ESPERANTO

L. ZAMENHOF 

FUNDAMENTA KRESTOMATIO 

DE LA LINGVO 

ESPERANTO 

✫E

(Laŭ la dua eldono) 

Enkomputiligita de: David Starner kaj William Patterson 

Aranˆgis : Einstein G. dos Santos 

einsantos@yahoo.com.br 

NATAL - BRAZILO 

Aŭgusto 2005

Lazaro Ludoviko Zamenhof 

(la 15-a de Decembro 1859 — la 14-a de Aprilo 1917)

Antaŭparolo 

Prezentante pure kondiĉan rimedon de reciproka komunikiˆgado, la lingvo 

internacia, simile al ĉiu lingvo nacia, povos bone atingi sian celon nur en 

tiu okazo, se ĉiuj uzos ˆgin plene egale; kaj por ke ĉiuj povu uzi la lingvon 

egale, estas necese, ke ekzistu iaj modeloj, leˆgdonaj por ĉiuj. Tio ĉi estas 

la kaŭzo, pro kiu, cedante al la peto de multaj esperantistoj, mi eldonis la 

Fundamentan Krestomation, kiu povos servi al ĉiuj kiel modelo de esperanta 

stilo kaj gardi la lingvon de pereiga disfalo je diversaj dialektoj. 

Lerni la lingvon ĉiu povas laŭ ĉiuj libroj, kiujn li deziros; sed ĉar multaj 

esperantaj libroj estas verkitaj de personoj, kiuj ankoraŭ ne posedas bone la 

lingvon Esperanto, kaj komencanta esperantisto ne povus rilati al ili sufiĉe 

kritike, tial estas dezirinde, ke ĉiu, antaŭ ol komenci la legadon de la esperanta 

literaturo, tralegu atente la Fundamentan Krestomation. Ne deprenante 

de la lernanto la eblon kritike proprigi al si ĉiujn riĉigojn kaj regule faritajn 

perfektigojn, kiujn li trovas en la literaturo, la Fundamenta Krestomatio por 

ĉiam gardos lin de blinda kaj senkritika alproprigo de stilo erara. 

Atentan tralegon de la Fundamenta Krestomatio mi rekomendas al ĉiu, 

kiu volas skribe aŭ parole uzi la lingvon Esperanto. Sed precipe atentan kaj 

kelkfojan trategon de tiu ĉi libro mi rekomendas al tiuj, kiuj deziras eldoni 

verkojn en Esperanto; ĉar tiu, kiu eldonas verkon en Esperanto, ne koniˆginte 

antaŭe fundamente kun la spirito kaj la modela stilo de tiu ĉi lingvo, alportas 

al nia afero ne utilon, sed rektan malutilon. 

Ĉiuj artikoloj en la Fundamenta Krestomatio estas aŭ skribitaj de mi 

mem, aŭ — se ili estas skribitaj de aliaj personoj — ili estas korektitaj de 

mi en tia grado, ke la stilo en ili ne deflankiˆgu de la stilo, kiun mi mem uzas. 

Varsovio, en Aprilo 1903. 

L. ZAMENHOF, 

Aŭtoro de la lingvo Esperanto.

Enhavo 

1 Ekzercoj 1 

2 Fabeloj kaj Legendoj 15 

2.1 La novaj vestoj de la reˆgo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 

2.2 Aleksandro Macedona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 

2.3 Kiu estas la plej bona amiko de la viro? . . . . . . . . . . . . . 21 

2.4 La deveno de la virino . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 

2.5 La naskiˆgo de la tabako . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 

2.6 Karagara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 

2.7 La virineto de maro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 

3 Anekdotoj 45 

4 Rakontoj 65 

4.1 Nokto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 

4.2 La hejmo de la metiisto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 

4.3 La forgesita pipo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 

4.4 Arturo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 

4.5 La nigra virino . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 

4.6 La karaj braceletoj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 

4.7 Nur unu vorton! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 

4.8 La porcio da glaciaˆjo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 

5 El la Vivo kaj Sciencoj 125 

5.1 Bagateloj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 

5.2 Fingra kalendaro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 

5.3 El la poˆsto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 

5.4 La loˆgejoj de la termitoj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156 

5.5 Korespondado komerca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 

5.6 Kronika katara konjunktivito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 

5.7 La sunhorloˆgo en Dijon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 

vii

viii ENHAVO 

6 Artikoloj pri Esperanto 173 

6.1 El la unua libro de la lingvo Esperanto . . . . . . . . . . . . . 173 

6.2 Plena gramatiko de Esperanto . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182 

6.3 Al la historio de la provoj de lingvoj . . . . . . . . . . . . . . 184 

6.4 Esenco kaj estonteco de la ideo de lingvo . . . . . . . . . . . . 192 

7 Poezio 225 

7.1 L. L. Zamenhof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225 

7.1.1 La espero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225 

7.1.2 La vojo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 

7.1.3 Al la fratoj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 

7.1.4 Mia penso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228 

7.1.5 Ho mia kor’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 

7.1.6 La vojevodo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230 

7.1.7 La rozeto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 

7.1.8 En nord’ unu pino. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232 

7.1.9 En sonˆgo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232 

7.1.10 Lorelej’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 

7.1.11 Kanto de studentoj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 

7.1.12 Al la reˆgo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 

7.1.13 Nokta kanto de soldato . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 

7.1.14 Kanto de l’ ligo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 

7.1.15 La kapelo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236 

7.1.16 La gaja migranto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236 

7.1.17 La vojo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237 

7.2 Leo Belmont . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 

7.2.1 Nokt’ en la koro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 

7.2.2 Al brusto, al min. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 

7.3 V. Devjatnin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 

7.3.1 Printempo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 

7.3.2 ˆ Sipeto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 

7.3.3 Sciuro kaj papago . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 

7.3.4 Anˆgelo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 

7.3.5 Husaro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 

7.3.6 Infano de zorgo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244 

7.3.7 Espero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 

7.3.8 Garantio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 

7.4 A. Dombrowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251 

7.4.1 Mia mizero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251 

7.4.2 Nova kanto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251 

7.4.3 La malliberulo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252

ENHAVO ix 

7.5 M. Goldberg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254 

7.5.1 La turo babilona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254 

7.5.2 Nova Dio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255 

7.5.3 Cigno, ezoko kaj kankro . . . . . . . . . . . . . . . . . 260 

7.6 A. Grabowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 

7.6.1 Tri Budrysoj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 

7.6.2 Revaˆjo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262 

7.6.3 Excelsior . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262 

7.6.4 La pluva tago . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264 

7.6.5 La sago kaj la kanto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264 

7.6.6 Sonoriloj de vespero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 

7.7 E. Haller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266 

7.7.1 Mi rakontis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266 

7.8 G. Janowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267 

7.8.1 Mi eliras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267 

7.9 D. Jegorov . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268 

7.9.1 Aŭtuno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268 

7.10 F. de Kanaloˆsˆsy-Lefler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269 

7.10.1 Kuˆsas somero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269 

7.11 A. Kofman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270 

7.11.1 Filino de Iftah . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270 

7.11.2 La sklavoˆsipo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274 

7.12 V. Langlet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279 

7.12.1 Al la memoro de Józef Wasniewski . . . . . . . . . . . 279 

7.13 R. Libeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281 

7.13.1 Latva popola kanto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281 

7.14 I. Lojko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282 

7.14.1 Malgrand’-rusa kanteto . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282 

7.14.2 Profeto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282 

7.15 F. Lorenc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284 

7.15.1 Alaŭdeto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284 

7.16 A. Naumann . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 

7.16.1 Mi amis vin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 

7.16.2 Printempo venos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 

7.17 Poeteto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286 

7.17.1 La Ĉaso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286 

7.18 I. Seleznet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287 

7.18.1 Kanto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287 

7.18.2 Ne riproĉu la sorton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287 

7.18.3 Revo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288 

7.19 E. Smetanka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289

x ENHAVO 

7.19.1 La poeto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289 

7.20 L. Sokolov . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290 

7.20.1 La velo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290 

7.21 M. Solovjev . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291 

7.21.1 Plendo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291 

7.21.2 Tri palmoj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291 

7.22 K. Svanbom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294 

7.22.1 Laŭ sveda melodio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294 

7.23 S. ˆ Satunovski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 

7.23.1 Ne diru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 

7.24 W. Waher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296 

7.24.1 Spirita ˆ Sipo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296 

7.25 J. Wasniewski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298 

7.25.1 El la paperujo de miaj fabloj . . . . . . . . . . . . . . . 298 

7.26 E. de Wahl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299 

7.26.1 

Ĉe l’ maro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299 

7.27 F. Zamenhof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300 

7.27.1 Versaˆjo sen fino . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300 

7.27.2 Vizito de la steloj sur la tero . . . . . . . . . . . . . . . 301 

7.28 0. Zeidlitz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306 

7.28.1 Vespero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306 

7.29 L. Zamenhof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307 

7.29.1 El Hamleto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307 

7.30 A. Kofman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338 

7.30.1 El Iliado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338 

8 Aldono 355 

8.1 Preˆgo sub la verda standardo . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355

Ĉapitro 1 

Ekzercoj 

§ 1. 

Patro kaj frato. — Leono estas besto. — Rozo estas floro, kaj kolombo estas 

birdo. — La rozo apartenas al Teodoro. — La suno brilas. — La patro estas 

sana. — La patro estas tajloro. 

§ 2. 

Infano ne estas matura homo. — La infano jam ne ploras. — La ĉielo estas 

blua. — Kie estas la libro kaj la krajono? — La libro estas sur la tablo, kaj 

la krajono kuˆsas sur la fenestro. — Sur la fenestro kuˆsas krajono kaj plumo. 

— Jen estas pomo. — Jen estas la pomo, kiun mi trovis. — Sur la tero 

kuˆsas ˆstono. 

§ 3. 

Leono estas forta. — La dentoj de leono estas akraj. — Al leono ne donu 

la manon. — Mi vidas leonon. — Resti kun leono estas danˆgere. — Kiu 

kuraˆgas rajdi sur leono? — Mi parolas pri leono. 

§ 4. 

La patro estas bona. — Jen kuˆsas la ĉapelo de la patro. — Diru al la patro, 

ke mi estas diligenta. — Mi amas la patron. — Venu kune kun la patro. 

— La filo staras apud la patro. — La mano de Johano estas pura. — Mi 

konas Johanon. — Ludoviko, donu al mi panon. — Mi manˆgas per la buˆso 

1

2 ĈAPITRO 1. EKZERCOJ 

kaj flaras per la nazo. — Antaŭ la domo staras arbo. — La patro estas en 

la ĉambro. 

§ 5. 

La birdoj flugas.— La kanto de la birdoj estas agrabla.— Donu al la birdoj 

akvon, ĉar ili volas trinki. — La knabo forpelis la birdojn. — Ni vidas 

per la okuloj kaj aŭdas perla oreloj. — Bonaj infanoj lernas diligente. — 

Aleksandro ne volas lerni, kaj tial mi batas Aleksandron. — De la patro mi 

ricevis libron, kaj de la frato mi ricevis plumon. — Mi venas de la avo; kaj 

mi iras nun al la onklo. — Mi legas libron. — La patro ne legas libron, sed 

li skribas leteron. 

§ 6. 

Papero estas blanka. — Blanka papero kuˆsas sur la tablo. — La blanka 

papero jam ne kuˆsas sur la tablo. — Jen estas la kajero de la juna fraŭlino. 

— La patro donis al mi dolĉan pomon. — Rakontu al mia juna amiko belan 

historion. — Mi ne amas obstinajn homojn. — Mi deziras al vi bonan tagon, 

sinjoro! — Bonan matenon! — ˆ Gojan feston! (mi deziras al vi). — Kia ˆgoja 

festo! (estas hodiaŭ). — Sur la ĉielo staras la bela suno. — En la tago ni 

vidas la helan sunon, kaj en la nokto ni vidas la palan lunon kaj la belajn 

stelojn. — La papero estas tre blanka, sed la neˆgo estas pli blanka. — Lakto 

estas pli nutra, ol vino. — Mi havas pli freˆsan panon, ol vi. — Ne, vi eraras, 

sinjoro: via pano estas malpli freˆsa, ol mia. — El ĉiuj miaj infanoj Ernesto 

estas la plej juna. — Mi estas tiel forta, kiel vi. — El ĉiuj siaj fratoj Antono 

estas la malplej saˆga. 

§ 7. 

Du homoj povas pli multe fari ol unu. — Mi havas nur unu buˆson, sed mi 

havas du orelojn. — Li promenas kun tri hundoj. — Li faris ĉion per la dek 

fingroj de siaj manoj. — El ˆsiaj multaj infanoj unuj estas bonaj kaj aliaj estas 

malbonaj. — Kvin kaj sep faras dek du. — Dek kaj dek faras dudek. — Kvar 

kaj dek ok faras dudek du. — Tridek kaj kvardek kvin faras sepdek kvin. 

— Mil okcent naŭdek tri. — Li havas dek unu infanojn. — Sesdek minutoj 

faras unu horon, kaj unu minuto konsistas el sesdek sekundoj. — Januaro 

estas la unua monato de la jaro, Aprilo estas la kvara, Novembro estas la dekunua, 

Decembro estas la dek-dua. — La dudeka (tago) de Februaro estas la

kvindek-unua tago de la jaro. — La sepan tagon de la semajno Dio elektis, 

ke ˆgi estu pli sankta, ol la ses unuaj tagoj. — Kion Dio kreis en la sesa tago? 

— Kiun daton ni havas hodiaŭ? — Hodiaŭ estas la dudek sepa (tago) de 

Marto. — Georgo Vaˆsington estis naskita la dudek duan de Februaro de la 

jaro mil sepcent tridek dua. 

§ 8. 

Mi havas cent pomojn. — Mi havas centon da pomoj. — Tiu ĉi urbo havas 

milionon da loˆgantoj. — Mi aĉetis dekduon (aŭ dek-duon) da kuleroj kaj du 

dekduojn da forkoj. — Mil jaroj (aŭ milo da jaroj) faras miljaron. — Unue 

mi redonas al vi la monon, kiun vi pruntis al mi; due mi dankas vin por la 

prunto; trie mi petas vin ankaŭ poste prunti al mi, kiam mi bezonos monon. 

— Por ĉiu tago mi ricevas kvin frankojn, sed por la hodiaŭa tago mi ricevis 

duoblan pagon, t. e. (= tio estas) dek frankojn. — Kvinoble sep estas tridek 

kvin. — Tri estas duono de ses. — Ok estas kvar kvinonoj de dek. — Kvar 

metroj da tiu ĉi ˆstofo kostas naŭ frankojn; tial du metroj kostas kvar kaj 

duonon frankojn (aŭ da frankoj). — Unu tago estas tricent-sesdek-kvinono 

aŭ tricent-sesdek-sesono de jaro. — Tiuj ĉi du amikoj promenas ĉiam duope. 

— Kvinope ili sin ˆjetis sur min, sed mi venkis ĉiujn kvin atakantojn. — Por 

miaj kvar infanoj mi aĉetis dek du pomojn, kaj al ĉiu el la infanoj mi donis 

po tri pomoj. — Tiu ĉi libro havas sesdek paˆgojn; tial, se mi legos en ĉiu 

tago po dek kvin paˆgoj, mi finos la tutan libron en kvar tagoj. 

§ 9. 

Mi legas. — Ci skribas (anstataŭ “ci” oni uzas ordinare “vi”), — Li estas 

knabo, kaj ˆsi estas knabino. — La tranĉilo tranĉas bone, ĉar ˆgi estas akra. 

— Ni estas homoj. — Vi estas infanoj. — Ili estas rusoj. — Kie estas la 

knaboj? — Ili estas en la ˆgardeno. — Kie estas la knabinoj? — Ili ankaŭ 

estas en la ˆgardeno. — Kie estas la tranĉiloj? — Ili kuˆsas sur la tablo. — Mi 

vokas la knabon, kaj li venas. — Mi vokas la knabinon, kaj ˆsi venas. — La 

infano ploras, ĉar ˆgi volas manˆgi. — La infanoj ploras, ĉar ili volas manˆgi. 

— Knabo, vi estas neˆgentila. — Sinjoro, vi estas neˆgentila. — Sinjoroj, vi 

estas neˆgentilaj. — Mia hundo, vi estas tre fidela. — Oni diras, ke la vero 

ĉiam venkas. — En la vintro oni hejtas la fornojn. — Kiam oni estas riĉa 

(aŭ riĉaj), oni havas multajn amikojn. 

3


§ 10. 

Li amas min, sed mi lin ne amas. — Mi volis lin bati, sed li forkuris de mi. 

— Diru al mi vian nomon. — Ne skribu al mi tiajn longajn leterojn. — Venu 

al mi hodiaŭ vespere. — Mi rakontos al vi historion. — Ĉu vi diros al mi 

la veron? — La domo apartenas al li. — Li estas mia onklo, ĉar mia patro 

estas lia frato. — Sinjoro Petro kaj lia edzino tre amas miajn infanojn; mi 

ankaŭ tre amas (infanojn). — Montru al ili vian novan veston. — Mi amas 

min mem, vi amas vin mem, li amas sin mem, kaj ĉiu homo amas sin mem. 

— Mia frato diris al Stefano, ke li amas lin pli, ol sin mem. — Mi zorgas pri 

ˆsi tiel, kiel mi zorgas pri mi mem; sed ˆsi mem tute ne zorgas pri si kaj tute 

sin ne gardas. — Miaj fratoj havis hodiaŭ gastojn; post la vespermanˆgo niaj 

fratoj eliris kun la gastoj el sia domo kaj akompanis ilin ˆgis ilia domo. — Mi 

jam havas mian ĉapelon; nun serĉu vi vian. — Mi lavis min en mia ĉambro, 

kaj ˆsi lavis sin en sia ĉambro. — La infano serĉis sian pupon; mi montris al 

la infano, kie kuˆsas ˆgia pupo. — Oni ne forgesas facile sian unuan amon. 

§ 11. 

Nun mi legas, vi legas kaj li legas; ni ĉiuj legas. — Vi skribas, kaj la infanoj 

skribas; ili ĉiuj sidas silente kaj skribas. — Hieraŭ mi renkontis vian filon, 

kaj li ˆgentile salutis min. — Hodiaŭ estas sabato, kaj morgaŭ estos dimanĉo. 

— Hieraŭ estis vendredo, kaj post-morgaŭ estos lundo. — Antaŭ tri tagoj 

mi vizitis vian kuzon kaj mia vizito faris al li plezuron. — Ĉu vi jam trovis 

vian horloˆgon? — Mi ˆgin ankoraŭ ne serĉis; kiam mi finos mian laboron, mi 

serĉos mian horloˆgon, sed mi timas, ke mi ˆgin jam ne trovos. — Kiam mi 

venis al li, li dormis; sed mi lin vekis. — Se mi estus sana, mi estus feliĉa. — 

Se li scius, ke mi estas tie ĉi, li tuj venus al mi. — Se la lernanto scius bone 

sian lecionon, la instruanto lin ne punus. — Kial vi ne respondas al mi? Ĉu 

vi estas surda aŭ muta? — Iru for! — Infano, ne tuˆsu la spegulon! — Karaj 

infanoj, estu ĉiam honestaj! — Li venu, kaj mi pardonos al li. — Ordonu al 

li, ke li ne babilu. — Petu ˆsin, ke ˆsi sendu al mi kandelon. — Ni estu gajaj, 

ni uzu bone la vivon, ĉar la vivo ne estas longa. — ˆ Si volas danci. Morti pro 

la patrujo estas agrable. — La infano ne ĉesas petoli. 

§ 12. 

Fluanta akvo estas pli pura, ol akvo, staranta senmove. — Promenante sur 

la strato, mi falis. — Kiam Nikodemo batas Jozefon, tiam Nikodemo estas 

la batanto kaj Jozefo estas la batato. — Al homo, pekinta senintence, Dio

facile pardonas. — Trovinte pomon, mi ˆgin manˆgis. — La falinta homo ne 

povis sin levi. — Ne riproĉu vian amikon, ĉar vi mem pli multe meritas 

riproĉon; li estas nur unufoja mensoginto, dum vi estas ankoraŭ nun ĉiam 

mensoganto. — La tempo pasinta jam neniam revenos; la tempon venontan 

neniu ankoraŭ konas. — Venu, ni atendas vin, Savonto de la mondo. — 

En la lingvo “Esperanto” ni vidas la estontan lingvon helpantan de la tuta 

mondo. — Aŭgusto estas mia plej amata filo. — Mono havata estas pli grava 

ol havita. — Pasero kaptita estas pli bona, ol aglo kaptota. — La soldatoj 

kondukis la arestitojn tra la stratoj. — Li venis al mi tute ne atendite. — 

Homo, kim oni devas juˆgi, estas juˆgoto. 

§ 13. 

Nun li diras al mi la veron. — Hieraŭ li diris al mi la veron. — Li ĉiam 

diradis al mi la veron. — Kiam vi vidis nin en la salono, li jam antaŭe diris 

al mi la veron (aŭ li estis dirinta al mi la veron). — Li diros al mi la veron. 

— Kiam vi venos al mi, li jam antaŭe diros al mi la veron (aŭ li estos dirinta 

al mi la veron; aŭ antaŭ ol vi venos al mi, li diros al mi la veron). — Se mi 

petus lin, li dirus al mi la veron. — Mi ne farus la eraron, se li antaŭe dirus 

al mi la veron (aŭ se li estus dirinta al mi la veron). — Kiam mi venos, diru 

al mi la veron. — Kiam mia patro venos, diru al mi antaŭe la veron (aŭ estu 

dirinta al mi la veron). — Mi volas diri al vi la veron. — Mi volas, ke tio, 

kion mi diris, estu vera (aŭ mi volas esti dirinta la veron). 

§ 14. 

Mi estas amata. Mi estis amata. Mi estos amata. Mi estus amata. Estu 

amata. Esti amata. — Vi estas lavita. Vi estis lavita. Vi estos lavita. Vi 

estus lavita. Estu lavita. Esti lavita. — Li estas invitota. Li estis invitota. 

Li estos invitota. Li estus invitota. Estu invitota. Esti invitota. — Tiu ĉi 

komercaˆjo estas ĉiam volonte aĉetata de mi. — La surtuto estas aĉetita de 

mi, sekve ˆgi apartenas al mi. — Kiam via domo estis konstruata, mia domo 

estis jam longe konstruita. — Mi sciigas, ke de nun la ˆsuldoj de mia filo 

ne estos pagataj de mi. — Estu trankvila, mia tuta ˆsuldo estos pagita al 

vi baldaŭ. — Mia ora ringo ne estus nun tiel longe serĉata, se ˆgi ne estus 

tiel lerte kaˆsita de vi. — Laŭ la projekto de la inˆgenieroj tiu ĉi fervojo estas 

konstruota en la daŭro de du jaroj; sed mi pensas, ke ˆgi estos konstruata 

pli ol tri jarojn. — Honesta homo agas honeste. — La pastro, kiu mortis 

antaŭ nelonge (aŭ antaŭ nelonga tempo), loˆgis longe en nia urbo. — Ĉu 

5


hodiaŭ estas varme aŭ malvarme? — Sur la kameno inter du potoj staras 

fera kaldrono; el la kaldrono, en kiu sin trovas bolanta akvo, eliras vaporo; 

tra la fenestro, kiu sin trovas apud la pordo, la vaporo iras sur la korton. 

§ 15. 

Kie vi estas? — Mi estas en la ˆgardeno. — Kien vi iras? — Mi iras en 

la ˆgardenon. — La birdo flugas en la ĉambro (— ˆgi estas en la ĉambro 

kaj flugas en ˆgi). — La birdo flugas en la ĉambron (— ˆgi estas ekster la 

ĉambro kaj flugas nun en ˆgin). — Mi vojaˆgas en Hispanujo. — Mi vojaˆgas 

en Hispanujon. — Mi sidas sur seˆgo kaj tenas la piedojn sur benketo. — Mi 

metis la manon sur la tablon. El sub la kanapo la muso kuris sub la liton, kaj 

nun ˆgi kuras sub la lito. — Super la tero sin trovas aero. — Anstataŭ kafo 

li donis al mi teon kun sukero, sed sen kremo. — Mi staras ekster la domo, 

kaj li estas interne. — En la salono estis neniu krom li kaj lia fianĉino. — La 

hirundo flugis trans la riveron, ĉar trans la rivero sin trovis aliaj hirundoj. 

— Mi restas tie ĉi laŭ la ordono de mia estro. — Kiam li estis ĉe mi, li staris 

tutan horon apud la fenestro. — Li diras, ke mi estas atenta. — Li petas, 

ke mi estu atenta. — Kvankam vi estas riĉa, mi dubas, ĉu vi estas feliĉa. 

— Se vi scius, kiu li estas, vi lin pli estimus. — Se li jam venis, petu lin al 

mi. — Ho, Dio! kion vi faras! — Ha, kiel bele! — For de tie ĉi! — Fi, kiel 

abomene! — Nu, iru pli rapide! 

§ 16. 

La artikolo “la” estas uzata tiam, kiam ni parolas pri personoj aŭ objektoj 

konataj. ˆ Gia uzado estas tia sama, kiel en la aliaj lingvoj. La personoj, kiuj 

ne komprenas la uzadon de la artikolo (ekzemple rusoj aŭ poloj, kiuj ne scias 

alian lingvon krom sia propra), povas en la unua tempo tute ne uzi la artikolon, 

ĉar ˆgi estas oportuna, sed ne necesa. Anstataŭ “la” oni povas ankaŭ 

diri “l”’ (sed nur post prepozicio, kiu finiˆgas per vokalo). — Vortoj kunmetitaj 

estas kreataj per simpla kunligado de vortoj; oni prenas ordinare la 

purajn radikojn, sed, se la bonsoneco aŭ la klareco postulas, oni povas ankaŭ 

preni la tutan vorton, t. e. la radikon kune kun ˆgia gramatika finiˆgo. Ekzemploj: 

skribtablo aŭ skribotablo (= tablo, sur kiu oni skribas); internacia (= 

kiu estas inter diversaj nacioj); tutmonda (= de la tuta mondo); unutaga (= 

kiu daŭras unu tagon); unuataga (= kiu estas en la unua tago); vaporˆsipo 

(= ˆsipo, kiu sin movas per vaporo); matenmanˆgi, tagmanˆgi, vespermanˆgi; 

abonpago (= pago por la abono).

§ 17. 

Ĉiuj prepozicioj per si mem postulas ĉiam nur la nominativon. Se ni iam post 

propozicio uzas la akuzativon, la akuzativo tie dependas ne de la prepozicio, 

sed de aliaj kaŭzoj. Ekzemple: por esprimi direkton, ni aldonas al la vorto 

la finon “n” ; sekve: tie (= en tiu loko), tien (= al tiu loko); tiel same ni 

ankaŭ diras: “la birdo flugis en la ˆgardenon, sur la tablon”, kaj la vortoj 

“ˆgardenon”, “tablon” staras tie ĉi en akuzativo ne ĉar la prepozicioj “en” 

kaj “sur” tion ĉi postulas, sed nur ĉar ni volis esprimi direkton, t. e. montri, 

ke la birdo sin ne trovis antaŭe en la ˆgardeno aŭ sur la tablo kaj tie flugis, 

sed ke ˆgi de alia loko flugis al la ˆgardeno, al la tablo (ni volas montri, ke la 

ˆgardeno kaj tablo ne estis la loko de la flugado, sed nur la celo de la flugado); 

en tiaj okazoj ni uzus la finiˆgon “n” tute egale, ĉu ia prepozicio starus aŭ ne. 

— Morgaŭ mi veturos Parizon (aŭ en Parizon). — Mi restos hodiaŭ dome. 

— Jam estas tempo iri domen. — Ni disiˆgis kaj iris en diversajn flankojn: mi 

iris dekstren, kaj li iris maldekstren. — Flanken, sinjoro! Mi konas neniun 

en tiu ĉi urbo. — Mi neniel povas kompreni, kion vi parolas. — Mi renkontis 

nek lin, nek lian fraton (aŭ mi ne renkontis lin, nek lian fraton). 

§ 18. 

Se ni bezonas uzi prepozicion kaj la senco ne montras al ni, kian prepozicion 

uzi, tiam ni povas uzi la komunan prepozicion “je”. Sed estas bone uzadi 

la vorton “je” kiel eble pli malofte. Anstataŭ la vorto “je” ni povas ankaŭ 

uzi akuzativon sen prepozicio. — Mi ridas je lia naiveco (aŭ mi ridas pro 

lia naiveco, aŭ: mi ridas lian naivecon). — Je la lasta fojo mi vidis lin 

ĉe vi (aŭ: la lastan fojon). — Mi veturis du tagojn kaj unu nokton. — Mi 

sopiras je mia perdita feliĉo (aŭ: mian perditan feliĉon). — El la dirita regulo 

sekvas, ke se ni pri ia verbo ne scias, ĉu ˆgi postulas post si la akuzativon (t. 

e. ĉu ˆgi estas aktiva) aŭ ne, ni povas ĉiam uzi la akuzativon. Ekzemple, 

ni povas diri “obei al la patro” kaj “obei la patron” (anstataŭ “obei je la 

patro”). Sed ni ne uzas la akuzativon tiam, kiam la klareco de la senco 

tion ĉi malpermesas; ekzemple: ni povas diri “pardoni al la malamiko” kaj 

“pardoni la malamikon”, sed ni devas diri ĉiam “pardoni al la malamiko lian 

kulpon”. 

§ 19. 

Ia, ial, iam, ie, iel, ies, io, iom, iu. — La montritajn naŭ vortojn ni konsilas 

bone ellerni, ĉar el ili ĉiu povas jam fari al si grandan serion da aliaj pronomoj 

7


kaj adverboj. Se ni aldonas al ili la literon “k”, ni ricevas vortojn demandajn 

aŭ rilatajn: kia, kial, kiam, kie, kiel, kies, kio, kiom, kiu. Se ni aldonas 

la literon “t”, ni ricevas vortojn montrajn: tia, tial, tiam, tie, tiel, ties, 

tio, tiom, tiu. Aldonante la literon “ĉ”, ni ricevas vortojn komunajn: ĉia, 

ĉial, ĉiam, ĉie, ĉiel, ĉies, ĉio, ĉiom, ĉiu. Aldonante la prefikson “nen”, ni 

ricevas vortojn neajn: nenia, nenial, neniam, nenie, neniel, nenies, nenio, 

neniom, neniu. Aldonante al la vortoj montraj la vorton “ĉi”, ni ricevas 

montron pli proksiman; ekzemple: tiu (pli malproksima), tiu ĉi (aŭ ĉi tiu) 

(pli proksima); tie (malproksime), tie ĉi aŭ ĉi tie (proksime). Aldonante al 

la vortoj demandaj la vorton “ajn”, ni ricevas vortojn sendiferencajn: kia 

ajn, kial ajn, kiam ajn, kie ajn, kiel ajn, kies ajn, kio ajn, kiom ajn, kiu ajn. 

Ekster tio el la diritaj vortoj ni povas ankoraŭ fari aliajn vortojn, per helpo 

de gramatikaj finiˆgoj kaj aliaj vortoj (sufiksoj); ekzemple: tiama, ĉiama, 

kioma, tiea, ĉi-tiea, tieulo, tiamulo k. t. p. (= kaj tiel plu). 

§ 20. 

Lia kolero longe daŭris. — Li estas hodiaŭ en kolera humoro. — Li koleras 

kaj insultas. — Li fermis kolere la pordon. — Lia filo mortis kaj estas nun 

malviva. — La korpo estas morta, la animo estas senmorta. — Li estas 

morte malsana, li ne vivos pli, ol unu tagon. — Li parolas, kaj lia parolo 

fluas dolĉe kaj agrable. — Ni faris la kontrakton ne skribe, sed parole. — 

Li estas bona parolanto. — Starante ekstere, li povis vidi nur la eksteran 

flankon de nia domo. — Li loˆgas ekster la urbo. — La ekstero de tiu ĉi 

homo estas pli bona, ol lia interno. — Li tuj faris, kion mi volis, kaj mi 

dankis lin por la tuja plenumo de mia deziro. — Kia granda brulo! kio 

brulas? — Ligno estas bona brula materialo. — La fera bastono, kiu kuˆsis 

en la forno, estas nun brule varmega. — 

Ĉu li donis al vi jesan respondon 

aŭ nean? Li eliris el la dormoĉambro kaj eniris en la manˆgoĉambron. — La 

birdo ne forflugis: ˆgi nur deflugis de la arbo, alflugis al la domo kaj surflugis 

sur la tegmenton. — Por ĉiu aĉetita funto da teo tiu ĉi komercisto aldonas 

senpage funton da sukero. — Lernolibron oni devas ne traleˆgi, sed tralerni. 

— Li portas rozokoloran superveston kaj teleroforman ĉapelon. — En mia 

skribotablo sin trovas kvar tirkestoj. — Liaj lipharoj estas pli grizaj, ol liaj 

vangharoj.

§ 21. 

Teatramanto ofte vizitas la teatron kaj ricevas baldaŭ teatrajn manierojn. 

— Kiu okupas sin je me ˆ haniko, estas me ˆ hanikisto, kaj kiu okupas sin je 

ˆhemio, estas ˆ hemiisto. — Diplomatiiston oni povas ankaŭ nomi diplomato, 

sed fizikiston oni ne povas nomi fiziko, ĉar fiziko estas la nomo de la scienco 

mem. — La fotografisto fotografis min, kaj mi sendis mian fotografaˆjon al 

mia patro. — Glaso de vino estas glaso, en kiu antaŭe sin trovis vino, aŭ 

kiun oni uzas por vino; glaso da vino estas glaso plena je vino. — Alportu 

al mi metron da nigra drapo (Metro de drapo signifus metron, kiu kuˆsis sur 

drapo, aŭ kiu estas uzata por drapo). — Mi aĉetis dekon da ovoj. — Tiu 

ĉi rivero havas ducent kilometrojn da longo. — Sur la bordo de la maro 

staris amaso da homoj. — Multaj birdoj flugas en la aŭtuno en pli varmajn 

landojn. — Sur la arbo sin trovis multe (aŭ multo) da birdoj. — Kelkaj 

homoj sentas sin la plej feliĉaj, kiam ili vidas la suferojn de siaj najbaroj. — 

En la ĉambro sidis nur kelke da homoj. — “Da” post ia vorto montras, ke 

tiu ĉi vorto havas signifon de mezuro. 

§ 22. 

Mia frato ne estas granda, sed li ne estas ankaŭ malgranda: li estas de meza 

kresko. — Li estas tiel dika, ke li ne povas trairi tra nia mallarˆga pordo. — 

Haro estas tre maldika. — La nokto estis tiel malluma, ke ni nenion povis 

vidi eĉ antaŭ nia nazo. — Tiu ĉi malfreˆsa pano estas malmola, kiel ˆstono. 

— Malbonaj infanoj amas turmenti bestojn. — Li sentis sin tiel malfeliĉa, 

ke li malbenis la tagon, en kiu li estis naskita. — Mi forte malestimas tiun 

ĉi malnoblan homon. — La fenestro longe estis nefermita; mi ˆgin fermis, 

sed mia frato tuj ˆgin denove malfermis. — Rekta vojo estas pli mallonga, ol 

kurba. — La tablo staras malrekte kaj kredeble baldaŭ renversiˆgos. — Li 

staras supre sur la monto kaj rigardas malsupren sur la kampon. — Malamiko 

venis en nian landon. — Oni tiel malhelpis al mi, ke mi malbonigis mian 

tutan laboron. — La edzino de mia patro estas mia patrino kaj la avino de 

miaj infanoj. — Sur la korto staras koko kun tri kokinoj. — Mia fratino 

estas tre bela knabino. — Mia onklino estas bona virino. — Mi vidis vian 

avinon kun ˆsiaj kvar nepinoj kaj kun mia nevino. — Lia duonpatrino estas 

mia bofratino. — Mi havas bovon kaj bovinon. — La juna vidvino fariˆgis 

denove fianĉino. 

9


§ 23. 

La tranĉilo estis tiel malakra, ke mi ne povis tranĉi per ˆgi la viandon kaj mi 

devis uzi mian poˆsan tranĉilon. — Ĉu vi havas korktirilon, por malˆstopi la 

botelon? — Mi volis ˆslosi la pordon, sed mi perdis la ˆslosilon. — ˆ Si kombas 

al si la harojn per arˆgenta kombilo. — En somero ni veturas per diversaj 

veturiloj, kaj en vintro ni veturas per glitveturilo. — Hodiaŭ estas bela frosta 

vetero, tial mi prenos miajn glitilojn kaj iros gliti. — Per hakilo ni hakas, 

per segilo ni segas, per fosilo ni fosas, per kudrilo ni kudras, per tondilo 

ni tondas, per sonorilo ni sonoras, per fajfilo ni fajfas. — Mia skribilaro 

konsistas el inkujo, sablujo, kelke da plumoj, krajono kaj inksorbilo. — Oni 

metis antaŭ mi manˆgilaron, kiu konsistis el telero, kulero, tranĉilo, forko, 

glaseto por brando, glaso por vino kaj telertuketo. — En varmega tago 

mi amas promeni en arbaro. — Nia lando venkos, ĉar nia militistaro estas 

granda kaj brava. — Sur kruta ˆstuparo li levis sin al la tegmento de la domo. 

— Mi ne scias la lingvon hispanan, sed per helpo de vortaro hispana-germana 

mi tamen komprenis iom vian leteron. — Sur tiuj ĉi vastaj kaj herboriĉaj 

kampoj paˆstas sin grandaj brutaroj, precipe aroj da bellanaj ˆsafoj. 

§ 24. 

Vi parolas sensencaˆjon, mia amiko. — Mi trinkis teon kun kuko kaj konfitaˆjo. 

— Akvo estas fluidaˆjo. — Mi ne volis trinki la vinon, ĉar ˆgi enhavis en si 

ian suspektan malklaraˆjon. — Sur la tablo staris diversaj sukeraˆjoj. — En 

tiuj ĉi boteletoj sin trovas diversaj acidoj: vinagro, sulfuracido, azotacido 

kaj aliaj. — Via vino estas nur ia abomena acidaˆjo. — La acideco de tiu 

ĉi vinagro estas tre malforta. — Mi manˆgis bongustan ovaˆjon. — Tiu ĉi 

granda altaˆjo ne estas natura monto. — La alteco de tiu monto ne estas 

tre granda. — Kiam mi ien veturas, mi neniam prenas kun mi multon da 

pakaˆjo. — Ĉemizojn, kolumojn, manumojn kaj ceterajn similajn objektojn 

ni nomas tolaˆjo, kvankam ili ne ĉiam estas faritaj el tolo. — Glaciaˆjo estas 

dolĉa glaciigila frandaˆjo. — La riĉeco de tiu ĉi homo estas granda, sed lia 

malsaˆgeco estas ankoraŭ pli granda. — Li amas tiun ĉi knabinon pro ˆsia 

beleco kaj boneco. — Lia heroeco tre plaĉis al mi. — La tuta supraˆjo de la 

lago estis kovrita per naˆgantaj folioj kaj diversaj aliaj kreskaˆjoj. — Mi vivas 

kun li en granda amikeco.

§ 25. 

Patro kaj patrino kune estas nomataj gepatroj. — Petro, Anno kaj Elizabeto 

estas miaj gefratoj. — Gesinjoroj N. hodiaŭ vespere venos al ni. — 

Mi gratulis telegrafe la junajn geedzojn. — La gefianĉoj staris apud la altaro. 

— La patro de mia edzino estas mia bopatro, mi estas lia bofilo, kaj 

mia patro estas la bopatro de mia edzino. — Ĉiuj parenooj de mia edzino 

estas miaj boparencoj, sekve ˆsia frato estas mia bofrato, ˆsia fratino estas mia 

bofratino; mia frato kaj fratino (gefratoj) estas la bogefratoj de mia edzino. 

— La edzino de mia nevo kaj la nevino de mia edzino estas miaj bonevinoj. 

— Virino, kiu kuracas, estas kuracistino; edzino de kuracisto estas kuracistedzino. 

— La doktoredzino A. vizitis hodiaŭ la gedoktorojn P. — Li ne estas 

lavisto, li estas lavistinedzo. — La filoj, nepoj kaj pranepoj de reˆgo estas 

reˆgidoj. — La hebreoj estas Izraelidoj, ĉar ili devenas de Izraelo. — Ĉevalido 

estas nematura ĉevalo, kokido — nematura koko, bovido — nematura bovo, 

birdido — nematura birdo. 

§ 26. 

La ˆsipanoj devas obei la ˆsipestron. — Ĉiuj loˆgantoj de regno estas regnanoj. 

— Urbanoj estas ordinare pli ruzaj, ol vilaˆganoj. — La regnestro 

de nia lando estas bona kaj saˆga reˆgo. — La Parizanoj estas gajaj homoj. 

— Nia provincestro estas severa, sed justa. — Nia urbo havas bonajn policanojn, 

sed ne sufiĉe energian policestron. — Luteranoj kaj Kalvinanoj estas 

kristanoj. — Germanoj kaj francoj, kiuj loˆgas en Rusujo, estas Rusujauoj, 

kvankam ili ne estas rusoj. — Li estas nelerta kaj naiva provincano. — 

La loˆgantoj de unu regno estas samregnanoj, la loˆgantoj de unu urbo estas 

samurbanoj, la konfesantoj de unu religio estas samreligianoj. — Nia regimentestro 

estas por siaj soldatoj kiel bona patro. — La botisto faras botojn 

kaj ˆsuojn. — La lignisto vendas lignon, kaj la lignaˆjisto faras tablojn, seˆgojn 

kaj aliajn lignajn objektojn. — ˆ Steliston neniu lasas en sian domon. — La 

kuraˆga maristo dronis en la maro. — Verkisto verkas librojn, kaj skribisto 

simple transskribas paperojn. — Ni havas diversajn servantojn: kuiriston, 

ĉambristinon, infanistinon kaj veturigiston. — La riĉulo havas multe da 

mono. — Malsaˆgulon ĉiu batas. — Timulo timas eĉ sian propran ombron. 

— Li estas mensogisto kaj malnoblulo. — Preˆgu al la Sankta Virgulino. 

11


§ 27. 

Mi aĉetis por la infanoj tableton kaj kelke da seˆgetoj. — En nia lando sin 

ne trovas montoj, sed nur montetoj. — Tuj post la hejto la forno estis 

varmega, post unu horo ˆgi estis jam nur varma, post du horoj ˆgi estis nur 

iom varmeta, kaj post tri horoj ˆgi estis jam tute malvarma. — En somero 

ni trovas malvarmeton en densaj arbaroj. — Li sidas apud la tablo kaj 

dormetas. — Mallarˆga vojeto kondukas tra tiu ĉi kampo al nia domo. — Sur 

lia vizaˆgo mi vidis ˆgojan rideton. — Kun bruo oni malfermis la pordegon, 

kaj la kaleˆso enveluris en la korton. — Tio ĉi estis jam ne simpla pluvo, 

sed pluvego. — Grandega hundo metis sur min sian antaŭan piedegon, kaj 

mi de teruro ne sciis, kion fari. — Antaŭ nia militistaro staris granda serio 

da pafilegoj. — Johanon, Nikolaon, Erneston, Vilhelmon, Marion, Klaron 

kaj Sofion iliaj gepatroj nomas Johanĉjo (aŭ Joĉjo), Nikolĉjo (aŭ Nikoĉjo 

aŭ Nikĉjo aŭ Niĉjo); Erneĉjo (aŭ Erĉjo), Vilhelĉjo (aŭ Vilheĉjo aŭ Vilĉjo aŭ 

Viĉjo), Manjo (aŭ Marinjo), Klanjo kaj Sonjo (aŭ Sofinjo). 

§ 28. 

En la kota vetero mia vesto forte malpuriˆgis; tial mi prenis broson kaj purigis 

la veston. — Li paliˆgis de timo kaj poste li ruˆgiˆgis de honto. — Li fianĉiˆgis 

kun fraŭlino Berto; post tri monatoj estos la edziˆgo; la edziˆga soleno estos 

en la nova preˆgejo, kaj la edziˆga festo estos en la domo de liaj estontaj 

bogepatroj. — Tiu ĉi maljunulo tute malsaˆgiˆgis kaj infaniˆgis. — Post infekta 

malsano oni ofte bruligas la vestojn de la malsanulo. — Forigu vian fraton, 

ĉar li malhelpas al ni. — ˆ Si edziniˆgis kun sia kuzo, kvankam ˆsiaj gepatroj 

volis ˆsin edzinigi kun alia persono. — En la printempo la glacio kaj la neˆgo 

fluidiˆgas — Venigu la kuraciston, ĉar mi estas malsana. — Li venigis al 

si el Berlino multajn librojn. — Mia onklo ne mortis per natura morto, 

sed li tamen ne mortigis sin mem kaj ankaŭ estis mortigita de neniu; unu 

tagon, promenante apud la reloj de fervojo, li falis sub la radojn de veturanta 

vagonaro kaj mortiˆgis. — Mi ne pendigis mian ĉapon sur tiu ĉi arbeto; sed la 

vento forblovis de mia kapo la ĉapon, kaj ˆgi, flugante, pendiˆgis sur la branĉoj 

de la arbeto. — Sidigu vin (aŭ sidiˆgu), sinjoro! — La junulo aliˆgis al nia 

militistaro kaj kuraˆge batalis kune kun ni kontraŭ niaj malamikoj. 

§ 29. 

