria iz nerbioteko gaitza, tristura jarraitua eta osaasunarekiko gehiegizko ardura ezaugarri 

dituena. Baita hipokondriak ere. Hipokondria ilunaren itzal latzak goibeldu egin zuen haren aurpegi bizia. Hipokondria sindromera 

itzuli zen Ana Luisa.

hipokondriako izond/iz hipokondriak joa, Nire lagun hipokondriakoa larritzen zuen estuasunak aringarririk izan zezan. Biak 

hipokondriakoak ziren, zein baino zein gehiago. Hipokondriako samarra naiz. Ikara izugarria, eraman ezinezkoa, sortzen zidaten 

hipokondriako hark bere oihalean ipintzen zituen abstrakzio hutsek. 

hipokoristiko izond izenez mintzatuz, txera-asmoz laburtua edo eraldatua erabiltzen dena. Hipokoristikoen 

erabilera etengabea. Beste asko: mitxeleta, tximeleta, tximilot, txipilota, pitxilota eta gisako aldaerak, badirudi mikel izen santuaren 

hipokoristikoren batetik (mitxelot, mitxelet) sortuak ditugula. 

hipokratiko izond hipokratesi dagokiona. Banekien, bai, ene gaixo batekin era hartan jolastu nahi izatea zin 

hipokratikoaren kontrakoa izan zitekeela. Saiatu nintzen, halarik ere, goiz hartan, zin hipokratikoaren obligazioekin konplitzen. 

Planaren etsai bakarra Frantzian ohikoa den eszeptizismoa eta adostasun hipokratikoa da. 

hipokrisia (orobat hipokresia g.er.) iz zurikeria, azaluskeria. Azaluskeria eta hipokrisia instituzionala. Batasunak 

Frantziaren «isiltasuna, hipokrisia eta zinismoa» salatu ditu. Baina maiz hipokrisia eta fariseismoa dira nagusi laguntza eman bai baina 

merkataritza eta elkartrukea oztopoz hornitzen dutenen artean. Agintari politikoen hipokrisia eta multinazionalen agintea. Zorakeria edo 

hipokresia da orain duda egitea. ERCren jokabidea txalotu dutenen hipokrisia salatzen dugu. Eta oihu mingots haiek ez ziren izan 

hipokritak; hipokresiak ez daki hain gordin intziri egiten. Hipokrisiazko gainjantzi berri honek, berdintasunik ezaren bizio zaharra 

baltsamatuz, alde bakoitza mespretxagarriago bihurtu zuen. Halako eraso eta aldarrikapenen atzean badago, ezbairik gabe, hipokrisiadosiren 

bat edo beste ere. 

[3] hipokrisia salatu (5); hipokrisia eta zinismoa (3)] 

hipokrita izond itxurazalea, azalutsa. Zaude lasai, ama, aitak huts egin dizu, hipokrita hutsa denez gero, baina nik ez. Eta 

oihu mingots haiek ez ziren izan hipokritak; hipokresiak ez daki hain gordin intziri egiten. Ezer ez: ardurarik ez zien horietako bat izan 

zitekeen, hipokrita bat, edo eta, peto-peto, etsai bat. Agintari politiko eta alderdietako buruek hildakoen aurrean erakusten duten jarrera 

hipokrita. Teoria baten aitzakiaren pean mozorrotuko litzatekeen itzulpen hipokrita. Gizarte hipokritaren kritika erruki gabea. 

[3] hipokrita hutsa (3); jarrera hipokrita (4)] 

hipopotamo iz ugaztun apoduna, azal iluna eta oso lodia, gorputz handia eta hanka sendo eta motzak 

dituena, ibaietan bizi eta lehorrera bazkatzera ateratzen dena (Hippopotamos amphibius).Fantasia hitza 

entzuten dudan bakoitzean, hipopotamoz jantzitako dantzari ergeletakoak ikusten ditut. Gaur egungo gazte kalekumeari gertuagokoak 

zaizkio elefante, krokodilo eta hipopotamoak, oiloak baino. Gu, hipopotamo-emeak [...] mokorrak kulunkan ibiltzen ginen haien parean 

pasatzen ginelarik. Ohe bat libre, hipopotamo-zurrungarik gabe. 

hipostasi (korpusean soilik hipostasis) iz Hirutasun Santuko pertsona. Arimak Jainkoaren jarioa direla esaten 

baitzuten eta Trinitateak ez dituela hiru hipostasis. 

hipostasiatu, hipostasia, hipostasiatzen 1 du ad abstraktua edo irreala dena erraltzat hartu. Eta hara non 

Aristotelesek presokratikoen teoriak aipatzen dituen, eskasak izan arren, edo Platonenak, zeinek, eleatarrek bezalatsu, esentzia 

hipostasiatzen duten, gauza autonomo eta kasik zehatz bilakatuz. Kanpoko agerpenak hipostasiatu ahala hauek errepresentazio gisa ez, 

baina gugan daukaten kualitate berean baita gugandik kanpo ere berez diren gauza gisa hartzen baditugu. 

2 (era burutua izenondo gisa) Honi kontzientzia hipostasiatuaren subrepzioa dei dakioke (apperceptionis substantiatae). 

hipostatiko izond abstraktua edo irreala dena erraltzat hartzeari dagokiona. Izatearen materiazko baldintza 

hipostatiko gisa. 

hipostatikoki adlag era hipostatikoan. Aldi berean, ordea, ezin da saihestu subrepzio transzendental baten bitartez printzipio 

formal hau printzipio eratzaile gisa errepresentatzea eta batasun hau hipostatikoki pentsatzea. 

hipostatu (?) ik hipostasiatu. Ongi gorena, jakina, baina ez zentzu platondarrean, horren arabera Ongia eskuarki hipostatu 

egiten baitzen, gauza orokor eta geldi bat bezala. 

hipoteka 1 iz diru zor bat kitatuko dela bermatzen duen kontratua, ondasun higiezinen gainean ezartzen 

dena. Etxeak hipoteka txiki baten zama zuen artean. Nire etxearen hipotekari buruzko agiri guztiak. Ez letrarik, ez hipotekarik, ez hilamaierako 

estutasunik. Giza sumisio modu ororen enbrioia baita familia: gizatasun partikular posible guziak, sortze beretik hipotekan 

hartzen dituen muintegia. Bizitzan, une batzuetan, dena jokatu behar da, eta hauxe da horietako une bat: aurreztutako guztia bildu, 

etxebizitza hipotekan jarri, eta aurrera. Estimazio hori magistratuaren eskuetan jartzen da, eta haren ondasunak hipotekan geratzen dira 

obra bukatu arte. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) ik hipotekario. Hipoteka maileguen pisu «izugarria». Errenta aldakorreko 

hipoteka maileguetan errefentzia nagusia, euriborra, apenas mugitu zen azaroan. 2003. urtean Euskal Herrian sortutako aberastasunaren 

%16 hipoteka maileguak direla gogoratu zuen. Hipoteka indizeen tipoak neurtzen dituen Euriborrak, bi hamarren egin zuen behera 

urtarrilean. Hipoteka kontratuetan eta agiri publikoetan beti onartu ohi da lege korritua. Arlo zibilean, ostera, ondasunak dira pertsegituak, 

ez norbanakoak, eta hipoteka legeak nahitaezkoak dira. Mexikoko hipoteka konpainia handiena. Hipoteka erregistro legeen benetako 

jatorria fiskala da. Erregistroaz esan dugun gauza bera esan daiteke hipoteka kodeaz. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Druidek beren errito erlijiosoak basoetan egiten zituzten, eta ez zuten ez elizahipoteken, 

ez denboraldiko banku-alokairuaren sistemaren berri. 

[3] aldakorreko hipoteka (4); hipoteka duenak (3); hipoteka mailegu (3); hipoteka maileguak (11); hipoteka maileguen (5); hipoteka maileguetan (3); 

hipoteka ordaintzeko (4); 

hipotekario izond hipotekari dagokiona. ik hipoteka 2. Zor hipotekarioetarako. Mailegu hipotekarioetarako 

erreferentzia nagusia den euribor indizeak behera egin du.

hipotekatu, hipoteka(tu), hipotekatzen 1 du ad hipotekan jarri. Etxea ez zuen hark hipotekatu, amak baizik, Lajosek 

eskatuta. Gainerakoa lortzeko, neure etxea hipotekatu behar izan nuen. Berme gisa enpresaren lurrak hipotekatuko ditu. Hirugarren 

Munduko herrialde asko eta asko erabat zorpeturik eta hipotekaturik baitaude. Zertarako balio izan zien beti erreka jotako nobleei jadanik 

ez zeukatena, edo mila eratan hipotekatu zutena eskatzea? Tiberiok agindu zuen dirua nahi zutenek altxor publikotik jasoko zutela baldin 

eta lurra diru-kopuru bikoitzaren truke hipotekatzen bazuten. Etxebizitza hipotekatua daukat, eta heldu den hilean amaituko da epea 

kreditua itzultzeko. 

2 irud Etorkizuna hezurmamituko -eta hipotekatuko- duen inkomunikazio latz horren barne-muinetan. Planetako biztanle guztien 

beharrak ase ahal izateko eta ondotik etorriko direnen etorkizuna ez hipotekatzeko. Deialdiak 40 urtez hipotekatuko du Osakidetzaren 

euskalduntze prozesua. 

hipotensio iz ohikoa baino baxuagoa den arteria presioa. Akabo orduan nere tripako min guziak, buruko nerbio eta 

ilegaltzeak, erreumak, hipotentsioak, eta emaztearen hileroko gorabeherak. 

hipotenusa iz hiruki zuzen batean, alde handiena, angelu zuzenari buruz buru dagoena. Berehala ikusten zuen, 

adibidez, triangelu baten hipotenusa beste bi aldeen batura baino txikiagoa zela. Triangeluen hipotenusa komuna karratuaren diagonala 

da 

hipotermia 1 iz gorputzaren hozbero ohikoa baino apalagoa. Hipotermiagatik ezin zituelako atzamarrak mugitu. 

Haietako hiru hilda topatu zituzten, eta beste bat koman, hipotermiak jota. Ospitaleratuta dauden hiru mendizaleek hainbat kolpe izateaz 

gain, hipotermia ere bazuten. Askoz larriagoa da ur izoztuan murgilduriko gorputz baten bero-galera, eta horregatik izaten da 

hipotermiaz hiltzen denik ontzi-hondoratze baten ondoren. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) 13 etorkin hilda eta beste lau hipotermia sintoma handiekin aurkitu zituzten atzo ontzi 

batean. Hipotermia zantzu larriak. Gaixo askok besteak beste hipotermia arazoak izaten dituztela. 

hipotesi 1 iz zerbait azaltzeko edo frogatzeko abiapuntutzat hartzen den behin-behineko baiezpena, gerora 

egiaztatu behar dena. Zientzia espezializatuen oinarrizko hipotesi eta premisak goragoko metafisikatik dedukzioz bihurtzen dira 

nabari eta zilegizko. Bi hipotesi suma ditzakegu ideiaren azpian: (i) inferentzia baten emaitza soilik behin-behineko onartu behar dugu, eta 

(ii) aurkako froga berriak aurkituz gero, emaitza aldaraziko lukete. E.H._Gombrichi jarraituz, hipotesi hau egingo dugu: [...]. Hipotesiak 

egiten hasita, baietz itzulgai honetan horrelako aipu gehiago egon, apustu egingo nikek. Jendarmeriako detektibeek lapurretaren hipotesia 

hobesten dute. Ezin interesgarriagoak dira ahozkotasunaren hipotesia sendetsi duten Parry, Havelock, Nagy eta gainerako autoreen 

ekarpenak. Pindarok [...] filosofia politiko ilustratuak beti baietsi duen hipotesia gogorki gezurtatu zuen. Bilakaera hori ezaguturik, zenbait 

hipotesi bazter ditzakegu hasiera-hasieratik. Truke libreak nazio guztien ongizatea hobetu dezakeelako hipotesia baztertu gabe ere. 

Hipnosiaren hipotesia ez da inolaz ere baztertu behar. Hori, ordea, hipotesiaren aurka doa. James Lovelocken Gaia hipotesian 

oinarrituta. Oteizaren hipotesiaren arabera, hau da, gogo "gu-gu"tik etortzera [...]. Hipotesi zintzoak dira eta gertaeren berri ematen 

dute. Hain froga gutxi genuen hipotesi egiantzeko bat osatzeko... Nire bihotzak hipotesi baikorrak maite ditu. Egia eta ongia absoluturik 

ez egoteak dena justifika daitekeelako hipotesi labainkorra dakar berekin. Hura gazteluan nola sartu ote zen azaltzeko hipotesiak gero 

eta burugabeagoak ziren. Alabaina, bertatik halako zerizana halabeharrez existitzen dela esatera iristea ez da hipotesi zilegi baten 

adierazpen apala, baizik ziurtasun apodiktikoaren handiuste lotsagabea. Nik hipotesi gisa baino onartzen ez dudan zerbaitez. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) ik hipotetiko. Colinek bere lanari nahita ematen dion hipotesi-izaera horrek ez du 

aukerarik uzten ikerketa horren norainokoa juzgatzeko. Horrela da hipotesi-egiaztapen mendetasunean. Diskurtso klinikoa, deskribapenmultzo 

bat izateaz gain, bizitza eta heriotzari buruzko hipotesi-multzo bat ere izango dela. Garaien ikuspegi biak dira baliagarriak hipotesi 

premia larrian dagoenarentzat. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Idatzia argudiatzearen edo lan-hipotesiaren arabera antolatu. Itxaropen horiek 

daude, neurri handi batean behintzat, ikusmenezko munduko gauzei buruz eratzen diren inbariantza hipotesien oinarri eta iturburuan. 

abstrakzio-hipotesiaren alde egiten dute tituluek eurek: "Bizitza ta maitasuna", "Maitasuna eta eriotza"... 

[4] hipotesi erabili (4); hipotesi gisa (11); hipotesi guztiak (15); hipotesi hutsa (4); hipotesi nagusia (8); hipotesi nagusiak (4); hipotesi zientifiko (4); 

lan hipotesi (5); hipotesi horren arabera (10); hipotesi guztiak zabalik (6); beste hipotesi bat (4); hipotesi hori baztertu (5); bigarren hipotesia (6); 

hipotesia baztertu (4); hipotesia zabaldu (5); lehen hipotesia (4); nire hipotesia (6); suizidioaren hipotesia (4); bi hipotesiak (4); hipotesiak egiten (4); 

hipotesiaren arabera (16)] 

hipotesigile izond hipotesiak egiten dituena. Oteiza ote-oteka ari dela, jenioari darion egonezin hipotesigile etengabean. 

hipotesigintza zi hipotesiak egiteko jarduera. Literatura hipotesigintza gisa: idazleak acasoka dihardu. Kontalariaren 

jarduna hipotesigintza libre, doako gisa. 

hipotetiko 1 izond hipotesiari dagokiona; balizkoa. ik hipotesi 2. "Benetako justizia betegina baldin badago, orduan 

iraunkorki gaiztoa denak zigorra jasoko du" esakune hipotetikoak benetan bi esakuneen hartuemana barnebiltzen du. "Masa", edo 

"elektroi" bezalako izaki hipotetikoen araberako arau orokorrak. Badirudi egungo errealitate gordinari proiektu hipotetiko birtualekin egin 

nahi zaiela aurre. Irudi hipotetikoak asmatzeko premia. Egoera hipotetiko horretan. Judizio hipotetikoa osatzen duten bi judizioak. 

Arrazoimen-inferentzia hipotetiko batean. Argipena edonola ere judizio kategorikoari dagokiola, baina ez hipotetikoari, ezta disjuntiboari 

ere. Alde batetik, filosofoek infinituraino deskribatzen dute metodo hipotetiko-deduktiboa. Gure txinatar behatzaile hipotetikoari. 

Isabelle Parmentier, alaba hipotetikoa. 

2 inperatibo hipotetikoa helburu jakin batek baldintzaturiko inperatiboa. Inperatibo kategorikoaren adibide egokia 

izan daiteke "ez duzu hurkoa torturatuko"; hipotetikoarena, berriz, "ez duzu hurkoa torturatuko, zigor zaitzaten nahi ez baduzu". 

Inperatibo-klase horri inperatibo hipotetikoak kontrajartzen dizkio Kantek, agintzen duten ekintzaren ontasuna beren baitan ez dutenez, 

beste zerbait lortzeko bitarteko diren inperatiboak alegia. 

hipotetikoki adlag era hipotetikoan. Gertatzen den oro hipotetikoki beharrezkoa da. Helburu bat jarriz gero, orduan bere 

lorpenaren baldintzak hipotetikoki beharrezkoak dira. Aurreko hizkuntza bat hipotekikoki berreraiki nahi duenean. 

hipotrakelio iz Kolomaren hipotrakelio edo goiko muturrean. Horietako bat abakoa izango da, zimazioarekin; bigarrena ekinoa, bi 

eraztunekin; eta hirugarrena hipotrakelioa izango da. Ondo trabatutako habe horiek hipotrakelioak kolomaren goiko aldean duen lodiera 

berdina izango dute zabalean. 

hipoxia iz aski ez den oxigenazioa. Beste posibilitate bat -gertagarriagoa- Virgilen etengabeko hipoxiari lotua zen: urtebetean 

odola behar bezala oxigenatu ezari, alegia.

hipozentro iz lurrikara bat hasten den lur azpiko puntua. Sufrimenduaren hipozentroa gaixoaren baitan bazegoen ere, 

epizentroa hurkoengana aldatua zela irudi zuen, eta, hedabideek lurrikararen epizentroaz eta ez hipozentroaz hitz egin ohi duten era 

berean -han egokitu ohi baita giza sufrimendua-, ingurukoen errukia beregana eta ez gaixoarengana bideratzen zela begitantzen zitzaion 

zenbaitetan. 

hippy (orobat hippi g.er. eta jipi g.er.) 1 izond 70eko urteetan, ohitura ez-konbentzionalei atxikirikoa, 

eraturiko gizartea aurka eta izadiari begira bizi dena. Beste gizon bik jarraitu diote agure hippyari. Mutil zarauztar hippy 

bat azaldu zitzaigun, hippya eta gipuzkeraren aldekoa. "Manson" ezizena 1970eko urte hartan egunkari guztietan azaltzen zen Charles 

Manson hiltzaile hippyagandik zetorkion. Gure publikoa ez dira jipi progreak, ezta sasiletrauak ere... Neska madrildar bat zen, izenez Pilar 

oker ez banago, hippy, pasota eta outsider samarra. Hippie izanaz lotsatzen naiz... Mukizu erdi hippy batek. Garan noiz edo noiz 

kolaborazioak idazten dituen play-boy neo-hippy horrek. 

2 hippyei dagokiena. Portuko denda hippyan erositako poster handi bat: Iggy Pop, gerritik gora biluzik. Mirariren apeta hippyetako 

-edo ekialdetarretako, edo zena zelako- beste bat. Guztiak ziren, bestalde, nola edo hala, kultura hippyaren oinordeko. Gazte itxurako 

estetika hippy batez janzten jarraitzen zuen. 

3 (izen gisa) Zarauzko hippy koxkor gipuzkerazale bati. Fosil bat zen, azken hippya. Hippyen mitoak, new age-aren inguruko 

martingalak. 

4 (hitz elkartuetan) Zazpi haurreko familiakoak gara, hippy aroan Euskal Herrian anitz entzuten eta kantatzen zen abestiaren 

antzekoa. Ez zekien hippy itxurapean karrikan ibiltzen ziren ezezagun horiek nor ziren. · Iniciativako hautagaiak duen hippy jator itxurak 

kolore pitin bat ematen dio gristasunari. 

hira iz haserrea, amorrua; haserretasuna, haserrekieria. Gorrotatzen dugunari kalte egiteko ahalegina, Hira deitzen da; 

eta egin diguten kaltea itzultzeko ahalegina, Mendekua. Hira da, Higuin dugunari, Gorrotoz, gaitz egitera bultzatzen gaituen Desira. 

Antzinakoen artean erregeen hira sakratutzat hartzen zen. Sekula gutxiagotu gabeko oinazea, Jaunaren hirak beti kitzikatua. Amorruak 

eta hirak leher egin zioten erraietan. Joanesen hira jasan nuen. Amaren erasialdia eta aitaren hira pairatuko zituen. Dragoiaren hira 

izugarritik ihes eginda. Dardarika zegoen, beldurrez baino areago, hiraz. Gazteek gorrotoz eta hiraz beterik fusilatu zituztela kuartel 

txikiko militarrak, 

hiratsu izond hiraz betea. Alabaina, aspaldian langabetua nintzen, euskaldun jendarte planttakoaren zeharkako so hiratsuen 

patitzen ohitua hots! 

hiratu, hira(tu), hiratzen da ad hirak jo. Hiratua zara liluraturik zauzkan emakume eder horrengandik urrun. Nik, zugandik 

urrun hiratua, damuen eta zorigaitzen artean herrestan eramanen dut dolorezko bizitza hau. Hiratuago ordea, minduago, amorratuago. 

hiraulika iz zemento hidraulikoa. Hiraulikazko zorua, nola zula liteke ondoen, hik zer lanabes erabiltzen duk? Ate itsutu bat 

dago hilerriaren aurrealdean, eskuman, behialako hutsunea adreiluz estalia, hiraulikaren azpitik ageri diren marrek azaltzen dutenez. 

hireganatu, hiregana(tu), hireganatzen du ad hiregana ekarri. Hobe huke, zinezko koska entterkatasun pixka bat 

hireganatzea eta holako balentrietan ez sartzea. 

hiretar iz hire familiakoa, artekoa, aldekoa, alderdikoa dena. -Hemen inguruan bizi dira hiretarrak? -Agian hiretarrek 

ezagutuko diten, laguntza behar duen norbait. 

hiretu, hire(tu), hiretzen du ad hire egin, hire bihurtu. Eta ez uste ukan hemengo zerbait hiretuko duala noizbait -entzun 

zuen aitatxik zioela. 

hiri 1 iz etxe eta eraikuntzen multzo egituratua, bereziki aski handia denean. ik hirixka; herri 7. Leongo 

erresumaren azken herria da Villafranca, nahiz hiri deitzen ahal den, hain da haundia eta aberatsa. Ordutik aurrera hasi zen Frantzisko 

dohatsua hiri eta herrixketan herriari predikatzen. Hirietan edo metropolietan bizi garenok. Etxe multzo hantuste honi "hiri" erraten 

diozue harro-harro, baina nik bezain ongi dakik herri puta bat baizik ez dela. Hiriak berak 750 mila bizitzaile ditu, bainan datxikola dituen 

herrialdekin 6 miliunetara heltzen da. Grekoen hirietan. Bada hemen gertu, hiriko harresian, dorre bat oso zabala. Hiriaren errebalean. 

Hiriko plaza eta kaleetan. Haiek irtendakoan, itxi egin zituzten hiriko ateak. Hiriaren ingurabidearen ondoko hotel batean sartu nintzen. 

Hiriaren erdialdeko erakusleihoetan gelditzen zen. Urbe hiriaren hondakinak hor ditut, kasko batean. Aita Lazaristek Italiako Piacenza 

hirian duten "Divus Thomas" aldizkarian. Hiria bi zatitan banatuta geratu zen. Hiriaren hartze eta arpilatzearekin. Hirietan arpilatutakoa 

ematen zitzaien. Hiria asaldatuta zegoen zeharo. Zer egin behar da hiria sortzailea izan dadin? Bazirudien hirian pasatu beharko genuela 

uda. Paola eta biak hirian paseatzera joaten ziren. Hiriko zaldun batek etxean hartu zuen ostatuz. Hiriko herritarren gorputzetan. 

Hirikoekin betidanik geneukan lehia hartan. Hiri bereko mutil gazte batek hamar urte zeramatzan gaitz larri batek jota. Zertan zen 

Errusia, errusiarrak, landako bizimodua, hiriko bizitza, burokrazia... Hirian barrena automobilean zebiltzanean. Holandako Maastricht 

hirian. Tokio hiriaren metropoli-aldean Afrika osoan baino telefono linea gehiago daude. mendeetan gertatutako bi istorio. Luigi Pirandello 

Siziliako Agrigento hirian jaio zen, 1876an. Biharamunean berriz Afganistaneko presidenta nahi izan dute garbitu, Kandahar hirian ibili 

delarik bazterren bisitatzen. Hirien beregaintasuna. 

2 (aditz baten objektu gisa) Hiria hazi egin da, luzatu, etxez bete dute. Hiria aldatua aurkitu zuen, itsustua. Hiria berreskuratzeko 

asmotan. Badakik gutun honek hiria defendatzeko agintzen digula. Port-de-Paix hiria hartu dute matxinoek. Ingeles eta portuges 

gudarosteek hiria setiatu, harrapakatu, su eman eta erre ondoren. Hiria berriro eraikitzeko zina. Karlistek hiria bonbardatzen dute. Hiri 

osoa suntsituko ote duzu bost horiengatik? Hiria iratzartzen ari zen Joantto bidean barna abiatu zelarik. Ezari-ezarian, hiria lozorrotik 

esnatzen ari zen. 

3 (izenondo edo izenlagun batez) Mende horretan, Donostia, merkatari herri bat eta gotorleku militar itxia izatetik, hiri irekia 

izatera igaro zen. Gipuzkoako hiri nagusian. Nantes Bretainiako hiri nagusi historikoa dela. Hiri alai erraldoia. Nijneudinsk izeneko hiri 

txikia. Goizean goiz, elkarrekin harresiak igaro eta Hiri Zaharrean ibili ziren, isilka. Pragan gertatzen da ekintza, Hiri Berriaren eta Hiri 

Zaharraren artean. Hiri harresitu eta bere baitara bildu hartako Parte Zaharrean. Ez zuen gogoko arraina, nahiz eta hiri arrantzale batean 

jaioa izan. Ezustez hiri arrotz batera lekualdatuak ginela zirudien. Bizi-poza dario Bafforen poesia guztiari; bere mende hartan bizitzeko 

gogoa; Venezia hiri anfibioan, Europaren alu hezean gozatzeko gogoa. 20.000 biztanletik gorako hirietan. Goiko eta beheko hiriak 

arakatu zituen, zoko guzti-guztiak begiratuz. Erdi Aroko Hiria ezagutzeko astirik izango dudan ere ez dakit. Pragako hirian XV-XVI. Hori ez 

du nihundik ere Baionako hiriak bakarrik jasaiten ahalko. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) ik hiritar 6. Harresiz kanpo bizi ziren anaiak hiri barrura sartu ziren. ik beherago 5. 

Hiri-atariko pasabidean. Guk hiri-sarreraraino bultzatu genituen kontraerasoan. Argazki makina polaroid bat zen; hiri-auzunea, Haight-

Ashbury. Hiri-periferian dagoen HiperEroski, Carrefour, Mammouth edo Pryca erraldoirantz abiatzen dira. Hiri-inguruko etxe merke bat 

hartu zuen. Han helenismoaren hiri-kulturak ez zuelarik sustraitzea lortu. Hiri-komunitatearen zaindaritza duten jainko nagusienak. 

Hogeigarren mendean gehiegi hazitako hiri-komunitateen arazoen artean. Venus, Vulkano eta Marteren etxeak hiri-harresietatik kanpora 

jarri behar dira. Hiri sare zabala dagoelako Gipuzkoan. «lurraldea basamortu bihurtu eta hiri-ghettoak» ekiditeko. Bilboko hiri zirkuituak 

FIAren homologazioa jaso du. EAEn %29 gehitu dira sei urtean hiri-lurrak eta lur eraikigarriak. Hiri-biltegien eraikuntzan. Iruñerriko hiri 

garraioa, multinazional baten esku. Zementuzko hiri-oihanera garamatza. Hiri-etnologia aztertzeko leku aproposenetakoa zen Donostia. 

Estatuen finantza-premien eta hiri-ekonomiaren artean harrapaturik. Hurbiletik ezagutzen dituzte Asisko hiri-testuinguru eta ohiturak. 

Etsaiaren esku gupidagabeak gerra garaian zelai-landak, hiri-baserriak, uztak oro, erretzen dituen bezala. · izond Norbaitek galdetzen 

badik nork itsutu dian begi bakar hori, esaiok Ulises hiri suntsitzaileak egin diala. Rodastarrek Kaliasi eskatu zioten presta zezala bere 

makina beste hiri-setiatzaile haren kontra. 

5 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa izen ofizialetan) Hiri Plangintza Alternatiborako Bulegoa. Hiri Antolaketarako Plan 

Orokorrean. Gipuzkoako Hiri Hondakinak Kudeatzeko 2002-2016 Plan Integraleko Jarraipen Batzordeko bileran. 

6 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Mahats arteko neure sort-hiri amultsua. Kontsidero horien guztien ondorioz sortu 

ziren babes-hiriak. Elur-ekaitz hura azaldu zitzaidan bat-batean Nara goi-hiriaren gainean, hango ezkila kontaezinen gainean. 'Harresi 

hiria' obran gune industrialetan sortzen diren ordena eta desordena aztertzen ditu. Mediterraneoko merkataritza-hiriek. Errusiako osasunhiriak 

pobreak dira, eta, horren ondorioz, tristeak, izugarri tristeak. Artxandan kirol hiria eraiki nahi du Praderak. Mediterraneoko eta Ipar 

Itsasoko portu-hirietan. Unibertsitate-hiri honetan. Hiriak "katedral-hiriak" ziren; beste herriak "borouhg" ziren. Mendebaldeko 

ehungintza-hiri guztien inguruetan. Erdi Aroko Frantziako eliz mapan, [...] apezpiku-hirien mosaikoan. Ekialdeko prefektura dioklezianikoa 

azkenean zatitu egin zen Alexandria, Jerusalem, Antiokia eta Konstantinoplako lau patriarka-hirien artean. Baiona/Donostia euskal euro 

hiriak nahi du Europako lehena izan ingurumenaren sailean. 

7 hiri barne (orobat hiribarne g.er.) Hiri barne xaharra osoki berritua izaiteko. Plan horren ideia nagusia hauxe da: herria 

trebeskatzen duen errepidea, Ametzondoko zolatik eta Herriko Etxea iragan arte, egiazko hiribarne bat bilaka dadin, Hiribururen nortasuna 

erakutsiko duena Baiona hiri erraldoiaren ondo ondoan. Espekulazioa: Donibane Lohizune edo Miarritze bezalako udaletan 4.000 euro 

ordaintzen dira metro koadroko, 2.600 euro inguru Baiona edo Angeluko hiri barnean. Miarritzeko hiri barnean, hondartzatik 400 

metrora dagoen Jules-Ferry auzoan. Miarritze hiri barneko etxe batean. Errepide zabala utzi dut Puente Castron sartzeko, kartier baten 

lehen etxeen ikusteak hiri barnera heldua zarela erdi sinetsarazten dizuela. Agorrileko pesta egunetan autoei hiri barnera sartzea 

debekatzea. Berrogeita hemeretzigarren kaleko zubitik hiri barnera sartzean. Lamothe plaza aurkitzen da Angelu minean, hiri barnetik 

biziki hurbil. 

8 hiri-bazter (orobat hiribazter g.er.) hiribarnetik kanpo dagoen auzoa, bereziki diru baliabide urriko 

jendea bizi dena. ik hiribaztertar. Munich-eko hiri-bazterrak ezker utzi genituen, eta Goi-Bavariako zelaietan barna joan ginen. 

Herri-tankerako hiri-bazterretan. Orain inguru honi hiri bazterra deitzen diote, baina beltzak bizi zirenean bertan, Sakana zen hau. 

Haatik hortako baditu 300.000 familia etxetiar etxetik haizatuak, ainitzak hiri bazterretako favella trixteziazkoetarat joaiteko. Babiloniak, 

Londresek eta New York-ek distiramen ankerrez sustatu izan dute gizonen irudimena; inork ez du sentitu, ordea, haietako dorre jendetsu 

nahiz hiribide presatuetan, Hegoamerikako bere hiribazter txiroan Ireneo doakabeak [...] jasan behar zuena bezain errealitate errendiezin 

baten bero eta presioa. 

9 hiri elkargo ik herri 13. Baiona-Angelu-Miarritze Hiri Elkargoko lehendakari nintzenean. Angeluarrik ez da agertu azaroaren 

lauean, BAM hiri elkargoko kontseilu bilkurara. Garazi-Baigorri eta Iholdiko hiri elkargoak proiektuaren aurka agertu dira. 2 250 m2-ko 

eremu bat atxikitzen du hiri elkargoak. 

10 hiru erdi (orobat hirierdi g.er.) Hiri erdian, horrelako tenplu ttipi baten aurkitzea, zer gauza arraroa! Egun horretan, trikitia 

oso berandu arte entzuteko aukera iznago da Amsterdamgo hiri erdian. Manilako hiri erdiko etorbide zaratatsuetan. Hiri erdiko parkera 

iristean. Hiri erdiko saltegi txikien mantentzeaz du griña handiena, eta zergen igoera geldiarazteaz. Askok hirigune esaten diete hiri 

erditik 20 kilometrora dauden sasi-errepideei. Nahi luzkete komertsant guziak elgarretaratu, ez hiri erdikoak bakarrik bainan bazterreko 

auzoguneetan direnak ere, denak elgarrekin behar direla jokatu... Gela elebidunetan: Hendaia Lissardy: 1 - Hendaia hirierdi: 0,5. 

Donibane Lohizune hirierdi: 1 - Hazparne Verdun: 0,5. 

11 hiri-estatu Alexandro Handiak ezarritako greziar hiri-estatu ugariek. Espainiar hiri-estatu kolonial horiek atzerriko erregimen 

arrotzaren antolaketa administratibo eta judizialerako zelula gisa balio izan zuten. Hiri-estatuen administrazioa. Hiri-estatuen arteko 

harremanetan. Hiri-estatu aitzindari horiek. 

12 hiri gotor hiri gogortua. ik hirigotor. Familia Andaluzian kokatu zen, Baeza hiri gotorrean. Baina, hori bai, han bizi den 

jendea indartsua da; hiri gotorrak dituzte, izugarri handiak. 

13 hiri-hirian Gamarran, hiriaren kanpoaldean dagoen herrixkako habia ezagutzen nuen, elizdorrea errepidetik bertatik ikusten baita, 

baina hiri-hirian sekula ez nuen halakorik ikusi. Kontratuak dio hotelak hiri-hirian egongo direla. New Yorken, hiri-hirian, tigre zein puma 

izan, halakoxe bat ikusi nuela. 

babes hiri (13); baiona hiri (14); bam hiri (29); bigarren hiri (14); europako hiri (16); gipuzkoako hiri (53); gure hiri (21) 

hiri aldera (14); hiri arrotz (16); hiri barnean (15); hiri barneko (17); hiri barruan (18); hiri barruko (12); hiri berean (30); hiri berria (13); hiri eder (18); 

hiri ederra (23); hiri elkargoa (17); hiri elkargoak (44); hiri elkargoaren (12); hiri elkargoko (25); hiri erdian (26); hiri erdiko (14); hiri erdira (12); hiri 

estatu (15); hiri gotor (17); hiri guztiak (22); hiri guztian (11); hiri guztietan (30) 

hiri handi (120); hiri handia (36); hiri handiak (17); hiri handian (12); hiri handien (20); hiri handiena (14); hiri handietako (27); hiri handietan (52); hiri 

hondakin (16); hiri hondakinak (56); hiri hondakinen (61); hiri inguruan (16); hiri inguruko (19); hiri jabetzaren (17); hiri nagusi (18); hiri nagusia (34); 

hiri nagusian (43); hiri nagusietan (23); hiri nagusiko (14); hiri nausian (24); hiri osoa (56); hiri osoan (40); hiri santu (11); hiri santua (15); hiri 

santuan (15); hiri sarreran (12); hiri txiki (35); hiri txikia (13); hiri zaharra (11) 

hiriz hiri (16); iparraldeko hiri (25); iruñerriko hiri (15); italiako hiri (11); jerusalem hiri (11); judako hiri (12); miarritze hiri (53); munduko hiri (12); 

sion hiri (20); xiiten hiri (13); gipuzkoako hiri hondakinak (26); euskal herriko hiri (12); hiri hondakinen kudeaketarako (15); gipuzkoako hiri 

hondakinen (14); hiri hondakinen kudeaketa (21); hiri eta herri (24); hiri eta herrietan (16); gipuzkoako hiri jabetzaren (11); hiri berean bizi (13); herri 

eta hiri (16); hiri handi batean (11); hiri hondakinak kudeatzeko (42) 

ero hiria (12); euskal hiria (18); hiria hartu (39); hiria inguratu (12); hiria inguratzen (12); hiria utzi (13); hiria hartu zuten (14); zarautz hiria torneoko 

(11); baionako hiriak (24); hiriak lotzen (12); asis hirian (13); basora hirian (13); daviden hirian (22); faluja hirian (30); gaza hirian (26); gure hirian 

(11); hirian barna (18); hirian barrena (43); hirian bertan (21); hirian bildu (11); hirian bizi (56); hirian egin (28); hirian egindako (18); hirian ehortzi 

(17); hirian gaindi (14); hirian gertatu (13); hirian izan (20); hirian izandako (18); hirian jaio (11); hirian sartu (37); hirian zehar (44); junis hirian (12); 

mexiko hirian (12); mosul hirian (17); najaf hirian (30); rafa hirian (21); ramadi hirian (17); samarra hirian (17); susa hirian (20) 

hiriaren alde (13); hiriaren aurka (18); hiriaren aurrean (12); hiriaren erdi (15); hiriaren erdian (17); hiriaren gainean (16); hiriaren inguruan (29); 

hiriaren inguruetan (11); hiriaren kanpoaldean (11); hiriaren kontra (22); murtzia hiriaren (13); hiriari eraso (12); hiriaz jabetu (12) 

hirietan bizi (22); judako hirietan (12); herri eta hirietan (19); asis hiriko (13); gaza hiriko (15); gure hiriko (13); hiriko alde (15); hiriko alkate (15); 

hiriko ate (13); hiriko ateak (14); hiriko auzo (16); hiriko biztanle (11); hiriko gizon (15); hiriko gune (12); hiriko istorioak (12); hiriko jendeak (14); 

hiriko kale (27); hiriko kaleak (12); hiriko kaleetan (30); hiriko karriketan (15); hiriko plaza (14); hiriko sarreran (12) 

hirira eraman (12); hirira etorri (14); hirira heldu (15); hirira iritsi (25); hirira itzuli (33); hirira joan (64); hirira joaten (11); hirira sartu (14); hiritik 

atera (31); hiritik gertu (39); hiritik hurbil (51); hiritik irten (16); hiritik kanpo (25); hiritik kanpora (38); hiritik alde egin (13)] 

hirialde 1 iz hiri bat dagoen aldea. Irak hegoaldeko Amara hirialdean. PCF alderdi komunistak, berriz, eskualde jakin batzuetan 

baino ez du eragin aipagarririk; Prupria hirialdean edo Bastian, este baterako. Moktada al Sadr imam xiitaren jarraitzaileak matxinatuak 

dira Najaf, Kerbala eta Kufa hirialdeetan. Samarra hirialdeko Ishaki auzunean. Bagdaden, berriz, hirialdeko Guardia Nazionalaren 

agintariorde Moder Maula Abud jenerala hiltzen saiatu ziren. Egun hartan garrasiak izango dira Arrain-atean, aieneak Hirialde Berrian, 

burrunba handia mendixketan. 

2 (hitz elkartuetan) Irak hegoaldean dagoen Basorako Hirialde Kontseiluaren koordinaketa lanean jarduten zuen goi funtzionario 

irakiar bat tiroka hil zuten atzo. 

hirialdetar iz hirialdeko biztanlea. Baino hobe dute segur hirialdetar horiek ere, ikustea baduela Euskal Herriak esku eta 

zangobaloi joko horretaz besterik, eta pilotaren bestak ere besteena balio duela.

hiriarte 1 iz hiri elkargoa. Erran daiteke BAM hiriarteak 500 euro gastatzen dituela jende bakoitz. 

2 hiriarteko izlag hirien artekoa. Hiriarteko jende garraioa Transdef-entzat. Hiriarteko errepideetako, hau da, autobideetako, 

autobiako, errepide nazionaletako eta bigarren mailako errepideetako ertzetan autoak «banan-banan» zenbatu ditu Ertzaintzak. Hiriarteko 

egitura bakoitzaren baitan ingurugiro plan zehatzak osatzea. · Uste gabeko debateak hartu du lehen lekua joan den ostiralean, BAM 

hiriarteko kontseilu bilkuran. 

hiribaztertar iz hiri-bazter batean bizi den pertsona. ik hiri 8. Garbi-garbi gogoratzen dut haren ahotsa; antzinako 

hiribaztertarraren ahots patxadatsu, nekabera, sudurkaria, oraingo italiar txistu-hotsik gabea. 

hiribide iz hiri barneko bide zabala. ik etorbide. Hiribide beti-berdina gora eta gora hedatzen zen, bere zuhaitz handien 

lerroak, bere etxe apalen errenkadak erakutsiz, bere espaloi luze grisaxkak azalduz. Hirugarren Hiribidean gora zetorren Tom bere auto 

gorrian. New York Public Library, liburutegi handienetakoa, 5._Hiribidearen eta 41. kalearen gurutzean dago. Atlantic City-ko hiribide 

nagusian zehar zihoan. Re Umberto hiribidera joan ginen bizitzera; etxe baxua eta zahar samarra zen, hiribideko bulebarrera ematen 

zuena. Borroka latza izan zen Boltxaiako hiribidearen beheko muturrean. Eskutik heldu dio emakume zaharrak alargunari, hiribidea 

gurutzatzeko. Ibiltoki eta hiribideetan poliki paseatzen zuten. Hiribideko kaleburuetako batean bizi zen, solairu bakarreko etxe batean. 

hiribildu iz etxe eta eraikuntza guztiak elkarren ondora bilduak dituen hiria. XII., XIII.eta XIV. mendeetan hasi 

ziren hiribilduak sortzen, eta hauekin batera klase sozial berri bat, merkatari txikiz, burgesez eta era guztietako esku-langilez osatua. xiv 

mendeko burgo eta hiribildu horietan. Jende ugari zihoan baserrietatik hiribilduetara bizitzera. Apulian ere izan zen hiribildu bat Salpia 

Zaharra izenekoa. Hiribildua hartu zutenean eta gizonezko guztiak hil ondoren, bertako matronak esklabotzan eraman zituzten. Arbasoek, 

izan ere, hiribilduak edo egoneko kanpamentuak eraiki nahi zituzten leku horietan larretutako ganaduak hiltzen zituzten. Hiribilduko 

bihotza diren Zazpikaleak. Veleia: Indusketa eta ikerketa gehien izan duen hiribildu erromatarra da. 

hiribildutxo iz adkor hiribildua. Bacharach, Rhin ibaiaren ondoan, harresi zaharren barruan estu-estu [...] Erdi Aroan lokarturiko 

hiribildutxo hondatua zen, denboraren martxatik eroria. 

hiribilgune iz hirigunea. Ipar Euskal Herrian ere izan zen hazkundea, eta horrexek ekarri zuen Baiona-Angelu-Miarritze 

hiribilgunea sortzea. 

hiriburu 1 iz estatu edo herrialde bateko hiri nagusia; gobernua dagoen hiria. Izen bereko probintziaren hiriburua 

da. Lituaniako hiriburuko tren geltokian. Manila Filipinetako hiriburuko frantses enbaxadan egina. Indonesia herri musulmaneko Jakarta 

hiriburuan. Sarraski horretan parte hartzeaz akusatutako sei lagunen aurkako epaiketa hasi zen Serbiako hiriburu Belgraden. Bi urte 

hartan ekialdeko Siberiako hiriburuan bizi zen. Hegoaldeko lau hiriburuetan. Kalkutak britainiar Indiaren hiriburu izaten jarraitu zuen. 

Mahabad, Errepublika Kurduaren hiriburu izana. Kantonamenduko hiriburuan sortzear zegoen haurtzaindegian. Eskualdeko hiriburu 

moduko horretan. Lahore du hiriburu eta Amritsar da sikhen hiri saindua. Besten aldean handixkoa egina zutela Lyon hiriburu zuen 

departamendua, Rhone-et-Loire deitua. Madril europar hiribururik ederrenetakoa dela. Bilbok hiriburu ekonomikoa izan behar zuen, 

Gasteiz hiriburu administratibo ezarri zuten, Iruñea beti geratuko zen hiriburu historiko-utopikotzat. Munduan hiru hiriburu ideologiko 

daude, Teheran, Tel Aviv eta Washington. Jerusalem «Israelgo hiriburu betierekoa eta zatiezina». Gernika euskaldunon hiriburu 

sinbolikoa izanik. Guadalajara, Mexikoko Jalisco estatuko hiriburua, Amerikar Kulturaren Hiriburu izango da 2005 urtean. Dortmund omen 

da Alemanian futbolaren hiriburua. Halaxe iritsi zen hiriburuko Plaza Nagusiko erdi-erdian zutik zegoen hiltegira. Inongo herritan jaio ez 

eta hiriburuan hil, alajaina! 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Probintziako hiriburu titulua eraginkorra egiten da. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Zeren ostatua bera ere tankera jakin batekoa zen, probintzi hiriburuetako ostatu 

guztien molde berekoa alegia. 2000. urteaz geroztik urtero hiriburu bat izaten da Kultur Hiriburu. Foru-hiriburuan ospatutako elizkizun 

guztien arteko garrantzitsuena. 

[4] hiriburu gisa (8); hiriburu guztietan (12); hiriburu izan (4); hiriburu ondoko (6); hiru hiriburu (4); hiriburu eta herri (4); euskal herriko hiriburu (8); 

bagdad hiriburua (4); eskualdeko hiriburua (4); gipuzkoako hiriburua (6); hiriburua izan (5); lituaniako hiriburua (4); munduko hiriburua (4); 

nafarroako hiriburua (4); siberiako hiriburua (4) 

arabako hiriburuan (24); argentinako hiriburuan (5); bagdad hiriburuan (34); bizkaiko hiriburuan (12); espainiako hiriburuan (14); gipuzkoako 

hiriburuan (14); greziako hiriburuan (5); grozni hiriburuan (4); gure hiriburuan (6); hiriburuan bertan (8); hiriburuan bizi (11); hiriburuan egin (14); 

hiriburuan egindako (8); hiriburuan egiten (5); hiriburuan izan (4); hiriburuan izandako (14) 

indonesiako hiriburuan (4); irakeko hiriburuan (4); kabul hiriburuan (7); kataluniako hiriburuan (7); katmandu hiriburuan (8); kiev hiriburuan (5); 

kolonbo hiriburuan (4); kroaziako hiriburuan (5); lapurdiko hiriburuan (7); nafarroako hiriburuan (19); nigeriako hiriburuan (6); santiago hiriburuan 

(4); txetxeniako hiriburuan (4); txinako hiriburuan (5); zuberoako hiriburuan (6) 

saudi arabiako hiriburuan (4); erresuma batuko hiriburuan (9); euskal herriko hiriburuan (4); bildu ziren hiriburuan (4) 

bagdad hiriburuaren (5); hiriburuaren erdialdean (4); hiriburuaren erdigunean (4); hiriburuaren kanpoaldean (5); hiriburuen artean (4); hiriburuen 

arteko (5); euskal herriko hiriburuetako (4); euskal hiriburuetan (4); hiru hiriburuetan (6); lau hiriburuetan (13); herri eta hiriburuetan (10); euskal 

herriko hiriburuetan (26) 

arabako hiriburuko (8); bagdad hiriburuko (9); bizkaiko hiriburuko (13); espainiako hiriburuko (6); hiriburuko aireportuan (6); hiriburuko alkate (7); 

hiriburuko auzapeza (6); hiriburuko auzo (7); hiriburuko auzune (4); hiriburuko erdigunean (6); hiriburuko etxe (6); hiriburuko herriko (4); hiriburuko 

hotel (5); hiriburuko kaleak (4); hiriburuko kaleetan (11); irakeko hiriburuko (4); kiev hiriburuko (5); lapurdiko hiriburuko (5); minsk hiriburuko (4); 

nafarroako hiriburuko (11); erresuma batuko hiriburuko (5) 

arabako hiriburura (6); hiriburura iritsi (8); hiriburura joan (5); lapurdiko hiriburura (4); probintziako hiriburura (4); bagdad hiriburutik (15); 

hiriburutik gertu (9); hiriburutik hurbil (4); hiriburutik iparraldera (6); kabul hiriburutik (5)] 

hiriburutar izond/iz Hiriburukoa, Hiribururi dagokiona; Hiriburuko herritarra. René Machicote hiriburutar 

kantariarekin. Hau da Gilbert Desport hiriburutar historialari eta margolariaren azken obra. Idazkari Elisabeth Albouy hiriburutarra. 

Arkaitz Saez eta Aratz Gomez, bat azkaindarra, bestea hiriburutarra, arrastatuak izan ziren Irunen 99-ko azaroan. Baionesek irabazi dute 

Hiriburutarren kontra 6/0 Akitaniako koparen kontu. Saran, luzeko jokoan, Xantxo Isteque, Gorka Eliceche eta beren baigorriar hiru 

lagunek Euskal Herriko finala irabazi dute, hiriburutarrak garaituz. 

hiriburutza iz hiriburu izateko zertzelada. Donostiari kultur hiriburutza zegokion, halaxe aldarrikatu zuen hamarkada 

hartako alkate batek. Tebasek bezala, gero Erromak barrurantz zuzendu zituen armak eta batasun politikoa ezarri zion Gizarte Helenikoari, 

bera haren atal zelarik, eta berak sorturiko inperioaren hiriburutzari eutsi zion mende askotan. 

hiriburuxka iz hiriburu txikia. Baina mundu paristarra da, hori bai, ez Euskadiko hiriburuxka monotono marginaletakoa, 

gutxiago mendikoa. 

hiribus iz hirigunean ibiltzen den autobusa. Hiribus elektrikoen ibilera ere ametituko zuten, baina ordu jakin batzuetan soilik

hirigile iz hirigintzan aritzen den arkitektoa. ik urbanista. Ez atmosferaren kutsadura kudeatzeko moduan bakarrik, 

baita arkitektoek eta hirigileek hiriko kutsadura deitzen dugun hori ulertzeko moduan ere. 

hirigintza 1 iz hiri plangintza, hiriak biztanleen beharretara egokitzeko bideen multzoa; plangintza eta 

bide horien azterketa. ik urbanismo. Lorategiz bete gura dituzte itsasadarraren ertz biak, eta industriak enbarazu egiten dio 

hirigintzari, politikarien begietara. 2000. urtetik hirigintza arautzen duen SRU legea. Nola murriztu lezake hirigintzak emakumeen 

aurkako indarkeria? Hirigintzako zinegotziarekin izan nintzen. Jacques Veunac, Angeluko hirigintzako axuanta. Hala eskala 

arkitektonikoan nola hirigintzaren nahiz lurralde-eraldakuntzaren eskalan. Lurzoruaren eta Hirigintzaren lege egitasmoak bide 

korapilotsua izan du azken asteotan. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hirigintza obrak Ziburun. Baserrietako goiti-beheitiez ala hirigintza-solas, gai frango 

aipatuko da. Aurkeztutako proiektu gehienek (199) hirigintza azpiegiturekin zerikusia dute. Arangurenen eta antzeko tokietan hirigintza 

prozesuek adierazten dute gorakada, Iruñeko hirigunea zabaldu delako Administrazio publikoentzat berreskuratu behar du hirigintza 

garapenaren kontrola, lursailen jabetza pribatutik ateraz. Gure udalerrian izugarrizko hirigintza-hazkundea gertatu da. Donostiako 

hirigintza interesen aurka doalako. Oraingoan lursailen hirigintza lana agenteren baten esku uzteko. Antolakuntza eta hirigintza 

arloetako legeak. Bilboko Hirigintza zinegotziak. Jean-Michel Evin, "Adour- Pyrénées" Hirigintza bulegoko zuzendaria. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa izen ofizialetan) Udaleko Hirigintza Sailak. Nafarroako Unibertsitateko Hirigintza 

Sailak egindako ikerketa baten arabera. Donostiako Udaleko Hirigintza arduradun Jorge Letamendiaren ustez. Hirigintza eta Ingurumen 

diputatu Marta Alañak. Hirigintza Plan Nagusia. 

[3] donostiako hirigintza (6); hirigintza agentearen (3); hirigintza agentziak (4); hirigintza aldetik (3); hirigintza negozio (3); hirigintza plan (7); 

hirigintza planak (3); hirigintza proiektuak (4); hirigintza sailak (4); hirigintza sailean (4); hirigintza zinegotziak (6); tokiko hirigintza (3); udaleko 

hirigintza (7); hirigintza eta ingurumen (5)] 

hirigotor iz zitadela, gotorlekua. ik hiri 10. Burdina burdinaz zorrozten da eta anaia, anaiaren laguntzaz, hirigotorra bezain 

sendo bihurtzen da. Eta baita Kapitolioan ere, Romuloren etxean antzinakoen eraikitzeko ohiturak ikusten dira, eta gauza bera 

hirigotorreko santutegietan ikusten diren lastozko estalkietan ere. 

hirigune 1 iz hiri egitura duen gunea. Bilboko hiriguneak milioi bat biztanle ditu. Europak orai baditu 45 hirigune, miliun bat 

baino gehiago biztanle dutenak. Errausketak sortutako gasek Gipuzkoako hirigunerik handiena «kutsatuko luketela» jakinarazi dute. 

Debagoiena Gipuzkoako bigarren edo Euskal Autonomia Erkidegoko laugarren hirigune bilakatzea. Hainbat hirigune hazi daude 

herrialdean barrena: Irun-Hondarribia, Errenteria-Lezo-Oiartzun, Donostia-Pasaia, Lasarte-Hernani-Andoain, Tolosa, Beasain-Ordizia, 

Zumarraga-Urretxu-Legazpi, Azkoitia-Azpeitia, Zarautz-Orio-Getaria. Hiru herrialdeotako biztanleen %66,5 Lapurdi kostaldean bizi dira, 

hiriguneetan. Herri horiek Baiona-Angelu-Miarritze eta Donibane Lohizuneko hiriguneetatik hurbil daude. Eta segidan Colmbrianos, 

herriak auzo bilakatzen baitira hiriguneetan. Hirigune metropolitanoen hedapen beldurgarriak. AEBetako hauteskunde sisteman, landaguneek 

pisu handiagoa baitute hiriguneek baino. Hiriguneen eta baserri guneen artean ez dago ezberdintasun handirik kopuruari 

dagokionez. Errauste plantak gutxienez hirigunetik bi kilometrora egon behar du. Karlos III._Nobleak 1423an Iruñeko hirigune osoari 

"Privilegio de la Unión" eman zion arte, Navarreria, San Zernin burgoa, San Nikolas, eta San Miguel auzoak besterik ez zituen Iruñeak. Nola 

euro-hirigune bat deitzen ahal dena eraikitzen ari den Donostiatik Baionarainoko eremu hortan. Didier Borotra Baiona/Angelu/Miarritze 

hirigune Elkargoaren buruzagiak. Hirigune Elkargoko zerbitzuek. 

2 hiri baten gunea. Gizonezko bati tiro egin zioten atzo goizean, Bilboko hiriguneko denda batean. Gasteizko hiriguneko kale 

nagusiak. Altzan, Bidebietan, Aieten, Igeldon eta Donostiako hirigunetik aparte samar gelditzen diren auzoen txanda. Parte zaharretik 

hirigunera bueltan. Hirigunekoek baino itxura askoz ere apalagoa dute hemengo etxeek. Ordubete zen SSen desfilea bukatu zela, baina 

hiriguneko karrikak leporaino betetzen zituen jendetzak ez zuen sakabanatzeko imintziorik egiten. Danek furgonetatik Chicagoko mapa 

atera, eta hoteleko kalea topatu du, hirigunetik urrun samar hura ere. Aireportutik hirigunerantz nentorrela. Hemen, Esteribar harana 

bukatzen da eta laster hirigunean sartu naiz. Bata bestearen ondoan daude Busturia eta Sukarrietako hiriguneak. 

[3] baiona hirigune (12); hirigune bazterretako (3); hirigune bazterretakoetan (3); hirigune elkargoak (11); hirigune elkargoan (6); hirigune 

elkargoaren (3); hirigune elkargoko (9); hirigune handi (5); baiona hirigune elkargoak (3); baiona hiriguneko (5); hiriguneko kaleak (3); hirigunetik 

gertu (4); hirigunetik kanpo (3); hirigunetik kanpoko (3); hirigunetik urrun (3)] 

hirikide iz hiri berekoa den pertsona. Eta Donatienek bere hirikideak egiten zutena islatu baino ez duela egiten. Frantziskok 

eta lagunek ez baitute harrera onik beren hirikideen aldetik. Haren aitari eta aitonari ere beren hirikideek doktore deitzen zietela. Doan 

ematen dizut soroa eta doan ematen dizut hartan dagoen harpea ere; neure hirikideen aurrean ematen dizut. Sortzez gizakiok oro 

elkarren ahaide eta hirikide gara, ebatzi du Hipiasek. 

hirikume iz adkor hiri batean bizi dena. Bitxia da nola berak eta haren amak, hirikumeak eta intelektualak eurak, garai 

zaharretako izaki hau egin duten, kolono sendo eta gazte hau. Biak hirikumeak bera bezala; baina hiriko mutikoek ere ezagutu dezakete 

edertasuna, ikusteko aukera dutenean; haiek ere gera daitezke hatsik gabe. Bere gustoko lekuaz, paisajeaz, giroaz arroztu den 

hirikumeak, fikziokumeak, hainbeste gauza ukatu behar ditu egunaren buruan, non bere buruari nortasuna ematen diolako ustean, ez den 

ohartu ere egiten, taigabeko ukatze (indargaltze) ergel horrexegatik beragatik gelditu dela bere nortasunaren zipitzik ere gabe. 

hirilege iz zibismoa. Botoa ez ematea "hirilege falta"-tzat gaitzesten da. 

hirimin iz hiriaren nostalgia. Herrimina barik, hirimina dario poema sorta honi. Amsterdameko hiritarren erara hitz egiten zuen, 

da Rua bizi izandako hiriko biztanleen erara, eta une batez berak, harriduraz ez bestez, bere burua ikusi zuen hiriminetan linburtzera 

zihoala, une batez soilik egon zen bentariari hiritartasunak ematen duen konfiantzaz hitz egiteko, eta Amsterdameko berriez galdegiteko. 

hiriño iz hiri txikia. Urte haste huntan Afrikan bainintzan, Burkina Faso-ko hiriño batean meza entzun dut. 

hiriratu, hirira(tu), hiriratzen da/du ad hirira joan edo eraman. Hondamena gehienbat baserrietatik hiriratu zen, alde 

kutsatu guztietatik zetorren baserritar olde gaixotuak ekarria. Delako arbaso hurbil nahiz urrunak eskalapoietan itsatsirik hiriratu zuen 

zimaurrak munduan leku bat, bertzenaz inola ere izanen ez lukeena, ematen dio bere damuzko hiritar klase honi. 

hiriska ik hirixka. 

hiritar 1 iz/izond herritarra. Estatuko hiritar guztiek. Legeak kasu gehiago egin behar dio komenientzia publikoari hiritar baten 

libertateari baino. 2010. urtea baino lehenago europar hiritarrek ez dituzte eskuratuko erretiro ordainketak, demografia arazoak direla 

eta. Senatuak [...] erromatar hiritarrengandik mailegutan hartzeko baimena ematen zuen. Hiritar libre jaioak aitoren semetzat hartzen 

zirela. Munduko hiritar frantziarra. Herriak hiritartzat hartu izan ditu batzuetan sasikumeak, handien aurrean bere indarra handiagotzeko.

1789ko Gizakien eta Hiritarren Eskubideen Deklarazioak. · Civitas Dei-ko hiritarrentzat mundu honetan zain dagoen tentaziorik txarrena 

ez da politikan murgiltzea, ez negozioetara lerratzea, baizik eta lurreko erakunde bat idolatratzea. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Frankoen artean hiritar-gradu bakarra zegoela, eta erromatarren artean hiru. Esklaboen 

artean aurkitu zuten hiritar-haztegi neurrigabeaz. Orduan hiru ezkerreko kolektiboek (“Copernic”, “Ez ekimena” eta Bokaleko hiritar 

kolektiboak) deliberatu dute “Maiatzaren 29-ko kolektiboaren” osatzea. 

·3 (izenondo oso gisa) Legeak hiritar egiten ditu atzerritarrak edo sasikoak, edota ama hiritar batengandik jaiotakoak. Plataformak 

hiritarrek etorkizunaren jabe izan behar dutela azaldu zuen. Gehiegizko botere arduratsua dutela dirudizuen zatiari aurkakotasun 

hiritarra kontrajartzearren. Belgikako Aldaketarako Mugimendu Hiritarra. 

· 4 izond hirikoa. Horrelakoxea izana zen beti: hiritarra, ez nekazaria. Baserritarren eta hiritarren arteko gora-beherak. Hiria 

suntsitu nuen, hiritarrak aiztoz hil nituen, emazteak eta harrapakinak gurekin eraman genituen. Bere flota portu hartan ezkutatu zuen, 

marinelak eta arraunlariak beren postuetan jarriz, eta gainerako hiritarrak harresietan egoteko agindu zuen. Gauez ateratzen diren W.ko 

hiritarrek, gaueko giro beroan, ez dirudite atzerritar, ez dirudite horren kanpotar. Xiudadeko hiritarra gauza askori begira bizi da, 

entretenitua oso. Euskal Hiriko hiritarren ixpiritu anizkoia. Hiritar petoa ematen zuen, behar bezala jantzia, beti alai eta askoetsia. 

· 5 (izenondo oso gisa) hiriari dagokiona; hirikoei dagokiena. ik hiri 2. Umekeria zeritzon euskara bizimodu hiritar 

eta industrialerako egokitzen eta trebatzen jarduteari. Bakardadean elkarrekin bizi diren milioika herritarrek egiten dute bizimodu 

hiritarra. Euskara gizarte hiritarrean txertatzeko. Nekazari eta lurjabeen gizarte ultra-landatarra izatetik pixkanaka eskulangile eta 

burgesen gizarte ultra-hiritarra izatera aldatu zen. Espiritu honekin ekin zioten [...] buru-langile izan ordez esku-langile izateari, hiritar 

izan ordez baserritar. Asisko hiritar ziren zaldun ospetsu haiek. Nabarmentzekoa da, azkenik, Gipuzkoaren egitura hiritarra. Hainbeste 

famatu ohi zuten euskara urbano, hiritar edo hiritartua. Hiriak libreago, zabalago, argituago [...] direla, eta hiritar, urbano edo moderno 

hitzek "hobea" esan nahi dutela sinesten dutenak. Paisaia hiritarrak margotzen zituen, nik kamerarekin grabatzen nuen bitartean. Bilboko 

gau hiritarrak. 

[4] bere hiritar (4); erromako hiritar (7); euskal hiritar (8); gizarte hiritar (4); hiritar askok (5); hiritar gisa (6); hiritar gradu (5); hiritar guztiak (18); 

hiritar guztiei (9); hiritar guztiek (11); hiritar guztien (16); hiritar izan (8); hiritar gradu bakarra (4); hiritar eta baserritar (5); euskal herriko hiritar (4); 

euskal hiritarren (8); hiritarren artean (25); hiritarren arteko (6); hiritarren borondatea (4); hiritarren eskubideak (5); hiritarren eskubideen (4); 

hiritarren ongizatea (4)] 

hiritargo iz (Euskaltzaindiak adiera hau baztertzen du) hiritarrak. Euskal herriko hiritargoak. 

hiritarki 1 adlag era zibikoan. Yvesek eguerdiko jateko hondarrak baratzeko zabor-kaxa publikora bota zituen, behingoz hiritarki 

obratzen zuela. 

hiritarki 2 iz hiritarra. Opor edo bakantza denboran, gorputza bera heziz arimarekin batean, egiten zituzten balentria ederrak, 

xintxuketa, kurritze, kanpo-lan eta nekatze... hainbestetaraino nun bilakatzen baitziren gazte horiek zailtasun eta trebezia haundiko putiko 

gogor, berdin aintzinean guriki haziak izanak ziren hiritarki batzu ere. Hiritarkiak bai: hitz horrekin ulertua duke irakurleak ez zela hori 

arras gure mundua. 

hiritartasun 1 iz herritartasuna. Kanadan jaio eta gurasoak Portugalgoak, bietako hiritartasuna du. Inperioko mendekoei 

hiritartasuna pixkanaka ematea ez zen burutu Karakalaren ediktua promulgatu arte. Algerian [...] algeriar mendekoek Frantziako 

zuzenbide zibilaren eskumena onartzen baldin bazuten, erabateko frantziar hiritartasuna lortu zezaketen. Hiritartasuna demokrazietan 

aintzakotzat hartuta zegoenez [...] batez ere sasikoen egoerari buruzko legeak egiten zirela han. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hiritartasun-eskubideez. Hiritartasun-kontzientzia oso handia zuen. 

3 hirikoa izateko nolakotasuna. Hemeretzigarren mendetik han kokatu industriak eman zion hiritartasun modernoaren 

sentimendua. Eta hurrena saldu ezak, aspaldian horretan habil-eta, hire unibertsalismoa, hire modernotasuna, hire hiritartasuna. 

hiritartu, hiritar(tu), hiritzartzen 1 da ad hiritar bihurtu. Hemen, besta hiritartu denez, badirudi lanean ibili direnei eta 

ez direnei egiten zaiela dei, eta beti eraikina konpondu aurretik. Etorkina, hiritarturiko atzerritarra. Maiana Artoiz arras hiritartua kausitu 

zuen. Beren buruarekin zer egin ez dakiten hirikume burgomarxistak edo bordarikume presaka hiritartzean aberetuagoak. Hiritartu zaigu 

dena, baserri zokoraino, bereziki komunikabide berriei esker. 

2 (era burutua izenondo gisa) Arrantzale eta bateleren Pasaia ez da inzibilizatua, baizik naturala; Donostia hiritartua -liberala- ez 

da zibilizatua, baizik desnaturaldua soil-soil. Herri kantaren bidez bat egitea ohidurazko kanta xaharra eta bizia oraingo giro hiritartu 

hunekin. Jende politizatuak, hiritartuak, neurotikoa denez, gizakiaganako errezeloa izan beharra dauka derrigor. Hainbeste famatu ohi 

zuten euskara urbano, hiritar edo hiritartua. 

hiritartxo iz adkor hiritarra. Ortzirainoko forma haiek, dantzan eta txoriei garrasika ibili ziren haiexek, poliki-poliki ezkutatu ziren, 

eta bi hiritartxo marmarti ginen, hutsune batean sartuak. 

hiritartze iz hiritar bihurtzea. Ez zaio burutik pasatu ere egiten euskarak, kasu, industrian egon behar duela, eta politikagintzan, 

hezkuntzan, literaturan; ezin duela huts egin hiritartzeak ekarritako aldaketarik; aldaketa horien guztien osagarri izan behar duela. 

1848ko burujabetzeak eta haren ondorioz hurrengo hamarkadek ekarri zuten hiritartze-prozesuak bidea egin arte. Hiritartzearen 

fenomenoaren ondorioz etxaldeak eta sortetxeak husten ari direla diote. Hiri zaharreko karriketan ere ari dira lanak, hala-nola hiritartze 

edo urbanizatze planak segituz. 

hirixka (orobat hiriska g.er.) iz hiri txikia. Gau eta egun jo genuen aurrera, sei egunetan, eta zazpigarrenean Lamo hirixka 

maldatsura heldu ginen. Itsas-hegiko hiri eta hirixka ainitzek. Eramanezina egiten zitzaion bere burua hirixka postalkara, pastelkara 

hartan aurkitzea, jende kaxkar dotorez, donostiar nardagarriz inguratuta. Garai haietan Kayenta, Chinle eta Moencopi navajo hirixken 

artean ibiltzen zen artzain. Zantarra iritzi nion Atenasi, balkanikoa, imajinatu ere ezin nuen egin nolako etxeetan bizi zen hango jendea, 

hiriska bat, ia herriska bat esango nuke, levantinoa, jende-inurritegiak karrika erdian, eta ostera berriz bakar-mortua. 

hirizain iz ipar udaltzaina. Hirizainek (herriko etxearen konduko polizak) badituzte orai largabixta gisako muntadura batzu, 

"radar" delakoetarik, ikusteko nor nun dabilan zalutasun handiegian. Hogoi bat urtetan sartu zen polizan, hirizain xume. Hirizainen 

arabera, 35.000 lagunek parte hartu dute manifestaldi hortan. Hendaian, hirizainek hamar kilo haxix atxeman dituzte, bai eta sesitu, 

autozainak paperak xuxen zituenetz ikusteko geldiarazi auto batean. Hôtel Lutetia aitzinean jendea metatua da, hirizainek nekez 

atxikitzen dutena. 

hiro 1 izond ustela. Batelaren tripa hiroan. · Itsas belar malguen hiro gazi usainak gohaina hastapenean eta atsegina ondotik 

hazten zidan.

2 (hitz elkartuetan) Behialako uraren hiro usain tepoari euri eta kearena eransten zitzaion. Lur hiro usain segikorraren presentziaz 

gogoratzen zen. 

hirodun izond usteltasuna duena. Zuri nahi eta beti beltz nehoiz bildu ez zen zuhurritzaren oihartzunak ostatuko murruetan 

punpaka zerraikan, pilota sabel hiroduna zartatzear bailitzan. 

hirokeria iz ustelkeria. Nahaskeria eta hirokeria. 

hiros iz hiratsua. Zeren suturik eta sumindurik baitzegoen, zinez, gure aita, jauzkor eta hiros. 

hirotu, hiro(tu), hirotzen da ad usteldu. Bresteko bahia maite nuela gogoratzen nintzen, batez ere aizkorriko eurien menpe 

hirotzen zihoan arrainaren usaina. Usteltzen zihoan gure pentsamendu jadanik bakunaren hirotzearen aire zizkolatsua. 

2 (era burutua izenondo gisa) Hortz hirotuak erakutsiz gizona "mila esker"ka atera zen tauladatik. kofreak espaloira husten 

zituzten, piperrak, tomate hirotuak, arrautza sailak, [...]. Itsas bazterretako arroketako belar hirotuetan. EguPeryko opariak usu, gure 

gero gosearen baketzeko, mardoak, hirotuak eta jan-egun epetik haratekoak ziren. 

hiru 1 zenbtz bi eta bat, 3. (dagokion izenaren ezkerrean) Hiru seme izan zituen. Hiru ate, kale txikitara ematen 

dutenak. Hiru gurpil dituzten ibilgailuak dira. Nakarezko hiru botoi distiratsu zoragarrik lotua. Erdiko orrialdeetako hiru zutabe. Hiru botila 

olio. Hiru mastako itsasontzi handietan. Gela handia hiru gelaxkatan banaturik dago. Hiru haurridetan mutiko bakarra. Lekeition berdintsu 

gertatu zitzaien hiru iruleri. Hiru gizoni lepoa moztu behar zieten tokiraino. Mahai gaineko orri zaharrean nire izena azpimarkatu zuen hiru 

aldiz. Triangeluaren hiru angeluak. Adelaren hiru mutil koskorrak. Ali Babak berriro ere hiru astoak hartu, eta harkaitz aldera jo zuen. 

Haren andre Josefinaren eta hiru seme-alaben ondoan. Bidegurutzeko hiru kaleek. 

2 (hitz elkartuen lehen osagai gisa, izenak nahiz izenondoak osatuz) Hiru-mastako dotorea nola deskargatzen zuten 

begira egon ginen. Labana hiru-ertz zorrotza. Kapitelik eta astragalorik ikustatu nuen, frontoi hiru-ertzik eta bobedarik. 

3 (dagokion izena ezabaturik) Bazkarian baso bat ardo edan beharrean, bi edo are hiru ere edaten baititu zanga-zanga. 

Lehenbiziko atsoari bi pieza atera nizkion, eta bigarrenari hiru. Lau marmita ziren guztira, hiru handi eta txiki bat. Trago pare bat egina 

bai, hiru beharbada, lau gehienez ere. Pilulek -hiru oraingoan- ez ninduten hain berehalakoan jo. -Ehun eta hiru! Orotara hiru, eta hiru 

horiek, gazte eta azkar, guk bezainbat bizia maite zutenak. Lau ikusleetatik hiruk intsignia gorriak zeramatzaten. Lehen alkian jarriak dira 

hiruak, hitzik erran gabe, nahiz eta lagunak lagundu. Osabak hiruak maite zituen. Urkatzea aski ez, gainera, lau anaietatik txikia ez beste 

hiruak, lau haragitan partitu, eta hamar lekutan banatu dituzte puskak. Hirurak Parisa Budapestetik eta Vienatik zehar iritsi ziren. 

Hirurak ziren gipuzkoarrak, hirurak jesuitak. Beste hirurak jiratu egin ziren. Josefina, Kristina eta hirurak, bertzeengandik bereizirik, 

elkarrekin suertatu ginen eskailerapean. Ama, Margot eta hiruok lagun handiak gara berriro. Ama, Mattin eta hirurok. Laguntza eska 

ziezaiela beste hirurei. Horietatik hiruri heriotza zigorra ezarri diete. Beste hirurei begiratuko die une batez. Hiruei begira zegoen denda 

atean Ramon Baglietto. Bi ume ditut, bata bost urtekoa, bestea hirukoa, biak neskak eta biak zoragarriak. ik hiruko. Zein da ahots 

bakarreko izakia, lau hankakoa, bikoa eta hirukoa? Masta bakarreko begitandua zitzaidan, lehenengoz begiztatu nuenean hiru mastak 

lerro-lerro baitziren, baina, hara, hirukoa zen. Hiruetatik inor ez da idazle oparoa izan. Eta etxerantz zuzendu zituzten hirurek urratsak. 

Eragozpenik gabe hitz egin ahal izan zuten hirurek elkarrekin. Atautxiak, Jexuxek eta hiruek bana. Beharbada lehia horregatik gertatzen 

da hain erakargarria hiruren arteko sexua. Peter beste hiruren zerbitzaria zen. Ez dira gu hiruron kontra tiroka ausartuko. Hiruretako 

inor ez da fisikoki indartsua. Itxura guztien arabera, hiruetako batek, diru-goseak bultzaturik, beste biak hil zituen. Hargatik jotzen da 

larrua ohean, lautik hirutan. ik beherago 11. Lehengo astean hirutan deitu nuen, eta hiruretan esan zidaten ezin zidatela ez ezezkorik eta 

ez baiezkorik esan. Egia esan behar bada, bera dut hiruretan maiteena. Nola esentzia jainkozkoa, bat, single, garbia, berbera dela 

Hirurengan. 

4 (futbol, pilota eta kideko kirolen emaitzetan) Joan dira Lyon-era eta han hiru eta zero galdu. Haitada eder batzuen ondotik 

hiru eta huts Terexa Etcheto eta Maritxu Sainte Marie donaixtiarren kontra irabaziz. Hiru eta zero gaztigatu dute Trelissac-eko taldea bere 

zelaian. 

5 (data adierazteko) Kutxako kontu korrontean diru kopuru bat sartzen ziok eta hilero-hilero, hilaren bian edo hiruan. Etzi, 

abenduaren hirua, euskararen eguna da. Asisen hil zen 1226ko urriaren hiruan. Gasteizen martxoaren hiruan hil zituzten langileen aldeko 

greba orokorra prestatzeko. Hirugarren hilaren hogeita hiruan. Bi milagarreneko apirilaren hogeita hiruan. El Diario de Buenos Aires-ko 

abenduaren hiruko edizioan. 

6 (ordua adierazteko) Arratsaldeko hirurak ziren. Irakurri egiten nuen goizeko ordu biak edo hirurak arte. Iritsi ziren ordubatak, 

ordubiak, hirurak: eta janariarenik, usainik ere ez. Hirurak jo arte egon nintzen eskaileretako tranpalean jesarrita. Ostiral batean, goizeko 

hirurak jo zizkidaten ikasten eta irakurtzen. Hirurak aldera gaueroko ateratzeek iratzarriko gintuzten. Arratsaldeko hirurak inguru ziren. 

Arraltsaldeko hirurak inguruan ailegatu zen. -Hirurak aldean. Goizeko hiruak irian, azkenean lo egin dezakegu. Biharamunean, uztailak 

25, goizeko hiruretan. Hiruretan puntuan. Arratsaldeko hiruretatik gaueko ordu biak arte. Hiruretako otoitzean (nonan). Arratsaldeko 

hiruretako argitasunak. Arratsaldeko hiru eta erdiak ziren. -Hirurak eta laurden dira [...] honezkero itxi dituzte leku asko. Hirurak eta 

laurdenetako trena hartu zuen. Eskumuturreko urrezko erlojuak hirurak eta hogei erakutsi zizkion. Hamarrak eta hogeita hiru. Goizeko 

zazpiak eta hiru minutu. Ohi baino hiru minutu lehenago, zazpiak eta hiruretan ailegatu da ondoko tabernara. Ordu bata hiru minutu 

guti. 

7 (denbora unitateekin) Hiru urte zituenez geroztik. Geroztik, hiru urte joan dira. Hiru hilabeteren buruan. Nire lagunak hiru ordu 

lehenago niri erakutsitako pistola. Bi edo are hiru egunetako lana egina neukan. Aurreko hiru egunetan. Azken hiru hilabete honetan. 

Manuela hil eta hiru hilabetera. Handik hiru egunera. Hiru segundoko epe luzea hartu dut erantzun baino lehen. Zeruaren eta infernuaren 

artean esekia, hiru segundoz egon nintzen, nola asmatuko. 52 kiloko kuboarekin 16 jasoaldi hiru minutuan. Hiru segundoan behin. 

Bazuen hiru hilabete ez nuela erretzen. 

8 (diru unitateekin) Hiru sos balio zuen. Platerak jartzen dira salgai, apaindurik, hiru sosean eta bost sosean. Ia bostehun pezetan 

(hiru eurotan) metroko billete soila. 

9 (bestelako neurri unitateekin) Niregandik hiru metrora. Ukondoa hiru milimetroko burdinan mindu arte. 

· 10 iz zenbaki naturalen sailean biaren ondotik datorren zenbakia Ez omen zekien ziur hiru zenbakiak zein aldetara 

behar zuen. Hiruraino kontatu eta arnasa sakon hartzeko. Muga sakratu dira guziak: hirua, zazpia, hamabia, eta horiek gainditzeak, 

badirudi, zori aldaera eta maiz zori gaitza dakarrela. Muga sakratu dira guziak: hirua, zazpia, hamabia, eta horiek gainditzeak, badirudi, 

zori aldaera eta maiz zori gaitza dakarrela. Karetx horrixe hazka bizi da, besteak beste, gure espanolista edo iraultzaile usteko lautik hirua. 

Ezkerreko atzamarrak bere, bia eta hirua, ez dira teknikoki egokienak. Eta hiruarekin eta hamarrarekin kontu bera. Hirua bizia da, bia 

erraztasuna eta bata segurtasuna ala sortzea. Mezua entzundakoan, hura ezaba ez zedin, berriro ere hirua sakatu behar nuen. Gero goiz 

batez jaiki, eta joanak ziren lauak eta zazpiak, baina hiruek eta bostek hartu zuten haien lekua. Azpimarratzen du zilo hori Kutxaren 

kudeantza buxetaren ehuneko hirura baizik ez dela heltzen. 

11 hirutan (orobat hiruretan g.er.) hiru aldiz. Abadesak edo beste ahizparen batzuek bitan edo hirutan ohartarazi arren, 

zentzatzen ez bada [...]. Harriarekin eginiko beroketa saioan140 kiloko koadroa hirutan jaso zuen eta 177koa behin. -Hirutan ikusi dut 

Dimas -esan zion Matiasek Matilderi. Meza-liburua hirutan zabaldu ondoren. Lehengo astean hirutan deitu nuen, eta hiruretan esan 

zidaten ezin zidatela ez ezezkorik eta ez baiezkorik esan. Jaten zuen egunean hiruretan bederen. 

12 hirutarako Logroñes eta Espanyolekin hirutarako partida bat jokatu behar zuen Osasunak Logroñon.

13 bi-hiru Aurkituko nikek noski, bi-hiru egun izanez gero. Telefonoa ene gelako atetik bi-hiru metro haratago zegoen. Bertze bi-hiru 

emazteki gehiagorekin ttur-ttur. Orain dela bi-hiru urte. Bi-hiru eguneko bizarra. Handik bi-hiru egunera itzuli nintzenean. -Bi-hiru 

ikusia nauk... Egunean hiru bat ordu-edo pizten dugu argia, ilundutakoan. · Dena ongi? -errepikatu zidan bi-hirutan, aitzin eguneko 

ardura harrigarria berrituz 

14 hiru bat (152 agerraldi, 67 liburu eta 47 artikulutan; orobat hiruren bat 10 agerraldi, 7 liburutan) Hiru bat 

minutu egin zituen begiak Ttipiren txostenaren gainean kiskaltzen. Orain dela hiru bat urte. Hiru bat bikotek parte hartuko dute biharko 

jaialdian. Hiruren bat zentimetroko gorputza dute. Hiru bat orduko bidea dut haraino. Kexu agertu ziren hala ere, hiru bat tinta-urratu 

ageri zirela eta. · Hiru bat mila ikusle bil ditzaketen kontzertuak antolatzeko aukera ukanen dute. 

15 hiru-lau hiru edo lau. ik hiruzpalau. Hiru-lau kaset ziren, kaxarik gabeak. Hiru-lau minutu emango ditu zutabea 

irakurtzen. Gabik hiru-lau pauso eman ditu atzera. Hiru-lau egun itsas bazterrean eman dezagun eta ondoko hiruzpalauak Euskal-Herri 

barne hortan. Kamioizale itxurako hiru-lau gizon. Bertze hiru-lau lankiderekin batean. Zorutik hiru-lau metrora sentitzen nintzen. -Hiru- 

lau aldiz erran zidak, hire bisita noizko. · Astean hiru-lautan egiten zituen bilerak, batzarrak, prestakuntza-saioak. 

16 hiru mila Hiru mila ale argitaratu dituzte. Hiru mila jende, gehienak iparraldekoak. Hiru mila gaztek, adinekoekin nahas-mahas. 

Zilarrezko hiru mila libera. Hiru mila bidaiari gehiagok hartzen dute Bilbobus egunero. Hiru mila koroa dizkio urteko saritzat ezarri. Hiru 

mila bakteria mota desberdin. Koloniako katedralera bildu ziren hiru milatik gora entzuleen artean. · Hiru bat mila ikusle bil ditzaketen 

kontzertuak antolatzeko aukera ukanen dute. 14-eko gerlatik landa du haatik jendetzeak berriz gaindituko hiru milako horren heina. 

17 hiru milioi Hiru milioi vietnamdar hil zituzten. Bonbain hiru milioi musulman dira. Gaur egun, hiru milioitik gora blogger daude 

munduan. Hiru milioi billete txikietan kirol poltsa antzeko batean. Eta doi-doia hiru milioik ongi ahoskatzen zuten eta izkiriatzen zekiten 

beren frantsesa. Esan didate hiru milioi errubloren nekazariak erosi dituela beste probintzia batera eramateko. Hiru milioi horiekin gauza 

on eder asko egingo dituzu. Urtxipia jaunaren burua, hiru milioiren aldera. · Garai hartan armeniar gehienak Turkian bizi ziren, hiru bat 

milioi. 

18 hiruretan hogei hirurogei. Hiruretan hogei bat urte. Kristina eskaileretan goiti, nire hiruretan hogeita hemezortzi kiloak 

garraiatzen. Hiruretan hogeita hamaseigarren solairutik behera. 

[11] aipatu hiru (11); aipatutako hiru (21); armadak hiru (14); arratsaldeko hiru (11); astean hiru (49); athleticek hiru (11); atxilotutako hiru (19); atzo 

hiru (29); aurka hiru (15); aurreko hiru (46); aurreneko hiru (21); aurretik hiru (18); aurten hiru (16); azken hiru (540); azkeneko hiru (27); badira hiru 

(34); bakarrik hiru (13); bakoitzak hiru (18); bakoitzean hiru (11); bakoitzeko hiru (15); barruan hiru (13); berrogeita hiru (21); bertze hiru (48); beste 

hiru (832); bi hiru (139); duela hiru (395); egunean hiru (52); egunero hiru (12); gaur hiru (17); gutxienez hiru (69); haietako hiru (15); halako hiru (29); 

han hiru (18); handik hiru (110); hemendik hiru (20) 

hiru alaba (27); hiru aldaketa (29); hiru alderdi (44); hiru alderdiak (15); hiru alderdiek (50); hiru alderdien (27); hiru aldi (12); hiru alditan (29); hiru 

aldiz (526); hiru anaia (29); hiru anaiak (16); hiru ardatz (41); hiru argazki (20); hiru arrazoi (30); hiru aste (271); hiru astean (30); hiru asteetan (29); 

hiru asteko (51); hiru asteotan (18); hiru astera (20); hiru asteren (18); hiru astetan (17); hiru astez (56); hiru atal (30); hiru ataletan (29); hiru ate 

(14); hiru aukera (30); hiru aulki (11); hiru auto (13); hiru autok (22) 

hiru baino (26); hiru baizik (14); hiru bakarrik (19); hiru baldintza (28); hiru bat (147); hiru belaunaldi (11); hiru berdinketa (13); hiru bertso (23); hiru 

bertsulari (11); hiru besterik (17); hiru bide (29); hiru bider (152); hiru bikote (18); hiru bonba (12); hiru bote (17); hiru buruzagi (15); hiru denboraldi 

(20); hiru denboraldietan (21); hiru dimentsioko (31); hiru dimentsiotako (17); hiru dimentsiotan (15); hiru diputatu (21); hiru disko (25); hiru domina 

(15) 

hiru edo (241); hiru egintza (16); hiru egun (490); hiru egunak (27); hiru egunean (55); hiru eguneko (124); hiru egunen (61); hiru egunera (53); hiru 

egunetako (22); hiru egunetan (133); hiru egunetara (11); hiru egunetarako (14); hiru egunez (239); hiru egunotan (16); hiru ehun (101); hiru 

ekintzaile (24); hiru ekitaldi (14); hiru elementu (22); hiru emakume (47); hiru emakumeak (13); hiru emazte (11); hiru entsegu (67); hiru erakusketa 

(11); hiru eraso (12); hiru eremutan (12); hiru errealitate (15); hiru errege (12); hiru eskaera (20); hiru esparru (12); hiru etapa (26); hiru etxe (27); 

hiru euskal (119); hiru euskarrirekin (12); hiru ezaugarri (36) 

hiru familia (12); hiru film (23); hiru final (15); hiru gai (32); hiru galdera (25); hiru galdu (23); hiru garaipen (34); hiru gau (44); hiru gauez (17); hiru 

gauza (77); hiru gazte (96); hiru gazteak (43); hiru gazteen (18); hiru gaztigu (11); hiru gehiago (14); hiru gela (16); hiru gizon (143); hiru gizonak (37); 

hiru gizonek (36); hiru gizonen (14); hiru gizonezko (21); hiru gol (84); hiru golak (12); hiru goleko (37); hiru guardia (14); hiru gudari (12); hiru gune 

(23) 

hiru hamarkada (19); hiru hankako (14); hiru harri (18); hiru hauek (24); hiru haur (55); hiru haurren (20); hiru hautagai (31); hiru hautagaiak (17); 

hiru helburu (35); hiru heriotze (14); hiru herri (35); hiru herrialde (25); hiru herrialdeetako (17); hiru herrialdeetan (35); hiru herriek (13); hiru 

herrietako (17); hiru herritar (15); hiru hil (12); hiru hilabete (389); hiru hilabeteak (12); hiru hilabetean (44); hiru hilabeteetan (50); hiru hilabeteko 

(114); hiru hilabeteotan (31); hiru hilabetera (52); hiru hilabeterako (16); hiru hilabeteren (43); hiru hilabeterentzat (12); hiru hilabetetan (20); hiru 

hilabetetik (15); hiru hilabetez (78); hiru hildako (23); hiru hilean (11); hiru hiri (14); hiru hitz (52); hiru hizkuntza (28); hiru hizkuntzatan (21); hiru 

hizkuntzetako (11); hiru hizkuntzetan (21); hiru horiek (41); hiru horien (11) 

hiru idazle (12); hiru irabazi (21); hiru irakiar (22); hiru itzuli (37); hiru izan (27); hiru izango (20); hiru izen (28); hiru jardunaldi (25); hiru 

jardunaldietan (15); hiru jokalari (65); hiru jokalarik (14); hiru kanporaketa (26); hiru kantu (12); hiru kasu (19); hiru kasuetan (18); hiru kide (69); 

hiru kideak (19); hiru kideek (12); hiru kidek (19); hiru kilo (25); hiru kilometro (32); hiru kilometroko (19); hiru kilometrora (12); hiru kolpe (12); hiru 

kontzertu (22); hiru kopa (11); hiru kultur (43) 

hiru lagun (239); hiru lagunak (41); hiru lagunek (64); hiru lagunekin (16); hiru lagunen (52); hiru lan (40); hiru langile (32); hiru lapurtarren (16); hiru 

lau (161); hiru laurden (61); hiru laurdenak (83); hiru laurdenek (18); hiru laurdeneko (20); hiru laurdenetako (15); hiru laurdenetan (12); hiru lehenak 

(15); hiru lekutan (12); hiru lerro (19); hiru lerrotan (19); hiru liberako (12); hiru liburu (56) 

hiru mahai (15); hiru maila (28); hiru mailatan (14); hiru mailetan (15); hiru mastako (14); hiru mende (30); hiru mendez (13); hiru metro (47); hiru 

metroko (26); hiru mila (212); hiru milioi (160); hiru miliun (24); hiru ministro (14); hiru minutu (78); hiru minutuan (18); hiru minutuko (41); hiru 

minutura (20); hiru modu (16); hiru multzo (12); hiru multzotan (11); hiru mutiko (14); hiru mutil (18); hiru nazioetako (18); hiru neska (41); hiru obra 

(12); hiru oinarri (32); hiru ordezkari (21); hiru ordu (245); hiru orduko (38); hiru orduz (44); hiru oren (52); hiru orenetan (11); hiru orenez (21); hiru 

orrialde (15); hiru osagai (19) 

hiru palestinar (44); hiru pare (24); hiru parte (22); hiru partetan (11); hiru partida (257); hiru partidak (103); hiru partidatan (22); hiru partidetan (55); 

hiru pauso (16); hiru pertsona (121); hiru pertsonaia (11); hiru pertsonak (14); hiru pieza (11); hiru pilota (26); hiru pilotari (14); hiru polizia (40); hiru 

postu (13); hiru postuetan (18); hiru preso (12); hiru proba (18); hiru probintzietan (16); hiru proposamen (14); hiru punttu (22); hiru puntu (171); hiru 

puntuak (187); hiru puntuen (26); hiru puntuko (38); hiru puntura (37); hiru puntutan (11) 

hiru sail (14); hiru sailetan (16); hiru saio (19); hiru sareta (27); hiru sari (17); hiru sasoi (13); hiru segundo (31); hiru segundoko (11); hiru seme (135); 

hiru semeak (28); hiru setetan (13); hiru sindikatuek (22); hiru solairu (19); hiru solairuko (17); hiru soldadu (72); hiru talde (100); hiru taldeak (26); 

hiru taldeek (12); hiru taldek (22); hiru taldetan (13); hiru tanto (22); hiru tantoak (13); hiru tiro (21); hiru txandatan (20); hiru txapel (11); hiru 

txapelketa (16) 

hiru ume (22); hiru urrats (24); hiru urte (1085); hiru urteak (21); hiru urtean (75); hiru urteetako (20); hiru urteetan (161); hiru urteko (302); hiru 

urtekoa (25); hiru urteotako (16); hiru urteotan (96); hiru urtera (52); hiru urterako (73); hiru urterekin (12); hiru urteren (80); hiru urterentzat (17); 

hiru urtetan (44); hiru urtetarik (13); hiru urtetik (33); hiru urtez (171); hiru zaldi (11); hiru zati (44); hiru zatitan (52); hiru zauritu (57); hiru zerrenda 

(14); hiru zibil (23); hiru zigor (35); hiru ziren (28); hiru zutabe (21) 

hogeita hiru (114); honako hiru (16); horietako hiru (40); horietarik hiru (15); horietatik hiru (37); hurrengo hiru (79); ia hiru (92); iaz hiru (19); 

iparraldeko hiru (15); izandako hiru (18); jada hiru (15); jaurlaritzako hiru (14); jokaturiko hiru (14); jokatutako hiru (18); kasik hiru (24); lautik hiru 

(14); lehen hiru (186); lehenengo hiru (20); ligako hiru (13); mailako hiru (23); minutuko hiru (17); munduko hiru (14); oinarrizko hiru (12); ondoko 

hiru (16); ondoren hiru (12); ondorengo hiru (13); orain hiru (123); oraindik hiru (13); orotara hiru (16); partidetatik hiru (17); poliziak hiru (22); segiko 

hiru (34); soilik hiru (27); taldeak hiru (25); taldeko hiru (27); tartean hiru (14); txapelketako hiru (15); urrezko hiru (12); urtean hiru (32); urteko hiru 

(18) 

hiru urte geroago (42); ia hiru urte (15); azken hiru denboraldietan (14); hiru ordu egon (22); beste hiru lagun (32); bat eta hiru (90); bederatzi eta hiru 

(12); bi eta hiru (31); hurrengo hiru urteetan (24); lehen hiru puntuak (12); hiru urte eman (16); hiru soldadu estatubatuar (13); beste hiru pertsona 

(14); hiru mila gizon (13); hiru lagun zauritu (21); hiru aste barru (17); hiru edo lau (208); hiru aste lehenago (16); hiru egintza ikaragarriak (16); hiru 

ehun bat (36); hiru palestinar hil (29); hiru seme alabak (14); hiru baino ez (19); hiru zatitan banatu (11); zigorraren hiru laurdenak (21); hiru urte 

huntan (14); hogeita hiru urte (33); hiru partida jarraian (21); hiru zauritu ziren (15); hiru urte iraun (11); azken hiru urteotan (48); urtean hiru aldiz 

(11); hiru minutu falta (11); hiru lagun atxilotu (24); hiru lagunen legenda (22); hiru aldiz izan (13); hiru irakiar hil (14); hiru pertsona atxilotu (12); 

hiru aste egin (11); hiru aldaketa egingo (18); hiru zauritu zituzten (11); hiru aldiz gehiago (23); hiru urte hauetan (20); hiru egun eman (20); handik 

hiru hilabetera (18); hiru urteko kartzela (32); hiru ordu laurden (41); datozen hiru urteetan (18); hiru bat mila (11); hiru soldadu hil (17); hiru milioi 

pertsona (15); hiru aste geroago (12); hiru zigor kolpe (30); hiru urteko epea (12); hiru puntuen bila (15); hiru partida jokatuko (27); hiru mila lagun 

(11); lehen hiru hilabeteetan (12); azken hiru partidak (28); hiru partidak galdu (18); hiru puntuak eskuratzeko (11); hiru gol sartu (31); hiru egun 

horietan (21); beste hiru zauritu (29); bihurtu zuten hiru (16); hiru eta bost (11); orain dela hiru (93); hiru urte egin (20); hiru urteko kontratua (11); 

hiru egun egin (15); bi edo hiru (382); hiru bat urte (23); hiru urte barne (25); hiru aldiz egin (23); hiru kultur elkarteak (20); hiru asteren buruan (12); 

hiru hilabete barru (15); azken hiru partidetan (28); hiru urte igaro (15); hiru urte barru (15); hiru partida galdu (17); hiru eguneko epea (11); azken 

hiru urteetan (74); hiru egun barru (26); hiru puntuak lortu (12); azken hiru hilabeteetan (19); azken hiru hilabeteotan (19); hiru laurdenak beteta (11); 

datozen hiru urteotan (18); hiru euskal taldeek (23); bere hiru seme (12); hiru ehun mila (21); hiru eta lau (25); hiru hilabeteko epea (19); hiru hilabete 

lehenago (21); duela hiru hilabete (39); hiru egun lehenago (44); hiru partida jokatu (42); azken hiru urteotako (15); azken hiru urteetako (16); hiru 

kide hil (16); duela hiru egun (22); hiru pilota aukeratu (11); handik hiru egunera (33); hiru eta erdiak (11); hiru gazte atxilotu (19); hiru laurdenak 

bete (14); hiru egunen buruan (50); hiru izango dira (13); beste hiru urtez (18); hiru partida irabazi (29); orain hiru urte (58); hiru seme izan (12); 

duela hiru aste (33); hiru ardatz nagusi (14); orain hiru aste (17); hiru besterik ez (17); hiru lagun hil (42); hiru egunez segidan (16); hiru hilabeteren 

buruan (30); hiru urte lehenago (36); egunean hiru aldiz (15); handik hiru urtera (17); hiru hilabete geroago (15); hiru milioi euroko (14); hiru urteko

espetxe (15); hiru helburu nagusi (13); hiru gol egin (16); hiru milioi euro (39); hiru urteren buruan (53); hiru hilabeteko epean (13); duela hiru urteko 

(13); azken hiru asteetan (12); hiru urte bete (19); duela hiru urte (236); hiru entsegu egin (26); hiru gizon atxilotu (22); hiru hilabetean behin (12); 

hiru goleko aldea (19); hiru pertsona hil (46); hiru puntuko aldea (21); hiru seme alaba (57); hiru mila urte (11); hiru egun geroago (31); hiru partidak 

irabazi (31); hiru pertsona zauritu (11); hiru urte inguru (11) 

beste hiruak (17); goizeko hiruak (11); hiruak bat (15); hiruen artean (15); hiruetan hogoi (88); hiruetan hogoi bat (37); hiruetarik bat (14); hiruko 

gobernua (27); hiruko lerrotik (25); hirukoa osatzen (31); hirukoa osatzen duten (27); arratsaldeko hirurak (27); azken hirurak (13); beste hirurak (74); 

gainerako hirurak (13); goizaldeko hirurak (17); goizeko hirurak (26); hirurak aldera (22); hirurak arte (18); hirurak batera (28); hirurak dira (27); 

hirurak elkarrekin (11); hirurak irabazi (13); hirurak ziren (20); arratsaldeko hiruretan (32); goizeko hiruretan (19); gu hirurok (27); hirurok elkarrekin 

(14); hiruron artean (11); astean hirutan (13); bitan edo hirutan (12); hirutik batek (12); hirutik bi (14) 

arratsaldeko hirurak (27); aurreko hirurak (7); aurreneko hirurak (3); azken hirurak (13); azkeneko hirurak (3); bertze hirurak (3); beste hirurak (74); 

etxeko hirurak (3); gainerako hirurak (13); gainontzeko hirurak (5); goizaldeko hirurak (17); goizeko hirurak (26) 

hirurak aldean (8); hirurak aldera (22); hirurak arte (18); hirurak atzera (3); hirurak bakarrik (3); hirurak bat (10); hirurak batera (28); hirurak 

desberdinak (3); hirurak dira (27); hirurak elkarrekin (11); hirurak elkarren (3); hirurak elkarri (3); hirurak eseri (4); hirurak galdu (5); hirurak hil (4); 

hirurak inguru (3); hirurak inguruan (7); hirurak irabazi (13); hirurak jo (3); hirurak sartu (3); hirurak zeuden (6); hirurak ziren (20) 

lehen hirurak (9); lehenbiziko hirurak (3); lehenengo hirurak (7); goizeko hirurak ziren (3); hirurak eta laurden (5); goizeko hirurak aldera (7); sartu 

ziren hirurak (5); joan ziren hirurak (10); hirurak irabazi ditu (4); hirurak edo laurak (3); abiatu ziren hirurak (3); hirurak ala hirurak (5); atera ziren 

hirurak (3); geratu ziren hirurak (4); hirurak atzera bota (3); egin ziren hirurak (6); hirurak min hartuta (3); arratsaldeko hirurak arte (3); hasi ziren 

hirurak (3); arratsaldeko hirurak ziren (4); goizeko hirurak arte (4); zituen beste hirurak (3); hirurak bat dira (3); eseri ziren hirurak (4); goizaldeko 

hirurak aldera (5)] 

hirugarren 1 ord zerrenda batean aurretik bi dituena (3.). Hirugarren kapitulua. Nire hirugarren ukoa adituta. -Yea 

man, fuckin' the fuck -hirugarren behatza zerura, Draganek filmetan hainbat aldiz entzuna errepikatu zion. Maimunak lurra hankaz jo 

zuelarik, hirugarren jeinu bat agertu zen. Hirugarren Mundu Gerra piztuko zuela. Hamar lanpostu berrietatik sei hirugarren sektoreari 

dagozkio-eta. Uztaileko hirugarren astea zen. Urteko hirugarren hiruhilekoan. Hirugarren Etorbidearen kantoian gelditu zen. Blusa 

baporetsuko hirugarren botoiaren ondoan. Hirugarren une batean, [...]. Hirugarren klaseko bidaztiak. Hirugarren graduko 

erredurekin. Hirugarren munduko etnia arteko gerlaren batean. Hirugarren solairuko zoko-zokoan. Hirugarren mailakotzat jotzen diren 

horietakoak. Hirugarren zutabe hark. Hirugarren eta hondar aukera nuen, berriz ere bidea osorik ez urratzekotan. -Hirugarren aldiz 

aste honetan! 

2 (dagokion izena ezabaturik) Napoleon Hirugarrena. Bizi garen planeta, Eguzki sistemako hirugarrena. Kotxezainak, 

bidegurutze bi atzean utzi eta hirugarrena hartu behar zutela entzunik, esan zuen: [...]. Hirugarrena irekitzearekin aurkitu nuen 

komuna. Laidoen zerrenda aletu nion: lehena, eta barkaezina, hainbat errezeta gaizki emana [...]; bigarrena, analisi sozio-ekonomiko 

guztietan porrot egin izana; hirugarrena, oso irtenbide zaileko edo akaso irtenbiderik gabeko arazoen irtenbideak besteei larderiaz 

exijitzea. Geziak, berriz, oraingo hau hemendik, hurrengo hori hortik, eta hirugarren hura handik jaurtitzeko libertatea ematen diote 

jaurtitzaileari. Eta azken honen kausa ere Jainkoa da, beste hirugarren batek hunkitzen duen bezainbatean. Ustekabean iritsi berria den 

hirugarren bati so egiten dionean. Bere irudiko, albotik ere ebakia egitea komeni zen, eta hori, hirugarren baten laguntzaz, 

lehengoarekin lotzea. Eta euskara hutsez argitaratzen den hirugarren batean. Zurekin joango naiz -agindu zuen hirugarrenak. 

Hirugarrenekoak afaltzen ari dira. Ez dik bada honek izango hirugarrenik. ik beherago 9. Etxe baten tximiniatik, hirugarrenetik, kea 

erne zen. 

3 (forma soila aditz baten ezkerrean)** 

4 hirugarrenik. Aurrena don Mauricio dago, gero don Miguel, hirugarren don Bernardino. Hirugarren, arrazoimenak kausalitate 

naturalean murgildurik obratzen du. Hirugarren, ez ikustaraztea menpekoek Estatu monarkiko bati baino obedientzia gutxiago zor diotela 

Estatu aristokratiko eta demokratiko bati. Azkenik, hirugarren, nik uste dut hiriak irakurketa sinbolikoa duela. 

5 hirugarrenekoz hirugarrenez. -Nor dira giltzapetuak?_-hirugarrenekoz mintzatu zen Janina 

6 hirugarrenez hirugarren aldiz. Bi besoetatik oratuz, hirugarrenez geldiarazten ari zen nire aitzinapenak. Haren egonarria 

hirugarrenez frogatzeko. Sentitzen dinat hirugarrenez hi defraudatzea. Egoera bera errepikatu zen bigarrenez eta hirugarrenez epe 

laburrean. Eta, izan ere, huraxe neukan gogoan, hirugarrenez teklatua balakatu nuenean. Eta horrela ihardetsi nion, hirugarrenez, 

baietz alegia. Hirugarrenez goiz berean. 

7 hirugarrengo hirugarrena. Lehen bi faseetan saltzen ez diren akzioak, ordea, hirugarrengoan batzorde instituzional batek nori 

saldu kontrolatuko du. Lehen txandan azkeneko lauak arituko dira, tarteko lauak bigarrengoan, eta lau onenak hirugarrengoan. Orain 

idazten ari den nobelan, bere hirugarrengoan, [...]. · Hirugarrengo, ordea, galdetu beharrekoa da, zerk eragiten duen egiaz behin eta 

berriro ihes hori. 

8 hirugarrengoz hirugarrenez. Hirugarrengoz ezkontzera zihoala esatera joan zitzaion Jokin amari. 

9 hirugarrenik aurreko bien ondoren. Kanon bat asmatzeko honako osagai hauek behar dituzu: lehenbizi, hizkuntza bat; 

bigarrenik, hizkuntza horretan idazten duten idazle batzuk; hirugarrenik, erakundeak. Dena dela, polizia bati beti plazer handia zitzaion, 

lehenik kulpagabea izututa ikustea, bigarrenik lankide bati mesede egitea, hirugarrenik [...] emakume eder bat beldurtzea. 

Hirugarrenik, emakumeak bisirra topatu zuen ate joka. Eta hirugarrenik, nik batere ezagutzen ez nuen Dionisio Orbegozo delakoa. 

Hirugarrenik eta azkenik, euskara bizirik dago mendebalean. 

[11] finalerdietako hirugarren (12) 

hirugarren adineko (13); hirugarren adinekoak (13); hirugarren adinekoen (23); hirugarren aldia (50); hirugarren aldian (11); hirugarren aldikotz (30); 

hirugarren aldiz (145); hirugarren arrazoia (12); hirugarren astean (17); hirugarren atala (26); hirugarren atalean (16); hirugarren aukera (20); 

hirugarren bat (69); hirugarren batek (39); hirugarren baten (19); hirugarren bati (11); hirugarren belaunaldiko (18); hirugarren bidea (20); hirugarren 

denboraldia (11); hirugarren diskoa (18) 

hirugarren eguna (31); hirugarren egunean (79); hirugarren egunerako (12); hirugarren egunez (11); hirugarren etapa (62); hirugarren etapan (17); 

hirugarren ezagutza (16); hirugarren fasea (14); hirugarren fasean (22); hirugarren finala (15); hirugarren garaipena (33); hirugarren gola (19); 

hirugarren gradua (31); hirugarren graduan (13); hirugarren haur (11); hirugarren haurra (17); hirugarren hiruhilekoan (24); hirugarren izan (54); 

hirugarren jardunaldia (39); hirugarren jardunaldian (21); hirugarren jardunaldiko (21) 

hirugarren kanporaketa (11); hirugarren kapitulua (19); hirugarren lana (12); hirugarren laurdenean (54); hirugarren lerroa (20); hirugarren lerroan 

(14); hirugarren lerroko (11); hirugarren liburua (20); hirugarren liburuan (13); hirugarren maila (19); hirugarren mailako (86); hirugarren mailan (43); 

hirugarren mundu (13); hirugarren mundua (21); hirugarren munduko (39); hirugarren partida (121); hirugarren partidan (24); hirugarren pertsona 

(24); hirugarren pertsonan (22); hirugarren pisuan (14); hirugarren postua (77); hirugarren postuan (101); hirugarren posturako (15); hirugarren 

proba (11) 

hirugarren sailkatu (57); hirugarren sailkatua (11); hirugarren saioa (32); hirugarren saria (22); hirugarren solairuan (25); hirugarren solairuko (36); 

hirugarren solairura (11); hirugarren taldea (19); hirugarren taldeak (23); hirugarren txandan (11); hirugarren txapela (16); hirugarren urtea (38); 

hirugarren urtean (41); hirugarren urtez (37); hirugarren zatia (26); hirugarren zatian (21); hirugarren zatiko (35) 

hogeita hirugarren (15); iaz hirugarren (12); itzuliko hirugarren (21); kopako hirugarren (15); ligako hirugarren (23); multzoko hirugarren (14); 

munduko hirugarren (18); sailkapeneko hirugarren (12); txapelketako hirugarren (27); ubidearen hirugarren (20); urteko hirugarren (23) 

urteko hirugarren hiruhilekoan (11); hirugarren sailkatu zen (30); hirugarren postuan sailkatu (16); bigarren edo hirugarren (47); hirugarren aldia da 

(18); hirugarren eta azken (34); bigarren eta hirugarren (104); hirugarren garaipena lortu (13); lehen eta hirugarren (18); hirugarren izan zen (41); 

ubidearen hirugarren zatiko (18); hirugarren urtez jarraian (15); hirugarren eta laugarren (71); hirugarren edo laugarren (22); hirugarren partida 

jokatuko (11); bigarrena eta hirugarrena (12); 

hirugarrendar iz hirugarren ordean bateko kidea. "Etxean" zelibatoa edo "penitentzi bizitza" egiten duten senar-emazte 

hauek hirugarrendarrak, hau da, frantziskotar idealak munduan bizi zituzten laikoak, ekartzen dizkigute gogora. Ez da esaten erraza, 

"fededun" hauek guk ezagutzen ditugunak bezalako "hirugarrendarrak" edo hirugarrendarren aurrekoak izan ziren. Zeure hiru 

Ordenetako arima guztiak -hau da, anaia txikienak, lekaime eta hirugarrendarrenak-. 

hirugihar (orobat hirugiharre g.er.) 1 iz urdaiez minzatuz, hiru gihar dituena. Baconari "hirugiharra" deitu zion. 

Hirugiharra eta betegarrietarako xingarra prestatzen. Arasaren goiko apalean paperez bilduta zegoen hirugiharretik lau xerra hartu 

zituen. Neskameak arrautzak eta hirugiharra ekarri zituen erretilu batean. Arrautzak, hirugiharra eta ogi xigortua hartu eta gosaltzeari 

lotu zitzaion. Hirugiharra eta ogia, zapi garbi batean bildurik. Dilistak hirugiharrearekin eta antxoak. Hirugiharrezko ogitartekoak. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hirugihar zati bat ateratzen dut hozkailutik. Amak goizean berean frijitutako hirugihar 

zerra lodia. Hirugihar-xerra sorta. Ahoan hirugihar-zaporea zeukala alde egin zuen.

hiruhilabete [8 agerraldi, liburu 1 eta 7 artikulutan] iz hiruhilekoa. Urteko hirugarren hiruhilabetea ona izan da 

Nafarroako enpresarentzat. Horien antzeko emaitzak atera daitezke aurreko hiruhilabeteetan edo urteetan egindako inkestetatik ere. 

Ekoizpen jarduera izugarri handia izan dugu azken hiruhilabetean. 

hiruhilabetekari iz urtean lautan agertzen den aldizkaria. Hiruhilabetekariaren lehen aleak igandean egingo den 

Alderdi Eguna du gai nagusitzat. Hiruhilabetekari bat izanen da, eta urtean lau ale agertuko dira. Maiztasuna: Hiruhilabetekaria. 

hiruhilabeteko [20 agerraldi, 13 artikulutan; orobat hiru hilabeteko g.er.] iz hiruhilekoa. Azken hiruhilabeteko 

emaitzak. Aurreko hiruhilabetekoan baino 7.000 lagun gehiago daudela lanik gabe. Euroaren eremuko herrialdeen BPGk %0,3 eta %0,7 

artean egingo du gora aurtengo lehen bi hiruhilabetekotan. Gimnastikan bigarrena izan zuan azken hiru hilabetekoan -esan nuen nik. 

Orain arte urtebetekoa zen epe hori; lege berriak hiru hilabetekoa zehazten du. 

[3] azken hiruhilabetekoan (3); lehen hiruhilabetekoan (9)] 

hiruhile [11 agerraldi , liburu 1 eta 9 artikulutan] iz hiruhilekoa. Sektoreen ikuspegitik, azken hiruhilean eraikuntza hazi 

zen gehien, urte arteko %3,8ko tasarekin. Frantses erakasle bat bilatzen du denbora osoz lehen hiruhilerako. Hiruhileko notak 

irakurtzera. 

hiruhilekari iz hiruhilabetekaria. Gerra osteko idazlerik handienek idatzi zuten Olerti hiruhilekarian. 

hiruhileko [275 agerraldi, 12 liburu eta 136 artikulutan] iz hiru hilabete hurrenez hurrenekoren denbora 

bitartea. Iaz baino %250 gehiago ekoitzi dute hiruhileko honetan. Hiruhileko berriko lehenengo Igarpen-eskola ez zen hain atsegina 

izan. Bigarren hiruhileko fiskalean. Hiruhileko «ezkorra» izan da. Hurrengo urteko lehendabiziko hiruhilekoa bukatu baino lehen. 

Hiruhilekoaren bukaera hurbiltzean. Urteko lehen hiruhilekoaren emaitzak. Harryren bila joan zen bigarren hiruhilekoa hasi aurreko 

gauean. Iazko azken hiruhilekoan %0,3 soilik hazi zen euroaren eremuko ekonomia. EAEko aktibitate eta langabezia tasak 2002ko 

II._hiruhilekoan. Irakasleentzat ere hura zela hiruhilekoko azken asteburua. Bigarren hiruhilekoko datuak, orokorrean, nahiko 

baikorrak dira. Aurreko hiruhilekoetan baino apalago hazi da hirugarrenean. 

[3] azken hiruhileko (3); lehen hiruhileko (5); bigarren hiruhilekoa (4); hiruhilekoa hasi (3); lehen hiruhilekoa (4); aurreko hiruhilekoan (9); azken 

hiruhilekoan (47); azkeneko hiruhilekoan (3); bigarren hiruhilekoan (31); hirugarren hiruhilekoan (24); laugarren hiruhilekoan (6); lehen hiruhilekoan 

(79); lehenengo hiruhilekoan (23); lehengo hiruhilekoan (3); azken hiruhilekoko (3); hirugarren hiruhilekoko (3); 

hiruhilero adlag hiruhile oroz. Halaber, Gobernuak hiruhilero suhiltzaileen ibilgailuak eta tresneria ikuskatuko ditu segurtasuna 

bermatzeko. 

hiruhortz iz hiru hortz dituen sardea. Orduan [...] Carmichael jaun zaharra topatu zuen aldamenean, antzinako Jainko pagano 

baten itxuraz, zimatsua, ilean belar aihenak eta eskuan hiruhortza. 

hiruhortzeko (orobat hiru-hortzeko) iz hiruhortza. Hodeiak pilatu eta itsasoa astindu zuen, eskuan hiruhortzekoari 

eutsirik. Eskuan hiru-hortzeko bat zeraman gizon bat apezari hurbildu eta zerbait xuxurlatu zion belarrira. 

hiruki 1 1 iz hiru aldeko poligonoa. ik triangelu. Marrazki figuratiborik ez, laukiak, birbilak eta hirukiak dira nagusitzen. 

Hiruki batek hiru angelu ditu. Hiruki aldekidea. Hobe izanen zen, ene irudiko, Pitagorasen hirukiaren teoriaren zehaztea! Izar gartsu eta 

sumin bat agertu zela teilatuaren hirukian gaindi. Zenbaki bat zeramaten arropetan josita (Auschwitzen tatuatu egin zieten), hiruki baten 

barruan. Horixe egiten zuten antzinakoek, hirukiak aipatzen baitzituzten, lauki hitzaren eredu beraren gainean eratutako hitza erabiliz. 

2 irud Gasteiz, Legutiano eta Langraiz Oka lotuko lituzkeen hirukia. Garazi/Amikuze/Hazparneko hirukiaren barnean izanen da. Hiruki 

sunita deitua izan den eskualde honetan. Esanahia: horra Hizkuntzaren Filosofiaren ardatza izan den hiruki linguistikoa. Era horretako 

aurreneko hirukia Indonesian, Malaysian eta Singapurren sortu zen, 1989an. Hirukirik dinamikoena, nolanahi ere, Taiwan, Hong Kong eta 

Txinako hegoaldeko enpresek osatzen dute. 

3 (hitz elkartuetan) Handik zintzilik hiruki-formako xorro bat, punta beherantz zuena. Latina deritzegun horietako hiruki-taxuko bela 

bi bakoitzean. · "Hazkunde-hiruki" direlakoen ugaltzeak frogatzen du integrazioa; alegia, hainbat herrialdetako eskualde mugakideak 

elkartzen dira, eta beren baliabideak konbinatzen dituzte enpresa multinazionalen jarduerak erakartzeko helburuaz. 

· 4 izond hiruki formakoa. Aldare hirukia ere harri beltz batean landua zen. Forma bereziko itzal hiruki bat botatzen zuen atariko 

koxka gainera. Forma luzea edo karratua biribila edo hirukia baino egokiagoak eta atseginagoak direla naturarentzat. Tai-txilarien 

atzealdean, uraren gainetik, uhartea, inoiz baino hirukiago. 

[3] hiruki formako (3); hiruki gorria (5); urrezko hirukia (3)] 

hiruki 2 (orobat hiruxki) 1 iz senideez edo umeez mintzatuz, hiruko sabelaldi berean jaioa. Zure seme bat nahi 

dugu, zure alaba bat, bikiak, hirukiak. Batzuk beren sehaska gorri hutsean, batere mantillarik gabe; besteak beren mantilla horixta eta 

guzi; bixkiak han; hiruxkiak hor; lau eta boxkiak ere bai tartean. Hirukiak edukitzea ez baita egunero gertatzen den gauza. Orexan 

hiruxki jaio zen Nikolas Ormaetxea kaskagor sonatu hura. 

· 2 izond hiru banakokoa. Sortutako adimen orori erabat ezinezko zaio ulertzea nola esentziaz gaineko batasun hura, esentziaz 

singlea, hirukia den pertsonetan. Zer da argazki horretan gehien gustatzen zaidana? ez dakit; naturaren eta eraikuntzaren arteko oreka 

izan liteke: harria, egurra eta loredia; edo hiruki bitxi hori: mutila, txakurra eta ninia. 

hirukitu izond Zer adierazi nahi zuen forma hirukitu purpura harekin, "horko horretan?" galdetu zion. 

hirukitxo iz hiruki tixkia. Erdian sartuta dauden hirukitxoek luminantzia bera dute denek, baina beren itxurazko argitasuna oso 

desberdina dute. 

hiruko 1 izlag hiruk osatua. Gobernu, sindikatu eta enpresa elkarteek sinatutako hiruko akordio honek. Hiruko zatiketa honetan. 

Hiruko lerroak eginda abiatu gara hirirantz. Militarren antzera, hiruko zutabeak osatuz. Oraindik ez zait-eta hiruko erregela egiten 

ahantzi.

2 (kartetan) Hiruko ezpata bota zuen Otalorak kartei asko erreparatu gabe, bera zen esku. -Gu biokin_-pikardiazko irribarre batez- 

._"Hiruko urrean". 

3 (proportzioetan) Gizakietan hiruko bat, 2.000 milioi lagun, prentsa askatasunik ez den herrietan bizi da. Andreen arteko hiruko 

batek bortxa sufritu zuen etxean. Diputazioak erabakia hartu eta udalen hiruko bik berretsi. Hiruko bitan baino gehiagotan bazirela lege 

aldetik hutsarte nabarmenak. 

4 (izen gisa) Zientzia, Teknologia, Gizartea (ZTG) hirukoak. Baliabiderik ezean sortu garen tokian bizi izateko modurik ez izateak 

hainbat trinomio osatzen dute, esate baterako pobrezia, enplegua eta kultur aniztasuna hirukoa. Ez dago inora ihes egiterik, "gizon-jainkomundu" 

hirukoa, "gizon-jainko" bikora agortu gabe. Gero, itsumustuan pianora hurbildu, eta, Eviek eskatu ahala, eskalak jotzen eta 

akordeak kantatzen hasi zen, hiruko maiorretatik hasiz. 

5 hiruko gobernua. Hirukoak ez du onartu akordioa hitzaurreari buruz soilik nahi izatea. 

6 hiruko gobernu hiru alderdik osaturiko gobernua. Hiruko gobernua osatzen duten alderdien arteko desadostasunak 

badirela aitortu zuen lan taldearen lehendakari Jose Antonio Rubalkabak ere. Lehendakariaren eta hiruko Gobernuaren proposamena. 

Jaurlaritzako hiruko gobernuak sostengatu duen plana. Alli PSNk, CDNk eta EAk osatzen zuten Nafarroako hiruko gobernuaren kide zen. 

Bai Urralburu presidente zenean; bai Otano hiruko gobernuaren buru zenean. ERCren hiruko gobernuko kideek ongi jokatu al dute? 

[3] bi hiruko (9); hiruko alderdiek (5); hiruko bat (5); hiruko batekin (3); hiruko bi (5); hiruko gobernua (27); hiruko gobernuak (6); hiruko gobernuan 

(5); hiruko gobernuaren (10); hiruko gobernuko (9); hiruko hori (4); hiruko jaurtiketa (5); hiruko jaurtiketetan (5); hiruko koalizioko (3); hiruko lerroa 

(3); hiruko lerrotik (25); hiruko saskiraketa (3); kataluniako hiruko (4) 

hiruko lerrotik jaurtitzeko (3); bi hiruko sartu (4); hiruko lerrotik saskiratu (3); hiruko gobernua osatzen (8); hirukoa desegitea (3); hirukoa nagusitu 

(4); hirukoa osatzen (31); jaurlaritzan hirukoa (9); kataluniako hirukoa (3); osatutako hirukoa (3); hirukoa eta ciu (5); jaurlaritzan hirukoa osatzen (8); 

osatzen duten hirukoa (3) 

dagoen hirukoak (3); gasteizko hirukoak (4); hirukoak aurkeztu (3); hirukoak aurkeztutako (6); hirukoak dio (3); hirukoak irabazi (3); jaurlaritzako 

hirukoak (7); kataluniako hirukoak (3); hirukoak eta aralarrek (4); hirukoak eta ciuk (4); eusko jaurlaritzako hirukoak (4) 

hirukoaren agintaldia (3); hirukoaren aurka (4); hirukoaren barruan (10); hirukoaren kontra (3); hirukoaren ordezkariek (3); hirukoaren proposamena 

(4); hirukoaren proposamenak (3); hirukoaren ustetan (3); jaurlaritzako hirukoaren (4); kataluniako hirukoaren (4); hirukoaren laugarren hanka (3); 

eusko jaurlaritzako hirukoaren (3); leporatu zion hirukoari (3)] 

hirukoiti izond hirukoitza. Sistema horien gainean nortasun bakarra eraiki nahi izatea egitasmo politiko hutsa da, zilegia izanda 

ere, eta gaur egungo eskema hirukoitian kultur nortasun bakarra eraiki daitekeela sinistea, nahikunde hutsa da. 

hirukoitz [132 agerraldi, 42 liburu eta 41 artikulutan] 1 izond mota bereko hirur gauzez osatua. ik hirukun. 

Amu hirukoitzak haztatzen ari nintzen. Nik txakurka jarrarazi nuen sofa hirukoitz luzean. Bizimodu bikoitzen eta hirukoitzen aldekoa 

da, atal zatikatuetan bizitako bizimoduen aldekoa. Ez baikenekien gaurko Terapia Hirukoitzaren berri. Gero musika ipini zuten, doinu 

sentsual bat, eta berehala erakustaldi hirukoitza hasi zen. Zakil ezin tenteago haiek ahoan sartu zituzten, seientzat gozamen hutsa zen 69 

hirukoitza osatuz. Nola zitekeen gorputz hirukoitzean bakarra zenak, burua lehoi, isatsa dragoi eta enborra Kimera edo Ahuntz zuenak 

berak, gorputzeko gar biziak ahotik jaurtitzea? Jaungoiko Bakar eta Hirukoitza gurtzea. S._Bonabenturak bide bakar eta hirukoitzaren 

hiru alderdiak iradokitzen ditu: hasiera (garbitzea), aurrerabidea (argitzea) eta burutzapena (perfektu egitea). Gipuzkoa-Naparroa-Frantzia 

muga hirukoitzean. Kristoren Elizak ere molde hirukoitzean berriztatua behar zuen izan: alegia, Frantziskok emandako bizimolde, 

erregela eta doktrinaren arabera. 

2 (izan aditzarekin) Nik umetan ezagutu nuen "Lehoiaren Iturria", egia esan, hirukoitza zen. Maitatzea beti irekia da, hirukoitza 

da: maitalea maitatuarekin maitasunez elkartzen duen ariketa. Zu zara hirukoitza eta bakarra, Jauna, jainkoen Jainkoa. · Zakur baten 

edadearen hirukoitza da zaldiarena, hiru aldiz zaldiarena da gizakiaren adina. 

3 jauzi hirukoitz Igerilekura jauzi hirukoitza egingo duen jauzilariaren urduritasunarekin. Ikuskizunak aurrera egingo badu, jauzi 

bikoitz zena hirukoitz bihur dadin eskatzen du publikoak. 

[3] berdinketa hirukoitz batean (3); berdinketa hirukoitza (4); euskarri hirukoitza (3); jauzi hirukoitza (9); koroe hirukoitza (6); jaungoiko 

hirukoitzaren (3); jauzi hirukoitzean (7); jauzi hirukoitzeko munduko (3)] 

hirukoiztu, hirukoitz/hirukoiztu, hirukoizten da/du ad hirukoitz bihurtu; hiru halako, hiru aldiz handiago 

bihurtu edo egin. Gizateria hirukoiztu egin da mende batean. Petrolioaren prezioa laukoiztu egin zen Yom Kippur-eko gerraren 

ondoren (1973), eta hirukoiztu Irango iraultzarekin (1979). Alde egin neban egunetik hirukoiztu edo laukoiztu egin zirala konturatu 

nintzan! Esako urtegiaren gaitasuna hirukoiztuko zuten handitze lanek. Proiektorearen gortina birakaria "bikoiztu" edo "hirukoiztu" egin 

zen; era horretara, proiektatzen zen fotograma bakoitzeko, bi edo hiru aldiz eteten zen proiektorearen argi-fluxua. Ilaje berde nabarraren 

azpian, oinaze zahar batek enborraren bihotz-bihotzetik erdibitzen, hirukoizten zituen, eta adar bihurritu kiskalietan egiten zuen gora, argi 

bila, garrasi isilean. 

[3] kopurua hirukoiztu (5); hirukoiztu edo laukoiztu (3); hirukoiztu egin dira (4); hirukoiztu egin da (11)] 

hirukolore 1 izond hiru kolorez osatua. Bandera hirukoloreaz estalirik. 

2 hirukoloreko hirukolorea Batak xingola hirukolorekoa zuen. 

hirukote 1 iz hiru pertsonez osatutako taldea. Garai hartan halako hirutasun bat zegoen soinujoleen artean, besteen gainetik 

ageri zen hirukote bat: Elgeta, Sakabi eta Gelatxo. Horrela, hirukote berria osatu zen: olerkaria gitarra-jole, argentinarra abeslari, eta 

Julen pandero-astintzaile. hurrengo astean, Herbert Matthews, Ernest Hemingway eta Martha Gellhorn hirukotea Brunete ikustera doa. 

Beti errotazioan lan eginez, hirukoteko kide bakoitzak saltoki batzuk bisitatu zituen, kontrol neurriak aztertzearren. Hirukoteen artean 

etengabeko mezu trukea hasi zen. Hirukote marxista handi haren xelebrekeria bat. 

2 hiru gauzaz osatutako multzoa. Erdal j / i / y hirukotea, azkenik, bitara ekarri zen: bokalartean i idaztea erabaki zen 

(proiektu), eta j bestelakoetan. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Neska hirukotea ordaintzera dator. Musika hirukotea dugu, Ehiztaria filmeko soinubanda 

gogora dakarten aireak jotzen. Musika-jole hirukoteak, ilunetan alde batera eserita, karramarroaren antzera higitzen den gaia 

jotzen du. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Badela autista guztiengan arazo nagusi bat, ezintasun-hirukote konstante bat: 

elkarreragin sozialerako ezintasuna, hitzezko eta hitzik gabeko komunikaziorako ezintasuna, jolas eta irudimenezko jardueretarako 

ezintasuna. 

[3] hirukote famatu (3); hirukote gisa (4); hirukote baten kontra (3); ebko hirukoteak (3); osatutako hirukoteak (3); hirukotearen aurka (3); 

hirukotearen kontzertua (3); hirukoteen arteko (3)] 

hirukoteka adlag hirukoteak osatuz. Han dozenaka neska ikusten baitziren, bikoteka, hirukoteka, laukoteka... ederrak, 

motzak, zaharrak, gazteak... Elkarri lotutako hirukoteka egiten dena. 

hirukun [4 agerraldi, liburu 1ean] izond hirukoitza. Txubilloko itsas farolako argi-bala hirukunek txandaka argituta. 

Gotainerakoan, eliza hirukunak errezebitu ninduen, isilean. Zuberoan askotan gertatzen omen den bezala, Gotaineko eliz dorrea ere 

hirukuna da.

hiruna adlag bakoitzari hiru, bakoitzak hiru. Hiruna urte bete genituenean ere, haren begitarte sartua! haren kolore hitsa! 

Patioak ez zituen hiruna metro besterik luze-zabalean. Hiruna musu eman zizkioten elkarri masailetan. Horien hiruna kopia entregatzen 

nizkion delako Pedritori. Bada beste bat idazle denoi hiruna galdera egin diguna. Hiruna hatz baino ez zuten.Ttattolaren lau aldeetan 

hiruna leiho. Hiruna kopa edanik, alaitu egin ziren denak. Hiruna lagun Polleten albo banatan. Hiru selekzio ageri dira lehen postuan, 

hiruna punturekin. Horietako bakoitza hiruna gorputz batuk osaturik zegoen, eta gorputz bakoitzak buru bana zuen. Lau talde ziren 

bakotxa hiruna gaztetxoz osaturik. Hiruna gizoneko berrogeita hamar ekipo. Harri bakoitzarekin hiruna minutuko txandak egingo dituzte. 

Sozialista Abertzaleek emandako aldeko eta kontrako hiruna botoen esanahia. Gorka Juanarena iruindarrari eta Berriozarko Sergio 

Iribarreni, berriz, hiruna mila euroko bermea ezarri zien. Bina eta hiruna ere berdindu zuten lau pilotariek partida. 

2 hirunako izlag Binako edo hirunako taldetxoak osatuko zituen. Besteak bere aurretik Bolzanora bidali zituen, bina eta hirunako 

taldetan. Segidan gainerako anaiak iritsiko ziren hiruna eta launako taldeetan. Muskizko hirunako torneoko azken partidan. Lehen tantoak 

ikusirik, bazirudien partida orekatua jokatuko zutela, baina hirunakoa izan zen azken berdinketa. 

3 hirunan adlag hirunaka. Ri-rau batean apaindu, atetik arrapataka irten eta, igogailuari itxoiteko astirik hartu gabe, binan-binan 

jaitsi nituen eskilarak, hirunan-hirunan azkenak. 

[3] bakoitzak hiruna (5); bakoitzarekin hiruna (5); bertsolariek hiruna (3); hiruna berdindu (3); hiruna bertso (26); hiruna birra (8); hiruna gol (5); 

hiruna minutuko (10); hiruna punturekin (3); hiruna urte (3); hiruna urteko (4); txikian hiruna (5); hiruna bertso kantatu (7); bertsolariek hiruna 

bertso (3); hiruna minutuko txandak (8); txikian hiruna bertso (4); bakoitzarekin hiruna minutuko (5); hiruna birra edan (8); harri bakoitzarekin hiruna 

(3)] 

hirunaka 1 adlag hirunako multzoetan. Lehen emakumeek bakarrik zeukaten komunera binaka edo hirunaka sartzeko 

eskubidea, eta hori guretzat mixteriozko mundu bat zen. Liburuak hirunaka zeuden metatuta tximiniaren apalean. Olatu handi haiek 

hirunaka baitzetozen. Gure egoeran askoz ere hobe da puntuak hirunaka batzea banan-banan batzea baino. Hirunaka lotu nituen 

zumitzez. Baserrietara joaten ziren, janari bila, binaka edo hirunaka. Hurrengo eskailera-tartean hirunaka igo zituen mailak. Lasterka 

jaitsi zituen eskailerak, hirunaka gutxienez. Eskaileretan behera joan zen, hirunaka-hirunaka. 

2 hirunakako izlag hirunako. Lapurrak binakako eta hirunakako taldetan joan ziren hirira. Binakako edo hirunakako taldetan 

banaturik. Hirunakako hiru lerrotan doaz. 

[3] eskailerak hirunaka (3); puntuak hirunaka (5); binaka edo hirunaka (7); binaka eta hirunaka (4)] 

hirunazka adlag ipar hirunaka. Otoiz egiten zuten birazka, hirunazka, eguzkia ateratzean eta sartzean. Baina etxetik zenbait 

urrats urrunago berriz biltzen ziren binazka, hirunazka. Gure gelak zein-bereari eskaintzen, birazka edo hirunazka eta zenbait bakarka. 

hirurehun 1 zenbatz hiru bider ehun, 300. (dagokion izenaren ezkerrean) Hirurehun ibaik baino gehiagok 

hornitzen dute aintzira. Hirurehun eta berrogeita hamar hegazkin ingelesek. Hamalau ikastaro, ehun irakasle eta hirurehun partaide 

inguru. Komisaria bat erre zuten hirurehun aborigen inguruk, Palm uhartean. Hirurehun elizaren kupulak nabari ziren, domo berdez 

estalirik eta erpinean zilarrezko gurutze bana zutela. Hamar minutuko ekimen baterako, hirurehun urteren pazientzia eta eguzki 

kontsumitzen du. Zaila da hirurehun gazta motatik gora dituen nazio bat gobernatzea. Iraken zituen hirurehun soldaduak erretiratu 

zituen atzo Hungariak. Hirurehun alderdien zerrendetan izena eman duten 7.655 hautagairen artean aukeratu beharko dituzte 

ordezkariak. Fusil, hirurehun errublokoa bata eta zortziehunekoa bestea. Liburua hirurehun eta laurogeita hamalaugarren orrialdetik 

zabaltzeko esaten dizuet. Bueno, hirurehun aldiz ez bada, askotan bai behintzat. · Aralarreko hirurehundik gora afiliatuk. 

2 (dagokion izena ezkerretik ezabaturik) Ez ziren hogei gizon izango, baizik eta ehun, berrehun, hirurehun. Berrehun edo 

hirurehun elkartu eta mundu guztia hiltzen hasten ziren, bazter guztiak arpilatzen. Laurehunetik gertuago hirurehunetik baino. 

3 (denbora unitateekin) Gazteak hirurehun urte ditu. Badira hirurehun urte luze zientzia sortu zela Mendebaldean. 

4 (diru unitateekin) Gaur hirurehun koroa biltzen baditut. Hirurehun franko irabazten nituen hilean. Egunean hirurehun edo 

laurehun dolar. Oraindik dauzkadan hirurehun mila franko horiek. Urdaitegiak hamabost mila hirurehun eta hamar libera balio zuen. 

Ustekabean jaso zuen aitarengandik hirurehun koroako saria. 

5 (bestelako unitateekin) -Hirurehun versta kontatu ditiat Permetik Jekaterinburgera. Etxola hirurehun bat metrora zegoen 

handik. Hirurehun metroko katea. Hirurehun eta laurogeita lau kilo. Ampere bat, hirurehun volt. 

6 berrehun-hirurehun berrehun-hirurehun metrora Italiako bandera 

7 hirurehun bat (24 agerraldi, 13 liburu eta 8 artikulutan; orobat hirurehunen bat 5 agerraldi, 4 liburu eta 

artikulu 1ean) Bosgarren Kolumnako hirurehun bat saboteadore. Hirurehun bat olerki liburu badu argitaraturik. Hirurehun bat 

gaztetxo hil zituen Gillesek eromenezko festa haietan. Egin genituen oinez hirurehun bat urrats. Hontzak, gutxienez hirurehun bat 

zeuden, eztiki uluka. Rage hirira joan nintzen batean, hirurehun bat kilo zilar utzi nituen. Hirurehun bat metroko amildegi harkaiztsu 

batek. Hirurehunen bat urtean argitaratutako kasu guztiak. Hirurehun bat aldiz ikusi zuen. 

8 hirurehun-laurehun Hirurehun-laurehun oineko aldea bazegoen almadiatik Poshkavsk herriaren sugarretara. · Langileak 

hirurehun-laurehunekoren bat ziren, baina poliziak ere asko ziren 

9 hirurehun mila Hirurehun mila atzerritarren samalda hartan ordena zaintzen. Hirurehun mila libera esterlin balio zuen altxorrak. 

· Makinak berak hirurehun eta berrogeita hamar mila libra pisatzen zituen. 

[3] beste hirurehun (8); duela hirurehun (4); hirurehun arima (4); hirurehun bat (24); hirurehun errublo (5); hirurehun gizon (3); hirurehun koroa (3); 

hirurehun langile (3); hirurehun metro (5); hirurehun metroko (3); hirurehun metrora (5); hirurehun mila (9); hirurehun pertsona (4); hirurehun 

txanpon (3); hirurehun urratsera (4); hirurehun urte (19); hirurehun urteren (3); mila hirurehun (8) 

hirurehun eta hogeita (4); mila hirurehun eta (7); hirurehun eta hirurogei (11); mila eta hirurehun (6); hirurehun errublo eman (3); hirurehun edo 

laurehun (3); zilarrezko hirurehun txanpon (3); hirurehun eta berrogeita (12); duela hirurehun urte (3); berrehun edo hirurehun (6); hamabi bider 

hirurehun (4); hirurehun eta hirurogeita (11); hirurehun eta laurogeita (6); hirurehun eta berrogei (4) 

hirurehundik gora (6); hirurehunen bat (5)] 

hirurehungarren ord zerrenda batean aurretik berrehun eta laurogeita hemeretzi dituena (300.). 1660ko 

urte hura Urbiaingo herriaren fundazionearen hirurehungarren urteurrena zenez. 

hiruren iz herena. Kokotsetik sudurraren oineraino, aurpegiaren altueraren hiruren bat neurtzen du. Dintelaren hiruren bateko 

zabalera izango dute mentsula horiek. 

hirurogei 1 zenbatz sei bider hamar, 60. (dagokion izenaren ezkerrean) Hirurogei begi borobil bere aurrean parez 

pare zabalik. Ehun eta hogei oin luzekoa eta hirurogei oin zabalekoa. Hirurogei itsasontzirekin, bakoitza berrogeita hamar arraunekoa. 

Hirurogei metro luze zen tximinia jasotzen amaitu zuten. Iritsi zenean, hirurogeita hamalau kilo pisatzen zuen ardi-gaztaren kaxak. 

Gizon batek poste-zulo bat hirurogei segundotan egin dezake. Nik alde egiteko hirurogei minutu baizik gelditzen ez ziren arte. Guztira 

hirurogei-hirurogeita bi ordu inguru beharko zituen Nijni Novgorodetik Permera joateko. Hirurogei urteren buruan. Hirurogei urteen 

bueltako gizon sendo bat zen. Victor Hugo hemendik pasa eta ia hirurogei urte geroago. Hirurogei urteko gizon bati. Hirurogei liberako 

isuna ordaindu arte. Mila bostehun eta hirurogei euroko zorra. Ontzitxo haietan zihoazen hirurogei zoroek urpean amaitu behar zuten.