En la daŭro de kelke da minutoj mi aŭdis du pafojn. — La pafado daŭris 

tre longe. — Mi eksaltis de surprizo. — Mi saltas tre lerte. — Mi saltadis

la tutan tagon de loko al loko. — Lia hieraŭa parolo estis tre bela, sed la tro 

multa parolado lacigas lin. — Kiam vi ekparolis, ni atendis aŭdi ion novan, 

sed baldaŭ ni vidis, ke ni trompiˆgis. — Li kantas tre belan kanton. — La 

kantado estas agrabla okupo. — La diamanto havas belan brilon. — Du ekbriloj 

de fulmo trakuris tra la malluma ĉielo. — La domo, en kiu oni lernas, 

estas lernejo, kaj la domo, en kiu oni preˆgas, estas preˆgejo. — La kuiristo 

sidas en la kuirejo. — La kuracisto konsilis al mi iri en ˆsvitbanejon. — Magazeno, 

en kiu oni vendas cigarojn, aŭ ĉambro, en kiu oni tenas cigarojn, estas 

cigarejo; skatoleto aŭ alia objekto, en kiu oni tenas cigarojn, estas cigarujo; 

tubeto, en kiun oni metas cigaron, kiam oni ˆgin fumas, estas cigaringo. — 

Skatolo, en kiu oni tenas plumojn, estas plumujo, kaj bastoneto, sur kiu oni 

tenas plumon por skribado, estas plumingo. — En la kandelingo sidis brulanta 

kandelo. — En la poˆso de mia pantalono mi portas monujon, kaj en la 

poˆso de mia surtuto mi portas paperujon; pli grandan paperujon mi portas 

sub la brako. — La rusoj loˆgas en Rusujo kaj la germanoj en Germanujo. 

§ 30. 

ˆStalo estas fleksebla, sed fero ne estas fleksebla. — Vitro estas rompebla 

kaj travidebla. — Ne ĉiu kreskaˆjo estas manˆgebla. — Via parolo estas 

tute nekomprenebla kaj viaj leteroj estas ĉiam skribitaj tute nelegeble. — 

Rakontu al mi vian malfeliĉon, ĉar eble mi povos helpi al vi. — Li rakontis 

al mi historion tute ne kredeblan. — 

13 

Ĉu vi amas vian patron? — Kia 

demando! kompreneble, ke mi lin amas. — Mi kredeble ne povos veni al vi 

hodiaŭ, ĉar mi pensas, ke mi mem havos hodiaŭ gastojn. — Li estas homo ne 

kredinda. — Via ago estas tre laŭdinda. — Tiu ĉi grava tago restos por mi 

ĉiam memorinda. — Lia edzino estas tre laborema kaj ˆsparema, sed ˆsi estas 

ankaŭ tre babilema kaj kriema. — Li estas tre ekkolerema kaj ekscitiˆgas ofte 

ĉe la plej malgranda bagatelo; tamen li estas tre pardonema, li ne portas 

longe la koleron kaj li tute ne estas venˆgema. — Li estas tre kredema: eĉ la 

plej nekredeblajn aferojn, kiujn rakontas al li la plej nekredindaj homoj, li 

tuj kredas. — Centimo, pfenigo kaj kopeko estas moneroj. — Sablero enfalis 

en mian okulon. — Li estas tre purema, kaj eĉ unu polveron vi ne trovos sur 

lia vesto. — Unu fajrero estas sufiĉa, por eksplodigi pulvon. 

§ 31. 

Ni ĉiuj kunvenis, por priparoli tre gravan aferon; sed ni ne povis atingi ian 

rezultaton, kaj ni disiris. — Malfeliĉo ofte kunigas la homojn, kaj feliĉo ofte


disigas ilin. — Mi disˆsiris la leteron kaj disˆjetis ˆgiajn pecetojn en ĉiujn angulojn 

de la ĉambro. — Li donis al mi monon, sed mi ˆgin tuj redonis al li. 

— Mi foriras, sed atendu min, ĉar mi baldaŭ revenos. — La suno rebrilas en 

la klara akvo de la rivero. — Mi diris al la reˆgo: via reˆga moˆsto, pardonu 

min! — El la tri leteroj unu estis adresita: al Lia Episkopa Moˆsto. Sinjoro 

N.; la dua: al Lia Grafa Moˆsto, Sinjoro P.; la tria: al Lia Moˆsto, Sinjoro D. 

— La sufikso “um” ne havas difinitan signifon, kaj tial la (tre malmultajn) 

vortojn kun “um” oni devas lerni, kiel simplajn vortojn. Ekzemple: plenumi, 

kolumo, manumo. — Mi volonte plenumis lian deziron. — En malbona 

vetero oni povas facile malvarmumi. — Sano, sana, sane, sani, sanu, saniga, 

saneco, sanilo, sanigi, saniˆgi, sanejo, sanisto, sanulo, malsano, malsana, malsane, 

malsani, malsanulo, malsaniga, malsaniˆgi, malsaneta, malsanema, malsanulejo, 

malsanulisto, malsanero, malsaneraro, sanigebla, sanigisto, sanigilo, 

sanilo, resanigi, resaniˆganto, sanigilejo, sanigejo, malsanemulo, sanilaro, 

malsanaro, malsanulido, nesana, malsanado, sanilaˆjo, malsaneco, malsanemeco, 

saniginda, sanilujo, sanigilujo, remalsano, remalsaniˆgo, malsanulino, 

sanigista, sanigilista, sanilista, malsanulista k. t. p.

Ĉapitro 2 

Fabeloj kaj Legendoj 

2.1 La novaj vestoj de la reˆgo 

(El ANDERSEN.) 

Antaŭ multaj jaroj vivis unu reˆgo, kiu tiel amis belajn novajn vestojn, 

ke li elspezadis sian tutan monon, por nur esti ĉiam bele ornamita. Li ne 

zorgadis pri siaj soldatoj, nek pri teatro kaj ĉaso, esceptinte nur se ili donadis 

al li okazon montri siajn novajn vestojn. Por ĉiu horo de la tago li havis 

apartan surtuton, kaj kiel pri ĉiu alia reˆgo oni ordinare diras: “li estas en la 

konsilanejo”, oni tie ĉi ĉiam diradis: “la reˆgo estas en la vestejo”. 

En la granda urbo, en kiu li loˆgis, estis tre gaje; ĉiun tagon tien venadis 

multaj fremduloj. Unu tagon venis ankaŭ du trompantoj, kiuj diris, ke ili 

estas teksistoj kaj teksas la plej belan ˆstofon, kiun oni nur povas al si prezenti; 

ke ne sole la koloroj kaj desegnoj de tiu ĉi ˆstofo estas eksterordinare belaj, 

sed la vestoj, kiujn oni preparas el tiu ĉi ˆstofo, havas la mirindan econ, ke al 

ĉiu, kiu ne taŭgas por sia ofico aŭ estas tro malsaˆga, ili restas nevideblaj. 

— Tio ĉi estas ja bonegaj vestoj! pensis la reˆgo; havante tian surtuton, 

mi ja povus sciiˆgi, kiu en mia regno ne taŭgas por la ofico, kiun li havas; mi 

povus diferencigi la saˆgajn de la malsaˆgaj! Jes, la ˆstofo devas tuj esti teksita 

por mi! Kaj li donis al la ambaŭ trompantoj grandan sumon da mono antaŭe, 

por ke ili komencu sian laboron. 

Ili starigis du teksilojn, faris mienojn kvazaŭ ili laboras, sed havis nenion 

sur la teksiloj. Tamen en la postuloj ili estis tre fervoraj kaj postuladis la plej 

delikatan silkon kaj la plej bonan oron. Tion ĉi ili metadis en siajn proprajn 

poˆsojn kaj laboradis super la malplenaj teksiloj, kaj eĉ ˆgis profunda nokto. 

— Mi volus scii, kiom de la ˆstofo ili jam pretigis! ekpensis la reˆgo, sed 

kaptis lin kelka timo ĉe la penso, ke tiu, kiu estas malsaˆga aŭ ne bone taŭgas 

por sia ofico, ne povas vidi la ˆstofon. Li estis kvankam konvinkita, ke li pro si 

15

16 ĈAPITRO 2. FABELOJ KAJ LEGENDOJ 

ne devas timi, tamen li preferis antaŭe sendi alian personon, por vidi, kiel la 

afero staras. Ĉiuj homoj en la tuta urbo sciis, kian mirindan forton la ˆstofo 

havas, kaj ĉiu kun senpacienco jam volis vidi, kiel malsaˆga lia najbaro estas. 

— Mi sendos al la teksistoj mian maljunan honestan ministron! pensis la 

reˆgo, li la plej bone vidos, kiel la ˆstofo elrigardas, ĉar li estas homo saˆga kaj 

neniu pli bone taŭgas por sia ofico, ol li! 

Tiel la maljuna bonkora ministro iris en la salonon, en kiu la ambaŭ 

trompantoj sidis antaŭ la malplenaj teksiloj kaj laboris. “Dio, helpu al mi! 

ekpensis la maljuna ministro, larˆge malfermante la okulojn, mi nenion povas 

vidi!” Sed li tion ĉi ne eldiris. 

La ambaŭ trompantoj petis lin alveni pli proksime kaj demandis, ĉu ˆgi 

ne estas bela desegno kaj belegaj koloroj. Ĉe tio ĉi ili montris la malplenan 

teksilon, kaj la malfeliĉa ministro uzis ĉiujn fortojn por malfermi bone la 

okulojn, sed li nenion povis vidi, ĉar nenio estis. 

— Mia Dio! li pensis, ĉu mi estas malsaˆga? tion ĉi mi neniam supozis 

kaj tion ĉi neniu devas sciiˆgi! Ĉu mi ne taŭgas por mia ofico? Ne, neniel mi 

povas rakonti, ke mi ne vidas la teksaˆjon! 

— Nu, vi ja nenion diras! rimarkis unu el la teksantoj. 

— Ho, ˆgi estas bonega, tre ĉarma! diris la maljuna ministro kaj rigardis 

tra siaj okulvitroj. Tiu ĉi desegno kaj tiuj ĉi koloroj! Jes, mi raportos al la 

reˆgo, ke ˆgi tre al mi plaĉas! 

— Tre agrable al ni! diris la ambaŭ teksistoj kaj nomis la kolorojn kaj 

komprenigis la neordinaran desegnon. La maljuna ministro atente aŭskultis, 

por povi diri tion saman, kiam li revenos al la reˆgo; kaj tiel li ankaŭ faris. 

Nun la trompantoj postulis pli da mono, pli da silko kaj oro, kion ili ĉiam 

ankoraŭ bezonis por la teksaˆjo. Ili ĉion metis en sian propran poˆson, en la 

teksilon ne venis eĉ unu fadeno, sed ili, kiel antaŭe, daŭrigadis labori super 

la malplenaj teksiloj. 

La reˆgo baldaŭ denove sendis alian bonkoran oficiston, por revidi, kiel 

iras la teksado kaj ĉu la ˆstofo baldaŭ estos preta. Estis kun li tiel same, kiel 

kun la ministro, li rigardadis kaj rigardadis, sed ĉar krom la malplena teksilo 

nenio estis, tial li ankaŭ nenion povis vidi. 

— Ne vere, ˆgi estas bela peco da ˆstofo? diris la trompantoj kaj montris 

kaj klarigis la belan desegnon, kiu tute ne ekzistis. 

— Malsaˆga mi ja ne estas! pensis la sinjoro, tial sekve mi ne taŭgas por 

mia bona ofico. Tio ĉi estas stranga, sed almenaŭ oni ne devas tion ĉi lasi 

rimarki! Tiel li laŭdis la ˆstofon, kiun li ne vidis, kaj certigis ilin pri sia ˆgojo 

pro la belaj koloroj kaj la bonega desegno. Jes, ˆgi estas rava! li diris al la 

reˆgo. 

Ĉiuj homoj en la urbo parolis nur pri la belega ˆstofo.

2.1. LA NOVAJ VESTOJ DE LA RE ˆ GO 17 

Nun la reˆgo mem volis ˆgin vidi, dum ˆgi estas ankoraŭ sur la teksiloj. Kun 

tuta amaso da elektitaj homoj, inter kiuj sin trovis ankaŭ la ambaŭ maljunaj 

honestaj oficistoj, kiuj estis tie antaŭe, li iris al la ruzaj trompantoj, kiuj nun 

teksis per ĉiuj fortoj, sed sen fadenoj. 

— Nu, ĉu tio ĉi ne estas efektive belega? diris ambaŭ honestaj oficistoj. 

Via Reˆga Moˆsto nur admiru, kia desegno, kiaj koloroj! kaj ĉe tio ĉi ili montris 

sur la malplenan teksilon, ĉar ili pensis, ke la aliaj kredeble vidas la ˆstofon. 

— Kio tio ĉi estas! pensis la reˆgo, mi ja nenion vidas! Tio ĉi estas ja 

terura! 

Ĉu mi estas malsaˆga? ĉu mi ne taŭgas kiel reˆgo? tio ĉi estus la 

plej terura, kio povus al mi okazi. Ho, ˆgi estas tre bela, diris tiam la reˆgo 

laŭte, ˆgi havas mian plej altan aprobon! Kaj li balancis kontente la kapon 

kaj observadis la malplenan teksilon; li ne volis konfesi, ke li nenion vidas. 

La tuta sekvantaro, kiun li havis kun si, rigardadis kaj rigardadis, sed nenion 

pli rimarkis, ol ĉiuj aliaj; tamen ili ĉiam ripetadis post la reˆgo: ho, ˆgi ja estas 

tre bela! Kaj ili konsilis al li porti tiujn ĉi belegajn vestojn el tiu ĉi belega 

materialo la unuan fojon ĉe la solena irado, kiu estis atendata. Rava, belega, 

mirinda! ripetadis ĉiuj unu post la alia kaj ĉiuj estis tre ˆgojaj. La reˆgo 

donacis al la ambaŭ trompantoj kavaliran krucon kaj la titolon de sekretaj 

teksistoj de la kortego. 

La tutan nokton antaŭ la tago de la parado la trompantoj pasigis mal- 

dorme kaj ekbruligis pli ol dekses kandelojn. 

Ĉiuj povis vidi, kiel okupitaj 

ili estis je la pretigado de la novaj vestoj de la reˆgo. Ili faris mienon, kvazaŭ 

ili prenas la ˆstofon de la teksiloj, tranĉadis per grandaj tondiloj en la aero, 

kudradis per kudriloj sen fadenoj kaj fine diris: “nun la vestoj estas pretaj!” 

La reˆgo mem venis al ili kun siaj plej eminentaj korteganoj, kaj ambaŭ 

trompantoj levis unu manon supren, kvazaŭ ili ion tenus, kaj diris: “Vidu, 

jen estas la pantalono! jen estas la surtuto! jen la mantelo! kaj tiel plu. ˆ Gi 

estas tiel malpeza, kiel araneaˆjo! oni povus pensi, ke oni nenion portas sur 

la korpo, sed tio ĉi estas ja la plej grava eco!” 

— Jes! diris ĉiuj korteganoj, sed nenion povis vidi, ĉar nenio estis. 

— Via Reˆga Moˆsto nun volu plej afable demeti Viajn plej altajn vestojn, 

diris la trompantoj, kaj ni al Via Reˆga Moˆsto tie ĉi antaŭ la spegulo vestos 

la novajn. 

La reˆgo demetis siajn vestojn, kaj la trompantoj faris, kvazaŭ ili vestas 

al li ĉiun pecon de la novaj vestoj, kiuj kvazaŭ estis pretigitaj; kaj ili prenis 

lin per la kokso kaj faris kvazaŭ ili ion alligas — tio ĉi devis esti la trenaˆjo 

de la vesto — kaj la reˆgo sin turnadis kaj returnadis antaŭ la spegulo. 

— Kiel belege ili elrigardas, kiel bonege ili sidas! ĉiuj kriis. Kia desegno, 

kiaj koloroj! ˆgi estas vesto de granda indo! 

— Sur la strato oni staras kun la baldakeno, kiun oni portos super Via 

Reˆga Moˆsto en la parada irado! raportis la ĉefa ceremoniestro.


— Nu, mi estas en ordo! diris la reˆgo. Ĉu ˆgi ne bone sidas? Kaj ankoraŭ 

unu fojon li turnis sin antaŭ la spegulo, ĉar li volis montri, ke li kvazaŭ bone 

observas sian ornamon. 

La ĉambelanoj, kiuj devis porti la trenaˆjon de la vesto, eltiris siajn manojn 

al la planko, kvazaŭ ili levas la trenaˆjon. Ili iris kaj tenis la manojn eltirite 

en la aero; ili ne devis lasi rimarki, ke ili nenion vidas. Tiel la reˆgo iris en 

parada marˆso sub la belega baldakeno, kaj ĉiuj homoj sur la stratoj kaj en 

la fenestroj kriis: “Ho, ĉielo, kiel senkomparaj estas la novaj vestoj de la 

reˆgo! Kian belegan trenaˆjon li havas al la surtuto! kiel bonege ĉio sidas!” 

Neniu volis lasi rimarki, ke li nenion vidas, ĉar alie li ja ne taŭgus por sia 

ofico aŭ estus terure malsaˆga. Nenia el la vestoj de la reˆgo ˆgis nun havis tian 

sukceson. 

— Sed li ja estas tute ne vestita! subite ekkriis unu malgranda infano. 

— Ho ĉielo, aŭdu la voĉon de la senkulpeco! diris la patro; kaj unu a! la alia 

murmuretis, kion la infano diris. 

— Li estas tute ne vestita; tie staras malgranda infano, kiu diras, ke li 

tute ne estas vestita! Li ja tute ne estas vestita! kriis fine la tuta popolo. 

Tio ĉi pikis la reˆgon, ĉar al li jam mem ˆsajnis, ke la popolo estas prava; sed li 

pensis: nun nenio helpos, oni devas nur kuraˆge resti ĉe sia opinio! Li prenis 

teniˆgon ankoraŭ pli fieran, kaj la ĉambelanoj iris kaj portis la trenaˆjon, kiu 

tute ne ekzistis. 

✸ ✾ ✸

2.2. ALEKSANDRO MACEDONA 19 

2.2 Aleksandro Macedona 

Orienta historia legendo el V. JABEC. 

Granda reˆgo ekregis en Grekujo; “Aleksandro Macedona” li estis nomata. 

Li venkis popolojn kaj regnojn. Kaj liaj pensoj alte leviˆgis super la nubojn 

kaj flugadis kiel per aglaj flugiloj tiel alte sub la ĉielo, ke li el tie ekvidis, ke 

la tero estas en la oceano, kiel ekzemple naˆganta pomo en vazo da akvo. 

Unufoje Aleksandro ekvolis iri Afrikon, kie troviˆgas la oro kaj kie regas 

virinoj, kiuj ankaŭ batalas kun siaj malamikoj. 

Li kolektis siajn maljunulojn kaj ilin demandis: 

— Per kia maniero oni povas veni en la landon de oro? 

— Vi ne povas transiri en tiun landon, respondis la maljunuloj, ĉar mallumaj 

montegaroj baras la vojon. 

— Unu fojon mi decidis, kaj mian vorton mi ne ˆsanˆgos, kolere respondis 

la reˆgo; mi devas tie esti, tial donu al mi konsilon. 

— Se vi neˆsanˆgeble decidis iri tien, respondis la maljunuloj, ordonu al viaj 

servantoj alkonduki azenojn de Libujo, por kiuj ne ekzistas mallumo, kaj ili 

prenu ankaŭ tre longajn ˆsnurojn kaj alligu ilian unu finon al via palaco; 

veturu, ho reˆgo, kun via militistaro sur la azenoj tiun lokon kaj tenu la 

ˆsnurojn en la manoj: tiam, se vi ne trovos la deziritan lokon, vi povos per la 

helpo de la ˆsnuroj veni returne al via reˆga palaco. 

Tio ĉi plaĉis al Aleksandro. Li prenis siajn militistojn, kiuj tenis la 

ˆsnurojn en la manoj, kaj ili forveturis al la lando de oro, por batali kun 

la tie regantaj virinoj. 

Kiam li alvenis al tiu lando, la virinoj eliris al li kaj sin turnis al li kun 

la sekvanta parolo: 

— Se via honoro estas al vi kara, ne tuˆsu nin; ĉar se vi nin venkos, la 

popoloj diros, ke nur virinojn vi venkis, kaj se vi estos venkita, oni diros ke 

virino vin mortigis! 

Aleksandro lasis sian paroladon pri batalo kaj petis de ili panon. La 

virinoj alportis al li oran tablon, sur kiu kuˆsis ora pano. 

— Ĉu mi satiˆgos de ora pano? demandis Aleksandro, tion ĉi vidinte. 

— Se vi deziras panon, kial vi venis al ni? respondis la virinoj; ĉu en via 

lando mankas pano, ke vi tiel malproksime venis ˆgin serĉi? 

Aleksandro ekhontis kaj eliris el la urbo, surskribinte sur videblaj lokoj la 

sekvantan frazon: “Mi, Aleksandro, estis malsaˆgulo en la daŭro de mia tuta 

vivo ˆgis la tempo, kiam la Afrikaj virinoj instruis al mi saˆgon kaj prudenton”. 

Kaj li reiris kun sia militistaro al sia lando. 

En la vojo li sidiˆgis manˆgeti sur la bordo de ia rivero, kaj lavetante salan 

fiˆson en la akvo de la rivero, li eksentis tre agrablan odoron.


— Tiu ĉi rivero sendube elvenas el la paradizo, diris Aleksandro. 

Ne longe pensante, Aleksandro ekiris laŭ tiu ĉi rivero ˆgis li venis al la 

pordoj de ia palaco, kiu estis, kompreneble, la paradizo. 

— Malfermu al mi la pordon! li ekkriis. 

— Tio ĉi estas la pordo de la domo de Dio, respondis al li voĉo el interne; 

nur sanktuloj havas la rajton enveni tien ĉi! 

— Konfesu mian reˆgan majeston, ekkriis Aleksandro, kaj donacu al mi 

ion, ĉar mi estas reˆgo ! 

Apenaŭ li finis siajn vortojn, — jen ia mano donas al li homan kapon, li 

ˆgin prenis kaj reiris al sia lando. 

Alveninte hejmen, li ekvolis scii la pezon de la donacita kapo, metis ˆgin 

sur la teleron de pesilo, kaj la telero malleviˆgis ˆgis la tero. Sur la duan teleron 

li metis milojn da pecoj da arˆgento kaj oro por ˆgin mallevi — , sed vane: li 

ne povis; la tuta arˆgento kun la oro ne pezis tiom, kiom la kapo. 

— Kion ˆgi signifas? demandis Aleksandro la saˆgulojn. 

— ˆ Gi estas tial, respondis la saˆguloj, ĉar en la kapo sin trovas homa okulo, 

kiu neniam satiˆgas je arˆgento kaj oro. 

— Kion do fari en tia okazo? demandis Aleksandro. 

— ˆ Sutu iom da tera polvo sur la okulon, tiam ˆgi nenion vidos kaj kompreneble 

nenion deziros. 

Kiam tiu ĉi konsilo estis plenumita, la telero, sur kiu kuˆsis la kapo, tuj 

leviˆgis rapide supren. 

— Nun mi vidas, diris Aleksandro, ke la saˆguloj havas prudenton ne 

homan, sed Dian! 

✸ ✾ ✸ 

Tradukis N. KU ˆ SNIR.

2.3. KIU ESTAS LA PLEJ BONA AMIKO DE LA VIRO? 21 

2.3 Kiu estas la plej bona amiko de la viro? 

Sudrusa popol-rakonto, tradukita de K. HUEBERT. 

La supre metitan demandon respondas la malgrand’rusoj per la sekvanta 

historieto. Iam, rakontas ili, lupo persekutis la diablon en la laŭdinda intenco 

lin kapti kaj formanˆgi. Okaze tion ĉi rimarkis malgrand’ruso, kiu laboris sur 

la kampo, kaj, ĉu pro tio, ke la malgrand’ruso ne povas vivi sen la diablo, 

aŭ ĉu pro ia alia kaŭzo — sufiĉe, li eksentis kompaton por la diablo kaj 

fortimigis la lupon per fortega “tju!”. La diablo, ˆgojante, ke li liberiˆgis de 

la lupo, dankis la malgrand’ruson kaj invitis lin veni la estontan vendredon 

en tian kaj tian profundaˆjon, kie li ankaŭ estos kaj montros sin al li aparte 

dankema. Li nur ne venu sole, sed alvenu kun sia plej bona amiko. La 

malgrand’ruso pensis, ke la plej bona amiko de viro estas lia edzino, kaj tial 

li iris tien kune kun sia edzino. Kiam ili alvenis al la signita loko, la diablo 

ankoraŭ ne estis tie kaj, por iel pasigi la tempon, la malgrand’ruso kuˆsigis 

sian kapon sur la bruston de sia edzino, kaj, dum ˆsi ˆgin purigadis de certaj 

malpuraj bestetoj, li dolĉe ekdormis. Kiam li ˆjus ekdormis, tiam la diablo, 

aliformiˆginte en belegan junan viron, proksimiˆgis al la edzino, amindumis 

kun ˆsi per la okuloj, kaj en kelkaj minutoj tute ˆsin gajnis tiel, ke ˆsi volonte 

ekkaptis la altiritan al ˆsi tranĉilon, por tratranĉi la gorˆgon de sia edzo. Sed 

en tiu sama momento, kiam ˆsi tion ĉi volis fari, la diablo, repreninte sian 

veran eksteraˆjon, laŭte ekkriis, “tju!” tiel, ke la malgrand’ruso vekiˆgis kaj 

ˆgustatempe ankoraŭ povis eviti la danˆgeron, kiu lin minacis. 

En sekvo de tiu ĉi okazo la diablo, farante al li fortan predikon pro lia 

maltrafo, admonis lin kaj donis al li la klarigon, ke ne la edzino, kiel li ja 

tuj vidis sur si mem, estas la plej bona amiko de la viro, sed la hundo. La 

edzinon oni povas malsaˆgigi, delogi; ˆsi ofte forlasas la edzon, dum la hundo 

restas fidela al sia mastro, neniam lin forlasas, dividas kun li ĉiujn danˆgerojn, 

ĉiun mizeron kaj, kiam mortas ˆgia mastro, ˆgi pli sincere malˆgojas je li, ol kiu 

ajn el liaj parencoj. 

— Tion ĉi, diris la diablo, mi komunikas al vi, por turni vian atenton sur 

viajn efektivajn, verajn amikojn, el dankemeco por la helpo, kiun vi alportis 

al mi. 

✸ ✾ ✸


2.4 La deveno de la virino 

(Hinda legendo.) 

Kiam la ĉiopova Mahadeva kreis la belegan Hindujon, li deflugis sur la 

teron, por ˆgin admiri. De lia flugo eklevis sin varma, bonodora vento. La 

fieraj palmoj klinis antaŭ Mahadeva siajn suprojn, kaj ekfloris sub lia rigardo 

la puraj, blankaj, delikataj, aromaj lilioj. Mahadeva deˆsiris unu el la lilioj 

kaj ˆjetis ˆgin en la lazuran maron. La vento ekˆsancelis la kristalan akvon kaj 

enkovris la belegan lilion per blanka ˆsaŭmo. Minuto — kaj el tiu ĉi bukedo 

de ˆsaŭmo ekfloris la virino — delikata, bonodora kiel la lilio, facila kiel la 

vento, ˆsanˆga kiel la maro, kun beleco, brilanta kiel la ˆsaŭmo mara, kaj rapide 

pasanta, kiel tiu ĉi ˆsaŭmo. 

La virino antaŭ ĉio ekrigardis en la kristalajn akvojn kaj ekkriis: 

— Kiel mi estas belega! 

Poste ˆsi ekrigardis ĉirkaŭen kaj diris: 

— Kiel la mondo estas bela! 

La virino eliris sur la bordon seka el la akvo (de tiu ĉi tempo la virinoj 

ĉiam eliras sekaj el la akvo). 

Je la vido de la virino ekfloris la floroj sur la tero, kaj el la ĉielo sur ˆsin 

ekcelis miljardoj da scivolaj okuloj. Tiuj ĉi okuloj ekbrulis per ekstazo. De 

tiu ĉi tempo lumas la steloj. La stelo Venus ekbrulis per envio — pro tio ˆsi 

lumas pli forte ol multaj aliaj. 

La virino promenadis tra belegaj arbaroj kaj herbejoj, kaj ĉio silente estis 

ravita de ˆsi. Tio ĉi ekenuigis la virinon. La virino ekkriis: 

— Ho, ĉiopova Mahadeva! Vi kreis min tiel bela! 

Ĉio estas ravita de mi, 

sed mi ne aŭdas, ne scias pri tiuj ĉi ravoj, ĉio estas ravita silente! 

Ekaŭdinte tiun ĉi plendon, Mahadeva kreis sennombrajn birdojn. La 

sennombraj birdoj kantadis ravajn kantojn al la beleco de la belega virino. 

La virino aŭskultis kaj ridetis. Sed post unu tago tio ĉi ˆsin tedis. La virino 

ekenuis. 

— Ho, ĉiopova Mahadeva! ekkriis ˆsi, al mi oni kantas ravantajn kantojn, 

en ili oni parolas, ke mi estas belega. Sed kia beleco tio ĉi estas, se neniu 

volas min cirkaŭpreni kaj karese sin alpremi al mi! 

Tiam la ĉiopova Mahadeva kreis la belan, fleksan serpenton. ˆ Gi ĉirkaŭprenadis 

la belegan virinon kaj rampis apud ˆsiaj piedoj. Duontagon la virino 

estis kontenta, poste ekenuis kaj ekkriis: 

— Ah, se mi efektive estus bela, aliaj penus min imiti. La najtingalo 

kantas belege, kaj la kardelo ˆgin imitas. Kredeble mi ne estas jam tiel bela! 

La ĉiopova Mahadeva por kontentigo de la virino kreis la simion. La simio 

imitis ĉiun movon de la virino, kaj la virino ses horojn estis kontenta, sed

2.4. LA DEVENO DE LA VIRINO 23 

poste kun larmoj ˆsi ekkriis: 

— Mi estas tiel bela, tiel belega! Pri mi oni kantas, oni min ĉirkaŭprenas, 

rampas apud miaj piedoj kaj min imitas. Oni min admiras kaj min envias, 

tiel ke mi eĉ komencas timi. Kio do min defendos, se oni ekvolos fari al mi 

de envio malbonon? 

Mahadeva kreis la fortan, potencan leonon. La leono gardis la virinon. 

La virino tri horojn estis kontenta, sed post tri horoj ˆsi ekkriis: 

— Mi estas belega! Oni min karesas, mi — neniun! Oni min amas, mi 

— neniun! Mi ne povas ja ami tiun ĉi grandegan, teruran leonon, por kiu mi 

sentas estimon kaj timon! Kaj en tiu ĉi sama minuto antaŭ la virino, laŭ la 

volo de Mahadeva, aperis malgranda, beleta hundeto. 

— Kiel aminda besto! ekkriis la virino kaj komencis karesi la hundeton. 

Kiel mi ˆgin amas! 

Nun la virino havis ĉion, ˆsi pri nenio povis peti. Tio ĉi ˆsin ekkolerigis. Por 

ellasi la koleron, ˆsi ekbatis la hundeton, la hundeto ekbojis kaj forkuris, ˆsi 

ekbatis la leonon — la leono ekmurmuregis kaj foriris — ˆsi surpaˆsis per piedo 

sur la serpenton, — la serpento eksiblis kaj forrampis. La simio forkuris kaj 

la birdoj forflugis, kiam la virino ekkriis je ili. . . 

— Ho, mi malfeliĉa! — ekkriis la virino, rompante la manojn, — oni min 

karesas, laŭdas, kiam mi estas en bona humoro, kaj ĉiuj forkuras, kiam mi 

fariˆgas kolera! Mi sola! Ho, ĉiopova Mahadeva! Je la lasta fojo mi vin petas: 

Kreu al mi tian ekzistaˆjon, sur kiun mi povus ellasi la koleron, kiu ne havus 

la kuraˆgon forkuri de mi, kiam mi estas kolera, kiu estus devigita pacience 

elportadi ĉiujn batojn! 

— Mahadeva enpensiˆgis kaj — kreis al ˆsi. . . la edzon! 

✸ ✾ ✸ 

Tradukis A. GRABOWSKI.


2.5 La naskiˆgo de la tabako 

Araba legendo. 

Laŭ la hispana rakonto de CERVERA BACHILLER 

tradukis JAYME HEINLEIN FERREIRA. 

En la nomo de Allah, pardonema kaj bonkora, kiu donis al ni la kanon, 

por skribi, kaj kiu ĉiutage instruas al la homoj ion, kion ili ne scias, aŭskultu: 

Li sola estas la grandulo, la potenculo, la sinjoro de la anˆgeloj kaj de la 

homoj. Sur Liaj lipoj estas la vero; la lumo de la sunoj, kiuj brilas super la 

montegoj, venas de Liaj okuloj. Unu el Liaj fingroj guvernas la maˆsinon de 

la mondoj. La bloveto de Lia buˆso estas la vento, kiu pelas la sablojn de la 

dezerto. Aŭskultu: 

ˆGi ne estas la legendo pri la belulino Zobeido, nek la legendo pri la sultano 

de Kanda ˆ horo, nek la historio pri la beduena belulino, nek unu el la dolĉegaj 

popolrakontoj kaj sorĉorakontoj, kiujn la popolaj orientaj poetoj kantas en 

akompano de la sonoj de la guzlo 1 , sidante apud la pordoj de la kafejoj de 

Bagdado aŭ antaŭ la bazaroj de la riĉega Dˆjedo. ˆ Gi ne estas unu el la rozaj 

legendoj, kiujn la beduenoj kantas apud la “Puto de Beno” dum la plenigado 

de la kruĉoj, kiam la suno dormas en la brakoj de la vespero, aŭ kiujn la 

bestogardistoj de la dezerto kantas kune apud la “ ˆ Stonegoj koloritaj”, kiam 

la kameloj ripozas sub la blanka tendo kaj la luno leviˆgas sur la horizonto. 

ˆGi estas la legendo, kiun la veraj kredantoj ĉiam ripetas kun la okuloj 

turnitaj al la “Sankta Kiblo” 2 kaj kiun rakontis al mi Ali Hasan el la gento 

“Beni el Vedaroj” unu matenon, kiam ni promenadis ambaŭ sur la bordo de 

la maro. 

Kiam la suno sin levis, Ali etendis la tapiˆson de preˆgo, falis sur la genuojn 

kaj ekparolis la Fatah. Kiam lia preˆgo estis finita, li sin levis kaj proponis al 

mi la “pipon de amikeco”. Ni sidiˆgis kaj komencis fumi. 

— Kristano, li diris al mi, vi ne konas la historion de naskiˆgo de tiu ĉi 

folio, kies odoron ni nun flaras kaj kies fumo supreniras ˆgis la trono de Allah, 

miksita kun la odoroj de la floroj? 

— Mahometano, mi ne konas, mi respondis. 

— Laŭdata estu Allah, li ekkriis, kiu nur al la kredantoj, per la buˆso de 

la profeto, malkovris la misterojn de la objektoj kovritaj. De Dio ni estas, 

kaj al Dio ni reiros. . . . Li estas granda! 

Kaj preninte pli da tabako en sian pipon, li rakontis al mi la sekvantan 

legendon, simplan, sed profunde religian kaj severan. 

1 Orienta unukorda ludinstrumento. 

2 Mekko.

2.5. LA NASKI ˆ GO DE LA TABAKO 25 

Unu fojon vojaˆgis la profeto Mahometo (Dio havu lin en sankta gloro) tra 

la dezertoj de Jemen. Estis vintro, kaj pro la malvarmeco la bestoj-rampaˆjoj 

dormis la dormon de la longaj noktoj. La ĉevalo, sur kiu la profeto rajdis, 

metis unu hufon sur serpentejon, kaj tuj oni ekvidis serpenteton, dormantan 

de malvarmo. Mahometo kompatis la rampaˆjon, deiris de la ĉevalo, prenis 

la serpenteton kaj metis ˆgin en la manikon de sia mantelo, por ke la varmo 

de lia korpo ˆgin revivigu. Kaj la varmo de la korpo redonis al ˆgi la vivon. 

Baldaŭ ˆgi ekmoviˆgis, poste ˆgi elmetis la kapon el la maniko kaj diris: 

— Profeto, mi volas mordi vian manon. 

— Ne estu maldanka, respondis la profeto. 

— Mi tiel volas. 

— Kiam vi montros al mi la kaŭzon, kiu vin igas fari malbonon al mi, 

tiam mi permesos al vi mordi min. 

— Via gento, murmuris la serpento, ĉiam militas kontraŭ nia: la piedoj 

de la viaj kaj la hufoj de viaj ĉevaloj venkas ĉiam la niajn, kaj mi nun volas 

venˆgi al vi. 

— Nun ni parolas nek pri via gento, nek pri nia, respondis la profeto: nur 

inter vi kaj mi estas la afero. Kian do malbonon mi al vi faris? 

Ĉu mi ne 

faris al vi bonon, redonante al vi la vivon per la varmo de mia korpo? 

— Malgraŭ tio mi volas vin mordi, por ke poste vi ne faru malbonon al 

miaj filoj nek al aliaj de mia gento. 

— Tio ĉi, malbona rampaˆjo, estos maldanko: vi pagos malbonon por 

bono. Ve al vi, kiu tiel malbone volas repagi la bonaˆjon, kion oni faras al vi! 

— Mi volas, ekkriis tiam la serpento kolere, mi volas, kaj mi ˆjuras al vi 

per Dio la granda kaj potenca, ke mi mordos vin! 

Aŭdinte la nomon de Allah, la profeto ne kuraˆgis pli respondi. Li klinis 

la kapon kaj diris: 

— Lia nomo estu laŭdata! Ni estas de Li kaj de Li ni havas la vivon! 

Kaj li malkovris la manon, ke la serpento tie mordu. Kaj la serpento 

mordis la sanktan manon de Mahometo. 

Tiu ĉi tiam, eksentinte la doloron, elˆjetis la serpenton malproksimen kaj 

malbenis ˆgin en la nomo de Allah, ĉar ˆgi estis maldanka, kaj kun ˆgi li malbenis 

ankaŭ ĉiujn, kiuj pagas malbonon por bono kaj ne estas dankaj por la bonoj, 

kiujn oni faras al ili. 

Poste la profeto alpremis la lipojn al la vundo, forte eksuĉis kaj eltiris la 

venenon, kiun la rampaˆjo tie lasis. Kaj li kraĉis sur la sablon de la dezerto. 

En tiu sama minuto sur la loko, kie falis la kraĉaˆjo, naskiˆgis kreskaˆjo, rapide 

disvolviˆgante kaj donante foliojn. 

La araboj, kiuj akompanis la senditon de Allah, ekbruligis kelkajn foliojn, 

kiel oferon al Dio sola, pardonema kaj bonkora, kiu savis la estron de la


kredantoj de pereo per la veneno; kaj tiam ili flaris la strangan kaj delikatan 

odoron, kiun tiu ĉi kreskaˆjo donas, estante bruligata. 

De tiu tago ĉiuj bonaj mahometanoj fumas la foliojn de tiu herbo mirinda 

kaj benita de Allah, plantas ˆgin en la oazoj kaj flaras ˆgian odoron kun respekto 

kaj ˆgojo, ĉar ˆgia gusto enhavas la maldolĉecon de la veneno serpenta 

kaj la dolĉecon de la sankta kraĉaˆjo de la profeto. 

De tiu malproksima tempo la tabako estas la plezuro de la hadˆjioj, kiuj 

vojaˆgas al Mekko, de la ulemoj, kiuj instruas la saˆgecon apud la sojlo de la 

meskito de El-Hazar, fonto de gajeco kaj lumo, kaj de la “filoj de la blanka 

tendo”, kiuj estas la reˆgoj de la dezerto. 

Ankaŭ de tiu tempo la kredanto, ricevinte de alia mahometano, sub lia 

tendo, la “salon de gastameco”, devas ami lin kaj defendi lin ˆgis la morto, se 

estus bezone, ĉar la malbeno de la profeto staras super la kapo de maldankulo, 

kiu ne povos vidi la klaran lumon de la paradizo en la nokto de sia morto. 

Tio ĉi estas la legendo pri la tabako, kiu transiras de gento al gento, 

rakontata de la maljunaj kredantoj, tra la centjaroj kaj generacioj, pro la 

gloro de Allah, kies nomo estas benita. Li sola estas granda! 

✸ ✾ ✸

2.6. KARAGARA 27 

2.6 Karagara 

Hinda fabelo. Rakontis F. V. L. 

En la urbo Vataman vivis saˆga, sed malriĉa bramano Kecava. Lia edzino 

Karagara estis malbona al ĉiu; eĉ la diablo, kiu loˆgis en arbo apud tiu domo, 

el timo je Karagara forkuris en dezerton. La bramano ne povis elporti la 

turmentojn, ricevatajn de sia edzino, kaj foriris. En la vojo vidis lin la diablo 

kaj diris: “Hodiaŭ mi regalos vin. Ne timu! Mi loˆgis en arbo apud via domo, 

sed el timo je Karagara mi forkuris; mi volas fari al vi ion bonan. Iru en la 

urbon Mrigavati; tie regas Madana; mi eniros en lian fllinon Mrigaloĉana’n 

kaj lasos min elirigi nur per vi”. 

Tiel estis farita. La diablo eniris en la reˆgidinon, la bramano venis kaj 

faris ĉion, kion faras la aliaj magiistoj, sed la diablo ne eliris. Fine la bramano 

diris: “En la nomo de Karagara, eliru!” kaj la diablo obeis. 

La reˆgo donis al la bramano sian filinon kiel edzino kaj kun tio ĉi ankaŭ 

duonon de la regno. — La diablo iris en la urbon Karnavati kaj eniris en 

la reˆginon Suloĉana’n. La reˆgo sendis al Madana kaj petis pri la magiisto 

Kecava. Tiu ĉi venis al la turmentata reˆgino, sed la diablo, vidinte lin, 

diris: “Jam unu fojon mi helpis al vi; nun gardu vin.” La bramano alpaˆsis 

pli proksime kaj ekmurmuretis al la reˆgino en la orelon: “Karagara venis; 

mi volis nur diri ˆgin al vi.” La diablo, aŭdinte tion ĉi, ektimis kaj eliris. La 

bramano, riceviate grandajn honorojn de la reˆgo, reiris en la urbon Mrigavati. 

✸ ✾ ✸


2.7 La virineto de maro 

Fabelo de ANDERSEN. 

Malproksime en la maro la akvo estas tiel blua, kiel la folioj de la plej 

bela cejano, kaj klara, kiel la plej pura vitro, sed ˆgi estas tre profunda, pli 

profunda, ol povas atingi ia ankro; multaj turoj devus esti starigitaj unu sur 

la alia, por atingi de la fundo ˆgis super la akvo. Tie loˆgas la popolo de maro. 

Sed ne pensu, ke tie estas nuda, blanka, sabla fundo; ne, tie kreskas la plej 

mirindaj arboj kaj kreskaˆjoj, de kiuj la trunketo kaj folioj estas tiel flekseblaj 

kaj elastaj, ke ili ĉe la plej malgranda fluo de la akvo sin movas, kiel vivaj 

estaˆjoj. 

Ĉiuj fiˆsoj, malgrandaj kaj grandaj, traglitas inter la branĉoj, tute 

tiel, kiel tie ĉi supre la birdoj en la aero. En la plej profunda loko staras la 

palaco de la reˆgo de la maro. La muroj estas el koraloj, kaj la altaj fenestroj el 

la plej travidebla sukceno; la tegmento estas farita el konkoj, kiuj sin fermas 

kaj malfermas laŭ la fluo de la akvo. Tio ĉi estas belega vido, ĉar en ĉiu 

konko kuˆsas brilantaj perloj, el kiuj ĉiu sola jam estus efektiva beligaˆjo en la 

krono de reˆgino. 

La reˆgo de la maro perdis jam de longe sian edzinon, sed lia maljuna 

patrino kondukis la mastraˆjon de la domo. ˆ Si estis saˆga virino, sed tre fiera 

je sia nobeleco, tial ˆsi portis dekdu ostrojn sur la vosto, dum aliaj nobeloj 

ne devis porti pli ol ses. Cetere ˆsi meritis ĉian laŭdon, la plej multe ĉar ˆsi 

montris la plej grandan zorgecon kaj amon por la malgrandaj reˆgidinoj, ˆsiaj 

nepinoj. Ili estis ses belegaj infanoj, sed la plej juna estis tamen la plej bela 

el ĉiuj; ˆsia haŭto estis travidebla kaj delikata, kiel folieto de rozo, ˆsiaj okuloj 

bluaj kiel, la profunda maro; sed, kiel ĉiuj aliaj, ˆsi ne havis piedojn, la korpo 

finiˆgis per fiˆsa vosto. 

La tutan tagon ili povis ludi en la palaco, en la grandaj salonoj, kie vivaj 

floroj elkreskadis el la muroj. La grandaj sukcenaj fenestroj estis malfermataj, 

kaj tiam la fiˆsoj ennaˆgadis al ili, tute kiel ĉe ni enflugas la hirundoj, 

kiam ni malfermas la fenestrojn. La fiˆsoj alnaˆgadis al la malgrandaj reˆgidinoj, 

manˆgadis el iliaj manoj kaj lasadis sin karesi. 