Doi-doi pasatzen baititu ehun eta hirurogei zentimetroak. Hirurogei urtez esklabo eta hamar urtez libre izan ondoren. · Hirurogeiko 

urteetan hasita. Hirurogeiko hamarraldian zehar egindako inkestetan oinarrituta. Berrogeita hamar eta hirurogeiko hamarraldietako 

teorietan. 

2 (dagokion izena ezkerretik ezabaturik) Hirurogei gindoazen gurean, besoko xingola zeramatenek bidaiarako emandako 

fardelak eta gainontzekoak aldean. Berrogeita hamar edo hirurogei betetzen dituenean. Luzera berrogeita hamar oinetik hirurogeira 

bitartekoa denean. Hala izan zuen, kontuan hartuez gero haren adina, hirurogeietan sartua [...]. Hirurogeietan katigaturik geratua zela 

ematen zuen; harrezkero, aurrera gabe geldituak zitzaizkiola, alegia, oroimena, garapena, barneko bizitza. Metroa eta hirurogeikoa 

bainaiz. 

· 3 iz Beste alde batetik ordea, jarraitu nuen, horrek berak lagundu egin zien, zeren eta hamabi bider hirurehun eta hirurogeita bost 

bider hogeita lau bider hirurogei bider hirurogei, denbora tarte hori dena batean, kolpe bakarrean jausi balitzaie, ezin izango zuten hura 

jasan zuten moduan jasan, ez gorputzez ez buruz ezingo zioten hari eutsi. 

4 hirurogeita (orobat hirurogeta g.er.) Hirurogeita hiru urte igarota. Apirilean hirurogeita hiru beteko ditut. Hirurogeita 

bost urte inguruko gizona zen. Hirurogeita zortzi urterekin ondoez arin bat izan zuen. Hirurogeita zortzi graduko latitudean. Epiroko 

hirurogeita hamar hiri suntsitu zituela. Hirurogeita hamar milioi biztanle baino gehiago bizi dira han. Hirurogeita hamar koroak 

berreskuratzeko aukera handiagoa zen orain. Dagoeneko hirurogeita hamar bat guztira. Hirurogeita hamabost versta gehiago. Hori duk 

bizi izan naizen hirurogeita hamabost urte hauetan ikasi dudana. -Jauna, Castex jaunaren kotxeroa naiz, igo zaitez kupera, hirurogeita 

hamabost sos aulkia. Hirurogeita hemezortzi egun bidean eman eta gero. Ez, hirurogeita hemezortzi dira guztira. · Hirurogeita 

hamarreko urteetan. Historia horren kariaz sailka dezakete hirurogeita hamarreko hamarraldiaren hasierako kritikari horiek zinema 

"ideologia burgesaren erabateko morroi" gisa. 

5 hirurogei bat (orobat hirurogeiren bat) Duela hirurogei bat urte. Hirurogei bat lagunek Gerard Onesta eta Gorka Torrek 

osatzen duten zerrendari atxikimendua agertu zioten atzo. Bere erranetarat zituèn hirurogei bat soldadu agramondarrak alferrik 

sakrifikatzerat utzi gabe. Hirurogei bat dira tankera horretako eleberriak. Inguruan poliziaren furgonetak ageri ziren hilerriaren sarreran 

eta hirurogeiren bat polizia, kasko eta guzti jantziak. · Honek hirurogeita bost bat urte izanen zituen. Hirurogeita hamarren bat urteko 

gizona zen 

6 hirurogei-laurogei Halako argitasun fosforeszente bat zerien laino itxi haietako batzuei, hirurogei-laurogei graduko arkuak 

osatuz. 

7 hirurogei mila Axelek bere imajinazio matematikoa erabiliko du, metro karratuko zenbat pinguino, bider hainbeste hektarea, 

hirurogei mila kalkulatuko ditu begiradapean. Guztira, berrogeita hamar-hirurogei mila milioi dolar igortzen dira urtero, hainbat modutan, 

garapen- bideko herrialdeetara. · Haietatik hirurogeita hamar milak beren biziarekin ordaindu zuten hoben hori. Hirurogeita zortzi mila 

libera edo gauza bertsua: milioi bat eta zazpiehun mila pezeta. 

8 hirurogei milioi Conquistadores zirelako haiek agertu aurretik, "indiarrak" hirurogeita hamar milioi biztanle ziren. Hirurogeita 

hamar milioi arratoiren artean. 

[3] beste hirurogei (9); duela hirurogei (7) 

hirurogei bagoi (4); hirurogei bat (51); hirurogei eguneko (5); hirurogei hiri (3); hirurogei kilo (4); hirurogei kilometrora (3); hirurogei lagun (4); 

hirurogei liberako (6); hirurogei libra (4); hirurogei mila (11); hirurogei minutu (5); hirurogei oin (3); hirurogei pertsona (3); hirurogei segundo (4); 

hirurogei sos (4); hirurogei urte (54); hirurogei urteak (4); hirurogei urteen (3); hirurogei urteko (17); hirurogei urterekin (7); hirurogei urteren (6); 

hirurogei urtetik (6); hirurogei urtez (7); hirurogei versta (3) 

ia hirurogei (7); kasik hirurogei (4); hirurogei urteko gizon (5); hirurogei urte geroago (4); hirurogei urteren buruan (3); hirurehun eta hirurogei (11); 

berrogeita hamar hirurogei (4); kasik hirurogei urte (3); duela hirurogei urte (6); ia hirurogei urte (4); hirurogei urte zituen (3); hirurogei bat lagun 

(4); hirurogei urte lehenago (3); hirurogei bat lagunek (3); berrehun eta hirurogei (3); ehun eta hirurogei (11); hirurogei baino gehiago (3); hirurogei 

bat urte (11); hirurogei bat urteko (8); hirurogei liberako isuna (6); hirurogei sos erdi (3) 

hirurogeiko hamarkada (3); hirurogeiko hamarkadako (3); hirurogeiko hamarkadan (6); hirurogeiko hamarkadaren (3); hirurogeiko hamarraldian (5); 

hirurogeiko urteen (6); hirurogeiko urteetan (3); hirurogeiren bat (5) 

hirurogeita bederatzi (3); hirurogeita bi (17); hirurogeita bigarren (5); hirurogeita bosgarren (3); hirurogeita bost (41); hirurogeita hamabi (22); 

hirurogeita hamabigarren (7); hirurogeita hamabost (68); hirurogeita hamaika (6); hirurogeita hamalau (6); hirurogeita hamar (217); hirurogeita 

hamargarren (3); hirurogeita hamarreko (24); hirurogeita hamarren (3); hirurogeita hamarrera (3); hirurogeita hamasei (6); hirurogeita hamazazpi 

(7); hirurogeita hemezortzi (5); hirurogeita hiru (7); hirurogeita lau (14); hirurogeita sei (11); hirurogeita seigarren (3); hirurogeita zazpi (23); 

hirurogeita zazpigarren (3); hirurogeita zortzi (13) 

hirurogeita hamabost sos (3); hirurogeita hamabost zentimetro (10); hirurogeita hamabost bat (3); hirurogeita bost urte (15); hirurogeita lau xentimo 

(3); hirurogeita hamar herri (5); hirurogeita hamabost versta (3); hirurogeita zazpi urte (11); hirurogeita bi urte (5); hirurogeita hamar urtez (6); duela 

hirurogeita hamar (3); hirurogeita hamar urteko (4); hirurogeita hamar mila (10); hirurogeita bost bider (3); hirurogeita hamar lagun (4); hirurogeita 

zortzi urteko (3); hirurogeita hamar urtekoa (4); hirurogeita hamarreko urteen (3); hirurogeita hamar pertsona (4); hirurogeita hamar kilo (4); 

hirurogeita hamar bat (14); hirurogeita hamarreko urteetan (4); hirurogeita hamar semeak (3); hirurogeita hamabost urte (16); hirurogeita hamar 

urteak (4); hirurogeita hamar kilometro (3); hirurogeita hamabi ordu (3); hirurogeita zazpi urteko (3); hirurogeita hamar urte (41); hirurogeita hamar 

koroa (8); hirurogeita hamabost urtez (3); hirurogeita hamar milioi (5) 

hirurogeitik gora (4)] 

hirurogeigarren ord zerrenda batean aurretik berrogeita hemeretzi dituena (60.). Seguritate sozialaren 

hirurogeigarren urtemuga Baionan. Barabako zingira zabal horiek iparretik hegora hedatzen dira hirurogeigarren paralelotik berrogeita 

hamabiraino. · Hirurogeita batgarren eta hirurogeita seigarren meridianoen artean. Laurogeita Hamaseigarren kaletik Hirurogeita 

Hamabigarren kaleraino. 

hirurogeina banatz bakoitzari hirurogei, bakoitzak hirurogei. Hirurogeita hamarna orritako helegiteek argudio horien 

aldeko jurisprudentzia zabala jasotzen zuten. 

hirurogeinaka adlag hirurogeinako multzoetan. Orain ez gindoazen hirurogeinaka, laurogeinaka baino. 

hirurogeitaka zenbtz hirurogei baino batzuk gehiago. Portura heltzeko ahalegin hartan itsas nibeletik hirurogeitaka 

oinera jaurti zuen uhin batek harkaitzetan gora. Gizon heldu bat neukan neure aurrean, bere hirurogeitaka urteetan, nik uste; baina 

oraindik gordin eta zalu. Gorpuak ez daudela Txindurritan eta ez direla han egon hirurogeitaka urtetan; ahaideek eraman zituztela 

hilketak gertatu eta biharamunean. Handik gutxira gizon bat jaitsi zen autotik, hirurogeitaka ongi beteak. 

hirurren iz hiru egun jarraituz egiten diren elizkizun berezien multzoa. Hirurren santuan eta urtean zeharreko 

astegunetan. 

hirusta 1 iz belar landarea, hostoak hiru zatiz osatuak eta loreak buruxketan antolaturik dituena, eskualde 

epeletako zelaietan hazten dena (Trifolium sp.). Gaitzaren espirituaren lurralde guztiak bete-beterik zeuden gari lodiz, ezkila 

dorreak ziruditen olo gizenez, lihoz, koltza ederrez, hirusta gorriz, ilarrez, azaz, orburuz, bihitan edo fruitutan eguzkitara ontzen den 

guztiaz. Hirusta handi baten antzekoa du hostoa. Zoriontasun larriz arnastuz hirustaren usaina. Alde batean lau hostoko hirusta berde 

bat zuela eta bestean inskripzio bat alemanez: Bringe Glück. Baina lau hostoko hirusta horrek ez zion suerte onik ekarri soldadu horri. 

Mundu osoari kontatuko diot, hirusten gainetik nabil, zoratuta nago Louri begira, neure neska da, neure lilia.

2 (frantses kartetan) Nahiz eta biko hirusta batean edo bateko diamante batean idatzirik egon, sakratutzat zeukaten bisita-txartela. 

Hala, Tarik Aziz Atzerri ministro ohia Zortziko pika genuen; Saddam Husseinen anaiorde Barzan Ibrahim Hassan ai Tikriti Bosteko hirusta... 

eta hala, 52 osatu arte. 

hirutar izond hiru banakoz osatua. Eperraren ttor-ttor-ttor hirutar hori. Galaperraren kantu hirutarra bera. 

hirutariko izlag hirutarik duena. Europa, Afrika eta Amerikaren arteko hirutariko merkataritza. Hiru osagai hauekin filosofoek, 

bizitza zoriontsua lortu nahian, hirutariko diziplina asmatu zuten: naturala, naturarentzat; arrazionala doktrinarako; eta morala, erabilera 

praktikorako. Filosofoek horregatik nahi izan zuten jakituriaren diziplina hirutarikoa izan zedin, hobeto esanda, hirutarikoa zela jabetu 

ziren (ez baitzuten eurek erabaki, aurkitu egin zuten horrela zela). 

hirutasun 1 iz hiru izateko nolakotasuna. Alde eta aldi guztietako kulturetan izan du hirutasunak indar mitiko handia. 

Hirutasun hark Trinitate Saindua sinboliza zezakeela. Hinduismoan, jainkoaren hirutasun osoa gorpuzten du pikondoak: sustraiak 

(brahma), gerria (Xiva) eta adarrak (Visnu). Horrela, aztertu ondoren, ahalmenen hirutasuna aurkitzera iristen da: oroimena, adimena eta 

nahimena. Maitasun honetan, hain zuzen ere, barrundatzen du Agustinek lehen hirutasuna: maitalea, maitatua eta maitasuna. Garai 

hartan halako hirutasun bat zegoen soinujoleen artean, besteen gainetik ageri zen hirukote bat: Elgeta, Sakabi eta Gelatxo. 

2 kristau doktrinan, Jainko bakarraren hiru pertsonen batasunaren dogma eta ezkutukia; hiru pertsonako 

Jainkoa bakar hori. ik trinitate. Zalantzarik gabe, geugan aurkitzen dugu Jaungoikoaren Hirutasunaren irudia. Jaungoikoaren 

Hirutasun soil eta aldaezina, Jaungoiko Aita, Jaungoiko Semea eta Jaungoiko Espiritu Santua, Jaungoiko bakarra. Handiets eta esker 

dezagun Jainko betiko goi-goiko eta gorena, Hirutasuna eta Batasuna, Aita eta Seme eta Espiritu Santua. Entzun, Hirutasun Santua, 

gure otoitzak. · Baita diktadura ere: apaiz-maisu-alkateen hirutasun ez hain santuak ezarria. 

3 (hitz elkartuetan) Hau da arima-zola, non ezkutuan bizi baita Hirutasun-irudia. 

hiruxki ik hiruki 2 . 

hiruzpalau 1 zenbatz hiru edo lau. Bildu zituen hiruzpalau morroi eta bizpahiru neskame, eta guztiok joan ginen Pagabasoko 

leizerat. Jarririk zeuden hiruzpalau gazte zutitu ziren haserre gorrian. Duela hiruzpalau urte. Ohola hiruzpalau metro luze izanen zen, 

eta oinak non pausatzen genituen ere ez genuen ikusten. Noiztenka desagertzen zen, eta hiruzpalau umerekin agertzen berantago. 

Hiruzpalau egunez lanera ez joateko baimena eskatu zuen. Zutik ikusi zuen, hiruzpalau metrora, bere eskopeta eskuan zuela. -Hemendik 

hiruzpalau hilabetera. Hiruzpalau minutuko isilunearen ondotik. Lehen hiruzpalau orduak lasai samarrak izan ziren. Hiruzpalau atera 

zituen eta bere esku gainean marra bana eginaz erakutsi zizkion koloreak. Azkenean, hiruzpalau aldiz erran zidan amarekin mintzatu nahi 

zuela. 

2 (dagokion izena ezabaturik) Lana lortutako herrian hiruzpalauren artean etxe bat alokatu ondoren. Egun pare batean edo 

hiruzpalautan erreparatzea nahikoa, ilargia nagitu dela ohartzeko. Gainera, Diderotek esan zuen bezala, plazer estetikoa emateko 

bitartekoak hiruzpalautara mugatzea absurdua da, hain zuzen ere bitarteko horiek infinituak direlako. Hiru-lau egun itsas bazterrean 

eman dezagun eta ondoko hiruzpalauak Euskal-Herri barne hortan. Sozialixtak behar litazke berriz nagusitu orai arte gehiengoa bazuten 

zortzi lurraldetan eta gaina hartzen ahal lukete beste hiruzpalauetan, beharbada bostetan azkenean... 

hisia (orobat hisi) 1 iz amorrua, haserrea. Uste dut "Norbere buruaren herra edo hisia", deitzen dutela, ingelesez, psikologo 

batzuek higuindura berezi hori. 

2 gutxieste edo arbuio baten ondoriozko gorroto pasakorra. ik despit. Jendeak sexua hainbeste kakarekin lotuko ez 

balu -zitalkeria, zeloak, hisiak, ziurtasun-eza, txutxu-mutxuak, errezeloak, "ego" harrotuak, kaka eta kaka gehiago-, lagunekin egiteak ez 

lioke inoiz kalterik ekarriko adiskidetasunari. Ezinegon guztiz ere bitxiek hartzen dute; irri egiten du, hisiak egoten da, negar egiten du, eta 

gero irakats diezaiodan erregutzen dit, halako fede on zinez liluragarriaz. Auzoko dendari aberats baten semea hisiaz bidaiak egitera joan 

omen zen, Clauderi hitz goxo bat aterarazi ezinik. Hisiz eta despit hutsez. Halako batean Maryk alea eta zerri bazka saltzen zuen gizon bat 

ezagutu zuen eta, hisiz, harekin ezkondu zen. 

3 tema, seta. Bere jomugara kosta ahala kosta heltzeko hisia besterik ez gogoan. Aurrera segitzeko hisiarekin. 

hisialdi iz nor bere hartan hisiatua dagoen denbora igarokorra. Pinpirinak bai, nonahi eta noranahi airatzen direnak, 

askatasunaren sinbolo, arintasunaren ikur, hisialdi batak edo besteak han edo hemen pausatzen dituela. 

hisiatu, hisia(tu), hisiatzen (orobat hisikatu) 1 da ad tematu, setatu. Zeren beti beltzari beha dagoen zuria, 

hisikatzen eta obsesionatzen da, itsutzen da. Zeren ni ez bainaiz zuek bezala hisikaturik ibiltzen, untzitik jaitsi bezain fite nork larrua 

gehiago joko. Erauziak zizkioten astoari begiak, bi zulo gorri, eta mihia ere bai; une hartan, Herbert harriak jaurtitzen hisiatu arren, 

astoari hesteak uzkitik ateratzeko ahaleginetan ziharduten. Ausart gaitezen, bada, eszeptikoki bada ere, "geure buruaz pentsatzen", Kant 

gutxi eta gaizki ezagutzen dutenek beti Kanti esanarazi ohi diotenez; edo "ausart gaitezen ulertzen", Ilustrazio berri bat galdatuz Nietzsche 

hisiatu den legez. 

2 (era burutua izenondo gisa) Nola or hisikatua ehizaren arrastoan, etsi gabe. 

hisiatuki (orobat hisituki) adlag hisiaz. Neure Martini-Drya edaten ari nintzen, bozgorailuak, hisiatuki, berriro bere kalakari 

ekin zionean: Your attention please! Idazki guztietan hizkerarik zehatzena, garbiena eta jasoena erabil dadila eskatzen dute hisituki. 

hispaniar 1 izlag Hispaniari dagokiona. ik hispaniko. Hispaniar Filologian katedraduna. Ez zen sekula iritsi hispaniar 

letrei gustua hartzera, Quevedoren irakurketa sarria gora-behera. Izeia edo izei hispaniarra urria den lekuetan, altzifrea, makala, zumarra 

edo pinua erabiliko dira. 

2 AEBetan bizi diren hispanoamerikar jatorrikoei dagokiena. Kontinente handi horretan nazio handi bat dagoela, eta 

nazio handi horretan, hiri handi bat, eta hiri handi horretan, berriz, askok arriskutsutzat daukaten hispaniar auzo pobrea; auzo bat -lehen 

hankatik bigarrenera pasatzera noa- ia mundu osoan Bronx izenaz ezaguna dena. 

3 espainola. Trenean lau hispaniar gentozela jakitean. 

hispaniko izond hispaniarra, Hispaniari dagokiona. Judu sefardiak, aldiz, jatorri hispanikokoak. Amienseko Ikasketa 

Hispanikoen Zentroko (Frantzia) zuzendari Carmen Vazquezekin. Liverpoolgo Unibertsitatean frantses filologia eta filologia hispanikoan 

ere lizentziatu zen. Filologia Hispanikoan lizentziaduna eta ingelesean diplomaduna.

hispanista 1 iz hispaniar hizkuntza eta kultura aztertzen dituen pertsona. Aukera dut, adibidez, Elide Pitarello 

hispanistarekin egoteko. Orduko hispanista jakintsuak. 

· 2 izond hispaniar hizkuntza eta kulturari dagokiona. Kitajen obraren atal hispanista ezagutzera emateko. 

hispanitate (orobat hispanidade g.er.) iz espainol hizkuntza eta kulturako herrien multzoa. Arrazaren, 

hispanitatearen eta Guardia Zibilaren eguna izanik, euskaldunontzat egun iraingarria da. Hispanitatearen egunean ezer ospatzekorik ez 

dela adieraziko du AAMk Iruñean. Hispanitate eguna lan eta protesta egun bihurtuko dute. LAB sindikatuak azaldu duenez, «inposizioa, 

errepresioa eta Euskal Herriari egiten zaion ukazioa goraipatzea adierazten du Hispanitate egunak». hemengo bilbotarrak berdin izan 

zitezkeen sevillarrak edo asturiarrak, adibidez; Hispanidadean bizi dira beraz. 

hispano izond/iz AEBetan bizi den hispanoamerikar jatorrikoa. Asko, hispano deituak, gazteleraz mintzatzen ziren. 

Latinoen edo hispanoen pisu demografikoa handia da. Kaltetutako gehienak beltzak eta hispanoak dira. Alberto Gonzales hispanoa 

izendatu zuen atzo Justizia idazkari eta fiskal nagusi postuetarako. Neska hispano kontratatu batek paseatuko zuen. Hispanoen 

superstizio eta sinesmenak. Hispanoen botoa erakarri nahian. 

2 AEBetan bizi diren hispanoamerikar jatorrikoei dagokiena. Spanglisha gero eta erabiliagoa da komunitate 

hispanoaren artean. Paolaren lagun kolonbiarrek osatzen duten foru hispanoak bere lobby izaera erabili du. Mexiko Berrian, hautesleen 

%38k sustrai hispanoak dituzte. 

hispanoamerikar izond/iz espainol hizkuntza eta kulturako amerikarra. Hispanoamerikarrei diedan ezinikusi 

berbera diet haien literatur lanei. 

hispanofilo izond Espainia eta espainiarrenganako begikotasuna. Azken batean, bazkari hau hispanofiloen artean 

antolatu dute. Hemen bildu diren gehienak horko hispanofiloen zirkulukoak direla. Tamalez, ni ez naiz egoerak eskatzen duen bezain 

hispanofilo. 

hista 1 iz isekaz imitatzea. Opera egiten duenarentzat tximinoa da hista-eredu. 

2 hista egin isekaz imitatu. Charlyk gibelera zuzendutako ukabilkada baten hista eginez agurtu ninduen, boxeolari plantan. 

Bozaren idorrean ezagun du gaizki hartu duela bere hitzen hista egitea. · Dena prest, neska-mutilak? -goratu du boza, gaztetako western 

zaharretako protagonisten hista nabarmena eginez-. 

3 histak egin isekaz imitatu. Pailazoak egiten zuenaren histak egiten. Aktoreak, tankeran gizonaren histak egiten ditu. Pailazoak 

egiten zuenaren histak egiten. -Zer da hori, jauna? -esan zuen nire azentuari histak eginez-. 

histagarri izond isekaz imita daitekeena. Beti gauza bitxiek, ez-ohikoek, nabarmenek, histagarriek erakartzen dute 

tourettedunaren begi eta belarria. 

histamina iz odol hodiak dilatatzea, eta giharrak uzkurtzea eragiten duen konposatu organikoa. Histamina 

jariatzen duten garuneko zelulei esker gara kontziente esna gaudenean. Lo gaudenean zelula horiek histamina jariatzeari uzten diote. 

histasun iz hitsa denaren nolakotasuna. Une batez gorputza airean geratzen zitzaidala ere iruditu zitzaidan, arintasun ilun 

batean zintzilik, erortzearen itsumenak eragin ohi duen histasun horretan bilduta. Ohean obratu beharrak gaixoarengan sortzen duen 

histasun herbala. Histasuna, Hustasuna eta Heriotza. Oraindik ere argitasun haren laztanean dela, baina minaren histasunean, 

aurpegian matraileko ez sobera fuertea du sumatu. 

histeria 1 iz nerbioen eritasuna, zirrara gorabeherak izatea, sentimenak ezkutatzea, arazo fisikoak, etab. 

ezaugarri dituena. Bazuen begietan halako poz ero bat, histeria ezkutu bat, jokaera osoan antzematen zitzaiona. Histeriak jota 

zaudek, erran zioten elkarri. Histeria hutsean murgildu zen herri guztia. Liberazioaren histeria bizi dute, ia gurtu egiten dute. Sorginak 

eta histeria kolektiboa. Histeriazko umorez. 

2 (testuinguru teknikoagoetan) Egiazko akromatopsia zuela, alegia, eta ez histeria. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) ik histeriko. Aldi baterako paralisia moduko histeria sintomak. Besterik izan zen 

histeria-kolpeena, geuri ere jo ziguna. 

histeriforme izond histerikoa. Halako batean aurrerantz makurtu, eta besartean ezkutatu du burua: intziriak, negar-zotinak eta 

konbultsio histeriformeak. 

histerika 1 izond Ez al du esaten, ba, histerika hutsa dela? 

2 (adizlagun gisa) Ez zakinat zergatik jarri behar dunan hain histerika! 

histeriko 1 izond histeriak joa. Ez zen inolaz ere pertsona histeriko bat. 

2 histeriakoa. Uretan plisti-plasta ari diren ume eta ume handien garrasi histerikoak. Barre algara histerikoa egin du buruari alde 

batera eta bestera eraginez. Orain inbaditzen gaituen pentekostalismo histeriko jatorri eskaseko honekin. 

3 (testuinguru teknikoagoetan) Berariaz prestatuak baitira xaflok, hain zuzen, koloreekiko itsutasunaren itxurak egiten dituztenak 

edo koloreekiko itsu histerikoak. Bere erabakiaren estresak mendean harturik egoaren banaketa freudiar bat jasan ote zuen, eta 

hipermnesiko histeriko moduko bat bihurtu harrezkeroztik? Pubertaroan ezin dutela jan uste duten neska gazteen koadroari apepsia 

histerikoa deitu zion. Zer pentsa oroitzapen edo fantasia neurotiko edo histerikoez, denboraren higadurarekiko immunizatuak baitirudite? 

Jende olde histerikoari eutsi ezinik. 

4 (adizlagun gisa) Histeriko jarri nintzen. -Jainkoaren izenean! -esan zion Pomfrey andreak histeriko-. -Ezin dut, Harry, oraindik 

laurehun eta hogeita bi orrialde ditut irakurtzeko! -erantzun zion Hermionek, histeriko samar-.

· 5 iz histeriak jotako pertsona. Tootles oihuka hasi zen, histerikoen moduan. Baita mistikoenganakoa ere: alegia, 

histerikoenganakoa, nik esango nukeenez. Baina ez da kasualitatea gehienek amaberrioi histeriko koadrila bati bezala begiratzea. 

6 (testuinguru teknikoagoetan) "Oroipenek eragina izaten da sarritan histerikoen oinazea", idatzi zuen Freudek. 

histerikoki adlag histeriaz. Nevada Jones luzaz geratu zen sofa gainean eserita, inozoki eta histerikoki barreka. 

histerismo iz histeria. Ohikoa zuen histerismoa, baina malkoei eusten ikustea ez zen eguneroko kontua. Elkarrizketa horren 

ondorioak ez dituela Carod-Rovirak eragin, Estatuko histerismo espainolistak baizik, informazioa manipulatuz. 

histerografia iz Eta histerografia gorde egin zuten, sakonago aztertzeko. 

histiozito iz ehun konjuntiboetako zelula, bakterioak irensteko gai dena. Linfa-sisteman sortzen den minbizi mota 

bat da Hodgkinen gaitza edo Linfogranulomatosi gaiztoa deitzen dutena; beste modu batera esanda, histiozitoen eta zelula erretikulatuen 

ugaltze neoplasikoa. 

histokonpatibilitate iz txerto edo transplante bateko emailearen eta hartzailearen ehunen arteko 

bateragarritasuna. Zilbor-hesteko zelulen kasuan, emailearen eta hartzailearen histokonpatibilitate antigenoen (HLA) perfilak ez 

dute zertan berdinak izan. Halako batean lortu zelarik [...] HLA histokonpatibilitate-antigeneak bere baitan biltzen dituen kromosomaeskualdea 

aztertzea, ikusi zen nola, HLA geneen konbinazio jakin batzuk zeramatzaten banakoak beste batzuk baino errazago jotzen zituen 

eritasun batek edo besteak. 

histokonpatible izond histokonpatibilitatea duena. Litekeena da datorren astean, Giza Ugaltze Artifizialari buruzko 

Batzordeak ontzat ematea gurasoek beren umeak sendatzeko enbrioi histokonpatibleak aukera ditzaten. Etorkizuneko anai-arrebekin 

histokonpatiblea izango dena aukeratzeko. 

histologia iz biologiaren adarra, animalien eta landareen zelula ehunak aztertzen dituena. ez dagoela politikarik 

edo moralik kimikaren eta histologiaren baieztapenetan oinarritzen denik. Ikerketa EHUko Biologia Zelular eta Histiologia Sailean egin 

dute. 

histologiko izond histologiari dagokiona. Asteak beharko dira azterketa histologiko eta toxikologikoak egin eta haien 

emaitzak jasotzeko. Ospe handikoa bere ikerlan histologiko eta biologikoengatik. 

histologo iz histologian espezialista. Badakizu histologo batzuek uste dutela oinarrizko unitate organikoak aurkitu dituztela 

zelulen protoplasman. Bestalde, histologoek ez dute inolako sentimen egiturarik aurkitu, esaten duten horrenbesteko plazera eragiten 

duenik. 

historia 1 iz iraganaldiko gertaera gogoangarrien ezagutza edo kontakizuna; horrela kontaturiko 

gertaerak. Historia unibertsalaren paradigma gisa. Armandoren apaletan bada historia garaikideko liburu bat eta irudiei begira egoten 

naiz batzuetan. -Eskolak: takigrafia, astean behin, posta bidez; ingelesa, frantsesa, matematika eta historia, edozein ordutan. Historia 

apur bat dakienak jakin behar luke, bestalde, ustekabe larriak gertatzen direla nazioen eta kulturen bilakaeran. Mundua (historia) gurekin 

batera jaio zelakoan. Historia aldatzen hasiak ginen. Lehen Erregela-k historia luzea izan zuen. Izan ere, mundu honetan bi historia 

zeudek: garaileena eta galtzaileena, eta ni garaile izaiteko jaio ninduan! Historia naturala, XVII. eta XVIII. mendean, ez da ezagutzeko era 

soil bat [...]; batez ere, arau-multzo bat da, enuntziatuak sailetan taxutzeko. Mertxe historiako irakaslea zen, Espainiako gaur egungo 

historia irakasten ziguna. Historiako klaseetan. Eta baita geografia eta historiako liburuak ere. Historiako gertakariei so egiten badiegu 

ere. Historiako azken hiri estatua, Braudelen hitzez esateko [...], Amsterdam izan zen. Unibertsitateak, historian zehar, krisialdietan egin 

izan du aurrera. Etxerik eta lurrik gabe utzi gintuzten; ibairik, ibarrik, historiarik gabe; biluzik. Baina historiaren urak ez dira beti 

norabide bakarrekoak izaten. Euskalduna agrafotzat salatzen duenak "izaera" kontuetara lerratzen du auzia, hots, berezkotasunera edo 

giza naturara; ez zirkunstantzietara, hots, historiara. Erdi Aroan lokarturiko hiribildutxo hondatua zen, denboraren martxatik eroria, [...] 

hots, aspaldian historiatik baztertua. Ezer gutxi nekien historiaz, materialismo dialektikoaz, langileriaren emantzipazioaren aldeko ideien 

arteko lehiaz eta borrokaz; hala ere, ulertzen ez nuena neure ametsez osatzen, neure borondatez ordezten nuen. Hartu zituen historiazko, 

literaturazko eta gramatikazko lehen euskal ikastaldiak. 

2 (-en atzizkiaren eskuinera) Ideien, zientzien, filosofiaren, pentsamenduaren edota literaturaren historia deritzen diziplinetan. 

Zibilizazioen historiak gobernatzen dituzten legeak bilatzerakoan. Ekonomia politikoaren historia egitea. Springer-en artearen historiako 

bost liburukiak. Zientziaren historiako izen handiak. Filosofia Garaikidearen historia. 400.000 urteren historia erakutsi digute oren bat 

eta erdi irauten zuen filman. Unibertsoaren historia. Europaren historia laburbiltzen duena. Euskal Herriaren historia beti besteren 

ikuspegitik kontatu zela. Estatuen historia politikoa. Olinpiar Jokoen historia ez baita mugatzen bakarrik azken 108 urteetara. Iruñeko 

klubaren historiako lorpen garrantzitsuenak. Landareen eta animalien historia inguratzen duen oroimen-eremua. Zibilizazio Egipziakoaren 

historia. Erromako errepublikaren historia militarrean. Herri baten historian aro berri bat noiz hasten den erabakitzeko orduan. Orobat 

izango ziren, zalantzarik gabe, zedarri funtsezkoak biologiaren eta medikuntzaren historian. Estetikaren historiaren urrats nagusiak. 

Fusilarekin irabazten dira iraultzak historiaren lubakian. Biziaren historiaz ari garenean. 

3 (-ko atzizkiaren eskuinera) Mendebaldeko paradigma nagusia, XVII. mendetik Europako historiak eman diguna, berreraiki 

behar dugu. Erdi Aroko historian eta Wagnerren obran aditua naizenez. Alemaniako historiak liluraturiko gizona izanik. Azkeneko ehun 

edo berrehun urteko Euskal Herriko historia gogoetatuz. Nire denbora da bahitu behar dudana Venezuelako historiak liburu batean 

kontatzeko. Mendebaldeko historiaren aldi modernoa. Bilduma bat egiten balin badugu agoteen 1O mendeko historiaz. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) ik historiko. Historia-jakintzak zalantzan uzten gaitu gizabanakoei buruz. 

Jarraitasun-ezaren adigaiak leku gorena hartzen du historia diziplinetan. Kristau-mundua eta islam-mundua borroka gogorrean zebiltzan 

historia-une hartan. Historia ikasketak egiten ari zela, Euskal Herriko historiaren berririk ia ez zeukala ohartu zen. Nazioetako kodeak eta 

historia-liburuak begi filosofikoz irakurtzen dituen edonork. Gipuzkoako Historia Museoa. UEUko Historia Sailak. Michael Powellen Forty 

ninth parallel (1941), gerra garaian filmatutako pelikula, eskainiko dute Historia fakultatean. Geronimo de Ustariz Historia Institutuak. 

Hor ere Historia ikerketak egiten ziren. Liburutegia frankismoari buruzko historia-lanez beteta zeukan. Historia-irakaslea lanbidez. 

Historia arloan Labayruk ondo dokumentatzen du bere lana. Historia jardunaldiak hasiko dira gaur Donostian. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Gizakiaren ekonomia-historia aldaketa zikliko eta gorabeheraz josita dagoen arren, 

kapitalismoaren historian bi ekonomia krisialdi nagusi nabarmentzen dira. 1950eko eta 1960ko hamarraldietan truke-tasek izan zuten 

egonkortasun erlatiboa finantza-historiaren oso aldi berezi bati dagokio. Erlijio historiaren eta kristautasunaren ikerketa kritiko 

inportanteekin. Pobretasunaren bidea, salbamen-historia bezala ulertua. Maitasun-historia zorigaitzeko bat. Intolerantzi historiak. 

Gertakizun hau esplotazio-historia luze baten zatia dela. Egia da giza historia ezingo dela inoiz oso-osorik esan.

6 kontakizuna. Patrik historia bat kontatu zion Joanesi. Historia hori elezaharra da, ezta? Iraganeko historia zen, amaitua. Adelak 

historia ezkutu bat zeraman begietan. Osabak Galileoren historia kontatu zidan. Han ere galtzaile baten historia egon zitekeen, egon 

behar zuen. Doilorkeriaren historia unibertsala geneetan itsatsirik daukagu, mikrofilm batean bezala, eta edozein mementotan zizelka 

dezakegu koska berri bat oroimen gorde horretan. Konta iezadazu piztia honen historia. Bai, karbono--atomo baten historia kontatu nahi 

nuen. Gizon bat, bada, eta bizitza bat, bere historia handi-txikiekin, Historiak -bere maiuskularik izugarriena altxaturik- kontutxo horiek 

guztiak itzalperatu nahi izan zituen garai latzaren bihotzetik. Joan ziren urteak, eta treneko traizioaren historia beste mila historiaren 

artean galdu zen. Liburuko historiak kontatzen dituen hori gizon bat da, ez gehiago eta ez gutxiago. Corín Telladoren historiak leitzen 

aritzen zen. Orduan galdetu nion ea zergatik gustatzen zitzaion horrenbeste hura, azken batean oso lur urrunetako historiak izaki. 

7 (hitz elkartuetan) Paperak, azken finean, historia-kontalari dira. Aurora historia-asmatzaileak badaki bera ere historia bateko 

pertsonaia dela. Xangarin, historia-ipuin honetan, pertsonaia txiki bat besterik ez da. Paradoxalki, oroitzapen lazgarrizko nire bagajea 

aberastasun bilakatzen zen, historia-hazi. 

8 aurre-historia historiaurrea. Euskal-Herriaren historiaz eta aurre-historiaz axola handia zuen ikertzailea. Euskal artearen 

ernalaldi luzea lau liburukitan bildu du irakasleak, aurre historiatik hasi eta XXI. mendeari begira jarriz. Kontatu ere kontatu izan da aurrehistoria 

hori han-hemenka. Lehenik, behako bat aurre-historiatik hasiz orai arte egin den bideari. 

[10] artearen historia (42); benetako historia (12); bi historia (10); bizitzaren historia (17); espainiako historia (16); euskal historia (13); euskararen 

historia (23); familiaren historia (11); filosofiaren historia (16) 

historia bat (106); historia bera (21); historia egin (36); historia egiteko (17); historia egiten (20); historia errepikatu (10); historia ezagutzen (10); 

historia garaikideko (16); historia guztia (16); historia idatzi (14); historia irakaslea (14); historia izan (14); historia kontatu (49); historia kontatzen 

(36); historia laburra (11); historia liburuetan (22); historia luze (17); historia luzea (38); historia luzean (15); historia naturala (15); historia 

naturalaren (28); historia orokorra (14); historia oso (13); historia osoa (23); historia osoan (27) 

literaturaren historia (39); maitasun historia (15); munduaren historia (13); musikaren historia (10); nafarroako historia (10); nire historia (29); 

pentsamenduaren historia (10); setioaren historia (41); zinemaren historia (10) 

euskal literaturaren historia (19); lisboako setioaren historia (38); euskal herriko historia (42); euskal herriaren historia (23); beste historia bat (14); 

historia luzea du (10); ideien historiak (11) 

artearen historiako (15); zinemaren historiako (11); artearen historian (19); filosofiaren historian (19); herriaren historian (11); historian barrena (11); 

historian izan (34); historian izandako (11); historian sartu (10); historian zehar (230); literaturaren historian (23); urteko historian (18); historian 

lehen aldiz (39); euskal herriaren historian (10); artearen historiaren (11); herriko historiaren (12); historiaren atal (10); historiaren filosofia (19); 

historiaren zati (19); mendebaldeko historiaren (12); herriaren historiaz (11)] 

historiagile (orobat historigile) iz historialaria. Snorri Sturlason historiagile eta poligrafoa. Pabloren semearen seme hau 

historiagile egin eta politikan sartu zen. Ikerbideak libroki, inoren zaindaritzarik eta mugapenik gabe eramateko eskubidea zaindu behar 

du historigileak. Askotan historiagile ofizialek beste zerbait sinetsarazi nahi badigute ere. Historiagilearen lana beti izaten dela lerratua 

eta motza. Historiagile izeneko ixtoriogile triste horiei muturra sartzen utzi gabe. 

· 2 izond Alferrik, ordea, sena baino morboa historigileago izaten baita beti. 

historiagintza iz historia ikerketak egitea. Artikuluaren amaieran, ikerlari haren zoritxarreko heriotzak Alemaniako literaturan 

eta historiagintzan uzten zuen hutsune beteezinaz mintzatzen zen. 

historial 1 iz historia kontakizuna. Kastillako hiri garrantzitsuenetarik bat izana da, dio historialak, Castrum Sigerici, Wisigoden 

garaian sortua den guda leku hau. 

2 txostena. Gero, presoen historialari begiratu, eta zenbait lagun hartu zituzten División Azulen sartzeko, zure aita barne. Pazientearen 

historialarekin batera. Osasun-historial osoa eskatu dugu. Gainera, beste erabilera batzuetarako ere balia litezke, historial akademiko 

edo medikua izateko, adibidez. 

historialari (orobat historilari g.er.) 1 iz historia ikerketen egilea. Hogeigarren mendeko historialariak. 

Literaturaren historialarientzat ez dutela estatus bera egilearen begiradapean argitaratutako liburuak eta bera hil osteko argitarapenak. 

Artearen historialariek eta kritikariek. Erlijioen historialari Mircea Eliadek dioenez, ez da ezer historian noizbait erlijioaz kutsatu 

gabekorik. Jean Delumeau historialari ospetsuak goraipatzen duena. Egun hauetan zendu da Maurice Haulon historilari baionesa. 

Danborrada bertako eta kanpoko historialari askok aztertu izan dute. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Kasu honetan nire historialari senak lagundu ninduen. Ez da haatik, idazleak berak 

dionaz, historialari-lan bat, nahiz egiazko lekukotasunetan oinarritzen den, bainan eleberri bat da, orduko garaia gaurko gazte baten 

begiekin ikusirik. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Adolf Hildebrand alemaniar eskultore eta arte-historialariak argitaratutako teoria. 

mundu osoko zientzia-historialariei. "Lege horiek", dio eliz historialari batek, "giza ugaltzea gure arduren ondorio bailitzan ezarriak 

ziren". 

4 (izenondo gisa) Bizantziarrek frankoen aurka zuten aurreiritziaren froga gisa, Ana Komneno greziar printzesa historialaria aipa 

genezake. Jose Olarra eta Maria Luisa Larramendi jaun-andre historialari tolosarrek. 

[3] arte historialariak (5); idazle eta historialariak (4)] 

historiatxo iz adkor historia Duane Michalsek historiatxo bat, ia beti fantasiazkoa edo naturaz gaindikoa (agerketak, nortasun 

bikoitzak, eta abar) kontatzen duen argazki-sekuentzia batean. Historia orokorraren norabidea eta geure historiatxo partikularra patu 

berak loturik baleuzka bezala. 

historiatzaile (orobat historiatzale) iz historialaria. Historiatzailearen sinpletasun itxuraren atzean halako joko 

psikologiko guztiz delikatu bat nabari da. 1962an zenbait garaztar eta historiatzale bildu ziren Donibane-Garazin, Jean-Pierre Sallaberry 

erakaslearen inguruan, xede berezi bat gogoan. 

historiaurre 1 iz idazkera asmatu aurreko gizadiari dagozkion garaia eta gertaeren multzoa. Gizakien 

Historian edo Historiaurrean Urrezko Aro bat izan zela sinestea. Historiaurreraino itzuli gabe ere, Grezia arkaikoko lehenengo 

eskulturak idoloak ziren. Historiaurreko jendeen migrazioekin. Historiaurreko neandertal potroso koadrila negargarri hartatik. Aro 

historikoak ere landu ditu, historiaurretik hasita gaur arte. Frantzia hegoaldean dauden historiaurreko hilobietan. Historiaurreko 

hizkuntzetako hitz bakartuak berreraikitzeari heltzen diotenean. Historiaurre eta hitz-aurreko paradisuan, estetikaren tenpluan, euskal 

arimaren baratze metafisikoan. Euskal historiaurre eta historia ikerketa etnologiko eta etnografikoak ere egin zituen. Aranzadi Zientzia 

Elkarteko Historiaurrea saileko zuzendaria. Erromako Historiaurre eta Etnografia Museoan. 

2 hed Azkona Estudioan lan egiten zuen jende gehienarentzat zinemarekin hasten zen historia, eta Lumière anaien aurreko guztia 

historiaurrea zitzaien, ilunbea, leizeko bizitza. Ikastolen historiak, ordea, izan du bere historiaurrea ere. Baina euskal pentsamenduaren 

historia baino gehiago historiaurrea dena. 

3 irud Zuentzat, ordea, gure garaiko kontuak historiaurrea dira. Azken orduko software hori historiaurrekoa izango dela ikasleak 

unibertsitatetik ateratzen direnerako. Historiaurre garaian, erran nahi baita ileak zituelarik, frantses kantari batek arrakasta lortu omen 

zuen kantu ergel horrekin!

historiazale iz historiaren zale dena; historialaria. Ez nion esan ni historiazale amorratua nintzela, eta Granma ikusi nahi 

nuela, iraultzaileak Kubara ekarri zituen itsasontzia. Oraingo aldean historiazale herrikoiak ez du bere sudurra aitzinatzen. Iruñeko 

Semena-Santxez-en senarra, historiazale zonbaiten arabera, Santxo Haundiaren bastarta. Liburu bat, Eddy Florentin historiazaleak 

egina 2 000 urtean, "11 novembre 1942". 

historiko 1 izond historiari dagokiona. ik historia 4. Den-dena historikoa da, gizarte honek edo hark sortua; den-dena 

denboraren mende dago. Pentsamendua eta kultura, ordea, historikoak dira, esan bezala, eta beraz erlatiboak. Denbora historikoaren 

eskalan. Tuzididesek hain maisutasun handiz kontatzen dituen gertakizun historikoetan. Antropologia Filosofikoaren bilakaera historikoa. 

Bizidunak milioika urtetako prozesu historikoaren ondorioak dira. Analisi historikoa, funtsean, garai desberdinetako eraketak plano bakar 

baten gainean proiektatzean datza. kontakizun historiko hutsa egiteko gogo faltaz. Hizkuntza egoera jakin bat faktore historikoen 

emaitza da beti. Ikuspegi historiko horretan. Frantziskoren irudi historikoa berreraikitzeko. Lehen parteak ordena historikoari jarraitzen 

dio. "Modernia" hitza erabiltzen dugunean, aro historiko bati buruz ari gara mintzatzen. Joera honek "lege" historiko bat argitzen duela 

pentsa genezake. Testu horien kokaleku historikoa. Fonetika, zientzia historikoa da, gertakizunak -aldaketak- aztertzen baititu eta 

denboran mugitzen baita. Ingelesaren eta alemanaren gramatika historikoari. Gogoratzen al haiz materialismo historikoari buruzko 

batzokiko gau eskolez? Obren garrantzi historikoaz. Zertarako da, ordea, oroimen historikoa, ez bagara gauza pertsonen ibilbidea osorik 

oroitzeko? · Zazpi eleberri historiko idatzia zen hamabi urte bete baino lehen. Nobela historiko ospetsu bat idatzi zuen, Thaddeus of 

Warsaw (1803). 

2 (beste izenondo baten ezkerrean edo eskuinean) Eremu historiko-transzendentalean. Gizarte bakoitzak ditu bereak, bere 

esperientzia historiko-sozialaren arabera. Testuinguru historiko-mitologikoa. Metodo historiko-kritikoei esker. Teknikaren filosofiak 

filosofia positibistari egindako kritika axiologiko-historikoa. 

3 zerbaiten historian gerorako gordea izatea merezi duena. Lorpen hau mugarri historikoa da. Egun hartatik hona ugari 

izan dira egun historikoak. Etorkizunean ikusi behar une historiko hau hamarkada historikoa bilakatzen den. Ondorioa Maraton, 

Salamina, Platea eta Mikaleko porrot historikoak izan ziren, hogeigarren mendean Mendebaldean Helasen oinordeko direnek oraindik 

garaipen historikotzat gogoratzen dituztenak. Syntactic Structuresko 6. kapitulua historikoa da psikologo eta hizkuntzalarientzat. 

4 historikoki garrantzia izan duena. Brest hiri historikora iritsi gara. Ander Barrutia EAJko militante historikoa. Nazionalitate 

historikoak. -Erkidego Historikoena da lehenbizikoa (Katalunia, Galizia, Euskadi). Madariondo historikoaren azpiko mugako hesira 

heltzean, bertan eseri zen. Militante historikoaren hitzak. "Lagun" izeneko liburu denda historikoa. 

5 benetan izan edo gertatu dena. Tokian tokiko pertsonaia historikoekin (Koperniko, Erasmo) nahiz asmatuekin (Fausto, Peter 

Schlemihl, Medardo). 

6 ez-historiko Gizakia esentzialki arrazoimenarekin definituz, eta arrazoimena ez-historiko gisa ulertuz funtsean, antropologiarik ez da 

posible. 

[5] artxibo historiko (7); aukera historiko (11); azterketa historiko (11); buruzagi historiko (9); dokumentu historiko (5); egoera historiko (8); garai 

historiko (10); gertaera historiko (20); gertakari historiko (13); ikerketa historiko (12); ikuspegi historiko (5); lurralde historiko (7); marka historiko 

(6); memoria historiko (8); momentu historiko (6); nobela historiko (7); ondare historiko (8); pertsonaia historiko (8); prozesu historiko (5); 

testuinguru historiko (6); une historiko (33); marka historiko bat (5); une historiko honetan (7) 

akordio historikoa (8); aukera historikoa (59); azterketa historikoa (7); bilakaera historikoa (7); buruzagi historikoa (9); eginkizun historikoa (5); egun 

historikoa (16); eleberri historikoa (7); eskola historikoa (5); garaipen historikoa (6); garapen historikoa (6); gertaera historikoa (6); gramatika 

historikoa (6); huts historikoa (5); ikuspegi historikoa (8); lorpen historikoa (6); marka historikoa (14); memoria historikoa (51); militante historikoa 

(10); nobela historikoa (16); oinarri historikoa (6); oroimen historikoa (21); pertsonaia historikoa (9); talde historikoa (8); testuinguru historikoa (6); 

une historikoa (14); urrats historikoa (6); zor historikoa (7) 

memoria historikoa berreskuratzeko (17); memoria historikoa berreskuratzea (5); egun historikoa izan (6); aukera historikoa da (5); aukera historikoa 

galdu (5)] 

historikoki adlag ikuspegi historikoaren arabera. Aldi luzea izan da guretzat, baina historikoki laburra da. Historikoki, 

Trieste aparte samar egon da Italiatik. Historikoki konstataturiko ebidentzia. Esan gabe doa Herodotoren deskribapena historikoki 

fantastikoa dela. Erdi Aroaren mugarriak nahiko ondo markatuta daude historikoki. Historikoki egiaztaturiko beste adibide batzuek. 

Estatu unibertsalen "eroankortasunaren" argibideak historikoki nahikoa ezagutzen dugun beste edozein adibidetatik atera daitezke. 

Lehena historikoki artikulatzeak ez du esan nahi 'gauzak ziren bezala' aitortzea. Historikoki, deskonbertsio publikoari "apostasia" deitzen 

zitzaion. 

historikotasun 1 iz historikoa denaren nolakotasuna. A priori honek ez du saihesten historikotasuna: ez du egitura 

intenporal bat osatzen, gertaeren gainetik eta aldatzen ez den zeru batean. Gizakiaren eta instituzioen historikotasuna eta garapena 

denboraren denboran azpimarratzen du beraz (ez instituzioen "arrazoizkotasun" denboragabe abstraktua). Irudikapenaren 

historikotasuna. Oharrok filosofiaren historikotasunaren arretazkoak dira oroz gainetik. Arazoaldietan, zenbat eta atzerago geratu 

orduan eta bizikiago deitoratzen -eta agian historikotasun gutxiagoz idealizatzen- diren egoera zoriontsuago haietako batera itzultzeko 

ahalegina. Suposatzen da, bestalde, historikotasunaren forma bakarrak eta berberak biltzen dituela egitura ekonomikoak, gizarte 

egonkortasunak, pentsamoldeen inertzia, ohikuntza teknikoak, jokaera politikoak, eta guztiei eraldaketa-mota bera ezartzen diela. 

2 (hitz elkartuetan) Diskurtso hauek euren historikotasun-mota berezia dute eta historikotasun ezberdinen multzo oso batekin 

harremanean daude. Eraketa diskurtsiboek ez dute kontzientziaren ibilbideak duen historikotasun eredu bera. Matematiken hasiera 

ikertzen dela gutxiago gertaera historiko bezala eta gehiago historikotasun-hastapen gisara. 

historio ik istorio. 

historiografia iz historiografoen lanen bilduma. Antso Gartzez III.a Nagusiaren inguruan bi historiografia ari dira 

elkarrekin lehian. Frantziskotar historiografia kritikoari hasiera eman zion P._Sabatier-ez geroztik. Historiografia Kronologia bihurtzea. 

Historiografia española bera, euskaldunek sortua izan baita, hain zuzen. Historiografia liberalak pertsonaia bat asmatu du [...] 

historiaren subjektu bat. Historiografiak, ordea, Elvis Presleyri eman dio ohore hori, eta 1954ko uztailaren 5ean finkatu du rock-androllaren 

jaiotza. 

historiografiko izond historiografiari dagokiona. Eztabaida historiografikoak onak dira beti. Lan historiografikoa. 

Oinarri historiografiko handiaren gainean idatzia dago. 

historiografo iz bere garaiko historia ofiziala idazteko agintzen dioten idazlea. K. a._VII. mendean idatzi zituzten 

Israelgo 'historiografoek' Josue, Epaileak, Samuel eta Erregeak liburuak -geroago etorriko ziren Kronikak, IV. mendean, eta 

Makabearrak, II. mendean-. Historiografo eta epaile ezgaiek. 

historioño ik istorioño.

historizatu, historiza, historizatzen du ad testuinguru historikoan kokatu. Eztabaidak eta kontzeptuak historizatu. 

Astiro-astiro bakarrik etorriko da, kontraesan eta borroka artean, historizatuz, konkretatuz, indibidualduz, norbanako erreala bilakatuz. 

historizismo iz historiak giza errealitate osoa azaldu dezakeela dioen doktrina. Eta zer da espiritu europarra, 

historiagintza hemendik aurrera eskuan berak daukana? erlatibismoa!_(historizismoa, esango nuke nik). Orduan erlatibismoa gaur egun 

aurkitu, perspektibismo, historizismo, soziologismo, psikologismo, antropologismo, biologismo, eboluzionismo, pragmatismo, 

fikzionalismo, etab., gisan aurkitzen da de fakto. Kanten proposamenaren irakurketa berria historizismoan ere aurkitzen dugu, XX. 

mendearen hasieran, Wilhelm Dilthey-ren eskutik. Popper-en etengabeko falibilismoa, eta geroxeago historizismoa, zientziaren iraultzen 

bihotzeraino murgildu ziren. 

historizista 1 izond historizismoari dagokiona. Lehen Mundu Gerraren biharamunean espiritu historizista eta erlatibista 

nagusi zen Alemanian. Nire lanaren atzean ez dago inolako asmo historizistarik. Esaten digute hau anakronismo historizista dela, edo 

Arkadia zoriontsua aldarrikatzen ari garela. Ildo beretik, Xabier Zubiri donostiarrak [...] pentsamendu historizista garaikidea kritikatu nahi 

izan zuen. 

2 iz historizismoaren aldeko historialaria. Batzuk, historizistak deiturikoak, zientziaren historiarekin uztartzen saiatu ziren 

diziplina. Historizistak bezala semantizistak ere Kuhnek proposaturiko gaizerrendatik at geratzen dira. 

histrioi (orobat histrion g.er.) 1 iz Grezia eta Erromako antzinako teatroko antzezlea, mozorroturik 

aritzen zena. Askotariko mitologia dibergenteak irazkitu zituzten histrioiek; batzuek aszetismoa predikatu zuten, beste batzuek 

lizentzia, denek nahasmena. Handik lau hilabetera, Aventinoko errementari batek, histrioien trikimailuek liluraturik, burdinazko esfera 

handi bat ezarri zuen bere semetxoaren sorbalda gainean, haren dobleak hegan egin zezan. Hortik, nik ez dakit nola, gorrengana eta 

histrioiengana pasa gara, hauek keinuz eta hitzik gabe ezagutzera ematen baitute ikus daitekeena ez ezik guk hitzez aditzera eman 

dezakegun gehiena, ia dena. 

2 bufoia. Ondo agerian azaldu zen haiengan zezenketa-ikuslearen morala; besteari, gudu-zelaian soldaduari, histrioiari, zirkuko 

toreroari ausardia eskatzen zion koldarraren morala. Histrioi dantzariak. Histrion nagusia, pailazo ofiziala. 

histrioniko izond histrioiari dagokiona. Eroaren gisan maitemindu zen Madam Tschissik izeneko antzezle histrioniko batez. 

Joseba bere gaitasun histrionikoaz baliatu da orduan. Ametsen pintore histrionikoa. -Beste batzuetan histrionikoa, esajeratua eta 

neurririk gabea da. Aurelianok heresia histrionikoaren azalpen bat gaineratu zion bere lanari. 

histrionikoki adlag era histrionikoan. Berriro ere aldatu egin du tonua, eta zakar itxuraz jarraitu du, histrionikoki. 

histrionismo iz histrioiaren jokaera. Histrionismoan erori gabe. Pinturaren eta histrionismoaren arteko mugan. Elementu 

berezi batzuk ere gehitu dizkio Barsacq eszenografoak, halanola; bi umeak, hankaluzeak, Oscar-en histrionismo markatua... Ramon 

Fontsere izan da kasurik larriena: benetan ez dugu ulertzen nolatan jauzi daitekeen histrionismo errazean bera bezain estimagarria den 

aktorea. 

histu, hits, histen 1 da/du ad hits bihurtu. Hola segituz ez ote zaiote beren lorea laster histuko? Arrastiria bazterrak histen ari 

da jada. Denboran atzera eginez gero, ordea, histu egiten zitzaizkion koloreak, bizitasuna galtzen zuten. Eusebioren kopeta ilunaz ohartu 

eta, begitartea histu zitzaion. Oroitzapen zaharrek ahotsa histu baliote bezala. Zapaten beltza pixka bat histua zaio, baina galtzak eta 

atorra ezinago beltzak ditu. Itxura hori histen ari da ordea. Emakume gaztea da, baina nekeak eta etsipenak gogoa histu diote. Ilusioak 

histu ditu. Haren ganik daukat euskararen alderako maitasuna, nehoiz, bizian zehar, histu ez zautana. Zaindari beltzen antzera, zorionari 

nire ariman sartzea debekatzen, mundua histen, margultzen, belzten. Aroa arrunt histurik, fandangolarien lehiaketa ez da pilota plazan 

egin bainan sahetseko aterbepean. Historialari bezala nolako arrangura zuen beti egiaz egi ari nahi, deus edertu edo histu gabe. Behin 

baino gehiagotan bargoak hiltzeko labana eskuratu zuen gerlan zendu aitaren omena histen zuen bikotearen kalitzeko. Aurtengo uda 

idorrean gure mendiak poxi bat histen hasi badira ere. Tinduak histen ari baitzaizkio. Nagiak kendu gabe, begiak behartu nituen argi 

murritzak histutako letra sailera. Bista ordukotz doi bat histua zuen, trabak zituen irakurtzean. Itxaropen argia lano beltz batzuek histua. 

· Gero, gorridura hura ematzen hasi zen, amatatzen, eta ordainetan albo ertzak zuritu zitzaizkien hodei molkoei, eta gero ezta hori ere, 

arretu-histu egin ziren, ortziko itsaso beti bare hartan disolbatzen hasitako pintura arrastoak bailiran. 

2 (era burutua izenondo gisa) Besaulki gorrimin histu baten gainean. Tabako-hauts zirimiri etengabe haiek ziratekeen haren 

apaiz-jantzi zaharrei itxura urdin histu hura ematen zietenak. Itsas haizeak, mailu eta mailuxka kanken hots histuak zekarzkieten 

belarrietara. Bizpahiru lore histurengatik galdu dik beraz bizia? 

3 ezin hiskuzko Kristoren piztearen lorian parte hartuko baitute, deusek ezin histuzko betiereko zorionean. 

histura 1 iz goibeltasuna; tristura. Hau histura, hau samina. Ez dugu deus galdu, baina malenkonia edo behazun beltza hor 

dago; ez: hemen dago; tristura, histura, hustura, gabea, eta gainera beltza, itzal lodi baten kolorekoa. Heroi transgalaktiko zangomotza 

iduri zuen, sugar desgisatu eta lekuz kanpokoa "Lisboako" histuran. Armairuaren itzalean morphina hodiak begiztatu nituenean, halako 

histura batek hartu ninduen. 

2 beheraldia. Pinochet, Xileko president eta diktadore ohia, 89 urtetan, arras gaizki da burutik beheiti berriki ukan duen histura larri 

batekin. Zenbait denbora hautan, osagarria doi bat kraskatua zuen eta azken histura batek ereman du bi egun barne. 

hit 1 iz arrakasta handia, bereziki musika arinean. Tabernetako dantza-musika, flamenkoa edo telebistako hit-en zaleek. 

"Han zeuden kokodriloa eta tximua..." da udaroko hit aldaezina. Ez dira bakarrik Jennifer Lopez eta Ricky Martinen hit edo musika 

arrakastak zerrenden lehen postuetan. 80ko hamarkadan izan zuen hit handiena. 

2 hit-parade arrakasta handienen zerrenda. Handik aurrera Loiola Herri Irratian entzuleek gehien eskatuko zutena, garaiko 

benetako hit-parade bat, "Zure urtebetetzia". Koldartuta dabiltza eta egiazko intelektualen lehenengo legea ahazturik, hit-paradeetako 

arrakasta hutsalarekin nahasten dute euren zeregina. 

hitano 1 iz hikako hitz egite era, hiketa. Hitanoa da, jakina, lagunarte girokoa. Trinkoen hitanoak sortu zituen buruhausterik 

handienak. Hitano femeninoa menderatzea. Hizkera neutroko ni naiz, esate baterako, ni nuzu da zuketan eta ni nuxu, berriz, xuketan, 

hitanoan ni nauk eta ni naun diren bezala. Hitanoarena da beste bat, diotenez nekez berreskuratuko duguna. Alexek beti jotzen zuen 

hitanora. Zuka hasitako elkarrizketa hitanoz amaitu dugu, 

2 hitanoko izlag Ez zen samurra hitanoko adizkiak bateratzea. Gizonezkoen hitanoko 2. pertsonetan, berriz, k da ezaugarria (duk, 

dakik). Dirudienez, XX. mendekoak dira hitanoaren aurkako erasorik gogorrenak.

hitiar izlag/iz Kam-en biloba Heteren leinukoa. Esauk, berrogei urte zituela, bi emakume hitiar hartu zituen emaztetzat. 

Urias zure zerbitzari hitiarra ere hila gertatu zen. Betsabe da, Eliamen alaba, Urias hitiarraren emaztea. Efron han zen, beste hitiar 

guztien artean eserita. Soroaren eta harpearen jabetza hitiarren eskuetatik Abrahanenera pasatu zen, hilobi-leku izateko. Begira -esan 

zien-, honetan ezagutuko duzue zuekin dagoela Jainko bizia, eta zuen aurretik botako dituela kanaandarrak, hitiarrak, hibiarrak, 

periztarrak, girgaxtarrak, amortarrak eta jebustarrak. Gero, Sararen gorpua zetzan lekua utzirik, hitiarrengana joan eta esan zien: [...]. 

hitita izond/iz K. a.-ko II. mendean Anatolia inbaditu zuen eta bertan inperio handi bat sortu zuen herri 

batekoa; herri horri dagokiona. Dumuzi babiloniarrari, Osiris egiptoarrari, Telipinu hititari, Ugariteko Baali eta beste hainbat 

jainkori. Urias hititaren emaztea. Jupiter Dolikenoren gurtza hitita helenizatua. Alexandro-aurreko Gizarte Helenikoaren lehiakideak 

Gizarte Siriakoa eta Gizarte Hititaren gerakin fosilizatua, etruskoak, izan ziren. "Asia" ez da ziur aski greziar hiztegira bidea aurkitu zuen 

izen hitita bakarra. Uste da basileus hitza [...] Biyassilis benetako errege hitita baten izenetik datorrela. Alderdi haietan hititak, 

amortarrak, kanaandarrak, periztarrak, hibiarrak eta jebustarrak bizi ziren. Salomonen merkatariek hititen eta aramearren errege 

guztientzat ekarri ohi zituzten halakoak. Hititen lurraldera joan eta hiri bat eraiki zuen. 

hititera iz hititen hizkuntza. Bidaia horretako emaitza zientifikoak, alegia egoera onean edo txarrean dauden hititerazko eta 

fenizierazko hainbat aztarna, lantzea eta argitaratzea. Korda hitza hititeratik dator, nonbait, eta "heste" esan nahi du hizkuntza horretan; 

hitlerzale izond/iz A. Hitler-en aldekoa. Banekien gazte hitlerzaleen talde askotan komisario politiko bat egoten zela. 

Leihatilaren gainean Quex hitlerzale gaztea pelikularen horma-irudi handi bat zegoen. Askotan ikusi nuen hitlerzale gazteen jantzian, eta 

uniformeak ere dotore egiten zion. 

hits 1 izond zurbila; bizitasunik ez duena edo agertzen ez duena; goibela, tristea. Kale zabal bat ikusten zen, etxe 

zuri handi batzuekin, eta argi elektrikozko bi ilara hitsekin. Unairen begiek argitasun hitsa bereganatua zuten berriz. Ile-adats marroi 

hitsa. Haren oroitzapenetan, kolore hitsez agertuko ziren urte haiek. Hortz-ilara hits eta lustre gabea agerian utziz. Haren begi berdeen 

distira hitsa bilatu nuen argibide eske isilean. Erabat itxi gabeko betazalen artean zuri ageri ziren ninirik gabeko begi itzali hitsak. Haren 

aurpegiera hitsa, horixe baizik ez nuen aurkitu. Erreka tzar baterat eroria eta handik planta hitsean ateraia. Geltokira iritsi naiz egun hits 

eta euritsu honetan. Aro hitsa, ainitz tokitan elurra. Euskal Zerbitzu Sekretuen buruzagiaren esaldia dilindan gelditu zen bulego hitsaren 

egurats pisuan. Leku hits eta itogarrietan sentitzen zen eroso. Gertakari hits eta ilunak ere izan dira jasaiteko, hala nola Itoitz herriaren 

suntsitzea Nafarroan. Umore pixka bat jarri nahi izan nuen sala hits hartan. Gelatzat zuen hilkutxa hits hartara sartzen utzi zion. 

Chadefaud-ek hiltzera kondenatuen zerrenda hitsa azaldu zuen. Igandean, usaian bezala izan nintzen Parisen baina hiria dena hutsa eta 

hitsa kausitu nuen. Don Karlosek Zornotzan sinatutako akordio hitsaren ondoren. Beldur ginen berri hitsa etorri zitzaigun. Nire 

pentsamendu hitsetan murgildurik. Urrutiko lekuetan gertatutako sarraskien gainean gogoeta hitsetan aritzea geratu ezinik. Gerla guziek 

sortarazten duten ondorio hits bat, gosetea. Beterano askoren patu hitsa. Baina ez-entzuna egin diot barnetikako eresi hitsari. Aza zuri 

ikaragarriak, trinkoak eta gogorrak, metal hitsezko bolak bezalakoak. 

2 (izan aditzarekin) Hits, triste, gelditu zen atzo euskalgintza Andolin Eguzkitzaren bat-bateko heriotzaren berri izandakoan. Ondoko 

egunak hitsak izan ziren biziki. Aroa zen ainitz tokitan hitsa. Aurpegi guztiak grisak eta hitsak ziren. Ixtripu handiguziak hitsak eta latzak 

direla. Negua hitsa izan zen enetzat. Melodia hits samarra zen, motela eta ez oso bizia. 

3 adlag Eta hantxe egongo duk Cecily, hits, dotore, lerden, bere ezpainei ausikika, ni gorrotatzen, bizitza gorrotatzen... Agureak, hits, 

baietz egin du buruaz. Erdi-hila, hits eta ilun, lehoin gaizoak bildu du kaska, ausiki, zauri eta min, orroño bat doi-doia dezakelarik egin. 

Zeren zorionak zuri baitira; zuri, faltsu, ustel, hutsal, merke, hits eta huts. Kanpoan, berriz, errealitateko bizitzan, arrotz, huts, hil eta hits 

aurkitzen zuen mundua. Hitza hitz edo gizona hits! 

4 (hitz elkartuetan) Arras polliki iragan da, aroak hits-aireño bat ukanik ere. Aro eztiagoa bainan hits aire batekin aste ondar huntan. 

Estore astunek motelduriko argi hits-herabea ohe gainean nagi zetzan. 

[3] agur hits (3); balentria hits (4); berri hits (4); doinu hits (3); egun hits (4); gela hits (3); gertakari hits (5); giro hits (3); hits airea (6); ixtorio hits 

(6); molde hits (3); soinu hits (3); hits eta huts (3); argi hitsa (3); aro hitsa (13); arrunt hitsa (5); aski hitsa (3); berri hitsa (11); biziki hitsa (4); 

denbora hitsa (4); gauza hitsa (4); gertakari hitsa (5); giro hitsa (3); partida hitsa (6); partida hitsa egin (3); aroa arrunt hitsa (4); berri hitsa hedatu 

(4); aro hitsak (3); balentria hitsak (9); berri hitsak (4); egun hitsak (5); gertakari hitsak (3); manera hitsak (3); ondorio hitsak (4); aro hitsarekin (5); 

manera hitsean (4)] 

hitsarazi, hitsaraz, hitsarazten du ad histera behartu. Batzuetan, erlaino esnetsu mugikorrek argia hitsarazten zuten. 

hitz 1 iz hizkuntza batean, berezko esanahia duen hots edo hots multzo txikienetako bakoitza; multzo 

horren adierazpide idatzia; hitz egitea; esaten dena. Har dezagun "Obedientzia" hitza. "Ministro" hitza laurogeita lau bider 

agertzen da haren idazkietan. Latinezkoak castaldus hitza erabiltzen du. Pitagorasek filosofia hitza asmatu zuen. Azentu hitzaren lehen 

adieraren inguruan. Idatziz zein ahoz, hitza hizkiek osatzen dute -grafiek edo fonemek, berdin dio orain-. Luze hitza, esate baterako, 

motz-motza da. Bigarren hitzeko g hori. Bortxaketa: hori da Petrusi ahotik atera nahiko liokeen hitza. Mozorrotzea, hura zen hitza. 

Hitzak berak adierazten duen bezala. Kafea edaten whisky-zorrotadatxo batekin, zeinaren helburua baitzen hura -hitza nekez etortzen 

zaio burura- lubrifikatzea. Uste dut gure..._(hitza aurkitu ezinik zebilen Perrette) kohabitazioko une erabakigarri batean gaudela. Hitzaren 

etimologiak berak erakusten duen bezala. Hitzak ahoskatzeko modua, onginahizko begirada, eskuen mugimendua, aski izan zituen 

ezkutuko mezua igortzeko. Horra, gure kontrako testigantzarako izanen da harri hau, Jaunak esan dizkigun hitz guztiak entzun baititu. 

Hitz bat esatea aski duzu. Hitz gutxirekin hainbeste argi egiten ari zaigun Einsteinek. Ongi aukeraturiko hitz gutxi batzuk xuxurlatu zituen. 

Nire gogoeta, hitz, egite eta ez egite guztien epailea. Bakoitzak esan dituen alferreko hitz guztien kontu eman beharko du auzi-egunean. 

Hiru hitz bakarrik zeuden idatzita: Arrautzatik urtetera doa. Ez naiz oroitzen zer esan genion elkarri, ezta hitz bakar batez ere. Ezin ziotela 

hitz bat bera ere sinetsi. Bazekiela zientziaren muina hitz gutxitan azaltzen. ik beherago 34. Bere historia kontatu zidan, hitz gutxitan. Eta 

horien hitza entzun duen jendea Jerusalemgo kaleetan eroriko da hilotzik. Nire hitza onartzen duenak ez du inoiz heriotzarik jasango. 

Jainkoaren hitza predikatzera. Eta Jauna ari zen haiekin, egiten zituzten mirariekin hitza baietsiz. Ez diot hitz bat ere esango. Zuk hitz 

hauek irakurtzean, ni ez nauzu dagoeneko bizien munduan izango. Gauza bera erran zuen Anizeto Aita Sainduak beste hitz hauekin: 

"Apostoluen Aulkira behar dira ekarri apezpikuei buruzko auzi guztiak". Izkiria itzazu hitz hauek [...]. Hitz hauekin hasten zen 

Grosrouvreren fitxa: [...]. Itsuek ikusmena berreskuratzen dute, gorrek entzumena, mutuek hitza. Neska, hitza hitzari nola lotu jakin 

gabe, isil-isila geratu zen. Hitzari hitza nola-hala lotuz, baitezpadako istripu batez zerbait azaltzera abiatu nintzen. Asmatzailea, ordea, 

diru eske hasi zen hitzari hitza josi ezinik, mihia lodi-lodi eta trabuka. Urduri, hitzarekin hitza janez. Gazte Abertzaleak taldeak arma 

bakarra hitza dela esan du. Interpretazio honen haritik, ez dira harritzekoak Xabier Arzalluzen hitzak. Pujolen lehen hitzak, eguneko gai 

nagusiari buruzkoak izan ziren. UPNk ez ditu CENeko presidentearen hitzak kritikatu. Ibarretxeren esanetan, PSOEk «hitzak utzi eta 

zerbait egiten hasi» behar du. PPk Donostiako alkatearen hitzak gaitzetsi izanari erantzuteko. Handik Pekinera hamalau egunetan 

eramaten ditu mezuak posta zerbitzuak, hogeita hamar kopek hitzeko. 

2 (izenlagun eta izenondoekin) Siriar hitz horrekin egileak Talmudaren garaiko doktoreak adierazten ditu. Hitz japoniarrak 

euskaraz emateko modu zuzena. Ekialdeko hitz bat (sosa) mendebaleko deklinabide marka batekin (-gaz) loturik. Mundu honetako gazigezak 

utzi eta partitzera prestatzen ari den norbaiten etsipenezko hitz atzerritar beldurgarriekin. Idatitza dagoen hitza hitz mutua da. Hitz 

urri baina zehatzak erabiliz. Samurtasuna hitz ederra da, esanahi sakonekoa, eta beti maitasunari eta txerari lotua. Hitz goxoren bat 

esatea komeniko zela erabaki nuen. Berekoia, haurrei hitz gozo bat esateko ezgauza. Amore eman eta hitz onez erantzuten badiezu, 

zerbitzari izanen dituzu beti. Poz-pozik gelditu ziren hitz adoregarri haiekin. Aldi berean, ordea, hitz eraikitzaileak nahiko zituen, noski:

Ignazioarekiko maitasunez edo halako atxikimenduz idatziak, behintzat. Shevirev doktoreak hitz labur-zehatzez lasaitzen zuen. Lapurren 

haitzuloan sartzeko hitz magiko sekretua. Kristoren sinesle bezala duzuen jokaera onaz gaizki-esaka ari direnak beren hitz gaiztoez 

lotsatuko dira. Hustu, horra hitz zitala, hotsez gaiztoa. Hitz motelagoak aditzerat eman zituen, aldiz, Afganistanen berreraikuntza aipagai 

izan zuen bilera batean parte hartu zuen Irango Atzerri ministro Manusher Mottakik. ik beherago 42. Oraindik begira nengoen, adar txiki 

hark esaten zituen hitz harroengatik harriturik. Hitz nahasiak dira, urrunak, ele-hots ia zehaztu gabeak. Ezpata bezain zorrotza dute mihia, 

geziak bailiran botatzen hitz pozoitsuak. "Atsoa", "arerioa": horra bi hitz gorrotagarri, bi maskara. Ahosabaiak ehizaren gustua bereizten 

du; era berean buru-argiak hitz gezurtiak. Ezkutaleku hitza oso hitz arrunta bilakatu da. Eskolako solas-jolasetako hitz zaharkituez. 

Arabieraren egitura bera txit egokia zen hitz abstraktuak adierazteko. Ez hitz jakintsuen bidez, baizik koherentziaz eta xalotasunez. Ez 

didate uzten hitz zikinik esaten. Hitz bihurri eta itzulinguruak, apaindura hutsalak. Lagunak laguna hiltzeko edo hil zorian erruki eske 

isuritako hitz garratza, gerrarako eta bakerako hitz ozena, maitasunerako eta gorrotorako hitz zuria, bizitzarako eta heriotzarako hitz 

erabatekoa, haurra loarazteko eta zaharrari hilobian laguntzeko hitz errukizkoa. Hitz puta bat ere ez, ulertzen? Hitz onomatopeiko batean, 

edozein hitz kontzeptualetan baino jakinduria zuhurragoa igoal jaso baitu gizonak. Hiztegietan sarrera bakarra dute hitz polisemikoek, 

sarrera ezberdinak hitz homonimoek. Hitz zaharkitua. Hitz totel batzuk egiten zituen hala ere, tarteka. ik beherago 42. -Maisu -hasi zen 

Harry hitz etenekin-, zure hegaztiak... Glosa horiek, beren hitz euskarriarekin, baliagarri dira edozein motako azterketarentzat. · Bere hitz 

ezin-taxuzkoago haiek guztiak. Errusiarra irrikaz baitago beti hitz bihotz-altxagarri hori entzuteko. Gogoan ongi iltzatuta geratuak 

zitzaizkion hitz tolesdurarik gabeak. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hitz bukaeran inoiz agertzen ez diren f, h eta j. Hitz hasieran, bertso lerroen bukaeran... 

Hitz elkarketak batetik, eta aurrizki-atzizkiak gaineratzeak bestetik. Hebreerazko hitz-erroei piamonterazko atzizki-joko eta esamoldeak 

erantsiz osatuak. Hitz serieak ditugu, beraz, hitz kateak. Hitz segida horien elkarren arteko lotura errepikapenak ematen du hein handi 

batean. Fonema, morfema eta hitz mailan gertatzen den bezala. Ingeles poesian guztiz bereziak diren hitz harmoniak. Dena egingo 

bailukete hitz-trukaketa soil batez. Alabak ulertu ez zion hitz-andana arranguratuaz aritu zen gero. Hitz lerroak neurtzea. Irudirik ez 

dagoenez, irratian hitz-hutsarteak galgarri dira oso. Estilistaren hitz-sorkari asmotsuak. Izan ere, irri eta mirri bezalako esapide 

lexikalizatuak gogoan, hitz pare berriak sortzea denon eskueran dago. Hitz-gako baten bila saiatu zen Nora. Ez dela onartzen egia 

azaleratzen duen hitz-arrazoi ahalguztiduna. Etxea hitz-hotsez / betetzen du telebistak. Ilargiaren zilarrezko argitan murgiltzea bezalakoa 

da haurrarentzat gauero bere amaren hitz-hotsarekin begiak ixtea. Jainkoaren erreinua ez da hitz-kontua, egintza-kontua baizik. Hitzdotorekeriazko 

araubide zital baten arabera eginak zituen zuzenketak. Bere bizi-inozentziaz, hitz-xalotasunaz, bihotz-garbitasunaz. Inork 

ez hau gonbidatu hitz-festa honetara, Txirrita! Hitz-jasa batek harrapatu ninduen. Geltoki aurreko tabernaraino lagundu zidan hitzerauntsi 

haren ondoren. Hain hitz-uholde handia zerion, ezen entzutea beste aukerarik ez baitzegoen. Buruan hitz-eraso bikainak antolatu, 

eta gero, une erabakiorra iristean, esaten ausartzen ez. Ez baitziren guztiak hizkuntza berean mintzo, eta inork ez baitzekien nirea, eta 

hitz-nahasmen handia baitzebilen. Eztabaida eta hitz-liskarretarako joera gaixoa duena. Kandido Izagirre fraile hitz-biltzaile finak. · 

Legelariak erantzun zion mundua hitz-jalez beterik dagoela. Semearekiko zorra ere tipiagoa izan zitekeen, biharamunean, atzartzean, aita 

hitz-jalea ondoan aurkituz gero. Gaixo gazte hitz-gabe batek musikari eta dantzari erantzuten zien. Oso hitz-zekena zen bere egitandien 

berri emateko orduan. -Po..._Po..._Potter -esan zuen Quirrell maisuak hitz-totelka. ik beherago 46. Hitz motela naiz, hizketan traketsa. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Josek Israelen semeei zin-hitz hau eginarazi baitzien: [...]. Zuei eta bizidun guztiei 

emandako itun-hitz honetaz oroituko naiz. Mehatxu-hitz bat aski dut, itsasoa lehortu eta ibaiak basamortu bihurtzeko. Madarikazio-hitz 

hauek jaulki zituen: [...]. Kito betiko orduan haren haserre biziak, mehatxu guztiak eta gaitzespen-hitz ziztrinak. Aholku-hitz gozoz eta 

zentzuzko errietaz. Ohiko aurkezpen-hitz adeitsu batzuk xuxurlatu ondoren. Hitz eman zion gomendio-hitz onez goraipatuko zuela. Agurhitz 

adeitsuei zein buru-makurtu atseginari esker, aise irabazi zuen emakumearen estimua. Nire barkamen-hitz duintasungabeek. Behin 

ere ez diezu maitasun hitz bat entzuten ezeri buruz. Zuhur-hitz hau arbuiatu egin ohi dute zentzukoitasunarekin eta norberaren 

izatearekin barkabera direnek. -Nire hitza zaldun-hitza da, eta ez dut jateko asmorik. Jainkoa "Arrazoimen-Hitza, logosa, Jainkoa eta 

Semea, Jesukristo". Zailtasunik handiena beraz, errima-hitz aski aurkitzean datza. XX. mendeko azken laurdenaren giltza-hitza elkarrekiko 

mendekotasuna izan zen. Ezin nuen gogoratu pasa-hitz berria ohera itzultzeko. Egunean bi aldiz gutxienez aldatzen zuen pasa-hitza. 

Thomas kode-hitza zuen polizia-operazio bat. Eta ikur-hitza? 

5 agintza, agintzen edo promesten den gauza. Hitza hitz!... eta... joanak joan!_Ni leku madarikatu horretatik hilotza nola 

aterako burua ahitu beharrean, eta haiek zalapartan: "hitza hitz, hitza hitz!" Hitza, konpai, hitza da, eta auzi honetan nik bete eta zuek 

jan egin duzue. Baina ez jan emandako hitza. ik beherago 57. Ni leial izan nauzunez, emadazu hitza zeu ere hala izango zarela nirekin. 

Askoz hobe duzu hitzik ez ematea, emaniko hitza ez betetzea baino. Ezkontza-hitza ere lortua zuen. ik beherago 12. Zin eginez berretsi 

zuen bere hitza. · Hitza ez haudala Osasunbidean salatuko. 

6 hitzen bidez aipatzen den nahia. Batasunak euskal herritarren hitza errespetatzeko eskatu dio Frantziari. Zapaterori euskal 

gizartearen hitza onartzeko eskatuko dio Erraztik. 

7 pl abesti edo musika zati baten testua. Jean Bordaxarrek berak sortzen ditu abestiak, bai hitzak eta baita musika ere. 

Piarres Gatzonek idatzi zion musika eta hitzak bere izpiritutik isuri ziren. Sagarroi musika taldeko abeslariak badaki zer den hitzak 

idaztea. Musika nik egindakoa da, eta hitzak nireak eta Lete, Irigarai, Anjel Lertxundi eta Abel Muniategirenak. Nolabait, kantuetan 

uztartuko dira, berez, musika eta hitzak. Xabier Leteren hitzak musika garaikidearekin uztartu ditu. Kantuaren hitzak ederki gogoratuz 

hasi zen kantatzen. Hitzak: Aitor Sarasua, musika: Niko Etxart. 

8 hitzezko izlag Pertsonaia batek isilean bizi duenaren hitzezko bertsioa. Bai hitzezko eta bai egitezko irain guztien menpe jartzen 

zuen. Hizkuntza, hitzezko komunikazioan objektuen forma sinboliko bezala. Hitzezko irudia ez dela hotsarekin berarekin nahasten, eta 

hitzezko irudi hori psikikoa dela. Hitzezko deskribapen oro eskas gertatuko da. Hitzezko konpromisoa hartu du. Hitzezko akordio 

moduko bat. Aurreko gauean emazte ohiak eman zidan hitzezko zafraldiaren ostean. Hitzezko tratu txarrak jasan nituen, bestelakoez 

gain. Nire aberria harrizko herri da, hitzezko eta hitzekoa. Hitzezkoa edo ikono bidezkoa. Hitzezko eta hitzik gabeko komunikaziorako 

ezintasuna. Hitzezkoa ez den hizkuntza ere oso garrantzitsua dela. Hitzezkoaren eta mimetikoaren (edo analogikoaren) bereizkuntza 

hori oinarri-oinarrizkoa da edozein narratologiatarako. 

9 azken hitz Moko-guri hari azken hitza ez uzteko erabaki sendoa. Guztiarekin ere hauteskunde batzordeak du azken hitza. 

Unibertsitate pribatuek zer ikasketak eskaintzen dituzten eta non eskaintzen dituzten erabakitzeko, administrazioak izan beharko luke 

azken hitza. Egon eta entzun dezagun bukaera, azken hitza zure izango da. Gizakiak egitasmoak, Jaunak azken hitza. 

10 bi hitz Bi hitz anatomiari buruz. Bakartasunaz bi hitz. Bi hitz, bi hitz, ez da erraz bi hitzez bakarrik bakardadearen mundua 

aipatzea. Bi hitz esan nahi nizkizuke. Irribarretxo bat, sentimendu handiko bi hitz, esker oneko zirkinen bat. 

11 ez hitz eta ez hitzondo Erregea ez hitz ez hitzondo geratu zen tamainako edertasunaren aurrean. Errefera niri zegokidan, baina 

ez hitz, ez hitzondo gelditua nintzen. Une labur batean ez hitz ez hitzondo egon zen, baina laster bildu zuen kemena. 

12 ezkon hitz Baina bat-bateko ezkon-hitz hura ez al zen jasotako kolpeari erantzuteko modu bat? Ezkon hitza emana zuen neskatila 

zen orain. Ezkon-hitza emateko jaia. Ezkon-hitza eman gabeko neskatxa norbaitek liluratzen badu eta harekin oheratzen, dotea eman eta 

emaztetzat hartu beharko du. Biharamunean, ezkon-hitza hautsi zuen. 

13 hitz-aspertu (orobat hitzaspertu; Hiztegi Batuan hitz-aspertu agertzen da) Errautsezko esanak dira zuen hitzaspertuak, 

buztinezkoak zuen erantzunak. Horrek aukera emango digu hitz-aspertu polit bat egiteko. Goiz batean, gosarian, hitz-aspertu 

eder bat hasi nuen, ikaslea nintzela esateko. Eta, hala, gerratik itzuli nintzenean, hitz-aspertu bat egin nian Krisztinaren aitarekin. 

Elkarrekin izan genuen hitz-aspertuaren erdian, ametsa ekarri nuen jardunaren harira. Hietzingeko etxeko gaueko hitz-aspertu haiek, 

maisu eta ikaslearen arteko jardunaren tankera hartu zuten. Ez dakizu zenbat gauza jakitera irits zaitezkeen itxuraz interesik gabeko 

bizpahiru hitzaspertu egin ondoren. Irratietako hitz-aspertuak entzutea edota egunkariak irakurtzea. Irrati edo telebistako hitzaspertu 

luzeetan. · Edonon, edozelan, hitz aspertuan aritu beharra. Eta itsas-haizeak aurpegia belztutako arrantzale batzuk hitzaspertuan, 

godalet lodiak harrigarrizko abiadan husten diren mahai baten inguruan. · Nahiago nuke mutil gazte horrekin hitz-aspertutxo bat izateko 

modurik banu. 

14 hitz batean Hitz batean, beraien biziera diziplina-ispilu izatea nahi zuen gainerakoentzat. Hitz batean, zoriontsuak ziren. Hitz 

batean, ohiz kanpoko poza eta alaitasuna barreiatu zuen. · Titi eta izter neurri-neurrikoak, ahots lodi miragarria, bikaina, hitz batean 

esanda, paregabea, estatua greko bat bikiniz jantzia. Jendaila motz, ergel, badaezpadako eta, hitz batean esanik, okaztagarria.

15 hitz batez hitz batean. Hitz batez, oso litekeena da berriro sekula ez hitz egin nahi izatea nirekin. Hitz batez, txikizioak, han eta 

hemen, ahalik eta osoenak burutu. Prest, hitz batez. 

16 hitz bereko Hots, hortan eta beste batzuetan, izanen dute lan hiruak hitz bereko izaiteko. 

17 hitz beste/bertze egin Hitz-beste egiten zuen, baina ni teman: elkartuko gara berriz udaberrian? Uste izan dut ildo horretatik 

jarraituko zuela, baina hitz-beste egin du segituan, eta kontu arinekin jarraitu. Hitz beste eginez, operazioaren gorabeherak kontatu 

zizkidan. Hurrengo batean deituko diok... -eta, hitz beste eginda, zera galdetu dizu bat-batean-: Harrapatu hindugun egunean pistolarekin 

al henbilen? Hitz-bertze egin beharrez, mahats sorta bat bildu nuen, lagungarri. Dianak hitz bertze egin zuen, arestiko solasera. -Azkar 

hasi haiz araudia hausten -egin nion hitz beste, bortxarik gabe. 

18 hitz bitan Piztiari zegokionez, berriz, esan dit ez dela hitz bitan azaltzeko gauza. Hitz bitan esateko: giza grinen frogabide, horixe 

duzu zubia. Behar da, bestalde, arrautza horretan, material hori guztia antolatzea ahalbidetuko duen "zerbait" [...] hitz bitan, materiari 

forma emango dion zerbait. 

19 hitz-egile 1 (orobat hitzegile) Xoraturik atxiki gaitu 2 oren pasatu direlarik ohartu gabean, hain zen hitz egile goxoa Jakes. 

Har "profeta" hitzak "hitzegile" adierazten duela. 

20 hitz-egile 2 ik gorago 7. o Gaur egun, sortzen al dira fadoa idazten duten musikariak eta hitz egileak? 60ko hamarkadaren 

erdialdetik aritu zen jotzen, baina Bernie Taupin hitz egilea ezagutu eta elkarrekin lan egiten hasi ziren arte beste musikari batzuen 

laguntzaile baino ez zen izan. 

21 hitz egin 1 (orobat hitzegin g.er.; Hiztegi Batuan hitz egin agertzen da) Hitz egingo diot, bada, erregeari zure 

alde. Hitz egiten zion ahotsa entzuten zuen. Jesus berriro parabola-bidez hitz egiten hasi zitzaien: [...]. Ongi da, orduan zeren inguruan 

hitz egin dezakezu? Manas, hitz egin dugu horren gainean lehen ere. Hori ez duk niri hitz egiteko moldea. Gehiegi hitz egiten dudala 

irudituko zaik. Hemen egon zen artean ez genuen ba askorik hitz egin. Hain ongi hitz egin zutenez, judu eta greziar askok sinetsi zuen. 

Bihotzera hitz egiten duen argia. Ez dut menderatzen txukun hitz egitearen antze zail hori. Oso apal hitz egiten zuen, xuxurla baino oztaozta 

goraxeago. Argi eta garbi hitz egin dut. Gorri-gorri jartzen baita, eta totelka hitz egiten du. Jaunka hitz egiten zigun. Berak zuka hitz 

egiten zuen beti. Ez da gizalege onekoa italieraz erantzutea dialektoan hitz egiten dizunari. -Ondo hitz egin! Ni ikaragarri otxanduta, 

gixaixotuta azaldu nintzen psikiatraren aurrera, eta zuri-zuri eta gixon-gixon hitz egin nion. Emakumeei ez zaie zilegi batzarrean 

hitzegitea. Baina ez naiz hitz egite aldera hitz egiten ari. · Ez egin bada, hitz askorik. · Pentsa ezazu zure hizkuntza bostehun milioik edo 

gehiagok hitz egiten dutela. Guk hitz egiten dugun hizkuntza hau hitz egin zenuten. · (idatziz) Hirugarren liburuan ordena joniarrari 

buruz hitz egiterakoan. 

22 hitz egin 2 (-ekin atzizkiaz) Etxekoandrearekin hitz egitera joan zen, hobeto ezagutzeko asmoz. Elihuk ez zuen ordura arte 

Jobekin hitz egin. Morroiarekin hitz egiten ikusi ninduan. Hitz egin al dezakegu zurekin, Lurie jauna? Zatoz, beraz, horretaz elkarrekin hitz 

egitera. Lagunarekin hitz egindakoa kontatu zion. 

23 hitz egin 3 (-z atzizkiaz) -Zertaz hitz egin duzue? -galdetu zion, handik denbora puska batera. Munduko arazoez hitz egiten. 

Zertaz hitz egin behar du anaia txikiak emakume batekin. Jaunaz hitz egiten zien eta hura gorestera gonbidatzen. Berak ezer ez dakien 

gauzez hitz egin duelako. Orain, prezioaz hitz egin dezagun. Kontu txiki bati buruz hitz egin nahi nuke zurekin. Ez da-kite beren buruaz 

hitz egiten. Hitzegin beharra daukat orain adierazten ez dakidanaz; hitzegin beharra daukat gaitzaz eta heriotzaz. · Ahots argiz 

frantsesez hitz eginez. Ez dugu latina ulertzen, hitz egiguzu alemanez. Goardianoari konfiantzaz hitz eginez, honela hasi zitzaion esaten: 

[...]. Telefonoz hitz egin genuen. 

24 hitz eginarazi Nola demontre hitz eginarazi behar diogu honi? Zuek nik arrazoiari hitz eginaraz diezaiodan nahi duzue. Formulei 

hitz eginarazi. Hitz eginarazten zion, arretaz aditzen zuen. Haiek hitz eginaraziko diote! Hildako bati hitz eginarazi baitzion. Printzeei 

erretorikoen gisan hitz eginarazten zaie. Begietara begiratzen zidaan, hitz eginarazi nahian balebilkit bezala. 

25 hitz egite (orobat hitzegite) Eta min egiten diola hitz egite hutsak. Hitz egite eta entzute aktiboa. · Bata bestearen aurka 

hitz egite hura bi diletanteen arteko esgrima-saio soila baitzen. Ez zaik iruditzen berorika hitz egite hori... gu bezalako bi 

libertariorentzat... Bakarrik hitzegite hura ez zitzaion parte onekoa iruditu. · Erakunde armatuarekin hitz egite hutsa gaitzesten dutenen 

hipokrisia. 

26 hitz elkartu Hitz elkartuak nola idatzi behar diren. Hitz elkartu eta esapide jakin batzuetara mugatuko dugu gure jarduna. Hitz 

elkartu berriak asmatzea da hurrengo urratsa. Izan ere, hitz elkartua osatzen duten bi hitzek alderantziko ordena hartzen badute, 

esanahia guztiz bestelakoa izaten da askotan, eta horrek kontrastea sortzen du. 

27 hitz eman ik hitzeman. 

28 hitz eragin Izan ere, jakinduriak hitz eragin zien mutuei, argi eta garbi mintzarazi haurtxoei ere. Ongi egin du dena: gorrei 

entzunarazi eta mutuei hitz eragin. Haraino ordubete isilik egoteko gauza izan ez zena mututurik geratzen zen luzaro, Nadiak ahaleginez 

hitz eragiten zion arte. Ustekabeak totelka hitz eragin zidan-. 

29 hitz erdi (orobat hitzerdi) Iraingarri iruditzen zaien hitz erdi bat esaten edo edozer gauza kentzen zaien orduko. Zertxobait 

esan zuten kotxeaz, hitz-erdirik ez, ordea, barruan zihoanaz. Raimundo Silvak, hitz-erdiak ere ulertzen badakienak, ulertu zuen bi horien 

ondoren han ez zuela zer eginik. Herritarrek hitz erdiz iradokitakoa argiago adierazi zigun don Tirsok berak. Izerdi gutxikoa, hitz-erdi 

gutxiagokoa. · Joaten uzten die ikasleei, eta atzeratu egiten da nahita, harekin hitz-erdi bat izan nahirik. Hartaz guztiaz hitz erdi bat ez 

ateratzeko agindu zion Gwainek emakume gazteari. Aldarte iluneko bazegoen, ez zuen hitz-erdirik egiten. Harrezkero, inoiz ez genuen hitz 

erdirik egin Mollyz. · Eta zuk hitz erditxo bat ere ez diozu esan. Alabaina, inspektore baten belarrian hitz erditxo bat esan eta haren 

sakelan zenbait errublo isurtzea aski izan zen bidea zabaldu ziezaioten. Neskak begirakune tinkoa josi zion eta, hitz erditxorik esan gabe, 

bidean aurrera egin zuen. 

30 hitz erdika Aurrez aurre eta ez hitz-erdika. Um Hamidak berak adierazia zion, hitz erdika, eta berak ez zuen eragozpen bakar bat 

ere jarri. Hartan, Baionako apezpikuak, hitz erdika bazen ere, iradoki zion deserriratzeari akabantza emateko parada zuela. 

31 hitz eta pitz Hitz eta pitz aritzen dira solaskideak benetan jakin nahi duenaz. Hitz eta pitz ari zen, ez egiaren ez ezeren antzik ez 

zuten ergelkeriak esaten. Ingalaterrako finantzen egoeraz hitz eta pitz jarduteko asmoz. Raduan Husaini hitz eta pitz hasi zen, aholku 

urrikalkorrez eta hausnarketa moralez beteriko bere ohiko hitzaldi luzeetako batean. Barazki pilen azpian ezkutatzen ziren eta han egoten, 

freskuran, hitz eta pitz, gauez ohean legez. Alcide Jolivet beste alde batetik, hitz eta pitz denekin, erabat ziur bere oroimenari ezin 

zitzaiola ezer ahaztu. · Eta, halatan, hitza eta pitza zeriola, zaldiei zer eta "eskribau" deitzen hasi zitzaien azkenean. Alai iristen nintzen 

etxera, hitza eta pitza zeridala. Hitza eta pitza beti, baina gerla doinuak gau eta egun entzuten ziren... 

32 hitz-etorri iz Gizon goresgarria, doktrinaz oparoa, hitz-etorri handikoa. Kristau fedeari egiten zizkioten irainei erantzuteko hitz 

etorria eta adorea. Andoni Arrietaren ezusteko sartzeak hitz etorria eten zion. Miretsirik nago zure hitz-etorriaz -erantzun zidan-; ez naiz 

sekula izan, ez naiz zure Anny maitea. 

33 hitz gurutzatuak Egunkarietako hitz gurutzatuak. Letra zopak eta hitz gurutzatuak. Hitz gurutzatuak betetzen aritzen nintzen, 

karpetan eramaten nuen denbora-pasen aldizkaritik. 

34 hitz gutxitan Hitz gutxitan, milioira hurbiltzen garen neurrian, ezin konta ahal ñabardura agertzen dira. Hori da, hitz gutxitan, 

haien iritziaren laburpena. Hitz gutxitan: zure diskrezioak erabatekoa izan behar du. · Hitz gutxitan esanda: zuen teismoak basatikeria 

asko eragin du, baina bakar bat ere ez du eragotzi. 

35 hitz-jario 1 (orobat hizjario g.er.) iz Mailu baten antzera sentitzen nuen hitz-jario hura. Irriak eta hitz-jario oparoak. Hitz 

jario ederra erakutsi zuen hitzak hain ongi neurtzen zekien gizon puska burusoilak. Gainerakoan, hitz-jario handiko gizona zen, argudioak 

ongi lotzen zekiena. Hitz -totela zen eta kantatzen zuenean baizik ez zuen hitz-jario normala. Nora ez zen duda-mudan gelditu aitaren 

hitz-jario trinkoa entzunda. Cardiffeko marinelen hitz-jario zakarra. Hitz-jario koipetsuak ez zion ezer berezirik iradoki. Hitz-jario 

gehitxo zegoen eta irudi gutxi. Atzean utzi dut alferrikako bizitza hori guztia, batere lorpenik gabeko hitz jario hori. Etengabeko hitz-

jarioa. Hitz-jario jasangaitzeko kazetaria. Atergabeko hitz jarioa ile zuriko emakume harena. Izan ere, kezka gehiegik amesgaiztoa 

dakar, eta hitz-jarioak zoro-berriketak egitea. Agortu ezineko hitz-jarioz. Ez zuen horrelako hitz-jariorik espero. · Axular da hau, apez 

hizjario beti aberatsekoa. 

36 hitz-jario 2 izond asko hitz egiten duena. Tabernari hitz-jario batekin eta txanoa zapaldua zeraman mozkor batekin ari zen 

xahutzen egun dohakabe hura. Weinerrek eta Horvathek ez zekiten zer erantzun hitz-jario hari , eta lotsatuta zeuden irribarrez. · Eta irrihitz-jario 

izanik Santxo, ber-bertatik aitortzen dut buru-argia dena. 

37 hitz-jario 3 adlag Sobakevitx hitz-jario zegoen, mihiak ekarri ahalean hitza eta pitza zeriola: [...]. Ohi bezala, hitz jario hasi zen 

bisitaria ongi hartua senti zedin. Zer isiltzen du beti hitz-jario dabilenak? · Baina, unearen eztitasunak eskatzen zuena egin ordez, lasaitu, 

isildu, hitz-jario batean jarraitu nuen nire ikaskideez azalpenak ematen. Eta bitartean hitz jario batean ari zen alemanez, jendea pozik 

edukitzeko. 

38 hitz jate ik beherago 57. Hoinbertze zapalkuntza ta aunitz hitz jate. Itzulpenak itzulpen, eta hitz jateak hitz jate, hara, ordea, 

zer idatzi zuen jatorrizkoan moralista eskoziarrak. Ondotik hitz jate, batzuen sudur luzeegia deitoratuz. Euskaldun Gazteriak, MRJC 

elkarteko Euskal Herriko adarrak, gogorki salatzen du frantses estatuaren hitz-jatea. 

39 hitz joko Zelanok hitz-jokoa egiten du ultio (mendekua) eta unctio (gantzuketa, igurtzia) hitzen artean. Oso zabala da hitz jokoen 

mundua. Ezin itzulizko hitz-jokoa. The Importance of Being Earnest, hitz-joko bat da; Wildek jolas egiten du berdin ahoskatuagatik 

esanahi desberdina duten bi hitzekin: alegia, earnest adjektiboa ("serioa", "formala"), batetik, eta Ernest izena, bestetik. 

40 hitz jolas "Hitz jokoak" izenak berak ere -"hitz jolasak", aukeran- alde gutxiesgarria du. Espekulazio desinteresatura emanak, 

hitz-jolas burutsura, eztabaida dotore, sofistikatu eta doakora. Tradizio handiko hitz jolasa da contrepèterie delakoa frantses hizkuntzan. 

41 hitz lau ik prosa. Hitz-lau arruntetik neurtitz berezirainoko gradu guztiak aurki baitaitezke obran. Hitz neurtu bihurriak hitz lau 

zabar batera bihurtuta. Orain eta hemen dugun mina eta zikina eman digu Otamendik, hitz lau doi, dotore eta ederraz. Hain bitxi politak 

baitzerizkion haren hitz lauaren garbiari eta arrazoi-bide bihurriari. Hurrena, Budurri bere amodioa eta zorabioa azaldu zion, nola hitz 

lauan hala hitz neurtuan. Antanaklasiaren beste adibide batzuk datoz orain, hitz lauz eta hitz neurtuz. Poesiara zein hitz lauzko lanetara. 

Hitz lauzko nahiz neurtuzko ateraldi zorrotza. 

42 hitz-mitz Binns jauna hitz-mitz aritzen zen monotonoki. 

43 hitz-motel (orobat hizmotel g.er.) izond totela. Hitz motela naiz, hizketan traketsa. Ez zaitugu errege nahi, hitz motela 

baitzara, sinplea eta ergela. Halako predikatzailea baino hobe da [...] anaia xume eta hitz motela, baina bere etsenplu onaz besteak on 

egitera zirikatzen dituena. Buruarinak burutsu izaten saiatuko dira, hizmotelak bizkor eta garbi mintzatuko. Gure Bizente gizaseme prestu 

hau, bere gotzain Valerio hitz-motela ordezkatzeko gauza izan zena, tartamutu edo hitz-totel omen zuten gotzaina-eta. 

44 hitz-motelka Gero, hitz-motelka hasi nindunan. 

44b hitz neurtu ik bertso. Hitz lauz zein hitz neurtuz. Esaldi motzak, hitz neurtuak, elkarrizketak isiltasunekin sujerituak, 

gutunak... denetarik agertzen zaigu kontakizunaren feria txiki honetan. Lehen hurbilpen xalo horretan, horrelako zer edo zer uler lezake 

aurreiritzirik gabeko irakurleak, hitz neurtu bihurriak hitz lau zabar batera bihurtuta: [...]. Kontaera hogeita lau kantutan banaturik dago, 

hitz neurtuan originalean. Bere amodioa eta zorabioa azaldu zion, nola hitz lauan hala hitz neurtuan. Bertsulari sentikorra, hitz neurtu 

sakonez, bere sentimenduen berri zazkienak zabaltzen. Bi arimaren poza eta zorionaz mintzatu zen, eta Wertherrek Karlotari idatziriko hitz 

neurtuzko gutuna irakurtzen hasi zitzaion Sobakevitxi. Ipui onac liburuan ere parte hartu zuen Juan Antonio Mogelek, hark idatzitako hitz 

neurtuzko zortzi alegia baitatoz amaieran 

45 hitz-totel Pertsona batzuk hitz-totelak diren bezalaxe, hitzak berak ere totelak izan daitezke. Hitz-totela zen eta kantatzen zuenean 

baizik ez zuen hitz-jario normala. Eztarriaren kontra pistola bat estutu zion crackzale hordi hitz-totelarengatik izan ez balitz. Aspalditik 

ezaguna da gauza bera gertatzen zaiela hitz-totelei. 

46 hitz-totelka Harryk ezin zion aurpegia ikusi, baina inoiz baino okerrago ari zen hitz-totelka. Quirrell zerbait esaten ari zen hitz 

totelka. Gauza horiek ez baititugu gizonok modu agerian inoiz esaten, hitz totelka baizik. Saint-Ange Anderea, hitz-totelka: Eugeni, 

egunen batean kontatuko dizut nire bizitza. Hitz totelka eta begiak atera beharrean kontatu zidan ikaskide ohi hark berria. 

47 hitza atxiki Hala izan nadin betiere jaun eta jabe hitza atxikitzeko, edo hitza jateko. Hitzemana nion eta hitza atxikitzen dut. 

Badakit nolakoa xiren ama: hitz eman eta gero ez duxu hitza atxikitzen... Eta hara, ez nuela ene hitza atxiki! 

48 hitza bete Halaxe nago ni ere erne neure hitza betetzeko. Nire hitza beteko nuen galdetu zidan, ez nion erantzun. Bete beza 

Jaunak bere hitza! Ikusten duzu, adiskide maitea, hitza betetzen dizudala. Ea emandako hitza betetzen duzun; bestela, zinetan 

emandako hitz horretan bertan bilatuko zaitut eta zigortuko. Begira dezadan, ordea, agindutako hitza betez, haurtzarora. Elkarri eman 

hitza bietarik batek bete izan ez duelako. · Neure zerbitzarien hitza betearazten dut, neure mezularien egitasmoa gauzatzen. 

49 hitza eskatu Une hartan Mem Ramiresek hitza eskatu zuen, ohartarazteko ezen, [...]. Orduan Otsoak eskua altxatu zuen hitza 

eskatzeko. 

50 hitza eman 1 (Hiztegi Batuan hitzeman agertzen da) Amak aqua-park zikin batera joateko hitza eman dielako, niri 

deus galdegin gabe. Hiru hilabete dira-eta ezkontzeko hitza eman geniola elkarri. Larru-apaintzailearen arrangurak aise isildu zituen 

Leonelek, boltsa bete zilar eta etortzekoa zen haurraz axolatuko zelako hitza emanez. Gavardek, bere ohorezko hitza emanez, Lebigre 

"garbia, aitzakiarik gabea" zela adierazi zuen. · Gau batean hitza eman genioan elkarri, solemneki eman ere, bizirik segitzen zutenak 

horretaz arduratuko zirela. Hitza eman didazu nirekin geratuko zarela, eta nirekin geratuko zara! Lehen hitza eman, eta orain jan. -Nire 

zaldun-hitza ematen dizut -erantzun zuen Nuñok, halabeharrez. 

51 hitza eman 2 (norbaiti) Horregatik, poztu egin zen notarioak hitza berari eman ziolako. Hamar egun izan dira lekukotasunak 

biltzen, hitza emaiten bati, besteari... Hitza herriari eman; eta, oroz lehen, askatasuna aldarrikatu. Gogoratu beharra dago zein den gure 

lema: entzuleari eman hitza. Euskal herritarrei hitza eta erabakia emateko moduen inguruko adostasuna eraiki beharko da. 

52 hitza emanarazi Biharamunean igerilekura itzultzeko hitza emanarazi zidan, bata bertzearen kontra lasterketa bat egitera. 

Hitza emanarazi baitit ordainduko dizudala. 

53 hitza eten Zakar eten zion hitza Perrettek: [...]. Esaldiaren bukaerara iristen ahalegintzen ari zela, Lisak hitza eten zion, amorruz 

sutan. Hitza eten egin zitzaion, arnasa hartu ezinik. 

54 hitza hartu Orduan, Haliterses Mastorida zaharrak hartu zuen hitza; iragarlea zen. Eseri zirenean isilik gelditu zen, Lisak hitza har 

zezan, ea nondik jotzen zuen. Oraindik izerdia etortzen zaio eskuetara banketxeko bileretan hitza hartu behar duenean. Eztabaidaren 

beroan, zelula gorriek hartu zuten hitza. Aaronek hitza hartu eta Jaunak Moisesi esandako guztia kontatu zien. Bospasei urte izango dira 

Isidorrek utzi gintuela -izebak hartu zuen hitza-. Gandalfek hartu zuen orduan hitza: [...]. Bera izan zen berriro ere hitza hartu zuena: 

[...]. -Gure ustez ikerketek ez zaituzte Donostiatik mugiaraziko -gazteak hartu zuen hitza-. Orduan, Patxik hitza hartu, eta hitzaldi sutsua 

egin zuen. Emakumeak, hasperen eginik, hitza hartu zuen berriro. Euskal Herriak hitza hartu behar du eta erabaki! 

55 hitza hautsi Biharamunean, ezkon-hitza hautsi zuen. Fidelekin ezkontzeko hitza hautsi dut gaur. Itunak eta emandako hitza 

haustea debekatzen digun lege naturala, 

56 hitza izan du ad Goldonik du hitza! Eta Fedeaz, ministroek zuten hitza. Hauek beharko lukete izan hitza. Orain zuk duzu hitza. · 

Nire hitza duzu, ez dizu inork ere eskatuko alda zaitezen. Montgommeryren hitza zuen: berak eta bere kapitainek burua salbu izanen 

zuten. 

57 hitza jan ik gorago 38. Baina ez jan emandako hitza. Hala izan nadin betiere jaun eta jabe hitza atxikitzeko, edo hitza jateko. 

Bazekinat okasio ederra dela hitza jan izanaz espantuak egiteko. Ez du ematen hitza jan izanak asko kezkatzen zuenik ofizial italiarra. 

Zorionez, hitza aise jaten dutenetarik naiz. -Nire hitza zaldun-hitza da, eta ez dut jateko asmorik. Zuen aitak sekula jan al du 

emandako hitzik? -Baina nik ezin dut nire hitza jan, Ismail Aga.

58 hitza kendu Notarioak behin eta berriz kentzen baitzion hitza, harira joateko eskatuz. Ron Lupini hitza kentzera zihoan, baina 

"ixo!" esan zion Hermionek, Lupini begira zegoelarik adi-adi. -Ez dut elkarrizketarik onartzen -hitza kendu zidan [...]. -Hasiera hasieratik 

zaude oker -hitza kendu zion Teresak, haserre samar-. -Ez gaizki har, baina ene iritziz zure senarrak ergel samarra izan behar du -hitza 

kendu nion azkenean-, bestela ez zen modu horretan ariko, zu galtzeko arriskuan jarriz. 

59 hitza moztu -Egizu nahi duzuna azkenean -moztu nion hitza-. Ramsay andreak honetan hitza moztu behar izan zuen, neskameari 

zeozer esateko janaria bero mantentzeari buruz. Zirikik lagunari hitza moztu zion, eta besotik loturik, herrestan eraman zuen gortetik 

kanpo. 

60 hitzez hitz Beste predikarien sermoiak hitzez hitz hartzen ditut gogoan. Halakoetan, hitzez hitz kopiatzen zuen. Plutarkok diosku 

hori hitzez hitz. Hala gertatzen zela beti hitzez hitz. Horrelako esamoldeak hitzez hitz ulertzeak dakartzan ondorioak. 'Sentimendu 

berekoak ziren' (hitzez hitz, 'bihotz batekoak'). Biharamunean, idiak hitzez hitz jarraitu zuen astoaren aholkua. Osaba Kamilek dena 

hitzez hitz sinetsi zuen. Itzulpen hori, ordea, modu lasai eta egokituan egin dugu, testua hitzez hitz iraultzeko xederik gabe."Heriotzari 

aurrez aurre begiratzen diona" esan nahi du, hitzez hitz. Errepikatu esan dizun guzti-guztia, hitzez hitz. Testuaren hitzez hitzeko 

adierari dagokionez 

[11] aurre hitz (15); azken hitz (46); errima hitz (22); euskal hitz (24) 

hitz aspertu (32); hitz aspertua (12); hitz bakan (15); hitz bakar (143); hitz bakarra (39); hitz bakarrak (14); hitz berri (29); hitz berria (20); hitz berriak 

(37); hitz bi (22); hitz bitan (21); hitz bukaerako (13); hitz eder (16); hitz ederra (12); hitz ederrak (32); hitz ederrez (14); hitz egidazu (20); hitz egin 

(5426); hitz egina (27); hitz eginarazi (17); hitz eginda (73); hitz eginen (53); hitz eginez (218); hitz egingo (670); hitz eginik (13); hitz egite (16); hitz 

egitea (760); hitz egiteagatik (35); hitz egiteak (57); hitz egitean (155); hitz egitearen (27); hitz egiteari (106); hitz egiteaz (22); hitz egiteko (1629); 

hitz egitekoa (16); hitz egiten (3884); hitz egitera (295); hitz egiterakoan (101); hitz egiterik (62); hitz egizu (21); hitz egoki (11); hitz egokia (22); hitz 

egokiak (33); hitz egokirik (17) 

hitz elkartuak (11); hitz emaiten (13); hitz eman (324); hitz emana (71); hitz emanda (17); hitz emandako (34); hitz ematen (81); hitz erdi (41); hitz 

erdika (23); hitz erdirik (66); hitz erditxorik (16); hitz gogorrak (94); hitz goxo (29); hitz goxoak (25); hitz gozo (16); hitz gozoak (23); hitz gutxi (46); 

hitz gutxiko (13); hitz gutxikoa (17); hitz gutxitan (104); hitz hartu (14); hitz hasieran (12); hitz hutsak (29); hitz jario (65); hitz jarioa (28); hitz joko 

(42); hitz jokoa (45); hitz jokoak (23); hitz labur (21); hitz laburrez (37); hitz lauz (16); hitz onak (23); hitz ordua (22); hitz pare (35); hitz politak (40); 

hitz potoloak (11); hitz soil (14); hitz totelka (27); hitz xume (11); hitz zerrenda (11) 

hitza hitz (29); hitzez hitz (432); hizkuntza hitz (11); idatzitako hitz (13); lehen hitz (13) 

politikaz hitz egiten (14); euskaraz hitz egiten (30); asko hitz egiten (95); elkarri hitz egiten (12); berarekin hitz egiteko (21); telefonoz hitz egin (22); 

hitz egitera joan (20); ingelesez hitz egiten (12); hitz egiteko garaia (13); berriro hitz egin (32); hitz hauek entzun (17); hitz bakar bat (91); horrela hitz 

egiten (29); gaizki hitz egiten (17); hitz egin ondoren (56); elkarrekin hitz egiten (18); inorekin hitz egiteko (15); gogor hitz egin (13); zuzenean hitz 

egin (13); hitz egiten utzi (18); gutxi hitz egin (16); ahapeka hitz egiten (11); berarekin hitz egin (71); hitz egitea erabaki (21); hitz erdi bat (30); hitz 

egiteko premia (15); elkarrekin hitz egin (24); lasai hitz egin (11); hitz egin ahala (22); hitz egiten hasteko (27); gehiago hitz egin (45); zurekin hitz 

egin (59); amarekin hitz egin (12); hitz eman bezala (32); hitz egitera etorri (22); hitz egiten hasi (177); hitz egiteko gaitasuna (13); ondo hitz egiten 

(14); berriro hitz egiten (12); hitz egiteko baimena (12); hitz egiteko modu (41); gehiegi hitz egin (14); hitz egiteko era (12); hitz egitearen alde (11); 

pare bat hitz (12); zabal hitz egin (13); hitz bakar batez (13); hitz batean esanda (24); hitz egin bitartean (12); hitz egiten saiatu (25); hitz hauek 

entzutean (19); hitz egiteko gogo (19); bakarrik hitz egin (22); hitzez hitz bete (13); hitz egiteko gogoa (29); euskaraz hitz egitea (14); euskaraz hitz 

egiteko (15); alemanez hitz egiten (11); euskaraz hitz egin (29); telefonoz hitz egiten (14); askotan hitz egin (12); etengabe hitz egiten (13); frantsesez 

hitz egiten (13); luze hitz egin (43); hitz egitea lortu (12); hirekin hitz egin (12); norekin hitz egin (14); hitz egin ostean (25); hitz egiten jarraitu (35); 

nirekin hitz egin (31); harekin hitz egiteko (14); asko hitz egin (72); haiekin hitz egin (11); ez hitz egitea (37); hitz pare bat (18); hitz egiteko prest 

(88); hitz egiten entzun (13); hitz egiteko aukera (73); hitz egiteko asmoa (13); hitz gutxi batzuk (14); hitz batzuk egin (13); hitz egiteari utzi (35); 

berarekin hitz egitera (17); bakarrik hitz egiten (21); hitz egiten jarraitzen (16); beste hitz batzuekin (21); hitz egiteko modua (33); berarekin hitz 

egiten (12); zurekin hitz egiteko (14); guztiekin hitz egin (14); guztiekin hitz egiteko (14); hitz eta pitz (81); 

azken hitza (232); emandako hitza (113); errima hitza (11); euskal hitza (13); ezkon hitza (29); ezkontzeko hitza (16); herriaren hitza (40); herriari 

hitza (45); herritarren hitza (35); hitza aipatu (16); hitza aipatzen (11); hitza bete (92); hitza betetzeko (20); hitza betetzen (23); hitza eman (189); 

hitza ematea (28); hitza emateko (22); hitza ematen (33); hitza entzun (39); hitza entzuten (13); hitza erabili (39); hitza erabiltzen (54); hitza 

errespetatu (13); hitza errespetatzeko (11); hitza esan (29); hitza esaten (12); hitza hartu (182); hitza hartzeko (17); hitza hartzen (14); hitza hautsi 

(11); hitza hitz (29); hitza jan (56); hitza kendu (13); hitza sortu (12); jainkoaren hitza (91); jaunaren hitza (47); krisi hitza (12); lehen hitza (23); nazio 

hitza (27); pasa hitza (16); zin hitza (17) 

herriari hitza ematea (14); emandako hitza bete (17); hitza eta erabakia (77); euskal herriaren hitza (18) 

aitaren hitzak (16); aldeko hitzak (14); amaren hitzak (11); antzeko hitzak (21); aurkako hitzak (12); azken hitzak (125); azkeneko hitzak (11); 

esandako hitzak (50); hitzak aditu (22); hitzak berretsi (30); hitzak ekarri (15); hitzak entzun (102); hitzak entzunda (17); hitzak entzutean (13); hitzak 

entzuten (25); hitzak erabili (26); hitzak erabiliz (21); hitzak erabiltzen (20); hitzak errepikatu (14); hitzak esan (43); hitzak esaten (24); hitzak etorri 

(16); hitzak gogoan (17); hitzak gogoratu (17); hitzak irakurri (15); horrelako hitzak (27); idatzitako hitzak (17); jainkoaren hitzak (15); jaunaren 

hitzak (23); kantuen hitzak (16); lehen hitzak (57); lehenengo hitzak (11); mutuaren hitzak (17); presidentearen hitzak (19) 

hitzaren adiera (11); hitzaren bidez (26); hitzaren bitartez (12); hitzaren esanahia (33); hitzaren zentzu (26); emandako hitzari (14); jainkoaren hitzaz 

(11); hitzen oihartzuna (14); hitzen ondoeza (49)] 

hitzaldi [2900 agerraldi, 174 liburu eta 1325 artikulutan] 1 iz jendaurrean gai jakin bati buruz egiten den 

jarduna. ik mintzaldi; berbaldi. Erretorika klasikoan, hizlariak bere hitzaldia prestatzerakoan egiten dituen urratsen zerrenda 

gisa ulertzen ziren kanonak. Prentsaurrekoak, hitzaldiak, elkarretaratzeak, denetarik egin genuen. Orain ez dut gogoan hitzaldiaren gaia. 

Peru Mintegiaga akademikoa ekarri zuten geriatrikotik hurbil dagoen aretora "Izena nolako, izana ere halako" hitzaldia ematera. Sermoia 

egiteko ordua heldu zenean, pulpitura igo, eta halaxe hasi zuen hitzaldia: [...]. Hitzaldira jende ugari azaldu zen. -Nik hogeita hiru nituen 

zure hitzaldira joan nintzenean! Gogorra izan zen hitzaldiaren osteko eztabaida. Herri-poesiaz egin zuen Lekuonak bere hitzaldia. 

Hilaren 11n Habanako Unibertsitateko Areto Nagusian hitzaldia du Agirrek. Zizeronen hitzaldi guztiek. Brasilgo presidente berriak egingo 

baitu Porto Alegreko lehen hitzaldia.. 

2 (izenondo eta izelagunekin) Hitzaldi jakingarria, Armei eta Letrei buruz Don Kijotek egin zuena. Ez da egongo hitzaldi 

politikorik. Peter Sloterdijk-en "Giza parkerako arauak" hitzaldi polemikoa. Falangekoen hitzaldi hanpatuak entzuten zituenean. Oso 

hitzaldi hanpatu eta puztua, ukitu sentimental batzuekin. Orduan, Patxik hitza hartu, eta hitzaldi sutsua egin zuen. New Yorkeko Nazio 

Batuen Biltzar Nagusian eman zuen hitzaldi garrantzitsuan. Ederra hitzaldia, ezta? Jendaurreko hitzaldietan. Ereserkiak eta laudoriozko 

hitzaldiak. Hasiera batean [...] erlijio kutsuko hitzaldiak eman zituen Cromwelek. Zortzigarrena, mendiko hitzaldiaz, hau da, zortzi 

zoriontasunez. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Herrian antolatutako hitzaldi zikloan parte hartzera gonbidatu, baina Itoizko 

Koordinakundeko kideek uko egin zioten gonbitari. Euskal Esnaleak hitzaldi sorta bat antolatu zuen, 1924an, Donostian. Hurrengo urtean 

egin zuen lehen bidaia Estatu Batuetara, hitzaldi bira bat egitera. Euskal literaturari zein euskal kulturari buruzko hitzaldi andana eskainia 

da. Hitzaldi-areto bat alokatu beharko zenuke. Tere Irastortzaren hitzaldi-lezioa entzuteko. Hitzarmenerako Mahaiak hitzaldi-solasaldi 

bana antolatuko du datozen asteetan, euskal hiriburu nagusietan. 10:00etan: Hitzaldi-mahaingurua: Zertako bizi Xiberoan? 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Goi mailako ikastegian irekitze-hitzaldiko azken esaldia esaten ari den diplomaduna 

bailitzan. Estreina hitzaldian, Erramun Bachoc mintzatu da eta argitaratu ditu azken urte hotan Iparraldean euskalgintzari buruz egin diren 

urratsak. Gai horretaz egin zuen Euskaltzaindiko sarrera hitzaldia 1952an. Katedra-hitzaldiak eman zituen Buenos Aires, Texas eta 

Harvard-eko unibertsitateetan. Gizon hura agur-hitzaldi bat hasi zitzaien ematen bere ikasleei. Behin baino gehiagotan afaldu izan dut, 

bakar-bakarrik, hitzaldi lekuan bertan. Gosari-hitzaldira, berriz, politiko ugari hurbildu zen. 

[5] antolatutako hitzaldi (7); egindako hitzaldi (8); emandako hitzaldi (9); eskainitako hitzaldi (6); hitzaldi labur (10); hitzaldi luze (6); hitzaldi sorta 

(32); hitzaldi sortan (5); hitzaldi zikloa (9); hitzaldi bat ematera (6); hitzaldi bat ematen (5); hitzaldi bat eman (13); hitzaldi bat egin (5); hitzaldi bat 

emango (6); hitzaldi sorta antolatu (8); hitzaldi bana egingo (5); egindako hitzaldia (7); emandako hitzaldia (5); hitzaldia amaitu (10); hitzaldia 

antolatu (5); hitzaldia bukatu (14); hitzaldia egin (28); hitzaldia egingo (7); hitzaldia egiten (5); hitzaldia eman (60); hitzaldia emango (53); hitzaldia 

emateko (6); hitzaldia ematen (8); hitzaldia ematera (11); hitzaldia entzun (8); hitzaldia entzutera (9); hitzaldia eskaini (34); hitzaldia eskainiko (18); 

hitzaldia hasi (8); hitzaldia izan (8); hitzaldia izango (10); sarrera hitzaldia (18) 

egindako hitzaldiak (6); emandako hitzaldiak (6); hitzaldiak antolatu (8); hitzaldiak egin (7); hitzaldiak egiten (8); hitzaldiak eman (10); hitzaldiak 

emango (6); hitzaldiak ematen (17); antolatutako hitzaldian (5); egindako hitzaldian (19); eginiko hitzaldian (13); ekitaldiko hitzaldian (5); emandako 

hitzaldian (18); eskainitako hitzaldian (16); hitzaldiaren amaieran (5); hitzaldiaren gaia (5); hitzaldiaren hasieran (9); hitzaldiaren izenburua (8)] 

hitzaldilari iz hitzaldiak ematen dituen pertsona. ik hizlari. Hitzaldilari, [...] eskua zure patrikan, mingaina zure 

belarrian eta konfiantza zure pazientzian jartzen duena.

hitzaldiño iz hitzalditxoa. Iduritzen zait hausnarketa hauek bururatzean, hitzaldiño hau ere, duela zenbait urte prestatu nuena, 

Donostiar apezlagun batek eskaturik, hemen berriz ager nezakeela. 

hitzalditxo iz hitzaldi laburra. Euskadi Irratiko Goizean Behin saioan hitzalditxo bat egiten aritu naiz ostiralero joan deneko hiru 

urteotan. Ehun eta berrogeita hamarren bat hitzalditxo egin nituen guztira. aproposa irudituko zitzaien nire hitzalditxoa leku eta une 

hartarako. Hitzalditxo horren zati bat erabiliko dut neure publizitatean datorren astean... 

hitzandikeria iz Eta horrenbestez ez ditut adierazi nahi bakarrik eta nagusiki hitz-desegokitasunak, errepikapen nahiz trukabihurriketa 

onartezinak, ez eta hitzandikeria astunezko zati eramangaitzak, baizik eta bazkalondoko prosa horren eite oro har indargea. 

hitzarmen 1 iz hitzartzea. Labanen eta Jakoben arteko hitzarmena. Ez gero hitzarmenik egin sartuko zareten lurraldeko 

biztanleekin, erorbide gerta ez dakizuen. Estatu Batuetako gobernariek hainbeste hitzarmen sinatuak zituzten indioekin, hainbeste abeniko 

eginak, gero inoiz ere betetzen ez zituztenak. Antipatro, Jasonen semea, etorri zaizkigu, gurekin duzuen hitzarmena berritzera. Nafarroa 

«gotortzeko» hitzarmen bat proposatu dio Sanzek Zapaterori. Zinema sustatzeko hitzarmen bat sinatzear dugu ETBrekin. Deabruekin 

hitzarmenik bazutela ere esaten zen. Hitzarmenari «egokitzapenak» egin behar zaizkiola onartu dute. CCOO eta LAB lan hitzarmena 

«ezkutuan» negoziatzen aritu direla salatu du [ELA] sindikatuak. Etsaiek hitzarmena hautsi dute, lekukoak mesprezatu dituzte. Gero, 

ordea, hautsi egin dute hitzarmena, emandako hitza janez. Hitzarmena baliogabetzea. Frantziako Xarles IX.ak, hitzartu zuen 

hitzarmenaz. GATT hitzarmenak ezartzen zituen xedapenak. Hori ez zegoen hitzarmenean. Ele huts gezurtiak baizik ez direla gure 

Deklarazio, Hitzarmen, itun eta araudi guztiak. Hitzarmenerako Mahaiak gertu ikusten du konponbide prozesuaren hasiera. 1966an, 

Nazio Batuen Erakundeak bi hitzarmen nagusi berri antolatu zituen eta aho batez onetsi. Hauek baitziren, Giza eskubide ekonomiko, sozial 

eta kulturalen Hitzarmena eta Giza eskubide zibil eta politikoen Hitzarmena. 1976ko urtarrilean eta martxoan, indarrean sartu ziren bi 

hitzarmen horiek. Schengeneko hitzarmeneko estatuetako herritarrak. 1659an egin zuten Frantziak eta Espainiak "Pirinioetako 

Hitzarmena". 

2 (izenondo eta izenlagunekin) Saia zaitez hitzarmen pribatu bat lortzen. Hitzarmen kolektiboak mobilizatu zituen, 130 

pezetako igoera ari ziren eskatzen. ELA eta LABek euskararen garrantzia areagotuko dute hitzarmen kolektiboetan eta hitzarmen 

sektorialetan. Stormont-eko hitzarmen historikoak gorriz tindatu ditu solaskideen ezpainak. Segurtasun komunaren hitzarmen ageriko, 

argi eta egokiak. 1966an, Nazio Batuen Erakundeak bi hitzarmen nagusi berri antolatu zituen eta aho batez onetsi. Bigarren Hitzarmen 

Bereziaren beharra ikusten dute agintariek. GATT General Agreement on Tariffs and Trade (Tarifa eta Trukeen Hitzarmen Orokorra).Tarifa 

eta Merkataritzaren gaineko Hitzarmen Orokorraren (GATT) Uruguaiko Erronda. Oinarrizko Hitzarmen Demokratikoaren (OHD) 

sinatzaileek osatutako. Isileko hitzarmen bat bagenu bezala. Klimari buruzko Hitzarmena. Bioetikaren alorreko nazioarteko hitzarmenen 

gainetik. Batasunezko hitzarmen bat sinatu zuten Norvegiak eta haren auzoak, Suedia indartsuak. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Ukatuko ote diote orain bermea bere bermeek, bikoitzak izanik ere, hitzarmen-lagin 

baten luze-zabala doi-doi den erosgai baterako? Oinarri biak estatu-tresnaren sortzaile den hitzarmen ideian sustraitzen dira. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) -Urrutitik gatoz, gurekin bake-hitzarmena egin dezazuen eskatzera. Eupolemo hau 

zen erromatarrekin adiskidetasun- eta elkartasun-hitzarmena egitera bidali zuten mandataria. Ezkon-hitzarmena egin nuen zurekin eta 

nirea izan zinen. Espainiako eta Mexikoko gobernuek izenpetutako estradizio hitzarmena. Egonkortasun hitzarmenari buruz adostasunik 

ez. Gasteizen tranbia ezartzeko Arabako Foru Aldundiarekin eta Gasteizko Udalarekin lankidetza hitzarmena sinatzea onartu zuen atzo 

Eusko Jaurlaritzak. Parte-hartzaileek Mendebaldearekiko merkataritza hitzarmenak arbuiatu dituzte. Esklusibotasun-hitzarmen finkoak. 

Jean Jacques Rousseauk proposatu Gizarte Hitzarmenaren arabera sortu zen horrela Estatu-Nazio subirano berria. I._Mundu Gerlaren 

ondoko Estatu-Hitzarmenetan. Kolonia-hitzarmenak zapalduta zeuzkan indarren askapen bezala. 

[7] hitzarmen berezi (19); hitzarmen berezia (42); hitzarmen bereziak (24); hitzarmen berezian (26); hitzarmen bereziaren (36); hitzarmen bereziko 

(18); hitzarmen berri (14); hitzarmen berria (10); hitzarmen demokratikoa (31); hitzarmen demokratikoaren (15); hitzarmen duina (9); hitzarmen 

kolektibo (11); hitzarmen kolektiboa (53); hitzarmen kolektiboaren (25); hitzarmen sinatu (7); hitzarmen zabala (7); lan hitzarmen (20); nazioarteko 

hitzarmen (7); oinarrizko hitzarmen (57) 

hitzarmen berezi bat (11); hitzarmen kolektiboa negoziatzeko (10); hitzarmen bat egin (8); hitzarmen demokratikoa sinatu (11); hitzarmen kolektiboa 

sinatu (8); hitzarmen bat izenpetu (31); hitzarmen bat sinatu (22); hitzarmen bereziaren baitan (9);; euskal herriko hitzarmen (22); hitzarmen baten 

bidez (8); oinarrizko hitzarmen demokratikoa (31) 

adostutako hitzarmena (7); bake hitzarmena (21); elkarlanerako hitzarmena (8); hitzarmena adosteko (8); hitzarmena egin (50); hitzarmena egingo 

(8); hitzarmena hautsi (8); hitzarmena izenpetu (41); hitzarmena izenpetzen (7); hitzarmena lortu (19); hitzarmena lortzeko (18); hitzarmena 

negoziatzeko (12); hitzarmena negoziatzen (15); hitzarmena sinatu (133); hitzarmena sinatuko (12); hitzarmena sinatzea (10); hitzarmena sinatzeko 

(23); lan hitzarmena (117); lankidetza hitzarmena (22); nazioarteko hitzarmena (7); sektoreko hitzarmena (8); sinatutako hitzarmena (7); urteko 

hitzarmena (11); urterako hitzarmena (13) 

bake hitzarmena egin (7); lan hitzarmena negoziatzen (10); hitzarmenak egin (8); hitzarmenak sinatu (9); lan hitzarmenak (30); hitzarmenaren 

arabera (26); hitzarmenaren bidez (7); hitzarmenaren garrantzia (7); hitzarmenaren negoziazioa (12); hitzarmenaren ondorioz (8); lan hitzarmenaren 

negoziazioa (7); lan hitzarmenean (8); hitzarmenerako mahaiak (19); lan hitzarmenetan (7)] 

hitzartu 1 du ad hitzarmena egin; elkar hartu. -Ordaina hitzartu genian, ezta? Frantziako Xarles IX.ak, hitzartu zuen 

hitzarmenaz. Gainera ene aulkia uztean hitzartu nuen mila dukateko saria. Edateko, txakolina hitzartu zuten aho batez. Espainiako 

Estatuarekin eskumenen auziaren gaineko itun bat hitzartzea. Metodologia hitzartzeko bilerak. Bankuak eta bestelako finantzaerakundeak 

hitzarturiko kredituen kalitatea. Horixe da aldez aurretik hitzartutako seinalea. Nik epe barruan bete dut hitzartutakoa. 

Berrogeitik gora ziren horrela hitzartuak. Eta itun bereziak ere hitzartu dira, giza eskubideak bermatzeko gisan. 

2 (esaldi konpletibo batekin: ik beherago 4) Handik hilabete barru beste lehia bat izango zela hitzartu zuten. 

· 3 da ad (objekturik gabe) Hitzartzen dira hiru punturen inguruan: [...]. Dena dela, biharamunean berriz elkarrekin egoteko 

hitzartuak ginen. Biharamuneko hitzartu ziren. Bezperako edo gaueko berriak trukatzen genituen, galdeketak eginen zizkiguteneko 

hitzartzen ginen, ahal zen bezainbatean. Hola hitzartu ginen. Munduko emazte guziak hitzartu behar liratekeela bihi batek ez gehiago 

haurrik ukaiteko! bederatzi herri eta elkarte asko hitzartuak dira Ondarearen egunak ahal bezen ederki joan diten. Horrela hitzartuak 

ginen Emmarekin. Hitzartu bezala abiatzen ahalko ziren iluntzean. Izan ere, jende asko zegoen Judan Tobiasekin hitzartua. 

4 (esaldi konpletibo batekin: ik gorago 2) Hitzartu gara, arratsean, deialdiaren ondotik, isilik eta xutik, denak mendebalera 

itzuliko garela. Joaiteko tenorea oren baten buruan izanen zela hitzartu ginen. Hitzartuak dira, Basoi eta biak, zerbait zorigaitz gerta 

baledi egun edo ondoko egunetan, bereiziko direla. Esate baterako, hitzartua dago ez dela auto istripuetan hildakoen aurpegirik eman 

behar. 

5 (era burutua izenondo gisa) Suspertze-proiektu hitzartu baten ondoren. Beren arazo orokorrei erantzun hitzartuak emateko. 

[5] agiria hitzartu (5); akordioa hitzartu (27); aurrekontuak hitzartu (5); egitea hitzartu (20); eratzea hitzartu (5); etena hitzartu (14); igoera hitzartu 

(6); ituna hitzartu (7); izatea hitzartu (6); jartzea hitzartu (6); luzatzea hitzartu (5); neurriak hitzartu (6); sortzea hitzartu (7); akordio bat hitzartu (6); 

soldata igoera hitzartu (5); su etena hitzartu (14) 

hitzartutako akordio (7); hitzartutako akordioa (16); hitzartutako akordioak (12); hitzartutako akordioaren (10); hitzartutako konpromisoak (8); 

hitzartutako testua (6 

akordioa hitzartzeko (6); konstituzioa hitzartzeko (11); akordio bat hitzartzeko (6)] 

hitzartze iz ik hitzarmen. Bitartean, marko politiko egokia hitzartze hutsa aski ez dela izango nabarmen erakutsi du Azkoitian 

gertatutakoak. Aurrerantzean hitzartze sistema deituko diote: lurjabeena izango da etxeak egiteko ekimena, baina Udalarekin hitzarmena 

lortu beharko dute. Kontseilu Nagusiak IPE lan tresna gisa erabiliko du, hitzartze, gogoeta eta beharren azterketa tresna gisa. Berdeak Bil 

ta Garbiren eta talde horien arteko hitzartze lana egiteko prest daude. Euskal Herriko Laborantzarako hitzartze egitura (ICAPB) 

«eztabaidarako toki egokiena» dela dio txostenak. Publikoa borobilean izateak, pertsonaien nahiz jokolarien bekoan bekoko hitzartzeak, 

publikoari parte hartze zuzena bilatzeko ahaleginak edo jokoaren bizitasun orokorra bezalako osagaiek dute parte hartzen " antzerki bizia " 

bezala definitzen duen horretan.

hitzartzeke adlag hitzartu gabe. Baina arlo ekonomiko guztia hitzartzeke dago oraindik. 

hitzaspertasun iz Beraz, laburtasuna denez antzearen arima-mamia, eta hitzaspertasuna, berriz, adar-mentu loratuak, labur nadin 

mintza: berorren seme jatorra eroturik dago. 

hitzaspertu ik hitz 13. 

hitzatze (orobat hitz-atze; cf. hitzaurre) iz Hitzaurrea Joxe Azurmendi filosofoak egin du, eta hitzatzea Iñaki Uria 

Egunkariako kontseilari ordezkariak. Azkenik, Patxi Zubizarretaren hitzatzea dago: Bakarrik dira barregarri sekula amodio gutunik idatzi ez 

dutenak. Disko-liburuko hitzatzean diozunez, Tang dinastiaren garaian «olerkigintzan trebatu beharra zegoen gortean sartzeko». Bi 

ondorio nagusi nabarmendu ditu Kortazarrek liburuaren hitz-atzean: [...]. 

hitzaurre 1 iz liburu baten atarian ezartzen den izkribua, gehienetan haren autoreaz bestek idatzia, hura 

irakurleari aurkezteko egiten dena. ik aitzinsolas; atariko. Hitzaurrea, sarrera, atariko oharra, horrelako zerbait. 