Antaŭ la palaco sin trovis granda ˆgardeno kun ruˆgaj kaj nigrabluaj floroj; 

la fruktoj brilis kiel oro kaj la floroj kiel fajro, dum la trunketoj kaj folioj 

sin movis senĉese. La tero estis la plej delikata sablo, sed blua, kiel flamo de 

sulfuro. Super ĉio estis ia blua brileto. Oni povus pli diri, ke oni sin trovas 

alte supre, en la aero, havante nur ĉielon super kaj sub si, ol ke oni estas 

sur la fundo de la maro. En trankvila vetero oni povis vidi la sunon, kiu 

elrigardis kiel purpura floro, el kiu venis lumo ĉirkaŭen. 

Ĉiu el la malgrandaj reˆgidinoj havis en la ˆgardeno sian apartan loketon, 

kie ˆsi povis laŭ sia plaĉo kaj bontrovo fosi kaj planti. Unu donis al sia florejo

2.7. LA VIRINETO DE MARO 29 

la formon de baleno; alia trovis pli bone, ke ˆsia florejo similas je virineto de 

maro; sed la plej juna donis al la sia formon rondan, kiel la suno, kaj havis 

nur florojn ruˆge brilantajn, kiel tiu. ˆ Si estis en ĉio originala infano, silenta 

kaj pensanta, kaj kiam la aliaj fratinoj sin ornamis per la mirindaj objektoj, 

kiujn ili ricevis de ˆsipoj, venintaj al la fundo, ˆsi volis havi, krom la ruˆgaj 

floroj, kiuj similis je la suno, nur unu belan statuon, kiu prezentis tre belan 

knabon. ˆ Gi estis farita el blanka klara marmoro kaj falis sur la fundon de la 

maro ĉe la rompiˆgo de la ˆsipo. ˆ Si plantis apud la statuo rozaruˆgan salikon, 

kiu kreskis belege kaj tenis siajn branĉojn super la statuo, ˆgis la blua sablo 

de la fundo, kie la ombro havis koloron nigra-bluan kaj movadis sin senĉese, 

kiel la branĉoj. ˆ Gi elrigardis, kiel la supro kaj la radikoj ludus inter si kaj 

sin kisus. 

Ne estis pli granda plezuro por la juna reˆgidino, ol aŭdi pri la mondo 

supra kaj la homoj. La maljuna avino devis rakontadi ĉion, kion ˆsi sciis pri 

ˆsipoj kaj urboj, homoj kaj bestoj. Sed la plej bela kaj mirinda estis por ˆsi, 

ke la floroj supre sur la tero odoras, kion ne faras la floroj sur la fundo de la 

maro, kaj ke la arbaroj estas verdaj kaj la fiˆsoj, kiujn oni vidas tie inter la 

branĉoj, tiel laŭte kaj agrable kantas, ke estas plezuro ilin aŭdi. ˆ Gi estis la 

birdetoj, kiujn la avino nomis fiˆsoj, ĉar alie ˆsiaj nepinoj, kiuj ne vidis ankoraŭ 

birdojn, ne povus ˆsin kompreni. 

— Kiam vi atingos la aˆgon de dekkvin jaroj, diris la avino, vi ricevos la 

permeson sin levi el la maro, sidi sub la lumo de la luno sur la maraj ˆstonegoj 

kaj rigardi la grandajn ˆsipojn, kiuj veturos antaŭ vi; vi vidos ankaŭ arbarojn 

kaj urbojn! Baldaŭ unu el la fratinoj devis atingi la aˆgon de dekkvin jaroj, 

sed la aliaj. . . ĉiu el ili estis unu jaron pli juna, ol la alia, tiel ke al la plej 

juna mankis ankoraŭ plenaj kvin jaroj, ˆgis ˆsi povus sin levi de la fundo de la 

maro kaj vidi, kiel nia mondo elrigardas. Sed unu promesis al la alia rakonti 

al ˆsi, kion ˆsi vidis kaj kio la plej multe plaĉis al ˆsi en la unua tago; ĉar ilia 

avino ne sufiĉe ankoraŭ rakontis al ili, estis ankoraŭ multaj aferoj, pri kiuj 

ili volus scii. 

Sed neniu el ili estis tiel plena je deziroj, kiel la plej juna, ˆguste ˆsi, kiu 

devis ankoraŭ la plej longe atendi kaj estis tiel silenta kaj plena je pensoj. 

Ofte en la nokto ˆsi staris antaŭ la malfermita fenestro kaj rigardis supren 

tra la mallume blua akvo, kiel la fiˆsoj per siaj naˆgiloj kaj vostoj ˆgin batis. 

La lunon kaj stelojn ˆsi povis vidi; ili ˆsajnis tre palaj, sed por tio ili tra la 

akvo elrigardis multe pli grandaj, ol antaŭ niaj okuloj. Se sub ili glitis io 

kiel nigra nubo, ˆsi sciis, ke tio ĉi estas aŭ baleno naˆganta super ˆsi, aŭ eĉ ˆsipo 

kun multaj homoj. Ili certe ne pensis, ke bela virineto de maro staras sur la 

fundo kaj eltiras siajn blankajn manojn kontraŭ la ˆsipo. 

Jen la plej maljuna reˆgidino atingis la aˆgon de dekkvin jaroj kaj ricevis 

la permeson sin levi super la supraˆjon de la maro. Kiam ˆsi revenis, ˆsi havis


multege por rakonti; sed la plej bela estas, ˆsi diris, kuˆsi en la lumo de la 

luno sur supermara sablaˆjo sur trankvila maro kaj rigardi la grandan urbon, 

kiu sin trovas tuj sur la bordo de la maro, belan urbon, kie la lumoj brilas 

kiel centoj da steloj, aŭdi la muzikon kaj la bruon de kaleˆsoj kaj homoj, 

vidi la multajn preˆgejojn kaj turojn kaj aŭskulti la sonadon de la preˆgejaj 

sonoriloj. ˆ Guste ĉar al la plej juna estis ankoraŭ longe malpermesite sin levi, 

ˆsi la plej multe sentis grandan deziregon je ĉio ĉi. Kun kia atento ˆsi aŭskultis 

tiujn ĉi rakontojn! Kaj kiam ˆsi poste je la vespero staris antaŭ la malfermita 

fenestro kaj rigardis tra la mallume-blua akvo, ĉiuj ˆsiaj pensoj estis okupitaj 

je la granda urbo kun ˆgia bruado, kaj ˆsajnis al ˆsi, ke la sonado de la preˆgejaj 

sonoriloj trapenetras malsupren al ˆsi. 

Post unu jaro la dua fratino ricevis la permeson sin levi tra la akvo kaj 

naˆgi kien ˆsi volas. ˆ Si suprennaˆgis ĉe la subiro de la suno, kaj tiu ĉi vido 

laŭ ˆsia opinio estis la plej bela. La tuta ĉielo elrigardis kiel oro, ˆsi diris, kaj 

la nuboj — ha, ilian belecon ˆsi ne povus sufiĉe bone priskribi! Ruˆgaj kaj 

nigrabluaj ili sin transportis super ˆsi, sed multe pli rapide ol ili, flugis, kiel 

longa blanka kovrilo, amaso da sovaˆgaj cignoj super la akvo al la foriˆganta 

suno. Ili flugis al la suno, sed tiu ĉi malleviˆgis kaj la roza brilo estingiˆgis sur 

la maro kaj la nuboj. 

En la sekvanta jaro la tria fratino sin levis; ˆsi estis la plej kuraˆga el ĉiuj 

kaj naˆgis tial supren en unu larˆgan riveron, kiu fluas al la maro. Palacoj kaj 

vilaˆgaj dometoj estis vidataj tra belegaj arbaroj: ˆ Si aŭdis kiel ĉiuj birdoj 

kantis, kaj la suno lumis tiel varme, ke ˆsi ofte devis naˆgi sub la akvon, por 

iom malvarmigi sian brule varmegan vizaˆgon. En unu malgranda golfo ˆsi 

renkontis tutan amason da belaj homaj infanoj; ili kuradis tute nudaj kaj 

batadis en la akvo. ˆ Si volis ludi kun ili, sed kun teruro ili forkuris. Poste venis 

malgranda nigra besto, tio estis hundo, sed ˆsi antaŭe neniam vidis hundon; 

tiu ĉi komencis tiel furioze ˆsin boji, ke ˆsi tute ektimiˆgis kaj ree forkuris en 

la liberan maron. Sed neniam ˆsi forgesos la belegajn arbarojn, la verdajn 

montetojn kaj la malgrandajn infanojn, kiuj povis naˆgi, kvankam ili ne havis 

fiˆsan voston. 

La kvara fratino ne estis tiel kuraˆga; ˆsi restis en la mezo de la sovaˆga maro 

kaj rakontis, ke ˆguste tie estas la plej bele. Oni povas rigardi tre malproksime 

ĉirkaŭe, kaj la ĉielo staras kiel vitra kloˆso super la maro. ˆ Sipojn ˆsi vidis, 

sed nur tre malproksime, ili elrigardis kiel mevoj; la ludantaj delfenoj sin 

renversadis kaj la grandaj balenoj ˆsprucis akvon el la truoj de siaj nazoj 

supren, ke ˆgi elrigardis ĉirkaŭe kiel centoj da fontanoj. 

Nun venis la tempo por la kvina fratino. ˆ Sia naskotago estis ˆguste en la 

mezo de vintro, kaj tial ˆsi vidis, kion la aliaj la unuan fojon ne vidis. La 

maro estis preskaŭ tute verda, kaj ĉirkaŭe naˆgis grandaj montoj de glacio, 

el kiuj, laŭ ˆsia rakonto, ĉiu elrigardis kiel perlo kaj tamen estis multe pli


granda ol la turoj, kiujn la homoj konstruas. En la plej mirindaj formoj ili 

sin montris kaj brilis kiel diamantoj. ˆ Si sidiˆgis sur unu el la plej grandaj, kaj 

ĉiuj ˆsipistoj forkuradis kun teruro de la loko, kie ˆsi sidis kaj lasis la venton 

ludi kun ˆsiaj longaj haroj. Sed je la vespero la ĉielo kovriˆgis je nuboj, ˆgi 

tondris kaj fulmis, dum la nigra maro levis la grandajn pecegojn da glacio 

alte supren kaj briligis ilin en la forta fulmado. Sur ĉiuj ˆsipoj oni mallevis 

la velojn; estis timego, teruro, sed ˆsi sidis trankvile sur sia naˆganta glacia 

monto kaj vidis, kiel la fajraj fulmoj zigzage sin ˆjetadis en la ˆsaŭman maron. 

Kiam iu el la fratinoj venis la unuan fojon super la akvon, ĉiu estis ravata 

de la nova kaj bela, kiun ˆsi vidis; sed nun, kiam ili kiel grandaˆgaj knabinoj 

havis la permeson supreniri ĉiufoje laŭ sia volo, ˆgi fariˆgis por ili indiferenta; 

ili deziregis ree hejmen, kaj post la paso de unu monato ili diris, ke malsupre 

en la domo estas la plej bele kaj tie oni sin sentas la plej oportune. 

Ofte en vespera horo la kvin fratinoj ĉirkaŭprenadis unua la alian per 

la manoj kaj suprennaˆgadis en unu linio super la akvon. Ili havis belegajn 

voĉojn, pli belajn ol la voĉo de homo, kaj kiam ventego komenciˆgis kaj ili 

povis supozi, ke rompiˆgos ˆsipoj, ili naˆgadis antaŭ la ˆsipoj kaj kantadis agrable 

pri la beleco sur la fundo de la maro, kaj petis la ˆsipanojn ne timi veni tien. 

Sed tiuj ĉi ne povis kompreni la vortojn, ili pensis ke ˆgi estas la ventego; kaj 

ili ankaŭ ne povis vidi la belaˆjojn de malsupre, ĉar se la ˆsipo iris al la fundo, 

la homoj mortis en la akvo kaj venis nur jam kiel malvivuloj en la palacon 

de la reˆgo de la maro. 

Kiam je la vespero la fratinoj tiel mano en mano sin alte levis tra la maro, 

tiam la malgranda fratino restis tute sola kaj rigardis post ili, kaj estis al ˆsi, 

kiel ˆsi devus plori; sed virino de maro ne havas larmojn, kaj tial ˆsi suferas 

multe pli multe. 

— Ho, se mi jam havus la aˆgon de dekkvin jaroj! ˆsi diris. Mi scias, ke 

ˆguste mi forte amos la mondon tie supre kaj la homojn, kiuj tie loˆgas kaj 

konstruas! 

Fine ˆsi atingis la aˆgon de dekkvin jaroj. 

— Jen vi elkreskis, diris ˆsia avino, la maljuna reˆgino-vidvino. Venu, kaj 

mi vin ornamos kiel viajn aliajn fratinojn! ˆ Si metis al ˆsi kronon el blankaj 

lilioj sur la harojn, sed ĉiu folieto de floro estis duono de perlo; kaj la maljuna 

avino lasis almordiˆgi al la vosto de la reˆgidino ok grandajn ostrojn, por montri 

ˆsian altan staton. 

— Tio ĉi doloras! diris la virineto de maro. 

— Jes, kortega ceremonio postulas maloportunecon! diris la avino. 

Ho, ˆsi fordonus kun plezuro ĉiun ĉi belegaˆjon kaj deˆjetus la multepezan 

kronon! ˆ Siaj ruˆgaj ˆgardenaj floroj staris al ˆsi multe pli bone, sed nenio helpis. 

“Adiaŭ!” ˆsi diris kaj levis sin facile kaj bele tra la akvo.


Antaŭ momento subiris la suno, kiam ˆsi levis la kapon super la supraˆjo 

de la maro; sed ĉiuj nuboj brilis ankoraŭ kiel rozoj kaj oro, kaj tra la palruˆga 

aero lumis la stelo de la vespero, la aero estis trankvila kaj freˆsa kaj nenia 

venteto movis la maron. Sur la maro staris granda trimasta ˆsipo, nur unu velo 

estis levita, ĉar estis nenia bloveto, kaj inter la ˆsnuregaro sidis ĉie ˆsipanoj. 

Oni aŭdis muzikon kaj kantadon, kaj kiam la vespero fariˆgis pli malluma, 

centoj da koloraj lanternoj estis ekbruligitaj; ˆgi elrigardis, kvazaŭ la flagoj 

de ĉiuj nacioj bloviˆgas en la aero. La virineto de maro alnaˆgis ˆgis la fenestro 

de la kajuto, kaj ĉiufoje, kiam la akvo ˆsin levis, ˆsi provis rigardi tra la klaraj 

vitroj de la fenestroj en la kajuton, kie staris multaj ornamitaj homoj, sed la 

plej bela el ili estis la juna reˆgido kun la grandaj nigraj okuloj. Li povis havi 

la aˆgon de dekses jaroj, lia tago de naskiˆgo ˆguste nun estis festata, kaj pro tio 

ĉi regis la tuta tiu gajeco kaj belegeco. La ˆsipanoj dancis sur la ferdeko, kaj 

kiam la reˆgido al ili eliris, pli ol cent raketoj leviˆgis en la aeron. Ili lumis kiel 

luma tago, tiel ke la virineto de maro ektimis kaj subiˆgis sub la akvon. Sed 

baldaŭ ˆsi denove ellevis la kapon kaj tiam ˆsajnis al ˆsi, kvazaŭ ĉiuj steloj de 

la ĉielo defalas al ˆsi. Neniam ankoraŭ ˆsi vidis tian fajraˆjon. Grandaj sunoj 

muˆgante sin turnadis, belegaj fajraj fiˆsoj sin levadis en la bluan aeron kaj 

de ĉio estis vidata luma rebrilo en la klara trankvila maro. Sur la ˆsipo mem 

estis tiel lume, ke oni povis vidi eĉ la plej malgrandan ˆsnuron, ne parolante 

jam pri la homoj. Kiel bela la juna reˆgido estis, kaj li premis al la homoj la 

manojn kun afabla ridetado, dum la muziko sonis tra la bela nokto. 

Jam fariˆgis malfrue, sed la virineto de maro ne povis deturni la okulojn 

de la ˆsipo kaj de la bela reˆgido. La koloraj lanternoj estingiˆgis, la raketoj 

sin ne levadis pli en la aeron, la pafilegoj jam pli ne tondris, sed profunde en 

la maro estis movado kaj bruado. La virineto de maro sidis sur la akvo kaj 

balanciˆgis supren kaj malsupren, tiel ke ˆsi povis enrigardadi en la kajuton. 

Sed pli rapide la ˆsipo kuris super la ondoj, unu velo post la alia estis levataj, 

pli forte batis la ondoj, nigra nubego sin montris kaj fulmoj malproksimaj 

ekbrilis. Terura ventego baldaŭ komenciˆgis. Tial la ˆsipanoj demetis la velojn. 

La granda ˆsipo balanciˆgis en rapidega kurado sur la sovaˆga maro; kiel grandaj 

nigraj montoj sin levadis la ˆsaŭmanta akvo, minacante sin transˆjeti super la 

mastoj, sed la ˆsipo sin mallevadis kiel cigno inter la altaj ondoj kaj levadis 

sin ree sur la akvajn montojn. Al la virineto de maro ˆgi ˆsajnis kiel veturo de 

plezuro, sed la ˆsipanoj tute alie tion ĉi rigardis; la ˆsipo ˆgemegis kaj krakis, 

la ĉefa masto rompiˆgis en la mezo kiel kano, kaj la ˆsipo kuˆsiˆgis sur flanko 

kaj la akvo eniris en la internaˆjon de la ˆsipo. Nun la virineto de maro vidis, 

ke la ˆsipanoj estas en danˆgero, ˆsi devis sin mem gardi antaŭ la traboj kaj 

rompaˆjoj de la ˆsipo, kiuj estis pelataj super la akvo. Kelkan tempon estis tiel 

mallumege, ke ˆsi nenion povis vidi; sed jen ekfulmis kaj fariˆgis denove tiel 

lume, ke la virineto de maro klare revidis ĉiujn sur la ˆsipo. Ĉiu penis sin savi,


kiel li povis. La plej multe ˆsi observadis la junan reˆgidon kaj ˆsi vidis, kiam 

la ˆsipo rompiˆgis, ke li falis en la profundan maron. En la unua momento ˆsi 

estis tre ˆgoja, ĉar nun li ja venos al ˆsi, sed baldaŭ venis al ˆsi en la kapon, 

ke la homoj ja ne povas vivi en la akvo kaj tiel li nur malviva venos en la 

palacon de la reˆgo de la maro. 

Ne, morti li ne devas! Tial la virineto de maro eknaˆgis inter la traboj 

kaj tabuloj, kiuj kuradis sur la maro forgesis la propran danˆgeron, subnaˆgis 

profunde en la akvon kaj sin levis denove inter la altaj ondoj. Fine ˆsi atingis 

la junan reˆgidon, kiu jam apenaŭ sin tenis sur la supraˆjo de la sovaˆga maro. 

Liaj manoj kaj piedoj komencis jam laciˆgi, la belaj okuloj sin fermis, li devus 

morti, se ˆsi ne alvenus. ˆ Si tenis lian kapon super la akvo kaj lasis sin peli de 

la ondoj kien ili volis. 

Ĉirkaŭ la mateno la ventego finiˆgis. De la ˆsipo ne restis eĉ unu ligneto. 

Ruˆga kaj brilanta sin levis la suno el la akvo, kaj ˆsajnis, ke per tio ĉi la 

vangoj de la reˆgido ricevis vivon, tamen liaj okulaj restis fermitaj. La virineto 

de maro kisis lian altan belan frunton kaj reordigis liajn malsekajn harojn. 

ˆSajnis al ˆsi, ke li estas simila je la marmora statuo en ˆsia malgranda ˆgardeno. 

ˆSi lin kisis kaj rekisis kaj forte deziris, ke li restu viva. 

Jen montriˆgis tero, altaj bluaj montoj, sur kies suproj brilis la blanka 

neˆgo, kiel amaso da cignoj. Malsupre sur la bordo staris belegaj verdaj 

arbaroj kaj antaŭ ili staris preˆgejo aŭ mona ˆ hejo, estis ankoraŭ malfacile bone 

ˆgin diferencigi, sed konstruo ˆgi estis. Citronaj kaj oranˆgaj arboj kreskis en la 

ˆgardeno kaj antaŭ la eniro staris altaj palmoj. La maro faris tie ĉi malgrandan 

golfeton, en kiu la akvo estis tute trankvila, sed tre profunda, kaj kiu estis 

limita de superakvaj ˆstonegoj, kovritaj de delikata blanka sablo. Tien ĉi 

alnaˆgis la virineto de maro kun la bela princo, kuˆsigis lin sur la sablo kaj 

zorgis, ke lia kapo kuˆsu alte en la varma lumo de la suno. 

Eksonis la sonoriloj en la granda blanka konstruo kaj multaj junaj knabinoj 

sin montris en la ˆgardeno. Tiam la virineto de maro fornaˆgis kaj kaˆsis sin 

post kelkaj altaj ˆstonoj, kiuj elstaris el la akvo, kovris la harojn kaj bruston 

per ˆsaŭmo de la maro, tiel ke neniu povis vidi ˆsian belan vizaˆgon, kaj ˆsi nun 

observadis, kiu venos al la malfeliĉa reˆgido. 

Ne longe daŭris kaj alvenis juna knabino. ˆ Si videble forte ektimis, sed nur 

unu momenton, kaj baldaŭ ˆsi vokis multajn homojn, kaj la virineto de maro 

vidis, ke la reˆgido denove ricevis la konscion kaj ridetis al ĉiuj ĉirkaŭstarantoj, 

sed al sia savintino li ne ridetis, li ja eĉ ne sciis, ke al ˆsi li devas danki la 

vivon. ˆ Si sentis sin tiel malˆgoja, ke ˆsi, kiam oni lin forkondukis en la grandan 

konstruon, malgaje subnaˆgis sub la akvon kaj revenis al la palaco de sia patro. 

ˆSi estis ĉiam silenta kaj enpensa, sed nun ˆgi fariˆgis ankoraŭ pli multe. La 

fratinoj ˆsin demandis, kion ˆsi vidis la unuan fojon tie supre, sed ˆsi nenion al 

ili rakontis.


Ofte en vespero kaj mateno ˆsi levadis sin al la loko, kie ˆsi forlasis la 

reˆgidon. ˆ Si vidis, kiel la fruktoj de la ˆgardeno fariˆgis maturaj kaj estis 

deˆsiritaj, ˆsi vidis, kiel la neˆgo fluidiˆgis sur la altaj montoj, sed la reˆgidon 

ˆsi ne vidis, kaj ĉiam pli malˆgoja ˆsi tial revenadis hejmen. ˆ Sia sola plezuro 

estis sidi en sia ˆgardeneto kaj ĉirkaŭpreni per la brakoj la belan marmoran 

statuon, kiu estis simila je la reˆgido; sed siajn florojn ˆsi ne flegis, kaj sovaˆge 

ili kreskis super la vojetoj, kaj iliaj longaj trunketoj kaj folioj sin kunplektis 

kun la branĉoj de la arboj tiel, ke tie fariˆgis tute mallume. 

Fine ˆsi ne povis pli elteni kaj rakontis al unu el siaj fratinoj, kaj baldaŭ 

tiam sciiˆgis ĉiuj aliaj, sed je vorto de honoro neniu pli ol tiu, kaj kelkaj aliaj 

virinetoj de maro, kiuj tamen rakontis ˆgin nur al siaj plej proksimaj amikinoj. 

Unu el ili povis doni sciaˆjon pri la reˆgido, ˆsi ankaŭ vidis la feston naskotagan 

sur la ˆsipo, sciis, de kie la reˆgido estas kaj kie sin trovas lia regno. 

“Venu, fratineto!” diris la aliaj reˆgidinoj, kaj interplektinte la brakojn 

reciproke post la ˆsultroj, ili sin levis en longa linio el la maro tien, kie sin 

trovis la palaco de la reˆgido. 

Tiu ĉi palaco estis konstruita el helflava brilanta speco de ˆstono, kun 

grandaj marmoraj ˆstuparoj, el kiuj unu kondukis rekte en la maron. Belegaj 

orkovritaj kupoloj sin levadis super la tegmentoj, kaj inter la kolonoj, kiuj 

ĉirkaŭis la tutan konstruon, staris marmoraj figuroj, kiuj elrigardis kiel vivaj 

ekzistaˆjoj. Tra la klara vitro en la altaj fenestroj oni povis rigardi en la plej 

belegajn salonojn, kie pendis multekostaj silkaj kurtenoj kaj tapiˆsoj kaj ĉiuj 

muroj estis ornamitaj per grandaj pentraˆjoj, ke estis efektiva plezuro ĉion 

tion ĉi vidi. 

En la mezo de la granda salono batis alta fontano, ˆgiaj radioj sin levadis 

ˆgis la vitra kupolo de la plafono, tra kiu la suno lumis sur la akvo kaj la plej 

belaj kreskaˆjoj, kiuj sin trovis en la granda baseno. 

Nun ˆsi sciis, kie li loˆgas, kaj tie ˆsi montradis sin ofte en vespero kaj en 

nokto sur la akvo; ˆsi alnaˆgadis multe pli proksime al la tero, ol kiel kuraˆgus ia 

alia, ˆsi eĉ sin levadis tra la tuta mallarˆga kanalo, ˆgis sub la belega marmora 

balkono. Tie ˆsi sidadis kaj rigardis la junan reˆgidon, kiu pensis, ke li sidas 

sola en la klara lumo de la luno. 

Ofte en vespero ˆsi vidadis lin forveturantan sub la sonoj de muziko en lia 

belega ˆsipeto ornamita per flagoj; ˆsi rigardadis tra la verdaj kanoj, kaj se la 

vento kaptadis ˆsian longan blankan vualon kaj iu ˆsin vidis, li pensis, ke ˆgi 

estas cigno, kiu disvastigas la flugilojn. 

Ofte en la nokto, kiam la fiˆsistoj kaptadis fiˆsojn sur la maro ĉe lumo de 

torĉoj, ˆsi aŭdadis, ke ili rakontas multon da bona pri la juna reˆgido, kaj ˆsi 

ˆgojadis, ke ˆsi savis al li la vivon, kiam li preskaŭ sen vivo estis pelata de la 

ondoj, kaj ˆsi ekmemoradis, kiel firme lia kapo ripozis sur ˆsia brusto kaj kiel 

kore ˆsi lin kisis. Pri tio ĉi li nenion sciis, li ne povis eĉ sonˆgi pri ˆsi.


Ĉiam pli kaj pli kreskis ˆsia amo al la homoj, ĉiam pli ˆsi deziris povi sin 

levi al ili kaj vivi inter ili, kaj ilia mondo ˆsajnis al ˆsi multe pli granda ol ˆsia. 

Ili ja povas flugi sur ˆsipoj trans la maron, sin levi sur la altajn montojn alte 

super la nubojn, kaj la landoj, kiujn ili posedas, sin etendas kun siaj arbaroj 

kaj kampoj pli malproksime, ol ˆsi povas atingi per sia rigardo. Multon ˆsi 

volus scii, sed la fratinoj ne povis doni al ˆsi respondon je ĉio, kaj tial ˆsi 

demandadis pri tio la maljunan avinon, kiu bone konis la pli altan mondon, 

kiel ˆsi nomadis la landojn super la maro. 

— Se la homoj ne dronas, demandis la virineto de maro, ĉu ili tiam povas 

vivi eterne, ĉu ili ne mortas, kiel ni tie ĉi sur la fundo de la maro? 

— Ho jes, diris la maljunulino, ili ankaŭ devas morti, kaj la tempo de ilia 

vivo estas ankoraŭ pli mallonga ol de nia. Ni povas atingi la aˆgon de tricent 

jaroj, sed kiam nia vivo ĉesiˆgas, ni turniˆgas en ˆsaŭmon kaj ni ne havas tie ĉi 

eĉ tombon inter niaj karaj. Ni ne havas senmortan animon, ni jam neniam 

revekiˆgas al vivo, ni similas je la verda kreskaˆjo, kiu, unu fojon detranĉita, 

jam neniam pli povas reviviˆgi. Sed la homoj havas animon, kiu vivas eterne, 

kiam la korpo jam refariˆgis tero. La animo sin levas tra la etero supren, 

al la brilantaj steloj! Tute tiel, kiel ni nin levas el la maro kaj rigardas la 

landojn de la homoj, tiel ankaŭ ili sin levas al nekonataj belegaj lokoj, kiujn 

ni neniam povos vidi. 

— Kial ni ne ricevis senmortan animon? malˆgoje demandis la virineto de 

maro. Kun plezuro mi fordonus ĉiujn centojn da jaroj, kiujn mi povas vivi, 

por nur unu tagon esti homo kaj poste preni parton en la ĉiela mondo! 

— Pri tio ĉi ne pensu! diris la maljunulino, nia sorto estas multe pli feliĉa 

kaj pli bona, ol la sorto de la homoj tie supre! 

— Sekve mi mortos kaj disfluiˆgos kiel ˆsaŭmo sur la maro, mi jam ne 

aŭdados la muzikon de la ondoj, ne vidados pli la belajn florojn kaj la luman 

sunon! 

Ĉu mi nenion povas fari, por ricevi eternan animon? 

— Ne! diris la maljunulino, nur se homo vin tiel ekamus ke vi estus por 

li pli ol patro kaj patrino, se li alligiˆgus al vi per ĉiuj siaj pensoj kaj sia amo 

kaj petus, ke la pastro metu lian dekstran manon en la vian kun la sankta 

promeso de fideleco tie ĉi kaj ĉie kaj eterne, tiam lia animo transfluus en vian 

korpon kaj vi ankaŭ ricevus parton en la feliĉo de la homoj. Li donus al vi 

animon kaj retenus tamen ankaŭ sian propran. Sed tio ĉi neniam povas fariˆgi! 

ˆGuste tion, kio tie ĉi en la maro estas nomata bela, vian voston de fiˆso, ili 

tie supre sur la tero trovas malbela. 

Ĉar mankas al ili la ˆgusta komprenado, 

tie oni devas havi du malgraciajn kolonojn, kiujn ili nomas piedoj, por esti 

nomata bela! 

La virineto de maro ekˆgemis kaj rigardis malˆgoje sian fiˆsan voston. 

— Ni estu gajaj! diris la maljunulino, ni saltadu kaj dancadu en la tricent 

jaroj, kiujn la sorto al ni donas; ˆgi estas certe sufiĉa tempo, poste oni tiom


pli senzorge povas ripozi. Hodiaŭ vespere ni havos balon de kortego! 

Kaj ˆgi estis efektive belego, kiun oni sur la tero neniam vidas. La muroj 

kaj la plafono de la granda salono estis de dika, sed travidebla vitro. Multaj 

centoj da grandegaj konkoj, ruˆgaj kiel rozoj kaj verdaj kiel herbo, staris en 

vicoj sur ĉiu flanko kun blue brulanta flamo, kiu lumigis la tutan salonon kaj 

tralumis eĉ tra la muroj, tiel ke la maro ĉirkaŭe estis tute plena je lumo. Oni 

povis bone vidi ĉiujn la sennombrajn fiˆsojn, grandajn kaj malgrandajn, kiel 

ili alnaˆgadis al la vitraj muroj; sur unuj la skvamoj ˆsajnis purpuraj, sur aliaj 

ili brilis kiel oro kaj arˆgento. 

En la mezo tra la salono fluis larˆga kvieta rivero, kaj sur ˆgi dancis la 

viroj kaj virinetoj de maro laŭ sia propra dolĉa kantado. Tiel belajn voĉojn 

la homoj sur la tero ne havas. La plej juna reˆgidino kantis la plej bele, oni 

aplaŭdadis al ˆsi, kaj por unu momento ˆsi sentis ˆgojon en la koro, ĉar ˆsi sciis, 

ke ˆsi havas la plej belan voĉon en la maro kaj sur la tero. Sed baldaŭ ˆsi 

denove komencis pensadi pri la mondo supra. ˆ Si ne povis forgesi la belan 

reˆgidon kaj sian doloron, ke ˆsi ne havas senmortan animon kiel li. Tial ˆsi 

elˆsteliˆgis el la palaco de sia patro, kaj dum interne ĉio kantadis kaj ˆgojadis, 

ˆsi sidis malgaja en sia ˆgardeneto. Tiam subite ˆsi ekaŭdis la sonon de korno 

penetrantan al ˆsi tra la akvo, kaj ˆsi ekpensis: “nun li kredeble ˆsipas tie supre, 

li, kiun mi amas pli ol patron kaj patrinon, li, al kiu mi pendas per ĉiuj miaj 

pensoj kaj en kies manon mi tiel volonte metus la feliĉon de mia vivo. Ĉion 

mi riskos, por akiri lin kaj senmortan animon! Dum miaj fratinoj dancas en 

la palaco de mia patro, mi iros al la mara sorĉistino. ˆ Gis hodiaŭ mi ĉiam 

sentis teruron antaŭ ˆsi, sed eble ˆsi povas doni al mi konsilon kaj helpon”. 

La reˆgidino eliris el sia ˆgardeneto kaj rapidis al la bruanta akvoturnejo, 

post kiu loˆgis la sorĉistino. Sur tiu ĉi vojo ˆsi antaŭe neniam iris; tie kreskis 

nenia floro, nenia herbeto, nur nuda griza sabla tero sin etendis ˆgis la akvoturnejo, 

kie la akvo ˆsaŭme batadis, turniˆgante kiel bruantaj radoj muelaj, 

kaj ĉion, kion ˆgi kaptadis, tiregadis kun si en la profundegon. Inter tiuj ĉi 

ĉion ruinigantaj akvaj turnaˆjoj la reˆgidino devis trapaˆsi, por atingi la teraˆjon 

de la sorĉistino, kaj tie ˆsi devis ankoraŭ longe iri sur varma ˆsanceliˆganta 

ˆslimo, kiun la sorĉistino nomadis sia torfaˆjo. Post tiu staris ˆsia domo en la 

mezo de stranga arbaro. Ĉiuj arboj kaj arbetaˆjoj estis polipoj, duone besto 

duone kreskaˆjo, ili elrigardis kiel centkapaj serpentoj, kiuj kreskis el la tero; 

ĉiuj branĉoj estis longaj ˆslimaj brakoj kun fingroj kiel fleksaj vermoj, kaj ĉiu 

membro sin movadis, de la radiko ˆgis la plej alta supro. 

Ĉion, kion ili povis 

en la maro kapti, ili ĉirkaŭvolvadis fortike, por jam neniam ˆgin ellasi. La 

malgranda reˆgidino kun teruro haltis antaŭ tiu ĉi arbaro; ˆsia koro batis de 

timego; ˆsi jam estis preta iri returne, sed ˆsi ekpensis pri la reˆgido kaj pri la 

akirota homa animo kaj fariˆgis denove kuraˆga. Siajn longajn, libere defalantajn 

harojn ˆsi alligis fortike ĉirkaŭ la kapo, por ke la polipoj ne povu per tio


ĉi ˆsin ekkapti, la ambaŭ manojn ˆsi almetis kruce al la brusto kaj rapide iris 

antaŭen, kiel fiˆso rapidanta tra la akvo, inter la teruraj polipoj, kiuj etendadis 

post ˆsi siajn fleksajn brakojn kaj fingrojn. ˆ Si rimarkis, kiel ĉiu el ili objekton 

unu fojon kaptitan tenis forte per centoj da malgrandaj brakoj, kiel per feraj 

ligiloj. Homoj pereintaj en la maro kaj falintaj al la fundo elrigardadis kiel 

blankaj ostaroj el la brakoj de la polipoj. En la brakoj ili tenis partojn de 

ˆsipoj kaj kestojn, ostarojn de bestoj surteraj kaj, kio ˆsajnis al la reˆgidino la 

plej terura — virineton de maro, kiun ili estis kaptintaj kaj sufokintaj. 

Jen ˆsi venis al granda, preskaŭ ĉie kovrita de ˆslimo, placo en la arbaro, 

kie grandaj grasaj maraj serpentoj sin volvadis kaj montradis sian abomenan 

blankflavan ventron. En la mezo de la placo staris domo, konstruita el la 

blankaj ostoj do homoj pereintaj en la maro; tie sidis la sorĉistino de la maro 

kaj manˆgigadis testudon el sia buˆso, kiel la homoj donas sukeron al kanarieto. 

La malbelajn grasajn serpentojn de la maro ˆsi nomadis siaj amataj kokidoj 

kaj lasis ilin ludi sur sia granda sponga brusto. 

— Mi jam scias, kion vi volas! diris la sorĉistino, tre malsaˆge! Tamen via 

volo estos plenumita, ĉar ˆgi ˆjetos vin en malfeliĉon, mia bela reˆgidineto. Vi 

volus liberiˆgi de via fiˆsa vosto kaj por tio havi du trabojn por la irado, kiel la 

homoj, por ke la juna reˆgido enamiˆgu en vin kaj vi ricevu lin kaj senmortan 

animon! 

Ĉe tio ĉi la sorĉistino ridis tiel laŭte kaj malbele, ke la testudo kaj la 

serpentoj falis sur la teron. Vi ne povis veni en pli oportuna tempo. Morgaŭ 

post la leviˆgo de la suno mi jam ne povus al vi helpi, ˆgis ree pasus jaro. Mi 

kuiros al vi trinkaˆjon, kun kiu vi ankoraŭ antaŭ la leviˆgo de la suno devas 

naˆgi al la tero, sidiˆgi sur la bordo kaj eltrinki la trinkaˆjon; tiam via fiˆsa vosto 

turniˆgos en tion, kion la homoj nomas graciaj piedoj, sed ˆgi doloros, ˆgi estos 

al vi, kiel se akra glavo vin tranĉus. 

Ĉiuj, kiuj vin vidos, diros, ke vi estas la 

plej bela homa estaˆjo, kiun ili vidis. Restos al vi via facila flugetanta irado, 

nenia dancistino povos flirtadi tiel gracie kiel vi, sed ĉe ĉiu paˆso, kiun vi 

faros, vi sentos, kiel vi paˆsus sur akran tranĉilon. Se vi volas ĉion ĉi elteni, 

tiam mi al vi helpos! 

— Jes! diris la virineto de maro kun tremanta voĉo kaj pensis pri la 

reˆgido kaj pri la ricevota animo. 

— Sed memoru, diris la sorĉistino, se vi unu fojon fariˆgis homo, vi jam 

neniam pli povas refariˆgi virineto de maro! vi jam neniam pli povos sin mallevi 

tra la akvo al viaj fratinoj kaj al la palaco de via patro, kaj se vi ne akiros 

la amon de la princo, tiel ke li pro vi forgesu patron kaj patrinon, alligiˆgu 

al vi per ĉiuj siaj pensoj kaj ordonu al la pastro, ke tiu metu viajn manojn 

en la liajn tiel, ke vi fariˆgu edzo kaj edzino, tiam vi ne ricevos senmortan 

animon! Je la unua mateno post lia edziˆgo kun alia via koro disˆsiriˆgos kaj 

fariˆgos ˆsaŭmo sur la maro. 

— Mi ˆgin volas! diris la virineto de maro kaj ˆsi estis pala kiel la morto.


— Sed vi devas ankaŭ pagi al mi! diris la sorĉistino, kaj ne malmulton 

mi postulas. Vi havas la plej belan voĉon el ĉiuj tie ĉi sur la fundo de la 

maro, per ˆgi vi esperas tie ensorĉi la reˆgidon, sed la voĉon vi devas doni al 

mi. La plej bonan, kion vi posedas, mi volas ricevi por mia kara trinkaˆjo! 

Mian propran sangon mi ja devas doni por ˆgi, por ke la trinkaˆjo fariˆgu akra, 

kiel glavo ambaŭflanke tranĉanta! 

— Sed se vi prenos de mi mian voĉon, diris la virineto de maro, kio do 

tiam restos al mi? 

— Via bela eksteraˆjo, diris la sorĉistino, via flugetanta irado kaj viaj 

parolantaj okuloj, per kiuj vi jam povas malsaˆgigi homan koron. Nu, ĉu vi 

perdis la kuraˆgon? Eletendu vian malgrandan langon, kaj mi detranĉos ˆgin 

por mia peno kaj vi ricevos la karan trinkaˆjon! 

— ˆ Gi fariˆgu! diris la virineto de maro, kaj la sorĉistino metis la kaldronon, 

por kuiri la sorĉan trinkaˆjon. Pureco estas duono de vivo! ˆsi diris kaj elfrotis 

la kaldronon per la serpentoj, kiujn ˆsi kunligis en unu tuberon. Poste ˆsi gratis 

al si mem la bruston kaj engutigis en la kaldronon sian nigran sangon. La 

vaporo formis la plej strangajn flgurojn, tiel ke estis terure ilin vidi. Ĉiun 

momenton la sorĉistino metis novajn objektojn en la kaldronon, kaj kiam ˆgi 

komencis bone boli, estis tute, kiel se plorus krokodilo. Fine la trinkaˆjo estis 

preta; ˆsi elrigardis kiel la plej klara akvo. 

— Jen ricevu ˆgin! diris la sorĉistino kaj detranĉis al la virineto de maro 

la langon; la virineto nun jam estis muta, povis jam nek kanti nek paroli. 

— Se la polipoj volos vin kapti, kiam vi iros returne tra mia arbaro, diris 

la sorĉistino, ˆsprucu sur ilin nur unu solan guton de tiu ĉi trinkaˆjo, tiam iliaj 

brakoj kaj fingroj disfalos en mil pecojn! Sed tion ĉi la reˆgidino ne bezonis, 

la polipoj timigite sin retiris de ˆsi, kiam ili vidis la brilantan trinkaˆjon, kiu 

lumis en ˆsia mano kiel radianta stelo. Tiel ˆsi baldaŭ pasis la arbaron, la 

marĉon kaj la akvoturnejon. 

ˆSi povis vidi la palacon de sia patro; la torĉoj en la granda salono de 

dancado estis estingitaj; tie certe jam ĉiuj dormis, tamen ˆsi ne kuraˆgis iri 

al ili nun, kiam ˆsi estis muta kaj la koro volis disˆsiriˆgi al ˆsi de malˆgojo; ˆsi 

enˆsteliˆgis en la ˆgardenon, derompis floron de la bedoj de ĉiuj siaj fratinoj, 

ˆjetis al la palaco milojn da kisoj per la fingroj kaj leviˆgis tra la mallume-blua 

maro supren. 

La suno ankoraŭ ne estis leviˆginta, kiam ˆsi ekvidis la palacon de la reˆgido 

kaj supreniris sur la belega marmora ˆstuparo. La luno lumis mirinde klare. 

La malgranda virineto de maro eltrinkis la brule akran trinkaˆjon, kaj estis al 

ˆsi, kiel se ambaŭakra glavo trairus tra ˆsia delikata korpo, ˆsi perdis la konscion 

kaj falis kiel mortinta. Kiam la suno eklumis super la maro, ˆsi vekiˆgis kaj 

sentis fortan doloron, sed rekte antaŭ ˆsi staris la aminda juna reˆgido, kiu 

direktis sur ˆsin siajn okulojn nigrajn kiel karbo, tiel ke ˆsi devis mallevi la


siajn, kaj tiam ˆsi rimarkis, ke ˆsia fiˆsa vosto perdiˆgis kaj ˆsi havis la plej graciajn 

malgrandajn blankajn piedetojn, kiujn bela knabino nur povas havi. Sed ˆsi 

estis tute nuda, kaj tial ˆsi envolvis sin en siajn densajn longajn harojn. La 

reˆgido demandis, kiu ˆsi estas kaj kiel ˆsi venis tien ĉi, kaj ˆsi ekrigardis lin per 

siaj mallumebluaj okuloj kviete sed ankaŭ tiel malgaje, ĉar paroli ˆsi ja ne 

povis. Tiam li prenis ˆsian manon kaj kondukis ˆsin en la palacon. 

Ĉe ĉiu 

paˆso, kiun ˆsi faris, estis al ˆsi, kiel la sorĉistino antaŭdiris, kiel se ˆsi paˆsus sur 

akrajn pinglojn kaj tranĉilojn, sed ˆsi elportadis ˆgin volonte. Sub la mano de 

la reˆgido ˆsi supreniris facile kiel akva veziko sur la ˆstuparo, kaj li kaj ankaŭ 

ĉiuj aliaj admiris ˆsian gracian flugetantan iradon. 

Multekostaj vestoj el silko kaj muslino estis nun donitaj al ˆsi, en la palaco 

ˆsi estis la plej bela el ĉiuj, sed ˆsi estis muta, povis nek kanti nek paroli. Belaj 

sklavinoj, vestitaj en silko kaj oro, eliradis kaj kantadis antaŭ la reˆgido kaj 

liaj gepatroj. Unu kantis pli agrable ol ĉiuj aliaj, kaj la reˆgido aplaŭdis kaj 

ridetis al ˆsi; tiam la virineto de maro fariˆgis malˆgoja, ˆsi sciis, ke ˆsi mem 

kantus multe pli bele. Ho! ˆsi diris al si mem, se li nur scius, ke, por esti ĉe 

li, mi fordonis je eterne mian voĉon! 

Jen la sklavinoj ekdancis belegajn flugetajn dancojn sub la plej bela 

muziko; tiam la virineto de maro levis siajn belajn blankajn brakojn, stariˆgis 

sur la pintoj de la fingroj piedaj kaj ekflugetis sur la planko, dancante kiel 

ankoraŭ neniu dancis. 

Ĉe ĉiu movo ˆsia beleco pli multe elmontriˆgadis, kaj 

ˆsiaj okuloj parolis pli interne kaj pli profunde al la koro, ol la kantado de la 

sklavinoj. 

Ĉiuj estis ensorĉitaj de ˆgi, aparte la reˆgido, kiu nomis la reˆgidinon lia 

amata trovitino, kaj ˆsi dancis senhalte, kvankam ĉiufoje, kiam ˆsia piedo tuˆsis 

la plankon, ˆsajnis al ˆsi, kiel ˆsi ekpaˆsus sur akran tranĉilon. La reˆgido diris, 

ke ˆsi estu ĉiam apud li, kaj ˆsi eĉ ricevis la permeson dormi sur velura kuseno 

antaŭ lia pordo. 

Li lasis fari al ˆsi viran vestaˆjon, por ke ˆsi povu akompanadi lin ankaŭ sur 

ĉevalo. Ili rajdadis tra la bonodoraj arbaroj, kie la verdaj branĉoj tuˆsadis 

iliajn ˆsultrojn kaj la birdetoj kantadis inter la freˆsaj folioj. ˆ Si levadis sin kun 

la reˆgido sur la altajn montojn, kaj kvankam ˆsiaj graciaj piedetoj sangadis, 

ˆsi tamen ridadis je tio ĉi kaj sekvadis lin ˆgis ili ekvidadis la nubojn preterflugantaj 

profunde sub ili, kiel se ˆgi estus amaso da birdoj, iranta al la fremdaj 

landoj. 

En domo, en la palaco de la reˆgido, ˆsi iradis, kiam en la nokto la aliaj 

dormis, sur la larˆgan marmoran ˆstuparon kaj malvarmigadis siajn brulantajn 

piedojn en la malvarma akvo de la maro kaj tiam ˆsi pensadis pri siaj parencoj 

en la profundaˆjo. 

En unu nokto ˆsiaj fratinoj venis, reciproke tenante sin per la brakoj; ili 

kantis, naˆgante super la akvo, tre malgajajn melodiojn. ˆ Si faris al ili signon,


kaj ili ˆsin rekonis kaj rakontis, kiel profunde ˆsi ilin ĉiujn malˆgojigis. De tiu 

tempo ili vizitadis ˆsin ĉiun nokton, kaj en unu nokto ˆsi rimarkis en granda 

malproksimeco la maljunan avinon, kiu jam de tre longa tempo ne estis sin 

levinta al la supraˆjo de la maro, kaj la reˆgon de la maro kun sia krono sur la 

kapo. Ili etendis al ˆsi la manojn, sed ambaŭ ne kuraˆgis veni tiel proksime al 

la tero, kiel la fratinoj. 

De tago al tago la reˆgido ˆsin ĉiam pli ekamadis, li amis ˆsin, kiel oni povas 

nur ami bonan belan infanon, sed fari ˆsin reˆgino tio ĉi neniam venis al li en la 

kapon, kaj tamen ˆsi ja devis fariˆgi lia edzino, ĉar alie ˆsi ne ricevus senmortan 

animon, sed devus en la mateno de lia edziˆgo fariˆgi ˆsaŭmo sur la maro. 

Ĉu vi ne amas min pli ol ĉiun? kvazaŭ paroladis la okuloj de la reˆgidineto, 

kiam li ˆsin prenadis en siajn brakojn kaj kisadis ˆsian belan frunton. 

— Jes, vin mi amas la plej multe! diris la reˆgido, ĉar vi havas la plej 

bonan koron, vi estas al mi la plej multe aldonita kaj vi estas simila je unu 

juna knabino, kiun mi unu fojon vidis, sed jam kredeble neniam revidos. Mi 

estis sur ˆsipo, kiu rompiˆgis; la ondoj alpelis min al tero proksime de sankta 

preˆgejo, en kiu multaj junaj knabinoj faris la meson. La plej juna el ili trovis 

min tie sur la bordo kaj savis al mi la vivon; nur du fojojn mi ˆsin vidis. ˆ Si 

estus la sola knabino, kiun mi povus ami en tiu ĉi mondo, sed vi estas simila 

je ˆsi, vi preskaŭ forpremas ˆsian figuron en mia animo. ˆ Si apartenas al la 

sankta preˆgejo, kaj tial vin sendis al mi mia bona feliĉo; neniam ni disiˆgos 

unu de la alia! 

— Ha! li ne scias, ke mi savis al li la vivon! pensis la reˆgidineto, mi portis 

lin trans la maro al la arbaro, kie staras la preˆgejo; mi rigardis lin post la 

ˆsaŭmo kaj atendis, ĉu ne venos al li ia homo. Mi vidis la belan knabinon, 

kiun li amas pli ol min! La virineto de maro profunde ˆgemis, plori ˆsi ne povis. 

La knabino apartenas al la sankta preˆgejo, li diris, neniam ˆsi elvenos en la 

mondon, ili neniam renkontos unu la alian, mi estas apud li, mi vidas lin 

ĉiutage, mi lin flegos, mi lin amos, mi oferos al li mian vivon! 

Sed jen la reˆgido devis edziˆgi kaj ricevi kiel edzino la filinon de la najbara 

reˆgo; tial oni pretigis tian belan ˆsipon. La reˆgido veturas, oni diras, por 

ekkoni la landojn de la najbara reˆgo, sed efektive ˆgi estas farata por rigardi 

la filinon de la najbara reˆgo; grandan sekvantaron li devis kunpreni. La 

virineto de maro balancis la kapeton kaj ridetis; ˆsi konis la pensojn de la 

reˆgido pli bone ol ĉiuj aliaj. “Mi devas veturi! li diris al ˆsi, mi devas rigardi 

la belan reˆgidinon; miaj gepatroj ˆgin postulas, sed por preni ˆgin kiel fianĉino, 

tion ili ne volas min devigi. Mi ne povas ˆsin ami! ˆ Si ne estas simila je la 

bela knabino en la preˆgejo, je kiu vi estas simila. Se mi iam devus elekti 

fianĉinon, tiam la elekto pli volonte falus sur vin, mia muta trovitineto kun 

la parolantaj okuloj!” Ĉe tio li ˆsin kisis sur ˆsia ruˆga buˆso, ludis kun ˆsiaj 

longaj haroj kaj metis sian kapon al ˆsia koro, kaj pli vive ˆsi ekrevis pri homa


feliĉo kaj pri senmorta animo. 

— Vi ja ne timas la maron, vi, muta infano, li demandis, kiam ili staris 

sur la belega ˆsipo, kiu devis lin veturigi al la lando de la najbara reˆgo, kaj li 

rakontis al ˆsi pri ventegoj kaj senventeco, pri mirindaj fiˆsoj en la profundaˆjo 

kaj kion la subakviˆgistoj tie vidis, kaj ˆsi ridis ĉe lia rakontado, ĉar ˆsi sciis ja 

pli bone ol ĉiu alia pri la fundo de la maro. 

En luna nokto, kiam ĉiuj dormis, krom la direktilisto apud sia direktilo, 

tiam ˆsi sidis sur la rando de la ˆsipo kaj senmove rigardis malsupren tra la 

klara akvo, kaj ˆsajnis al ˆsi, kvazaŭ ˆsi vidas la palacon de sia patro; sur la 

plej alta turo de tiu palaco staris la maljuna avino kun la arˆgenta krono sur 

la kapo kaj rigardadis sendeturniˆge tra la ondanta akvo al la kilo de la ˆsipo. 

Jen ˆsiaj fratinoj elnaˆgis el la internaˆjo de la maro, rigardadis ˆsin malgaje 

kaj kunerompadis la blankajn manojn. ˆ Si faris al ili signojn, ridetis kaj volis 

rakonti, ke ĉio iras bone kaj feliĉe, sed la servanto de la ˆsipo alproksimiˆgis al 

ˆsi kaj la fratinoj subakviˆgis, tiel ke li pensis, ke la blanka, kion li vidis, estis 

nur ˆsaŭmo sur la maro. 

Je la sekvanta mateno la ˆsipo ennaˆgis en la havenon de la belega ĉefurbo 

de la najbara reˆgo. 

Ĉiuj sonoriloj de preˆgejoj sonoris, kaj de la altaj turoj 

eksonis trumpetoj, dum la soldatoj kun etenditaj standardoj kaj brilantaj 

bajonetoj staris orditaj en parado. Ĉiu tago estis pasigata feste. Baloj 

kaj kolektiˆgoj sekvis unu la alian, sed la reˆgidino ankoraŭ ne estis, ˆsi estis 

edukata, kiel oni diris, malproksime en unu sankta mona ˆ hejo, kie ˆsi lernadis 

ĉiujn reˆgajn virtojn. Fine ˆsi alveturis. 

La virineto de maro brulis de deziro vidi ˆsian belecon kaj devis konfesi, 

ke personon pli belan kaj ĉarman ˆsi neniam ankoraŭ vidis. ˆ Sia haŭto estis 

delikata kaj travidebla kaj post la longaj mallumaj okulharoj ridetis paro da 

nigrabluaj fidelaj okuloj. 

— Vi ˆgi estas! ˆgoje ekkriis la reˆgido, vi, kiu min savis, kiam mi kuˆsis 

malviva sur la bordo de la maro! kaj li premis ˆsin kiel sian ruˆgiˆgantan 

fianĉinon en siaj brakoj. Ho, mi estas tro feliĉa, li diris al la virineto de 

maro. La plej bona, kiun mi neniam esperis atingi, estas al mi plenumita. Vi 

ˆgojos je mia feliĉo, ĉar vi min amas la plej multe! La virineto de maro kisis 

al li la manon, kaj jam nun estis al ˆsi, kiel ˆsi sentus, ke ˆsia koro disˆsiriˆgas. 

La mateno de la edziˆgo de la princo devis ja alporti al ˆgi la morton kaj turni 

ˆsin en ˆsaŭmon sur la maro. 

Ĉiuj sonoriloj de la preˆgejoj sonoris, la heroldoj rajdadis tra la tuta urbo 

kaj sciigadis la fianĉiˆgon. Sur ĉiuj altaroj brulis bonodora oleo en multekostaj 

arˆgentaj lampoj. La pastroj balancadis la fumilojn kaj la gefianĉoj donis unu 

al la alia la manon kaj ricevis la benon de la episkopo. La virineto de maro 

staris en silko kaj oro kaj tenis la trenaˆjon de la vesto de la fianĉino, sed ˆsia 

orelo ne aŭdis la festan muzikon, ˆsia okulo ne vidis la sanktan ceremonion,


ˆsi pensis pri sia nokto de la morto, pensis pri ĉio, kion ˆgi perdis en tiu ĉi 

mondo. 

Ankoraŭ en tiu sama vespero la gefianĉoj iris sur la ˆsipon; la pafilegoj 

tondris, ĉiuj flagoj sin movadis en la aero, kaj en la mezo de la ˆsipo estis 

konstruita reˆga tendo el oro kaj purpuro kaj provizita je la plej belaj kusenoj, 

sur kiuj devis ripozi la gefianĉoj en la trankvila malvarmeta nokto. 

La vento blovis la velojn kaj la ˆsipo glitis facile kaj sen forta ˆsanceliˆgado 

sur la klara maro. Kiam fariˆgis vespero, oni ekbruligis kolorajn lampojn 

kaj la maristoj dancis gajajn dancojn sur la ferdeko. La virineto de maro 

tiam ekmemoris tiun vesperon, kiam ˆsi je la unua fojo suprennaˆgis el la 

maro kaj vidis tian saman belegecon kaj ˆgojon, kaj nun ˆsi sin turnadis en la 

danco, flugetante kiel flugetas la hirundo, kiam ˆgi estas persekutata, kaj ĉiuj 

admirante aplaŭdadis al ˆsi, neniam ankoraŭ ˆsi dancis tiel belege. Kvazaŭ 

akraj tranĉiloj tranĉadis en ˆsiaj delikataj piedoj, sed ˆsi ˆgin ne sentadis, ĉar 

pli multe ˆgi tranĉadis al ˆsi la koron. ˆ Si sciis, ke ˆgi estas la lasta vespero, 

ke ˆsi lin vidas, lin, por kiu ˆsi forlasis la amikojn kaj hejmon, fordonis sian 

belegan voĉon kaj ĉiutage suferadis malfacilajn dolorojn, dum li ˆgin eĉ la 

plej malmulte ne scietis. ˆ Gi estis la lasta nokto, ke ˆsi enspiradis tiun saman 

aeron, kiel li, kaj vidadis la profundan maron kaj la bluan stelan ĉielon. 

Eterna nokto sen pensado kaj sonˆgado ˆsin atendis, ĉar ˆsi ne havis animon 

kaj jam neniam povis ˆgin ricevi. 

Ĉio sur la ˆsipa estis plena je ˆgojo kaj gajeco, 

multe ankoraŭ post la mezo de la nokto; ˆsi ridetadis kaj dancadis kun pensoj 

de morto en sia koro. La reˆgido kisis sian belan fianĉinon kaj ˆsi ludis kun 

liaj nigraj haroj kaj brako en brako ili iris en la belegan tendon por ripozi. 

Fariˆgis trankvile kaj mallaŭte sur la ˆsipo, nur la direktilisto staris apud la 

direktilo; la virineto de maro metis siajn blankajn brakojn sur la randon de 

la ˆsipo kaj rigardadis al oriento, atendante la ĉielruˆgon de mateno. ˆ Si sciis, 

ke la unua radio de la suno estos ˆsia alportanto de morto. Tiam ˆsi ekvidis 

siajn fratinojn leviˆgantajn el la maro, ili estis palaj kiel ˆsi mem, iliaj longaj 

belaj haroj jam ne movadis sin en la vento, ili estis detranĉitaj. 

— Ni donis ˆgin al la sorĉistino, por ke ˆsi donu helpon kaj por ke vi ne 

devu morti en tiu ĉi nokto! ˆ Si donis al ni tranĉilon, jen ˆgi estas! Vi vidas, kiel 

akra ˆgi eˆstas? Antaŭ ol la suno leviˆgos, vi devas ˆgin enpuˆsi en la koron de la 

reˆgido, kaj kiam lia varma sango ˆsprucos sur viajn piedojn, tiam viaj piedoj 

kunkreskiˆgos en unu fiˆsan voston kaj vi denove fariˆgos virineto de maro, vi 

povos veni al ni en la maron kaj vivi viajn tricent jarojn, antaŭ ol vi fariˆgos 

malviva sala ˆsaŭmo de la maro. Rapidu, rapidu! Li aŭ vi devas morti antaŭ 

la leviˆgo de la suno. Nia maljuna avino malˆgojas tiel, ke la blankaj haroj al 

ˆsi elfalis, kiel niaj falis sub la tondilo de la sorĉistino. Mortigu la reˆgidon kaj 

revenu! Rapidu! ĉu vi vidas la ruˆgan strion sur la ĉielo? Post kelkaj minutoj 

leviˆgos la suno kaj vi devos morti! Kaj ili strange kaj profunde ekˆgemis kaj


malleviˆgis en la akvon. 

La reˆgidineto de maro fortiris la purpuran kurtenon antaŭ la tendo kaj 

vidis, kiel la bela fianĉino dormas, tenante sian kapon sur la brusto de la 

reˆgido, kaj ˆsi kliniˆgis, kisis lin sur la bela frunto, suprenrigardis al la ĉielo, 

kie la ruˆgo de la mateno ricevadis ĉiam pli brulantan koloron, ekrigardis 

la akran tranĉilon kaj direktis ree siajn okulojn sur la reˆgidon, kiu en la 

sonˆgo elparoladis la nomon de sia fianĉino, — ˆsi sola vivis en liaj pensoj — 

kaj la tranĉilo tremis en la manoj de la virineto de maro. . . sed jen ˆsi ˆjetis 

ˆgin malproksime for en la ondojn, kiuj ruˆge eklumis, kie falis la tranĉilo; 

elrigardadis, kiel se gutoj de sango ˆsprucus supren el la akvo. 

Ankoraŭ unu fojon ˆsi ekrigardis la reˆgidon per rigardo duone estingita, 

ˆjetis sin de la ˆsipo en la maron kaj sentis, kiel ˆsia korpo sin turnis en ˆsaŭmon. 

Nun la suno leviˆgis el la maro, kviete kaj varme falis ˆgiaj radioj sur la 

malvarman malvivan ˆsaŭmon de la maro kaj la reˆgidineto de maro sentis 

nenion de la morto. ˆ Si ekvidis la sunon kaj proksime super ˆsi flugetis centoj 

da travideblaj belegaj estaˆjoj; ˆsi povus tra ili vidi la blankajn velojn de la 

ˆsipo kaj la ruˆgajn nubojn sur la ĉielo. Ilia voĉo estis kiel sonorado de sferoj, 

sed tiel spiritia, ke nenia homa orelo povis ˆgin aŭdi, kiel ankaŭ nenia tera 

okulo povis vidi tiujn ĉi ĉielajn estaˆjojn. Sen flugiloj ili sin portadis tra la 

aero danke sian propran facilecon. La virineto de maro vidis, ke ˆsi havas 

korpon tian kiel ili, kiu ĉiam pli kaj pli sin levadis el la ˆsaŭmo. 

— Al kiu mi venis? ˆsi demandis, kaj ˆsia voĉo sonis kiel la voĉo de la aliaj 

estaˆjoj, tiel spirite, ke nenia tera muziko povas ˆgin reprezenti. 

— Al la filinoj de la aero! respondis la aliaj. La virino de maro ne havas 

senmortan animon kaj neniam povas ˆgin ricevi, se ne prosperis al ˆsi akiri 

la amon de homo. De fremda potenco dependas ˆsia eterna ekzistado. La 

filinoj de la aero ankaŭ ne havas senmortan animon, sed ili povas ˆgin akiri 

al si mem per bonaj faroj. Ni flugas al la varmaj landoj, kie la brulanta 

spiro de la pesta aero mortigas la homojn; tie ni blovetados malvarmeton. 

Ni disetendas la bonodoron de la floroj tra la aero kaj alportas refreˆsiˆgon kaj 

saniˆgon. Se ni en la daŭro de tricent jaroj penadis fari ĉion bonan, kion ni 

povas, tiam ni ricevas senmortan animon kaj prenas parton en la eterna feliĉo 

de la homoj. Vi, malfeliĉa virineto de maro, el la tuta koro ĉiam laboradis al 

tiu sama celo kiel ni, vi suferis kaj paciencis, vi leviˆgis nun al la mondo de la 

spiritoj de la aero, nun vi povas mem akiri al vi post tri centjaroj senmortan 

animon per bonaj faroj! 

La virineto de maro levis siajn travideblajn brakojn al la luma suno kaj 

je la unua fojo ˆsi sentis larmojn. Sur la ˆsipo denove regis bruo kaj vivo; ˆsi 

rimarkis, kiel la reˆgido kun sia bela fianĉino ˆsin serĉas, malgaje ili direktis 

siajn okulojn sur la ondantan ˆsaŭmon, kiel se ili scius, ke ˆsi ˆjetis sin en la 

maron. Nevidate ˆsi kisis la frunton de la fianĉino, ridetis al la reˆgido kaj levis


sin kun la aliaj infanoj de la aero al la rozeruˆga nubo, kiu naˆgis en la aero. 

— Post tricent jaroj ni tiel transflugetos en la regnon ĉielan! 

— Eĉ pli frue ni povas tien veni! diris unu el la spiritoj de la aero. Nevidate 

ni enflugetas en la domojn de la homoj, kie estas infanoj, kaj por ĉiu 

tago, en kiu ni trovas bonan infanon, kiu faras ˆgojon al siaj gepatroj kaj meritas 

ilian amon, Dio mallongigas al ni nian tempon de provado. La infano ne 

scias, kiam ni flugas tra la ĉambro, kaj kiam ni el ˆgojo pro tiu infano ridetas, 

tiam niaj tricent jaroj perdas unu jaron, sed se ni vidas malbonkondutan kaj 

malbonan infanon, tiam ni devas plori larmojn de malˆgojo, kaj ĉiu larmo 

aldonas al nia tempo de provado unu tagon! 

✸ ✾ ✸

Ĉapitro 3 

Anekdotoj 

Unu advokato, tre malgranda, venis juˆgejon, por defendi la aferon de sia 

kliento. Alia advokato, vidante lin, demandis, kiu li estas. Tiu respondis. 

Tiam la unua ekkriis: — Kio? tia malgranda advokato? mi ja povas vin kaˆsi 

en mian poˆson! — Vi povas, trankvile diris tiu, kaj tiam en via poˆso estos 

pli da saˆgo, ol en la kapo. [M. Solovjev.] 

Unu malgrandruso veturis sur veturilo. Subite la veturilo kliniˆgis: ˆgi trafis 

en kavon. La malgrandruso desaltis kaj provis levi la veturilon, sed ne povis. 

Tiam li kolektas siajn fortojn kaj vokas pro helpo la sanktan Nikolaon. Sed 

ankaŭ tio ĉi ne helpis. Tiam en malespero li krias: — Ĉiuj sanktuloj helpu! 

kaj puˆsas la veturilon kun tia forto, ke ˆgi renversiˆgas sur alian flankon. — 

Jen vi havas! li ekkriis kolere: vi ne devis puˆsi ĉiuj kune! [M. Solovjev.] 

Unu generalo volis rigardi, kiel oni nutras la soldatojn. Neatendite li 

venas en la soldatan kuirejon. Sur la korto li renkontas du soldatojn, kiuj 

portas kaldronon. — Haltu! li ordonas: alportu kuleron! — Sed, Via Generala 

Moˆsto. . . komencas la alkurinta adjutanto. . . — Silentu! krias la generalo. 

Li prenas kuleron. — Levu la kovrilon! Lia ordono estas plenumata. Li 

ĉerpas per la kulero la fluidaˆjon, provas kaj kun abomeno kraĉas. — Kio tio 

ĉi estas? ˆgi estas tia supo? ˆgi estas kotaˆjo!! — Jes, Via Generala Moˆsto, 

murmuretas la timigita adjutanto, mi tion ĉi ja volis diri al vi. [M. Solovjev.] 

Unu sprita mastro de budo elpensis la sekvantan ruzan ˆsercon. Sur la 

pordo de sia budo li skribis: “eniro senpaga”. Granda amaso da publiko 

plenigis baldaŭ la budon. Sed kiam la gastoj volis eliri, ili renkontis du 

grandajn gardistojn kaj super la pordo la surskribon: “eliro kostas kvindek 

centimojn”. La sukceso estis brilanta. Preskaŭ ĉiuj pagis, laŭte ridante pro 

tiu ĉi ideo. [M. Solovjev.] 

La reˆgo Macedona Filipo respondis al siaj amikoj, kiuj diradis al li, ke 

la grekoj, kvankam ĉirkaŭˆsutataj per liaj favoroj, tamen insultas lin: — Kio 

rezultus, se mi agadus kun ili pli malbone?! [J. Seleznev.] 

45

46 ĈAPITRO 3. ANEKDOTOJ 

Temistoklo edzinigis sian filinon je homo tre bona, sed malriĉa, “ĉar, 

li diris, mia filino pli volas homon sen havaˆjo, ol havaˆjon sen homo”. [J. 

Seleznev.] 

La Roma oratoro Cicero diris al unu homo, kiu diradis, ke lia edzino havas 

30 jarojn: “ˆgi estas sendube vera, ĉar jam 10 jarojn mi aŭdas tion ĉi de vi”. 

[J. Seleznev.] 

Unu el la eminentaj oficiroj petis Aŭguston eksigi lin de la servo kaj lasi 

al li la pension. — Al mi ne la mono estas bezona, regnestro, li diris, sed 

mi volus, ke ĉiuj sciu, ke mi ricevis tiun ĉi favoron el viaj manoj. Aŭgusto 

respondis: — Bonege, diradu ĉie, ke mi kvazaŭ donas al vi pension, mi tion 

ĉi ne neados. [J. Seleznev.] 

Pastro postulis, ke Lizandro konfesu al li sian plej ĉefan pekon. — Ĉu vi 

aŭ la dioj ordonas al mi malkovri mian animon? demandis Lizandro. — La 

dioj ordonas al vi! diris la pastro. — Bone, rediris Lizandro; foriru de tie ĉi, 

kaj kiam la dioj min demandos, mi respondos al ili. [J. Seleznev.] 

Helvetius en sia verko “De l’esprit” rakontas la sekvantan okazon: Unu 

edzo konvinkiˆgis pri malfideleco de sia edzino kaj komencis ˆsin riproĉi. La 

edzino respondis, ke li diras sensencaˆjon. — Sed mi vidis per miaj propraj 

okuloj! ekkriis la edzo. — Ha, jen kiel vi min amas, rediris la edzino: vi pli 

kredas al viaj okuloj, ol al miaj vortoj! [N. Borovko.] 

El unu prediko. Vivis iam homo tre malbona kaj peka. Li premis ĉiun, 

kiun li povis, li al neniu helpis iam eĉ per unu centimo. Banante sin en la 

larmoj de multaj siaj oferoj, li tamen vivis feliĉe, kaj la tera justeco lin ne 

atingis. Sed jen li mortis. ˆ Gojaj, ke ili liberiˆgis de li, la heredantoj faris 

al li belegan enterigon. Sed apenaŭ oni lin metis en la teron, la tero tuj 

elˆjetis returne la korpon de la pekulo. Vidante, ke la tero ne volas akcepti 

la malbenitan korpon, oni decidis forbruligi ˆgin per fajro; sed ankaŭ la fajro 

kun abomeno forsaltis de la korpo kaj ne volis eĉ tuˆsi ˆgin. Ne povante al si 

helpi, oni ˆjetis la korpon al hundoj, ke ili ˆgin disˆsiru; sed ankaŭ la hundoj kun 

indigna bojado forkuris de la korpo kaj ne tuˆsis ˆgin. Oni ˆjetis la korpon en 

profundan marĉon, por ke la koto ˆgin kovru kaj ripozigu, sed la korpo restis 

super la marĉo kaj eĉ unu kotero ne volis aliˆgi al la peka korpo. . . Nun, miaj 

aŭskultantoj, tiu ĉi terura ekzemplo servu al vi kiel instruo! Estu bonaj, 

honestaj kaj piaj, kaj tiam vi povos esti tute certaj, ke la tero vin prenos, 

fajro vin bruligos, hundoj vin disˆsiros kaj koto kovros vin en granda amaso! 

Konfeso de cigano. Unu cigano venis al pastro peti lin, ke tiu ĉi benu 

lian edziˆgon. La pastro postulis, ke li antaŭ la edziˆgo faru konfeson, kaj li 

difinis por tio ĉi la sekvantan tagon. Veninte en la difinita tago al la pastro, 

la cigano vidis en la kuirejo, kie neniu estis, barelon kun pizoj kaj en tiu 

ĉi grandan pecon da porka sebo. Ciganoj entute estas grandaj amantoj de 

porka sebo, tial ankaŭ nia cigano ne povis sin deteni kaj, forirante, li prenis

ˆgin kun si. Jam apud la pordo li vidis ankoraŭ ĉapon, pendantan sur la 

muro, kaj, ĉar lia propra estis jam tute malnova kaj malbona, li prenis ankaŭ 

la ĉapon, pensante en si: “estas tute egale, ĉu fari unu pekon aŭ du, tiom pli, 

ke mi hodiaŭ faros mian konfeson kaj puriˆgos de ĉiuj pekoj.” Formanˆginte la 

sebon, li iris en la preˆgejon, por fari la konfeson. — Nu, kiajn pekojn vi faris? 

demandas lin la pastro. — Hodiaŭ mi vidis porkon en viaj pizoj kaj forigis 

ˆgin de tie, respondis la konfesanto. — Tio ĉi tute ne estas peko; kontraŭe, vi 

faris, kiel vi devis fari. Kion vi ankoraŭ povas diri? — Kiam mi estis hodiaŭ 

en via domo, mi deprenis la ĉapon en la kuirejo. — Ankaŭ tio ĉi estas tute 

laŭdinda ago. Se vi ne havas aliajn pekojn, iru en paco kaj estu trankvila! 

La cigano foriris de la konfeso tute kontenta, ĉar li ne kaˆsis siajn pekojn kaj 

malgraŭ tio ĉi estis eĉ laŭdita de la pastro. Kiam poste, reveninte hejmen, la 

pastro sciiˆgis pri la malapero de la sebo kaj la ĉapo, li tuj divenis, kiu estis 

kulpa en tio ĉi. — Ha, li diris al si mem, li eĉ konfesis al mi siajn pekojn 

kaj mi mem lin laŭdis. . . Sed estis jam tro malfrue revenigi la perditaˆjon. [I. 

Lojko]. 

Malkompreniˆgo. Prezentu al vi, amiko, mian ĉagrenon! mi forgesis en 

domo la monujon. . . Pruntu al mi dek rublojn ˆgis morgaŭ. — Pardonu, mi 

ˆgin ne povas, sed mi povas konsili al vi certan rimedon, por ricevi tiun ĉi 

monon. — Ho, mi dankas vin, vi estas vera amiko. . . — Jen dudek kopekoj; 

prenu veturigiston kaj veturu hejmen, por preni la monujon. [I. Lojko.] 

Forto de la scienco. Mi komprenas, diris iu, ke oni povis fari instrumentojn 

kaj esplori per ili la stelojn kaj planedojn, tio ĉi estas farebla; sed kiel 

la instruituloj sciiˆgis pri la nomo de ĉiu stelo — tion ĉi mi jam neniel povas 

kompreni. 

Rimedo kontraŭ la Esperantismo. En unu urbeto en gaja societo oni 

parolis pri la ˆ holero kaj pri la novaj rimedoj kontraŭ ˆgi. En la societo sin 

trovis ankaŭ unu kuracisto kaj unu juna homo, kies sola celo en la vivo estis 

bone manˆgi, bone trinki kaj amuzi fraŭlinojn, kaj kiu pensis pri si, ke li estas 

eksterordinare sprita, kaj amis ĉion kritiki, nenion sciante. Kiam la kuracisto 

rakontadis pri la novaj rimedoj kontraŭ la ˆ holero, la junulo interrompis lin 

kaj diris: — Vi havas rimedojn kontraŭ ĉiuj malsanoj; sed ĉu via scienco 

trovis jam ankaŭ efikajn rimedojn kontraŭ la plej nova malsano, kiu nun 

vastiˆgas en la mondo — kontraŭ la esperantismo? — Kio estas esperantismo? 

demandis unu fraŭlino. — Esperantismo, respondis la junulo kun mieno de 

granda scienculo, estas aliˆgado al la nove elpensita lingvo, kiu havas la nomon 

“Esperanto”. Tiu ĉi malsano konsistas en tio, ke homoj, kiuj ofte ˆgis nun 

estis tute prudentaj, ricevas atakon de frenezo kaj komencas lerni la novan 

lingvon; ili ricevas varmegon, kaj en la deliro, kaŭzita de tiu ĉi varmego, ili 

komencas paroli pri la “estonteco”, pri la “frateco de la popoloj” k. t. p., 

k. t. p.; ekster tio ili ricevas la tre danˆgeran pasion infekti per sia malsano 

47


kiel eble pli da aliaj homoj, kaj en tio ĉi kuˆsas la plej granda danˆgero de 

tiu ĉi malsano. Oni diras, ke tiu ĉi malsano infektis jam multajn urbojn 

kaj landojn. Ĉu vi elpensis jam ian rimedon kontraŭ tiu ĉi malsano, sinjoro 

doktoro? — Jes, respondis la kuracisto (kiu okaze mem estis esperantisto), 

mi profunde esploris tiun ĉi malsanon kaj mi havas kontraŭ gi tre efikan 

rimedon. La baciloj de tiu ĉi malsano portas sin en la radioj de la suno, kaj 

en mallumo ili ne povas vivi; tial la plej bona rimedo kontraŭ la esperantismo 

estas: sidi ĉiam en profunda mallumo kaj allasi al si nenian radion de la suno. 

[P. K.] 

Suboficiro. Homoj, ĉiam kuraˆge kaj diligente, kaj vi ĉion atingos! La ovo 

de Kolumbo ankaŭ ne estas metita en unu tago! 

ˆSerca rifuzo. La verkisto Gibeau, kiu ĉiam sin trovadis en mona embaraso, 

skribis unu fojon al la ĉefo de la konata fabriko de ĉampano Roederer leteron 

kun la sekvanta enhavo: “Sinjoro! Mi ne havas eĉ unu centimon kaj mi 

adoras la ĉampanon. Estu tiel bona kaj sendu al mi korbon da boteloj de 

via dia trinkaˆjo. Kun ˆgi mi esperas forgesi mian mizeron”. Apenaŭ Roederer 

ricevis tiun ĉi leteron, li tuj sendis la sekvantan respondon: “Via rimedo, por 

forgesi vian mizeron, nenion taŭgas. La senĉesa kaj obstina prezentado de 

mia kalkulo rememorigus vin ĉiuminute denove pri via malˆgoja situacio.” 

Mi ne komprenas, kiel oni povas plendi ĉiam pri la tro karaj viandokostoj! 

Mi kaj mia familio estas kune dektri personoj, kaj tamen sufiĉas por ni 1 1/2 

funtoj da viando por tago. Mia edzino ne manˆgas ˆgin, miaj naŭ infanoj ne 

ricevas ˆgin kaj la du servantinoj ne bezonas ˆgin. Jen en tia maniero la 1 1/2 

funtoj tute sufiĉas por mi por la tuta tago. [Dumpert]. 

Instruitulo kaj riĉulo. Unu instruitulo entreprenis gravan sciencan laboron, 

sed ne havis la rimedojn por ˆgin efektivigi. Li vizitas unu riĉulon kaj 

petas lin pri helpo. La riĉulo rifuzas, kaj inter ili komenciˆgas la sekvanta dialogo: 

Riĉulo: Mirinde estas, ke nur la instruituloj ĉiam venadas al la riĉuloj 

kaj ke la lastaj, kontraŭe, neniam venas al la instruituloj. — Instruitulo: Ĉar 

la instruituloj komprenas, ke al ili mankas mono, sed neniam la riĉuloj komprenas, 

ke al ili mankas scienco. — Riĉulo: Kial do la riĉuloj volonte oferas 

al blinduloj, lamuloj kaj similaj malfeliĉuloj, sed ne amas helpi al malriĉaj 

instruituloj? — Instruitulo: Ĉar ili timas, ke fariˆgi en la estonteco blindaj, 

lamaj k. t. p. ili povas iam mem, sed fariˆgi iam instruitaj ili neniam timas! 

[N. Kuˆsnir.] 

Demando. Kiu en la XVII-a centjaro portis la plej grandan ĉapelon? — 

Tiu, kiu havis la plej grandan kapon. 

Kuraˆgulo. Sinjoro! krias unu maljuna fraŭlino el la vagono al unu sinjoro, 

kiu volas tien eniri: tie ĉi estas la vagono por sinjorinoj! — Ho! respondas 

la sinjoro, enirante kaj dismetante siajn pakaˆjojn, mi ne estas timemulo! 

Memfarita homo. Jes, miaj sinjoroj, predikas sinjoro A., trinkante sian

glason en gaja kolegaro, mia devizo ĉiam estis: “la homo mem devas ĉion 

al si ellabori”. Kiu mem al si helpas, al tiu ankaŭ Dio helpas! La 50000 

frankojn, kiujn mi posedas, neniu al mi donacis kaj ankaŭ de neniu mi ilin 

heredis, — ne, mi mem ilin gajnis en la loterio! 

Malfeliĉa komercisto. Juna homo, kiu en sia urbo havis nenian okupon, 

venis Londonon, por serĉi helpon ĉe unu sia parenco. Tiu ĉi lasta donis al li 

kelkan nombron da ĉapoj kaj konsilis al li stari sur la strato kaj vendi ilin. 

ˆGoja, ke li nun povos iom perlabori, la junulo prenis la ĉapojn kaj iris kun 

ili sur unu homplenan straton kaj sidiˆgis en unu oportuna anguleto. Vespere 

li revenas al la parenco, kaj tiu ĉi demandas: Nu, ĉu vi multe vendis? — 

Ha, malgaje respondas la junulo, eĉ unu ĉapon mi ne vendis! — 

49 

Ĉu vi al 

neniu proponis? kion do vi faris la tutan tagon? — Mi tenis la ĉapojn bone 

kaˆsitajn en mia korbo, por ke la polvo ilin ne malbonigu, sed proponi al iu 

mi ne trovis okazon en la daŭro de la tuta tago, ĉar el la granda amaso da 

homoj, kiuj pasis antaŭ mi, ĉiuj havis jam ĉapojn sur la kapoj. 

Apetito. Kial vi petas almozojn? — 

Ĉar mi volas manˆgi, mia bona 

sinjoro. — Kial do vi ne laboras? — Ha, kiam mi laboras, mi ankoraŭ pli 

volas manˆgi. 

Niatempa amo. Mi vin amas. . . — Sed mi estas malriĉa. — Pardonu, vi 

ne lasis min elparoli ˆgis la fino. . . mi amas vin ne tiel, por edziˆgi je vi. . . — Ha, 

ha, ha! mi volis nur elprovi vin, mi havas grandegan kapitalon!—Pardonu, 

vi tamen ne lasis min fini; mi amas vin ne tiel, por edziˆgi je vi pro via mono. 

Zorgo. Vi estas tiel malgaja, al vi kredeble faras zorgojn viaj kreditoroj? 

— Jes, miaj kreditoroj estontaj, ĉar mi ĉiam zorgas, de kiu mi nun povos 

ankoraŭ prunti. 

Proceso. En unu societo oni demandis pentriston, kiel oni povas la plej 

reliefe prezenti du procesantojn, el kiuj unu gajnis la proceson kaj la dua ˆgin 

perdis. — Mi pentrus la unuan en ĉemizo kaj la duan nuda, respondis la 

pentristo. 

El la pasintaj tempoj. La imperiestro Paŭlo ordonis, ke ĉiuj preterveturantaj 

sur la strato, renkontante lin, eliru el la kaleˆso kaj donu al li la reˆgan 

honoron per saluto. Escepto ne estis farita ankaŭ por sinjorinoj. Unu fojon 

la imperiestro rajdis promene sur la strato en kota tago. Sur la strato 

montriˆgas rapide veturanta kaleˆso, en kiu sidas elegante vestita sinjorino. 

Venante preter la imperiestro, la veturigisto haltigas la ĉevalojn, kaj la sinjorino 

rapide elrampas el la kaleˆso. La imperiestro, domaˆgante ˆsian riĉan 

veston, ekkriis: “sidiˆgu!” La sinjorino ektimigita rapidas plenumi la ordonon 

kaj momente sidiˆgas. . . sur la koton de la strato. Paŭlo rapide desaltis de la 

ĉevalo, alkuris al la sinjorino kaj, preninte ˆsin sub la brakon, alkondukis kaj 

sidigis ˆsin en la kaleˆson. Oni diras, ke al sia ordono la imperiestro poste faris 

rimarkon, ke virinoj estas liberaj de tia donado de honoro. [M. Solovjev.]


Brava vojaˆgisto. Vojaˆgisto, rakontante kelkajn el siaj aventuroj, diris al 

la societo, ke li kaj lia servanto kurigis 50 sovaˆgajn arabojn; kaj kiam tio ĉi 

ekscitis miron, li aldonis, ke ˆgi ne estas mirinda, “ĉar, li diris, ni eniris, kaj 

ili kuris post ni.” [B. G. Jonson.] 

Du tajloroj. Barono N., reveninte hejmen de sia somera veturado en 

diversaj landoj, venigis kun si kelkajn metrojn da ˆstofo por surtuto. La 

ˆstofo estis la plej kara, kiun li povis trovi en kompetentaj magazenoj, kaj 

kompreneble ˆgi estis bonspeca kaj belkolora. Kiam la barono elripozis de 

la vojaˆgo, kiun oni en tiu tempo faradis per ĉevaloj, li vokis sian konatan 

tajloron, por kudri la surtuton. Tiu ĉi mezuris la longecon kaj dikecon de la 

barono, mezuris la ˆstofon, signis per kreto unu fojon kaj duan kaj fine, kvazaŭ 

bedaŭrante, diris: — Via barona moˆsto! el tiu ĉi ˆstofo surtuto ne povas esti 

eltranĉita, ĉar por gi malsufiĉas ankoraŭ unu metro. . . La barono, kiu sciis, ke 

la ˆstofo estas venigita de malproksime kaj aĉeti de ˆgi ankoraŭ metron estas 

preskaŭ io neebla, ĉagreniˆgis. Post kelkaj tagoj li ekpensis kaj vokis alian, 

novan tajloron kaj montris al li la ˆstofon. Tiu ĉi pripensis, mezuris kaj fine 

li promesis ellabori oportunan surtuton. Kelkaj tagoj pasis, kaj la tajloro 

efektive plenumis sian vorton: li alportis pretan surtuton sufiĉe vastan kaj 

tiel longan, ke li devis ankoraŭ subtranĉi. Kun mirego la barono vestis la 

surtuton, kaj ˆgoja li bone rekompencis la tajloron, kiu iris domen. Post 

kelkaj semajnoj, en unu tago de festo, la barono, promenante sur la strato, 

vidis knabon, havantan la aˆgon de ĉirkaŭ sep jaroj, kiu portis manteleton el 

tia sama ˆstofo, kiel lia surtuto. Li ekkoleris, sed lia miro estis pli granda, 

ol la kolero. Demandinte, kies estas tiu ĉi knabo, li sciiˆgis, ke li estas filo 

de la tajloro, kiu kudris lian surtuton. Veninte domen li sendis voki tiun 

ĉi tajloron. Tiu ĉi venis, kaj la barono diris al li: — Ke vi ˆstelis pecon da 

ˆstofo kaj ke vi faris al via filo veston el tiu sama ˆstofo, kiel mia surtuto, mi 

pardonas al vi; sed diru al mi: mi ja vidas, ke de mia ˆstofo ankoraŭ restis, kial 

do mia konata tajloro, kiu bone komprenas sian laboron, diris, ke neniel ˆgi 

povas esti sufiĉa por surtuto? La tajloro rediris: — Tute simple, via barona 

moˆsto! ĉar lia filo havas jam la aˆgon de dekdu jaroj. [E. Neŭmark.] 

La juˆgisto de Reading. El la anekdotoj, kiuj rakontas pri Henriko VIII 

de Anglujo, estas nenia, kiu montrus lin de aminda flanko; sed nenia estas 

tiel karakteriza, kiel la sekvanta. La reˆgo unu tagon sur la ĉaso perdis la 

vojon kaj venis ĉirkaŭ tagmezo en la vilaˆgon Reading. Malsata li iris al la 

juˆgisto kaj petis manˆgon kaj trinkon. La juˆgisto, kiu prenis lin por simpla 

gvardiano, akceptis lin kore kaj donis al li sur la tablon bovan langon kaj 

kruĉon da biero. La reˆgo manˆgis kun apetito, kaj la mastro amike rimarkis: 

— Mi donus cent funtojn da sterlingoj, se bova lango povus havi por mi tian 

bonan guston kiel por vi. Post paso de unu semajno la juˆgisto estis vokita 

Londonon kaj metita en malliberejon. En daŭro de ok tagoj li ricevadis nur

panon kaj akvon, fine la naŭan tagon oni donas al li langon de bovo kaj 

kruĉon da biero. La malliberulo esprimas sian miron; sed la gardisto de la 

malliberejo restas muta por ĉiuj liaj demandoj. Tiel la juˆgisto, ne ricevinte 

klarigon, komencas manˆgi la langon de bovo, kiu efektive havas por li tre 

bonan guston. Subite pordo malfermiˆgas, kaj la reˆgo eniras. — Mi estis 

via kuracisto, diras Henriko VIII al la surprizita juˆgisto; mi sanigis vian 

malfortan stomakon. Pagu al mi sekve mian honorarion de cent funtoj da 

sterlingoj, kiun vi mem difinis, alie vi restos tie ĉi la tutan vivon. La juˆgisto 

pagis kaj forlasis Londonon. Kion li pensis pri la dankemeco de la reˆgo, la 

historio al ni ne rakontas. 

Malgrandruso kaj soldato. Oni diras, ke la soldatoj estas saˆgaj homoj 

— rakontas malgrandrusa vilaˆgano, veninta el Kievo, kien li iris preˆgi, al 

siaj kunvilaˆganoj — sed tio ĉi estas mensogo; jen mi donos al vi ekzemplon. 

Unu fojon mi iras en Kievo sur la strato; ekvidinte tre altan domon, 

mi levis la kapon, rigardante ˆgian supron. — Kion vi rigardas, hundinido? 

ekkriis alsaltinta al mi soldato. — Mi kalkulas la korvojn, kiuj staras sur la 

tegmento, mi timege respondis, kaptante la ĉapon en la manon. — Kiom 

do vi kunkalkulis, hundinido? li denove ekkriis. — Dek tri, mi respondis. 

— Pagu do tuj dek tri rublojn, hundinido, ĉar, se vi ne pagos, mi tuj vin 

transdonos al la guberniestro, li kolere ekkriis. Mi estis ˆgoja liberiˆgi de li kun 

tia malgranda sumo, kaj, paginte, mi forkuris, eĉ ne rerigardante posten. 

Sed vi pensas, ke mi kunkalkulis nur dek tri korvojn? ho, ho, mi trompis la 

soldaton: mi kunkalkulis pli ol kvardek korvojn kaj pagis nur dek tri rublojn! 

[N. Kuˆsnir.] 

Tranĉanta komplimento. A: Kiel plaĉas al vi mia versaˆjo? Ne vere, feliĉa 

ideo? — B: Jes, jes, la ideo estas jam per tio feliĉa, ke ˆgi elsaltis el via kapo. 

El la historio. A: Kial Hanibalo iris trans la Alpojn? — B: Ĉar tiam la 

tunelo ne estis ankoraŭ preta. 

En la juˆgejo. Juˆganto: Kiel oni vidas el la preparaj aktoj, la ˆstelado estas 

via profesio! — Juˆgato: Kion do vi volas, sinjoro juˆganto, ke mi ˆsteladu por 

plezuro? 