Hitzaurrea, oharrak eta eranskinak ere Oterorenak dira. Syntactic Structures libururako hitzaurrea. Hitzaurre gisa. Tituluari eskainitako 

orriaren eta hitzaurrearen artean kortesiazko orrialderik ez egoteak harritu ninduen. Pozez xoraturik egingo ziola noski hitzaurrea 

poemari. Jatorrizkoak ez du hitzaurrerik, alemanezkoak ere ez. "Asko sufritu nuen gerran" dio hitzaurrean. Dena den, eta usteak uste, bi 

gai horiek behintzat azaldu beharko ditu hitzaurre honek. Don Kixotearen bigarren parteko hitzaurre autobiografikoa. Liburu onak ez 

baitu hitzaurre luzerik behar. Hitzaurre zirraragarri baten ondoren, gainbehera etorri zen liburua, anekdota eta erremedio enpiriko 

zerrenda amaigabe bat bihurturik. Ortografiaren arazoa sakon eta zabal aztertu zuen liburuaren hitzaurrean. Honela mintzatu zen esaera 

zaharren bildumari egindako hitzaurrean: [...]. Biografiaren egileak idatzitako hitzaurrea. Death in the Making liburuari paratu zion 

hitzaurreak erakusten duenez. Hitzaurre moduko bat besterik ez zen hura. 

2 (idazkietan) Itun horren hitzaurrean. Hirukoak ez du onartu akordioa hitzaurreari buruz soilik nahi izatea. Hitzaurrea oinarri 

hartuta, bake akordio zabalagoa lortzeko aukera badagoela iradoki zuen Batasuneko bozeramaileak. Ibarretxeren Planaren hitzaurrean. · 

Hitzaurre orokor baten ondoren, hizlariak berehala heldu zion arazoaren mamiari. 

3 Edozein modutan, Barandiaranen liburuko izenburuan ageri den popular eta mente kendu eta estética eta alma jartzea ez da 

anekdotikoa, Oteizaren giltzetako bat baino: historiaurrean jartzeaz gain, "hitz-aurrean" ere jarri nahi izan gaitu. 

[3] hitzaurrea egin (4); hitzaurrea irakurri (3); itunaren hitzaurrea (4); lehen hitzaurrea (12); liburuaren hitzaurrea (6); proposamenaren hitzaurrea 

(5); hitzaurrean idatzi (3); hitzaurrean jaso (3); hitzaurrean jasotako (4); hitzaurrean jasotzen (4); hiztegiaren hitzaurrean (3); liburuaren hitzaurrean 

(14); liburukiaren hitzaurrean (3); liburuko hitzaurrean (3); planaren hitzaurrean (6); proposamenaren hitzaurrean (5); hitzaurrearen egile (3); 

hitzaurrearen egileak (3); proposamenaren hitzaurrearen (3)] 

hitzaurregile iz hitzaurrea egin duen idazlea; hitzaurreak egiten dituen pertsona. Denbora bat -Noël Mauberret 

hitzaurregileak esaten digunez-, hor nonbait, zetorren mendea laburbiltzen duena. Arrakasta, hitzaurregilearen iritziz, errealitateari zor 

diote Marx anaiek. Egañaren handitasuna aipatu dut goraxeago, eta hitzaurregilearen gizalege edo eskerrontzat jo dezake baten batek. 

Berrikuslea eta hitzaurregilea: Pello Esnal. 

hitzaurretxo iz hitzaurre laburra. Ez nuke hitzaurretxo hau amaitu nahi aspaldiko partez berriro irratian jarduteko aukera 

eman didatenei neure esker ona agertu gabe. 

hitzberritu, hitzberri(tu), hitzberritzen da ad Auskalo nondik zeratuak zirriztuetatik dira hitzberritzen. 

hitzegile ik hitz 19 eta 20. 

hitzegin ik hitz 21, 22 eta 23. 

hitzegite ik hitz 25. 

hitzeko izlag hitzari eusten diona, hitza betetzen duena. ik berbako; leial. Diakonoak ere agurgarri eta hitzeko 

gizon izan daitezela, ez ardozale, ez eta irabazi zikinei emanak ere. Adi-adi entzun diet, baina ez dira hitzeko jendea, ez da inor bere 

gaiztakeriaz damutzen, bere hutsegiteak aitortuz. Hitzeko gizon jatorra izanik bizargin jauna, ona dela juramentu hori ere. -Hitzeko 

gizona haiz, Joanes... Nire aberria harrizko herri da, hitzezko eta hitzekoa. Hara, biak hitzekoak gara. Eta ez al dute esaten euskaldunak 

hitzekoak zaretela? 

hitzeman, hitzematen (orobat hitz eman; Hiztegi Batuan hitzeman agertzen da) 1 du ad agindu, 

promestu. ik hitz 47 eta 48. - Ai!, Praskovia Fiodorovnari utzi behar diot aurrena, hitzeman diot eta. Bi apez hitzeman zizkiola 

Bazko ondorako. Ttipik larunbaterako hitzeman zidan bere txostenaren bigarren atala. Zenbait zigarreta hitzemanik utzi ditugu; ukanen 

dituzte, ura behar bezala berotua izanen delarik. Zerbait hitzematen dudalarik, ez dut sekulan hitza jaten. -Hitz ematen dizut ezetz. 

Bidelagunari ere obedientzia hitzemateko ohitura zuen, nahiz eta xumeena izan. Mr Fidel Worthing eta biok ezkontzeko hitz-emanda 

gauden. Elkarrekin hitzemanda baitzeuden inoiz ez joateko, ezta indarrean ere, Burgosera. Ez zitzaien hitzemandako leialtasuna gogorra 

edo nekeza iruditzen. Ezta ahaztuko ere zuen arbasoei zin eginez hitz emandako itunaz. Hitz emaniko jakinduriaz bete zuen Jaunak 

Salomon. Hitzemana dudala politikazko liburu baten egitea. Obedientzia hitzemana duten beste anaiek. Dekretuaren eta Dekretalen zati 

asko, duela anitz urte idatziak eta ene entzuleei eta beste askori hitzemanak nizkienak. Hitzemana naiz eta jadanik ez dago atzera 

bueltarik. Hitzemana nion eta hitza atxikitzen dut. Maritxu jada Salarteko Pauli hitz-emana zen Jainkoaren aitzinean. Zalduneria ibiltariari 

hitz-emana zarela. 

2 (esaldi konpletibo batekin) Hitzeman nion Parisera joanen nintzaiola bisitaz. Hitz eman zion gomendio-hitz onez goraipatuko 

zuela Gainerakoa biharamunean ekarriko ziola hitzeman zion. Eta nik ere hitzematen dut gauza hauek tinko beteko ditudala. 

Hitzematen dizut nire emaztea ez dela jeloskorra izango eta elkarren ondoan ongi biziko zaretela. -Hitz emaidazu -esan zuenez zarela 

aztoratuko. Brasilera etorriko dela hitz ematen dit beti, baina behin ere ez dator. Hitz ematen dizut Santosek ez duela horrekin zerikusirik. 

Ahal genuen guztietan elkarrekin bazkalduko genuela hitz eman genion elkarri. Neure buruari hitzeman nion Kattinari zehaztapenak gero 

emango nizkiola..

3 (era burutu mugatua aditz osagaiekin) Bihotzean ezkutatu dut zuk hitzemana, zure aurka bekatu ez egiteko. Zuk 

hitzemana betetzean ohora zaitzagun. Jaunari hitzemana betetzen ez dutenak. Eta aski argitu dut horrela lehen puntuan hitzemana. 

Birjina garbia zen eta dontzeila, eta gainera, ezkontzeko hitzemana. 

4 (era burutu mugatua, beste aditz baten objektu zuzen gisa) Hitzetan atsegina, aholku ematen burutsua, hitzemana 

betetzen leiala. Leiala da dei egiten dizuena, eta beteko du hitz emana. Demetriok, ordea, ez zion eutsi hitz emanari. · Hitzemana 

hitzeman, otoi ez hitza jan. 

hitzemanarazi, hitzemanaraz, hitzemanarazten dio ad hitzematera behartu. Gainera, eztei gauean hitzemanarazi 

zenidan ez nuela beste emazterik hartuko, eta ez duzu amore eman. Koronelaren esanetan, emazteak begiko omen ninduen, eta 

hitzemanarazi zion nitaz arduratuko zela, berari zerbait gertatuz gero ere. Jada ez genuen izokinik harrapatzen isil-gordean, amak hala 

hitzemanarazi zigun. Berriro hara hurbilduko ginela hitzemanarazi didate. 

hitzemate iz agintzea, promestea. Osabak nahi zuen ziurtatzea ez zela bele beltzik pausatuko bere hilkutxan, eta izebak hitzemate 

serioa egin behar zion. Lajosen iragana horrelako hitz-emate eta ekimen arduragabez betea zegoen. Agintza gehiegi egin zaizkigu 

hainbat bileratan, eta hitzemate horietatik bakar bat ere ez da bete. 

hitzerdi ik hitz 29. 

hitzetaratu, hitzetara(tu), hitzetaratzen du ad hitz bihurtu, hitzez esan Duintasun afera bat bazen hitzetaratu 

gabeko ikusmin horretan. Mutu nengoen, ideiak hitzetaratzeko ahalmena galdurik. Gerkeratik dator onomatopeia, (onoma + poeio) eta 

izena + egin esan nahi omen du: zinezko hotsak hitzetaratzea. 

hitzezko ik hitz 8. 

hitzezkotasun iz hitzezkoa izateko nolakotasuna. Espainiako Konstituzioko 120. artikuluak epaiketetako hitzezkotasunaz 

eta publizitateaz jarduten du, frogen berme gisa. 

hitzondo 1 iz hitzatzea. Lorea Agirre Berriako kazetariak idatzitako kronika katalanera itzuli du Bartzelonako Euskal Etxeko 

itzultzaile talde batek, Vicent Partal-ek hitzaurrea egin dio, Martxelo Otamendik hitzondoa. 

2 Hala ere, ez dela legez kontrako ezer azalarazi nabarmendu zuen behin eta berriro Javier Maroto zinegotzi popularrak, eta alkateari 

leporatutako hitzondoak gaitsetzi zituen. 

3 ik hitz 11. 

hitzontzi iz berritsua, asko hitz egiten duena, hitz-jarioa. Cádizko andaluz hitzontzi bat. Eta Rose ez zen batere 

hitzontzia. Emakume zahar hitzontzi bat zen, mailegu-emaile baten alarguna. Antjeren eskolako lagunak txikitxoak ziren denak, serioak, 

ez oso hitzontziak. Horrela, hitzontzirik ganorabakoena gauza baita bururik sakonenarekin nor baino nor lasai aritzeko eta bereari gogor 

eusteko. Itzal berritsu eta hitzontzi huts bat edukitzea bezala zen. Historiak hitzontzien artean ipini du Gall, baina haren oinarrizko ideiak 

zuzenak ziren, eta, dudarik gabe, garunaren azterketa zientifikoaren hastapena ekarri zuten. Eta Freudez zer esango dugu?_hitzontzi 

ulertezin histeriko koadrila kaotiko bat utzi zigun herentzian, eta bizitza guztia ematen dute errito ilunetan eta zoritxarreko berriketan. 

hitzontzikeria iz hitzontziaren jardun gaitzesgarraia. ik berritsukeria. Nazkatua nauka zuen hitzontzikeria 

horrek!", segitzen zuen bere langelara joan bitartean. Beti hitzontzikeria berak! Hitzontzikeriarako joera, kalaka zentzugabea nahiz 

esaldi eginez betetako hizkera estereotipatua. Nortasunik ez izatea leporatzen diote, nortasuna hitzontzikeriarekin eta hantustearekin 

nahasten dutenek. Kontraesana eta hitzontzikeria gustatzen zaizkiona ez da ezer seriorik ikasteko gauza. Laburtasunaren hitzontzikeria 

horren, sententziaka jardun behar zoro horren adibide arauemailerik bila daiteke Hamleteko Polonio daniar estatu-gizon ospetsuaren 

mintzakeran. Geometrialariak bere metodoaren arabera Filosofian karten eraikina baino ezin du sortu, filosofoak berearen arabera 

Matematikaren aldean hitzontzikeria baino ezin du eragin. Onenean, psikoanalisia hitzontzikeria hutsa besterik ez da. Asko eta asko 

hitzontzikerian, beti bezala. 

hitzordu 1 iz bi pertsonak nahiz gehiagok elkar ikusteko tokia eta ordua hitz hartzea. "Lux-en" junta eta 

elkarrekin trago batzuk egiteko hitzordua genuen. Telefonotik mesfidati antzeman banuen ere, hitzordua egin genuen Donostiako 

kafetegi batean. Lehengo Letren Fakultatearen aitzinean genuen hitzordua. Lou Lim Lok izeneko leku batean hitzordua bazutela 

arratsaldeko hiruetan. Edo mutiko gazteak hitzordua du, lastategian, auzo bordako neskarekin. Arratsean justuki, Maddalenek Peiorekin 

zuen hitzordua. Quiapo izeneko leku batean finkatu zien hitzordua. Aski denbora duzu Kurten hitzordura iristeko. Bestalde, hitzordu 

bat eskatuko zaiote Parisen gobernuburuarekin mintzatu diren deputatu eta zenaturreri, galdetuz xuxen zer solas erabili duten. Jean 

François eta "Nicolae" tenorez ailegatu ziren hitzordura. Berant egitea baino makurrago zela juje batek deitu-eta juje haren hitzordurat 

ez agertzea. Homosexualek beren hitzordu likitsentzat [...] erabiltzen zuten geltoki aldeko txabola batean. Negozio baterako hitz hartuta 

nago eta irrikaz nago..._hitzordua huts egiteko! Hitzorduetarako leku bat, ez besterik, funtzionala, garbia eta ondo antolatua. · 

Badakizu hitzordua. 

2 (ikuskizunez mintzatuz) Azpimarratzekoa da 2004 urtean Paristar euskaldunen etxeak hitzordu garrantzitsuak izan dituela: 

horietan Euskaldunak Ternuan edo-eta Kantuketan erakusketak, eta jende berriak hurbildu direla. Helduden asteburu hortako hitzordu 

nagusia dukegu hori, Ezpeletak muntatzen duen Biper-Besta. Nafarroaren Eguna beti berdin kartsu Baigorrin, itsas-erakusketa ederra eta 

jendetsua Hendaian, Haur Kantu Xapelketarekin egun bat goxoa eta argia Urruñan, baziren hor hiru hitzordu aberats. Uda bete-betean hor 

dugu hitzordu paregabea uztailaren 31-tik eta agorrilaren 5-eraino : BAIONAKO BESTAK. Bestalde aipatuen gainerat, huna aste huntako bi 

hitzordu Korrikari buruz : ortzegun huntan, aratseko 8-etan, Biriatu Intxaurretan, afaria Txan magoa eta trikitilariekin, ortzirale aratsean, 

8-ak eta erdietan, Azkainen, Biltoki gelan, Korrika desfilea eta ondotik zintzur bustitzea taloekin. Hitzordu nagusia ukanen dugu irailaren 

28-tik 30-erainoko aste-buru guzian. Hitzordu bat mirakuiluz biziki arrakastatsua izanen dena... Karia hortarat, hutsegin ezinak diren bi 

hitzordu handi antolatu ditu. Beraz, ez huts egin hitzordu hau. Udako hitzorduak. BESTETAKO HITZORDU NAGUSIAK . 

3 (hitz elkartuetan) Hitzordu lekura bideratu zen Tuileries baratzeetan zehar. Telefonoak hainbat aldiz jo zuen, hitzordu-eskaerak 

eta ordutegiari buruzko informazioa. · Justuki ikustaldi hitzordua daukat etzi; joanen gara elkarrekin nahi baduzu. Zer da Bake Hitzordu 

hori? 

[5] hitzordu aipagarri (5); hitzordu berezi (8); hitzordu garrantzitsua (12); hitzordu nagusi (7); hitzordu nagusia (35); hitzordu bat eskatu (6) 

bake hitzordua (6); du hitzordua (28); dute hitzordua (63); hitzordua baliatu (5); hitzordua du (6); hitzordua dute (9); hitzordua egin (14); hitzordua 

egitea (5); hitzordua eman (11); hitzordua eskatu (16); hitzordua finkatu (5); hitzordua finkatua (5); hitzordua izan (7); hitzordua izango (6); hitzordua 

jarri (7); finkatua dute hitzordua (9); emana da hitzordua (5); egin zuten hitzordua (9) 

asteburuko hitzorduak (186); udako hitzorduak (8); hitzordura agertu (8)]

hitzordutxo iz adkor hitzordua. Ziur naiz guk biok ere geure hitzordutxoak izaten genituela, han-hemenka, haien adinean. 

hixtu 1 iz ipar txistua, espainekin ateratzen den soinu zolia. Txalo eta hixtu. Maite nuen gorputzaren eginahala, laket 

zitzaizkidan artoaren usaina, hostoen hixtu eztia, gure pasaia agurtzen zuela, eta lurraren hezia. Eskakizun hori eskuin muturrekoen 

parekoa omen dela zioten hixtuen artetik. Izerdi uretan, begiak harmaturik, haguna ahoan, sudurretik hixtuz. Okiloa kantuz, euri haizea 

laster hixtuz, esango digute Iparraldean. 

2 hixtuan Langile sindikatak bereziki gaitzeko hixtuan dabiltza, garapenaren konduko emaitzak denen onetan behar direla partikatu eta 

ez bakarrik sosdun handien fagoretan... 

hixtuka adlag ipar txistuka, txistu eginez. Hu eta hu arizan baitzaizkio zenbaitzu, eta hixtuka ere. Erregea agertu den 

tokietan, batzu eskuzartaka, txalo eta txalo, beste frango hixtuka eta oihuka. 

hixtukatu, hixtuka(tu), hixtukatzen du ad ipar txistukatu, txistu eginez nahigabea edo adostasunik eza 

adierazi. Xabi Larralde abertzalea hixtukatu zuten beste kontseilari guziek. Bastia hiriko aireportuan, berrehun bat lagunek hixtukatu 

dituzte airoski. 

hizka 

1 hizka eta mizka adlag liskarrean Gurasoak, hizka eta mizka, elkar jan beharrean jartzen ziren. 

2 hizka-mizka iz liskarra. Ez dezatela sesiorik eta hizka-mizkarik izan. Zer hizka-mizka izan duzu Molly Ivorsekin? · adlag 

liskarrean. Bost urtez hizka-mizka ibili dira alderdi politikoak Gasteizen, auditorium bat eraikitzeko asmoa dela eta. 

hizkatu, hizka(tu), hizkatzen 1 da ad eztabaidatu. -Dena dela, hizkatu ondoan, berriz baketu zarete, bixtan da? Etxekoekin 

hizkatua naiz azkarki eta bixtatik joana. Geroxago bizi-bizia hizkatu nintzen Manhès kolonelarekin. Nahiago zuen borrokatu, hizkatu, 

buruz buruka aritu, bai eta gorrotatu ere. 

2 du ad hitz egin. Baina, bidearen errextasunak laguntzen zuela eleen isuria, hizkatu genuen. 

hizkelgi iz dialektoa (irud). Arrazaren zizela, finketa, garbiketa, etab., errepikatzen dituen metaforak dira (eta ideologia ezagunegi 

bateko hizkelgia da hori). 

hizkera 1 iz hizkuntza bat hitz egiteko era. Lagunarteko hizkeran pegar-muturra esaten zaien aurpegi horietakoa zuen. 

Egilearen ahozko hizkerarekiko joera islatzen duen prosa. Leizarragaren hizkera. Maritxuen hizkera. Gazteriaren hizkera behar bezain 

jasoa eta aberatsa ez dela. Irudizko hizkeran. Prestigioko hizkera izatea. Herri jakin bateko hizkeran idatzi beharrean. Bigarren 

hizkuntza mota hau, batzuek "ikastolako hizkera" deitzen diotena, nagusitzen da gazteen mintzoan azkeneko urteetan. Argotak eta 

lanbideari lotutako hizkerak. Hizkera teknikoak, eta horien jatorri eta harrobi diren herri hizkerak. Hizkera jasoa erabili beharra izan 

zuenean, euskara giputzera jo zuela. Idazki guztietan hizkerarik zehatzena, garbiena eta jasoena erabil dadila eskatzen dute hisituki. 

Bereiz ditzagun, beraz, zer den euskara eta zer hizkera batua. Hizkera estandar jasoaz gainera, beste hizkera batzuk ere bazirela onartu 

zen horrenbestez. Ez da harritzekoa ahuntz- eta zapo-erdara hitzak hizkera mordoiloa esateko ere erabiliak izatea. Hizkera mintzatuko 

txokokeriak. 1970 aldera, hirugarren mota bateko hizkerak izan genituen mintzagai: arloz arloko hizkera teknikoak. Gai politikoak eta 

filosofikoak bere-berea den hizkera zinematografikoan eman ditu. 

2 dialekto bat hitz egiteko era. Lapurdiko itsasbazterreko hizkera. Sortaldeko hizkerak ez ziren bizkaieraren "nortasuna" 

azaltzeko batere egoki. Sortaldeko eremuan Markinako hizkera izan da eredua. Hizkera eta hiztun guztien bilgunea. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Euskaldun guztiok batak besteari ulertzeko hizkera eredu bat. Hizkera motak eta 

hizkera mailak bereiziaz. Txorakeria hura, ezer ez esateko hizkera-makulu hura, topiko ezdeus hura. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Giza hizkerak ezin du mirari hau merezi bezala goraipatu. Kale hizkeran. Ijito 

hizkera. San Tomasen latin hizkera latza. Beti gogor egin zion argota eta dialektu-hizkera literaturan erabiltzeari. Euskara bizkaitarrak 

bere literatura hizkera berezia eta beregaina izan zezan nahi zuen. Dena dela, estandarra, literatura euskalkiak, herri hizkerak, hizkera 

teknikoak eta gazte hizkera ere ez dira hizkuntzaren osagai bakarrak. Euskararen zati direlako, era berean, haur hizkera, jolas hizkerak, 

gazte hizkera, argotak. Eskualde horretako haur hizkeran. Bazter hizkera zelako. Orduan nik kaserna-hizkerako alerik gogorrenak bota 

nizkion muturrera. Kristautasuna bere doktrina hizkera arrazionalean adierazi ondoren. Ahotik ahora erantzun nik, nire zapo-hizkeran: 

[...]. Zuen kaka-hizkera hori, zuen kaka-herrira joango zaretenerako gorde. 

5 hitz egiteko era. Kristinak horrelakoetan ohi zuen hizkera zakarra. Berezia zuen hizkera, bere-berea: motela, sakona, hitz 

bakoitza ahoskatu eta isiluneak gordetzen zituena. Informatikoen ohiko hizkera txatxuan. 

6 hizkera molde/modu Hizkeramodu hori ia desagertu da dagoeneko. Bulego-hizkeramodu jatorrez txosten bat idatzi, eta 

Zuzendaritzak soldata igo zidan. sexu-gorteiamenduari dagokion hizkera-moldez. 

[5] ahozko hizkera (4); bertako hizkera (7); eguneroko hizkera (5); erabilitako hizkera (8); euskal hizkera (4); gazte hizkera (4); haurren hizkera (4); 

herri hizkera (7); herriko hizkera (12) 

hizkera arrunta (4); hizkera arruntean (20); hizkera berezi (5); hizkera berezia (9); hizkera bereziak (4); hizkera bizia (5); hizkera eredu (11); hizkera 

estandarra (14); hizkera estandarrak (4); hizkera ikasi (4); hizkera jasoa (19); hizkera jasoan (23); hizkera maila (7); hizkera mailak (4); hizkera mota 

(11); hizkera teknikoa (5) 

lagunarteko hizkera (26); marteko hizkera (7); ohiko hizkera (6); tokiko hizkera (5) 

bertako hizkerak (5); herri hizkerak (15); tarteko hizkerak (5); friuliko hizkeraz (5)] 

hizkeratxo iz adkor hizkera. Horixe zuen Leizarragak helburu, eta helburu horretara iritsiko bazen, ezin bere herriko 

hizkeratxoan, zen bezalakoxean, oinarritu. 

hizketa 1 iz hitz egitea. ik berbeta; solas; berriketa. Eta bere hizketa horretan, nola entzuten dugu guk denok geure 

nazioetako hizkuntza?. Hizketa erabat lotua dago hitz egiten duenarekin eta hizketaren noiz-nongoekin eta hartzailearekin. Pausoak 

sumatu ditut neure inguruan, eta hizketak. Ezkutariak ia-ia esan zion zein zen bere jauna, hain atsegina zen emakume gaztearen hizketa. 

Hizketa eta eztabaida franko izan zen, baina erabaki bat hartzeko ez ziren ados jartzen. Rebekak aditu zuen Isaakek Esau semearekin 

izandako hizketa. Hizketa amaitu zutenean, lotara joan ziren. Azkenean, leporaino eginda dagoenean, bertan behera eteten dio hizketa. 

"Hola da" batez markatzen zuen hizketa baten bururatzea. Izugarri atsegin zitzaion hizketa dotoretzea. Antzerki gaietara irristatu zen 

hizketa. Neure baitako hizketa hori amaitu ez nuela, horra non azaldu den Rebeka, pegarra sorbaldan. Gai zen animalien hizketa 

desberdinak ulertzeko.

2 (izenondoekin) Hizketa iheskorra eta ahazkorra da eskuarki, ez iraunkorra edo ihartua. Hizketa arrotzez mintzatzea. Gizatxar 

horren hizketa zuriak eta gezur beltzek tronpatu gaituzte. Gudari trebea, hizketa zuhurrekoa, gizon bikaina. Aurrean alkandora urdineko 

gizon bat, hizketa gozo baina irmoarekin, bere proiektu politikoaz mintzo. Horien buruzagiak ezpatapean jausiko dira, beren hizketa 

lotsagabeagatik. Jakin-mina sortzen zidan [...] gizon hark zer egiten zuen nire aitarekin hizketa luzean. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hantxe zeuden izeba-ilobak hizketa-une hartan. Eta, gure arteko hizketa-haria errotik 

etenez: [...]. Tellagorrik eta Pitxiak eusten zioten Arkaleren tabernako gaueko hizketa-saioari. Hots-nahaste eta hizketa-akatsak. Hiru 

silaba labur horietan brooklyndar peto baten hizketa-doinu argia entzun nuen. Hizketa-hotsa heldu zitzaidan galeriatik. Han behean, 

kaialdean, ez nuen aditzen ingelesezko hizketa-hotsa besterik. Begien bistako da igarkizun [...] deituriko hizketa jokook, literatura eder 

izanak direla noizbait. Diskurtsoa, barruko hierarkia baten arabera antolaturiko hizketa-unitate konplexu hori, galbidean dago. Burualde 

eta despedida egokiak nola idatzi behar diren, zer nolako hizketa-erregistro erabili eta zer erregistro saihestu. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Barre batean bukatu du telefono hizketa: [...]. Bagenekien autobiografia eta barnehizketa 

ongi doazkiola Dirassarren estiloari. Amets-hizketa toteltsua. Elkarrizketa beti da kontra-hizketa, arrazoiketan elkar probatzea 

eta tentatzea. Oteiza ote-oteka ari dela, jenioari darion egonezin hipotesigile etengabean; ote-hitza dela apika harena, ote-hizketa. 

5 (hizkuntzalaritzan) gizabanako batek hizkuntza erabiltzeko era. Hizkuntzaren gainerako elementuak -hizketa 

osatzen dutenak-, berez datoz hizkuntzaren zientziaren menpera. Hizketa, aitzitik, borondate eta adimen mailako ekintza indibiduala da. 

Hizkuntza beharrezkoa da hizketa ulergarria gerta dadin eta hizketa horrek ekar ditzan ekarri behar dituen ondorio guztiak; baina 

hizketa, bere aldetik, beharrezkoa da hizkuntza finkatua gerta dadin. Hizketa, jendeak esaten duen guztiaren bilduma da, eta hau hartzen 

du barnean: a) hiztunen borondatearen mendean dauden konbinaketa indibidualak, b) era berean borondatezkoak diren ahoskatze 

ekintzak. Hizketaren izaera akustikoa da. Hizkuntza hizketa bihurtzea hotsaren bidez egiten da. Hizkuntzatik hizketarako bidearen 

bilakatze musikala. Hizketa katean elkarren segidan doazen bokal bi diptongatzea. Silaba da hizketa erritmoaren unitate oinarrizkoena. 

Aldaketa guztien hozia hizketan dago. ik beherago 7. Ez da ezer sartzen hizkuntzan, lehenik hizketan saiatu ez bada. Gaur egun, 

hizkuntzalaritzari esker, gero eta argiago ikusten dugu zer-nolako aldea dagoen hizketaren eta testu idatziaren artean. 

6 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hizketa-ekintzak ekintza sozialak dira. Nola bururatuko litzaioke norbaiti, bestela, 

hitzezko irudi bat ideia batekin elkartzea, ez bazuen aldez aurretik elkarketa hori hizketa ekintza batean hautemana? Hizketa berrikuntza 

batetik segitzen da, lehenik, berrikuntza hori agertu dela, eta, gero, hizkuntza egite bihurtzen dela, gizataldeak aldaketa hori 

bereratzekotan. Hizketa-hotsen ekoizpena biriketan hasi eta ezpain- edo sudur-irtenunean bukatzen den ariketa anatomikoa da. 

Ahoskaturiko hitz bakoitza, giza hizketaldi konkretu bakoitza hizketa-hotsez osatua dago. Hizketa-egoera arrunt batean. 

7 hiztekan 1 hitz egiten. Hizketan ari zen, Abiatar apaizaren seme Jonatan heldu zenean. Bi gizon ari ziren trenbidean hizketan. 

Ahots gordina zuen, baina apal ari zen hizketan. Ez nekien ondo ni neu ari ote nintzen hizketan ala beste ahots bat ari ote zitzaidan 

barrutik. Horretaz ari ginen hizketan, ezta? Bien aurpegierak argi uzten zuen hizketan aritu zirela, Begizta gorria estutu, eta hizketan 

hasten zen, aginduak ematen zizkigun, guk esandakoak edo idatzitakoak zuzentzen zituen, akats larrienak denen aurrean nabarmenduz. 

Marina hizketan hasi zitzaigun misterioz betea eta ezkondua zegoela esan zigun. Jende sakonak ez du luze jarduten hizketan; are 

gutxiago idazketan. Militarrak hizketan jarraitu zuen, tonu mehatxuzkoan beti ere. Ez neukan hizketan luze jarraitzeko gogorik. Hizketan 

sentitzen ditut. Harmonia onean zihoazen, inoiz entzun ez nuen hizkuntza batean hizketan. Umberto ume bat bezala ari zen barrez eta 

txantxetan, atertu gabe hizketan: [...]. Zerrategian egon nintzen atzo, Adrianen gurasoekin hizketan. Biribilean eseri ginen lotako 

dendaren kanpoaldean, automobilez hizketan, mendian ginelako pozik. Galesez hizketan entzun nuen. Aita musika-gelan sentitzen nuen, 

telefonoz hizketan. Aita hizketan eta hizketan, ahoa beteta oraingoan. 

8 hiztekan 2 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Baina neskatoa amets-hizketan ari zen. Amets-hizketan mintzatu zen 

norbait... Bere ero-hizketan aurrera jarrai zezan egokiera eman nahi izan zion. · Hizketan-hizketan, kondesa zela, alarguna, jakin nuen. 

9 hizketa-gai (38 agerraldi, 10 liburu eta 3 artikulutan; orobat hizketagai 35 agerraldi, 14 liburu eta 13 

artikulutan) ik hizpide. Gerra dute hizketa gai bakarra. Hurrengo liburuan eraikuntza partikularren eskakizunak izango ditut 

hizketagai. Pentsatu nuen iritsia zela hizketa-gaia aldatzeko unea. Lasaitasuna hartu zuen Norak, hizketa-gaia desbideratu egiten zela 

ikusirik. Elkar topatzen zutenean, egun guztian ez zen izaten beste hizketa gairik arrain azokan. Handik goiti, gauak, aitzina egin ahalean, 

bere logika ezarri zigun, elkarrenganako distantzia laburtuz hizketagaiak intimotasunera lerratu bezala. Afaldarrek, orduan, Mount 

Melleray hartu zuten hizketagai. Ustezko bortxaketak, limurkeriak, pudorearen kontrako atentatuak, bahiketak eta abar aipatzen ziren 

eskola haietan, hizketa-gai bikainak haiek guztiak solasaldi inuxente eta itxuraz tekniko bati gatz eta piper pixka bat jartzeko. Oroitzen 

naiz beste hizketagairik ez zuela! 

10 hizteka-lagun (orobat hizketalagun g.er.) ik hizketakide. Gainerakoak isilik zeuden, eta haien izuikara isila izan 

genuen hizketa-lagun guk guztiok. Hizketa-lagunik ez duenean, bakarrik hitz egiten du sofritzen duenak edo neurriz kanpo gozatzen 

duenak. Totel pixka bat egiten bazuen ere, hizketalagun paregabea zen. 

11 hizteka-modu(orobat hizketamodu g.er.) - [...] -galdetu zidan saltzaileak, hizketa-modu erre batez. Hasierako kolonoen 

hizketa-modua gogorarazten zuen Noraren aitaren jardun zakarrak. -Nora! -esan zuen agureak, aitormen gisako hizketa-modu bildu 

batez. Edanak loditutako agurearen hizketa-modu baldarrak. bazuen zerbait hizketa moduan, jokabidean, besteak kanpoan uzten bide 

zituena. Harritzekoa zen nola ari ginen elkarrekin lagunarteko hizketa-moduan, ia hika. Bi hizketamodu baitaude gizonen aldetik: 

berehala zita eske hasten direnak, edota presarik gabe elkarrizketa luzatzen dutenak zitarekiko interesik agertu gabe. 

12 hizketa-molde Gero, Müller jaunari zuzendu zitzaion hizketa-molde arras bereziz, ia ezpainak mugitu ere egin gabe eta kasik 

bere kolkorako. Neskatxa hizketa molde oldarkorrez erresumindu zitzaion: [...]. -Eta hizketa moldea aldatuz, gaineratu zuen-: zergatik 

zoaz horren azkar? Gazteak, isiltasuna kalearen amaieraraino luzatzearen beldur, hizketa molde erregutzailez, berriro xuxurlatu zion: [...]. 

Gizonaren hizketa moldeari halako barkamen kutsua hartu zion. 

[6] hizketa arrotzez (19); hizketa ekintza (6); hizketa gaia (7); hizketa hotsaren (8); hizketa hotsen (11); hizketa modu (29); hizketa modua (12); 

hizketa molde (62); hizketa moldea (8); hizketa arrotzez mintzatzea (6) 

aitarekin hizketan (6); elkarrekin hizketan (18); hizketan ari (262); hizketan aritu (49); hizketan arituko (6); hizketan aritzeko (6); hizketan aritzen 

(14); hizketan egon (12); hizketan entzun (12); hizketan hasi (206); hizketan hasiko (6); hizketan hasita (8); hizketan hastea (8); hizketan hasteko 

(16); hizketan hasten (36); hizketan ikusi (8); hizketan jardun (17); hizketan jarraitu (88); hizketan jarraitzen (17); hizketan segitu (15); hizketan 

segitzen (12); naiz hizketan (7); norbaitekin hizketan (7); telefonoz hizketan (16) 

ari ziren hizketan (18); hasi zen hizketan (42); hizketan eta barrez (6); aritu ziren hizketan (12); ari ginen hizketan (6); hasi ginen hizketan (8); aritu 

ginen hizketan (9); hasi da hizketan (7); ari da hizketan (11); hasi ziren hizketan (13); hizketan ari zen (52); ari zen hizketan (39)] 

hizketagai ik hizketa 8. 

hizketakide iz hizketa-laguna. ik solaskide. PSE-EEko kideak «talde moduan» arituko dira Espainiako Gorteetan eta, euskal 

gaiei dagokienez, «hizketakide zuzenak izango dira». Hizketakide bat politikoki suntsitzeko eta baliogabetzeko. Lehen mailako 

hizketakide politikoak. Gobernuak ELNko preso bat onartu du negoziaziorako hizketakide gisa. Sindikatuak Foru Aldundiari leporatu dio 

«EHNE hizketakide gisa ez onartzea». 

hizketaldi 1 iz hizketa; norbaitekin egiten den hizketa. Hartarako, noski, ezinbestekoa zen Ane Lizarazurekin hizketaldi 

bat izatea. Grekoek logeion (solas-plaza) deitzen diote, aktore tragikoek eta komikoek eszenan egiten dituztelako beren hizketaldiak. 

Behin eta berriz esaten zien hori anaiei bere hizketaldietan. Telefonoak eten du gure hizketaldia. Azkenean, bere buruari ezin eutsirik, 

amaren hizketaldia eten zuen: [...]. Inoiz irakurri ez balitu..._-hizketaldia moztu eta sofara bota zuen bere burua, negar-zotinka-. 

Judasek hizketaldia bukatu zueneko, gudari-talde bat ikusi zuten mendibizkarrean zelatan. "Oso ondo", esan nion hizketaldia bukatutzat 

emanez. Frantsesez gaizki ahoskatutako hitzak erabiltzen zituen hizketaldien apaingarri. Horregatik izan zituela aldarte gorabehera haiek 

minutu gutxiko hizketaldian. Miguel Sanzen hizketaldia amaituta, bilkura eten eginen da, ordu erdiz. Berriz hasi ziren atzo Europako 

Batzordeko eta Belgradeko ordezkarien arteko hizketaldiak. Albaniar eta serbiar adituen arteko hizketaldiak hasi dira. Koalizio gobernua 

osatzeko lehen hizketaldiei ekin diete.

2 (izenondoekin) Hizketaldi luzea arrats hartan turkiarrarekin. Hura izan zen bien arteko hizketaldi labur ugarietan lehena. Bere 

hizketaldi etenik gabea eskuak errota-hegalen moduan higituz laguntzen zuen. Gau hartan aitaren hizketaldi ilun batek esnatu zuen 

Nora. Hizketaldi serio bat egin beharra zegoen laster. Gontranek, bere iloba Txildeberto tronuratzean, hizketaldi sekretua izan zuen 

harekin, eta feudoak nori eman eta nori kendu esan zion. Niri hizketaldi lizunak berez etortzen zitzaizkidan ahora. Neska horrek fabrikan 

hizketaldi adoretsuak egiten zituen emakume langileak zakur esplotatzaileen aurka altxa zitezen. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Ahoskaturiko hitz bakoitza, giza hizketaldi konkretu bakoitza hizketa-hotsez osatua 

dago. Herenegun zen jakin Ian Blairrek grabatu egin zuela Peter Goldsmithekin iazko uztailaren 22an izan zuen telefono hizketaldi bat. 

«Garapena eta merkataritza» ziren otordu-hizketaldi honen menuan. 

[3] hizketaldi luze (3); hizketaldia moztu (3); izandako hizketaldia (3); hizketaldiak egiten (3); ordezkarien arteko hizketaldiak (3)] 

hizketalditxo iz hizketaldi laburra. "Beste batean" edo "Egun batean" hitzekin hasten da Gelatxoren hizketaldia beti. Beste 

hizketalditxo bat izango dugu laster, gauzak hobeto pentsatzeko astia izan eta zeure leialtasunak norentzat diren erabakitzen duzunean. 

Peter, hizketalditxo bat izan dugu oraintxe Lily eta James hil ziren gauean gertaturikoaz. Hizketalditxo bat egiteko egokiera izan dut 

alboan dudan emakumearekin. Gainerakoek entzuterik nahi ez zuten hizketalditxoak ere egiten zituztela ia ahapeka. Aurkezpenen 

ondoren, hizketalditxo kortesiatsu bati ekin zioten bi-biek. 

hizketari izond hizketan ari dena. Edo Eko, oihartzun hizketaria, eskuan hotsa daramana / ibaien azpitik, edo aintziren 

gainetik. 

hizketatu, hizketa(tu), hizketatzen da ad norbaitekin hizketaldi bat izan. ik solastatu. Orduan, bigarren aldian 

hizketatu zen erregea Bet-Surrekoekin. Hango ate erdi irekitik barrena ikusi nuen Roman etxekoandrearekin hizketatzen. Egunero 

etengabe hirurehun eta hogei legebiltzarkide hizketatzen dira herriko arazoez, dena egoki eratzeko. Izan ere, hizketatu ondoren, 

filistearren buruzagiek bidali egin zuten David. 

hizketatxo iz hizketa laburra. Kristo gure Jaunari hizketatxo bat eginez, gogora ekarri infernuan dauden arimak. Ez, ezer ere ez; 

zurekin hizketatxo bat egitera nentorren. 

hizketatze iz norbaitekin hizketaldi bat izatea. Sorkariei buruzko hizketatze oro nekagarri egiten zaio 

hizki (orobat izki g.er.; Hiztegi Batuan hizki agertzen da ) 1 iz letra. Alfabetoak dituen 27 hizkietatik 26 erabiltzea 

erabakitzen badugu. Batzuetan, hizki batek (x hizkiak) mila irudik baino gehiago esan dezake. Bularrean P izkiarekin zilarrezko ikur 

distiratsu bat zeukala ohartu zen Harry. Hizkuntza guztietan badira oso gutxitan erabiltzen diren hizkiak (euskaraz, esate baterako, 

maileguetan agertzen diren c, q, v, w eta y). Jakina, orain arte ikusitako mekanismoak batera ager daitezke: hizki bat(zuk) gehitu eta 

beste bat(zuk) aldatu, edo hizki bat(zuk) kendu eta beste bat(zuk) aldatu, edo hizki bat(zuk) gehitu eta beste bat(zuk) kendu: 

euskeranto. p, r, t, o eta i hizkien aliterazioak. «PSOEren O hizkiarekin gobernatuko dut», adierazi zuen, langileen artean botoen atabaka 

pasatzen zuen bitartean. Gutxienez Italia eta Irlanda biak hasten ziren I hizkiarekin. Orrialde batzuk lehenago The end hizkiez 

seinalatutako irudia datorkio gogora idazleari. Errespetuaren alfabetoaren hizkiak dirudite. 

2 (izenondoekin) Barruko papera hizki gotikoz idatzia. Batetik, 50 inguru silaba-zeinu sortu zituzten [japoniarraek] hizki txinatarrak 

zeinu biribiletan sinplifikatuz, hiragana; bestetik, hizki edo erro txinatarrak jaso zituzten zuzenean, kanji. Hizki zaharrak ezabatu eta 

kaligrafia gotikoarekin ordezkatzen. Izena behin eta berriro errepikaturik zegoen, batzuetan hizki larritan, beste batzuetan hizki xehetan. 

ARBEIT MACHT FREI hitz misteriotsuak idatziak ziren ate hartan, burdinez eta hizki larriz. Geure buruen gainean, hizki larri dotorez, 

iragarki nirnirkari bat zintzilik. Higatua zen, orriak falta zituen baina hizki xehezko testu anitz zuen hiztegia zen. Bere eskuz idatzitako 

hizki argiz. Ez hizki komunak gutxitan batzen direlako, edo hizki bereko hitz bikoterik ez dagoelako, baizik gehienean denak ez direlako 

hizki berdinez osatzen. Hartzazu ohol handi bat eta idatzi hizki arruntez: "Maher-Xalal-Hax-Baz". Liburuaren izenburua hizki beltzez dago 

idatzirik..._"Pilipinas, irriaren arkipelagoa". Hizki bizidun haiek idazmahaiko orrietatik lurreraino lerratzen ziren. 

3 fonema. Idatziz zein ahoz, hitza hizkiek osatzen dute -grafiek edo fonemek, berdin dio orain-. Hitzei buruzko jardun horrek hitzak 

osatzen dituzten silabez eta hizkiez aritzea dakar berekin. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hitzak bere horretan hartuko ditugu, hizki- eta soinu-multzoak diren aldetik. Hizki kaxa 

pare bat eta 1870eko inprimatzeko makina txiki bat zeuzkan, eta denda gainean "Moldiztegia" ipini zuen. Hizki mota ezberdinez. Iritzira 

aukeratutako hizki taula bat. 

5 hizki-mizki berritsukeria. Hizki-mizkiekin dabilenak isilpekoak ere azaltzen ditu; ez zaitez, beraz, berritsuekin elkartu. Jose 

tabernaria badator nigana, irribarre maltzurra ezpainetan; hizki-mizkiren baten berri emateko gogoa daukan seinale. Horregatik, hizkimizki 

eta xuxu-muxu ulergaitz gertatuko zaie Jaunaren hitza. 

[hizki handitan (5); hizki handiz (14); hizki larriz (14); hizki lodiz (3); koloreko hizki (3); lehen hizkiak (4); hizkiarekin hasten (3)] 

hizkide izond Hizkide ez gara, baina bai hoskide. 

hizkuntza 1 iz giza talde batek elkarrekin komunikatzeko duen hitzezko adierazpidea. Gure hizkuntza 

berreskuratu, hedatu eta plazara jalgiarazi nahian. Ez du aparteko ahaleginik egin beharko hizkuntza ikasteko. Hizkuntza ikastea 

aurrebaldintza mingarri bat baino ez da literatura irakurtzeko. Hizkuntza ikasi dutenek, ñabardurarik gabe ikasi dute eta aski ahul 

sentitzen dira praktikan. Hizkuntza ondo jakitea eta hiztun trebe izatea. Hizkuntza zuzen eta egoki erabiltzea. Bakoitzak nahi duen 

hizkuntza erabiltzeko printzipioa soilik itxuraz da liberala eta tolerantea. Menderatzen ez duzun hizkuntza batean irakurtzeak badu 

abantaila bat idazle batentzat: irudimena estimulatzen du. 1809. urtetik cherokee hizkuntza idazteko era asmatu nahiz egoskortuta 

zebilen Sequoyah. Eta bere hizketa horretan, nola entzuten dugu guk denok geure nazioetako hizkuntza? Frantses hizkuntza da 

Frantziako Errepublikaren hizkuntza. Lehen orduan, korear hizkuntza izan dugu; bigarrenean, aritmetika. Entzun zituen haien arteko 

solasaldiak, Mediterraneoko hizkuntza guztiak batzen zituen hizkuntza batean. Aingeruen hizkuntza deszifratzen eta ulertzen zuen 

kristalezko bola. Euskara ortopedikoan daude idatziak, plastikozkoan, hizkuntza guztiek duten naturaltasun goxo hori errekara bota 

ondoren. Hizkuntza bat gutxitxo da, baina bi gehitxo. Ez baitziren guztiak hizkuntza berean mintzo, eta inork ez baitzekien nirea. 

2 (hizkuntzalaritzan-eta) hitzezko adierazpidea sistema edo egituratzat hartua; hitzen bidezko adierazpide 

honetaz, formaren aldetik egiten den erabilera. Esan genezake gizakiari berezkoa zaiona ez dela mintzaira mintzatua, baizik 

hizkuntza bat osatzeko ahalmena, hau da, ideia desberdinei dagozkien ikur desberdinen sistema bat osatzeko ahalmena. Hizkuntza da 

erakunde guztietan gutxienik egokiena dena berrikuntzak onartzeko. Hizkuntza dugu giza komunikaziorako elementu nagusia. Hizkuntza 

sistema kognitibo gisa aztertzen. Hizkuntza hitzezko komunikazioan objektuen forma sinboliko bezala. Hizkuntza beharrezkoa da hizketa 

ulergarria gerta dadin eta hizketa horrek ekar ditzan ekarri behar dituen ondorio guztiak; baina hizketa, bere aldetik, beharrezkoa da 

hizkuntza finkatua gerta dadin. Denok dakigu hizkuntza hizketa egitean [...] ezinbestean silabak ekoizten direla. Dena dela, estandarra, 

literatura euskalkiak, herri hizkerak, hizkera teknikoak eta gazte hizkera ere ez dira hizkuntzaren osagai bakarrak. Euskalki horietan, 

beste hizkuntza edo hizkera askotan bezala, kontsonante sabaikarien artean ez dago herskaririk, baina bai afrikatua. 

3 (izenondoekin) Hizkuntza arrotz batean ari nintzela uste zuen. Hizkuntza ezezagun batean idatzia. Hizkuntza sexistaren polizia 

bihurtutako printxexita. Hizkuntza ezdeus barbaroa. Hizkuntza ilun, nahasi eta esku-burdindu honi haize pixka bat emate aldera...

Formulak, ordea, sakratuak dira, otoitzak, dekretu-legeak eta hizkuntza hilak bezala. Hizkuntza erraz batean idatzi behar dudala. 

Frantzia osoko hizkuntza ofizial bakarra. Hizkuntza formal batean, hizkuntza naturalean gertatzen ez den moduan, aurretik eta behin 

betiko guztiz zehaztuta daude berau osatzen duten sinboloak. Hizkuntza ofizialaren ospeak badu jendearen psikologian eragina. 

Hizkuntzaren gainerako elementuak -hizketa osatzen dutenak-, berez datoz hizkuntzaren zientziaren menpera. Pidgin hizkuntzetatik 

etorri diren hizkuntza kreoleak. Hizkuntza txikien etorkizuna. Hizkuntza poetikoaren kontzeptu ezberdinak. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) ik linguistiko. Bigarren hizkuntza mota hau, batzuek "ikastolako hizkera deitzen 

diotena, nagusitzen da gazteen mintzoan azkeneko urteetan. Belaunaldien arteko hizkuntza lotura estutzea. Hizkuntza-egiturarik 

konplexuenak atzeman, gogoan hartu eta errepikatzeko gaitasuna. Hizkuntza egiturak irakasten Edozein hizkuntza-sistematan eta 

idazteko eta sinbolizatzeko edozein kodetan. Ingeles hizkuntza-kodearen zenbait tarte luzek, esaldi osoek, aspaldi galdu zuten 

malgutasuna, artikulaziorik gabe gelditu ziren, jariorik gabe. Hizkuntza gertakari diakronikoek. Hizkuntza eboluzioaren etapen gainean. 

Jeneralean izugarri nekosoa gertatzen den hizkuntza aldaketa hori. Han ikasi beharrekoak ikasiak nituen, eta Unibertsitatean sartu ahal 

izateko hizkuntza azterketa gainditua. Ni orain hizkuntza-irakaslea nauk eta hi eskulangile arrunta baino ez. Non daude hizkuntza 

aholkulariak? Hizkuntza-aberastasuna edo aipatzen da. Hizkuntza-aniztasuna. Hizkuntza perfektotasunaren zati bat da. Hizkuntza 

erregistroaren egokitasuna. Irakaskuntzako hizkuntza erregistroari gertuenetik segitzen dion nomenklatura politikoak. Ikasi dute azkenean 

hizkuntza normalkuntza zer den, diglosiari nola hartu gaina. New York jatorri anitzeko gizon-emakume aldren bilgune gisa ageri zaigu, 

zenbaitzuek hizkuntza-arazoak ere badituztela. Etorkinen hizkuntza integrazioaz. Hizkuntza zuzenketa txikiak gorabehera, bat bera 

baitzen testua. Hizkuntza-begiralea: Xabier Alberdi. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Garai hartan, irakurketa-hizkuntza zen zuretzat euskara? Literatur hizkuntza 

kalerako baliagarri egiteaz ari zara? Gizarte-hizkuntza arrunta ulertzeko. Liturgi hizkuntza komuna errusiar, errumaniar, bulgariar eta 

serbiar eliza ortodoxoetan. Helduen arteko gai serioez gaztelaniaz hitz egiten den bitartean, ume- eta eskola-hizkuntza bat ari gara 

"kontserbatzen", onenean. Itzulpen okerrak direla eta, behar-beharrezkoa da sorburu-hizkuntza jakitea xede- hizkuntzan emandako 

mezua ulertu ahal izateko. Baina inork ere ez zekien judu-hizkuntza. 

6 irud/hed ik mintzaira 2. Keinuen hizkuntza unibertsala mintzo da hemen. Hilarriak, harrien hizkuntzan, isilka aritzen dira 

haiei buruz solasean. Entzun ahal baleza mendiaren hizkuntza. Arras arrotza zitzaion, amodioaren hizkuntza. Isilik dauden hildakoekin 

hitz egiteko isiltasuna baita hizkuntza bakar. Gorputzaren hizkuntza fisikoaren bidez adieraz ezin daitezkeen ideiak plazaratzeko bitarteko 

egokia da bideoa. Irudia barne hizkuntza bat bezala egituratzen da. Jatorrizko hizkuntzaren eta hizkuntza deribatuaren, metaforaren eta 

irudiaren eta hizkuntza poetikoaren kontzeptu ezberdinak. Hizkuntza zinematografikoa. Keinuen nazioarteko hizkuntza hau artifiziala 

da, ez da hizkuntza bat, eta gehiago oinarritzen da mimika edo keinuetan. ik beherago 26. Formalizatutako hizkuntza artifizial batean. 

Iturburu-kodea programazio hizkuntza batean idatziriko testu bat da --, gizakiek irakurtzeko modukoa --, eta ordenagailu batek 

egikaritzekoa. Aplikazio hori XML hizkuntzan oinarritutako programa da, eta web zerbitzuak sortzeko balio du. 

7 ama hizkuntza Ingelesa ama hizkuntza duen ezein hiztunek ez lituzke ingelesezko bi hurrenkera horiek sortuko. Aiton-amonen 

italiar ama-hizkuntza. Bere borrokakideena ez bezala, Marcosen ama-hizkuntza gaztelera da. Ama-hizkuntza ahaztu bazitzaion ere, 

bertakoek ondo hartu zuten Ama hizkuntza eta heriotza-hizkuntza ez baitira izaten beti bat eta bera. 

8 bigarren hizkuntza Hala ere, ingelesa horientzat beti da bigarren hizkuntza. Unescoren barruko erakundea da Dantzaren 

Nazioarteko Kontseilua, eta frantsesezkoa du izen ofiziala, Conseil International de la Danse, frantsesa baita erakundeko hizkuntza ofiziala; 

bigarren hizkuntza ingelesa da. Bigarren hizkuntza ikasten ari den helduari. Inoiz aztertu beharko da Espainiako hezkuntza-sistemak 

beti egin duen porrota bigarren hizkuntza baten irakaskuntzan. Ume txikia bigarren hizkuntzan guztiz murgiltzen den kasuetan, oso 

umetan hasita emaitza onak lortuko ditu. Bigarren hizkuntzen ikasketa prozesua. 200 epaile daude guztira, eta horietako 20k Herri 

Arduralaritzaren Euskal Erakundean akreditatu dute bigarren hizkuntza jakitea. Beste urrats bat ere egin dezakegu: hizkuntza bateko 

hitzak-eta bigarren hizkuntza baten arabera moldatzea. Europako bigarren hizkuntzen elkartea. 

9 herri hizkuntza Hor herri-hizkuntza eta latina irakurtzen eta idazten ikasi zuela. Hantxe zabaldu zen Errenazimentuaren hazia, 

herri hizkuntzak suspertu eta, pixkanaka, latina baztertu zuena. Biblia herri-hizkuntzetara itzultzeak. Herri-hizkuntza, Umbriako 

italiera, erabiltzen zuen. Tokian tokiko hainbat herri-hizkuntza erabiliz. Herri hizkuntzak gerizatuko dituen lege baten proposamena 

frantses Gobernuak bere gain har dezan, gero deputatueri bozkarazteko gisan. 

10 hizkuntza akademia Hizkuntza akademia sortu beharraz ere mintzatu zen, eta baita euskara kultura hizkuntza bilakatzeaz 

ere. Oso hizkuntza akademia gutxik egin du Euskaltzaindiak egin duen lan adina hain denbora laburrean. Hizkuntza akademiek ez ezik, 

gobernuek eurek ere erabaki zehatzak hartu behar izaten dituzte sarri. Parlamentu eta hizkuntza akademiekin elkarlana abian jarriz. 

Partaide gehienak hizkuntzaren ingurukoak ziren: filologoak, poetak, hedabideetako esatariak, hizkuntza akademiako heterodoxoren bat 

edo beste. 

11 hizkuntza arau Euskaltzaindiak hizkuntza arauak eman behar ditu, eta gobernuak neurri politikoak hartu euskara bultzatzeko. ez 

du ezartzen hizkuntza arauak emateko ahalmena zein erakunderi dagokion.Tradizionalki, tropo edo figuren ugaritasunean aurkitu nahi 

izan da literaturtasunaren ezaugarria, hots, hizkuntza-arau zein hizketa arruntarekiko urruntasunean [...]; baina modernitateak ezeztatu 

egin du teoria hori. 

12 hizkuntza eredu 1 Esan ohi da Erreforma protestantearen gainbeherak ekarri zuela Leizarragaren hizkuntza eredua baztertzea, 

baina, nire iritziz, ereduaren arroztasunean dago baztertuta gelditzearen arrazoi nagusia. Egokia izan zen bertan sortutako hizkuntza 

eredua, Lapurdiko itsasbazterreko hizkeran oinarritua. Herri txiki baten lau hizkuntza eredu izatea ez da inola ere gauza ona. 

Hizkuntza-ereduaren aldetik, batu estandarra eta koherentzia hausteke, tonu-joko askotarikoak islatzen saiatu da itzultzailea. Hiriko 

hizkuntza eredua. 

13 hizkuntza eredu 2 (irakaskuntzan) Hiru hizkuntza eredu ditugu, eta gure eskola elebiduna da ia. Hizkuntza eredu berriak 

ziurtatu egin behar du gazteek ikasketak amaitzean euskara jakingo dutela. Gaur egun Euskal Herrian diren hizkuntza ereduen bitartez 

milaka haur eta gazteren hizkuntza eskubideak urratzen dira. Elebitasunari dagokionez, gizartean onartutako eta EAEn finkatutako 

hizkuntza-ereduen sistema hedatuta eta zabalduta dagoela esan zuen Ariztondok. Hizkuntza ereduen politika berritu behar da, euskara 

ikastea ez duelako bermatzen. 

14 hizkuntza erkidego ik beherago 20. Hizkuntza erkidego hori da, hain zuzen, neurri batean behintzat, batasun etnikoa 

osatzen duena. Ezin ukatuzko froga iruditzen zaigu hizkuntza erkidego bat ez ezik, erakunde komunak zeudela, etnismo italiotaren eta 

etnismo germanikoaren artean. Baina hizkuntza erkidegoak erkidego sozialeraino garamatzala egia izanik, laguntzen al digu hizkuntzak, 

batera, etnismo komun horren izaera ezagutzen? 

15 hizkuntza eskakizun Euskararen munduan bezalaxe, katalanaren munduan ere hizkuntzaren aldeko eragile asko ari dira lanean, 

baina eragile horietako gehienek badute errezelo historiko bat estatuari hizkuntza eskakizunak egiteko orduan. · (administrazioan) 

Atal elebidunak lortzeko, lehen eta bigarren hizkuntz eskakizunak nahikoak ez direla salatu zuen. Lehenengo hizkuntza eskakizuna, 

ahozko gaitasuna, zehaztu zuten. 1998ko dekretuaren arabera, 2008rako bi hizkuntza eskakizun bete behar zituzten ertzainek. Euskaraz 

idatziz lan egiteko bigarren hizkuntz eskakizuna nahikoa ez dela salatu zuen batzarrean. Ardura maila bakoitzari dagokion hizkuntza 

eskakizuna betetzen ez duenik ez izendatzea. Hala ere, bakarren batek gerora bigarren hizkuntza eskakizuna egiaztatuko balu, aukera 

izango du egonkortasuna berreskuratzeko. Hizkuntza eskakizunen derrigortasunak CCOO eta UGT sindikatuen kritika eragin du. 

Hizkuntza eskakizuna ez betetzeagatik egonkortasuna galdu zuten 157 irakasleen aferan. Hizkuntza eskakizuna ez dutenek beste urte 

bat izango dute lortzeko. 

16 hizkuntza eskola hizkuntzak ikasten diren eskola. Euskara eskoletan, unibertsitateetan eta hizkuntza eskoletan. 

Patxi Telletxea Iruñeko Hizkuntza Eskolako zuzendariak. Drassanesko Hizkuntza Eskolako Euskara Departamentua 1993an zabaldu 

zuten. Sara hizkuntza eskolan ezagutu nuen egunaz oroitu naiz. Arrojoren hitzaldia entzutera jende anitz joan zen Iruñeko Hizkuntza 

Eskolako aretora. Hizkuntza Eskoletan, azkenik, Euskara Batua erakutsi behar litzateke. I'm sorry, I don't understand -hasi nintzen 

Hizkuntza Eskolako 3. mailako ingeles kaxkarra erabiliz. Hizkuntza Eskolan ere eman nuen izena, frantsesa ikasteko asmotan. · Guri 

ez zaigu onargarria iruditzen, gure autoreak eta baita hizkuntza eskola idealistak ere zuten ikusmolde hori. 

17 hizkuntza eskubide Justizia Administrazioan euskaldunen hizkuntza eskubideak bermatzeko neurri politikoak hartzeko eskatu 

dio EHEk. Hizkuntza eskubideei zor zaien errespetuarekin lotu zuen eskaera hori. Hizkuntza eskubideen urratzeak salatzeko. Unescok 

hizkuntza eskubideen aipamen berezi bat eginen du Naoneden maiatzaren 16tik 19ra. Normalizazioari eta hizkuntza eskubideei

uruzko mahai ingurua. hizkuntza eskubideetan oinarritutako hizkuntza eredu bat hitzartu. Lesakako Kasinoan eginen den hizkuntza 

eskubideen aldeko nazio bileran. Hizkuntza Eskubideen Eguna. Arantza Haranburu Hizkuntz Eskubideen Behatokiko kudeatzaileak. 

18 hizkuntza gaitasun Hiztunak ze hizkuntza-gaitasun eta jarrera jaso duen, hainbesteko jarioa izango du. Horretarako balio al du 

hizkuntza gaitasunaren agiriak? Hizkuntza gaitasuna frogatzeko epea. Hipotesiaren arabera, "zinema-gaitasuna eta hizkuntzagaitasuna" 

homologoak dira. Hiru administrazioetan lotura handia ikusten da hizkuntza gaitasunaren eta nortasun sentimenduaren 

artean. 

19 hizkuntza gutxitu Europan ofizialtasuna aitortzea funtsezko urratsa litzateke hizkuntza gutxituentzat. Hizkuntza gutxituen 

ofizialtasunaren aurka agertu den ministro frantsesaren jarrera salatuz. Europan hizkuntza gutxituetan argitaratzen diren egunkarien 

elkarteak. Berdintasunaren izenean onartu zen Pariseko Asanblada Nazionalean, Toubon legea, hizkuntza gutxituak itotzeko bidea. Nola 

babestu hizkuntza gutxituak, beraz. Europako hizkuntza gutituen eskubideak zaintzeko karta. Hizkuntza Gutxituen Ituna betetzen ari 

ote den aztertzeko. Frantziak Europako Hizkuntza Gutxituen Ituna berretsi nahi ez izateak arrisku bizian jartzen du bretoiera. Hizkuntza 

Gutxituen Europako Agiria. Europako Hizkuntza Gutxituen Ituna. Hizkuntza Gutxituen Euroituna sinatzea. 

20 hizkuntza komunitate ik gorago 14. Hizkuntza komunitate desberdinak. Europan 60 hizkuntza komunitate daude, baina 

20 baino ez dira lanerako hizkuntzak. Maila sozialean, hizkuntza komunitatea egituratzea. Euskararen komunitatea 600.000 hiztun 

inguruko hizkuntza komunitatea dugu. Hizkuntza komunitate txikia dugu, beraz, euskararena, eta bere jatorrizko lurraldean minoritarioa. 

Zail da aurkitzen hizkuntza komunitate homogeneorik, Euskal Herriko leku askotan behintzat. 

21 Hizkuntza Kontseilu Kultura Ministerioak, Euskal Kultur Erakundeak, Hizkuntza Kontseiluak, Eskualdeko eta Departamenduko 

kultura zerbitzuek denek batera arrats berezi honen antolatzen lagundu gaituzte: eskerrak guztiei. Orain artean Hizkuntza Kontseiluaren 

eginkizuna zen hizkuntza politikaren arloan «aholkuak» ematea. Max Brisson Hizkuntza Kontseiluko hizkuntza ataleko arduraduna. Heldu 

den astelehenean bilduko da Hizkuntza Kontseiluaren lehen administrazio kontseilua Uztaritzen. 

22 hizkuntza maila Hizkuntza-maila apaleko hitza. Antzerkia izanik, Pinterren testuak ahozko hizkuntzatik hurbilago daude 

literaturan normala den hizkuntza mailatik baino. Hizkuntza mailan Bretainiako eta Iparraldeko egoerak arras ezberdinak dira, baina 

erronka bera daukagu. · (ezagupen maila) Ikasketak alemanez egiteko moduko hizkuntza maila iristea ikasleek. Garbi dago sei urte 

bete baino lehen hizkuntza maila polita bereganatua zuela. Hizkuntza maila egiaztatuko zaie euskaraz aritu diren ikasleei. 

23 hizkuntza politika Lau urtez Kontseilu Nagusian hizkuntza politikaz arduratu ondoren. Nafarroako Hizkuntza Politikako 

zuzendaritza nagusiak. Ibarretxeren ustez, eleaniztasunaren aldeko hizkuntza politika eratzea «Estatuaren erantzukizun demokratikoa» 

da eta ezin dio horri uko egin. Unibertsitatean dagoen hizkuntza politikak ikasleok euskaraz ikasteko ditugun eskubideak urratzen dituela 

salatu behar dugu. Aurrekontua egokia da hizkuntza politika garatzeko. Hizkuntza politikari buruzko txostena aurkeztuko du EBLULek. 

Hizkuntza politikak, arrakastatsua izango bada, nahitaez behar du adostasuna. Parlamentuko alderdiekin hizkuntza politikaren egoera 

aztertu nahi du. Pegenaute Hizkuntza Politikako Zuzendari Nagusiak. Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak. Nafarroako Gobernuko 

Hizkuntza Politikako Zuzendaritza Nagusiko programazioburua. Euskararen Hizkuntza Politikarako Bulego Publikoa (EHPBP) edo orain 

arte aipatzen zen Interes Publikoko Egitura sortua da. 

24 kultura hizkuntza Euskara, kultura hizkuntza. Etxean ere, euskaltzaleak izan arren, begi onez ikusten zuten gaztelania, kultur 

hizkuntza nagusia zelako. Egun ez dugu hizkuntza barruko diglosia arazorik, egun kultur hizkuntza euskara batua ala gaztelania batua 

hautatu, hortxe dugu koska. Keinuen hizkuntza unibertsala mintzo da hemen: begiraden eta irri mutuen esangura irakurtzen trebatzen 

baitira neskak eta mutilak, nahiz batzuetan mezu zuzena ulertzen jakin ez. 

25 keinu hizkuntza Gorputz adierazpena eta keinu hizkuntza lantzen ditugu. · (gorrena) Ume gorrei egokitutako egungo 

hezkuntza sistemaren helburua keinu hizkuntza hutsa erakustea baino gehiago da elkartekoen ustez. Herrialde bakoitzak bere keinu 

hizkuntza dauka. 

26 keinuen hizkuntza keinu hizkuntza. Zorionez, keinuen hizkuntza (adibidez, hatzak lepo zintzurretik alderik alde pasatzea) 

unibertsala da. · (gorrena) Badaude beste gor batzuk keinuen hizkuntza ere ez dakitenak. Herrialde bakoitzak keinuen hizkuntza 

propioa dauka. 

26 literatura hizkuntza Guretzat "literatura hizkuntza" ez da bakar-bakarrik literaturaren hizkuntza, baizik eta, zentzu 

orokorragoan, komunitate osoaren zerbitzuan dagoen hizkuntza landu oro, ofiziala edo ez. Literatura hizkuntza eta tokian tokiko hizkera. 

Dialektoen aurka literatura hizkuntza bat sortu duten faktoreak aztertzen badira. Literatura hizkuntza bezalako forma artifizialak, 

kanpoko faktoreen eraginez gertatzen direnak, eta horrenbestez inorganikoak direnak. Argitaratzen hasi zenetik, frantsesa du literatur 

hizkuntza. Beraz, inoiz baino arrazoizkoagoa da hemen metaliteratura hitz potoloa erabiltzea, hain zuzen ere literatur baliabideen eta 

literatur hizkuntzaren gaineko literatura baita hau. 

27 nazio hizkuntza Nazio-hizkuntza eta idazkerari ematea erabilera ofiziala. Egituratze politikoa esatean, nazio-hizkuntza eta 

erlijio bakarra indarrez ezartzea, biztanle-taldeak administrazio zentral indartsu zapaltzaile baten mende ordenatzea ulertu behar da. 

Eskualde edo nazio hizkuntzei ezagutza ematea. Euskaldunon nazio hizkuntza da Euskara Batua. 

28 zeinuen hizkuntza keinu hizkuntza. · (gorrena) Zeinuen hizkuntza ere, orain arte, gorren elkarteetan eta leku itxietan 

erabili da. Hego Euskal Herriko gorrek zeinuen hizkuntza ikasi eta erabiltzeko eskubidea izango dute. Zeinuen hizkuntza irakasten zaie, 

ume gorrari ezagutza garapen normalizatua lortzeko aukera emango dio 

[11] ama hizkuntza (80); atzerriko hizkuntza (17); berezko hizkuntza (16); bertako hizkuntza (13); bigarren hizkuntza (30); errepublikaren hizkuntza 

(14); europako hizkuntza (64); euskal hizkuntza (33); euskaldunen hizkuntza (11); euskaldunon hizkuntza (11); euskara hizkuntza (53); gobernuaren 

hizkuntza (12) 

hizkuntza aniztasuna (17); hizkuntza arrotz (19); hizkuntza berean (21); hizkuntza egoera (29); hizkuntza erabiltzeko (13); hizkuntza erabiltzen (19); 

hizkuntza eredu (12); hizkuntza ereduen (19); hizkuntza eskakizuna (26); hizkuntza eskubideak (153); hizkuntza eskubideen (123); hizkuntza 

ezagutzen (14); hizkuntza ezezagun (17); hizkuntza familia (14); hizkuntza gisa (15); hizkuntza gutxituak (26); hizkuntza gutxituei (23); hizkuntza 

gutxituen (95); hizkuntza gutxituetako (11); hizkuntza gutxituetan (24) 

hizkuntza ikasi (14); hizkuntza ikasteko (11); hizkuntza ikasten (11); hizkuntza izan (22); hizkuntza jakin (18); hizkuntza komunitate (18); hizkuntza 

kontseiluak (14); hizkuntza kontseiluaren (11); hizkuntza kontuetan (21); hizkuntza maila (11); hizkuntza menderatzen (11); hizkuntza ofizial (43); 

hizkuntza ofiziala (51); hizkuntza ofizialak (31); hizkuntza osatzen (11); hizkuntza politika (200); hizkuntza politikak (20); hizkuntza politikako (18); 

hizkuntza politikan (14); hizkuntza politikarako (96); hizkuntza politikaren (44); hizkuntza politikari (24); hizkuntza propioa (16); hizkuntza sistema 

(17); hizkuntza ulertzen (15) 

keinuen hizkuntza (11); lan hizkuntza (17); lehen hizkuntza (21); literatura hizkuntza (12); munduko hizkuntza (11); nafarroako hizkuntza (26); 

zeinuen hizkuntza (15); 

hizkuntza eskubideak bermatzeko (13); jaurlaritzako hizkuntza politikarako (13); hizkuntza politika berria (12); hizkuntza politikarako bulego (14); 

hizkuntza politikarako zuzendaritza (13); hizkuntza gutxituen ituna (13); hizkuntzak ikasteko (15); ama hizkuntzan (22); jatorrizko hizkuntzan (22); 

sami hizkuntzan (12) euskal hizkuntzaren (13); gales hizkuntzaren (11); galesko hizkuntzaren (11); hizkuntzaren batasuna (18); hizkuntzaren bidez 

(12); hizkuntzaren erabilera (19); hizkuntzaren filosofia (17); hizkuntzaren normalizazioa (13)] 

hizkuntzadun izond hizkuntzako. Frantses hizkuntzadun ikertzaileen eta ingeles hizkuntzadunen arteko eztabaidetan. 

hizkuntzaka adlag hizkuntzaren arabera, hizkuntza kontuan hartuz. Pentsa daiteke kanpalekuan preso politikorik 

baizik ez dela, eta herrika, hizkuntzaka bilduak, bakoitzak bere arimatik zerbait aurkitzeko gisan. 

hizkuntzalari iz hizkuntza adierazpide edo sistematzat harturik, edo hizkuntzen arteko harremanen 

aldetik aztertzen dituen ikerlaria. ik linguista. Chomskyk bere garaiko hizkuntzalari eta matematikariek erabiltzen zituzten 

eredu formalak aztertu zituen. Wolfgang Dressler austriar hizkuntzalariak. Ondo dakit nik jakin definizio hauek ez datozela bat hitzaren 

eguneroko erabilerarekin: hizkuntzalariek diskurtso hitzari zentzu erabat ezberdina eman ohi diote; logikoek eta analistek beste modu 

batean darabilte. Orduko hizkuntzalari eta kazetari euskaltzaleengandik gertu zebilen beti. Unibertsitateko irakasle, hizkuntzalari eta 

euskalari andere entzutetsu baten alaba da. Fisika, medikuntza edo geologian aditu direnen arteko inkomunikazioa poeten, hermeneuten 

eta hizkuntzalarien artean dagoenaren paretsukoa delakoan nago.

hizkuntzalaritxo iz adkor hizkuntzalaria. Euskaldun bakoitzak bere baitan ezkutatzen duen hizkuntzalaritxoak erakutsi 

izan baitigu, urte hauetan guztietan, Tolosan hobeki egiten dela euskaraz, demagun, Apatamonasterion, Ultzaman edo Urepelen baino. 

hizkuntzalaritza 1 iz hizkuntza adierazpide edo sistematzat harturik, edo hizkuntzen arteko harremanen 

aldetik aztertzen dituen jakintza. ik linguistika. Hizkuntzalaritza orokorreko ikastaroa. Hizkuntzalaritza sinkronikoa eta 

hizkuntzalaritza diakronikoa. Hizkuntzalaritza geografikoa. Hizkuntzalaritzan, xakean bezala [...] gertaera guztien gainetik irauten 

duten legeak daude. Berrogeita hamarreko urteetako hizkuntzalaritzan. Filologia eta hizkuntzalaritzako lanetan. Battittu Coyos 

Hizkuntzalaritzan doktorea. Euskal filologia eta hizkuntzalaritzako aldizkari espezializatu batean. Irudikapenaren elementuak 

"hizkuntzalaritzari ezer ere zor ez dion sistema original" batekoak direla. Atenea Hizkuntzalaritza Aplikatuko Zentroak. 

Hizkuntzalaritza eta Euskal Ikasketak Saila. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hizkuntzalaritza eskola idealista. Hizkuntzalaritza ikasketak hemengo eta kanpoko 

unibertsitateetan egin ditu. Txillardegik hizkuntzalaritza arloan egin duen ibilbidean, «halako koherentzia bat» ikusten du Pilartxo 

Etxeberriak. 

hizlari 1 iz hitzaldi bat egiten duen pertsona; hitzaldiak egiten dituen pertsona. Hizlariak aurrera jarraitu zuen 

bere hitzaldiarekin. Hizlariak eten behar izan zuen bere jarduna. Berehala iristen ziren hizlariaren mintzatoki azpiraino eta han, txistuka 

eta marruka, minutu gutxi behar izaten zituzten hura isilarazteko. Jendaurreko bertsolaria, poeta eta kantaria ezezik, hizlaria ere badela. 

Irratiko hizlarien boza eta izena bakarrik ezagutzen baititu entzuleak. Erretorika klasikoa, gorputz teoriko osoa baino, garai hartako 

hizlarien tekniken eta jardunbideen deskripzio kritikoa bezain xehea da. Hizlari da [bertsolaria] batez ere, eta, hizlari guztien moduan, 

gaitasun poetikoa ere behar du izan. Manuel Irujo eta Telesforo Monzon izan ziren hizlari. Arzallus, Pujana, Elkoro eta Jauregi hizlari 

Durangoko Plateruenan. Tipularen ondoren, hizlari aritu ziren, baita ere, lekak, porruak eta tomateak. Gustura egingo nituzke beste hiru 

urte, zuek banan-banan ostiralero hizlari, eta ni entzule bakar naizela. Azken urteotan, hizlari ibilia naiz, Frantzian eta atzerrian, gai 

horien inguruan. Parte hartzera joaten diren emakumezkoen jardunak titularretara doazenean, oso gutxitan jasotzen dira emakumezko 

hizlariaren hitzak. 

2 (izenondoekin) Ez dakit dantzari traketsa edo hizlari motela nintzelako, hortik gora ez nuen batere aurrerapiderik lortzen. itxura 

kaxkarreko gizona da eta hizlari eskasa. Izatez Alexandriakoa zen, hizlari bikaina eta Liburu Santuetan oso aditua. Hizlari fina zenez 

gero, jende asko biltzen zuen ekitaldietan. Iloba ez zuen idazlea, bai ordea hizlari argia eta kartsua. Gizon jakintsua eta hizlari ona zen 

mediku batek. Hizlari trebea, nik sekula aditu gabeko termino zehatzak erabiltzen zituena. 

3 (izenondo gisa) Orkoak, zuhaitz hizlariak, legoa eta legoatako zelaiak, lauhazkako zaldizkoak. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hizlari gisa ere ona zen, baina hizlari-jarioa eraman nahi zuen paperera: jatortasun 

horrek galdu zuen idazle moduan. Beldur naiz nire hizlari-ahalmen ahulak ez ote diren izango oso desegokiak eginbehar honetarako. 

Hizlari-aurkezlea sartu zen. CDNko kide Juan Cruz Alli eta Pedro Baile izan ziren hizlari lanetan, bertan bildutako 25 lagunen aurrean. 

[3] hizlari aparta (3); hizlari aurkezleak (3); hizlari lanetan (5); hizlari ona (4); hizlari trebea (9)] 

hizlarigai iz hizlari izateko prestatzen ari den pertsona. Zizeron ikertzea derrigorrekoa zen hizlarigaientzat. 

hizño iz hiztxoa. Milesker ere irakurleri eta beren hizñoa helarazi dautaten guzieri. Bizi girela, eta gure puttikoak, gehienak trenpuan 

dira, eta trinketeko xapelgoa hurbiltzen ari dela eta bilkura nagusian, pilotari gehienek parte hartu dutela eta beren gostura, doi bat 

bederen; parekatzeak egin direla, bulegoaren hizñoa entzunez artetan. 

hizpide 1 iz hizketa-gaia. Hizpidea, te-mahai inguruan bildurik, joskintza alorreko puntu eta ereduei buruzkoa izan zuten. Baina 

ordurako nahikoa genuela pentsatu, eta, hizpidea epaiketara lerratu aurretik, Adela eta Estheren turismo sexualarena kontatu diot. - 

Eltzeko horrek usain ezin hobea du -bota nuen, etsi-etsian hizpidea aldatzen saiatuz. Sentitzen dut hizpidea atera izana. Gairen bat atera 

nuen gero, Triesten beti halako eguraldia egiten al zuen edo antzeko hizpideren bat. Doi tar-tar xume bat bere hizketa pausatuan, baina 

hizpideari lotzen saiatu da berehala. Hizpide horri heldu eta berehala ekin zion Enrikek teoria bat garatzeari. Kalapita hura zertan amaitu 

zen ezin, bada, jakin; soil-soilik dakigu hegazti hori jende askoren gogokoa izan, eta gogoan egon dela, gogoan eta hizpidean. Haren 

konfiantza bortxatu nahi ezta, hitz beste egin, eta ohiko hizpideetara eraman zuen solasaldia. Ez dakit gaia zein zen, baina irakasleak, Pep 

Subirosek, marxismoa beste hizpiderik ez zuen izan. ik beherago 3. Kontuak hizpidea sortuko zuela dudarik ez zen. Auzokoen hizpide 

egin gaituzu, etsaiak burlaka ari zaizkigu. Neskekin tratatzeko eta haiekin hizpidean sartzeko erraztasun pixka bat zeukana. ik beherago 

5. Isiltasuna lortu zuenean, pertinentzia hitza hizpidera etorri, eta bere aurpegiaren adibidea jarri omen zuen hitzaren esanahia argitzeko: 

[...]. ik beherago 7. Bere hizpideari zerion musikaren gozamenean. Han hankarteko zerak dantzatu behar dira, gernubideak eta unibertso 

ezkutuetako zulo beltzak, eta begia eta hizpidea hankartean jarri ezkero, ez dago bi sexuak berdintzeko modurik. Dena dela, gehiegi ari 

naiz urruntzen nire hizpidetik. Hitzak hizpidea dakarrenez. 

2 (izenondoekin) Horregatik, hizpide gaiztoko kontrastez osatutako esapide ironiatsua genuke gaur letren errepublika delakoa, eta ez 

helburu zintzo, lanbide duin eta produktu onuragarriak sortzeko lan egiten duen giza talde baten deitura. Hurrengo goizean, gertatuaren 

berri jakin zuen jendeak, eta egun hartako hizpide nagusi bihurtu zen. Gaueko azken orduak edari onarekin eta hizpide ustez 

distiratsuekin gozatzeko. 

3 (hitz elkartuetan) Handik egun batzuetara, berriz, ezkontide arteko ahakar sutsu horietariko batean ziharduten Zeusek eta Herak, 

jainko senarraren desleialtasunak zirela haserre-hizpide. 

4 hizpide hartu Beste zenbaitzuk gau osoan aritzen ziren euren zorigaiztoko buruhausteak eta gaixotasunak hizpide hartu eta kontukontari. 

Bistan da oker dabilela, eta oraintxe hizpide hartuko dudan beste lege bat hartu duela Hamabi Tauletako legetzat. Bizitza hizpide 

hartu, eta hura heriotzatik zerk bereizten duen definitzen saiatu ziren. Bazirudien lehenagotik ere aritua zela gai hura hizpide hartuta. Eta 

halakoetan, nire asmo ona erakusteko, gai hutsalen bat hartzen nuen hizpide. Errealitatea hartzen zuen beti hizpide, ezagutu berri zuen 

alegiazko errealitatea. Uste dut politika eta uzta hartu zituztela hizpide. Esate baterako, giza genetika harturik hizpide, garbi dago giza 

genoma dezifratzeak hainbat arriskualdi ekar ditzakeela ondotik. · Gabinek berriro hartu nahi izan zuen utzitako hizpidea. 

5 hizpide izan du ad -Badakizue -azaldu zien, gai ez oso samurrak hizpide zituenean erabili ohi zuen ahots-doinuaz-. Molekulak, 

ugalketa eta eboluzioaren brikolajea ditugu hemen hizpide. Azkueren uste ustelak izan zituen Mitxelenak hizpide. Hizpide ditugun beste 

estatu horietan, ordea, dirua ez da inoiz itzultzen, hartu dutenek ez dutelako ezer zor. Ez dago zalantzan jartzerik hizpide izan ditugun 

legeak [...] Erromako hiru errege legegile horien emaitza direla. · Literaturaz gainera, tertulia kideek Lehen Mundu Gerra dute tertuliako 

hizpide nagusi. Aldizkarietako batek Ifniko gerra zuen ia hizpide bakar. · da ad Biek ederki zenekiten kontu serioa zela hizpide 

zenutena. Dagoeneko hizpide da ernalkuntzaren osteko urratsetara zabaltzea enbrioiaren probetaldia. Haren zor ezin ulertuzkoak hizpide 

ziren beraren lagunartean. Eskola kontuak hizpide direnean. · (aditza ezabatua) Gure aparatu kognoszitiboa hizpide, bi konparazio 

ditugu aukerako. Hizpide, betiko gaiak: amodioa, munduko gaitzak, azkenik ikusi filma, irakurri liburua. Italia, bizitza hizpide. 

6 hizpidea eman Ez zen berriro ere liskartzeko beldur baina, aldi berean, mihi gaiztoei hizpidea eman nahi ez. Adeitasunez irribarre 

egin, eta, hizpidea emate aldera, esan zion: [...]. Hizpidea eman orduko, bete-betean sartu zen Enrike bere jardunean. Entzundako 

guztien artetik batek eman zidan hizpidea. · Badira alde batzuk nabarmenak, dagoeneko hizpide luzea eman digutenak. Pentsatzen

duguna esateak, hizpide biziagoa ematen du, dakiguna errepikatzeak baino. · Horrela, inori ez diot hizpiderik emango horrenbesteko 

dirutza neure esku daukadalarik. 

7 hizpidean egon, zuzen egon, arrazoia izan. Balitekek hi hizpidean egotea. 

8 hizpidean izan du ad Eta bidailagunek kasinoak eta hotel ikusgarriak hizpidean zituzten bitartean, ni gelako komunarekin 

amestuz nindoan, komuneko ispiluarekin bereziki. 

9 hizpidera atera Baina gaur berriro ere atera da hizpidera Clinton eta Lewinskyren arteko kontua. Espainiako 

zonceren[=pellokerien] artean, bada hiria aipatzen den aldiro hizpidera ateratzen den bat, turismo orriak eta entziklopediak dituena 

benetako zilar turuta. Argudio bat ateratzen digute beti hizpidera: umeek ezin dute beren nahia legez adierazi. 

10 hizpidera ekarri Goiz hartan ere gai hura ekarri zuen hizpidera. Nabarmendu egiten ziren hizpidera atzerriko hitzak ekarriz. 

Hurrengo, itzulinguruka zebilkion beste kontua ekarri zuen hizpidera Bain andreak. Behin, oso gogoan dut, Amstrong astronautaren 

misterioa ekarri genuen hizpidera. Ez zituzten goraipatu gabe utzi Ganberako eta postako buruak; banan-banan ekarri zituzten hizpidera 

hiriko funtzionario gehienak, eta guztiak iruditu zitzaizkien gizonik ohoragarrienak. Hura bai euria! -dio, beste zerbait hizpidera ekarri nahi 

balu bezala-. 

[3] da hizpide (18); dira hizpide (10); ditu hizpide (61); dituzte hizpide (42); du hizpide (50); dugu hizpide (5); dute hizpide (52); genituen hizpide (6); 

genuen hizpide (7); hizpide bakar (5); hizpide bakarra (5); hizpide da (6); hizpide dugun (6); hizpide hartu (15); hizpide hartuta (39); hizpide izan 

(171); hizpide izango (22); hizpide nagusi (26); hizpide nagusia (10); zen hizpide (10); ziren hizpide (6); zituen hizpide (67); zituzten hizpide (44); zuen 

hizpide (136); zuten hizpide (60) 

izango ditu hizpide (11); hartu zituen hizpide (12); izango du hizpide (14); hartu zuen hizpide (13); hizpide izan dituzte (5); hizpide izan zituzten (7); 

izan zen hizpide (7); izan genituen hizpide (5); hizpide izan dute (6); hizpide izan zituen (22); izango dira hizpide (5); izan dituzte hizpide (10); izan 

dute hizpide (17); izan ditu hizpide (21); hizpide izan da (10); izan zituzten hizpide (42); izan du hizpide (14); izan zituen hizpide (53); hizpide izan 

zuten (26); izan zuen hizpide (115); hizpide izan zen (11); izan zuten hizpide (51); izango dute hizpide (20); izango dituzte hizpide (19); hartu ditu 

hizpide (5); izan da hizpide (6); zuen hizpide nagusi (5) 

hizpidea eman (7); hizpidera ekarri (17); hizpidera ekartzen (7); 

hiztegi 1 iz hurrenkera jakin baten (gehienetan alfabeto hurrenkeraren) arabera sailkaturiko hitz bilduma. 

ik izendegi; lexiko. Hiztegiak eta izendegiak arakatu ditugu. Hiztegia zabaldu eta hitz bat hartu. Ez nekien zer zen, eta hiztegian 

begiratu nuen. Hango eta horko hiztegiak hartu, eta orri-pasa hasi da gailur-gailurreko jakin-minez. Hiztegirik ez dut erabiltzen sekula, 

ez bada, azkenean, orrazketarako. Hiztegietan nekez aurkitzen ziren hitzak ikasteko. Hitz hau ez duzue hiztegietan aurkituko bainan 

denek ulertzen duzue. Hala dio hiztegiak. Hiztegian zetorren azken lerro hura azpimarratu nuen. Hiztegiek jasotzen duten hitzez eta 

lokuzioez jardun dugu orain artean. Nagiak gara hiztegietan esanahien bila ibiltzeko. Hiztegietan ez dator. Erdi entziklopedia erdi hiztegi 

den liburua da. Ikus Azkueren edo Lhanderen hiztegiak. Azkuek bere hiztegiaren eranskinean. Hiztegietan sarrera bakarra dute hitz 

polisemikoek, sarrera ezberdinak hitz homonimoek. Hiztegia ingeles-euskara hurrenkeran ere agertzea. 

2 hed Sinboloen hiztegi mugatu bat dauka (maila fonemikoan, hiztegi honi hizkuntzaren alfabetoa deritzogu), eta + sinboloaren bitartez 

adierazten dugu kateatzea deitzen den eragiketa, sinbolook hurrenkera batean antolatzen dituena, sinbolo-kateak sortzeko. 

3 (izenondo eta izenlagunekin) Ez entziklopedia oso bat; hiztegi entziklopediko bat, liburu bakarrekoa. Hiztegi Entziklopedikoan 

azaltzen denez, [...]. Chevalier jaunaren Sinboloen Hiztegi ezagunean. Elhuyarren hiztegi elebiduna. Jardunbide horrek nahiko hiztegi 

tekniko berezia erabiltzea eskatzen zuen. Ingeles hiztegi guztiek. Portugesezko hiztegia hartu zuen orduan. Matematikako hiztegi bat. 

Lyon-en egina den liburu hori, latinezko hiztegi bat da eta deitzen da "Bekatuen hiztegia”. 

4 hitz altxorra. Hiztegi aberatsaren jabe dela erakutsi nahi lukeen autore baten erakutsi-nahi antzua besterik ez dakar. Neure hiztegi 

urriaren biktima naiz. Ez zuen antzokian entzuten diren izkirimirien errepertorio arrunt hori; halakoa zen haren hiztegia, herri-herrikoa. 

Virgilen hiztegia, haren sentiberatasun osoa, munduaren irudia, ukimenaren arloko terminoz josia zen -edo ez, behintzat, ikusmenari 

zegozkionez-. Tortura ere ez da existitzen nire hiztegian. Itxaropena ere hiztegi pertsonaleko ezinbesteko berba da. Hiztegi bera 

erabiltzen du Frantziskok 2 Er-n eta Test-an ere, nahiz eta horietan erregela hitza datorren gehiago. Artolak lan handia egin zuen 

erronkarieraren hiztegia berreskuratzen. Hemen bakarrik erabiltzen duen esamoldea, ohikoa da hiztegi monastikoan, espiritu-bizitzari 

emaniko denbora, "negotium"-en kontrakoa, adierazteko. "Amarauna" armiarmaren hiztegian: etxe, babesleku, lantoki, bizipide. 

"Amarauna" euliaren hiztegian: ezleku, arrisku, galbide. Hitz gutxi izango dira kritikaren hiztegian "adierazgarritasun" hitzak adina 

hurbilketa eta gaizki-ulertze eragin duenik. 

5 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) ik lexikografiko. Garoa-ren edizio modernoetan hiztegi-oharrez josita dator delako 

pasarte hori. Ez dakit hiztegi-arazo hutsa den, bizitzaz dugun ikuspegi diferentea ala belaunaldien arteko jauzia. Hitzartutako hiztegiproiektua. 

6 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Jo euskal hiztegietara, eta kale. Erredakzioan zientzia-hiztegi moderno batzuk utzi 

zizkioten, eta Iturriozek bizpahiru hizkuntza-hiztegi, oso baliagarri gertatzen zitzaizkionak. Matematika-hiztegi erraldoiek eta zientziaren 

historiako tratatuek. Terminologiari dagokionez, UZEIren Filosofia hiztegia erabil daiteke. Errima-hiztegi hark bazuen berrikuntzarik 

gainera. Erromatar barnealdeko zerga-hiztegian aspaldidanik erabilia zen hitz batez, scriptura delakoaz izendatzen zen. · Gaztelerafrantsesa 

hiztegian. 

[4] euskal hiztegi (5); euskaltzaindiaren hiztegi (4); harluxet hiztegi (20); hiztegi aberatsa (7); hiztegi batua (8); hiztegi berezi (4); hiztegi berria (5); 

hiztegi entziklopediko (14); hiztegi entziklopedikoa (31); hiztegi entziklopedikoak (7); hiztegi entziklopedikoan (6); hiztegi entziklopedikoaren (13); 

hiztegi errimatua (4); hiztegi subjektiboa (8); lur hiztegi (5) 

hiztegi eta gramatika (4); hiztegi entziklopediko bat (8); harluxet hiztegi entziklopedikoa (16); gramatika eta hiztegi (4) 

deabruaren hiztegia (4); euskal hiztegia (24); euskara hiztegia (7); hiztegia egin (5); hiztegia hartu (5); portugesezko hiztegia (7); sinonimoen hiztegia 

(4); orotariko euskal hiztegia (20) 

azkueren hiztegiak (4); euskal hiztegiak (6); orotariko euskal hiztegiak (6); euskal hiztegian (14); hiztegian begiratu (4); meteorologia hiztegian (4); 

orotariko euskal hiztegian (6); hiztegiaren arabera (4); hiztegiaren egilea (5); euskal hiztegietan (5); hiztegira jo (7)] 

hiztegigile 1 iz hiztegigintzan aritzen den pertsona. Hitzarekin bueltaka dabil hiztegigilea, asmatu ezinik. Hiztegigileak 

laguntza beharko balu ere, horra adore hitzaren definizioa. Protagonista Iñaki Abaitua duk, idazlea eta hiztegigilea. Idazle eta itzultzaile 

askok eta hiztegigile guztiek aitortzen dute Plazido Mujikak egindako lanaren balioa eta garrantzia. Aurreko hiztegigileek hitzari buruz 

idatzitakoaren bilduma. 

2 (izenondo gisa) Nere lankide hiztegigileentzat. 

hiztegigintza 1 iz hiztegiak egiteko antzea, hitzen biltze, sailkatze eta azterketa. ik lexikografia; 

lexikologia. Egia da, bestalde, hiztegigintzan dauden joera berriagoak saiatu direla Landucchiren hiztegiari duen dudagabeko 

garrantzia aitortzen. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) ik lexikografiko. Lexikologia eta hiztegigintza arloan egin du lan batik bat. 1983. 

urtetik hona, euskaltzain urgazle izan da, eta Jagon sailean ez ezik, Iker sailean egin du lana, Hiztegigintza batzordean, hain zuzen. 

Hiztegigintza hizkuntzaren historiaz eta gehiagoz gogoeta egitea. 

hiztegiño iz hiztegitxoa. Ordurako hasia nintzen ni koaderno txiki batean hiztegiño bat osatzen. Anjel Lertxundi idazleak, bere 

ohiko ironiaz, honako hiztegiñoa osatu zuen Opuseko Fakultatean hezitako berriemaile horren inguruan [...]: Egia erdiaren maisua eta 

gezur osoaren doktorea. Hogoita-zortzi kapitulu eta hiztegiño bat, Xuberoko hitz batzueri aiseago ohartzeko.

hiztegitxo iz hiztegi txikia. Berari euskaraz hitz egiteko eskatzen zigun, eta hau eta beste galdetzen zigun, pixkanaka-pixkanaka 

hiztegitxo bat eta gramatika bat osatuz joateko. Horregatik ematen dugu hiztegitxo hau, zenbait hitzen azalpen laburra eginez. Zer ikasi 

ote duzu hamabost urteotan, konturatzeko orduan literalki ulertzen zenituela gauzak, itzuli egiten zenituela barne hiztegitxo lineal baten 

bidez. Kandido Izagirre fraile hitz-biltzaile finak bere Urretxu aldeko hiztegitxoan. 

hiztun 1 iz hizkuntza-erabiltzailea. Hauei [aditu gonbidatuei] ere baldintza bi eskatu behar zaizkie ezinbestean: hizkuntza ondo 

jakitea eta hiztun trebe izatea. Hiztun ona eta kontatzaile egokia. Hiztun oso ederra dut neure lagun hau. Osaba hitz egin zale eta 

hiztun bikaina izan baita beti. Asko dira Arrasate inguruan ezagutu ditudan hiztun ezinago egokiak. Hiztun eztia, errekastoaren 

zurrumurrua bezalakoa, ezpainetan baino begietan irriñoa distiratzen zitzaiola. Beste etxebizitzan Tomas Osoro bizi da, gizon alaia eta 

hiztun dotorea. Hitzak pisatzen ikasi duen hiztun dotore doktoreak. Hiztun eskasa izan naiz ni beti eta hala naiz orain, zu agertu ondoren 

ere. Hiztun aldrebesa zinen, inon aldrebesik bazen. · Ez zara telefonozko hiztun peto horietakoa: askoz adierazkorragoa zinen idatziz, eta 

sueltoago aritzen zinen aurrez aurre. 

2 (hizkuntzalaritzan) Horrela, gramatikak hiztunen jokabidea islatzen du, eurek ere perpaus berrien kopuru amaigabea sor eta uler 

dezaketelako, nor bere esperientzia mugatutik abiatuz. Beraz, hizkuntza, hiztun bakoitzarengan dagoen zerbait da, nahiz guztiena den. 

Komunikazioa eten egiten da hiztun-entzuleek elkarri ulertzen ez diotenean. Gainerako hizkuntzetako hiztunok ez dugu ikasten bokal 

sudurkariak berariaz egiten, ez dugu ikasten bokal sudurkariak hautematen. Hiztun helduak haurtzaroan moldatu den hizkuntzaren 

ahoskera du. Hiztun ingelesek [...] ez dute [p] / [ph] desberdintasuna bereizten; thailanderaz berriz ez dago nahasterik, esanahia 

bereizteko erabiltzen baitira. Hizkera eredu batek gizartean arrakastarik izango badu, bizirik egon behar du, eta zenbat eta bizitasun 

handiagoa izan, hau da, zenbat eta hiztun gehiagok erabili, orduan eta hobe. Hiztunen eguneroko jardunean. 

3 hizkuntza jakin batez mintzatzen dena. 1800.ean, adibidez, bost edo sei ehun mila euskal hiztunetatik 160.000 edo 

euskaradunen herena, nonbait han, bizi zen Iparraldean. Irlandako ingeles hiztuna, dublindarra. 40.000 hiztun inguru duen 

erromantxeraz poesia idazten duen artzaina. 

· 4 izond mintzatzen dena. Gizabanako hiztun guztien artean zeinek du era honetako hizkuntzan hitz egiteko eskubidea? Subjektu 

hiztuna eta bere solaskideak. Tximino hiztunaren lehen esaldia. Hegazti hiztunen historia luzeko lehenengo loro punka zen Nofutur. - 

Loro hori ez dun hiztuna, berritsua baizik! Euskal poeta guziak baino poetago iruditzen zait horretan gure lur hiztuna. Ez zituen irakurtzen 

unikornioak agertzen ziren liburuak, ez kilker jakadunak, arrautza hiztunak, ipotx miresgarriak, edota elefante hegaldariak agertzen 

zirenak ere. Esku batzuk luzatu dira kutxa hiztunari buruz. Diktadore Handia izan zen komediantearen lehen film hiztuna. 

5 erraztasunez edo trebetasunez mintzatzen dena; asko hitz egiten duena. Ez zen gizon hiztuna. Eta hiztuna zen, 

izugarri hiztuna: lehenengo unetik eroso sentiarazi gintuen. Berez ere hiztuna izaki, sudurra zikintzen zuenean sekulako jarioa izaten 

baitzuen. Hiztuna da gidaria. Agian horregatik zen hiztuna, hitz egin ahala bere espiritua -motor baten moduan, pentsatzen zuen- berotu 

egiten zelako. Niri ere gustatzen zait jende hiztuna. Jende hiztun jakituna ur-axalean kinkirrin ergelean nekatzen den harri xapalaren pare 

da. · Zorayda Arrarasen aho hiztun eta mutuen tenpluetan trabatzen eta katigatzen, aurrera adina atzera. 

6 (adizlagun gisa) Hiztun zegoen boxeoaren inguruko hizketaldiaren ondoren, eta ni zirikatzeko gogoz. Aita ere hiztun zegoen egun 

hartan, ohi ez bezala. Sukaldean ari ginen bitartean, eta gero afaltzerakoan, oso hiztun ibili zen Adela. Zoriontsu eta hiztun sentitu zen. 

Amona bat hurbildu zitzaigun, argi, hiztun. 

7 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hiztun senak esaten dionaren arabera. Bertsolaritzak gure hiztun komunitatean duen 

lekuaren ikuspegi orokorra. Gutako bakoitzaren adimen murritzaz gain, susmoa dut gure hiztun erkidegoa ere ez ote den txikiegi, 

Mitxelenak emandakoa behar bezala neurtzeko. Hiztunek hotsak ahoskatzen ditugu eta hotsak entzuten ditugu, baina fonemak bakarrik 

existitzen dira gure hiztun kontzientzian. 

8 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Ongi argitutako gauza da, jaiotzetiko gorren kasuan (keinu-hiztun baldin badira, 

bereziki), ikusmenerako birmoldatzen direla garuneko entzumen-aldeetako batzuk. 

9 sabel-hiztun Sabel-hiztuna da Kapitain Fracassa eleberriko Gerald D. 

[3] euskal hiztun (8); hiztun aparta (3); hiztun arruntak (3); hiztun berriak (3); hiztun bikaina (6); hiztun egokia (3); hiztun kopuru (3); hiztun kopurua 

(4); hiztun multzo (3); hiztun on (3); hiztun ona (8); oso hiztun (4); subjektu hiztun (5); oso hiztuna (7) 

errusiera hiztunak (4); euskal hiztunak (10); ingeles hiztunak (8); hiztunaren ahoskera (3); euskal hiztunei (7); euskal hiztunek (5); mendebaleko 

hiztunek (3); euskal hiztunen (26); hiztunen eskubideak (6); hiztunen hizkuntza (3); hiztunen kopurua (4); hiztunen multzoa (4)] 

hiztxo iz adkor hitza. Azken hiztxo bat: [...]. Beste hiztxorik ez. Zakurrari maite-hiztxo batzuk esaten. 

hobari (orobat obari g.er.) 1 iz soldatari gehitzen edo zergari kentzen zaion diru kopurua. Begira, lagunok, 

kontua zera da -esan zuen goraki Joe O´Keefek, aurpegia gorri eta izerditan blai zuela-: hobarien kontu hori aurrera aterako dugu ala ez? 

Erasotutako emakumeak kontratatzen dituzten enpresek hobariak jasoko dituzte. Industria politika guztiz zorrotz baten bidez, inportazioen 

kontrolean, aurrekontu-laguntzetan, hobarietan eta kredituaren esleipenean oinarriturik batez ere. Hobariak enpresaburuei: Urtea bukatu 

artean finko bihurtzen duten aldi baterako langile bakoitzaren truke 800 euroko hobariak jasoko dituzte enpresaburu. RNWtik 59.000 

euroko soldata eta hobariak jaso zituela onartu zuen. Lanaren errendimenduko hobaria 4.177 eurotik 4.500 eurora igo da. Akzio 

bakoitzak 51,08 euroko obaria izango du. Asko saltzeagatik jasotzen zituen komisio, hobari eta gainerakoekin. Hobari fiskalen egitura 

sakonki berraztertu behar da. 

2 nork bere ondasunetan edo egoeran izaten duen hobekuntza. Sortzaileak gizakiari isuri zion adimena, goren hobaria 

ematen diona. Girien bandoa hautatuko zuten ofizioko militarrei, graduak eta hobariak bermatuko zitzaizkiela. Elkar abeniturik egin ordez 

kalkuluen arabera egiten diren eztei hobarizko deitu horiek, eta non oro hobariaren arabera hitzartua baita alabaina, gostuak eta izaerak 

salbu, ez ote dira egunetik egunera usuagoak bilakatzen ari zaizkigun eskandalu horien sorbururik emankorrenak? 

3 etekina, irabazia. Horrez gain, lan errenten hobariak hobetu direla gaineratu zuen, baita ezinduenak ere. · Horregatik guztiagatik, 

denboraren hobaria da agian Mikel Lasa eta bion paseo gautar haren eszena aberastua. Hobarien ugaritasun miresgarria Berak guri opari 

eman diguna. On eginaren hobaria, esan ohi den bezala. 

4 oparia. Hantxe neroan nik nire nabigazio-tresnen kutxatxoa, Zubiaur maisuaren hobaria. Agirrek hobariz emana zidan liburuko 

orrietan. 

5 hobari egin oparitu. Luzianek hobari egin zidan jakanarru dotorea aldean eta diruen poltsatxoa haren sakelan. 

hobbestar (orobat hobbesiar) iz T. Hobbes-i dagokiona. Hutsegitea litzateke, gerra-estatuaz gizarte-estatuaz baino 

lehenago hitz egiten denean, norbaitek zentzu hobbestarrean hartuko balu, aurretiko erantzukizun eta betebeharrik ez balitz bezala, 

konturatu gabe gerra giza natura ustelduaren eta zigorrik ezaren ondorioa dela. Tönniesen ustez, bada borondate arrazional eta 

instrumentala (hobbesiarra) tramankulu politikoak, enpresak, batzarrak eraikitzera eramaten gaituena, eta beste bat emozionala eta 

afektuzkoa, herri, nazio, komunitate, leinu eta etniekin identifikatzen gaituena. 

hobbit ** 

hobby iz aisialdietako zeregina; atsegin hartzeko egiten den lana. Askotan horrek amorratu egiten nau, niretzako 

idaztea hobbya izango balitz bezala, edo Haur eta Gazte Literatura lantzea zerbait "polita, inuzentea eta bitxia" izango balitz bezala 

hartzen dutelako. Jauntxo bat bezala bizitzen hasi zen don Justo Gramatikaria, bere hobbyari ekiten ziola: gramatikari. Bere betiko

hobbya Ogam (marratxoz egindako idazkera famatua) dezifratzea zenez, horrixe ekin zion; zeltar hizkuntzaren bidez, jakina, zeren 

euskararen bidez aritzea arlotada iruditu baitzaie zientifiko gehienei oraintsu arte, hala dio berak. Ala hobbytzat ote zuen akaso 

argazkilaritza. 

hobe 1 izond on izenondoak -ago erkaketa atzizkia lotzen zaionean hartzen duena era. ik hobeto. Egoera 

batzuetan, formulak erabiltzea hobea zen, zintzoagoa. Colombotarrak hobeak dira. Barrualdean bizi ziren kitirarrak gehiago ziren, eta 

hobeak, borrokan zailduak, hala gurdiz nola oinez. Maite izatea hobea da, ikaragarria da, ordea. Basati horiek jende hobea dira. 

Aspaldian han zirenen arabera, jatekoa hobea zen, presoak hobeki tratatuak ziren. Laster erabakiko diat bietan zein den hobea. Nabarmen 

hobea zen Stephenen marrazkia. Mila bider hobea da zaldiak heztea eta bakoitza hamar mila dolarretan saltzea! -Aro hobea izan balitz, 

Magali, joaten ahalko ginen itzuliño baten egiterat horrat norabait. Hobetu bai, pixka bat hobetu zitzaion ikusmena: finkapen hobea zuen. - 

Itxura hobea zenuen ikusi zintudan azken aldian. -Zuek ez duzue nik baino atarramentu hobea. Stephenek zorte hobea izan zuen, 

nolabait. Barne-integrazio hobea lortzeko helburuaz. Ur gutxiagorekin eztainu gehiago dago eta, beraz, etekin hobea. Ez bainaiz ni neure 

gurasoak baino hobea. Eta jateko modukoak prestatzen ditu [batatak], jateko modukoak baino hobeak. Nire semeak horiek baino opari 

hobeak ekar ditzan. Ez dakigu zer den zoriontsu izatea baino zori hobea den zera hori. Ona zen; Chessman menderaezina baino are 

hobea. Belar hori nik uste baino hobea da. Inor baino hobea bere generoan. Behia baino hobea txala, eta antxumea akerra baino. Zein 

izan daiteke bizitzarako arau hobea erabilgarritasuna baino, bizitza bera handitzea baino? Plazaren erdian bazen bidegurutze bat garai 

hobeak ezagutu zituena. Edozein eskualde ala herritan aurkitzen ditugu jende onak, hobeak eta bikainak, gaiztoak, gaitzagoak eta 

sordeisenak, baina haiek guztiak, salbuespenik gabe, maitatu behar ditugu, Ameriketara joan zen, sorterrian ukatzen zitzaion bizimodu 

hobearen bila. Nik zerbait hobea merezi dut. Gauza natural izenekoek sekula baino fama hobea irabazi dute gaur egunean. Larunbateko 

ere etzela aro hobearen mentura handirik. -Etxean zagok -Charlyk erantzun-, inor garbitzeko egokiera hobeen zain. Sari hobe baten 

ustetan noski. Mundu hobe baten fede hilezkor harekin. 

2 (adizlagun gisa; Hiztegi Batuak baztertzen du erabilera hau eta hobeto erabili behar dela adierazten) 

Hobe esan, tristatuko lirateke denak, bat izan ezik. 

3 hobeago hobea Pentsatua nuen baino etekin hobeagoa emango diogu ardoari. -Ba, ba, aise hobeago da hori ezenez-eta ene 

kalaka. Eta serioa izanda, zer litzateke, okerrago ala hobeago? aukera gehiago eta hobeagoak ematen zizkiotelako. Besteak bezalako 

auzo bat zen hura, iragan hobeago baten aztarnak zituena. Bizitza hobeago baten itxaropena. Erabaki zuen Tari-Bari jatetxera sartu 

beharrean beste jatetxe hobeago batera sartuko zela. Goraltxatu duela beste bi dohain hobeagoz eta handiagoz. Buruan irudikatzen nuen 

etorkizuna ez zen sekulakoa, baina bai bizitzen ari nintzena eta Angelorekin espero nezakeena baino hobeagoa. Izana nauk hau baino 

hotel hobeagotan. Saio gero eta hobeagoetan. Uste nuen printzesak taberna hobeagoren batera joango zirela. Behar bada gizon 

hautaketan mutur finegia izan zen, eta arrain arrunta baztertu zuen, hobeago edo perfektuagoaren menturan. Garai hobeagoen 

esperoan. Hura baino hobeagorik deus ez dagoela jakinda. Axaleko dotorezia lehenetsiz, gu ilustratuok baino mila aldiz sen hobeagoko 

euskara zerabilten hiztun asko lotsarazi eta mututu ditugu. · Ukaezina da bat-bateko bertsolaritza askoz hobeago egokitzen dela, xedez 

eta izatez, genero honen deskripzioan beste ezein literatura-generotan baino. ik beherago 9. Zenbat eta hobeagoa izan administrazioa, 

orduan eta gehiago kentzen du giza arbitrariotasuna. 

4 hobeko 1 izlag Berori bezalako gizon bat, izen onekoa, izan hobekoa eta horren buru argikoa. Zorte hobekoa zara, nire aldean. 

Oporraldi zorioneko eta eguzkitsu eta eguraldi hobeko baterako pronto egon behar dugula. -Segur, zure amak hobeko zuen zuri aipatu 

gabe bederen ez balio zure helbiderik eman! Sena sendotzea, eta osasun eta kalitate hobeko euskara egitea. Arratsalde hartan, ohi baino 

umore hobekoa zirudien Jacquesek. Kalitate ezin hobekoa zen xanpaina. 

5 hobeko 2 ik beherago 16. 

6 hobexe ik hobexe. 

7 aise hobe ipar -Egia duzu, Josepe, holako aro hitsarekin kanpoan ahal bezain guti ibilirik aise hobe! Gisa batez aise hobe funtsean 

ez baitzinen enekin... Baina, halere, lehen bai lehen egitea aise hobe. Esperientzia batzuk baino hobe, aise hobe, heriotzea. 

8 askoz ere hobe Uste dut askoz ere hobe izango duzula niregandik jakiten baduzu. Askoz ere hobe sentituko nintzen hemen 

zaindaritzan egotera beharturik ez bageunde. Zure egoera ona zen, oraingoa baino askoz ere hobea. Aldarte askoz ere hobe batez 

zegoen aita. 

9 askoz hobe izond Eta orgasmo askoz hobeak ere izan nituen. · "Hara", esango dio, "askoz itxura hobea duzu". -Eskerrik asko - 

esan zion Joxe Marik petrikiloari, askoz itxura hobearekin-. Jesusen jaitsierakoa baino askoz lezio hobea izaten zen hura. · adlag -Bai, 

zuk segi zeurean -esan zion Ronek-, askoz hobe guretzat. Tira, adiskidea, askoz hobe huke hau guztia argituko bahu behingoz. Askoz 

hobe duzu hitzik ez ematea, emaniko hitza ez betetzea baino. Hipotesien eremu zingiratsuan ibiltzea baino askoz hobe da isilik egotea. 

Calo hizkuntzak baino askoz hobe gorde ditu erromantxeraren erroak eta gramatika. 

10 ezin hobe izond Egun ezin hobea norberaren baitara biltzeko. Bide ezin hobea. Itxura, berriz, ezin hobea. Albiste ezin hobeak 

izan ziren handik hilabete batzuetara. Buruaren lasaigarria eta bizitzaren aringarria izateaz gain, afrodisiako ezin hobea duk. Osaba 

mediku ezin hobea zen. Kotxea arras berria eta arras ona zen; behorrak, ezin hobeak. Hala ere, ez zen kezkabide noiz, non eta nola lor 

zitekeen errepublika ezin hobe hori. Bizi guzia han egonen baitzara ardo ezin hobe eta azkar haien menpe. Haren eta beste neska guztien 

ezkerreko erdia frantses produktu ezin hobe batez margoturik zegoen. Arras ontsa joan da gure kermeza aro ezin hobearekin. Ulertzen 

dut orain bere eginkizunaren emaitza ezin hobeaz ari zela gozatzen. · Ziurtatu nion ezin sasoi hobean nengoela. · adlag Markagailuko 

tarteak ezin hobe islatzen du lehiaren nondik norakoa. Ligaxkan ezin hobe jokatu du. Azken urtetako argazkiak eta bideoak ezin hobe 

ipinita harrigarria den eraikuntzan. 

11 ezin hobeago izond Presook Euskal Herrian bildu eta gure estatus politikoaren onespena aurre-baldintza ezin hobeagoa izango 

da edozein prozesu abiatu ordurako. Bigarren partea AZKONA taldeko paiasoekin giro ezin hobeagoan sartu gira. · adlag Blokeko ama 

batek ezin hobeago azaldu zuen egoera: “Egunero gure umeen kontrako ehiza sasoia da”. 

12 hainbat hobe Hainbat hobe etxean gelditzen bazarete! "Pays" baldin bagara euskaldunak, hainbat hobe guretzat! Tira, hainbat 

hobe bientzat. Berorrek aipaturiko uharte horietakoren bat eman nahiko balit, eskerrik asko eta hainbat hobe. Zenbat eta "naïfago", 

hainbat hobe, nonbait, berarentzat. Hainbat hobe! -zioen Alcide Jolivetek bere artean-. 

13 hobe behar iz Gure hobe beharrak izango du zerikusirik berogailua ez piztearekin. Nire hobe beharrak eraman zuen Zuzendari 

txit agurgarria niri walkmana galaraztera, eta arestian esanda dago zein zordun natzaion. Bi-biak bihotzez maite omen dituzten arren, ama 

zaharra etxean eta demokrazia parlamentuan sartzen dituzte, haien hobe beharraren aitzakian, baina beren hobe beharrez. Zeruak ez du 

habe beharrik, / munduak bai hobe beharrik. 

14 hobe beharrez (orobat hobebeharrez g.er.) Hobe beharrez, bada, iraulikatu zen nagusiaren alabarekin bulegoko 

tapizaren gainean. Hatzak ere gurutzatu egiten genituen, hobe beharrez, badaezpada ere. Norberaren ustez, hobebeharrez noski, nahiz 

beti asmatu ezin. Demagun editore lagunak, hobe beharrez, ez sartzeko gomendioa egiten diola. Gezur arina litzateke, hobe beharrez 

errana. · Walkmana debekatu dit, eta eskerrak eman behar dizkiot, nire hobe beharrez jokatu baitu horrela. Eroak onartu beharko zuela 

gaineratu zuen, bere eta besteen hobe beharrez. Hain urte gutxian, kausaren onerako eta errepublikaren hobe beharrez, hainbeste 

aurreiritzi, hainbeste kate zentzugabe hausten jakin izan duen herriari ez zaio batere kostako jainkoaren mamua sakrifikatzea, erregearena 

baino hutsalagoa baita. · Nire hobe beharrezko digestioaren mesedetan galarazten didate siesta. 

15 hobe-ezin (orobat hobezin) ezin hobea. Nahiz eta eguraldia hobezina izan. Eta larunbateko manifestazioa «lan 

horretarako aukera hobe ezina» delakoan, bertaratzeko deia egin die herritar guztiei. Marrazkia hobezina zen, akatsik gabekoa, irudiak 

ezin hobeto margotuak eta amaituak. Anitzek, alabaina, argumentatu ohi digute honela: Jainkoaren izaera hobezinaren 

ezinbestekotasunetik baldin badatoz gauza guztiak, nondik bada heldu zaizkigu Izadiaren horrenbeste huts egite? 

16 hobe izan 1 (etorkizuneko formetan, hobe izango eta hobeko) da ad Hala ere, hobe da esku-hutsik lasai bizi, esku 

beterik neketan baino. -Hobe da zuretzat inor ez ezagutzea. Hobe zen lasai egotea eta gauzak nola bideratuko ziren ikustea. Baina grinari 

eutsi ezin badiote, ezkon daitezela; hobe da ezkontzea sutan egotea baino. Hobe ote zen, ordea, denak eramatea? Hobe izango da

leihoetatik patiora bota, eta, pila bat eginda su ematea. Hobe izango zen amore ematea. Hobeko da kontaeran "adiskideak" esatea, gure 

herriko ohitura ederra den bezala. Isil zaitez, Nizias!_hobeko zen beharbada Bagdad aldean egongo bazina tenore honetan, bake apurra 

nuke behintzat. Portugaleko Inkisizioan apur batez lan egina nuenaz geroz, hobeko zela nik epailegoan ihardutea. Badakit azkenean baietz 

esanen duzula: hobe litzateke berehalakoan onartzea. 

17 hobe izan 2 du ad -Hobe dut laster joatea, Petunia, Margeren trena hamarretan iritsiko da eta. Hobe nuen etxean geratu. Hobe 

dugu non zabiltzan jakitea... -Hobe dugu behera joatea; badakizue, bost minutu barru hasiko da festa. Berandu da, Molly, hobe dugu gora 

joatea... Hobe luke errotarri bat lepotik lotu eta itsasora amilduko balute. Nik ere hobe nuke ipurdia horrela banu. Hobe dut hil, bizi baino! 

Hobe dugu borrokan hil, gure herriaren eta santutegiaren hondamendia ikusi baino. -Ez dakit hobe duzun sinestea edo ez sinestea, baina 

guk ez genuen aukerarik izan. Txitxikov ohartu zen hobe zuela beste funtzionariorik ez aipatu, eta gogoratu zen Sobakevitxek ez zuela 

gogoko inori buruz iritzi onik ematea. Esango diot alfer hutsa dela, eta hobe lukeela lan egin eta ez amaginarrebaren kontura bizi. Hobe 

izango dut, bai, bostekoa ematea, beste edozeini emango niokeen bezalatsu. Gaizo Perben, hobeko zuen ixilik egon balitz! -Segur, zure 

amak hobeko zuen zuri aipatu gabe bederen ez balio zure helbiderik eman! Hobe izango dut, beraz, atal berezi bat zabaltzea, laburra 

bada ere. Isiltzea dut hobeko. Iruditzen zitzaion hobeko zuela sortzean berean hil izan balitz, anaia hilorteginaren pare. Ez dakizu 

erratzari begira gelditu behar duzun (badaezpada), edo ez ote duzun hobeko handik lehenbailehen alde egitea (badaezpada). -Josepe, 

hobe diagu hemen gelditurik. 

18 (aditza ezbaturik) Hobe lehenbailehen ekitea lanari. Hobe feaziarren artean geratu izan banintz! Hobe ezpaltxo bat ekartzen 

baduzu. Hobe Andrés ere ez balego, bakarrik egoteko beharra duzu. Hobe erran ez banio. Hobe Jaunaren eskuetan erori, haren errukia 

handia baita, giza eskuetan erori baino. Hobe negarra, irria baino. Hobe ogi-puska gogor bat eta lasaitasuna, etxean festa eta liskarra 

baino. -Hobe zu ezezagun bat baino. Hobe desiratzen dena ikusi, ikusten ez dena desiratu baino. Berandu hobe, inoiz ez baino. Hori egin 

baino hiltzea hobe. Hobe sufritzea ezen ez hiltzea, hori da bizidunen lelo gorena. Hobe ez pentsatzea. Hobe honela. Bost hilabete 

geroagoko beste [argazki] bat daukat eskuan, gehien interesatzen zaidana, edo hobe, gehien behar dudana nire bizitzaren kontaerarekin 

jarraitzeko. Penitentzia da ona zaigunetik kentzea, eta zenbat eta gehiago kendu, hobe. Zu lehorrekoa zara, zuk ez dakizu, hala hobe-ta, 

zer den emakume gazteak beltzez ikustea hiru eta lau hankagorrirekin arrain eskean deskargan. Idazten ari naizen gauza irakurtzen 

duenak ez balin badu ulertzen, hobe segur! 

19 hobe segur ipar Hobe segur itxaropen lore hori ez haatik zimiltzerat uztekotan, holako sailetan ere aroa batzuetan kanbiakor 

izaiten baita... Hobe segur, eta segi aintzina. Hori egia balinbada, hobe segur! Idazten ari naizen gauza irakurtzen duenak ez balin badu 

ulertzen, hobe segur! 

20 hobe segurki ipar Ortzeguneko mezan ere bazen jendea ontsa, hobe segurki, deneri plazer egiten baitu jendea ontsa segitzen 

ikustea besta buru horietan. Errekontrua gertatu denean nehor ez baitzen, hola hobe segurki! Hobe, hobe segurki ez badira eneatzen... 

dio bere baitan. 

21 hobera egin Giroak hobera egin du. -Nago zure egoerak hobera egin duela honezkero. Geroago, aitaren negozioek hobera egin 

zutenean, bizimodu burgesera itzuli ginen. Horrek esan nahi du Stanleyk hobera egin duela, berriz bizitzen hasi nahi duela. Nahiz eta 

egunero eguzki lorearen pipitak irentsi, ez zuen hobera egiten batere alabak. Ongi iruditzen bazaizu, gera zaitez nirekin, eguraldiak 

hobera egin arte. Dena dela, urte horren amaieran hobera egin zuen haren osasunak -hala gorputzarenak nola arimarenak- eta berrio 

ekin zion lanari. Agurearen osasunak, ostera, ez zuen hobera egin eta handik gutxira hil zen. Gaixotasunak hobera egiten die garuneko 

akromatopsia bereganatua duten batzuei, baina ez guztiei. 

22 hobera ari izan Frantzian ere ez dira hobera ari, bozkatu dituzten Judioen Estatutuari buruzko bi legeekin. Denborarekin, Hutx 

hobera ari zen nabarmenki eta taldean bere ohiko tokia hartu zuen. Ez nintekeen hari fida pausu luzamen zenbaiten ardiesteko gorputzaldi 

osoa hobera ari zitzaidan. 

23 hobera bidean Oraindik sendotu beharra daukala, baina hobera bidean doala, eta hobeto egongo dela etxean. Hasieran, gorputz 

erdia paralizatu zitzaion, eskuineko aldea; handik hiru hilabetera, berriz, hoberako bidean jarri zen, itxura batean. Zerbitzariak 

mahaigaineratutako gosariak hobera bidean ninduen. 

24 hobera joan Aitor nezake ez nauela orobat puntu horrek hainbat axolatzen gauzak menturaz hobera doazelako. Egoera hobera 

doa? Behar bada hobera goaz. Gizaki modernoa, Berpizkunde garaitik oraintsu artekoa, historia beti hobera doan uste osoan bizi izan da, 

oro har. 

25 hoberako izan Dorothyri gertatu zitzaiona hoberako izan zen beretzat eta niri gertatu zaidana hoberako da niretzat. Eta 

gertatzen zen guztia hoberako zela pentsatzen zuen beti. Ohiturarik ez aldatzeko, hoberako izan ezean. · Institutuan matrikulatu, eta 

hango girora egokitzeak lanak eman zizkidan, uste baino hoberako izan bazen ere aldaketa. 

26 hoberantz egin Giza generoak hoberantz egingo zuela espero nuen. -Aurrerantz eta hoberantz egin behar dituk beti aldaketak. 

27 orduan eta hobe Eta bere hizkuntzako arauak auzokoenak bezalakoak badira, orduan eta hobe. Alde egin behar duk, eta zenbat 

eta lehenago joan, orduan eta hobe. -Zenbat eta lehenago igo trenera, orduan eta hobe -esan zuen. Zenbat eta gehiago zabaldu han 

gertatutakoa, orduan eta hobe han geratu direnenentzat. 

[11] agian hobe (28); askoz hobe (40); etorkizun hobe (13); ezin hobe (38); hainbat hobe (45); hanbat hobe (11); hobe beharrez (63); hobe da (279); 

hobe du (39); hobe dugu (66); hobe dut (49); hobe dute (17); hobe duzu (113); hobe duzue (33); hobe esan (46); hobe esanda (52); hobe horrela (35); 

hobe isilik (12); hobe izanen (22); hobe izango (179); hobe izaten (11); hobe litzateke (41); hobe luke (39); hobe lukete (27); hobe nuen (29); hobe 

nuke (11); hobe segur (19); hobe segurki (18); hobe zen (65); hobe zuen (35); horrela hobe (12); mundu hobe (17); orduan eta hobe (13) 

askoz hobea (96); aukera hobea (11); bizimodu hobea (11); egoera hobea (16); emaitza hobea (12); etorkizun hobea (13); ezin hobea (471); itxura 

hobea (38); joko hobea (13); kalitate hobea (13); lan hobea (25); maila hobea (26); talde hobea (35); zorte hobea (26) 

aukera ezin hobea (80); askoz ere hobea (14); gero eta hobea (18); itxura hobea eman (12); harrera ezin hobea (16); parada ezin hobea (21); askoz 

hobeak (27); baldintza hobeak (35); emaitza hobeak (77); ezin hobeak (71); garai hobeak (13); emaitza hobeak lortzen (13); gero eta hobeak (12); 

emaitza hobeak lortu (17); lan baldintza hobeak (14) 

egoera hobean (28); sasoi hobean (16); modu ezin hobean (11); hobera egin (252); hobera egingo (39); hobera egiteko (12); hobera egiten (48); 

egoerak hobera egin (33)] 

hobeagotu, hobeago(tu), hobeagotzen da/du ad hobetu. Elkar loturik doaz gure pasibitatea hobeagotzen duten 

dohainak: aholkua eta kemena. Berari laguntzeko bi aukera nituen: amarekin hitz egin, ea gauzak hobeagotzen ziren, edo umezurtzetxeren 

batekin harremanetan jarri eta hara eraman. Argi zegoen zertan xahutuko zuten dirua: euren armak ugaritzen eta hobeagotzen. 

Bainan gutiz gehienak hobeagotzen ahal dira, jalgi-bide bat emana bazaiote. 

hobealdi iz zerbaitek hobera egiten duen, zerbait hobetzen den aldia. Bazirudien, bai, izarren eta astroen hatsa alde 

genuela berriro, aitaren hobealdiak nire karreraren hasierako arrakastarekin kointziditu baitzuen, profesional gisa, Sansen eman nuèn 

gazte mailako azken urtean. 

hobebeharrrez ik hobe 14. 

hobebide iz hobera egiteko bidea. Garai hartan, gure harremanak erreka jotzekotan zeuden, eta edariaren zapore mingotsak ez 

zituen hobebidean eman. 

hobegarri izond hobetu daitekeena. Hala nahita, interpretazio-tarte murriztuarekin jokatu dela beti garbi azaltzeko, eta 

irakurlearen iritziz hobegarriak direnak erraz hobetzeko moduan uzteko, argitaletxeak[...] liburua bi hizkuntzetan argitaratzea erabaki du. 

Gainera, birmoldatzez hobegarria da, antzekotasunez ere hurbilekoa izateko.

hobegarritasun izond hobegarria denaren nolakotasuna. Berant Aro Moderno hau fede-aro handietako bat da [...] giza 

hobegarritasunean. 

hobeki [1951 agerraldi, 124 liburu eta 738 artikulutan] 1 adlag ongi adizlagunak -ago erkaketa atzizkia 

lotzen zaionean hartzen duena era. ik hobeto; hobe. Aita hobeki zegoen. Egunero ongi hasten eta hobeki bukatzen den 

film batera esnatzen da gaixoa. Eta zorigaitzezko gau hartan, aspaldiko partez pilota hura esku ahurrean harturik, luzaz ferekatu, laztandu 

nuen, anaiaz hobeki oroitzeko... Horrela Jauna hobeki zerbitzatua izan dadin. Fedea bera ez da egina bizi hau hobeki iragaiteko bainan 

zerua irabazteko. Begiak ttipitu nituen haren begitartea hobeki ikusi beharrez. Bazterretik hobeki ikusten ohi baita, alabaina edozein 

gertakari. Sekula ez da izan uharte-izenik hobeki asmatutakorik. Tolosan hobeki egiten dela euskaraz, demagun, Apatamonasterion, 

Ultzaman edo Urepelen baino. -Hobeki zaude zu gaixotasunarekin bera osasunarekin baino. Zuk uste baino hobeki ezagutzen zaitut. Nik 

entenitzen dut inork baino hobeki. Egun inoiz baino hobeki idazten da, nire ustez, euskaraz. -Berak bere burua baino hobeki ezagutzen 

dut nik; aurrez igartzen dut nola jokatuko duen. Egunkari horrek euskal produktu bat saltzeagatik diru publikoa hartzen badu, hainbat 

hobeki. 

2 (dagokion aditzik gabe) Gorrotozko edo, hobeki, erdeinuzko sentimendu kosmiko bat gelditzen zaio itsatsia. Ni jaun eta jabeen 

aldekoa banintz, haien harikoa eta baldernakoa, edo, agian hobeki, haien zerbitzuko intelektuala banintz. 

3 hobekiago hobeki. Zorionez uste izan den baino hobekiago doa. Zorionez uste izan den baino hobekiago doa. Haren begiek 

arriskua ikusi nahi zuten, hobekiago saihesteko... Baina ezin! nazazue preso, nik baino hobekiago dakizue non dagoen Boz. Beraz, 

hobekiago edo gaizkiago bizitzeak, diru gehiago edo guttiago izateak [...] ez du haientzat guretzako bezainbat pisurik. Iruditzen zait azken 

hau dela literaturak zineak baino hobekiago eman dezakeena. · Kanpalekuaren gero eta hobekiago ezagutzen ari nintzen. Hiria ongi 

baino hobekiago ezagutzen zuen. Edozein itxura eta edozein forma ezin hobekiago hartzen zuen. Beraz, egun batez, edo hobekiago 

erran, gau batez, zeren jadanik arratsa baitzen. 

4 hobekien Tiresias da perpaus harrigarriaz gehien eta hobekien gogoratzen, bere iragarle taldearekin. Herri honen kontzientzia 

hobekien irudikatu duten autoreetako bat. Basiano ez da Nafarroako pintorerik onena, ezta Nafarroa hobekien pintatu duena ere. 

Unibertsitateak dira euren ahalmen akademikoa hobekien ezagutzen dutenak. Lanaren helburu eta baldintzetara hobekien egokitzen den 

aukera. Ahal nuen hobekien gisu labe moduko bat antolatu hantxe eguratsean, jaitsi eta egurrarekin itzuli naiz gora. Jakintsuenak dira 

ordena hobekien errespetatzen dutenak, dio Sokratesek. Gauzarik zikinenek, itxuragabeenek eta debekatuenek kilikatzen dute gehien 

gure burua..., horiekin isurtzen gara hobekien. 

5 hobekienik Hizkuntza hobekienik dakitela edo "menderatzen" dutela uste duten haiexek [...] izaten direlako, salbuespenik gabe, 

hiztun baldar itsusienak. Jainkoaren nahia hobekienik betetzeko eta bere arima segurkienik salbatzeko. Hark baitzuen hobekienik 

ezagutzen Abel. Iruditzen zait euskal kulturaren espresabideetan bertsolariak duela kausitu hobekienik hori. Eta ikusten duguna da hankaarte 

erantziaren izenetatik atera dituela gure mintzo honek gizon-emakumeen izatea -gaitzerako izatea- hobekienik jasotzen duten gaiak: 

hobekienik, garbienik eta zehatzenik; gorrienik eta bizienik. · Erakasle bakotxak bere diziplina ahalik eta hobekienik pasarazten dio 

ikasleari. Eta zergetarik bildu dirua, nola baliatzen da gero? denen onetan ote, ahalik-eta hobekienik beraz? 

6 hobekixe ik hobekixe. 

7 ahalik (eta) hobekiena (orobat ahalik (eta) hobekien; Hiztegi Batuak ahalik (eta) hobekiena hobesten 

du) Bakotxak ahalik hobekiena egin dugu urte berrian sartzea ospatzeko. Haren berritsukeria ahalik hobekiena imitatuz. Ikaslea bi 

hizkuntza ofizialak ikastea eta gainontzeko ikasleekin «ahalik eta hobekiena integratzea» bermatzen duen ereduan eskolatuko da. 

Garrantzitsuena norbera bere gustura eta ahalik hobekien izatea dela. Saiatuko natzaizu ahalik eta hobekien azaltzen zergatik erabaki 

dudan itzulerarik gabeko egintza hori egitea. 

8 askoz ere hobeki Askoz ere hobeki prestatuak daudela. Jendeak "pneumatiko" hitz landu eta dotorea, eta ez "neumatiko" herriko 

hitz kaxkarra, erabil dezan, azken honek, aurrekoak ez bezala, euskararen fonetika legeak askoz ere hobeki betetzen baldin baditu ere. 

9 askoz hobeki Gaur egun askoz hobeki dakigu hori. -Askoz hobeki egoten da hemen -esan nion. Ez zuen gaizki egin emakumeak, 

ez; baina askoz hobeki ere egin zezakeen. Askoz hobeki sentitzen nintzen Bergermanen bulegotik ateratakoan baino. 

10 edo hobeki Hasiko ziren herri (edo hobeki herritar) handiuste batzuk beste batzuei petxero deitzen, bereizkeriaz edo erdeinuz. 

Jende ahul, urri edo mendratuari, mendeku edo kontsolamendu gisa, gorrotozko edo, hobeki, erdeinuzko sentimendu kosmiko bat. Jar 

dezagun orain mapa horretan euskal herria, edo, hobeki, Euskal Herria. 

11 ezin hobeki -Ezin hobeki -erantzun nuen. Ni putakume bat naiz eta horregatik ezin hobeki heldu zait. Dena ezin hobeki, bere 

ondotik negozioak izango zuen aurrerabidea salbu. Egia esan, ezin hobeki etorria zen Saito jaunaren beste purrustada hura. Elkarrekin 

ezin hobeki konpontzen ziren eta lo ere gela berean egiten zuten. Gerraondoko Japoniaren kasuak ezin hobeki agertzen du puntu hori. 

12 gero eta hobeki Ordu arte erran zizkidanak oro ene onerako zirela, hori gero eta hobeki ikusten nuen. Eta hobeki zebilen gero 

dena, gero eta hobeki, esanen nuke nik. Ekonomia, baina, gero eta hobeki doa Indian, jendea gero eta ikasiago delako. Elkar gero eta 

hobeki ezagutuz. 

13 hobeki esan/erran Hobeki esan, pentsatu, edozein gauza pentsa daiteke. Kirxak irribarre egin zuen; hobeki esan, doi-doia 

zabaldu zuen ahoa, nahi gabe, aldi berean betazalek dardara egiten ziotela. Zenbat urte behar izan dituen ongi prestatutako arduradunak, 

arduradunen bat hobeki esan, kontratatzeko. Berak ideia bat zuen, edo ideia mordoxka bat, hobeki esan. Gazteak irri antzeko zerbait egin 

zion, keinu ironiatsu bat hobeki erran. Gizon jakintsu bat, edo, hobeki esan, "dena zekien gizona". Benetan bizi ohi dena, ahazten den 

hura izaten da, edo hobeki esan, sekula gogoan hartzen ez den hura. Edo hobeki erran, ez dut oroitu nahi... · Beraz, egun batez, edo 

hobekiago erran, gau batez, zeren jadanik arratsa baitzen 

14 hobeki esanda/esanik Gaurko tenplu edo bankuetan [...] ez zaio barkatzen amari ere: hobeki esanda, ezin barka dakioke 

amari ere. Hobeki esanda: edo ez haiz gizona, edo, gizona bahaiz, orduan kabroi bat haiz. Butch Siegfried, edo hobeki esanda George, 

Claire Lyonsekin ezkondu zen atzo. Edo, hobeki esanik, uste dut horixe dela saltzaileek, bi gazteek eta ile zuridun jaunak etengabe beren 

buruari esaten dioten gezur mota. 

15 hobeki esateko/errateko Gramatikari eta, batez ere, erabilerari, izugarriko ostikoak ematen zaizkiola, naturaltasuna alboratuz 

edo, hobeki esateko, ostikoak naturaltasun handienarekin emanez. Lur eta zeruaren artean orekan nengoen, edo hobeki esateko, lur, 

zeru eta infernuaren artean. Emazte hark edo, hobeki errateko, emazte haren oroitzapenak. Horrek frogatzen baitu Belgikarrak edo 

hobeki erraiteko Waloniarrak Alemanak bezain ibiltari onak zirela. 

16 hobeki izan da ad ipar Orai baino hobeki ginen halere. Miletan hobeki nintzatekeen haien erdian, ez eta nengoen tokian! 

Aski denbora eri egonik etxean, behar ukan du Izpurako eritegian sartu... iduriz hobeki zela, ereman dute Kanboko xaharretxe batetarat. 

17 ongi/ontsa baino hobeki Esmokin bat zeraman, ongi baino hobeki ematen ziona. Ongi baino hobeki jasan dezaket baso bat 

ardo dagokion unean. -Ongi baino hobeki konprenitzen duk, Paxkal. Bai segur, ongi baino hobeki egin nuela bezperako arrazoinamendu 

bihurrian ez tematurik! Baina Frantziako administrazioneak ontsa baino hobeki badaki bere legeak itzulikatzen. 