Telegrama stilo. Juna edzino naskis filinon. La edzo volis sciigi la patron 

de sia edzino pri tiu ĉi fakto, aldonante, ke la fakto havis lokon en la sepa horo 

matene kaj ke poste per letero li skribos pli detale. Li telegrafas: “Hodiaŭ 

matene sepa filino naskita. Poste pli.” 

La pafanto. Leŭtenanto: Ni supozu, ke la malamiko staras tie ĉi antaŭ la 

arbo. Laŭ la komando “tri” vi ekpafos sur la arbon. Sekve atentu: unu — 

du — tri!. . . Ha, mallerta urso, vi pafis ja preter la arbon! — Rekruto: Nu, 

kion do ˆgi malutilas, sinjoro leŭtenanto? Kiam la malamiko efektive venos, 

tiam ja certe ne ĉiuj staros antaŭ la arbo, kelkaj staros ankaŭ apud la arbo! 

Verkistino: — Ha, kara Julio, se mia artikolo “Kontraŭ la ornamiˆgamo 

51


de la virinoj” estos presita, tiam mi por la honorario tuj aĉetos al mi pluˆsan 

matenveston kun pelta ĉirkaŭkudro. 

Juna mastrino (aranˆgante kun la kuiristino la manˆgotabelon por vespera 

kolektiˆgo): Por la dua manˆgo ni prenos angilon! — Kuiristino: Kiom vi 

ordonas, ke mi prenu, sinjorino? — Mastrino: Mi pensas, ke estos sufiĉe 

ĉirkaŭ dek metroj! 

Mastrino (invitante la gaston manˆgi): — Mi petas, prenu! Estu tute kiel 

dome; mi amas, ke miaj gastoj estu dome! 

Fraŭlino: Vidu, estimata sinjorino, tio ĉi estas ĉio, kion ni volas! Ne vere, 

nun vi jam scias, kio estas la tiel nomata virina demando? — Sinjorino: Mi 

konas nur unu virinan demandon, kaj tiu ĉi estas: ĉu li jam estas edzigita? 

Raporto. En Londono unu krimulo devis esti mortigita. Antaŭ sia morto 

li malsaniˆgis kaj oni lin sendis en la malsanulejon. Post unu semajno la ĉefa 

kuracisto skribis al la juˆgejo: “La arestito N. saniˆgis, kaj oni povas lin mortigi 

sen malutilo por lia sano.” [S. B-n.] 

La ˆsuldo. La malgranda Nikoĉjo, promenante kun sia patrino sur la bordo 

de rivero, per nesingardo tien enfalis. Unu junulo, vidinte tion ĉi, kuraˆge sin 

ˆjetis en la akvon kaj eltiris la knabon. La patrino dankas la savinton: — 

Ha, sinjoro!. . . mi ne scias, kiel vin danki!. . . vi savis mian fileton!. . . — Ho, 

sinjorino, li rediris, ˆgi ne estas inda je danko, ˆgi estas ˆsuldo de ĉiu. — Ha, 

kion vi diras!. . . Ĉu vi estos tiel bona ankaŭ eltiri lian pajlan ĉapon? Jen ˆgi 

naˆgas. [Malgranda poeteto.] 

Konjektemeco. En la pafado unu soldato memvolulo neniel povis trafi la 

celon. La oficiro prenas lian pafilon kaj, rigardante lin kun riproĉo, diras: — 

Nu, vi estus trafema pafisto! La oficiro ekcelas. Paf!. . . maltrafo. — Jen kiel 

vi pafas! Li ekcelas la duan fojon — paf!. . . denove maltrafo. — Jen kiel vi 

pafas! La oficiro ekcelas la trian fojon—paf! li trafis. — Tiel oni devas pafi, 

diras la oficiro, redonante la pafilon. [Malgranda poeteto.] 

Advokato kaj kuracisto disputis pri tio, kiu el ili staras pli alte. Oni 

demandis tiam la poeton Piron’on kaj petis lin solvi la disputon. — La 

fripono iras ĉiam antaŭe, kaj la ekzekutisto lin sekvas, estis la respondo. 

Jonathan Swift kaj la servanto. La glora aŭtoro de la “Vojaˆgoj de Gullivero” 

estis granda amanto de pleŭronektoj (speco de fiˆsoj = germana “Steinbutte”). 

Tion ĉi sciis lia adoranto kaj bonfaranto, lordo Temple, kiu ofte 

sendadis al li grandajn fiˆsojn de tiu ĉi speco. La satiristo ĉiam kun plezuro 

ilin akceptadis, sed al la alportanta servanto li neniam donadis trinkmonon. 

Tio ĉi kolerigis la servanton, kaj, kiam li unu fojon denove devis iri al Swift, 

por alporti al li grandan pleŭronekton, li montris sian nekontentecon iom 

maldelikate. Tuj Swift leviˆgis, sidigis la servanton sur sian seˆgon kaj diris: 

— Mia amiko, vi ne scias, kiel oni devas plenumi komision; mi montros ˆgin 

al vi. Swift prenis la pleŭronekton kaj alpaˆsis malrapide kaj respektege al la

servanto. — Mia sinjoro, li diris, salutas vin kaj petas vin, sinjoro Dekano, 

akcepti tiun ĉi malgrandan donacon. Nun la servanto sin levis kaj respondis: 

— Mi petas tre kore danki vian sinjoron. Kun tiuj ĉi vortoj li metis la 

manon en la poˆson, eltiris duonon da krono kaj premis ˆgin al Jonathan Swift 

en la manon. — Goddam! ekkriis tiu ĉi, vi estas pli saˆga, ol mi pensis. Mi 

rimarkos al mi la instruon kaj jam pli ne forgesos pri la trinkmono. 

Kiam Swift prenadis novajn servantinojn, li ĉiam diradis al ili, ke ili en 

lia domo devas antaŭ ĉio observadi du aferojn: unue, fermi post si la pordon, 

kiam ili venas en ĉambron, kaj due — denove fermi la pordon, kiam ili eliras. 

Unu fojon unu servantino petis de li la permeson iri al la festo de edziˆgo 

de ˆsia fratino. — Tre volonte, diris Swift, mi eĉ donos al vi ĉevalon kaj 

servanton por akompani, kaj vi povas ambaŭ kune veturi. Tute ekster si de 

ˆgojo, la servantino, elirante, lasis la pordon ne fermita. Kvaronon da horo 

post ilia forveturo Swift ordonis seli alian ĉevalon kaj sendis sur ˆgi rapide 

alian servanton kun la ordono revenigi ilin. Tiu ĉi trovis ilin en la mezo de 

vojo, kaj ĉu ili volis aŭ ne — ili devis veturi returne. Tute depremita, la 

knabino eniris en la ĉambron de sia sinjoro kaj demandis, kion li ordonos. — 

Nenion pli ol nur ke vi fermu post vi la pordon, li diris kaj lasis ˆsin post tio 

ĉi denove forveturi. 

Ĉe tagmanˆgo. — Mirinde! mi neniam povas manˆgi bonan pecon da 

meleagro. . . — Kial do? ĉu vi havas tian strangan stomakon? — Ne, sed ĉar 

mia edzino ˆgin ĉiam formanˆgas. 

En klubo. — Pardonu, sinjoro, ĉu ne kun sinjoro Fredo mi havas la 

honoron paroli? — Ne. — Mi tiel ankaŭ tuj pensis al mi! Vi ne estas 

eĉ simila je sinjoro Fredo. 

Instruita mimikisto. En la tempo de la servuta rajto S. Peterburgon 

alveturis unu instruita mimikisto, kiu publike anoncis, ke li povas per diversaj 

signoj de manoj paroladi ne sole pri ordinaraj objektoj de la ĉiutaga vivo, 

sed eĉ pri objektoj de filozofio, kaj li fanfaronis, ke neniu povos kun li eĉ 

iom interparoli. En tiu sama tempo en S. Peterburgo estis iu bienhavanto 

kun sia servutulo. Eksciinte pri la anonco de la mimikisto, la bienhavanto 

sendis al li sian servanton, al kiu li ordonis nepre paroli kun la mimikisto. 

Tiu venis. — Ĉu vi efektive povas libere paroli per mimiko? oni demandis 

la vilaˆganon. — Mi eĉ ne scias, kio ˆgi estas “per mimiko”, li respondis. Je 

tiu ĉi respondo ĉiuj multe ridis, tamen oni klarigis al la vilaˆgano, ke “paroli 

per mimiko” estas tio sama, kio “paroli per signoj de manoj”. — Ha, mi 

komprenas! diris la vilaˆgano, per manoj. . . per manoj mi povas paroli tre 

bone: mi tiel ofte parolas, ĉar mi havas mutan fraton. — Kiam la instruitulo 

eksciis, kun kiu li devos paroli per mimiko, li forte ekridis kaj antaŭ atestantoj 

promesis doni al la vilaˆgano tricent rublojn, se li efektive povos klariˆgadi per 

mimiko aŭ almenaŭ ion kompreni el tio, kion li, instruitulo, al li parolos; tiun 

53


ĉi promeson la instruitulo konsentis eĉ doni per skribo. La bienhavanto, al 

kiu apartenis la nova mimikisto, ankaŭ promesis doni al li plenan liberon kaj 

dudek orajn monerojn, se li kompreniˆgos kun la instruitulo per mimiko. — 

Sed se vi ne povos interparoli, vi ricevos dudek kvin bastonojn, aldonis la 

bienhavanto, ĉu vi volas aŭ ne? — Jes, mi konsentas kun plezuro, respondis 

la vilaˆgano. Kaj jen en difinita horo la du mimikistoj eniris en la salonon 

kaj sidiˆgis unu kontraŭ la dua. Tie ĉi ankaŭ sidis multegaj atestantoj, kun 

sciemo atendante la interesan paroladon. La instruitulo komencis la unua. 

Dezirante provi la scion de la vilaˆgano, li montris al li unu fingron (tio ĉi 

en la mimiko de la instruitulo devis signifi: “Dio estas unu”). La vilaˆgano, 

respondante, montris du fingrojn. La instruitulo ekmiris, sed li pensis, ke 

tio ĉi estas simpla okazeco. Li montris al la vilaˆgano manplaton (signo de 

regno); la vilaˆgano tuj montris al li pugnon. La instruitulo kaj ĉiuj alestantoj 

estis tre mirigitaj, precipe la instruitulo. Li ruˆgiˆgis de ĉagreno kaj kun kolero 

li montris supren kaj malsupren (tio ĉi signifas: “Dio estas en la ĉielo kaj 

sur la tero”). Ĉiuj ekrigardis la vilaˆganon. Li en tiu sama minuto eltiris 

antaŭen la manojn kaj faris signon, kvazaŭ li ion trenas. 

Ĉiuj estis senfine 

mirigitaj, la instruitulo eĉ eksaltis; li sentis sin mortigita! Li rapide elprenis 

el la poˆso monujon kaj tuj elkalkulis al la vilaˆgano tricent rublojn, kiujn lia 

kunparolanto prenis kaj trankvile kaˆsis en sian poˆson. Neniu komprenis, pri 

kio parolis la mimikistoj, kaj tial oni decidis demandi aparte la instruitulon 

kaj la vilaˆganon, pri kio ili interparolis. Antaŭe estis forigita la vilaˆgano. Tre 

ekinteresitaj, la alestantoj kun sciemo kaj malpacienco atendis, kion diros 

la instruitulo. Tiu ĉi rapidis trankviligi ilian malpaciencon: — Mi neniam 

ankoraŭ renkontis homon, kiu povus tiel libere klariˆgi per mimiko! Mi mem 

tre ofte pensas, antaŭ ol mi ion diras, kvankam mi lernis tiun ĉi malfacilan 

sciencon preskaŭ tridek jarojn! Tio ĉi estas tre mirinda! simpla, tute ne 

instruita vilaˆgano, kaj tiel libere respondas per mimiko tiajn pure filozofiajn 

demandojn! Tre mirinde, tre mirinde! — Sed diru do al ni, sinjoro, pri kio vi 

interparolis? — Vidu, sinjoroj: unue, en la komenco de la parolado, mi diris 

al la vilaˆgano, ke Dio estas unu. Li al mi respondis, ke Dio estas kvankam 

unu, sed Li tamen estas duobla, ĉar Li estas samtempe Dio kaj homo. Tiun 

ĉi ideon la vilaˆgano esprimis per signo de du fingroj. Mi pensis, ke li okaze 

respondis al mi vere. Tial mi ˆsanˆgis la temon de la parolado, kaj mi montris 

al li manplaton, esprimante per tiu ĉi signo, ke Rusujo estas bonkonstruita 

regno, — kaj li respondis al mi, ke Rusujo estas regno unupotenca kaj estas 

sub la sceptro de Imperiestro (pugno signifas sceptron). Tiam mi ree min 

turnis al la unua temo, kaj montrinte supren kaj malsupren, mi diris per tiu ĉi 

signo, ke Dio estas en la ĉielo kaj sur la tero; kaj li flnis mian penson, dirante, 

ke Dio estas ĉie. Ĉio tio ĉi min konvinkis, ke tiu ĉi simpla vilaˆgano, tiu ĉi 

malklerulo, tute libere povas paroli per mimiko, kaj mi antaŭ li min klinas.

— Oni vokis la vilaˆganon kaj ankaŭ lin petis rakonti, pri kio li parolis kun 

la instruitulo. “Ni preskaŭ nenion parolis, diris la vilaˆgano; ni nur minacis 

unu al la dua: li al mi, kaj mi al li. Mi, estimataj sinjoroj, povas tute bone 

paroli per signoj de manoj, ĉar mi havas mutan fraton, kun kiu mi ĉiam tiel 

interparolas. Tiu ĉi sinjoro (li montris la mimikiston) montris al mi fingron, 

kaj mi tuj komprenis, ke li volas al mi elpiki okulon; kaj mi respondis, ke mi 

povas elpiki al li eĉ ambaŭ okulojn (du fingroj). La sinjoro kredeble ekkoleris 

pro tiu ĉi respondo kaj diris al mi, ke li donos al mi survangon (manplato); 

kaj mi respondis, ke mi mem preferas pugnon, kiu iafoje tre bone efikas. 

Tiam la sinjoro, tute ekkolerinte kaj dezirante kredeble min timigi, diris, ke 

li min supren levos kaj poste ˆjetos al la tero. Mi respondis al li, ke se li provus 

tion ĉi fari, mi prenus lin per la haroj kaj trenus sur la planko. Tio ĉi estas 

ĉio, pri kio ni parolis”. En la salono eksonis laŭta ridego de ĉiuj alestantoj, 

kaj la malfeliĉa instruita mimikisto tute ne sciis, kion fari: tre konfuzita, 

li nur mordis la lipojn kaj silentis. En tiu ĉi sama tago li forveturis el S. 

Peterburgo. [V. Devjatnin.] 

Profesoro de zoologio N. tre ne amis, kiam la studentoj malfruis al la 

komenco de la lekcio kaj tiam, interrompante sian legadon, li ĉiam esprimadis 

sian malplezuron al la malfruinta studento. Unu fojon, kiam la profesoro 

legis pri ĉevalo, eniris en la legejon iu malfruinta studento. Al la miro de 

la studentoj, kontraŭ sia kutimo la profesoro nenion diris al la studento kaj 

daŭrigis sian legadon. Fininte la legadon pri ĉevalo, li diris: — Nun, sinjoroj, 

post la “ĉevalo” ni transiru al la “azeno”, kaj, turninte sin al la malfruinta, li 

diris: Mi petas, sidiˆgu. — Ne maltrankviligu vin, sinjoro profesoro, respondis 

la studento, mi povas aŭskulti azenon ankaŭ starante. [A. Gruenfeld.] 

Inter bopatroj. 

Ĉu vi estas kontenta je via nova bofilo? — Ho, ne forte, 

mi faris tre malbonan elekton. — Per kio? — Vidu, mia kara, li ne povas 

trinki, li ne scias ludi kartojn, kaj al ĉio li havas ankoraŭ mirindan talenton 

de parolado. — Kion do vi volas? mi vin ne komprenas! Tio ĉi estas ja ĉiuj 

nur tre bonaj ecoj! — Sed vidu: li ne povas trinki kaj trinkas, li ne scias ludi 

kartojn kaj ludas; se li ne estus granda parolanto, tiam mi sola scius, ke li 

estas malsaˆga, — nun la tuta mondo tion ĉi scias. 

Avarulo, elirante el la preˆgejo, kie la pastro parolis pri bonfarado, diris: 

— La prediko tiel min tuˆsis, ke mi mem estas preta peti almozojn. [P. 

Koĉergov]. 

Gradeco de riproĉoj. La ministro diris al la direktoro: La opero iris tre 

bone, nur la ˆ horoj lasis ion por deziri. — La direktoro iras al la reˆgisoro: 

— Sinjoro reˆgisoro, mi havas kaŭzon esti nekontenta je la ˆ horo; mankas al 

ˆgi energio; mirinde estus, se lia ministra moˆsto ne akceptus ˆgin de malbona 

flanko. La reˆgisoro iras al la kapelestro: — Sinjoro kapelestro, mi devas diri 

al vi, ke la ˆ horoj estis hodiaŭ ekstreme malbonaj, tiel malbonaj, ke mi timis 

55


la falon de la opero. Mi vin petas, observu, ke ˆgi estonte iru pli bone. La 

ministro severe punos. La kapelestro rapidas al la direktanto de la ˆ horoj. 

— La ˆ horoj estis hodiaŭ absolute abomenaj. Unu rapidas, alia restas, unu 

kantas tro alte, alia tro malalte, tute kiel strataj buboj. La reˆgisoro orde 

vin regalos kaj bone faros. La sekvantan tagon la direktanto, alestante ĉe la 

provo de la ˆ horanoj, diras: — Vi kriegis hieraŭ kiel brutaro; estas honto kaj 

abomeno! 

Ĉu vi ne havas orelojn, ne havas ideon pri takto, ke vi kantas kiel 

sovaˆguloj? Mi miras, kial la kapelestro ne ˆjetis al vi la notojn en la vizaˆgojn 

kaj ne forpelis ĉiujn al la diablo! Mi ripetas, vi kantis kiel brutaro, kaj se tiel 

okazos ankoraŭ unu fojon, mi vin ĉiujn dispelos kiel bestojn! [P. Koĉergov.] 

Francisko I, reˆgo de Francujo vizitis la papon Leonon X. La reˆgo, mirigita 

de la lukso de la kortego de la papo, diris, ke laŭ la rakonto de la biblio la 

religiaj kondukantoj vivis malriĉe kaj simple. — Vero, respondis la papo, sed 

tio ĉi estis tiam, kiam la reˆgoj paˆstis brutarojn. [P. Koĉergov.] 

Kion oni amas plej multe? Havante unu jaron — sian nutristinon; kvin 

jarojn — la patrineton; dek jarojn — la lernan libertempon; dekses jarojn — 

la liberecon; dudek jarojn — sian amatinon; tridek jarojn — sian edzinon; 

kvardek jarojn — siajn infanojn; sesdek jarojn — sian oportunecon; en ĉiuj 

tempoj — sin mem. [K. O. S-m.] 

Senkulpiˆgo. Sinjorino, forlasante sian servantinon: Jes, mi bedaŭras, 

sed mi ne povas repreni el via serva libro mian ateston pri via nepuremeco. 

Rigardu do mem ekzemple la malpuraˆjon de muˆsoj tie ĉi en la angulo. — 

Servantino: Tio ĉi ja estas ne mia kulpo! tiu ĉi malpuraˆjo jam estis, kiam mi 

antaŭ jaro komencis mian servadon ĉe vi. 

La leˆgisto: Despota urbestro ofendis unu urbanon. La urbano rakontis 

sian malfeliĉon al unu el siaj konatoj, kiu pretendis, ke li estas granda konanto 

de la leˆgoj. Indigne ekkriis la konato: — Kiel li kuraˆgis tion ĉi fari! mi tuj 

iros al la urbestro kaj montros al li, ke li ne konas la leˆgojn, kaj mi devigos 

lin, ke li sur la genuoj petu de vi pardonon! Ili ambaŭ iris al la urbestro; 

la leˆgisto eniris en la loˆgejon, la ofendito jam preparadis sin, kiel li akceptos 

la pardonpetantan urbestron, tamen li ne estis sufiĉe kuraˆga kaj restis post 

la pordo. Post kelkaj minutoj la kuraˆgulo eliras. — Nu, kia rezultato? 

demandis la atendanta. — Ha, respondis la kuraˆgulo, mi tute ne atendis, ke 

li estos tia maldelikatulo! Prezentu al vi, kiam mi komencis mian riproĉan 

parolon, li tuj volis doni al mi du survangojn! — Kiel vi scias, ke li volis 

tion ĉi fari? — Se li ne volus, li ja tion ĉi ne farus, kaj se li faris, tio ĉi ja 

montras tute sendube, ke li tion ĉi volis. — Kaj vi silentis? — Enirinte al 

li, mi forgesis lin bone titoli, kaj ekzistas leˆgo, ke se oni iun salutas per pli 

malalta titolo, ol li havas, li havas la rajton doni al vi tri survangojn. — Sed 

vi ja ricevis nur du! — Ha, mi forgesis; vidu, ekzistas leˆgo, ke se la punata 

falas sur la teron, li jam pli da survangoj ne devas ricevi. — Kial do vi ne

falis sur la teron tuj post la unua survango? — Ekzistas alia leˆgo, ke tiel 

longe, kiel oni ĉe la survangoj havas ankoraŭ la forton stari sur la piedoj, oni 

devas stari. — Kaj kio estos kun mia ofendo? — Iru mem kaj provu ˆsovi al 

li en la manon kelkan sumon da mono, eble li al vi pardonos. Mi nenion kun 

li povas fari, ĉar mi vidas, ke li mem scias ĉiujn leˆgojn parkere kaj havas ilin 

ĉiam sub la mano. 

La inkujo: Knabo aĉetis boteleton da inko kaj rapidis domen. En la 

mezo de la strato la inkujo elfalis el lia mano kaj rompiˆgis kaj la tuta inko 

elverˆsiˆgis sur la teron. Konfuzite la knabo staras kaj malgaje rigardas la 

elverˆsitan inkon. — Nu, kion vi staras, mia knabo? diris unu preteriranto; 

vi jam elskribis la tutan inkon kaj nun vi povas trankvilo iri domen! 

Principo. Luigantino de ĉambro: Antaŭ ol vi enloˆgiˆgas en mian ĉambron, 

mi devas al vi rimarki, ke mi amas, ke oni akurate pagu la luan pagon. — 

Studento: Tio ĉi estas ankaŭ mia principo; aŭ akurate, aŭ tute ne! 

Malbona memoro. De kio vi havas tian embarasan mienon? — Ha, 

prezentu al vi mian teruran situacion: mi petis hieraŭ fraŭlinon Marion pri 

ˆsia mano kaj mi ne memoras, kion ˆsi al mi respondis: jes aŭ ne. . . 

Neniom malhelpas. Sinjoro venas domen laca kaj malsata. Lia sesdekjara 

kuiristino donas al li la tagmanˆgon, kiu estas preparita tre malbone. — 

Sinjoro: Aŭskultu, Antonino, diru al mi malkaˆse, kial vi ne prenas oficon 

de nutristino? ˆgi estas ja multe pli enspeza, ol la ofico de kuiristino. — 

Kuiristino: Ha, sinjoro, vi ˆsercas! Kiel do ˆgi estus ebla? ĉu mi povus nun 

esti nutristino? — Sinjoro: Neniom malhelpas! Kuiristino vi ja ankaŭ tute 

ne povas esti kaj tamen estas! 

Bonigo. Fianĉino: Diru, ĉu estas vero tio, kion mia patrino al mi diris? 

— Fianĉo: Kion do? — Fianĉino: Ke vi edziˆgas je mi, ĉar mi poste havos 

grandan sumon da mono. — Fianĉo: Sed mia infano, kontraŭe! estus al mi 

eĉ pli agrable, se vi ˆgin havus jam nun. 

Tro granda postulo. — For! al sanaj kaj fortaj mi almozon ne donas. — 

Kiel vi volas; pro viaj kelkaj centimoj mi al mi piedon ne rompos. 

Teruraj infanoj : Onklino parolas kun malgranda nevo, kiu ˆjus venis el la 

lernejo. — Nu, ĉu vi lernis aritmetikon? — Certe! — Kion do vi lernis? — 

Deprenadon. — Aha! sekve se mi diros al vi, en kiu jaro mi naskiˆgis, ĉu vi 

povos diri, kian aˆgon mi havas? — Oho! tiajn grandajn nombrojn ni en la 

lernejo ankoraŭ ne lernis. 

Mirindaˆjo en la medicino. En unu societo oni parolis pri medicino. Unu 

el la alestantoj diris, ke la unua montrilo en la plej multaj malsanoj estas la 

lango kaj se la lango estas kovrita, tio ĉi jam montras, ke la homo ne estas 

sana. — Kaj tamen, rimarkis alia, mi konas unu sinjorinon, kies lango ĉiam 

estas kovrita per tre dika tavolo da ĉikanoj kaj kalumnioj kaj ˆsi tamen estas 

tute sana. 

57


Ne volonte. Juˆganto: Viaj respondoj estas ĉiuj fonditaj sur plena vereco? 

— Juˆgato: Vorto post vorto, Via moˆsto! ke mi mortu, se mi iom mensogas! 

— Juˆganto: Sekve vi estas preta ankaŭ ˆjuri pri ili? — Juˆgato: Hm. . . ne tre 

volonte, sinjoro. 

Neprospera aludo. Kara edzo, la kuracisto diras, ke mi bezonas min distri, 

vidi aliajn vizaˆgojn ĉirkaŭ mi. . . — Nu, en tia okazo mi tuj forlasos vian 

servantaron kaj dungos aliajn. 

Naive: La somerloˆgo, kiun mi luigas, sin trovas, kiel vi vidas, apud la 

arbaro mem. La odoron de la abioj vi havos ĉiam en la ĉambro. Provu nur 

la odoron! Belega, ravanta! Kaj kiel saniga! 

Ĉu vi eble havas iun malsanan 

je la brusto en via estimata familio? — Ne! — Ha, efektiva domaˆgo! 

Malegala legado. Patrineto, mi ricevis leteron de sinjoro Roberto, li petas 

mian manon; ĉu vi permesas, ke mi ˆgin donu al li? — Sinjoro Roberto? Ho, 

mia naiva, ĉu vi bone komprenas la dezirojn de sinjoro Roberto? — Legu 

do mem, patrineto, kion li skribas: “Fraŭlino, donacu al mi vian manon! mi 

povas vivi nur por vi! Per floroj kaj baloj mi plenigos vian tutan vivon! Kun 

via kiso mi iros al la fino de la mondo!” — Ha, ha, ha! sed vi ja tute ne 

bone legis la leteron! Rigardu, kion li skribas: “Fraŭlino, donacu al mi vian 

monon! mi povas vivi nur per vi! Per ploroj kaj batoj mi plenigos vian tutan 

vivon! Kun via kaso mi iros al la fino de la mondo!” 

Napoleono III kaj Benedetti. Napoleono III ofte mokadis siajn korteganojn. 

Tiel li diradis al Benedetti, lia konata ambasadoro, ke li havas bovan 

vizaˆgon. — Mi ne scias, Via Imperiestra Moˆsto, respondis unu fojon 

Benedetti al tiela ˆserco, ĉu mi efektive havas vizaˆgon de bovo, sed mi tre 

bone scias, ke mi multajn fojojn prezentadis vian personon, kaj ĉiam kun tiu 

ĉi sama vizaˆgo, kiun mi nun havas. [I. Lojko.] 

Neantaŭvidita respondo. Unu provincano, veninte Romon, turnis al si la 

atenton de ĉiuj per frapanta simileco kun la imperiestro Aŭgusto. Tiu ĉi 

ordonis, ke oni alkonduku al li la similulon kaj, rigardante lin atente, li diris: 

— Junulo, ĉu via patrino neniam estis en Romo? — Ne, Sinjoro, respondis 

la provincano, sed mia patro ofte tie ĉi estadis. [I. Lojko.] 

Kulereto. En bona restoracio estas granda amaso da homoj, kiuj manˆgas 

kaj trinkas. Apud du tabletoj, proksime de la enirejo, sidas du sinjoroj: 

unu jam nejuna kun friponeta vizaˆgo; antaŭ li sur la tablo staras malplena 

glaseto kaj telero kun duono da pantranĉo kun ˆsinko; la dua — juna homo, 

dande vestista, videble ˆjus sidiˆginta apud la tableto; li detiris siajn ˆsamajn 

gantojn kaj disbutonumas la superveston. La nejuna sinjoro legas gazeton 

kaj de post ˆgi li de tempo al tempo ĉirkaŭrigardas la publikon. — Servanto! 

vokas la juna dando: tason da kafo kaj pasteĉeton! Post kelkaj minutoj la 

servanto alportis. La juna homo komencas trinki la kafon, rigardas ĉirkaŭen 

sur ĉiuj flankoj kaj subite kaˆsas la kulereton de sia kafo en la poˆson. Tion ĉi

imarkis la maljuna sinjoro. Li vokas la servanton. Tiu ĉi aperas. — Tason 

da kafo kaj pasteĉeton! La postulitaˆjo estas alportita. La sinjoro manˆgas. 

— Se vi volas, mi montros al vi ˆjonglon, li diras al la servanto, alvokinte lin. 

La servanto ridetas. — Rigardu: ĉu tio ĉi estas kulereto? — Jes, sinjoro. 

— Kie do ˆgi estas nun? demandis la sinjoro, rapide kaˆsante la kulereton en 

la poˆson. — En via poˆso. — Ne, ne en mia, sed en la poˆso de tiu ĉi juna 

sinjoro. La servanto senvole returnas sin al la dando. Tiu ĉi suprensaltas. — 

Volu, sinjoro, elpreni la kulereton el via poˆso, turnas sin al li la nejuna homo. 

Vole-ne-vole la dando enˆsovas la manon en la poˆson kaj eltiras la kulereton. 

— Nu, vi estas vera ˆjonglisto, li rimarkas konfuzite. — Jes. Prenu por la 

kafo; la brando estas pagita, diras la ˆjonglisto, ˆjetante moneron sur la tablon, 

kaj foriˆgas, akompanata per salutoj de la mirigita servanto kaj forportante 

la kaˆsitan kulereton. [I. Lojko.] 

La poeto Pope. La angla reˆgo, vidinte unu fojon sur la strato Pope’on, 

konatan poeton, sed ˆgibulon, diris al sia sekvantaro: — Mi volus scii, por kio 

taŭgas tiu ĉi hometo, kiu iras tiel malrekte. Pope aŭdis tiujn ĉi vortojn kaj, 

turninte sin al la reˆgo, li ekkriis: Por igi vin rekte iradi. [I. Lojko.] 

Frideriko la Granda amis disputojn kaj havis la kutimon fini ilin per 

ekbato de piedo en la genuon de la kundisputanto. Unu fojon, havante fortan 

deziron disputi, li demandis unu korteganon, kial li ne diras al li sian veran 

opinion. — Estas maloportune, respondis tiu ĉi, diri siajn opiniojn al reˆgo, 

kiu havas tiajn fortikajn konvinkojn kaj tiajn solidajn botojn. [N. B.] 

Unu generalo demandis unu junan soldaton, ĉu estas sufiĉa por li la porcio 

da pano, kiun li ĉiutage ricevas. — Jes, Via Generala Moˆsto. — Kaj eble 

io ankoraŭ restas? — Jes, Via Generala Moˆsto. — Kion do vi faras kun la 

restaˆjo? — Mi ˆgin formanˆgas, Via Generala Moˆsto. [N. B.] 

Rusa oficiro, ricevinte de unu alilandulo elvokon al duelo, sendis al li 

kiel sekundanton unu sian kolegon. Oni prezentas al li la sekundanton de 

la kontraŭa flanko, malgrandan kaj tre dikan homon. — 

59 

Ĉu vi scias nian 

kutimon, demandis la lasta, ke se la batalantoj maltrafas, la sekundantoj 

devas batali? — Mi konsentas, respondis la oficiro. — Sed ĉu vi scias, 

daŭrigis la dika sekundanto, ke mi je dudek kvin paˆsoj trafas en kvinkopekan 

moneron? — Mi ne scias, respondis la oficiro, ĉu mi trafos en tia interspaco 

en kvinkopekon, sed en tian ventregon, kiel via, mi trafos sendube. [N. B.] 

Malriĉa saˆgulo tagmanˆgis ĉe avara riĉulo. La avarulo forˆsovis la panon 

sur la tablo tiel malproksimen, ke la malriĉa gasto ne povis ˆgin atingi. Ne 

estante ankoraŭ kontenta de tio ĉi kaj volante pli ĉagreni sian gaston, la 

avarulo turnis sin al li: — Mi aŭdis, ke vi estas tre saˆga homo, sed mi vidas, 

ke vi estas nelaborema: vi volas, ke aliaj laboru, dum vi mem sidas sur ili kiel 

parazito kaj manˆgas kaj vestas vin per fremda kosto. Se, kontraŭe, vi estus 

laborema, vi povus fariˆgi io, ekzemple ĉe mi kaj miaj komercoj. — Ne, mia


bonfarema, respondis la saˆgulo, kontraŭe: mi volus io fariˆgi ĉe vi, sed vi ne 

permesas al mi. . . — Klarigu vin, diris la avarulo, ĉar mi vin ne komprenas. 

— Tute simple, kun sarkasma rideto sur la lipoj respondis la saˆgulo: mi volis 

ĉe vi fariˆgi sata, sed vi ne permesas al mi. [N. Kuˆsnir.] 

Kontraŭ la germana leˆgo pri la drinkemeco kelkaj gajaj filoj de la Marburga 

universitato en unu nokto faris al si la plezuron skribi per kreto sur la 

nigra tabulo de la universitata domo la sekvantan sentencon: — Kiu bone 

drinkas, tiu bone dormas; kiu bone dormas, tiu ne pekas; kiu ne pekas, estas 

bona homo; sekve: kiu bone drinkas, estas bona homo! Kian grandegan gajecon 

tiu ĉi sentenco la sekvantan matenon elvokis ĉe la studentoj, oni facile 

povas al si prezenti. [K. Huebert.] 

Oni demandis la filozofon Malebranche pri la kaŭzo de la suferoj de la 

bestoj. — Ke la homoj suferas, tio ĉi estas komprenebla: Adamo manˆgis 

la malpermesitan frukton; sed por kio suferas la bestoj? — Eble ili manˆgis 

malpermesitan fojnon, respondis Malebranche. [N. B.] 

Jubilea telegramo. Mallongan tempon post la 25-jara jubileo de la tago 

de apero de “Guberniaj Skizoj” de la rusa satiristo ˆ Sĉedrin-Saltikov havis 

lokon la ĉiujara kolega tagmanˆgo de la studentoj de la N...a universitato. 

Unu el la alestantoj proponis, ke oni esprimu al la talenta satiristo la studentan 

gratulon je la pasinta jubileo. Lia ideo estis unuvoĉe akceptita kaj 

tuj estis kunmetita telegramo kun konvena teksto kaj kun la komuna subskribo: 

“ Ĉiujare-tagmanˆgantaj studentoj.” Post unu horo de ˆ Sĉedrin venis 

respondo: “Dankas! Ĉiutage tagmanˆganta ˆ Sĉedrin.” 

F ortaj konvinkoj. Kiam Napoleono I forlasis la insulon Elbo kaj aliradis 

al Parizo, la Pariza gazeto “Moniteur” per la sekvantaj esprimoj sciigis pri tio 

ĉi siajn legantojn: (tago 1): La malbenita hommanˆganto eliris el sia nesto; 

(tago 2): La korsika diablo forlasis la ˆsipon en la golfo ˆ Juano; (tago 3): La 

tigro alvenis al Gano; (tago 4): La monstro pasigis la nokton en Grenoblo; 

(tago 5): La tirano trairis tra Liono; (tago 6): La uzurpatoron oni vidis en 60 

mejloj de la ĉefurbo; (tago 7): Napoleono estos morgaŭ apud niaj fortikaˆjoj; 

(tago 8): La imperiestro venis al Fonteneblo; (tago 9): Lia Imperiestra Moˆsto 

enpaˆsis hieraŭ en la palacon Tuilerian, ĉirkaŭita de siaj fidelaj regatoj. 

Inter geedzoj. — La diablo prenu tian ordon! ĉiun fojon, kiam mi 

volas vesti novan ĉemizon, ˆgi ĉiam estas sen butonoj! — Kiel vi ne hontas, 

grandaˆga viro, tiel brui pro kelkaj mankantaj butonoj! Rigardu la infanojn: 

ĉe ili la tutaj vestoj estas disˆsiritaj, kaj ili ne diras eĉ unu vorton. 

Solvita problemo. Unu fojon la glora Buffon invitis al tagmanˆgo kelkajn 

aliajn naturistojn. Post la tagmanˆgo la societo deiris en la ˆgardenon. Estis 

ankoraŭ sufiĉe varmege, malgraŭ ke la suno staris jam sufiĉe malalte. En la 

ˆgardeno turnis sur sin la atenton staranta sur postumento vitra globo, kion 

oni ofte vidas en ˆgardenoj. Iu, metinte sur ˆgin la manon, trovis, ke per ia

strangeco ˆgi estas sur la ombra flanko multe pli varma, ol sur la suna. Li 

tuj komunikis sian eltrovon al sia najbaro. Unu post la alia ĉiuj komencis 

metadi la manojn sur la globon kaj trovis, ke la dirita estas vero. Ĉiuj 

kolektiˆgis ĉirkaŭ la vitra globo, kaj komenciˆgis alte scienca interparolo; ĉiu, 

por klarigi la fenomenon, elpensis sian teorion: unu supozis engluton de la 

radioj de varmeco, alia montris la liberiˆgon de kaˆsita varmelemento, tria 

klarigis ĉion per rebato de la radioj. Kion unu ne sciis, tion plenigis la alia, 

kaj fine, apogante sin sur la leˆgoj de la naturo, ili venis al la konkludo, ke la 

apero estas tute natura kaj ke alie ne povas esti. Buffon, kiu ne volis ankoraŭ 

esprimi sian opinion pri tiu ĉi apero, alvokis la ˆgardeniston kaj demandis : 

— Nu, mia kara, diru, kial la globo sur la ombra flanko estas pli varma, ol 

sur la flanko turnita al la suno? — Kial? respondis la ˆgardenisto, tial, ĉar 

mi ˆjus turnis la globon, por ke tiu ˆgia flanko ne tro varmiˆgu. [M. Solovjev.] 

Unu virino plendis al kapitano, ke ˆsi estas ĉirkaŭrabita de liaj soldatoj. 

— Ĉu ili ĉion forportis? demandis la kapitano. — Ne, ili restigis ion. — Nu, 

sekve tio ĉi ne estis miaj soldatoj; miaj prenas ĉion. 

La imperiestrino Katerino sonoras kaj neniu el ˆsiaj servantoj venas. ˆ Si 

iras el la kabineto en la vestejon kaj pli malproksimen, kaj fine en unu el la 

lastaj ĉambroj ˆsi vidas, ke la hejtisto fervore ligas maldikan pakaˆjon. Ekvidinte 

la imperiestrinon, li paliˆgis kaj ˆjetis sin antaŭ ˆsi sur la genuojn. — Kio 

estas? ˆsi demandis. — Pardonu min, Via Imperiestra Moˆsto! — Kion do vi 

faris? — Jen, kara reˆgino, mia valizo estas plena de diversaj bonaj objektoj 

el la palaco de Via Moˆsto. Tie ĉi sin trovas rostaˆjo, kukaˆjo, kelkaj boteletoj 

da biero kaj kelkaj funtoj da bombonoj por miaj infanetoj. Mi deˆjoris mian 

semajnon, kaj nun mi iras hejmen, — Tra kie do vi volas eliri? — Jen tie, per 

tiu ˆstuparo. — Ne, tie ne iru; tie eble renkontos vin la ĉefo de la palaco; kaj 

mi timas, ke tiam viaj infanoj nenion ricevos. Prenu do vian pakaˆjon kaj iru 

post mi. ˆ Si elkodukis lin tra la salonoj sur alian ˆstuparon kaj, malferminte 

mem la pordon, diris: — Nu, nun iru kun Dio. 

La advokato de ratoj. Chassie, unu el la plej gloraj juristoj de Francujo kaj 

poste prezidanto de la parlamento en la Provenco, fondis sian gloron per tio, 

ke li en la jaro 1522 elpaˆsis kiel advokato de ratoj. Oni devas scii, ke en la fino 

de la mezaj centjaroj regis la malsaˆgo, ke la reˆga prokuroro eĉ bestojn tiradis 

al juˆgo. Tio ĉi havis lokon kun la ratoj en la dirita jaro; ili estis invititaj al la 

juˆgejo, por pravigi sin kontraŭ la plendoj, levitaj kontraŭ ili. Kompreneble 

ili ne venis, kaj ĉiu pensis, ke oni juˆgos ilin en foresto, kiam subite Chassie 

aperis kiel ilia defendanto kaj diris, ke liaj klientoj ne estis invititaj en leˆga 

ordo. — Kaj kiel oni tion ĉi povas fari? demandis la prokuroro; kaj kun 

ˆsajna seriozeco la advokato respondis: — Oni albatu la inviton al la pordoj 

de la preˆgejoj, sed oni forgesu nenian lokon, oni ankaŭ enˆslosu ie la katojn, 

la terurajn malamikojn de miaj klientoj, por ke la vojoj fariˆgu liberaj, kaj 

61


oni bone klarigu al la katoj, ke ili estos severe punataj, se ili malgraŭ la 

malpermeso pekos kontraŭ la libereco de la vojoj. — Tio ĉi estas ja neebla, 

ekkriis la prokuroro. — En tia okazo mi esprimas proteston kontraŭ ĉia farita 

juˆga decido, respondis Chassie kaj forlasis triumfe la salonon de juˆgo. De tiu 

momento lia gloro estis fondita; la tuta Francujo penadis en okazo de bezono 

ricevi lin kiel advokaton. 

Sur balo. — Invitu al valso tiun fraŭlinon, kiun vi tie vidas. — Kun 

granda plezuro, fraŭlino! Tio ĉi estas kredeble via amikino? — Ne, kontraŭe, 

sinjoro: tio ĉi estas mia plej granda malamikino, kaj vi almenaŭ plene batos 

al ˆsi la piedojn. 

Mirindaˆjoj. Okaze kunvenis kvar sinjoroj, grandaj majstroj kaj amantoj 

de mensogado. Longan tempon ili sidis silente, fine unu diras: — 

Ĉu vi 

aŭdis, kian sukceson havis Aramburo? Mi mem vidis, ke en la teatro estis 

tiel malvaste, ke oni ne povis aplaŭdi en horizontala direkto, sed aplaŭdis en 

vertikala. — Tre povas esti, diris la dua; kaj mi unu fojon estis en teatro, 

kaj prezentu al vi, tie estis tiel plenege, ke oni ne povis ridi en horizontala 

direkto, sed ridis en vertikala. . . — 

Ĉio ĉi estas malvera, diris la tria; sed 

jen mi, kiam mi estis en Afriko, vidis negron tiel nigran, ke oni bezonis, por 

lin rigardi, ekbruligi kandelon. — Nu, tio ĉi ankaŭ estas malvera, diris la 

kvara; sed jen mi, kiam mi estis en Anglujo, mi vidis tiel maldikan fraŭlinon, 

ke ˆsi bezonis du fojojn eniri la ĉambron, por ke oni povu ˆsin rimarki. [M. 

Solovjev.] 

Severa bibliotekisto. 

Ĉiu el la regimentoj, kiuj staras en Parizo, posedas 

propran bibliotekon, kies gardisto estas ordinare ia maljuna suboficiro, kiu 

estas multe pli kompetenta en aferoj militaj, ol en literaturo. Unu leŭtenanto 

de la maristaro sendis unu fojon en tian bibliotekon sian servanton kun la 

komisio, ke li alportu al li el la biblioteko la 9-an volumon de la vortaro de 

Larousse (kun la literoj I, J, K). Post unu horo la soldato alportas al li la 

volumon unuan, raportante al li, ke la bibliotekisto ne povis doni la naŭan 

volumon al persono, kiu ne legis la ok unuajn, kaj ke, traleginte tiujn ĉi, la 

leŭtenanto ricevos tion, kion li deziras. 

La Filo. Malriĉa hebreo volis kristaniˆgi. La pastro instruis lin pri la 

preˆgo, sed lia penado restis vana, ĉar la hebreo estis tre malinteligenta. — 

Nu, mia filo, se vi morgaŭ scios fari senerare la signon de la kruco, vi ricevos 

de mi sakon da terpomoj. — En la sekvanta tago la hebreo prenis kun si sian 

filon, portantan sakon por la donaco, kaj li eniris en la domon de la pastro 

lasinte la filon en la korto. — Nu, faru la signon de la kruco, diris la pastro. 

— En la nomo de la Patro kaj de la Sankta Spirito. Amen. — Ne, kie do 

restis la “Filo” — Pardonu, via pastra moˆsto, mi lasis lin ekstere; li tenas la 

sakon por la terpomoj. [P. Lengyel]. 

Laŭ la lokoj. — Ha, via grafa moˆsto, vi estas tie ĉi, en la ĉefurbo? Kaj

en tia malnova, eluzita vesto! — Kial ne? Estas tre komforte portadi ˆgin, 

kaj en la ĉefurbo neniu min konas. — Sed vi ˆgin portadas ankaŭ hejme. — 

Nu, kial ne? hejme ja ĉiu min konas. [P. Lengyel.] 

Kurioza trompo. Tri sinjoroj, elegante vestitaj, venis en hotelon, prezentante 

sin kiel komisaroj Amerikaj de la ekspozicio Antverpena, kaj ekvivis 

tie tiel lukse, ke ilia kalkulo en la daŭro de tri tagoj kreskis ˆgis kelkaj centoj 

da frankoj. En vespero de la tria tago antaŭ la komenciˆgo de la hotela tagmanˆgo 

aperis en la hotelo kvara gasto, kiu legitimiˆgis ĉe la mastro kiel kriminala 

policisto el Parizo, sciigante, ke li intencas serĉi tri danˆgerajn krimulojn. 

Dume li montris al la mastro fotografaˆjojn de tri personoj, en kiuj oni tuj 

ekkonis la tri komisarojn Amerikajn. Nun la kriminala policisto proponis la 

sekvantan planon al la mastro kun la peto helpi al li en la plenumo de ˆgi: la 

mastro zorgu, ke neniu el la tri personoj malaperu el la domo. La policisto 

sidiˆgis al tablo kaj ˆguis kun granda apetito manˆgojn kaj trinkojn. Kiam oni 

alportis la deserton, la policisto sin levis kaj ordonis silenton, sciigante la 

alestantajn terurigitajn gastojn, ke la tri kontraŭsidantaj sinjoroj estas tri 

danˆgeraj krimuloj, kiujn li devas aresti. La tri sinjoroj provis forkuri, sed la 

mastro kune kun sia servantaro staris jam antaŭ la pordo kontraŭ ili. Laŭ la 

ordono de la policisto alveturis droˆsko en kiun sidiˆgis ĉiuj kvar sinjoroj. — 

Ĉu la trompistoj pagis sian kalkulon? demandas la policisto la mastron. — 

Ne. — Kiom ili ˆsuldas? — 295 frankojn. — Bone! Ni traserĉos ilin en la 

polico kaj pagos vian kalkulon per la trovita mono. Mian kalkulon vi povas 

ankaŭ sendi tien. Kaj nun, veturigisto, antaŭen, al la polico! Sed la mastro 

vidis ˆgis hodiaŭ nek la krimulojn nek la kriminalan policiston. [G. Dumpert.] 

Ruso kaj tataro. Ruso kaj tataro veturis kune. En la vojo fariˆgis nokto, 

kaj ili restis sur la kampo nokti. Ili disbruligis fajron, kuiris kaĉon kaj, 

manˆgante la kaĉon, komencis disputi pri tio, kiu el ili devas gardi la ĉevalojn. 

La ruso havis ĉevalon malbonan kaj de koloro blanka, la tataro havis bonan 

nigran ĉevalon. La nokto estis nigra, kaj jen la ruso diras al la tataro: mi 

ne havas bezonon gardi mian ĉevalon: mi mian ĉevalon tuj ekvidos, kiam mi 

vekiˆgos, ĉar ˆgi estas blanka; sed vi ne devas dormi, sed, gardi vian nigran 

ĉevalon. La tataro ne havis grandan deziron maldormi pro la ĉevalo, kaj 

li faris kun la ruso interˆsanˆgon kun la ĉevaloj. La ruso prenis la bonan 

ĉevalon kaj, ridante je la tataro, diris al li: — Nun mi tute ne gardos mian 

ĉevalon, ĉar ˆstelisto en la nigra nokto ne ekvidos mian nigran ĉevalon, sed 

vian blankan li tuj ekvidos kaj ˆstelos. La tataro devis ne dormi, sed gardi 

sian ĉevalon. La nokto pasis. La ruso kaj tataro veturis plu. Por manˆgi ili 

bavis nur unu kokinon. Por du personoj ˆgi ne estis sufiĉa, kaj tial ili decidis, 

ke manˆgos nur unu — nome tiu, al kiu la sorto ˆgin decidos. La tataro diras: 

— Ni endormiˆgu, kaj tiu, kiu vidos pli bonan sonˆgon, manˆgos la kokinon. 

Ili kuˆsiˆgis. La tataro ne dormas, sed elpensas sonˆgon, vekas la ruson kaj 

63


demandas: — Kion vi vidis en sonˆgo? La ruso postulas, ke la tataro antaŭe 

diru, kion li vidis en sonˆgo. La tataro diras: — Ha, ruso! bonan sonˆgon mi 

vidis: oni prenis min en la ĉielon; en la ĉielo mi vidis multajn spiritojn. . . ha, 

kiel bone tie estis! — Jes, diras la ruso, mi ankaŭ vidis, kiel oni prenis vin en 

la ĉielon; mi pensis, ke vi de tie jam ne revenos, kaj mi formanˆgis la kokinon. 

La tataro restis tiel sen bona ĉevalo kaj sen manˆgo kaj ne volis jam pli iradi 

iam kun ruso. [J. Polupanov.] 

Singardema komuniko. Kiam nia mortinta juˆgisto Begli glitiˆgis en la 

juˆgejo, falis de la ˆstuparo kaj rompis al si la kolon, ni ekmeditis pri grava 

demando, kiel komuniki tiun ĉi malˆgojan sciigon al lia malfeliĉa edzino. Fine 

ni decidis tiel: ni metis la korpon en la veturilon de nia maljuna honesta 

veturigisto kaj ordonis al tiu ĉi lasta liveri la mortinton en la domon de 

sinjorino Begli, sed ĉe tio ĉi agi kun granda takto kaj singardemo. Precipe 

ni turnis lian atenton sur tion, ke li ne komuniku la okazintan malfeliĉon al 

la maljunulino subite, sed ke li antaŭe preparu ˆsin al tio ĉi. Alveturinte al 

la loko de la difino, nia veturigisto komencis kriegi el la tuta gorˆgo, ˆgis sur 

la sojlo aperis la edzino de la juˆgisto. Tiam li demandis ˆsin: — 

Ĉu tie ĉi 

loˆgas la vidvino Begli? — Vidvino Begli?. . . Ne ˆsi ne loˆgas tie ĉi. — Kaj 

mi povas veti, ke ˆsi loˆgas tie ĉi!. . . Sed tio ĉi ne estas grava. Diru, ĉu tie ĉi 

loˆgas la juˆgisto Begli? — Jes, li loˆgas tie ĉi. — Kaj mi povas veti, ke li 

ne loˆgas tie ĉi. Cetere tio ĉi ne estas grava. Mi ne disputos kun vi. Diru, 

ĉu li ne estas hejme? — Ne, li ne estas hejme. — Sed mi povas veti, ke li 

estas hejme. . . Sinjorino, mi konsilas al vi apogi vin al la muro, mi diros al 

vi ion tion, ke vi kredeble ne eltenos sur la piedoj. Okazis malfeliĉo! Jen en 

mia veturilo kuˆsas la maljuna juˆgisto. Ekrigardu lin, kaj vi vidos, ke li jam 

neniam sin levos. [El Mark Twain. Tradukis S. Borovko.] 

Dupieda leono. Juna kaj tre bela dresistino de leonoj permesis al leono 

preni pecon da sukero el ˆsia buˆso. — Tion povas ankaŭ mi fari, diris unu 

rigardanto. — Kio, vi, malforta junulo? respondis la bela dresistino. — Jes, 

egale bone kiel la leono. [O. J. Olson.]

Ĉapitro 4 

Rakontoj 

4.1 Nokto 

(De EUBE EL ODESO.) 

Trankvila stela nokto kaj trankvila senlima maro. Kun meza rapideco 

ˆsovas sin sur la mara ebenaˆjo, unu post alia, tri hispanaj “karaveloj” de la 

XV centjaro. Mizeraj, facile rompeblaj ˆsipoj; ˆsipanaron oni ne vidas: ˆgi jam 

longe dormas; sur la ferdekoj oni vidas nur la senmovajn gardstarantojn. 

Sed nur en la meza ˆsipo, kiu portas sur la rando la surskribon “Santa Maria” 

kaj admiralan flagon sur la masto, en la malvasta kajuto brulas lumo, kaj 

apud la tablo, kovrita de geografiaj kartoj, sidas en profunda meditado la 

granda admiralo de Hispanujo, Kristoforo Kolumbo. Dormo ne volas tuˆsi 

liajn okulojn. Jam la duan nokton la admiralo ne kuˆsigas sin, la duan tagon 

turmentas lin unu sama premanta penso. Ankoraŭ du tagoj — kaj, se li ne 

renkontos teron, la ˆsipoj iros returne Hispanujon. Hieraŭ la ˆsipanaro arogante 

sciigis, ke ˆgi ne volas iri plu, kaj kun granda malfacileco la admiralo elpetis 

de ˆgi limtempon de tri tagoj. La suno malleviˆgis kaj denove leviˆgis, — antaŭ 

li etendis sin tiu sama senlima ebenaˆjo da trankvila mistera akvo. Estas 

vero, ke hodiaŭ la maro alportis du verdajn branĉetojn, ian pikan arbetaˆjon, 

tabulon kaj rabotitan bastoneton — sendubajn signojn de proksimeco de 

tero. Ankaŭ sen tio ĉi li scias, ke tero sin trovas antaŭ li, ke tiu ĉi tero 

estas proksima, sed ĉu li havos tempon veni al ˆgi en tiuj ĉi du tagoj? ˆ Guste 

antaŭ unu monato li renkontis ion similan je rompita masto: la mara fluo 

forportis ˆgin malproksimen; post kelkaj tagoj — akvokreskaˆjon kaj unu eĉ 

kun viva kankro, kaj birdojn oni vidis ankoraŭ antaŭ du semajnoj. La tero, 

kompreneble, estas proksima, eble en la interspaco de nur kelkaj tagoj da 

vojo, sed kie preni tiujn ĉi kelkajn tagojn? Kaj ankoraŭ antaŭ tri horoj la 

admiralo kaj kontrolisto de la ekspedicio, Rodrigo Sanchez, vidis sur la maro 

65

66 ĈAPITRO 4. RAKONTOJ 

iajn briletantajn lumetojn, sed la ˆsipoj, kompreneble, venis jam al tiu loko, 

kie la lumoj estis viditaj, — kaj ĉiam ankoraŭ oni ne vidas la atendatan 

bordon. Sufiĉe da eraroj: jam du fojojn, la 25-an de Septembro kaj la 7an 

de Oktobro, ili eraris, vidante imagatan teron, kaj ambaŭ fojojn tiuj ĉi 

eraroj terure influis la ˆsipanaron. Hodiaŭ la tutan tagon la admiralo estis 

forte ekscitita, kaj nur la fiereco ne permesis al li pasigi la tutan tagon sur 

la ferdeko, avide celante la rigardon en la puran horizonton. Kaj antaŭ unu 

horo, ˆjetinte la lastan rigardon, plenan de muta malespero, sur la malluman 

mason da akvo, li kun kaˆsita turmentiˆgo deiris en sian kajuton. Ankoraŭ 48 

horoj — kaj ĉio estas perdita! 

Jes, ĉio estas perdita. Rompita, neniigita, polvigita estas la granda celo 

de lia vaga vivo. Oni ne povas iri, se la piedoj estas ligitaj, oni ne povas 

batali, se oni elˆsiras el la manoj la lastan batalilon. La ĉielon kaj la homojn 

li povas voki kiel atestantojn, ke li faris ĉion, kion li povis kaj devis fari. Kiam 

en lia kapo plene formiˆgis la plano de lia entrepreno, li estis vigla, plena de 

fortoj kvardek-ok-jara viro, — kaj nur nun, kiam grizeco dense arˆgentigis 

liajn harojn, kiam li havas jam la aˆgon de 66 jaroj, nur nun li ricevis la eblon 

alpaˆsi al la efektivigo de tiu ĉi plano. Tutan serion da jaroj li sendekliniˆge 

iris al la elektita celo, kaj ne estis tago, en kiu li ne pensus pri ˆgi, kaj ne 

estis ofero, kiun li ne alportus por ˆgi. Li venkis ĉiujn malhelpojn, kiujn tiel 

malavare prezentis al li la kruela sorto, li venkis eĉ la tempon mem. Preskaŭ 

sepdekjara maljunulo, li enportis en sian aferon freˆsecon de la plej bonaj jaroj 

de juneco, kaj kun heroa trankvileco li komencis la ekspedicion, kiu ektimigis 

eĉ la kuraˆgajn maristojn de Palos. Li faris ĉion de sia flanko, kaj nun li estas 

preta pensi, ke super li pendas ia malbeno. Travivi tion, kion li travivis, 

penante pri la efektivigo de siaj planoj — estis jam tro multe; sed esti sur la 

vojo al ilia efektivigo, trairi naŭ dekonojn de tiu ĉi vojo kaj ekiri returnen, 

nenion farinte — tio ĉi estis tro multe eĉ por liaj fortoj! Tio ĉi estis neaŭdita, 

nekredebla moko de la sorto, tio ĉi estis bato, kiu estis kapabla rompi eĉ lin! 

Kaj en la malvasta kajuto de “Santa Maria” en tiu ĉi turmenta nokto la 

admiralo en pensoj travivis sian tutan pasintan vivon. Oni diras, ke se homo 

komencas rememori sian tutan travivitaˆjon, tio ĉi estas signo de lia proksima 

morto. Al li ankaŭ minacas morto, se ne fizika, tiam ankoraŭ pli terura — 

morala. Povas esti, ke pro tio ĉi li senvole turnas sin antaŭen. Jen li, plej 

maljuna el la kvar infanoj de Dominiko Kolumbo, itala komercisto de drapoj, 

estante ankoraŭ preskaŭ infano, la unuan fojon iras en la maron. Li ˆjus forlasis 

la universitaton, li, dekkvarjara gracia bela knabo. Li veturas sur italaj 

ˆsipoj en Malgrand-Azion, Anglujon, Portugalujon, al la bordo de Gvineo. La 

vojaˆgoj disvolvas lian fortan naturan saˆgon kaj kun la jaroj ellaboras el li 

bravan mariston. La Genua respubliko konas lin, kiel bonan mariston, kaj 

en la milito kun Venecio ˆgi faras lin komandanto de galeroj. Lia nomo estas

4.1. NOKTO 67 

sufiĉe konata en Italujo, kaj la Neapola reˆgo faras lin estro de la ekspedicio 

kontraŭ la piratoj de Tuniso. Kun sia kutima kuraˆgo li kondukas siajn 

ˆsipojn kontraŭ la sovaˆgaj korsaroj. Sed la ˆsipanaro montriˆgas ne inda je sia 

estro: ˆgi timas la rabistojn, kaj jam antaŭ la bordo de Berberujo ˆgi faras 

ribelon. La ˆsipanoj postulas, ke oni iru returnen. La estro de la ekspedicio 

konsentas plenumi ilian postulon; li levas la velojn; la ˆsipanoj, konvinkitaj, 

ke ili iras returnen, trankviliˆgas, kaj la sekvantan matenon ili kun miro 

ekvidas la bordon de Afriko. Tiel pasas dudek jaroj, plenaj de vojaˆgoj, ventegoj, 

renkontoj, aventuroj, — pasas preskaŭ nerimarkite. Havante la aˆgon 

de tridek kvar jaroj, en la tuta floro de siaj fortoj, li venas Lisabonon. Tie li 

laboras super kartoj kaj globoj geografiaj, kiuj turnas sur sin la atenton de la 

instruita mondo, korespondas kun instruituloj. Poste li denove estas sur la 

maro: li naˆgas al la malproksimaj bordoj de Islando. Reveninte Lisabonon, 

li diras al fraŭlino Felipa Perestrello tion, kion li jam longe sentas, kiam li 

ˆsin renkontas: ke li ˆsin amas. Fraŭlino Felipa sentas tion saman: la majesta 

figuro de la kuraˆga maristo, lia nekaˆsita rigardo, kiu brilas per tia mirinda 

fajro, lia nobla elokventeco — ĉio en tiu ĉi neordinara persono de longe profunde 

frapis ˆsian imagon. Kaj ˆsi fariˆgas lia edzino. En tiu tempo jam en lia 

kapo komencas formiˆgi la plano de lia granda entrepreno. La patrino de lia 

edzino transdonas al li la kartojn kaj tagolibrojn de sia mortinta edzo, Bartolomeo 

Munhiz Perestrello, gubernatoro de la insulo Porto-Santo, kaj ˆsi ne 

povas kompreni tiun ˆgojon, kiun kaŭzas al ˆsia bofilo la amaso da flaviˆgintaj 

paperoj. Kaj dume por li tio ĉi estas tuta trezoro, kaj li tutajn tagojn sidas 

super ili kaj kun ˆgojo trovas en ili jesigon de liaj teoriaj supozoj. En tiu 

ĉi sama tempo li daŭrigas labori super siaj kartoj, partoprenas en la portugalaj 

ekspedicioj al la bordo de Gvineo, ĉion aŭskultas, ĉiujn eldemandas, 

korespondas kun sia instruita amiko Paŭlo Toscanelli, al kies leteroj li tiom 

multe dankas. Poste la malgranda familio forlasas Lisabonon kaj transloˆgiˆgas 

sur la insulon Porto-Santo. Tie ĉi li konstante renkontiˆgas kun vojaˆgantoj, 

kiuj veturas al la bordo de Gvineo aŭ revenas de ˆgi, kaj iliaj komunikoj, la 

interparoloj kun ili ĉiam pli kaj pli ekflamigas lin. Lia multjare ellaborita 

projekto jam ricevis precizajn, difinitajn formojn: siajn supozojn, naskitajn 

per la legado de Aristotelo, Plinio, Strabono, li fortigis per multo da faktoj, 

kiujn li kolektis; la karto de Toscanelli, kiun tiu ĉi alsendis al li, tute konsen- 

tas kun liaj konkludoj. 

Ĉio estas klara kiel tago: kiu havos sufiĉe da kuraˆgo, 

por tratranĉi la misteran maron, kiu etendas sin post la Gibraltara pordego, 

tiu trovos la serĉatan plej proksiman vojon al Hindujo. Li havos por tio ĉi 

sufiĉe da kuraˆgo, sed li ne havas la materialajn rimedojn. Oni devas trovi 

tiujn ĉi rimedojn, oni devas trovi fortan manon, kiu povus subteni lin. Jen 

kial li denove venas Lisabonon, — kaj de tiu ĉi minuto komenciˆgas la granda 

dramo, kiu daŭras tutan serion da jaroj.


Jen li, modeste vestita alilandulo, metas sian projekton al la favora trarigardo 

de lia reˆga moˆsto, la reˆgo de Portugalujo. Tio ĉi estas lia unua paˆso 

sur tiu pikaˆja vojo, sur kiun kondukis lin la malfeliĉo esti naskita neordinara 

homo. La sorto volas, ke li, kiu tiel bone ellernis la maron kun ˆgiaj ondegoj 

kaj ventegoj, akiru ankoraŭ pli gravan scion — scion de la homoj. Lia reˆga 

moˆsto, Johanno II de Portugalujo, ekinteresiˆgis je la propono de la malriĉa 

Genuano kaj difinas komision por trarigardo de tia neaŭdita projekto. Forta 

eraro: kion povas kompreni en tio ĉi tiu ĉi komisio? ˆ Gi estas dispremita 

de ˆgia grandeco, kaj al la reˆgo oni raportas, ke la projekto de la Genuano 

Kristoforo Kolumbo estas sensenca kaj meritas nenian atenton. Kun tio ĉi 

li povas ankoraŭ paciˆgi: li laboris super sia projekto ne kun la celo konvinki 

pri ˆgia efektivigebleco malsaˆgulojn. Sed kiam la reˆgo, ne metinte atenton 

sur la raporton de la komisio, malaltiˆgas al ˆstelado, kiam li, postulinte liajn 

paperojn kvazaŭ por persona trarigardo, sekrete, sen lia scio preparas 

ekspedicion, — li estas profunde indignigita. Nur unu fojon la sorto batalas 

por li: ventego apenaŭ ne dronigis la ˆsipojn, kiuj volis ˆsteli lian gloron, 

kaj la timema ekspedicio venas returnen. Lia indigno estas senlima; neniam 

lia kredo je homoj, je ilia honesteco ricevis tian fortan frapon. Kaj kiam la 

reˆgo, komprenanta, kiu staras antaŭ li, proponas al li denove komenci traktadon, 

li fiere rifuzas ĉiajn komunikiˆgojn kun tia reˆgo. Ne, jam pli bona 

estas malriĉegeco kaj nekonateco, ol esti tiel malhoneste trompata ankoraŭ 

dek fojojn. Li rifuzas, kaj se ne venus la morto de la edzino, kiu lasas al 

li malgrandan filon, li trankvile paciˆgus kun tiu ĉi unua malsukceso. Sed 

ankaŭ tiun ĉi baton li elportas kun tia sama vireco, kun kia li renkontadis 

kaj elportadis la marajn ventegojn. Tiam li rememoras, ke li estas Genuano, 

kaj li forlasas Portugalujon, por proponi la efektivigon de sia granda plano 

al tiu, kiu la plej multe tion ĉi meritas — al sia patrujo. 

Kaj jen li denove estas en la patrujo. Multo da jaroj pasis de la tempo, 

kiam li forlasis la patran urbon, kaj kun forta espero li nun eniras en ˆgin. 

Kvankam li estas malriĉe vestita, kvankam li estas preskaŭ almozulo, sed li 

alportas al la urbo reˆgan donacon: li proponas al ˆgi sian projekton. Sed la 

patrujo tute ne povas nun pensi pri li. La urbon Kaffa en Krimo okupis la 

turkoj kaj al la Genua ˆsiparo minacas ekstermo. Krom tio la projekto estas 

tute fantazia kaj meritas nenian atenton. Kaj se en Portugalujo oni volis 

ĉirkaŭˆsteli lin, en la patrujo la renkonto montriˆgas ankoraŭ pli malbona: tie 

almenaŭ troviˆgis homoj, kiuj povis lin kompreni, — tie ĉi lia propono estas 

renkontita per malsaˆga mokado. La espero distriˆgis, kiel fumo, kaj montriˆgas, 

ke li absolute ne havas, kion fari en la patrujo. Kaj kun maldolĉo en la koro 

li forlasas Genuon por nova migrado kaj novaj provoj. 

Ĉiuj konas la malˆgojan historion de tiuj ĉi provoj, sed kiu scias, kion li 

travivis en la tempo de ili? Li estas en Hispanujo, en la ĉirkaŭaˆjoj de Palos.

4.1. NOKTO 69 

Laca kaj ĉirkaŭˆsirita, preskaŭ duonnuda, li vagas kun la malgranda filo sur la 

brakoj kaj kun brulanta turmentiˆgo aŭdas, kiel la infano, premata de malsato 

kaj soifo, balbutas pri pano kaj akvo. Dank’ al Dio, jen estas mona ˆ hejo de 

franciskanoj, kaj eble tie li povos ion elpeti por la malfeliĉa infaneto. Kaj li, 

kiu iam komandis la ˆsipojn de la Genua respubliko, kiel almozulo haltas apud 

la pordego de la mona ˆ hejo kaj pelas la pordiston pri kruĉeto da akvo kaj peco 

da pano por sia infano. En tiu ĉi minuto preteriras la abato de la mona ˆ hejo, la 

nobla Juan Perez de Marchena. Estu por ĉiam benita tiu ĉi okaza renkonto, 

kiu donis al li la plej bonan amikon, sen kies helpo li eble neniam ekvidus tiun 

ĉi maron! Se li atingos sian celon kaj plej mallonga vojo al Hindujo estos 

eltrovita, la mondo dankos tion ĉi tiom same al Perez de Marchena, kiom 

al li, Kristoforo Kolumbo. Ho, li rekompencos inde tiun ĉi luman noblan 

kapon! Jen li, frapita de la majesta eksteraˆjo de la ĉirkaŭˆsirita migranto, 

haltas kaj demandas lin, kiu li estas. Kaj la migranto komencas rakonti pri 

sia malˆgoja migrado kaj ne sen miro trovas en la mona ˆ ho-franciskano homon, 

kiu tute lin komprenas. Oni gastame invitas lin esti gasto en la mona ˆ hejo; la 

abato sendas en la urbon Palos inviti sian amikon, la kuraciston Fernandez, 

kaj en la modesta Andaluza mona ˆ hejo komenciˆgas varmaj priparoladoj de 

lia projekto. Jes, tiuj ĉi homoj komprenas lin, antaŭ tiaj homoj estas inde 

paroli. Li entuziasmigas ilin per sia flameco kaj elokventeco; ili kune pentras 

belajn pentraˆjojn de la estonteco, kreita per la efektivigo de lia ekspedicio, 

kaj Perez de Marchena direktas lin al la reˆga kortego. Lia filo restos tie ĉi 

en la mona ˆ hejo por edukado, kaj li kun la letero de la abato al Talabera, la 

konfesprenanto de la reˆgino, devas veturi Kordovon. Talabera estas persono 

influa, kaj la amikoj disiras, plenaj de la plej lumaj esperoj. 

Li venas Kordovon kaj prezentas sin al Talabera. Neniam li forgesos, 

per kia fiera rigardo renkontis lin la konfesprenanto de la reˆgino. Li estas 

vestita malriĉe kaj malbone; lia parolo tuj montras en li alilandulon: sendube 

tio ĉi estas unu el tiuj multegaj aventuristoj, kiuj nur serĉas okazon kapti 

fiˆsojn en malklara akvo. Lia projekto? Talabera bonkore aŭskultas tiun ĉi 

sensencaˆjon kaj li ne dubas, ke la kreinto de la projekto mem ne povas kredi 

tian absurdon, t. e. ke antaŭ li staras simple lerta ĉarlatano. Sed li tro bone 

konas la homan animon, por permesi, ke oni lin tiel senceremonie trompu. 

Ne, li absolute per nenio povas servi al la petanto: la projekto estas infane 

naiva, kaj li kompreneble ne povas raporti pri tiaj aferoj al la reˆgaj moˆstoj. 

Ĉu Juan Perez pensis pri tia akcepto, kiam li skribis sian leteron al Talabera? 

Ankoraŭ unu fojon oni devas humiliˆgi al la forto de la cirkonstancoj kaj al la 

forto de la malklereco kaj serĉi aliajn vojojn al la reˆga trono. La someron kaj 

aŭtunon li loˆgas en Kordovo, faras konatecojn kaj trovas eĉ amikojn por sia 

afero: la edukanton de la reˆgaj infanoj, lian fraton, la nuncion de la papo kaj 

la regnan financestron de Kastilujo. Tiuj ĉi personoj bone konas la kortegon,


ĉiujn ˆgiajn enirojn kaj elirojn. Estas necese prezenti lin al la ĉefepiskopo 

de Toledo, Pedro Gonzalez de Mendoza, kies vorto ĉe la kortego havas pli 

grandan signifon, ol la opinioj de Talabera. La gereˆgoj nenion entreprenas 

sen la konsilo de tiu ĉi grava persono. Tio ĉi estas la plej certa vojo, kaj ˆgi 

efektivo alkondukas al la dezirita celo: Mendoza aranˆgas por li aŭdiencon. 

Trankvile kaj fiere li aperas antaŭ la reˆga paro. Li estas malriĉe vestita, 

sed lia parolo spiras konscion de sia propra indo, liaj certaj klarigoj montras 

en li rimarkindan mariston, eĉ instruitulon, kiu longe kaj multe pensis pri tio, 

kion li parolas. Li nenion petas: li faras al Kastilujo kaj Leonujo preskaŭ fabelan 

proponon — riĉiˆgi per plej facila rimedo: per efektivigo de lia projekto. 

Oni donu al li la eblon iri en la maron — kaj li solvos la eternan problemon, li 

trovos tiun ĉi novan filozofian ˆstonon — la plej mallongan vojon al Hindujo, 

— kaj Hispanujo fariˆgos la plej riĉa lando de la mondo. Kaj tiu ĉi propono 

estas farata tiel simple, tiel memfide, ke antaŭ la gereˆgoj staras aŭ frenezulo, 

aŭ efektive eksterordinara homo. Tiun ĉi demandon devas decidi instruitaj 

homoj; Talabera devas kunvoki komision, por prikonsiderado de tia neordinara 

propono kaj raporti al la reˆgaj moˆstoj pri la rezultatoj de la konsiliˆgo. 

La plua iro do la afero dependos de la respondo de la komisio. 

Kaj jen en la mona ˆ hejo de la Sankta Stefano la komisio komencas la 

esploradon de lia projekto. Dio vidas, ke li estas bona katoliko: ĉu li ne 

pensas pri konvertado de idolistoj al kristaneco? ĉu li ne revas alporti ĉiujn 

siajn estontajn riĉecojn al ankoraŭ pli granda celo — liberigo de la tombo 

de Dio? Sed la membroj de la komisio estas profundaj malkleruloj. Ili citas 

Lactantius’on kaj diras, ke la projekto kontraŭparolas al li, sekve ˆgi estas 

sensenca kaj eĉ hereza. Jes, Lactantius! Sendube li estis granda homo kaj 

bona kristano, sed tio ĉi ne malhelpis al li skribi malsaˆgaˆjojn pri la formo de 

la tero. Li legis kaj relegadis tiun ĉi malfeliĉan lokon el la III libro de la “Diaj 

instruoj”; per tiu ĉi loko oni pikadis al li la okulojn, ˆgi apenaŭ ne mortigis 

lian grandan entreprenon; li scias ˆgin parkere. “Kiu estas tiom senprudenta, 

ke li povas kredi, ke ekzistas homoj, kiuj iras kun la piedoj supre kaj tenas la 

kapon malsupren; ke ĉio, kio tie ĉi kuˆsas, tie pendas, ke la herbo kaj arboj tie 

kreskas malsupren, ke pluvo kaj hajlo falas tie de malsupre supren?” Kaj jen 

tiu ĉi mizera rimarko apenaŭ ne mortigis la celon de lia tuta vivo! Poste venas 

cito el Aŭgustinus: “instruo pri antipodoj estas nekonforma al la principoj 

de la religio, ĉar tio ĉi signifus, ke ekzistas homoj, kiuj ne devenas de Adamo, 

ĉar estas neeble, ke ili estu transirintaj trans la oceanon, kiu ĉirkaŭas la tutan 

teron!” 

Poste venas jam simple malsaˆgaˆjoj, ekzemple de tia speco, ke la ekspedicio 

ne povos veni returnen, ĉar la ˆsipoj, dank’ al la elfleksiteco de la tero, devus 

naˆgi de malsupre supren. Kaj li devis disputi kun tiuj ĉi sovaˆgaj malkleruloj 

kaj ankoraŭ danki Dion, ke oni ne kulpigis lin je herezo kaj ke prosperis al li

4.1. NOKTO 71 

konvinki almenaŭ kelkajn personojn. Sed la plej granda parto de la membroj 

de la komisio firme decidas, ke la projekto senkondiĉe estas absurda. Kaj 

dum daŭras la disputoj inter ili, la gereˆgoj, okupitaj je milito, forveturas 

Kordovon, kaj la konsiliˆgoj de la komisio ĉesas. 

Nun komenciˆgas la tagoj de liaj plej pezaj suferoj. Li sekvas post la 

kortego. Denove li komencas eldonadon de kartoj, kaj jaro post jaro, kvar 

malfacilajn jarojn, iel trabatas sin, ne forlasante sian celon, atendante, kiel 

almozon, kiam al la reˆgaj moˆstoj plaĉos rememori pri la malriĉa Genuano. 

Jes, kvar senfinaj, teruraj jaroj, plenaj de transiroj de espero al malespero, 

de revo pri estontaj riĉecoj al malsato, al malfacila batalado pro peco da 

pano. Li sendas sian fraton Anglujon, al la reˆgo Henriko VII, por fari en lia 

nomo proponon elserĉi vojon al Hindujo. Sed la frato revenas kun malˆgoja 

respondo. Ankoraŭ unu bato kaj ankoraŭ unu fojon oni devas humiliˆgi. 

Grizeco, kiu jam longe montriˆgis en liaj haroj, ĉiam pli kaj pli blankigas 

lian noblan kapon, sed antaŭ lia energio estas senforta eĉ la tempo mem. 

Li havas jam la aˆgon de 65 jaroj, kiam la reˆgo denove kunvokas komision. 

Kaj Talabera kun plena plezuro faras al la reˆgo raporton en ˆgia nomo: la 

projekto de Kristoforo Kolumbo estas simple sensencaˆjo. Sed la konvinkitaj 

de la membroj de la komisio fine elpaˆsas por li. Ili aperas antaŭ la reˆgo kaj 

defendas lian planon, kaj eble nur dank’ al tiu ĉi defendo la reˆgo promesas 

denove trarigardi lian proponon — post la fino de la milito kun la Maŭroj. 

Tio ĉi estas super ĉiuj homaj fortoj! Malespero lin atakas: oni povas 

pensi, ke tiuj ĉi sinjoroj esperas, ke li neniam mortos. Li turnas sin al la riĉa 

grandsinjoro Medinaceli, sed tiu, kvankam eĉ kunsentas al li, ne povas armi 

ekspedicion: tio ĉi estus konkuri kun la reˆgo mem. Nur li kaj la ĉielo scias, 

kion li travivis en la daŭro de tiu tempo! Fine el tiu ĉi mallumego ekbriletas 

radio da lumo: la reˆgo de Francujo afable invitas lin al si. Lia energio denove 

vekiˆgas en sia tuta forto. Sur hispanaj aŭ francaj ˆsipoj — li enpenetros en 

tiun ĉi kvazaŭ ensorĉitan por li maron! Li rapidas al Perez. Antaŭ ses jaroj 

li forlasis la Palosan monaˆ hejon, kaj forte maljuniˆginta li nun denove eniras 

en ˆgin. Granda estas la malˆgojo de la nobla Perez, kiam li aŭdas la longan 

rakonton de sia amiko pri liaj malsukcesoj. 

Ĉu efektive lia patrujo montriˆgos 

tiel blinda, ĉu efektive ˆgi permesos, ke alia nacio efektivigu la grandan planon 

de lia amiko? Tio ĉi ne devas esti! Kaj li petas Kolumbon atendi, ˆgis li faros 

la lastan provon. Iam li estis konfesprenanto de la reˆgino, kaj nun li skribe 

petas ˆsin permesi al li veni al la kortego por defendi la projekton de sia amiko. 

Ne sen maltrankvilo la amikoj atendas la respondon de la reˆgino. Fine ˆgi 

estas ricevita: al Perez de Marchena estas permesite veni al la kortego kaj 

Kolumbon oni petas atendi iom kun sia forveturo. Tiam Perez aperas antaŭ 

la reˆgino. Kun flama elokventeco li defendas la planon de sia amiko. Li 

montras al la reˆgino la grandegajn sekvojn de la malkovro de nova vojo; li


antaŭdiras al ˆsi, ke ondegoj da oro enverˆsiˆgos Hispanujon; li prezentas al 

ˆsi, la pia reˆgino, pentraˆjon de vasta kristana predikado, parolas al ˆsi pri la 

milionoj da novaj servantoj de Kristo kaj pri tio, ke la savo de tiuj ĉi milionoj 

da animoj apartenos antaŭ ĉio al ˆsi kaj jam poste al Kristoforo Kolumbo, kiu 

montros la vojon al tiuj ĉi pereantaj animoj. Antaŭ tia pentraˆjo la reˆgino ne 

povas sin reteni, kaj ˆsi difinas komisiulojn por trakti kun Kolumbo. 

Pasis multe da tempo de la tago, kiam li respondis per fiera rifuzo la 

proponon rekomenci traktadon kun la reˆgo de Portugalujo, sed, kiel antaŭe, 

antaŭ la komisiuloj nun aperas ne petanto, sed batalanto por la majesteco de 

sia ideo. Li metas siajn kondiĉojn: li, Kristoforo Kolumbo, estos farita granda 

admiralo de Hispanujo, li estos farita vicreˆgo de la nove malkovrotaj landoj, 

li ricevos la dekonon de ĉiuj multekostaj produktaˆjoj, kiuj estos akiritaj en 

tiuj ĉi landoj. La rajton por siaj postuloj li pagis per kara kosto, kaj vane la 

indignigita Talabera krias pri avideco kaj aroganteco de la Genua ĉarlatano. 

Li ne miras Talaberan. Sed li estas frapita kaj profunde indignigita, kiam 

oni raportas al li en la nomo de la reˆgino, ke liaj postuloj estas iom tro 

grandaj kaj ke estus bone, ke li ilin malgrandigu. La reˆgino, kiel ˆsajnas, 

pensas, ke antaŭ ˆsi staras vendisto, kiu postulas tri fojojn pli multe, por ke 

li havu, de kio fari rabaton. Sed li scias pli ol ˆsi, kion li povas postuli, kaj 

li petas raporti al la reˆgino, ke li povas konsenti neniajn cedojn. Lia rifuzo 

estas preskaŭ rifuzo de la celo de sia vivo; ˆgi estu tiel, sed li ne konsentos 

malnoblan malaltiˆgon. Kaj li forveturas, kun firma decido forlasi por ĉiam 

tiun ĉi sendankan landon. 

Sed dum li, kun premanta malˆgojo en la koro, veturas sur la vojo al 

Grenado, en Santa Fe estas decidata lia sorto. La regna financestro de 

Kastilugo kaj Sant-Angel, la kolektisto de la depagoj por preˆgejoj — du 

saˆgaj homoj — decidas alpaˆsi al la lasta rimedo. Ili petas aŭdiencon ĉe la 

reˆgino kaj petegas ˆsin ne rifuzi la postulojn de la fiera Genuano. Ili estas 

financistoj, kaj neniu povas montri al Isabella pli bone ol ili ĉiujn profitojn 

de la efektivigo de lia projekto. Kredeble iliaj paroloj estas konvinkaj, se 

la entuziasmigita reˆgino ekkrias, ke ˆsi prodonos siajn briliantojn, por armi 

ekspedicion. Tiam Sant-Angel respondas al ˆsi, ke tia ofero ne estas bezona, 

ĉar li estas preta doni al la reˆgino rimedojn prunte el la preˆgejaj enspezoj. 

Kaj el Santa Fe al Grenado jam rapidas kuriero, atingas la malriĉe vestitan 

vojaˆganton apud Grenado kaj raportas al li, ke ˆsia moˆsto la reˆgino de 

Kastilujo petas lin reveni en Santa Fe. Denove la malvarma malespero cedas 

lokon al ekbrilo de luma espero, kaj li turnas la ĉevalon returnen. Li estas 

en Santa Fe, li estas akceptita de la reˆgino; la 17-an de Aprilo de la jaro 

1492 li subskribas la kontrakton. Nun li estas sur la vojo al sia celo. Dum 

daŭras la preparoj al la ekspedicio, li estas bona gasto ĉe la gereˆgoj; kun 

plezuro ili aŭskultas lin, kiam li, plena de junula flameco, parolas al ili pri

4.1. NOKTO 73 

la konvertado de la idolistoj de Azio al kristaneco kaj modeste komunikas 

al ili siajn esperojn efektivigi ankoraŭ pli altan celon de sia vivo — oferi la 

kolektotajn de li riĉecojn por la liberigo de la tombo de Kristo. La pia reˆgino 

aŭskultas kun profunda intereso sian noblan kunparolanton. Tiuj ĉi tagoj 

almenaŭ iom rekompencas lin por la malfacila pasintaˆjo. Kaj fine venas la 

longe dezirita minuto: li kolektas en Palos bravulojn por siaj tri karaveloj. 

Sed la bravaj maristoj de Palos estas timigitaj de lia ekspedicio. Kun helpo 

al li venas la kuraˆga maristo Marteno Alonzo Pinzon; li entuziasmigas per sia 

ekzemplo la ˆsipanojn, kaj en vendredo, la 3-an de Aŭgusto, la tri karaveloj 

fine forpuˆsas sin de la bordo, plenigita de popolo, kaj sub krioj de bondeziroj 

de la rigardantoj ili kuraˆge elveturas renkonten al la malluma estonteco. 

Fine efektiviˆgis lia revo, fine li estas sur la maro! Sed ankaŭ sur la maro, 

kiel sur la tero, la sorto daŭrigas metadi al li malhelpojn. La direktilisto de 

“Pinta”, subaĉetita de ˆgia mastro, difektas la direktilon, por ke la karavelo 

reiru Paloson. Kvar semajnoj pasas por la bonigado de la karaveloj apud la 

Kanariaj insuloj; la ˆsipanoj krias, ke tio ĉi estas malbona antaŭsigno. Ĉio 

timigas tiujn ĉi malsaˆgulojn — eĉ la vulkano Teneriffa. Ju pli profunde li 

penetras en la oceanon, des pli granda ĉiufoje estas la teruro de la ˆsipanoj. 

En la interspaco de ducent mejloj de la insulo Ferro komenciˆgas dekliniˆgo 

de la magneta montrilo — nova teruro por la ˆsipanoj. La admiralo devas 

malaltiˆgi al la plej malagrabla ruzo: konduki du taglibrojn, unu — veran — 

por la gereˆgoj, la duan — kun pli malgrandigitaj mezuroj de la traveturita 

vojo — por la timema ˆsipanaro. La malkontenteco de tiu ĉi lasta kreskas 

kun ĉiu tago, kaj jen hieraŭ ˆgi akceptis la formon de nekaˆsita ribelo. Kion 

povas fari li sola kontraŭ cent dudek homoj? Kiel dronanto kaptas pajleton, 

tiel li serĉas savon en tritaga limtempo. Se en la daŭro de tiuj ĉi 72 horoj 

li ne ekvidos teron — li ekiros returnen. Ĉio estas metita sur la karton: lia 

tuta vivo. Dek ok jarojn li kun fera energio iradis al sia alta celo, dek ok 

jarojn, plenigitajn de obstina laborado de la kapo, malsukcesoj, disreviˆgoj, 

malriĉegeco kuj eĉ mokoj kaj ofendoj. Jes, eĉ ofendoj. Ĉu en Genuo kaj en 

Hispanujo oni ne nomadis lin revisto kaj frenezulo? 

Ĉu eĉ la strataj buboj 

de Kordovo, renkontante lin, ne montradis sur sian kapon, amuziˆgante je li, 

kiel je frenezulo? La envio kaj senkaŭza blinda malamo de liaj malamikoj iris 

ankoraŭ pli malproksimen: lin, kiu oferis sian tutan vivon al granda afero, 

lin oni malhonoris per la nomo ĉarlatano! Sed li ĉion elportis, ĉion! La 

malriĉegeco, malsato, fatalaj malsukcesoj, sovaˆga malklereco, mokoj, kalumnioj 

— ĉio tio ĉi estis venkita de la superhoma forto de lia persisteco, kaj fine 

venis tiu granda tago, kiam li levis la velojn en la haveno de Palos. Granda 

tago. Kaj jen nun, kiam ĉiuj rigardoj estas direktitaj sur lin, kiam la tuta 

mondo kun pasia scivoleco atendas la rezultaton de la heroa entrepreno, kiam 

restas fari nur kelkajn paˆsojn por pravigi siajn esperojn kaj la esperojn de


siaj nemultaj varmegaj amikoj, por kroni tiujn ĉi dek ok jarojn — nun li estos 

devigita ekiri returnen! Kun honto kaj malhonoro li revenos Hispanujon, kie 

la ekflamema reˆgino povas ˆjeti al li en la vizaˆgon la nomon de trompisto, kie 

la malamikoj mokados lin, la mizeran aventuriston, kaj jam neniam, neniam 

li havos la eblon efektivigi sian amatan revon! Malhonoro, malriĉegeco kaj 

rompita vivo — jen estas ĉio, kio lin tie atendas, — kaj ĉio tio ĉi estas nur tial, 

ke tiu ĉi timema brutaro, kiu kuˆsas sur la ferdeko, estas pli forta ol li sola, 

nur tial, ke en tiu ĉi okazo maldelikata besta forto havas pli grandan signifon, 

ol la spirita forto de genio! Se en liaj manoj sin trovus la egido de Zeŭso, 

se per unu ekbato li povus ekstermi tiun ĉi tutan malkuraˆgan bestaron, li 

ekstermus ˆgin kaj li sola irus antaŭen. Sed la forto estas sur ilia flanko, kaj 

post du tagoj la karaveloj ekiros returnen. La admiralo kun malespero apogis 

la kapon sur la manojn, kaj la plaŭdado de la akvo sur la flankojn de “Santa 

Maria” sonis en liaj oreloj kiel funebra sonorado. 

Jes, ĉio, ĉio pereis. La tuta vivo, ĉiuj laboroj kaj esperoj — ĉio estas 

neniigita, kaj neniigita ˆguste tiam, kiam ĉio kuniˆgis, por pravigi ilin, por 

elmontri la ˆgustecon de liaj supozoj! Serio da faktoj pruvis, ke tero sin trovas 

en la okcidento, la transflugo de birdoj klare parolas pri la proksimeco de tiu 

ĉi tero, la hodiaŭaj trovoj povus konvinki eĉ liajn plej obstinajn kontraŭulojn. 

Ĉio diras, ke li divenis la grandan sekreton de la oceano, — kaj en tiu ĉi sama 

tempo li, kiel ligita aglo, devas tordi sin en siaj ligiloj, ne povante eksvingi la 

potencajn flugilojn, por ˆjeti sin renkonte al tiu ĉi tero, kiun oni forprenas de li! 

Ĉu tiuj ĉi malsaˆguloj komprenas, kion ili faras, ĉu ili komprenas, ke returniˆgo 

ˆguste nun estas por li pli malbona ol morto, — ĉu ili povas tion ĉi kompreni? 