[6] aise hobeki (10); are hobeki (8); askoz hobeki (20); ezin hobeki (167); ezinago hobeki (6) 

hobeki ari (6); hobeki aztertzeko (7); hobeki begiratu (8); hobeki bizi (9); hobeki bizitzeko (6); hobeki egin (15); hobeki egiteko (8); hobeki egiten (7); 

hobeki ematen (6); hobeki entzun (6); hobeki entzunak (7); hobeki erraiteko (32); hobeki erran (61); hobeki erranik (6); hobeki errateko (12); hobeki 

esan (71); hobeki esanda (35); hobeki esateko (9); hobeki ezagunko (6); hobeki ezagut (8); hobeki ezagutarazi (11); hobeki ezagutarazteko (25); 

hobeki ezagutu (20); hobeki ezagutua (10); hobeki ezagutzeko (69); hobeki ezagutzen (35) 

hobeki hartzeko (7); hobeki helduko (9); hobeki heltzen (9); hobeki ikusi (11); hobeki ikusteko (11); hobeki ikusten (13); hobeki iragan (16); hobeki 

izanen (9); hobeki jakin (6); hobeki jakiteko (10); hobeki joan (14); hobeki konprenitzen (6); hobeki moldatzen (7); hobeki ohartzeko (8); hobeki 

pentsatu (6); hobeki prestatuak (6); hobeki sentitzen (13); hobeki uler (6); hobeki ulertuko (7); hobeki ulertzeko (14); hobeki ulertzen (13) 

inon baino hobeki (6); edo hobeki erran (28); ongi baino hobeki (53); edo hobeki esan (13); inork baino hobeki (16); edo hobeki errateko (8); gero ta 

hobeki (9); edo hobeki erraiteko (15); inoiz baino hobeki (6); uste baino hobeki (7); edo hobeki esanda (6); nehork baino hobeki (11); gero eta hobeki 

(22); hobekien defendatzen (6); hobekien egokitzen (6); hobekien ezagutzen (13); hobekien islatzen (6); ahalik eta hobekien (27)]

hobekitu, hobeki(tu), hobekitzen 1 da/du ad ipar hobetu, hobera egin. Paue hobekitzen da, aldiz, kasu 

Baionarentzat. Baina luzatuz, luzatuz, gauzak ez ziren hobekituz joanen... Ura eskas du haundizki jadanik gu bizi giren mundu hunek eta 

ez dira batere gauzak hobekitzekotan. 

2 (eritasunei buruz) Bestalde, Lafitte ere, aurten doi bat zauritua egonik, gero ta hobekitzen ari. Gero, hiru urteren buruan, 

hobekitu nintzalarik, ez dut beste beharragokorik ukan. Mementoan badugu eri andana, badabilzanak eritegi, arta leku eta etsaminetan, 

artean etxeko itzulia eginez, gure desirek lagunt ditzatela hobekitzen. 

hobekixe 1 izond zerbait hobeki. Aurrekoetan baino hobekixe zegoen plana moldatua. -Orain, elkarren ezagutzak hobekixe 

egiten ahal genituzke, ez duzu uste? Nonbait diruz hobekixe genbiltzan, zeren etxean gutxixeagotan hitz egiten baitzen diru kontuez. 

Ezkerrak bi balentria handi egin ditu, Parisen eta Lyon-en irabaziz denen buru, bainan eskuinaldekoak ainitz hiritan hobekixe heldu dira... 

2 hobekixeago (orobat hobekixago) adlag Ez zen sobera gratifikantea, baina jende zaharra zaintzea baino alaitsuagoa 

behintzat bai, eta, gainerat, hobekixeago ordaindua. Bildosola Parkea ederra zegoen; eta istilak eta lokatzuneak nik uste baino 

hobekixeago zeuden. "Bai, bai", irriz dio, "orain hobekixeago doaz gauzak!". Lehen partida huntan jendea argal zen partida hastean, 

gero hobekixago, eta pilotariak halaber. 

hobekixetu, hobekixe(tu), hobekixetzen da/du ad ipar zertxobait hobekitu. Hego Amerikan horra ere Brasila eta 

Xile hobekixetzen ari direnak, bai-eta Mexika, aldiz Andetan aitzinamendu guti ikusten den artean. 

hobekuntza 1 iz hobetzea; hobetzearen ondorioa. Zuk esan baino lehenago hasi nintzen hobekuntza nabaritzen. Bestetik, 

hainbat hobekuntza eta aldaketa gertatu dira irakasteko metodoetan. Eta Foruaren Hobekuntza onartuta Urralburu bihurtu zen 

Diputazioko presidente. Arropa garbitzeko makinarentzako hainbat hobekuntza asmatu eta prestatu zituen. Euskara giputzari egin 

beharreko aldakuntzez eta hobekuntzez mintzatu zen. Saiatu ditut hobekuntzak bigarren argitaraldian. Hobekuntza ekarri zuen 

esposimetroa eta bere sentsorea uztai baten forman objektiboaren inguruan jarri ahal izateak. Bizi-mailaren igotzeak beti ez dakar berekin 

bizi-kalitatearen hobekuntzarik, eta kalitate horren hobekuntza batek ere ez dakar ezinbestean bizi-mailaren igoerarik. Estatu Batuetako 

finantza egoeraren hobekuntzak eta amerikarren buruzagitzaren berresteak adoreturik, burtsek biziro egin zuten gora, Hong Kongetik 

New Yorkera. 

2 (izenondoekin) Ez dugu uste profesional txarrak hezten ditugunik, eta uste dugu hobekuntza handiak izan direla azken urteotan. 

Harryren aldarteak hobekuntza nabaria izan zuen. Eguraldiaren hobekuntza nabarmenak garagardotegiko bezeriaren ugaltzea ekarri 

zuen. Urtez urteko hobekuntza partzialak eskuratzea. «Hobekuntza pedagogikoa» lortu ahal izateko. Pascalek egin zizkiola gaur arte 

iraun duten hobekuntza teknikoak trasteari. Hobekuntza tekniko batzuk ere saiatu nituen, fotograbatua barne. Manex motakoek, 

hobekuntza genetikoa dela medio, errapeak handiagoak dituztela entzuna dut nonbait. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Zerbitzuburuak ordu laurdeneko kalaka eman zidan noizbait eginen zuen hobekuntza 

ikastaroaz. Ondotik, hobekuntza ikastaldi bat eskainia izanen da, hau ere urririk. «Hobekuntza-bideak aztertu eta aurkeztea» hizkuntz 

normalizazioan jarritako eskolako helburuak betetze aldera. Kontseiluaren egitekoa, baina, egoera «deskribatzea, baloratzea eta 

hobekuntza-proposamenak egitea» dela gogoratu zuen. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Litekeena da pentsatzea ea Korobotxka benetan dagoen hain behean giza 

hobekuntzaren mailadi azkengabean. Realak bigarren zatian egin zuen jokoa nahiko ona izan zela iritzi zion Denoueixek, eta joko 

hobekuntza hori ere lagungarria izan daitekeelako pozik zegoen. Gazteria katolikoaren soin-hobekuntzarako. Ahoskera-hobekuntza 

hori. Nafarroako Parlamentuaren sostengu zabalik gabe ez duela Foru Hobekuntzaren erreformarik bultzatuko esan du Nafarroako 

Gobernuak 

[3] dezenteko hobekuntza (3); erakutsitako hobekuntza (3); foru hobekuntza (31); hobekuntza aldatzeko (4); hobekuntza berresteko (3); hobekuntza 

handia (4); hobekuntza handiak (4); hobekuntza izan (7); hobekuntza nabaria (11); hobekuntza nabarmena (8); hobekuntza nabarmenak (4); 

hobekuntza txiki (3); izandako hobekuntza (3); joko hobekuntza (5); partidetako hobekuntza (3); foru hobekuntzak (9); hobekuntzak aipatzen (3); 

hobekuntzak egin (8); hobekuntzak egiteko (5); hobekuntzak eskatzeko (3); hobekuntzak lortu (3); etengabeko hobekuntzan (4); foru hobekuntzan 

(7); etengabeko hobekuntzan ari (3); nafarroako foru hobekuntzaren (3); foru hobekuntzaren erreforma (5);; foru hobekuntzaren erreformarako (7); 

foru hobekuntzaren erreformaren (3); foru hobekuntzaren aldaketa (6)] 

hoben (orobat hogen g.er.; Hiztegi Batuak hogen baztertzen du, eta hoben erabili behar dela 

adierazten) 1 iz hutsa; errua. Jauntxoak andreari leporatu omen zion alabaren desohorearen hobena. Lapurreta sakrilegoa nahiz 

beste hoben handiren bat egiten zuena. Heriotza-zigorra merezi duten hobenak. Enea dela kulpa eta hobena, eta ez dudala 

desenkusarik. -Zein da ene hutsa edo ene hobena, niri horrelako amorruz erasotzeko? Deia egin zuten tenorean ipar haizea zegoen, usain 

txarra bazen Ahetzen, ez zen gure hogena. Hoben hau kitatzeko aukeratu dudan penitentzia. Costa gizajoa, beti Produkzioa ahotan, 

hoben guztiak Produkzioari leporatzen dizkiote. Yolok lore harrapaketa baten hobena dauka bere gain; Isidora da akusazioa jaurti duena. 

Hobenik gabe preso zirenak. Eta ni nago ez ote dugun gutarik bakotxak zerbait hoben... Babiloniar herriak hoben larria egin du Israelgo 

Santuaren aurka. 

2 (bekatu-rekin batera) Barkatu, arren, zure senideei beren hobena eta bekatua, eta zuri egin zizuten kaltea. Zoriontsua Jainkoak 

hobena kendu eta bekatua barkatu diona! Aitortzen dut, bai, neure hobena, begi aurrean dut etengabe neure bekatua. Jauna, ez dut 

hobenik, ez bekaturik egin. Puta haiei zorren ordaina barkatzea izan baitzitekeen gure bekatuaren kulpa eta hobena ordaintzeko modurik 

egokiena. Zortzigarrenak, bi hoben mota: bekatu jatorrizkoa eta bekatu egitezkoa bereizten direla. Baina obedientziak ez du inor 

behartzen hoben edo bekatu den zerbaitetan obeditzera. 

3 (hitz elkartuetan) -Barkatzen dizut, Joanes -erran zenidan, irritsu-, eta penitentzia ere eman berri dizut... baina ez ahantz ezen 

bizitza osorako duzula hoben-ordaina. Nik, egia esan, ez dut gogoan, Jainkoaren errukiari esker, hoben-ordainez garbitu gabeko inolako 

errurik. 

[3] hoben egin (4); hoben guziak (3); hoben ordaina (3); hobena eta bekatua (3); kulpa eta hobena (3); bere hobenaren ondorenak (6); hobenaren 

ondorenak jasan (6); hobenik gabe (9); hobenik gabeko (4)] 

hobendu, hoben(du), hobentzen du ad Diot nik afera hortan gutarik hurbil ez direnak apalduz segitzen badugu, edo 

hobenduz, ez gira biziki urrun helduko. 

hobendun 1 izond erruduna. Pasatuko dira eskandalak, pagatuak izanen haur bortxatuen guraso eta familiak, lumatuak diosezi 

hobendunak, garbituak Augias-en abeltegiak. Eta hura izan zen, halatan, ene gibelatzearen hobenduna, ez ni. Aitaren herioaren 

hobenduna sentitzen zen nolabait. Une batez, gogotik pasatu zitzaion gizon haien hiltzearen hobenduna zela. Ez hiz deusetan 

hobendun; hire martirioak goratu hu. Zeren iduritu baitzitzaidan ezen festa itsusi eta lazgarri hartan on eta hobengabe ziruditenak gaizto 

zirela eta hobendun, eta gaizto eta hobendun bakarra, aldiz, on eta hobengabe... Batere dudarik gabe sinesten baitzuen ez zela hura 

hobenduna. Ez zezan nehork enegatik uste izan akusatua hobendun neukala. Gazte edo zahar, Sarkozy jotzen dute hobendun eta haren 

dimisioa eskatzen dute. Akusatua hobenduna dela deritzogu. Denek [...] ikusten dute español gobernua hobendun handi dela ixtorio 

hortan. Geure arbasoak baino ere hobendunagoak egiten gaituen tresna madarikatua. Arima hobendun, izpiritua ihesean, bihotza hotz. 

2 (izen gisa) Hobendunek paga dezatela! Bastart izatearen seinalerik ez eramateko, bere aita-amen zorigaitza hobendunari 

pagarazteko. -Ez dugu zertan inoren esperoan egon bahituak libratzeko eta hobendunak preso hartzeko. Zigorrak ez du hobenduna 

hobetzen: larritasun geldo bat, zuhurtzia, mesfidantza eman diezaioke apika.

[3] hobendun bakarra (3); hobendun haundi (4); hobendun izan (3); hobendun sentitzen (6); nor da hobendun (3); bere burua hobendun (3); lehen 

hobendunak (3); 

hobendura iz hobena. Aljeriako gerlak gaur egun oraino arrastoak baditu han ibiliak direnen baitan: zenbaitzuentzat kasik gaueroko 

amets gaixtoak, hobendura sendimenduak... 

hobenduri iz hobenduna. Eta amaren minak mina eragin zidan neuri ere eta kulpant eta hobenduri sentiarazi ninduen. Giltzapean 

sartu zuten eta handik hilabete batzuen buruan, nehork behartu gabe, berak aitortu zuen Central Parkeko gaiztakeriaren hobenduria bera 

zela. 

[3] kulpant eta hobenduri (3)] 

hobengabe izond errugabea. 27 hil eta haien artean frantses hobengabe batzu. Zeren iduritu baitzitzaidan ezen festa itsusi eta 

lazgarri hartan on eta hobengabe ziruditenak gaizto zirela eta hobendun. Hautsi-mautsi iduriko erabaki horrek harritu zuen Azpilkueta, 

zinez uste baitzuen berak hobengabea zeukan gizona, osoki zuriturik aterako zela. Lau urte iraun duen aferaren ondotik, Baionako 

auzitegiak eta Paueko dei gorteak hobengabe ekarri dute. 

hobengabetasun iz errugabetasuna. Nahiz eta azkenean hobengabetasuneko sententzia eman zioten. 

hobenkeria iz Wernerrek sarekadaren berri ematean bere hobenkeria Janinaren bizkar jarri zuenean. 

hobenkide iz besteren hobenaren kide gertatzen dena. Hura zen gure hobenkidea, lagunduko gintuena. 

hobentasun iz Ez dira nahikoak Andderen hobentasunaren zurkaizteko. 

hoberatze iz hobera egitea. Aldiz Luterianoek dute hoberatze bat ukana jaz. 

hoberen 1 izond onena. Britania Handiko hamar unibertsitate hoberenak, 2002an, The Times egunkariaren arabera. Horregatik 

kazetarien kronika hoberenak lortzen ditu. Denbora eta ahazmena direla diote hor etsigarri hoberenak, baina denbora eta ahazmena ez 

daude inon, ez daude inoren eskura. Nakien gaztelania hoberenean agurtu nuen. Eskaintza hoberena egiten zionari bere burua oparitzen 

zion emagaldu bat besterik ez zen. Ongi etorri hoberena eginez erromeseri. Hegoaldeko Asiarenak dira eskualde-emaitza ekonomiko 

hoberenak. Errege handienaren eta hoberenaren esku daudelarik Espainiako Erreinuak. Urteko erreportaje hoberenaren saria irabazi 

zuen. Ezkondu eta hiru urteren buruko emaztea joan zitzaion bere adiskide hoberenarekin eta geroztik ez zuen onik. Ez dugu dudatzen 

Donapaleuko trinketa beteko dutela inguruetako pilotazale hoberen guziek. Egun hortan denak gomit gira munduko muslari hoberen 

horien ikusterat... Hango abokatetan hoberenatarik bat hautatua zuten. Europako anatomista hoberenetariko bat da Velasco. Leibniz-ek 

dio ezen, mundua egiteko, posibleen artean hoberena hautatu duela Jainkoak. Gai honetaz egin diren liburu guztietan hoberena dela. 

Kirol-kazetaria zen Tomas, eta hoberenetarik omen. - Andde gure arteko hoberena da. Hamaseietarik zortzi hoberenak hautatuko 

zituen Patxi ATEko logistika arduradunak. Egia zen hoberenak atxiki zituztela, Sebas barne. Oraindik ere zu zara hoberena. -Eta erraiten 

ahal daukuzu zein arno den zuretzat hoberena? Halako unibertsitatean eskaintzen diren zuzenbide ikasketak oso onak direla, Espainiako 

hoberenak. -Esku onetan zaude, Carston, hoberenetan. -Biok joatea duzue hoberena -esan nuen nik-, ez dut hemen borrokarik nahi. 

Hoberena lanari lehenbailehen ekitea nuela erabaki nuen. Baietz, biendako hoberena egunkarian gelditzea izanen litzatekeela. Agian 

zuzenean galdetzea izango zen hoberena. Hoberena bakarrik zerbitzatzen da hemen, herdoil huts-hutsa. Bakoitzak ahal zuen guzia eta 

hoberena ekarri zuen bestaren edertzeko. 

2 (-ik atzizkiaren eskuinean) Hauxe da munduko libururik hoberena. Bere arroparik hoberenaz jantzia. Nire lagunik hoberena 

zen Gabrielle. Atsoak hiriko festarik hoberenak ematen ditu. Kasurik hoberenean. Ardoa zen, inoiz edan zuen ardorik hoberenetarikoa. 

3 (izen gisa) Nire mundualdiaren hoberenak bukatuak zirela sinistuta nengoenean. · Eta Aguerre ez da oraino lehengo hoberen hura, 

salbu airea bai haatik. Oraino ere ez da hoberen hartarat heldua Lasa. 

· 4 adlag ondoen. Anaia, egizu hoberen deritzozuna. Une bakoitzean gaiari hoberen zegokiona bilatzeko. 

5 hoberen-hoberen Hoberen-hoberena, pentsatu nuen, zera izango zen: printzea neure ondoan galako karroza batean etorri balitz 

herrira, lau zaldi elurra bezain zuriek tiratua. Denaden, ihardoki behar zen, biga bazituzten aitzinean, hoberen hobereneko pilotariak: 

Sorhuet bere 16 boteekin, eta Etcheto haundi bat. 

6 hoberenean izan da/du ad Ihardetsi zidan hoberenean zela bere herriko apezarekin, baina ez zuela sinesterik. Lehenago ohartu 

behar nuen, baina zentzumenak ez nituen beren hoberenean. 

[4] aterabide hoberena (4); bide hoberena (7); biderik hoberena (9); emaitzarik hoberena (4); erarik hoberena (6); erremediorik hoberena (5); 

frogarik hoberena (4); gauzarik hoberena (8); lauetako hoberena (11); lauretako hoberena (5); manera hoberena (4); mentura hoberena (4); modu 

hoberena (5); modurik hoberena (13); molde hoberena (6); partida hoberena (6); zatirik hoberena (4); ongi etorri hoberena (60) 

agiantza hoberenak (48); baldintza hoberenak (4); bi hoberenak (6); desira hoberenak (14); emaitza hoberenak (5); emaitzarik hoberenak (4); 

gauzarik hoberenak (5); goresmen hoberenak (6); hiru hoberenak (5); lagun hoberenak (4); lau hoberenak (4); pare hoberenak (8); zorion hoberenak 

(10); gure agiantza hoberenak (12) 

borondate hoberenarekin (6);; adin hoberenean (4); adinik hoberenean (6); alaitasun hoberenean (6); bere hoberenean (4); giro hoberenean (30); 

gosturik hoberenean (4); gusturik hoberenean (7); kasurik hoberenean (7); modu hoberenean (6); molde hoberenean (6); omore hoberenean (29); 

omorerik hoberenean (7); sasoi hoberenean (7); trenpu hoberenean (11); une hoberenean (4) 

giro hoberenean iragan (5); hoberenek irabaz dezatela (5); hoberenera jota (8); hoberenera jota ere (7); hoberenetako bat (5); baldintza hoberenetan 

(10); den hoberenetik (38); den hoberenetik ere (4] 

hoberentsu izond hobenera edo. Ardoa, andrea, Jainkoak gizonari egindako opari hoberentsuenetakoa da. Azken honekin, 

ikusi dugu gure Piarres, ordukotz xahartua, Milafrangako bestetan, Dufourcq-Etcheverry eta Inchauspe-Carricartek, orduko hoberentsuak, 

plaza laxoan egin zuten partida batean. 

hobespen iz hobestea. Ez zuten inolako hobespenik ageri hurbiltzen zitzaizkionetariko inoren aldera. Baina ez omen zitzaion iragan 

horren hobespenik nabarmentzen, gailurretik berariaz jaitsi eta itzalean hobeto sentituko balitz bezala. Modernoetako batek metodo oso 

ona aurkitu uste zuen, aurreko guztiak baino hobea, eta izateari, ez izatearen gainetik, emandako hobespenean datza berau. Osagarrien 

aukera hobestean gehiengoari KPIren araberako igoera bakarrik eskaini zaio. 

hobeste iz hobetzat hartzea edo edukitzea. Baldin haatik, behingo honetan soil-soilik, nire iritzia hobetsia gerta baledi, 

hobeste horren kausa ama baten maitasunezko irudipenetan behar zenuke bilatu.

hobeto [4242 agerraldi, 233 liburu eta 1441 artikulutan] 1 adlag ongi adizlagunak -ago erkaketa atzizkia 

lotzen zaionean hartzen duena era. ik hobeki; hobe. Florentek kokotsa altxatu zuen apur bat, hura hobeto ikusteko. Eta 

hobeto sentitzen nintzen, barruko ezina arindurik. Laster izango zara hobeto. Ea, ez al zaude hobeto? Zenbaitetan hobeto omen zegoen, 

alai eta zoriontsu. -Hobeto ere bizi izan naun, baina baita okerrago ere. - Berbaldi ongi taxutua eta hobeto bukatua espero du. Horrela 

bere jabegoa hobeto zaintzen ikas zezan. Mundua hobeto ezagutzeko modu bat da niretzat poesia. Nire izaerarekin hobeto egokitzen da, 

zirt edo zart, erdipurdikorik ez. Gauzak hobeto dabiltza orain. Pentsa ezazu hobeto egin behar duzuna. Gau hartan aurrekoan baino 

hobeto egin zuen lo. Zuk zeure burua baino hobeto ezagutzen zaitut. Bistan da kultur aniztasuna, nola etnikoa, hala erlijiosoa edo sexu 

hautaketari dagokiona, [...] beste inon baino hobeto bideratu izan dela hirietan. Honela hobeto, maitea? Hobeto horrela, hitz-jarioari 

enbarazu egin gabe. Ez oso ondo, baina zu baino hobeto. "Hik baino hobeto!", erantzun zion Sebastianek. Abadea, hobeto. Eta 

Ramuntxo, berdin, edo hobeto. -Hobeto orain? Sekula baino hobeto. Uste baino hobeto ateratzen ari zitzaidan dena. 

2 hobetoago hobeto. Fundamentalismo islamikoa [...] Bushen gobernuak onartzen duen baino askoz hobetoago dago militarki zein 

politikoki antolaturik eta motibaturik. 

3 hobetoxe ik hobetoxe. 

4 askoz ere hobeto Askoz ere hobeto sentitzen zen Jerry animatzen ari zela ikusita. Jar gaitezen eroso, horrela askoz ere hobeto 

mintzatuko gara. Ziur naiz askoz ere hobeto pasatuko zenukeela beste milaka milioi lekutan. Ondo asko ezagutzen haut, herorrek heure 

burua baino askoz ere hobeto. Etorri nahi ez badute, askoz ere hobeto. -Eta bi aldatzea balego, askoz ere hobeto. Askoz ere 

gehiagotan eta askoz ere hobeto. · Azterketa horrek diraueino txindurri edo beste xomorroren bat azaltzen bada, askozaz ere hobeto. 

5 askoz hobeto -Horrela nahi baduzue askoz hobeto niretzat. Ez, Humphries jauna, askoz hobeto komuneko paperean. Beharbada 

askoz hobeto biziko zen berriro sekula ikusten ez baninduen... Bigarren dzangada askoz hobeto sartu zitzaion. Ez nuen ospitalera igo, 

etxean askoz hobeto zainduko nuelakoan. -Gerra aurrekoak baino askoz hobeto bizi dira halan be. Tomek bazekien askoz hobeto 

egongo zela Harryrentzat lanean, baina [...]. Egia esateko, askoz hobeto gaude hori gabe -Ginnyri ezpainak dar-dar egin zion-. Askoz 

hobeto zegoen osasunez. Guztia uste baino askoz hobeto joan zela esan zidan, hasteko. -Askoz hobeto, jauna. 

6 edo hobeto Edo hobeto, zatozte biok, erretzen gaituen zeruko sua hazi-zaparrada batek itzal dezan. Pertsona hura, edo, hobeto, 

Arazo deitzea nahiago dudan gauza hura. Eta non iruditzen zaidan nire atzean igurtziren bat-edo entzun edo, hobeto, sentitu nuela. Edo 

hobeto: ikaragarri zoriontsu. 

7 ezin hobeto ik beherago 13. Ezin hobeto ulertu zuen Ruche jaunak Max eolikoak zer esan nahi zion. Den-dena primeran dabil, 

ezin hobeto, ohean paregabea da eta inoiz ez die uko egiten nire eskaerei. Berrogei urte eta gehiago ditu orain, baina, Jainkoari eskerrak, 

ezin hobeto dabil osasunez. Era horretan, ezin hobeto kokatu ziren politika ekonomikoan beren ikuspuntuak baliarazteko, -Ezin hobeto, 

Dudley -esan zion osaba Vernonek. Ezin hobeto ezkutatuak daude disko gogorraren erraien artean. 

8 gero eta hobeto Gero eta hobeto ezagutzen zuen hildakoa, haren ingurukoak... eta beraien arteko kontuak. Pertsonekiko 

harremanetan, denbora joan ahala gero eta hobeto ezagutzen ditugula uste dugu. Gero eta gehiago eta gero eta hobeto egiten dugu. 

Gero eta hobeto egiten nuen lo. Edan ahala gero eta hobeto sentitzen naiz, alaiago. 

9 hainbat hobeto Hainbat hobeto, benetan ardura digunari, utzi zigun lanari, bere lan bakarrari, ekiteko. Hainbat hobeto, mutu 

egongo baitzen. Hainbat hobeto, ez baitzekien zer ekarri behar zion gero hurbilak. Hainbat hobeto berarentzat, bazuen-eta nondik heldu 

bikoteari. Hala beraz, taldean zenbat eta gehiago izan, hainbat hobeto. 

10 hobeto esan Victoriak normalean ez zuela edaten esan zuen; hobeto esan, "ongi nagoenean edaten dut" edo "gustura nagoenean" 

esan zuen. Hobeto esan, gau-jantziz jantzita zeudelako ustean zeuden. Hara, badator ordua -hobeto esan, heldua da-, nor bere aldetik 

sakabanatu eta bakarrik utziko nauzuena. · Ekaitzak lortu ezindakoa eragin zenuten zeuok, edo, hobeto esan, bi gizonek, txakurrak eta 

koadroak osatzen zenuten piztia itxurakoak. Benetan zegoela bere buruari uko egiteko prest gizadiaren alde, edo, hobeto esan, gizadiaren 

ideiaren alde. 

11 hobeto esanda Hobeto esanda, denok desberdinak gara. Gorrotoa die, hobeto esanda. 1977ko udan izan nituenak -edo izan 

genituenak, hobeto esanda- urruti joan ziren. Beste puztarri bat nire familiarentzat, gure familientzat, hobeto esanda. Hobeto esanda: 

urrearen fundizioa nola egin gizakumeak ikasi zuen unea. Hobeto esanda, ez diozu zeure buruari garbi aitortu nahi idazteko piztu zaizun 

grina berri horren arrazoirik. Halaxe ageri zen Sabeth nire gainean, edo nire aldamenean, hobeto esanda: [...]. · Ez nintzen harritu, edo, 

hobeto esanda, ez naiz harritzen orain, gogoratzen naizenean. Bera Pitagorasengandik zetorren zuzenean, edo hobeto esanda, bera zen 

Pitagoras. Besaulki batean eserita, edo hobeto esanda, barreneraino sartuta zegoen. 

12 hobeto esateko Edo, hobeto esateko, orain bada, baina lehen ez zen. Errauts artean usoak ikusi-uste ditut, hobeto esateko; edo 

bele tzarrak ote? Haren begirada da, hobeto esateko, ahaztu ez dudana. 

13 hobeto ezin ik gorago 7. Primeran zeunden, hobeto ezin. Eta ni horrekin hobeto ezin geratzen naiz. Bitxia zen zeinen bat 

zetozen guzti-guztiak ere diseinu orokorrarekin; hobeto ezin. 

14 hobeto izan ad ad Bakarrik egiten du lan, eta norbait ondoan izatea hobeto izango litzatekeela ohartarazten diotenean, beti 

gauza bera dio: [...].Hala ere, deus baino hobeto da, jendeak planta gutxiago egiten du, behinik behin, gezur gutxiago esaten, komentu 

askotan gertatzen dena baino hobea da hori. Hobeto da honela. 

15 ongi baino hobeto ondo baino hobeto. Irudimentsua baitzen, eta hitza ongi baino hobeto erabiltzen baitzuen. Ongi baino 

hobeto ezagutzen genuen elkar. 

16 ondo baino hobeto Ondo baino hobeto izorratu zuten. Barrabas txiki horiek ondo baino hobeto baitakite traba horiek saihesten. 

Infernua eta paradisua bereizten ongi baino hobeto lagundu zizun ilehoria, hiltzailearen laguntzailea. Ondo baino hobeto zekien seme 

haiek arrazoi osoa zutela. Ondo baino hobeto, emakumeok. Jakin bai hark, ondo baino hobeto. 

17 orduan eta hobeto Izan ere, honelako gizon bertutetsu eta sentibera bat, berari egin dioten bidegabekeriak zirikatuta, orduan eta 

hobeto jokatzen saiatuko da. Zenbat eta zauri gehiago, orduan eta hobeto. Zenbat eta osagai bitxi eta exotiko gehiago erabili, orduan eta 

hobeto hitz egiten dugula iruditzen zaigu. 

[9] are hobeto (21); askoz hobeto (210); askozaz hobeto (9); ezin hobeto (276); hobeto adierazten (13); hobeto ari (78); hobeto aritu (65); hobeto 

atera (9); hobeto azaltzen (12); hobeto baliatu (17); hobeto bete (9); hobeto bizi (33); hobeto bizitzeko (11); hobeto egin (40); hobeto egingo (22); 

hobeto egiteko (9); hobeto egiten (35); hobeto egokitzen (19); hobeto egongo (45); hobeto ekin (15); hobeto entzuteko (12); hobeto erantzun (9); 

hobeto esan (77); hobeto esanda (288); hobeto esateko (37); hobeto ezagutu (20); hobeto ezagutuko (10); hobeto ezagutzea (13); hobeto ezagutzeko 

(59); hobeto ezagutzen (141); hobeto gogoratzen (9); 

hobeto hartu (9); hobeto hasi (30); hobeto horrela (9); hobeto ibili (15); hobeto ikus (12); hobeto ikusi (24); hobeto ikusteko (41); hobeto ikusten (49); 

hobeto islatzen (10); hobeto jardun (11); hobeto joan (13); hobeto jokatu (43); hobeto jokatzen (16); hobeto konpontzen (13); hobeto moldatu (38); 

hobeto moldatzen (76); hobeto pentsatu (22); hobeto prestatu (13); hobeto sentitu (19); hobeto sentitzen (45); hobeto ulertu (25); hobeto ulertuko 

(23); hobeto ulertzeko (32); hobeto ulertzen (51); hobeto zaindu (13); hobeto zaintzen (10); horrela hobeto (21) 

askoz ere hobeto (37); iaz baino hobeto (21); orduan eta hobeto (31); edo hobeto esanda (46); uste baino hobeto (35); inoiz baino hobeto (36); ongi 

baino hobeto (23); inork baino hobeto (72); lehen baino hobeto (15); ondo baino hobeto (235); gero eta hobeto (97); espero baino hobeto (9)] 

hobetoxe 1 izond zertxobait hobeto. Hobetoxe gaude. Iruditzen zait, beraz, hobetoxe sumatzen dudala zer den zibilizazio bat. 

Gauzak hobetoxeago azaltzeko. Hobetoxe ikusten dut garaipenen printzipioa: [...].- Bai, amatxo, hobetoxe. 

2 hobetoxeago Harry hobetoxeago sentitu zen. Sortzeko gai direnek sor ditzatela hobetoxeago ala okerxeago. Lastima, testu hori 

idatzi zionak euskeraz hobetoxeago ez jakitea. 

hobetsi, hobets, hobesten 1 du ad hobetzat hartu edo eduki. Zuhurtzia da, nire iduriko, hobetsi behar dena. Auzitegiak 

ordea, bidaiarien eskubideak hobetsi eta hegazkin elkarteen alegazioak baztertu ditu. Ongia bere gogokoa delako hobesten du, eta 

gaizkia bere gogoaren kontrakoa delako gaitzesten du. "Heretiko guztiek merezi duten zigorra" ematea hobetsi zitean. Konturatzen al zara 

onbidearen aldean galbidea hobesten duzula? Hark ere lehengo gelakideen lagunartea hobesten zuen. Beste guztien gainetik bere burua

hobetsi nahi duena. Zu baitzaitut hobetsia semeetan. Aita galdu zuenean, berriz, hileta-elizkizunak huts egin genituen, urruneko rock 

jaialdi bat hobetsita. 

2 (era burutua izenlagun gisa) Horren gabezian ere, objektu hobetsirik badago, indar gehiago ematen diote horri. Onura handiz 

baliatzen nituen ihardukitzailearen ohoreak eskuratzeko, bitartean aldiz beldurrik gabe emana nintzaion maitale hobetsiari. Matematika da 

ezagutza horren bere adibide hobetsia, "giza arrazoimenaren harro-gaia" deitzen duena. 

3 hobestenago Gerla solas ari baikara, iruditzen zait etsaia balioztatuago eta gerla hobestenago dela. 

[3] aldatzea hobetsi (5); aukera hobetsi (5); aztertzea hobetsi (3); egitea hobetsi (12); ematea hobetsi (5); geratzea hobetsi (4); izatea hobetsi (3); 

jarraitzea hobetsi (3); jartzea hobetsi (3); sartzea hobetsi (3); uztea hobetsi (3); erabiltzea hobesten (3);] 

hobetu, hobe(tu), hobetzen da/du ad hobe bihurtu, hobera egin; (zerbaitetan) hobekuntzak egin. Handik 

aurrera agian hobetuko zen gu bion arteko harremana. Asmakizuna ezin hobea zen, baina hobetu beharra zegoen. Gizartearen egoera 

hobetuko dela. Hobetu bai, pixka bat hobetu zitzaion ikusmena: finkapen hobea zuen. Animoa asko hobetu zitzaion aurpegiko ile guztia 

desagertu eta begiak ere pixkanaka marroitzen ari zitzaizkiolako. Mutikoa ongi zegoen; inoiz edo behin sukar arintxoren bat izaten zuen, 

baina garbi ikusten zen hobetzen ari zela. Hortik haren asmo sendoa: idazteko luma hobetu! Aurrekontu xume bat bereizi dela hoditeria 

hobetzeko. Bere gaskoi motza hobetu zuen egun haietan. Munduko bi marka hobetu dituzte Olinpiar Jokoetan parte hartzeko [...] egiten 

ari diren AEBetako sailkapen probetan. Atzo, zentimetro batean hobetu zuen marka hori. Ongizate maila hobetzea eta giza gaitasunen 

garapen integrala lortzea. Eguraldia hobetuko ote zen aiduru zegoen bitartean. Gazteek mundua hobetu nahi dute, baina ez dakite nola 

jokatu. Zigorrak ez du hobenduna hobetzen: larritasun geldo bat, zuhurtzia, mesfidantza eman diezaioke apika. ren bizi maila hobetuz. 

Bitarteko teknikoak hobetuz joan ziren hurrengo urteetan. Giza ugalketa hobetzeko ideia aspaldiko kontua da. Adimenetik etikara txango 

egingo banu, ordea, jakin badakit ez irakurketak ez idazketak ez nautela hobetzen: idazle handienek sentitzen dituzten emozio eta 

sentimendu berdintsuez idatzi zuen Hitlerrek Mein Kampf. 

2 zerbaitetan hobekuntzak egin. Argindar instalazioa hobetu egingo omen ditek. Akuafortearen teknika hobetu zuen eta eragin 

handia ukan zuen geroko grabatzaileetan. Batzuek bere egoera hobetu dezakete, beste batzuen kalterako, noski. Argindar instalazioa 

hobetu egingo omen ditek. BiztanleriaBerehala ohartu zara, ezin hobea ez ezik, hobetu ezina dela burura ziplo etorri zaizun ideia. ik 

beherago 7. Hobetu da ala txartu? Ainitz hobetu da. 

3 (hitz elkartuetan) Bertsolarien hobetu nahitik seguraski. Informazio hezitzailea zabaltzea ingurumen hori babestu eta hobetu 

beharrari buruz. 

4 (era burutua izenondo gisa) Itzulpena egiteko ere erabili dena 1998an Jens Timmermannek Meiner argitaletxearentzat egin 

duen argitaraldi hobetua da. Elsa Schick bere andrearentzat asmatu omen zuen bereziki arropa garbitzeko makina hobetu hori. 

5 (era burutua izen gisa) Une hartan ageri ziren protagonisten solasek hobetu baten premia baleukate legez. 

6 hobetuxeago Aroa ere hobetuxagoa goizeko hartaz geroz, bihotzak beren aldetik laxatuagoak ziren. 

7 ezin hobetuzko Izan ere, erromanistak, indoeuropeistak ez bezala, ezin hobetuzko egoeran zeuden lan horri ekiteko 

[6] asko hobetu (105); baldintzak hobetu (22); defentsan hobetu (7); dezente hobetu (18); egoera hobetu (35); emaitzak hobetu (11); eskaintza 

hobetu (10); gauzak hobetu (7); gehiago hobetu (6); hobetu beharra (58); jokoa hobetu (10); kalitatea hobetu (10); lana hobetu (8); marka hobetu 

(23); nabarmen hobetu (13); munduko marka hobetu (9); lan baldintzak hobetu (7); badu zer hobetu (6); asko hobetuko (6); baldintzak hobetuko (8); 

egoera hobetuko (9); hobetuz doa (6); hobetuz joan (18) 

hobetze aldera (22); hobetze bat (7); baldintzak hobetzea (30); hobetzea lortu (6); kalitatea hobetzea (22); postua hobetzea (6); lan baldintzak 

hobetzea (11); bizi baldintzak hobetzea (8); bizi kalitatea hobetzea (11) 

baldintzak hobetzeko (61); bizimodua hobetzeko (8); egoera hobetzeko (53); emaitzak hobetzeko (9); errendimendua hobetzeko (6); gauzak 

hobetzeko (7); harremana hobetzeko (6); harremanak hobetzeko (14); hobetzeko ahalegina (6); hobetzeko ahaleginak (6); hobetzeko asmoa (8); 

hobetzeko asmoz (18); hobetzeko aukera (28); hobetzeko balio (9); hobetzeko bidea (6); hobetzeko bidean (6); hobetzeko lanean (6); hobetzeko 

neurriak (14); hobetzeko proposamenak (6); hobetzeko tartea (7); ingurumena hobetzeko (7); irudia hobetzeko (7); jokoa hobetzeko (7); kalitatea 

hobetzeko (22); segurtasuna hobetzeko (16); zerbitzua hobetzeko (10) 

asko hobetzen (8); egoera hobetzen (22); gauzak hobetzen (7); hobetzen ari (63); hobetzen jarraitzeko (6); hobetzen joan (7); hobetzen lagunduko 

(7); hobetzen saiatu (6); hobetzen saiatuko (16); hobetzen saiatzeko (6); kalitatea hobetzen (8); maila hobetzen (7); marka hobetzen (7); pixkanaka 

hobetzen (6); hobetzen ari dela (11)] 

hobetze 1 iz hobe bihurtzea, hobera egitea; (zerbaitetan) hobekuntzak egitea. Azpimarratu behar da ez dela 

aurrekoen hobetze soila. Gizaldiaren hastapenetik, aldaketa gaitzak gertatu dira eta ere hobetze ederrak. Hausnarketarako gaitasuna eta 

zaletasuna, etengabeko hobetzearen grina. Alaitasuna nork bere burua hazte eta hobetze gisa. Gernikako Estatutuaren hobetze bat 

baizik ez daiteke izan emaitza. Laster hasi nintzen baiesten hobetze bat sentitzen nuela. Hobetze kontseiluaren lehendakaria. 

2 hobetze aldera hobetzeko. Gobernuak 50.000 milioi euro bideratu nahi ditu uraren kalitatea hobetze aldera. Gure panorama 

hobetze aldera, sektoreak ezin dio, besterik gabe, orain arteko bideari eutsi. Badirudi gauzek hobetze aldera egin dutela. 

hobexe 1 izond zertxobait hobea. Adreilua edo hormigoia baino askoz hobea da hezurra, zura eta metal asko baino hobexea. 

Ikusmen-zorroztasunaren 20/100 mailari edo zerbait hobexeari zegozkionak. Apatxeen lana baino hobexea da, baina ez Txeieneena 

baino. 

2 hobexeago (orobat hobexago) Hotela hobexeagoa da. baziren kolore bakar batez margotuak ere, itxura hobexeagoa 

zutenak. Ilabetearen bigarren partea hobexagoa. Badira beste batzuk hobexeagoak. 

3 (adizlagun gisa) Dermit ere hobexeago ikusi dugu astelehen huntan, partida haundietako behar den bezala. 

hobezin ik hobe 15. 

hobi 1 iz hilak lurperatzeko zuloa. ik hilobi. Babi Yar-eko hobian Kiev-etik hurbil, Varsoviako ghettoan, Sakonikan, Parisen, 

Lidizen... Beren hobietatik jaikitako hil bizidunak. Hilobi arrunt bat baino handiago ez zen harrizko hobi luzanga axal batean, mendi baten 

malda latzean. Nafarroako erregearen hobi hutsa. Hobirik gabeko hilotzen ondoan lo egitera bortxatzen gintuzten. Hilerrira zihoanean, 

izenik ez zekarren hobian lili buket bat pausatzen zuen Bittoren oroimenez. Laster jo zuen begiz hobiaren sarrera-sarreran zegoen hiloihal 

berria. Hobia zulatzen ari ziren hobigileen aitzurkadak entzuten nituen bide barrenetik. Hobi berean, arkabuzari garaztar bat ehortzi 

zuten. Biharamunean hartu eta arbasoen hobietan lur eman zieten, beraien ahaideekin batera. Rossettik Beata Beatrix 63an pintatu zuen, 

eta gorpua hobitik ateratzea 69an gertatu zen. Poeren gorpuzkinak hobitik atera, gurdi batean hirian zehar garraiatu eta Baltimore-ko 

eliza bateko hilerrian ehortzi zituzten atzera. Hobiratze eta hobitik ateratze lanetan.. Ez niola haurrari horrelakorik nehoiz kontatuko: 

sekretua hobiaren zolaren zolara eramanen nuen. Oren guztiek dute gizona kolpatzen, azkenekoak du hobira igortzen. Ximurra beti bera, 

antz-hazturak hobiraino. 

2 irud Arima, gorputzeko hobia utzi eta hegan omen doa itsasorantz. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hobi-zuloaren ertzean daudela, biziek aprobetxatzen ahal dituzten arropak erantziko 

dizkiete, odolak gogorturik ez badaude. Kantari aritzeko hobi-zulatzen? Hobi-zulatzaile taldekideak aitzurrari gaitzeko oldea eman zion. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Nire herritik hurbil bazen mea-hobi handi bat. Abereen arteko batek ere ez du, 

oraingoz behintzat, H bonbarik asmatu, ez eta [...] uranio-hobirik [...] ¡ inon idoro. Lubakiak eta metrailadore-hobiak. Parisko harresihobien 

ifrentzuetan. ik beherago 10. Arnasa hartu du Leandrok, sudur-hobiak zabaldu zaizkio. Sinuetatik jariakin bat isurtzen da sudurhobietara, 

horiek heze egon daitezen. Eman dezagun mihiaren aurrealdeak hersketa bat egiten duela goiko hortz-hobietan. Haien azal 

zuriaren azpian bizi zen babuino oihularia; haienak ziren hortz-hobi gorriak. Lur-en sabelean hatsa berriz hartzen dute mundu honetako

izidun guziek, lur-hobian sartzen direlarik, hemen azken hatsa eman ondoan. Guk nahiago dugu "argudio-hobi" ematea "topoi" horren 

ordain. Baina zer da etxearen edo etxe-bizitzaren izena ematen zaion hori, bizi-hobi, kutxa-bizitza edo bizi-kaiola ttattar bat baizik? 

5 lurrean egindako zulo edo barrunbea. Ur izoztuz betetako hobiz inguratua. Babuinoek zooko hobi zabalean. Nire herritik 

hurbil bazen mea-hobi handi bat. Mea-hobi bat aurkitu dut eskualdearen mendebaleko ertzean. Alde egin nuelarik, ez nekien korridorean 

lubakiak eta metrailadore-hobiak ez ote nituen aurkituko itzultzean. Afal ondoren, han abiatzen zen Casin Cholet oilo-harrapaketan Parisko 

harresi-hobien ifrentzuetan. Urik ez alferrik galtzeko oroitarazten dio, eta ezer kutsagarririk ez botatzeko hobi septikora. 

6 irud Topoi hauen izatea kontuan harturik, guk nahiago dugu "argudio-hobi" ematea "topoi" horren ordain. 

7 (begiaz, sudurraz mintzatuz) zuloa. Abasek begitarte odolgorritua zuen, begiak hobietatik irteteko zorian. Begi 

koloregabetuak hobietatik atera zitzaizkion. Sinuetatik jariakin bat isurtzen da sudur-hobietara, horiek heze egon daitezen. Arnasa hartu 

du Leandrok, sudur-hobiak zabaldu zaizkio, keinu desatsegina egin du. 

8 oia. Sei hilabete beharko dira hortzeria ipini ahal izateko, hain zuzen ere hobiek indarberritzeko behar dutena. Gogora etorri zitzaizkion 

[...] nola bonbek gorputzak txikitu, garunak adreiluzko horma zikinetan barreiatu eta hortz-haginak hobitik erauzten zituzten. Horrela, 

hobietako eta sabai biguneko hersketen artean itxita dagoen aire horren presioa jaitsi egingo da. Goiko hortz-hobiak. Hortz hobien 

atzealdeko eremuan. 

9 hobi komun Bitartean hobi komunak zulatzen ari dira. Hobi komunean ehortzi zutela. Irakeko Kurdistanen 500 gorpu aurkitu 

zituzten atzo hobi komun batean. Berrehun eta gehiago daude Hernaniko kanposantuko bi hobi komunetan... Hobi komun batetik 

jalgitzen den esku baten hezurdura. 

10 horma hobi horman zulatzen den hobia. Pare bat hilobi izan ezik, horma-hobiak denak; guztiak berdinak, marmol zurizko 

lauza dutela defuntuaren izena eta idazkun bertsuak letra beltz edo urrezko koloretan bernuzatuta. Elizaren albo batean, horma-hobi bat. 

11 petrolio hobi Erresalbu-gordailuok harrikatz eta petrolio hobietan dautza. Boliviako petrolio hobien arduradun Jorge Alvaradok. 

Petrolio-hobiak, geruza freatikoak, basoak, lurrak eta abar hondatzen edo agortzen ari badira ere. 

[3] argudio hobi (4); hobi komun (12); hobi komunak (4); hobi komunetan (8); petrolio hobi (4); hobi komun batean (3); mea hobia (4); familiako 

hobian (4); hortz hobien (3); hortz hobietan (3)] 

hobigile iz hobiak zulatzen dituen pertsona. Hobia zulatzen ari ziren hobigileen aitzurkadak entzuten nituen bide barrenetik. 

Aitoren seme zaharrik ez duk, baratzezain, aitzurtzaile, eta hobigileak adinakorik. 

hobikari izond ahotsez mintzatuz, mihia hortz hobietara hurbilduz ebakitzen dena. Dardarkari hobikariaren 

ordez, dardarkari ubularra egiten duten hiztunen kasua. Sudurkari hobikariak palatalizatzen dituen asimilaziozko palatalizazioa. 

Asimilaziozko palatalizazioan kontsonante horzkari edo hobikariaren ahoskunea inguruneari egokitzeko aldatzen da aurreko bokal 

palatalaren eraginaz. /S/ igurzkari hobikari apikaria, /s/ igurzkari hobikari lepokaria. Hobikari dira, hain zuzen, ingelesezko /d/ eta /t/. 

Alegia, horzkari eta hobikariak mihiaren aurreko zati lirain mugikorraz baliatuta ebakitzen dira. 

hobiratu, hobira(tu), hobiratzen 1 du ad hobian ehortzi. Perugian hobiratu zuten, Anaia txikien komentuan. Hobiratu 

egin zutela eta hirugarren egunean piztu egin zela, Liburu Santuek esan bezala. Bertan baitzeuden hura hobiratu zutenean. Zu, ordea, 

hobiratu gabe bota zaituzte, gauza nazkagarriaren pare. Inoiz ez da jakin non hobiratu zuten edo zeruko hegazti harraparien jaki non utzi 

zuten. Baina Berriro ere hilak hobiratzen ari da. Kristoren maitasunagatik, pobre jaio eta mundu honetan erabat pobre bizi, gurutzean 

biluzik eta pobre gelditu eta inoren hilobian hobiratua izan zenaren maitasunagatik. Abside aldameneko kapera batean hobiratu zuten. 

Santuaren gorputza hobiratua zegoen lekura etorririk. Zer atsegin geratzen zaigu munduarentzat hobiratuak gaudenoi? 

2 irud Diamante handiek, dirudienez, ezabatu egiten dituzte pertsonen arrazonamendu ahalmenak, piztu ezkutuan hobiratutako grinak, 

eta itsutu argiturik egon beharko luketen zentzumenak. 

hobiratzaile iz lur-emailea. Herrialdean zehar dabiltzala giza hezurren bat ikusten badute, harri-pilatxo bat jarriko dute ondoan, 

seinale gisa, hobiratzaileek Gogen gudarostearen bailaran lur eman arte. 

hobiratze iz hobian ehorztea. Eman hildakoari, dagokion hobiratzea, eta ez izan axolagabe haren hilobiaz. Berak hobiratze 

pribatua nahi zuen, ohore publikorik gabe. Argi zegoen hezurrak izenik eman gabe itzultzen banituen ere, berehala igarriko zutela nire aitak 

lapurtu zituela, azken finean hobiratze eta hobitik ateratze lanetan, Xemeinek bestela nahi izan arren, oso jende gutxik hartu baitzuen 

parte. Hegoaldean masa hobiratzeak egitera behartu du egoerak; 9.000 hildako baino gehiago daude. 

hobituario iz hilberria. Epitafio kutsua zuen azken lerroak, albiste arrunta baino hobituarioa izan zezakeena toki aproposagoa. 

hobitxo iz hobi txikia. Kriseilu batek argitzen du gauez eta, hobitxo batean, hamabosgarren mendeko burdin hesi batek estaliriko 

argizulo baten ondoan, kandela bedeinkatu bat dago piztuta, pasatzen diren marinel koitaduei eskainia, honako hitzez: [...]. 

hockey (orobat hokei, okei g.er. eta jockey g.er.) 1 iz bi talderen artean jokatzen den kirola, futbolaren 

antzeko erregelak dituena, makila kurbatu lau batez jotzen den bola edo disko txiki bat ate moduko 

batetik igaroaraztean datzana. Tenisa, beisbola, badmintona eta hockeya hartu behar zituzten bost eraikinetako lanak bertan 

behera uztea erabaki du Pekingo Udalak. Debekatua dute igerilekuetan, tenis, hockey edo bestelako kirol zelaietan sartzea. 

2 (hitz elkartuetan, lehen osagai gisa) Hockey talde bateko kide egin dela. Jopieren hockey kluba. Hockey selekzio katalan 

bat . Peggy potzola, pentsatu nuen, gehiegia niretzat, bere hockey jokalarien zangoak eta mari-mutil ile horrekin. Futbol entrenatzaile izan 

aurretik, Capello hockey entrenatzaile izan zen. 

3 (hitz elkartuetan, bigarren osagai gisa) Sasoian egoteko areto-hockeyan aritu dira buru-belarri. Irristatze hockeya ez da 

olinpiar kirola, eta ezin izango duzue Atenasko Olinpiar Jokoetan parte hartu. Sir Patrick eta gainerako ehiztari lepogabeak hasiak ziren 

buru-hockeyko partida jokatzen eta jendea haiei begira zegoen. 

4 belar hockey Belar hockeyko jokalariez gain, beste lau kirolari daude zain. Orain bi aste Zeelanda Berritik iritsi zenetik belar jockey 

jokalari donostiarraren sakelako telefonoa ez da isildu. 

5 izotz hockey Eski artistikoa, izotz hockeya, patinaje artistikoa. Izotz hockeya: Lehen ligaxka (emakumezkoak). Fabio Capello eta 

Pavel Nedved esatari ariko dira izotz hockeyan. Jean-Crhistophe Filippinek Hormadin amaitu du bere izotz hockeyko ibilbide profesional 

luzea. Angeluko Hormadi izotz hokeiko talde nagusiko jokolariek. Izotz-hockey taldeak. Lehen saria, pidaia bat Tunisian bi lagunentzat, 

aste batez, [...] gero mikro labe bat, irensgailu bat (errauts biltzeko tresneri), 2 ahuntx erdi, bildotx, izotz okei partidetako sartze eta 

abar... 

6 patin hockey Patin hockeyeko mundialetan da Kataluniako selekzioa, eta atzo 11-0 menderatu zuen Australiako taldea. Patin 

hockeyan Katalunia munduko talde onenetako bat izan daitekeela ziur gaude. Emakumezkoen Munduko Patin Hockey Txapelketan. Harro

Strucksberg Nazioarteko Patin Hockeyko Federazioko lehendakariak. · Patin hockey selekzioarena ikusita haserretu da Carod Rovira. 

Nazioarteko Patin Hockey Federazioa (FIRS) batzarra egiten ari da bertan 

hockeylari (korpusean hokeilari soilik) iz hockey jokalaria. Gure hokeilariek galduak bezala ziruditen, Grenoblekoek 

eraso bat abiatu orduko. Xabier Daramy Angeluar hokeilariarekin. Erregeen eguna-kari opari pollita egin diote izotz hokeilariek beren 

publikoari joan den larunbat arratsean. 

hodei (orobat odoi g.er.) 1 iz ur tanta guztiz txikiz osatutako multzoa, eguratsean dilindan mantentzen 

dena. ik laino. Egun euritsuetan hodei artean agertzen den ortzadarraren itxura zuen inguruko argitasunak. Hodei baten antzera 

harrotu zen hautsa. Eguzkia hodeiak zulatzen ahalegintzen da. Hodeiak desegiten. Hodeiak zilar iodurozko partikulekin bonbardatuz 

sortzen zuten euria. Haizearen indar suminduak itsasoa astintzen eta ontzi eskergak iraultzen eta hodeiak sakabanatzen ditu. Ura 

hodeietan pilatu eta hodeiak ez dira pisuaz lehertzen. Neure ostadarra ezartzen dut hodeien artean, lurrarekin dudan itunaren ezaugarri. 

Zeruan barna hodei iritsi ezinak igeri zebiltzan. Enbor luzea, adaburua hodeietaraino iristen zaiona. Hodeiz estalita izango da 

egunsentia. Itzulbidean zeru hodeiz beteari begiratu zion. Ni hodeietan bezala. Zenbait hilabetez hodei guztien gainetik egonda, sasi 

guztien azpira beheititu nintzen kolpetik. 

2 (izenondo eta izenlagunekin) Euriz zamaturik datorren hodei astun ilunak adimena itzaltzen didala. Atera zen eguzkia, ireki 

ziren hodei zilarkarak eta lanbro distiratsua pausatu zen elurraren gainean. Hauen gainean hodei urratuak. Gero, hodei zuri bat ikusi 

nuen, eta hodei gainean gizaseme antzeko norbait eseria. Hodei beltz trinko baten azpian. Enpresak hodei toxikoa aireratu zuenean hirian. 

Fertiberiak isuritako hodei kimiko batek beldurra eragin du Barakaldon. Hodei erradioaktiboak partikulak zabaldu zituen Europan barrena. 

Zulo beltzen inguruetan hodei ionizatuak daudela. Berunezko hodei ubelak. Kezko hodei batean bildutako geltoki bat. Sabel astuneko 

hodei gero eta sarriagoek hartu zuten zeru osoa. 

3 (erkaketetan) Begi bateko irisaren erdian garbi-garbi ikusten zitzaion zuriunea, hodei bat bezain zuria. Atzetik itzal eskerga irteten 

zitzaion, ekaitz-hodeia bezain makurra. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Zirrokumulu edo altokumuluak, ilaratan antolaturiko hodei-mataza txiki eta biribilduz 

osatuak. Halako hodei-multzo trinko itsu bat sortu zen berehala brankaren aurrez aurre. Pico Urrielluren oinarrira iritsi ginen egunean, 

hodei-itsaso bat ageri zen gure oinen parean. Hodei masa umel bustiak. Posible balitz guztiz desegiten ari den hodei-maluta bat zer eta 

nolakoa den zehaztea. Hodei-ertzean, mendi kaskoak zuriturik ageri dira oraino. Egiptotik irtetean basamortuko beroetatik hebrearrak 

babesten zituen hodei-abar edo zutabe mirarizkoaz ari da. Hodei-itxitura bat, gure aurrez aurreko eguzkiak argitua: hegazkinak haren 

kontra tupust egin behar duela dirudi. Yungasko basoari hodei basoa deitzen diote, lainoak erakartzen dituelako. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Atsegingarria haren errukia atsekabealdian, euri-hodeiak lehortean bezala. Ekaitzhodei 

beltzaren errape-azpi ilun arre horretan. Trumoi hodei trumiltsuak. Hauts hodei ikaragarri bat hedatzen zen Kolivango bidean. Kehodei 

baten atzean ezkutaturik bezala. Atzo lurrun eta ke hodei handia bota zuen sumendiak. Trena geltokian sartu zen, lurrun hodei 

batean bafaka. Infragorrien bidezko behaketek galaxia guneak erakusten dizkigute, gas hodei beroak, eta izar eta planeta sorrera eta 

garapeneko eremuak. 

6 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa, hed) Intsektu hodeiak nekazaritzan kalterik ez duela eragin gaineratu zuten. 82 

milio euro inguru beharko lirateke oti hodeiak fumigatu eta izurria gehiago zabaltzea eragozteko. Habailariek hartu zieten txanda, eta 

harri-hodeiz zipriztindu zuten hiria. Gaua zen eta aroztegiko atetik txinparta-hodeiak saltatzen ziren iluntasunera. Jaurtigaiak kometa jo 

zuenean sorturiko hondakin hodeian, ordea, ur izoztua da ikusi genuen lehen gauza. 

7 irud Zeruan baduk argi argitsu bat, oraino ere ezjakintasunaren eta inorantziaren hodeiak estalia. Ruche jauna hodeietatik jausi zen. 

Ahmet eta Gülbahar besarkatuak zeuden eta gauak maitasun-hodei urrezko batez estaltzen zituen. Begitartea agerian zuten, baina, 

noizean behin, belo arin bat zekarten aurpegi aldera, eta haien begi bizien aurretik gasazko hodei bat pasatzen zela esan zitekeen, zeru 

izartsuaren aurretik lurruna pasatzen den legez. Okada jaunak te ingeles bat, esne-hodei batez, arratsaldeko bostetan. Jakinarazi behar 

niola jai honetan subiranoaren kopeta halako hodei batek ilundu duela. Beldurraren hodei maltzur iluna azkarki hedatzen da holakoetan. 

Irudimenezko existentzia batean berriro hasten den eromenaren hodei zulaezinean. Hazkunde-kurba bat, adin-piramide bat, banaketahodei 

bat. «Ekonomian hodei beltzak agertzen hasi dira», ohartarazi du Diezek. Zer gertatzen da, hodei batetik zintzilik bizi haiz, ala? Ez 

nago hodei batean, hala ere, oinak lurrean dauzkat. Xapelgoari hasiera ona eman genion, orain hodeitik jaistea dagokigu. 

[4] berunezko hodei (3); hauts hodei (6); hautsezko hodei (6); hodei artean (19); hodei beltza (10); hodei beltzak (15); hodei beltzek (8); hodei beltzen 

(7); hodei berdeak (4); hodei distiratsu (3); hodei gorri (3); hodei gris (4); hodei handi (5); hodei ilun (4); hodei ilunak (4); hodei itxurako (5);; hodei 

konkor (3) 

hodei lodi (4); hodei lodiak (5); hodei mendiak (3); hodei multzo (3); hodei trinko (7); hodei txiki (5); hodei txikiak (4); hodei zuri (7); hodei zuriak (3); 

hodei zurien (3); ke hodei (11); kezko hodei (3); kotoizko hodei (3); sortutako hodei (3); trumoi hodei (3); zeruko hodei (6) 

hodei guztien gainetik (3); laino eta hodei (7); hodei eta laino (5); ke hodei trinko (3) 

hodeiak ukitzen (3); hodeiak zerumugan gora (3); hodeiei begira (4)] 

hodeiarte iz ostartea. Han, mendiak baino goragoko hodeiarte urdinska informal hartan. 

hodeiertz iz zerumuga, ostertza. ik odaiertz. Eguzkia hodeiertzaren lerro ostean desagertzera zihoan. Hodeiertzean, 

zeruertzean, mugaertzean grisak eta metalak nahasten dira. Agian mendiak besterik ez, hodeiertzeko gailur horztunak, lanbroak 

estalitako hogei legoak zehaztugabe bihurturik; edo agian iluntasun are sakonagoa gordetzen zuten hodeiak. Lehen soroak ziren hartan 

supermerkatu eta gasolindegiak landatu dituzte, eta etxebizitza geometrikoek eten dute hodeiertza. Gau ilunetan ez duzue eragozpenik 

aurkituko hodeiertzaz haraindiko plazerraren gailurreraino iristeko, zeruko izar distiratsuak lagun. Gerla aipatua izan da jadanik, kasik 

sobera, iduri baitu gerla dela Baigorriar horien biziaren hodeiertza. Arratsaldeko zortzietan jaurti zuen atzo NASAk New Horizons 

(Hodeiertz Berriak) zunda espaziora eramateko kohetea. Bakearen hodeiertza. 

hodeipe iz hodeien azpian. Hodeien azpikaldea berehala hiltzen da eta lurra iluntzen, hodeipeak hartzen duen guztian. Hegazkin 

arin bat hodeipean, jira dotorea eginda gaztelura buruz amiltzen. Eta, hori zioela, hodei batek estali zituen, eta beldurtu egin ziren 

hodeipean sartzean. Hodeipera egiten zuten jaitsialdi bakoitzean. 

hodeitasun iz hodei izteko tasuna. Ur-tanten nortasuna ez da, inola ere, hodeitasunean urtzen. 

hodeiteria iz hodei multzoa. ik hodeitza. Gero dardara batek lurra gogor astintzen eta zeru sakona kurritzen du; hodeiteria 

osoa talkan dardaratzen eta marruka inarrosten baita. 

hodeitsu 1 iz hodeiz betea. Buruz gora etzanda eta begiak zabalik zeru hodeitsuari begira. Zeru hodeitsua bere barrena husten 

hasi zen. Urrunean, hego-ekialdean, tximistek zeru hodeitsua urratzen zuten. Egun garbia zen, apur bat hodeitsua baina epela. Oso gau 

ilun eta hodeitsua zen. Beroaren eta hotzaren arteko koska zenbat eta sakanagoa, bero-laino hodeitsu horiek ikusgarri hazten dira, 5, 7 

edo 11 edo 15 kilometro eta gehiago ere bai. 

2 irud Denbora, erabaki zuen Julenek, oroitzapen hodeitsuen artean geratzen den hutsunea da.

3 (adizlagun gisa) Biharamunean hodeitsu eta busti zegoen artean zerua. -Ez du ari, baina hodeitsu dago. Martxo-apirilak euriz eta 

hodeitsu joan direnean, normala, urak amaitu ta eguzkia argitu. 

hodeitu, hodei(tu), hodeitzen da ad hodeiz estali. Bazkalondoan zerua hodeitu egin zen, eta leiho aurrean iraileko hodei 

lodi gris ilunak ikus zitezkeen lorategiaren gainetik pasatzen. 

2 (era burutua izenondo gisa) Elurrak bere hil-jantzi zuriarekin estaltzen zuen mendia, zeru hodeitu berun-kolorearen azpian. 

hodeitxo iz hodei txikia. Ilargia bezain handi eta eguzkia bezain distiratsu zen izar bat bezalakoa zen, hodeitxo zuri batek gora 

eramana. Gorputz osoa lurretik altxatua eta hodeitxo distiratsu batek inguratua. -Zer, gero? -galdetu zuen Tentetnikovek, ke-hodeitxo 

kizkur bat jaregiteaz batera. 

hodeitza 1 iz hodei multzoa. ik hodeiteria. Zeru goiak oro isil, hodeitza geldi-geldi. Orduan aire beroak, hotz eta hezearen 

kontrastez, hodeitza altu beldurgarriak osatzen ditu. Hor zetorren zapa-zapa, azpi-azpitik sartuta, hodeitza mardul trinko ilun belztuta, 

itxi-itxia, arratsa azpitik kopetilunduz. 

hodeitzar 1 iz hodei handia. Otordua amaitzen ari ginela, zeruan bi hodeitzar agertu ziren. Zerua hodeitzarrez estalirik zegoen, 

eta euri-tantak postako bide hautsez betea bustitzen hasiak ziren. Argitzen ari zuen; haizeak bultzatuta korritzen zuten berunezko 

hodeitzarrek, eta herri bat sumatzen zen gain batean, goizaldeko zeru gorrixka tristearen atze-atzean. Lurgaineko beroxkak kilimatzen du 

hodeitzarron sabela, berotzen zaizkio erraiak, eta hor hasiko da bota eta bota, mendi kaskoak zurituz eta kostaldean kazkabar-jasa 

axkarrak oparituz. Lehertu ezean, arriskua gero eta handiagoa da, hartxintxar zirenak harri kasko jelatuak baitira gero, eta 15-16 

kilometroko hodeitzar horietako batek ia bi kiloko harri kaskoak bota izan ditu gure lur azal ekaitzez kastigatutako honetan. 

2 irud Hodeitzarrak nagusi diren une honetan, udaberriarekin hitzordua egin eta argitasunaren alde egin nahi izan dute konponbidearen 

aldeko manifestazioarekin. 

hodeixka (orobat hodeiska) iz hodeitxoa. Hodeixka trinkoak. Gure azpian, Mexikoko Itsas Golko urdina, hodeiska soil 

batzuk, eta berauen itzal ubelak itsaso berdeskaren gainean, betiko kolore-jokoa, sarri samar filmatua nuena... 

hodi 1 iz zilindro formako gauzakia, barne-hutsa, mutur bietan irekia, isurkariak edukitzeko edo bertatik 

igarotzeko erabiltzen dena. Orduan hiru neskek kutxa batetik eskuburdinak atera eta jolaskideen besoak atzerantz luzatuz, hodi 

batera lotu zituzten. Jarioa duten hodiak. Teilatuko ura bildurik horman behera zeraman hodia Anaren leihotik oso hurbil igarotzen zela 

ikusi zuenean. Aire girotuaren hodietatik. 40.000 litro azido klorhidriko zituen biltegi bateko hodi bat apurtzean gertatu zen isuria. Ura 

hodi batetik iritsiko da eta uharkak hondoan zulo bat izango du. Zazpi hodiko iturria egin zuen, alabastro zuriz. Hondakinen hodi 

nagusitik. Hodiaren lodiera handituko zutela agindu zuten (bederatzi milimetrotik 27ra). Gero ur-kopuruaren arabera erabakiko da hodien 

sekzioa. Hodi luze eta orratz luzeegi biren bitartez zeure zainetaraino zuzen sartzen zena. Hodi bat sartzen diegu zakiletik barrena, 

prostatara arte. Ospitalean ohean egongo baitzen sabelaldean hodi bat zuela. 

2 (izenondo eta izenlagunekin) Txatar-metak, hodi okertuak eta burdinaren herdoila besterik ez da bazterretan ageri. Atzo 

goizeko zortzi eta erdiak aldera, Gasteizko ur hodi nagusietako bat lehertu egin zen. Ureztapen-kanalaren porlanezko hodi handiaren 

barruan. -Ur zikinetarako hodi berria sartzen ari gara. Azaldu diot nola zurezko hodiak, hala nola Sales herri hartako teilatu-isurbideak, 

hondatzen eta usteltzen diren denborarekin, nola brontzezko hodiak egiten zail diren eta edateko urarentzat erabiltzen direnean sabeleko 

gaitza dakarten, eta nola berunezko hodiak, aldiz, betiko dirauten eta bata besteari soldatzen diren errazki. Euri-urak jasotzeko hodi 

batzuk. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Siberiako petrolioa Ozeano Bareko kostaldera eramango duen hodi sistemaren ibilbidea. 

Horietako bati zartako eder bat eman nion hodi-puska batekin. Hodi-mutur hotz bietatik tira eginez bizkor Buru gainean dutxa pilo bat 

zeuzkan hodi sarea. Hodi-sare konplexu bat da sistema linfatikoa, zain eta arterietatik hurbil dagoena. Plastikozko hodi-begizta labur bat 

izaten du, arteria bat zain bati konektatzen diona. Gero adierazi diot nola orriekin, alde batetik burdina gori batez soldaturik, hodi-tuturik 

egin daitekeen. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Ur-hodi guziak, ur-untzi [=ontzi] guziak suntsituak izan ziren. Gas hodiaren lanak 

geratu dituzte Biriatun. Merkatuko teilatuetan, euri hodien ertzean. Trakea lehortu eta zurrundu egiten da aire-hodiaren sarbidearen 

inguruan. Oxiazetileno-hodien puntan muntaturik. Txikitutako oliobidea Irakeko petrolio hodi nagusietakoa da. Azukrea gasolina-tankean 

eta erregai-hodietan, dio. Sute-irtenbidetik ihes egitea, teilatu-hodietan zehar katuka ibiltzea... Irteera-hodi handi batetik zurrupatuko 

balute bezala sentitu zuen. N-634 errepideko isur-hodia garbitzen ari zela. Nire maskararen hornidura hodiari atximur batzuk egiten 

dizkiot, nire sudurrean bizitza dakarten bafada beroak gozatu ahal izateko. Gorputzak baditu sistemak erregai-tanke, karburagailu, iheshodi 

eta are konpresoretzat har daitezkeenak. Ihes-hodia apurtuta zeukan auto baten zaratak iratzarri zuen begitazioen erresumatik. 

Berogailu-hodiek noizbehinka sortarazitako zaratak eta burrundak baino ez zuten isiltasuna urratzen. Badakizue, bada han elkarketa hodi 

bat... Behazun-hodian T-hodi bat paratua zion emakume xahar bat. Plastikozko oxigeno-hodiak sudurzuloetan. 

4 (landare edo animalia organismoetakoak) Gorputzaren Egiturari arretaz erreparatzen dion edonork Guraizeak ikusiko ditu 

Baraila eta Hortzetan, Hodi Hidraulikoak Zain, Arteria eta Bestelako Hodietan. Gorputzaren erdi-erditik doan hodi barne-huts bat. Adinean 

aurrera egin ahala, gorputzeko arteria gehienak estutzen dira, baina hodi koronarioak izan ohi dira lehenengoak guztiz oztopaturik 

geratzen. Bi hodi zituzten, bata hondakin solidoak kanporatzeko -gorozkiak-, eta bestea -bagina- hondakin likidoak -gernua- eta umeak 

kanporatzeko. Hodi ñimiño batzuk dira osteonak, 15 mm luze eta 0,25 mm zabal diametroan. -Ez, albaitariak hodi eferentea moztu baizik 

ez du egiten. Odolera igarotzen dira urdailaren edo digestio-hodiaren barne-estalduratik zehar. Bihotzak pertika-jauzirik egin al dezake, 

esofago hodiari-edo helduta? Bihotz hodietako gaitzek eragiten dute hildako gehien munduan. Behazun- hodian T-hodi bat paratua zion 

emakume xahar bat. Esperma-hodietatik hazi ugari dariona. 

5 (bestelakoak) Eta bete zuen hodia merkurioz, sartu zuen hodia ontzian muturra zabalik zuen lekutik, eta merkurioa jaitsi egin zen, 

goian hutsezko burbuila bat uzten zuela. Antzinako haizezko musika tresna, hodi bihurri batez osatua, organorik ez zuten elizetan erabili 

ohi zena. Klarinete-hodi bat zegoen. 5.390 hodi eta soinu elementu ditu organoak. Joanikok pistolaren hodia garondoan jarri zidan-eta. 

Bazirela hiru eta lau hodiko arkabuzak. Ezetza gogoan hartu barik, une hartan kanoi hodi bat bere orgatik altxatzen zihardutenen aldera 

hurreratu nintzen. Neon-argi gorriko hodi mehe batzuez egindako errotulu bat ikusten zen zintzilik. Neonezko hodi fluoreszenteak. Miller 

garagardoaren anagrama, hodi argidunez egina. 

6 (elektronikan) lanpara. Hodi elektronikoen bitartez. 

7 ontzi zilindriko estalkiduna, zurruna nahiz malgua. Medikuaren gelatik orduan ez nintzen aspirina hodi soil batekin 

atera. Ohizko haritzezko armairuaren itzalean morphina hodiak begiztatu nituenean. Hortzetako pasta-hodiak zanpatzeko tresna. 

Betunaren hodiari nola sakatzen zion, zapatentzako krema horizontalki hedatuz zapataren gainean. XIX. mendean kolorezko pinturahodiak 

azaldu zirenean. 

8 odol hodi Odol-hodi, nerbio eta beste ehun batzuen bidez. Globulu zuriak bere kasa mugitzen dira odol-hodien barruan. Gizakietan, 

ez dago hezur-zelularik odol-hodi batetik 0,1 mm baino urrunago. Aipatu da gorago globulu zuriak gai direla odol-hodi txikien paretak 

zeharkatzeko eta gorputzaren ehunen artean ibiltzeko.

9 hodi katodiko Bigarren Mundu Gerraren garaian radarren hodi katodikoak hobetzen egin zuen lan. Eliza Katolikoak toki ainitz 

hartzen du telebixtako hodi katodikoetan. Lurralde hartako hodi katodiko guzti-guztietatik etengabe isurtzen zen nabarmenkeriazko eta 

zaborrezko anabasa jainkogabe horretatik. 

10 saio hodi Odol-lagin bat saio-hodi batean uzten bada, bitan bereiziko da berehala: [...]. Euli heldu baten sabela erabiltzen zuen, 

saio-hodi gisa, enbrioi-zelulak hazteko. Ezta prozesu osoa saio-hodi batean gertatzea lortuko balitz ere. Biokimikaria ohartzen da entzimak 

hozkailuan gorde behar direla, saio-hodian bizirik iraungo badute. 

[3] beirazko hodi (3); burdinazko hodi (3); hodi fin (5); hodi handi (6); hodi larri (3); hodi luze (7); hodi sare (4); hodi sarea (3); hodi txiki (4); hodi 

txikien (3); hodi zabal (4); hodi zati (3); ihes hodi (3); metalezko hodi (3); odol hodi (11); petrolio hodi (4); plastikozko hodi (6); saio hodi (4); ur hodi 

(5); hodi bat apurtu (3); odol hodiak (6); ur hodiak (5); hodiak jarriko dira (3); berunezko hodiekin (3); saio hodietan (4); ihes hoditik (3)] 

hodieria ik hoditeria. 

hodigile iz hodiak egiten dituena. TUBACEX Arabako hodigilearen [...] akziodun nagusia da Fidelity AEBetako inbertsio funtsa, 

kapitalaren %6,01 bere esku baitu. 

hoditeria (orobat hodieria) iz Itxura denez, ikuskatzaile bat ekarri zuten hodieriak aztertzeko... Horrexek buxatu zuen 

hodieria. 

hoditxo iz hodi txikia. Makillaje-potoak eta ezpain-margoen hoditxoak. Hegazkineko hoditxoak ziren, gasolina pasatzeko 

hoditxoak. Behin hoditxo baten muturra ixtea lortuz gero, beste muturretik indartsu putz eginez, burbuila bat formatzen zen. Hurbilean, 

lo-gailu hoditxoak. Auzoko ileapaindegiko propaganda txarteltxoari puska bat kendu eta hoditxo bat egin dut biribilduz. 

hoditzar iz hodi handia. 60 metro airoso hartzen dituzten hoditzarrok, egunean bat zut uzten zizuten. Beaubourgera iritsi 

ginenean, eta hango hoditzar kolorezkoak bistatu zirenean. 

hogei (7449 agerraldi, 178 liburu eta 1601 artikulutan; orobat hogoi 860 agerraldi, 13 liburu eta 612 artikulutan) 

1 zenbtz hemeretzi eta bat, 20. (dagokion izenaren ezkerrean) Hamar idi gizen eta hogei idi larreko. Kehaten 

senitarteko ehun eta hogei lagun, Uriel buru zutela. Tarte horretan, hogei margolan saldu ziren. Badira Espainian hogei edo hogeita 

hamar Atenas moderno. Hogei pitxer tomate. Hura Espainiara etortzen hasi zen garaian hogei lagunek bazkaltzen zuten dolar batekin! 

Hogei bilobaren aitona! Har ezak hogei arrauneko ontzi bat, eta abia hadi aitaren berri jakitera. Hogei pausotik hogei pausora gelditzen 

ziren iraulki orga batzuetara. Paris hogei sekziotan banandu zuen, hiriaren hogei barrutien arabera. -Kafea hogei lagunentzat. Gau beltza 

ikusten da hostoen artetik, ilunago, eta latzago, eta hogei aldiz izugarriago. Erregearen emaztea, hogei morroi eta hogei neskamez 

inguratua. Eta ikosaedroa, hogei aurpegiak triangelu aldekide dituena. 

2 (dagokion izena ezabaturik) Ehun familiatik hogei dira zakur baten jabe. Horietarik bakarrik hogei dira emakumeak. Hogei 

garbitu behar omen ditiztek! Hogeita hamar bigarren ikasturtean aldatu ziren lanbidez, eta beste hogei geroago. Kalte-ordainaren diruaren 

ehuneko hogei hartzen du berak, jakina, gehiago agian. Prezio osoaren ehuneko hogei edo hogeita bost gehienera. Igaro ziren urteak, 

hogei gutxienez. Hogei minutu larunbatean eta beste hogei igandean. Ehun eta hogei baino gehiago ziren guztira. Bertze hogei haiei 

bezala gertatuko zitzaiola. Semiramisek bidalitako gizonetatik hogei, eta Zirok bidalitakoetatik zazpi besterik ez zirela itzuli. Hona hemen 

hogei. Euskara ikasteko erraztasun guztiak izan badituzte ere, hogeik ez dute inoiz euskara ikastarorik egin. Hamarnaka lerrotan jarriak 

hogei kanoi, zilarbizia baino distiratsuagoak hogeiak. Sailkapeneko lehen hogeien artean. Diru pixka bat, hogeiko billete bat. Gainera, 

karteran ehun dolarreko billete bat eta hogeiko bat besterik ez dauzka. Berrogeita hamarrak beteak dituen familia buru ezkondu batek 

hogeiko neskatila batekin izandako gutiziarengatik! Mila bederatziehun eta hogeiko abenduaren 28an. 

3 (data adierazteko) Urtarrilaren hogeiaren zero ordutan entzuten den musika da. Bera izan zen, sinetsia nago, lore gorriak ekarri 

zituena urtero zure hilobira abuztuaren hogeian. Bederatzigarren hilaren hogeia zen. Bigarren urteko bigarren hilaren hogeian, lainoa 

egoitzaren gainetik aldendu egin zen. Maiatzak hogei: / arrazoi beragatik / ez didate injekziorik jarri; / maiatzak hogeita zazpi: / ez didate 

injekziorik jarri. 

4 (ordua adierazteko) Azaroaren 3an hamaikak eta hogei minututan. Bostak eta hogei dira. -Orain... seiak eta hogei! Ordu bata 

hogei guti zirela jautsi nintzen autotik hilerriko aparkalekura. Bederatziak hogei gutxi direla ikusten dut. Bortzak hogei guti. Apirilaren 

26an, merkatu egunean, arratsaldeko bostak hogei gutxitan. Ni goizeko zortziak hogei gutxiagotan ailegatu nintzen. Medikua zortziak eta 

hogeian heldu zen. Hamaikak eta hogeietan Dussel jaunak bulegoko atea jo zuen. Rouenera itzuli nintzen laurak eta hogeiko trenean. 

Hogeietako trenerako hamar minutu falta ziren. Bostak eta hogeirako falta ziren hogei segundoak. 

5 (denbora unitateekin) Hogei urte behar izan zituen Salomonek bi etxeak [...] eraikitzeko. Neskak hogei urte bete berriak zituen. 

Denetarik ikusia ni, hogei urte honetan. Ohartu haiz, hogei urte geroago. Orain dela hogei urte, aita hil zitzaionean. Duela hogei urte utzi 

nuen dirua han. Ongi ezagutzen zuen hark hogei eta gutxi urte zituenez geroztik. Hogei minutu igaro ziren. -Hogei minutu barru, ezta? 

Oraindik hogei minutu baino gehiago diana jo arte. Jadanik hogei urteak gibelera utziak genituela. Onartu zidan hogei minuturen buruan 

elkarrekin biltzeko proposamena. Konturatu nintzen hogei urtean ez zuela inortxok ere zabaldu. Hogei minutuan hodei azpira jaitsiko 

gara. Hogei urtetik gorako gizonezko guztiak. Hogei urtez izan zen errege. Hoa hogei egunez hemendik kanpora! 

6 (diru unitateekin) -Hogei dolar behar ditut, lehenbailehen -esan nion. Nork kobratzen du hogei dolar? Postan joango nintzen 

hogei kopek ordainduz verstako eta zaldiko. Florinak hogei sos balio ditu. Eta ez ditut ahantzi zor dizkizudan hogei dolarrak. 

7 (bestelako neurri unitateekin) Hogei metro haratago, argien lekuan. Santutegi honen aurreko sala handia hogei metro luze 

zen. Hogei zentimetro luzeko patatak, dasta melenga ustel antzekoa dutenak. Hogei metro koadrotik gora zituen Mentxuren gelak. Toki 

hura janzteko hogei tonelada urre baino gehiago erabili zuen. Gedeoni eman zizkioten urrezko eraztunek hogei kilo pisatu zuten. Proteina 

kantitate egokia duen dieta batek hogei edo hogeita hamar gramo urea sortuko ditu egunean. 

· 8 iz -Ederki! orain, hogei ken hamar? Artikuluen eta merkantzien prezioak ere batetik hogeira handitu beharko luke. 

9 hamar-hogei hamar edo hogei. Azken hamar-hogei urte hauetan. Hamar-hogei urte barru doinu-bilketari heltzen dionak, 

Joanitok baino doinu gehiago bilduko ditu seguru-seguru. 

10 hamabost-hogei hamabost edo hogei. Lehen hamabost-hogei egun horiek ekarri zituen gogora Agirrek. Horra, bada, nola 

aldatu den, hortxe hamabost-hogei urtean, mundu biziaz eta hango biztanleez genuen irudikapena.. Biltzarkideak, hamabost-hogeiren 

bat, mahai luze baten jiran jarririk zeuden. Besteak hamabost-hogei zentimetroko luze-zabaleko plaka angeluzuzenak ziren. 

11 hemeretzi-hogei hemeretzi edo hogei. Hemeretzi-hogei urte izango nituen orduan. 

12 hemezortzi-hogei hemezortzi edo hogei. Gurasoeneko barride baten alabarenera jo nuen hondarrean, hemezortzi-hogei 

urtetan Charlyri esker aldirian ezagutu genituen auzoetariko batera. Hirurogeita zazpi, bota beste hamazortzi-hogei bat urte soinua 

bizkarrean daraman gazteaz gogoratzeko. Hankako hezurrak, ordea, etengabe haziz doaz hemezortzi-hogei urtez. 

13 hogei bat (382 agerraldi, 105 liburu eta 170 artikulutan; orobat hogeiren bat 68 agerraldi, 38 liburu eta 12 

artikulutan) gutxi gorabehera hogei. Boxeolari hori azaltzen zen argazkiaren erdi-erdian, hogei bat gizonez inguraturik. Hogei 

bat minuturen buruan. Espaloi berean, guregandik hogei bat metrora. Hiritik hogei bat kilometrora. Egunean hogei bat aldiz. Hogei bat 

ziren.

14 hogei-hogeita bost hogei edo hogeita bost. Gero beste hogei-hogeita bost minutu oinez soldadu-segizioarekin. Iheslariak 

ez ziren anitz, hogei-hogeita bortz bat, gizon, emakume eta haur. 

15 hogei-hogeita hamar hogei edo hogeita hamar. Duela hogei-hogeita hamar urteko ohiturak. Arautzat zeukan aldian 

behin hogei-hogeita hamar duro bere apetetarako gastatzea. Zer dira, bada, hogei-hogeita hamar urte Filosofiaren Historian, jaun André! 

Gainerako taldekideak hogei-hogeita hamar metro haratago daude. Horra gene-familiak aurkitu, hogei-hogeita hamar bai, oso hurbileko 

egiturakoak, organismo berean. 

16 hogei mila Gau batean hogei mila dolar bilduko dituzte, party batean. Orain hogei mila biztanle zituen, eta kale nagusia dendaz 

eta autoz betetako bulebar distiratsu bat zen. Efraimen leinuko hogei mila eta zortziehun gizon adoretsu. Aukerako ehun eta hogei mila 

gudari eta hamabi mila zaldun arkulari hautatu zituen gudurako. Eta artilleriako 347 pieza ere badira, hogei mila balarekin eta 789 tona 

sutautsekin. Hogei mila errubloko etekina. Badakizue hogei mila euro ingurukoa duela bere hilabetesaria! Béziers, zaldun gurutzatu 

frantsesek Erdi Aroan hainbeste kataro hil zuten lekua, hogei mila-edo. Hogei milatik bat. 

17 hogei milioi Puffendorf-ek dio Karlos IX.aren garaian hogei milioi biztanle zirela Frantzian. Hogei milioi dolar laga dizkizula. · 

Hogei bat milioi lagun hil omen ziren bi urtean. 

18 hogeita (orobat hogeta g.er. eta hogoi eta g.er.) -Hogeita hamar urte ditut -esan zion ugazaba berriari-. Ehun eta 

hogeita hamar urte zituela, Adamek semea sorrarazi zuen, bere antz eta irudikoa. Israel osoan hogeita hamar mila gizon bildu zituen 

horretarako. Dryer-ek beste hogeita zazpi margolan egin zituen. Hogeita bederatzi urterekin hil zen. Hogeita bost zentimoko lau 

txanpon. Hogeita lau orduko epea. Hogeita hamar libera hileko eskainiko zizkiola zioen bere artean. Hogeita hamar anega irin garbi eta 

beste hirurogei irin arrunt. Zorte oneko hogeita hamar zenbaki bakoitzeko, asturu gaitzeko bat zegoen. Ehun eta hogeita bederatzi mila 

kilometro zeuzkan eginak. Parisen berean hogoi eta sei miletaraino holaxet hil zituzten. Etxe hura hogeita hamar metro zen luze, hamar 

metro zabal eta hamabost metro gora. Handik hogeita hamar urtera, Institutua sortu, eta Louvren kokatu zuen. Horietatik, hogeita bi 

"arruntak" dira. Bederatziak hogeita bortz guti. Hamaikak eta hogeita lau minutu ziren nire erlojuan. Apirilaren hogeita hiruan eginiko 

grabaketako isilduak entzunda. Mila seiehun eta laurogeita hamabiko irailaren hogeita bi honetan. Hilean laurehun eta hogeita zazpi dolar 

baitzen errenta. Hogeita hemeretziko sukarra. -Hogeita hamar bat mila bazeuzkat aurreratuak, eta Stratocasterra saldu zezakeat. -Ehun 

eta hogeita bostekoa. Mexikon bakarrik, hogeita bost bat milioi biztanle ziren Cortés iritsi aurretik. Hogeita hamabost bat urte izango 

zituen, begitarte zabala eta lasaia. Hogeita hamabosten bat urteko andre bat atera zen Peugeotetik. Mila hiruehun eta hogeita biko urte 

benedikatuan. Errugbia: Hogeita hameka eta esku: Hogeita hameka punduz irabazi dute Frantsesek Eskosiarren kontra, asken hauek ez 

dutelarik deus markatu; 31 eta 0 beraz. Hogeita Hamar Urteko gerra. Hogeita bat pilulak hartu ondoren, atsedena hartzen da zazpi 

egunean. Zein den hogeita batgarren mendeko Euskal Herriari dagokion formula politikorik egokiena. "Judako Asaren erregealdiko 

hogeita zazpigarren urtean. Hogeita hamargarren urtebetetzea ere bakarrik igaro baitzuen. Hogeita bederatzigarren liburua. 

[11] hogei egun (30); hogei eguneko (13); hogei kilo (15); hogei kilometro (16); hogei lagun (25); hogei metro (21); hogei mila (93); hogei milioi (19); 

hogei minutu (100); hogei minutuetan (14); hogei minutuko (11); hogei minutuz (14); hogei pertsona (19); hogei segundo (13); hogei urte (564); hogei 

urtean (37); hogei urteetan (35); hogei urteko (99); hogei urteotan (38); hogei urtera (19); hogei urterekin (23); hogei urteren (26); hogei urtetan (25); 

hogei urtetik (33); hogei urtez (83); hogei urte inguruko (11); hogei urtetik gora (12); hogei urte geroago (18); hamabost edo hogei (13); hogei urte 

zituen (11); hogei urte bete (24);; azken hogei urteetan (19); hogei urte igaro (13); azken hogei urteotan (30); hogei urte hauetan (16); hogei bat 

lagunek (11); hamar edo hogei (13); hogei bat urte (61); ehun eta hogei (80); hogei urte lehenago (30); hogei urteren buruan (16); ia hogei urte (17); 

eta hogei mila (24); hogei minutu geroago (19); duela hogei urte (70); hogei bat lagun (17); hogei bat urteko (12) 

hogeita bat (138); hogeita batgarren (16); hogeita bederatzi (38); hogeita bi (203); hogeita bigarren (13); hogeita bortz (21); hogeita bosgarren (16); 

hogeita bost (434); hogeita bostean (14); hogeita hamabi (66); hogeita hamabost (104); hogeita hamahiru (44); hogeita hamaika (38); hogeita hamalau 

(39); hogeita hamar (992); hogeita hamargarren (21); hogeita hamarreko (14); hogeita hamasei (53); hogeita hamazazpi (51); hogeita hemeretzi (28); 

hogeita hemezortzi (27); hogeita hiru (114); hogeita hirugarren (15); hogeita lau (308); hogeita sei (83); hogeita zazpi (80); hogeita zazpigarren (13); 

hogeita zortzi (71) 

hogeita bosten bat (15); hogeita hamar urteetan (12); hogeita hamar urteko (31); hogeita zortzi urte (11); hogeita bost urtez (11); hogeita hamabost 

urte (36); hogeita zazpi urte (14); hogeita bost metro (19); hogeita hamar bat (92); ia hogeita hamar (13); hogeita lau urte (29); hogeita hamar egunez 

(11); hogeita lau ordu (58); hogeita sei urte (20); hogeita bost urteko (17); hogeita lau orduz (27); hogeita bi mila (11); hogeita bost urte (107); hogeita 

hiru urte (33); hogeita hamabi urte (18); hogeita hamar metro (13); hogeita bost mila (18); hogeita hamarren bat (35); hogeita bi urte (54); hogeita bat 

urte (40); hogeita hamar urtean (15); hogeita hamar urte (220); hogeita bost bat (16); hogeita hamar urtez (26); hogeita bi urteko (16); hogeita lau 

orduko (25); hogeita hamar mila (38)] 

hogeigarren (206 agerraldi, 58 liburu eta 34 artikulutan; orobat hogoigarren 42 agerraldi, 2 liburu eta 33 

artikulutan) iz zerrenda batean aurretik hemeretzi dituena (20.). Erregealdiko hogeigarren urtea zen. Alfabeto ingeleseko 

hogeigarren letra. Haren heriotzaren hogeigarren urteurrenean. New Yorkeko etxe bateko hogeigarren solairuan. Kristau-aroko 

hogeigarren mendean. Hogeigarren mendeko bigarren zatia zen dagoeneko. Hemeretzigarren mendetik hogeigarrenera igarotzean. 

Hogeigarren kapitulua. XX. mendeko hogeigarreneko hamarraldiko abangoardietako artista askok. -Eta hogeigarrena? Kapitalizazioz 

ordea, Ibex-35 indizeko hogeigarren izango litzateke tamainaz. 

[3] hogeigarren kapitulua (3); hogeigarren mende (4); hogeigarren mendeak (3); hogeigarren mendean (35); hogeigarren mendearen (25); 

hogeigarren mendeko (45); hogeigarren urtea (5); hogeigarren urtean (8); hogeigarren mendearen hasieran (4); hogeigarren mendearen erdialdean 

(4); erregealdiko hogeigarren urtean (4); hemeretzigarren mendetik hogeigarrenera (3)] 

hogeika adlag zenbait hogeiko dituen kopuruetan. Egun haietan, Europan eman ez ziren datuak argitaratu dituen Le 

Courrier d'A bidjan egunkariak: hogeika ziren, esku huts zirela, frantses armadak hil zituen zibilak. Jendea harritu egiten da, gure herrian 

bertan ni baino hamarka, hogeika, errimatzaile bizkorragoak badirela aitortzen dudalarik. 

hogeiko 1 iz hogeiz osatua, zerbaitetik hogei dituena. Lau xentimoak utzi, eta hogeikoa hartu zuen. Zuek hogei hogeiko 

hamar aldiz zenbaturik gehi bost duzue. 

2 XX. mendeko hogeiko hamarkadaren amaieran. 

hogeina 1 banatz bakoitzari hogei, bakoitzak hogei. Sekzio bakoitzean, buruzagi bat jarri zuen, jeneral moduko bat, eta, 

buruzagi horien aginduetara, hogeina konpainia, zein bere tenientearekin. Ordurako bota genituen hogeina bertso, baina ez ziren, arrazoi 

teknikoengatik, balekoak. Argitaletxeek hogeina ale ematen dizkiote idazleari liburuko, gutxien-gutxienik. Langileek hogeina dolar soilik 

jasotzen dituztela hilaren bukaeran. Hogeina kanaerdiko ebaki beharko du bakoitzak. 

2 hogeinako izlag Hogeinako berdinketarekin tentsioak eta haserreek eztanda egin zuten. Hogeina kanaerdiko ebaki beharko du 

bakoitzak. 

hogeinaka 1 adlag hogeinako multzoetan. Hogeinaka: 1964ean eta 1984. urteetako Eurokopetan finalera iritsi zen Espainia. 

2 (baztertzeko adiera: cf. ehunka; milaka) hogeika. Nijneudinskeko aldirietan hogeinaka zeuden lurrean barreiaturik. 

hogeita ik hogei 18. 

hogeitsu iz hogei gutxi gorabehera. Eulitegiko jardunak hogeitsu urtez aurrera segitu zuen Columbia unibertsitatean. Duela 

hogeitsu urte. 

hogen ik hoben.

hogerleko ik ogerleko 

hoinbertze ik hainbeste. 

hojalata iz latorria. Aluminioa esan eta hojalata sartuko ziek, xaguzar horrek. 

hojaldre iz hostorea. Orduantxe zabalduko dugu lehendik prestatutako hojaldrean, eta hojaldrearekin geure pastela arretaz eta 

kontuz estali eta bilduko dugu. 

hokei ik hockey. 

(hola) adlag 

[6] gauzak hola (25); hala hola (23); hola da (43); hola deitzen (10); hola dela (6); hola dira (19); hola doa (13); hola du (10); hola egin (21); hola eginen 

(6); hola egiten (30); hola esan (13); hola gertatu (16); hola gertatuko (6); hola gertatzen (15); hola hartua (10); hola hasi (13); hola hobe (10); hola 

hola (85); hola ikusi (8); hola ikusten (13); hola izaiten (7); hola izan (16); hola izanen (6); hola izanez (11); hola joan (9); hola jokatuz (7); hola 

jokatzen (6) 

hola mintzo (19); hola pasatu (6); hola segi (6); hola segitu (7); hola segituko (11); hola segituz (62); hola segitzen (20); hola sortu (7); hola ta (9); 

hola zen (14); horiek hola (304); segi hola (31); hala edo hola (9); hori hola izanez (10); hola doa bizia (7); ez dela hola (19); hola egiten da (6); eta segi 

hola (12); hola ta hola (9); ez da hola (23); hain zen hola (6); hola eta hola (60); hola ez dela (6); hola izan da (6); usaia hola hartua (6); segi hola hola 

(20) 

[6] beste holako (11); hala holako (24); holako altxorra (6); holako arrakasta (10); holako bat (18); holako batean (11); holako baten (36); holako bati 

(6); holako batzu (53); holako batzuek (8); holako batzuen (9); holako besta (12); holako beste (10); holako bi (9); holako edo (10); holako egitura (6); 

holako egun (21); holako eguna (9); holako egunak (13); holako erabakia (6); holako etxe (8); holako gai (8); holako gauza (28); holako gauzak (26); 

holako gauzarik (6); holako gazte (7); holako gerla (6); holako gertakari (14); holako gizon (14) 

holako herri (9); holako hitz (7); holako jende (7); holako joko (6); holako kasu (7); holako kasuak (6); holako lagun (6); holako lan (13); holako lana 

(8); holako lanak (7); holako partida (9); holako partidak (7); holako presa (7); holako sail (9); holako saila (11); holako toki (7); holako xede (6); 

holako zenbat (6); holako zerbait (162); holako zerbaiten (43); holako zerbaiti (10); zenbat holako (19); zerbait holako (10); zonbat holako (13); hala 

holakoa (6); 

holakatu, holaka, holakatzen da ad holako bilakatu. ik nolakatu. Nolaz holakatu dira ?_Ez da erlisione bat munduan 

hiltzea onartzen duena, are gutiago goraipatzen duena. Kuraia behar da holako herri batean bizitzeko, ez baita jendea orain danik libro nahi 

duenaren erraiteko eta pentsatzeko, eta gizarte bat holakatzen delarik... Misionest gai saindua jausten da gelatik, harritzen da bere ama 

maitea holakaturik ikustearekin. 

holandar [335 agerraldi, 55 liburu eta 99 artikulutan] 1 izlag/iz Holandakoa, Holandari dagokiona. ik 

holandes; nederlandar. Baruch Spinoza holandar juduak. Holandar idazle batek. Erbesteko holandar gobernuko Hezkuntza 

ministroaren hitzaldi bat. Holandar herriak alemaniarren okupazio aldian jasandako sufrimenduen lekukotasuna. Afrikanerren holandar 

nazionalismo estu eta bortitzaren erupzioak. Atso holandar zoro bat zegoen, herrikoek "Zankamehe" deitzen ziotena. Ardoa garraio 

zeraman karga-ontzi holandar batean egin zuen bidaia. Bola gazta holandarrak, biribilak. Topo egin zuten lehenbiziko ontzia holandarra 

zen. Izkribuak hamaika orrialde ditu, holandarra deitzen den tamainakoak... Holandarra zela uste dut, eta halaxe esan genion. Ekialdeko 

Indietako Holandar Konpainiaren ereduaren gainean eratu ziren. Holandar Gurutze Gorriaren datuen arabera. 

2 iz Holandako herritarra. Idazle izan nahi du, judu herriko kide, eta holandar. Wagnerren obrarik ezagunena eta gehien 

taularatutakoa ekarriko dute Bilbora, Der Fligende Holländer (Holandar alderraia). Frantsesek Anvers eta holandarrek Antwerpen deitzen 

duten hirian. Ez zen, ordea, hor amaitu holandarraren lana. 

holandera (Hiztegi Batuan nederlandera agertzen da) iz nederlandera. Holanderaz eta ingelesez mintzo ziren 

hego-afrikarrengan. 

holandes [69 agerraldi, 7 liburu eta 28 artikulutan] 1 izlag/iz holandarra. Holandes senar emazteak gosaltzen ari dira. 

Gijo de Vrie holandes barne ministroa. Antjek izen holandesa zuen. Aleman anitz, Holandesak, kontzientzia eragozleak edo Jehovah-ren 

lekukoak. Txekiarrak ere ederki jokatzen dira garraituz holandesak 3 eta2, galtzen zutelarik 2 eta 0. 

2 nederlandera. Gero holandesez mintzatzen hasi zitzaidan. Schumacher sarjentuak holandesez bataiatu zituen bere seme-alabak. 

holatsu 1 adlag hola gutxi gorabehera. Gehienetan holatsu argudiatu ohi da. Ihiziaren afera beti holatsu izan da: aize hegoa 

delarik, usorik ez, eta usoa delarik, aize hegorik ez. Uste dut holatsu izan den kantonamendu guzian eta beraz Vincent Bru dugula izanen 

kontseilu orokor. Parioak hastean berdintsu baina gero 7 bote irabazleak eta 1 besteak, jokoan ere holatsu. 

2 holatsuko izlag Burua galtzeraino alegia, mira-eragina datorrela sinesteko, eta beste holatsuko zenbait gauza egiatzat hartzeko. 

Zeren badirudi ureder horrek "ur ederra dagoen lekua" edo holatsuko zerbait behar duela izan. 

holaxe (orobat holaxet) 1 adlag erabat hola. Teoriaren arrakasta praktiko izugarriak ez omen digu eragotzi behar gauzak 

holaxe direla aitortzea. Holaxe! denok ondo ikusteko moduan! Eta holaxe egon ginen, bulta luze bat, elkarri begiratu gabe. Parisen 

berean hogoi eta sei miletaraino holaxet hil zituzten. Holaxe mintzatu da beraz Imaz eta solas horien argitarat hameka gogoetaren pazka 

baditake, ez da dudarik... Holaxe gertatzen da batzuetan: gizalegearen bernizaren azpian, krudelkeria azaleratzen da, fobia. Nire espiritua 

behintzat holaxe dago: lekuek eragindako urratuekin markatuta. Mitxelenak, gogoan dut, holaxe zioen unibertsitatearen gaiaz ari zelaeta: 

[...]. Holaxe erreta zeukan sudurra eta holakoxe hegoaldeko azentua zuen. Holaxe dira, baina, gauzak. -Holaxe dituk kontuak, 

Bertol. 

2 holaxeko izlag Holaxeko kontuak nerabiltzan buruan. Holaxeko sosegua iritsi behar luke zinezko jakintsuak. Holaxekoa zara, ez 

zozoago ez erneago. Holaxekoa da gure merkatua: lana bere ilusio eta borondate osoarekin egiten duenak ez beste guziak kobratzen dizu 

gaur bere diru zikina, eta bitarteko merkatari dirugose horiek batik bat. 

holding (orobat holdin) iz enpresa multzo baten akzio gehienak dituen eta horiek kudeatzen dituen 

finantza sozietatea. SEPIk jakinarazi zien Europako Batzordeak ez duela onartu [...] bi adarreko holding bat eratzea. Ontziola zibil 

eta militarrak holding batean bildu nahi ditu SEPIk. Halako "holding" edo enpresa multzo bat izango balitz bezala. Holdingaren 

akziodunei buruz «zalantzak eta bidezko susmoak» dituela baieztatu zuen. Partaidetza horren %2,45 zeharkakoa da, Hisusa holdingaren 

bidez kontrolatzen baitu. "Oscar Cine" holdineko buruzagiek erran dute mila jarlekuko zinema proiektuarekin segituko dutela Angelun.

Falcon 7 X hegazkina eginen du Dassault holdinak. ERAP holding publikoaren bidez. HERRIKOAk, bi enpresa horien holding sozietatea 

Angelun kokatzen denez, 80 000 euro-ko parte hartzea egitea erabaki du. 

holismo iz gizakia (eta zernahi errealidate konplexu) osotasun zatiezin bat dela, osagai fisiko, fisiologiko 

eta psikikoen banakako azalpenak ezin azaldu duena, dioen teoria epistemologikoa. Neopositibismoaren dogma 

batzuk arbuiatu zituzten, analitikoaren eta sintetikoaren arteko bereiztea ezabatu eta esanahiaren holismoa bultzatu ostean. 

Elkarneurgaiztasunaren tesiak eta holismo semantikoaren ikuspuntuak sorturikoak. 

holista 1 izlag holismoari dagokiona; holismoaren araberakoa. ik holistiko. Oro har onartzen da inferentzia-katea 

ez dela lineala, holista baizik. Esan dezakegu sistema horrek esanahiaren kontzeptuari eginiko kritika eta jakintza-sistemaren egitura 

holistaren defentsa dituela oinarritzat. Sistema holista batean puntu (uste) guztiak beren artean erlazionatuta daude, eta denek dute 

eragina denengan. Organizismoa, berriz, materialismo holista da, osoa zati osagarriak baino gehiago dela kontsideratzen du, zati 

bakoitzaren ezaugarriak zatiak operatzen duen osotasunaren testuinguruaren mende baitaude. Nola azaldu teoriaren eta esperientziaren 

arteko erlazio holista. 

2 iz holismoaren aldekoa. "Holistak" eta "erredukzionistak", osotasuna ikertu nahi dutenak eta parte bakoitza ikertu nahiago 

dutenak. 

holistiko izlag holismoari dagokiona; holismoaren araberakoa. ik holista. Tesi fundamentalista horrek, ordea, 

gizakia aztergai holistikotzat gogoan hartzea oker handia dela dio, zientzia besterik ez dagoelako, ez eta beste bide objektiborik azterketa 

analitikoa baino, zientziaren erara erabilia. Ez bakarrik zigotoko kromosomak eta abar lanean ipintzeko gai, zigoto osoa baizik; hau da, 

hasieratik eta bizi naizen artean nire gidari holistikoa dena baizik, giza ataletan, zelula, kromosoma, DNA, gene eta abarretan gertatzen 

diren guztien hasierako, funtsezko gidaria, arau idazle nagusia. Izaki osoaren gida-buru bakar, orokor, iraunkor, holistikoa. 

holografia izond bi laser izpiren interferentzia erabiliz hiru dimentsiotako irudiak lortzeko argazki 

teknika. Holografia delako sistema garatu da horren antzeko teknikaren bidez ikus-irudiak gordetzeko. Pontitoren "ikuspenak" egunez 

hasi zitzaizkion etortzen, orduan; zirrara izugarria eragiten bazioten ere, holografien parekoak ziren ikuspenok, zehaztasun handikoak eta 

hiru dimentsiokoak baitziren aldi berean. 

holografiko izond holografiari dagokiona; holografiaren bidezkoa. Irudi holografiko bat puntu eta orban sail 

zentzugabe bat da begi hutsarentzat. Optikaren aurrerakada erreferentziatzat harturik, datu holografikoak biltzeko sistema gisa aurkeztu 

izan da garuna. Milaka panel holografikorekin egindako pieza da, 

holograma iz holografiaz lorturiko irudia; irudi hori grabatzen den euskarria. Holograma baten itxurako argiune 

bizi eta mugikor hartan horma sabeldu erdi erori bat ageri zen,. Argazkiak duen handiuste ber-bera du hologramak ere: errealitate-puska 

bat den bezala islatzekoa, alegia. Hologramaren puska bakoitzak islatzen du, aldez edo moldez, holograma osoak islatzen zuen 

errealitate-zatia. Hologramaren ezaugarri berezietariko bat da plakaren zati guztietan dagoela irudia berregiteko behar den informazio 

guztia. Garunak ez du argi-seinalerik gordetzen noski, baina iradoki izan da balitekeela hologramaren baliokide den sistema batean 

gordetzea oroimenaren zenbait alderdirekin loturiko aldaketa elektrikoak. Los Angelesen egindako muntaia batean ordenagailurik gabeko 

erakusketa egin nuen, holograma paneleko estruktura erabilita soilik. 

holokausto 1 iz Alemania nazian gertatu zen juduen eseste eta hilkintzari eman zaion izena. Holokaustoan 

hildakoak gogoratu zituzten atzo mundu osoan. Holokaustoa ukatzeagatik hiru urteko kartzela zigorra ezarri diote Irvingi. Yiddisha, alde 

batetik, Holokaustoaren biktima izan zen. Jerusalemgo Holokaustoaren Museoa. 

2 hed Nazien ijito-holokaustoa. Bertze historia batzuk ere, indiarren holokaustaren berri emaiten zigutenak: [...].Cheyenneen leinuko 

Richard West zuzendariak dio sekula ez duela ikusi nahi izan euren historia holokaustoaren betaurrekoetatik. 

holozeno izond Laugarren Aroko azken garai geologikoa. Gaur egun erran genezake holozeno garaian gertatu zela, 

ekialdean eta gero handik hedatu zela. 

holtz iz pareta mehea, hala nola etxe bateko gelak bereizten dituena; hargin lana ez den pareta mehea, 

gela edo barrunbe bateko zatiak bereizten dituena. ik trenkada. Holtzekin banatutako gela txikietan. Tomen eta nire 

logelaren arteko pareta oso da mehea, denik eta igeltsuzko holtzik arinena, eta hark ateratzen duen hots oro entzuten dut nik. Lekuko 

izan zen ertzain batek eta martxaren atestatua egin zuen beste batek deklaratu zuten, holtz tolesgarri baten atzean. Charles Le Brun 

frantziarraren lau margolanetan oinarritu zen Correa holtz tolesgarria egiteko. Harkaitz baten holtzean zintzilikatu etxe batetik. Izkinetarik 

tua zirristan dariola, naba eta holtzetan behera, bere biziaren perilik handienean. 

holtzarte iz Sokaz lagundua, langileek ireki lokatzaren sabeleko holtzartean behera jaitsi zen izeizko kaxa. Holtzarte labainean 

behera lerratzean. Bat-batean holtzarteko leizea barreiatzen zitzaion oinetan, haustura beldurgarri: indargabe sentitzen zen. 

homeless 1 iz etxegabea. Geltokiko bankuetan, berotasuna aprobetxatuz, homeless batzuk zeuden lotan, etxegabeak, Estatu 

Batuetako hirietan sortzen ari zen jende kasta berria. Adibidez, bada homeless mota bat hona etorri aurretik sekula imajinatuko ez nuena: 

homeless elegantea. Badira beren egoera duintasun berezi batez eramaten duten homelessak. ni homelessa izan aurretik musikaria 

nintzan, tronpeta-jolea. Ez zen clochard bat edo homeless bat, ez. 

2 (adizlagun gisa) Tartean, homeless bizi izan zen bi hilabeteak oroitzen ditu ezer baino lehen. 

homeogene iz Homeogeneen eginkizuna, berriz, HOM geneena, zera da: segmentu bakoitzean modulatzea eredu segmentuaren 

desberdintzearen kargu dauden arau orokorrak. Beren xede-geneen jarduna modulatuz egiten dute lan homeogeneek. Eremu horietariko 

bakoitza, segmentu bakoitza, zelula beretan paraleloan diharduten hainbat homeogeneren konbinazioak definitzen du. 

homeokutxa iz Mugatua da halakoen kopurua, eta guztiz izen bitxia dute eremuek, hala nola: "homeokutxak", "zink-hatzak", 

"POU", eta abar.

homeomeria iz gauza guztiak osatuak dauden partikula. Orain azter dezagun Anaxagorasen homeomeria, grekoek hala 

deritzotena eta guri aberri hizkuntzaren txirotasunak geure mintzairan esaten uzten ez diguna. Lehenik, gauzen homeomeria da, adibidez, 

hezurrak hezur txiki-txikiz eta niminoz eta giharreak giharre txiki-txikiz eta niminoz eginda dagozela eta odola odol tanta piloa bateratzetik 

sortzen dela, urrea ere urre hautsez osatzen dela uste du eta lurra zokor txikietatik handitzen dela, sua sutik, ura uretik, eta gainerako 

guztia era berean uste du. 

homeopata iz homeopatia erabiltzen duen sendagilea. Homeopata, [...] medikuntzako umorista. Homeopata batek 

aholkatu zidan terapia zen, eta egia esan, ezin hobeto zihoakidan. Horrez gain, homeopata batengana ere joan ginen, eta hark ere 

sendagai batzuk eman zizkion. Soluzio pixkana-pixkana disolbatuagoz egin genian aproba, homeopatek egiten dutenez. 

homeopatia iz metodo terapeutikoa, sendatu nahi den gaitzaren sintomak eragiten dituen gaiaren dosi 

infinitesimalak erabiltzean datzana. Homeopatia, [...] alopatiaren eta Zientzia Kristauaren erdibidean dagoen medikuntzaeskola. 

Aurkitu dut bi jokamolde daudela maitasunean, orain dela laurogei urteko medikuntzan bezala: alopatia eta homeopatia. Horrek 

homeopatiaren oinarria azalduko luke, homeopatia substantzia baten kantitate txiki bat zenbait aldiz disolbatzean baitatza, 

disolbatutako substantziaren molekula bakar bat ere ez geratu arte. Nire bikotekideak, Estitxuk, eta nik neuk hartzen dugu homeopatia, 

bai gaixorik gaudenean, bai prebentzio-gisa, bai eta emozioak eta zenbait egoera psikologiko lagundu behar ditugunean ere, homeopatia 

beti lagungarri suertatu baitzaigu. Biei botikak eman beharrean homeopatia eman diet. Buruaren homeopatia da aforismoa; similia 

similibus curantur; esplikaezina ez esplikatuz ulertzen da. 

homeopatiko 1 izond homeopatiari dagokiona. -Beste jokamoldea homeopatikoa da. · Suizidio iragarria, planifikatua, 

homeopatikoa eta patetikoa zen. 

· 2 irud oso txikia. Herodianismoaren heroe eponimo hark sinesten zuen [...] helenismo-dosi homeopatiko bat izango zela 

bitartekorik onena judaismoaren iraupena ziurtatzeko. Eta zalantza: edo beste batzuk dira kaleak, edo dosiak homeopatikoak edo 

promozioak alimalezkoak. 

homeostatiko izond homeostasiari dagokiona. Oreka homeostatikoak, inguruarekiko harreman ondo orekatuak, barrenak 

ondo libratzetik hasi behar du. Ahozko mintzamoldeak "objektiboki bereiziak" ezin direla izan edo berez "homeostatikoak" direla esatea 

mintzamolde horien urruntzeko gaitasun oro ukatzea da. 

homeriko izond Homerori dagokiona. Testu homerikoen azpian garai desberdinetako pasarte eta elementuak bereizten 

ahalegindu. Himno homerikoak deitzen diren kantuek, bestalde, ez dute zertan Homerorenak izan. Boterea baita Akileo bezalako heroi 

homerikoak [...] daukan helburu bakarra. Etika homerikoa etika aristokratikoa da. Sokrates Homeroren aurka sortu zen, Sokratesen 

etika artean nagusi zen etika homerikoaren ukapena da. Jakitearen kontzeptu homerikoa praktikoa da. Lauaxetaren heriotzaren 

halabeharrezkotasun homerikoaren parean, Etxebarrietarenean aukera pertsonala ikusten dugu, ausarkeria puntu baterainokoa. 

homerista iz Homeroren obran espezialista den ikerlaria.Homero ahozkotasunetik ulertu behar dela aldarrikatzen badute 

ere, kritika literarioaren ohiko bidetik egiten dute homeristek Homeroren obraren azterketa. Horrexegatik zioen Lord-ek homeristek hobe 

luketela "ahozko poesia ulertzen saiatzea" eta "beste herrialdeetako ahozko poesiatik ikastea". 

homilia 1 iz mezatako sermoia. ik prediku. Apaizen kartzelatzeak, Burgosko epaiketa, Añoverosen homilia, ETAren lehen 

urteak... Lehengo homilia: Eliza katolikoaren buruzagi nagusi gisa lehenego sermoia apirilaren 20an eskaini zuen Joseph Ratzingerrek. 

Donostiako gotzain Joan Maria Uriartek eskainitako homiliak hainbat politikarien erreakzioak sortu zituen atzo. 

2 irud Fikzio horiek, askotan, egungo errealitatea ulertzeko argigarriagoak suertatzen dira kazetarien analisi «objektiboak» eta ohiko 

zutabegileen homiliak baino. 

hominido izond oraingo eta lehengo gizakiak hartzen dituen primate familia. Hominidoaren portaera aztertzeko. 

Hominidoen aurretiko gure arbasoek. Kode sinple batzuk aski ziratekeen bizitzaren alderdi zuzen-zuzenekoei buruzko informaziotik 

partekatu beharrekoa tratatzeko, are taldeka bizi ziren eta ehizatzeko eta defendatzeko elkartzen ziren hominidoen kasuan. 

hominizazio iz primateek egungo gizaki bilakatzea. Gaur egun, badakigu bi hankan ibiltzen hastea eta lankidetza izan 

zirela hominizazioaren bi giltzarriak. Hori izan zen hominizaziorako faktore nagusietako bat. 

homizida izond giza hiltzailea. Gizaki gizahiltzaileak gara, hominido homizidak: primate gorbatadun globalizatuak, nahi izanez 

gero, baina primate gizahiltzaileak azken buruan. 

homizidio iz giza hiltzea, pertsona batek beste bat hiltzea. Dekalogoko aginduak gurasoak ohoratzeari, homizidioari, 

adulterioari, lapurretari eta lekukotasun faltsuari dagozkionak, lege zibilak dira. Erruduna homizidioagatik ez baina hilketagatik epaitu 

dezaten lan egingo duela adierazi du elkarteak. Epaileek, hain zuzen ere, homizidioa egitegatik epai dezakete hiltzailea. Donostian - 

harrotasunez esaten zen bertan ez zela sekula homizidiorik gertatzen-, jendea oso antzekoa zen. Fiskalak nahita eragindako homizidioa 

leporatu dio abeslariari. Zortzi urteko zigorra ezarri diote Meiwes kanibalari, homizidioa egotzita. Homizidio brigadako bi polizia ere ba 

omen ziren, eta ezkongaien argazkiak egin omen zituzten. 

homo izond homosexuala. Familia homoak, heteroak eta guraso bakarrekoak. Badira fantasia homoak eta heteroak; bikote, 

hirukote eta taldeko fantasiak; fantasia kuxkuxeroak edo exhibizionistak; fantasia samurrak eta erromantikoak, eta fantasia mugituagoak. 

homofilo izond bere sexuko pertsonek erakartzen duten gizonezkoa. Haatik homofiloen aipatzean ere, karitate 

haboro behar lizateke, edo bestelan isilik egon. Homofiloen Elizan ezkontzeaz, ez dü balio ametsik egin dezen zonbaitek. 

homofobia iz homosexualenganako ezinikusia. Hori da homofobia: homosexualitateari zaion beldurra. Sexismoaren eta 

homofobiaren ezaugarriak. Homofobia sustatzen duten taldeen jarrera ez babesteko. 

2 (hitz elkartuetan) ik homofobiko. 36ko Gerrako intolerantziaren eta homofobia giroan. Sinetsita nago homofobia arrazoirik 

ez dela tartean izan. Bazterkeria eta homofobia keinua izan zen. Instituzioei edozein homofobia, lesbofobia edo transfobia arrastoak [...]

ezabatzeko politika eraginkorrak susta ditzatela eskatzen diegu. Edozein homofobia saio gertatzen den bakoitzean, hor egon beharko du 

gay mugimenduak salaketa egiten. 

homofobiko izond homofobiari dagokiona. ik homofobia 2. Jarrera edo pentsamolde homofobiko larregi dago 

oraindik, ez bakarrik kalean, baita eskoletan ere. Protestante laikoak homofobikoagoak dira, apaiz protestanteak baino. Garaiko giro 

homofobiko eta arrazista jasanda. 

homofobo izond homosexualenganako ezinikusia agertzen duena. Miarritzeko LGP elkarteak hilketa eta eraso 

homofoboak salatu ditu. Oraindik hezkuntza homofoboa dugu. Edadetu gay eta lesbiana asko Elizaren esku gera daitezke, egungo 

erakunde homofoboenaren esku. 

homofonia iz hitzez mintzatuz, beste bat bezala ahoskatzen dena. Homofoniaren kasuan, hitzak ezberdin idatzi arren 

berdin ahoskatzen dira. Homofonia eta homografia homonimiaren osagarriak dira, batera azaltzen direnean. Homofoniaren alorrean ere, 

zentzu biko hitzak eta esamoldeak aurki ditzakegu. 50 silabako sistema batean homofonia ugari sortzen da. Fidel izan beharraz honetan, 

Wilde jostalariak hizkuntzarekin jokatzen du, hitzen homofonia, kakofonia eta polisemia baliatuz. 

homofoniko izond homofoniari dagokiona, Hitz pare homofonikoak. Disoziazioak ere pare homofonikoak sortzen ditu: 

jakinez/jakin ez, etakideak/eta kideak, bihar/bi har... Euskaraz, h letra izaten da hitz homofoniko gehienen arrazoia (Hegoaldeko 

euskalkietan): ala/hala, ar/har, ari/hari, aste/haste, ona/hona, ondo/hondo, ura/hura... 

homogeneitate iz homogeneotasuna. Zenbat eta handiago entzuleria, txikiago homogeneitatea. Ikasketa maila handiak 

areagotu egiten ditu erreferentziak, homogeneitatearen kaltean. «Espainiako Gobernuak aniztasuna aintzat hartu beharko luke, eta ez 

homogeneitatea 

homogeneizatu, homogeneiza, homogeneizatzen du ad homogeneo bihurtu. Ikasketa-planen diseinua 

homogenizatzeko. Aldundiak zentroen funtzionamendua berdintzeko, homogeneizatzeko prozesuari ekin zion. Oraindik ere ikasleak 

homogeneizatu nahi dituen eskola eredua da egungoa. Jendearen tasun biologikoak homogeneizatzeko saio oro [...] biologikoki suizida 

eta sozialki zentzugabea litzateke. Aldundiaren xedea Gipuzkoan adinduei eskaintzen zaizkien zerbitzuak «homogeneizatzea» da. 

homogeneizatzaile izond homogeneizatzen duena. Haren eskaerak Enrique Villarren ikuspegia gogorarazten diela diote, 

«zentralista eta homogenizatzailea», alegia. 

homogeneizatze iz homogeneo bihurtzea. Tolosako murrizketak ere zentroak homogenizatze aldera egin dira. 

Homogeneizatzearen aurrean herritarrak esaten du: nik badakit nolakoa naizen, eta ni ez naute hain erraz bereganatuko. 

homogeneizazio 1 iz homogeneizatzea. Estandarizazioa, homogeneizazioa. Industrializatuetako espazio ekonomikoaren 

homogeneizazio eta integrazio gero eta handiagoa. Autonomia erkidegoetako homogeneizazioa onartzea. Gustu literarioaren 

homogeneizazioaz. Kirol mundua oso konplexua da, eta ez du homogeneizaziorik behar. 

2 (hitz elkartuetan) Herritarrak agintarien homogeneizazio ahaleginaz ohartzen dira heziketa jasotzen dutenean, eta hori gertatu da 

Ingalaterran eta Frantzian, adibidez. Europako unibertsitateen homogeneizazio prozesuari edo Bolognako Hitzarmenak agindutakoari 

heldu beharko dio 

homogeneo 1 izond egitura uniformea duena; osagaiak, parteak, izaera berekoak, edo era uniformean 

banatuak dituena. Publikoa homogeneoa denean, bertsotan egitea errazago duk, alde batetik. Saio horietako entzuleek, beraz, aski 

entzuleria homogeneoa osatzen dute. Ohiko produktuak geroz eta estandarrago, homogeneoago, uniformeago izango ditugu. Zail da 

aurkitzen hizkuntza komunitate homogeneorik, Euskal Herriko leku askotan behintzat. Homogeneoa da euskara zuberotarra, batasun 

handikoa. Lodiera homogeneoko geruza baten gisa. Ez dugu datu homogeneoak ematerik izan, iturriak desberdinak direlako. Argi 

homogeneoak, ertzik gabeak. Berpizkundean "espazio sistematikoa" (matematikoki ordenatua, infinitua, homogeneoa, isotropoa) azaldu 

zenean. Baliteke, globalizazioaren eta kontsumo gizartearen ondorioz, balioak eta nahiak ere, lehen baino homogeneoagoak izatea. 

2 (adizlagun gisa) Olio zein ozpin gutxiago baliaturik, entsaladak homogeneo lurrunduko dira orain lorategian baizik baliatzen ez 

diren berariazko garastailu soilez. 

homogeneoki adlag era homogeneoan. ik homogeneo 2. Ez dut uste oraingoz munduko borroka sozialak homogeneoki 

garatzeko aukerarik dagoenik; ez dut uste, gainera, hori onuragarria izan daitekeenik. Izan ere, inbasioaren aurkako manifestazioek 

erakusten dute bozetarako iragarri duten abstentzioaren beste aurpegia: gai garrantzitsuak jokoan direla ikusten dutenean, europarrak 

masiboki, estatuak gaindituta eta homogeneoki mobilizatzen direla frogatuko lukete. 

homogeneotasun 1 iz homogeneoa denaren nolakotasuna. Giroaren homogeneotasuna. Kulturaren 

homogeneotasunaren eta botere politikoaren sakabanatze izugarriaren arteko kontrastea da. Zeren, inperio zabal honek, hamabi milioi 

kilometro koadro izanik, ezin du mendebaldeko Europako estatuen homogeneotasuna eduki. 

2 (hitz elkartuetan) TIMMS-ek azaldutako beste datu bat homogeneotasun maila da, errendimendurik onena eta okerrena lortzen 

duten ikasleen arteko aldea neurtzen duen aldagaia da hori. Komunitate-homogeneotasunaren ideala. 

homoide izond 84x + S = y lerro zuzenean zehar mugitzen den paralelepipedo angeluzuzen batean, A homoideak -bi sinusoidez 

inguraturiko kasko esferiko batez hornitua eta l>n luzerako parte zilindriko baten gainean kokatua- ukigune bat du B homoide hutsal 

batekin. Zehaztu elkargune horren h altura A homoidearen ardatz bertikalarekiko. 

homologagarri izond homologa daitekeena. Nor banakoaren berezkoenak bailiran saldu nahi dizkiguten horiek guztiak, 

horiexek direla hain justu gaur egun arruntenak, komunenak, berdintzaileenak, homologagarrienak. Unibertsitatea Europako esparruan 

homologarri izateko bete beharreko arauak.

homologagarritasun iz homologagarria denaren nolakotasuna. Ezer baino lehen, herri sektoreen arteko aliantza 

egituratu beharra dago, bi faktore dialektikoak (homologarritasunaren beharra eta sortu nahi dugun unibertsitate eredu berritzailea) 

kontuan hartuz 

homologatu, homologa(tu), homologatzen 1 da ad homologo bihurtu; homologotzat hartu. Goikoekin 

homologatzeko eta moderno itxura hartzeko. Euskara modernizatu, zeregin teknikoetara egokitu eta inguruko hizkuntzekin homologatu 

beharraren aitzakiapean. 

2 zerbait arau edo ezaugarri jakin batzuetara egokitzen dela ofizialki ezagutu. Europan homologatutako sistema 

batek. Nazioartean homologaturiko erratza da gero hau! 

3 (era burutua izenondo gisa) Kultura homologatu batean. Harri leundu haiek ez zirela harriak, hilarriak zirela: guztiz hilarri 

homologatuak, guztia esan behar bada. Euskotaxi edo taxi homologatuen proiektua. Euskaltegi pribatu homologatuen ia %100 

ordezkatzen duen taldeak. Ikasketa homologatuak egin nahi izanez gero. 

homologazio iz homologatzea. Bilboko hiri zirkuituak FIAren homologazioa jaso du. Globalizazio faktorearen ondorioz gertatzen 

ari diren tentsioak kultur homologazioaren eta kultur ezberdintasunaren artean mugitzen dira. Europako homologazio probak pasatu 

dituen seinalea. Homologazio prozesua zein egoeratan dagoen azaldu zuen Etxaguek. Homologazio sistema berri bat. 

homologemata iz Legea itunarekin nahasten dute legeak homologemata besterik ez direla uste dutenek. 

homologia iz homologoa izateko zertzelada. Beste homologia mota bat ere proposatu izan da irudiaren funtzionamendua 

eta ikusleak irudia ulertzeko duen modua, biak batera argitzeko: irudiaren eta hizkuntzaren arteko homologia. Homologiarik gabeko 

egituratzat jotzen dira, beren eboluzioan bakoitza bere prototipo-organismotik abiatutzat, zein bere aldetik. 

homologo izond beste bat bezalakoa, egokitasun batean haren kidea dena; mota edo sailkapen berekoa. 

"Zinema-gaitasuna eta hizkuntza-gaitasuna" homologoak dira, esan nahi baita, "konfigurazio filmiko batzuk ulertu ahal izateko, 

hizkuntzazko jardueran barneratu dituen mekanismoez baliatzen da ikuslea". Israelgo presidente Moshe Katzavek «absurdotzat» jo zuen 

atzo bere homologoaren proposamena. Frutaren euliaren genomaren sekuentzia lortuta, gizakien gaixotasun genetikoen homologoak 

diren genen %70 esku artean ditugu. Kromosoma homologoen arteko zati-trukeen bidez birkonbinatzen direla geneak. HOM taldeko gene 

homologoen multzoari Hox esaten zaio. Ematen zuen asoziazio-kortexaren erdialdean zeudela lesio erabakigarriak, tximuarengan V4 

deritzon eremuaren homologoetan. Homologoa edo autologoa izan, UCIk aspaldi debekatu zuen odol transfusioaren erabilera kirol 

errendimendua hobetzeko. 

homonimia iz homonimoa izateko zertzelada. Hizkuntzek homonimia dute jolaserako baliabide emankorrenetako bat. 

Homonimia osoak, berez, bi hitzen arteko idazkera eta ahoskera berdin-berdinak eskatzen ditu. Homofonia eta homografia 

homonimiaren osagarriak dira, batera azaltzen direnean. Txantxetan hartu beharreko homonimia elebidunek ere badute bere tartea. 

Hitz jokoa egiten du, seal = zigilu/ seal = itsas-lehoi homonimian oinarritua. Argi dago, beraz, "antza"ren esangura ulertzen duenarentzat, 

Hari (gorets bedi!) eta Harengandik kanpoan dagoen guztiari "izatedun" hitza aplikatzen baldin bazaie ere, hori homonimia hutsez besterik 

ez dela. Hitzetatik unitate luzeagoetara igaro nahi badugu, nekezago egiten zaigu homonimiak aurkitzea. Fonema-hurrenkera bat bitara 

itxuratzen denean, egiturazko homonimia dugu. Honelakoetan, "eraikuntza-homonimia" gertatzen dela esango dugu, eta, gure 

gramatika egokia bada, hizkuntzako perpaus honek anbiguoa izan beharko luke. 

homonimiko izond homonimiari dagokiona. Hitz pare homonimikoak. Bertsolariak ere baliatzen dira hitz homonimiko 

hauetaz, poto egitea galarazten baitute. 

homonimo izond/iz hitzez mintzatuz, izenkidea, beste baten adierazle bera baina esanahi desberdina 

duena. ik homofono. Forma berdina dute hitz homonimoek, eta aldi berean esanahi ezberdina. Hitzen magia liluragarria nork ez 

du, bada, gozatzen hitz bikote formaren aldetik ia homonimoak eta esanahiaren aldetik antonimoak topatzen dituenean? jende prestu 

edo, nire homonino argitsu batek deitu zienez, "luigini"en aldean. 

homonoia iz Mundu helenikoan, adibidez, homonoia edo harmoniaren ikuspena, indarrak inoiz ezin zuena egin zezakeena, arima 

heleniko gutxi batzuek zalantzarik gabe atzeman zuten arazoaldi baten estres espiritualaren pean 

homoparental izond familiez mintzatuz, bi gurasoak sexu berekoak direna. Bilbon, adibidez, Iñakik eta Albertok, 

eta lehenengoaren alaba biek osatzen dute sendi homoparental horietako bat. Familia homoparentalak dira, ezaugarri bereziak ez ezik, 

berariazko arazoak eta premiak dituztenak. 

homorritmia iz erritmo berekoak izatea. Petrassi-ren Tre pre sette izan zen lanik sendoena: haizezko egurrezkoentzat 

egindako tarazea moduko pieza entzun genuen, neurri, tenpo, iraupen eta irudi ezberdinetan oinarritutako konexioa, homorritmiatik 

askatasun osoraino. 

homosexual 1 izond pertsonez -askotan soilik gizonezkoez- mintzatuz, bere sexukoek erakartzen dutena. 

Badira transexual heterosexualak eta transexual homosexualak, hau da, anatomia maskulinoa izanda emakume sentitzen direnen artean, 

batzuei gizonak gustatzen zaizkie eta beste batzuei emakumeak. Bikote homosexualei ezkontzeko eskubidea onartzeagatik. Hamabost 

urte ezkondurik bizi ondoren, bat-batean emaztea eta haurrak utzi eta berriz ere lagun homosexualetara jo zuen. Emakume 

homosexualen egoera «are okerragoa» dela dio idatziak. Primateen eta batez ere txinpantzeen artean, era askotako jokabide lesbikoak 

eta homosexualak ikusi dituzte ikertzaileek. Taldearen barruan, bai emeen artean bai arren artean, jokabide homosexualak eta 

heterosexualak sailean gertatzen dira. Harreman lesbikoak, homosexualak, bisexualak eta heterosexualak. Guraso bakarreko familiak; 

bikote homosexualak eta lesbikoak... Joera homosexualak ezkutuan gordetzen. Txikitan, esaterako, esperientzia homosexual txiki 

batzuk izan zituen. Gay izateak homosexual izatea baino zerbait gehiago esan nahi du. Eta zer, ni ere homosexuala banintz...? 

Gizonezko homosexualek baino bazterketa eta arbuio handiagoa jaso dute emakume lesbianek historian zehar. Pertsonak ez dira 

heterosexual, homosexual edo bisexual jaiotzen. 

2 (izen gisa) Zenbat homosexual erre ote dituzte "su garbitzailean". Drogazaleek eta homosexualek hazia ematea galarazi dute 

Estatu Batuek. Homosexualen arteko harremanak. Homosexualen eskubideen alde. Epaileak dio homosexualak ezkontzea 

inkonstituzionala dela. Homosexualen taberna bat zela. Poliziak ez zuen "homosexuala" erran, "marikoia" baizik, eta hori, inguruabar 

ideologikoez aparte, ez da inoiz adiskide batez erabiltzeko hitza. Leonardo homosexual erreprimitua omen zen, edo sublimatua, hobeto

esateko, afektibitatez amari atxikia. Hiri horretako homosexual klubetan bazkide oso ezaguna da eta aintzakotzat hartua. Bere 

integritatea gordetzeko bere homosexual papera jokatu behar zian denen aurrean. Homosexualen Giza Eskubideen Idazkaritza sortzeko 

asmoa ere agertu du Lula da Silvaren gobernuak. Homosexual eta Lesbianen Komunitatearen Giza Eskubideen Nazioarteko Batzordeak 

(IGLHRC). 

[3] bikote homosexual (17); homosexual talde (3); bikote homosexualak (17); ezkontza homosexualak (4); harreman homosexualak (7); jokabide 

homosexualak (3); lagun homosexualak (3); nahi homosexualak (3); bikote homosexualei (27); bikote homosexualek (23) 

bikote homosexualen (27); homosexualen alde (3); homosexualen aldeko (8); homosexualen arteko (60); homosexualen aurkako (6); homosexualen 

eskubideak (8); homosexualen eskubideei (3); homosexualen eskubideen (10); homosexualen ezkontza (7); homosexualen ezkontzak (10); 

homosexualen adopzio eskubidea (4); bikote homosexualen ezkontzak (6); homosexualen arteko ezkontzak (29); homosexualen eskubideen alde (5); 

homosexualen arteko ezkontza (13); homosexualen arteko ezkontzei (3)] 

homosexualitate iz joera edo jokaera homoxesuala. Homosexualitatea, berriz, deabrukeriatzat jotzen zuten. 

Homosexualitatea gaixotasuna edo zentzugabekeria dela esaten diete. Gizonezkoen homosexualitatea oso gogor gaitzetsi eta jazarri 

dute, baina emakumezkoena, oraindik gehiago. Plazera, masturbazioa, homosexualitatea eta ugalketarako ez zen beste edozein jokabide 

perbertsiotzat jotzen zen. 1970eko hamarkada arte ez zuten homosexualitatea perbertsioen zerrendatik kendu. Beren 

homosexualitatea ozenki aldarrikatzen dutenak. Elizak homosexualitatearen kontra duen jarrera aktiboa. Homosexualitatearen 

kontrako aurreiritziak. Hori da homofobia: homosexualitateari zaion beldurra. 

homosexualtasun iz homoxesualitatea. Ez zena erakusten ahalegintzen zen, bere homosexualtasuna sala zezaketen etsaiak 

ginen gu. Hildakoaren homosexualtasunaz zabaldutako zurrumurru zahar bat etorri zitzaidan gogora. 

homosozial izond Heterosexualen desio homosoziala. Gizonezkoen desio homosoziala. 

homotransfusio iz transfusio homologoa. Homotransfusio batek eragindakoa omen positiboa. Kontranalisiak positiboa 

baieztatuko balu, homotransfusio bitartez atzematen den lehen positiboa litzateke. 

homozigotiko izond hibridoez mintzatuz, gameto berdinen gurutzatzeketak sortua. Kultura horietan, nahiago 

izan dute libre ezkondu eta fetu homozigotikoaren kasuan abortatu. 

homozigoto izond homozigotikoa. Prioi proteinaren bi gene homozigoto zituzten pertsonek gaixotasun hori garatzeko arrisku 

handiagoa zutela uste zuten zientzialariek.* 

homunkulu iz alkimistek sortu nahi zuten giza itxurako bizidun txikia. Bilduma hartan "egurrezko gizona" deitzen 

zioten homunkulu bat zen trepetarik preziatuena. 

(hona) adlag 

ekarri hona (15); erdu hona (12); etorri hona (54); handik hona (34); hara hona (145); hasieratik hona (15); hator hona (34); hona bere (13); hona 

ekarri (58); hona ekarriko (19); hona ekartzea (11); hona ekartzen (11); hona etorri (145); hona etorriko (20); hona etortzea (26); hona etortzeko (42); 

hona etortzen (38); hona heldu (11); hona hemen (898); hona iritsi (33); hona nola (42); hona non (102); iaztik hona (27); mendetik hona (17); ordutik 

hona (119); urtarriletik hona (15); urtetik hona (67); urte batzuetatik hona (14); eta ordutik hona (32); hona zer dioen (38); hona eta hara (15); hona 

hemen jaunak (12); hara eta hona (300); etorri gara hona (11); hara hona ibiltzen (13); hona hemen ni (12); eta hona non (32); bi urtetik hona (11); 

hona hemen gu (16) 

honaino ekarri (18); honaino etorri (20); honaino iristen (16); honaino iritsi (25); hara honaka (17); honako hitz hauek (15); honako galdera hau (17); 

honako hau ere (15); honako hauek dira (84); honako hau dio (18); honako hau esaten (11); honako hau da (84); beste honako hau (19); honakoa esan 

zuen (17); honakoa adierazi zuen (11); harat honat (161); harat eta honat (50)] 

hondabera izond hondaerraza. Hartara inork ezagutzeko arrisku gutxiago nuela argudiatu nuen; kontua da kale jendegabean 

ikusterraz eta hondabera sentitzen nintzela, infinituki. 

hondabide iz hondatzeko bidea. Ixtanteko terapia, orobat hondabidea. 

hondaerraz izond hondatzen erraza dena. ik hondabera. Argazki baten koloreak aldatu egingo dira, eta oso bizkor 

aldatu ere, argi biziegitan edukitzen bada (oso nabarmena da hori XIX. mendean egindako jatorrizko probetan, oso hondaerrazak baitira), 

eta abar. 

hondaezin izond ezin hondatuzkoa. Jaungoiko Jaunaren esanetara makurtuz gero haren edertasun hondaezinarekin bat 

egingo dute. Natura hondaezina Ongi Gorena da; hondagarria, berriz, nolabaiteko ongia. 

hondagaitz izond ia hondaezina. Ontzi eta gainazal egokien faltan, bada, lapurgai idealak solidoa, hondagaitza, ez oztopagarria 

eta, batez ere, berria izan behar zuen. 

hondagarri 1 izond hondatzen duena. Ekaitz hondagarriak bezala. Hego-mendebaldeko Asiako altxor-etxeetan lehenengoek 

eta Ameriketakoetan gerokoek egindako harrapaketak bat-batean urre edo zilar pila handia ipini zuen zirkulazioan eta honek inflazio 

hondagarria eragin zuen. Intimitate erotikoko gau horrek gizonari eragiten dizkion alderdi hondagarriak, izan ere katatoniak joa uzten 

baitute. Kaskezurraren sendagarria urdailaren hondagarri gerta ez dadin, zerbait jateko kontseilatzen dute adituek. 

2 honda daitekeena. Natura hondaezina Ongi Gorena da; hondagarria, berriz, nolabaiteko ongia. Substantzia sortuak soilik direla 

hondagarriak; sortua izan ez den ongi gorena hondaezina dela. Hondamenak era, edertasun eta ordena oro erauzten badu gauza 

hondagarrietan, naturak ez du han iraungo. 

hondaketa 1 iz hondatzea. Nik egin dut artisaua, txingarrari haize emanez helburu ezberdinetarako tresnak egiten dituena; eta nik 

egin dut suntsitzailea, hondaketa helburu duena. Galera horiek atzera bueltarik gabekoak dira, eta ekosistemetan izugarrizko hondaketa 

dakarte. Ingurumenak dagoeneko kaltea edo hondaketa jasan duenean. 

2 hondatzearen ondorioa. Eman diezaietela dirua Jaunaren etxeko lan-arduradunei, hauek tenpluko hondaketak konpontzen ari 

diren langileei ordaintzeko. Hor agertzen dira tarteka harri erauntsiak egindako triskantza eta hondaketak.

hondakin 1 iz zerbaitetik, hondatu ondoren, gelditzen dena. ik erorkin; hautsikin; apurkin; hondarkin. 

Hondartzan zabor eta hondakinik ez da falta. Mareak bere hondakinak harean uzten dituen modu berean. Oraindik ere poubelle deitzen 

diote frantsesek hondakinak eta zaborrak gordetzeko ontziari. Zabor eta hondakinen arazoa. Etxean bildutako hondakinak. Tabernetan 

sartu eta jendeak lurrera botatzen zituen hondakinak aprobetxatu. Mahaitik eroritako hondakinekin konformatzen den zakurrak bezala. 

ik hondar 2 . Hala, bada, bi hodi zituzten, bata hondakin solidoak kanporatzeko -gorozkiak-, eta bestea -bagina- hondakin likidoak - 

gernua- eta umeak kanporatzeko. Industria eta erietxeetako hondakinak gehituz, 244.000 tona dira gaur egun. Hondakin horietatik asko 

eta asko ingurumenera itzultzen dira, bere asimilazio gaitasuna arriskuan jarriz. Hondakinen gaikako bilketa «nabarmen hazi» dela 

azpimarratu du Garmendiak. Hondakinen kudeaketa iraunkorra. Populazio jakin batek sortzen dituen hondakinak asimilatzeko behar 

dena. Hondakinak zabortegira botatzea galarazten badute, beste irtenbide bat bilatu beharko dugu. Hondakinak tratatzeko sistema. 

Hondakinok batu eta berrerabiltzeko planta berezia. Errauste planta batean sartzen diren 100 kilo hondakinetatik 25 kilo zepa eta 4 kilo 

errauts geratzen da. Urtean 10.000 tona hondakin eramaten dituzte Bizi Garbiak kudeatzen duen Zaluaga eremura. Lapurdi aldeko 

egiturak 70.000 tona hondakin bereizi beharko ditu urtero. 

2 (izenondoekin) Gure bizitzeko era berriak gero eta hondakin organiko gutxiago pilatzen baititu etxe eta inguruetan. Plutoniogarraioak 

hondakin nuklearren aferaren inguruko eztabaida berpiztu du azken asteotan. Barentseko itsasoa hondakin erradiaktiboen 

biltegi handi bat bihurtu dela dio UNEPen txostenak. Hondakin grisei dagokienez, bio-hondakinak biltzeko egiturarik ez dagoen tokian 

mekanikoki eginen da hondakinen prestaketa eta bereizketa, azkenik metanizazioa lortzeko. Hondakin berdeak konpostatzeko. Hondakin 

kutsakorren emisio erritmoak ez du ekosistema naturalen asimilazio gaitasuna baino handiagoa izan behar. 

3 (eraikinenak, hirienak) Eraikuntzako hondakinei probetxu ateratzeko saioa. San Juan de Acre ospitalearen hondakin 

harrigarriak ezker, Navarreten sartu aitzin. Bonbardaketek eragindako hondakinen artean jolasean nenbilela. Hondakin huts bihurturiko 

karrikak. Ezaguna da Troiako hondakinak aleman batek ikertu zituela. Hirietako hondakinen artean bizi direnak gerran hilko dira. Hirian 

ez da hondakina besterik; sarrerako atea, lurrean txikitua. Barbaro garaileen hordak, estimatu ezin duten zibilizazio baten hondakinen 

artean erotuta lasterka dabiltzanak. Iruñea-Lizarra autobiako lanetan orain arte agertutako hondakin arkeologikoak. Arkeologia eta 

antropologia hondakinen zientziak dira. Hondakinak eta hautsikinak baino ez, bazter guztietara begiratuta ere, txakurrak eta katuak 

ugariago herritarrak baino. Hondakin eginik zegoen bazter hori, arras porrokatua eta lur joa. 

4 (pertsonenak) Hogeita hamar gizon hil eta haien hondakinak harturik, igarkizuna asmatu zutenei eman zizkien soingainekoak. 

Neska honetxen hondakinak aurkitu zituzten Francisen bizitegiaren ondoko etxola baten azpian. Zekorraren okela, larrua eta hondakinak 

kanpalekutik aparte erreko dituzu. Balea hilen hondakinak. 

5 (bestelakoak) Kendu zilarrari hondakinak eta ontzia egingo du zilarginak. Itxura denez, kometa baten hondakinen artetik-edo 

igarotzen gara une horretan. Gorputzean gertatzen diren hainbat prozesu kimikoren hondakina. proteinetatik sorturiko hondakinen parte 

handi batek nitrogenoa dauka. Baina hondakinak suaren arragoan xahutu eta garbituz gero beste zerbait dira, errauts dira, "bizigai" dira 

berriro. 

6 (gauza abstratuenak) Gizarte Islamiko jaio berriak, Arabikoa eta Iranikoa, hildako mundu siriakoaren hondakinetatik sortu ziren. 

Zibilizazio Heleniko bizi bat hildako Zibilizazio Minoikoaren hondakinetatik sortzen ari zen garaia zen. Identitatearen hondakinak. 

Porrotaren hondakinak ziren, zaborra: eritasun fisikoak pixkana-pixkana barneko dohainak ere ahuldu egiten dituelakoan nengoen. David 

ez da haren gogokoa izan inoiz; harentzat iraganeko hondakin bat da. Preso politikoak zirela, sistema anker baten hondakinak. 

Erregimen faxistaren hondakinen eskuetan zegoen italiar Poliziak eta magistraturak, inongo frogarik gabe, bi urteko atxiloaldia ezarri 

baitzion. Paperen saskia orri zimurrez, [...] zirriborroez beterik gelditu zen, egun oso bateko estilo eta gramatika-ahaleginen hondakin 

baliogabeak. 

7 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Damasko ez da jadanik hiri izango, hondakin-pila baizik. Giltzurrunak, berriz, bota egiten 

ditu ia substantzia guztiak, eta hondakin-hoditik berreskuratzen gai funtsezkoak. Parean genituen ontzietatik itsasora jaurtitzen ziren 

hondakin-urak saihestu guran gindoazelarik. Indiako Ganges ibaian, esaterako, minuturo 1,1 milioi litro hondakin-ur isurtzen dira. · 

izond Gero, garagardorik ez-eta, zinemara joan ginen, gure lagun hondakin-ikertzailea gidari. 

8 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Etxe hondakinen artean ibili ginen, karrika izena ere merezi ez zuten bidexka oztaozta 

garbituetan zehar. Etxe hondakinen artean berriro erabiltzeko moduan geldituriko adreiluak bildu eta garbitzea. Etxe-hondakinak 

errausteko lantegi bat, laurogei metrora. Hontza-zuria basamortuan bezala nago, gau-hontza hiri-hondakinen artean bezala. Zulo hartan 

ezkutatu nituen gorpu hondakinak. Bi lekuotan gordetzen baitira Kolonenak omen diren hezur-hondakinak. Hortz-haginen artean 

bazkaritik geratu zitzaizkion bildoski hondakinak erakutsiz. Plater eta eltze erabiliak harraskan zeuden, eta janari hondakinak mahai 

gainean. Coca-cola lata hustuez, pizza-hondakin fosilduez eta zigarrokinez zipriztindutako egongela baten erdian. Zaldi-gorotzak izaten 

dira eulientzat euren arrautzak jartzeko lekurik aproposenak, baina horien faltan edozein hondakin oso egokitzat hartzen dute, landarehondakinak 

batik bat. Olio hondakinetatik biodiesela sortzeko lehen planta. Beste aukera bat nitrogenozko proteina-hondakina 

amoniako bihurtzea litzateke. Gipuzkoako Hiri Hondakinak Kudeatzeko Plan Integrala. Bio- hondakinak biltzeko egiturarik ez dagoen 

tokian mekanikoki eginen da hondakinen prestaketa eta bereizketa. 

[4] etxeko hondakin (4); giza hondakin (4); hiri hondakin (16); hondakin arriskutsu (6); hondakin arriskutsuak (8); hondakin berdeak (4); hondakin 

erradioaktiboak (4); hondakin kopurua (10); hondakin nuklearrak (7); hondakin nuklearren (4); hondakin organiko (4); hondakin organikoak (6); 

hondakin pila (11); hondakin solidoak (10); hondakin toxiko (5); hondakin toxikoak (8); hondakin urak (15) 

hiri hondakinak (56); hondakinak aurkitu (4); hondakinak biltzeko (4); hondakinak birziklatzeko (6); hondakinak garbitu (4); hondakinak kudeatzeko 

(52); hondakinak kudeatzen (7); hondakinak lurperatzeko (7); hondakinak tratatzeko (10); zuberoako hondakinak (5); hondakinak kudeatzeko plan 

(23); gipuzkoako hiri hondakinak (26); euskal herriko hondakinak (4); hondakinak kudeatzeko plana (4); hondakinak kudeatzeko planak (4); azken 

hondakinak lurperatzeko (5); hiri hondakinak kudeatzeko (42) 

hondakinen arazoa (8); hondakinen arazoari (4); hondakinen bilketa (4); hondakinen kopurua (5); hondakinen kudeaketa (57); hondakinen kudeaketan 

(8); hondakinen kudeaketarako (21); hondakinen kudeaketaren (4); hondakinen sorrera (5); hondakinen tratamendua (10); hondakinen tratamenduan 

(4); hondakinen tratamendurako (11); hiri hondakinen kudeaketa (21); hondakinen gaikako bilketa (6); hondakinen kudeaketarako plan (11); hiri 

hondakinen kudeaketarako (15); gipuzkoako hiri hondakinen (14)] 

hondakindegi (orobat ondakintegi g.er.) iz hondakinen biltegia. Noizbait, hamaikagarren edo hamahirugarren 

mendean, hiri oso bat izana ei zen harako hondakindegia, Herbertek esan zuenez, hiri maia bat... Gazteluko patioa hondakindegi bat 

zen. Zaborrez eta gurpilez mukuru beteta zeuden hondakindegiak atzean utzita. Baionako Bacheffores errauste planta eta Urruñako 

Bittoli hondakindegia dira gaur egun Bil Ta Garbik dituen tresnak. Gobernu batzuek errauste plantak eta hondakindegi handiak hobesten 

dituzte. Mega-hondakindegiak ere ez. Arangurengoak arranguraturik daude Gongorako hondakintegiak egiten dituen kalteen gatik. 

hondakintxo iz adkor hondakina. Bizkaiko kostan maiz galtzen da Joxemielen batela, maiz jotzen du harkaitza, eta bide-galtze 

horien hondakintxoa da, adibidez, Alarabi begibakar eta hankabakarra. 

hondakinzale iz hondakinen zale dena. Miraria, gure hondakin-zaleak Guatemalarako asmotan ginela entzun zigunean 

gertatu zen. 

hondakor iz hondatua gertatzeko joera duena. Natura guztiak dira galkorrak (edo hondakorrak) eta Jaungoikoak eginak ez 

balira ez ziren inola natura ere izango; baina Beragandik sortuak balira ez ziren galkorrak izango, Jaungoikoaren izaerako izanen baitziren. 

hondalan 1 iz lurra sakon iraultzea, lurra atereaz lurzoruan zuloak eta luebakiak egitea. Mendi kuttun horretan 

egin dituzte hondalanak.

2 irud Urteen hondalanak, orobat, errukior jokatua zuen gorputzaren gainerakoarekin. Higanotarenek ezagun dute bizi latz baten 

hondalana, Pedro Agerrek sekula izan ez duena. 

hondamen [536 agerraldi, 89 liburu eta 52 artikulutan] 1 iz hondamendia. Aipatuko dute diruak konpondu egiten dituela 

urteek eragindako hondamenak. Bere gudarostearen hondamena. Jerusalemen hondamena. Sistema feudalaren hondamena. -Zer 

nahi duk, kirten halakoa, ene familiaren hondamena? Gizarte-babesaren hondamenarekin batera [...] datu horiek Estatu Batuetan 

pobretasuna izugarri igo dela adierazten dute. Eraren, edertasunaren eta ordenaren hondamena da gaizkia. Ez irabaztea hondamena 

zen. Beren garaipena baino grina biziagoz inoren hondamena bilatzen duten gizakalte itsuok bezala. Ekologoek, esaterako, natur 

sistemetan gertatzen ari diren hondamenak erakusten dizkigute. Prestige petroliontziak eragindako hondamenari buruzko argibide 

zuzena emateko. Stan urakanak Mexikoko hegoaldean utzitako hondamena. Hormak, baina, hondamena gorabehera, arabeskoz 

apaindurik zeuden. Hondamen eta larrialdi handiak erori dira gure gainera urte hauetan. Erremediorik gabea da zure hondamena, 

sendaezina zure zauria. Zabala baita hondamenerako atea eta lasaia bidea. Hondamena hondamenaren gain. -Hau hondamena!_- 

Charlyk bisaia urrundu zuen bere eskulanetik-. 

2 (izenondoetan) Hondamen fisikoak egunero egiten du urrats bat aurrera; guztiahalduna da eta ez du inoiz ere hutsik egiten. I. 

jaunaren akromatopsia, hiru hilabeteren buruan ere, erabatekoa zen, eta hondamen iraunkorrak zituen kontraste-ikusmenean. Pertsona 

guztiek dute berehala laguntza jasotzeko eskubidea, hondamen natural edo teknologikoen kasuan, edota gizakiak eragindako bestelako 

hondamendien kasuan. Sobietar blokearen hondamen ekonomiko gertatu berriak. Gertutik ikusteko, gertuagotik ikusteko, geroz eta 

hurbilago datorren zahartzaroak eragiten duen hondamen gorrotagarri lasaia. Hondamen izugarria bidaliko dut Jerusalem eta Judaren 

kontra. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Zenbat eta hondamen egoera gogorrago, orduan eta esanguratsuago. Zuen kemen hori 

hondamen-bidean daudenaren seinale izango da etsaientzat. Drogaren munduak duen hondamen-irudi horrengatik. Debako Udalak 

herria hondamen eremu izendatzeko eskatuko du gaurko udal batzarrean. Gosearen aurkako erakunde baten arabera, giza hondamen 

larria gertatzear dago Haitin. Oraingo zeru-lurrei dagokienez, Zorigaiztoko eguna baita, hondamen- eta larritasun-eguna, Jainko Jaun 

ahalguztidunak bidalia. Eliza hondamen arriskutik atera eta berreraikitzeko. Itzalaldira doan mundu honen arratsean, hondamensemearen 

garaia gainean dugun honetan. Hilen Egoitza eta Hondamen-Leizea. 

Ontzi-hondamenaren zio urruna izan zen ordurako galdurik zela 

4 (hitz elkartuetan (bigarren osagai gisa) Ontzi-hondamenaren zio urruna izan zen ordurako galdurik zela. 

5 hondamenezko izlag ik hondamendi 4. Eskuindarrak agintera bueltatzetik igarotako denbora, «hondamenezko hiru urte» 

izan zirela. Errusiar intelligentsiaren hondamenezko porrota. 

6 hondamena ekarri -Politikak hondamena ekar dezake gure etxera. Masturbazioak sexu-organoen hondamena zekarrela. 

Hondamena ekarri diozu Irlandari! Ez obeditu behar setatsuak, hondamena dakar maiz; baina, obeditu behar itsuak beti. 

7 hondamenera eraman Nazio osoa jarri nahi dute hankaz gora, desestabilizatu, hondamenera eraman. Eta Kamilek esan berri 

ziona entzun ostean, hasperen sarkor bat egin zuen, hala nola egin dezakeen patuak kateez zamatu, eta zorigaitzak hondamenera 

eraman duen gizon etsitu batek. · Manikeoen ohiturak kristauenak baino desegokiagoak direla eta hondamen moralera daramatzatela 

praktikatzaileak. 

hondamenaldi iz hondamenezko aldia. Horrela bete zen Jaunak Jeremias profetaren ahoz esana: "Hirurogeita hamar urtez 

egongo da utzia lurralde hau, hondamenaldi osoan zehar, Jaunari ukatu zizkioten atseden-urteak bete arte". 

hondamendi [1313 agerraldi, 147 liburu eta 358 artikulutan] 1 iz hondatzea edo suntsitzea, eta horren 

ondorioa, zerbaitetan edo norbaiti gertaturiko erabateko kaltea. ik hondamen. Egoera kaotiko eta hondamendien 

aurrean pozik jarri ohi diren haurrek bezala. Ura hondamendia da haientzat, heriotza. Hildakoak, zaurituak, familia deseginak, 

hondamendia,... hori da gerrak utzi zuena. Baionatik irten orduko, nabarmenak ziren uholdeen hondamendiak, lokazturik baitzeuden 

bide guztiak, eta urak hartuak zituen bide bazterreko soro, baratza eta landak. Hondamendiaren ondoko bakardadea, non babestu 

baikinen piztia zaurituek beren gordelekuan babesa hartu ohi duten bezala. Gerrak hondamendia esan nahi zuen guretzat. Izugarria izan 

zen hondamendia: hogeita hamar mila israeldar oinezko erori zen. Bigarren Mundu Gerraren hasieran [...] frantses gizartean eta 

gudarostean gertatutako hondamendia. Hura baitzen, nire ustetan, gertatutako hondamendiaren erruduna. Prestige-ren hondamendia 

Apostolos Mangouras kapitainari egotzi dio oso-osoan Espainiako Gobernuak. 'Katrina' urakanaren hondamendiari aurre egiteagatik. Nire 

lagunak ongi ikasi zuen Bosniako hondamendian errealitateak beti gainditzen duela fikzioa. Nazio Batuen Erakundeak Txernobilgo 

hondamendiaz eginiko balantzea. Francisco de Goya artistaren Gerraren hondamendiak saileko 17 grabatu. Sobietar blokearen 

hondamendiarekin batera, kapitalismoak zuen eragozpen handienetako bat desagertu zen. Sodomaren hondamendia. 1921ean 

Annualeko hondamendia eragin zieten espainiarrei. Ateaz beste aldean erreguka dagoenaren ahotsari kasurik ere ez, hondamendia 

datorrela iragartzen badio ere. Salba zaitezte gizaldi honi datorkion hondamenditik. Edota zergatik ez... berak ostu emazteari txosten 

konprometigarria eta... beste batek hil, Arrietak esaterako, bere burua hondamenditik libratu nahirik? Aurrez aurre zeukan 

hondamendiak jotako lurra, hutsik. Hondamendi batetik onik atera den pertsona bakarra zirudien. Mundua hondamendira zihoan 

amilean, eta nire inguruan ez zen deus gertatzen. Jauna babesgarri da zuzen dabilenarentzat, hondamendi gaizkilearentzat. Alde 

guztietatik paradigma kantiarraren guztizko hondamendia. Hondamendia hondamendiaren gain etorriko da. Hondamendietako 

Epidemiologia Ikerketetarako Nazioarteko Zentroaren arabera. ISDR Hondamendiak Murrizteko Nazio Batuen Erakundeko Nazioarteko 

Estrategiako idazkari nagusiaren arabera. Hondamendiak Murrizteko NBEren Programako aditu Salvano Briceñok. 

2 (izenlagun eta izenondoekin) Bat-bateko hondamendiek txoratzen zuten, eta batik bat lurrikarek. Hiru urteko gosealdia, hiru 

hilabeteko hondamendia etsaien ezpataren erasopean. Ikusmenak erabateko hondamendia izan duela dirudi. Lurreko 

hondamendietatik ihesi doan jendearen itzal izanen da lizarra. Pertsona guztiek dute berehala laguntza jasotzeko eskubidea, hondamen 

natural edo teknologikoen kasuan, edota gizakiak eragindako bestelako hondamendien kasuan. 1929ko udazkenean Wall Streetera iritsi 

eta gero mundu osora hedatu zen hondamendi ekonomikoaren esperientzia beldurgarriak. Hemen gaindi sekula ezagutu ez den 

hondamendi ekologikoa, "itsas-Tchernobyl bat", batzuk arrazoinekin idatzi duten bezala! Berezkoak baino lasaigarriagoak zaizkigu, 

esaterako, eragindakoak: dela beste norbaitek dela hondamendi naturalen batek eragindakoak. Maiatzaren bukaeran gaude, atzeraldi 

bete-betean, hondamendi bete-betean. Etorri ziren ibaiak, jo zuten haizeek, eta astindu zuten etxe hura, eta baita bota ere, eta 

hondamendi handia gertatu zen. GIB birusa hondamendi handia egiten ari da Afrikan. NDCC Hondamendi Nazionalak Koordinatzeko 

Batzordearen arabera. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai) Gerard Latortue behin-behineko lehen ministroak hondamendi-gune deklaratu zuen ingurunea, 

eta nazioarteko komunitateari dei egin zion laguntza eman dezan. Ingurua hondamendi eremutzat jo dezala eskatu diete udal agintariek 

Gobernuari, bere gain har dezan kalteak ordaintzeko ardura. Hondamendi eremua izendatu dute ingurua. Etxeko murru nagusietan 

pairatu kalteak estatuaren gain gelditzen dira hondamendi izendapena lortuz gero. Rebollok zazpi hondamendi arrisku zenbatu ditu, eta 

haietako batzuk "ezinbestean" gertatuko direla erran du. Hondamendi seinale hori izan ezik, eraikuntza lanari ez zitzaion hala ere 

egonkortasun faltarik batere igartzen. Betidanik izan zara israeldarren etsai, eta gerra egin zenien beren hondamendi-egunean, azken 

zigorraren egunean. Bizkarra emango diot eta ez aurpegia hondamendi-egunean. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai) Azpigarapenak eta natur hondamendiek eragindako ingurumeneko akats eta gabeziek 

arazo larriak eragiten dituzte. Palestinarrek dirua jaso ezean «giza hondamendia gertatzeko arriskua» dagoela ohartarazi du Mahmud 

Abbasek Parisen. Gizarte-hondamendiaren aurretik. Zapalketaren eta herri hondamendiaren historia desberdinak izanik ere, ondorioak 

berdintsuak izaten ahal dira eta, hortaz, xede bera izan dute beti begi aitzinean euskal borrokalariek. Elkarri izurriteak, uzta txarrak, 

finantza-hondamendiak. 

5 hondamendizko ik hondamen 3. Oso gutxik dakite azken fase hori, artista-garapenaren adierazpen hori, hondamendizko 

galera batek eragina dela. Atmosfera hondamendizko poker gau hartakoa bezain gordin eta beldurgarria da. Jaiotza ohi ez bezalakoak 

hortaz, mingarriak, hondamendizkoak edo bitxiak behintzat. Herriaren finantza-egoera hondamendizkoa eztabaidatzeko.

6 hondamendia ekarri Irlandaren hondamendia ekarriko luke horrek. Izan ere, edariak ekarriko zion Poeri hondamendia. 

Jodeeer! esaten diat ba nik; hondamendia ekarriko didak hik oraindik! Zuhurrak jakinduria biltzen du, mihi txorokoak berehalako 

hondamendia ekartzen. · Atxiloketek berebiziko hondamendia ekarri zuten bailara osora. 

7 hondamendira eraman Hondamendira eraman ditu gure bizitzak. Gezurtiak gorroto dio biktimari, lausengariak hondamendira 

darama. Aitaren iritziz, Hitlerrek Alemania hondamendira zeraman; bide hartatik jarraituz gero, gorriak ikusiko genituen. Gezurtiak 

gorroto dio biktimari, lausengariak hondamendira darama. 

[4] hondamendi arrisku (4); hondamendi arriskua (4); hondamendi ekologikoa (8); hondamendi eremu (4); hondamendi eremua (4); hondamendi 

eremutzat (4); hondamendi handia (7); hondamendi handiena (7); hondamendi natural (9); hondamendi naturalak (12); hondamendi naturalek (7); 

hondamendi naturalen (4) 

benetako hondamendia (4); erabateko hondamendia (7); eragindako hondamendia (8); giza hondamendia (10); herriaren hondamendia (4); 

hondamendia ekar (5); hondamendia ekarri (5); hondamendia ekarriko (8); hondamendia eragin (16); hondamendia eragingo (6); hondamendia 

etorriko (4);; hondamendia gerta (4); hondamendia gertatu (21); hondamendia gertatzeko (4); hondamendia gertatzen (4); hondamendia iragarri (6); 

hondamendia izan (9); hondamendia izango (10) 

izugarrizko hondamendia (5); petroliontziaren hondamendia (5); sekulako hondamendia (4) 

prestige petroliontziaren hondamendia (4); eragindako hondamendiak (5); hondamendiak saihesteko (4); txernobilgo hondamendiaren (4); 

hondamendiari aurre egiteko (6); natur hondamendien (4)] 

hondamengintza iz hondamendia. Dudarik gabe, beraz, haizea gorputz ezkutua da, itsas-lehorrak, baita ortziko hodeiak ere, 

arrastatzen eta bat-bateko zirimolean andarka daramatzana, eta hauen lasterra eta hondamengintza uraren izate gozoaren antzantzekoa 

da, hau bat-batean uhol gainezkatuan abiatzen denean eta, euri ugarian handiturik, mendi goietatik urjauzi handian oldartzen 

denean, oihan zatiak eta zuhaitz osoak aurrean eramanez, zubirik sendoenek ere datorren uraren bat-bateko indarrari eutsi ezin diotela. 

hondar 1 1 iz itsaso edo ibaien ertz edo hondoan gertatzen den mea-ale eta bereziki kuartzo ale xeheen 

multzoa. ik harea. Harea bakarrik, hondarra, ilargiak argiztatua, eta haizeak uhindua, uraren antzera. Inguruan, agabeak, 

hondarra eta, urrunean, mendi gorriskak besterik ez, lehenxeago iruditua zitzaidana baino urrunago, baina, batez ere, hondarra eta 

hondarra nonahi, horiska, eta haize beroaren ziztua, beira urtua zirudien aire hartan... Hondartzetan itsasaldiaek hondarra lekuz aldatzen 

dute. Kontu izugarriren bat bazuten biena bakarrik zena, eta kaskarrekoka, hozkaka eta borrokan hasi ziren berriz ere, hondarra begietara 

botaka. Gorputz txiki bat, oinak hondar zakarrez betean sartuak zituena. Hondar larri, kare eta errautsa nahastuz egindako mortero bat. 

Beren poltsekin eseri ohi ziren hondar lehorrean, beti leku bertsuan. Mewsladeko hondartzara iritsi ginenean, hondarretan etzan ginen. 

Biak hondarrean etzan eta lokartu dira. Irudi geometriko batzuk hondarretan marraztuta. Hondarrezko ostertza dakusat, gau berdean 

zuriska. Hondarrezko lau mendiren arteko zulo eguzkiak kiskali hartan. Itsaso berdean hondarrezko islak daude marearen arabera 

azaldu edo murgiltzen direnak. Sugandila edo hondarretako armiarma asaldagarri samarren bat. Etxea hondar gainean eraiki zuen gizon 

zentzugabearen antzekoa da. 

2 (erkatetan) Kontatzen hasten banaiz, hondarra baino ugariago dira. Basamortuko hondarra bezain kontaezina. Zure ondorengoak 

konta ez daitekeen itsas hondarra bezainbat ugalduko ditut. Itsas hondarra bezain ugari izango lirateke zure ondorengoak, hondar-aleak 

bezainbat zure seme-alabak. Itsasertzeko hondarra bezain ugari zen gudarostea bildu zuen. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Akrera itzuli ginen uda hura hondar-zakuak eramaten igaro nuen, gustura. Ordu arte 

eguzkitan kiskaltzen egondako hondar-gune berri baten gainean esertzen ginela. Titanen ez dago metanozko itsasorik, hondar eremuak 

baizik. Hondar eremu mugagabea gorri zegoen, odaiertza gorri zegoen, badia neurrigabe osoa gorri zegoen. Paretak lizunduak barrenetik; 

kanpoko hondar harri horia zikina, keztatua. Apenino mendiek Italia eta Etruriako eskualdeak inguratzen dituzten lekuetan, hondarharrobiak 

aurkitzen direla. Pikor larriko hondar-lurretan. Hondar-muino idorren arteko belargune zekenetan. Sirteko hondar-metaren 

batean hondoa jotzeko beldurrez, aingura flotagarria bota eta noragabe jarraitu zuten. Eguna argitzekotan zegoela, baltsak hondar banku 

bat jo zuen bortitz. Munduko urre guztia, haren aldean, hondar-apur bat besterik ez, eta zilarrak, haren aurrean, lokatza dirudi. Inguru 

hartan ohikoak dira hondar ekaitzak, edozein unetan ager daitezkeenak. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Itsas hondarra, euri-tantak, mendez mendeko egunak, nork zenbatu? 

5 hondar ale Eguzkiak han urre kolorea hartzen du, eta urak urrea ekartzen, hondar aleen artean nahastuta. Une horretan, Tomek 

bere hondar-alea erantsi zuen azkenean eztabaida hartara. Hondar-ale batzuk irradatu dizkiot garondo aldera, baina berak lo segi. Une 

horretan, Tomek bere hondar-alea erantsi zuen azkenean eztabaida hartara. 

[3] hondar ale (15); hondar alea (6); hondar aleak (10); hondar ekaitzak (4); hondar ekaitzen (3); hondar muino (4); hondar pila (5); itsas hondarra 

(9); itsasertzeko hondarra (7); hondarra bezain ugari (8); itsasoko hondarrak (3); hondarrean idatzia (3); hondarretan etzan (3); hondarretan etzanda 

(4); hondarrez betea (3); hondarrez beteriko (3); hondarrez beteta (3)] 

hondar 2 (orobat ondar g.er.) 1 jaten edo erabiltzen den zerbaitetik gelditzen dena. ik kondar; hondakin. 

Afari-merienda oparo baten hondarrak zoko batean pilaturik zeudela. Bost garagar-ogietatik jan zutenei gelditu zitzaizkien hondarrez 

hamabi saski bete zituzten. Katiluan gelditzen zen hondarra akitu nuen. Azken hondarreraino edan. Haren haragia irentsi egingo dute 

eta hondarrak sutan erreko. Erraiak eta beste hondarrak gurdi txiki batzuetan eramaten zituzten pabiloiraino. Benjamin, otso odolzale, 

harrapakina du irensten goizean, hondarrak banatzen arratsean. Mahats-biltzaileek, zure mahastira datozelarik, gutxienez hondarrak 

uzten dituzte. Zatozte alde guztietatik haren aurka, zabaldu hango biltegiak, pilatu dena eta suntsitu, ez dadila hondarrik ere geldi! 

Erregaiaren azken hondarrak objektua atzera lurreratzeko gordetzen dira, atmosferak erre dezan. 

2 hed/irud Barrena erretzen dion zauriaren hondarrak. Gelditzen zaizkio oraino Frantziari, munduaren lau hegaletan, bere inperioaren 

hondarrak. Zirrara haren hondarra sumatzen du bere baitan. Itzulbideko bi egun haietan nire gorputzak egin zuenak ez dit hondarrik 

utzi oroimenean. Eta eguzki honen, arratsalde honen hondarrik ere ez da geldituko, ezta oroitzapen bat bera ere. Baratzeko lurra irauli 

arren, Eugeniaren hondarrik ez zen kausitu. 

2 (suntsitzen den zerbaitetik) Agentziaren hondarrak suak ikaztu zituen, su hiltzaileak eta poliziak jin baino lehen. Galdua zen 

barneko etxe eta eraikinen hondar txikiena ere, harri eta zur gehienak desagertuta. Airekoaren hondarren artean hexogeno izeneko 

lehergai baten zantzuak aurkitu zituzten. Ustez zulo beltz bat aurkitu dute supernoba baten hondarretan. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Batzuetan, hainbat egunez janari-hondarrik ere ez zen egoten etxean. Croissant 

hondarrez eta ezpain zapi potortuz gainez dagoen mahai bat garbitzera noa. Koilara sartu zuen katiluan, azukre hondarren bat biltzeko. 

Botila harrapatu nuen mahaitxoaren gainetik, eta gelditzen zitzaion whisky hondarra nire basora isuri. Ontzietan petrolio hondarrak 

geratzen dira. Zapiarekin kokotsa astintzen tabako-hondarrak kentzeko. Ur lohitsua, kolore askotako zaborrak: tomate azalak, perrexil 

hondarrak, lurra eta lokatza nahas-mahas. Beleek jan eta gero, espaloietan gelditzen den kaka-hondarra garbitzeko, kare bizia botatzen 

dute. Mailua utzi eta eskua pasatu zuen plakaren gainetik, eta putz egin zion gero, txirbil hondarrak kentzeko. Horregatik dira beharrezko 

erradioterapia saioak, geratzen diren tumore-hondarrak hiltzen saiatzeko. Mahats-bilketa egitean, ez itzuli atzean utzitako mahatshondarrak 

biltzera. Ez al du gehiago balio zuek, efraimdarrok, jasotako uzta-hondarrak, guk, Abiezerren senitartekook, eginiko uztak 

baino? Ikusmen-hondar bat gelditzen zaiola. Denborak, zirimolaka, tristeziaren orbela berekin eraman ondoren ere zorion hondar bat 

geratzen dela pentsatzen du alargunak. Ia beti geratzen da atsekabe-hondar bat. Bisaiatik eta izter artetik aienatua ez zen oinazeak eman 

zidan sutzeko azken kemen hondarra. Ni, Hi, sentimendu hau, bizi-hondar edo herio-arrasto hauek... 

4 (zatiketetan) Lehenengoa: 5, 13, 17, 29... zati 4 eginez gero, hondartzat 1 ematen duten zenbakiz osatua (eta 4k + 1 idatz 

daitekeena). -bigarrena: 3, 7, 11, 19, 23... zati 4 eginez gero, hondartzat 3 ematen duten zenbakiz osatua (eta 4k + 3 idatz daitekeena). 

[3] indar hondarrak (4); jaki hondarrak (3); jan hondarrak (3); janari hondarrak (7); jateko hondarrak (3); utzitako hondarrak (3); azken 

hondarreraino (3)] 

hondar 3 iz hondoa. Aski ene gogoaren hondarra iluntzeko...! Tripaki karratuak, paderaren hondarrean eztiro-eztiro egosten. Eta 

baita ezkerraldean eta dendaren hondarrean ere, beste ispilu batzuek argitasun aintzirak eratzen zituzten marmolezko plaken artean. 

Maitasunezko hitz, zuri, eder, amultsuenak esaten dizkianari ere nekez ahazten zaiok, hondarrik hondarrenean, kabroi bat haizela berez.

hondar 4 (orobat ondar g.er.) 1 izlag azken. Hobenduna, ohi denez, hondar tragoa izan zen. Hirugarren eta hondar aukera 

nuen. Izpirituaren hondar leku ezkutuetaraino. Amaren hondar aitorrari bagatxezkio, hala dirudi. Haren hondar erranak, berriz, hitzik 

gabe utzi ninduen, kikildurik. Ama hondar hatsetan zegoela. Hondar bi urteotan. Fraideeneko hondar urtean. Gogoan ditiat oraino haren 

hondar hitzak: [...]. Spice Girl taldearen hondar diskoa. zazpi euskal herriek betetzen dituzten 20.000 km 2 etarik Nafarroak berak hartzen 

dituela 10.000 km 2 , Hegoaldeko beste hiru eskualdeek 7.000 km 2 eta Iparraldeko azken hirurek hondar 3.000 km 2 ak, hots, 6/7etatik 1, 

ezbaian. Beste guztiak pott egiten duenean, hondar-identitate hori da geratzen dena. 

2 (-en atzizkiaren eskuinean) -Arnoa, ausarki -eskatu zuen ikustaldiaren hondarrean. Mende haren hondarrean ez zela oraino 

osoki frantsestua gure eskualdea. Prest nengoen munduaren hondarrerainoko bidea urratzeko. Sekretuaren hondarretaraino iristeko 

bidean. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Ederki nabarmendu hintzen, abuztu hondarrean kontratua luza ziezaioten. Maiatz 

hondarretan, astoaren kalixtroak mukuru beterik, bortura abiatzen zen. XIX. mende hondarrean. Bi zertzelada hauek pentsarazi didate 

98 hondarreko edo 99 hasierakoa behar duela: [...]. 

4 hondarrean -Ez dakit egiten -aitortu beharrean aurkitu nintzen hondarrean. Hondarrean ospitalera eraman ninduten. 

Hondarrean, beti erantzun berdinarekin ateratzen ziren polizia-etxetik: [...]. Psikiatrikoan, beraz, hondarrean! 

5 hondarreko izlag azkeneko. Ikasturte hondarreko azterketetan. Urte hondarreko bestak. -Tira, Musu-triste, hondarrekoa! 

"Etorri zen hondarrekoan kopetilun ikusi nuen", esaten zuen gure aitak Ginogatik. 

4 hondarrik, azkenik. Kokots-kokotsean haztatu ninduen lehenik, sabel-ahoan gero eta berriz ere kokotsean hondarrik. Ez da egia 

hondarrik, [...] borroka armatuak, alderdi politiko abertzaleen ahultasun ideologikoa ordezkatzen duela. Hondarrik, haren gorputzaren 

epela sumatzeko bezain hurbil, gizaseme eta emakumeen arteko harreman ez beti gardenen alderdi zabalez xuxurlaka. 

[3] hondar egunetan (3); hondar tantoa (5); abuztu hondarrean (3); aste hondarrean (7); bizitzaren hondarrean (4); ekainaren hondarrean (3); etapa 

hondarrean (3); liburuaren hondarrean (4); mende hondarrean (10); mendearen hondarrean (4); partida hondarrean (4); partidaren hondarrean (14); 

urriaren hondarrean (3); urte hondarrean (8); urtearen hondarrean (3); hondarreko egun (4); hondarreko minutuak (3); hondarreko minutuetan (4); 

uda hondarreko (4); urte hondarreko (5); mendearen hondarretan (4)] 

hondarazi, hondaraz, hondarazten 1 du ad hondatzera behartu. Gaur goizean ordu txarrean sartu nauk; horrek 

hondarazi zidak koadroa. 

2 hondorarazi. Anaiaren ardura bakarra ontzia salbatzea duk, eta salbatu ezin bada, osorik hondaraztea. 

hondardi iz hondar eremua. ik hondartza. Azkenik azkeneko terrazan aurkitu zen, goren-gorenean, badia zabal-zabala bere 

urrutiko hiri, bere hondardi eta bere belardiekin ikusten den lekuan. Atzerago oraindik, ibai hondardiko hutsunea, aintzira bat bezain 

handia, mendien itzalen kontra. 

hondargabe 1 izond hondogabea. Errealitatea zulo hondargabe bat bertzerik ez balitz bezala, non hondoratzen bainintzen 

atergabe eta etengabe. Eta untziak iparra galduz gero, berriz, ez dakit zer itsas hondargabetan hondoratu zitzaidan, zeren lo sakon 

hartarik ez baitut deus ere oroitzen. Zeru hondargabe garbiari begira. 

2 azkengabea. Denbora hondargabearen igarotzeak guztiongan uzten duen haztaren seinale. Haragiaren lokarrietatik aske eta 

jainkozko argi hondargabean murgilduta, Jaunarengan lokartu zen gizon dohatsu hura. 

hondarki 1 iz hondakin zatia. Han ez zen, ordea, belar tzar eta abere gorotzen artean barreiatu hondarki eta teila hautsiez beste 

deus. Ingurua itxura zezakeen hondarki puloari su emateko gisan. Han ez zen, ordea, belar tzar eta abere gorotzen artean barreiatu 

hondarki eta teila hautsiez beste deus. Hantxe, hondarkien erdian, bazen gizon bat, bera baino zaharragoa izan arren oraino aski gaztea. 

· Hozkailutik gasna peza gottorra ilkirik desiraren ausiki ozenez gauaren hondarki ilunak irensten ditut. 

2 (hizkuntzalaritzan) Elkarketa horiek dira gure gogoan hitzen familiak, flexioaren paradigmak, eraketazko elementuak -erroak, 

atzizkiak, hondarkiak eta abar- finkatzen dituztenak. Flexioaren hondarkiak. Eman ditzagun [...] latinezko hiru genitiboak; hiru 

hondarkien hotsek ez dute agertzen elkartzea sortaraziko lukeen inolako analogiarik. Horren arabera, erro batek, berak bakarrik, ezin osa 

dezake hitz bat, ezta hondarki bat zuzenean jaso ere. Izan aditzaren adiera ezberdinak, kopularenak, aditz erroarenak eta 

hondarkiarenak. 

hondarkin (orobat ondarkin) 1 iz hondakina. Zikin-biltzaileek hondarkinak kamioira botatzen dituztelarik. Egia da nun 

nahi ere gero eta gehiago aipu direla zikin eta ondarkinak. Lapurdin berexi dela gisa horretako lekua ondarkinentzat, eta auzoen aldetik, 

momentuko bederen, ez dela protesta bizirik ateratzen. 135 700 tona ondarkin tratatu ditu Biltagarbik joan den urtean. Bizitza leku bat 

osoki funditua eta nork daki nondik jinikako hondarkinak hor metatuak, plastre puska, burdinkeria, taula, joko tresna hautsiak. Prusia 

gaiztoa gaztigatu ahal izan zuen eta hark egin aspaldiko zauri samina sendatu, Alsazia maitea berreskuratzearekin eta, gainera, bere 

Afrikako inperioa etsaiaren hondarkinez ontzearekin. 

2 (eraikinenak) Herri hilaren erdian, elizaren hondarkinak, pareta batzu dorrearenak izanak, alderdi bat oraino abantxu bere 

goratasunean zutik, ganga parte bat, aldarearen zoladura, izkin batean txapel harri zizelkatu bat belartzarrek gordea, bataio untzia lurrez 

betea. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hiru hilabeteko epe berri bat ideki du, ondarkin guneen hautu definitiboen apailatzeko. 

Jaun Prefetak baia eman du azkenean Lamarkako ondarkin guneari. Ondarkin kopuruaren apaltzeko metodoak aztertu dituzte. Hala nola 

Bidartarrek urte batetik bestera ehuneko berrogei merkeago dute ondarkin tatsa. Ondarkin bilketen ordutegi berria. Ondarkin biltzeaz 

aduratzen diren hautetsien abisuak bildu ondoan. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Garbiki sindikatak eskaintzen du, etxe ondarkin eta baratzeki ondarkinen biltzea 

nola ere bertze ondarkin gotorragoak. Iparraldean, lehen petrolaki ondarkinak agertu dira Donibane Lohizunen eta Ziburun. Juan Gorriti 

nafartar zizelkariak landu ditu duela bi urte erre ziren elizdorreko zur ondarkinak. 

[3] ondarkin bilketa (5); ondarkin guneak (3); ondarkin mota (3); tona ondarkin (8); zikin eta ondarkin (5) 

etxetako ondarkinak (3); hazkurri ondarkinak (3); ondarkinak berexiz (3) 

ondarkinen bilketa (5); ondarkinen biltzea (4); ondarkinen biltzeko (6); ondarkinen suntsitzeko (3); zikin eta ondarkinen (9)] 

hondarkintegi (korpusean ondarkintegi eta ondarkindegi –g.er.- soilik) iz hondarkin gunea. Hona non joan 

den larunbatean estreinatua izan den Zaluaga Bi ondarkintegia Senperen. Biogaz horrekin tratatzen ditugu ondarkintegi barneko jusak. 

Lamarkan plantan ezarri nahi duten ondarkindegi proiektua aurkeztu dute Hazparneko herriak eta France Déchets enpresako 

arduradunek. Guk ez dugu kostaldeko ondarkintegi bilakatu nahi. 

hondarpe 1 iz hondar azpia. Alde batera eta bestera begiratu eta inor ez zegoela ikusirik, egiptoarra hil eta hondarpean ezkutatu 

zuen.

2 barra, ibai baten bokalean-edo gertatzen den hondar pilatzea. Itsaso horretan urkorronte arriskutsuak daude, eta 

hondarpeak, eta azken gerretako minak... 

3 irud Badira hondar batzuk (hondarpe horietako batean jaioa naiz ni), badira galera eta garbiketaren ondotik gelditu diren euskarakin 

batzuk han-hemenka, baina hortik gora deus gutxi: euskararen izeneko eta euskara izan nahiko zarata nahasi batzuk, kontzientzia, 

eginbehar eta ideien deslekuaren axalenetik ezinka jaiotzen direnak. 

hondarperatu izond hondarpera joana. Ingalaterra Berria astintzen duen itsasoaren argilauso zalantzakorrak urre 

urazpiratuaren eta zilar hondarperatuaren dirdira ekarri zion. 

hondarribiar (orobat hondarribitar eta ondarrabittar g.er.) 1 izlag/iz Hondarribikoa, Hondarribiari 

dagokiona. Txema Olazabal hondarribiarrak 76 kolpe egin ditu eta jaka berdea irabazteko aukera guztiak galdu ditu. Hondarribitar 

gaztearen heriotzak bullying-aren aurkako politikan erabakiak hartzeko balio behar du. Andres Vilariño gidari hondarribiarrak irabazi zuen 

atzo Arrateko Igoera. 

· 2 iz Hondarribiko herritarra. Bigarren izan ziren hondarribiarrak. Urruñarrei, ostera, zaila gertatu zitzaien hondarribiarrek 

bidalitako "letra" edo gutuna ulertzea. Eskola lagunetan minena, hondarribiar bat nuen, Jon Alkain. 

hondartegi (korpusean ondartegi soilik) iz hondarkintegia. Jakitekoa da jendeak, hor uzten duela asko gauza 

Hazketako ondarkin gunerat joaiteko partez eta emeki emeki ondartegi ttipi batzu bilakatzen ari direla zikin untzi gune horiek. Xavier 

Larre, gutiengoaren hautetsi buruak, galdegin du auzapezari zenbeit argitasun ondartegi berri hortaz. 

hondartsu izond hondarrez betea. Lurra gehienetan goxo, hondartsu eta freskoa da, gogortxoa mendi aldera eta, batzuetan, 

erabat buztintsua. Tarteka, San Telmo hondartza-bazter hura hustu bezala egiten zen; eta urik gabe utzitako eskualdea, uholde apartsu 

harrigarrian itorik, berriro betetzen zen osoki ur hondartsuz. Zer gertatuko litzaioke zuhaitzari, lur gozatsu batetik leku idor eta 

hondartsu batera aldatuko bazenute? 

hondartu 1 , hondar(tu), hondartzen da/du ad hondartzan lehorreratu. Ezkerreko mandaren gainean alboz hondarturik 

bata, eskuineko mandan zeutsola bestea; elkarren ispilu modura etzanda zeudela esan zitekeen. Abenduaren 2an Granma Ekialdeko 

hondartzetan hondartu zen, eta Batistaren soldaduek sekulako txikizioa egin zuten gerrillarien artean. Marea gora zenez, laster batean 

hantxe hondarturik lotuko. Ekainean 16 balea hondartu ziren (bederatzi hilik) Bahametan, AEBetako Armadak sonarrak erabili ondoren. 

Lagunak txanela arrantzaleen auzuneko hareatzara zuzendu zuen, eta han hondartu. -Ontzia hondartu eta ohol batzuk berriztatu, halaxe 

egin beharko zenukete. Zure bular ozeaniko horien plaian hondartu nahi nuke... 

hondartu 2 , hondar(tu), hondartzen du ad amaitu. Hondartu eta akabatu baino lehen, ordea, azken behakoa xuxendu nahi 

nioke neure bizitzari, lerro guti batzuetan. 

hondartza (1318 agerraldi, 160 liburu eta 288 artikulutan; orobat ondartza g.er.) 1 iz hondarrez osatutako 

lurra; batez ere, itsas ertzean gertatzen dena. ik hareatza; plaia. Harea zuriko hondartza batean paseatzen. 

Hartxintxarrezko hondartzan. Labar tarteko harrizko hondartza batzuek. Ur mehezko hondartza bat da. Ibaiertzak hondartza bat 

zirudien. Kursaaleko gunea eta Zurriolako hondartza. Alexandria Rakotis izeneko hondartza batean sortu zuten. E-Egunean Fox Green 

hondartza eta Easy Read hondartzak hartu genituenean. Hondartza inguruko zumardia, alemanen hotela, zerrategi zaharrera heldu 

aurreko etxadiak... Hondartzan lehorreratu ziren. Abenduaren 2an Granma Ekialdeko hondartzetan hondartu zen. afalondoan 

hondartzara paseoan ibiltzera, eta horrek Sodoma eta Gomorra ematen du Orioko hondartzako aparkalekuan. Miarritze, egia erran, 

deneri aintzindua zen, aintzineko asteburukotzat ondartzak idekiz, prefeta oraino kontra zelarik. Marinel jertsez jantzitako mutilak, 

hondartzako aldageletatik hurbil eseririk. Hondartzako paseotik joan dira. hondartzako poltsa handia ireki, eta umearen kuboa eta pala 

atera ditu bertatik. 

2 (izenondoekin) Legar xehe-xehezko hondartza zabal hartan ibili ziren. Han behean, labazko hondartza beltzen ondoan. Han ez 

zegoen hondartza leun handirik, kala txiki gorputzarentzat bizkorgarriak baizik. Mendi itzaltsu edo hondartza hareatsuren baten xerka. 

Euriaren errezel grisa -zilar eta kristal bihurturik- zabaldu eta bere aurrean hondartza zuriak agertzen zirela iruditu zitzaion. Malkorpean 

Pernautongo hondartza basatia utziz, goiko galtzaratik hurbildu ginen Miarritzeko hirigunera. Han, hondartza bakarti hartan. Hondartza 

publikoetan bularrak agerian [...] dabiltzan turistak iraingarri zaizkio. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Izan ere, Sorollaren koadro asko hondartza-eszenak dira eta Iduseko Museoan zegoena 

hondartza-eszena zen. Soka elastiko bati lotutako hondartza-pilota horien antzera. Atzo, hondartza eguna. Hondartza ertzeko ur 

lasaietan. · Hondartza-garbitzailea da. 

[3] hondartza bakarti (3); hondartza bazterrean (4); hondartza ertzeko (3); hondartza handiaren (4); hondartza handitik (8); hondartza hutsik (5); 

hondartza luze (3); hondartza txiki (7); hondartza zabal (4); miarritzeko hondartza (11); normandiako hondartza (3); zurriola hondartza (3); zurriolako 

hondartza (4); san telmo hondartza (8); donibane lohizuneko hondartza (3); normandiako hondartzak (3); 

hondartzako eszena (4); hondartzako uretan (3); 

angeluko hondartzan (4); debako hondartzan (3); hendaiako hondartzan (5); hondartzan bainatzen (3); hondartzan barrena (7); hondartzan etzanda 

(3); hondartzan paseatzen (3); hondartzan zehar (4); kontxako hondartzan (12); miarritzeko hondartzan (5); zarauzko hondartzan (7); zurriola 

hondartzan (4); zurriolako hondartzan (7); donostiako zurriola hondartzan (3); donostiako kontxako hondartzan (5); san telmo hondartzan (4) 

hondartzara abiatu (3); hondartzara iritsi (3); hondartzara itzuli (3); hondartzara jaitsi (6); hondartzara joan (12); hondartzara joatea (5); hondartzara 

joateko (10); hondartzara joaten (7); zubietako hondartzara (4)] 

hondartzagune iz hondartza eremua. Pianoaren notak soilik zutitzen ziren, itsas-uhinen gisako itxura bat harturik, [...]; notek 

laster galtzen zuten, ordea, beren gora-nahia, eta akiturik errenditzen ziren nire bihotz-barneko hondartzagune txikietan, eta bertako 

hareak ere berehala xurgatzen zuen gora-nahi haren azken hondarra, oihartzun apartsu iraungaitzaren itxuran. 

hondartzatxo iz hondartza txikia. Ondoren, erreka nagusian gora eginez, Urtzaraino iritsi eta hango hondartzatxoaren ondoan 

esertzen nintzen. Ibaiak, biragune irekia egiten zuen bazter batean, harrizko hondartzatxo bat osatzen zuen. 

hondartzazale iz hondartzen zale den pertsona. Eta hondartzazale askok, udari osotara agur esan beharraz ezin etsirik, 

Labartzara jo zuen zalaparta bizian. 

hondartze iz hondartzan lehorreratzea. Izan ere, hildako animalioi nekropsia egin dieten adituek ez dute zalantza handirik 

agertzen: militarrek erabilitako sonarrak dira zetazeoen hondartze eta hiltzearen arrazoi nagusia.

hondatu (orobat ondatu g.er.), honda, hondatzen 1 da/du ad suntsitu, ezereztatu, kalte guztiz handia 

egin, galdu. Etorkizun argitsua zeukan mutila drogak hondatu zuen. Jorami egindako ikustaldi hartaz baliatu zen Jauna Akazias 

hondatzeko. Biziraupen kontua da bakartu eta hondatu nahi zaituztenen aitzinean erresistentzia tinkoa mantentzea. Ikusi zuen lagun 

gaiztoek ezin hondatuko zuten neska jakintsu goxo bat zela. Erreinuko eskualde guztietan bizi diren juduak oro hondatzearren. Ez duela 

uholdeak berriro bizidunik hondatuko. Berrogeita bat urte zituela hondatu zitzaion ahoa. Hi [...] zaldi bat hankak hondaturik zaukaagu. 

Berdin zitzaion goiz hartan makillajea hondatu eta ilea zakartzea. Zarata ere, alkohola eta beste droga batzuk bezala, nork bere burua 

hondatzeko modu bihurtu da. Sodak whiskya hondatzen du, maitea! Intxaur eta arrautza tamainako harria bota zuen, eta uzta guztia 

erabat hondatu. [Suak] bi pabiloi hondatu zituen. Bidearen bi aldeetako zelaiak hondatuta zeuden, eta ezagun-ezagun zen tropa 

handiren bat igaro zela han barrena. Jantziak eta oinetakoak hondatuta ditu jende guztiak. Haizeak hondatutako aterki-pila baten 

azpian. Konturatu ginen umeek propio hondatzen zituztela jostailuak. Heriotza-zigorra ezarri ziotela birao egin eta gurutze bat 

hondatzeagatik. Sabaiko oholak hondatuta daude. Monika eta biok gauez atera eta etxerakoan igogailua hondaturik aurkitzen 

genuenean. Bartzelonako portuan 5 itsasontzi handi hondatu zituen ekaitz makur batek. Erabat hondatuko dut tenplu hau. Elizak 

hondatzen du multzoa. Aingerua bidali zuen, Jerusalem hondatzeko. Haren erreinua hondatzeko asmoz. Gerrak hondatutako 

bideetatik barrena. Hain denbora laburrean ez da unibertsoa hondatuko. 

2 (gauza abstrakuak) Udako egunik ederrenak ere inoiz trumoi beldurgarriak hondatzen dituen bezalaxe. Lege horiek hondatu egin 

ditzaketela ohiturak. Tradizio ezak hondatu, ahuldu, mehetu egingo luke hizkuntza, hala nola abitaminosiak gorputzaren azala. Herria 

hondatua da, ez da piztuko. Handia egina ziotelako, berak zioenez, eta bizitza hondatua ziotelako. Ez diot gaua hondatu gura. Amets 

guztiak hondatzen dizkidazu. Eskale batzuk direla-eta borrokan ari gaituk, eta tripa-festa guztia hondatzen ari zaiguk. Zahartzaroa 

aurreratzeko eta osasuna hondatzeko. Ikusmena erabat hondatua zuela jakitean. Kontua duk gure harremana hondatu egin zela. Beti 

dago ondo burutiko teoriak hondatzera datorren norbait. Egoera ekonomikoa hondatzen hasi zenean. Disko gogorrean gordetako 

informazio guzti-guztia hondatzen du. Urak eraman zuen dena, eta eraman ez zuena betiko hondatuta utzi. Konturatu zen zoro bat eta 

zuzi bat aski direla dena hondatzeko. Zein zentzugabeki hondatu zen dena. Bestela zalantzak suntsitzen du dena, zalantzak hondatzen 

du dena. 

3 (era burutua izenondo gisa) Hortz hondatuak aterarazi zituen eta urrezko hortzeria ipini zuen. Bota ditzagun erabilera zehatzik 

gabeko kutxak, liburu hondatuak, tresna elektriko zaharrak, higaturiko, zaharkituriko, bazterturiko, ustelduriko, interesik gabeko 

objektuak, bota dezagun molde guztietako hondakin pilo hori guztia! Ate hondaturantz hurbiltzen ari zirenean. Larruzko aulki hondatu 

samar haietako batean eseri zen. Han maleta txiki eta hondatu bat zegoen. Zaborra, babarrun hondatuekin batera, berogailuko sutara 

bota nuen. Erosten dituzte gaztelu hondatuak eta harriz harri eremaiten dituzte Ameriketara. Erdi Aroan lokarturiko hiribildutxo hondatua 

zen, denboraren martxatik eroria. Gurdi handiak zelai hondatuan zehar nonahi zeuden. 

4 hondatuxe Almena hondatuxeak berritu, barneko aldamioak sendotu eta oro har denborak egindako kalteak zuzendu edo estali. 

[3] aldareak hondatu (3); bizitza hondatu (5); erabat hondatu (12); etxe hondatu (3); etxebizitza hondatu (4); guztiz hondatu (3); harremana hondatu 

(5); lurraldea hondatu (8); untzia hondatu (7); zeharo hondatu (3); zuhaitzak hondatu (3); hiria hondatua (4); hondatua zegoen (5); hiri hondatuak (5); 

horma hondatuak (3); bizitza hondatuko (3) 

guztiz hondaturik (5); hondaturik zegoen (5); erabat hondatuta (12); hondatuta zegoen (7); zeharo hondatuta (3); untziaren hondatzeak (3); bere 

burua hondatzeko (3); bizitza hondatzen (4); fruituak hondatzen (3); mahastiak hondatzen (5); bere burua hondatzen (3)] 

hondatzaile 1 izond hondatzen duena. Eta agindu zion aingeru hondatzaileari: "Atzera esku hori! aski da!". Seme 

hondatzailea bezala sentitzen hasi zen. Ez da elur pisutsu eta hondatzailea, arina eta ongarria baino. Ekialdetikako izurri hondatzaile, 

menderatzaile, gerrazale, patriarkal, zakil-harroak desegin zuena. 1993ko otsailean, gaixotasun hondatzailea agertu eta handik 

urtebetera, [...]. [Lege jainkozko edo kosmikoa] hausteak ondorio hondatzaileak ekar ditzake. Ikaragarrizko idolo higuingarria ezarriko du 

aldare gainean, hondatzaileari ere erabakitako azkena iritsi arte. Zaldi eta zaldizko hondatzaileak, mutuak, hondatzaileak ez zeukaten 

testamentua egiterik. 

2 (hitz elkartuetan) Baziren gure inguruan festa-hondatzaile ñañar batzuk. Zure anaia etxe-hondatzaile hori berriro horretara 

bultzatzea bezala litzateke. 

hondatzailekeria iz hondatzailearen bizioa. Hondatzailekeria, [...] gaurko premietarako biharko irabaziekin egindako 

hornidura. Wasp astekarian [hondatzailekeriaren] beste definizio hau agertzen da: "Bihar agian izango ez dugunaz gaur gozatzeko 

bizioa". 

hondatze (orobat ondatze g.er.) iz suntsitzea, ezereztatzea, kalte guztiz handia egitea, galtzea. 

Ingurumenaren hondatze progresiboa. Izadiaren hondatze gero eta larriagoa. Hondatze ekologiko global horrek. Jendearen hondatze 

fisiko eta psikologikoez jardun eta gero. Oinarri naturalaren hondatze bizkorrago bat. Hondatze moderno eta ziurrenik berria izanen da. 

Bizi dugun mundutze, lekuz aldatze, giza eskubide zangopilatze, natur ondatze egoera huntan, hurbileko ohar-guneek beste aurpegi bat 

emaiten dute. Hau guztia ekologoek ikusten dutenaren isla bat da, natur sistemen etengabeko hondatzearen isla alegia. 

hondatzear adlag hondatzeko zorian. Frantzisko, zoaz, berrizta nire etxea, oso-osorik hondatzear baitago, ikusten duzunez. 

Kanoi frankistek Nabarraren makinak jo eta ontzia hondatzear zegoela, hamabi lagunek uretara salto egin eta igerian salbatu ziren. Ez al 

du pertsonak eskua luzatzen hondatzear dagoenean, eta laguntza eske garrasi egiten? 

hondatzeke adlag hondatu gabe. Kazkabarrak hondatzeke utziriko apurra ere jan egingo dute eta baita landetan ernetzen ari 

diren zuhaitzak ere. 

hondeagailu iz hondeamakina. Teknikarekin, gainera, garabiak, hondeagailuak eta nik al dakit zer lan-tresna iritsi diren...! 

Osabak eraikuntza lanetarako makineria saltzen zuen enpresa batean lan egiten zuen, eta bulegoan, hondeagailuen maketa zoragarriak 

zeuzkan eta haiekin jostatzen ginen pixka batez. 

hondeamakina iz hondeatzeko erabiltzen den makina. Hondea-makina horiak puzkerka dihardu, lurra zulatu eta zulatu 

sagarrondoen gerizpean. Hondeamakinek espetxearen inguruko harresia bota zuten. Jerusalem iparraldean hesia erakitzeko lanetan ari 

ziren hondeamakinak blokatzen saiatu ziren manifestariak. Itoitzen bezala, lekukorik gabe bota zuten hondeamakinek Artozki. 

Hondeamakinek suntsitu dituzte, betiko, etxe horiek. Egun berean, Itoitzen lanean ari zen hondeamakina geldiarazi zuen Longidako 

alkateak. Gaztetxea hustu gabe hasi ziren hondeamakinekin lanean. Garabiak eta hondeamakinak goizean goiz hasi dira mugitzen, 

behelaino artean, animalia prehistorikoen moduan. 

hondeatu, hondea, hondeatzen 1 du ad lurrean zangak edo zuloak egin. Zaldunaren hobiaren ondoan beste hobi bat 

hondeatu zuen. Bi palestinarrak hiru pisuko etxe baten barrualdean zeuden hondeatzeko makina batek etxea irauli zuenean. ik 

hondeamakina. Hondeatzeko makinek ehun etxe erabat bota eta beste 50 hondatu dituzte. Hondeatzeko erabiltzen diren dortokak [...] 

goian esandakoaren araberakoak izaten dira hauek ere, baina aurrealdea triangelu baten angeluen itxurakoa izaten dute, hain zuzen ere 

harresietatik geziak botatzen zaizkienean, jaurtikiek ez dezaten aurrealde zapalean jo, baizik eta alboetara irristatuz, barruan lanean 

diharduten hondeatzaileak babestuta eta arriskurik gabe lan egiteko moduan.

2 irud azpilanean jardun. Herritarren obedientzia ezabatu eta Estatuaren sendotasuna hondeatu nahi dituztenak. 

3 hondea-aitzur Berez, San Lazaro gurutzea da, baina XVI. mendeaz geroztik "Cruz de los Azadones" izenarekin da ezaguna, aitzur 

luzeen edo hondea aitzurren gurutzea, alegia. 

hondeatzaile iz hondeatze lanetan aritzen den langilea. Hondeatzeko erabiltzen diren dortokak [...] goian esandakoaren 

araberakoak izaten dira hauek ere, baina aurrealdea triangelu baten angeluen itxurakoa izaten dute, harresietatik geziak botatzen 

zaizkienean, jaurtikiek ez dezaten aurrealde zapalean jo, baizik eta alboetara irristatuz, barruan lanean diharduten hondeatzaileak 

babestuta eta arriskurik gabe lan egiteko moduan egon daitezen. Orain hondeatzaileek hartuko zieten txanda zurginei, bide ordokia eta 

zuzena ireki beharra zegoen, hau arriskuz beteriko lana izango zen, hondeatzaileek agerian lan egin beharko zutelako, goitik erortzen 

ziren mota guztietako jaurtigailuzko erauntsiaren azpian, harresitik zenbat hurbilago orduan eta bortitzago. 

hondeatze iz lurrean zangak edo zuloak egitea. Behean, mimosaren gerizpean, Anicak hondeatze lanarekin segitzen zuen, 

nekaezin, baratzeko lohiaren erraietan sakonduz munduaren bihotza aurkitu nahi balu bezala. 

hondeste ik ondeste. 

hondo 1 iz besteen atzean dagoen edo ikusten den zatia; sakontasuna duen zerbaiten atze-atzeko aldea. 

Zeruko hondo gorri bizia nuen orduan begi-bistan. Hondo urdin, larrosa eta griseko erretratuak. Hondo beltzeko hustasun bat hedatu 

zitzaion barnean. Areto margotu berriak mahats aihen freskoak zituen hondo leun baten gainean. Saget andereñoak fatxadaren hondoko 

kolore urdin leuna, zutabe horiak, zutarri maskorduna atsegin zituen. Herri hau urrundik ikusten baduzu mendien hondo berde eta ilunaren 

gainean, bizitza argitsu eta ezohiko batean bizi dela ematen du. Erretratuak egiteko, hobe da irekiera handia erabiltzea, hondoa fokutik 

kanpo gera dadin. Ehun bat lagun zeuden pilaturik soto haren hondoan. Korridorearen hondoan zegoen ate gangadun handi batera iritsi 

zen. Irudian ikusten da zer gertatzen den kamera ilun bateko hondoko horman gauza baten irudia eratu nahi denean. Hizkuntzaren 

hondoko ur lasterrak azaleratu nahi ditu. Beraz soa desbideratu zuen izterren hondoan ikusgai zegoen paradisuko... edo infernuko ahotik. 

2 irud Nire zirtziltasunaren eta miseriaren hondo negargarria ikusten nuen. Hondo hau da Baroja-ren nobeletan dominatzen duen bera. 

3 sakontasuna duen zerbaiten behe-beheko aldea. ik hondar 3 . Itsasoaren hondo sakonetik baletoz bezala. Nire oinek 

hondo putzutsua jo dute. Oinetakoak kendu, ibaian sartu eta hondo hareatsua astintzen du oinarekin, ura arretzeko. Krater sakon batean 

murgil egin dugu, eta itzulipurdika zeharkatu dugu izotza, zalaparta bizian, hondo urtsuraino. Urmaelera igo eta urratsak kontu handiz 

eginez dabil hondo irristagarriaren gainean. Bois de Boulogneko bazterren batean lurperaturik irudikatzen zuen espainiarrak, edo Sena 

ibaiko hondo ilunetan puzten. Txaluparen hondoan etzanik. Osaba Gradelleren altxorra aurkitu zuen gazi kutxa baten hondoan. Traste 

guztiak kanpora atera nituen, bila nenbilena hondoan topatu nuen arte. Adelaren ibaia zabala eta sakona zen, eta hondoan zeramana 

ezin nuen ikusi. Hondoko arraste arrantzaren aurkako neurriak aurkeztuko dizkiote Bruselari. Ihes egiten badidazu ere, itsasoaren 

hondoraino murgilduko naiz zure bila. Hondoraino edan duzu zorabiozko kopa. Arima, atxikiezina zela uste zen gizonaren barrenbarreneko 

hondo hori. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Osabak senitarte guztia eraman zuen horrenbestez bere hondo-jotze hartan, eta 

gaurdaino deitoratzen dira horren ondorioak. Hor da gure segurtasun sentimendua, gure bizitza marraztuko den hondo-oihala. 

5 (hitz elkartuetan bigarren) Erorita zeukan begitartea, begi-hondoak ubel. Gizonaren arima-hondoa hunki zukeen emaztearen 

intziri desesperatuek eta bai zintzoaz despeditu zen. Aurpegia uretan murgildurik noa igeri, itsas hondoa ikustearren. Hobe luke errotarri 

bat lepotik erantsi eta itsas hondora amilduko balute. Ez dago askorik, bi kopa hondo, justu-justu... Uretara lerratu eta kontu handiz 

zeharkatu zuen ur-emana, ibi-hondoa aurkitu zuen arte. Gela-hondoko aterantz so egin eta onddo-kapelako gizon bat ikusi zuen. 

6 sakontasuna. Harantzago itsasoa ez dela nabigagarria, han hondo gutxikoa delako, limoz eta itsas belarrez betea. 

7 hondo-hondo Gero Ahmeten gorpua harresi gainetik bota eta amildegiaren hondo-hondoa joko zuen. Florentek besakada handi bat 

perrexil aurkitu zuen azkenik, gurdiaren hondo-hondoan. Baina oroimenaren hondo-hondoan itoa zuen haien oroitzapena. Behin 

bukatutakoan, murgil bitez hondo-hondoraino, eta ibil bitez irudi eta forma guztien gainetik. Estal nazazu, babes nazazu, bete nazazu, sar 

iezadazu hondo-hondoraino. Haren beharra gero eta handiagoa egin zitzaidan, ia eromeneraino, eta maitemina hondo-hondoraino sartu 

zitzaidan. Begi-ninietako hondo-hondotik begiratzen zidan gogortasun neurriz gaineko batez. Eztarri hondo-hondotik bertze intziri bat 

atera nuen, arestikoa baino ihartuagoa. 

8 hondo-irudi (orobat hondoirudi) Desegintzarre, mesfidantza eta unadura hilgarrizko hondo-irudi haren gainean. 

Irudimenean tankera nezakeen, hantxe, gizagaixoa, urte zail haien hondoirudiaren gainean: ez ordurako gazte, gazteak soldadu 

baitzebiltzan; [...]. Comalatarraren historiatxo partikularraren ondoan, hondo-irudi modura, Mexiko osoko jendeak pairaturiko Historia ere 

ageri zaigu. 

9 hondoa jo Idatziak dio akordio hark hondoa jota utzi duela Mexikoko nekazaritza. -Hondoa jo zuten itsasontziek. Baina hondar-meta 

batean hondoa jo zuten; branka hondarretan sartua gelditu zen, mugiezinik. Nola, aberastu ostean, hondoa jo, eta miseria gorrienean 

amaitu zuten. Saint-Exupéryk ongi ezagutzen duen frantses gizartea, Lehen Mundu Gerratik hondoa jota irtena. Idatziak dio akordio hark 

hondoa jota utzi duela Mexikoko nekazaritza. Negozioak hondoa jo zuenean, mekaniko lanak egiten hasi zen Ondarroan. Orain, hondoa 

jota nago. Zer uste duzu, hondoa jo duela... edo hilda dagoela? Horra iritsirik, Txitxikoven eroapenak hondoa jo zuen. Hala ere, Willemek 

ez zuen artean etsipenaren hondoa jo. Florentek uste izan zuen arrain sarda batek hondoa jo zuela hantxe, espaloi hartan, hilzorian 

oraindik, eta berarekin batera nakar arrosak, koral odolkarak, perla esne kolorekoak, ozeanoaren distirak eta zurbiltasun berdexkak oro 

haraino eraman zituela. Aitorpen mingarria egin nion lagun hondoak joari, besarkada estu batean lotzen ginela: [...]. 

10 hondoa joarazi Esan dizut, gizagaixo hutsa da, eta ez diot hondoa joarazi nahi. Estoizismo hark erabat hondoa joarazi zion 

herriari. 

hondogabe 1 izond hondorik ez duena. ik hondargabe. Galera batek utzitako zulo beltz hondogabea gezur zuri polittez 

bete. Izar hurbilak, quark hondogabeak, zulo kosmiko erraldoiak. Begi hondogabeak, aldiz, zirrararen distirak pizturik zeuden. Belztasun 

hondogabe batean amiltzen. Irudimenaren itsaso hondogabetik. Ahazmenaren osin hondogabean. Barren hondogabe batetik 

zetorkion izua zeukan begietan. Sexuaren hedadura neurtezinaren, sakonera hondogabearen zein zati ezagutu ote zuen Egutxik bere 

hirurogeita zazpi urtetan? Normalean, mozorro intolerante eta handiuste horien atzean lohikeriaz eta lizunkeriaz betetako putzu 

hondogabea ezkutatzen da. Hor dago itsasoa bezain infinitu, hondogabe eta larderiatsu. 

2 hondogabeko izlag hondogabea. Beste agureentzat neskatoak hondogabeko loaldian igaro behar zuen gau osoa. 

Jainkotasunaren leizezulo ezkutu eta hondo gabekoan. Infernuko oinaze hondogabekoetan betiko eduki nahi banauzu. 

hondogabetasun iz hondogabea denaren nolakotasuna. Tomas Akinokoak silogismo jainkotarrez ukatu nahi zuen 

hondogabetasun kosmikoraino... Infernuko oinaze hondogabekoetan betiko eduki nahi banauzu. 

hondogabetu izond hondoa kendu zaiona. Alain txikia dolarearen sarrerako ardo upela hondogabetu batean uzkurtua zen. 

hondoirudi ik hondo 8.

hondope iz hondoaren azpia. Harlem Ibaiaren hondopetik iraganez South Bronx auzoan sartuko ziren. 

hondoratu, hondora(tu), hondoratzen 1 da ad itsas hondora joan. Kantabriako ontzi bat hondoratu da bost 

arrantzalerekin, Bizkaian. Titanic hondoratu zenean, zenbat hil ote ziren, horra zertara ekarri gaituen jardunak. Hiru aldiz hondoratu zen 

ninderaman itsasontzia. Itsasoratzen diren ontzien %40 hondoratzen dira. Bai eta txanelak ere, gainez kargaturik, hondoratzeko zorian, 

uretan kareleraino sartuak. Ontzi bat hondoratu da! Lurrunontzia hondoratzekotan zen. Mende erdi lehenago Puerto de la Plata bistan 

zuela hondoraturiko barkuaren galdez ibili zen Phips urbazter guztietan. Jaunak itsasoan hondoratu ditu faraoiaren gurdi eta gudarostea. 

Itsaso Baltikoan hondoratutako eskuizkribuak. · Rietiko aintziran ere, gizon-emakume talde bat antzeko arriskuan zegoela [...] ur 

handietan hondoratzeko arriskutik salbatu ziren. Uretan hondoratzetik libratuak. 

· 2 du ad itsas hondora eraman. Brigantin eta galera mordoa hondoratu eta arpilatu zituzten, Brasilgo tabakoz eta azukrez 

zamatuak. 

· 3 da/du ad hondora joan edo eraman. Horrelaxe maite dut ginebra, txarra eta hutsa, zintzurretik beheiti hondoratzean metal 

gorituaren mina uzten duena aho-sabaian. Oroitzapena txanpon bat bezala hondoratu zitzaidan oroimenean. Hankak elurretan 

hondoratzen ziren eta heriozko isiltasuna sumatzen zen. Gizonaren bizkarrean hondoratu nuen aiztoa. Lisak bururdian hondoratua zuen 

burua. Lepoa sorbaldetan erdi hondoratu eta ahal nituen indar guztiak bildurik. Mutil gazte zurbila patxadaz hondoratu zen besaulki 

baxuan lasai-lasai. Eskuak poltsikoetan hondoratu eta elizara sartu zen. Begiak betzulo sakonetan hondoratu eta betazal berde 

hanpatuen tolesetan galdu zitzaizkion. Nire uzkian hondoratu ahala, intzirika hasi nintzen, atseginez eta beldurrez. Aurreko gurpilak 

zeuzkan bihurrituta, hondarretan hondoratua zelako. Interfonoko botoiari sakatzen dio, eta halako indarrez gainera, ezen botoia 

hondoratuta geratzen baita. Eta ostera hondoratu zen bere maindireen hilobiaren erdian. Eguzkia hondoratua zen jadanik. 

4 irud Horrela hondoratuko da Babilonia, ez da jaikiko nik bidaliko diodan hondamenditik. Loan hondoratu baino lehentxeago. Sakonsakon 

hondoratzen da gaizkian. Ezerezaren amildegian hondoratu beharko bailuke. Zientzia hau ekidin nahi izan genion gutxiespenean 

hondoratu zen. Denbora laburrean, merkatuaren egonezinak hondoratu egin zituen Amsterdameko [...] diamante-lantegi txikiak. 

Ezkontzak ez dira horren laster hondoratzen. Grina moduko zerbait zen hura, botere edo kontrol joko arriskutsu bat, gutxika 

hondoratzen ninduena. Hori pentsatzen ari zela, Egutxi tristuraz betetako bakartasunean hondoratu zen. Sormen-krisi latz batean 

hondoratu zen berriro. Eromen sakon batean hondoratu zen. Hondoratzen ari zen Erromatar Inperioaren eta igotzen ari zen Kristau 

Elizaren arteko eztabaida honek. 

5 (era burutua izenondo gisa) Eta haren aho erdi-irekiari lokarri batek eusten zion, eta haren begi hondoratuek ez zioten 

gehiago argiari behatzen. Menditarrak begiak hondoratuak zituen, argirik eta distirarik gabeak. 

6 ezin hondoratzukoa Berme osoa dut ezin hondoratuzkoa dela. 

[3] aulkian hondoratu (4); burua hondoratu (4); itsasoan hondoratu (6); itsasontzia hondoratu (5); ontzia hondoratu (12); prestige hondoratu (4); 

ontzi bat hondoratu (10); hondoratu zen ontzia (5); petroliontzi bat hondoratu (3); itsaso gorrian hondoratu (3); prestige ontzia hondoratu (3); 

itsasontzi bat hondoratu (9); ontzia hondoratzea (3); ontziaren hondoratzea (4); hondoratzeko arriskuan (6); hondoratzeko zorian (9); itsasoan 

hondoratzen (4); lurrean hondoratzen (3); ontzia hondoratzen (7)] 

hondoratuagotu, hondoratuago(tu), hondoratuagotzen da ad hondorago joan. Hori al dio Sadek?", harritu 

zitzaidan Faulkner, eta bizi honetako harrigarrikeria guztia ikusi uste duen soldadu garaituaren itxura hondoratuagotu zitzaion. 

hondoratze 1 iz itsas hondora joatea. Hondoratze handi bateko naufrago bakarra, halako zerbait, niri isilekoak esaten. Itsas 

hondoratze batean hil zen. Horregatik izaten da hipotermiaz hiltzen denik ontzi-hondoratze baten ondoren. Hondoratze arriskua, 

hartara, handiagoa. 

2 hondora joatea. Amesgaiztoko hondoratze hartatik libratua zen Ruche jauna. Bihotzaren hoztasun bat, hondoratze bat, gaizkitze 

bat zen hura. 

hondoratzear adlag hondoratzeko zorian. Hondoratzear daude eta desesperazioz lur jotzear. 

hondozoru iz hondoko zorua. Kaiondotik iparraldera han zegoen beti itsasoa, zelai hondozorurik gabea, bere iluntasunean, bere 

zurrumurruan, bere gesal usainean, bere amildegi arrainekin, bere kalatxoriekin, bere enbarkazio bertoko eta arrotzekin. 

hondurastar (orobat hondorar g.er.) izlag/iz Honduraskoa, Hondurasi dagokiona; Hondurasko 

herritarra. Atzo iritsi ziren jokalari hondurastarrak Donostiara. Hola jokatuz, Ozkar Medrano hondorarrak, zangoa eta bi mila dolar 

galdu ditu, Warri petrolio plantan nazioarteko lau langile britainiar bat, hondurastar bat, bulgariar bat eta estatubatuar bat bahitu zituen 

iragan urtarrilaren 11n MEND Nigerko Deltaren Burujabetzarako Mugimenduak. Soilik hondurastarren %29k sostengatzen zuten Iraken 

aurkako erasoan parte-hartzea. 

(honela) 

[11] gauzak honela (18); hau honela (25); honela adierazi (15); honela agindu (14); honela amaitu (17); honela ari (20); honela azaldu (32); honela 

azaltzen (11); honela bada (32); honela baitio (11); honela bukatu (14); honela definitu (18); honela definitzen (17); honela dio (350); honela dioena 

(11); honela diot (42); honela diote (25); honela egin (61); honela egingo (12); honela egiten (17); honela eman (13); honela erantzun (194); honela 

erantzuten (23); honela esan (524); honela esango (39); honela esaten (103); honela galdegin (11); honela galdetu (38); honela gertatu (13); honela 

hasi (47); honela hasten (25); honela idatzi (43); honela idazten (14); honela izan (12); honela jarraitu (47); honela jarraitzen (15); honela laburbildu 

(11); honela mintzatu (367); honela mintzo (44); honela zioela (12); honela zioen (166); honela zioena (14); honela zioten (45); honela ziotsoten (14); 

honela dio jaunak (85); honela ziotsoten elkarri (11); honela diot nik (41); honela mintzo da (16); honela hitz egin (67); eta honela dio (17); honela 

esaten da (11); honela mintzatu zen (92); honelako zerbait (37); honelako edo halako (18) 

[4] beste honelako (4); hamaika honelako (4); honako honelako (4); honelako aukera (4); honelako beste (6); honelako egoeretan (4); honelako 

esaldiak (7); honelako galderak (6); honelako gauza (6); honelako gauzak (21); honelako hitzak (4); honelako itxura (4); honelako kasuetan (6); 

honelako leku (6); honelako obra (4); honelako zerbait (37); halako edo honelako (4); honelako edo halako (18); honelakoak egiten (4); honelakoak 

esaten (7)] 

honelakatu, honelaka(tu), honelakatzen da ad honelako bilakatu. Eta utzi, otoi, niri, oraino ez dakikeenari esaten nola 

garen honelakatu. 

honelatsu 1 adlag honela gutxi gorabehera. Ingalaterra eta Eskozia aldetik ere, honelatsu esan ohi dute: Bernabe argia, 

Bernabe donea, gaua laburra eta eguna luzea. Honelatsu bota nuen bertsoa bat-batean: [...]. -Hi joaterakoan ere, gaizki ez banago, 

honelatsu zegoan. 

2 honelatsuko izlag Geneei itauntzea, horrenbestez, honelatsuko galdera sorta egitea beste da: Jakin nahi al duzu noiz eta nola 

hilko zaren? Honelatsuko asko eta asko daude herrialde zenbaitetan usadio bihurtuak.

honelaxe 1 adlag modu honetantxe. Sinetsidazue, hau, honelaxe, egunkari honexetan argitaratu zen. -Tira, honelaxe, 

zaudeten bezala, udaletxeko dorrea atzean..._-Leica goratu eta argazki bat atera zion bikote harrituari-. Honelaxe eman zituen hiru 

egunok. Honelaxe hasi zen dena, eta honelaxe abiatu nintzen, horretan batere ahalegindu gabe, nire jatorria baino zerbait gehiago 

irakatsiko zidan bidean. Honelaxe joan beharko nuke lotsatu gabe mundu osoan zehar, nire Jaunaren nekaldiagatik negarrez eta intzirika. 

Kontua honelaxe dago: nagusiak zorra ordaintzeko bi hilabeteko epea ematen dizu; bestela... tribunaletara joko du. Zaharrei buruz 

honelaxe dio: "Ezinduak daudenean ere, gurasoak, irakasleak eta senide zaharrak ongi har itzazu". Indira Gandhik Pakistaneko Yahyà Kan 

agintariari honelaxe esan omen zion: [...]. Hori bera idatzia dut zehazkiago honelaxe: nahiz egia den botere hau aitzinekoen eranskina 

dela, erran dezakegu, halere, Jesus Jaunak ezarri legea dela, gehigarri gisa bederen. 

2 honelaxeko izlag Honelaxeko galde zentzugabeak eginez segitzen dute antsika. 

honenbertze ik honenbeste. 

honenbeste (orobat honenbertze: Hiztegi Batuan honenbeste agertzen da) 1 honelako kopurua. Ikasgai 

bakoitzari honenbeste eskola ordu dagozkio. -Bedeinkatua izan dadila, honenbeste mesede egin didan Jaungoiko ahaltsua. Badakigu 

badela jendea, ehuneko honenbeste biztanle, [...] euskaraz hitz egiteko, normal gainera, gai dena. Honenbeste elementuk osatutako 

koalizio batek. Honenbeste urteren buruan. · Gorputza deitzen dugula honenbeste luze, zabal eta sakon den kantitate bat, irudi jakin 

batek mugatua. 

2 (dagokion izena gabe, mugagabean) Nola aldatu ote naiz honenbeste? Bisitari hauek honenbeste gastatu badute 

jatetxeetan. Honenbeste ordainduz hilabetero, segurtatuko zaio umeari aukera goi mailako ikasketak egiteko, garaia etortzen zaionean. 

Herri askotan hazkunde gelditua zegoen (honenbeste hil, beste horrenbeste jaio). Honenbesterekin kito geratuko gara. Bezeroei 

honenbestetan eskaintzeko. Eta urtero honenbeste gibelera itzuli behar, gostaia gosta, interesak gainera. · Jauregi horretatik iragaitean, 

ordaintzen zuten honenbeste bat. ik honenbesteko. 

3 honenbestean Pedrok galdetu zion: -esadazu, honenbestean saldu al zenuten soroa? -bai, horrenbestean -erantzun zuen hark. 

4 honenbesteko izlag ik honenbesteko. Garbi ager dadin, honenbesteko indarra Jainkoarengandik datorrela eta ez 

guregandik. -Mandatari horrek ezin izan ziguk honenbesteko aldea kendu -zioen pendjabaschiak-, eta, bestalde, erabat ezinezkoa duk 

Barabako bideaz kanpo ibiltzea. 

5 honebesteraino Honenbesteraino balio izan dute hitzek. Honenbertzeraino behar ote dut dama arras agurgarri bat atsekabetu! 

Dumbledorek esan eustanean arazoak egon zeitekezala zuregana iristeko, ez neban uste izan honenbesterainokoak izango ziranik. 

6 honenbestez Hara bada, honenbestez nahikoa eta gehiegi dakigu gai honetaz, ene ustez. Nire kontakizunaren punturik zailenera 

iritsia naiz honenbestez. Adimen hutsaren erabilera, beraz, dialektikoa litzateke honenbestez. Eta honenbestez, alde batera egin zuten 

ezkutari biok handik. Eta, honenbestez, amaitu dut azaldu nahi nituen Poztasunezko eta Tristurazko afektuekin. Ate guztiak ongi itxi arte 

ez du metroak martxa hartzen, eta honenbestez, berandu eta korrika datozenek beso bat ate mekanikoen xaflen artera sartuz trabatu ohi 

dute atea, gero osorik zabaldu eta barrura sartzeko. 

7 beste honenbeste Niri behintzat, horra, zaldun ibiltariak, herio-suharrean eta beldurgarri, jo eta ke ari direla entzuten dudanean, 

beste honenbeste egiteko gogoa berotzen zait. Beste honenbeste gertatu zitzaion berez hain animalia hezigaitza den untxikume batekin 

ere. 

honenbesteko iz honelako kopurua. ik honenbeste 4. Honenbesteko bat atxikitzen zuen, zerbitzuaren ordain. Euskaraz 

bizitze hori, ehuneko honenbesteko handi batean, D ereduko bizimodu bat aukeratzea da. Atalak hartzen baitira kontuan (irakasleak, 

AZPkoak, ikasleak), eta atal bakoitzari honenbestekoa egotzi, berdin delarik atal bakoitzean zenbatek ematen duten boza. 

honeski adlag zintzoki. Hartzen dituztea debekatuak diren gauza batzu edo oraidanik ezin zilatuak edo garbiki eta honeski 

jokatzen dira. 

honest izond zintzoa. Beraien arteko honestenaren alderako. 

honetaratu, honetara(tu), honetaratzen da ad honetara etorri. Kristinarekin ere honetaratzen ote zen, horra egiazki 

galdegin nahi niona. · Are, txosten hau, premia zela-ta, oraintxe bertan idaztera honetaratua, ez dut egiterik izan, nire hasierako asmoa 

zen bezala, hango herri-literaturaren azterketa. Jaulirren erdiak lizentziatuak dira eta langabeziak dauzka honetaratuak. 

honezkero adlag hitz egiten den mementurako, dagokion aditzak adierazten duena gertatu bide edo uste 

dela jakinarazten duen adizlaguna. ik dagoeneko. Fusilatze-pelotoia gosaltzen arituko da honezkero, tea zurrupaka 

edaten. Mundu guztiaren eskuetan egongo da honezkero. Batek baino gehiagok galdetuko zuen honezkero ea zer egiten dudan nik 

irakasle batekin. -Bai, honezkero hasiak izango dira. Honezkero zerbait jakingo dute igual... Bueno, honezkero harrapatuko zuten 

koioteek -esan zuen egunkariko tipoak-. -Lubisen eta bien artean honezkero garbitu ditek. -Ez zekiat ba, David._-Honezkero elkar 

ezagutzen duzue, ezta? Ez zirudien kontseilu eske; honezkero aspaldi jakin behar zuen, negozio hau edo hura aise abiarazteko [...] zein 

leihatilatan egin behar zuen kax-kax. Zerua irabazita daukazu honezkero. Agian, honezkero etxean izango zen. Garai batean, David 

sutan egongo zen honezkero. Pistola bat ukan balu, honezkero hilik zeuden, bera eta Lucy, biak. Elur-ekaitzarengatik atzeratu ez bagina 

iparraldeko bazter horietan, honezkero lurreratuak ginen Mexico-Cityn. Luzamendutan ibili ez bagina, honezkero bueltan ginen bigarren 

aldiz! -Zuengatik ez balitz, honezkero hilda nengoke. Hainbeste luzatu ez bagina, honezkero egina genukeen birritan ere joan-etorria. 

Honezkero hemen behar zuen. Bai, hemen behean behar zuen honezkero... Baldin eta non edo non lokartu bazen, ziur asko, iratzarrita 

behar zuen honezkero. 

hontz (orobat hontza g.er. eta huntz g.er.) 1 iz burua zabala eta begiak handiak eta aurrerantz begiratzen 

dutenak dituzten gau hegazti harrapari butzuei ematen zaien izena. Gehienek inoiz ez zuten hontzik ikusi, ezta gauez 

ere. Hontzak balira bezala, geldi-geldirik hitz egiten dute, eskuak higitu gabe, inongo keinurik egin gabe. Hontzak arratoiari bezala 

behatzen nion nik. Gero hontz bat sartu zen, usoak hil, bera gelditu zen. Bai eta aztore harrapariak, oiloen etsai beldurgarriak diren 

zapelaitzak, hontza gautarrak eta mozolo isilak ere. Suedian birusak jotako hontza agertu dela esan zuten bertako osasun agintariek. 

Hontzak, gutxienez hirurehun bat zeuden, eztiki uluka; hontz gris handietatik scops txiki-txikietaraino. Harryk putz egin zion: hotsak 

hontzaren uluaren antz pixka bat zeukan. Hontzek ulu egiten zioten elkarri. Huntzaren hurrubia oihanetik altxatu zen, perla guritan, eta 

denetan barreiatu. Hontzak uluka ari ziren, katuak miauka. Huntzaren gorotza zirudien mordoxka ilun baten antzeko zerbait. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hontz taldeak... izar uxoak...; tira, ez dira erabat ergelak; nahitaez sumatu behar 

zerbait. Izango al dugu beste hontz-zaparradarik gaur gauean, Jim?". Hontz luma ileetan zintzilik bazebilkidan jadanik. Hogei minutu

geroago, Eeylops Hontz-gune Nagusitik irten ziren. xigorki-zati bat lortzen zuen, eskolako beste hontzekin batera, hontz-tegira lotara joan 

aurretik. Hontz bidezko posta. Hontz-posta berriro. Ai zer hontza aurpegia edukiko dudan! Ernieren hontz-aurpegiak. 

3 apo hontz Urtarriletik zikoinak, belatzak eta apo-hontzak jaso dituzte batez ere. 

4 elur hontz Harryk kaiola handi bat zeraman elur-hontz eder batekin, burua hego azpian sartuta seko lo zegoena. Haietako bat, elurhontz 

handi emea, bere Hedwig zen. 

5 gau hontz Gau hontz mutuak bezalakoak ziren. Hontza-zuria basamortuan bezala nago, gau-hontza hiri-hondakinen artean bezala. 

6 hontz zuri (orobat hontzuri eta hontza-zuri) iz hontz mota (Stryx flammea edo Tyto alba). Saiak eta hontz 

zuriak eta txikiak dira gehien jaso diren animaliak. Hontz zuri batek amonaren pakete txiki bat ekarri zion Nevilleri. Ostruka, hontzuria, 

kaioa, mota guztietako belatzak. Hontza-zuria basamortuan bezala nago, gau-hontza hiri-hondakinen artean bezala. 

hontzuri ik hontz 6. 

hooligan iz Lehenengoa, hintxa bat naizela, edo orain esaten duten bezala, hooligan bat. Faxistek eta hooligan buruberoek. 

Hooligan taldea zela konprenitu nuen ikaraz. Jasoko ote dute polizia portugaldarren eskutik alemaniarrek zein holandarrek hartu zuten 

egurra? ez dituzte emango ez [...] Porton talde bateko hooligan erradikalek bakarrik banatu zuten egurra: poliziek. 

hopalanda iz batez ere unibertsitate ikasleek erabiltzen zuten jantzi handi eta arranditsua. Erbinude zuriz 

apaindutako kapa edota harri bitxiz jositako jipoi eta hopalanda guzti haien atzean ezkutatutako gorputzak [...] ezin zirela imajinatu guztiz 

garbi baino, antzinako atletak edo jainkosak bezain akatsik gabeak. Bere pertsonaia nik ezagutu nuen egunean Cortazarrek zeukan berokia 

bezalakoa zen hopalanda beltz luzean bildurik ibiltzen zen. 

hor 1 erak 

[11] hara hor (97); hor ageri (37); hor agertu (23); hor agertuko (14); hor agertzen (27); hor amaitu (37); hor amaitzen (27); hor atzean (28); hor 

aurkitu (11); hor aurkituko (22); hor aurkitzen (31); hor aurrean (28); hor azaltzen (12); hor bada (19); hor badago (15); hor bai (27); hor baita (23); 

hor baitzen (20); hor bakarrik (12); hor barna (11); hor barrena (29); hor barruan (63); hor behean (64); hor berean (261); hor bereko (12); hor beren 

(16); hor berriz (11); hor bertan (29); hor beste (25); hor bi (36); hor bildu (31); hor bilduak (11); hor bizi (52); hor bukatu (22); hor bukatzen (34); hor 

da (169); hor dabil (24); hor dabiltza (15); hor dago (580); hor dagoela (47); hor dagoen (24); hor dator (36); hor datoz (12); hor daude (280); hor 

daudela (23); hor dauden (13); hor dauka (12); hor daukagu (19); hor daukat (11); hor dauzkagu (14); hor dela (28); hor dira (170); hor direla (19); hor 

diren (11); hor ditu (14); hor ditugu (97); hor ditut (14); hor dituzte (11); hor dituzu (16); hor doa (30); hor du (38); hor dugu (158); hor dugula (20); hor 

dut (14); hor dute (37); hor duzu (54); hor egin (26); hor egiten (27); hor egon (95); hor egonen (11); hor egongo (38); hor egotea (19); hor egoteko 

(11); hor egoten (11); hor entzuten (16); hor eserita (11); hor gaindi (399); hor galdu (20); hor gaude (13); hor gelditu (25); hor gelditzen (15); hor 

geratu (20); hor geratzen (16); hor ginituen (27); hor ginuen (27); hor gira (16); hor goian (100); hor goiko (23); hor gure (26); hor haatik (16); hor hasi 

(53); hor hasten (28); hor hemen (16); hor hemenka (11); hor ibili (15); hor ibiliko (16); hor ibiltzen (16); hor ikus (20); hor ikusi (38); hor ikusiko (25); 

hor ikusten (91); hor inguruan (11); hor izan (55); hor izanen (235); hor izango (34); hor jakin (12); hor jarraitzen (30); hor jarri (12); hor joan (13); hor 

kanpoan (57); hor kausituko (13); hor kausitzen (20); hor kokatzen (22); hor konpon (96); hor lan (12); hor lanean (15); hor non (37); hor nonbait 

(184); hor nunbait (53); hor parte (13); hor sartu (16); hor sartzen (25); hor segitzen (12); hor sortu (14); hor sortzen (15); hor tartean (11); hor uzten 

(11); hor zagok (17); hor zagon (15); hor zaude (24); hor zegoela (21); hor zegoen (59); hor zehar (40); hor zela (13); hor zen (85); hor zer (26); hor 

zerbait (16); hor zeuden (52); hor zirela (15); hor zirelarik (12); hor ziren (227); hor zituen (12); hor zuen (22); hor zuten (20); ez dago hor (17); eta hor 

konpon (19); hor dago koxka (16); hor dago gakoa (16); hori hor dago (11); nor dabil hor (14); ez dira hor (16) 

[3] horko bereko (4); horko beste (6); horko gizon (3); horko herri (4); horko hori (21); horko horretan (3); horko jaun (3); horko jendeak (4); horko 

langile (4); horko langileak (3);; horko mutil (3); horko neska (3); horko paretak (3); horko zuzendaria (3); horko gizon horrek (3); horkoak dira (3)] 

hor 2 iz txakurra. Horak somatzen du ilunabarra, / artalde nagiak utzi du landa. -Jakes, nun tuk horak, ez tiat senditzen. Horra hor 

haren zoria! Horarekin (zakurrarekin) datzana, jaikiten da kukusoekin. 

horail 1 izond ileaz mintzatuz, hori argiaren kolorekoa dena. ik hori 10. Adatsa horaila, begi handiak eta gorri biziz 

margotutako ezpain mamitsuak zituen. Aurpegira erortzen zaion adats horail leuna. Ile-xerlo horailak ageri zitzaizkion bere kapelu 

oktogonalaren azpitik. Gaztaina kolorearen eta horailaren artean zalantzan diren ile-adats motel horietako bat. Ile horaileko mutil bat. 

Nork aipatzen du Alkibiada? non dago? bilo horailekilako ene maitetto polita. Aurpegia zintzilikaria zuen, ardo-kolore ilunekoa, eta 

horailak bekainak eta bibotea. Eta ez-dakit-zer esan nion uluka gazte kalpar-horail izerditu hari. 

· 2 izond/iz ile horaila duena. Annie Parmentier, esan dudanez, emakume horaila da, begi-urdina, alsaziar petoa. Hazel Morse 

emakume ilehori bikaina zen, gizaseme askori mihia klaskarazten dioten horietakoa, eta "horail" hitza esanez bat burua maltzurki 

astinarazten. Berrogei urteko emakume horail puska zen. Nerabe horail batek. Bere talaiatik ile luzeko buru horail bat nabaritu zuen 

jendetzaren erdian. Gazteak ur gezatako arraina saltzen zuen eta Murilloren ama birjina baten antza zuen, horail-horaila, bere zamo eta 

aingiren artean. -Zu, bai, horail liluragarria, zu! -esan ohi zion-. 

· 3 izond horixka. Zetazko atorra horailaren papoko sakelatik Visa txartela atereaz. Ostatuan, argi gorriak, eta urdinak, eta 

horailak, denak josteta ari zitunan. Argi horail batek, kristaletik isuririk, orbanak hedatzen zituen oihaletan. Azal horaileko gizon ile argi 

bat. Leiho bat plazara irekitzen zitzaion eta gainerakoak Bonneval edo Courville alderako ogidi horailetara. Halaber ilargiak, gero eta 

horailago, urrezko txanpon bat dirudiela. Igeldoko harri hareatsuez eraikitako etxeen horaila ilunabarrean. 

4 ile-horail izond Nekazari gazte ile-horail bat zen. Neska ile-horail, sudur-fin, ezpain-zabal hura, nire saihetsean kokorikatu zen . 

Ile-horaila da, kolore horail arin batekoa, eta baditu ileetan ñabardura azaldu ezinezko batzuk. 

horaildu, horail(du), horailtzen 1 da/du ad horail bihurtu. Kaleko argia berealdiko iragarki bat horailtzen ari zen leunki. 

2 (era burutua izenondo gisa) Egun iraganetako andre ederren erretratu horailduak. Herioa leitzen zuen aurpegi horaildu eta 

gristuetako matela edo kopetetako arroiletan. 

horda iz aldra. Barbaro garaileen hordak, estimatu ezin duten zibilizazio baten hondakinen artean erotuta lasterka dabiltzanak. 

Orduan jakingo dugu ederki horda tatariar horiek uxatzen. Orduan, horda inbaditzaileak lurrazpirantz erretiratu ziren. 

hordago 1 iz musean, tanto guztiak jokatzen diren apustua; apustu hori botatzeko erabiltzen den hitza. 

Azken batean, hamarreko batzuk baino ez zenituen galduko hordagoarekin, eta irabaztekotan, ostera, joko guztia zeuretzat. 

2 irud Beaumontarren hordagoa Estatuari. Hainbeste enbido eta hainbeste hordago. Eta nik hordago batekin erantzun nahi izan nion. 

Demo taldeak du ekitaldi hori antolatzen, hordago ozen bat botatuz SNCF-ari. Biharko hordagoak huts eginez gero, Gobernuan bertan 

dituen aurkariak bota eta laboristak exekutiboan sartzen saia daiteke Sharon. Inbido bota baino lehen ukan dute hordago. 

3 hordago(a) bota hordago jo. Gerta zekizkiokeen joko guziak pasatu zitzaizkion eskuetatik hiru errege eta parekoek hordago 

botatzen handian, dobleak bi errege eta bi astorekin, hogeita hamaika eskutik medeekin... Karrikak ez du manatzen, bainan hor dago 

jendea karriketan hordagoa botatuz. Bururatu zitzaiola Annie Parmentier-i aitatasuna aldarrikatzeko hordagoa botatzea. 

4 hordago jo Gomez-Marchantek handira hordago jo du, eta mahai gainean lau errege erakutsita, irabazi egin du. Euskara heriotzara 

kondenatzen dutenei gurekin batera hordago jotzera gonbidatzen ditugu. Gaurko teologo muslariari jakineko kartak, ongi nahasi gabeak

adaezpada ere, jartzen dizkio beti munduak eskura, eta handian paso eman eta ttikitik jotzen du hordago, eta ttikian ez dio inork 

irabazten. · Enbidoari hordagoa joz, aurrera egitea erabaki dute hogeita hamazazpi gizonek aho batez. 

5 hordago ustel Poliziaren esku uzteko mehatxua hordago ustel bat zela, traketsa eta antzerik gabekoa. Metxak ere jakin behar zuen 

noski ez genuela adorerik hartarako, hordago ustela ari zen jotzen. 

hordagoka adlag hordago joaz. Egon beti baitaude argudioak bidegabekeriaren aurka aritzeko, hordagoka jokatzeko. Argi 

zegoen neska hordagoka ari zela, azken egunetako adar-jotzeek utzitako sumindura berdindu nahirik-edo. Mayor Orejak bere parioa ez 

irabazi, Ibarretxe bai irabazitan atera, bisita egin dio lehenak Ajuria-Enerat lehendakariari, ez gehiago hordagoka baina pasoka bakarrik. 

hordi 1 izond/iz horditurik dagoena. ik mozkor. Gizon hordia izatea zinez tristea da, eta gure seme-alabon bizitza ere 

desohorez lohitu dut. Amorru hordia eta hordigarria. Irainaren jasole behar zuenak barre hordia egin zion kardinalaren esaldiari. Mikelen 

irribarre hordiak ez zeukan berehalakoan jaramon egiteko asmorik. Aurpegia makalen hostoak inarrosten dituen haizearen hats hordiari 

emanda. Beha ezazue hordi hori lurrean zabal-zabala eta besteak hor traban! Hordiarena egiten hasi nintzen. Sugea eta hordia: Etxerat 

zihoala, mozkor batek kobra aurkitu zuen bide bazterrean. [...]. Eta ez zaio hordiari bakarrik gertatzen, edo histerikoari, edo izutuari. 

· 2 (predikatu gisa) Liluraturik zihoan, xarmaturik, zentzuak hordi. Hiru taldeetan banatzen zirela ondorioztatu zuen Sebasek, arras 

hordi orain. Erdi hordi zegoen. 

· 3 iz horditasuna. Hori ere alde zuen: barauan eta hordian ezagutzen gintuen gu. Zazpi edo bederatzi gizonezko, berorietatik hiru 

hordiaren hordiz ia erabat baldituak, igogailutik narraska etxeratu behar izan bainituen. 

4 hordi lapa arras hordia Nire sudur gorri puztukote hau eta nire aurpegiko ubeldurak nori legozkioke ez bada ni bezalako hordilapa 

amorragarri bati? 

5 hordi zerraldo Horrekin batera antoisin handi bete pontxe atera zion ikasleari; hark zurrutada batez irentsi, eta hordi zerraldo erori 

zen mahaipean. 

6 lo hordi Begiak irekiarazi nizkion eta lo horditik aharrausika jalgi zen. 

hordialdi iz (norbait) horditurik egoten den denbora, horditzen den aldi bakoitza. ik mozkorraldi. 

Funtsezkoa dela hitz gordin edo zikinak esatea atseginaren hordialdian. Askoz geroago arte ez nintzen konturatu halako hordialdiek ezin 

iraun dutela. Senera etorri ziren noizbait, hordialdi baten ondotik bezala, eta izuturik ikusi zuten zer egin zuten. Baina sakrifizioaren 

hordialdirik batere ez. 

hordiarazi, hordiaraz, hordiarazten du ad horditzera behartu. Oihuka eman zion ongi etorria emakumeak, bihotza leher 

zorian gizonak; plazerrak hordiaraziak biak. 

hordigarri izond horditzen duena. Sagardo huts tanta bat, apartsua eta gozoa, eta ardo gorri hordigarria. Ez edan ez ardorik 

ez edari hordigarririk. La Sarriette baratze batean bezala bizi zen han, usain hordigarri haien erdian. Kolore guztien dotorezia eta usain 

guztien erakarmen hordigarria. Ahalkearen eta fiertasunaren nahaste hordigarri batean bizi naiz. Eta gehitu zuen, bekokian behera 

zetorkion ile kizkur hordigarria atzeratuz: [...]. 

hordigarriro adlag hordiarazteko moduan. Emakumezko beltzaran hordigarriro ederra. 

hordikeria iz horditzea; bereziki, horditzen denaren bizioa. ik horditasun; mozkorkeria. Debeku ziren 

hordikeria eta jokoak. Hordikerian eta itsukerian murgilduak. Ez jan-edanean eta hordikerian, ez lizunkeria eta neurrigabekerian, ez 

haserre eta norgehiagokerian. Afektu moten artean, Sabelkeria, Hordikeria, Lizunkeria, Zekenkeria eta Handinahia ditugu nabarienak, 

Maitasunaren edota Desiraren adigaiak baizik ez direnak. 

hordimen iz horditzea. Kanpamenduetan burrustan isurtzen zen garagardoak hazi hordimenak ez zien bihotzaldea baketzen. 

hordiputz izond adkor hordia. - Hire esanek bost axola niri, hordiputz amorratu hori! 

hordirik 1 adlag horditurik. Alexandro hordirik zegoela Klitos hil zuenean. Barka, o, Jauna; zinez hordirik zaudea? 

2 lo hordirik -Lo-hordirik oraino? 

horditasun 1 iz horditzea; horditurik dagoenaren egoera. ik hordikeria. Ardorik bizienek eskainitako horditasuna 

baino sakonagoa izan behar zuen hark sentitututako zorabioa. Claudio Rodríguezen "horditasunaren dohaina" inork ez bezala bizi izan eta 

gero. 

2 irud Zeinen azkar aldatu zen munduko lizunkeria eta hutsalkerietatik Jainkoaren maitasunezko horditasun handi hartara. Luzaroan 

izan zituzten ezpainak elkarri atxikiak, amodioaren horditasunak harrapatu izan balitu bezala. Lehenago egundo dastatu gabeko 

horditasuna sumatu zuen. Zuzi gartsu bat zeukan bularraldean sutan, horditasun magiko batek ureztatzen zion arima. 

horditu, hordi(tu), horditzen 1 da/du ad edari bizi gehiegi hartzeak burua nahasi. ik mozkortu. 18 urterekin 

hasi omen zen horditzen. Bidezidor honetatik doazenek ez dute ezer edan behar, hordi litezkeenez. Horditzen delako atxilotu dute. 

Koko-ura, ardoa bailitzan, irakiten ari zen eta elefantea horditu egin zen. Arrunt horditua, ez zekien non eta norekin zegoen. Bera zegoen 

hordituena, pausoa ematen hasi eta balantza egiten zuen. 

2 irud Doktorearen usain horretaz horditzen zen, mozkorrak ardoaren usainaz horditzen diren bezala.Tekno klubetara joaten ginen 

frankotan, musikaz eta gainerako ekaiez horditzera. Begiak lausotu zitzaizkidan, adimena horditu eta barrena zorabiatu. Abasen hitzak 

esan ezin ahala ezti egin zitzaizkion eta biak ala biak ere eztitasunak horditu zituen. Horditurik ditut zentzumen guztiak! Bere artearen 

ahalaz horditurik, tinkotasunez segitu zuen: [...]. Eta orain mozkorturik bezala sentitzen zen, edertasunez horditurik. Nire entzule 

marihuanaz erdi hordituek esaten ari nintzenari jarraitzeko ahalegina egiten zuten bitartean. 

3 (era burutua izenondo gisa) Marinel hordituen antzo zabuka. Ekintza-gizonen arima hordituetan. Karkaila gero eta 

hordituagoak egiten ari ginen, baina tabernako bezeriak ez zigun aparteko jaramonik egiten. Erdi aroko fraide gizen hordituenak 

bezalako gordinkeriak esan eta keinu lizunak eginez. · Horditu itxurako gizakote batekin.

horditze iz edari bizi gehiegi hartzeak burua nahastea. Haurrak preso zeuzkaten familia kideek eta presoen sustengatzera 

bezain horditze on bat atzeman eta neska zenbait "altxatzera" gerturaturiko multzo gotorreko zintzur zabalek mailuka segitzen zuten. 

horditzear adlag horditzeko zorian. Pentsamenduaren hein hits horretan nengoen, horditzear, aspaldian gurutzatua ez nuen 

lagun baten bisean bisean aurkitu nintzelarik. 

hori 1 erak 

1 horiek hola [301 agerraldi, 12 liburu eta 263 artikulutan –gehien-gehienak Herria aldizkarikoak-], horiek 

horrela. Ez ditu dretxo guziak jendeak, baditu ere pilotak bereak!_horiek hola arras gustagarriak bi gazte hauk. 

2 horiek horrela [293 agerraldi, 25 liburu eta 218 artikulutan] Agindu hauek guztiak, Jaunak Moisesi adieraziak eta haren 

bidez zuei emanak, indarrean daude aldarrikatu zirenetik eta hala egongo dira aurrerantzean ere zuen ondorengo belaunaldi guztientzat; 

horiek horrela, eman dezagun, oharkabean bete gabe uzten duzuela agindu horietako bat. 

hori 2 1 izond sufrearen, limoiaren, urrearen kolorekoa, ostadarren bigarren kolorea. ik beilegi; laru. Hortz 

horiak erakutsiz. Telefonistaren ile horia, ahotz ehotuaren kolorekoa. Tximeleta hori bat zebilen tabernan itxulanbilka. Gelako bazter 

batean, eguzki lore hori bat ageri zen. Ohartxo bat zegoen post-it horian idatzia: [...]. Debekatuta dute juduek espaloietan ibiltzea, sei 

puntako izar horia eraman behar dute bularrean josita. Neurri gogorragoak hartu behar zirela besoko horia eramaten ez zutenen kontra. 

Hondartzetan bandera horiak ikustean. Txartel horia kendu diete Osasunako Puñali eta Bartzelonako Edmilsoni. Lehen maillot horia 

profesionaletan. Nori bururatzen zaio auto hori bat erostea! Alboetan, kopak, bonbila horiak eta berdeak keinuka. Eguzkia atera zen, 

eguzki hori bat, landan zehar zabaldu eta giroa epeltzen zuena. Kimono berde eta hori batekin. Orga handiak ziren, horiak, lau zaldiz 

tiratuak. Arto bizkotxoak, lodiak eta horiak. Zurbila, baina ez zuria, horia baizik. Galtzerdi grisak hemen, horiak hor. Baina handik laster 

umetxoa eritasun horiak jo zuen. Sukar horiaren kontrako txertoa. 

2 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa, izenondoak osatuz) Bere aurpegia, zimela eta kolore horia, armak oso 

desberdinak. Ondoko andrearekin hizketan hasten zen, langileren baten emazte azal-horiarekin. Orpo luzeko bota larru-horiak oinetan. 

Larru-horiak diren gizon-emakumeen ongia. Luzea, liraina, bilo horia. Zozoa baino pixka bat handiago, moko-horia, buru-arrea. · Erdi 

etzanda jarri zen eserlekuan, gora begira, toldo zuri-horiari. Bandera beltz-horiak astintzen zituztela. Maltako bandera zuri-gorriarekin 

batera Europako urdin-horia ere bere egingo dute valletarrek. 

3 kazetaritzaz eta kidekoez mintzatuz, eskandaluzkoa. Prentsa horiaren eta diktadura faxisten sorrerak argitzen duen 

bezala. Hemen agertzen da kazetaritza horia, Beizamako jendea nola bizi den eta baserritarren arteko harremanak edo amodio kontuak 

ere aireratuko dituena. 

· 4 izond/iz arraza azal-horikoa dena. Moroak, beltzak, horiak (ekialdekoak), larrugorriak (indioak). 

· 5 iz kolore horia. Hasieran horia gorri bihurtu eta gero. Horiari, adibidez, arrosa esaten zion, baina bazekien bananaren kolore 

berekoa zela. Esnez moteldutako arrosez, horian itotako berdeez. Arrosak, horiak edo pistatxa bezain berdeak ziren gehienik nabari ziren 

koloreak. Paisaia ere aldatuz doa: horiak berdeari egiten dio leku, lauak aldapari. Jaregin zutenerako, agortua zeukan urdina eta 

aurreratua zegoen horian. Zentauro bat zegoen bere aurrean [...]; ile hori argia zeukan, gorputza nabarra, eta zurda eta isatsa zuriak. 

Beste batzuk, izokin-kolorekoak; eta beste batzuk, berriz, hori ilunak. Horiaren gaineko gorri horrek barrenak nahasi zizkidan. Txartel 

gorria atera zioten lehenengoari larunbatean, eta bosgarren horia atera zioten bigarrenari partida berean. 

6 gorri-hori Bere ile gorri-horiaren erroetaraino. Izar gorri-horia zuen marrekiko uniformea jantzarazi zieten. Balkoietan eta leihoetan 

zintzilikatutako bandera gorri-horiak. Karlisten etxeetako balkoi leihoetan bandera gorri-horiak agertu ziren. 

7 hori-hori Katedral ondoko argiek uhertu egiten zinaten adatsa, hori-horia gaueko haizeak kilimatua. Fermin atzeragotik dator, gauza 

hori-hori bat duen edalontzia eskuetan. Behazun hori-horia botatzen nuen goragale bortitzetan. · Han behean hori-hori, urrearen 

itxurako zerbait ikusi zuten. 

8 hori-kolore izond Gela apain eta hori-kolore batean. Haietariko batek, ezpain zuri eta zimel artean zuen zigarretari putz eta putz, 

hondoratutako begi hori-koloreekin so egin zidan. · Hori kolorez itzuliko ote dira Euskal Herrira? · Dena sufre-hori koloreko txoriz borbor. 

9 hori koloreko izlag Jauregiko marmol hori-koloreko paretak. Hori koloreko oihal iletsu bat erosi didate. Hori koloreko argitik 

kendu da. Mouseren marrazki laranja eta hori koloreko batekin, zeran erosiak... 

10 ile-hori izond Ilea hori argiaren kolorekoa duena. ik horail. Taibele txikia eta ile-horia zen, begi urdinak zituen eta 

aurpegi biribila. Ilda polita zen, segaila, ile-horia. Matias, Lidia eta Tatiana..._Tatiana ile-horia batez ere. Zer, politak al ziren Fiumeko 

neskak? -galdetu zien ile-horiak. 

horidun izond horikoa. Estropezu eginik, Veneziako Alba txano horiduna jo eta haren gainera erori zen. Udako soineko zuri tanta 

horidun bat iltze batean zegoen zintzilik. 

2 izlag horiko. Su horidun sugarra [=su horiko sugarra]. Zerrenda horidun arkatz horia. Elastiko horidun neskato bat dator. 

horikaildu izond horikail bihurtu. Aurrez aurre orria galtzen duten arboladiak dauzkat, udazkenean euren orri horikailduen 

dotoretasuna oparitzen didatenak. Zuhaitzetako osto horikailduak. Ireki eta, erdian oraindik zurixka zantzuak dituzten orriok 

horikailduak dituzte ertzak. 

horikara [8 agerraldi, 5 liburu eta artikulu 1ean] izond horixka. Aurpegi zurixka zuen, begi irtenak, ilea liso eta horikara, 

berez beltzarana izan arren. Lurra batzuetan horikara da eta beste batzuetan berde iluna. Pareta horikara zikinetan itsatsita. Zeharkako 

argi motelek haren etxea itzal horikarez betetzen zuten. Zerbitzariak batetik bestera zebiltzan garagardo gorriz, beltzez, eta horikaraz 

mahaiak hornitzen. Haren soinekoari eta kolore horikaraz tindatuta zuen ileari lurrin-laino melenga zerien. 

horimin iz Gibelondo hortatik beste mila kolore ere zabaltzen dira gorputzera: laru, larumina, horimina, minhoria [...]. 

horiño izond horixka. Denboran, alemanek holako zerbait pentsatu zuten Juduen kontra, judu guziek behar baitzuten ibili izar 

horiño bat papoan ezarririk. 

horiska ik horixka.

horitasun iz horia denaren nolakotasuna. Olio-lanparak eragindako horitasun hartan. Gasaren horitasunaren pean. Ileadatsaren 

horitasuna, ikusi baino gehiago, asmatu egingo omen zuen ikusleak. Hatzetan ageri zuen nikotinaren horitasunak ematen zion 

aire zaharkitu hura. Ilargiaren borobilaren horitasun bizi-bizia. Gristasunak horitasun ikaratiaz ekia deitzen zuela, oteak lili ziren eiki. 

horitu, hori(tu), horitzen da/du ad 1 hori-kolore bihurtu. Umeek ziotenez horregatik horitu zitzaion bizarra. Tabakoak 

hortzak horitzen dituela. Paisaia horitzen den heinean bizkorrago doa Florenen gogoa. Haren begitartea horitzen hasia zen 

irakaskuntzaren ernegazio ankerren kariaz. Horma behiala zuriak aspaldi horitzen hasiak. Bide bazterreko belar erre horitzen hasiak. - 

Zuek gorriak bazarete, ederki horituko zaituztete horiek! Jaso begiak eta ikusi gari-soroak, uztarako horituak. Lecœur andrea mindurik 

gelditu zen, begiak suminez horituak. Aurpegi meharra; bibote-lakain mehe-mehe horietakoa, tabakoak horitua. Behatz lodi eta tabakoak 

horitu bat zen. Hemen, seinalatzen dio nikotinaz horitutako aitaren hatzak. Argazki zahar aspaldi horitutako batetik aterea zirudien 

gizon hura... "Itsasertzean", dio Petrusek, eta irribarre egiten du, horitutako hortzak erakutsiz. 

2 (era burutua izenondo gisa) Beste ezertarako balio ez duela, hosto horitu bat bezala. Gelako atean fotokopia horitu bat 

zegoen. Hortzak horituak ditu. Plazari begira ez baina etxeko taula horituaren aitzinean banengo bezain garbi. Ipurdi horituko te-kikara 

bat. · Amak erregalatutako izara zuri-horituen gainean. 

3 horitzenago Halakoetan iduri zuen biboteari erantsitako zuri kolorea irribarrearen indarrez istanteko kendu eta geroz eta 

horitzenago zitzaiola. 

horitze iz Hori-kolore bihurtzea. Gustuko espektakulua bihurtu zitzaidan landareen hostoen horitze-prozesua jarraitzea. 

horixka [163 agerraldi, 70 liburu eta 5 artikulutan] 1 izond horiaren antzekoa, horirantz jotzen duena. ik 

horixta; horizta; horikara. Snapek agerian zituen bere hortz-hagin horixkak. Lau eguneko bizar horixkaren atzean. 

Zigarretaren kondar horixka leihotik bota eta beste bat biribiltzeari ekin zion. Orban horixkak zituen tatariar masail zorrotzetan. Mosaikoa 

akasturik zegoen hainbat lekutan, eta lekedaz beteriko hutsune horixkak ageri ziren eroritako aleen tokian. Ibaiaren aldean aparkatuta 

Seat 127 horixka bat. Begirada edari horixkaren aparrean kokaturik. Egunsentia gertu zen, elurrak ekarritako argitasun horixka 

gorritzen hasita baitzegoen. Zeruko zuri eta zurixkak, gorri eta gorrixkak, hori eta horixkak lilaren espektrora labaindu ziren. Kristalinoa ez 

da guztiz gardena, horixka antzekoa baizik. Gaitz horrek bilirrubina mailaren gorakada eragiten du eta, ondorioz, gorputzeko likidoek, 

ehunek eta larruazalak kolore horixka hartzen dute. 

2 (hitz elkartuetan beste osagaia ere kolorea delarik) Gozoki horixka-marroixka bat. · Aurpegi biribil eta beltzaranean 

[...] eguzki orban gorri-horixkak nabari zaizkio. Hostoak orlegitik hori-horixka tonu guztietara pasatzen diren zuhaitzak hirurak ere. 

Bibote zuri eta motzak zituen, ilea zurixka-horixka, eta aurpegia beltzarana. Adats txuri-horixkak ezker eskuarekin atzeraka leunki 

bultzatu ostean. 

3 zuri-horixka Zalditxo zuri-horixka horietako batek tiratzen zuen gurditik. Zuri-horixka zaldi jatorra duk, bere zeregina betetzen 

dik. Blackek, bere larruazal zuri horixkarekin. · Adats txuri-horixkak ezker eskuarekin atzeraka leunki bultzatu ostean. Hondartzen 

kolore txuri-horixka. 

horixkadun izlag horixkako. Kolore horixkadun beirazko arrautza arraro hura atera zuen poltsatik. 

horixkatu, horixka(tu), horixkatzen 1 du ad kolore horixka hartu. Zuhaitzen hostoak horixkatu eta ximeltzen hasten 

direnean. Elur giroak horixkatutako uretan begiratzen zuen gero, eta han islaturik ikusten zituen marinelen etxe txikietako leiho gorribizi, 

berde eta marroiak. 

2 (era burutua izenondo gisa) Ama birjina horixkatu baten gisara. Armairu ilara batzuk baziren, idazkitxo horixkatu eta 

arratoiek eta pipiak janez leporaino. Noizbehinkako haize-adar nahasiek, elkar jorik, bihurrika harrotzen zituzten bide bazterretako zurzurisail 

biluzien hosto horixkatuak. Argitasun horixkatu batek hartu zuen dardarka zerua. 

horixta [5 agerraldi, 2 liburutan] izond horixka. Negu gordinenean ere ota-lore horixta hortxe zabalduta. Mantilla horixta 

puntilladun bana erregalatu die Abuztu amautxiak. Horixta-horixta, beldurti aurrena elur tartetik, edo afanez martxo aurrenetan. 

horizontal 1 izond zerumugarekiko paraleloa dena. Marra horizontal txiki bat marraztu zuen. Lerro bertikalen eta 

horizontalen irudiak ez dira zehaztasun beraz eratzen erretinan. Haren azpian, putzu bertikal bat, zeinak galeria horizontal luze batera 

ematen baitzuen. Bibote sendo, oso zaindu, hori-zuritu, erabat horizontal batek bereizten zion aurpegiaren goiko zatia beheko zatitik. 

Besoa posizio horizontalean jarri. Galtza-motzak eta marra urdin eta zuri horizontaleko kamiseta. Emakumezkoek hiriak diseinatzeko 

aukera gehiago izan balute, hiriak ez lirateke, ziur aski, hain agresiboak izango, horizontalagoak eta orekatuagoak baizik. 

2 irud maila berekoen artekoa. Gizarte-mugimenduak, egia esan, horizontalak eta bertikalak dira. Ekintza komunitario 

horizontal baten hasiera izan zen. Internetek beste era bateko transmisioa indartu du: transmisio bertikalaren ordez, horizontala. 

Idaztea egintza inmanente bat da, horizontala, erlatiboa. Fenomeno honek komunikazio horizontala errazten du, eta gizarte-sare berrien 

sorrera ahalbidetzen. Komunikazioaren demokratizazioa, eredu partehartzaileagoa, horizontalagoa, demokratikoagoa, gizatiarragoa eta 

sozialagoa lortzea. Nazio desberdinetan kokaturiko ekoizpen-unitateen arteko erlazio horizontalak. 

3 (adizlagun gisa) Kaña edan zenuen edalontzia horizontal eutsiz, muturra eta baita sudurra ere barrenean sartuz. 

· 4 iz lerro horizontala. Gero, horizontal bat marraztu zuen. Makalak bai, egon zitezkeen Gaztelan -makal bertikalak horizontal 

okre eta idorraren erdian-, baina beste berderik ez. Bilaketa ez zuen ohe baten horizontalera mugatuko, baizik zeruak eta lurrak biltzen 

zituen euriaren bertikaltasun sakonera hedatuko. 

5 horizontalean horizontal, horizontalki. Zenbakiak horizontalean eta letrak bertikalean. Hondarrezko ordularia esku 

maltzurren batek horizontalean jarri balu bezala. Bertikalean eta horizontalean polarizatutako beirak erabiliz. 

horizontalismo iz Horizontalismoak fides defuncti-en artean hartu zuen bere lekua. 

horizontalista izond horizontalismoari dagokiona. Heresia horizontalista Xanobusek menderatu zuen, Abarako erregefilosofoak, 

bertikalista amorratua baitzen. Horiei horizontalistak esaten zitzaien, besteei, berriz, bertikalistak. 

horizontalitate iz horizontaltasuna. Halaber, musikarekiko kontzientzia analitikoa konprenitzeko kontzeptuak jorratuko dituzte, 

hala nola: zentru tonala, disonantzia, erretardoa, kadentzia, kontrapuntua, horizontalitatea, bertikalitatea, harmonikoak, tentsioa...

Horregatik, Aljerko prozesuaren nolabaiteko bertikalitatearen aldean, orain prozesu horizontalagoa eraikitzen ari da, eragileen arteko 

horizontalitate handiagokoa. 

horizontalki adlag horizontal, zerumugaren norabidean. Alanbreak bertikalki eta horizontalki, elkarretarik arras hurbil 

ezarriak zituzten. Behin altura irabazita gero, helikopteroa horizontalki abiatuko da lainoen artetik. Airea horizontalki mugitzean. Teoria 

zientifikoa eredu-familia gisa ulertzen da, horizontalki artikulaturiko egiturak, bertikalki hierarkizaturiko egiturak eta egitura erradialak 

dituena. 

horizontaltasun iz horizontala izateko nolakotasuna. Monikek pentsatzen zuen ez zela argitasuna soilik, baizik eta 

horizontaltasunak berez inposaturiko su-etena, botere oreka. Emazte eta gizonen arteko harremanak horizontaltasunean aztertzea 

izan dela foro honen ardatz nagusietarikoa. Horren sustraia Interneten horizontaltasunean datza, aurreko masa-komunikabideen 

bertikaltasunaren parean. Ez dugu proiektua soilik bertikalean pentsatu, zabaleran ere ikusi dugu, horizontaltasunean, itsasadarraren 

alde bien jarraipena izan dadin. 

horizonte 1 iz zerumuga, ostertza. Munduaren goiko aldea eta beheko aldea banantzen diren lekuan, dirudienez berez 

nibelatutako zirkunferentzia moduko bat duela, astronomoek horizontea deitzen dutena. Valaiseko Alpeen horizonte mugagabea topatu 

zuten bat-batean. Bat-batean zeruan izarrak daude, eta Sirio horizontean eta faroko argia kostan elkarrekin lehian ari dira... Tupusteko 

ikuspegiak ziren, ustekabeko arkitekturak, horizonte berbera agertzen baitzen etengabe, alderdi desberdinetatik. 

2 irud Marinak ere ulertu zuen, eta nirekin aurkitu zuen horizonte osoa eskuratzeko falta zitzaion partea. Garai horietako emakume eta 

gizonen aukera emozional eta horizonte intelektualaz erabat harantzago. Adimena ez dela islatzeko tresna bat bakarrik, bere sentipenhorizontean 

jartzen zaion ororentzat arduragabe den ispilu bat. Etorkizun posible baten horizontea barrundatu. Hori guztia, «Estatuaren 

horizonte federala» helburu jarriz. Askatasun intelektualaren horizonteen handiak, eztabaidak, musika, adiskidantzaren alaitasuna. 

Geroago jakingo du zer gertatuko den aurrerantzean, nolako arrakastak eta porrotak izango dituen gure protagonistak [...] nola bilbatzen 

diren ezkutuko hainbat hari kontakizun zabal honetan, nola zabaltzen den haren horizontea eta nola hartzen duen joera liriko handientsu 

bat. 

horizta [14 agerraldi, 11 liburutan] izond horixka. Eta belarra berdea zen oso; eta bailarako bidea, lokatzez betea, horizta; 

Lubisen etxeko teilatua, gorria, gorri iluna. Makillatuta zegoen, eta marra beltz batek nabarmendu egiten zizkion begi olio kolorekoak, 

horiztak, apur bat arreak. Mostradorearen izkina batean edari horizta bat edaten. 

horiztatu, horizta(tu), horiztatzen 1 da/du ad horixka-kolore bihurtu. Muchek atsegin handia hartzen zuen, mantal 

zuria nola horiztatzen zen ikusita. Liburu-dendako diru-kutxaren gainean jarri zuen hark, eta hainbat egunez halaxe horiztatu zuten 

loreek saltokia. Tabakoak horiztatutako hagin zikinak. 

2 (era burutua izenondo gisa) Eskutitz horiztatu horiek. Orri horiztatuez osatutako koaderno txiki bat. Arditzarren ile 

horiztatu-narratsaren ondoan arkumeen txuria edertasun hutsa da. 

horkotu (korpusean horgotu), horko(tu), horkotzen da/du ad horko bihurtu. Poloniak baditu berrehun mila eta bost 

ehun mila arte arrotz bere lurrean, ukrainiar, armeniar, vietnamdar, txetxeniar eta irakiar, paperik gabe, baina horgotu nahiak, lehenik 

ikasketak eginez eta gero lanbide bat han aurkitu, ondarrekotz egon-baimena eta betiko naturalisatze bat ere ardiesteko. 

horma 1 (orobat orma g.er.) 1 iz pareta, bereziki lodia. Horma bat zen, harriz egina itxuraz, oso leuna, irristakorra eta 

hotza. Hiru geruza sortzen dira horma horretan, alegia kanpoaldeko bi aurpegiak eta beste erdiko betelana. Dorre gotortuko horma. 

Santutegiko horma euriak garbituen aurrean. Hormigoizko horma batzuen artetik sartu nintzen. Une hartan ontziak kaiko horma jo zuen, 

poliki. Solairu bakoitzean tenpluko horma kanpoaldetik meheagoa zen. Nola hormak gomazko pilota itzularazten duen, halaxe itzularazten 

dituzte haiek argudio guztiak. Tapiz ilunak zeuden hormetan zintzilik. Horma oso bat beteko dut zure argazkiekin. Hormetako karea 

belztua zegoen, belztuak eta ikatz-hautsez beterik hormetako zartadura ugariak ere. Pospolo bat piztu zuen hormako karearen kontra 

igurtziz. Labana-arrastoz beteta zeuden Bennetten idazgelan zedrozko hormak. Saiatzen naiz neure buruari Habanan nagoela 

irudikarazten, Pradoko Horma ondoan eserita. Hormak eraikitzeko erak. Hormak egiteko bi mota daude. Amak, hormako lanpara bat 

harturik, harrera gelaxkara eraman zituen. Hormako erlojuan 5:45 dira. ik beherago 7. 

2 hed Gustatzen zitzaidan garagardoaren zaporea, apar zuri bizia, sakontasun latoi-kolorea, edontziaren horma ilun bustien barreneko 

mundu bat-batekoa. 

3 (izenondoekin) Zorabioak hartu ninduen horma sendoak erortzen ikusi nituenean. Horma erorien artean, gabardinak ukigabe 

zirauen, estazioburua iristear balego bezala. Kanposantuko horma karezkoen kontra. Urtegiko horma nagusia, bigarren horma, 

Nafarroako ubiderako sarrera eta haren lehenengo hiru kilometroak egiteko. Horma nagusia 135 metro garai da. Itoizko urtegia ez da 

Pirinioetan agertu den porlanezko horma erraldoi bakarra. Gainalde borobileko frontoi bat, horma bakarrekoa. Gelako horma meheetan 

durundi egiten zuen hotsak. Horma oso bat beteko dut zure argazkiekin. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Horma-hesiak, teilatuak, kaleak... denak zuritu zituen. Kandelen argi izpiek [...] hormazulo 

bat argitu zuten. Horma zuloetako sasien arantzak. Txoriek ere lasai egiten diztute beren habiak elizako horma-zirrituetan. Hormabegi 

batzuk ikusten dira murruan, eta hiru edo lau ojiba, hamabosgarren mendekoak, absidean. Horma-harrietan ernetzen den itze 

belarraz. Berriz osatu nuen hezurren multzoa horma-lan berriaren kontra. Berak esaten du norbaitek iraina idatzi duela bart bere horma- 

egunkarian. Sinagogetako horma-dekorazioaren gaian. · izond Etxe zahar izugarri handia, lainoetan galdua, horma-altua, ate-astuna, 

ziegez beteak diruditen sotoak dituena. · Bere lan ofizialetako batzuk aipatu dizkigu: dekoratu egile, eskaparate jartzaile, obretako langile, 

horma margotzaile... Horma-garbitzaileak: Laurel eta Hardy. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Garai ez urrun batean haitz-horma bati ekiten genion aldarte berean oldartu nintzen 

lanera. Baina bidea egiteko mendia zatikatzen denean, haitz horma bat uzten da eta horrek berezkoa du, grabitateagatik, beheranzko 

joera. Mendi-bide malkartsuenak eta harri-horma arriskutsuenak igotzera. Aurrealdean, hesi-horma garai batek bereizirik, bi lorategi 

zeuden. Ateak bost metroko zabalera, eta sarrerako albo-hormek bi metro eta erdikoa. Zaingeletako kanpo- eta tarte-hormek saredun 

leihoak zituzten inguru guztian, atalondoko hormek bezalaxe. Geletako barne-hormetan palmondoak zeuden zizelkatuak. Elizak, Erdi 

Arokoa, dorre gotikoa zuen, eta haren barruan kanpai-horma are zaharragoa. Zubi-hormara hurbildu eta estropezu eginez gorputz erdia 

ibai aldera kanpoan geratu zenean. Ni zutik lasai, beso zabalik / piszina-hormaren kontra.Sozialistak ez gara euskal herritarren 

borondatearen euste-horma izango. Adibide bat jartzeagatik, "irudi-horma" gisako irudi mugikor anizkun bat jar daiteke: ez dira irizpide 

berberak erabiliko telebista-pantaila sail bat erakusten duen Nam June Paik-en instalazio bat, museo bateko irudi-horma didaktiko bat edo 

Parisko Forum des Halles-eko publizitateko irudi-horma begiratzeko. Gizarte-horma bat. 

6 horma-armairu etxeko hormetan egiten den armario modukoa, hargin lanezkoa. Orobat, kez belztutako 

sutondo bat bazen bertan, baita txiki-txiki eginda zegoen horma-armairu bat eta burdinazko ohe bat ere, bi zatitan tolestatua. Bilkari 

etiketadunak kutxatilategitan sailkatuta zeuden, horma-armairuen barruan, jakintza-adarka sailkatuta. Logela harrapakatu egin dute, 

horma-armairuak irekita eta hutsik daude. 

7 horma-belar landare zurtoin-gorria eta hosto-latza, hormetan hazten dena (Parietaria officinalis etab.). - 

Hartzen al ditu agindutako horma-belarrak? Zure biriketako esturarentzat horma-belarraren ura duzu hoberena.

8 horma-bular horma bati euskarritzat itsasten zaion pilarea edo arkua.Gazteluko zaintzailea dorrearen gailurrean lo 

zegoen, horma-bularrean bertan jarria zegoen egur-pila baten gainean etzanda. Aurreko aldetik ostikoak edo horma-bularrak altxako dira 

paretarekin batera. Iruñeko katedral beneragarriaren harresi goi beltzak, leihaje flamigeroko ojibak, pinakulu delikatuak, horma-bular 

sendoak. 