Ĉu ili povas lin kompreni?! Sur la tuta tera globo lin komprenas nur kelkaj 

dekoj da kapoj tiel penetremaj, kiel li, kaj ekster ili — seninterrompa muro 

da malamikoj, enviantoj kaj malkleruloj, kiuj malamas ĉiun provon eliri al 

lumo el tiu sovaˆga nokto, al kiu ili memvole sin kondamnis. Kiel ˆgoje krios 

tiu ĉi sovaˆga amaso, kiam li malhonore venos returne, per kiaj mokoj ˆgi 

superˆjetos lin, kun kia triumfo ˆgi kriados, ke ˆgi estis prava kaj ke li estas 

simple frenezulo! Sed ne grava ankoraŭ estas tio, ke li estos premita en koton 

kaj neniigita: terura estas tio, ke lia ideo, lia infano, elnutrita per lia ˆsvito 

kaj sango, devos perei kaj perei ˆguste tiam, kiam ˆgia praveco estas metita 

ekster ĉian dubon. Ĉu efektive li devas eltrinki ankoraŭ tiun ĉi kalikon? Ĉu 

estis ne sufiĉa tio, kion li elsuferis — kaj por kio elsuferis? por ke en la 

antaŭtago de granda venko fali kiel ofero de blinda besta forto?! 

Ĉu efektive 

estis absolute nenia senco en tiuj tentoj, tra kiuj lin kondukis la enigma sorto, 

kaj vane li kondamnis sin al la suferoj de vaga vivo, malriĉegeco kaj mokado 

de malsaˆguloj?! Ne povas esti! Ankoraŭ restis du tagoj, ankoraŭ ne ĉio 

pereis. Ankoraŭ kvardek ok horoj restas ˆgis la fino de tiu ĉi batalo kun la 

lin persekutanta fato — kaj li batalos ˆgis la fino mem! La admiralo fiere sin

4.1. NOKTO 75 

elrektigis. . . kaj subite li ekˆsanceliˆgis, kvazaŭ en la tablon, apud kiu li sidis, 

ekbatus tondra sago. De la antaŭa karavelo ektondris pafego. 

Tero!!! 

Estis la dua horo je mateno, la 12-an de Oktobro de la jaro 1492. Sur la 

ferdeko de “Santa Maria” oni ekaŭdis paˆsojn de homoj, vekiˆgintaj el dormo, 

kaj subite sur ĉiuj tri ˆsipoj ekbruis la ˆgoja krio: “Tero, tero!” 

Li venkis. La admiralo — kaj de tiu ĉi minuto vicreˆgo — malrapide 

falis sur la genuojn, kaj neniam en la vivo liaj lipoj murmuris tian varmegan 

preˆgon. “Tero! tero!” ˆgoje ripetadis dekoj da voĉoj. La admiralo mallaŭte 

preˆgis. “Te Deum laudamus, Te Dominum confitemur”, murmuris la lipoj 

de la admiralo. “Salve Regina” ˆ hore bruis la ˆsipanaro. Kaj kiam, klara kaj 

majesta, la admiralo aperis sur la ferdeko, la ˆsipanaro kun estimego liberigis 

al li vojon, la ˆsipanoj salutis lin per entuziasmaj krioj kaj, falante antaŭ li sur 

la genuojn, kisis liajn manojn. Kaj li staris inter ili, kiel duondio, lumigita 

de la unuaj radioj de la leviˆganta suno, salutante per trankvila rideto “sian” 

teron, kaj en liaj okuloj brulis la fajro de genio, kiu venkis sian sorton. La 

nokto de lia vivo finiˆgis, kaj komenciˆgis hela, solena tago. 

✸ ✾ ✸


4.2 La hejmo de la metiisto 

(De Nov-Jorka kuracisto. Rerakontita de E. WEILSHAEUSER). 

Unu vesperon, en la unua parto de la vintro, la sonorilo estis forte ektirita, 

kaj la servantino, kiu malfermis la pordon, raportis al mi, ke ia homo deziras 

paroli kun mi. Servanto faras certajn diferencigojn inter “homo”, “sinjoro” 

kaj “persono”. La homo staris en la antaŭĉambro, sed mi miris, kial li ne 

estis raportita kiel “sinjoro”. Lia vesto estis tre pura, sed simpla, kaj el 

ne tre delikataj ˆstofoj. Lia supra ĉemizo, tiu ĉi signo de pli delikata stato, 

estis blanka, en plena ordo kaj preskaŭ eleganta. Ĉio en li montris certan 

solidecon, sed nenio prezentis al mi klarigon pri lia situacio en la vivo. Laŭ 

sia eksteraˆjo li ˆsajnis konvena homo. Lia parolado estis simpla, klara, rekta 

kaj kun certa nuanco de memfideco, kion oni ĉe simpla homo ordinare tre 

malofte trovas. 

— Sinjoro doktoro, li diris, mi volus vin peti veni al mia infano; ni timas, 

ke al ˆgi minacas atako de krupo. 

Mi prenis mian ĉapelon kaj premis lin antaŭen, ĉar, se lia supozo estus 

ˆgusta, oni tie ĉi ne devis perdi tempon. Ĉe tiu ĉi malsano unu horo povas 

decidi inter vivo kaj morto — Post minuto ni estis sur la strato kaj paˆsis 

rapide tra unu el niaj larˆgaj aleoj. La infano, li diris, ludis antaŭ la pordo, 

manˆgis kun apetito sian vespermanˆgon, iris poste dormi, kaj antaŭ mallonge 

ˆgi vekiˆgis tre raŭka kaj kun sufoka tusado. Tiu ĉi okazo prezentis preskaŭ 

nenian dubon, kaj mi rapidigis miajn paˆsojn kaj post kelkaj minutoj mi 

atingis kun mia akompananto la pordon de la domo. Ni levadis nin ĉiam 

pli kaj pli alte ˆgis la kvara etaˆgo. La lasta etaˆgo de la ˆstuparo estis kovrita 

per tapiˆsoj kaj de supre lumis al ni malgranda lampo. Antaŭ la pordo kuˆsis 

bonega kaj tre fortika mato. Vi poste vidos, kial mi turnas atenton sur tiujn 

ĉi malgrandajn detalaˆjojn. — Mi eniris en la malfermitan pordon kaj estis 

salutita de sufiĉe bela, pure kaj orde vestita virino, kiu ne povis esti iu alia, 

ol la edzino de mia akompananto. 

— Mi ˆgojas, ke vi tiel baldaŭ venis, ˆsi salutis min kun mola, pura akcento. 

Vilĉjo, kiel ˆsajnas, estas tiel elturmentita, ke li apenaŭ povas spiri. Kaj post 

minuto, kiam ni aliris al lia lito, mi aŭdis la senduban sonon de krupo, kiu 

tute prave plenigis per tia timo la korojn de la gepatroj. 

— Ĉu tio ĉi estas krupo, sinjoro doktoro? demandis la patro kun ekscitita 

voĉo, kiam mi klinis min super la infanon, belan trijaran knabon. 

— Sendube, tre serioza atako. De kiam la afero ekˆsajnis al vi suspekta? 

— Antaŭ ĉirkaŭ unu horo, estis la respondo, en kiu sonis forteco de karaktero. 

Mi ekrigardis la patrinon. ˆ Si estis tre pala, sed ne kuraˆgis paroli.

4.2. LA HEJMO DE LA METIISTO 77 

— En tia okazo estas kredeble nur tre malmulte da danˆgero, mi diris, sed 

ni devas tamen ion fari. Ĉu vi havas akvon en la domo? 

La viro aliris al unu kabineto, malfermis du pordojn, kaj oni povis nun 

vidi belan banan kuvon, parte plenigitan de akvo. Tio ĉi estis pli, ol mi 

kuraˆgis esperi, sed mi ne havis tempon, por miri. La malgranda knabo estis 

en forta febro kaj malfacile bataladis pro spiro. Mi elprenis lin el lia malvarma 

lito, en kiu li kuˆsis sur bela hara matraco, je kiu nenia princo bezonus honti, 

senvestigis lin de liaj noktaj vestoj, starigis lin en la kuvon kaj ordonis al lia 

patro verˆsi tri sitelojn da malvarma akvo super lian kolon kaj bruston, dum 

mi per mia mano energie lin frotadis. Poste ni lin sekigis kaj frotadis tiel 

longe, ˆgis la tuta korpo fariˆgis flame ruˆga. Poste mi eltordis grandan viˆsilon, 

trempitan en malvarman akvon, metis ˆgin ĉirkaŭ lian kolon kaj envolvis lin 

en lanajn litkovrilojn. La malgranda brava knabo ĉion trankvile elportis, 

kvazaŭ li komprenus, ke en apudestado de lia patro povus fariˆgi al li nenio 

malbona. Post dekkvin minutoj aperis riĉa ˆsvitado, la infano falis en sanan 

dormon kaj povis denove libere spiri. La danˆgero pasis; tiel rapide pasas tiu 

ĉi malsano kaj tiel facile ˆgi estas kuracata. 

La zorgoplena vizaˆgo de la patro beliˆgis, kaj super la vizaˆgon de la patrino 

kuris radio da feliĉo. Mi direktadis miajn rigardojn de unu al la alia, kaj pli 

ol iam mi estis en dubo, kian pozicion en la vivo ili povas okupi. Signoj de 

eminenta deveno aŭ pli alta eduko ne estis videblaj; ili ne faris la impreson 

de bonklasaj homoj, kiuj falis en malriĉecon. Pli ˆguste ˆsajnis, ke ni havas 

tie ĉi okazon kontraŭan: ˆsajnis pli ˆguste, ke ili de pli malalta ˆstupo de la 

vivo levis sin al pli alta. Mi rigardis ĉirkaŭen en la ĉambro, kiu okaze estis la 

dormoĉambro. Ĉio estis en plej bona ordo. La litoj estis puraj, sed simplaj, 

la blanka stebita litkovrilo ne povis kosti pli ol 10 ˆsilingojn, sed kiel bele ˆgi 

elrigardis! La blankaj flankkurtenoj estis el malkara muslino, sed iliaj faldoj 

pendis tiel dense, kvazaŭ ili estus el damasko — kaj kiel konvene ili elrigardis! 

La banan kuvon kun la dense falditaj kurtenoj mi ne povis taksi pli ol 10 

dolaroj. La tualeta tablo de eleganta formo kaj tute kovrita estis sendube el 

pina ligno kaj kostis duonon da dolaro. La pentraˆjoj sur la muro estis bone 

koloritaj litografaˆjoj — pli belaj, multe pli belaj, ol oleaj pentraˆjoj, kiujn mi 

vidis en domoj de milionuloj: ili povis kosti po tri ˆgis kvin ˆsilingoj kaj la 

kadroj po unu dolaro. La planko estis kovrita per belaj tapiˆsoj, kaj la muroj 

estis de hela koloro. Per unu vorto, la ĉambro estis tuta ornamujeto — en 

ĉiuj partoj tiel en ordo, kvazaŭ artisto ˆgin aranˆgis. 

Lasante la knabon al trankvila dormado kaj donante la necesajn klarigojn 

pri la bano post lia vekiˆgo, mi iris kun la gemastroj en la duan ĉambron, kiu 

posedis alian, sed egale belan aranˆgon. Oni povus ˆgin preni por gastoĉambro, 

por laborejo de artisto aŭ por manˆgoĉambro. La muroj estis kovritaj per 

pentraˆjoj — portretoj, historiaj skizoj kaj pejzaˆgoj — ĉio pentraˆjoj, kiujn


povis elekti nur homo kun gusto ĉe modestaj rimedoj, kiuj tamen havas tiom 

same grandan indon, kiel bonaj libroj. Kaj parolante pri tiuj ĉi lastaj, mi 

devas tie ĉi rimarki, ke apud la kameno pendis malgranda biblioteko, kiu ĉe 

la unua rigardo montris al mi, ke ˆgi enhavas la plej elektitajn trezorojn de la 

angla literaturo. 

La mastro iris al la skribotablo, malfermis unu fakon kaj elprenis monon. 

— Kiom mi ˆsuldas al vi, sinjoro doktoro? li demandis, tenante prete la 

monon. 

Levante min sur la ˆstuparon, mi pensis, ke mi devos atendi je mia honorario, 

aŭ ke mi ˆgin neniam ricevos, sed nun ĉio ˆsanˆgiˆgis. Mi ne bezonis nun, 

kiel ˆgi ofte okazas, sciiˆgi pri la pli detalaj cirkonstancoj kaj mezuri laŭ tio 

ĉi mian postulon. La homo staris antaŭ mi preta, por pagi; tamen videble 

li apartenis al la klaso de laboristoj kaj estis tre malproksima de bonhaveco; 

mi tial povis difini al li nur la plej malaltan sumon. 

— Unu dolaro ˆsajnas al mi ne sufiĉa, li respondis. Vi havis pli grandan 

laboron, ol la solan skribadon de recepto. 

— Ĉu vi laboras por via sintenado? mi demandis, esperante iom malkovri 

la sekreton. Li ridetis kaj montris al mi sian manon, kiu prezentis la signojn 

de honesta laborado. Vi estas metiisto, mi diris kun la intenco sciiˆgi pli 

multe. 

— Prenu tion ĉi, li diris kaj metis kun nerifuzebla gesto dudolaran banknoton 

en mian manon, kaj mi kontentigos vian scivolecon, ĉar vi ja ne povas 

kaˆsi, ke vi estas iom scivola. 

En ĉio tio ĉi estis ia honesta, estiminda sincereco, kiu havis por mi apartan 

ĉarmon. Mi metis la banknoton en la poˆson, dum la mastro iris al la pordo, 

malfermis ˆgin kaj montris al mi kabineton de meza grandeco, en kiu mi de 

la unua rigardo ekkonis metiejon de botisto. 

— Vi estas kredeble eksterordinara laboristo, mi diris, ĉirkaŭrigardante 

la ĉambron, kiu ˆsajnis al mi preskaŭ lukse meblita, dum ĉe pli proksima 

observado de ĉiu objekto fariˆgis al mi klare, ke ˆgi ne povas multe kosti. 

— Ne, vi eraras. Mi perlaboras nur iom pli ol unu dolaron en tago. Mia 

edzino iom helpas. Krom la domaj laboroj kaj la zorgado pri la infano ˆsi 

perlaboras tiom, ke nia semajna enspezo prezentas mezonombre ok dolarojn. 

Ni komencis per nenio, kaj ni nun vivas tiel, kiel vi vidas. 

Tiu ĉi komforto, tiu ĉi konvena aranˆgo, kiu prezentis preskaŭ lukson, ĉio 

tio ĉi por ok dolaroj semajne! Mi esprimis mian miregon. 

— Mi estus en granda timo, se ni tiom devus elspezi, li rimarkis. Ni 

kun tio ĉi ne sole vivis ˆgis nun, sed ni havas ankaŭ jam ion en la ˆspara 

banko. — Ĉu vi volos esti tiel bona kaj klarigi al mi, kiel vi tion ĉi faras? mi 

demandis, ĉar mi efektive forte volis sciiˆgi, kiel botisto kun edzino kaj infano, 

perlaborante ok dolarojn semajne, povas vivi en komforto kaj eleganteco kaj


ankoraŭ kolekti monon. 

— Kun plezuro, li respondis, ĉar eble vi aliajn, kiuj ne estas en pli bona 

stato, ol mi, povos konvinki, ke ili faru al si sian situacion kiel eble plej 

oportuna. 

Mi prenis la donitan al mi seˆgon, kaj ni sidiˆgis, dum lia edzino, aŭskultinte 

la facilan kaj regulan spiradon de sia infano, sidiˆgis, por kudri. 

— Mia nomo estas William Carter, li diris. Mia patro mortis, kiam mi 

estis ankoraŭ juna, kaj, posedante ordinaran lernejan sciadon, mi estis donita 

al botisto, por lerni. Mi estis granda amanto de legado, kaj mian liberan 

tempon mi pleje uzadis tiel, ke mi konatiˆgadis kun la libroj el la biblioteko 

de la metiolernantoj. La plej multe plaĉis al mi la plenaj je saˆgo de la vivo 

verkoj de W. Cobbet. Mi decidis sekvi lian ekzemplon kaj labori, kiom mi 

povas, por mia kleriˆgo, kaj mi pensas, ke mi ne vane laboris. Sed la edukado 

de la homo daŭras la tutan vivon, kaj ju pli mi lernas, des pli multe mi vidas, 

ke mi devas aukoraŭ lerni. 

Mi estis ankoraŭ de nelonge submajstro, kiam mi enamiˆgis en mian Marion 

tie, kiun multaj nomas tre bela, kiun mi tamen ekkonis kiel tre bonan. 

Mario ekrigardis kun tia gaja, ĉarma rideto, ke la opinio de multaj ˆsajnis 

al mi tute prava. 

— Laborinte unu jaron kiel submajstro kaj ˆsparinte kelkajn dolarojn (mi 

havis gravan kaŭzon por ˆspari), mi edziˆgis kun mia Mario. Mi loˆgis ĉe ˆsia 

patro, kaj ˆsi ĉirkaŭkudradis ˆsuojn por la magazeno, por kiu mi laboradis. 

Tiel ni vivis kelkajn semajnojn en la domo de ˆsiaj gepatroj, sed tio ĉi ja 

ne estis nia propra hejmo, kaj tiel ni decidis aranˆgi propran mastraˆjon. Ni 

povis pensi nur pri modesta loˆgejo, kaj mi tutan semajnon serĉis tian, ĉar jen 

loˆgejo estis por mi tro kara, jen tro mizera. Fine mi trovis tiun ĉi loˆgejon. ˆ Gi 

estis nova kaj pura, alta kaj kun bona aero, kaj mi pensis, ke estus oportune 

loˆgi en ˆgi. Mi luis ˆgin por kvindek dolaroj por jaro, ĉar kvankam la loˆgejoj 

ĉirkaŭ ni ĉiuj estas pli karaj, nia mastro kontentiˆgas je tiu ĉi sumo, ĉar li estas 

kontenta je ni kiel luantoj. La loˆgejo tiel jam estis, sed ˆgi estis malplena, kaj 

krom ni mem ni havis nur tre malmulte por enporti, sed ni gaje komencis 

labori, ni penadis perlaboradi kiel eble pli multe, ni ˆsparis, kiom ni povis, — 

kaj vi vidas, kion ni atingis. 

— Mi vidas, sed mi ne komprenas, mi diris kun la intenco aŭdi ion pri la 

mastrumado de tiu ĉi modesta kaj bela hejmo. 

— Nu, tio ĉi estas sufiĉe simpla. Kiam mi kun mia edzino tie ĉi enloˆgiˆgis 

kaj ni okupis nian loˆgejon kun unu tablo, du seˆgoj, unu forno por kuirado, 

unu aŭ du patoj kaj unu mallarˆga lito kun pajla matraco, ni faris konsiliˆgon 

de milito. Nu, kara Mario, mi diris, ni estas tie ĉi; dume ni havas ankoraŭ 

nenion kaj devas ĉion ankoraŭ akiri, kaj por tio ĉi ni povas kalkuli nur je niaj 

dek fingroj.


— Ni trovis, ke ni povas mezonombre perlabori ok dolarojn. Ni tial decidis 

vivi tiel malkare, kiel nur eble, ˆspari, kiom ni nur povos, kaj kiom eble — ĉion 

fari mem. Nia pago por la loˆgejo prezentis la sumon de unu dolaro semajne, 

nia brula materialo, lumigo, uzado de akvo kaj aliaj bagateloj ankoraŭ unu 

dolaron. Tian saman sumon ni difinis por vestoj, kaj per tio, ke ni aĉetas 

la plej bonajn ˆstofojn kaj penas konservi la vestojn, kiom ni nur povas, ni 

povas ĉiam esti bone vestitaj. Eĉ mia edzino estas kontenta je sia vestaro kaj 

trovas, ke kruda silko po 6 ˆsilingoj por ulno estas kompare kun la tempo de 

uzado pli malkara, ol kalikoto po 1 ˆsilingo. Tio ĉi faras 3 dolarojn semajne, 

kaj nun restas ankoraŭ la manˆgaˆjoj. Por tio ĉi mi kalkulas por ni tri unu 

dolaron semajne. — Tio estas unu dolaron por ĉiu persono? — Ne, unu 

dolaron por ni ĉiuj. ˆ Sajnas, ke vi estas surprizita, sed la kalkulo estas ˆgusta. 

— En la komenco ni elspezadis por tio ĉi pli multe, sed kun la tempo ni 

lernis vivi pli bone kaj pli malkare, tiel ke post la pagado de ĉiuj elspezoj por 

loˆgejo, hejtado, lumigado, vestoj, akvo kaj manˆgaˆjo restas ankoraŭ pura superfluo 

de 4 dolaroj semajne. Mi ne kalkulis kompreneble flankajn elspezojn, 

ekzemple se ni iam vizitas la teatron aŭ koncerton, aŭ havas gastojn ĉe ni. 

Rimarkinte rideton sur miaj lipoj, li daŭrigis: — Jes, ni akceptas ankaŭ 

gastojn kaj amuzas nin ĉe tio ĉi tre bone. Iafoje ni havas dekon da gastoj, 

kaj ilia regalado per ĉokolado, kukoj k. t. p. kostas al ni ne pli ol 2 dolarojn; 

sed tio ĉi ankaŭ ne tro ofte okazas. Tiel al ni en ĉia okazo restas ankoraŭ 200 

dolaroj jare, por kiuj ni nin aranˆgis, kiel vi vidas, kaj rezervis kapitaleton en 

la ˆspara banko. 

— Mi vidas ĉion tion ĉi, mi diris, nur ne kiel vi vivas. Multaj metiistoj 

elspezas pli ol tion ĉi por cigaroj, ne parolante jam pri drinkoj. Mi petas vin, 

rakontu al mi, kiel vi vivas. — Kun plezuro. Mi ne fumas cigarojn, ankaŭ 

ne maĉas tabakon kaj nek mi nek mia edzino flaras tabakon. 

La edzino eniris kun agrabla rideto, sed ne interrompis nin, ĉar ˆsi pensis, 

kiel ˆsajnas, ke ˆsia edzo ja ankaŭ sen ˆsia helpo komprenas paroli. 

De la tago de mia edziˆgo mi uzis nenian alkoholaˆjon, nur kvar fojojn en 

jaro mi trinkas glaseton da vino, kaj nome: en la festo de Kristonasko, en la 

Nova Jaro, la 4-an de Julio 1 kaj en la naskotago de nia filo. Tiu ĉi tago estas 

por ni aparta festo. Mi legis sufiĉe da higienaj libroj kaj scias, ke teo kaj kafo 

estas narkotikaj trinkaˆjoj sen nutra enhavo, kaj mi sufiĉe longe esploris la 

manˆgon kreskaˆjan kaj mi lernis dece estimi ˆgin; mi ekkonis ˆgian pli grandan 

indon en komparo kun la dieto miksita kaj trovis, ke ˆgi pli bone servas al mi, 

ol tiu ĉi lasta, kaj ĉar ni kune legas kaj eksperimentas, tial mia edzino pensas 

tiel same, kiel mi. 

— Sed kion do vi manˆgas kaj trinkas? mi demandis scivole, por sciiˆgi, 

1 La jartago de la sendependiˆgo de la Nord-Amerikaj ˆ Statoj.


kiel malproksime la memedukita filozofo progresis en la leˆgoj de higieno. 

— Venu, kaj mi montros al vi, li diris, prenante kandelon kaj kondukante 

min en vastan provizejon. Jen vi vidas antaŭ ĉio muelilon, kiu kostas al mi 

10 ˆsilingojn. ˆ Gi muelas mian tutan grenon, donas al mi la plej freˆsan kaj 

belan farunon kaj ˆsparas al mi la monon por muelado. Jen estas bareleto 

da tritiko. Mi aĉetas la plej bonan, kaj mi estas certa, ke ˆgi estas pura 

kaj bona. ˆ Gi kostas malpli ol 3 cendoj por funto, kaj funto da tritiko estas 

sufiĉa, kiel mi scias, por la taga nutrado de homo. Ni preparas el ˆgi panon, 

kukon kaj kaĉon. Jen estas sako da terpomoj. Jen estas maizo. Jen estas 

faboj, kesto da rizo, tapioko kaj makaronoj. Jen estas bareleto da plej bonaj 

pomoj. Jen skatolo kun sukero kaj jen nia poto butera. Ni prenas ĉiutage 

kvarton da vilaˆga lakto, kaj niajn ceterajn manˆgaˆjojn mi aĉetas tie, kie mi 

ilin ricevas la plej bone kaj plej malkare. Se vi kalkulos, vi facile trovos, ke 

unu dolaro semajne por tiaj rimedoj de nutrado ne sole estas sufiĉa, sed ke 

al ni estas permesita ĉe tio ĉi sana kaj preskaŭ luksa malsameco. Ekster tio 

ĉi ni manˆgas verdajn legomojn, fruktojn kaj berojn, kiujn alportas ĉiufoje 

la responda jartempo. En la somero ni havas fragojn kaj persikojn, kiam ili 

estas maturaj kaj bonaj; el ĉiuj tiuj ĉi simplaj materialoj mia edzino preparas 

manˆgojn, kiujn mi certe preferas al la manˆgoj el la kuirejoj de la plej bonaj 

hoteloj. 

Mi aŭdis sufiĉe. Tie ĉi mi trovis komforton, prudentecon, guston kaj modestan 

lukson ĉe simpla metiisto, kiu komprenis vivi kun malgrandaj elspezoj. 

Kiom da senbezonaj plendoj povus esti evititaj, kiom da ĉagreno kaj suferoj 

povus esti forigitaj, se ĉiuj laboristoj vivus tiel prudente, kiel William Carter. 

Neniam mi premis al iu la manon kun pli sincera estimo kaj koreco, ol tiam, 

kiam mi diris “bonan nokton” al tiu ĉi feliĉa paro, kiu en tiu ĉi kara urbo kun 

8 dolaroj de semajnaj enspezoj vivas lukse kaj riĉiˆgas kaj levas la benketon 

de botisto al la indo de instrua seˆgo de praktika filozofo. 

Leganto, se vi volas profiti de tiu ĉi malgranda historio, sekvu nur la 

vortojn de la Biblio: “iru kaj faru tion saman.” 

✸ ✾ ✸


4.3 La forgesita pipo 

Rakonto de A. EDELMANN. 

Tradukis I. KAMINSKI. 

En unu el la pluvaj tagoj de Marto per grandaj paˆsoj iris sur la kota strato 

de la vilaˆgo Vindirkovo unu vilaˆgano, havanta la aˆgon de ĉirkaŭ tridek jaroj; 

sed ˆsajnis, ke li estas multe pli maljuna. Li portis disˆsiritajn lankitelon kaj 

ĉemizon, tra kiuj elrigardis la malgrasa brusto; lia piedvesto ne estis pli bona 

— unu fliko sur alia; el la truaj plandoj estis vidata la pajla substerno; sur 

la kapo maldece sidis disˆsirita, grasmakulita lana ĉapo. Lia bruna senforma 

malsobra vizaˆgo, sur kiu ankoraŭ restis signoj de antaŭa beleco, estis tuta 

kovrita per ruˆgaj ˆsvelaj aknoj; la okuloj estis ruˆgaj kaj elstarantaj; la kapo 

jam brilis en kelkaj lokoj per grizaˆjo. . . Per unu vorto, jam laŭ la sola eksteraˆjo 

de la vilaˆgano oni povis juˆgi pri la diboĉa vivo, kiun li kondukis. 

Kaj efektive, granda drinkanto estis tiu ĉi vilaˆgano, Doroteo Nilov. Jen 

pasis jam pli ol jaro, ke li komencis drinkadi; sed en tiu ĉi jaro li jam havis 

tempon fordrinki sian tutan havon kaj la havon de sia edzino. Lian domon 

oni antaŭ nelonge vendis publike por depagaj mankorestoj. Ne dezirante 

prilabori mem la pecon da tero, kiu restis ĉe li, li farmigis ˆgin, kaj la farman 

monon li fordrinkis en unu semajno. 

De frua mateno ˆgis malfrua nokto li pasigadis la tempon en la drinkejo, 

kaj ĉion, kio enfalis en liajn manojn, li forportadis al la drinkejmastro Vavilo 

Panfiloviĉ, kiu pro sia boneco ne abomenis eĉ ĉifonon. Nia Doroteo Nilov 

ankaŭ estis malbona edzo kaj patro. Li neniam pensis pri sia malsatanta 

familio, kaj lia kvieta, bona edzino Malanja devis akiradi la mizeran ĉiutagan 

nutraˆjon por si, sia edzo kaj infano — dujara bubeto — per kudrado, lavado 

aŭ ia alia laborado. Sed Doroteo ne sole ne estis danka al ˆsi por tio, sed 

batadis ˆsin preskaŭ ĉiutage, revenante hejmen malsobre. Pri sia infano li 

tute ne zorgis kaj, oni povas diri, tute ˆgin ne konis. 

Ankoraŭ antaŭ nelonge Doroteo Nilov estis kalkulata la plej riĉa mastro 

en Vindirkovo. Li havis vastan dometon, multon da tero, bruto kaj ĉia havo. 

Sian edzinon Malanja’n, kiu fraŭline estis la plej riĉa kaj plej bela fianĉino 

en la tula vilaˆgo, li amis pasie. Laborante fervore, li vivis kviete kaj estis 

estimata de ĉiuj Vindirkovanoj. Sed “nek eterne daŭras la ˆgojoj, nek senfinaj 

estas la malˆgojoj”, diras rusa proverbo. La ˆgojoj pasis ankaŭ ĉe nia Doroteo, 

sed li mem estis la kaŭzo de tio ĉi: li amikiˆgis kun malbonaj kolegoj kaj 

komencis drinkadi, diboĉadi, kaj ĉio transturniˆgis la fundo supren. Post unu 

jaro ĉe Doroteo jam nenio restis — ĉio transiris al la drinkejmastro Vavilo. 

Nun ni vidas Doroteon, sin direktantan al sia kaduka dometo, kiu staris 

sur la rando mem de la vilaˆgo, modeste alpreminte sin al la plektobaro. Lia

4.3. LA FORGESITA PIPO 83 

vizaˆgo esprimis ĉagrenon. Kaj efektive, ekzistis kaŭzo por ĉagreno: li devis 

forlasi en la drinkejo la gajan drinkantaron kaj foriri hejmen, por preni la 

pipon, kiun li tie forgesis sur la breto. . . 

La dometo estis fine atingita, kaj li eniris. La mastrino forestis; ˆsi foriris 

ien al najbaro, por preni prunte kelke da terpomoj por sia infano. 

La internaˆjo de la dometo konsistis el malgranda kaverno, kies tri kvaronojn 

okupis granda rusa forno. Duo da makulitaj seˆgoj, tablo kun diskrevinta 

tabulo, malgranda kesteto, en kiu estis konservata la tuta havoresto de la 

malfeliĉuloj, kaj tre malgranda malnova sanktfiguro — jen estas la tuta ornamaˆjo 

de tiu ĉi kaverno. Krom tio estis alligita al la plafono lulilo, en kiu 

la infano de Doroteo ripozis per trankvila dormo. Sur ĉio kuˆsis la sigelo de 

malriĉeco, tamen ĉio estis pura kaj bonorda kaj sur ĉio estis vidata la mano 

de bona kaj zorgema mastrino. 

Enirante, Doroteo rekte sin direktis al la breto, prenis la pipon, sed ankaŭ 

kunprenis la hakilon, por ĉe la okazo forporti en la drinkejon, kaj li estis jam 

kaptinta la fermilon de la pordo, por eliri, sed en tiu ĉi momento eksonis 

en la ĉambro sonora infana rido. Doroteo rapide sin returnis. . . En la lulilo, 

eltirante la manetojn, nur en ĉemizo sole, staris blonda infano, vekita de la 

pezaj paˆsoj de la patro. Sur la malgrandegaj lipetoj ludis ˆgoja rideto, kaj 

gaje balancante la vilan kapeton, la infano babiladis: “Patreto! Paĉjo!”. . . 

Io ekmoviˆgis en la malmola animo de Doroteo. Malrapide li aliris al la 

lulilo, elprenis per siaj maldelikataj manoj la infanon kaj ekkisis ˆgin. La 

infano ĉirkaŭprenis per siaj manetoj la kolon de la patro kaj algluiˆgis al 

lia brusto, gaje krietante kaj senĉese babilante: “Patreto! Paĉjo!”, la solajn 

vortojn, kiujn ˆgi jam povis libere elparoli. Doroteo ekkisis la infanon ankoraŭ 

unu fojon kaj volis kuˆsigi ˆgin ree en la lulilon. Sed la infano ne deprenis siajn 

manetojn kaj sendeturne rigardadis la patron per siaj klaraj nigraj okuletoj. 

Denove io ekpikis la koron de Doroteo, kvazaŭ la rigardo de la senkulpa 

infano trabruligus lin trae kaj disfluidigus la glacion, per kiu estis kovrita lia 

koro. Al li ˆsajnis, ke la infano rigardas lin riproĉe kaj ke ˆgi kvazaŭ volas diri 

per tiu ĉi rigardo: — Patreto! vi volas forlasi min, por foriri en la drinkejon, 

fordrinki la lastan hakilon, tute ne zorgante pri la malfeliĉa panjo, kiu nun 

malaltigas sin ĉe la najbaroj. . . Kaj kion donas al vi la malbenita drinkado? 

Li mem iel nevole ekrigardis en la okulojn de la infano. . . kaj ektremis, 

kvazaŭ en tiu ĉi spegulo de la senkulpeco kaj pureco li ekvidis sian vivon en 

ˆgia tuta abomeninda nudeco. 

Malvarma ˆsvito montris sin sur lia vizaˆgo; lia koro forte ekfrapis. Li estis 

kiel en febro: la kapo al li brulis kaj tra la korpon trakuris tremfrosto, liaj 

piedoj ne volis lin teni kaj la tero kvazaŭ ˆsanceliˆgis sub ili. En tiu ĉi minuto 

Doroteo sentis teruran internan bataladon. Li deziregis denove foriri en la 

drinkejon, por diboĉi kun siaj gajaj senzorgaj kolegoj, sed la konscienco,


vekita de la infana rigardo, kvazaŭ alforˆgis lin al la tero, al la loko, kie li 

haltis. . . En tiu ĉi minuto la pordo malfermiˆgis kaj eniris Malanja, portante 

bastaˆjon kun terpomoj. 

Kiam ˆsi ekvidis sian edzon, starantan kun la infano sur la manoj, ˆsi 

pretervole haltis sur la sojlo, kiel alforˆgita. Dume li pretervole ekrigardis 

ˆsin kaj ekvidis tion, kion li antaŭe tute ne rimarkadis, tiel bone, tiel klare, 

kvazaŭ liaj okuloj subite malfermiˆgis. Li ekvidis ˆsian delikatan, malgajan 

vizaˆgon, ˆsiajn grandajn, belajn okulojn, ˆsiajn palajn, velkintajn lipojn kaj 

la vangojn, kiuj antaŭ nelonge estis ruˆgaj kiel papava floro. Li ekvidis ĉion 

ĉi, kaj lia vizaˆgo ekruˆgiˆgis de honto. Sed de tiu ĉi momento ĉesiˆgis la interna 

batalo en lia animo, li subite eksentis ian abomenon kontraŭ si mem kaj iel 

instinkte komprenis, ke li nun por nenio en la mondo revenus en la drinkejon. 

En atako de ˆgojo kaj konfuzo, kun koro trankvila, sed konsumata de amo kaj 

kompato, li rigardis la elturmentitan vizaˆgon de Malanja kaj ne sciis, kion 

diri. 

— Bonan tagon, Malanjeto, kial vi ektimiˆgis? fine apenaŭ elparolis Doroteo 

kaj ĉe tiuj ĉi vortoj ekrigardis la edzinon per tia rigardo, kiu rememorigis 

al la malfeliĉa virino la pasintan feliĉan tempon. ˆ Si komprenis, ke ˆsi nun ne 

devas lin timi; forte, sed ˆgoje ekfrapis ˆsia koro, kaj klara rideto eklumigis 

ˆsian vizaˆgon. 

Dume Doroteo aliris al ˆsi, ekkisis ˆsin kaj poste, montrante per la okuloj 

la infanon, li ekmurmuris: 

— Li estos bona bubo. Li ne ektimiˆgis antaŭ mi, Malanjeto. Li estos 

bubo-bravulo! Kaj denove li ĉirkaŭprenis per la dekstra, libera mano la 

edzinon, altiris ˆsin al si kaj mallaŭte diris al ˆsi: 

— Mi scias, Malanja, ke mi multe estas kulpa antaŭ vi. . . sed nun estas 

fino al ĉio, Malanja. . . Neniam pli. . . Mi ˆjuras, ke mi pli ne drinkos. . . Ĉu vi 

aŭdas, Malanja. . . neniam, neniam. . . La infano estu atestanto, ke mi ˆgis la 

morto ne prenos en la buˆson tiun malbenitan trinkaˆjon. . . 

ˆSi estis pala, kiel tolo, kaj ne povis elparoli eĉ unu vorton; ˆsi nur ĉirkaŭprenis 

Doroteon kaj forte, forte ekkisis lin. 

— Mi estas peka antaŭ vi, Malanja; mi devas peti vin kaj stari sur la 

genuoj antaŭ vi, ĉar mi, malbenita, pereigis, tre malfeliĉigis vin. Kaj li efektive, 

ankoraŭ tenante la infanon, mallevis sin antaŭ la edzino sur la genuojn 

kaj forte kliniˆgis antaŭ ˆsiaj piedoj. Kaj li tiel longe ne levis sin, ˆgis ˆsi, laŭte 

ploregante, levis lin kaj sidigis lin sur la benkon. 

— Ha, mi malsaˆgulo. . . malhonorulo. . . granda malsobrulo. . . parolis Doroteo, 

sidante sur la benko kaj direktinte siajn okulojn al la planko. Jen kion 

kaŭzis al mi la drinkado! Vi nur pardonu min, kaj mi ˆjuras per Dio, mi ĉesos 

drinki! Li, li estos atestanto! La lastajn vortojn li elparolis, montrante per 

unu mano la infanon kaj la duan manon kunpreminte en pugnon. Malanja

4.3. LA FORGESITA PIPO 85 

ploris; ˆsi forte bedaŭris sian edzon. 

— Mi pardonas vin, kara; Dio kaj la homoj ankaŭ vin pardonos. Nur 

ĉesu, Doĉjo, drinki la malbenitan vinon; ˆgi ja pereigis vin! 

— Ho, ho, mi, malfeliĉulo, ne kvietiˆgis Doroteo. Kial mi vin senkulpan 

pereigis!. . . Mi nun nenion havas, nek ĉevalon, nek bovinon. . . Kie estis mia 

konscienco! 

Kaj Doroteo laŭte ekˆgemis. Longe konsoladis lin Malanja, kiel ˆsi povis. 

Sed li tute trankviliˆgis nur en la vespero. 

Kaj longe ankoraŭ ili parolis inter si pri tio, kiel komenci novan vivon, kaj 

nur tiam, kiam la vilaˆga sonorilo malgaje eksonis noktomezon, ili sin levis 

de apud la tablo. Varmege ili preˆgis antaŭ sia sanktfiguro, kaj kun feliĉaj 

vizaˆgoj, sur kiuj estis esprimita ia anˆgela kvieteco, ili iris dormi. . . 

Tiel finiˆgis la feliĉa tago de niaj malriĉuloj. 

❅ 

Pasis kelkaj jaroj. Sur tiu loko, kie staris antaŭe la mizera dometo de 

Doroteo, staris nun vasta pina domo kun peroneto. Apud la domo, gaje 

babilante, ludis du malgrandaj infanoj, kaj sur la peroneto sidis, okupita de 

kudrado, juna bela virino en ruˆga sarafano. Estis malfacile rekoni en ˆsi la 

antaŭan malsaneman, palan Malanja’n. ˆ Gi estis la familio de Doroteo, kiu 

severe plenumis la donitan promeson kaj ĉesigis sian antaŭan diboĉan vivon. 

Kiel ofte rememoradis la geedzoj pri tiu feliĉa tago, kiam Doroteo forgesis 

en la domo la pipon kaj, por preni ˆgin, venis el la drinkejo, por jam neniam 

tien reveni. 

✸ ✾ ✸


4.4 Arturo 

(Rakonto de V. DEVJATNIN.) 

I 

Sinjorino Anneto, kvankam sufiĉe matura en sia aˆgo (ˆsi havis preskaŭ 50 

jarojn), tre bone ankoraŭ sin konservis, almenaŭ laŭ ˆsia ekstera vido oni ne 

povis ˆsin nomi maljunulino: la koloro de ˆsia vizaˆgo estis ĉiam tiel roza, la 

dentoj tiel blankaj kaj ebenaj, ke iafoje eĉ nevole naskiˆgadis tre ofenda por 

ˆsi suspekto. Sinjorino Anneto, laŭ la volo de la sorto, ˆgis nun ankoraŭ estas 

fraŭlino, sed. . .ˆsi estas jam vidvino!. . . ˆ Si mem rakontis al mi (mi ˆgis nun 

estas ˆsia amiko), ke ˆsi perdis sian junan belan edzon tuj post la edziniˆgo; 

apenaŭ la junaj geedzoj revenis el la preˆgejo, ˆsia edzo falis kaj mortis! Al 

li fariˆgis kredeble disˆsiro de koro, tro multe plenigita de amo. Dank’ al 

tiu ĉi okazo la malfeliĉa sinjorino restis vidvino, travivinte kun la edzo nur 

proksimume duonon da horo. De tiu tempo pasis jam tridek jaroj, la amo 

de sinjorino Anneto havis jam tempon tute malvarmiˆgi, sed edziniˆgo entute 

tiom ˆsin timigis, ke ˆsi decidis senrefare jam eterno resti fraŭlino kaj eĉ ˆjuris 

sankte plenumi tiun ĉi decidon. Sed la petolema sorto subite devigis ˆsin 

ankoraŭ unu fojon facile tuˆsi la katenojn de Himeneo. Jen kio okazis. 

II 

Unu fojon sinjorino Anneto veturis sur fervojo, revenante el la malgranda 

urbeto K. post enterigo de sia kuzo. Okupinte en la vagono tre oportunan 

kanapeton, ˆsi volis ekdormi, dezirante almenaŭ per tio ĉi sin liberigi de ˆsin 

premanta ˆsarˆga impreso de morto, — sed subite, rigardinte okaze la plankon, 

ˆsi vidis ian libron, forgesitan kredeble de elirinta veturanto. Sinjorino Anneto 

levis ˆgin kaj malfermis: tio ĉi estis franca tradukita romano sub la titolo: 

“Terura sekreto”. ˆ Si estis tre ˆgoja je tiu ĉi neatendita trovaˆjo kaj komencis 

avide legi paˆgon post paˆgo. La romano estis tre interesa: en ˆgi estis 

teruraj mortigoj kaj sekretaj malaperoj kaj malfeliĉa amo, per unu vorto, 

en ˆgi estis ĉio, kio devas esti en ˆgusta romano, — kaj entute en la romano 

estis tia miksaˆjo, ke sinjorino Anneto nur kun granda malfacileco povis kompreni 

kvankam malmulte tiun ĉi mirindan produktaˆjon de la genia aŭtoro. 

Tiu ĉi malfacila laborado de la kapo lacigis la malfeliĉan legantinon, kaj ˆsi 

ekdormis. . . 

Jen ˆsi sonˆgas, kvazaŭ ˆsi estas ankoraŭ tre juna knabino. ˆ Si senfine amas 

lin kaj li, bela, flama junulo, varmege, pasie ˆsin amas. Sed la kruela patro 

elektis por ˆsi malbelegan, maljunan, senharan baronon, kiu scias ian teruran 

familian sekreton de ˆsia patro kaj per tio ĉi tenas lin en siaj manoj.

4.4. ARTURO 87 

La terura tempo proksimiˆgas: jam estas difinita la tago de edziniˆgo kun la 

barono. . . La patro ˆsin enˆslosis en malgrandan ĉambreton kaj alstarigis al ˆsi 

maljunan diablistinon servantinon, kiu atente ˆsin gardas kaj ne permesas al 

ˆsi eĉ paˆson fari libere, — kaj ˆsi, malfeliĉa ofero de la patra krueleco kaj de la 

malbonega barona volupto, ne povas eĉ sciigi lin, sian amatan, pri sia terura 

situacio!. . . En malespero ˆsi ˆsiras siajn harojn, sin ˆjetadas en la ĉambro, kaj 

fine, tute freneziˆginte, ˆsi saltas kun kapo malsupren el la fenestro sur la pavimon 

kaj. . . ho mirindaˆjo!. . .ˆsi enfalis en la brakojn de sia amanto! Ili flugas, 

flugas, flugas kun nekredebla rapideco en ia sorĉa kaleˆso al la rando de la 

mondo, al plej feliĉa Arkadujo. . . Jen jam estas proksime, al ˆsi jam blovetis 

feliĉo. . . Sed subite post ili fariˆgis forta bruo. Ili rigardas kaj. . . ho, teruro: 

persekuto!. . . Sur nigra flugila ĉevalo rapide flugas la barono!. . . Minace brilas 

liaj verdaj okuloj, liaj haroj estas disblovitaj, liaj longaj malgrasaj manoj 

kun akraj kurbaj ungegoj estas etenditaj antaŭen. . . Lia forta ĉevalo flugas 

kun rapideco de sago, distranĉante kun fajfo la aeron per sia larˆga fortika 

brusto. . . Ankoraŭ unu momento, kaj la geamantoj nepre devas perei!. . . La 

juna fraŭlino pli proksime sin alpremis al sia karulo, ĉirkaŭprenis lin, li forte, 

dolĉe ˆsin kisis kaj. . .ˆsi vekiˆgis. 