9 horma-erloju/ordulari Horma-erloju baten hotsa bakarrik entzuten zen. Horma-erloju bat, esferan pintaturik loreak zeuzkana. 

Bere baitatik ateratako horma-erlojuaren pendulua balitz bezala. Gela hartan bazen: horma-ordulari handi bat, kaiola inkrustazioz beteta 

zuena. Horma-erloju elektronikoa, bideoa, zenbait euro... 

10 horma-hilobi/hobi (orobat hormahobi) Hilkutxa horma-hilobian sartzeko unea. Horma-hilobi sail baten parean. Elizaren 

albo batean, horma-hobi bat. Pare bat hilobi izan ezik, horma-hobiak denak. Elizaren albo batean, horma-hobi bat. Atauta zulora jaitsi, 

hormahobian sartu eta tapa betirako ixtea. 

11 horma-irudi (orobat hormairudi eta hormiduri g.er.) ik poster. Haritz egurrezko horma-irudi handi bat 

zizelkatzen eman zuen. Euriak ia ezabaturiko horma-irudiak ikus zitezkeen nonahi. Liburuak eta paperak birrindu, horma-irudiak urratu, 

paper-ontziak irauli. Leihatilaren gainean Quex hitlerzale gaztea pelikularen horma-irudi handi bat zegoen. Egiptoko faraoien hilobietako 

horma-irudien antzera. Lanak iragartzen dituen horma-irudia zintzilik dago, aldiz, azken bi urtetan. Hormirudietako batzuk alderantziz 

zeuden zintzilikatuak. Antzeko lanetan aritu zen Asisko Urmeneta, Iruñean egindako hormairudi batean aurrena eta Napartheid 

fanzinearen bigarren zenbakian gero. Logelako horma irudi eta izkribuz beterik du Josuk. 

12 horma-margo/pintura Helenismoaren garaiko horma-margo edo mosaiko askok badute halako marko margotu bat. Odolaz 

botoiak, lekeda, frijidurak, odolkiak, horma-margoak eta lustre emateko orea egiten zituen. Erromatarren horma-pintura artistikoaren 

eboluzioa. 

13 horma-paper (orobat hormapaper) etxeko hormak estaltzeko pinturaren ordezko papera. Bigarren 

solairuko horma-paper zuri-urdinerantz. Bainugelako horma-paperak. Itsasoa ikusten dudanero oroitzen dut gela hartako 

hormapaperean margoturik zeuden arraintxoen irribarre sadikoa. 

14 horma-txori ik hormatxori. 

[4] adreiluzko horma (9); atzeko horma (4); etxeko horma (5); ezkerreko horma (4); gelako horma (5); harrizko horma (11); horma berde (4); horma 

botatzen (6);; horma erloju (6); horma eroriak (6); horma garai (5); horma handi (13); horma ilun (4); horma irudi (8); horma irudiak (5); horma jo (9); 

horma kontra (13); horma nagusian (13); horma nagusiko (5); horma puska (4); horma zahar (5); horma zati (4); horma zuri (9); horma zuriak (8); 

horma zurietan (5); inguruko horma (5); kanpoko horma (4);; porlanezko horma (8); urtegiko horma (12); etxeko hormak (7); gelako hormak (5); 

hormak estaltzen (4); hormak zeharkatu (5); kanpoko hormak (4) 

hormako erloju (4); hormako erlojuari (4); aldeko horman (4); atzeko horman (6); aurreko horman (11); bizkarra horman (4); etxeko horman (7); 

ezkerreko horman (5); harrizko horman (4); horman bermatu (6); horman bermatuta (5); horman eskegita (5); horman gora (10); horman zehar (5); 

horman zintzilik (13); hormaren kontra ipini (4); hormaren kontra jarri (9); hormaren kontra jarrita (5); burua hormaren kontra (5); hormaren kontra 

bultzatu (4);; hormari itsatsia (4); hormari pega pega (4); atzeko hormatik (4); hormatik zintzilik (9)] 

horma 2 (orobat orma g.er.) 1 iz izotza. -15 kiloko zakua bizkarrean, 5500 metretako goratasunetik pasatuz, haize hotz 

ikaragarri batekin, tokika horma eta elurretan gaindi. Denbora fresko egonen da, airea iparretik guneka horma ere. Gipuzkoan eta hor 

gaindi gaitzeko elurtea izan delakotz eta horma pizkorrak ere ba elurraren gainerat... Haize biziki hotza izanik ere, horma ttipi batekin, 

jende multxo bat bildu zen, berrogoi bat. Izan dadin horma ala haize, euri ala elur. 

2 (hitz elkartuetan) Hain zuzen heldu zaio horma edo izotz garaia eta leizetan gordetzen. Horma kantoin ikaragarriak kraskatzen 

dira eta aintzirara lerratzen. Emeki emeki, horma meta alimale horiek urtu arau, itsasoak denetan goiti eginen du. 

3 izozkia. Salda, piperrada xauxixekin, ahate ixterra ilar biribilarekin, gasna, bixkotxa, horma, kafea ondokoarekin eta arnoa nasaiki. 

4 horma-haize (korpusean soilik hormaize) Neguan berriz, norteko haize lehor min hotzari, hormaizea ere deitzen zaionari, 

haize gorria esaten zaio 

5 horma-leku hormagunea. Bi toki paregabetan ibili gira: Perito Moreno horma lekuan eta Argentino aintziran untziz. 

hormabiko iz pilota jokoetan, pilotak bi hormak jotzea. Capellanek hormabikoa jaso, dejada txokora, eta tantoa. 

Hormabikoei esker Beotibarreko ikusleak esnatu zituen (19-13). Hormabiko trakets pare bat eta sake labur bati esker. Txokoan pare 

bat, beste bi zabalera eta hormabikoa. 

hormadi iz izotz hockeyrako jokagunea. Izotz hokeian, tanto batez galdu dute angeluarrek Amiens-eko hormadian, 2/3. 

Angeluarrek irabazi dute galdu behar ez zuten partida joan den larunbat arratsean Angers-ko hormadian 8/3-ko emaitzarekin. Ostiral 

arratsean hormadiara hurbildu diren 650 behariek ez zuten pariatuko horrelakorik: Angeluarrek irabazi dute Rouen-en kontra 7/3. Gure 

hormadian beti izaten dugu zalearen animoa eta «itxasopentsu gara» diote Hormadikoek. 

hormadiratu, hormadira(tu), hormadiratzen da/du ad hormadira atera. Hirugarren zatian zegoen erabakia, eta 

Hormadi gogor hormadiratu zen garaipena lortzera. Buruz indartsuago hormadiratu ginen, eta, gainera, ez genuen nahi Filippin 

kapitainaren azken partida izan zedin, hockeya uztea erabaki baitu. Lapurtarrek lehen lerro hau hormadiratu zuten: Filiatraut; Sedlak, 

Duda; Dostal, Solaux, Garbocz. Toursek kendu egin zuen Sotko atezaina, eta Hiadlousky hormadiratu zuen, baina azkar aldatu zuen 

berriro. 

hormadun 1 izlag horma edo pareta duena; hormak dituena. Horma bere horretan utzi zuen igeltseroa, tabikearen 

ondorioz bere bikotekidea utzi duen gizona eta hormadun pisua saldu behar duen eta emaztearekin arazoak dituen inmobiliariako gizona. 

hormadun 2 izond izotza duena. Gero deiz tokiaren aldi, langileak Mezikanoak, esnea turbina hormadun batean pasatzean 

hoztua arribatzen da untzirat. 

hormagintza iz hormak egitea. Harrobiko harea atera berria hormagintzarako hain baliagarria izanik. Teatroak material 

sendoagoekin egiten direnean, hala nola hormagintzako material, harri edo marmolarekin. Mota horretako harriak erre aurretik txikitu eta 

harearekin nahasten badira hormagintzan erabiltzeko, ez dira gogortuko eta hormari ez diote eutsiko. Harkaitz zuritik edo sukarritik 

ateratzen da [karea]; eta harri trinko eta gogorretik ateratzen dena ona izango da hormagintza-lanetarako. 

hormagune [10 agerraldi, 2 liburu eta 3 artikulutan; cf glaziar 71 agerraldi, 10 liburu eta 25 artikulutan] iz urte 

guztian urtzen ez den elur izoztuzko eremua. ik izoztegi; glaziar. -Irristatu egin hintzen horma-gune ezin labanago 

batean. Tashi Lapsa horma gune gaixtoan (5757 m), goizeko 4 edo 5 orenetan zeharkatu beharko dutena. Kalafate herritik Perito-Moreno 

hormagunerat. Lurra berotzearekin, Ipar-Burutik hurbilxko diren hormagune batzu ttipituko dira, urtuko baitira, jadanik lekuka 

mehatuak eta kraskatuak dira, urtzen hasiak beraz. Dagoeneko ilunabarra da haranetan, eta arratsaren itzalak hedatuz doaz hormagune 

guztietan barrena, eta labar zutetan gora bihurdikatzen ari. Artean bere baitan zeukan amiantoak irristagarri samar bilakatzen zuen masa, 

nagiro orekara, hormagune bat bezala.

hormahobi ik horma 1 8. 

hormairudi ik horma 1 9. 

hormaize ik horma 2 4. 

hormaldi 1 iz izotzaldia. Fruituak bana beste % 8-ez, baratzekariak % 17-ez, ainitz baita ez idurika! idortearen falta naski, eta 

udaberriko hormaldi berankor batzuena... 

2 glaziazioa. Kuaternarioko hormaldietatik haste oraiko urte hurbilak arte, hori izanen da hizlariak lantuko daukun gaia. 

hormamendi iz izozmendia. Laster, neguko hormamendi alimaleek eragotziko zuten itsasoa. Granbaya urdinean badoaz hodeiak 

/ badaramatza urak hormamendi geldiak. 

hormape iz hormaren azpìa. Alferrik aspertu nituen ene urratsak: hormape beltzak ez zuen erakusten irregulartasun apurrik ere, 

murru betiberdinek ez bide zuten onartzen ate bakarrik ere. 

hormaratu, hormara(tu), hormaratzen du ad hormadiratu. Ondorioz, ohiko lehen lerro indartsua hormaratu ahal izan 

zuen; hots, Filiatrault atezaina; Sedlak, Duda; Solaux, Dostal, Garbocz. 

hormarte iz hormen arteko gunea. Lokal barrura eginda, burua gorputzaz aurrerago ipini zuen arrastiriak apurregi argiztatutako 

hormartekoan objektuak bereizi guran. Sirok esklaboen bainuetara eramaten zuen, prostituten gelaxketara eta zirkuko figuranteak beren 

ezpata zurezkoez ariketak egiten ziharduteneko hormarte lurpekoetara. 

hormarteratu, hormartera(tu), hormarteratzen du ad hormarte batean kokatu. Ur, lurrun, huts, gas, gasolina eta 

abarren hoditeria guztiak, edo lurpeko erreten-zuloz zihoazen, edo zimenduan hormarteraturik, eta maskor-giltzak baino ez zeuden 

eskumenean; karter konplikatuz estalirik eta giltzaz itxirik zeuden. Adreilu trinkozko putzuzulo batean hormarteratu genuen [erreaktor 

zilindrikoa], hondoan eta alboetan 1.000 watteko lau erresistentzia zeuzkala, elektrika-harietara kontagailua baino goraxeagotik 

konektatuak. 

hormate 1 iz izoztea. Ez suteak, ez hormateak ez ekaizteak hondatuko du. 

2 hormagunea. Egun urtarrilaren 22a, Hotelean askari ttipi bat eginik bozian abiatzen gira delako Perito-Moreno hormatea ikustera. 

hormategi iz hormagunea. Hormategi edo izoztegiek estaltzen dute ia osorik lurraldea. 

hormatu (orobat ormatu g.er.), horma(tu), hormatzen 1 da/du ad izoztu. Jainkoak putz egin eta izotza eratzen da, 

ur-azala hormatzen. Mugaide galdu berriaren sensazio beroak, hormatzen zihoazkion zango-besoak epeldu zizkion. Izozte gogorrak 

direnean [...] ezin da lanik egin, ze zulatu orduko berriro hormatzen hasten baita leia, eta bestela ere eskuentzat gogorregia duk. Arrainak 

hormatuak zeuden, isatsa bihurriturik. Elurrez estalia edo izotzak hormatua zen lurrean. Jainkoak putz egin eta izotza eratzen da, urazala 

hormatzen. 

2 irud Alabaina hurkoaren gogoa betikoz hormatzeko ahalmenaz hornitua duk irriño izugarri hori. Eurolandean derrigorrez sartzeko, 

jendeen erosi ahalak hormatu zituzten gobernariek. Gotaineko bazter galdu hartan denboraren isuria zinez hormatu bailitzan. Soakoa 

pantailan hormatzera utzi zuen. 

3 (era burutua izenondo gisa) Coca-cola hormatua hurrupatzen genuen hartan, kideak bi musu iheslariz despeditu ninduen. 

Gogo txarrez ateratzen ziren haize hormatura. Elgarri loturik, elur hormatuz estali bideari harat abiatzen gara. Ipar poloko izotz 

hormatuak. Otsaileko gau hormatuan, artilezko manta batek estaltzen zion, burutik beheiti, gorputza. Zelula mononuklearretik Nunavut 

herriko itsas aho hormatuetan bainatzen diren balea ikaragarrietara. Macadam hormatuaren gainean. Siberiako estepa hormatuetan 

tren espresa bezain arin irristatzen den lera horietako batean. Zaintzalea, hesiaren beste aldean, tente potente, hormatua iduri. 

4 (era burutua izenondo gisa, irud) Mihiseak odolez gorri zirela ohartu eta begi hormatuak Bittorrenetan bermatu zituen. 

Gizonaren sabelpetik kolkoan gora ikara eta izerdi hormatua igotzen sentitzen zituen. Isabel Sanjoseren irriño erreak hormatu ninduen. 

Zorigaitz itsu baten itzal hormatuak bazter guziak estaliak. Uhin hormatuen artean, ibaiak lasto-gixon bat bezala ninderaman. Goizeko 

eguzki hormatuaren argitan. Eussako elizako Mort Pour La Patrie marmolezko zerrendategi hormatuan. Edo agian ezingo du hautsi bere 

hitzen isiltasun hormatua. 

hormatxo iz horna txikia. Geratzen zitzaigun apurra jan, hormatxo mirrin bat eraiki haizeak jotzen zuen aldetik, eta lotara etzan 

ginen lurrean, elkarren kontra estu-estu eginik. Bere zurak ez du balio egitura handi-mandiak altxatu eta jasotzeko: xumea da guztiz, baina 

denerako balio du, esku-makiletatik hasi eta etxola eta txabolak altxatzeko eta sabaitzeko, hala nola hormatxoak eraikitzeko. 

hormatxori iz txolarrea. Horma txoriak zorrotenean mokoka ikusirik. Euskal Herrian bazter guztietan txolarreak edo 

hormatxoriak ikusten dira. 

hormatzar 1 iz horma handia. Presondegiko hormatzarrei begiratu azkar bat eman zien. Espetxearen hormatzarren 

kanpoaldean ekitaldi horretarako propio Amagoia Iban kazetariak eta Maialen Lujanbio bertsolariak prestatutako hitzak. Fresnesko 

hormatzarrek isilpeko asko gordetzen dute, oinaze eta tristezia asko. Horra hor, piztia berdexka, inoiz baino ederrago, lauza zuriez 

osatutako hormatzarrean kateaturik. Egun osoan ibili ondoren, iluntzerako, Rio Mundoko iturburuko hormatzarrera iritsiak ziren. 

2 (fusilatzeetakoa) Hurrengo baterako utzi beharko zuen martirioaren loria; zerurako bide seguruena izan arren, oraingoz libratua 

zela hormatzarra probatzetik. Hormatzarraren aurreko poesia heroikoak miresmena eta emozioa sortzen dizkigu euskaltzaleoi. 

hormatze iz izoztea. Bat-batean inguruan hedatu zen hormatze-aireaz ohartzean isildu zen.

hormigoi 1 iz betoia. Altzairua, beira, baldosak eta hormigoia izango dira etxe-orratzen materialak. Zoruko hormigoia hareazko 

alfonbra batez estalia zegoen, enbatak ekarria. Hormigoizko horma batzuen artetik sartu nintzen. Hormigoizko eraikinaren solairu 

guztiak. Hormigoizko babesleku batenak diruditen hondakinen artean nagoela eserita. Mutitegi baserrira heldu ginenean, handik behera 

hormigoizko bidea zegoela-eta, Lauaxeta oinetakoak aldatzera geratu zen. Kolageno-zuntzak, hormigoi aurretenkatuan altzairuzko 

hagaxkak nola, hasieran tenkatzen dira, eta inguruko gai minerala, berriz, konprimitu. Egitasmoan 6 milioi metro kubiko hormigoi 

erabiliko dela aurreikusten da. 

2 (hitz elkartuetan) Leiho beltzekiko hormigoi-lantegien artetik. Hormigoi-fabrika eraiki baitzuten aspaldi etxearen aurrean. 

hormirudi ik horma 1 9. 

hormona 1 iz guruin bati darion gaia, ehun edo organo jakin batean eragin jakin bat duena. Emakumeak eta 

gizonezkoak desberdintzen gaituena gure bizimodua da, ez hormonak. Gorputzean ez dago, ez etengailu mekanikorik, ez korronte 

elektriko handirik, baina hormona deritzen mezulari kimikoak baliatzen dituzte berrelikadura-sistema negatibo askok. Odolaren 

kontzentrazioa eta bolumena kontrolatzeko, hormona antidiuretikoa edo ADHa da mezularia. Sexu agerpenak direla, hormona 

androgenoek eraginda. Tiroide guruinak hormona tiroideoak sor ditzan. Obulua ernaldu ez denez, estrogeno eta progesterona hormonen 

kopurua jaitsi egiten da. Hormona sexualen eraginak sortzen omen dute maitemintzeko beharra. Horrexek hustu zizkion hormonen 

eraginpeko agresibitatea eta deblautasuna. Hormonak hartzen dituzu, ezta? Hormonaz gizendutako behikiaren inportazioa. -Zer da 

hormonaz hazi oilaskoa ala? Hormona sintetikoz zein abere irinez hazi urde gurintsuak. Pestizidek hormonetan duten eragina ikertzen 

ari da. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) ik hormonal. Hormona mekanismoak martxan jartzen dira ziklo berri bat hasteko. 

Menopausia garaiko hormona tratamenduaren iraupena mugatzea gomendatu dute. Txerto honek ez ditu hormona zikloak eteten. 

Alkoholarekin edo drogekin arazoak dituzten pertsonak edo hormona anomaliak dituztenak. Horri guztiari hormona mozkorraldia gehitu 

behar zaio: maitasunaren kimika. nerbio, hormona-sistema eta sistema kardiobaskularrak. Eraztunak egunero-egunero hormona dosi bat 

askatzen du, ahotik hartzen den pilulak bezala, eta baginak xurgatu egiten du hormona dosia. Odolean hormona maila altua denean. 

Hormona-ekoizpena. Nerabezaroko hormona-gorabeherek. Hormona eskasiarengatik dela. Nire bularrak agudo hazteko, hormona 

indizioak ematen zizkidaten. Gizonentzako hormona bidezko antisorgailua 2009. urterako izango da, seguruenik, botiketan. Askatzen baitu 

egunean behar den Levonorgestrel hormona dosia. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Bularreko minbizia, hormonak eta landare-hormonak. Abortu naturala tiroide 

hormonekin lotu dute AEBetako eta Portugalgo adituek. Izokinaren hazkuntza hormona. 

[3] hormona askatzen (4); hormona bidezko (6); levonorgestrel hormona (3); hormonak hartzen (3)] 

hormonal izond hormonena, hormonei dagokiena. ik hormona 2. DIU hormonala. Mirena DIUak, beste metodo 

hormonalek bezala, berdin-berdin balio du haurrik izan ez duten emakumeentzat. Berrogei urte inguruan kontrazepzio hormonalak - 

pilulak- formatu bakarra izan du: pilula ahotik hartzea. Ziklo hormonala. Aldaketa hormonalak, minbizia-kasuak eta arnas aparatuko 

arazoak emendatu dira erraustegia jarri ondotik. Ohitu egiten gara, eta hasierako mozkorraldi kimiko-hormonala pasatu egiten da. 

Bizipenei oso lotua, guztiz hormonala, baina kezkak askatzeko balio zidana. 

[3] aldaketa hormonalak (3)] 

hormonaterapia (orobat hormonoterapia; cf. Hiztegi Batuan droga hitza) iz hormonen bidezko terapia. 

Hormonaterapia: Hormona bidezko antisorgailuen eraginak aztertuko dituzte adituek, goiz eta arratsaldez. Kirurgia, hormonoterapia 

edo erradioterapia bidez. Kirurgia, erradioterapia, hormonaterapia eta brakiterapia dira erabilienak. 

horni 1 iz hornitzea; zerbait edo norbait hornitzeko gauza multzoa. ik hornidura. Ontziko marinelek ezin diote 

arraunketari ekin, goseak baitaude, aspaldi ahitu zaizkie-eta zer jana, zer edana, ontziko horni guztiak. 

2 (hitz elkartuetan) Oxigeno-horni handia behar dute haien papar eta hegoetako muskuluek. Hartara, energia-horni bat sortzen da 

usaimen-nerbioa estimulatzeko. 

horniarazi, horniaraz, horniarazten du ad hornitzera behartu. Beldurtua, urteroko guda-deiak ere baziren-eta ia-ia, 

erabat beldurtua omen zegoela kristau herri guztia; eta, Maltako uhartea eta Napoles eta Siziliako itsasaldeak horniarazi zituela erregek. 

horniarazte iz hornitzera behartzea.Guda-gizon jakintsuari dagokion bezala egin du Erregek, bere erresumak horniarazte 

horretan, etsaiak esku-hutsik harrapatu ez dezan alegia 

hornidura 1 iz hornitzea; zerbait edo norbait hornitzeko gauza multzoa. ik ostilamendu. Larruzko zaku batean 

beste hornidura ugari neraman. Saguak hornidurak jaten ari zitzaizkidala ohartua nintzenez. Psikologoaren mahaiak ere hornidura gutxi 

dauka, hurbiltasuna lortu nahi da. Tresnez ari naizenean, armei eta hornidurei buruz ari naiz. Jan-edatekoen hornidurarik gabe egina 

zuten, nonbait, Garrüzerainoko bidea. Ura eta hornidurak biltzeko asmotan. Lehen munta handikoa zen zamaria ondo hornituta edukitzea, 

eta aziendentzako larruteriak gurdien edo zalgurdien hornidurek adinako garrantzia izaten zuen. Gai horien horniduran gertaturiko eten 

orok ekoizpenaren kate osoa geldiaraz baitezake. Hortaz, harako hornidurarik gabe espekulazio bidean abiatzen dena, halako leku batera 

heltzeko lasterka hasi eta bere ibileran putzu sakon batera amildu eta handik irten ezinik hiltzen denaren antzekoa da. 

2 (izenondo eta izenlagunekin) Hornidura energetikoa ziurtatzeko pausoak. Hornidura elektrikoa: eguzki panelen 23 instalazio. 

Ardura nagusia ez zen, lehen bezala, hornidura naturalak (nekazaritzakoak, meatzarikoak) eta faktore-hornidurak (lana, kapitala) 

menderatzea. Materialen hornidura arretatsua eta zekenkeriatan ibili gabekoa egiten bada. Eguneko hornidura egiten ari ziren. Batak ez 

besteak ez dute zentimo bat, eta etxeko hornidurarik ere ez. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Ez zen han goian hornidura-arazorik: nola, inork ez genekien, baina denok genuen 

denetik. Petrolioaren iturriak eta hornidura-zirkuituak "zazpi ahizpen" esku egotea. Ezkerreko besoan hornidura saskia harturik. 

Hornidura biltegi zabalak: orotariko salgaiak edukitzeko. Baten batek mespretxatu egin omen ditu lehenengo egunean eman genizkizuen 

hornidura tresnak. Gero, Eurinome hornidura-zaintzaileari esan zion: [...]. Adierazi zuen bera ez zela Euzko Gudarosteko 

komandanteburua, hornidura arduradun soila baizik. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Gure janari horniduraz zerbait esan beharko dizut. Gaueko ogi hornidura kendu 

egin da. Arrantzarako zizare-hornidura gordetzen du bertan. Eguneroko ikatz-hornidura eta berogailua. Argi kontsumoa arras gutxitzea, 

eta agian elektrizitate hornidura moztea. Bilboko Udalak ur hornidura etengo du gaur arratsaldeko 16:00etatik gauerdira. Urrezko 

ontziak eta mahai-hornidura osoa bidali zizkion. CLC industri hornidurarako enpresan. Ardura nagusia ez zen, lehen bezala, hornidura 

naturalak (nekazaritzakoak, meatzarikoak) eta faktore-hornidurak (lana, kapitala) menderatzea. Diru-hornidurak egitekoa. Estatubatuar 

bankuek eratutako funts-hornidurak. Kugler jaunaren egunkari hornidura geroz eta hobea da. Lekaime horiek, gizarteko goi-gerizetatik 

zetozenak gehienak, kultura-hornidura nabarmena zekarten eta prestakuntza erlijioso eta teologikoa hartzeko gogo bizia. · Ez baitugu 

eskuarki ur-hornidura arazorik.

[3] gas hornidura (5); hornidura arazoak (5); hornidura arazorik (3); hornidura bermatzeko (4); hornidura eten (4); hornidura etengo (5); hornidura 

ziurtatzeko (4); janari hornidura (3); ogi hornidura (3); ur hornidura (11); ur horniduran (5)] 

hornigai 1 iz (norbait edo zerbait) hornitzeko gaia. Hornigaiak eskasten hasi ziren, eta negua hurbil zegoen. Janari hori 

Egipto osora etorriko diren ondoko zazpi gose-urteetako hornigaia izango da. Progress M-51 ontzi errusiarra igande goizaldean iritsi zen 

ISS Nazioarteko Espazio Estaziora, hornigaiez bete-beteta. Komediantearen zinta hura ikusi zuten hornigaien biltegian, bata bestearen 

gainean pilatutako irin zakuen gainean irudiak proiektatuz. Faraoiaren gudarostearentzat hornigaiak biltzeko hiriak. Argimutila bere 

hornigai eta kriseiluekin eta argitarako olioa. Erregaien eta beste hornigaien joan-etorrien eta egoeren berri ematea. Ura berotzeko 

hornigaietan erabiltzen den murgil-berogailuan. Zerbitzu publikoen jardun eta finantzaketarako behar ziren baliabideak -hornigai 

kolektibo eta sozialak- biltzeko. Enpresen hornigaiak %0,1 handitu ziren urteko lehen hilean. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai) Neure hornigai-zakua aurkitu diat zoruan botatako zapi batzuen artean. Iristen ziren 

merkantzia guztiak biltegi berean gorde behar ziren, eta Parisko etxe guztiei gutxieneko hornigai kopuru bat ziurtatzen zien egunero. 

Lanaren nazioarteko banaketa -zentroko eta periferiako eremuen artekoa -, ez da mundu osoko baliabide naturalen edo hornigaibaliabideen 

banaketa aleatorio baten emaitza hutsa. Hornigai-ondasunen sektorea eta industria astunaren garapena bultzatzeko. Herrialde 

garatuetako hornigai- eta kontsumo-ondasunak. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai) Kultu-hornigai guztiak, bertako hesolak eta atarikoak, brontzezkoak izango dira. 

hornigaigune iz hornigaiak biltzen diren gunea. Hornigaiguneen eta merkaturatzearen kontrolak eta zentroaren 

periferiako ekoizpenen gainekoak badute eraginik banaketan. 

hornigailu 1 iz hornigarria. Salbu zikiro saltsa "keztatuak" kozinatzeko, ardiak premiazko baino, hornigailu bilakatuak ziren. Hil 

mihise amironatuak, ezko-argiak eta izai merkezko kutxa distiratsuaren gainean pausatzen ziren hornigailu sainduak. 

2 erregaiz hornitzeko gailua. Tomek autoaren egoeraz diagnostiko oker hori egiten zuelarik, itzuli egin nintzen, aipatutako 

gasolindegia atzeko leihotik ikuste aldera -garaje erabat hondatu bat zen, bi hornigailuduna, eta ematen zuen ez ziotela 1954az geroztik 

margoa eman-. Erregai-hornigailuaren edozein akats [...] edota motorraren edozein matxura ziztrin. Hornigailuak dauzka Lezon eta 

Langraizen, bazkideek erregaia zertxobait merkeago erosi ahal dezaten. 

hornigarri 1 iz hornitzen duena. Okelaren hornigarri, osagarri nahiz edergarri jarritako barazkiak bildurik, batzuek otordua 

egiten zuten. 

2 hornitzen duen gauza. Lau dorre, zilarrezko ttonttordun eta guzti, itxi-irekirako zubia faltatzeke, inguruko aska-unea eta honelako 

gazteluei ipintzen zaizkien hornigarriak zituena. Eta alfanje zakar handi bat zintzilik, beltza hau ere, hornigarri eta gorde-leka, dena 

beltza 

hornikari iz horniketa lana egiten duen pertsona. 1929an bere aberkide eta toreatzaile Sidney Franklin -Brooklyngo 

toreatzailea, Madrilen guda zibilaren garaian idazkari eta hornikari izan zuena- ikusten izan zen. Urten egin zuen lasai, atean alboka ipiniz 

sarturten jarraitzen zuten hornikariei bide emoteko. 

horniketa [66 agerraldi, 7 liburu eta 47 artikulutan] iz hornitzea. ik hornikuntza. Ekonomi intendente gisa, zetozen 

gabezi urteetarako oparotasun-urteetan horniketa egitea. Horniketa eten edo eskaera asko igotzen bada, estatu kideak gasa bermatzera 

behartuak daude. Azkenik, bai etxez etxe banatzen zen ikatzaren horniketaz bai haren kobrantzaz ere arduratuko omen nintzen. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Erasoak ez dira soilik okupazio indarren aurkakoak; haien horniketa bideei ere (erregai, 

elikagai eta piezak daramatzaten konboiak) egurra ematen zaie. Ilgorak horniketa lana egin ohi du landare eta bizidunetan. Blokeoa 

hamabost egunera iristen bazen horniketa arazoak izan zitzakeen Katmanduk. Erresistentziak AEBen horniketa konboiei eginiko erasoak. 

Iberdrolak elektrizitatearen horniketa sarea berritu dezan. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Gero, Bilbora itzulita, Euzko Gudarostearentzat arropa horniketaz arduratzen hasi 

zela. Baina beharginen auzoetako ur horniketari buruzko batzarra hasi zen orduan. Gas horniketan arazo gehiago ez zela izango ziurtatu 

zion atzo Errusiako lehen ministroak. Halaber, Israelgo Dor Alon konpainiak, PANekin akordioa lortuta, etenda zuen erregai horniketari 

berriz ekin zion atzo. Moskuk erregaia lapurtzea egotzi dio Kievi eta Kievek beste herrialdeei horniketa murriztea Moskuri. Petrolio 

horniketa jarratua segurtatzeko. Garraio publikoa, argindar horniketa eta telefono lineak etenda daude. Baina irteera atzeratu egin behar 

izan dute, jantzietako oxigeno horniketerako sisteman akatsak zeudelako. 

[3] gas horniketa (3); horniketa eten (4); petrolio horniketa (4); ur horniketa (8)] 

hornikuntza [132 agerraldi, 13 liburu eta 77 artikulutan] iz hornitzea. ik horniketa. Laugarren eremuan, azkenik, 

erabilera anitzeko gela bat, eskolako lanetan laguntzeko beste gela bat, hidroterapiarako igerileku bat, eta hamaika aldagela dira 

hornikuntza nagusienak. Zorigaitzez, hornikuntza (ekipamendua) eskas du, bereziki argi eta jarlekuak. Neguan hornikuntza 

bermatzeko. Tropa konkistatzaileen hornikuntza ziurtatzeko. Halakoak ontzi handienetako batzuei azken orduko hornikuntza egiten 

baitziharduten artean ere. LPEE cartel-ak [...] erregai hornikuntza murriztea erabaki zuen atzo. Hornikuntza arriskuan jarri du Nigeriako 

grebak. AEBetan findegiek hornikuntza gutxitu diete aire garraio konpainiei. Argindarra ekoizteko ahalmenaren eta hornikuntzaren 

hobekuntza. Hornikuntzan ez da aldaketarik gertatuko eta tarifak ez dira igoko. AHT proiektua eraikuntzan eta trenbide-materialen 

hornikuntzan diharduten enpresa handiei baino ez zaie interesatzen. Hornikuntzaz arduratzen zen sarjentuak. Eraikinak eta bestelako 

hornikuntzak saltzeko ere eskatu zuen Brownek. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hozteko ura gurpilaren erdialdera sartzen denean, palek, hura hartu, eta abiadura 

handian jirabiratzen dute, hornikuntza-hodira pasatu eta handik zilindrora joan aurretik. Hornikuntza sarea hobetzeko eta Kyotoko Ituna 

betetzeko. Hornikuntza faltaren mehatxua. Tokiko industriak ezin ekoitzi dituen hornikuntza-ondasunak. Energiaren garraiorako bideak 

eta hornikuntza bermeak ere hobetu nahi dituzte. Hornikuntza arazoek ez dute prezioan eragin zuzenik izan. Hornikuntza egitura ere 

aldatuko da. Comunitat Valenciana taldearekin dugun egungo material hornikuntza akordioa 2008a arte luzatu dugu. Nire aitak 

hornikuntza bulegoetara joaten jarraitu zuen, zerbait gehiago eskatzera aitona-amona zaharrentzat, familia ugarientzat, merkatu 

beltzaren azpitik zeuden guztientzat. Iberdrolaren hornikuntza kalitatea %18 hobetu da. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Azken lanuztean ez zen petrolio hornikuntza eten. Europara bideratzen duen gas 

hornikuntza %20 murriztu du Errusiak. Ur eta argindar hornikuntzarako azpiegiturak. Estatu Batuetan erregai hornikuntzan arazoak 

egongo ote diren beldurra dago. Energia hornikuntza ez zen eten eta kontrolguneko pantailetan ez zen matxurarik zenik ageri. Oxigenohornikuntzarako 

sareak. Oxigeno hornikuntza kontrolatzen ari naiz, hain zuzen, oso bizkor ari baikara igotzen: sei mila eta zazpiehun 

metro. Hiriko azpiegitura asko azken unean amaitu dira, baina kirol hornikuntzak aspaldi amaitu zituzten, uste baino lehenago. · Hilketaz 

gain, militarrek etxeak eraitsi zituzten eta ur zein argindar hornikuntza sarea hondatu. Okupazio indarren elikadura hornikuntza alorrean 

ziharduen Ataha Lojistik Turkiako enpresak iragarri zuen atzo bere jarduerak bertan behera utziko zituela. 

[3] argindar hornikuntza (3); gas hornikuntza (4); hornikuntza arazoak (4); hornikuntza eten (4); petrolio hornikuntza (3); argindar hornikuntzan (3)] 

hornitegi iz hornigaien biltegia. Eta Proustek, berriz, bizitza "une-bilduma"tzat zeukan, eta une horien oroitzapenek "ez dute 

geroztik gertatutako guztiaren berri" eta "hermetikoki zigilaturik" irauten dute gogamenaren hornitegian, kontserba-ontziak balira bezala.

hornitu (orobat ornitu g.er.), horni(tu), hornitzen 1 da/du ad zerbaitetarako behar diren gauzak eskuratu; 

norbaitek edo zerbaitek zerbait izan; norbaitek edo zerbaitek zerbait izan dezan egin. Janztea estaltzea da, eta 

hornitzea ere bai. Orain eraikina ongi hornitzea da kontua. Ongi hornituriko mahaian. Ongi hornitutako arrautza parea. Ongi 

horniturik gindoazen, janaria ugari generaman, bai guretzat eta bai zaldientzat; armak ere ez gutxi. Ondo hornitutako etxeak. 

Ongizatearen gizarteko hipermerkatu oparo hornituriko guztietan. Gelak, esate baterako, edo laborategiak eta liburutegiak, ez daudela 

behar bezain ongi hornituak. Gudaroste berriak, hobeto hornituak eta ugariagoak, eta garestiagoak beraz, finantzatzeko. Laboratorioa 

modernoa, ongi hornitua, zabala zela. Hobe luke arrantzale-kanabera ondo hornitu bat erostea senarrari. 

2 (zerbait edo norbait beste zerbaitez) Ederki hornitu omen zituen jantzi eta bizitzeko behar zituzten gainerako guztiez. Janari 

apal baina gozoz hornituriko mahaia. Oilaskoz hornituriko ogitartekoak. Whiskya, sodaz eta izotzaz hornitua. Parpailez jositako soineko 

luzeak eta dominaz hornitutako uniformeak. Lady Godiva, ile-mataza bikain batez hornitua... Sabaiak armiarma-lanparaz hornituak 

zituzten areto gorri, urdin, berdeak. Mandik masa palekada batez hornitu zuen llana, bankuaren gainaldea raseatu zuen. Sei zutabe goitik 

beheiti, argazkiz ongi hornituak. Datuz hornituxeagoa, beharbada, hirea. Dokumentazio aberatsez hornitutako liburuxkatik. Judaren 

leinuko sei mila eta zortziehun gizon, babeski eta lantzaz hornituak. Gotor ditzagun hiri hauek, harresiz, dorrez, atez eta morroiloz 

hornituz. Kreatzaileak zenbait eskubide kenezinez hornitu dituela. Ontziolak lan zamaz hornitzeko plana. Gero, zorrak ordaindu behar 

ziren, dirutan ez bazen, bai lanpostu diruz poliki hornituetan. Jakingarriz hornituak itzuli ziren aitatxik igorri lau berri-biltzaileak. Hitz 

jakintsuz hornitu zuen Jaunak. Jainkoaren dohainez hornitua. Beste nazioen ondasunez gozatuko zarete, haien aberastasunez hornituko. 

3 (norbaitek edo zerbaitek beste norbait edo beste zerbait) Zure merkantziak lehorreratzean, herri asko hornitzen 

zenuen. Edateko ura Lyonnaise enpresa pribatuak hornitzen du. Auzo oso bateko fruta saltzaileak hornitzeko adina merkantzia 

garraiatzen zuten. Eman diezaiogula guk munduari etsenplu ona eta munduak horni gaitzala gure beharraldietan. -Utz hori Jainkoaren 

esku, seme; hark hornituko gaitu. Gela garbi-garbi bat, haritz argiz egindako arasa batek, mahai batek eta zumezko jarleku batzuek 

hornitzen zutena. Ur hori ureztatzeko, herritarrek eta industriak hornitzeko, aisialdirako eta energia sortzeko baliatuko dela. Sukaldea 

hornitzen ere ez zuen xuhur jokatu nahi izan; aratxeak, zerrikumeak, bildotsak, oilaskoak, izokinak, barazkiak, arnoa... denek zeharkatu 

zuten gazteluko atea. Emakumeak, burruntzalia eskuan, zopa botatzen zuen katilu hori batzuetan, eta ogi xerra mehe bana hornitzen 

zien. 

4 (era burutua izenondo gisa) Atzetik gizon armatu eta hornituen karabana zetorren hautsak inguraturik. 

[3] ardoz hornitu (4); janariz hornitu (4); ondo hornitu (6); armaz hornitua (3); ondo hornitua (5); ongi hornitua (17); oharrez hornituak (3); ongi 

hornituak (17); zuriz hornituak (3); ondo horniturik (5); ongi horniturik (6); ondo hornituta (11); ongi hornituta (5); ongi hornituriko mahaian (3); 

hornitutako etxe (4); ondo hornitutako (7); landarez hornitutako horma (3); bularrekoa hornitzeko (3); hornitzeko kontratua (3); zamaz hornitzeko 

(4); urez hornitzen (6)] 

hornitzaile izond/iz hornitzen duena Arrazoia SAS enpresa hornitzaileak hasitako lau eguneko greba da. Astrononomiaren 

tresna hutsa zen trigonometria, zerua ezagutzeko, izarren kokalekua jakiteko eta planeten mugimendua atzemateko behar ziren kalkuluen 

hornitzaile arrunta. Hornitzailea W. zen, aleman industria handi eta errespetagarri bat. Autogintzako hornitzailea da, kautxozko piezak 

egiten ditu eta, guztira, 134 gizon eta emakumek egiten dute lan Oiartzungo faktorian. Lantegia Volkswagenen hornitzailea denez, [...]. 

Hornitzaileak multinazionalak eskatzen dion produkzioaren arabera produzitzen du. 

· 2 iz hornitzen duen pertsona Hornitzailea Flamingo izeneko hotel batera joaten dun. Poliki-poliki Thomasek bere suhia 

Enperadorearen hornitzaile izendatzea lortu zuen. Truke haietatik sortu ziren printzeen hornitzaileen eta bankarien aberastasunak. 

'Basque-red.net' web orria zentsuratu du Interneteko hornitzaileak Kanadan. Hornitzaile pribatuen esku utzi nahi du prezioa finkatzea. 

Saint-Denis kalean, hornitzaileei, dendariei, okinei, harakinei buruzko esamesak etengabeak ziren. Autoarekin joan nintzen Donostiako 

eta Errenteriako zenbait zulotara, bila nenbilena lortuko zidan hornitzaile bat non topatuko. Merkantzia ustela hornitzaileari itzultzeko. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Periferiak, batik bat, sistema kapitalistan sartutako munduaren lehengai eta nekazaritza 

ondasunen hornitzaile funtzioa betetzen du. ETNek bertikalki integraturik izaten dituzte hornitzaile eta bezero sareak, ohiko merkataritza 

harremana baino sendoagoa eta egonkorragoa den loturetan oinarriturik. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Gaurdanik, Iparraldeko enpresa txikiek argindar hornitzailea aukeratuko dute. 

Munduko energia hornitzaile handiena izatea dauka helburu [Gazpromek]. Bezero eta baliabide hornitzaileekin izaten diren harremanen 

aldaketa. Mendebaldeko Alemaniak eta Japoniak HPEE ordezkatu zuten funts-hornitzaile gisa. Euskal taldeak jokalari hornitzaileak izan 

dira beti. Ogi-bihia aspalditik aipatua da, janari hornitzaile premiatsuena da. Horregatik izan zen Egipto papiro-hornitzaile bakarra 

greziar mundu osoan. 

hornitze iz zerbaitetarako behar diren gauzak eskuratzea. Azken batean, bertsolariarena, pilatze eta hornitze lana da 

lehenik eta behin. Aurkikuntza horiek eta haien ondorengoek [...] hornitze-lan handiak, migrazio-olde berriak eta lehen industrializaziosaioak 

bultzatuko zituzten. 

hornizio (orobat hornizoin g.er.) 1 iz hornidura. Hornizioak ezin zirela itsasoz besterik egin. Hornizio ederra egin du 

atzerrian, diru zaharrak etengabe garraiatuz. Horniziorik gabe ezin izango du bertako jenderik mantendu. Aste osoa hornizioak eta 

gainerako trepeta guztiak eskuratzen eta gordetzen ibilia zen. Piztia batzuek negurako beren hornizioa gordetzen duten era berean. Zesar 

handia bere armadarekin inguratu zenean Alpeetara eta bertako herrietakoei agindu zienean eman ziezazkietela jateko hornizioak, [...]. 

Bai jan-edanen eta bertze hornizoin batzuen erosteko eta beren nagusien etxalekuetarat garraiatzeko. Dyane 6 zahartu eta herdoildu bat 

[...] bazter guztietan eranskailu, zintzilikario eta antzeko hornizioz apaindua. Baxeraz eta hornizioz beterik zegoen arasarantz. 

2 (hitz elkartuetan) Batera eta bestera zabuka darabil hornizio saskia. · Oxigeno hornizio hori etengabe kontrolatu beharrekoa da. 

Bere kezka, gogoeta eta irudi hornizioarekin zetorren, etxerantz, hori ere. 

hornizoin ik hornizio. 

horondar izond antzinako Palestinako leinu batekoa. Sanbalat horondarrak eta Tobias amondar funtzionarioak. Eliaxib 

apaiz nagusiaren seme zen Joiadaren seme bat Sanbalat horondarraren alabarekin ezkondua zegoen. 

horoptero iz Begirada puntu batean finkatutzat emanik, froga daiteke (geometrikoki) badela bi begizko ikuseremuaren barruan puntu 

bakar bezala ikusten diren puntu multzo bat; puntu horien leku geometrikoari horoptero deitzen zaio. Horretarako, begiradak ezin du 

puntu horretan finkaturik egon, jakina, eta puntu horrek ezin du horopteroan egon ere. 

horoskopo iz etorkizunaren iragarpena, argizagien egongunean eta zodiako ikurretan oinarritua. Alaba 

ezkontzeko adinera heldu zenean, aitak luzaroan aztertu zuen haren horoskopoa. Eduardo hori ez al zen Girolamo Cardanok horoskopoa 

egin zion bera? Sud Ouest-eko horoskopoa irakurriz. Horoskopoa eta karta astrala ditut alde. Horoskopo txinatarraren arabera / ni katu 

bat naiz. Igarleak, horoskopo egileak, soziologoak, historilariak...

horraratu, horrara(tu), horraratzen da/du ad ipar horretaratu. Denaden, huts haundi bat eginen du hor hunen ez 

horraratzeak aldi huntan. Mike Bidart semearekin bururatzen ari da 12 mila behiren tokia eta esperantxa abendoko horraratzea. Leon 

gidariak bidearhi puntetan ezagutzen baitzuen, nahi izan dauku erakutsi balea bat; Zierraville izena duena, bide handia utzirik oihanen 

erditik daukazu bide bakarra horraratzeko. 

horrela adlag 

[11] gauzak horrela (381); hobe horrela (35); horiek horrela (294) 

horrela adierazi (26); horrela agertu (12); horrela aitortu (13); horrela amaitu (35); horrela amaitzen (12); horrela ari (19); horrela aritu (11); horrela 

atera (15); horrela ateratzen (11); horrela azaldu (22); horrela bada (221); horrela bai (11); horrela bakarrik (30); horrela balitz (32); horrela begiratu 

(14); horrela behar (24); horrela beti (13); horrela bizi (41); horrela bukatu (20); horrela da (110); horrela dago (16); horrela definitu (13); horrela deitu 

(16); horrela deitzen (90); horrela dela (33); horrela dio (24); horrela dira (19) 

horrela egin (136); horrela eginez (21); horrela egingo (23); horrela egitea (15); horrela egiteko (11); horrela egiten (77); horrela egon (41); horrela 

egoteko (11); horrela eman (15); horrela ematen (13); horrela erabaki (24); horrela erakutsi (12); horrela erantzun (32); horrela ere (49); horrela esan 

(78); horrela esanda (25); horrela esaten (65); horrela ezagutu (14); horrela gelditu (13); horrela geratu (12); horrela gertatu (70); horrela gertatuko 

(20); horrela gertatzen (69) 

horrela hartu (19); horrela hasi (70); horrela hasten (38); horrela heldu (13); horrela hil (17); horrela hobe (12); horrela hobeto (21); horrela ibili (23); 

horrela ibiltzea (13); horrela ibiltzen (11); horrela idatzi (13); horrela igaro (11); horrela ikasiko (12); horrela ikusi (32); horrela ikusiko (13); horrela 

ikusita (14); horrela ikusten (51); horrela iritsi (18); horrela izan (219); horrela izanda (17); horrela izanen (12); horrela izango (73); horrela izanik 

(49); horrela izatea (29); horrela izaten (32) 

horrela jakin (32); horrela jakinarazi (30); horrela jakingo (26); horrela jarraitu (54); horrela jarraituz (32); horrela jarraitzea (12); horrela jarraitzeko 

(12); horrela jarraitzen (31); horrela jarri (17); horrela joan (26); horrela jokatu (50); horrela jokatuko (14); horrela jokatuta (13); horrela jokatuz (29); 

horrela jokatzea (23); horrela jokatzeko (17); horrela jokatzen (60); horrela laburbildu (12); horrela lan (15); horrela lortu (21); horrela lortuko (12); 

horrela mintzatu (24); horrela mintzo (20) 

horrela nahi (23); horrela onartu (13); horrela pentsatu (14); horrela pentsatzen (30); horrela segitu (12); horrela segituz (12); horrela segitzen (15); 

horrela sentitzen (14); horrela sortu (42); horrela ulertu (19); horrela ulertzen (11); horrela uste (27); segi horrela (18) 

horrela ez bada (14); horrela sortu zen (20); hori horrela da (15); horrela izan da (28); horrela ezin da (16); horrela hasi nintzen (11); horrela egin 

zuten (12); hori horrela izanik (21); horrela izan dadin (12); ezin du horrela (14); horrela gertatu zen (19); horrela izan behar (22); horrela esan zuen 

(15); hori horrela bada (23); horrela ez balitz (15); horrela baldin bada (13); horrela jakinarazi zuen (14); horrela izan zen (25); horrela hitz egiten (29); 

horrela eginez gero (12); horrela esan zion (13); hori horrela balitz (11); horrela hasi zen (24); horrela erantzun zion (11); hori horrela dela (14); 

horrela mintzatu zen (11); hori horrela izanda (11); horrela segituz gero (11); horrela jarraituz gero (30); horrela adierazi zuen (11); horrela hitz egin 

(36); horrela amaitu zen (14); horrela egin zuen (23); horrela gertatzen da (28); horrela hasten da (14); horrela izango da (23) 

[11] horrelako adierazpenak (11); horrelako arazoak (12); horrelako arazorik (11); horrelako asko (11); horrelako aukera (18); horrelako egoera (40); 

horrelako egoeretan (21); horrelako ekimenak (13); horrelako ekintza (14); horrelako ekintzak (20); horrelako erabaki (17); horrelako erabakiak (22); 

horrelako gai (14); horrelako gauza (38); horrelako gauzak (119); horrelako gauzarik (27); horrelako gizon (22); horrelako hitz (17); horrelako hitzak 

(27); horrelako jarrera (13) 

horrelako kasu (12); horrelako kasuak (14); horrelako kasuetan (46); horrelako kontuak (17); horrelako lan (15); horrelako neurriak (18); horrelako 

partida (13); horrelako pertsona (12); horrelako proiektu (18); horrelako prozesu (13); horrelako zerbait (241); horrelako zerbaiten (13); horrelako 

zerbait gertatu (13); horrelako gauza bat (19); horrelako egoera batean (20); eta horrelako gauzak (15); horrelako zerbait gertatzen (23); horrelako 

zerbait esan (11); edo horrelako zerbait (50) 

horrelakoak egiten (14); horrelakoak esaten (17); horrelakoak gertatzen (19); horrelakoak izan (13); gertatzen dira horrelakoak (12); horrelakoak 

gertatzen dira (12)] 

horrenbeste 

[5] beste horrenbeste (400); ez horrenbeste (65); horrenbeste aldatu (5); horrenbeste aldiz (10); horrenbeste arazo (8); horrenbeste denbora (25); 

horrenbeste denboran (11); horrenbeste diru (14); horrenbeste ez (8); horrenbeste gauza (12); horrenbeste gol (5); horrenbeste jende (16); 

horrenbeste lan (12); horrenbeste partida (6); horrenbeste urte (20); horrenbeste urteren (6); horrenbeste urtetan (6) 

beste horrenbeste egiten (15); beste horrenbeste egingo (7); beste horrenbeste gertatzen (22); beste horrenbeste egin (36); beste horrenbeste 

gertatu (24); horrenbeste urteren ondoren (5); beste horrenbeste esan (21); beste horrenbestek (6); beste horrenbesteko (12); horrenbesteko aldea 

(7); horrenbesteko garrantzia (11); horrenbesteko garrantzirik (8); beste horrenbesteko inhabilitazioa (6); ez da horrenbesterako (10); 

horretaratu, horretara, horretaratzen (orobat hortaratu) da/du ad horretara etorri; horretara eraman. 

Errusia bat etorri da jarrera horrekin Londresen egin duten bileran, baina Txina oraingoz ez da horretaratu. Egun ezetz, bihar baietz, zer 

ari da hola gure Raffarin? sozialixten falta omen da haatik hortaratu baita, sozialixtek saltsa nahi zutela soberaxko nahasi...! Nehork ez 

zuen pentsatzen hortaratuko zirela, denak etsai bakarraren kontra. Bat-batean, arnoak horretaratua noski, harekin egoteko gogoa 

ernatu zitzaidan. Pentsatu nahi dut, hasitakoari nola edo hala akabaila emateko nahiak horretaratu ninduela. Leku-denboren xehetasunez 

neurriz gain baliatu izanak nau, menturaz, horretaratu. Ez beren nahitara, bainan bertzek hortaraturik. Gerrari buruzko interesak 

horretaraturik, 1997ko iraileko lehen igandean, Lauaxeta ezagutu baino egun batzuk lehentxeago, Elgetara autobusean joan eta 

Intxortako "odolezko mendietara" igo nintzen. Baina zerk nau bada horretaratua? Bai, nolaz ene herriko neska bat horretaratua? 

Konprenitzen dut nola zaren horretaratu. · Multzoan pesta eder hortaratu nahi dutenek abisa larunbat eguerdi aintzin telefono hauetarat: 

[...]. 

horrible izond Itsasontzi baten lamina horrible bat dago ezkerreko horman. 

horrore iz izularria. Ez al ziren egiazkoak begien aurrean geneuzkan stadiuma, lagunak, zerua, horrore hura guztia? Atzean gelditu 

zen Bilbo eta atzean Bilbon pilatutako krisi erlijiosoen eta politikoen horrorea. Atzean gelditu zen Bilbo eta atzean Bilbon pilatutako krisi 

erlijiosoen eta politikoen horrorea. Izu begiekin, horroretik ihes egiteko indarraldi antzuan. 

horrorizatu, horroriza, horrorizatzen da ad izularritu. Brian film bat ikustera joan, eta horrorizatuta atera zen aretotik, 

pelikula osoa Phil Spector produktore famatuak berari zuzendutako mezu sekretu-mehatxukortzat hartu zuelako. Horrorizatuta begiratu 

zidan: txantxetan ari nintzela azaldu behar izan nion. 

hortaratu ik horretaratu. 

hortera izond dotore ustekoa. Karrajutik paseoan, nesken geletako poster horterak aztertuz. Norbaitek 25 zentaboko txanpona 

bota zuen disko--jogailuan, 50eko hamarkadako juke-box hortera eta deigarrian. Autopista ertzeko gau-klub hortera baten eran. Gu 

mahaira jarri eta bortz minutura itzali zuten musika horterak eta bi zerbitzarien begirada berantetsiek borobiltzen zuten desastrearen 

antzeztokia. Panpinak leopardo larruzko bainujantzi ezin horterago bat zeraman. 

horterada iz dottorekeria. Gure agintarien kultur politika eta sentsibilitatea oso kaskarrak dira, oinarrizkoak, horteradaren 

jarraitzaileak askotan. Ez diskoteketara, diskotekak, ez dakit zergatik, kanpotarren gauza-edo iruditzen baitzitzaizkigun, John Travoltaren 

moduko horterada, edo heavyen makarrada. 

hortz 1 iz gizonagan eta animalia askotan, goiko eta beheko barailen ertzean ezarritako atal gogor eta 

zurixka bakoitza. ik ebakortz; letagin; hagin. Hortza sutara boteaz. Ikusi, ikusi: aurreneko hortza jaio zaio! Adituek zelula 

amak programatuko dituzte hortzak sortzeko. Andreari ahoa aztertu dio, hortz bat eta hagin bat ukitu dizkio. Hortzak jartzera ezezik,

ateratzera ere, jendea erruz etortzen baitzen. Hala erosi zuen hortzak ateratzeko tresneria. Hortzak hautsi dizkit harrien kontra. Hortzak 

estutzen ditu nire aurka, zorrotz begiratzen. Hortzak estuturik ur-zorrotada hotzaren azpian luze egon zen. Inguruan ditudan isekariek 

hortzak erakusten dizkidate. Hortzak garbitzeko astirik baino ez nuen, zorionez. Belaunak dardaratzen hasiak baitzaizkit, eta beren oietan 

kordokatzen hortzak. Heriok hortzak elkarren kontra joz onartu zituen nire lausenguak. Estalki metalikoa hortzekin kendu eta trago 

luzea eman zion. Mutilak goiko hortzez beheko ezpainari kosk egiten zion. Mihia hortzetatik igaroaraziz. Martini bat edaten ari nintzen eta 

hortzetako zotza erori zitzaidan ahotik. Baina pijopaila jendeak, jende gisa, mordoan eta piloan, hortzetako ikara ematen du. Ezpainaren 

eta goiko hortzen artean. Martin eskumuturren indarrez igo zen, makila hortzen artean hartuta. ik beherago 14. Lau gizon pizti, 

hortzetaraino armatuak eta larderiatsu ikusi zituen. bizarrean ile-motots bat, ile zuri batzuekin, eta ahoa hortzik gabe, gizon ahulek ohi 

duten bezala. Hortzik gabeko andre zahar bat zen. -Hortzentzako gordeta neukan dirua zunan. Begia begiaren ordain, hortza hortzaren 

ordain. 

2 (izenondo eta izenlagunekin) Irribarre handi bat egin zidan, hortz zuri guztiak agerian. Hortz zuri-zuriak erakusten zituen 

irribarre egiterakoan. Bidenabar bere hortz zuri distiratsu eta pixka bat beldurgarriak erakutsiz. Barre-zantzu batek hortz horixkak agerian 

uzten zizkion. Hortz handi banatuak, bereziki sendoak ziruditenak, erakusten zituen hitz egiten zuenean. Sabeth, bere ilea orrazten ari, 

gakorratz bat bere hortz gazteen artean. Hortz eroririk ez neukan batere, ezta zubiztatua daukadana ere, laugarrena eskuin, goian. Hortz 

hondatuak aterarazi zituen eta urrezko hortzeria ipini zuen. Zuzendari txit agurgarriak bere hortz lertzoz zikinak erakutsi dizkit. Erloju-kate 

bat eramango zuen txalekoaren gainetik gurutzatua, urrezko hortz bat ere izango zuen. Tabakoak belztutako hortzak. 

3 (animalienak) Oreinaren adarretara edota basurdearen hortzetara hurbildu beharra zeukan. Piztiek hatzetan iltzatzen zizkidaten 

sarritan beren hortz zorrotzak. Hortz artetik hezurra kendu nahi zaion zakur bat bezala tematzen zen. Lehoia berriz agertu zen, orroka, 

hortz izugarriak erakusten ditu, atzapar zorrotzak eta osoak. Behin batean, oso aspaldi, txoriek artean hortzak zituztenean. Sugearen 

buru gainean zuen eskua askatu zuenean, kobrak hortz-ukaldia egin zion. Amiltzen gara zuloan beheiti, non herensugeak eta munstroak 

ditugun aiduru [...] ahutzak zabal eta hortzak zorrotz. Bat-batean har baten itxura zuèn hortz zorrotzeko munstro bat ikusi nuenean. Ez 

dira semeak etxeko arrain-ontzian dituen arrain tropikal txiki koloretsu horietakoak, hortz zorrotzeko beste horiek baizik. 

4 (bestelakoak) Zerra baten hortzek bezala. Harri zuria Unbrian, Picenon eta Venezian, hortzezko zerrarekin egurra bezala ebakitzen 

dena. Kremaileraren hortzek sortutakoa. 44 hortzeko platera eta 19ko pinoia erabili beharko da. 15 hortzeko pinoiarekin hasi naiz eta ez 

dut aldatu. Hala gurpilak, aurrerantz mugitzen delarik, berarekin batera beheko danborrari eragingo dio eta honek bere hortzarekin goiko 

gurpilaren hortzak mugiaraziko ditu buelta bakoitzarekin hortz bana biraraziz. Leku horretan kaxa bat jartzen da, eta bere barruan beste 

danbor bat izango du, laurehun hortz dituena denak berdin banatuta eta danborraren beste hortz harekin ondo egokituta. Hiru hortzeko 

goldeari. Toki patarretan baliatzen ziren laiak, beren bi hortz luze-luzeekin. Beraz, galtza zorroa jaso, zurezko hanka itsatsia kendu, eta 

bertikalki, hortz bakarreko laia bailitzan, airean altxatu eta lurrean sartu zuen. Bi hortzeko sardexka bat. ik horzbiko. Sardexka baten 

hortzekin josita bezala zegoen erabakia nire bihotzean. Sardearen hortz zorrotzek belarrean sartzean. Denver aurrera makurtu zen, 

hortz estuko orraziak iletik tiratzen ziolakoan. Zaldiak garbitzeko erabiltzen diren burdinazko hortzekiko orrazi horietako bat. Eultziaren 

antzeko bihurtzen zaitut, hortz zorrotzeko eultzi berriaren antzeko. 

5 irud Frantziaren hortz gosetiei itzurtzen. Nikelezko hortz-ilarak zituen aho bat zen linotipia, irensten, xehatzen zuena. Makina itsu 

horren azken hortzetariko bat naiz ni. 

6 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Mihiaren aurrealdearen eta hortz-hobien artean. Hortz-oi ubel zikinak erakutsiz. Agureak 

neskatoaren hortz-ilara aztertu zuen. Ozen eta maiz egiten zuten barre, hortz-ilara hits eta lustre gabea agerian. Funesek etengabe 

bereizten zituen ustelduraren, hortz-txantxarren, nekearen aurrerapauso astitsuak. Hortz zirujiazko zenbait tresna. Hortz formakuntza 

hori Pauera eramanen dute, hara bilduko dituzte hiru departamenduetako ikasle gazteak. · izond Neska ilehori hortz luze bat [...] gizon 

baten eskutik helduta sartu zen. 

7 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Irribarre egiten zuenean, ilara bat ume-hortz zuri ikusten zitzaion. Baina gauzarik 

harrigarriena zen esne-hortz guztiak zituela oraindik. Ama, irribarretsu, askozaz itsusiago egiten duen irribarre zabalaz, arratoi hortz 

txikiak agerian utzita... Sei zerra-hortzeko labana zorrotza bezain prest. Pagliaio-ko mendi-tontorrak, Wolkmann haitz-tantaiarekin; 

Cumiana-ko arkaitz-hortzak. Arratsean abia gintezkeela M.ko mendi-hortzaren negu--igoerari ekitera. Aho-hortzetako osasunaren 

barnean honako hauek sartuko dira, gutxienez: ahoa garbitzea, ortodontziak, enpasteak, periodontzia, exodontzia eta protesiak. 

8 aho bete hortz ahoa bete hortz. Joxe Marik makilak saskira bota, eta atzetik jarraitzen zion, ondotik zezena balu bezala, ni aho 

bete hortz hantxe utzita. -Urte hasieran! -aho bete hortz nengoen-. 

9 ahoa bete hortz erabat harriturik. Ahoa bete hortz gelditu nintzen, hura ikusita. Emakumea ahoa bete hortz geratu zen, eta 

begietan nabarmendu zitzaion nahigabea. Asper-asper eginik, ahoa bete hortz, etxera joan zen. Euxebiok, entzutez nardaturik, ukaldi 

zakar bat jo zuen mahaian eta, altxaturik, purrustadaka alde egin zuen bileratik denak ahoa bete hortz lagata. 

10 hiru-hortzeko ik hiruhortzeko. 

11 hitzetik hortzera Emakumeak, berriz, hitzetik hortzera zerabilen "jouissance" hitza. Hegazti saltzaileak matxinada aipatzen zuen 

hitzetik hortzera, zuhur antzean, baina bere barre txikien bidez gauza asko igarrarazten zuela. Nola esango nuke nik?, ateratzen zitzaizun 

hitzetik hortzera. Zerbait murduskatu baitzion, hitzetik hortzera eta oso azkar, bere hizkuntza bitxian. "Aspaldiko egunetan bezala", 

erantzun zidan hitzetik hortzera. -Hara, hara, hara! -esan zuen hitzetik hortzera, besoak zabaldurik, Txitxikov ikusi zuenean-. Paperari 

beha erantzun du, hitzetik hortzera: [...]. -Zer ari haiz hemen? -hark, hitzetik hortzera. · Batbatean etorri zitzaidan, berbatik hortzera, 

Bartolomeri hura itauntzea. · Botatzen dizkidaten hitzetik-hortzerakoak biltzea, a zer nolako eta zenbateko lana izango litzatekeen! 

Elokuentzian eta hitzetik-hortzerakotasunean trebatzen du, erreflexu-bizkortasunean eta ulertzeko eta zeure burua ulertarazteko 

gaitasunean; besteak beste. 

12 hortz artatzaile (Hiztegi Batuak hortz-artatzaile baztertzen du eta aho-artatzaile erabili behar dela 

adierazten) Aho artatzailea. Hortz artatzailea zen lanbidez. Judutarra zen sinesmenez, 50 urtez Angelun bizi izan da, ofizioz hortz 

artatzaile, BAM-eko judutarren elkarte buru egona da luzaz. · Hortz-artatzailetzako ikasketak 1981. urtean amaitu zituen. 

13 hortz artetik Pipa hortz-artetik kendu gabe. -Egia hauxe da: haur bat sortu orduko gau minean abandonatua izan zela -bota zion, 

hortz artetik-. Pistola pneumatikoarekin burua zulatu diote Dianari, eta seko erori da, mingain lodia hortz artetik erakutsiz. 

14 hortz artean (orobat hortzartean g.er.) Marmar hiratua zerabilen hortz artean. Astun altxatu bitartean, hortz artean egin 

zuen: "Jainkoarren! Atzeraka egin zuen, astiro, hortz artean gaitzesaka: [...]. - Tontolapiko hauek burutik eginda daude -esan zuen hortz 

artean-. -Eta?_Zer nahi duk hik? -galdetu zuen ministroak haserre, hortz artean. Arestiko horrek?_-Joxek hortz artean. · Familiakoak 

larritu egin ziren txakurrak katua hortz artean zekarrela ikusi zutenean. Hortzartean ez honako eta ez harako geratu zitzaion tomate azal 

bati tiraka ziharduen. Eta pipa bat zuen hortz artean. Haren titiburuetara jaitsi nintzen eta bat hartu nuen nire hortz artean. 

15 hortz-hagin pl hortzak eta haginak. Snapek agerian zituen bere hortz-hagin horixkak eta irregularrak. Matrailezurra, hortzhaginak. 

Bulldog handi bat bezala, hortz-haginak agerian zituela. Zakurrak azpiratuaren lepoan sartuak dituen bere 32 hortz-haginak ez 

ditu, ito arte, bere gogoz askatuko. Ni hortz-haginak mihiaz banan-banan miatzen ari, badaezpada ere, ea baten bat koloka ote zegoen. 

Lehenengotan ez nion ia piperrik ulertu, ordezko hortz-haginak kenduta baitzeuzkan. Ezpainak gailentzen zitzaizkion nabarmen, eta 

hortz-haginetako babesgailua zerabilen kanpora eta barrura. 

16 hortz-karraska Orduan, negarra eta hortz-karraska izango da, Abraham, Isaak eta Jakob eta profeta guztiak Jainkoaren 

erreinuan eta zeuen buruak, berriz, kanpora jaurtikiak ikustean. "Lot ezazue hanka eta esku, eta bota kanpora, ilunpetara._Negarra eta 

hortz-karraska izango dira han". Gerraz geroztikako damu, negar, eta hortz karraska guztiak gorabehera, beste gizaki bati ostua nion 

bizia. Amorruak hortz-karraska eragiten zidan. Izpiritua non-nahi jabetzen zaio, lurrerat aurtikitzen du, eta haurra, haguna dariola eta 

hortz-karrasketan, gogor-gogorra jartzen da. · Azkenean, Dick Annarengana itzuli zen, hortz-karraskaka. Oihuka, garrasika, ostikoka eta 

hortz karraska ekin zion. 

17 hortz eskuila (Hiztegi Batuak hortz eskuila baztertzen du eta hortzetako eskuila erabili behar dela 

adierazten) hortzetako eskuila. Armarioa zabaldu, eta zer jantzi erabakitzen egon zen pixka batez, hortz-eskuila beti ahoan.

Konketaren gaineko armairutik hortz eskuila hartzerakoan, Valium potoa ikusi nuen, erdi hutsik. Azazkal-moztekoa, hortz-eskuila, 

orrazteko eskuila eta abar eta abar. 

18 hortz-orde ik hortzorde. 

19 hortz-ore (2 esaldi liburu 1ean; orobat hortzore esaldi 1 liburu 1ean; Hiztegi Batuak hortz-ore baztertzen 

du eta hortzetako pasta erabili behar dela adierazten) hortzetako pasta. Emakumearen hatsean hortz-ore 

fluoreztatuaren kutsua ezagun zen oraino. Hustu dituzte hortzore tuboak. 

20 hortz-pasta (esaldi 1 liburu 1ean; Hiztegi Batuak hortzetako pasta erabili behar dela adierazten du) 

hortzetako pasta. Aizkolaria izateko indarra behar den bezala, hortz-pastaren propagandako irribarrea da, nonbait, geriatra onen 

bertuterik bikainena. 

21 hortzak erakutsi Zakurra atzeratu zen, gaitziturik, eta hortzak erakutsi zizkion baina berriz hurbildu zitzaionean, burua laztandu 

zion besten behin. Atzo, gainera, LABeko Metaleko buru Igor Urrutikoetxeak salatu zuen beharginak «kate motzean» lotu guran dabilela 

patronala eta, beraz, ezinbestekoa dela «hortzak erakustea», lan itun duinak lortze aldera. Petacchik hortzak erakutsi dizkio Booneni 

Andaluzian. 

22 hortzetako eskuila hortzak garbitzeko erabiltzen den eskuila. ik hortzetako. Kolonia-uraren ontzia, lakrea, 

hortzetako eskuila. Eskuizkribu bat ez da hortzetako eskuila erabili bat bezala botatzeko gauza. Handik gutxira logelara itzuli zen, 

hortzetako eskuila ahoan zuelarik. 

23 hortzetako pasta [16 esaldi 12 liburutan] Hortzetako pastak eta aurpegirako kremak. Hortzetako pasta beti jakako 

poltsikoan eramateko ohitura. Pepsodente marka ingeleseko hortzetako pastarekin. Hortzak garbitzen ari da [...] eta ezpain txokotik dario 

hortzetako pasta zuria. · Hortzetako pasta-hodiak zanpatzeko tresna. 

24 hortzez eta haginez Ezkerreko oposizioa erabaki horren kontra agertu da hortzez eta haginez. 250 behariren aitzinean 20/6 

eraman du lehiaketa, eraso baino usuago defendaturik hortzez eta haginez. Girixtino gira ez baitugu etsitzen, esperantza atxikitzen 

baitugu hortzez eta haginez. 

[5] hortz artean (66); hortz artetik (24); hortz distiratsuak (4); hortz eskuila (5); hortz hagin (8); hortz haginak (17); hortz haginen (8); hortz handi 

(8); hortz ilara (5); hortz karraska (14); hortz tartean (4); hortz tiki (5); hortz zorrotzak (5); hortz zuri (22); hortz zuriak (10) 

hortz zuri zuriak (5); aho bete hortz (45); ahoa bete hortz (47) 

hortza hortzaren ordain (4); hortzak agerian (12); hortzak erakusten (15); hortzak erakutsi (45); hortzak erakutsiko (5); hortzak erakutsiz (33); 

hortzak estu (5); hortzak estutu (60); hortzak estuturik (16); hortzak estututa (17); hortzak estutuz (13); hortzak estutzen (8); hortzak garbitu (13); 

hortzak garbitzeko (11); hortzak garbitzen (11); hortzak hautsi (4); hortzak karraska (5); hortzak karraskan (5); hortzak karraskatu (6); hortzak 

karraskatuz (4); hortzak klaskaka (5); hortzak tinkatu (4); hortzak zorrotz (5);; urrezko hortzak (4) 

hortzek karraska egiten (4); ahoa bete hortzekin (4); hortzen artean (29); hortzen artetik (8); ziria hortzen artean (4); hitzetik hortzera (175); hitzetik 

hortzera erantzun (5); hitzetik hortzera dabilen (7); hitzetik hortzera dabil (7); hitzetik hortzera erabili (4); hitzetik hortzera erabiltzen (8); hortzetako 

eskuila (14); hortzetako pasta (12); hortzez eta haginez (11)] 

hortzadura ik horzdura. 

hortzaje iz adkor hortzeria. Ezagutu nuen egunean, haren hortzajeak harritu ninduen, beste deusek ez bezala. Ikustekoa da, 

zinez, orduko erretratoetan ageri duten hortzajea. 

hortzaka 1 adlag hozka. Hortzaka kalitu dute. 

2 hortzaka egin Kobrak, burua txut, hortzaka egiten zion kriskitin-sugeari; honek, berriz, ahal zuen bezala begiratzen zuen bere 

burua eta buztanaz erasotzen zion. Umeak berehala karta zimurtu eta ahora sartu zuen, hari hortzaka eginez. 

hortzakada iz hozkada. Pozoiak erabat mende hartu baino lehenago, mozkorrak berriz ere burutik heldu zion sugeari eta 

hortzakada handiak eman zizkion. 

hortzakadatxo iz hozkadatxoa. Ikusteko, hortzakadatxoren bat egin nahi diote. 

hortzaldi iz Bere haserre-atakeei, beldurgarriak benetan, hortzaldi deitzen zaie, baina ez dira hori; haserre naturalak dira, ez 

dugulako esaten ari dena ulertzen eta, hala ere, ulertzeko moduko hizkera ari delako erabiltzen. 

hortzargi izond Suitzako Solothurnen german shepherd hortzargi bat ezagutu nuen. 

hortzemuga ik ortzimuga. 

hortzeria 1 iz pertsona edo animalia baten hortzen multzoa. ik hortzaje. Hortzeria zuri-zuria zuen. Haren goiko 

hortzeria bitxia, haizemaile baten eran hedatzen baitzitzaizkion hortzak, tarteka hutsuneak ageriz, kuia hustuekin egiten diren kriseiluen 

antzera. Eta hortzeria ustel hori erauzirik, urrezkoa ipiniko duzu, zure mailari dagokion bezala. -Zure ustetan, lurperatu aurretik, familiak 

ez ote zion hortzeria erauziko? Nahi gabean atera zitzaion irribarrea, urrezko hortzeria agerian utzirik. Begiak lausotu zitzaizkidan [...] 

ikusirik orain Herio burezurtsuaren hortzeria hortzoherik gabea haragi oparoko emakume rubensiar baten lepoan hozka. Ordezko 

hortzeriaren inguruan -ez zuen kendu nahi izan- oiak agerian zeuzkan. Aurpegiera akasgabea du, arroska masailak, kopeta dirdaisua eta 

perlazko hortzeria; ikatza begietan, ipurmasail zabalak eta gerri fina... 

2 (hitz elkartuetan) Zakurrak ugaztunak dira, otsoaren antzekoak eta horren hortzeria-mota bera dutenak. · Bere animaliahortzeria 

agerian uzten zuen irribarrearekin jendetasunez esan zion. 

hortzeskuila ik hortz 17. 

hortzetako iz hortzetako eskuila. Hortzetakoa konketa gaineko edalontzitik hartu eta nezeserrean sartzen duzu. 

hortzetaratu, hortzetara(tu), hortzetaratzen du ad hortzetara eraman. Belar-zurtoina ez zuen hortzetaratu, hatz 

artean kiribilka erabili baizik, eta ondoren errepikatu-: [...].

hortzikatu, hortzika(tu), hortzikatzen 1 du ad marraskatu. Akitua, ogi pixka bat hortzikatu nuen gaztainondo baten 

itzalpean. Ezpal batzuk hortzikatu nituen. Eta orain etxera itzulita, hezur bat ematen digute hortzikatzeko. Abelek beheko ezpaina 

hortzikatu du. 

2 (era burutua izenondo gisa) Hori da gizarte hortzikatu honek duen minbizi larriena une honetan. 

hortzoi iz oia. Hortzetan eta hortzoietan erantsirik gelditu zaizkion hondakinak askatzeko. Betel mastekatu eta ahoa, mihia eta 

hortzoiak gorri--gorri jartzen dira. Tersilla zutitu egiten zen, hortzoiak agerian utziz irribarre egin, eta Paolari seme-alabez galdetzen 

zion: Lidiaz, Anaz eta Robertoz. 

hortzorde (orobat hortz orde) iz ordezko hortza. Lurrean, ohe ondoko besaulkiaren azpian [...] Schopenhauer-en hortz 

ordeak ikusi nituen. Joxek hortz-ordeak zerabiltzala gogorarazi zion Arizmendiri. Etxekoandreak kostata eta esaldi motzetan egiten zuen 

hitz, ez baitzuen oraindik ahoan hortzordea; ia biluzik zegoen, kamisoi arrosa bat eta babutxak jantzirik. 

hortzore ik hortz 19. 

horzbiko (corpusean hortzbiko soilik; Hiztegi Batuan horzbiko agertzen da) iz bi hortzeko aitzurra. 

Hantxe, bazter batean, beste atxur, laia, hortzbiko, sega ta igitaiak su-egur, azpantar, abarka ta soka zaharren laguntasunean. 

horzdun (orobat hortzdun g.er., eta horztun) izond hortza duena; hortzak dituena. Burdinazko gizakiak, 

burmuina eta bihotza torlojo mordo batez eta gurpil horzdunez eginak dituztenak. Ber-mementoan bitxikeria, oilo hortzdun buluzia. 

Adarlatz hegoaldean, Irensaga mole horzduna eta, bi hauen artean, zaldizkoen aurrean, Dwimorberg harresi beltz eta zorigaitzekoa. 

Ezkerreko hanka zeukan harrapatuta, eta tramankulu horzdunak estutu egiten zion orkatila. Mendi-muino moduko bat ikusten zen, 

horztuna, grisa eta lanbrotsua: hura zen balea. 

horzdura (orobat hortzadura) iz hortzeria. Agureak [...] horzdurari eutsi behar izan zion bizpahiru alditan. Ezpain gorri 

goxo haien artetik hortzadura zuria agertu zen. Pasaiako portu inguruko pabilioiek osatu perfilak bazuen hortzadura izorraturik zuen 

agure zahar baten ahoaren antza. 

horzgabe (orobat hortz gabe g.er.) izond hortzik ez duena. Eskuak bularrera daramatzan agure horzgabea ere ageri 

da: arrosa gorri bat atorran. Osabaren aho horzgabea eta kokotsa, hitz egitean gora eta behera zebilkiona. Tomek ohiko irribarre 

horzgabearekin eta kikarakada tearekin esnatu zuen Harry. -Ni baino ausartagoa izan duk, orduan, hire aita -esan zuen Francescok bere 

aho hortz gabea zabalduz-. [...] -esan zuen Francescok, bere katu aho hortz gabean irribarre bortxatu samar bat zuela. 

horzgabetu izond hortzak kendu zaizkiona. Oihaneko Liburuan erregearen altxorra zaintzen duen kobra horzgabetu, 

ilunbezko mendeek zurbilduak bezala. Bonino gizontxo potolo, zarpailtxo, lausoki txakurkara bat zen; bizarra gaizki moztua zuen eta 

irribarrea horzgabetua. 

horzka ik hozka. 

horzkari 1 izond/iz ahotsez mintzatuz, mihia goiko hortzetan ipiniz gauzatzen dena. Palatalizazio 

adierazgarriak[...] hots horzkari eta hobikariak palatalizatzen ditu. [t] herskari horzkarian mihia litzateke artikulatzaile aktiboa, eta 

hortzak, pasiboa. Euskarazko ahoskeran "z" gaztelaniaren ebakera horzkariaz ahoskatzeko aukerak ugaritzen ditu. Bai bokal artean /d/ 

horzkaria egiteko. Euskarazko, gaztelaniazko, frantsesezko /d/ eta /t/ horzkari dira. Horzkari eta hobikariak mihiaren aurreko zati lirain 

mugikorraz baliatuta ebakitzen dira. 

2 ezpain-horzkari izond batez ere beheko ezpainaren eta goiko ebakortzen bitartez eratzen dena. Hotsaren 

ahoskunea beheko ezpainaren eta goiko hortzen artean gertatzen denean, hotsa ezpain-horzkari dela esan ohi da. Euskarazko hots 

sisteman, [f] bakarrik da halakoa, igurzkari ezpain-horzkari ahoskabea. Halaber, W-a ezpain-horzkari bilakatu da. 

horzkaritasun iz horzkaria denaren nolakotasuna. Ahoskunea mihiaren aurrealdearen eta goiko hortzen artean duten 

hotsen ezaugarria da horzkaritasuna. Horzkaritasun hori adierazteko. 

horzkatu ik hozkatu. 

horztegi iz Kaskezurrarekin errugbian jostatu berri zirenak ez ziren kalostrapearen maldan zeuden pagano erreak, hortzak horztegi, so 

zeuzkatela ohartu ere. 

horztun ik horzdun. 

hoska 1 adlag hots egiten. Leihoaren aurrean berriro eseri orduko hasi zen telefonoa hoska. Berehala hoska hasi zen: "Sua, 

sua!".. Begiak sabaitik bereizi gabe, hoska jarraitu zuen: [...]. Kale osoa betetzen zuten, ozen hitz eginez, elkarri hoska eta oihuka. 

Sumindurik, lagunari gelditzeko hoska hasi zitzaion. Trantzean jartzen zuan, zirimolaka mugitzen zitian begiak, hoska eta madarikazioka. 

Izanez ere, hoska ari zitzaidan ordurako "ahots jakintsua" -ahots aurresentipen adierazlea, Virgiliori sinestera-. Erreka ertzeko haltz 

handiak hoska hasten ziren, eta hotza, urteko lehen hotza, barruratzen zitzaidan. Barrura egin zuen, mutiri, urrezko katea mantalaren 

gainean hoska. 

· 2 hoska egin Ontziak frantses koloreak erakutsi zituen berehala; halatan, beraz, frantsesez egin zuen piratak hoska. 

hoskide izond hots berak edo berdinak dituena. Bata bestearen ondoren jartzen nituen hitz hoskideak eta ahal nuena 

egiten nuen. Arrakasta eta arrastaka hoskideak dituk. Hitz horiek inoiz ez dute errimatu edo ez dira hoskide izan. Halakoak dira, 

hurrenez hurren, pluraleko /s/ gehitzea print formari [prInts] edo horren hoskide izan daitekeen prince hitzaren [prInts] ahoskera.

hoskidetasun iz hots berdintasuna. Eta Goiburuk ongi baliatu du berriz hitzaren polisemia, poto egin gabe hoskidetasun betebetea 

lortzeko. Hoskidetasun handi edo txikiagoa. Errima pobrea deitzen zitzaion hoskidetasun urrikoari. Gure artean, hoskidetasun 

maila izan da sarri errima txarra eta ona bereizteko irizpide bakarra. 

hospizio (orobat ospizio) iz erromesak eta eskaleak hartzen ziren etxea. Hiritik kanpoko hospizioetan legendunak 

zerbitzatzen zituzten. Emakumezkoak hirietatik gertuko zenbait hospiziotan bizi dira batera, eta ez dute ezer hartzen, baizik eta beren 

eskulanaz ateratzen dute mantenua. aita Bartolome ere desagertu egin zen Urbiaindik, ordenako aita nagusiak kargu berri baten ardura 

eman ziolako, Iruñako ospizio bateko kaperau izendaturik, handik gutirat jakin genuenez. Diru emaite bat kapera baten edo komentu 

baten eraikitzeko, edo hospizioen eta bertzelako karitatezko obren bulkatzeko. 

hostai ik hostaila. 

hostaila (35 agerraldi 18 liburutan; orobat hostai g.er. eta hostoila g.er.) 1 iz zuhaitz eta landareen hosto 

eta abarren multzoa. ik hostaje; hostotza. Zuhaitz baten hostailan ezkutatu da. Aldaize gogorrak arbolen hostaia astintzen 

duelarik, mugimendua irizten dio zenbaitek hostaiaren harat-honat heriosuar horri. Hostailan babestuta, azeria legez. Libanoko zedro 

baten antzeko zara: adar bikainak eta gerizpe ederreko hostaila ditu, eta enbor luzea, adaburua hodeietaraino iristen zaiona. Itzaltegi bat 

zegoen, makilaz eratua, eta haren gainean basa-arrosondo baten adarrak bermatzen ziren; haren hostaila, loretxo zuriz apaindua, hain 

zen sarria non eguzkiaren argiari ez baitzion igarotzen uzten. 

2 (izenondoekin) Hostaila sarriaren azpian freskotasun gozo eta lurruntsua ezkutatzen zen. Baso sarriaren hostaila joriak oinetik 

tontorreraino estalirik. Ito egiten zen hostaila azkengabe haren azpian. Mahats ondo lodi, beltz eta bihurdikatuak, hostoila berdeak 

txapelaturik. 

3 (hitz elkartuetan) Ohidura zaharren arabera [...] amak, mahai gainean ezarria zuen ezkoargia pizturik eta haren saihetsean erramu 

hostoila. 

hostaje [8 agerraldi 5 liburutan] iz hostaila. Hostoen arteko zurrumurrua da hau, hostajearen ikara ilunabarreko brisan. Orbela 

zapaltzen hasi zirenean antxetaren halako bi izanen zen hegaztia haizatu zen hostajetik. Begira mihura xorta lotsati enigmatiko horiei, ixil 

ixila, heriotz itxura guziak gezur direla salatzen, han hemen, zuhaitz adar soilduen tartean harrigarri, beren hostaje horiberdaska eta ale 

pinporta xuritan. 

hostal iz ostatua. Zumardian, Bahia Hostalaren inguruan zegoen telefono kabina baterantz zuzendu zen Pataki, presaka. Hamar 

urteko umea ordubetean heltzen da hostaletik Zelatunera. Jonek taberna aldera begiratu du, hostaleko jabearen bila. 

hostape ik hostope. 

hostarte iz hosto arteko gunea. Palmondoak haizeari hostartean eutsi nahian. Haizea, zuhaitzetako hostarte elurtuetan uluka, 

bidaiakide dute. 

hostatu, hosta(tu), hostatzen (orobat hostotu eta ostotu g.er.; Hiztegi Batuan hostatu agertzen da) 1 da 

ad hostoz bete. Konturatuko ziren tarte luze horietan aldameneko mendiak elurrak estaltzen zituela lehenik, eta gero zuhaitzak 

hostatzen zirela, edo landaretxoak loratu eta belaiak berdetu. Sahagún hirian, edozein aberastasun motaz betea den hirian, bada pentze 

bat: eta hor, aspaldi du, gerla baten irabazleek, Jainkoaren ospatzeko beren armen giderrak lurrean landaturik, biharamunean hostaturik 

atzeman zituzten. [Ernamuinak] soroetan hostotu eta denak loratu direnean. Oraino hostatu gabeko pago erraldoiaren abarretan soa 

galdurik. 

2 (era burutua izenondo gisa) Hango galeria alimalekoak, hango lorategi ederra, uztail hartan arbola eta lore hostatuz betea, 

hango zutabe borobilak, apaingarri loretsuz bururatuak 

hostatze iz hostoz betetzea. Hilabete horretan zuhaitzekin gertatzen den hostatze eta loratzeekin. 

hosteleria iz ostalaritza. Laffite izeneko gizon on eta ondratu batek kudeatzen duen Fonda Isabel besterik ez daukazu Donostian, 

eta frantses estiloko hosteleriatik bereiztearren esaten zaio horrela. -Kontxo -Dylanek umoretsu-, ez nekian hostelerian halako 

konpetentziarik zegoenik! 

hostia ik ostia. 

hosto (orobat osto g.er., ostro g.er. eta ) 1 iz landareen zatia, zurtoin edo adarretan sortzen dena eta 

gehienetan xafla moduko berde baten itxura duena. ik orri. Argi distira bat zabaldu zen, eta ikara bat, ikara bat ere bai, 

zuhaitzetan, adarretan, hostoetan. Ikasi pikuondoaren irudi honetatik: kimua berritzen eta hostoa zabaltzen zaioneko, badakizue uda 

hurbil dela. Lizarrak bere hostoak bota aurretik. Esaten zen usteltzen ari ziren hostoetatik jaiotzen zirela txoriak, harrak edota arrainak, 

hostoak zuten kokalekuaren arabera. Baina lau hostoko hirusta horrek ez zion suerte onik ekarri soldadu horri. 

2 (izenondoekin) Haritzaren hosto berdexka. Udazkeneko hosto ihartuei. Haizeak erauzitako hosto iharrak. Palmondoaren hosto 

zorrotzak ukitu ditu. Pikondoren bat edo beste, bere hosto zabal, ilunak zabaltzen. Letxuaren kukuiluko hosto ezin samurragoak. Sahatsen 

hosto jostalari eta urdurien itzal xarean. Hosto koxkaduna duten zuhaitzak, ilbeheran inausi behar dira; bestelakoak, ilberrian. Sabana, 

tundra, hosto erorkorreko baso epela, euri oihan tropikala. Hosto heze eder bat bezala zabaltzen da bailara. 

3 (multzokari gisa) San Markosetarako narra bat hosto gorde behar da. Astean bitan, gurdikada bat hosto eramaten zuen, 

azoketako bazter guztietan ageri ziren zabor piletatik sardez jaso ondoren. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Txaradiko hosto-hotsa entzun nuen. -Nire hosto kolekzioa eraman dezaket? Moztu 

gabeko hosto-eskukada ederra. Bidean hosto pila erdi ustelduak ageri ziren han-hemenka. Hosto-formako plater berde handi bat. Indio- 

txabola baten barruan zegoen, euritatik hosto-sabai soil batez babestua. Eurijasaren aitzineko hosto zuritzea. · izond Pinuak aldatu 

zituen, pinus insignis hosto-ilunak. Zuhaitz hosto-trinkoenen artean bilatuko du bakartasuna, baina alferrik izango da dena.

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Karmelek hainbat landare-hosto ekartzen zizkion. Ahuntzak belarra baino lehen 

jaten zuela lizar-hosto ondua. Euskal Herriko zenbat baserritan, lizar-ostroa sarri eman zaien ganadu eta abereei! Piku-hostoak eta 

mahats-hostoak zimeldu eta erortzen diren bezala. Koka hostoak biltzen lan egiten zuten 34 gizonezko hil zituzten tiroz Catatumbo 

eskualdean. Iratze hostoen erdian. Palmondo hosto eta zedro sortak. Zerra nola egin ere, gaztaina-hosto batekin ikasi zuen. Te-hosto 

berriak jarriko ditut. Lau porru, hiru azenario, txiribi bat, bi arbi, bi apio hosto. Arrosa-hosto bat izango zuen, noski, maindire artean 

ezkutatua. · Hagin hosto mordo bat. Begiraion harunzko aza hosto aurpegi hari. 

6 lore-hosto ik petalo. Lore handitxo bati begiratu zion, eta lore-hosto batetik tanta gorri bat erori zen. Garrezko lore-hosto urdin, 

hori, berde garbi-garbiak ireki ziren. Gerriak ere almendra-lore gisako lau kopa izango ditu, beren kukulu, lore-hosto eta guzti. Lorehostoak 

banaka sakabanatzen ziren, eta horregatik deitzen zitzaion ziurrenik "kamelia-arbola petalo-galtzailea". Mailuz landuriko urrez 

egina zen argimutila, oinetik lore-hosto-bururaino. 

[4] hosto artean (6); hosto artetik (10); hosto berde (9); hosto berriak (4); hosto gorri (7); hosto handi (5); hosto ihartuak (4); hosto iraunkorreko (4); 

hosto pila (4); hosto txiki (4); landare hosto (4); lore hosto (9); udazkeneko hosto (4); zuhaitzen hosto (7); lizar hostoa (4) 

belar hostoak (4); errege hostoak (6); hostoak erortzen (8); lore hostoak (5); te hostoak (4); udazkeneko hostoak (4); zuhaitzen hostoak (4); 

zuhaitzetako hostoak (5); hostoen artean (7); hostoen artetik (8); lau hostoko hirusta (4); arto hostoz egindako (5); hostoz betea (4)] 

hostoalde iz orrialdea. Herria kaseta honetan ere agertu zen urriaren 2 eko, 2724 zenbakian, azken hostoaldean. Horren jakile 

dügü Piarres Charritton-en Hiztegia, 551._ostoaldean (Munduko Estatu izenak, Hiriburuak eta herritarren izenak): "Aljeriako Herri- 

Errepublika Demokratikoa, aljeriar, Aljer, aljertar". 

hostodun 1 izond hostoak dituena. Palmondo bakan batzuk ere bai noizbehinka, baina gehientsuenak zuhaitz hostodunak 

ziren. Adar hostodunez arteka guziak betez. Koniferoak dira zuhaizti ia denak, orratz jeneroko hostodunez beterik. 

· 2 izlag hostoko. Sugandilak eta lau hostodun hirustak bezala. Metro beteko hostodun palmondoak. 

hostoeri (korpusean ostoeri bakarrik) iz hosto multzoa. Ezagutu dugu ileak moda guzietan apainduak, alimaleko huntzostoeriaz 

estalia, osto golko pizu batzuen puntak ura perekatzen zutela, beharbada laminen gorde-leku. 

hostogabetu, hostogabe(tu), hostogabetzen 1 da ad hostoak galdu. Apoloren ohoreko landarea, eta garai batean 

hostogabetzen zena garaileen eta gortean eragina zuten poeten bekokietan jartzeko. 

2 irud Zeren bainekien ezen jaio orduko ihartu eta hostogabetu zitzaidala Elbiraren begietako leihoetarik atzeman eta usaindu nuèn 

udaberri ezin ederrago hura...! Espaloietan, semaforoak hostogabetzen hasiak dira, orwelltzen. 

3 (era burutua izenondo gisa) Udaberri hostogabetua agian, / bolbora bustiaren usaina / edo ikatzaren gustua, pikatzen ari zela. 

hostoila ik hostaila. 

hostokada (orobat ostokada) iz hosto multzoa. Hamabost egunez pasatuko da, hostokada bat bezala, egunean zati bat. 

Aldi oroz “hostokada” errubrikan presentatzen ditu hegoaldean agertu liburuak. Nor ez da oroit haren kronika pollitetaz, Bidarraiko 

lehengo ixtorioekin!_orain bertze ostokada bazueri lotuak gira: Jan Battitt Dirassar-en "Ziburuk 400 urte" eta, helduden larrazken hortan 

agian, Marikita Tambourin-en kronikak agotetaz. 

hostokatu (orobat ostokatu g.er.), hostoka(tu), hostokatzen 1 du ad orrika pasatu. Hegoaldean hil gudarien 

argazkiak zekarkien liburuxka neska lagunekin gordean hostokatzen. Nahiago zuen etxean gelditu, semeak alegia deus ez ekartzen 

zizkion errege eta printzesen mundua azaltzen zuten aldikariak hostokatuz. Hemen idatziak dira bataio eta ehorzketak -ihardetsi zion 

elizgizonak, orrialdeak hostokatuz-. Zatozte horren ostokatzerat eta baliatzerat hor izanen den diska berriarekin batera, larunbat huntan 

goizeko 11etarik haste Lakarrako plazan. 

2 hostogabetu. Gure orburuak hostokatzen, orriz orri mahonesan busti eta hortzen artean orriz orri irensten ari ginela, orduantxe 

kontatu zidan zerbait inondik ere andere jakintsua izan behar zuen bere amari buruz. 

3 irud Zortzi mila eurotan balioetsitako bitxilorea hostokatzen denbora luzea eman zuen. 

hostoño iz hosto txikia. Liburuari lotua den hostoño batek oroitarazten dauku ere itsasorat nola nahika botatzen dena ez dela 

behin eta behin enturtzen edo galtzen. 

hostope (orobat hostape; Hiztegi Batuan hostope agertzen da) iz hosto azpiko gunea. Hemen berean, hostope 

honen barnean, 36-ko gerla zibilean, kukulauka hilgarri batean, gizonek gizonak tirokatu zituztela. Gereziondoen azpitik pasaeran, irrikaz 

begiratzen genien behitik goiti, hostape berdean nonahi ageri ziren ginga mordo zurigorriei.Berdin jarraitu nuen [...] hurritzaren 

hostopean ezkutatuta. Batzuetan, hala ere, liburua belaunetara erortzen utzi eta ametsetan hasten nintzen, nire inguruan Paris bizitzen 

entzuteko eta antzinako erako hostape haietan amaigabeko atseden bat hartzeko. Ur-bazterretan bizi dira zeruko txoriak, hostapean 

kantari. Hostapeko itzalean. 

hostopil iz hostorezko gozopila. Baina emakume potolo batek, bere hostopila kafesne katilukada handi batekin laguntzen 

duenak, [...]. Zeren zain zaude?, esan zion amak Annetteri, haren platereko hostopil zatia artean probatu gabe zuela ikusirik. 

hostopiltxo iz hostopil txikia. Bizkotxo zoragarriak, erreginaren gustuko hostopiltxo ezin gozoagoak, eta sukalde zabalean xede 

horretan gorderik zuen aulki-bizkarrean idorrarazi aurretik oratzen zituen pastak prestatzen zizkidan. 

hostore iz irinez eta gantzaz egiten den ore xafladuna. Itsaskiz beteriko hostorea, onttozko moussea eta ez dakit zenbat 

gauza gehiago atera ziguten. Aza-zopa eta hostorezko pasteltxoak. Egun, produktu asko "ia erabat prestaturik" merkaturatzen dira 

(bizkotxoak, souffleak, entsaladak, zopa eta saldak, haragi beratuak, saltsak, arrain xerratu eta birrineztatuak, kroketak, ogi eta hostore 

ia erreak). 

hostotsu (orobat ostotsu g.er.) izond hosto asko duena. Pago hostotsu baten itzalean. Komentuko lorategia zuhaitz 

hostotsuz inguratuta zegoen. Zuhaizti hostotsu baten erdian geratu zen. Elorri hostotsuen azpian eta kanabera artean ezkutatu ginen. 

Oparo eta hostotsu oroitzen zituen zuhaitzak biluzik daudela konturatu da bat-batean. Zuhaitz tantaiaren adaburu hostotsuaren azpiko

lurrean. Oihanaren sabai hostotsuak erabat ixten dio bidea argiari. Itakan bizi naiz, eta arratsaldeetan ederra da uharte hura; mendi eder 

bat du, ikusgarria eta hostotsua. Hesi hostotsuz bereiziak ziren bide estu ordenatuak, bide bareak, zehazki eta arauz inausitako bi horma 

hostotsuren artean. Hanka haragitan uzten dizuten txinaurri gorriak ezagutu ditu, armiarma erraldoiak, landare hostotsuen besarkada 

itogarriak. 

hostotu ik hostatu. 

hostotza [19 agerraldi 12 liburutan] 1 iz hostaila. Eguzkiak Zitadelako hostotza trinkoko zumar handietan jotzen zuen, eta 

gorritu eta kobre-kolore batez tindatzen zituen. Txori odol-gorria hostotzan desagertu ondoren. Txakurrak sarritan, behin lorratz ziurra 

hartutakoan, piztia menditar baten atsedenlekua, hostotzan ezkutatua, usnaz aurkitzen duen bezala. Haize balek halako arnasa erritmoa 

eransten zioten isilari, eta aurreko zuhaitzen hostotzan zurrumurru etenkorra eragiten. 

2 (hitz elkartuetan) Albert bizpahiru aldiz jiratu zen basa-hostotzaren atzean desagertu aurretik. 

hostotzar iz hosto handia. Sartu egin behar izan nuen, eta alboraka ibili nintzen hango lore eta hostotzarren artean. 

hotel (orobat otel g.er.) 1 iz gaur egun ohiko diren zerbitzuak eta erosotasunak eskaintzen dituen goimailako 

ostatua. Atari handi bat, harrera profesionala eta denbora berean beroa, zurezko eskailera distiratsuak, eskubanda leunak 

argi eta garbi: aterpe hau hotel bat da. Jadanik beteta daude Erromako hotel eta ostatuak. Parisko Hotel Mirabeau delakoan. Hotelak 

New Harlem zuen izena. Hotel Nizako kafetegian daude. Russija hotela bere garaian Europako handiena izan zen. Arrebak esan zidak 

askotan bisitatzen duala Alaska hotela. Victoria Eugenia Antzokia eta Maria Cristina Hotela inauguratzen dira. Hornitzailea Flamingo 

izeneko hotel batera joaten dun. Hiri baten eta hotel baten izena aipatu zitian ondoren. Irungo hotel bateko nagusia. Altamont hotelean 

hartu genuen ostatu, hiriaren erdigunean. Hotelaren sarreraraino lagundu dit. Alfa hoteleko harrera gelan. Hotel bateko kafetegian, 

erakusleihoaren beste aldean, putakumea eta Aintzane, kafea eta kruasanak hartzen. Bere ama eta arrebak hotel bat zuzentzen zuten 

jaioterrian. Kontratuak dio hotelak hiri-hirian egongo direla. Hotelera iristeko taxia hartu behar izan dut. Hotelak ordainduta geneuzkan. 

Atzo Las Vegaseko hotelean egonaldi luze bat egin behar izan nuen. Zatoz nire hotelera. Presaka, biak hotelera sartu ziren. Taxi bat 

hartu eta hotelerantz abiatu zen Joseba. 

2 (izenondo eta izenlagunekin) Miarritzeko hotel famatuena, ederrena eta karioena da Hotel du Palais deitzen duten hori. Berak 

hartuko omen zuen gela hotel goxo batean. Hotel txiki batean hartzen zuela ostatu esan zidan. Geltokiko atean bertan lortu nuen hotel 

merke baten helbidea. Pistola itsusi bat hotel itsusi bateko gela itsusi batean. "Ermita" auzoko hotel izarduna zen. Hilton luxuzko 

hotelaren ondoan. Punta Canako bost izarreko hotel bat hautatu du egun horiek igarotzeko. Caisse d'Epargne banketxearen bastiza 

lurrera botatu ondoan hiru izarretako otel bat hor eraikitzea uste dute. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Zutik egon nintzen hotel sarreraren aurrean. Hotel-sarrerako marmolezko bi estatua 

zuriak baino zurrunago. Futbolariak etxera eraman zuen Andreas, hau da, alokatu zion hotel gelara. Tren txartelak, auto bidaiak, jatetxe 

eta hotel fakturak, museo sarrerak. Bere aita hotel-kate baten jabea zela. Atezaina ez igogailuko mutila ez hotel-langileetako inor ez zen 

horretaz harritu. Orotara 260 bat enpresa daude, artean, 80 saltegi, 25 hotel-jatetxe baita zazpi banku ere. 

4 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Talgok burdinbide desberdinetarako balio duten 10 tren-hotel egiteko kontratua ere 

lortu du 143 milioi eurotan. 

[4] bilboko hotel (8); donostiako hotel (7); herriko hotel (6); hiriburuko hotel (5); hiriko hotel (5); hotel txiki (11); iruñeko hotel (5); luxuzko hotel (8); 

miarritzeko hotel (6); parisko hotel (7); hotel bateko gela (5); herriko hotel batean (4); hotel batean sartu (5); hotel txiki batean (6); hotela utzi (4); 

hotelaren aurrean (14); hotelaren aurreko (6); hotelaren inguruan (4); hotelaren inguruko (4); hotelaren izena (8); hotelaren kontra (4); hotelaren 

ondoan (5); hotelaren parean (4) 

alaska hotelean (5); alcala hotelean (7); carlton hotelean (4); hotelean bizi (5); hotelean egin (5); hotelean egindako (4); hotelean egingo (4); hotelean 

hartu (4); hotelean sartu (10); hotelean utzi (6); londres hotelean (7);; printania hotelean (4); ritz hotelean (5); sevilla hotelean (4); sheraton hotelean 

(6); torrontegi hotelean (4); tres reyes hotelean (8); madrilgo alcala hotelean (6); maria cristina hotelean (6); iruña park hotelean (5) 

alaska hoteleko (17); alfa hoteleko (5); hoteleko atarian (4); hoteleko ate (4); hoteleko bar (4); hoteleko dantzaldietan (5); hoteleko gela (12); 

hoteleko gelan (12); hoteleko gelara (5); hoteleko hallean (9); hoteleko harrera (13); hoteleko jantokian (5); hoteleko jatetxean (4); hoteleko 

kafetegian (11); hoteleko langileak (4); hoteleko logelan (4); hoteleko nagusiak (6); hoteleko sukaldean (5); hoteleko tabernan (6); hoteleko terrazan 

(6); ritz hoteleko (4); hoteleko harrera gelan (8) 

alaska hotelera (4); geltokitik hotelera (4); hotelera bidean (7); hotelera ekarri (4); hotelera eraman (6); hotelera etorri (4); hotelera heldu (5); 

hotelera iritsi (16); hotelera itzuli (27); hotelera itzultzean (5); hotelera joan (27); hotelera joango (5); hotelera joatea (4); hotelera joaten (6); 

hotelera sartu (8); hotelera joatea erabaki (4); hoteletik atera (6); hoteletik gertu (6); hoteletik hurbil (4); hoteletik irten (8)] 

hotelari iz hotel baten ardura duen pertsona. Hotelaria, alkandora arrosa soinean, hasia zen ordurako izerdi patsetan. -Nik 

ere kafe bat nahi dut! -oihu egin zion hotelariari erdi irekita utzitako atean barna. 

hotelaxka iz hotel txiki eta badaezpadakoa. Eguna joan, eguna etorri, hura hantxe beti, hotelaxkaren aurrean. 

hoteleratu, hotelera(tu), hoteleratzen da ad hotelera joan. Beranduago, Gregory eta Joseba hoteleratu egin ziren. Ordu 

biak aldera hoteleratu zen Joseba eta siestan sartu. Goiz samar afaldu eta hoteleratu behar zirela. 

hoteleria iz hotel instalazioa. Anartean, Xahatoeneko obrak aintzina doatzi, heldu den ekaineko nahi bailuke Ducasse-k Ostape 

deitu handikeriazko hoteleria ideki, 41 hektaretako eremu hortan. 

hotelgintza iz hotelak egitea. Eraikuntzan, hotelgintzan eta jatetxeetan langile kualifikatuak eskas dira. Hotelgintzan ja 

trebatuak diren bi lagun litazke erosleak, batto Pauekoa, bestea Arkaxone aldekoa. 

hoteltxo iz hotel txikia. Itzuleran, amaren adiskide batek Donostian zuen hoteltxo batetik pasatu ginen. Hoteltxo dotore eta lasaia 

zen, futbolariak eta boxealariak, gure garaietako elitea, bizi ohi diren horietakoa. Hoteltxo batean bizitzeko suertea izan ez bada. Hautsez 

betetako kale batzuk, bide-hoteltxoak eta tabernak besterik ez zegoen garai hartan. 

hotelzain (orobat hoteltzain) iz hotel bateko zaintzailea. Hoteltzainari konpon zezan deia sei aldiz eman bazion ere. 

Baina, bada besterik Santa Martaren zaindaritza estimuan duenik: Hotelari eta hotelzainek ere, abegi onari eutsi eta zaindu nahi dutelako, 

Martaren laguntza eskatzen dute. 

hotentote iz Esperantza Oneko lurmuturreko inguruan bizi den arraza beltzeko herri bateko kidea. Klima 

epeletako biztanleen gorputz-tenperatura bera dute eskimalek eta hotentoteek. Topimanboen edo hotentoteen artean gertatzen al da 

honelakorik?

hots 1 iz dardaratzen den gauzaki batek airean sortzen duen bibrazio multzoa, entzumenari eragiten diona. 

ik azantz; herots; soinu. Lo dagoenean ere ez dago erabat lo, eta nahikoa du hots bat ziztu bizian aldegiteko. Pausoren baten 

hotsa sumatu uste izan zuten. Gitarraren hotsa aditzen zen. Arratsaldeko zortziak-edo izango ziren Joxanek telefonoaren hotsa entzun 

zuenean. Fusilen hotsa eta musika militarra. Irristaka ari zen zerbaiten hotsak lurrari iltzatua utzi zuen. Ikara emateko moduko hotsa 

atera zuen talkak. Hura ere kanpora irten zen, hotsik atera gabe, eta ez zen itzuli. Auzotik igarotzen ziren autoek ateratzen zuten hotsa 

bereizten ohitu nintzen. Eta hots bat atera zen haren ahotik. Hots bat entzun nuen, hots arin bat, zapi heze bildu bat erori izan balitz 

bezala. Tiroena ez da handik datorkizuen hots bakarra. Haren hots batera, Marco, txikitan horrenbeste jolasalditan kide izan zuen zaldiak, 

jo zuen ostiko bat patioko lur zanpatuan. Hindenburg zeppelinaren hotsak esnatu ninduen. Kaio-saldo goseti baten kurrixkak: halakoxea 

zen hotsen anabasa hura, tai gabe errepikatzen den olatu-korda etengabearen apar gainean. Funts ahuleko gizon belaxka horietakoa zen 

eta nork bere soinuaren hotsean dantzarazten zuen. Bihozminezko keinu bat egin du gizonaren izena hotsik gabe ahoskatu duen 

bitartean. Hotsik gabeko zipriztin batzuk. · Filologo hark galdera artegagarri batzuk egin zituen, eta galdera haien hotsa ez da oraino 

ixildu gure baitan. 

2 (izenondo eta izelagunekin) Danbor atxikiezin hori belarria betetzen ari zitzaidan bere hots beti-berdin, eten, ulertezinezkoaz. 

Baina, zenbait minutuz, hots ito batez taupadaka jarraitu zuen agurearen bihotzak. Telefonoaren hots ozenak isiltasun beroa hautsi zuen. 

Martha Gellhornek bonba-leherketen eta eztanden hots izugarrien soinu-efektuak sortzen laguntzen dio. Elizetako kanpaien hots 

errepikakorra. Hegaztien hots oihularia. Halako hots mehe eta aldi berean etengabe bat barru-barruraino [...] astiro sartua zitzaidala 

ohartu nintzen. Haren ahotsaren hots zoliak kolpetik baretu ninduen. Hots argi batez apurtu zen beira. Hots sor bat atera zen nire 

eztarritik. Hots lasaigarriak ziren. Kolpearen hotsak uraren gainetik korritzen du, hots nahastezina da. Hots zehaztugabe batez erantzun 

nion. Hots zehazgabe bat, zinkurin murmur bat. Oskarrek ez zuen entzun armak iratzeen artean erortzean atera zuen hots moteldua. 

Azienda mutuek ere, baita basapiztiek ere, hots ezberdinak eta askotarikoak jaulki ohi dituzte, beldurrak ala minak ala pozak jotzen 

dituenean. Kontuan hartu ezin ditugun isilpeko hots horietako bat. Harik eta urrutiko hots batek bere zentzura ekarri zuen arte. Kutxa 

erregistratzaileak alaitasunezko hots bat egin zuen. Kasernatikako hotsek eta zalapartek. 

3 (hizkuntzalaritzan) Hizkuntzak, kanporatzeko, besterengana iristeko duen bidea hotsarena da eta hotsaren izaera akustikoa da. 

Hiztunek hotsak ahoskatzen ditugu eta hotsak entzuten ditugu, baina fonemak bakarrik existitzen dira gure hiztun kontzientzian. giza 

Entzumenak hauteman ditzakeen hotsak (definizioz, hots deitzen denak alegia) ezin dituela izan grosso modo 20 Hz baino gutxiago edo 

20.000 Hz baino gehiago. Halakoak dira euskaraz eta inguruko hizkuntzetan erabiltzen diren hotsak: biriketatik airea botatzen da, 

ahoskordek dar-dar egiten dute edo ez (hots ahostunak edo ahoskabeak), sudurrerako bidea irekia edo itxia egongo da (hots sudurkariak 

edo ahokariak), glotis gaineko ahots bidean traba gertatzen da edo ez (hots trabariak edo ozenak), eta abar. Hots sudurkari eta ahokarien 

bereizkuntzaren eragile artikulatorio izateaz gainera, aho-gingila hots ubularren ahoskune ere bada. Hots afrikatuak ahots-bidearen 

hersketa batekin hasten dira, herskariak bezala. Afrikatuak hots konplexuak izan arren unitate bakunak direla euskal fonologian. Hots 

ezpain-horzkarien bereizgarria goiko hortzek beheko ezpaina ukitzeari zor zaio eta hots ezpainkari edo biezpainkariek goiko eta beheko 

ezpainen arteko hurbiltze edo hersketan dute ahoskunea. Har dezagun horren erakusgarri [m] hotsaren ezpainkaritasuna. Hots bakartuen 

azterketan, aski da organoen kokagunea egiaztatzea. Alfabetoa hots bakoitzari ikur bat egokitzeko sistema grafikoa dela esan genezake. 

1978an etorri zen hots bustiak idazteko araua. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Ahotsik ez baina, hots haritxo bat nuela ohartu nintzen. Telefonoa jotzen ari zen bere 

hots-aleak askatuz, behin eta berriro jotzen. Adak hitzen zehaztasuna maite zuen, eta, aitzitik, eduki zehatzik gabeko hots-multzo egokiusteak 

bionbo gisa zein erasorako baliatzea gorrotatzen. Arkakusoak azkazalen artean estutu eta hiltzerakoan atera-tzen den soinua egiten 

zuen dokumentalen hots-bandak oihalean. Une hartan hainbat zarata sartu ziren urrundik barrakoiaren iluntasun itogarrian, hots-anabasa 

bat. 

5 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa, hizkuntzalaritzan) ik akustiko; fonetiko; foniko. Fonetika-fonologien 

eremuan, ahots esaten zaio ahoskorden dardarak sortzen duen hots uhinari. Ahoskordek giza belarriak hauteman ditzakeen hots-uhinak 

ekoitziko dituzte. Hizketa den hots continuum horren barruan unitate diskretoak bereizten direla. Herskari ahostunek badute hots-osagai 

bat ere. Euskarazko hots sisteman. Hots irudi terminoa, agian, estu xamarra gertatuko da. Hizketan gertatu ohi diren hots aldaketak. 

Alofono dira hiztun arruntak hautematen ez dituen hots aldaerak. Hots-adierazleen osagaiek bata bestearen atzetik agertu behar dute 

ezinbestez: kate bat osatzen dute. Hots katea, berez, lerro bat baizik ez da, zerrenda etengabe bat. Edozein hizkuntzatako edozein hotsdesberdintasun 

bereizteko gai jaiotzen gara nonbait. Organo hauek hots-eragile gisa duten betekizuna. Ondoko espektrograman ikus 

daitezke hots mota ezberdinen arrastoak. · Igande goizean aldizkako kanpai-hots andanek iratzarri ninduten. · Hitz hots-galdu irenduez 

kanpora, esanak ez du esanahirik. 

6 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Tiro-hots bat entzun zen gertu-gertu. Idazteko makinaren tekla-hotsa eteten den 

bakoitzean. Irakurketa bukatzen ari nintzen motor hotsa sentitu nuenean. Turuta-hots eta gudu-kantu artean. Hartan, sirena-hots bat 

hurbiltzen ari dela konturatzen naiz. Haien kanta-hots indartsua. Behean, espaloian, hitz hots bat entzun zuen, jende zoriontsuen barrea. 

San Frantzisko otoitzean ari zen ingurura heltzean, hizketa-hots handia entzuten hasi zen. Giza-lerro batzuen martxaren pauso-hots 

erritmikoa aditu zen tenpluan. Urrats-hots bizkor, kementsu eta ziurra aditu zen etxe-ezkaratzean. Harrigarrizko urrats hotsa entzuten 

nuen orain nire eskailerako mailetan, zoruan, tapizetan, ez ordea oinetako hotsa, gizonaren oskiena, makuluena baizik. Hanka-hots 

bizkorrak entzun zituzten atzean. Atea jo eta negar-hots handiz deitzen eta erregutzen dugularik. Zenbait eztarri-hots lagunkoi egin 

zituen. Txistu-hots ozena entzun zen. Ziztu eta oihu-hots handia entzun zuen. Karraska eta putz-hots ozenak entzun zituzten atzean. 

Mailuaren zarata-hotsak etengabe zulatzen dizkio belarriak. Burrunba-hots arraro bat izan zen, eta gero isiltasuna. Bat-batean galga-hots 

izugarria entzun zen eta auto baten edo auto batzuen kraskatekoa beste batzuen kontra. Kurrinka-hots beldurgarri bat entzun zen. 

Zuzengabeen aberastasunak errekastoa bezala lehortuko dira, ekaitzaldiko trumoi-hots handia bezala pasatuko. Beren kasa hasi ziren 

garbitzen, tintin-hots arin batekin. Baina bufaloek zintzarri hotsik gabeko belazeak nahi zituzten. 

7 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa hizkuntzalaritzan) Ahoskaturiko hizketa-hots bakoitzak hots asmo bat 

gauzatzen du, hots asmoa hots ideiari dagokio, fonemari. Ahoskaturiko hitz bakoitza, giza hizketaldi konkretu bakoitza hizketa-hotsez 

osatua dago. Munduko hizkuntzetan agertzen diren bokal hots guztiak elkartu eta oinarri sendoen arabera banatu eta sailkatuta. Izan ere, 

laringe hotsa uniformea da, eta hotsa zuzen-zuzenean, glotisak emititzen duen eran, atzemango bagenu, nolakotasun beti-batekoa 

irudituko litzaiguke. 

8 entzutea, ospea. Eta Jainkoak Frantzisko bere zerbitzariaren bitartez egiten zituen egintza handien hotsa Aita santu Gregorio 

IX.aren belarrietara iritsi zen. Mirariaren hotsa zabaldu zenean. Hotsa zabaldu zen gure artean, kristoren parrandak egiten zirela 

ejertzizioetan. Gerra-hotsa zebilen bazter guztietan. Gerra-hots eta zurrumurruak entzutean, ez izutu. Diruaren hotsa zebilen ontziko 

gizonen artean. Ez nengoen trankil, hala ere, hotsa zabaldu eta Isabel Sanjoseren ilegorri tindatua ez ote zitzaigun halako batean 

ezerezetik agertuko, esklusiba hondatzera. Zarauzko beraneante aberatsek ondo ordaintzen zitean behiaren erreberoa edateagatik, eta 

Ama Mariari laguntzen hasi zuan diruaren hotsak poztuta. · Nola adierazi "Lizarran ere ez haiz busti" zaunka datozkidan liberatu izeneko 

yupi abertzale ezker hotseko horiei, toponimo xelebreki arrotza baizen ez dela izan neretzako Lizarra? 

· 9 adlag hau da. Ex nihilo, hots, ezerezetik. Jerubaalek -hots, Gedeonek- eta harekin zen jende guztiak. Denok gara Eros, hots, ez 

arras azkar, ez absolutuki ahul; ez jakintsu ezta ezjakin ere. Lehengo grazia, hots, jainko-maitasunaren sugarra, berreskuratu zuen. Zeren 

eta hori ere oinarritzen baita oinarri berean, hots, materia, substantzia den aldetik, zatikorra eta zatikiz osatua delako baieztapenean. 

Beraz, absolutuki mintzatuz, ahalegintzen gara hori existi dadin, hots, [...] hori desiratzen dugu eta horretara jotzen. Hala ere, halako 

zerizan ulertezina, hots, ideia soil baten objektua, erlatiboki onar dezaket sentsuen munduari dagokionez, baina ez bere baitan. Erlijiozko 

sentimenduak argiturik (hots, itsuturik) baldin bagaude. Bakteriofagoak -hots, bakterioei erasotzen dieten birusak- ikertzen ari zirenek 

fenomeno harrigarri bat agerrarazi zuten. Nazio mailako merkatuak ziren, babestuak oso -hots, estatuek arautuak-, kapitalaren 

metatzearen lehen euskarria. Gauzak zer diren ez dute gauzek berek erakusten, arrazoimenak baizik -subjektuak-, aldez aurretik zer izan 

beharra daukaten planifikatuz; hots, errealitatea ez da ikusmenaren bidez ikasten, ikasketaren bitartez ikusten baizik, aurretiaz 

diseinaturiko eskema razional-matematiko baten betaurrekoekin behatuz. Hots, unibertsalak ez dira existitzen ez espazioan ez denboran. · 

Orain, bizkonde, zuri eskari bat egitea baizik ez zait gelditzen eta eskari hori zuretzat da niretzat bezainbat: hots, gibela ezazu doi bat 

ausaz nik zuk bezainbat desiratzen dudan unea, zeren uste baitut ni hirira itzuli arte behar dela tenore hori atzeratu.

· 10 (interjekzio gisa) Hots, eseri, eta konta biezat, dakienak, zer dela-eta dituen honelako beila zorrotzak honela gauero nekarazten 

erreinuko sujetak. Ontzira, hots, ontzira! -Hots, hots, adi! Orain, bizkonde, zuri eskari bat egitea baizik ez zait gelditzen eta eskari hori 

zuretzat da niretzat bezainbat: hots, gibela ezazu doi bat ausaz nik zuk bezainbat desiratzen dudan unea, zeren uste baitut ni hirira itzuli 

arte behar dela tenore hori atzeratu. Zoriontsu zitekeen nortasunik ez zuen klinika horretan, ez hain abandonatua hots. -Bai, armak; 

mugaz honaindian edo haraindian sal daiteken edozein gauza, hots. Uda bukaeran, Konbentzioak "Susmagarrien legea" bozkatu zuen: 

Libertatearen kontra deus ez egin arren, haren alde bermatu ez zen nornahiren gelditzeko ahala ematen zuen, herritarren gehiengoaren 

atxilotzeko, hots. Neguko partida hotx aire bat, hots! Enpresa bat zen, hots! 

11 -en hotsera Turutaren hotsera, irrintzi egiten du; urrutitik sumatzen ditu guda, buruzagien aginte-hotsak eta gudu-irrintziak. Eta 

seinalatu zion Sonja Hartmann, zarataren hotsera etorri berria. Eta Stanislaus Demba esaneko makurtu zen diruaren hotsera, beheraino 

eta umil, pareta hutsaren aurrean, non bere itzala bakarrik ikusten zen, eta paper hits zurixka urratuaren litsak. Durrutiren mandatariren 

bat etortzekoa zela une batetik bestera, hala gaztigatu ziotela bezperan telefonoz Donostiatik; eta, haren hotsera jarrita, iluntzerako 

hutsik egin gabe, hara bildu behar genuen, Donostiara. Inoiz ez nuen berarekin hitz egin, halabeharrezko hitz bakar batzuk izan ezik, eta, 

hala ere, dei batera bezala heltzen zen nire odol zoro guztia haren izenaren hotsera. · Adar-hotsera zihoazen denak aurrera. 

12 hots bada Hots bada, jauna, isiltasuna eta ahanztura, horra niri ematea komeni zaizkidan kontseiluak, nola zuri zaizkizun jarraitzea 

komeni. Hots bada, hitz ematen diot Danceny edukiko duela, bai ekaitz hori gabe baino askoz ere lehenago eduki ere. Ez nire promesak ez 

nire zinak sinesten dituzu: hots bada! Adiskide ederra, begi eder horiek nigana ditu alabaina jaso, aho zerutiar horrek erran ere du: "Hots 

bada! 

13 hots egin 1 (orobat hotsegin g.er.) Kisketak hots egin zuen. Txirrinak hots egiten segitzen zuen. Telefonoak hots egingo 

duke, harritzekoa da dagoeneko hots egin ez izana. Irrintziak beste bi aldiz hots egin zuen. Platerek hots egiten zuten eta kafea isurtzen 

hasi zen, itsasontziak eragindako dardararen ondorioz. Eskailerak lasterka igotzen ari zen bitartean, letoizko hagatxoek hots egin zuten, 

oin-puntez jotzean. · Elur asko egin zuen, eta kotxezainek hotsik egin gabe eramaten zituzten bikoteak elur-jasen pean. 

14 hots egin 2 deitu. Corleyk burua itzuli zuen nork hots egiten zion ikusteko, eta lehengo pausoan jarraitu zuen. Hots egin zioten 

berriro interfonotik. Zorionez ez zuen beste biena ikusteko astirik izan, iritsi ahala barraren beste puntatik hots egin zioten eta. Itzultzean, 

Lombardian zehar zihoala, gizon batek hots egin zion. Malko eta intziri artean bekatarien alde Jainkoaren errukiari debozioz hots egiten 

ikusi eta entzun zuten. -Mutila zentzatzeko hots egin dizut, ez ni iraintzeko. Orduan Abdellahk, ez baitzen erraz kikiltzen zena, jendetza 

arteko norbaiti hots egin zion. Ni lantegian hartu eta handik egun gutxitara, Commendatoreak Zuzendaritzara joateko hots egin zidan. 

Aspaldi ez diot telefonoz hots egin, kaixo zer moduz, kortesiazko agurrik ere ez. Luze gabe, zerrenda haren arduradunari hotsegin nion 

telefonoz. Aurkitu nuen lehen telefonotik hots egin nion Hamedi. Gure liburu zaharrak arakatu ditut, neure oroitzapenei hots egin diet. 

15 hots egin 3 goraki esan. Baina Jesusek eskutik heldu eta hots egin zion: "Neskatila, jaiki zaitez". -Puah!_-hots egin zuen 

emakumeak, hotzikaraturik. -Mozkortuta hago!_-hots egin zion Husainek. "Hilobi bat ematen du honek!", hots egin nuen. -Ergelak!_-hots 

egin zuen ezin haserreago. -Parsifal!_-hots egin zuen Hansek, disko haietako bat hartuz. -Hil edo bizikoa hil edo bizikorik bada!_-hotsegin 

nuen. -Damututa nago -hots egin zuen Pepponek. -Ez haiz joango!_-hots egin zion Dembak. Atzetik emagaldu-seme hots egiten zidala 

entzun nuen. -Mirestekoa duk! -behin berriz egin zuen hots Agaramonteko kondeak. -Etxean? -inguruko bezeroen buruak niregana itzuli 

ziren, hain ozen hots egin bainuen. 

16 hots egin 4 aldarrikatu. Preso zeuden espirituei salbamena hots egitera joan zen. Siriara joatea erabaki zuen, kristau fedea eta 

penitentzia musulmanei eta beste fedegabeei hots egitera. Jainkoaren hitza hots egiteagatik lepo eginikoak. Ahoz hots egiten duzuen 

bakea, oparoago izan dezazuela zeuen bihotzetan. Berrion hori zerupeko izaki guztiei hots egin zaie. Jesus Jainkoaren Semea dela hots 

eginez. Kanta Jaunari, lurtar guztiok, hots egin egunez egun salbatzaile dela. Eta aingeru ahaltsu bat ikusi nuen, ahots handiz hots egiten: 

"Nor da gauza liburua irekitzeko eta beraren zigiluak askatzeko?". 

17 hots eginarazi Carmichael jauna igaro zen zirrin-zarran, txapin txuriekin, eta barruko deabruren batek hots eginarazi zion, hura 

handik igarotzerakoan. 

18 hots eman Idazkariak galdetu zidan ea kontu hura antolatu eta hotseman nahi nuen. Xarles, ideiaz ideia jauzika bazebilen 

salbatzearren eta hor, hotsemaiten iragan orduak zeuzkan burkide, San Florentingo elizaren aitzineko plazan, kolpatua eta gurutze 

astunaren azpian lehertua zela. Hotsemak, ekarzkidak aizturrak eta piztak argia, zilborrestea ebaki diezaadan. Hotsemak!_Baduk ordua 

jaiki hadin. 

19 kanpai hots Ez zen kanpai-hotsik izango, eta ez zuten ereserkirik kantatuko. Elizkizunaren hasiera aldarrikatzen zuten kanpai 

hotsak entzun ziren. Une hartan, udaletxeko erlojuaren kanpai-hotsa entzun zuen. Elgetako dorreak lau kanpai hots jo zituenean. 

Erabaki zen, orobat, elizako kanpai-hotsak joko zirela Big Joe aurkitu izanaren adierazgarri. Orduen kanpai-hotsa. Igande goizean 

aldizkako kanpai-hots andanek iratzarri ninduten. Maiz-maiz kanpai-hots geldi, tristeak entzuten ziren. Kanpai-hots sekulakoa, jai 

giroko zalaparta alaian. Kanpai-hotsak egunsentian. han dena zen kanpai-hotsa, brontzezko dirdira, kristalezko isla. · Tranbien kanpai 

eta trolebusen ziztu hotsez beterik zeukan burua. 

[11] hots arin (11); hots egin (785); hots eginez (26); hots egingo (35); hots egiteko (26); hots egiten (144); hots egitera (31); hots handia (18); hots 

lehor (12); hots txiki (14); kanpai hots (22); karraska hots (14); tiro hots (22); txistu hots (21); hots bat entzun (25); berriona hots egiten (12); 

telefonoz hots egin (23); ate hotsa (11); hotsa aditu (32); hotsa aditzen (18); hotsa atera (15); hotsa ateratzen (27); hotsa egiten (15); hotsa entzun 

(186); hotsa entzutean (12); hotsa entzuten (65); hotsa heldu (12); hotsa izan (15); hotsa zabaldu (17); kanpai hotsa (22); karraska hotsa (19); 

mailuaren hotsa (31); motor hotsa (32); oin hotsa (12); pauso hotsa (17); pausoen hotsa (12); sirena hotsa (13); tiro hotsa (26); turuta hotsa (12); 

txilin hotsa (15); txistu hotsa (22); zarata hotsa (16); hotsa zabaldu zen (11); taki mailuaren hotsa (28); 

danbor hotsak (11); hanka hotsak (28); hotsak aditu (11); hotsak aditzen (11); hotsak entzun (72); hotsak entzuten (45); hotsak esnatu (12); kanpai 

hotsak (32); oin hotsak (31); pauso hotsak (29); sirena hotsak (19); tiro hotsak (48); hotsik atera gabe (20)] 

hotsandiko (orobat hots handiko g.er.) izond handitasunez edo jasotasun bereziz egiten edo ospatzen 

dena. Hotsandiko adierazpen baten airea zuen. Hotsandiko emanaldi batez, oihartzun handiko sarrera egina zuten RKHPk Ravignan 

kaleko etxean. Hotsandiko gertakizuna izan zen. Hotsandiko altzari higatuez eta juduen argimutilez betea. Hotsandiko soinekoak izaten 

zituzten, eta bizkar-estalki ugari. Business Week aldizkari ospetsuaren hotsandiko titulu horietako batean. Trabes hotsandiko bat dugu 

egingo bion trebeziaz. Mendebaldeko deitura hotsandiko hura zuen, berriz, euritako babesgarri morala, bere diru-arazo delikatuaren 

kontrapisu erabiltzen zuena. Hizkuntza sakratu eta hotsandikoa, geologikoa. Pozarren zegoen, hala nola pozarren egoten baita erregea 

koroatze-egun hots handikoan. Laster joan beharko du zazpi urtez behin bere nagusiek eskatzen dioten kontu-emate hotsandikora. 

Aldarrikariek, misterioak ospatzean bezala, isiltasun hotsandikora deitu zuten. Wanda Forden etxekoak auto egile hots handikoaren 

ahaideak ziren eta bestela ere petrolio aferetan itsuski aberastuak. 

hotsandiro adlag handitasunez edo jasotasun bereziz egin edo ospatuz. ik hotsandi 2. Hotsandiro hanpaturik. 

Hotsandiro eraman zuten Charlestownera, Stede Bonnet maior izenez, ahal bezain laster itzuli baitzen lehengo deierara. -Greziar 

pentsalariak, Léa, ez ziren batere korapilatsuak! -esan zion Ruche jaunak, hotsandiro-. Budapest-en, Fakultate oso-osoak, errektorea buru 

zuela, hotsandiro eraman zituen komunetara, hantxetik behera botatzeko, ikerkuntzarako eta irakaskuntzarako baliatzen ziren drosofilabildumak. 

hotsanditu, hotsandi, hotsanditzen du ad handitasunez, jasotasun bereziz egiten edo ospatu. Gaztela, El 

Escorial, edo arraza germaniarra, etab., hotsanditzeko haren hitzontzi epiko arrandiazkoak, bereziki. 

hotsandiz (orobat hots handiz) adlag hotsandiro. Eguerdian, Cerveraren bonbardaketaren ondoren, ikusi zuela CNTko talde 

bat, dozena erdi lagun, hots handiz Diputazioan sartzen. Eta hotsandiz ziurtatzen zien hara itzuliko zirela. Eta, hotsandiz, hau eman 

zuen aditzera: [...]. -Kanoiak gurina baino garrantzitsuagoak direla diote naziek -adierazi zuen aleman errabinoak hotsandiz.

hotsegile iz hots egiten duena. Sarri esan izan dut, elurra hotsegile aparta dela, anuntziante primerakoa, bere lana gutxik bezala 

saltzen dakiena. Bera da batzuk apostolu egin zituena, beste batzuk profeta, beste batzuk berrionaren hotsegile, beste batzuk artzain eta 

irakasle. 

hotsegin ik hots 9. 

hotsegite iz deia. Eta orduan asalduak dik hartu, nola erruduna hotsegite larderiatsu baten aurrean. 

hotsemaile 1 iz behi taldeez eta mintzatuz, akuilaria. Harrigarria duk, hilabete batzuk lehenago lantegietan edo eskoletan, 

edo oraino elgeak goldez udalatzen idien hotsemaile perestuki lanean ari ziren haur hutsak nola aldatu dituen armadak eta indarraren 

gorazarreak. Zü zira mutiko lüze, mehats, südürkako hura, behi saldo baten hotsemaile ikusi günüana. 

2 talde dantzez-eta mintzatuz, gidaria. Besta, dantza, pilota-partida, orotarat hotsemaile zuten guziek Pikasarriko semea. 

3 irud Bai hori zitekeen, Graxik aitaz atxikiko zuen itxura: munduaren aitzinean hotsemaile, bere trakako etsaien aurkako borrokari, 

irria maite zuen urtxo eta otso errabiatu aldi berean. 

hotsgabetu, hotsgabe, hotsgabetzen du ad intsonorizatu. 20 egun baino lehen etxebizitza hotsgabetu edo bilobari pianoa 

jotzea galarazi behar zioten, gainera. Etxebizitza ezin da hotsgabetu, pentsaezina da. 

hotx 1 izond adkor hotza. Bera europear hotxa bere herri hori guzia bezala. Nork ez daki edozein gizonek ere behar dituela holaxe 

bere ate-leihoak zabaldu, gure Euskal Herriko etxaldeak kanpoko aire hotx eta iguzkieri bezala. 

· 2 iz Goizak bakarrik dakarkiokeen hotxa du aireak. 

3 hotx antzean adkor hotz antzean. Buenos días y Feliz Pascua -erantzun nion hotx antzean. 

hotz 1 iz berorik eza; giza gorputzarena baino tenperatura nabarmen apalagoak eragiten duen sentipena. 

Negua zenez, eta haize, hotz eta euriagatik ibiltzeko guztiz garai desegokia. Erabat joan zitzaion hotza, eta halako berotasuna sentitu 

zuen barrutik eta kanpotik. Buruak larruzko kapeluz estaliak dituzte, hotzak ez baitu barkatzen, estutzen baizik. Hotza nabaritzen nuen. 

Hotz arraio honek ebaki egiten dik. "Hau hotza!", esaten zuen behin eta berriz. Eta elurretan egongo zen etzanda, hotzak harturik, 

zurrundurik. Andreak kotxe dotoreen txokoan ezkutatzen ziren, aurpegia hotzak gorriturik. Argiarekin batera, ordea, hotza sartzen zen 

leihoetatik. Hezurretaraino sartzen duk hotza, erredio! Neguan hotza pasatzen genuen, eta udan beroa, uralitazko estalpe txatxu haren 

azpian. Bizkarra igurtzi zion hotza kentzeko. Eguraldia hotzera aldatzen ari zen. Artilezko xal batean bilduta zegoen, hotzetik babesteko. 

Hotzean gorde beharreko elikagaiak. Kalera irten nintzenean, antzarak zebiltzan zeruan karranka, hotza albiste. · Agian, hotza harrapatu 

duzu. 

2 (izenondoekin) Hotz gordinenetara ohituta. Hotz sarkorra, sorgortzailea. Hotz handia halere espaloi ertzean. Hotz handiko 

eskualdeetan jaiotzen direnak. Hotz ikaragarria zegoen. Hotz ikaragarriak eta kizkurgarriak sortzen diren ipar eremu haietatik. Nahiago 

dut hotz lehor hau hezetasuna baino. Hotz idorra baino txarragoa zen hura. Baina zainetan gora igotzen zitzaidan hotz kiskalgarria ez zen 

izuak bakarrik eragina. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hotz-punttu bat ongarria zaio laboreari-eta. 1990an, berriz, hotz erauntsi ustekabekoa 

penintsularen hegoaldean. Halako hotz-bafada zorrotz busti batek jo gintuen irten orduko. Andereak hotz-dardaraz beren arrats- 

soinekoetan. · Hotz-dardarka nengoen. 

· 4 izond giza gorputzarena baino tenperatura nabarmen apalagoa duena; behar duen tenperatura ez duena. 

Haize hotza zebilen. Haizexka hotz bat sentitu zuen lepondoan. Artean ere, ipar hotza zebilela, ipar gorria. Haize bolada hotz batek 

laztandu zuen emakumearen musu goibela. Giroa hotza eta ederra izango da. Eguraldia hotza eta gardena. Bistan da ile-larrua ondo 

datorkiela klima hotzetako animaliei. Odol hotzeko izakiak (sugeak, arrainak eta intsektuak). ik beherago 30. Ur hotzak odola bizkortu 

zion. Haiei begiratu bakarra oparitu gabe pulunpatu da ur hotzean. Oinak ur hotzetan sarturik. Bozkarioz negar egitea bezala da, ur 

hotzetan erretzea bezala da. Atsegin betean jaurtiko zion pitxar bete ur hotz. Garagardo nasai, hotz eta hagundun animale baten premia 

nabaritzen nuen. Jaki hotz batzuk, fruta eta gazta jaten. Areto gangadun hotz eta handi batean. Ziega hotz eta heze bat zen, leihorik 

gabea. Udako bero kiskalgarrian zein neguko hotz gogorrean. Izozte hotzenean, aldiz, -7.6. Neguko igande-arratsalde hotz eta euritsu 

hartan. Hilotzik lur hotzean, bai, hilotzik lur hotzean; burupean belar guri, harria zangopean. Urtarrileko larunbat izugarri hotz batean. 

Hurrena, dutxa hotz bat hartu, eta ispiluaren aurrean jantzi nituen arropak. Bainu hotz bat prestatzeko. Oinak hotzak zituenez, neure 

txapinak jarri nizkion lotarako. Otsaileko haize hotz hormatuak on egin zidan. Negu gogor hotz baten ostean. Aire lehor epelagoa bidera, 

hotz-umelaren tartera, ateratzen dionean. Ez nian eskuan pistola hotz odol-gosearen hozkirik sentitu nahi. Tea hotza dago. Dena, 

oilaskoa hotza zegoelako. 

5 irud Migelek, behin berriz ikusi zituen Herioren begi hotzak. Ahaleginak egiten zituen begi hotz haietara zuzen-zuzenean begiratzeko. 

Nola? -galdetu zuen Draco Malfoyren ahots hotz eta nagiak. Argia gozoa da, leuna, ez du metal grisaren distira hotz hori. Aurpegia zapi 

berde batez estaliriko sendagile haren betaurrekoen distira, eta argi hotz itsugarri hura. Eguzki hotz batek leihoetako hautsa zuritzen du. 

Merkatu hori 1950eko hamarraldiko gerra hotzaren testuinguruan sortu zen. Gerra hotz eta beroa. Besoetara lerratu nintzaion, 

hunkiduraren eta beldur hotzaren mugetan dilindan. Harrera hotza egin zioten kritikoek. Bi haiek zuzen begiratzen zioten, gonbit hotz eta 

nekatua eginez. "Arratsalde on!" hotz batekin agurtu eta profesional urrun baten gisa agertzera deliberatua nintzen. Atariak oso hotz eta 

iluna ematen zuen jolaslekutik sartu ondoren. 

· 6 (-en atzizkiaren eskuinean, izen gisa) Nire altzairuaren hotza ezagutuko duk, hala egiten ez baduk. Heriotzaren hotza 

ezagutu zuen bere aitaren adinaren erdia bakarrik bizi ondoren. Eskutik atxiki eta, esku hartan izerdiaren hotza nabaritzen nuela, erran 

nion: [...]. Gauaren hotzak kikiltzen zituela kanpoko sugeak. Alde batetik burdinaren hotza eta odolaren hozkia sentitu omen zituen, eta 

bestetik benetako gudari izatearen suhartasuna, odola emateko gerturik egotearen mistika hordigarria. 

7 (erkaketetan) Izotza bezain hotz dago eta oinak urez beteta dauzka. Eskuak leunak zeuzkan oso, zeta bezain finak, baina jela bezain 

hotzak. Ihintza bezain hotza eta gogorra. Eta bada tristura more bat, idorra, iharra, izerdi larria bezain hotza. 

· 8 adlag ik hozki. Hotz zeukan esku leuna, urduritasunak edo izerditua. Pistolaren altzairua hotz sentitu duzu eskumako adegian. 

30 zentimetro bete bota zuen Arantzazu inguruotan, eta 8 egunez zuri eta hotz iraun. Egun batean hotz, bizigabe, hilik ekarri zuten. 

Eguna hotz argitu zuen. Eskuak ere izerditan eta hotz. Badaki [aprilak] hotz samar portatzen ere. Hotz eta zurrun geratu nintzaion 

begira. Neguko eguzki zurbilak hotz begiratu zidan teilatu apalen gainetik. Hotz agurtu zuten elkar. -O, bai -erantzun zion Dumbledorek 

hotz. "Ohitua nago kontzentrazio eremuetan" esan nion, hotz eta zorrotz. Beti banderola atxikitzen agertzen baitzen, soa hotz eta irririk 

gabe. Negua hotz, Emma hotz. Burua hotz gorde nahian. Burua hotz mantentzen saiatuz. Ez etsitzeko eskatu zien herritarrei, burua 

hotz izateko. 

9 ez hotz ez bero Estreinako bafadarekin zorabio modukoa sentitu zuen; bigarrenarekin ez hotz ez bero; hirugarrenarekin, ordea, 

gustua hartzen hasi. Ez hotz ez bero uzten zaituzten gramatika bateko esaldiak, besterik ez. Ez hotz ez bero utzi ninduela, horixe zen, 

ordea, nik Coppolaren filmaz gogoratzen nuen gauza ia bakarra.

10 gerra/gerla hotz Merkatu hori 1950eko hamarraldiko gerra hotzaren testuinguruan sortu zen. II._Mundu Gerla bukatzean, 

mundua aro nuklearrean sartuz geroztik, bi potentzia handien artean behin finkatu den terrorearen orekak begiratu gaitu gerla hotzetik 

gerla berora lerratzera. Halako gerla hotz batean sartua zen gizarte osoa Frantzian, eliz-gizonek eta fededun gehienek hastiatzen zuten 

gobernamendua eta meneko zituen ezkerreko alderdi politikoak. Gerra Hotzaren garaian intelektual disidenteen jazarpena, giltzapetzea 

eta hilketa ohiko kontuak izan ziren ekialdeko erregimenetan; ohikoak, eta tragikoak, gehitu beharko genuke. Egia esateko, “gerra hotza" 

propaganda mailako erantzuna zen armamentu fisikoen mailako erronkari. Hala sortu zen Internet, Gerra Hotzaren garaian. Aro berria, 

atomo aroa, lehenik gerla baten bururatzeko, gero gerla hotzeko arma. 

11 haur hotz ipar ume gorria. Haur hotza izan arren, gorrotoak gogortzen zion izpiritua. Gerla, zaharren ahotik ipuin anker nahiz 

gertakari latz gisa kontsideratzen zuten haur hotzak baino ez ziren. Haur hotz seminarioan sartu zenetik, Joanesek euskara baizik ez zuen 

gogoan. 

12 hotz antz izond Harrera hotz antzaren kontuaz nuen ikuspuntua ulertarazteko eginahalak egin nituen. · Hotz antzean zegoen, oso 

suminkor, gogoetatsu. 

13 hotz antx adkor hotz antz. Hark irratia piztu zuenez, amona, hotzantxa eta, bere berokian kukulduta gelditu zen. 

14 hotz-bero 1 pl hotza eta beroa. Horregatik bizi gara eguraldiari begira, eguraldiaren eta bizi-beharraren hotz-beroen azpian. 

Urtearen hausguneak berak nahasten baititu hotz-beroak, biok beharrezkoak, hodeiak oinaztua egin dezan. Eguzki beheratuaren argia ez 

zen etxe tarteetatik baino iristen pasealekura, eta argi-itzalak eta hotz-beroak sortzen zituen: argitan epel, itzalean hotz. · Beraren 

bizimodua [...] bero-hotzen txandaketa gupidagabe bat da. 

15 hotz-bero 2 ik hozbero. 

16 hotz egin ik beherago 22. Hotz egiten du hemen. Haizeak jotzen zuen, hotz egiten zuen, iluntasuna sakona zen. Hotz egin 

behar du kalean: leihoak lurrunduta daude. Oraindik hotz egiten zuen. Negua da, eta hotz egiten du Vienan. Neguan gaude; estufa piztuta 

ere hotz egiten du. Ikasturtea hasi eta hilabete batzuetara, hotz egiten zuen garaian, disekzio eskolak hasi ziren. Hotz egiten zuen 

aldageletan, eta iluntzen ari zuen. Hotz egiten zuen arren, izerditan zeuzkan esku-ahurrak. Nire gelaren barruan kanpoan bezain hotz 

egiten du. Hotzegi egiten zuen ganbarara joateko. 

17 hotz egon -Gaua dun eta hotz zagon. Berandu da eta hotz dago. Hotz dago herri madarikatu honetan. Hotz nengoen; nire arropak 

ez ziren oraino arras idortu. Hotz zegoen estudioan eta Luisak ez zuen tximiniarik ikusi. Lar hotz zegoen ura. Baina ezkaratza huts eta 

hotz zegoen. Kanpoan haizea dabil eta hotz dago. Elurtuta dago mendia, zuri eta hotz. 

18 hotz eta motz -Ixo! -bota zion Snapek hotz eta motz-. Bai, noski -esan zion Quirrellek hotz eta motz-. Durant jaunak hotz eta 

motz eten zituen esku-zartatxoak, txakurraren lepoaldea gori-goria gertatuko balitzaio bezala ukitzean. Ez nuen halakorik nahi, ezta 

inondik ere, baina ezin nion hotz eta motz ezezkorik bota. Ezetz, hotz eta motz, lotan segitu nahi duela zeharka adieraziz. Inork ez du 

geratu behar hotz eta motz. · Oraingoan, ez ziren hizketan hasi eta elkarri agur hotz eta motz bat egitera mugatu ziren. Aditu egin 

ditzakegu, garrasi hotz eta motz ebakiak, metrailadoreen hil-arnasestu korrokariak, fusilen tiro-hots labur bereiziak. 

19 hotz izan 1 da ad ik beherago 24. -Hotz naiz -esan zuen, ahots etenez. Hotz naiz, min dut belarrietan. Hotz baldin bazara 

berogailuaren ondoan jesar gaitezke. Ez nintzen hotz: soin-atal guztietan sentitzen nuen dardara izuarena zen. Barrea ere dardaraz atera 

zitzaion, eta hotz den txakurraren zaunka gogorarazten zuen. Euria jauts ahala ari du, hotz da, ilun da. 

20 hotz izan 2 du ad ik beherago 25. Hotz zuen, hankak ez zituen sentitzen jadanik. Baldin eta haizerik ez badabil, ez dugu 

arestian baino hotz handiagoa izaten. Portaletik irten denean hotz izan du. Munnings jaunak ez baitzuen sekula berogailurik pizten, baldin 

eta eskola-patioko putzuak izoztuta ez bazeuden, edota idatzi ezin izateraino hotz ez bagenituen hatzak. Oinak hotz ditudalako. 

21 hotz-hotz Haize hotz-hotzak jotzen zituen aurpegian. Euri hotz-hotza ari zuen, goian behean. Gaua hotz-hotza izan zen. Trelawney 

andereñoak begiratu hotz-hotza egin zion McGonagall andereñoari. Aurpegia bero eta hankak hotz-hotz zituela. Hotz-hotza zegoen, nik 

ukitu nuenean; eta, zurbil, hilotz bat bezain zurbil. · Arazoari hotz-hotzean erreparatu eta ezinezkoa iruditzen zaizu elkartze-molde hori 

gizajendearengan. -Joseba hil egin da -hotz-hotzean bota zion. Baina susmoa dut elkarrizketa horiek, hotz-hotzean hartuta, gure 

frustrazio pertsonalen ispilu baizik ez ote diren. Ez da erraza, hotz-hotzean, huts-hutsean, errima ona zein den esatea. Ur hotz-hotzeko 

ontzi batean sartu izan balitz bezala. · Eta hotz-hotza galdegin zidan: [...]. 

22 hotza eduki hotza izan. Emakumeak hotza dauka, kokotsa larruzko lepokoan barneratua du. 

23 hotza egin ik gorago 15. Hotza egiten zuelako goizean apartamentu hartan. 'Hotza egiten du,' esango du Edwinek. Alaba 

mareatuta ibili zuan eta, leihoak ireki behar, egiten zuen hotzarekin. · Hotz handia egiten zuen nasa txikian. Gabonak baino lehen hotz 

handia egin zuen. Uste diat hotz handiegia egiten duela paseatzeko. Orain arte hotz gogorra egin du. Trenbidean beste inon baino hotz 

handiagoa egiten duela esanen nuke nik. Kalean hotz izugarria egiten zuen eta tabernetan bero itogarria. Ikaragarrizko hotza egiten zuen 

txalupan. 

24 hotza egon (hirugarren pertsona singularrean) Hotza dago hemen. · Ez zen urrutiegi, baina hotz handia zegoen, 

elurrak zailago egiten ibilia, eta maletek zangoetan jotzen ninduten. Institutuaren aurreko zelaietan hotz handia zegoen arren. Hotz 

handiegia dago Himalayan sits batentzat, hori bai. 

25 hotza izan da ad ik gorago 18. Hotza zen kanpoan, itsas haizeak biziki jotzen zuen. Hotza zen urtarrileko ilunabartze hartan 

Manhattanen. 

26 hotza izan du ad ik gorago 19. Hotza dut, urrats bat egin dut, hotza dut, urrats bat, ezkerretara jotzen dut, [...]. Hotza 

nuen besoetan eta zangoetan: izumenezko hotz doilor bat. 

27 hotzak adlag ik hotzik. Hasiera oso gogorra izan zen, eta noraezean ibili nintzen, hotzak, goseak... Gose eta egarri, hotzak 

eta jantzirik gabe. Maiz ezer jan gabe, hotzak eta jantzirik gabe. Goseak eta hotzak zaude, eta gero eta buruko min handiagoa daukazu. 

Hotzak zegoen, hortzek karraskatu egiten zioten. Ezbeharretan hotzak egoten zen beti; eta bere xalean biltzen zen. · Hotzak dar-dar 

nengoen. Harry oraindik ere hotzak sorgortuta zegoen. Inbidiaz eta hotzak amorratzen. Hotzak akabatzen nago, eta katakume bat 

bezain ahul. Ellen hotzak akabatuta zegoen. Kaian hotzak ikaraz zeudenen. · Hotzak dardarka sartu zen egongelara. Hotzak kizkurtua, 

zigarro bat piztu eta tipi-tapa abiatu nintzen sarrera nagusira. 

28 hotzak hil da ad ik hotzakil. Terueleko frentean hotzak hil ziren haiek bezain zurbil. Istant batez, hotzak hila zen xoria 

ferekatzen genuen eta denak libro uzten genituen. Malins andrea hotzak hilko da. Babesen bat bilatu behar genuela lehenbailehen, bestela 

hotzak hilko ginela. Hotzak hiltzen ez banintzen. Bera ere bakardade hartan hotzak hilko zela bururatu zitzaion orduan. Maiatz erdia 

hotzak hiltzen eta beste erdia kiskaltzen. · Hotzak hilik heldu naiz mendate baten gainera. Goseak hilik eta hotzak hilik. 

29 hotzez adlag hotzak. ik hotzik. Gorputz osoa hotzez. Bi galtzaleek dute gehienik sufritu, hotzez edo zerbaitez. · Hamar 

minutuz oraino, toki berean egon ninduan, mugitu gabe, hotzez ikaran eta izerdi-lapetan. Goseak joak, zangoak hormatuak, hotzez ikaran 

elurrean eta haize hotzean abiatzen gira. Senideak hotzez karkara imajinatu zituen, mendien bestaldetik etorritakoak barne. Orduan ulertu 

nuen zergatik nengoen oin hutsik eta hotzez akabatzen. Bi emazteek hotzez daldaran zegoen apeza biluzi zuten, eta xukatu. Ura dario 

lerrotan bizkarretik behera; hotzez dardarka hasten da. 

30 hotzez hil hotzak hil. Ezbehar txiki bat, hanka hautsi, eta, mugitu ezinik, hotzez hiltzen ziren. Karriketan hotzez hiltzen ari 

ziren jendeen fagoretan. Uste nuen hotzez hil behar nuela... Lapurretaren ondorioz, 312 haur hil egin dira, hotzez eta gosez. Hantxe hilko 

zen, hotzez eta ahuleziaz. 

31 odol hotz irud Odol hotz izukaitza eta zinezko kemena erakusten zituzten beti lanean. Ibilaldi luze horietan odol hotz, zuhurtzia 

eta adore berdingabeak erakutsi zituen. Odol hotzari eutsi zion, eta, belar handien artean narrastuz, zerbait ikusten eta entzuten saiatu 

zen. Pixka batean bere irrika galdua gogoratzen egon ondoren, bere odol-hotz osoari atxiki zitzaion berriz don Ottavio: [...].Mikel 

Strogoffek ez zuen batere galdu bere odol hotza, bat-bateko eraso hartan. Berealdiko odol hotza eta ezin sinetsizko jendetasuna

erakusten zituen beti. Hura izan zen odol hotzean hil nuen aurreneko aldia. -Zergatik akabatu zuten odol hotzean? Odol hotz berean 

erantzun nuen: [...]. · Odol hotz-hotzean, piztiaren atzaparrek burua jo behar dioten unean bertan, tiro egiten dio bigarren aldiz. Lisa 

ederrak odol hotz-hotzean iraun zuen. Marta odol hotzeko eta kalkulatzaile haren barruan bazela samurtasun puska bat. 

32 zeropeko hotz -71 gradu zeropeko hotza. Groenlandian, Thulen adibidez, zeropeko hotza dute ia beti. 

[11] ahots hotz (10); burua hotz (56); dutxa hotz (8); gau hotz (14); goiz hotz (9); haize hotz (22); hotz beroa (13); hotz beroak (10); hotz bolada (16); 

hotz boladak (9); hotz da (13); hotz dago (17); hotz egiten (72); hotz geratu (9); hotz handia (65); hotz handiak (8); hotz handiegia (10); hotz hotz (10); 

hotz hotza (25); hotz hotzean (30); hotz ikarak (8); hotz izan (11); hotz mantendu (15); hotz samar (14); hotz uzten (8); hotz zegoen (18); kanpoan 

hotz (8); oso hotz (14); ur hotz (18) 

hotz egiten du (23); hotz egiten zuen (29); burua hotz izan (8); burua hotz mantendu (15); hotz eta motz (50); hotz handia egiten (29) 

aire hotza (8); eguraldi hotza (9); gau hotza (8); gerra hotza (20); giro hotza (17); haize hotza (42); haizea hotza (8); hotz hotza (25); hotza da (40); 

hotza dago (8); hotza egin (17); hotza egingo (9); hotza egiten (37); hotza hezurretaraino (8); hotza izan (43); hotza sentitu (14); hotza sentitzen (13); 

izerdi hotza (17); odol hotza (26); oso hotza (22); ur hotza (27) 

hotza sentitu zuen (10); hotza egiten du (9); hotza egiten zuen (11); haize hotzak (24); hotzak akabatzen (9); hotzak nago (9); oso hotzak (8); ur 

hotzarekin (10); gerra hotzaren (26); ur hotzaren (9); gerra hotzaren garaian (11); hotzari aurre egiteko (11); lur hotzean (8); odol hotzean (34); odol 

hotzeko (12); izerdi hotzetan (11); ur hotzetan (16); hotzetik babesteko (11); hotzez dardarka (19); odol hotzez (9); ur hotzez (10)] 

hotzakil 1 izond hotzak hila. Suak egin baitzuen haien gorputz hotzakilek ez zezaten ortzipean hotzik jasan, Venusek ere indarra 

ematu zuen eta umeen losintxek aisa makurtu zuten gurasoen jenio burgoia. 

2 adkor gizajoa-edo. Hippy hotzakil baten postuaren aurretik pasatzerakoan. 

hotzaldi 1 iz giro hotzeko aldia. Hamar orduko hotzaldia. Zapoek ere ez zuten ageririk ematen eguraldiaren hotzaldi bat zelaeta. 

Berrogeita hamar gradutik beheragoko hotzaldietan, taigako basoetan. Jantzi bat erosteko kalterik ez dit egiten iragan negua ahaztu 

izanak, baina kalte egingo lidake datorren hotzaldiari muzin egiteak. "Baiona Ttipian" kokatu nintzen horretara, hotzaldi betean, eta noiz 

arte ez nekielarik. 1993an, hotzaldi makur latza sartu zen Mediterraneo aldetik, eta Katalunia aldea, Valentzia eta Murtziako aldeak 

izugarri penatu zituen. Halako hotzaldi batek harrapatu zidan bizkarra. 

2 irud Bere bigarren nobelaren hasierarekin kointziditu zuen bere hotzaldiak. 

hotzalditxo iz giro hotzeko aldi laburra. Meteorologia orrialde eta azaleko mapetan abisatzen hasi diren hotzalditxoaz jabetu 

ote haiz, bada? Ez harritu, beraz, hotzalditxoren bat edo beste arrimatzen bada. 

hotzarazi, hotzaraz, hotzarazten du ad hoztera behartu. Orduan zer egin Poutinek? denen beharra badu, Bushek nahi 

duelarik Alemaniaren edo Frantziaren alderat hotzarazi, edo bederen epelarazi, oroitu behar du denbora berean ez duela abantail heien 

ganik urruntzea ere. 

hotzepel izond hotz edo epel. Pripublikarrak taldeko Kintana, Miranda, Olmo, Mur eta Ruiz ez ditu hotzepel utzi Optikak 

proiektuak. 

hotzeria iz hotzak eragiten duen arnasbideetako eritasuna, muki-jario neurriz gainekoa dakarrena. ik 

marranta. Sinuak infektatzen direnean (hotzeri arrunt bat harrapatzen denean, esate baterako), hazi egiten da mukosa. Bitarte 

horretan hotzeri arin batek jota egon zen. Hotzeria bildu ondoren burutik beheitikoarekin hasten zarenean. Hotzeria duenean, Lepic 

andreak haren kandelekin igurzten du Axenario goitik behera. Txertoa lortzen lagun dezake hotzeriaren birusak. Zuriek ekarritako 

hotzeriaren birusak, birikaminaren bakteriak, txankro sifilitikoak. Hotzeriak hil nahi duzu ala? Zoritxarrez, eskolak eten egingo dira 

otsailean hotzeri-bolada txar batengatik. 

[3] hotzeria harrapatu (3); hotzeriak jota (3)] 

hotzik adlag hotzak, hotzez. Lazaro hotzik hilarena ez dirudi guztiz ebanjelikoa. Lisa ederrak hotzik jarraitzen zuen guztiz, eta 

horrek gehiago aztoratzen zuen Florent. Hura entzunda hotzik geratu zen Andres, hilda bezala. Hotzik sentitzen naiz, eta zikin zugandik 

urrun nabilenetik. 

hotzikara (orobat hotz(-)ikara g.er.) 1 iz hotz sentipenarekin batera gertatzen den ikara, batez ere 

sukarrak edo giroaren hozteak eragina. ik hozkirri 4. Buruko ileetatik behatzetako atzazaletaraino zeharkatu nauen 

hotzikara bat. Hotzikara batek igaro zidan bizkar osoa. Hotzikara batek inarrosi ninduen. Hotzikara batek dardaratu ninduen. 

Hotzikara batek hartu zidan bizkarrezurra goitik behera. Oinaze sakona, zorrotza, inoiz arintzen ez zena, gaur egun ere hotzikarek 

hartzen naute, oroitzen naizelarik. Pirinioak zeharkatzean gertatutakoarekin gogoratu zara, eta hotzikara egin zaizu. Aire bafada izoztuak 

hotzikara eragin zidan. Ondorioetan pentsatze hutsak hotzikara eragiten dizu. Frodok hotzikarak zituen. Uda zen, baina hotz-ikarek eta 

oila-larruak neguan bezainbat daldaran ezarri zuten. Eta uda hasiberri hartan nik negu minaren hotza nabaritu nuen neure baitan, eta 

bakardadearen hotzikara. 

2 (izenondo eta izenlagunekin) Maimiek hotzikara txiki bat sentitu zuen. Eskuak dardarka nituen eta hotzikara izoztuek 

astintzen ninduten. Hotzikara samin bat, beldurrezko eta larritasunezko hotzikara bat, sartu zitzaidan hezurretan barrena. Bezperako 

hotz ikara hezeak soina daldararazi zidan berriro. 

3 (hitz elkartuetan) Ez da orrorik edo hotzikara-hotsik entzuten. 

4 hotzikarak egon Hotzikarak nago, baina badakit, zazpi-zortzi ordu barru, hemen izango dugula berriro eguzkia. Hotzikarak 

nengoen. 

5 hotzikaraz adlag Gose nintzela esan eta neurekin etorrarazi nuen behera, hotzikaraz zegoela ikusi bainuen, nire jaka gorabehera. 

-Hotzikaraz hago? Gero ezpainak zabaldu zituen, ahoan hartu, eta mihi gogor, busti, bero batek astindu ninduen eta hotzikaraz utzi. 

Victoria ez nuela gehiago ikusiko pentsatzea zen, udazkeneko goiz zakar hartan, hotzikaraz jarri ninduen ondoezaren arrazoia. Oso azkar 

hasi zen Monika hotzikaraz. 

[3] hotzikara arin (3); hotzikara bortitz (4); hotzikara egin (6); hotzikara ematen (4); hotzikara eragiten (8); hotzikara sartzen (4); hotzikara sentitu 

(16); hotzikara sentitzen (3); hotzikara sortzen (3); hotzikara sartzen zait (3); hotzikara batek zeharkatu (9); hotzikara batek inarrosi (3); hotzikara 

bat sentitu (9); hotzikara batek hartu (8); zeharkatu nauen hotzikara (3); hotzikarak eragiten (7); hotzikarak hartu (6); hotzikarak sentitzen (4); 

hotzikarak eragiten zizkion (4)] 

hotzikaraka adlag hotzikaraz. Mael txanoaz tapatu eta kapa bustian bildu zen, hotzikaraka. Arropak busti-busti eginda zeuzkan 

eta hotzikaraka hasi zen. 

hotzikaratu, hotzikara(tu), hotzikaratzen 1 da/du ad hotzikarak izan, hotzikara eman. Sabethek galdetu 

zidanean ea egiazki benetan ari al nintzen, nik musu eman nion bekokian, gero betazal hotz dardardietan: gorputz osoa hotzikaratu

zitzaion, eta gero ahoan, orduan ni neu ikaratu nintzelarik. Tristeziak eta arrangurak hartua, hotzikaratu egin zen bere lozorroan. Badago 

ugari hats hotz eta beldurraren lagunean ere, lohadarrak hotzikaratzen eta gorpuzkinak inarrosten dituen hartan. Tupustean haizexka 

bihurri bat iritsi da auzora, portutik honantza bota bailuten, sahatsak ere hotzikaratu dituena. -Puah! -hots egin zuen emakumeak, 

hotzikaraturik. 

2 (era burutua izenondo gisa) Gure azal hotzikaratua haren ukipen umela saihesten saiatzen zen. Begiak zerura bermatu eta 

hedoi kargatuek zartagailuen pare, joaldi hotzikaratuz, libraturiko ttantta lodiak baino ez zitzaizkion aurpegiratu. 

hotzikaratxo iz hotzikara laburra eta arina. Hotzikaratxo bat igo zitzaidan eztarriraino. 

hotzil izond epelaren eta hotzaren artekoa. Ezinegon lazgarri baten izerdi hotzak heriotzaren koloreko gailur hotziletara 

bulkatzen duela. 

hotzildu, hotzil(du), hotziltzen 1 da/du ad hotzil bihurtu, hotzil gelditu arte berotu edo hoztu. Hoztu egin 

naizela pentsatzen ariko da, buru-bizkar-paparra lehortzen hasten baitzait kemen osoz, egiteko hartan haserrea hotzilduz. Neurri jakinik 

gabeko gogo on noizbaiteko hura hotziltzen eta gezatzen hasten denean. Estatuaren zakurren azio eta atzaparkada haien bero errea 

hotzildua delarik, orain [...] gauza batzuk esan daitezke, lehen, ordu gazi haietan, gorputz-arima torturatuen bistan, esan ez zitezkeenak. 

Hotzildu, jauna, berorren harridura lipar batez. 

hotzitu, hotzi(tu), hotzitzen da ad hoztu. Ura epela da eta uherra, hotzitzen ari den zopa bezalaxe. Goiko literatik burusi bat 

hartu, neska hotzitua egon zitekeelakoan, eta haretxekin tapatu nuen. 

hotzmindu ik hozmindu. 

house 1 iz dantza musika mota, soinu sintetikoak eta erritmo errepikakorra ezaugarri dituena. Zorrotzaurre, 

hiriko industriaren azken bilgune eta house eta progressivearen maitaleen aterpe. House eta groove ukitua duten afrikar doinuak. House, 

trance, dub eta drum & bass erritmoekin moldatutako tangoak egiten dituzte. Alexkidek bere aitapontekoek baino erreferentzia esparru 

zabalagoa izan du, eta housetik funkera edota technotik dub doinu lasaietara egiten du jauzi bere lanetan. Mestizajea, housea, musika 

afrikarra, Karibeko erritmoak, funka, jazza, fusioa... askotariko gustuak asetzeko eskaintza du jaialdiak. 

2 ( izen baten ezkerrean) Esan nezake house musika egiten dudala, baina baita, dub-a, disco musika, Detroit techno-a eta funka 

egiten dudala ere. Diskoa saxo elegante batek jantzita hasten da (Smith Street), laster house asaldatze epelei heltzen die eta baita 

Brasilgo bossa arrasto teknifikatuei ere. 

hozbera (11 esaldi, 10 liburu eta artikulu 1ean; orobat hozpera 6 esaldi, 4 liburu eta artikulu 1ean; Hiztegi 

Batuak hozpera baztertzen du eta hozbera erabili behar dela adierazten) izond hotzarekiko oso sentibera 

dena. Bata hozbera delako, bestea lotsatia. Bertan egoten zen Miranda, sofan etzanik, ur beroaren poltsarekin manta eskoziar batean 

bilduta, oso hozbera zelako, eta oso nagia. Piztia beratua [gizona] (hozbera, minbera, gaixobera, sentibera, bihozbera, sinesbera) edo 

beratzen jarritakoa... Arratsalde hartan, ordea, irratiko musikak hausten zuen, isiltasunari dagokionez behintzat, kolore euritsuek nigan 

eragiten duten bihotz-egoera hozbera. Argia urratu baino lehen, neguaren bihotzeko desordu hozpera hartan. Ordurako, "gil-gil-gil" 

hozbera etorri diren langileak joanak izango dira, alkoholaren berotik sortutako ausardia etsiarekin. Negua zetorren; Muche hozpera 

sentitu zen urte hartan. Gizon bat sartu da, hozbera itxuraz. 

hozbero (orobat hotzbero eta hotz(-)bero; Hiztegi Batuan hozbero agertzen da) iz tenperatura. Hezetasunak 

eta hozberoak gorabehera handiak izan zituztela. Uraren hozberoak ez du inolako aztarrenik utzi nire oroimenean. Zergatik zaindu behar 

dute denek nire umearen hozberoa? Leherketaren ostean suterik ez zela piztu gaineratu zuen, eta, beraz, meazuloko hozberoa 

«normala» zela. Hozberoari oniritzirik, gainean sagar-xerra batzuk zeramatzan ore azukredun bat laberatu zuen azpil batean. Datozen lau 

egunetan antzeko hozberoa izango dutela aurreikusi dute meteorologoek. Hozberoa baxua zen, zero gradutik beherakoa. Bilboko 

maiatzeko hotz-beroa, batez besteko 14.5 da, Tenerifekoa, berriz, 20.5. Hotza Londresen, 5 graduko hozberoa. Autoko termometroak 6 

graduko hozberoa erakusten zuen. Parisko iragarpenari begiratu eta 0 eta 2 gradu arteko hozberoa agintzen du iganderako, eta elur 

bustia. 

hozgarri iz hozteko erabiltzen den gaia. Iazko azaroaren 9an, berriz, hozgarriak ihes egin zuen bigarren erreaktorean. 

Hozgarriak material erradioaktiboa zuela jakinarazi zuten geroago enpresako kontrol teknikariek eta suhiltzaileek. 

hozgiro iz giro hotza. Xarma handiko gauza asko eta desberdinak ditu ikusteko (freskoak, korua, klaustro erromanikoko 

kapitelak...), eta kanpoko beroarekin alderatuta, hozgiro atsegina egiten du bertan. Hezurrek ez zioten eskertuko hozgiro sarkor hura, 

baina behar zuen. 

hozi 1 iz ernamuina. Eguzkia, ordea, kiskalgarria zen, bizia, lurra harrotu eta biziarazten duten horietakoa, bihia printzatu eta lotan 

diren hoziak pizten dituzten horietakoa. 

2 irud Aldaketa guztien hozia hizketan dago: aldaketa oro gizabanako kopuru batek bakarrik erabilia izan da, hiztunen multzoa 

erabiltzen hasi baino lehen. Johannesburgen lan-antolamendu instituzional berri baten, "Gobernu Erregionalen Foroa Garapen Iraunkorrari 

buruz" izenekoaren hozia sortu zen. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Heriotz-hozi edo germenak. Eta badira azpi-eztenak, sugar hozien sorburu den zernahiri 

min egitera kinatzen dutenak. Gerla baten ondotik, bakea izenpetzean, galtzen duenak zer edo zer irabazi nahi du eta hor dira gatazkahoziak 

beren kuskuetan gogortzen, egoera hobeago datekenean epidemia sukartsu baten antzera zartatzeko. 

hoziarazi, hoziaraz, hoziarazten du ad hozitzera behartu. Foro Global horrexek hoziaraziko zuen Johannesburgeko 

hurrengo goi bileran benetako protagonista izango zen Gizarte Foroa. 

hozitu, hozi(tu), hozitzen 1 da/du ad ernamuina hazten hasi. ik ernamuindu; ernetu. Artoa garatzen hasi berria 

zen eta garia hozitu gabe zegoen oraindik. Jogurta egiteko aparatuen antzekoak izango diren "ernegailu" automatiko txikietan era 

askotako landareak hozitu ahal izango dira etxean bertan. Gariak urtero hozitzeko duen borondate tinko berberaz emandako ezkontza 

promesa batekin itzuli zen. Jendearen bulkadek barreiatu gintuzten, itxurako solasaldi baten ernamuina hozitu gabe.

2 irud Hiru hitz haiek, bai, burmuinetan ereinikako hiru hazi balira bezala, erein orduko hozituak, bihituak eta landare indartsu 

bihurtuak. Zeren, haur-izaera tolesgabe eta amultsua izanik, bere iritzi eta ideiak eta besteenak zuhaitz handi hostotsuen moduan hozitu 

eta adarkatzen ziren, eta, gordetzen eta estaltzen zioten, begiratuan, bere arimaren beraren ispilu argia. -Frantzian, martirien odolarekin 

hozitu da Erreformaren berri ona. Baina hasia zen nigan tristura hozitzen. Oinaze goibeletan itotako morrosko sendo haien aurpegi 

minduetan, aspaldi hartan ez bezala, goiztiri esperantzatsu baten irribarre gozo-eztia hozitzen bide zen, izuti. Baina hozitutako 

esperantza izpi hura, berehala ihartu zen. herri bakoitzak bere izpirituaren arabera hozitzen zituen legea, politika, artea. 

3 (era burutua izenondo gisa) Lekale beratuak, labore hozituak, usain-emaile natural eta sintetikoak. 

hozka (orobat horzka eta ozka; Hiztegi Batuak ozka baztertzen du eta hozka erabiltzea gomendatzen ) 1 

iz hozkatzea, hozkada. -Zuretzat larrialdia da, niretzat beste hozka bat. Infekzioa zeukan gorputz osoan, eta buruan, lepoan, 

belarrietan eta zangoetan hozka zauriak. Bero hozken gainetik elkartasun urratsak bidea egin zuen, ordea, luzaz gelditu gabe. 

2 koska, akatsa, hutsune edo irtenunea. Haien balek oraingoan ere hozka guti batzuk baizik ez zituzten egin harresi gotorretan. 

Handik gutxira nabarmen agertu dira errotarri baten bi hozka erradial. Ordezko gurpilaren azpian den hozka batean sartu ditu hatz 

muturrak. Badira ere bihurgune txarrak, patar gaixtoak, bide peza batzu dena ozka eta zilo, gune batzu zerbait gisaz tronpakor direnak, 

bereziki euria delarik edo lanoa lodi... Hortan ikusten da zer ozka ba den hegoaldetik honat. Bizkitartean, eta hor legoke ozka, diruemaitza 

soziala deiturikoak hein berdinean daude aspaldion. 

3 koska, maila. -Gure borrokari ozka bat huparaziko diogu. Zergak ozka batez apaltzen alde batetik, hiru edo lau ozka gorago johan 

bestetik, konduen ateratzea aise da. Adinekoen "B" multzoa ozka batez goititzen da, hamahiru urtez pekoetan "B" eta "C" multzoak ere 

mail batez hupatzen dira. Aspaldian gainditua du ozka hori. Gerard Onesta"berdearen" lixtak % 10-aren ozka gainditu du Baiona ekialde 

eta mendealeko bi kantonamenduetan. Beste hiru herri kategoria hortan direnek galdegiten dute goragoko ozkara pasatzea "zone 

piémont" markatua denerat hain xuxen. Ozka bat iragan du "Baionan kantuz" ekitaldiak joan den larunbatean: 51-garren aldiko beretu du 

Lakarra plaza eta ondotik merkatu estaliko galeria. Lan-gabezia ozka on bat batez emendatu da urtarrilean. Ez direla haatik duela bi urte 

bezen bero handiak izanen, ozka on bat eztiagoak... Beroa hozka bat gorago, eta 150 pertsona inguru plazan. Baina portugesek ez dute 

guti senditzen heien legearen eta auzokoen lege artean dagoen hozka haundi hori abortuaren gai hortan. Horrek ezarriko du haustura edo 

hozka bat familian, beste haurride guziak gerla ondoan sortuko baitira. Hauk dira preseski aintzinaldea laster hartu dutenak eta bururaino 

atxiki hozka haundiegian ez bazen ere. Elkarri harturik genion, zehatz-mehatz, gure gorputzen hozka-mutur ororen izaria, balentria 

handiagoen atari. 

· 4 adlag hozkatuz, hortzak sartuz. Azazkalei hozka ari zen Denver. Harland bere goiko ezpainari hozka ari zitzaion. Ezpainari 

hozka, fusila ohe azpian neukala gogoratu nuen. Borrokan, bihurrika, joka, hozka, amorruz garrasika hasi zen. Elkarri hozka eta elkar 

irentsi beharrean zabiltzate. Bildotsa hozka hil zuen urdanga ankerra. Bazirudien gau luzearen erasoa hasia zela; bazirudien irabazle 

gertatu zirela aire jostalariak, hozka, eta arnasa umelak, haztaka. 

5 hozka egin 1 hortzen bidez (zerbait) hartu eta estutu, hortzak sartu. ik hozkatu; ausiki 1 ; kosk egin. - 

Hozka egin dit! -esan zuen, odoldutako musuzapi batean bilduta zeukan eskua erakutsiz. Amaiurko baserri batean bazuten ardiei hozka 

egiten zien oilagor zakur bat. Muturrean hozka egiten diote elkarri. Piztiak hozka egin nahi izan zion, sabeletik heltzeko asmoz, hark ordea 

lepotik heldurik zeukan. Erpeak eta letaginak dituen kateme bat, kateme doilor, azpikari, maitale etsai bat, musuez aspertzen denean 

hozka egingo duena. Uki iezadazu, nahi baduzu, ferekatu, estutu, musukatu, miazkatu, hozka egin, begiratu iezadazu nahi duzun guztia, 

baina hori ez. Hala eta guztiz ere, jokatu egingo diat, bihotzean hozka egin didak eta. · -Txokolate pittin bat, Joantxo? -eskaini zidan bat, 

bereari hozka txiki bat egiten ziola. Tragoska bat egin, klik klik, eta hostapeko itzalean hozka batzuk zerozeri. Hozka horri, Sultan!. 

6 hozka egin 2 akastu. Tiro bi, aurreko kontainer batean hozka egin zutenak. 

hozkada 1 iz hozka egitea. ik hozka 1. Ia-ia kendu ziola zangoa hozkada batez. Zakurrak bere jolasetan darabiltzan oihalak 

hozkada batez tarratatzen dituen bezala. Hozkada pozoitsu batez. Drakularen hozkadak bere maitaleak ahultzen zituen modutsuan. 

Suge makurren hozkadaz hiltzen zirenean. Lisa, zutik, odolki zati bero-bero bat jaten ari zen, hozkada txikiz kosk eginda. -Goseak 

amorratzen -esan zion Harryk, kalabaza-enpanadari hozkada handi bat eginez. Geratzen zen iratxoetako batek belarrian hozkada 

mingarria egiten ziola. Hozkada txikiak ematen hasi zitzaidan belarrietan, lepoan, bularrean. Gero ahoan sartu, eta hozkada leun bat 

eman zion mutur goriari. 

2 hozka egitearen ondorioa. Ikusten al duzu zelako hozkadak dituen? Nekazari baten gorpua odolusturik agertu zen orain dela 

gutxi eta hozkaden arrastoak zeuzkan lepoan. Hankak ere hozkadaz beteak zituen. 

3 irud Haren malkoak benetako malkoak ziren, baina ez zuten arintzen harengan ez oroitzapenen mingostasuna ezta minaren hozkada 

ere. Orduan ezerk ez dizu higuin eta narda gehiago eragiten kontzientziaren hozkadak baino: tipula negarrak! Itsasoa entzun nuen gau 

alaiaren hozkada hotz batean. 

hozkadaka adlag hozkaka, hozkadak eginez. Joka eta lepoan eta aurpegian hozkadaka hasi zitzaion; emakumearen 

arabera, labana handi batekin hilko zuela ere mehatxu egin zion. 

hozkadatxo iz hozkada txikia. Hozkadatxoa egin zidan lepoan. 

hozkadun izond hozka duena; hozkak dituena. Poltsiko barnean, nire eskuak giltza handi eta hozkadunaren gain latzari 

kontzen zion, ateratzera deliberatu gabe. Ganibeta gurinaren bihotzean nola, halaxe hozkaduna zerrailaren barnean. 

hozkailu (orobat hozgailu; Hiztegi Batuan hozkailu agertzen da) 1 iz janari galkorrak edo hoztu nahi 

diren edariak gordetzen diren tresna, hotza sortzeko gailu bat duen armairu berezi batez osatua. Bazekien 

hozkailua freskagarriz beteta neukala, Renoko giro lehorrari aurre egiteko. Baina arratsean goseak menean hartu eta sukaldera joaten 

zen, hozkailura, bazkariaren hondarren bila. Oraindik hortxe daukat, sukaldeko hozkailuan gorderik. argia piztu eta hozkailuko atea 

zabaltzen du. Hozkailutik garagardo bana atera zuen guretako. -Hozkailuan bada vodka ttantta bat. Orduan baten bat gogoratu da nola 

Iberdueroren argi-zentral bat leherrarazi zuten bere etxetik gertu eta nola gelditu ziren ia egun oso batean argindarrik gabe, "eta 

hozkailuan janari denak hondatzen". Elektrotresnen saltokian, ikuzgailuen eta hozkailuen artean. Hozkailu horren eskutokitik zilintzan 

letra gotikoz idatzitako kartel bat zegoen. Hozkailuaren kontra aurkitu nuen, zutik, garagardo bat edaten. Adiskideek esan didate hilotz 

bat dudala hozkailuan gordeta. Biokimikaria ohartzen da entzimak hozkailuan gorde behar direla, saio-hodian bizirik iraungo badute. 

Garai hartan, kamioiek hozkailurik ez zuten garaian. Marokon hozkailuak, sukaldeak eta garbigailuak ekoizten ditu Fagorrek. Iazko 

urtean arrantzatutako baleen okela «supermerkatuetako hozkailuetan dago oraindik». Euskal ontziek tonaka ekartzen dute [berdela], eta 

saldu ezean, hozkailu erraldoietan gorde behar. Lapikokoak urtebete emana baitzuen erabat izoztuta hozkailu industrial batean, hogeita 

hamar gradu zero azpitik. 

2 irud Raxoik PP-PSOE Itunaren gainean jardun zuen, eta «hozkailuan» sartzea leporatu zion Zapateroren gobernuari. Golarekin 

erritmoa jaitsiz partida hozkailuan sartzen saiatu ziren kroaziarrak. 

3 (hitz elkartuetan) Merkatuaren parean karga-deskargan geldirik zegoen hozkailu-kamioi batean. Hiltzat jo ninduten azkenean eta 

hozkailu-kamioi batean ikusi nuen neure burua, hiltegiko bidean pentsatzen dut. Eusko Jaurlaritzak eta Arabako Foru Aldundiak Daewoori 

emandako laguntzak salatu zituzten Bruselan Anfel, Ceded eta Anie hozkailu enpresa elkarteek.

[3] hozkailu kamioi (3); hozkailua hutsik (4); hozkailua ireki (6); hozkailuan gorde (3); hozkailuan sartu (4); hozkailuaren atea (3); hozkailuko atea 

(4); hozkailutik atera (4)] 

hozkailutxo iz hozkailu txikia. Jauzi batean sukalde ondoan zegoen hozkailutxo bat zabaldu zuen bertan zegoena ikustearren. 

hozkaka adlag hozka, hozkatuz. Kaskarrekoka, hozkaka eta borrokan hasi ziren berriz ere, hondarra begietara botaka. Orduak 

eta orduak ematen nituen boliari hozkaka kaioei begira. Ikara ematen ziotela txakur zoratu haiek, urte batean hiru sartu zirela Iruaingo 

esparruan, eta zaldiei hozkaka hasi zirela zarataren errua haiena bailitzan. Gure amak, umetatik, hazpizarrak hozkaka kentzeko ohitura 

txarra zuen, eta behin, kolegioan zela, itzemina izan eta gero behatza larrutu zitzaion. Nolatan ez dut kontzientziako harra hozkaka 

izango, jakin baitakit alferrikakoa izango dudala mundu honetako bizialdia? Zutitu egin nintzen, joateko asmotan, baina azken galdera bat 

neukan hozkaka, kontzientziako harra bezala. Eskuburdinen ukitu hotza sentitzen nuen eskumuturretan hozkaka. 

hozkakatu (korpusean ozkakatu soilik) izond ipar koskak dituena. Eta zer gertatu da, ororen buru denbora gutiz, 40- 

50 urtez petik: gure errota ozkakatu handia, elektronika bilakatu. 

hozkalari izond hozka egiten duena. Hirugarrenean sartzen dira trenbideko karrilak, espaloiak, belarra, sugeak, bota lizunduak, 

garagardo botilak, tomate poteak, jende mozkortua, zaborra, anarkistak, zakur hozkalariak eta txoroak. 

hozkaldi iz hozka egiten den aldi bakoitza. -Nora ttipia... oraindik beldurrez? -galdetu zuen Andreasek, azken hozkaldi arina 

egin eta gero. 

hozkaño (korpusean ozkaño soilik) iz koskatxoa. Herri-zergen emendatzea ere ozkaño batez, ehunarendako bat eta erdiz 

xuxen erraiteko. Kasua ikusiz beraz, edo ozkaño bat gorago edo ozkaño bat beherago, bainan ez haatik beti goragokorat lerratuz! 

Gainerat, ez da bakarrik hori._Prezioen % 3-ez apaltzea helduden udazkeneko eta beste ozkaño batez helduden urtean. Ekaineko konduak 

atera dituzte, lan-gabeziak doi bat gibelerat egin du, ozkaño batez beheiti eta dena ere on... 

hozkatto iz koskatxoa. Ukan dute beren orena bakotxak, hozkatto bat ere eginik partida erditsutan. 

hozkatu (orobat ozkatu), hozka(tu), hozkatzen 1 du ad hozka egin. ik ausiki. Ez-esatekoak esan zituelakoan eta 

mihiak traizio egin ziolakoan, ezpainak hozkatu zituen. Ezkongaiek ezpainak hozkatu zituzten, Telemakoren hitz ausartak entzunda. Llum 

pantailara begira geratu da, pentsakor, azkazalak hozkatzen dituen bitartean. Belarri-gingila hozkatu zion gero jostari. Amoroski estutzen 

zuten elkar, hozkatzen, laztantzen. Ruthek platerean utzi zuen hozkatzen ari zen sandwicha. Biziki hozkaturiko arkatzez zirriborratua. 

Geratu bezain laster berriro hasten dira belarra hozkatzen. Xalo-xalo sagar bat hozkatzen zuen bitartean. Burdina puska herdoildu bat 

hozkatuko balu bezala zen. 

2 hed Bekaizkeriak pozoitutako haginekin hozkatu naitek! Europar erraiek hozkatzen zuten minbizi izpirituala. 

3 (era burutua izenondo gisa) Mozkote tripaundi bat, lerdez betetako zigarro hozkatu bat erretzen ari zena. Biolentziak 

odoleztatzen du gure herri hozkatua, gure gizartea, eta gero eta orakatuago uzten gaitu hiritar guztiak lokatz gorri horretan. Hala nola, 

Parisen, 80.000 gazte bildu zirelarik, erakutsi zuten preseski aitzinamendu berria heldu, errota ozkatu alimale baten itxuran, eta hau 

aitzinatzen pirripitaka, bere menean, batzuen lehertzeko irriskuarekin. 

[3] ezpaina hozkatu (7); ezpainak hozkatu (17); beheko ezpaina hozkatu (4); azkazalak hozkatzen (3); ezpainak hozkatzen (4)] 

hozkeria iz hoztasun gaitzesgarria. Begirada galdua, berriz, itsumenarenaz gainera, hozkeriarena izan daiteke; gerra guztiak 

galdu egiten direla larrutik ikasi duenaren erremin gandutuarena. 

hozketa iz hoztea. Hozketaren eta, teknologikoki baturiko planeta-azaleraren gainean, garraio lasterraren bidez, edozein haragi, 

landare, fruitu edo lore edozein urte-sasoitan munduko edozein aldetan lor dezake orain ordaintzeko dirua duenak. 

hozketatu (korpusean ozketatu soilik) izond hozkatua. Ene errautsak kutxa ttiki ozketatu honetan ezar ditzazuen. 

Zurezko kutxa ttiki bat zen, alde orotarik zizelkatua, ozketatua. 

hozki 1 (orobat ozki g.er.) 1 iz hortzetan sentitzen den ondoeza, garraztasunak edo atsegin ez diren zarata 

edo hotsek eragina. Neska hark diosala egiteko musu eman zidanean, ez dakit zergatik, hozkia sentitu nuen. Hozkia ematen zion 

barnean zerbait mugitzen zitzaiola antzemateak. Hozkia emateko modukoa. Eta Azoka aldera egin dut, beti ere Ubagoren ezkerraldetik; 

bertaratzeak hozkia emango balit bezala. Halako fribolitateen gainean hausnarrean aritu nintzen, ozkiak hortzak erabat hartu zizkidan 

arte. Gaitz mentalek eragiten diguten hozkia izan liteke, gazteek zaharrengana izaten dugun erruki-falta. Gurasoek mahats gordina jan, 

eta semeek hozkia? 

2 (hitz elkartuetan) Baina kri-kri-kri hozki horrek ez al du salatzen sagu liburu-jalea trepeta mekaniko bat izan daitekeela? Pozik 

ikusiko nioan aurpegia, bai horixe, ikazkin uzki-hozki hori popatik hartzera bidali huenean! 

hozki 2 adlag hoztasunez. ik hotz 7. Orduan bururatu zitzaion, hozki begiratuta oso ideia krudela eta arriskutsua zen hura. Bere 

buruaz segur zen gizona zen, erabakiak hozki hartzen zituena, hunkipenek desbideratu gabe. Inoiz ez ditugu gauzak hain argi eta hain 

hozki ikusten nola bizitzak amildegi ilun baten ertzeraino eramaten gaituenean. Neronentzat ere harrigarria zen zein hozki jokatzen ari 

nintzen hogeita bortz urtetako adiskidearekin. Orain, Ximurrarekin nola jokatu genuen hozki aztertuta, ez nago seguru gure koartada 

ideologikoen azpian bekaiztoa baino aise ere gehiago ote zen. Gérard-ek berak aski hozki agurtu du, Euskal Herrira bortxaz heldu balitz 

bezala. Hamar minuturen buruko hurbildu zitzaidan eta autoko atea irekiz galdetu zidan, franko hozki, ez nintzenetz ados etxea sal zezan. 

hozkil izond hozbera. Emakume hozkilak berotzeko ere bada erremediorik. Erromeroa hozkila da eta etxearen leku eguterenean 

jarri ohi da, eguzkiak berotu dezan. 

hozkiltasun iz hozkila denaren nolakotasuna, hozberatasuna. Hozkiltasun horretatik ezin ezer handirik sor daiteke, ez 

kulturalki, ez sozialki.

hozkirri 1 izond eguraldiaz, haizeaz eta kidekoez mintzatuz, apur bat hotza baina atsegingarria. ik hozpil; 

fresko. Baina Florenten aurpegian itsas haize bolada hozkirri batek jo zuen, eta zapore ezaguna utzi zion ezpainetan, gazia eta 

mingotsa. Gero, urrutiratu zenean, aurpegian haize hozkirriak ferekatuko banindu bezalako sentipena izan nuen. Hego Manhattanetik 

zetorren haize laster hozkirriak lanera zihoazen oinezkoen aurpegi deliberatuak goxatu eta poztu egiten zituen. Lanbro hozkirria egiten 

zuen. Urriaren hasieran, euria erruz ari zuen egun hozkirri batean. Hezetasun hozkirri honetan, inoiz baino kilikagarriago zaude. Hurbildu 

egin da orduan nigana; eta nire burua bere bi esku hozkirrien artean hartuz, xuxen begiratzen lagundu dit: [...]. Beroa neurrikoa, gauak 

hozkirriak. -Iraileko arratsaldeak labur, eta ilunabarrak hozkirri, omen. Hozkirri bai, goizetan batez ere; baina eguerdirako, epel. Jendez 

lepo inguraturik; eta giroa hozkirri, ibiltzeko ezin aproposagoa. Goiza hozkirri zegoen. 

· 2 iz giro apur bat hotza baina atsegingarria. Goizeko hozkirria barruraino sartu zitzaion. Ate-leihoak zabalik, gaueko 

hozkirriari itxaroten diot Ryder kanpoan dagoen bitartean. Ibaiko hozkirriaren aldera makurtu zuen burua. Hozkirria sentiturik, jakaren 

lepokoa goratu nuen. Neskak ikara-dardara bat egin zuen, hozkirriak jota. Hozkirri zoragarri batek gozatzen zuen eguneko beroa. Eta 

hozkirri heze hartan, sarkorrago eta ñabarrago bilakatu dira Baztango belazeetako usainak. Hozkirriak ausiki egin dio beso motzetan. · 

Alcatraz uharterako baporea hartu genuen andreak eta biok arratsaldearen hozkirrian. 

3 (hitz elkartuetan) Hozkirri-arrastorik ez, ordea; huraxe bai goiz sargori eta lurrintsua, eguzkia ere inoiz baino lirdingatsuago ageri, 

eta hostoak ere distira itsuan. 

4 hotzikara. Gorputz guztia astintzen zitzaion, hozkirri luzez inarrosirik, eta ihes egin nahi izan zuen. Bizkor-bizkor doan emakume 

horren ukituak hozkirri bat eragiten dizu bizkarrean behera. Izotzetan biluzik baino hozkirri minagoa sentitu zuen Norak bizkarrezurretik 

gora. -Bada, niri toki honek hozkirria ematen zidak. Kanpai-hots batzuk entzunik, ordulariari begiratu nion, eta automatismo inozo hari zor 

diot bet-betan nire borondateaz jabetu zen asmo latz baten hozkirria. 

hozkirritsu izond hotzikaratsua. Exhibizionismo puntu bat ere ikusi uste izan nuen dohakabe haren jardunean, halako jaidura 

hozkirritsu bat 

hozkirritu, hozkirri(tu), hozkirritzen du ad hotzikaratu. Supituki zabaldutako ate batek sortu ohi duen antzeko airezirimolak 

hozkirritu zuen Nathaniel. 

hozkirritxo iz hozkirri arina. Bai al dakizu nondik dakarren hozkirritxo hori? 

hozkitsu izond hozkia eragiten duena. Horregatik, askotan, belarriak kotoiez estaltzen ditu, lepo-hezurraren etendura 

hozkitsua edo sabeletik irteten den azken hatsaldi itoaren erregua ez entzutearren. 

hozmin 1 iz guztiz hotza. Hozminez dardarka nengoen, sukartu antzean. Elenaren zain dago, urduri, hozminari arrotz. Aurpegiko 

ehun batzuk hondatu zizkion hozminak, baina arnasbideetan ez zuen eztarriko mina beste kalterik izan. Bere oin hutsetan hezetasunaren 

hozmina nabarituz, abian jarri eta errekarantz jaitsi zen. · Zorion-une gozoaren ondoren, hotzaren mina, hozmina. 

2 izond Airea hotza zen, ibai-kanaleko itsasmuturretik baitzetorren, baina eskertu egin nuen bafada hozmina. Gaur bezalako egun 

hozminetan. Gau osoan zain egon nintzen, urtarrileko gau hozmina izan arren. 

hozmindu, hozmin(du), hozmintzen (orobat hotzmindu g.er.) 1 da ad hotzak igaroa edo zurrundua 

gertatu. Eskuak eta oinak hozmindu zitzaizkion. Eta lokatzez josia, izozturik eta hozmindurik iristen naiz ateraino. Itsasotik baletor, 

itsasoko umelak berak epeltzen baitu, eta handik ezin etorri hain hotzminduta. 

2 irud zurrundu. Heriotza zigorraren inguruan, halako erritu makabro bat sortzen da, eta ez dirudi gizartea hozmintzen denik 

horregatik. Protokoloa bera hozminduta geratu zen, erreakzionatu barik. 

3 (era burutua izenondo gisa) Elkarren kontra igurtzi nituen esku hozminduak.Gizonak, begiak ezustean altxaturik, neskak 

luzatzen zion begirakune hozmindu, setatsu eta mehatxuzkoari erreparatu zion. 

hozpil iz hozkirria. Igande goiz hozpilean, udaberria berriz agertu zauku, eliza aintzinean. 

hoztar izond/iz Hoztakoa, Hoztari dagokiona; Hoztako herritarra. Hemengo muslari parea, Fabienne eta Stephane 

Urruty hoztarrak. Sortzez Hoztarra, Agerrian sortua, bere bizi guzian laborantxan lan eginik, gizon ixila, eta langilea, mundu huntako 

itzulia hor bururatu da Jakesendako. 

hoztasun 1 iz hotz denaren nolakotasuna, hotz dagoenaren egoera. Gezurrezkoa izan arren burdinaren hoztasuna 

lasaigarri gertatu zitzaion. Amaren hatzen hoztasuna sorbaldaraino iritsi zitzaion Egutxiri. Plastikoaren hoztasuna sentitu dut bizkarrean, 

baina ez zait ardura, eskertzekoa da, hain nago bero. Haren hitzak hormaren hoztasunaz jantzita zeuden. Izotzaren hoztasunaz 

2 irud ik hotz 4. Bihotzaren hoztasun bat, hondoratze bat, gaizkitze bat zen hura. Itsu batena ematen zuen begiradaren hoztasun 

hark. Balakuen mundutik hoztasun hormatuenera iragotzeko. Lehengo asteetako sukarrari hoztasun ezaxola kentzen ari zitzaion lekua 

ene baitan. Hoztasunak, ordea, gezurra badirudi ere, odola berotu zidan. Baina anaia Johnek niregana erakutsi duen hoztasuna zinez 

mingarria zaidala esan beharra daukat. Txarrenean ere, Diru jaunak berotuko zion ohea, edo oheko hoztasuna jasaten lagunduko. Ohi ez 

bezalako hoztasun batez eman genion eskua elkarri. Denbora igarota eta gauzei urruntasunak ematen duen hoztasunarekin begiratuta, 

neure buruari galdetzen diot: [...]. 

3 (hitz elkartuetan) Sentimendu-nahasketa hartan borrokan egonagatik oraindik bazuen izpiritu-hoztasuna txoferko egingo dizut 

entzuteak eragin zion desatsegina identifikatzeko. Neskaren bihotz-hoztasunak taupadarik gabe utzi zituela inguruko gizonezko guztiek. 

4 hoztasunez adlag Berehala, keinu zakar batez, beloa atzera egokitu, eta, bat-bateko hoztasunez, esan zion: [...]. Benetan? -esan 

zuen hoztasunez koronelak. Ivan Ogareffek, sor eta gor beti bezala, hoztasunez erantzun zien haren bila bidalitako goi funtzionarioen 

adeitasunei. Gizona hoztasunez jokatzen hasi zenetik, Hamida ohitua zegoen solasaldi haietara, eta pazientziak errea jasaten zituen. 

Egoera hoztasunez aztertuz gero, ondorio baikor batzuk ateratzea badago. 

5 hoztasunezko izlag Zaitak hoztasunezko begirakunea josi zien hilotz beztituei.

hozte 1 iz (zerbaiten) tenperatura jaistea; hotzago bihurtzea. Hozte nabarmen bat izan zen, azken klima aldaketa 

ezaguna dena. Hoztea nabarmenagoa eta sendoagoa denean, aire-geruza lodi samar bati eragiten dio. Idaztea sentimenduen hozte bat 

da. 

2 (hitz elkartuetan) Odol-zirkulazioa da gorputzaren hozte-sistema. Burdinbide eta galdara ugariekin, hozte-dorreekin, hodi-sare eta 

tailerrekin. · Pixkanakako maitasun-hozte horren eraginez. 

hoztegi iz hozteko tokia. Itxaropen handien hoztegia. 

hoztu, hotz/hoztu, hozten 1 da/du ad hotzago bihurtu, (zerbaiten) tenperatura jaitsi. Sutegiko txingarrak itzaltzen 

joan ziren pixkanaka eta burdina hoztu zen, horma bezala gelditzeraino. Kafea hozten daukat kafeteran. "Zopa hozten ari zaidak, 

Martin", esan nion. Izerdia hoztu zitzaion Freddy Greeni. Bigunduta eta gurituta dagoenean ur hotzetan hozten bada. Ikerketa behar 

bezala egiteko, bigarren labe hori hoztu arte zain egotea ezinbestekoa dela. Lagin bat hartu zuen galdaratik, hozten utzi, eta 

erreaktiboarekin tratatu zuen. Klima hoztu egin baitzen. 

2 irud ik hotz 4. Sorgor begiratzen diot haren irudi arruntari; hoztu zait begirada, galdu du behinolako arrotz-zaletasun guztia. 

Sarraskiaz geroztik hoztua zitzaidan jendarte horretan egoteko gogoa. Kearney andrea, berriz, ez zen hoztu bere erlijio-sinesmenean, eta 

emazte ona zen Kearney jaunarentzat. Gaztaroa amaitzean, haurtzaroko magia desagertu ahala, gure harremana hozten hasi zuan. Ilea 

zurituko zaik ibilera baldartuko eta atsegin-grina hoztuko. Azalpenek ez dute nire libidoa hoztu. Uste izatekoa denez, gertakari horiek 

guztiok hoztu eta gaiztotu egin zuten giroa. Ez da komeni berotuta zegoen ekonomia, zertxobait hoztu beharrean, gehiegi hoztea. 

· 3 da ad (pertsonak) -Hoztu egingo haiz, hain osasuntsua haizen arren. Handik hona, ederki hoztu naiz. Ez nuen arropa 

ganorazkorik eta berehala hozten nintzen, oinak batez ere. -Uste dut... uste dut hoztu-edo egin naizela -atera zitzaion, justifikazio gisa. 

Neure jaka utzi nion, hoztu ez zedin. Aurkariak eraso ezean, atezaina hoztu egiten da. 

· 4 du ad (eguraldi gertakariez) -Hoztu egin du! -esan zuen, eta estalkia ezarri zion gainean. Bihar hoztu egingo du nabarmen 

eta elur maila jaitsi egingo da 200 metroraino. Hozten ari du kanpoaldean. Subway Series-ak etorri ziren eta joan ere bai; eguraldia hoztu 

egin zuen. Gauez hoztu egiten zuen eta sugeak Neelimen gorputzaren ondora biltzen ziren, bero bila. Gaua hoztu egin du bat-batean, 

hiriko zentral elektrikoa argirik gabe utzi duen ekaitza jauregiaren inguruetatik pasatu da. Iruñean, 1978an, San Fermin biharamunean, 6 

graduraino hoztu zuen. · Eguraldia hoztu zen supituan eta harria hasi zuen. 

5 (aditz elkartuetan bigarren osagai gisa) Aditurik apezaren hitzak, odol-hozturik geratu nintzen. "Aberria ala hil!" esaten da, 

baina hil eta gero ere hezur-hozten ez den maitasuna da abertzaleak aberriari diona. Nik ezagutzen nuen osaba Joanikot, eta segur 

nengoen ezen napolitarraren hitzek gogo-hozturik baizik ez zezaketela utz. Eta hau da honako honetan higuinik gehiena ematen didana, 

zera, Tobosoko Dulzineagana maita-hoztua jartzen duela Don Kijote. 

6 (era burutua izenondo gisa) Bere onetik irtenda, aspalditik aterea zeukan te hoztua edan zuen. Ez zen ezer entzuten, txori 

hoztu eta goseti baten hegaldia agian. Orain, baina, elurraren etorrerak ekarri die, atzera berriz, behatz busti hoztuen sentsazio mikatza. 

7 hoztuxe Hoztuxea gure arteko giroa eta, gainera, goseak amorratzen biak. 

[3] airea hozten (3); hozten hasi (10); hozten hasia (5); hozten utzi (8); zopa hozten (3); hozten ari du (3); eguraldia hoztu (3); erabat hoztu (3); giroa 

hoztu (5); harremana hoztu (3); harremanak hoztu (3); nabarmen hoztu (3); oinak hoztu (3); tenperaturak hoztu (3); zeharo hoztu (3)] 

hoztualdi iz (zerbait) hozten den aldietako bakoitza. Horrek gogora ekarri dizkio garai batean soinua jotzen hartzen zituen 

izerdituak, eta ondorengo hoztualdiak. 

hoztura iz hoztea, hotza. Hoztura izugarria sentitu nuen berria jakiterakoan, dutxa hotz bat bailitzan. Bakan ditu bere 

sendimenduak agertzen Basoik -Historiak halako hoztura bat berez baitakar-. 

hudo iz ugaztun haragijalea, gorputz luzaran eta liraina duena, mutur-zorrotza eta isats-luzea, untxiak 

harrapatzeko erabiltzen dena (Mustela furo). Beste ugaztun espezie bat kutsatuta, hudoa. Tellagorrik zaildu egiten zuen 

Martin, ibilarazi egiten zion, lasterka eragin, zuhaitzetara igoarazi, hudo bat bailitzan sarrarazten zuen zuloetan, bere modura hezi egiten 

zuen. Hudo mutur-zorrotza sartzen den oilategian gertatzen den bezala. Hudoen begiekin aparteko gizon hura aztertuz. Buckbeakek tu 

egin eta hudo-hezur batzuk bota zituen ahotik Hagriden burkora. 

hudozain iz hudoak hazten dituen pertsona. Ehiza ugaria zen arren, ez zen beti gauza segura eta, izaiten ez zenean, guhaurk 

eskaintzen genion, libratzen genituela, hartarakotz, kaiola batzuetarik, bat banaka, untxiak edo erbiak, Uraitzeko hudozain baten 

trabailuari esker geureganatzen genituenak. 

huelga [24 agerraldi, 7 liburu eta 6 artikulutan] iz greba. ik lanuzte. Hoteleko harrera-gelan zegoen gazteari busen 

huelgaz galdetu diodalarik, horrela erantzun dit: [...]. Oso gazterik joan zen Frantziara, Bilbon huelga batean parte hartu zuela, eta inork 

lanik eskaini nahi ez ziolako. Huelga bat antolatu zuelako ontziolan. Zuek huelga egin behar al duzue? Euskal presoen aldeko greba 

orokorrerako deiari erantzunez, huelga eguna izan da. Enpresa kooperatiba da, baina langileen erdiak huelgan dira. Guztira, 250 langiletik 

gora daude huelgara deituta. 

hugonote [6 agerraldi, 2 liburu eta artikulu 1ean] izond/iz higanota. Merkatari hugonote hau gurpilean hil zuten bere 

semea erailtzearen akusaziopean, inolako froga sinesgarririk gabe. Gurutze honek esan nahi du erregeak gerra egin beharko diela 

hugonoteei. 

huia iz huiatzeko oihua. Artetik, halere, batzuek sainga eta xanpa, zonbaitek huia, bertze batzuek akula, bakar batzuek...ñaka. 

huiatu, huia(tu), huiatzen 1 du ad txakurrez-eta mintzatuz, zirikatu. Jaunak oihu militar bat eginez, zakurrak libratu 

eta huiatu zitian. 

2 uxatu. Hemengo prefetak berriki kurdo gazte dohakabe batzu hemendik huiatu ditu, zituzten eskubideak ukatuz. Nire jendea, erran 

nahi baitut nire hizkuntzan mintzo dena, abeltzain, ehiztari eta gudari dira: ez baitute maite lurra lantzea, mesprezatzen ere dute hura 

lantzen duena, haien landetara huiatzen dituzte beren abere taldeak, haien hiriak harrapakatzen eta haien emazteak esklabo egiten. 

Baina, aspaldi eta aspaldi, orduan gaingainetik eta absolutuki maite nuen Jainko beldurgarria, ene baitatik huiatua dut eta kanpoan dago 

orain Jainko mota hori. 

huiatzaile iz huiatzen duen pertsona. Polizaren huiatzale, Baltazar Garzon Madrileko juje famatu hura.

huitzitar (orobat huizitar) izond/iz Huitzikoa, Huitziri dagokiona; Huitziko biztanlea. Bai Alloztarrak eta baita 

Huitzitarrak ere, erromeria egiten dute apirilaren 16an, errogatibak eginez. Ubarneko damak, edo dama eta damatxoa, nola deitzen 

baitzien gure aitak, Ubarneko huizitarren etxean bizi ziren bi emazteki ziren, sorgin fama zutenak eta beren artean izeba-ilobak zirenak. 

hukitu ik ukitu. 

hule iz [esp] oihal ziratua. Sukaldeko mahaia estaltzen duen hule horiaren gainean. Platerak ikusi nituen apaletan, lanpara piztua 

mahai luze, hulez estaliaren gainean. Sonbrailu txiki argizariztu -hulezko- bat janzten du, arrosa handi batekin apaindua. Gero, hulezko 

mantela harturik, zirti-zarta, airean eragiten dio kementsu. Bere sotana handiarekin eta hulez forraturiko bere brebiarioa eskuan. 

humanismo 1 iz Europan XIV eta XV. mendeetan sortu zen kultura higikundea, Berpizkundearen 

ezaugarri izan ziren gizakiaren eta giza balioen garrantzia azpimarratzen zuena. Humanismoak giza jarrera 

guztiak bildu eta batera urtzen baititu. Berpizkundeko humanismoak definitu zuen ispilu-ikuspenaren kode hura. Borreroak Montaigneren 

humanismoa atsegin du; gizakiarenganako fedea aspaldian galdua du, hala ere. Humanismo katolikoa. 

2 gizakiaren eta giza balioen garrantzia azpimarratzen duen jarrera. Liburuak kontsentsua nahi du oinarrizko balioen 

inguruan: bakea, humanismoa, eleaniztasuna eta kulturen arteko harremanak, besteak beste. Elkarbizitza eta bakerako etika eta 

humanismoari garrantzia eman nahi dio liburuak. Menturaz epailea gaztea da, edo humanismo apur bat daukana, usteldu gabea 

oraindik. Izan ere, edertasun eta xamurtasunarekin batera, humanismo sakon, bizi batek blaitzen du Soinujolearen semea, Arestiren 

aldarria bere eginez bezala: «beti paratuko naiz/ gizonaren alde». Lanari emanen diozu zure humanismoa, zure gizalegea eta lanak 

emanen dautzu zure bertzeen aldeko gaitasuna, balioa. Humanismoek porrot egin dute. 

3 (hitz elkartuetan) Bortizkeriarik baizik ez da, eta bortizkeria iraultzailea hobetsi behar da, humanismo mentura badaukalakotz. · 

Susan Sontagek humanismo ariketa horren bidez ikustarazi zigun zenbateraino den ahaltsua norbanakoon borondatea. 

humanista 1 izond humanismoari dagokiona; humanismoaren aldekoa. Kultura humanista. Tomas Akinokoak, 

ordea, Aristotelesen araberako joera humanista ordezkatzen du etika eta politikan. Jean-Paul Sartre-ren existentzialismo humanista 

ateoan. Filosofo humanista, bere haurrideengana anaia nagusiaren gisan makurtzen dena. AEneas Silvio aita santu humanistak. Kanten 

filosofia-proiektua zeharo humanista da. Ez naiz humanista, horixe da dena. Beren esanetan EAD «alderdi humanista da, 

kontserbadorismo eta sozialismoaren artean» kokatzen dena Europako espektro parlamentarioan. 

· 2 iz humanismoaren jarraitzailea. Hamabosgarren mendeko italiar humanistek. Pariseko humanistekin harremanak izan 

nituen garai batean. Humanista katolikoa, beranduen iritsitakoa, gazteena, miresmen aurpegiaz mintzatzen da gizakiez. Humanista alaia, 

txantxarako joera duena, humanista goibela, batez ere hildakoen beiletan egoten dena. 

· 3 izond humanitateen ikasketetan jantzia. Laugarren kurtsoan, aldiz, hiru ibilbideen artean hautatu beharko dute: ibilbide 

tekniko-profesionala, ibilbide zientifikoa eta ibilbide humanista. 

humanistiko izond humanismoari dagokiona. Lizarrako alkateak bere izaera humanistikoa nabarmendu zuen, eta Josu Jon 

Imazek «giza eskubideen defendatzaile» gisa aurkeztu zuen. 

humanitario 1 izond jendearen, eta bereziki jende behartsuaren, aldeko onginahia edo elkartatsuna 

erakusten duena. Herritarrekin zer modu amultsu eta humanitarioan jokatu zuten. Bulkada humanitarioak eraman du zorigaiztoko 

emakume mairuez errukitzera. Florentek, beti bere amets humanitarioan galdurik, sozialista zela esaten zuen eta Alexandreren eta 

Lacailleren laguntza zeukan. Anarkista erromantiko bat bertso humanitario barregarriak idaztera bultzatzen duen ideia berberak 

bultzatzen du dinamitatzaile bat bonba jartzera. Moralari buruzko neurriak hartzen zituen, lege humanitarioak egiteko proiektuak 

taxutzen zituen. Elkarte humanitario batean lan egiten dut. Horrek ezkerreko alderdien eta erakunde humanitarioen kritikak eragin ditu. 

Nazioarteko legedi humanitarioaren oinarrizko printzipioak. Nahikoa diagu hainbeste negartirekin, hainbeste olerkari humanitariorekin, 

Agian daramatzan armek berek ez diote logika humanitariozko ondorioetara iristen uzten. 

2 gizaki kaltetuei dagokiena. ik giza 3. Etxeratzeko aginduaren iraupena murriztu eta laguntza humanitarioaren sarrera 

ahalbidetzea daude AEBek gidatutako koalizioak atzo iragarritako neurrien artean. Darfurrena azken urteetako krisi humanitario larriena 

dela ohartarazi zuen NBEk. Israelgo Armadaren operazioak «hondamendi humanitarioa» eragiten ari direla nabarmendu zuen. 

[3] elkarte humanitario (3); erakunde humanitario (4); humanitario eta (4); krisi humanitario (7); krisi humanitarioa (7); laguntza humanitarioa (8); 

lan humanitarioa (3); gai humanitarioetarako (3); laguntza humanitariorako (3)] 

humanitate 1 iz gizatasuna. Euren humanitate biluzia aztertzen hasiko zara. Bataio-harritik egiazko Jainko bakartzat zauzkat, 

humanitatearen aldetik Ama Birjina sakratuaren, eta Jainkoaren aldetik Aita Eternalaren semetzat. Azkarate aske ez uzteak «zigor kodea, 

moralitatea eta humanitatea urratzen ditu». 

2 gizadia. Ematen du humanitatea lo dagoela, neu bakarrik nagoela itzarrik goizalde sekretu honetan. Oinazea, humanitatearentzat, 

heriotza bera baino latzagoa da. Humanitatea iraindu duenak aurka izan behar omen du humanitate osoa. Terrorismoaren justifikatzea 

atzerapen morala dela irudi zait, humanitatearen aurkako atentatu bat, berriz diot, pentsamenduaren agortze bat, errealitatearen isuria 

ukatzeko moldea. Humanitatea familia handi bat duk, Adan eta Evarengandik jaio den familia handi zabala. Humanitatearen krudelkeria 

eta erokeriaren lekuko luzidoa. 

3 pl giza eta gizarte jakintzei, arte eta literaturari dagozkien ikasketa eta ikasgaien multzoa. Proiektu 

unibertsitarioa sakondu behar dugu, gure hiru arloetan: teknologia, enpresa zientziak eta humanitateak eta hezkuntza zientziak. Zientzia 

eta humanitateak uztatu beharra aldarrikatu zuen Rensselaerrek. Lotsa ere ematen du gogora ekartzea humanitateak deitzen ditugun 

ezagutza akademikoek Espainiako hezkuntza-sisteman bizi duten egoera ia klandestinoa. Humanitateei bizkarra erakutsi eta diziplina 

praktikoagoei lehentasuna emate horrek. Humanitateak irakasten jarraitu zuen. Mondragon Unibertsitateko Humanitate eta Hezkuntza 

Zientzien Fakultatea. Mari Karmen Gallastegik irabazi du Gizarte Zientzien eta Humanitateen Euskadi saria. 

humanizatu, humaniza(tu), humanizatzen 1 da/du ad giza izaera edo itxura hartu edo eman. Kafearen usain 

goxoak etxea noiz humanizatuko zain egon gabe joan zen zuzen komunera. Jendeak domestikatu egin zituen animaliak literaturan, 

humanizatu, giza ezaugarriak eman. Baina zeinen gutxi eta gaizki poetizatu den gure toponimia, gure lur euskaraz humanizatua. 

2 gizatiarrago bihurtu. Gatazkak humanizatzea beharrezkoa dela. 

humanizatze iz giza izaera edo itxura hartzea edo ematea; gizatiarrago bihurtzea. ik humanizazio. Bi 

sindikatuek presondegi politikaren «humanizatzea» eskatzeaz gainera, «osasun sare paraleloaren» desagertzea eskatu zuten.

humanizazio iz humanizatzea. Gatazkaren humanizazioa ekarriko duten pausoak eman behar ditu, presoak Euskal herriko 

espetxeetara hurbilduz. Baina gizarte-ordena guztia gizabanakoaren gainean sustraitzea eta hau gizarte-hitzarmenean oinarritzea da 

Iraultzatik jaiotako zuzenbide penalari egozten zaion beste ezaugarri baten iturria, bere edukiaren humanizazioarena, hain zuzen. 

Espetxe politikaren humanizazioa ez da une jakin batean egin beharreko kontzetsioa, aurretik eman beharrekoa baizik. 

humano izond giza-, gizatiarra. ik gizaki 4. Asots humanorik ez da batere. Gorputz humanoaren kartografia. Urbanoren 

etxolan ezagututako epeltasun humanoa. Emakume honen parterik humanoena zait interesatu. Ergelkeria, inozokeria eta memelokeria 

gauza humanoak direlako. Giza bizitza den abentura etiko, politiko, humanoa... Gure inguruan beste batzuk lotan doaz, gizakiaren alderik 

humanoena erakutsiz. Erlijioari dagokionez Bibliako Kantarik Ederrenaren irakurketa humanoa nuen gogoan. Torturan eutsi eta ez 

errenditzeko eskatzea ez da humanoa, eta hala ere naturaltasun handiz onartzen genuen. Izenak hildakoa humanoagoa egin duela 

iruditzen zait. Ez naiz puskaz puska muntatu makina bat ni, humano soil bat baino. 

humanoki adlag giza izaeraren arabera. Bestela, berriz, ozeano gehiengotarrean ez badu bere nortasun eta euskalduntasuna 

galdu eta urtu nahi [...] materialki marjinazioko lagunarte kultural txiroagoan kausituko da, estuago, erkinago, irtenbidegabekoago, 

zailagoan, eta -gura baduzu- baita oro har humanoki ziztrinagoan ere beharbada, ghettotarragoan alegia. 

humanotasun iz gizatiartasuna. Eta hauen begietan irakur zezakeen gorrotoak beraren humanotasunarekiko dudak sortzen 

zizkion. 

humero iz besahezurra, besagainaren eta ukondoaren arteko hezurra. Muskulu horren mutur bat besondoko 

hezurraren -humeroaren- goialdeari dago loturik, eta beste muturra, berriz, besaurreko bi hezurretako bati, erradioari. Humeroa hautsia 

du, eta zauria irekia du oraindik. Ustez, duela 365 urteko fosila da, Devoniano garaiko humero bat. 

humore 1 iz giza gorputzeko isurkari organikoa. Gorputzeko humoreek, beren ohiko eta arauzko jin-joanetan, nahigabean 

eta oharkabean gobernatzen dute gure borondatea. Baldin humoreak lau badira eta haien nahasteko eta konbinatzeko posibilitateak, 

mementu bakoitzean, infinitu badira, [...]. Humore bat da malenkoniaren sortzailea, humore edo bilis beltza. Lurreko humorea bere 

propietateekin eta bere zaporearekin sustraietan sartzen denean. Gaitzaren sorburuak amore eman eta gorputz ustelduaren humore 

mingotsa bere gordelekura itzultzen denean. Odolezko eta humore urtsuzko orban arrosa. 

2 (hitz elkartuetan) Gainerat zetorkidàn humore-uholdeari buru egiteko. 

humus 1 iz lurreko materia organikoa, landare eta animalia gaiak usteltzetik datorrena. Hango belarrak neurriz 

kanpo handitzen dira, metaturiko humusaz elikaturik, eta padura kirastuak eta haien azpi lohitsuak estali eta ikusezin bihurtzen dituzte. 

Zuhaitzen, lurrinen, humusaren, goroldioen eta iratzeen ezagutzak mugiarazi zituen nire giharrak. Horra hor lanean oihanlurreko ehorzle 

nonahiko, unaezin eta ikusezinak, humuseko mikroorganismoak. 

2 irud Eta espazio horiek beren humusa egiten doaz. Balio handien humusa, erlijioa izan ohi da gehienetan. 

3 (hitz elkartuetan) Gorputz guztia lokatz eta humus lurrinetan busti nuen, sudurra haizearen kontra nuela. 

hungariar 1 izlag Hungariakoa, Hungariari dagokiona. Hungariar biztanleriaren zati handi bat inguruko estatu berrietan 

gelditu baitzen: Txekoslovakia eta Jugoslavia eslaviarretan eta Errumanian. Hungariar mutil baten bidez. Hungariar estiloko bibotehandiak. 

Hungariar literatura ez da oso ezaguna gure artean. Literaturako Nobel Saria eskuratu duen lehen hungariar idazleak egina. 

Anita Kalovics hungariarra izango da haien aurkari nagusia. Adam Bodor hungariarra da, baina ez da Hungariakoa, Errumaniako 

Trantsilvanian bizi den magiarren gutxiengokoa baino. Hungariarra naiz, Budapestekoa. Laszlo Heltay maisu hungariarra ekarri du 

irakasle. Eslovakiako lurralde hungariarrak. Ardo astun eta bortitz bat edan zuten, ardo hungariar bat. 

2 iz Hungariako herritarra. Hungariarrek ez baininduten euretarikotzat hartzen. Gure tsarrak lagundu zion Austriako 

enperadoreari hungariar matxinatuak hausten. Europako preso politiko guziak, español anarkistak, judu hungariarrak, komunistak, 

gaullista frantsesak nahasiak dira, nahitara, elgar ezezta dezaten. Eslovakiako hungariarren komunitatean Hungariako telebistak ikusteko 

eta irratiak entzuteko aukera dago. Bigarren zatian, halere, hungariarrak behera egin zuten eta serbiarrek ederki baliatu zuten hiruzpalau 

goleko aldea lortzeko. Udan zehar hungariarrak etorri ziren, milaka. 

· 3 austro-hungariar izond Austria eta Hungariakoa Austro-Hungariar Inperioa, Polonia, Errusia. Austria Behereko 

urtekaria, Vienako urtekari komunala, eta monarkia austro-hungariarraren gorteko eta hiriko liburua ere eskatu zituen. Aitak austrohungariarren 

banderapean hartu zuen parte Lehen Mundu Gerran. Beti herrixka berean bizi izan delarik, austriar-hungariarra izan zen 

nazioz haurtzaroan, sovietarra gerora, eta ukrainarra bizitzaren azkenean. 

hungariartasun iz Hungariarra izateko nolakotasuna. Imre Kertészen hungariartasunaz mintzatzeak luze joko liguke. 

Tren geltokian gure hungariartasuna aipatu zigun jendarmea. 

hungariera 1 iz Hungarian eta inguruetako zenbait eskualdetan mintzatzen den hizkuntza. Jatorrizko 

hizkuntza, hungariera, gurearekin batera Europan den hizkuntzarik bitxienetakoa da. Txekieraz gain hungariera asko entzuten zen herri 

batean jaitsi nintzen. Gau hartan, Nini gaixoaren gelatik atera zen, eta esan zion kondesari hungarieraz: [...]. Orduantxe jakin nuen 

ilegorriak bazekiela hungarieraz, eta nik bezain ondo gutxienez. Lehenengoz sentitu dut hainbestetan aipatu izan den sentipena, atzerrian 

hungarierazko doinu etxekoiak entzuteak sorrarazten duen ustekabeko poza. 

2 (hitz elkartuetan) Ferenc Kovacs Errumaniako Transilvanian bizi den hungariera hiztunak argiago esan du. 

hungaro izlag/iz hungariarra. Eta otordu horren usaiera datorrena behar du izan, inondik inola, alderrai jende horrek guziak: 

alemanak, hungaroak, zingaroak, ijitoak, agotak, ikazkileak, kaskarotak edo dena delako eskazaleak, alegia. 

hungriano iz ijitua. Egiptotik etorritakoak zirelakoan, hor ditugu ijitano edo ijituak edo hungariatik zetozelakoan hungrianoak 

deitutakoak, bere lapiko eta pertza... 

hunki iz ipar ukia, ukimenaren bidezko sentipena. Hunkiari dagozkionak Gogorrak dira edo Guriak, Latzak edo Leunak, 

eta horrela. Begira edo hunkira besteak bezalako produktuak dira, ez dira ekoizpen genetikoki aldatuak; alta ba dakigu seguruenetik 

Euskal Herrian eginak direla, egiazko laborari baten etxean gainera...

hunkialdi iz ipar hunkitzea, ukitua. Baditake haatik deputatuek nahiko dioten hunkialdi bat edo beste eman gobernuaren 

xedeeri, erakusteko hor direla eta ez direla beti paso joaiten ahal, amen erran-eta kito! Hor, bi hunkialdi eman dituzte lege-nagusiari, 

gehiengo zabal batek bi aldiz baietz erraiten zuela. Hamazazpigarren hunkialdia. 

hunkialdiño iz ipar hunkialdi txikia. Lege-nagusiari berriz ere hunkialdiño bat eginen zaio. Funtsean, hasian hasi, idazlearen 

izenari berari ere, idazkeraren aldetik preseski, eman dio hunkialdiño bat, azken hizkia grekotik latinerat pasaraziz, Urruti beraz Urrutyren 

partez... 

hunkiarazi, hunkiaraz, hunkiarazten du ad hunkitzera behartu. Hiru hamarkada dira Lluis Llachek, Mikel Laboarekin 

batera, Mendizorrotzan bildutakoak hunkiarazi zituela, martxoaren 3ko sarraskian hildako eta zauritutakoen omenez. Nik esandakoak 

hunkiarazia nonbait [...] eskerrak ematen hasi zitzaidan, behin eta berriro nire samurtasuna eta fintasuna goraipatuz... eta nire 

berotasuna areagotuz, jakina. Hunkiarazteko estrategiak. 

hunkibera izond hunkitua gertatzeko joera duena. Alazneren gorputza aingira baten modura mugitzen zen, kateme 

hunkibera baten dardarizoekin. Gau horrek, oraindik ere, sakonki grabaturik dirau nire bihotz hunkiberan. Arestian esandakoaren 

indartze hunkibera da beste batzuetan. Idazleak gizatiarragoak zirela uste zuten, hunkiberago, sentiberago, maitekorragoak. Behin 

eskupeko bizigarria laneko bataren sakelan gorderik, saltzailea hunkiberago agertu zen. 

hunkiberatasun iz hunkibera denaren nolakotasuna. Liburuari zerion seriotasunak, handitasunak, itzal heroikoak, 

hunkiberatasunak... justizia sozialaren aldeko joera piztu zuten nigan, erromantikoa, nazionalista. Emakume sentibera da, azkarra, indar 

eta hunkiberatasun handikoa, horregatik da interpretatzeko zaila. Eta gaupasak dakarren hunkiberatasun bafada gozoetan dantzan 

dabil Martharen bihotza, Felixen irribarreak konkistatu baino lehen euskaldunen himnoak bereganatu duen bihotz hori berori, bai. 

hunkidura 1 iz hunkitua gertatu denaren egoera. Hunkidurak inarrosi zizkidan barrenak. Hainbesteko zirrara eta 

hunkidura eragin digu horrek guztiak non ez baikinen gauza ezta hitz egiteko ere. Eztarri-ahoan halako hunkidura bat, bihotzaren 

zokoren batetik haraino etorria. Nondik jin zaio haren mintzoari nahigabe itzuri zaion hunkidura? Malko iheskorren bat ezkutatu ezina, 

barruko hunkidura algaraka disimulatu nahia, muxu bat, beste bat, beste bat, azkeneko muxua... Parrokoak erreguetan "Itsasoan 

dabiltzan gure semeen alde" esaten zuenean, hunkidura berezia nabaritzen omen zen eliztarren eztuletan. Gizonak neskaren ezpainen 

hunkidura magikoa nabaritu zuen, eta, hain egin zitzaion bizia, ezen iruditu baitzitzaion zuku guztia xurgatu nahi ziola. Batzuetan 

hunkiduraz urtzen zitzaion bihotza eta besteetan irri egiteko irrikaz zegoen, zozoki. Baina benetako hunkiduraz irakurri zituen 

Napumoceno jaunak seme-alabez, oro har, eta Maria da Graçaz bereziki idatzitako orriak. Hunkidurazko malkoak. Hura ikusi orduko, 

besoetara lerratu nintzaion, hunkiduraren eta beldur hotzaren mugetan dilindan. Hunkidura handiko uneak izan ziren, eta agerian geratu 

zen gertukoek Manex Goihenetxeri zioten atxikimendua. 

2 (hitz elkartuetan) Hire poema batzuk ere izan ditiat batzuetan buruan [...] baina Lizardi hunkidura-iturri oparoagoa izan diat beti. 

· Misterio horretara hurbiltzeko, urrundua zaudenean, alegia, nik uste dut lehendabizi bizi hunkidura eta emozioa daudela (nire kasuan 

katarsia bat izan zen), eta gero hasten direla prozedura intelektualak. Taldearen bürü zen mutikoa, 55 urteren bürüan berriz ikusi düt, 

bihotz hunkidüra handi batekin. 

hunkiezin izond ezin hunkituzkoa. Urtarrilaren 9an iragan bilkuran ABk 6an adostutako testu horri ezetza eman zion eta 

hastapeneko dekalogoaren hunkiezinezko 12 puntuei eutsi die. 

hunkigarri 1 izond hunkitzen duena, halako barne zirrara eragiten duena. Donostiako Antiguako eliza gainezka zela, 

azkeneko agur hunkigarria egin zioten atzo kantariari. Halako xalotasun hunkigarri eta bihotz urratzaile bat. Betetasun zantzu 

hunkigarria beti enara goiztarrena. Nekrologiko hunkigarria argitaratu zuen maisu musikagilearen omenez. "Xabiertxoren eriotza" poema 

hunkigarrian kontatzen zaigun bezala. Txitxikoven familia dohakabearen patu hunkigarria. Oso gutun hunkigarria idatzi zion 

gobernadoreari. Zeremonia zinez hunkigarria bizi izan dute. Kafkak zioen kanturik hunkigarriena infernuko kondenatuena dela. 

Eguberrietako giroaren hutsalkeria hunkigarria hazi zen neure baitan. Zein arraroa, zein hunkigarria den iraupen hori hain hauskorra 

izatea. urte askoan, gizon bat hunkigarria iruditzen zaidan lehen aldia da. Inoiz ikusi gabea zen ama baten maitasuna hain modu 

hunkigarrian edo bakunean adierazten. Bizitzaren amaieran gaude, hain modu hunkigarri eta hanpatuan esan berri duzun bezala. 

Karrikan zebiltzanean, metro apurrez atzerago egoten zen Graxi, gizonaren traka hortik, hunkigarri kausitzen zuelako. 

2 bihotz-hunkigarri izond Historia bihotz-hunkigarriak, negarra eragiten zutenak, atarramentu txarrekoak. Geografiari 

kendutako konparazio bihotz-hunkigarri batekin. Baina horren ordez, bihotz hunkigarri izanen zuelakoan, poema japoniar bat errezitatu 

nion. 

[4] elizkizun hunkigarri (8); lekukotasun hunkigarri (8); meza hunkigarri (7); omenaldi hunkigarri (5); oroitzapen hunkigarri (4); zeremonia hunkigarri 

(5); elizkizun hunkigarri batean (6); agur hunkigarria (10); arras hunkigarria (6); aski hunkigarria (4); benetan hunkigarria (4); biziki hunkigarria (5); 

egun hunkigarria (4); guziz hunkigarria (19); hunkigarria zinez (5); memento hunkigarria (7); meza hunkigarria (9); omenaldi hunkigarria (6); oso 

hunkigarria (16); une hunkigarria (7); zinez hunkigarria (7) 

kartsu eta hunkigarria (4); ederra eta hunkigarria (6); kartsua eta hunkigarria (6); agur hunkigarria egin (4); ehorzketa hunkigarriak (17); elizkizun 

hunkigarriak (4); guziz hunkigarriak (4); kantu hunkigarriak (5); lekukotasun hunkigarriak (6); une hunkigarriak (5); eder eta hunkigarriak (4); kartsu 

eta hunkigarriak (4); modu hunkigarrian (5); unerik hunkigarriena (7)] 

hunkigarriki adlag era hunkigarrian. ik hunkigarriro. Horretarako eszena hunkigarriki kastrentsea narratzen du. 

Bururatzeko, Kati Itzaina hunkigarriki zaiku bere ttanttaz mintzatu. XIX. mendean indianoek jasan gerlak eta sarraskiak ditu 

hunkigarriki kondatzen. 

hunkigarriro adlag era hunkigarrian. ik hunkigarriki. Azkenean, senarra bertara joan zitzaion, hunkigarriro hitz 

eginez itzularazteko asmoz. Neskatxaz maitemindu zen eta hunkigarriro mintzatu zitzaion. Lehenengo, hunkigarriro, S._Frantziskoren 

heriotzaren berri ematen die; ondoren, samina gozatzeko edo, berri pozgarri bat iragartzen die: [...]. Miepek, izan ere, hain hunkigarriro 

kontatzen ditu gauza horiek guztiak; bera ere asaldatuta dago oso. 

hunkigarritasun iz hunkigarria denaren nolakotasuna. Haren lore sortetan aldarte gaiztoek zein hunkigarritasun aldiek 

islatzen jarraitzen zuten. Bere kontenplazioko objektuaren gozotasun gehiegizkoak, hunkigarritasunezko eta biguntasunezko gozamenak. 

hunkigune iz ipar ukigunea. Arrasta zapatuz brau! autoaren lasterra mendratu nuen: galaxiekiko hunkigunean itotzeko gerturik 

neukan odola!

hunkikara izond Une batez, isilik geratu ginenean, goilarearen hunkikarak kikeren ertzetan eta kanpoan mentsa bezala buhatzen 

zuen haizearen orroak baino ez genituen entzuten 

hunkikaratu, hunkikara(tu), hunkikaratzen da ad Eguberri hartan buhameak, zaldiak eta baserriko jendeak, Damaseko 

patarraren maldan zeudela, elkarri agurka saihetsetik hunkikaratu ziren. 

hunkimen 1 iz hunkipena. Eta eskuak eskuetan, hunkimenaren mugetan, elkar konplimentatuz, besarkatuko ziren, oihuka: [...]. 

Bihotza hunkimenak bahiturik eseri nintzen han. 

2 ukimena. Bestaldetik, oihan sakonean liluraturik ibili ginen zentzu guziak pilpilean : entzumena, hunkimena, ikusmena... 

hunkimendu iz hunkidura. Amorrazioa eta hunkimendua erdi bana zebiltzan haren ahotsean. 

hunkipen 1 iz hunkitzea. Bat-bateko hunkipenak egunkaria itxiarazi zidan. Trenean doazenen malkoek / hunkitu egiten gaituzte, 

/ hunkipenak ahuldu egiten gaituela jakinik. Drogazalea anaia duela esaterakoan ahotsak dardara egin badio ere, hunkipenaren 

eremutik zakarkeriarenera ekartzen du berriro jarduna: [...]. -Nola... egin dute... hori? -esan zuen, hunkipenez etendako hitzekin. Niri, 

berriz, hunkipenezko hotzikarak eragin zizkidan oso urte gutxi lehenago etsaien himno gorrotagarritzat neukanak. 

2 (hitz elkartuetan) Eskema kanonikoari men egin gabe, autore ustez bigarren mailako batengan halako ukipen-puntu, hunkipenpuntu 

ezkutuak bilatzen dituzu, eta hortik beste liburu batera iristen zara, eta han ere beste hunkipen puntu batzuk... 

hunkitu (orobat hunki eta onkitu g.er.; Hiztegi Batuak hunkitu hobesten du), hunki, hunkitzen 1 du ad 

zirrara edo bihotz sentipen batek ukitua gertatu. Azkenean, ez du ezerk harritzen, ezerk hunkitzen, ezerk mintzen. 

Italiarren porrotak, behinik behin, ez hazala hunkitu, kontu horiek hutsaren hurrengo baitira. Nik, literaturari, hunkitzea eskatzen diot, 

txarrerako zein onerako. Ni hunkitzea nahi zuen, eta lortu ere lortu zuen une batez, baina berehala gainditu nuen ahuldade-unea. 

Badakigu hori gure ezaugarri dela, eta horregatik hunkitzen gaitu Faustoren oihuak: [...].Emakume hau, hondatua dirudien emakume 

potolo hau da hunkitzen nauena eta maite dudana. Eta hitzak isurtzen zitzaizkigun, bazekielako Maddalenek hunkitzen ninduela, 

erretzen. Begiramenik ez erakustea erabaki zuen, ordea, eta ez zuen aita hunki zezakeen ikararik egin. Abasek ez erakarri ez berarengan 

zegoen emetasuna hunkitzen ez bazuen ere, gizonari zerion urregorriarekin lilura zitekeen. Nire sentiberatasuna hunkitu duen zoritxar 

honek. Udazkeneko goiz argi batek edonoren bihotza hunki lezake. Hunkitua nintzela aitor dizut. Entzuleok hunkituak ginen. Denek izan 

zuten herri ezkutu baten berri, eta denak hunkitu ziren berriemailea ameslari eta triste azaldu zitzaienean [...]: triste elkarrizketaren 

hasieran, gerra galduaz zein herri zapalduaz ari zela; ameslari ondorenean, ideala aipatzean, Euzkadiren askatasuna. 

2 (nola adizlagunekin) Quenu biziki hunkitu zen, emazteak galtzerdiak eman zizkiolarik. Eta biziki hunkitzen nau kantu horrek. 

Biziki hunkia nintzen. Gorabehera haiek aztertzean, zeharo hunkitu zen don Ottavio. Beraz Rosa Galindo ez zen batere hunkitu. Ume 

baten moduan hunkitzen banaiz ez da zer jokatzen dudan ez dakidalako. Hura ikuste hutsarekin barruraino hunkitzen zen sarritan. 

Natura hilak bizi dela iduri duen aldi oro, zirrara bereziz hunkitzen gaitu. Idoia areago hunkitu zen. 

3 ipar ukitu. Bere eskuez hunkitzen du Jesusek, ernearazten diozka beharriak eta mihia deslotzen. SS-ek presoen soinak hunkitzen 

zituzten, paperezko jantzirik zeramaten ikusteko. Giza Gorputza, alabaina [...] anitz gisetara hunki dezakete kanpoko gorputzek eta berak 

anitz gisetara kanpoko gorputzak hunki ditzake. Pentsatzeko da gai hori hunkia zuela bizi zelarik, hegoaldera joan eta beti fraideen buru 

zen Bastres bere adiskidearekin. Hor bildu ditugu Errobi hunkitzen duten 45 herriak, Departamendua, Akitania eta Estatua. Baionak ez 

itsasoa hunkirik ere, itsasorat doatzin Aturri eta Errobiak trebeskatzen dute. Harri batez bi txori hunkiren dütü horra bildüko den jenteak. 

4 irud ik beherago 7. Beste adigaiak ere deus ez dira, irudimena hunkitzen duten irudikatzeko modu bereziak baizik. Sudurraren 

bitartez gure sentsuak hunkitzen dituzten gauzak, Usain-onekoak edo Usain-txarrekoak deitzen dira. Langile bakantzeko mehatxu horiek 

ez dutela mementoan Euskal-Herria hunkitzen arduradun batzuen erranen arabera. Merkatu hori garantzi handikoa da 6 000 biztanle 

hunkitzen baititu Aturri behereko aldean. Hitzarmenak euskara hunkitzen du erdiz erdi. Herria kazeta hori noiz sortu zen eta ze publiko 

hunkitzen du holako kazeta batek? 

5 ipar gai bati buruz aritu. ik ukitu. -Ba, preseski hor hunkitzen duzu pundu biziki inportante bat. Hor hunkitzen da auzi bat 

biziki minbera, ondarkinena. 

6 ipar kobratu, jaso. Hemen 10 000 libera hunkitzen baldin bazuen han 40 000 mila libera hunkituko du. -Erretreta osoa hunkitzen 

ahal likek beraz... Lan horren alderat hunkia beharra zuten diruaren parteño bat altxatua dute bainan parteño bat bakarrik. Angelun 

konparazione, diote ukan dutela bost ehun mila euroren makurra segurik, sos horren laurdena dute hunkia, ez gehiago. Ez lukete nahi 

bihar edo etzi bortxatuak izan igandearekin ere berdin lanean artzerat, prima berezi bat hunkirik ere hortarako. 

7 ipar erasan. ik gorago 4. Hizkuntza hunkitzen eta jotzen duen edozein erasok, hunkitzen eta zaurtzen ere du Gizakia bera. 

Erabaki horrek ez zituen sobera hunkitzen. Gure dolumin bizienak espos, haur ala haur ttipieri, bai eta heriotze hortaz hunkiak diren 

guzieri, arreba barne. Eritasun huntaz hunkiak diren haurren buru-muina eta bizkar-muina ditu suntsitzen. Zaldi feiria izanen dela usaian 

bezala, zaldia ez delakotz hunkia zerratze hortaz. Gutik egin du hiru lagun ez baitira hunkiak izan. Herrialde batetik beste batetarat 

lanketa dabiltzanen mugimenduak berrehun miliun jende xuxenean hunkirik ere, ez dela mugimendu hori hain handia denen buru. 

8 (era burutua izenondo gisa) Estutuari luzaro eutsi ondoren, besarkada hunkitua eman zidan. Norbait iraganetik berragertzen 

denean ahots hunkituz esanez "dena konpondu" nahi duela, hartaz errukitu besterik ezin zaitezke egin eta haren asmoei barre egin. -Ez al 

da zeru bat! -esan zuen panpinak ahots hunkituz, eskuekin txaloak jotzen zituen bitartean. 

9 hunkituxe Hunkituxe ninduen nire eta aita zenaren oroitzapena sasoiarekin batean joan ez izanak. 

10 bihotz-hunkiturik Anaiaz bihotz-hunkiturik, negargurak eman zion eta, presaka bere gelara joanez, negar egin zuen. Bihotzhunkiturik 

negarrari eman zioten entzuleek, eta benetako jakintsu hura santu bezala beneratu zuten. 

11 gogo-hunkiturik Denbora luzez egon zen irakurtzen, betazalik jaso gabe eta orriari orri, Hester Prynne haurdunaren oinaze 

isilekin gogo-hunkiturik. Neskak, gogo-hunkiturik, hozkada txiki bat eman zion opilari. 

[4] hunki ditu (4); hunki du (5); hunki gabe (5); hunkia izan (8); hunkia den familiari (4); ezin hunkiak (4); heriotze hortaz hunkiak (11); hunkiak diren 

guzieri (8) 

asko hunkitu (5); bereziki hunkitu (6); bihotza hunkitu (5); biziki hunkitu (14); izugarri hunkitu (4); jendea hunkitu (4); zeharo hunkitu (4) 

biziki hunkitua (7); gorrotoz hunkitua (10); hunkitua dela (22); hunkitua zegoen (4); poztasunez hunkitua (10); tristuraz hunkitua (14); hunkitua den 

familiari (4); afektu batez hunkitua (4); modu anitzez hunkitua (5); hunkituak diren (13); arras hunkiturik (6); erabat hunkiturik (4); hunkiturik geratu 

(9); hunkiturik nengoen (5); hunkiturik utzi (5); oso hunkiturik (6); erabat hunkituta (5); hunkituta utzi (5); hunkituta zegoen (14); oso hunkituta (12); 

zeharo hunkituta (7) 

bihotza hunkitzen (5); biziki hunkitzen (5); doluak hunkitzen (7); gizakia hunkitzen (5); gorputza hunkitzen (7); guti hunkitzen (4); herria hunkitzen 

(5); hurbildik hunkitzen (7); hurbiletik hunkitzen (6); poztasunez hunkitzen (14); tristuraz hunkitzen (16); dolu horrek hunkitzen (4); heriotze horiek 

hunkitzen (4); hunkitzen dituen guzieri (17); heriotze hunek hunkitzen (11); hunkitzen dituzten guzieri (6); euskal herria hunkitzen (5); ideia batek 

hunkitzen (5); heriotze horrek hunkitzen (7); hunkitzen gaituzten objektu (4); hunkitzen dituen familieri (7); hunkitzen duen familia (4)] 

hunkitzaile izond hunkitzen duena. Euskadiko xapeldunak, Iñaki Abendivar eta Angel Rivero dire muslari ederrak, joko 

hunkitzaileak, zuhurrak nahiz aski ausartak, beti buruz ari.

hunkitze iz zirrara edo bihotz sentipen batek ukitua gertatzea. ik hunkipen. Bere poemagintza klasikozaleak 

sortarazten digun hunkitze gozo, otzan eta barrenkoia. Krisi-aro horretan sortzen da berriro indarberriturik atzera lehentasunarekin 

zuzeneko esperientzia eta hunkitze erlijiosoaren premia. Neure burua bortxatu beharrean naiz gertaldi horrek eragin didan bihotz 

hunkitzetik gogoa bertzeratzeko. 

huno 1 iz Volga eta Danubio ibaien kokatu zen asiar jatorriko herri bateko kidea. Atilak, hunoen gerra-jaun 

ospetsuak. Zaldiz sartu ziren hunoak monasterioko liburutegian. Gutarrak edo Hunoak? Mundu osoa arpilatua zuten hunoen altxor 

eskergak. Nahigabeak, jakingo duk noski, ez dituk etortzen lauoinkako zalapartan, hunoen zalduneria bezala, baizik eta isilka, itzalgaizka, 

epidemiak bezala. Huno narras haren aurka biraoka eta madarikazioka. 

2 izond Charliek eta biok arrastaka atera dugu preso hunoa uretatik. Erromatar Inperioaren eta eurasiar nomada hunoen arteko 

harremanen historiak. 

huntz 1 1 iz landare igokaria, zurtoinetan sortzen zaizkion sustraitxoen bidez horma eta zuhaitz enborrei 

itsasten zaiena eta hostoak beti berde dituena (Hedera helix etab.). Albo banatan dauden zuhaitzen enborretan huntza 

eta berde biziko landareak kiribiltzen dira. Hormetan gora hazitako huntzak. Hesi-hormaren baten gainetik [...] huntz beltzezko 

girlandaren bat erortzen zen. Etxea hutsik eta abandonatua aurkitu zuen, sasiak eta huntzak guztiz janda. Ate irekitik airea sartzen zunan, 

huntzaren zuntoiak hautsiz. Huntzaren ale beltx biribilak. Huntzaren hila, irailaren 30etik urriaren 27ra bitartean doa, huntza loretan 

puri-purian dagoen sasoian. Dibana, mahai obalatua eta huntzez estaliriko bionbotxoak. Etxe dotore, antigualeko, huntzez estalitako 

batean. Guztiek burua makurtu zuten, eta ontzitxoek huntzezko errezel bat zeharkatu zuten, zulo zabal bat ezkutatzen zuena labarraren 

aurpegian. Borreroak exekuzio-horman huntz gorria aldatu zuen, batik bat bala zuloak disimulatzearren. 

2 (hitz elkartuetan) Ardo onak ez du huntz-sortarik behar! Colege Oxfordekoan huntz-garagardoa egiten omen dute. Kanpoan 

euriaren nigar herresta hitsak murruetarik behera, lehen xuri izanak, orain huntz-ostoak janak. Paparrean huntz adaxka bat jartzeko 

ohitura hartu zuten. Huntz-aihen hilak parda eta kisketen jiran. 

huntz 2 ik hontz. 

huntzadun izond huntza duena. Familiaren beste egoitza bat, bere zurezko ate gorri, huntzadun hesi eta guzti. 

hupa iz hupatzeko haga. Donibane/Ziburuko portuan hupa haga berritua. Joan den ostiral arratsean, hupa haga edo pertika 

masters-a ospatu dira zezen plazan. 

hupaldi iz goraldia. Borroka eraman dute ere, ekipak hupaldi hori segurtatu-eta zuzendariek gradu berriari doazkion diru iturri 

berriak ardiestea gatik. Zanpaina botoilak ateratzen zituen kategoriaz hupaldiaren behar bezala markatzeko. 

huparazi, huparaz, huparazten du ad hupatzera behartu, igoarazi. -Gure borrokari ozka bat huparaziko diogu. 

hupatu, hupa, hupatzen 1 da ad ipar igo. Zamarraz eta txapelaz beztitu aurkezlea, punpean hupatu zen taula gainera. 

Kaimiunttorat hupatu zen Pantxika eta aitaren saihetsean jarri. Bagoira hupatzen zenean. Laster hupatu ginen dakizun bosgarren estai 

hartarat. Lo-gela zerratutik eskapatzen zen, baratzeko pikuaren puntaren puntara hupatzeko. Bi mendigoizale euskaldun hupatu dira 

Lhotse mendiaren kasko-kaskoraino. Miarritzeko aireportuan, egunean 2 550 bidaiari jautsi edo hupatu dira hegazkinetan, aitzineko udan 

baino % 4,5 gutiago. Arima bekatorosak zerura hupa zitezen bidean sobera denborarik galdu gabe. Bat-batean gogoratu zen, ikaraz, oren 

bi lehenago zaldi-pikatzailetik eliza-ohoinen gradora hupatu zela. Seme den Carlos II "El Malo" [...] errege alkira hupatuko da, gero azken 

honen semea, Carlos III. Sailkapenean laugarren tokira hupatu dira 57 tantorekin. Zein talde hupatuko zen CFA2 kategoriara 

kalkulatzeko. Futbolariek kategoriaz hupatzeko parada. Lan eta bazter-laguntzaz zurubian gora hupatzen ahal haiz, Polizian berean. 

Badirudi igogailuz beti goiti doazela Zientziak; Etika, aldiz, eskaileretarik ezin hupatuz ari zaigula. Diru sartzetan larriena lan tatsa da, 

aurten % 2,3ez hupatzen da. 

2 du ad ipar igo, altxatu. Eskuarekin ttuttuna xahatu gabe, botila berde uhargia ezpain artera hupatzen zuen. Ogi zaku baten gisa 

[...] egongela zabal bateraino hupatu ninduten. Ttipi ttipitik bertsularien manerak hartu zituen, mahai baten gainera hupatzen zuten eta 

bazkaltiarrak xoratzen zituen bere haur gogoan atxikitzen zituen kopla eta zirtoekin. Behin edo bietan mikroaren parera hupatu zuten, 

semeak jasaten zituen bortizkeriak eta askatasun murrizketak aipatzeko. 

hur 1 1 iz hurritzaren fruitua, aski biribila, oskol leuna eta gogorra, eta mami jateko ona eta oso gozoa 

dituena. Euskaldundu ere egin ziren fruitu lehorren artean, arrotzenetakoa iruditu izandu zaidala beti almendra, beste intxaur, hur, 

gaztain, piko eta gisakoen aldean. Hurrak, heldu ahala, putzura jaulkitzen dira, bertako izokinak arrapalada batean jaten dituztela; eta 

zenbat hur jango, hainbat orban gorrixka tindatzen zaizkio izokin bakoitzari. Ama, ikusi zenbat hur bildu duan gaur! Buruilean, hurrak 

jausi orduko, garba ttiki batzuk hasten zaizkio xintxilik luzatzen. Neguan hasi eta uda azkeneraino dirauen hurraren prozesuak 

emakumearen haurdunaldia gogoratzen omen du. Hurra amaren erraien ahurrean mamitzen doan haurra da: ez da kasualitatea hurrak 

bihotz ttiki baten tankera badu. Hurra jakituria mamitua da, barruan sendotua, gordean ondua, jakituria umo trinkotua, baina aldi berean, 

oskol ttiki gogor baten barruan gordea. Gerezien festarekin bukatzen genituen eskola kontuak udaberrian, eta berriz atzera, hurren 

festarekin hasten udatzenean. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Hutsaren hurrengo iruditzen zaizkit, hur ale horren xuhurtasun eta biribiltasun xaloaren 

ondoan. Neska mutilek elkarri hur azalak jaurtitzeko ohitura ere zabaldua omen zen Pirinioz alde bietan. Uxatu zuen hur-azal koloreko 

gizon baten oihuak. Sekulako hur mordoskak, urak arrastan ekarritako txotx muttur ihar eta xakar hondar batzuekin trabatu eta 

nahastuak. Hantxe egoten zen hur altxorra. 

3 hur-hausteko iz hurraren oskola hausteko gailua. Kafeontzi bat, lupa bat, telefono bat, tapizak, hur-hausteko bat, pipa 

bilduma bat [...]. 

[3] hur azal (3); hur azal koloreko (3)] 

hur 2 1 adlag hurbil. ik hurre. Ilunabarra hur zegoen. Ekaitza hur zegoela Annapurna aldean. On hutsa komeni zaigu, baina 

biziak jakitea baino ez jakitea hurrago duela sentitzen dugunok diogu on hutsa baino on betexeagoa hobe dela. Zelanok, gertaeretatik 

hurrerago zegoenak, uztailaren 16a ematen du data bezala. Behelaino esnetsuak bisibilitatea kenduko du eta, hurretik ere, zuen 

enbarkazioa apenas ikusiko da. Ate hurretik zihoala, lau lagun atera ziren, bi bikote algara bizian, afalosteko euforiaren menpe. 

2 (dagokion osagaia -tik atzizkiaz) Nigandik hur gizon lodikote batek [...] luzaroan igurzten zuen bere burua. Gaur ere 

elkarrengandik oso hur ibili dira. Mutur batean, atetik hur, baranda bernizatuak gizon-ilarari eusten zion. Bere ukondotik hur. Eraztuna 

jaso, afaria ordaindu, handik hur zeneukan hotelera joan...

3 hurrean adlag hur. Heriotza hurrean zuela adierazi zion. Portutik hurrean. Hirurogeita hamar urte hurrean zituela hil zen. 

4 hurreko izlag ik hurko. Ez du senide hurrekorik, ez ahaiderik ni emaztetzat hartzeko modukorik. Beldurretik hurreko zerbait. 

Haren ibileren testigurik hurrekoena. 

5 hurreneko hurbilena. Hurreneko telefono-kabinetara jo eta Ismetekin kontaktuan jartzen saiatu naiz. 

6 ez hurrik eman ere [15 esaldi, 9 liburutan] ezta hurrik eman ere. Ikaragarri esan nahi duela dirudi, gauza handia eta 

zaila dela, baina ez da hala, ez hurrik eman ere. Denak ez ziren matematikariak izan, ez hurrik eman ere. 

7 ezta hurretik ere [4 esaldi, 2 liburutan] ezta hurrik eman ere. -Hemengo kartzela ez delako, ezta hurretik ere, Bastillan 

egondako batentzako lain. Enuntziatu-multzo honek ez du adierazten, ezta hurretik ere, objektu bakarra, behingoan eta betiko eratutako 

objektua, eta ez du, ezta hurretik ere, objektu bakar hori iraunarazten mugarik gabe bere agortezineko idealtasunaren hodeiertz bezala. 

8 ezta hurrik eman ere [61 esaldi, 28 liburu eta 27 artikulutan] ezta inondik ere. Oraingoan gorbata gabe zegoen, 

baina ez haatik zarpail, ezta hurrik eman ere. Alabaina, hitzek ezin dute den-dena adierazi, ezta hurrik eman ere. Tira, nik ondotxo 

nekien zuk ez zenituela hamabost urte, ezta hurrik eman ere! Artur erregeak txunditurik entzun zituen Lanceloten hitzak; ez zuen 

pentsatzen, ezta hurrik eman ere, halako zerbaitetarako prest egon zitekeenik Lancelot. 

9 hur-hurrean Hondartza hur-hurrean zegoen. Hantxe zegoen, hur-hurrean lurrean etzanda. 

10 hur-hurretik Aireplano bat hur-hurretik pasatu zen eta pilotoa ikusi nuen. Zaratatxo mehe bat egiten eban, nrrr-nrrr-nrrr, 

soinuaren zaratapean, hur-hurretik bakarrik eta doidoi entzuten zana. Merinok hur-hurretik ezagutu zuen Gandia. 

hurakan ik urakan. 

hurbil 1 adlag txikitzat jotzen den distantzia batera. ik hur; hurren; gertu. Urruti nahiz hurbil bizi zaretenok, 

jakin ezazue nik eginaren berri. Une batetik bestera, urrun egondako gauzak hurbil sentitu nituen. Lehorra hurbil sumatu zuten 

marinelek. Hurbil behar zuen, ziztuan ailegatu baitzen. Eguerdi hurbil orain. Inoiz baino hurbilago sentitu nituen bi anaiak. Guri 

hurbilago, kasik hor berean, Weimar hiri famatua. -Zatoz hurbilago, seme, uki zaitzadan. Dei egiten dizuet hurbilagotik aztertzeko 

zuetako bakoitzaren eginbeharra. Bero eta hurbilagotik zelatatzen nituen plazako mahaietako xake-jokalariak. 

2 (dagokion osagaia -tik atzizkiaz) Bazter batean, egongela ilunetik hurbil, hiru neska zeuden aulki banatan elkarren 

aldamenean eserita. Hirurok elkarrengandik hurbil bizi gaituk. Feaziarrak, lehen, Hiperean bizi ziren, ziklopeengandik hurbil. Nigandik 

nahiko hurbil. Handik hurbil samar bi neska ari ziren, zaldun jantzian, zaldi bana eskuilatzen. Bi neska ikusi nituen handik hurbil, tenisjantzian. 

Handik oso hurbil igarotzen da Dinka ibaia. Sinagogatik hurbil, bi gizon ikusi nituen ezkaratz batetik irteten. Siena hiritik hurbil 

bidean zihoala. Eta zauritu egin zuten bere gudu-gurdian, Gur-eko aldapan, Ibleamdik hurbil. Gibeatik hurbil ezarri zuten kanpalekua. 

3 (zenbaki eta kopuruekin) ik hurran 2. 80 000 preso hurbil bazen han. Hilak badira nonahi, bereziki Vandean (165.000 hil, 

jendetzearen laurdena hurbil). Zeren ikusle horien artean gehienak, %80 hurbil, bigarren katekoak baitira, telebista erdaraz ikusten 

dutenetakoak. Gares-Puente la Reina famatura lau egunez heltzeko nahikaria badut: ehun kilometro hurbil. Bostak hurbil dira. Hamaikak 

hurbil: ez dut herrestaka ibiltzeko denborarik izanen. Hogei kilometro hurbil eginak. Ehun urte hurbil baitzituen. · Bi metro hurbileko 

gizona. 

· 4 izond hurbil dagoena. ik hurbileko; hurko. Hurbila, etxekoa. Arbaso hurbil nahiz urrunak. Jatetxe italiar hurbil 

batean. Aterpetxe hurbilaren usainean, bezero nekatu eta izorratuenek ere arindu dute pausoa. Ikus harakin hori -salmahai hurbil baten 

gibeleko agurea erakutsi nion. Lanjer hurbil baten seinale isila. Era honetara, unibertsoan gertaturiko egintza bakoitza, berori sortarazi 

duen eragile hurbila edozein izanik ere, Jainkoari egokiarazten zaio. Giza izaeratik datorren guztia [...] giza izaera soil horren arabera 

ulertu behar da, bere kausa hurbilaren arabera bezala. Konta ziezazkidala berak gure iragan hurbilari buruzko gauza gehiago. Udaberri 

hurbilak aitzindari bidaltzen zuen noizean behin egun eguzkitsu bat, oskarbia eta epela. Afrika, Ekialde Hurbila eta Ekialdeko Europa. Zer 

pentsatzen duten Ekialde Hurbileko musulmanek aspaldion gertatzen ari denari buruz. Ekialde Hurbilerako ordezkari berezi Alvaro de 

Sotok. Noizbait, etorkizun hurbilean menturaz. Garai hurbilagoetan izan zirena eta egin zutena. Denak dira ahaide; uste izateko zen 

baino askoz gradu hurbilagoan izan ere. Ahaide hurbilegien arteko ezkontzak. Garai hurbilegi batekoak. Bere lagun hurbilenen 

leialtasuna. Non da emazte komentu hurbilena? -tematu zen gaztea. Apal hurbilenean jarri zuen Perrettek. Askotan esan zien bere 

hurbilenei: [...]. · Irudi horiek "nabarmenagoak, ideal sozialistatik hurbilagoak" behar dutela izan. 

· 5 (-en atzizkiaren eskuinean, izen gisa) hurbiltasuna. Baina ontziko inor ez da lehorraren hurbilaz ohartu. Ezertxo ere ez 

gerraren hurbila iradoki zezakeenik. Zesarrek galiarrez dioenez, Marseilaren hurbilak eta merkataritzak hain kalte handia egin zien, non, 

[...]. Azken finaren hurbila sumatuta edo goi arnasaren hatsak berriro epelduta. 

6 hurbilagoko izond Hurbilagoko gertaerek, ordea, oinazea daramate itsatsirik, eta horregatik ez ditugu berritu nahi izaten. Ezin 

ginela urruneko intxaurren xerka ibili hurbilagokoen berri jakin gabe. Plumagaineko premu gazteak, ordea, urrutiko gerra bat baino asmo 

xehe hurbilagokoak ditu, eta aitarengana joan da bere premu-partea eskatzera. Julian Muguruzari dagokionez, lehendik ere begiz jota 

neuzkan ezaugarriak berretsi zituen tratu hurbilagoko hark: gizon zuzena, zorrotza, harro samarra, apur bat egoskorra... 

7 hurbildik [31 agerraldi, 8 liburu eta 20 artikulutan] hurbiletik. Pierre Ouret Suhuskundar apez erakasle jakintsuna, 

Etienne Salaberry hurbildik ezagutu duena. Bi heriotze horiek hurbildik hunkitzen dituzten familia guzieri eskaintzen ditugu gure 

doluminak. Hurbildik ikusita, hiriak ere eite bera du. 

8 hurbileko izlag/iz Hurbileko ahaide zaitudanez, legez nitaz arduratu beharra duzu. Kaltetua hila bada eta ordaina jasotzeko 

ahaide hurbilekorik ez badu. Frantziskoren adiskidea eta ordenako arazoetan hurbileko laguntzaile izan zuena. Hurbileko norbait albotik 

betiko joaten zaigunean. Hurbileko kanpai hotsen arteko tarteetan. Menperatzaileek urrutiko nahiz hurbileko lurralde etsairen batera 

eramango dituzte. Itsaso Gorriaren hurbileko nazioek itsaso horretan eta Afrikakoan baizik ez zuten tratuan jarduten. Elkarren hurbileko 

leku askotan. Aldea zirkuluaren diametroa bider 8/9 zuen karratu bat hartzea proposatu zuen; hurbileko balio bat baizik ez zen hori. Zer 

pentsatzen duten Ekialde Hurbileko musulmanek aspaldion gertatzen ari denari buruz. Beldurraren oso hurbilekoa zen sentitzen ari 

nintzena. Ideia honekin batera beste bat ere, oso hurbilekoa, kontuan hartu beharko litzateke: [...]. Frantziskoren idealen lekukorik 

onena, hurbilekoena eta leialena da Klara. Urruti dagoena izurriz hilko da, hurbilekoa gerraz, eta gainerakoak -setiatuak- gosez. Nork ez 

du ezagutzen bere hurbilekoetan nor edo nor, oinez, bizikletaz edo beribilez Santiagoko itzulia egin berri ez duenik? Frantziskoren 

hurbilekoenak izan ziren eta Ordenan baztertuak geratu ziren lehen garaietako lagunen testigantza, anai Leonena bereziki. Hala esan zien 

askotan bere hurbilekoenei: [...]. Toledokoaren kargutik hurbileko aulki batean jarria zenak. Zero absolututik hurbileko tenperaturan 

funtzionatzen duten material supereroale berriak. 

9 hurbileneko izlag McGonagall andereñoak burduntzalia sartu zuen hurbileneko zopa-ontzian. Hermionek Buckbeaken sokaren 

muturra hartu eta hurbileneko zuhaitzari lotu zion sendo. Hurbileneko kale-argia itzali egin zen eztanda txiki batekin. Gure 

hurbilenekoek ehundutako sailkapenaren sarean. Hurbileneko adiskiderik gabe geratutako izaki baten sentimenduak. Nola gizartearen 

eraginagatik hala hurbilenekoen gaitzespenak sortu beldurragatik, ezer egiten ez ausartzea. Mendi edo oihanean pausan edo herrietako 

etxebizitzetan gorderik, zure hurbilenekoengandik baztertzea hautatzen duzu, etsaien atzaparretatik ihesean. Aita-amaren oinordetza, 

zati berdinetan dagokie seme-alaba guztiei, sexu bereizketarik gabe; horiek ezean, senide hurbilekoenei. Gugandik hurbileneko gobernu 

mailetatik ekin behar zaie politikei. 

10 hurbilera Bailesta tiro bi: hurbilera, ez urrutira. 

11 hurbiletik [313 agerraldi, 89 liburu eta 133 artikulutan] Hurbiletik ikusi nahi nuen hiria esaten ziguten bezain dekadentea 

zen, paristarrak hain biziatuak ziren. Bere errebolbera ateratzen du eta hurbiletik tirokatzen. -Eta zer ahalmen du, ba? -galdetu zion 

sorginak, Scabbers hurbiletik aztertuz. Aleman zaindariek esklaboen lana hurbiletik kontrolatu zuten. Hauen testigantza guztiz 

sinesgarria da, bai gertaerak hurbiletik ezagutu zituztelako, bai bertute sendoko gizonak direlako. Harry konturatu zen arte norbait begira 

zutela hurbiletik.

12 hurbil eduki Eta Jainkoa hurbil edukitzea maite dute. Hurbil zeukan Stan Shunpike, eta bera baino zaharxeagoa zela konturatu 

zen Harry. Baina bazekien ezin saihestuzko heriotza hurbil zeukala. Hurbilegi daukat makinaz idazten ari den polizia. 

13 hurbil egon 1 Ulises badatorrela entzun dut, hurbil dagoela, eta altxor oparoa dakarrela. Orain hiria hurbil zegoen. Hurbil dago 

haien hondamendia, berandu gabe etorriko da haientzat prestaturik dagoena. · Lehenik grisak sartu dira, sotoko leihotik hurbilen 

zeudenak. 

14 hurbil egon 2 (dagokion osagaia -tik atzizkiaz) Elkarrengandik hurbil zeudela, Lancelot zalditik jaitsi zen. Ostatua 

geltokitik hurbil zegoenez, bidaiari askok egiten zuen gau bakar bateko egonaldia. Betuliatik hurbil dagoen zelaian. Hiritik hurbil zegoen 

zalditegiko belazerantz zihoan zeppelina. Behin ere ez zen egon bere helmugatik horren hurbil. Ez zen inoiz paradisutik hurbilago egon 

rantxo honetan pasatako denboran baino. Begitik urrutien dauden elementuek ikuspen-ardatzetik hurbilago dagoen irudi bat osatzen dute. 

15 hurbil-hurbil Lagunak nituela jakinik, hurbil-hurbil genituen arriskuen berri ematera deliberatu nintzen. Jonian, handik hurbilhurbil, 

urte batzuk igaro zituen Talesen. Nini hurbil-hurbil zegoen, hatsa harenarekin nahasteko moduan ia. Errebolberra hustu behar 

izan zuen hurbil-hurbil jartzen zitzaizkion zaldizkoen gainera. Bezeroen aurrean koloreak gorritzen zitzaizkion azkenerako, salgaietatik 

hurbil-hurbil usnaka ikusten zituelarik. · Oskigileak umilki murmurikatzen zion Birjinari Beltzen garaipen hurbil-hurbila. Eta bat-batean 

sentsazio hura, indartsua, zirraragarria, hurbil-hurbila. Vermonterako gure bidaia hurbil-hurbilaren berri jaulki zuen bat-batean. 

16 hurbil-hurbilean Topaketa haren xehetasun guzti-guztiak batu nahian zebilen, baina, tupustean, tiro baten hotsa entzun zuen 

handik hurbil-hurbilean. Handik hurbil-hurbilean zuen bere bizitegia. 

17 hurbil-hurbiletik Arriskuren batek hurbil-hurbiletik mehatxatu, eta zingira eta istiletan barrena ihes egin beharko zuen, 

beharbada. Hurbil-hurbiletik aztertzen du edertasun hori. Urre koloreko hainbat gezi igaro zitzaizkion hegan hurbil-hurbiletik. 

18 hurbil-hurbileko izlag Nik hurbil-hurbileko begirada baten beharrizana nuen. Gizonaren burutik hurbil-hurbileko panela 

erakutsi zion. · Arkitasek, Tarentoko hiri hurbil-hurbileko agintari eta Platonen adiskide, galera bat bidali zuen Sirakusara. Hurbilhurbilekoak 

dira indigenen eta euskaldunen ahozko tradizioak. 

18 hurbil izan 1 da ad Baina goiza hurbil zen eta luze gabe esnatuko ziren. Egunsentia hurbil zela pentsatu baitute. Baina Txoto hil 

zitzaidan orain bi hilabete, eta negua hurbil da. Hurbil zen baso batera. Hurbil da gauza guztien azkena. Jaiak hurbil ziren. Maisuak dio 

hurbil dela bere ordua. Badator garaia, hurbil da eguna! · Horrela, haren egiazko distantzia jakin arren, gureganik hurbil dela irudikatuko 

dugu bizkitartean. Mandatariok bidez zihoazela eta jadanik hiritik hurbil zirela, [...]. Zuetarik biziki hurbil niz orai... 

20 hurbil izan 2 du ad Gu biontzat ez dago ezer ederragorik gaua sutondoan pasatzea baino, atsedenean, txikiak hurbil ditugula. 

Negarra hurbil nuen. Ez zuen uste bat-bateko heriotza hain hurbil zuenik. Hurbil duzu heriotza-eguna. Hurbilen nuen leihoaren parean 

jarri nintzen. · Begirada lurrean oin muturretatik hurbil duela. Etxetik hurbil nuèn barra amerikano batera joaten hasi nintzen. Gaztelua 

gero eta hurbilago zutela. 

21 hurbil-urrun iz distantzia. Eta hurbil-urrunak ere distortsionaturik nituela ohartu naiz; hobeto esanda, haurraren pausoa eta 

begiak nituen oraindik barruan, distantziak, gaur ikusita, laburragoak baitira egiazki nire buruan baino. 

[8] arras hurbil (26); aski hurbil (28); bat hurbil (30); biziki hurbil (21); ekialde hurbil (13); elgarri hurbil (11); elizatik hurbil (13); elkarrengandik 

hurbil (14); etxetik hurbil (38); geltokitik hurbil (8); gugandik hurbil (11); handik hurbil (58); harengandik hurbil (8); hemendik hurbil (22); heriotza 

hurbil (16); heriotzatik hurbil (16); herritik hurbil (17); hiritik hurbil (51 

hortik hurbil (10); hurbil bizi (28); hurbil da (33); hurbil dago (57); hurbil egon (35); hurbil egotea (9); hurbil hurbil (32); hurbil hurbila (31); hurbil 

hurbiletik (26); hurbil ibili (13); hurbil ikusi (10); hurbil izan (23); hurbil samar (22); hurbil sentitu (10); hurbil sentitzen (15) 

lekutik hurbil (15); mugatik hurbil (29); nahiko hurbil (12); nahikoa hurbil (11); nigandik hurbil (8); oso hurbil (165) 

ekialde hurbila (257); hurbil hurbila (31); iragan hurbila (8); askoz hurbilago (9); hurbilago dago (29); hurbilago egon (18); hurbilago ikusten (10); 

hurbilago sentitzen (13); inoiz baino hurbilago (7); zenbat eta hurbilago (13); gero eta hurbilago (100); uste baino hurbilago (8); ekialde hurbilaren 

(10); 

ekialde hurbilean (88); etorkizun hurbilean (38); inguru hurbilean (8); ekialde hurbileko (115); oso hurbileko (8); ekialde hurbileko egoera (8); ekialde 

hurbileko bake (7); ekialde hurbileko gatazka (13); ekialde hurbilera (11); ekialde hurbilerako ordezkari (7); hurbiletik ezagutu (10); hurbiletik 

ezagutzen (15); hurbiletik ikusi (8); hurbiletik ikusteko (9); hurbiletik jarraitu (10); hurbiletik jarraitzen (10); hurbiletik segitu (7); hurbiletik segitzen 

(16); oso hurbiletik (14)] 

hurbilagotu, hurbilago(tu), hurbilagotzen da/du ad hurbilago etorri edo ekarri. Une hura hurbilagotzen zen 

heinean ikara ere handiagoa egiten zen nigan. Herri ordezkaria ustekabe etortzeak une hori hurbilagotu zion. Jentilaren oinotsak 

sentitzean, "tapa-tapa" urrun mehe bat hasieran, "dunpa-dunpa" beldurgarri eta dardarati bat hurbilagotzen gero, harriak ibaira bota eta 

ihes egin zuten. Hesi berri bat jartzen ariko ziren beren eta Jainkoaren artean, Honengana hurbilagotzeko beste aukera bati heldu ordez. 

Eta arrunt gaitzesten dugu egilea, zeina, hurbilagotuz bere mendeari eta bere herrialdeari, ausartu baita, interesa areago ernarazteko 

esperantzaren liluraz nonbait, biziki arrotzak zaizkigun ohiturak gure beztiduraz eta gure ohiturez agerraraztera. Hurbilagotu ahala, 

moteldu egin zitzaion urratsa. Jainkozko Hirutasunaren irudira nola hurbilagotu. · Dei hura gero eta hurbilagotzen ari zen. 

hurbilarazi, hurbilaraz, hurbilarazten du ad hurbiltzera behartu. Hurbilarazi zituen orduan Samuelek israeldar leinu 

guztiak. Nor den beregana hurbilaraziko duen gizon sakratua. Zeren, nola mundu fisikoan badiren aparatuak urruna hurbilarazteko, 

kasik gure baitaraino, arimak ere baitu bere teleskopioa. Entseiatu nintzen zugana hurbilaraz nintzakeen baliakizun bakarra baliatzera. 

Zuk nauzu bertute horietara berriz hurbilarazi, zuk didazu haien xarma guztia hartzara sentiarazi. Bielorrusia «Errusiaren eragin 

esparrutik aterarazi, eta Mendebaldera» hurbilarazteko. 

hurbilarazle iz hurbilarazten duena. Eta ez duzu orobat sumatu ezen plazerrak desira elkarren hurbilarazlea baldin badu 

aurretik, plazerraren ondoren nahitaez datorrela higuin elkarren aienatzailea? 

hurbilbide iz hurbiltzeko bidea. Ez dut neholaz ere bertze premiarik, erdiets ahal izateko, emakume horrengana hurbiltzea izan 

ezik, eta kausituak ditut hurbilbideak. Monizen lanak "psikokirurgia"ren burrunda ekarri zuen (berak sortutako terminoa) mundu osoan 

zehar [...] baina oihartzunik handiena Estatu Batuetan izango zuen, han Walter Freeman neurologoak hurbilbide kirurgiko berri bat 

asmatu baitzuen, berak lobotomia transorbitala deitzen ziona. 

hurbildu, hurbil, hurbiltzen 1 da ad hurbil edo hurbilago etorri. ik hurbilagotu; hurreratu, hurrandu, 

gerturatu; alboratu. Zubira iristean, gelditu eta intzirika hurbildu zitzaion Virginiari. Hurbiltzen nintzaion, eta nik garondoa 

ferekatzen nion, bularraldea, ipurmasailak. Eztandak, ordea, areagotzen ari ziren eta hurbiltzen. Urruneko murmurioak, hurbiltzen edo 

urruntzen diren zaintzaileen boz eta urratsak, sarrailak, zerrapoak, ateak, gakoak... Amak, korrika txikian hurbildurik, besarkatu egin 

ninduen. Urratsa luzatuz hurbildu nintzaien. Gudari-saila bi aldeetatik hurbildu zitzaien juduei, turutak joz. Heriotza hurbildu 

zitzaionean. -Hurbil bitez ezkongaiak. Hurbil zakizkit, defenda nazazu, askatu etsaien eskutik. Hurbil hurbildu arte, ez zaukuten kasu 

egin. Automobila hurbilduz joan zen. Tsarra zutitu eta hurbiltzeko esan zion Mikel Strogoffi. Hurbiltzeko keinua egin zion aparkalekuko 

zaindariak. Hamaikak hurbiltzean, eskola osoa quidditcheko estadiora abiatu zen. Gutxienez, inbasioaren mehatxua hurbiltzerakoan ihes 

egiteko beta izango zutela uste zuten. 

2 (nora edo zertara osagaiaz) Gelako atera hurbildu zen. Ointokian salto txikia eginez, zu agertu zinen [...] eta ate aldera 

hurbildu zinen. Sutara hurbildu eta hautsa sugarretara bota zuen. Redin Cesarrengana hurbildu zen: "Isilago hitz egin behar duzu, 

Cesar". Printzesarengana hurbildu da, ipuin bat esan dio belarrira. Eta zu ez hurbildu niregana. Aztia mezulari gaztearen ondora 

hurbildu zen. -Pare bat zerbeza aterako ditut? -galdetu diot Aiorari belarrira hurbilduta. 67 zenbakirantz hurbildu ahala urdurituz

nindoan. Ehun urteetara hurbildua zelako. Léon Blum eta Jaurès-en ezagutza egin ondoren, gero eta gehiago hurbilduko da sozialismora. 

Edatera hurbildu zen hura ere. Musu ematera hurbildu ez hurbildu egon eta gero, atetik agurtu nuen. · Zaldi jaio berriak beren amekin 

zeuden hesiraino hurbildu ginen. 

3** [esp] joan. Jendetza hurbildu zen Charlotte Corday Maraten hiltzailearen azkentzea ikustera. Bera eta borroka ikustera hurbildu 

den jendetza Belazkitaren zalduna noiz agertuko zain daude. 

· 4 du ad hurbil edo hurbilago ekarri. Lasai, Harryren masail ondora hurbildu zuen bere gorputz epela, Riddleri begira-begira. 

Birena da munduaren sorrera: herriak hurbildu nahi dituenarena eta aldendu nahi lituzkeenarena. Ahoa nire belarrira hurbildu zuen. 

Eskuan kopa zekarren, eta ezpainetara hurbildu zuen. Ezpainak neskatxaren ezpainetara hurbildu zituen. Ezpainetara hurbiltzen zion ur 

ontzia eta hark edaten. Gure arteko mahai gainetik kaskarrena iduritu zitzaidan hautsontzia hurbildu nuen. Aulki gurpilduna kutxa batera 

hurbildu zuen Ruche jaunak. Artemisen errezela beregana erakarri, eta metxa izekia hurbildu zuen barreneko ertzera. Dionisosek 

edalontzia hurbildu zion Mikeli eta ardoz betetzen hasi zen. Mikrofono bat hurbildu zidan morroi batek. Haren istripuak elkarrengana 

hurbildu zituen. Izan behar omen dugunak izan omen ginenera hurbilduko gaituen esperantzak bizi gaitu. Orain gutxi hainbat politikari 

Madrilera joan dira presoak hurbiltzeko eskatzera. 

4 hurbilduxe Etxera hurbilduxea zela, lagun batzuk bidali zizkion ehuntariak esatera: "Ez hartu nekerik, Jauna, ni ez bainaiz inor zu 

nire etxean sartzeko". 

5 hurbiltzenago Eta, bide horretan, unibertsoaren osotasunean, zenbat eta gorputzak erdira hurbiltzenago, iluntzenago dira, haien 

substantzia are gizenagoa da eta haien mugimendua zailago bilakatzen da. Baina etxera hurbiltzenago eta geldiago abiada. 

6 ezin hurbilduzko Ez halako jainkosa santutzar ezin hurbilduzko bat, baizik eta hezur-haragizko emakume bat. Zineman baizik 

gertatzen ez den distantzia psikiko bat, hurbiltasunez, txundimenez eta aldi berean ezin hurbilduzko urruntasunez osatua. 

7 hurbil-erraz Indian jendea eskuarki behartsu denez gero, apala eta harrokeriarik gabekoa da, hurbil-erraxa. 

[9] atera hurbildu (31); atzetik hurbildu (11); bertara hurbildu (14); eguna hurbildu (10); elkarrengana hurbildu (10); ematera hurbildu (11); etxera 

hurbildu (12); ezpainetara hurbildu (12); guregana hurbildu (10); haiengana hurbildu (16); hara hurbildu (20); harengana hurbildu (33); idazmahaira 

hurbildu (9); lasterka hurbildu (16); leihora hurbildu (49); lekura hurbildu (18); mahaira hurbildu (46); neskarengana hurbildu (10); nigana hurbildu 

(22); niregana hurbildu (33); ohera hurbildu (14); ondora hurbildu (22); telefonora hurbildu (9) 

herrira hurbiltzea (13); presoak hurbiltzea (13); presoen hurbiltzea (13); presoak hurbiltzeko (11); hurbiltzeko keinua egin (11); bestak hurbiltzen (10); 

bozak hurbiltzen (19); eguna hurbiltzen (11); etxera hurbiltzen (9); hurbiltzen hasi (26); hurbiltzen ikusi (19); niregana hurbiltzen (12); nigana 

hurbiltzen (9); bestak hurbiltzen ari (10); bozak hurbiltzen ari (18)] 

hurbilera iz hurbileta. ik hurbilkera. Polizia edo susmopeko edozeinen hurbileraz kideak bi huxtuz abisatu behar zituen. 

hurbilgaitz izond ia hurbilezina. Haiengandik babesteko, mendietako haitzarte, leize eta toki hurbilgaitzetan gorde ziren. 

Neure gudu-gurdi ugariei esker mendi-gailurretara igo naiz, Libanoko tontor hurbilgaitzetara. Britainiar funtzionario profesionalki 

akasgabe eta pertsonalki hurbilgaitz bihurtu zen arte. 

hurbilkari izond/iz ahotsez mintzatuz, igurzkari laxoa. Lehenengoa herskari da eta bigarrena, hots jarraitua da 

(igurzkarien sailean sartu ohi da, nahiz eta areago den hurbilkari euskaraz). Organo artikulatzaileen arteko distantzia handiegia denean 

igurzkaria sortzeko, baina, bestalde, ahoskunea hautemateko nahikoa, hurbilkaritzat jotzen da hotsa. Praktikan, bokalak ez dira sartzen 

hurbilkarien sailean. 

hurbilkera iz hurbilketa. ik hurbilera. Eusko Jaurlaritzaren Estatutu Proposamenak, baina, ez duela hurbilkera hori errazten 

gaineratu zuen Carlos Urkijok, eta beraz, bere ustez, Jaurlaritzaren esku dago «akats hori zuzentzea». 

hurbilketa [179 agerraldi, 27 liburu eta 95 artikulutan] 1 iz hurbiltzea. ik hurbilpen. Hala ere, gau bateko 

hurbilketa hura, lige arrunt bat, aski izan zen neskarengan zalantza baten bidea irekitzeko. Inor ez dela errealitaterantz hutsik eta garbi 

hurbiltzen esan nahi du, gida batzuez baliatzen garela hurbilketa horren unean. Preso politikoen hurbilketa, amnistia. Bi aldeen artean 

hurbilketa gertatzeko. Enuntziatuen hurbilketa areagotzeko erabilitako baliabideak. Azkeneko horiek, beheko ezpainaren eta hortzen 

arteko hurbilketarengatik sortzen dira (frantseseko f eta v). Betegintzarre moralerantz egindako hurbilketa ororen oinarrian. Ekonomia 

eta ekologiaren arteko hurbilketa horretan. Gizakiak benetako Jainko bakarrarenganako hurbilketan uniformetasuna ezinezkoa du. Lehen 

hurbilketa honek balio handia du gaia argitzeko. 

2 (izenondo eta izenlagunekin) Hurbilketa deskribatzaile hauei guztiei dagokienez. Zientziaarekiko eta teknologiarekiko 

hurbilketa akademiko zein sozial berriaren ezaugarri orokorrei erreparatuz. Hurbilketa edo hausnarketa deterministek eta partzialek. 

Gezurti porrokatuaren egiaranzko hurbilketarik handiena. Hurbilketa espezializatuagoetarako sarbidea. Azken hiruzpalau hamarkadetan 

gorpuztuz joan den zientziarekiko eta teknologiarekiko hurbilketa akademiko zein sozial berriaren ezaugarri orokorrei erreparatuz. 

Hurbilketa espezializatuagoetarako sarbidea baizik ez du izan nahi liburu honek. Gutxi gorabeherako hurbilketa batek ere guztiz eusten 

dio kontakizunaren espirituari. 

3 (hitz elkarketan) Saia gintezke egitura estatistikoaren eta sintaktikoaren arteko harreman landuago bat garatzen, arbuiatu dugun 

hurbilketa-maila estatistikoaren ereduaz bestelakoa. Ipar Irlandako lehen ministro Terence O'Neillek Irlandako Errepublikarekiko 

proposatu zuen hurbilketa saioen aurka. 

3 hurbilketazko izlag Gela beltzarekin egiten den analogia hori (haren atzeko horma planoa baita) hurbilketazkoa da, gutxi-asko. 

[3] lehen hurbilketa (6); presoen hurbilketa (35); preso politikoen hurbilketa (3); hurbilketaren alde (4); presoen hurbilketaz (4)] 

hurbilpen [42 agerraldi, 13 liburu eta 9 artikulutan] iz hurbiltzea, hurbilketa. Aitonaren mundurako hurbilpen moduko 

batean ari nintzen, hurbilpen espirituala besterik ez bazen ere, aitonaren hizkuntzarako bidaian. Baina, oro har, Joyceren mundura 

hurbilpen zintzo bat egiten saiatu naiz. Testamendu berriari hurbilpena, lau ebanjelioak, Kristoren berpiztea, Apostoluen ekintzak eta 

Jondoni Pauloren gutunak. Zenbait analistek, berriz, atzoko bileran hurbilpen hori lortzeko aukerak ikusi zituzten. Lehen hurbilpen 

horrek, horrela, beste hurbilpen baten atarian uzten gaitu. Ez zen izan beste inongo kontaktu eta hurbilpenik. 

[3] lehen hurbilpen (7)] 

hurbiltasun 1 iz hurbil dagoenaren egoera; hurbila denaren nolakotasuna. ik hurkotasun; gertutasun. 

Azken goiz-albaren hurbiltasunaren susmoak beldurtu egiten zuen gaixoa. Deabruaren hurbiltasunaren beldur zenez [...]. Heriotzaren 

hurbiltasunak oinak arindu dizkio eta bihotza adoretu. Irrika berezi batez begiratu dio berak nire begien hurbiltasunari, kontatu-nahi 

baten distira begininietan. Hurbiltasunak batzuetan ematen duen kidetasunari esker. Hurbiltasuna egiten zait deigarria: jakitea, ni 

jolasean ibiltzen nintzen bazter haietan, handik metro gutxira neuzkala bahitua eta bahitzaileak. Koloreen itxuran hurbiltasunak eta 

argiztapenak zituzten ondorioez. Sufreak deabrua bezala, pixak -urearen usain sarkorrak- hirietako gune marjinatu eta arriskutsuen 

hurbiltasuna adierazten du. Trenbidea, urruntasuna eta hurbiltasuna. 

2 (izenondoekin) Hurbiltasun geografikoaren abantaila. "Hurbiltasun teknikoak" gertuagoko bihurtu du Agirre. Haren hurbiltasun 

kitzikagarriaz gozatuz. Distantziaren zentzua aldatzen du, eta hurbiltasun psikiko batera, "intimitate" [...] erabateko batera ekartzen du 

ikuslea. Gegenbauerrek lau billete jarri zizkion aurrean, hurbiltasun tentagarrian. Bidazti gaztea aske utzi zuen bere hurbiltasun 

gogaikarritik. Zure hurbiltasun zurbilak nau bizi. Testuan denak adierazten du barnetasuna, kontatzen ari denarekiko hurbiltasun ezin 

handiagoa.

3 (hitz elkarketan lehen osagai gisa) Izan ere, legearen arabera hondakinak hurbiltasun irizpideen arabera tratatu behar dira. 

Ahoskorden tinkadura eta hurbiltasun baldintzak egoki badira horretarako. Hurbiltasun printzipioan oinarrituz. Hurbiltasun ahalegin 

horretan. Lehengo solas arrotzaren parean, oraingoak hurbiltasun kutsua du. Ahoskorden tinkadura eta hurbiltasun baldintzak. 

Urruntasun hark bazuen, halatan, hurbiltasun eta berotasun puntu bat, igartzen zitzaiona. 

4 (hitz elkarketan bigarren osagai gisa) Harengandik oso hurbil, eta beste batzuk, aldiz, erabat urrun; baina horretan ez dago 

leku-hurbiltasunik, ez eta (materialki) Harekiko hurbildu edo urrundu ahal izaterik. 

[3] heriotzaren hurbiltasuna (5); hurbiltasuna sentitzen (3); heriotzaren hurbiltasunak (3)] 

hurbiltxo adlag adkor aski hurbil. Talentu normal baten karikaturatik hurbiltxo dabil. 

hurbiltze iz hurbil edo hurbilago etortzea edo ekartzea. Erakartze eta hurbiltze sexualerako estrategietako bat dira usain 

sexualak. Ordea, hurbiltze eta hastantze honetan mailakatze handia dago. Nolabait ere gertatu da ekologiaren eta ekonomiaren arteko 

lehen hurbiltze bat. Hainbat hurbiltze eta maniobraren ostean. Beste izaki batzuengana hurbiltze hori ezin ibiliari eta geldirik egon 

beharrari zor ziola bururatu zitzaion Ruche jaunari. Mihiaren aurrealdea goiko hortz-hobietara hurbiltzen da, eta hurbiltze-gune horretatik 

igarotzen den aireak txistu moduko hotsa ateratzen du. Bere hurbiltze saio xumeen emaitza. 

hurbilxko adlag adkor hurbiltxo. Lurra berotzearekin, Ipar-Burutik hurbilxko diren hormagune batzu ttipituko dira, urtuko 

baitira, jadanik lekuka mehatuak eta kraskatuak dira, urtzen hasiak beraz. 

hurko 1 izond hurbila, hurbilekoa. ik hur 2 4. Esku bat esku bat da eta behin ezezagun hurkoaren eskutik ibili garenean, 

zaila da berriro ere esku horren atzean ezkutatzen dena munstro bat izan daitekeela onartzea. Tania Kovaltxukek ez zeukan senide 

hurkorik. Bonaparteren lankiderik hurkoenetakoa zen. Ahaztu gabe ardi oro, ardi bakoitza artzain dela: bere eta ardi hurkoen artzain. 

Zapatak dira munduarekin dugun lotura nagusia, lur hurkoarekin elkartzen gaituen mintz kruziala. Norbera da maitagogorik hurkoena. · 

Lagun hurkoa eta etsai hurkoa limurtzeko. ik beherago 4. Bere lagun hurkoenek baizik ez zituzten euren izenak ezagutuko. 

2 (izen gisa) Urrutiko bati nahiz geure hurko bati (edo geure buruari) esplikazioak eman beharra egokitu ezkero... orduan izaten dira 

lanak! Benetako animaliez ari gara, jakina, ez ia gure hurko edo senide bihurtu ditugun animalia etxekotu eta etxe-barrukoez. Hurkoaren 

esklabo bat lapurtu eta saltzeari deitzen zioten erromatarrek plagioa. -Zeuok sufrituko duzue gehien [...] familiakoek, hurkoek. Ez zuen 

etxerik, ez zuen dirurik, ez zuen etorkizunik, ez zuen eskurik zuzenduko zion ez seniderik ez hurkorik. Horrela zegoen eserita [...] 

emakume dohakabe haien guztien hain senideko eta hurko bat-batean. Hurko pobreari laguntzea da aberastasunak eman dezakeen 

zorionik handiena. 

3 iz lagun hurkoa. Gizakiak maiteago izan behar du bere burua, hurkoa baino. Ez duzu zeure hurkoa tentaldira eraman behar, ez 

duzu bekatu egitera gonbidatu behar. Hurkoari marmarrerako bide eta etsenplu txarra emanez. Bere arimaren kontsolaziorako eta 

hurkoen eraikuntzarako. Inork biziki desiratuko balu bere hurkoaren emazteaz gozatzea. 

4 lagun hurko pertsona, norberaren kidekotzat hartua. Maitatu lagun hurkoa zeure burua bezala. Gizakiak lagun 

hurkoari bakarrik dio errukia; Jaunak, berriz, bizidun guztiei. Ez gutiziatu lagun hurkoaren emaztea. Ez egin gezurrezko testigantzarik 

lagun hurkoaren aurka. Zu, ordea, nor zara zeure lagun hurkoa epaitzeko? Zergatik gizatxarra?, zergatik izan hain zorrotzak lagun 

hurkoarekin? Eta bat zetozen era berean Jainkoaren eta lagun hurkoaren maitasunean. Lagun hurkoarenganako maitasunean datzan 

bertutea. 

[3] lagun hurko (17); lagun hurkoa (72); maitagogo hurkoa (3); lagun hurkoa eraikitzeko (3); lagun hurkoa maite (3); maitatu lagun hurkoa (11); 

lagun hurkoak (15); lagun hurkoarekiko (3); lagun hurkoarekin (11); lagun hurkoaren (71); lagun hurkoaren emaztearekin (3); lagun hurkoaren 

fidatzaile (3); lagun hurkoaren aurka (6); lagun hurkoaren emaztea (5); lagun hurkoarentzat (3); lagun hurkoari (48); lagun hurkoaz (3); lagun hurkoei 

(3); lagun hurkoekin (5); lagun hurkoen (8)] 

hurkotasun iz hurkoa denaren nolakotasuna. ik hurbiltasun. Mahai bakoitzean kandela txiki piztu batek hurkotasun 

erromantikoa sorrarazten zuen. Heriotzarekin dugun ez dakit nik zein hurkotasunaren poderioz. Nola duzu izena?_-hurkotasuna sentitu 

nuen, Herri jipoituetako kideen arteko elkartasuna. Ohoin bat bezala sentitu bainintzen, zure etxeko hurkotasuna hain modu zakarrean 

hausteagatik. 

huroi (orobat huron) iz Ameriketako iparraldean bizi den amerindiar herri bateko kidea. Hainbat herri dira: 

inuak gehienak dira wabanakiak, mohawkak, inuitak, huroiak... Huron tribukoak ere amerindiarrak dira, eta Laku Handien inguruko lurrak 

okupatzen zituzten. Tipiaren erdian zen zilotik huronen izpiritu zaharrak agertu zitzaizkion. Huron xamana omen zen Roland-ek "mamuen 

oihanttoan" zegoen izerdi-etxola erakusten zien. -Huronik ez da gehiago. -Quebecen diren bakarrak huronen ondoko larru zuriko jendeak 

dira. 

hurra 1 interj alaitasuna edo gogoberotasuna adierazten duen hitza. Zer zioen samatik eskegita zeramaten kartoizko 

idazkunak, nahiago nuen ez jakin (hala eta guztiz iritsi zait, esparruan luzaz izan baitute aipagai: "Hurra! Ich bin wieder da!", hau da, 

"Hurra!_Hemen naiz berriz ere"). Hil hil hurra! 

2 (izen gisa) Baina jakin zutenean Maimiek laguntza eman ziola Beltzarantxori eta, ondorioz, haren gloria eta osperako, maitagarria 

dantzaldira heltzeko gai izan zela, hiru hurra egin zituzten gizaki txikiaren alde. 

hurran 1 adlag hurbil, gertu. Eta tortura zen, orduan, espazio haren horizontea, urrun zegoenean ere hurran sentitzen zena. 

Astelehen guziz bezala bazoan Donibane Garaziko merkatura, eta zubitik hurran hurbiltzen zaio Luzaiden bizi zen frantses bat. Elgarri 

hurran, bi heriotze ukan ditugu herrian. Hortik hurran herriko Urruti Jauregian bisita daiteke arte erakusketa, ikusgai dituela bi emazte 

artisten obrak. 

2 (zenbaki eta kopuruekin) ik hurbil 3. Hilabete bat hurran egon ginen, gure lagun batek gorriñoak bildu baitzituen eta beste 

zenbait kutsatu. Zenbait astez, 44ko udan, 50 000 hurran izanen gara. Otsail azkenean 15 bat hil egunean, martxo erditan, 50 bat, 

martxo azkenean 100 eta 200 artean, eta apirilean 300 hurran. 

3 (izenondo gisa) hurbila. Irakurtze eta otoitzetan parte hartu dute ahaide hurran zenbaitek euskaraz, frantsesez edo inglesez. 

Ahaide hurranak gira. Nire kezka areagotua du Gercourt jaunaren etorrera hurran-hurranak. 

· 4 (dagokion izenaren ezkerrean) hurrengo. Hurran urtean nahi nuke zerbait muntatu oraino hor baniz eta ahal balinbadut. 

Hurran jokoak frantses eta españolen artean eginen dira agorrilaren 10 ean Baigorrin. Antolatzaileer damutu zaie itsas aldetik etorri den 

jende gutia eta esperantza dute hurran aldian hango gehiago jendek nahiko dituztela mendiko mahastiak ezagutu eta besta egin hemengo 

mahastizainekin. 

5 (dagokion aditz-era burutuaren eskuinean) -tzeko zorian. ik hurren 4. Ez du xedera eta marrara hurbildu hurran 

denean ezantsiatu behar eta baratu. Gauaren besoetan itzali hurran den eguzkia horizontean.

6 hil hurran [21 esaldi, 9 liburutan], hiltzeko zorian. ik hurren 10. Kolpearen ondorez, tentua eta zentzua galdu eta hil 

hurran izan nintzela. Hil-hurran zena? Hil hurran ikusi nuen oreinaren begi galduak gogoan. Hil hurran den enpresa baten ardura 

hartzera. 

[3] hil hurran (21)] 

hurrandu, hurran(du), hurrantzen da/du ad hurbildu. ik hurrendu. Ternuako gaietara sukar handi batekin hurrandu 

nintzen. Presonerren jazarkunde bat aipu da Aliatuak hurrandu bezain laster. Anak zirkinik ere ez zuen egin bere poltsa irekitzeko, barrara 

ordaintzera hurrandu ginenean. Banka eta Gabadi hurrandu dira bertze bien balentrietarat. Ororen buruan behar bada elizen buluzte 

horrek Protestantak Elizari hurranduko ditu eta ekumenismari erran nahi baita Giristinoen batasunari lasterrago lotaraziko. Legearen 

begirunetik hurbilago zebilen haren erreformismoa, Erasmorenganik baino, eta teologiatik eta artzain bideetatik zuzen legearen 

hurrantzea izan da haren merezimendu handiena. 

hurrantze iz hurbiltzea. Izan ere, gorpuztasuna baztertzean, espazioa ere baztertzen da, eta, beraz, zentzugabea da hurbiltze edo 

hurrantzeaz mintzatzea, urruntze, atxikitze, hastantze, ukitze edo jarraikitasunaz den bezala. 

hurre (Hiztegi Batuak hur hobesten du) adlag hurbil, hur. Atetik hurre burdinazko berogailu handi eta dotorea burrunba 

batean. Trenbidetik hurre zegoen autobusaren geltokian. Poesiatik hurre dagoen prosa. Buruko ileak laztu zaizkit oihala hurre-hurretik 

ferekatzean. Herio itzala oso hurre sumatzen zuen gizon baten biloba naiz... Urruti eta hurre. Arnasa berdindu zitzaionerako, gainean 

zituen bulegari guztiak, batzuk hurreago, besteak urrunago. 

hurrekotasun iz hurbiltasuna. Hurrekotasuna bilatu dugu eta euskara batua gidari izan zaigu, Euskaltzaindiak azken urteotan 

hobetsi dituen hiztegi batua eta egokiera sintaktikoak ere jasoak ditugula. 

hurren 1 adlag (segida batean) hurrengoa. -Hurren datorren hau -bizarginak- "Diana" da. Diru biltzen hasi zen hurren Don 

Kijote. Zabaldu eta aurreneko ikusi zuen liburua, hau izan zen: "Traziako Don Zironjilio"; hurren, "lrkaniako Felixmarte". 

· 2 izord Zazpi seme-alaba izan zituen batek, maistra izan zen bestea, txirrindulari bikaina hurrena... Hurrena Kongoko Errepublika 

Demokratikoaren ekialdea da; bertan hiru milioi pertsona daude egoera larrian. Hurrena Barañainen izanen da, hilaren 22an. Kataluniako 

bi alderditako buruzagiak izango dira Moncloako Jauregira joaten hurrenak. Alderdi Sozialdemokrata Berria ezkerreko alderdia eta Bloke 

Quebectarra independentista ziren hurrenak zerrendan. Ez zuen erregu beharrik izan Santxok; eta, hiruren tartean tarteko eginik, harenak 

izan ziren lau hurrenak hizketan. Hurrenak Bulgaria Errumania eta Kroazia dira. Hurrenak lau urteren buruan izanen dira Pekinen, 

Xinan. AVTko kideak ziren sartzen hurrenak, zortzi gonbidapen berezi zituzten eta. Lehenengo palakadak antzuak izan ziren, gerokoak ere 

bai, hurrenek hartxintxar ziztrinak besterik ez zekartzaten; baina inor etsitzerainoko ahaleginak eginda abailduta zeudela, saria jaso 

zuten: zilarra! 

· 3 adlag hurbil. Gaueko zaindariak hasi ziren, egon beharraren asperrean, hain hurren zeukaten haragi fresko eta lerdenaren 

tentazioari amore eman eta bakardadea aprobetxatuz, neskak barrura sartzen. 

4 (dagokion aditz-era burutuaren eskuinean) -tzeko zorian. ik hurran 5. Altxatu-hurren zegoen, baina Ellenen 

begien belusezko xarmak geldiarazi zuen. eta gero, erori hurren dagoela, trebetasunez heltzen dio mostradorearen ertzari, eta oreka 

berreskuratzen du. · Eta bizia galkizun sentitzen denean, gal-hurren edo galdua denean bilakatzen da ondasun, hala nola bizitarako ez den 

ganadua hiltegitik igarotzean baita ondasun bilakatzen eta diru bihurtzen. · Solairu bakarreko eraikin hondatu hurren haren aurreko 

horman. 

5 hurrena adlag hurrengoan; ondoren. Bat-batean, oihu batzuk entzun genituen, eta itzal batzuk ikusi lasterka; hurrena, auto 

baten motor-hotsa urrundu zen. Trieste joko du hurrena Anjel Lertxundik bere bidaian. Eta aldika-aldika, behin ezkerretatik hurrena 

eskuinetik [...] nota labur, beti berdin, triste hori entzuten nuen. Lehenik, orkatilak; hurrena, belaunak; gero, gerria eta saihetsak; 

azkenik, lepo-hezurra. Saul izango da lehen erregea (1030-1010); Dabid etorriko da hurrena (1010-970) eta Salomon gero (970-931). 

Bihar tiraniaren aitzakian izanen da, etzi zergak, etzidamu gure jauregiak, hurrena ogia... Hariztian zehar aurrena, lur irauli berrian 

berdetzen hasitako galsoroen artetik hurrena. Errusia zaharrean hiru bide erabat seguru zeuden helburu bat iristeko, eta alargunak 

esplikatu zizkion: aurrena dirua, hurrena dirua eta hurrenago, dirua! Kirxa begiztatu zuen, haren soingainekoaren ertza aurrena, haren 

ezker sorbalda hurrena, eta haren buru makurtua hurenago. Gero, batean Mugarra, bestean Erlo eta hurrena Mendaur, Euskal Herria 

ezagutuz joan omen zen. Hurrena, bigarrena, eta hurrena, hirugarrena. Hurrena, Galia eta Iberia alderantz, eta azkenik, Erroma eta 

Greziaraino. Ehiza bezala, poesia ere kapritxosoa da; hilabete luzeetan mantendu izandako azeloaren ondoren pieza txikiren bat harrapa 

dezakezu, eta gero, hurrena, espero gabe, miraren aurrean jarriko zaizu ehizarik potoloena, poemarik beteena. Badakizu zer egingo dudan 

hurrena, hor gora joaten garenean? Gehiago gastatzen baduzu, hurrena natorrenean ordainduko dizut. Hurrena esnatu nintzenean, 

egunsentia zen. Beti izaten dugu geure baitan jarraipenaren oharmena, "hurrena datorrenaren" nolabaiteko kontzientzia. beti bezalako 

harrera atsegina egiten zien hurrena etortzen zirenean. Momentu batez, hurrena jasoko zuen gutuna imajinatu zuen, txikiagoa, argazki 

zatiren batekin. Handik lau urtera aurkitu nuen hurrena. Garapen iraunkorra zer den argitze aldera, Txostenak, hurrena, honakoa diosku: 

[...]. · Buruileko Amabirjin biharamon hurrena da 1321ean, eta Gorritiko gaztelua baldero ipuzkoanoen menpe da berriro. 

6 hurrenagoko izlag Errusia zaharrean hiru bide erabat seguru zeuden helburu bat iristeko, eta alargunak esplikatu zizkion: aurrena 

dirua, hurrena dirua eta hurrenago, dirua! Kirxa begiztatu zuen, haren soingainekoaren ertza aurrena, haren ezker sorbalda hurrena, eta 

haren buru makurtua hurrenago. Kartoizkoa bat, plastikozkoa bestea, burdinazkoa hurrengoa, zurezkoa edo okumezkoa hurrenagokoa... 

gutxienez hamar tximeleta, gai desberdinez eginak denak. 

7 hurrenean hurrengo aldian. Kloxar mozorroa janztea erabakitzen duzun hurrenean, ez ezazu egin gure enpresa barruan. 

Queneauk liburu honetan bere buruari jarritako arauak askotarikoak dira: batean e hizkia erabili gabe berridatziko du pasadizoa, 

hurrenean hitzak elkarrekin trukatuko ditu arau arbitrarioei jarraiki, beste batean bertsokera finkoak ezarriko du hertsapena. Eguerditan, 

edo berantxago, Etchebazter jaun-andereen ostatua izanen ginuen arras gure heinekoa [...] han aurkitzen ginen konpainia guziarekin: 

konpainia hortakoak ez haatik oro batean baina egun hau eta hurrenean hura. 

8 hurrenik hurrena. Lehenik, mina asmatu zuen Txominek; hurrenik, medikutara joan behar zuela; azkenik, erradiografia eskuan 

zuela, esan zion amari: [...]. 

9 handik hurrena Handik hurrena, Luis Fagoaga leitzarrak albokari buruz egindako idazlan baten berri izan nuen. Handik hurrena, 

berriz, beste prentsaurreko baten aitzakian, Ajuria Enean elkartu ginen Diruzaina eta biok. 

10 hil hurren [24 esaldi, 19 liburu eta artikulu 1ean] hiltzeko zorian. ik hurran 6. Anbulantzian sartu zutenean 

Bosgarren Etorbideak ulu egiten zuen oinazeari ezin eutsirik, hil-hurren. Emaztea, hil hurren, ohean etzanda, kantuan, kementsu eta 

adorez, erlojuari ordurik ez jotzeko esaka. Hil hurren dagoenak baino ez daki, zinez, oinaze gorriaren nolakoa eta lekukoari haren itxurak 

baino ez zaizkio ikusgarri. Dena bihurtzen da baratze, hil hurren denaren erreflexuak bezala. Gaixorik edo hil hurren zeuden umeen 

ondora. 

10a izond Bilbora itzultzea Aresti hil-hurren harengana itzultzea izan da beti niretzat. Roast-beef gero eta erreago baten kolore aukeran 

belztu xamarra hartzen zuen britainiar hil-hurrenaren aurpegiak. 

10b (izen gisa) -Bai, baina uste dut arazoren bat dagoela: esanen nuke hil hurrenaren hotsak izan direla eta gero zarata sor bat.

11 hurren arte [11 esaldi, 8 liburutan] "Hurren arte, mutikoak, presaka nabil eta" esan zigun. Irten ginenean, kaktusetarantz 

itzuli zen:_"Agur, saguaro! agur, upel! agur indipiku!_hurren arte!". -Hurren arte -esan zidan artean ere. -Hurren arte -gorputza aterantz 

eramanda. Hurren arte! -eta atea itxi zion. 

12 hurrena arte [2 esaldi, 2 liburutan] hurren arte. Eta hurrena arte. 

13 hurrenez hurren baten ondotik hurrengoa doala; bakoitzari buruz. Beste hainbatetan bezala, zerbait idatzi behar 

duenak izan ditzakeen laguntzaile bakarrei hotsegin nien, A lagunari lehendabizi eta jarraian, hurrenez hurren, Z arteko beste letrei. 

Ekoizpen-erraztasunak sintagman du indarra, hotsak hurrenez hurren fisikoki ahoskatzeko orduan. Honela, adibidez, halako gauza halako 

eragile baten ondorioa da, eta berori, bere aldetik, berarena, eta honetara hurrenez hurren, lehen motorreraino heldu arte, hots, 

bitarteko gauza horien guztien egiazko eragileraino. Eta bigarren horrek ere, bere aldetik, lehenago beste bat ukan duela, eta horrela 

hurrenez hurren, harik eta azken formara heldu arte. Hurrenez hurren piztu ziren sabaikoak, bristada egin zuten harilkatzen ari ziren 

motorren kobrean. Baina gero bost zenbaki esan zituzten hurrenez hurren, bat ere ez berarena, bosgarrena beste norbaiten kartoian 

bingoa izan zen zenbaki bat. Eskuinetik hasita, hurrenez hurren proba egitea proposatu zuen Antinook. Hauek dira, hurrenez hurren: 

Latino Amerika Estatu Batuen eraginpean; Ekialde Urruna eta Hegoaldeko Asia Japoniaren eraginpean; Europa Ekialdea, Ekialde Hurbila eta 

Afrika Europar Batasunaren eraginpean. Giltzak eta mukizapia poltsikoetara itzuli ziren eta erlojua eta gerrikoa hurrenez hurren 

eskumuturrera eta gerri ingurura. Oihartzun luzatuaren kasuan ikusi ditugun aldaerak aurkituko ditugu oihartzun murriztuan ere: hitzak 

hasierako letrak, tartekoak edo bukaerakoak gal ditzake, baina oraingo honetan aferesia, apokopea eta sinkopa dira, hurrenez hurren, 

hizkuntzalaritzari maileguan hartuko dizkiogun hitz bereziak. Cranes biak, Stephen eta Hart, hogeita zortzirekin eta hogeita hamabirekin, 

hurrenez hurren. 

14 hutsaren hurrena [28 agerraldi, 13 liburu eta 4 artikulutan] (izan aditzarekin) hutsaren hurrengoa. -Giza 

arima hutsaren hurrena da zuretzat, argi dago. Liburuek hutsaren hurrena balio dute Parisen. -Ez dut uste hutsaren hurrena denik -esan 

zuen Tootlesek segituan. 44 urte ezpaita hutsaren hurrena. Hala ere, zigor horiek hutsaren hurrena ziren bere amonak pentsatua 

zeukanaren aldean. Guztira, lanbide arteko sei akordio sinatu dira, baina horietan LHK-k izan zuen parte-hartzea «ia hutsaren hurrena» 

izan zela onartu zuen. 

15 hutsaren hurreneko izlag Hutsaren hurreneko prezioetan. 

16 hutsaren hurrenetik -Ni, orduan, aberastuko naiz -esan zuen Txitxikovek-, zeren, nolabait esatearren, hutsaren hurrenetik 

hasiko bainaiz. 

17 orain hurrena aurrekoan. Orain hurrena zaluagoa hengoen hi ere! Orain hurrena sailkapeneko azkenarekin jokatu zutenean 

galdu egin zuten. Orain hurrena ikusi ginenetik denbora guztian edan besterik ez dut egin. Orain hurrena, emakume eder hura botila bat 

ardo eskuan zuela nire leihotik barrura sartu zenean [...] ez nuen jakin deabrua zen ala zeruak eskaintzen zidan opari bat... -Aizu, Gerald - 

esan zuen Minot jaunak, eta han hasi zen, kontu-kontari, orain hurrena izandako golf-saioa zuloz zulo azaltzen. · Andremariarren, zerutik 

hurbilago dago berori orain hurrenetik hona, txapin baten altueraz. 

18 orain hurreneko izlag Baldin eta hilda balego, sekula ez nukeen pentsatu beharko orainaz, ez eta orain hurreneko asteez. 

Burkoei tirabiraka ibili baitzara, jira eta bira, orain hurreneko bost minutuotan. 

[5] hurren arte (11); hurren gertatzen (5); hurren kontatu (7); hurrenez hurren (724)] 

[4] handik hurrena (8); hurrena berriz (6); hurrena beste (7);; hurrena ikusi (5); hurrena zer (4); hutsaren hurrena (29); orain hurrena (16); izan zen 

hurrena (5)] 

hurrena ik hurren 5. 

hurrendu, hurren, hurrentzen da ad (aditz elkartuen bigarren osagai gisa) hurrandu. Juan Krutz Zapirainek 

Jenobeba Brabantekoaren bizitza gai harturik jarri zituen bertsoetan, hala dio semeak, basamortuko bizimodu urrikalgarri hartan ama hilhurrentzera 

datorrela sumatzen duelarik: Ai, Jaungoikua! Berriro mahaira eserita, esaten dio neskak egia osoa, beti bere bizitza 

gezurraren amarruaz estaltzeaz akituta; zertarako engainatu erbesteko mutil bat, eta zertarako engainatu bere burua, urteen ispiluan eta 

herri guztiaren aurrean neskazahar-hurrentzen ari dena? 

(hurrengo) izlag 

1 hutsaren hurrengo [208 agerraldi, 87 liburu eta 48 artikulutan] (izan aditzarekin) ik hurren 14. Haren 

aurrean, nazio guztiak ezer ez, hutsaren hurrengo dira harentzat. Idolo guztiak ez dira ezer, horien egintzak hutsaren hurrengo, irudiak 

haizea bezain hutsal. · Hutsaren atzetik ibili ziren, hutsaren hurrengo bihurtu dira. · izlag ik hurren 15. Hutsaren hurrengo 

huskeria batez ari gara. Laburbilduz, hutsaren hurrengoa da gizonari buruz duen ezagutza (Platon, Gorgias). · Garbi zegoen hutsaren 

hurrengoa nintzela beraientzat. Hutsaren hurrengoa Ingalaterran zain dugunaren aldean. Ateraldi xelebreak, nonbait, balioaren aldetik 

hutsaren hurrengoak. 

[11] hurrenez hurrengo (20) 

hurrengo aldian (18); hurrengo astean (114); hurrengo asteburuan (23); hurrengo asteetan (53); hurrengo astelehenean (20); hurrengo asterako (18); 

hurrengo atalean (14); hurrengo aurkaria (11); hurrengo batean (83); hurrengo baterako (19); hurrengo biak (11); hurrengo bietan (14); hurrengo 

bilera (15); hurrengo bileran (12); hurrengo denboraldia (12); hurrengo denboraldian (61); hurrengo denboraldirako (19) 

hurrengo egun (18); hurrengo eguna (31); hurrengo egunak (13); hurrengo egunean (570); hurrengo eguneko (31); hurrengo egunera (16); hurrengo 

egunerako (30); hurrengo egunetan (241); hurrengo egunotan (23); hurrengo erregea (15); hurrengo erronka (13); hurrengo fasean (16); hurrengo 

faserako (12); hurrengo galdera (20); hurrengo gauean (44); hurrengo goizean (228); hurrengo hauteskundeetan (36); hurrengo helburua (16); 

hurrengo hilabetean (11); hurrengo hilabeteetan (69); hurrengo hitzordua (20) 

hurrengo igandean (31); hurrengo ikasturtean (13); hurrengo jardunaldian (23); hurrengo jokaldian (12); hurrengo kanporaketa (15); hurrengo 

kanporaketan (27); hurrengo kapituluan (13); hurrengo larunbatean (28); hurrengo lau (72); hurrengo legegintzaldian (12); hurrengo liburuan (11); 

hurrengo minutuetan (11); hurrengo orduetan (22); hurrengo partida (89); hurrengo partidak (12); hurrengo partidan (21); hurrengo partidetan (17); 

hurrengo pausoa (52); hurrengo pausoak (13); hurrengo presidentea (11) 

hurrengo saioa (16); hurrengo saioan (11); hurrengo sasoian (23); hurrengo unean (12); hurrengo urratsa (75); hurrengo urratsak (13); hurrengo 

urtean (283); hurrengo urteetako (11); hurrengo urteetan (112); hurrengo urteotan (14); hurrengo urterako (36) 

hutsaren hurrengo (55); orain hurrengo (12) 

hurrengo egunean bertan (17); hurrengo bi urteetan (27); hurrengo bi egunetan (11); hurrengo hiru urteetan (24); hurrengo lau urteetan (28); 

hurrengo egunera arte (13); hurrengo egunean ere (14); hutsaren hurrengoa (129); hutsaren hurrengoak (13); hurrengora arte (19)] 

hurrenkatu, hurrenka(tu), hurrenkatzen du ad hurrenkera jakin batez antolatu. Nire ordezkoak, kimikari gazte ez 

horratik aparteko ernea bera, iruzkin bitxi bat egin zian: lote akastunak nolabaiteko erregulartasunez hurrenkatzen zituan, bost onak eta 

bat txarra. 

hurrenkera 1 iz segida, zerrenda, andana... batean, osagaiak edo banakoak hurrenez hurren antolaturik 

dauden era. ik ordena 3. Hurrenkera alfabetikoak beste hurrenkera batzuk desordenatzeko ere balio du. Alfabetoaren 

hurrenkeraz ari gara -dela letra guztiena dela bokalena. Hurrenkera kronologikoan. Denborazko hurrenkeran. Alderantzizko 

hurrenkera ezartzen denean. Atzekoz aurrerako hurrenkeran. Lerro bakoitzean oinarri hauek edozein hurrenkeratan agertzen ahal 

dira, eta hurrenkera hori da, hain zuzen, informazio genetikoaren edukia. IS - Aditza - IS hurrenkera arrunta. Saia zaitez ezkerreko 

eskuarekin 1, 2, 3..._hurrenkera idazten eta, aldi berean, eskuineko eskuarekin 9, 8, 7... hurrenkera idazten. Ni etxekoandrea naiz, 

kazetaria, eta, tarteka, idazlea; hurrenkera horretan. Zer esango duen pentsatuko du lehenik eta zer hurrenkeratan esango duen 

erabakiko gero, arrazoibiderik indartsuen eta landuena bukaerarako gordez. 

2 (hitz elkarketan bigarren osagai gisa) Ondorioz sortu den hitz-hurrenkerari "perpausa" deituko diogu. Fonema-hurrenkera 

jakin bat bi eratara ulertu ahal izateak. Eman dezagun tresna hau hasierako egoeratik abiatu, egoera-hurrenkera batetik igaro (aldaketa 

bakoitzeko hitz bat sortuaz), eta bukaerako egoeran gelditzen dela.

[3] bukaerako hurrenkera (5); fonema hurrenkera (14); hasierako hurrenkera (4); hurrenkera bat (11); hurrenkera batean (7); hurrenkera 

gramatikalak (4); hurrenkera guztiak (4); beste hurrenkera batean (5)] 

hurrentasun iz hurbiltasuna. Hizkien arteko hurrentasunak urruntasunari egiten dio leku, eta irakurleak saltoka aritu beharrean 

dago, ariketa zail samarra bada ere. 

hurreratu, hurrera(tu), hurreratzen 1 da ad hurbilera etorri, hurbildu. Hutsik zegoen leihora hurreratu zen. Herria, 

Jendea, kiosko aurrera hurreratu da. Martin sofaraino hurreratu, eta han zegoen emakumearen alboan eseri zen. Haiengana abiatu zen, 

haiengana hurreratu. Astiro hurreratu zen atera. Estuan hurreratu eta ukondotik oratu zion Luigik. Zanbuluka hurreratu zen ea nor zen 

ikusteko. Ellen itsumustuan hurreratu zitzaion. Lasai egon zen neska hurreratu zitzaion arte. Sarrerako langara heltzean, hiru zakurtzar 

hurreratu zitzaizkion zaunka bizian. Gaixoa heriotzara hurreratzen ari zela ikusiz. «Einsteinen ametsera hurreratu direnak» saritu 

dituzte Nobeletan. Han guardia egiten zeuden sarrazenoek hurreratzen ikusi zituztenean. Sortzaile nomadaren obrara hurreratuz. 

Artifizialtasunera zenbat eta gehiago hurreratu, orduan eta hobeto ikus dezakedalako errealitatea. 6-1 galtzen joan ostean, 7-6 hurreratu 

ziren. 

2 [esp] joan; etorri. Jende ugari hurreratu zen Iruñeko Labrit pilotalekura Aspe eta Asegarce enpresetako bikoteak batzen zituen 

partida ikusteko. Antolatzaileek azaldu dute uste baino bisitari askoz gehiago hurreratu direla Ansioko erakustazoka berrira hasierako bi 

egunetan. 

· 3 du ad hurbilera ekarri. Mrs._Merivalek bere aulkia hurreratu zuen. Seriotasun fermutuaz hurreratu zuen bere kopa 

Luigirenera. Butanozko berogailura hurreratu zituen eskuak. Ezpainak amodioz hurreratu zizkion eta etorkizuneko elkarbizitzaz mintzatu. 

Ontzia moilara hurreratzeko ahaleginean. Patxadan erreaz zihoan egurraren pirt-port hotsak entzun zituen, eta, orri zuria hurreratuz, su 

eman zion. 

[3] astiro hurreratu (3); harengana hurreratu (6); hurreratu egin (21); hurreratu zen (57); hurreratu zitzaion (33); hurreratu zuen (4); leihora 

hurreratu (9); mahaira hurreratu (3); mantso hurreratu (3); ondora hurreratu (3); mahaira hurreratzen (3); niregana hurreratzen (3)] 

hurreratze iz hurbiltzea. Estufa non ipini eztabaidak izaten baziren, gero estufara hurreratze ezkutuak izaten ziren, beroarekin 

etxeko sukaldeko intimitate eta sosegu galdua errekuperatzeko. Euskalkira eta ahozko hizkerara hurreratze hori egiteko ez da Euskara 

Batua ikasi arte itxaron behar. Psikologian Lizentziadun Susana Conejero emozioen munduarekiko lehen hurreratze saioa egiteko 

arduraduna izan da. 

hurri ik urri. 

hurritz 1 iz Corylaceae familiako zuhaixka, fruitutzat hurra ematen duena (Corylus avellana). Hurritzaren 

hostopean ezkutatuta. Otsaihenak intsusen, otsalizarren eta hurritzen behealdea itotzen zuen. Hurritz purpura batek jakinarazi zion 

gortea ez zegoela ohi bezain umore onez. Hurritz erdi-basati hori ezagutzen dugu gehienik, lur ondoan ipurditik zarba txuxen ugariak 

ateratzen zaizkiona. Dueloak ez dira sekula ontzian egingo, baizik eta basoan, hurritzen artean. Hurritzak emakumearen ugalkortasuna 

indartzen zuelako sineste zaharraz. Mihura kendu ezean, ihartu eginen da hurritza; halaxe berean hil, karenak egin ezean, ama erditu 

berria, haur jaio berriaren bizi iturria. 

2 hurritzaren zura. Erdi Aroan oraindik, hurritzezko makiltxo batekin saiatzen baitziren lurpeko urbegiak eta urremeatzak bilatzen. 

Horra zergatik maite dizun artzaiak hurritz makila, itzaiak hurritzezko akuilua... Horra zergatik, baserriko lanabes guzientzako, 

hurritzezko kiderrak, kirtenak, euskarriak, eskulekuak. Hurritz-makilatxoa zerabilten beti Normandian behiekin: hiru ukittu 

hurritzarekin, eta esnebehi emankor egiten omen zen. 

3 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) On Camillok lepoko zainak hurritz adarrak ziruditela zeuzkan. Hurritz azalaren koloreko 

aurpegi hori ederra da benetan. Ingalaterra zaharrean, hurritz-kakotxa zerabilten eskuetan azti eta ur-bilatzaileek, lurpeko ur-lasterrak eta 

beste altxorrak aurkitzeko. Hurritz-zarbaz landutako hesia egiteko. Hurritz lerro baten ondora iritsita hiru alanbre paralelo topatu ditu. 

Tabikeak egiteko ere erabili ziren horrelako hurritz-hesiak. 

4 hurritz arbola hurritza. Behin parkera iritsitakoan, hurritz arbola batzuen azpiko eserlekuan jartzen nintzen. 

5 hurritz makila hurritzezko makila. Pauso bizkorrez abiatu zen azaroko ilunabarrean, bere hurritz-makila sendoaz jarraitasun 

beti beraz lurra joz. txapela buruan, eta eskuan / hurritz makila urduria. Auskalo zenbat akuilu egin izan diren hurritz makila sendokotez. 

Oilaloken zirinez igurtzitako hurritz-makila edo burdina imantatu bereziez urre bila saiatzen ziren ur-bilatzaileak. · Hurritz-makilatxoa 

puskatuz gero. 

hurritzondo iz hurritza. Uzten ditut ezker, gain haietan, bide xuko bat segituz ikusiko nituen hurritzondo, pago eta laparrak. Eta 

hurritzondoak bederatzi urte behar omen ditu, txertatu ezean, fruitu emateko. 

hurrizpe iz hurritzaren azpialdea. Hurrizpea, toki egokiena omen, antzinako kultura batzuetan, elkarri baietza eman behar 

zioten gazteentzat, maitasun deiari erantzuteko. Axenario, ezinegonak erasanda, Lepic jauna eta anaia nagusi Felix esnatzera joan da lokuluxka 

egiten ari diren lekura, baratzeko hurrizpera. 

hurrizti iz hurritz saila, hurritzak landatu diren eremua. Bazekiela, ausartu ezinda, hurriztiko eserlekuan kizkurtzen 

nintzela trikuaren antzera, bera zegoen lekutik berrehunen bat pausora. Irlanda aldeko ipui zahar askotan ere, emazteki eta dukesa antzu 

askok, hurriztietara jotzen dute, hurritzaren jainkosa ugalkorrari ernal ditzan eskatzera. 

hurrup (onomatopeia) 1 hurrupatzean egiten den hotsa. Honi ausik eta horri hurrup hastandu nuen, bederen, hitzordua 

hitzartu izanaz bereganatu gogo ninduen damuaren itzala. 

2 hurrup eta klik Saristatze eta " hurrup eta klik "-en ondotik, xerri ttipia jastatuz egunaren bururatzea proposatua zauku. Ondotik 

hurrup eta klik. 12etarik harat: hurrup eta klik, Ezpeletako txarangak eta Gaiteroek animaturik. Etor zaitezte hurrup eta klik egiterat! 

harri batez bi xori... Urriaren 14 an igandearekin, HAZPARNEn, 11etan ipuinak hurrup eta klik Xuriatean. 

[3] hurrup eta klik (10)] 

hurrupa (orobat hurrup) 1 iz batean ahoratzen edo irensten den edari kopurua; hurrupatzea. ik zurrupa. 

Botila bat ardo atera zutelarik, Alalek lehen hurruparekin ekin zion mihia dantzatzeari: [...]. Mohamed Chukrik kopa hurrupa batean 

hustu zuen. Hurrup batean edan zuen zerbitzatzerako. Beste hurrup bana edan genuen Bordeleko ardotik. Beste hurrupa batzuk hartu 

nituen. Joanttok sorbaldak goratu zituen eta sagarno hurrupa luzea hartu. Hurrup txiki baina luzetan edan zuen ardoa. Zigarroari azken 

hurrupa eman, eta motxikina bota nuen uretara. Gero hurrupa ttikietan jarraitu zuen edaten. Plazako ostatuan, garagardo bat bi 

hurrupaz edan nuen.

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Kafe hurrupa batzuk edan zituen, niri begira. Azken datila irentsi, eta azken te-hurrupa 

zanga-zanga edan zutenerako, lasaitua zen Habibi. Gazteak arno hurrupa bat edan zuen eta dadoak jaurtiki zituen. Huntzak bere kantu 

hurrupak hasten ditu berriz. 

3 hipa eta hurrupa Hipa eta hurrupa ari zarete Mazella eta biak. 

4 hurrupa egin Potzolok, irriñoa galdu gabe, hurrupa egin zuen bere katilutik. Berehalakoan, kopa Besagain ardo gazteaz bete, eta 

hurrupa egin du. Egin ezak hurrup eta esaiguk zer ikusi duan. Kendallek hurrupa egin zion edariari, izotz puxketei kili-kili eraginez. · 

Botila husturik, azken hurrupa egin du. Abiatu aurretik, zahatoa eskaini nion eta hurrupa bana egin genuen. · Tomek gogoetatsu zirudien, 

Camel Filter zigarretari hurrupa egiten ziolarik. Petrusek bere hortz zikinen artean jartzen du pipa eta hurrupa egiten dio kemenez. 

hurrupada 1 iz hurrupa. Ttipik, botila berreskuratuta, hurrupada luze batez ospatu zuen bere ateraldia. Berak edan zuen lehenik, 

bi hurrupada luze, nire eskuetan utzi baino lehen. Ohe ondotik goporra hartu eta hurrupada txiki bat edan du Agerrek. Hurrupada egin 

nahi izan zion bere edalontziari, baina han horma puxkak baizik ez ziren gelditzen. Bertze hurrupada bat hartu nuen Beñatenetik. Haurrak 

hurrupada kendu zion bere plastikozko edalontziari. Hurrupada luzea kendu nion kopari. Hurrupada bat arno onartu nien, gogotik. 

Hurrupada batez hustu nuen kafea. 

2 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Estreinako kafe hurrupadarekin utzi zion tresnak pertsonifikatzeari. Aurreneko tehurrupadaz 

geroztik, kiskalita zeukaten denek aho-sabaia. Batek hutsera botatzen duen bizi-hurrupada bat bezala duk suspirio bakoitza. 

hurrupaka adlag hurrupa eginez. Hurrupaka ari zen baso bete ardo edaten eta, horditasunaren eraginez, burua dilindan 

zebilkion. Lorategiko aulki batean eserita, marrubizko kina bat hurrupaka edanez. Kafe kikaratik hurrupaka edan zuen, likido garratz 

bizigarriak urdailerainoko bide osoa nola egiten zuen sentituz. Ohiko bezeroak behean, piano-barrean, beren martini idorrei hurrupaka. 

hurrupaldi iz hurrupa. Errepetizionea bururatzean, ohi bezala Xabik hurrupaldia proposatzen du. Bai, jakin balu nola amorostua 

nenbilen eta nolako hurrupaldiak egiten nituen, bekatu edo ez bekatu, zoriona nasai zerion iturri batetik. 

hurrupaldiño iz hurrupa txikia. Lehenbiziko hurrupaldiñoari lotzen zaio eta iritzi artikulu batek interesaturik, irakurtzen hasten 

da. 

hurrupaño iz hurrupatxoa. -Garai nekeak... -komentatu zuen, hurrupaño bat edanik. 

hurrupatu, hurrupa(tu), hurrupatzen 1 du ad (edari bat) hurrupaka hartu. ik zurrupatu. Los Angelesko Desert 

Inn ostatuan zegoen, Mike Emerson polizia lagunarekin, kafea hurrupatzen. Coca-cola hormatua hurrupatzen genuen hartan, kideak bi 

musu iheslariz despeditu ninduen. Louiserekin tea hurrupatzen edo whiskia zurrutatzen zuen oroz. Putzu batean ahoz behera erortzen niz 

eta zakur batek bezala nasaiki hurrupatzen dut. Tabako ke ttipi baten hurrupatzeko. Hirurek jan-edatekoak hurrupatzeko baizik ez 

genuen ahoa irekitzen. 

2 hed/irud Euskaldun horiek aditza hurrupatzen duten bitartean, guk ricard honi tinkaldi bat eman diezaiogun arraiki. Arteriak, 

oxigenoa eta ezinbesteko beste substantzia kimiko batzuk ekartzen ditu, motor batek erregaia hurrupatzeko duen sistemaren antzera. 

Zein ederra musukatzea, miazkatzea eta hurrupatzea laguna bero jartzen duten lekuetan! Tristeziaren eta etsipenaren kopa oinazetsua 

hurrupatua zuen. Komuna husten den bezala hurrupatzen zaituen logalea. 

3 (hitz elkartuetan) Garagardo hurrupatzen ari ginela, izendatzen ez zuen metropolis batean emazte batez amoros egon zela ikasi 

nuen agudo. 

4 irud Bestelakoak egunkarietan hurrupatzen zituen, urrunetik egiaz, aspaldi zuelako ez ziela sinesgarritasunik kausitzen. 

hurrupatxo iz hurrupa txikia. Bere lehen berbak urik ote neukan galdetzeko izan ziren, eta esan nion neuk ere gustura egingo 

nuela hurrupatxoa. 

hurrupatxoka adlag hurrupa txikiak eginez. Hurrupatxoka ahogozatu zuen don Ottaviok kafea, hizketan jarraitu aurretik: 

[...]. 

hurrupatzaile izond hurrupatzen duena. Bi milioi eta gehiago parasito odol hurrupatzaileak fuel gazi hartan itotzeko. Nire 

eskuak papar beltxaran horretan beheiti imajinatu nituen, guri sumatzen nuen larruazalaren beroaren hurrupatzaile. Herriaren arima edo 

izpiritua suprapertsona edo organismo norbanakoen hurrupatzaile gisa kontzebitua, nazionalismoa, xenofobia, etab., Volksgeist 

espainolaren espezifikoak ematen dute. 

hurrupatze iz hurrupaka hartzea. Hurrupatze erreflexuarekin jaiotzen gara, baina edoskitzen ikasi beharra daukagu. 

husar 1 iz hainbat harmadatako zalditeria arineko soldadua, uniforme ikusgarria janzten zuena. 

Gobernadorearen alaba bahitzea husar baten ekintza litzatekeela, ez zibil batena. Husar musikazale batek sableaz moztu omen zion 

besoa. Turko haien atzetik aritu zela Sobieski, husarren kasaka gorriek eta haien zilarrezko apaingarri, urrezko brodatu eta ezpaten 

distirek liluraturik. Guardiako husarren koronela zen ordurako. Eroso eseri zen, husarren koronel erretiratu batek edo Vishnepokromovek 

berak egingo luketen bezalaxe. Erraz ulertzen da: Husarren 4.eko kapitain baten emaztearen maiteminez ari den herritarra zara. Zurezko 

husar besomotz eta sudur gabe batekin jolasean ari ziren biak. 

2 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Ilehoriak kolore urdin iluneko husar-jaka dotore bat zeraman soinean. Bazter guztiak 

piparen keaz betetzen zizkion husar-teniente erretiratu bat. Hirian Ingermanlandski husar-errejimentua zegoela. 

3 Itzalgaizka sartu diote sudurrean husar bat -tabakoz beteriko paper-tututxo bat alegia-. Eta azkenean soilik konturatzen da husarra 

daukala sudurrean sarturik. 

husgune iz hutsunea. Ikus ezazu nehondik ere ez duzula aurkitzen ahal garunaren erdian hain errazki eta hainbeste gisatara, harahonaka, 

mugi litekeen guruintxo bat eta, bestalde, garuneko husgunetaraino ez direla zain guztiak heltzen. Eta, behin haserretzen bazen, 

haren kolerak ez zuen ematzeko husgunerik, ez baretzeko atseden-lekurik edireiten.

huskeria 1 iz garrantzirik, gorabeherarik edo axolarik ez duen gauza. ik ezerezkeria; txikikeria. Goroldioz 

estaliriko muino txikiak, izeidi bat, pinu gazte txikiz osaturiko sastraka ziztrinak, suak kiskalitako pinu-enbor zaharrak, basatxilarrak eta 

horrelako huskeriak. Huskeria ematen du. Huskeria bat dirudiena ere behin baino gehiagotan baliagarria izaten da. Hutsaren hurrengo 

huskeria batez ari gara. Bere lurra lantzen duenak ogia ugari, huskerien atzetik dabilenak miseria sarri. Kondenatuta daude huskeria eta 

arauak betetzera. Azken bolada hartan liskarra besterik ez genuen, liskarra edozein huskeriarengatik. -Phil, hi edozein huskeriagatik 

berotzen haiz. Edaten eta huskeriak erosten xahutzen dituzte diruok. Agian piltzar-biltzaile zaharra eta Georg Weiner elkar hartuta 

daudela eta liburuaren truke huskeria bat ordainduko didala. Bihar ordu honetan huskeria batean erosi ahal izango dituzue Samariako 

merkatuan zazpi kilo irin garbi nahiz hamalau kilo garagar. Zutitu eta huskeriez jardun nintzen, garrasi bizian eta sekulako imintzioak 

eginez. Espiritu urduria eta huskerietara emana, unean unekoa besterik ikusten ez duen zuhurtasun beldurtia. Besterik ezean, nahiago 

dut jendeak mutu ote naizen pentsatzea, huskeria hauspotzen nabilela entzutea baino. Epaileek eman beharreko kalte-ordaina huskeria 

gertatu zenez gero, [...]. Huskeriatzat baitzituen oinaze-minak. Huskeriatzat jotzen dugu Artzain nagusiari arditxo bat kentzea. Nork 

xahutuko luke, munduaren huskeria eta bere miseria ikusirik, bere denbora -bera den denbora-, bere-bere -bera- ez diren hitz jolasetan? 

San Pedrok, Jaunaren handitasuna eta bere huskeria ikusirik, ez utzi nahirik, esaten zion: [...]. Batzuetan neure buruaz lotsatu egiten naiz 

arrakasta huskeriazko hoiek eragiten didaten atseginagatik! Ez diat neure izen ona zikindu nahi horrelako huskeria batengatik. 

2 (izenondo eta izenlagunekin) Hain huskeria handia izanik, ez zuela merezi horretaz hitz egitea ere. Gorputzaren heriotza 

huskeria hutsa dela, alegia. Harrotasuna, halakoetan, huskeria hutsal eta zikoitza da. Dena diseinuzkoa, ordea: huskeria garestiak. 

Zeinen huskeria dotoreak eskuratzen zituzten aduanako funtzionarioek. Huskeria eskisitoak margotzen zituen eta hiru liburu idatzi zituen. 

Haur denborako huskeria bat. 

3 (hitz elkartuetan) Teologi huskeriak jorratzen ari izan ziren emaitza tamalgarriekin. Esan gabe doa ziklope-lan haren azken 

jomuga haitzak bere baitan erantsirik zeukan ehuneko 2 amianto huskeria hura erauztea zela. 

4 huskeria izan Musika huskeria da. Ez da huskeria, ezta? Potosíko meatzeetako zilarra huskeria da honen aldean. Baina arrisku 

horiek guztiak huskeria dira beste hainbaten aldean. 

[3] dena huskeria (8); edozein huskeria (5); horrelako huskeria (6); huskeria bat (37); huskeria batean (6); huskeria batek (3); huskeria batekin (3); 

huskeria baten (4); huskeria batengatik (7); huskeria hutsa (7); huskeria iruditu (3); huskeria izan (4); dena huskeria da (6); ez da huskeria (11); 

edozein huskeriagatik (10); edozer huskeriagatik (3); edozein huskeriak (3); edozein huskeriarengatik (3)] 

husketa 1 iz hustea. Jarduera ekonomikoa hiri horien inguruan antolatzen da, tarteko herrien husketa bultzatuz. 

2 (hitz elkartuetan) -Zer da odol-husketa zirraragarri hau? Baina atzera egiterik ez zegoela ulerturik, neure aitor edo barnehusketari 

ekin nion: [...]. 

husky (orobat huski g.er.) iz iparraldeko lurraldeetako txakurra, ile sarri zuri-beltza duena, trineoetatik 

tiratzeko erabiltzen dena. Eguraldi ona dugu, jendez irakiten dago eguterako alde hau, hemen jesarrita hartzen dute ribeiroa nire 

herritarrek, egun pekinesen eta huskyen kakarik edukiko ez balu bezala noan espaloian. Siberiar huski txakur zuri-gris horietako bat. 

Alaskako malamutak, samoyedoak, Siberiako huskyak. Siberiar husky ar gris [...]. 

husmin ik huts 1 24. 

husna 1 iz huts eta huts. Husna joan ziren jokalariak aldageletara. Laurogeita bederatzigarren minutua zen eta husna berdindurik 

zeuden. Husna amaitu zen partida, eta 110. minutuan sartu zuen Alfredok Atletico Madrilen garaipeneko gola. 

2 husnako izlag Bi partidetan garaipen bat eta husnako berdinketa bat lortu zuten donostiarrek. Husnakoa da emaitza; talde 

bietako batek ere ez du ematen irabazteko interesik duenik. 16 berdinketa izan ziren partidan, husnakotik 20nako berdinketara. 

hustasun 1 iz hutsa denaren nolakotasuna; hutsik dagoenaren egoera edo nolakotasuna. Argi da, beraz, 

gorputza eta hutsunea elkarrengandik berex txandatzen direla, ez baitago guztizko betetasunik ez hustasunik. Ohartu orduko, gure kopa 

luzeek hustasunaren horrorea erakutsi zuten borzgarrenez. Industrialdeko kale nagusiaren hustasunean ez zen bertze ibilgailurik 

bistara. noriaren goialdetik salto egiten dutenak hustasunaren amildegira. Antzezlanak eszenatokiaren hustasunarekin jolas egiten du, 

espazioaren irakurketa mota asko eskaintzen ditu keinuen nahiz argien bidez 

2 irud Ez noski zuhurtziagatik [...] baizik eta haien nahitaezko hustasunagatik; hitz hutsek, buruko mina emateaz gain, enbarazu 

besterik egiten ez dutelako. Sabelean hustasun izugarria banu bezala. Hustasun existentziala zorrotz azaltzen du Mikel Lasak, dioelarik: 

"Jainko hotza daukat ariman". Hustasun hotza sentitu zuen. Hondo beltzeko hustasun bat hedatu zitzaion barnean. Bakardadea gero eta 

astunagoa eta pisuagoa egiten zait; isiltasunaz inguraturik nago; hustasuna guzti-guztiaz jabetzen ari da, nire etxea oso handia ez bada 

ere. Artegatasun arin hura zela eta bere buruari barre egiteko gogoa zuen, baina hustasun desatsegin baten sentipena gailendu zitzaion. 

Nerabezaroan haurren eta gurasoen arteko lotura eteten denean sortzen den hustasuna betetzen du maitaleek elkarrekin egoteko duten 

behar horrek. Gelaren gelditasunak, soinurik ezak, pareten zuritasun hotzak..._hustasunaren moduko zerbait eragin dizute barrenean. 

Halako hustasun bat nabaritu nuen papera eta luma hartu nituenean, bihotza amaraunean baneuka bezala nik ere... Bere hustasuna 

betetzeko fikzioak izkiriatzen hasi zen. Hustasuna ahanztura da. 

3 (hitz elkartuetan) Akidura eta hustasun sentimendu jasanezin bat. Neure paziente postentzefalitiko batzuen hustasun-egoerak. · 

Bere ideia hustasuna eta bere moztasun poetikoa zirriborro ulertezin batekin disimulatzen ahalegintzen direnak. 

huste (orobat hustutze g.er.) iz barruan duena atereaz, hutsik uztea edo gelditzea. Gaztetxoak, ordea, segituan 

jabetu ziren kaleen huste erabatekoaz. «Europako huste arauak ez betetzea zigortu egingo da. Plazer gorenaren atseginaz ekin nion 

azkenean huste lanari. Brasil une horretan pairatzen ari zen diru-hustea geldiarazteko asmoz. Herrialde inportatzaileen nazio-errentei 

eragindako diru-hustea. Airatze, hauste edo leku-hustutze hauekin ez da bat bere batera, onera eta lehengo oinera horren aise 

bihurtzen.Nahikoa lan bazutela Donostiako leku-hustea prestatzen; nahita ere, ezin zutela egoera kontrolpean eduki. Barne-hustutze bat 

izan zen, adio gisako aitorpena. Morroiak direla, zama eta hustutze-operazioetarako etorriak. 

hustegi iz aipatzen dena husteko tokia. Nire oroimena zabor hustegi bat bezalakoa duzu. 

hustu, huts/hustu, husten (orobat hustutzen g.er.) 1 du ad (ontzi edo kideko bat) barruan duena atereaz 

hutsik utzi. Jatekoarekin batean, bi pitxer arno husten genituela. Atsedenaldirako lehenengo botila ardoa hustua zuen. Kolpe batez 

hustu zuen basoerdia. Topa egin eta edalontzia hustu nuen. Beste dozenerdi bat garagardo hustu behar izan nituen. Iraulki orgak karga 

husten ari ziren. Bi orduko epea eman zion Foruzaingoak etxea husteko. Gaztetxeko kideekin agertu zen atzo prentsaren aurrera, 

gaztetxea husteko eta eraisteko operazioaren gainean hitz egiteko. Gurasoen etxea "hustea" da hain zuzen ere egokitu zaigun lana. 

Gazako kokaguneak husteko Sharonek iragarritako planarekin ados ez daudela adierazteko. Goiz hartan tiraderak hustu eta barruko 

gauzak kartoizko kaxetan sartu zituen. Husten ari ziren azkenean ganbarako apalak. Madeleinek hautsontziak husten ditu, botila hutsak 

biltzen ditu. Prestige ontzia husteko lanak amaitu dituztela. Urtegia husten has daitezela agintzeko eskatu zion. Landareei arrosa-koloreko 

leka lodi batzuk kendu eta baba distiratsuak zurezko ontzi batera husten zituzten bitartean. Kamioia hilez hustu ondoan, argi gehiago 

zuen gunera igorri zuten. Bertze zigarro bat piztu nuen hark azpila galletaz husten zuen bitartean. Husteak garbitzea, agortzea, ixtea,

ururatzea ere esan nahi du. Leize-zulo batean sartu zen Saul sabela hustutzera. Zeru hodeitsua bere barrena husten hasi zen. 

Gomitolarriak ez du bazterrak zipriztindu arteko onik izango, ondo ezagutzen dut barrena hustu behar gogaikarri hau. ik beherago 8. Dick 

Snow atzean geratu zen, errebolberra hilotzaren kontra husteko asmoz. Lurrean minez akabatu beharrean, begi-zuloak izuaren izuz ia 

husturik baneuzkan ere. 

2 irud Neure sumina azkeneraino hustuko dut beraien aurka eta mendekatu egingo naiz. Gure amarengan husten zuen bere indar 

burlati eta tematia, bere despota-indarra. Orduan, itun santuko herriaren aurka hustuko du bere amorrua. Ni buruari bueltaka nenbilen, 

barruan neramana nola hustuko. 

· 3 da ad barruan duenaz gabetuz hutsik gelditu. Iruditu zitzaion biziaz eta odolaz husten ari zela. -Hustu hadi, kez beteriko 

baloia! Euskal Herria pobretzen eta jendez hustutzen ari zela. Etxea bizidunez husten zenean, merkatura edo mezetara joateko adibidez, 

lo-gela zerratutik eskapatzen zen, baratzeko pikuaren puntaren puntara hupatzeko. Bazterrak oro euskaldunez husten eta gaskoinez 

betetzen. Batzuetan kafetegia hustu eta bakarrik gelditzen ginen biok. Poternako baratzea laster hustu zen eta arratsaldean ama-haurrez 

mukurutu. Maria sukaldeko mahaian jarririk, ezindua geratu zen, hustua, soa urrunean urtzen zitzaiola. Uste nuen lasterka ibiliz, beste 

zerbaitetan pentsatuko nuela, edo hobeki, burua erabat hustuko zitzaidala. Huts zaitez betetzeko, irten sartzeko. 

4 (gizonezkoak) hazia isuri. Ikustea bera nola eszitatzen den eta nola husten den nire barruan. Gizonak ez du kanpoan hustu 

behar, ezin du Onanen bekatua egin. -Bada, sartu ahala husten naizela. Aholkuak eman dizkiet horri buruz hainbat neska gazteri eta betibeti 

zera esan diet: zuengan husten ez den gizonaz ez zaiteztela fida. Bioi jo zigun larrua eta Marinaren ahoan hustu zen. Soilik erranen 

dizut eta aitortuko ezen, noiz eta Mignonen gainean husten ari bainintzen, munstro bat izaitea desiratu nuela. Zeren, lehen, portuko emamutiriekin 

husten nintzen eta ene huts hartan beterik sentitzen nintzen, baina orain husten naiz eta neure hutsean are hutsago sentitzen 

naiz... Ohean etzaten nintzen, bera gainean jartzen zen eta "a, a, a, a, a, a, a" trixte batzuk disimuluan esanaz husten zen nire barruan. 

5 (hitz elkartuetan) Ohar hauek idaztea, hasiera batean, lasaitze bat izan da, hustu-behar moduko bat. 

6 (izen/aditz elkarketen nigarren osagai gisa) Aljerialat etorri berriak aldiz trenputxartzen ziren, izutzen eta sabel husten. ik 

beherago 12. Jakin baitzuen elgorriak jorik nola egon nintzen, bizirik iraun nezan arduratu zen, bereziki gatibuak oinez leku-husten 

zituztela jakin zuenean. ik beherago 10. Sartu orduko, baina, erabat gris eta kolore-husturik aurkitu zuen estudio osoa. Greg itsu, buruhustu 

eta gaixotuari bisita egitera etorri, eta inguruan pilatzen zitzaizkion. Animaliak zeharo barren-husturik, Kristoren izenean. ik 

beherago 8. Osterantzean, Po ibaiko etxeak bezain barren-husturik eta abandonaturik gera daiteke gure oroimena. 

7 (era burutua izenondo gisa) Latak, botila hustuak, egunkari zatiak. Izan ere, hiri gotortua hondaturik gelditu da, baserri 

hustuaren pare. Txalet hustuetan bizi zuan, ezta? Autoaren mutur luze urdina zorua xurgatzen ari zitzaion karrika hustuari. Ordenagailu 

zuria gelditu da mahai hustuan. Ahoz gora etzana, bere begi hustuetatik oraindik begira balegokigu bezala. Halakoetan, sukaldera jotzen 

nuen zuzen, eta hozkailu beti hustuegitik lehen soberakina ahora eraman. Kuia hustuekin egiten diren kriseiluen antzera. Aurrean 

hainbat baso hustu edo erdi hustu zeuzkaten. 

8 barrena/barrua/barnea hustu Paolarekin zegoenean amak nitaz gaizki esaka husten zuen bere barrena. Luze hustu zidan 

barrena Adelak. Sumin betean zegoen, barrena husten ari den emakume baten pareko. Udan New Yorkera etortzen da, nirekin hitz egin 

eta barrua hustera. Neronek eman nahi nion berria, eta barrua hustu haren aurrean, txikitandik gorderik nekarren zama hustu, nire 

historia sekretuaren jakitun ipini, koipea erabat garbitu behingoz. Sinets iezadazu ez dudala egin zu mintzearren, ezpada nire barrena 

hustearren, erabateko zintzotasunak krudelkeria puntu bat izan dezakeen arren. Klinikan ematen dituen arratsaldeetako batean, Bev 

Shaw-ren aurrean husten du bere barnea. 

9 ezin hustuzko Hizkuntzaren egile bezainbat desegile direnen ganbara ezin hustuzkotik. 

10 lekuak hustu adkor alde egin. Haserrearen haserrez, Anitak lekuak hustu zituen etxetik, hirira joateko. -Lekuak huts itzazue 

etxe hontarik... Hobe duk lekuak hustea, Piarres. Gau on erran eta lekuak hustu zituzten. Geroxago entzun nian autoa pizten eta lekuak 

husten. Justu Fanchek lekuak hustuak zituela konturatzen ninzten unean. Gisakoa edo bihotz onekoa zela erraten ziotenean [...] 

tristatzen zen, iluntzen, berriro jendetasun normalaren duintasunerako maila huts egin bailuan. Hiru soldadu lagunek ez zuten herio zelai 

hartatik lekuen hustea baizik gogoan. Ni ere gurasoekin egoten nintzen eta baziren egunak... gogotik lekuak hustuko bainituen. 

11 maskuria hustu pixa egin. Komunean lehenengo eta behin maskuria hustu, gero dutxa arina hartu eta ilea lehortu... Biluzbiluzik, 

izerditan oraindik, paparra eta sabel puztua agerian, maskuria husten. Inez atarian agurtu eta zuhaitz diskretu bat bilatu nuen 

maskuria husteko. Maskuria husteko premia larriak iratzarri zuen. 

12 sabela hustu kaka egin. Etxeko aziendategitik hel-du nintzen, sabela hustetik. Leize-zulo batean sartu zen Saul sabela 

hustutzera. Makila bat hartuko duzue zeuekin eta, sabela hustutzera irtetean, berarekin zuloa egin eta gorotza lurrez estaliko duzue. 

[4] aretoa hustu (5); barrena hustu (14); barrua hustu (6); basoa hustu (5); botila hustu (15); eraikina hustu (6); erdia hustu (10); etxea hustu (7); 

etxeak hustu (8); gaztetxea hustu (17); gela hustu (4); herri hustu (4); herriak hustu (4); indarrez hustu (5); jendez hustu (15); katilua hustu (5); 

kikara hustu (6); kopa hustu (10); lekuak hustu (66); maskuria hustu (4); ura hustu (4); urtegia hustu (11) 

eraikina husteko (5); etxea husteko (8); gaztetxea husteko (32); husteko agindua (16); husteko asmoa (5); husteko lanak (4); kokaguneak husteko (5); 

lekuak husteko (4); urtegia husteko (9); husteko eta eraisteko (18); husteko eta eraisteko (18); burua husten (5); gaztetxea husten (4); herriak husten 

(4); jendez husten (4); lekuak husten (9); urtegia husten (4)] 

hustualdi iz zerbait husten den aldietako bakoitza. Une horiek ez dute luze irauten, hustualdi bat bezalakoa izaten da, 

bultzaka duzun hori bota eta gero berez agortzen da etorria. Gure ama etxean ez zegoenean gure aitak hustualdietan egozten zituen 

irainak jasotzeko. Herio batean, baina gustura idatzi dut liburua, eta sekulako hustualdia eman diet nola lepo gaineko ganbarari hala bular 

barruko kutxa taupakariari. Ez nuen ohorezko matrikula aterako, baina sekulako hustualdia eman nion neure barru irakinari. 

hustubide 1 iz husteko bidea. Lisa iturrien hustubideko zuloaren gainean makurtu zen. Bazterreko kanalak gainezka, eta 

hustubideren bat zakarrez bete bada, han dira ur-pilatze eta sotoak libratu beharrak! Bertan dagoelako barnetegi honetako hustubide 

nagusia. Ur zikinak isurtzen dituen hustubidearen arrimura. Hustubideetako gasek. Holandarrak, gero, hustubidea zulatu zuen, eta 

ubidea egin, ura, lorategi azpitik ibiliz, itsasoraino iritsi eta han jauzika eta zalapartaka eror zedin. Dutxa azpian jarri zen, ajea 

hustubidetik behera egozteko itxaropenez. 

2 irud Ametsen munduetatik atera eta zangoak lur gainean ezarrita, harekiko nire planik serioenak ez zuen garizuma luzeegian 

metaturiko kemenei hustubidea ekarriko zien etzanaldi batetik harataxeago jotzen. 

hustuka adlag alde eginez. -Hustuka agurtu naute. 

hustuketa iz hustutzea. Esferaren hustuketa eta kuboaren irekiera. Donostiaren hustuketa antolatu behar zutela, eta bazihoala. 

Sosegua dakar hustuketak. Hustuketa bat bezalakoa da, hala esaten du berak, purga bat. Beharbada horrexegatik hartu gaitu begitan 

"euskararen taxidermiara" jo izan dugun hizkuntzalariok, bizi garen kulturaren alferrikako hustuketan aritu garelakoan. Hustuketa lan 

hori emankor izango bada, ordea, ez da aski bihotza estutu eta garunak zukutzea. Sergiok erakutsi zion bagoi hustuketari buruz jakin 

behar zuen guztia. Madrilgo egunkariko zuzendaria isilik zen, Gizon Handiaren barne-hustuketa bukatzen ari zela konprenituz. 

hustutzaile iz aipatzen dena husten duen pertsona. Ez nuen beraz inongo ganbara-hustutzailerik deituko. Etxehustutzaile 

profesionalei deitzen dieten doludunek ere ezin dituzte oinazea eta oroitzapenak saihestu. Tren hustutzaileak. 

huts 1 1 iz lege, arau edo eginbide bat ez betetzea; ez betetze horren ondorioa. ik hutsegite. Huts larria izan 

zitekeen, zigorra ekar zezakeena. Huts barkaezina izan da. Neure huts guztien zamarekin, kontu ematera. Huts sintaktikoak dira, beraz. 

Alegia, testu bat inprimatzean gertatu ohi den huts oro. Hortxe du Oteizak huts galanta. Piezaren erdi aldera, piano-joleak huts txiki bat

egin zuen akorde batean. Eta egin zuen, egin ere, hutsa: leihatila bat ixtea ahaztu. Baina hark ere huts bat egin zuen bere 

demostrazioetan. Eta orduan, hutsa neure buruari leporatzen niola, Jainkoari fede handiagoz hitz egin behar niola bururatu zitzaidaan. 

Jendeak hutsak egiten ditu. Erdara guztietan egiten dira huts ederrak. Berak edo bere arbasoek egindako huts baten zigorra jasotzen ari 

dela. Aipatu hutsak sinesten dituztenak ez jakinean eta Erromako Elizak huts horien aurkako egiak sinesten dituela jakiteko eginbiderik ez 

duten guztiak. -Zein da ene hutsa edo ene hobena, niri horrelako amorruz erasotzeko? 

2 (hitz elkartuetan) Txartelaren ikuskaketak transkribapen-huts bat ekarri zuen, eta huts horrek hortik aurrerako analisi guztiak 

faltsuztatu zituen. Mexikon jokatu zuen tartean pilota-hutsak ez zirenak ere egin zituen Felix Areitio ezizenez Ermuak. 

3 materia gabezia; materiarik gabeko gunea. ik hutsune, hutsarte 4. Errealitatean atomoak eta hutsa baino ez dira 

existitzen. Fluktuaziook huts berezi bat sortu bide zuten, materiarik gabea baina energiaz betea. Materiari eta hutsari gorazarre egin nahi 

dionak. "Sustraietako gizonek" uste dute, era berean, hutsa existitzen dela, hau da, badela espazio bat, edo batzuk, deus ere eduki gabe 

erabat, inolako gorputzik ez eta substantziarik bat ere gaberik. Ur, lurrun, huts, gas, gasolina eta abarren hoditeria guztiak, edo lurpeko 

erreten-zuloz zihoazen, edo zimenduan hormarteraturik. Liofilizazioa: elikagaia izoztutakoan, hutsean sartu eta, sublimazioz, ur guztia 

erauztea, galaraztea. ik beherago 9. Hutsean abandonaturiko gorputzak beti erortzen dira abiadura berean. · Begiak hutsean finkaturik. 

Bere burua ikus dezake lan-mahai baten aurrean begiak hutsari begira. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Huts-neurgailuaren orratza, hantxe zeroan zut-zut egona, gainbeheran hasi zen, 

ezkerrerantz lerratuz. Haizagailuaren maskorra irekirik xurgauspoa martxan jarri, huts-etetekoa itxi, eta ponpa gelditu zuen. 

5 hutsartea, hutsunea. Azaldu ezineko hutsa sentitzen du buru barruan. Mintzatzerakoan, errespetu handiz, bi aditzen arteko huts 

guneak misterioz betez, hitzak hautatzen zituen. Ilargiaren peko isiltasun eta huts erabatekoetan. Zer huts zeukan zure bizitzak, zer 

hutsune bete nahi zenuen, zeren bila zenbiltzan nire bila abiatu zinenean. Sumatzen dut haren hutsa, jakina, baina zer arraio egin dezaket 

ba nik? Lehengo borreroa lekutu baitzen errebelekin bat egitera, haren hutsa betetzeko eskaintza egin zion Bassillon Nabarrenkoxeko 

gobernariak. Orain desiratzen nago, Patri, haren fantasma noiz etorriko zaidan utzitako hutsa apur bat betetzera. 

6 ezereza. Jainkoaren handitasuna eta gizakiaren hutsa. Ez nintzen ezer, euskalduna are gutxiago, nortasun ezpalak ezabatzen ziren 

bat-batean eta huts handi horretan aldi berean dena nintzen, iragana eta geroa, azala eta mamia, [...]. Neure barruan hazten sumatu 

nuen, ustez lehenbiziko aldiz, huts sentsazio higuingarri bat: horixe zen, beraz, "bestelakoa izatea". Ezin konta ahala gauza erraz eta 

merkez egindako arrosario azkengabe bat osatzen dute: azkengabea, hutsa bera bezala. Deus ez dagoenean diruaren poza dagoela esan 

dugu, eta non da ezereza eta hutsa handiagoa hilobiko hilkutxaren barnean baino? Hutsaren atzetik ibili ziren, hutsaren hurrengo bihurtu 

dira. Hutsaren lurralde arriskugarrian. · Hori dela eta, gizona jipoitu ez -hutsa falta izan zitzaion horretarako-, eta haren amorrua eta 

jelosia arrapizteko, esan zuen: [...]. Hutsa nahikoa izango zen dena sutan jartzeko, eta jendea kezkatuta zegoen. Txunditu ere egiten 

nintzen batzuetan, ikusirik zeinen gutxi behar zuen kantuari ekiteko, hutsa gehienetan, ezer ez. 

7 (hitz soila aditzekin ) Horrela, huts bihurtuko dituzu Ahitofelen aholkuak. Horrela, bertako jakintsuen jakinduria huts aterako da 

eta adituen adimena bertan behera galduko. Jauna, zuri dei egitean, ez dakidala neure ustea huts gerta! 

8 ik zero. Bat eta huts irabazi diagu. -Sei eta huts! -oihukatu zuen-. Nire ekipoa bat eta huts irabazten ari denean. Alderantziz denean, 

ordea, bat eta huts galtzen doazenak gu garenean, [...]. Hogei eta huts, Gryffindor aurretik! 

9 hutsean 1 adlag ezerezean; ezer gabe. Ukabilkadak hutsean jotzen dituen borrokalaria bezala. Hutsean jotako atzaparkada 

guztiak. Azken batean, ezinezkoa zen hutsean sortzea, irudimena oso lotua zegoen oroimenarekin, eta sorketa orok aurrez sortutakoa 

zuen oinarri. Izan ere, epaitegiek egindako urrats positiboak hutsean gelditu direla ikusi du. Gure ahaleginak hutsean geratu dira. Haren 

itxaropenak hutsean gelditu baitziren berriz ere. Txostenaren errentagarritasuna ez zegoen erabat ziurtatuta, litekeena baitzen haren 

balioa hutsean gelditzea, edo dezente murriztuta bederen. Urteek, ordea, hutsean utzi zuten nire ilusio hura. Hala bada, neska 

xarmantarengana asko nahian joan, eta hutsean irten zen Bakbaka errukarriak, burua makur, hiritik alde egin behar izan zuen. 

10 hutsean 2 adlag doan. Etorri, hartu garia eta jan, hartu ardoa eta esnea, dena hutsean, ordaindu gabe. Hutsean emaniko 

oparia, ezinago estimagarria. 

11 hutsean 3 adlag huts eta huts. Hutsean bukatu zen partida. Erritmo askoko partida izan zen, hutsean amaitu zen arren. 

Newcastlek eta Marseillak hutsean berdindu zuten Ingalaterran. suediarren egoera hegoaldeko bizilagunena baino hobeagoa da, hutsean 

edo bana berdinduta ere aurrera pasatuko direlako. Behar baino arazo gehiago izan zituen Melen taldeak markagailua hutsean 

mantentzeko. 

12 hutsean 4 adlag huts zenbakian. Neurgailua hutsean» jartzeko. Lehendakari gisa egingo nukeen lehenengo gauza, 

markagailua hutsean jarri eta alderdi demokratiko guztiei dei egitea izango litzateke, Estatutuaren erreformaren inguruan elkarrizketa 

prozesua abiarazteko. 

13 ezin huts eginezko Ezin hutseginezko hitzordua. Iruñeako elizan ditut ezin hutseginezko Gipuzkoarrak eta karrikaz karrika 

elkarrekin gabiltza, hau eta hura aipatuz. Baina, pentsamendu lasaigarri honetan ez uzteko edo, azken agerraldia legearen krudeltasuna 

agertzeko baliatu zuten, bat jin delarik bukatu balitz bezala mintzo, ezin hutseginezko "ostatua idekia izanen da nahi dutenentzat " 

errateko ber tonuan. 

14 huts egin 1 (orobat hutsegin; Hiztegi Batuan huts egin agertzen da) (zerbaitek) Eskuzartek ez diote hutsegin. 

Errutina horrek huts egin zion egunean, erremediorik gabe galdu zen. Apelazioak huts egiten bazuen, badakizu, aulki elektrikoa hantxe 

zegoen. Bazirudien hitzek huts egin ziotela. Huts egin du leialtasunak, eta gaiztakeriatik urruntzen dena larrutua gertatzen da. Zorionak ez 

dit huts egingo, lur-sail ureztatuak ez baitu egarririk. Bihotzak huts egin dio, eta hantxe hil da, kalean. Itxaropen sutsua dut ez didala 

usteak huts egingo. Niregan itxaron dutenei ez die inoiz usteak huts egingo. Ez zitzaion ikusmena ahuldu, ez zioten indarrek huts egin. 

Marokora joateko ahaleginak huts egin ondoren Italiara itzuli zenean. Oinarriek huts egitean, zintzoak zer egin? Ez dakit zerk huts egin 

zuen. Sekulako ergelkeriak esaten direla bihotzak huts eta buruak gainez egiten duenean. Odol presioa handia zuen eta arteriak huts 

egitekotan zeuzkan. Baina metodo horrek oso bestelako arrazoiengatik egiten zuen huts. · Huts egiten hasi zitzaion sardexka. Bezperan 

huts egin zion labea konpondu nahi eta ezinean zebilela. 

15 huts egin 2 (norbaitek) Zuregan konfiantza dutenek ez baitute inoiz huts egiten. Horretan sinesten duenak ez du huts egingo. 

Bazekien zer zioen eta ez zuen hutsegin. Noren ikara zinen, noren beldur, niri huts egiteko, nitaz erabat ahazteko? -Ez, ez dut huts 

egingo. Adiskideak berak ere zain ditut nik noiz huts egingo. - Ama, etorri arren datorren hamabostaldian, ez huts egin otoi! Alferrik da 

non huts egin dudan aztertzen hastea. -Apaizak ere huts egiten du mezatan, On Camillo: zergatik ez duzu onartzen besteek ere huts egin 

dezaketela fede txarrik eduki gabe ere? Baina hitzematen dizuet hurrengoan oparitxo bana ekarriko dizuedala, huts egin gabe. Ez zen huts 

egiten nion lehen aldia. Inoiz huts egin al diat, Lar? Ez iezadazu orain huts egin. Nik uste nian hire baitan fida nintekeela eta horregatik 

gomendatu hindudan zainketa komiteari, baina huts egin nuela frogatzen didak eta, niri huts egitea ez zaidak batere gustatzen. -Badakizu 

ezin dudala huts egin Donibanera. Kargatu du bere FN Browning-a, bi kartutxo daramatzan paralela, eta bigarren basurdeari ere kale, 

hirugarrenari ere bai, horrela seirekin huts egin arte. 

16 huts egin 3 (norbaitek zerbait) Gérard koskan ateratzen da eta Txomin aho zabalik dago, zerbait hutsegin duelako irudipena 

du. Tiroa huts egitea. Baina, istilu hartako zalapartagatik, huts egin zuen kolpea. Huts egindako kolpeak dira horiek, ordea. Penaltien 

txandan ere berea huts egin zuen. Ustez eta Bokaleko aleman industrien parean zirela, huts egin zuten beren ukaldia, nahigabe frango 

sortaraziz udaberriko goxotasun hura baliatzen ari zirenen artean. Hitler-en kontrako atentadua huts egiten dute, 1944ko uztailaren 20an. 

Bidea huts egitea. Zenbat aldiz huts eginen ote dut norabide xuxena? Sekula ez zuten beren jomuga huts egin. -Ez dut eiki ikuskizuna 

huts egin nahi. Ez genezakeen horrelako ospakizuna huts egin. Nik ez dut dantzaldirik huts egiten... Badakit klase asko huts egin 

ditudala, baina antzezlanak jaten dit denbora guztia. Igandeetako mezak sekula ez zituela huts egiten. -Ez nuke trena huts egin behar! 

Hegazkina huts egingo duzu -esan zidan Mary Annek. Ez diagu elizaren bisita huts egin behar. Ez zuen halako aukera huts eginen. Eta ez 

zuen aukerarik huts egiten pulpitutik bertatik haren burutik elizan zeudenen eskarmentua eskatzeko. Etsamina bat huts egin nuela 

Matematikako klasean. Hark ekainean bukatu zuen eta nik, berriz, urria arte egon behar izan nuen, huts egindako bi ikasgaiak gainditu 

arte. Huts egin ditut zenbait otordu, eta zorrotz behatu didate jaulierrek. Etxeko gosari huts eginaren ordaina nuen orain mahai gainean. 

Ez dut nire misioa huts egin nahi. Eta gero, Izko mendiaren hegalean dauden herri xarmantak, bere alimaleko eliza ederrekin omen, 

pasatu ondoan, Iruñea eskuin utzirik, Puente la Reinari buruz bazoaz, Eunateko miraria ezin hutseginez. · Erremediorik gabe segitu behar 

genuen esmalte beltz hura hornitzen, eperik huts egin gabe. Itxaropen huts eginak. Orangeko printzearen manupeko walon baten lantzak 

hazbetez huts egin zuen bihotzaren bidea. Zigarro baten erretzeko jalgi eta ondoko bi poetak huts egin nituen.

17 huts egin 4 (norbaitek zerbaitetan) Sinesmenean ere huts egin du zenbaitek. -Zertan huts egin dut? zein hoben egin dut 

zure aurka, niri halako amorruz erasotzeko? Zertan egiten du huts? Azken batean, huts egin zuen bere iragarpenean. neure 

eginbeharretan behin eta berriz huts egiten ari nintzelako sentipena. Zuk uste bezala, emakume hori luxuzko prostituta bat zen, 

zinemagintzan huts egindako bat. Terrence-rentzat gourmet jaki zailak prestatuz ume bat egiten huts egin arren emazte baliotsua zela 

erakusteko. Azken bi jardunaldietan hutsegin dute zuri-gorrien atzetik dauden taldeek. 

18 huts egin 5 (era burutua izenondo gisa) Atentatu hutseginek, ordea, gure Errusian, askoz efektu latzagoa izaten dute, 

denek jakingo duzuenez, ongi ateratzen direnek baino. Malgobernuaren ordez nahasmendua ezartzeko traizio-saio hutsegina. Baina zure 

urkatze hutsegina oroitzean harro jasotzen duzu burua. Oraingo honetan azioak ondorioak izan ditu, baina ondoriorik izan ez balu ere, 

asmo hutsean eta hutseginean gelditu balitz ere, berdin-berdin sartuko zituzten -eta sartzen zituzten- agirietako ekintza bere-gain- 

hartuen zerrendetan. · Nork erakarriko zaitu nire bihotzera, txundituta utzi dezazun, nire hutseginak ahantzirik, on bakarra zaitudan hori 

laztandu zaitzadan? 

19 huts egin ezinezko izlag ik hutsezin. Saskibaloiaren zaleek huts egin ezinezko hitzordu bat zuten Fernando Buesa 

Arenan. Ez naiz kulturako jendearen jaietara joateko zalea baina harakoa hutsegin ezinezko konpromisoa izaten zen. Horraino iritsi zen 

nire dohain huts egin ezinezkoa. Beste urte batean absenta izan zen nobedadea, 60 gradutik gorako pattar azkar bat, ahoa eta sabela 

erretzen zizkizuna, baina gure gizontasunerako erronka huts egin ezinezko bat. 

20 huts eginarazi Saudiar Barneko Ministroak erran du badituela han beste holako jazarketak hutseginaraziak bainan tokia ditake 

halakoa, beste batzuek erraiten diote lazoegia direla hangoak irriskuen zaintzeko. 

21 huts eman huts egin. Zerbait bazuen, gainera, bere asmoek huts emango ez zutela sinesteko: zein ederki ezagutzen zuen 

zeharkatu behar zuen alderdia eta zein ongi ulertzen zituen hango hizkuntzak. Aitzin gaueko harrapaketa huts emanaren hondar ageriak. - 

Begiak ez din huts eman? 

22 huts eragin huts egitera behartu. Jaunaren begiek zaintzen egia, eta huts eragiten maltzurraren hitzei. Huts eragiten diet 

aztien zantzuei, zentzugabe bihurtzen igarleak. Huts eragiezu erasoka ari zaizkidanei, eta ez niri; jo bitza haiek beldurrak, eta ez ni. 

Akatsik ez duen beira batek huts eragingo lioke. 

23 huts hutsetik ezerezetik. Huts-hutsetik liburutegi bat sortzea ondo zeregin neketsua da. 

24 huts-min (orobat husmin) Beti zerbaiten husmina sentitzen dute. gerora izugarrizko huts-minez gogoratuko zuen seme 

kuttuna izan zen Ludovico. Arrapaladan botatako hitzek oka egin ondorengo huts-mina utzi zioten-eta. 

25 huts-etsi ik hutsetsi. 

26 hutsa izan da ad Eurak dena eta besteak hutsa direla uste duten alproja horiek. Baina zapore erresumin hura [...] orduan hain 

handia iruditu zitzaidana, hutsa zen gerora Dabidek sortu zidanaren aldean. Gure egiteek eta ez egiteek geure salbazioa erosten ahal 

zutela uste zuen oraino aitatxik, gure fedea eta Jainkoaren borondatea hutsa balira bezala. Baina ez dirudi halakorik batere gertatzen denik 

lanaren faktoreari dagokionez, eta faktore horren nazioarteko mugikortasuna ez da hutsa gainera. Diru-sarrera urriak direla-eta, hutsa 

izaten da herrialde pobreen aurrezki-bolumena. Ez zekiat ezer asko / eskoletan ikasia, / baina ez izan harroxko; / hutsa duk hik handik 

kanpo / ikasitako guztia. Kontua paradigmena balitz hutsa litzateke. · du ad Cadizko gatibutzan, soinu txikiaren hutsa du Elgetak. 

27 hutsaren hurrena [28 agerraldi, 13 liburu eta 4 artikulutan] (izan aditzarekin) hutsaren hurrengoa. -Giza 

arima hutsaren hurrena da zuretzat, argi dago. Liburuek hutsaren hurrena balio dute Parisen. -Ez dut uste hutsaren hurrena denik -esan 

zuen Tootlesek segituan. 44 urte ezpaita hutsaren hurrena. Hala ere, zigor horiek hutsaren hurrena ziren bere amonak pentsatua 

zeukanaren aldean. Guztira, lanbide arteko sei akordio sinatu dira, baina horietan LHK-k izan zuen parte-hartzea «ia hutsaren hurrena» 

izan zela onartu zuen. 

28 hutsaren hurreneko izlag Hutsaren hurreneko prezioetan. 

29 hutsaren hurrenetik -Ni, orduan, aberastuko naiz -esan zuen Txitxikovek-, zeren, nolabait esatearren, hutsaren hurrenetik 

hasiko bainaiz. 

30 hutsaren hurrengo [208 agerraldi, 87 liburu eta 48 artikulutan] (izan aditzarekin) ik gorago 27. Haren 

aurrean, nazio guztiak ezer ez, hutsaren hurrengo dira harentzat. Idolo guztiak ez dira ezer, horien egintzak hutsaren hurrengo, irudiak 

haizea bezain hutsal. · Hutsaren atzetik ibili ziren, hutsaren hurrengo bihurtu dira. · izlag ik gorago 28. Hutsaren hurrengo 

huskeria batez ari gara. Laburbilduz, hutsaren hurrengoa da gizonari buruz duen ezagutza (Platon, Gorgias). · Garbi zegoen hutsaren 

hurrengoa nintzela beraientzat. Hutsaren hurrengoa Ingalaterran zain dugunaren aldean. Ateraldi xelebreak, nonbait, balioaren aldetik 

hutsaren hurrengoak. 

29 hutsaren pare(ko) Handikiak ezereztu egiten ditu, munduko gobernariak hutsaren pareko bihurtzen. Zintzoaren mihia zilar 

garbi-garbia, gaiztoaren bihotza hutsaren parekoa. Kostua hutsaren parekoa zelako. Eta hor libertatea hutsaren pare bilakatzen da. 

Nire ametsik ederrenak hutsaren pare utzi zituen Ramonaren eskuzabaltasunak. 

30 hutsaren truke Nire ahaidea zarela eta, hutsaren truke egin behar al duzu lan niretzat? eta nik ez dizut hamabi errublo emango, 

hamabost baizik, zuk ezertxo ere egin gabe, hutsaren truke. Lau solairuko harri gorrizko etxe hura, orain gutxienez zortziehun edo 

bederatziehun mila dolar balio zituen hura, hutsaren truke erosia. Abas hutsaren truke hil da. · Etxekoandre, har itzazu, hutsaren 

trukean emango dizkizut. Hutsaren trukeko hain ardura handiak jende guztia txunditu zuen ezinbestean, eta agintarien belarrietara iritsi 

zen noizbait. 

huts 2 1 izond aipatzen denaz besterik edo bestelakorik ez duena. Lau kafe huts elkarren segidan edanaraztera. 

Sagardo huts tanta bat, apartsua eta gozoa. Gainerakoan, azido sulfuriko hutsa zen Tomas. Ohiko xuri-gorritik gorri huts, gorri min, gorri 

ubelera pasatuz. Ke hutsa zen, gar bakoa. Gizona hezur eta azal huts zela esan ahal zen. Saderengan hitzak ez dira mintzabide huts; 

armak dira, azkon pozoituak. Egiaz muinoak gezur huts dira, gezur huts mendietako zarata-hotsa. Nik, kostatar huts honek, kresal giroa 

ezagutzen nuen. Inozo hutsa izan zen, ergel hutsa. Gure agintari guztiak zerri hutsak dira. Herrialdeak ergelkeria hutsa dira, ez dira 

mapetan baizik existitzen. Pertsonak direlako besterik gabe maitatzea engainu hutsa da. Atsegingarri dira zintzoaren hitzak, maltzurkeria 

huts gaiztoarenak. Arrazoimen hutsaren kritika. Logika hutsaren ikuspegitik. Eta Unamunoren nobelak eleberri huts baino zerbait 

gehiago ere izaten diren arren, bere pentsamenduari buruzko beste ezer ez neukan egundo irakurrita. On hutsa komeni zaigu, baina biziak 

jakitea baino ez jakitea hurrago duela sentitzen dugunok diogu on hutsa baino on betexeagoa hobe dela. Beraz, agintzaria, dohain hutsa 

izanik, fedeari dagokio. Bila nazazue ezerez hutsean. ik huts 1 9. Gizon oin-hutsak mahuka hutsean. Azpiko gona hutsean etorri zen, 

beso harrigarriki lodiak biluzik eta puztua zirudien bular mamitsua agerian. Ekonomiaz edo medikuntzaz ere eztabaida daiteke gaur egun 

euskara hutsean. Eta egia hutsa?, egia bere hutsean eta bakarrean? 

2 soila. Gaizki iruditzen zait eskandalu bat sortzea susmo huts batengatik. Haren adibideak erabili zituzten "poesia huts" delakoaren 

teoria modernoa sortzeko. Bortz-sei armagizon gehiago zihoazen harekin, denak soldadu huts. Langile huts eta hitsa izan beharrean, gizon 

garrantzitsu sentitzen hasi nintzen. Kargurik gabeko azpiadiakono hutsa naiz. Konkurrentzia huts eta perfektuaren hipotesi klasikoan. 

Pentsatze hutsa ikaragarria den arren, hilezkorra nintzen. Leihotik begiratze hutsa ez zaio gogo-betegarri, begiak Goizueta aldera joaten 

baitzaizkio. Pentsatze hutsak nerbioak airean jartzen zizkidan. Beti gazte izan behar horrek ematen dituen lanak gogoratze hutsak 

edozein nekatzen du. Negarrez hasteko gogoa egiten zaidak oroitze hutsarekin. Gogoratu hutsarekin erraiak nahasten zaizkit. Negarra 

eragiteko eszenak, ikusi hutsarekin lotsa ematen zutenak. 

3 ikusmenaz nabari daitekeen ezer ez duena; betea ez dagoena; ohi duenaz, daukanaz edo dagokionez 

gabetua. Ondoren, tea amaitu, kikara hutsa erretiluan utzi eta etxeko lanei ekiteko altxatuko zen. Bere behitegi lur jo, zuri eta 

zikinarekin, bere zalditegi huts ate-zabalekin. Gaueko kale huts eta argiztatuak. Plastikozko bidoi huts zenbait. Putzu batera bota zuten - 

urik gabeko putzu huts batera-. Kaxa huts eta zetazko paperez beteriko armairuena. Hutsa topatuko dute ohea. Taxi huts bat ikusi eta 

geldiarazi nuen arte. Epaitegiko sala kasik huts batean. -Jar zaitez -agindu zion Joanttok, aulki huts bat erakutsiz. Leku huts bat

hauteman zuen eserleku batean. Ohartarazi zidan matraz huts batek ez duela su hartzen. Jauzi borobil batez ohetik erori zen, oin hutsak 

lur hotzean pausatzen zituela. Te-katilu erdi huts bat eta hozka egindako ogia marmeladarekin. Bihotza bete-betea eta zabal-zabalik 

beharko nuen kinkan, hutsa gelditu zait eta dena zimurtua... Udako gau giro epelaz gozatua nintzen, hiri ia-ia hutsean barna ibiltari. · 

Oilorik gabeko oilategia bezain huts geratu zitzaion adimena une batez. · Adibidez, banako abstraktuak, besteak beste, matematikan 

aipatzen diren zenbakiak (4a, 5a...) edo multzoak (multzo hutsa, kasu). D multzo ez-hutsa da, eta interpretazioaren unibertso edo 

eremua izango da. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Bizitza pribatua, giza bizitza huts-soila. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa izenondo balioaz) Soinekoak azpiko galtzetan sartuta emakume ile-nahasiak, 

gizon oin-hutsak mahuka hutsean. Anaiaren gonbidapena arestiko konplimenduak bezain azal-hutsa zen. Zenbateko indarra behar den 

bala erraldoi barne-huts bat Lurraren grabitatetik ateratzeko. Gizon kanpo-eder barne-huts baten bizitoki eta maitaleku. Filologoa erotu 

egiten da jardun merkearekin, solas barren-huts kaka-esplikatzailearekin. · adlag Galtzaileak ezkatarik gabeko sardinatzarrak bezala 

geratzen ziren, larru huts. Larru-huts nengoen, hezur-huts. Korridore ilun batetik atera zen, buru-huts, soinean pinturaz eta igeltsuz 

zipriztinduriko jaka labur bat zeramala. 

6 inongo axola edo gorabeherarik, edo mamirik ez duena, hutsala, alferra. Bazeneki zeinen hutsa izan den nire 

bizitza urte askoan! Horiek denak zuztar bateko jakiteak dira, jakite huts zertangabeak. Ritual edo formula huts bat betetzea. Gorago ikusi 

dugu zein sentimendu huts eta mesprezagarria den lotsa. Maitatuko baninduzu, ez nindukezu salgai huts baten pare erabiliko. Zeren 

zorionak zuri baitira; zuri, faltsu, ustel, hutsal, merke, hits eta huts. Hots handiko hitzaldi hutsak egiten dituzte. · Kanpoan, berriz, 

errealitateko bizitzan, arrotz, huts, hil eta hits aurkitzen zuen mundua. · Bergaran bakarrik ez, Mertzedes, hutsa hala balitz!, baizik-eta 

Bergaran... eta Bergara ez diren beste bergara guztietan. 

7 hutsik egon Ohartarazi zidan matraz huts batek ez duela su hartzen: ez zen noski hutsik egongo. 

8 huts-huts izond Kanoi baten tiroak eragindako efektua dardaraldi huts-hutsa da. Zentzu horretan, munduko ekonomia gehiago da 

nazioarteko ekonomia huts-hutsa baino. Beraz, honuntzago gelditzen naiz orain eta letra huts-hutsari helduko diot. Populazio handien 

analisi estatistiko huts-hutsetik ateratako kontuak. Arrazoi ideologiko huts-hutsez. Jende gehienak prozesu logiko huts-hustzat dauka 

ikerkuntza, eta jarduera hotz eta zorroztzat. Harri huts hutsezko pareta. 

9 huts-hutsik adlag Sukaldea huts-hutsik utzi dute: mahai-tresnak, ontziteria, tresna elektriko txikiak, den-dena. Huts-hutsik 

zihoan bagoia. Herriko kaleak huts-hutsik zeuden. Herrixkak huts-hutsik ia. Kreta erdietsi genuen, lehen hain joria izandako uhartea eta 

orain huts-hutsik dagoena, antzinako leku guztiak bezala. Jendea erbestera bidaliko du Jaunak, eta lurralde osoa huts-hutsik geldituko da. 

Larrua, larrua huts-hutsik, Nathan. Baina kalkulu hori, berez, matematikoa da huts-hutsik. Templek berak ematen duen azalpena 

mekanikoa da huts-hutsik: "Konektatu gabe daude emozioaren zirkuituak: hori da okerra". · Eragiketa huts-hutsik espekulatiboak 

zigortzeko helburuaz. 

10 musu-huts adlag Neure mediku-poltsatik tentsioa hartzeko tresna atera nuenean, musu-huts gelditu zen, ezin ulerturik zer zen, 

baina, ukitzen utzi orduko, aise ezagutu zuen. Jendea musu-huts atera zen elizatik. Bat-batean, burutik pasatu zitzaion ezen beharbada 

Corley beste bide batetik joango zela neskari etxera laguntzera, bera musu-huts utzita. 

[11] adigai huts (26); arrazoimen huts (12); egindako huts (11); etxe huts (18); gela huts (18); gizaki huts (12); huts asko (37); huts egin (1352); huts 

egina (18); huts eginda (21); huts egindako (42); huts eginen (25); huts eginez (47); huts egingo (133); huts eginik (27); huts egite (37); huts egitea 

(78); huts egiteak (18); huts egiteko (55); huts egiten (425); huts egiterik (16); huts gehiago (19); huts gehiegi (13); huts gutxi (14); huts handi (16); 

huts handia (18); huts hutsa (33); huts hutsean (23); huts hutsik (101); huts larria (12); huts egin ostean (14); huts egin gabe (50); huts asko egin (24); 

huts eginez gero (36); huts gehiago egin (15); huts bat egin (12); huts egin ondoren (16) 

aitzakia hutsa (29); amets hutsa (28); anekdota hutsa (11); arrazoimen hutsa (11); begiespen hutsa (12); desastre hutsa (19); egia hutsa (34); 

egindako hutsa (11); ergel hutsa (25); ergelkeria hutsa (17); erokeria hutsa (19); ezjakin hutsa (13); fantasia hutsa (14); fikzio hutsa (13); forma hutsa 

(11); gezur hutsa (39); haren hutsa (12); inozo hutsa (13); irudipen hutsa (19); iruzur hutsa (14); itxura hutsa (37); itxurakeria hutsa (12); izate hutsa 

(12); kasualitate hutsa (48); kontu hutsa (19); pentsatze hutsa (15); politiko hutsa (16); propaganda hutsa (11); zentzugabekeria hutsa (14) 

izate hutsagatik (15); adigai hutsak (31); aipatze hutsak (11); arrazoimen hutsak (28); botila hutsak (26); egindako hutsak (23); eginiko hutsak (11); 

etxe hutsak (16); gazte hutsak (12); hitz hutsak (29); hutsak egin (24); hutsak egiten (14); hutsak zuzendu (13); ikuste hutsak (14); pentsatze hutsak 

(76); begiratze hutsarekin (13); ikuste hutsarekin (18); pentsatze hutsarekin (29); adimen hutsaren (70); arrazoimen hutsaren (240); hutsaren hurrena 

(29); hutsaren hurrengo (55); hutsaren hurrengoa (129); hutsaren hurrengoak (13); hutsaren truke (23); pentsatze hutsaren (11); arrazoimen hutsaren 

kritika (31); adimen hutsaren oinarri (23) 

erdara hutsean (14); euskara hutsean (66); gaztelania hutsean (20); hutsean amaitu (12); hutsean egin (12); hutsean gelditu (23); hutsean geratu (34); 

hutsean geratzen (16); hutsean utzi (17); hutsean uzteko (17); adimenaren adigai hutsen (23); hezur hutsetan (11); hutsetik abiatu (11); hutsetik 

abiatuta (11); hutsetik hasi (41); hutsetik hastea (12); euskara hutsez (23); euskara hutsezko (34) 

burua hutsik (19); erabat hutsik (15); erdi hutsik (42); esku hutsik (178); etxea hutsik (26); hanka hutsik (15); hutsik ageri (12); hutsik egon (23); 

hutsik egoten (13); hutsik gabe (39); hutsik gelditu (16); hutsik geldituko (18); hutsik geratu (47); hutsik geratzen (18); hutsik itzuli (18); hutsik joan 

(13); hutsik utzi (26); hutsik utzitako (12); ia hutsik (41); kaleak hutsik (14); mahuka hutsik (12); hutsik egin gabe (113); hutsik ez egiteko (11); esku 

hutsik itzuli (14); hutsik ez egitea (11)] 

hutsal 1 izond garrantzirik, baliorik edo funtsik gabea. ik alfer. Elaborazio matematikoa "ideia hutsal bat 

mozorrotzeko modu tradizional bat da". Oroitzen al dun nola koleratu hintzen soineko hutsal baten gorabehera zela eta? Saialdi hutsalak. 

Hitz-jario hutsal ederra. Uraren Munduko Foroa, publizitate ariketa hutsala izan da, mamirik gabekoa. Ez zaitzatela inork argudio 

hutsalez lilura. Arrazoibide hutsaletan galdu dira eta beren adimen zentzugabea ilundu egin zaie. Ospe hutsalaren haizeak puztuta, bere 

gudari-taldea Pugliara eramatea erabaki zuen, dirua eta ohorea irabazteko asmoz. Herioaren larritasunaz batetik, poztasun hutsal eta 

faltsuaz bestetik. Erdialdera bidean gauza hutsalei buruz mintzatu ginen, burura etortzen zitzaigun lehenbiziko gauzaz, hitz egitetik gelditu 

nahi ez duen jendeak egiten duen bezala. Komarik hutsalena ere. Bakearen usoa da nire lanik hutsalena, ziurrenik, ez duelako 

ezertarako balio izan, zoritxarrez. Gertaera hutsalena ere abentura bilaka dadin, beharrezkoa eta aski da hura kontatzea. Otoitz-denboran 

ameskeria hutsaletan sakabanatuta ibiltzea. Beti hutsala den kasuistika. Jakintsuen asmoak hutsalak direla. Hilezkorra izatea hutsala 

da; gizona izan ezik, sorkariak oro dira hilezkor, ez baitute heriotzaren berri; jainkozkoa dena, ikaragarria, ulertezina dena, izaki batek bera 

hilezkorra dela jakitea da. Zeren zorionak zuri baitira; zuri, faltsu, ustel, hutsal, merke, hits eta huts. Gezurrezkoa da xarma, hutsala 

edertasuna. Hutsa, hutseratua eta hutsala. 

2 (hitz elkartuetan izenondo balioaz) Nolanahi ere, deserosoa egin zitzaidan, ia eramanezina, museoan arnasten ari nintzen aire 

hutsal-fashion total hura, beti berri beti moderno, beti azken olatuko izan beharraren esklabutza. 

· 3 (-en atzikiaren eskuinean, izen gisa) hutsaltasuna. Gauaren hutsalean etxeko izkiriatzeko makina traketsean. Todos os 

Nomes (1997), oraingoz idatzi duen azkenak, gure izatearen hutsalaz dihardu. Oso gogoan dute faxismo garaiko jardun estetikoen 

hutsala. 

[3] espiritu hutsal (3); gertaera hutsal (3); gorabehera hutsal (3); hitz hutsal (4); ariketa hutsala (3); gauza hutsala (6); hutsala gertatu (3); hutsala 

iruditu (3); hutsala irudituko (3); hutsala iruditzen (4); hutsala izan (21); hutsala izango (6); kontu hutsala (3); ahaleginak hutsalak (3); gauza hutsalak 

(5); hitz hutsalak (10); hutsalak iruditzen (3); hutsalak izan (5); hutsalak izaten (4); ikuskari hutsalak (3); gauzarik hutsalenak (4); gauza hutsaletan 

(3); gauza hutsaletan (3)] 

hutsaldi iz hutsegitea. Hogei urte gutxiago genuen eta han geunden bilduta senitartekoak, adiskideak eta beste lagun batzuk ez oso 

ezagunak, eta, gure erdian, Lajos, hutsaldian bertan harrapatutako lapurra bezala. Klarak ere Chestertonen ipuin bateko protagonistak 

bezala ebazten dituela problemak: gogoaren hutsaldi bati esker. Zergatik deuseztatu halako arte-efektu ederra makalbide tristean 

eramanez jaun horiek beren karreren azken bururaino, haien hutsaldiak eta haien porrotak agerian ipiniz? Gizakia, harroaldi, itsualdi, 

pozaldi, eroaldi, urrialdi, itxuraldi, zintzoaldi... eta beste hutsaldi ugariz betetako zorro sintetikoa baita. 

hutsaldu, hutsal(du), hutsaltzen da/du ad hutsal bihurtu. Baina hutsaldu egin bide zitzaion kontatu nahi hura, behin 

hizketan hasi zelarik. Barre-irriño bat hutsaldu zitzaion eztarrian. Uraren Munduko Foroa, publizitate ariketa hutsala izan da, mamirik 

gabekoa. Bake prozesuaz Batasunak duen jarrera «hutsaltzeko» saioak ikusten dituela esan zuen Otegik.

hutsalkeria 1 iz ezerezkeria, esdeuskeria. ik hutsaltasun. Ez daki perpaus baten hutsalkeria aldez aurretik prestaturiko 

irri batez ezkutatzen. Uste horren hutsalkeria argitu dugu. Hutsalkeriak inguratzen ditu aztertu ditugun arkaismo-adibide ia guztiak. 

Hutsalkeriarik hutsalena esan. 

2 (hitz elkartuetan) Bere hutsalkeri garaian. Eta hainbeste izan baitziren haren hutsalkeria-lagunak, konbertsioa ere eraikuntzaaukera 

handia izan zen askorentzat. 

hutsalketa iz hutsaltzea. Sekula ere ez da onartu, merkataritza esparruan, bidezko salneurriaren erdia baino goragoko kaltea dela 

eta, kontratuaren hutsalketa akzioa, merkatugaien higigarritasunak, arriskuak, ustekabeak eta ezinbestekoak akzio hori eragozten 

baitute. Hutsalketa akzioa gai zibiletan ere ezabatzeko. 

hutsalki adlag era hutsalean, alferki. Gizabanako edo gizarte bizia ez dago horregatik bi horien artean hutsalki aukeratzera 

behartuta. Hutsalki errepikakor diren zibilizazioen krisalida. Bekatua oker taxutzean edo hutsalki mintzatzean. 

hutsaltasun iz hutsala denaren nolakotasuna. Hil osteko ospearen hutsaltasunaren gainetik. Beren ezagutza-gabezia eta 

beren antze osoaren hutsaltasuna. Bere gaitasun eza, bere hutsaltasuna. Barne kontzientziaren jostorratz moduko bat dela esango 

nuke, aldian behin zizta eginda gauzen hutsaltasunaz ohartarazten nauena. Sistema hezitzailearen teknifikazio gehiegizkoak 

existentziaren kultur gabetzea eta hutsaltasuna dakartza. Horiek horrela, harritzekoa da bai ikustea nolako hutsaltasunez defendatzen 

diren horrelako eragina izango luketen ekimenak. Orduan hizkuntz teoria erabateko biribilkeriaren hutsaltasunean eror daiteke. 

2 (izenondoekin) Nekazari-inguruetako bizimodua bere hutsaltasun ergel osoan. Horrela, gozamenak, eskubide mailara iraganik, 

bere hutsaltasun oldarkorra galtzen zuen. Hutsaltasun internazionalera kondenatutako Estatu-nazio europarrek. 

3 (hitz elkartuetan) Azalean halako hutsaltasun sentipen ezkor bat baino ez nuen sumatzen. 

hutsarazi, hutsaraz, hursarazten (orobat hustuarazi) du ad hustera behartu. Ez zizkidaten oinetakoak kenarazi, 

sakelak hutsarazi besterik ez. Orduan, biziaren goiari eusteko, helburuak behar ditu batek, eta haiek hustuaraziko diote ohea goizero. 

Epaileak ez zuen aretoa hustuarazi Carmenek esaten zuena gezurra zela frogatu nahi zuelako. Frantziako Armadak hutsarazi herrietatik 

ekarririkoak oihalezko dendetan bizi dira. Berriz ere piztu zen burrundara gelan, eta epaileak builaka aretoa hutsaraziko zuela 

hirugarrenez mehatxatu arte, ez zen han isiltasunik lortu ahal izan. Kolpera baturiko haize bortitzak hodeia zulatzen duenean eta, beronen 

barruan sarturik, zirimolaka biratzen eta hodeiaren erdigunea hutsarazten eta ingurua are eta areago trinkoarazten duenean. 

hutsarte 1 iz tarte, bitarte hutsa. ik hutsune. (espazioan) Milizianoak aulkitxo banatan eserarazi gintuen, eta bera atearen 

hutsartean kokatu zen bere aulkian, irteera oztopatuz bezala. Arrantza egiten dugularik, sarearen hutsarteak nolakoak, eta halako 

tamainako piezak harrapa ditzakegu. Lantokian atzealdeko eskailerapeko hutsartean egindako larru-jotze arinak. Alde batetik, hamar 

metroko zabaleraz tenplua inguratzen zuen hutsartera jotzen zuen, eta, beste aldetik, kanpoko atariko harrizko espaloira. Bi marratxo 

paralelo berdin-berdin, hutsarte mehe batez bereiziak. Xaboi-ontziaren atzean, sei edo zazpi oholtxo, batetik besterako hutsarte 

meharretan bizar-labanak sartzeko jarriak. Egia esan, ez dago hutsarterik giza hezurraren barruan. Guk harroa baino maiteago baikenuen 

eta dugu hutsartea, eta hutsartearen arintasunean eta babesean igeri bizitzea. Edertasunak hutsarte moduko bat sortzen du maiz 

ingurumarian. · [Lastertasun handiko kalkulagailua] hutsartean barrenako hodi elektronikoen bitartez zuzendu ohi delako burmuin 

elektronikoa ere deitzen dena. 

2 (denboran) Nik hiru itsasargi ezagutzen nituen: Igeldokoa, izpi bat, eta gero bi hutsarte hutsarte labur; [...] Miarritzekoa, bi izpi 

segidan, eta hutsune luzakorra ondoren. Une horretan, guztiz emana egoten da gibela beste eginkizun batzuetara, baina hutsarteetan 

ekoizten da behazuna, eta behazun-maskurian gordetzen, kontzentraturik, gero, behar denean, handik jariatzeko. Elkarren segidako 

argazkien arteko denborazko hutsarteak denbora diegetiko koherente batean du erreferentzia. Azken hogei urtealdiaren hutsarte 

historikoa. Irudirik ez dagoenez, irratian hitz-hutsarteak galgarri dira oso, eta plazan edo telebistan baino abiada askoz ere handiagoan 

botatzen omen dituzte dezimak. Reyes Karrere entrenatzaileak hutsartea eskatu zuen orduan, eta azken ordu laurden ikusgarrian, Akabak 

markagailua irauli zuen, atsedenaldira aldeko emaitzarekin iristeko: 17-13. 

3 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Hura bai gertaera, neguko usaimen-hutsarte luzearen ondorengo lehenengo usaina! 

Batzuetan, memoria-hutsarte bat edo amets bat eragiten du estimulazio elektrikoak. 

4 materiarik gabeko gunea. ik huts 1 5. [Lastertasun handiko kalkulagailua] hutsartean barrenako hodi elektronikoen bitartez 

zuzendu ohi delako burmuin elektronikoa ere deitzen dena. Izadian, ordea, hutsarterik ez denaz geroz (horretaz bestalde aritu gara) eta 

hutsik ez dadin izan alde guztiek elkarri loturik egon behar baldin badute, [...]. Izozmendi bitxia da Itsasondokoa, ezkutuan materia ez 

baina zulo erraldoia daukana, Chillidaren Tindaya edo Oteizaren asmazio horietako baten antzera azpiak jandakoa, hutsartearen gainean 

dabilena. 

hutsartetsu izond hutsarte asko duena. Zirkunstantzien arabera, begiramen handiago edo txikiagoz men egiten diete zenbait 

lege jakini: hain xuxen, zirkunstantzia horiek eta begiramen hain hutsartetsu hori argitzeko balio zuten aparatu haiek. 

hutsdun iz hutsak dituena. Ezta ere Kantena zergatik gizakia arrazoimen hutsduna den. 

hutsegile izond/iz huts egin duena. "Jeneral," esan zuen brigada hutsegileko buruak. Huts egin arren, neu naiz hutsegilea eta, 

beraz, existitzen naizela jakitean ez dut hutsik egiten. Nire hutsegiteen hutsegilea haizen hori, ba ote duk hutsegiteok zigortzeko 

eskubiderik? Horrelako burugabekeria itxuragabeak hainbeste amorrarazi zuen apezpikua, non hutsegilea jendaurrean anatematizatu 

baitzuten. 

hutsegin ik huts 1 14, 15, 16, 17, 18 

hutsegite (orobat huts(-)egite g.er.) 1 iz lege, arau edo eginbide bat ez betetzea; ez betetze horren 

ondorioa. ik huts 1 1. Beraz, modu honetan, eta kasu guztietan, familia osoa zigortzen da gizon bakar baten hutsegiteagatik. Bere 

hutsegiteak edo arinkeriak zuzendu beharra. Ez zituzten aitortu nahi beren hutsegiteak. 2005ean 75.000 delitu eta hutsegite baino 

gehiago izan ziren EAEn. Delitua larriagotu dezaketen hutsegiteak daude. Zuzentzaileari egotzi zaizkion hutsegiteak ez direla bereak. 

Betiereko espetxea izango da birritan hutsegite berean erortzen denaren zigorra. Hutsegite batean harrapatu banindu bezala sentitu 

nintzen. Hasieran, platera prestatzen zion langileari egotzi zion hutsegitea. Horrela pentsatzen duena oker dago, eta hutsegite hori 

argitzeko bi arrazoi eman ditzakegu. Haren esanetan, hutsegitea litzateke Espainiako Auzitegi Nazionalak Arnaldo Otegi espetxeratzea. 

Hutsegite bat izan zen dena -azaldu zigun-. Hutsegite bat izan zuen, edonork bezala, uzta bilketako gau batez. Orain galdera da: zenbat 

hutsegite dago 34 hitzotan? Gauza baldin bazen hain matematikari handiaren lanean hutsegite bat zegoela frogatzeko [...]. Ea

inferentzien aurrerabidean hutsegiteak aurkitzen diren. Iritzien azterketa jakitearena baino gehiago, hutsegiteena egiarena baino. 

Orduan aski da ustekabeko gertaera bat, zentzumenen hutsegite bat, arrazoimena zalantzatan sar dadin. Zertarako balio dit niri orain 

arteko 1.000 hegaldietatik 999 batere hutsegiterik gabe burutu izanak? Orain artekoak nahi gabeko hutsegiteak izan dira. Bihotzeko bi 

hutsegite jasan izan zituen iragan hiru urteetan, odol presioa handia zuen eta arteriak huts egitekotan zeuzkan. Nire bizian hi ez haiz 

gaztetako hutsegite bat besterik izan. Voldemort itzultzen bada, neure hutsegitez izango da! Nor bere hutsegiteez berandu ohartu ohi 

da. 

2 (izenondoekin) Hura hutsegite handia izan zen. Astunak berehala baztertzen dira, baina ez gara arduratzen hutsegite txikien 

aurka. Hutsegite galanta! Horra Kristinaren leloa, semearekiko nire huts-egite ugarien errubrika. Emazteki bat, huts egite mediko baten 

erruz zendua. Argi esana diote: "huts egite bakar bat eta ederto damutuko zaik". Jimmy-ren iraganeko huts egiteen berri. Munta 

txikiagoko edozein hutsegite ustekabean harrapatuko zuelako esperantzan. 

3 (egin aditzarekin) Eta hutsegite larriak ere egin ziren. Euler-ek mende bat lehenago eginiko hutsegite bera egin zuten biek. 

Jainkoak hutsegiterik egingo balu bere egian, edo bere hitzekin iruzurtuko bagintu, ez litzateke Jainkoa izango; bere hitza Egia da. Baina 

ez al da astakeria hutsa inolako arrastorik utzi ez duen hutsegiteren bat egin duen gaztea guraso hiltzailea bezala kondenatzea? Beste 

hutsegite batzuk egin ditzakegu, baina ea ez ditugun aurrekoak errepikatzen. Nabarmena denean ez duela gaiztakeriagatik egin bere 

hutsegitea. 

4 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) DIU tradizionaletan, % 4-5eko hutsegite tasa [...] zegoen. Hutsegite eta bidegabekeria 

iturri oparoa dira legegileek sortzen dituzten komenigarritasunari buruzko ideia okerrak. 

5 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa)Sindikatuek ez zutela lan hutsegiteen araberako ordainketarik negoziatu nahi izan. 

Sumin beldurgarriak hartzen zuen menean Albertok etxera nota txarrak eramaten zituenean edo diziplina-hutsegiteak zirela-eta eskolatik 

botatzen zutenean. Arau-hutsegite horiek kezkatu ninduten; estetikari dihoazkion bertze batzuek egiaren bidean jarri ninduten. Mapa 

atera nuen eta orduantxe konturatu ginen bide-hutsegiteaz. 

[3] hutsegite arin (3); hutsegite handia (9); hutsegite larri (3); hutsegite larria (8); hutsegite larriak (4); hutsegite larritzat (4); hutsegite txiki (3); 

zentzumenen hutsegite (3); hutsegite larria egin (3); hutsegitea egin (3); hutsegitea izan (17); hutsegitea izango (3); sekulako hutsegitea (4); 

sekulako hutsegitea egin (3); espetxe politikaren hutsegitea (3); hutsegiteak aurkitzen (3); hutsegiteak izan (3)] 

hutseratu, hutsera(tu), hutseratzen 1 da du hutsera bihurtu, hutsera etorri. Gauzak hutsetik ezin direla sortu eta, 

sortutakoan, ezin direla berriro hutseratu erakutsi dizudala-eta [...]. 

2 (era burutua izenondo gisa) Hutsa, hutseratua eta hutsala. 

hutsetsi, hutsesten (orobat huts-etsi) du ad. hutsaren parekotzat hartu. Hain nago burubidean sendo, ezen mundu 

biak ere baititut hutsesten, datorrela datorrena; soil-solik dut behar aitarengatik bete-beteko mendeku hartu. Larunbat eguerdi-arte bat 

zen, azkenean, nire gurasoenean gosari aski xelebrea egin ondoren -haiek elizako ezkila-jotzea hutsesten!-, Herriko Etxera abiatu 

ginenean, ezkontza-legea betetzera. Halaxe dituzue zuek huts-esten senarrak. 

hutsezin izond ezin huts egin dezakeena, ezin huts eginezkoa. Erlijio baten faltsutasunaren froga hutsezina zen hau. 

Zera dio dogma hutsezin batek: [...]. Metodo hutsezina. Fedearen egia hutsezinek akuilaturik. Zeruan lekuko hutsezin bezala ezarririk 

betiko dirauen ilargiak. Esan izan da intuizio hutsezinak direla, baina oso zaila litzateke gizakiaren prozesu kognitibo batean errorerik ez 

agertzea. Arbuiatze-mekanismo hori ez da hutsezina (bestela, ez genuke eritasun infekziosorik izango). Eta hau aitortu behar dute arrazoi 

argia beti hutsezina dela dakitenek eta lehen-lehenik hutsa badela ukatzen dutenek. 

hutsezintasun iz hutsezina denaren nolakotasuna. Kalte egiten zaiola gizonak gauza guztietan duen ustezko 

hutsezintasunari. Aita Sainduaren hutsezintasunaren eta Jesus Haurraren Ama Maria Birjinaren dogmak. 

hutsgabe 1 izond hutsik ez duena. Umore txarraren kontrako konponbide huts gabea zen. 

2 hutsgabeko izlag Horren legeak ezin hutsgabekoak izan, noraino eta jasanezinak suertatzeraino hartzaile dituzten gizakientzat. 

hutsune 1 iz materiarik gabeko gunea. ik huts 1 5. Aristotelesek ez du hutsunea onartzen, horren existentziak, espazio 

hutsaren ideiak, zentzurik ez daukalako harentzat. Lekua espazioa da, baina sekula ez hutsunea. Materiaren bihotza hutsune bat omen 

da, non energiaz betetako izpiak etengabe mugitzen diren batera eta bestera. Atomo zenbatasunean infinituz osaturik dago bera [natura], 

infinituki handia da, bere materia kopuruz infinitua eta hutsunea ere infinitua da. Esperientzian ezin da hutsunea (vacuum) aurkezten 

duen edo hutsunea sintesi enpirikoaren zati gisa baimentzen duen ezer onartu. · Hegalak ere distiratsu, hutsunean finko, zabukaldirik 

gabe dagoeneko, oskarbian geldi. 

2 bitarte hutsa (espazioan) Liburuak utzitako hutsunean. Loak hartu zuenean, saihets-hezur bat kendu zion, hezurraren hutsunea 

haragiz bete ziolarik. Kalexka estuek amaieran dituzten hutsuneen artetik. Zulo horrek, hutsune zirkular horrek sekulako indarra ematen 

dio eskulturari. Oteizak, berriz, [...] cromlecheko hutsunean aurkitu eta eraiki zuen sosegua. Herskariak hutsune baten bidez azaltzen 

dira espektrogrametan. 

3 irud ik beherago 5. Ming-en kolapsoak sortutako hutsune politikoan. Hutsunez betetako kontakizun bat osatzen du bertsolariak. 

Izaki batzuk hil eta beste batzuk haien hutsuneak betetzeko jaiotzen direnean. Negarra soilik zitzaidan atsegin, lagunak utzitako 

hutsunea nolabait betetzen baitzuen. Orain, alderdi berriarekin laboristen eta nazionalisten arteko «hutsunea» bete eta ezkerreko ildoa 

jorratu nahi dute. Gaur aurkeztuko dituzte Eguzkitzaren hutsunea betetzeko hautagaiak. 

4 (denboran) Bazkalorduko hutsuneak. Nik hiru itsasargi ezagutzen nituen: Igeldokoa, izpi bat, eta gero bi hutsarte labur; [...] 

Miarritzekoa, bi izpi segidan, eta hutsune luzakorra ondoren. Hutsune luzea zegok hor, baina ez diagu Martuteneko kartzelaldiaren 

inguruan ezer sartu. Nik bizitzari buruz ditudan sentimenekin osa ditzaket bere memoriaren hutsuneak. 

5 gabezia. Mundu helenikoa atsekabez jabetu zen erlijiozko hutsunea ari zela pairatzen. Haren hezibideak dauzkan hutsune izugarriak 

salatzen ditu. Plazer txiki zilegi haren hutsunea sentitzen zuen orain. Haren hutsunea sumatzen dut dagoeneko. Haren hutsunea ezin 

dutela bete ez lagunek, ez iraultzaren aldeko borrokak, eta ezta hik ere, Asier. Funtsean, maitasuna besterik ez baita: freskura bat 

nekearen ondoren, betetasun kiskalgarri bat bizitzaren hutsune hotzaren erdian. Hutsunez betetako kontakizun bat osatzen du 

bertsolariak. Windowsen segurtasun sistemak hutsuneak zituela onartu zuen enpresa informatikoak. Horregatik, gabezia moduan 

sentituriko hutsune horrekin ez larritzeko, bete egin nahi izaten ditugu denboraren tarteak, bidea zuzena izango bada amildegietan egiten 

diren betelanen gisa. Hizkuntzan dauden hutsuneak betetzea da gauza berriak asmatzearen helburu nagusia. Teoria neoklasikoaren 

hutsuneak direla-eta, tresna teorikoez gabeturik, egile askok jo dute 1960ko hamarralditik aurrera nazioarteko zuzeneko inbertsioen 

azterketa enpirikoetara. Jordi Ribera Bidasoako entrenatzaileak hutsune bakarra izango du gaurko lehiarako: De la Haza. Weboren 

hutsunea bakarrik izango du Osasunak Sevillaren aurkako lehian. 

6 (hitz elkartuetan lehen osagai gisa) Oro har, morfema andana bat hutsune-segida batean banatzen dugunean. 

7 (hitz elkartuetan bigarren osagai gisa) Dranbalada dexente, aire-hutsuneengatik. Irakurketa-hutsuneak badituzu - 

irakurri behar zenuena irakurri ez duzulako-, berreskura itzazu irakurketa horiek. Segurtasun hutsuneak zuzentzeko. Estatuen eskuhartzea 

zabaltzea eta munduko ekonomiaren erregulazio-hutsunea betetzea dira lankidetza horren helburuak. Mathilderen uste eta 

heziketa-hutsuneak zirikatzeko modu hantustea. Bere barne hutsunea konpentsatzeko gehiegizko elementua du beharrezko desirak. 

Isiltasuna zen nagusi arkitekto baikorregiren batek igogailuarentzat gorde zuen eskailera-hutsunean.

8 hutsegitea, akatsa. Zenbat aldiz erori den bekatu edo hutsune berezi hartan. Planaren hutsune bakarra nik aitarekin bat egiteko 

arriskua zen. 

[5] hutsune garrantzitsu (14); hutsune garrantzitsua (27); hutsune garrantzitsuak (25); hutsune handi (11); hutsune handia (17); hutsune handiak 

(10); hutsune izugarri (9); hutsune larriak (5); hutsune nabariak (6); hutsune nabarmen (5); hutsune nabarmena (6); hutsune nabarmenak (12); 

hutsune bat utzi (6); hutsune hori bete (7); hutsune hori betetzeko (15) 

botere hutsunea (5); da hutsunea (9); hutsunea antzeman (6); hutsunea bete (27); hutsunea beteko (8); hutsunea betetzea (7); hutsunea betetzeko 

(53); hutsunea betetzen (12); hutsunea betetzera (6); hutsunea estaltzeko (5); hutsunea nabaritu (5); hutsunea nabaritzen (6); jokalariren hutsunea 

(6); utzitako hutsunea (48); utziko duen hutsunea (5); zerbaiten hutsunea antzeman (6); utzitako hutsunea betetzeko (6) 

dauden hutsuneak (9); dituen hutsuneak (14); hutsuneak bete (10); hutsuneak betetzea (10); hutsuneak betetzeko (17); hutsuneak estaltzeko (5); 

utzitako hutsuneak (10)] 

hutsunedun izond hutsunea duena; hutsuneak dituena. Eta, hain zaharrak zirenez gero, haur munstrokara mordoa izango 

zuten, zaharrak jada jaiotzez, eta zimurrez beteak, eta hortz-hagin hutsunedunak zituztenak. Amama-otsoak bonet beltz bat zeukan 

buruan, gure "amama"k beti jantzi ohi zuena bezalakoxea, eta, hortz-hagin handiak ageri zituen, hutsunedunak elkarren artean, gure 

"amama"renak bezalakoxeak. 

hutu izlag/iz Afrikako erdialdean bizi den arraza beltzeko etnia bateko kidea. Tutsi eta hutu etnien arteko 

gatazka. Hutu miliziek Kongoko Errepublika Demokratikotik erasoak egiten jarraitzen baitute. Herrialde honetan diharduten hutu 

gerrillariei. François Mitterrand presidenteak hutu agintariak boterea tutsiekin partekatzera behartu nahi zituen. Rwandan bildu dira talde 

batean hutu eta tutsi arrazakoak diren emazteak, lehen etsaiak zirenak, orai adiskideak, elgar laguntzen dutela edergintzan, margoak 

sortuz. Gerrilla hutuko buruzagi Pierre Nkurunzizak. FNL Askapen Nazionaleko Indarretako gerrillari hutuek. Geroztik hutuak tutsien 

menpean bizi izan dira. Egun berean, Bujumburak boterea hutu eta tutsien artean banatzeko akordioa berretsi zuen. 

huxkeria iz adkor huskeria. Eta ez da deitura hori, usario gabeko huxkeria; geroztik ere leitua baitut dokumentu frankotan, eta 

ez gainera oso urrutikoetan. 

huxtu 1 iz ipar txistua. Izigarriko jendea bada bildurik futbolari talde baten inguruan: oihuak eta huxtuak, eta esku-zartak 

entzuten dira. Polizia edo susmopeko edozeinen hurbileraz kideak bi huxtuz abisatu behar zituen. Soldadoak zakurrari huxtu egin zion, eta 

bera ene gana jinik, ukurtu zen, eta ezti-eztia mintzatu zitzaidan alemanez. Bat-batean herotsak gibelean zeuzkan: klaska-klaska eta sabel 

sakon huxtu hatsantuak. 

2 huxtuan ziztuan, abiadan. Polizien J7ak huxtuka eta huxtuan zebiltzala larderiatsu, kefiez apaindu langile isil apurren ertzetik 

pasatuz, 

huxtuka adlag ipar txistuka. Polizien J7ak huxtuka eta huxtuan zebiltzala larderiatsu, kefiez apaindu langile isil apurren ertzetik 

pasatuz. Atelierrera zetorrenean, Jean Marie sindikalista huxtuka errezibitzen zuten: ez zuen hitzik ahoskatzen ahal. Kontatu zidanez, batbatean, 

ordaintokira huxtuka zihoala, Pattin eta Remi, euskal hiru koloreetan dekoratu erakuts mahaiaren gibelean, beren etxeko ardien 

ekoizpenak promozionatzen begimendu zituen. 

huxtukatu, huxtuka(tu), huxtukatzen du ad txistukatu. "Hauxe Pixtoleta!" huxtukatu nuen. 007 agentea huxtukatuko 

dugu bizkitartean. Gauetan noiztenka, nahitara alarma batek huxtukatzen zuen eta beren oihal etxoletarik kaltzoinez ateratzen ziren, 

ziztuan.

Egungo Euskararen Hiztegia —H—

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?