En la preskaŭ tute malplena vagono estis mistera duonlumo: kelkaj lanternoj 

estis estingitaj, kaj la ankoraŭ brulantaj estis kovritaj per mallumaj 

verdaj kurtenetoj, tra kiuj ili apenaŭ ĉirkaŭlumis du aŭ tri dormantajn veturantojn. 

Sinjorino Anneto eksentis, ke iu delikate premas ˆsian manon, kaj nur 

nun ˆsi ekvidis starantan antaŭ ˆsi sur genuoj ian nekonatan viron, kiun ˆsi, 

mem ne komprenante per kia maniero, forte ĉirkaŭprenis per la maldekstra 

libera mano. . . ˆ Si eksaltis, kvazaŭ pikita de serpento, kaj kun teruro rigardis 

ĉirkaŭen: en la vagono estis tute silente. 

— Kion vi volas, sinjoro? 

La nekonato malrapide sin levis kaj kun petego etendis al ˆsi la manojn. 

— Pardonu! li murmuretis: pardonu, se mi vin nevole ofendis. . . Sed vi 

tiel afable respondadis miajn karesojn, ke mi pensis. . . Ho, pardonu, pardonu 

min!. . . 

Kaj li ree stariˆgis sur la genuoj, kaptis ˆsian manon kaj alpremis ˆgin al 

siaj lipoj. Al sinjorino Anneto ˆsajnis, ke tio ĉi estas ankoraŭ sonˆgo. . . Fine ˆsi 

mallaŭte liberigis de li sian manon. 

— Levu vin, pro Dio! kion vi faras? ˆsi diris al la nekonato: ni ja povas 

fariˆgi objekto de atento por ĉiuj veturantoj! 

Li senvorte obeis. Sinjorino Anneto iom post iom komencis trankviliˆgadi, 

kaj vidante, ke la stranga sinjoro tute ne estas por ˆsi danˆgera, sed, kontraŭe, 

li mem timas ion, ˆsi tute trankviliˆgis kaj eĉ ekinteresiˆgis je tiu ĉi neatendita 

aventuro kaj ankaŭ je la mistera nekonato, kiu silente sidis antaŭ ˆsi sur


la kanapeto. Sinjorino Anneto sin levis, forˆsovis la kurteneton de la plej 

proksima lanterno kaj, dank’ al ˆgia lumo, ekvidis antaŭ si belan kaj eksterordinare 

simpatian viron en la aˆgo de ĉirkaŭ 35 jaroj. Liaj densaj nigraj 

ondaj haroj kun intenca nezorgeco estis forˆjetitaj posten kaj bone ombris la 

agrablan palecon de la bela maldika vizaˆgo kun malgranda barbeto; la vivaj 

esprimaj okuloj de ia nedifinita koloro lumis de sento, kiun tuj oni ne povas 

kompreni, — sed tiu ĉi sento havis ian forlogantan forton. . . Sinjorino Anneto 

nun rememoris, ke ˆsi sufiĉe ofte renkontadis tiun ĉi belulon sur la strato en 

K., — kaj sekve li estas al ˆsi iom konata. ˆ Si decidis ekparoli kun li. 

— Pardonu, ˆsi komencis, mian ne tute modestan demandon, sed mi tre 

volas scii, kiu vi estas. Al mi ˆsajnas, ke mi vin renkontadis en K., kaj 

tial. . . tial via vizaˆgo estas al mi iom konata. De kie, kien kaj pro kio vi 

veturas? 

La nekonato ekˆgemis. 

— Tro malgaja kaj, la plej grava, tro longa estas la historio, respondis li 

nevolonte: post duono da horo ni estos jam en K., kaj mi ne havos sufiĉe da 

tempo, por kontentigi vian scivolecon, — sekve oni ne devas eĉ komenci. Mi 

diros nur sole, ke mi estas la plej malfeliĉa homo en la tuta mondo, mi estas de 

ĉiuj pelata, de ĉiuj malamata kaj de neniu amata. . . Ĉiujn viajn demandojn: 

de kie mi veturas, kien kaj pro kio, mi nur povas respondi: mi ne scias, ne 

scias, ne scias!. . . Kaj la nekonato, kaˆsinte la vizaˆgon per la manoj, restis en 

profunda silento. La koro de sinjorino Anneto tropleniˆgis per kompato al tiu 

ĉi malfeliĉa homo: ˆsi jam estis preta ekplori. 

— Rakontu al mi vian malˆgojon, ˆsi diris kore: per tio ĉi vi eble faciligos 

vian animon. 

La nekonato levis la kapon, kaj liaj okuloj ekbrilis. 

— Ho, kiel mi estas feliĉa! li ekkriis kun profunda sento: Mi aŭdas 

kompatajn vortojn de virino, kiun mi tiel longe kaj tiel pasie amas! kiun 

mi. . . 

— Kion vi diras? interrompis lin sinjorino Anneto: rekonsciiˆgu! rigardu 

min: ĉu oni povas enamiˆgi en tielan maljunulinon? 

— Mi ne diris, ke mi enamiˆgis, rediris la nekonato, denove prenante ˆsian 

manon: ne, mi jam longe ĉesis enamiˆgadi, sed mi ne perdis ankoraŭ la kapablon 

de amo. . . Jes, sinjorino Anneto. . . 

— De kie vi scias mian nomon? mirege ekkriis sinjorino Anneto: kiu vi 

estas? 

— Vi min ne konas kaj kredeble neniam aŭdis mian nomon. Mi estas 

Arturo de. . . 

— Via nomo estas Arturo?! Dio! kia stranga okazo! 

Sinjorino Anneto rememoris, ke la ĉefa heroo de la romano, kiun ˆsi trovis 

antaŭ nelonge tie ĉi en la vagono, ankaŭ estas “Arturo”. ˆ Si kredis je diversaj


antaŭsignoj, kaj tiu ĉi egaleco de la nomoj ˆsin forte ekfrapis: ˆsi vidis en ˆgi 

ian antaŭsignon de la ĉielo mem. 

— Jes, daŭrigis la nekonato, mi estas Arturo de Buler. Mi vin ekkonis 

preskaŭ antaŭ du jaroj (per kia maniero — mi ne diros), kaj de tiu sama 

tempo mi amas vin per ĉiuj fortoj de mia animo! De tiu tempo mi ĉiam 

serĉis renkonti vin, kaj al tiu ĉi celo mi tre ofte veturadis en la urbon K. 

Dank’ al multaj kaŭzoj, pri kiuj mi ne kuraˆgas paroli, mi ne volis konatiˆgi 

kun vi. . . Sed fine mi decidis fari tiun ĉi danˆgeran por mi paˆson kaj. . . nun mi 

jam tute ne bedaŭras tion ĉi, ĉar mi estas multe rekompencita! 

Arturo kun fajro kisis la manon de sinjorino Anneto, kiu kun tremanta 

koro aŭskultis liajn flamajn parolojn. 

— Mi ne volas lacigi, li daŭrigis, vian atenton per rakontado pri mia tuta 

malgaja vivo, — kaj tio ĉi eĉ ne estas necesa: nia okaza konateco finiˆgos, kiam 

ni alveturos en K., kaj disiros en diversajn flankojn, por eble neniam jam nin 

renkonti. . . Post kelkaj minutoj estos jam K. . . Tial ne estas ˆgustatempe eĉ 

komenci!. . . 

— Ha, ne, pro Dio! vive rediris sinjorino Anneto: mi tiel multe partoprenas 

en via sorto, tiel korege vin kompatas. . . Mi petas vin, sinjoro, diru al mi 

vian malˆgojon!. . . 

En tiu sama minuto la vagonaro brue venis al la K-a stacidomo. Arturo 

etendis al ˆsi la manon. — Adiaŭ! li diris kun tremo en la voĉo: ankoraŭ unu 

fojon mi petas vin: pardonu kaj ne rememoru min malbone! 

— Ĉu efektive nia konateco nur per tio ĉi finiˆgos? kun sincera malˆgojo 

demandis sinjorino Anneto, retenante kaj facile premante lian manon. 

— Tio ĉi dependas de vi, respondis Arturo. 

— Sed kion do mi devas fari? Mi ne loˆgas aparte en mia propra domo, 

kaj sekve mi ne povas inviti vin rekte al mi. . . 

— Tio ĉi tute ne estas necesa, tiom pli ke mi kun la unua vagonaro veturas 

reen en B., kie mi loˆgas. Sed se vi deziras fari min senfine feliĉa, donu al mi 

vorton respondadi miajn leterojn kaj iam min viziti en mia malriĉa hejmo: 

B. estas ja tiel proksima!. . . 

Sinjorino Anneto kun plezuro plenumis lian modestan deziron, — ˆsi donis 

al li sian adreson, prenis de li lian, — kaj ili disiˆgis amike. 

III 

Pasis semajno. Sinjorino Anneto preskaŭ forgesis sian vojan aventuron, 

kaj eĉ la vizaˆgo mem de ˆsia voja kolego komencis iel mallumiˆgi en ˆsia memoro, 

— kaj jen subite ˆsi ricevis leteron. ˆ Sian koron kvazaŭ io pikis. Per manoj 

tremantaj de interna ekscitiˆgo ˆsi disˆsiris la koverton kaj rigardis la subskribon; 

jes, ˆsia antaŭsento ne trompis ˆsin: la letero estis de li! ˆ Si avidege komencis


legi. Jen kion skribis Arturo: “Kara mia Anneto! Pardonu al mi tiun ĉi 

nevolan senceremoniecon, sed la amo ne scias paroli alie. Vi tiel forte deziris 

ekscii mian historion. Mi plenumas vian deziron, kiun mi estimas, kiel plej 

sanktan leˆgon. Sed mi korege petas pardonon, mia anˆgelo, se tiu ĉi malgaja 

historio vin malˆgojigos. Mi devas komenci de malproksime. Mi naskiˆgis en 

la ĉirkaŭaˆjo de Moskvo en genta patra bieno. Mia patro estis tre riĉa homo, 

natura aristokrato, bonege edukita, sed bedaŭrinde senkaraktera. Li estis 

vidvo, kaj mi — lia sola filo kaj heredanto de lia tuta grandega riĉeco. Li ekiris 

vojaˆgadi kaj prenis kun si ankaŭ min, tiam ankoraŭ dekkvinjaran knabon. 

Kiam ni estis en Parizo, li enamiˆgis en unu belan kantistinon, edziˆgis je ˆsi kaj 

aĉetis por ˆsi riĉan bienon en la ĉirkaŭaˆjoj de Parizo, kie ni ankaŭ enlokiˆgis. 

Mia vivo en tiu tempo estis neelportebla: mia duonpatrino jam de la unuaj 

tagoj de nia kuna loˆgado komencis min malami kaj baldaŭ ekscitis kontraŭ 

min mian patron, kiu ˆsin senfine amis kaj plenumadis ĉiujn ˆsiajn kapricojn. 

Post duono da jaro mia patro povis jam rimarki, ke lia edzino kondutis tiel 

same, kiel ˆsi kondutis, estante ankoraŭ kantistino, en li do ˆsi vidis ne edzon, 

sed simple homon, kiu devas ˆsin provizadi: ˆsi senĉese postuladis de li monon, 

kiun ˆsi elspezadis eksterordinare rapide, dank’ al baloj, koncertoj, maskobaloj 

k. t. p. ˆ Si preskaŭ ĉiutage mendadis por si ĉiam novajn ornamojn kaj 

ĉiusemajne devigadis mian patron pagi grandegajn kalkulojn de tajlorinoj, 

meblistoj, kaleˆsistoj, oraˆjistoj. La patro kun teruro rimarkis, kiel rapide 

malaperis lia riĉeco, sed li sin tenis, li silentis. Fine li tute perdis la paciencon 

kaj decidis serioze interparoli kun la edzino, — sed ˆsi tiel bone lin renkontis, 

ke li por ĉiam forlasis la deziron interparoli kun ˆsi kaj, eksilentinte tute, 

humiliˆgis al sia sorto. Per tia maniero lia tuta riĉeco post unu kaj duono da 

jaro malaperis tute, kaj mia malfeliĉa patro flnis la vivon per memmortigo, 

— kaj lia edzino fariˆgis kromvirino de iu bankiero. — Post la morto de 

la patro mi, dank’ al helpo de bonaj homoj, forveturis Rusujon, kie estis 

ankoraŭ unu nia genta bieno, en kiu mi enlokiˆgis kaj komencis min okupi per 

vilaˆga mastraˆjo. Tiel pasis du jaroj, en la daŭro de kiuj mi, tute ne sciante 

mastrumi, tiel malbonigis ĉiujn miajn aferojn, ke fine mia bieno pro ˆsuldoj 

estis vendita per publika vendo, mi fariˆgis preskaŭ almozulo, kaj nur kun 

helpo de unu mia parenco ricevis servon sur fervojo. Nun mi venis al la plej 

terura momento de mia vivo!. . . Kiam mi havis la aˆgon de dudek du jaroj, mi 

edziˆgis je unu bela juna fraŭlino. . . Ho, kiel doloras mia malfeliĉa koro ĉe tiu 

ĉi ˆsarˆga rememoro! Dio vidas, kiel multe mi amis mian edzinon! Sed kredeble 

ne estis al mi sorto longe ˆgui tiun ĉi feliĉon. . . Post du monatoj de nia edziˆgo 

(per ĉiuj fortoj de mia animo mi malbenas tiun ĉi teruran momenton!) mi 

tute okaze trovis mian edzinon en la brakoj de malnobla amanto!. . . Ho, mia 

kara! En tiu ĉi loko la plumo elfalas el miaj manoj, mi ne havas forton 

daŭrigi kaj mi proponas, ke vi mem alplenigu tiun ĉi teruran pentraˆjon. . . Mi


devas nur diri, ke mi forkuris de tiu ĉi malnobla virino, kvazaŭ de pesto, kaj 

de tiu tempo mi jam ˆsin ne renkontadis, sed proksimume post tri jaroj mi 

tute okaze eksciis, ke ˆsi estis mortigita ie en Germanujo per la mano de ˆsia 

amanto, kiun ˆsi trompis tiel same, kiel min!. . . Jen estas la malgaja rakonto 

de mia disrompita vivo. — Pardonu, mia kara! Donu al vi la potenca Dio 

multe da feliĉo. Varmege vin amanta via Arturo.” 

Traleginte tiun ĉi leteron, sinjorino Anneto eksentis ion tian, kion ˆsi mem 

komence ne povis kompreni. Tiu ĉi sento ne estis ordinara partopreno en la 

sorto de proksimulo, ˆgi ne estis ankaŭ sento de kompato al malfeliĉa homo, 

— ne, ˆgi estis io multe pli forta: ˆgi estis amo, jes, amo!. . . Sinjorino Anneto 

kontraŭ sia propra volo en la profundaˆjo de la animo tion ĉi konfesis. ˆ Si decidis 

tuj respondi la leteron de Arturo, respondi en tia sama senco, kaj sendi 

al li pro signo de sia amo antikvan diamantan ringon, kiun ˆsi ricevis, kiel 

heredon, ankoraŭ de sia avino. Jen ˆsi en tiu sama tago vespere sin enˆslosis 

en sia ĉambro kaj tute plenskribis du grandajn foliojn da poˆsta papero. Kiel 

Arturo, nur pli detale, ˆsi en la komenco priskribis sian tutan vivon per tiel 

fortaj vortoj, ke eĉ ˆsi mem ekploris, tralegante la produkton de sia libera 

fantazio, — kaj poste jam ˆsi alpaˆsis al vasta klarigo de sia amo, kiun ˆsi esprimis 

senfine pli bone kaj elokvente, ol Arturo. La duan tagon la sigelita 

letero kaj la atente ĉirkaŭkudrita multekosta sendaˆjo estis forportitaj en la 

poˆstan oficejon, — kaj post tri aŭ kvar tagoj matene ˆsi ricevis jam de Arturo 

respondon: la tuta letero de la komenco ˆgis la fine estis plenigita de signoj de 

ekkrio, de punktaroj, de signoj de demando kaj ekkrio kune kaj simple de demandoj, 

— sed ordinaraj punktoj kaj komoj preskaŭ tute forestis. Li petegis 

sinjorinon Anneton alveturi al li en B-n, por “per sia apero ĉirkaŭlumigi kaj 

sanktigi la malluman neston de malfeliĉa ermito, kaj doni al li la eblon vidi 

sian diinon”. . . Traleginte tiun ĉi leteron, ˆsi decidis la sekvantan tagon kun la 

matena vagonaro veturi en B-n, kaj per telegramo ˆsi sciigis pri tio Arturon, 

por ke li povu ˆsin renkonti. 

IV 

Suferante de senpacienco, ˆsi pasigis la tagon kaj la sekvantan nokton, kaj 

matene frue ˆsi alveturis al la stacidomo, kiam ankoraŭ iris nenia vagonaro: 

timante malfrui, ˆsi atendis du horojn la tempon de forveturo, — kaj, enirinte 

fine en la vagonon, ˆsi sidis kvazaŭ sur pingloj, ĉiuminute elrigardadis tra la 

fenestro kaj malbenadis la neelporteble malrapidan, laŭ ˆsia opinio, iradon de 

la vagonaro kaj la maˆsiniston kaj la konduktoron kaj entute ĉiujn servantojn 

de fervojo, forgesinte en sia malpacienco, ke ˆsia Arturo ankaŭ servas sur 

fervojo. Fine la vagonaro haltis, kaj tra la malfermitaj fenestroj de la vagono 

ˆsi ekaŭdis la longe atendatan vokon de la konduktoro “stacio B., la vagonaro


staras dekkvin minutojn!” Kun eksterordinara viveco, kiun eble envius eĉ 

dekkvinjara knabino, ˆsi elsaltis el la vagono, — kaj ˆsi tuj ekvidis Arturon, 

kiu ankaŭ ˆsin rimarkis kaj jam rapidis al ˆsi renkonte. Li ˆsin ĉirkaŭprenis kaj 

karese kisis. 

— Ho, mia kara, fine vi alveturis! li ekkriis ˆgoje. Sinjorino Anneto de 

ekscito ne povis eĉ paroli. ˆ Si aŭtomate sin apogis sur la brakon de Arturo, 

kaj ili eliris sur la veturilejon. Arturo zorge ˆsin sidigis en malnovan 

disbatitan veturigistan kaleˆson, li mem sidiˆgis kaj delikate ĉirkaŭprenis ˆsian 

dikan rondan talion. Sinjorino Anneto sentis kapturnon de ravo. La maljuna 

ĉevalo uzis ĉiujn siajn fortojn, por kontentigi sian tro postulantan mastron, 

kiu ĉiuminute batadis ˆgiajn malgrasajn flankojn, — ˆgi svingadis la voston, 

spirblovadis kaj, balancante la kapon, vane penis kuri pli rapide. La kaleˆso 

kun laŭta krakado ruliˆgadis sur la malbona pavimo kaj fine, laŭ la montro 

de Arturo, haltis apud la pordego de malnova ligna dometo. Arturo helpis al 

sinjorino Anneto elrampi el la kaleˆso kaj kondukis ˆsin tra malpura malgranda 

korteto, plenigita per iaj bareloj, al flankodomo, klarigante al ˆsi, ke la ĉefan 

parton de la domo oni en tiuj ĉi tagoj komencos rebonigi kaj ke, dank’ al tiu 

ĉi cirkonstanco, li devas dume “iel” lokiˆgi en flankaˆjo. 

— Por mi, diris Arturo, kiel por fraŭlo, estas tute egale, kie ajn mi loˆgas, 

— vi do min ne mallaŭdos. Ili aliris al la pordo, kiu estis fermita. Arturo 

ekfrapis. La pordon malfermis ia stranga ekzistaˆjo — viro aŭ virino, tre malfacile 

estis ekkoni — malpurigita, ĉifona. Li trairis malbonodoran kuirejon 

kaj eniris en negrandan malaltan ĉambreton kun deˆsiritaj tapetoj kaj kun ne 

blankigitaj fornoj; tiu ĉi ĉambreto prezentis kredeble la gastoĉambron, ĉar 

apud la muro inter la fenestroj staris kanapo, kovrita per nigra senˆseligita 

vakstolo, antaŭ la kanapo estis ronda tablo kaj apud ˆgi de unu flanko seˆgo 

tute ligna, de la dua flanko — seˆgo kun leda kuseno; ankoraŭ unu seˆgo, en 

kiu mankis unu piedo, staris apud la muro en angulo. Krom tiuj ĉi en la tuta 

ĉambro estis nenia meblo. Sinjorino Anneto kun mirego rigardis ĉirkaŭen. 

— Vi ne atendis vidi min en tia malriĉegeco? demandis Arturo. 

— Malriĉeco ne estas malvirto, respondis Anneto. 

— Jes, sed ˆgi estas pli malbona, ol malvirto, kun ˆgemo diris Arturo: 

almenaŭ mi plivolus esti riĉa. En la nuna materiala tempo riĉeco estas unu 

el la plej necesaj kondiĉoj de feliĉo, ĉar nur ˆgi donas sendependan situacion, 

sen kiu tute ne estas ebla vera feliĉo. 

Sinjorino Anneto singardeme sidiˆgis sur la kanapon, kaj Arturo eliris, por 

ordoni tagmanˆgon. Post kelkaj minutoj li revenis kaj sidiˆgis apud sinjorino 

Anneto. ˆ Si karese prenis lian manon kaj diris kun sincera partopreno: 

— Mi bone prezentas al mi, kiel malfacile estis por vi, mia karulo, post 

tiu lukso, al kiu vi alkutimis de infaneco, humiliˆgi al via nuna sorto!. . . 

— Jes, mia amikino, kun profunda ˆgemo respondis Arturo: komence estis


tre malfacile, sed poste nenio. . . mi alkutimis. Homo estas tia ekzistaˆjo, ke 

ˆsajne ekzistas nenio, al kio li ne povus alkutimi: mi mem tion ĉi spertis. Nun 

mi tiel kunviviˆgis kun mia situacio, ke mia tuta pasinta vivo, al mi ˆsajnas, 

estis nur ia mirinda sonˆgaˆjo, sendita al mi de iu sorĉisto. 

— Kaj ĉu efektive vi neniam bedaŭris tiun ĉi sonˆgaˆjon? Kaj la riĉegeco, 

kiun posedis via patro, ĉu efektive vi eĉ ˆgin ne bedaŭris? 

— Antaŭe mi neniam pensis pri riĉeco, ĉar ˆgi ne estis al mi necesa. Sed 

nun. . . nun estas alia afero. . . 

— Kial do nun estas alia afero? 

— Arturo pasie ĉirkaŭprenis sinjorinon Anneton kaj komencis senfine ˆsin 

kisi. 

— Nun, ekkriis li kun fajro, nun mi havas celon en la vivo, celon, kiun mi 

povas atingi nur ekriĉiˆginte, — tial mi nepre devas riĉiˆgi, nepre, nepre!. . . 

— Ho, mia kara, rediris sinjorino Anneto, karesante lin: per honesta vivo 

estas tre malfacile riĉiˆgi. 

— Sed mi volas kaj esperas per honesta vivo tion ĉi atingi. 

— Ne, mia amiko, tion ĉi vi ne povos fari. 

— Kaj mi pensas, ke mi povos, almenaŭ la espero min ne forlasas. 

— Kion do vi volas entrepreni? demandis sinjorino Anneto multe ekinteresite. 

— Mi eĉ jam entreprenis. Kaj se mi havus kvankam malmulte pli bonajn 

monajn rimedojn, mia entrepreno sendube havus plenan sukceson. 

— Sed kia do estas tiu ĉi entrepreno. 

— Vidu, mia kara, komencis Arturo: kiel vi jam scias, mi havis tre bonan 

bienon, kiu estis vendita pro ˆsuldoj. Tiun ĉi bienon aĉetis unu mia 

malproksima parenco, kiu, kiel mi antaŭ nelonge eksciis, pruntis de mia patro 

kvindek mil rublojn laŭ kambioj. Tiujn ĉi kambiojn mia patro, ankoraŭ 

antaŭ sia forveturo Parizon, sendis por enkasigo al la Moskva Granda Juˆgejo, 

kiu decidis, ke tiu ĉi enkasigo estis komencita tute regule. Sed mia parenco 

petis mian patron, ke li permesu al li pagi tiun ĉi ˆsuldon post tri jaroj. La 

patro plenumis lian peton; poste li baldaŭ forveturis el Rusujo kaj kredeble 

forgesis tiun ĉi ˆsuldon: almenaŭ al mi li nenion parolis pri ˆgi. Mi eksciis pri 

tio ĉi tute okaze: iu mia bondeziranto sciigis min per anonima letero, ke tiu ĉi 

afero ˆgis nun ankoraŭ troviˆgas en la Moskva Juˆgejo. Kaj jen mi decidis relevi 

tiun ĉi aferon. Sed jam ĉe la unuaj paˆsoj mi renkontis preskaŭ nevenkeblan 

baron: mi devas dungi bonan advokaton kaj mi tute ne havas monon. . . Mi 

volis prunti la necesan sumon, sed al mi oni rifuzis, kaj nun mi estas en tia 

situacio. . . 

Arturo ne finis sian penson, ĉar lin interrompis sinjorino Anneto, fajre lin 

ekkisinte. 

— Karulo mia, ˆsi diris: plenumu mian unuan peton!


— Ho, jam antaŭe mi donas mian vorton de honoro! rapide respondis 

Arturo: por vi mi estas preta ĉion fari, — nur ordonu! 

— Prenu de mi la necesan sumon da mono!. . . Mi ne estas riĉa, sed mi 

ˆgoje, kun plezurego helpos al vi kvankam malmulte. . . kiom vi bezonas? 

Arturo ne respondis. Li videble ne atendis tian peton; sed, antaŭe doninte 

vorton, li ˆsajne ne sciis, kion li devas respondi. 

— Ne, mia bona, mia kara, li diris fine: mi ne povas, mi ne havas la rajton 

preni de vi monon. . . Vi postulas ion neeblan. . . 

— Sed via vorto? 

— Pardonu, mia amiko, mi donis ˆgin en rapideco, mi eĉ ne povis pensi, 

ke vi min petos pri tio ĉi. . . Ne, ne, mi ne povas, tute ne povas!. . . 

— Arturo, amata mia, mia karulo, petegis sinjorino Anneto: se vi min 

efektive amas, vi ne rifuzos al mi en tiaj bagateloj. Mi ja ne donacas al vi tiun 

ĉi monon, mi ˆgin pruntas. 

Ĉu estas al vi pli agrable kuradi al fremdaj homoj, 

de kiuj vi facile povas ricevi rifuzon? Kaj fine — ĉu povas esti inter ni iaj 

kalkuloj?! La afero, kiun vi entreprenas, estas ja por mi tiel same interesa kaj 

grava, kiel ankaŭ por vi mem, — tiu ĉi afero estas ja nia komuna. . . Karulo 

mia, diru, kiom vi bezonas? 

Arturo ankoraŭ ˆsanceliˆgis, sed post kelka tempo, cedante al ˆsiaj admonoj 

kaj petegoj, li diris, ke li bezonas mil rublojn. Sinjorino Anneto kvankam ne 

atendis aŭdi pri tia tre granda por ˆsi sumo, tamen, vidante, ke ˆsia Arturo 

sendube gajnos la aferon, ˆsi tute ne domaˆgis la monon, — kontraŭe, ˆsi estis 

eĉ ˆgoja, ke ˆsi povas helpi al Arturo, kiun ˆsi havis jam tempon senfine ekami. 

La tuta tago pasis en viva gaja parolado pri la estonteco, — sed venis la 

vespero, kaj sinjorino Anneto forveturis en K-n. 

En tiu sama semajno Arturo ricevis per la poˆsto mil rublojn, kaj de ˆgojo 

li eĉ iom pli, ol ordinare, diboĉis en unu el la B-aj restoracioj kun siaj bonaj 

kolegoj. 

V 

Pasis monato. Arturo nenion skribis. Sinjorino Anneto tute ne provis 

kompreni la kaŭzon de tiel longedaŭra silento kaj forte maltrankviliˆgis. Fine 

Arturo skribis al ˆsi longegan leteron, en kiu li dankis por la sendita mono, 

kun kies helpo lia afero rapide ekiris antaŭen, kaj diris, ke nun li jam estas 

tute konvinkita pri plena sukceso; poste li petis pardoni lian longan silenton, 

kiu okazis pro tiu kaŭzo, ke li devis persone veturi Moskvon kaj ne havis eĉ 

unu minuton liberan; poste li promesis post unu monato alveturi en K-n, por 

kunigi eterne sian sorton kun la sorto de la amata virino. En la fino de la 

letero li skribis, ke li jam elspezis la tutan monon, kiun li havis, kaj petis 

sian “belan anˆgelon” alsendi al li ankoraŭ mil rublojn, por ke li povu prepari


diversan necesaˆjon por la edziˆgo. — Sinjorino Anneto estis tre kontenta, ke 

ˆsia honesta amiko estas tiel senceremonia rilate ˆsin, kaj tuj sendis al li la 

deziritan sumon da mono, skribinte kune kun tio ĉi plej aman, plej karesan 

leteron, — kaj ˆsi mem solene anoncis al ĉiuj siaj parencoj kaj konatoj, ke ˆsi 

jam estas fianĉino. Ĉiuj ˆsin gratulis, ĉiuj tre ekinteresiˆgis kaj demandis ˆsin, 

kiu estas ˆsia fianĉo, kie ˆsi konatiˆgis kun li, kie li loˆgas k. t. p. 

Ĉiujn tiujn 

ĉi demandojn sinjorino Anneto respondis, ke tio ĉi estas ˆsia sekreto, kaj nur 

kontente ridetis. Post kelkaj tagoj la feliĉa, gaja sinjorino Anneto komencis 

pretiˆgadi al la edziniˆgo. ˆ Si kuradis de unu magazeno al alia, ˆsi aĉetadis 

ˆstofon por vestoj, tolon; ˆsi mendis edziˆgofestan veston, aĉetis edziˆgofestajn 

kandelojn. Post du semajnoj ˆsi jam ĉion pretigis, kaj kun senfina malpacienco 

komencis atendi sian fianĉon. Sed la stranga fianĉo denove nenion skribis. 

Sinjorino Anneto en la komenco vidis en tio ĉi nenian signifon, pensante, ke 

li estas nun okupita. Sed pasis ankoraŭ unu monato, pasis dua, — sinjorino 

Anneto skribis al li leteron post letero, li nenion respondis. ˆ Si jam forte 

maltrankviliˆgis. En ˆsia imago sin prezentis plej teruraj pentraˆjoj: jen ˆsi vidis, 

ke ˆsia Arturo estas malsana — eble eĉ mortas, kaj apud li neniu alestas; jen 

ˆsi pensis, ke li perfidis al ˆsi kaj ekamis alian virinon. ˆ Si per ĉiuj fortoj penis 

forpeli de si tiujn ĉi mallumajn pensojn, kaj ĉiam konsolis sin per tio, ke 

Arturo kredeble en la klopodoj ne havas tempon, por skribi al ˆsi, aŭ eble 

li denove forveturis Moskvon. Tiel en senfrukta turmenta atendado pasis 

ankoraŭ du monatoj, en la daŭro de kiuj la malfeliĉa fianĉino ne havis eĉ 

unu minuton trankvilan. Fine, tute perdinte la paciencon, ˆsi mem forveturis 

en B-n. — Alveturinte tien, ˆsi venis al la konata dometo. Kia do estis ˆsia 

mirego, kiam ˆsi ekvidis, ke la fenestroj en tiu ĉi dometo estis tute albatitaj 

per tabuloj kaj sur la pordo estis malgranda tabuleto, sur kiu per grandaj 

literoj estis skribita: “tiu ĉi domo estas vendata”. ˆ Si staris senmove kaj eble 

jam centan fojon legis tiun ĉi mallongan anoncon. Subite ˆsi ekaŭdis ies fortan 

malagrablan voĉon kun hebrea akcento: 

— Eble vi volas aĉeti tiun ĉi dometon? Bone, tre bone, la dometo estas 

inda, ke vi ˆgin aĉetu. 

Sinjorino Anneto ekrigardis returnen. Antaŭ ˆsi staris ia hebreo, li ridetis 

kaj pinĉis sian akran barbeton. — Ĉu iu loˆgas en la flankoparto? ˆsi demandis 

la hebreon. 

— Ne, nun tie loˆgas nur la gardisto, sed antaŭ du aŭ tri monatoj tie loˆgis 

unu sinjoro. . . 

— Kie do estas nun tiu ĉi sinjoro? kun viva malpacienco interrompis lin 

sinjorino Anneto: kien li forveturis?. . . 

— Fi! malestime diris la hebreo: Sinjoro!. . . Li eĉ ne estas sinjoro, sed 

fripono, ˆstelisto! Dio lin malbenitan forbatu!. . . 

Sinjorino Anneto ne kredis al siaj propraj oreloj. ˆ Si staris, kvazaŭ frapita


de tondro. Ne! ne povas esti!. . . ˆ Sia Arturo. . . Dio, Dio!. . . ˆ Si volis kredi, ke 

la hebreo parolas pri iu alia. 

— Ĉu vi povas al mi priskribi lian eksteraˆjon? 

— Eksteraˆjon? Malbonan eksteraˆjon li havas, respondis la hebreo, kaj 

li komencis plej detale pentri la portreton de la fripono kaj ˆstelisto, en kiu 

sinjorino Anneto tuj ekkonis sian Arturon!. . . 

La hebreo rakontis al ˆsi, ke Arturon arestis la polico, ke li estis du aŭ tri 

semajnojn en la malliberejo, el kiu li lerte forkuris kaj malaperis, oni ne scias 

kien. 

En tiu sama tago vespere sinjorino Anneto, malgaja, ofendita, kun dispremita 

koro, revenis en K-n. ˆ Si multe kaj longe suferis: en la daŭro de kelkaj 

monatoj ˆsi preskaŭ tute ne eliradis el sia ĉambro, malbenante la sorton, kiu 

tiel kruele mokis ˆsian amon, kaj bedaŭrante sian senrevene perditan monon. 

❅ 

Pasis du jaroj. Sinjorino Anneto tre ˆsanˆgiˆgis: ˆsi fariˆgis pli maljuna, ˆsia 

vizaˆgo flaviˆgis, kaj sur ˆgi aperis multaj maljunulaj sulkoj; en la buˆso mankis 

multaj dentoj; ˆsi ˆgibiˆgis; ˆsia kapo kaj manoj ĉiam tremadis, la okuloj malfortiˆgis. 

Du malgrandaj ĉambraj hundetoj fariˆgis la escepta objekto de ˆsia 

amo kaj aldoniteco. 

Ĉiutage post la tagmanˆgo ˆsi kondukadis siajn amatajn 

bestojn promenadi. 

Unu fojon ˆsi, promenante, renkontis okaze amason da arestitoj, enforˆgitaj 

per katenoj kaj ĉirkaŭitaj de forta grandanombra gardo. Vidante en tiu ĉi 

renkonto malbonan signon, sinjorino Anneto volis jam reiri, kaj subite el 

la amaso da arestitoj ˆsi ekaŭdis konatan mokan voĉon: — Kiel vi fartas, 

sinjorino Anneto? Jam longe mi vin ne vidis. Kiam do estos nia edziˆgo? ˆ Si 

ekrigardis kaj kun plej granda teruro ekvidis Arturon!. . . 

Sin mem ne komprenante de tumulto, ˆsi alkuris hejmen, kaj de tiu tempo 

ˆsi jam por ĉiam ĉesis promenadi, plivolante restadi dome kaj amuziˆgadi kun 

siaj kvarpiedaj amikoj. 

✸ ✾ ✸

4.5. LA NIGRA VIRINO 97 

4.5 La nigra virino 

(El la lingvo sveda tradukis B. G. JONSON EL OESTERSUND) 

En la vojaˆgo, kiun mi entreprenis antaŭ nelonge de Ĉikago al Nov-Jorko, 

mi trovis, kiam mi maldormiˆgis en la mateno, ke la vagonaro haltis. La 

kelnero rakontis, ke ˆgi staras jam 1 1/2 horojn. Mi vestis min, kaj elirinte 

eksteren, mi trovis, ke ni estas ĉe malgranda stacio sur la kampo. Mi eniris 

en la manˆgosalonon kaj matenmanˆgis kaj poste promenadis sur la perono. 

Sur la lokomotivo la lokomotivestro sidis sola kaj atendis. Mi haltis kaj 

babilis kun li kelkan tempon pri la maˆsino. Kiam mi proponis al li cigaron, 

kiun li kun danko akceptis, li min petis eniri en la malgrandan kaverneton 

de lia lokomotivo. 

La estro, bela, granda viro en la aˆgo de 40 jaroj, klarigis al mi, kiel oni 

uzas la apartajn partojn de la maˆsino. Ĉio, kio nur povis esti briligita, radiis 

kiel la suno; ĉar la lokomotivestroj estas egale fieraj, kiam iliaj maˆsinoj estas 

ornamitaj, kiel domestrino, kiam ˆsiaj ĉambroj estas ordigitaj. 

— Kia ornamo tio ĉi estas? mi demandis, montrante sur ion, kiu estis 

simila je insekto kaj, enkadrigita en oran kadron, pendis sur la mureto. La 

estro ridis. ˆ Gi estas malpli ornamo ol memoraˆjo, li diris; mi ˆgin pendigis tien 

ĉi, ĉar ˆgi savis mian vivon kaj la vivon de 250 aliaj homoj. 

— Kiel do insekto povas savi la vivon de homoj? mi demandis. 

— Mi ˆgin rakontos al vi. Ni havas multon da tempo antaŭ la forvojaˆgo. 

Mi sidigis min sur la lokon de la forestanta hejtisto kaj preparis min al la 

aŭskultado. 

— ˆ Gi okazis antaŭ nelonge, komencis la estro, antaŭ nur unu jaro, en 

printempo. Mi vojaˆgis sur tiu samo vojo, kiel nun, kaj havis tiun saman 

maˆsinon, kiel nun, — la karan 499. Mia hejtisto estis tiu sama, kiun mi havas 

nun, — Jim Moode. Jim estas bonega knabo, sed tre ema kredi spiritojn, 

sonˆgojn kaj antaŭsignojn. Komence mi ridadis je lia malprudenteco, sed nun 

mi jam ne ˆsercas tiel multe pri li, — de tiu tempo, kiam ni vidis la nigran 

virinon. 

Mi devis forlasi M. ĉirkaŭ la unua horo matene kaj esti en S. je la sesa 

horo. En tiu nokto blovis terura ventego kaj la pluvo faladis per riveroj jam 

de la komenco de la vespero. Kiam mi venis al la lokomotivejo, la ventego 

blovis plej terure. 

Kiam Jim kaj mi estis en la vojo al la stacio kun la lokomotivo, li diris: 

Ni havos malgajan veturon, Frank; mi dezirus, ke ni estu jam feliĉe en S. 

Mi ridis kaj demandis: — kio tiel malkuraˆgigas vin en tiu ĉi nokto? 

— Mi sentas, ke io okazos, li diris. 

Por diri la veron, mi ankaŭ sentis min iom malkuraˆga mem.


La vagonaro, kiun mi devis konduki, estis longa, multepeza kaj konsistis 

preskaŭ nur el personvagonoj. Mi fariˆgis nerva ĉe la penso havi sub mia flego 

kaj respondeco tiel multajn centojn da personoj. 

Mi ridis je mi mem pro mia malkuraˆgo, kiam mi unuigis la lokomotivon 

kun la vagonaro kaj poste esploris kaj trovis, ke ĉio estas preta. La signo 

eksonis, kaj ni ekvojaˆgis en la blovegadon. La mallumo estis netrapenetrebla, 

nur de la lanterno sur la antaŭaˆjo de la lokomotivo estis distrata antaŭen 

elektra lumo. Jim metadis diligente en la fajron kaj subtenadis la plej altan 

premon de aero tiel, ke ni iris antaŭen, kiel furioj. 

Apud la unua stacio, kio ni haltis, por preni akvon, mi ekzamenis precize, 

ĉu ĉio estas en ordo, kaj Jim esploris la lanternon. 

Ĉio estis bona, kaj ni 

veturis pluen. 

La mallumo fariˆgis, se estas eble, pli firma. La pluvo falis ankoraŭ per 

riveroj. Subite mi vidis tra la pluvo kaj nebulo glitantan antaŭ ni gigantan 

virinan figuron, envolvitan en longan nigran mantelon, kiu flugis en la 

blovado. ˆ Si ˆjetis siajn brakojn posten kaj antaŭen, ˆgis ˆsi nevidebliˆgis. 

Mi estis tute muta de miro kaj forgesis fari ian signon al Jim, kiu staris 

antaŭ la forno. Kiam li ekrigardis returnen, li ekkriis: Halo, Frank! kio estas? 

vi elrigardas, kiel vidinto de spiritoj! 

Mi nenion respondis. Miaj pensoj estis okupitaj je la stranga figuro, kiun 

mi vidis. 

Nun ni estis proksime de Rock Creek, kie ponto kondukas super profunda 

rivero. 

Mi fariˆgis pli nerva ol antaŭe. Ni veturis rapide, kaj signo estis donita de 

la stacio de Rock Creek, kiu estas nur unu mejlon malproksima de la ponto. 

Kiam ni pasis preter la stacio, mi aŭdis, ke Jim ekkriis. Mi kuris al li kaj 

vidis lin tremantan de teruro. Li montris eksteren en la mallumon, kaj kiam 

mi ekrigardis, teruro atakis min mem. 

Tie sur la reloj montriˆgis tiu sama giganta virino, kiel antaŭe, jen trankvila, 

jen en la plej sovaˆga danco. — Frank, murmuretis Jim kun malfacileco, 

ne iru sur la ponton! Pro la ĉielo, ne faru tion ĉi! Ne iru, antaŭ ol vi scias, 

ke ĉio estas en ordo! 

Mi ne povis kontraŭstari al la penso haltigi la vagonaron kaj malfermis 

la ventolilon kiel eble plej forte. Apenaŭ ni haltis, mi povis aŭdi la akvon, 

kiu muˆgis en Rock Creek rekte antaŭ ni. Kiam mi eliris el la maˆsino, la 

konduktoro venis al mi renkonte. 

— Kio estas? Kio estas? li demandis. Mi sentis min tre konfuzita. Nun 

estis videbla jam nenia giganta virino. Ni ne povis vidi pli malproksime ol 

unu metron aŭ du antaŭen super la reloj. Mi nenion vidis, sed diris: — Mi 

ne scias, kio estas, sed ˆsajnis al mi, ke mi vidis grandan nigran spiriton, kiu 

etendis la brakojn kaj faris al mi signon ne iri plu. La konduktoro rigardis

4.5. LA NIGRA VIRINO 99 

min tute mirigita. — Ĉu vi estas freneza, Frank? li diris. — Oni ˆgin preskaŭ 

povus kredi. Sed ni estas ja en la proksimeco de la rivero kaj ni povas esplori. 

Ni prenis niajn lanternojn kaj iris antaŭen. Jim ricevis la ordonon gardi la 

maˆsinon. Sed apenaŭ ni faris kelkajn dekojn da paˆsoj, ni haltis, rigidigitaj de 

teruro. Antaŭ niaj piedoj estis profunda faŭko, kie la rivero muˆgis, ˆsveligita 

de la printempaj pluvoj. Kiam ni nin returnis, ni vidis la nigran virinan 

figuron, kiu dancadis en sovaˆgaj turnoj. La konduktoro rigardis antaŭe la 

faŭkon, poste min. 

— Ĉu tion ĉi vi vidis, kiam vi haltigis la vagonaron? 

— Jes. — Io alia, ol feliĉo, nin savis tiun ĉi nokton. 

Ni reiris malrapide al la vagonaro, plenaj de pensoj kaj kun malgaja 

animo. Diversaj veturantoj venis renkonte al ni. Inter ili sin trovis dekokjara 

junulo el Ĉikago, kiu estis pli rapidepensanta, ol iu el ni. Kiam li ekvidis la 

nigran virinon, li iris al la lokomotivo kaj enrigardis en la lanternojn, kiuj 

staris tie. — Tie ĉi estas nia nigra virino! diris la Ĉikaga junulo. Kaj tie estis 

efektive tiu sama insekto, kiun vi vidas sub tiu ĉi vitro. Kiam mi malfermis 

la lanternon, ˆgi flugis kontraŭ la reflektoron. 

Jen estas la tuta historio, mia sinjoro. Kiam la insekto flugis antaŭ la 

elektra lumo, ˆgi ˆjetis ombron, kiu similis virinon, svingantan la brakojn. 

Ni ne scias, kiel ˆgi eniris, sed kredeble ˆgi eniris tiam, kiam Jim esploris la 

lanternon apud la akvostacio. Kiel ajn ˆgi estis, ˆgi savis nian vivon per tio, 

ke ˆgi min timigis per tiu nigra virino. 

Jen estas la kaŭzo, ke tiu ĉi malgranda insekto estas sub vitro kaj en 

kadro. Tio ĉi estas, por min memorigi, kiel ni estis savitaj per tiu ĉi insekto. 

Jes, vi nomas ˆgin okazo, — mi kredas, ke ˆgi estis sendaˆjo de Dio. 

— Ĉio en ordo! ekkriis la konduktoro, elirante el la telegrafa stacio, 

portante paperon en la mano. 

Jim, la hejtisto, venis en la maˆsinon kaj mi en mian vagonon. 

✸ ✾ ✸


4.6 La karaj braceletoj 

Estis en la plej gloraj tagoj de la unua franca imperio. Parizo estis tre gaja. 

Festoj kaj baloj sekvis unu post la alia, kaj ˆsajnis, ke la stelo de la imperiestro 

brilas la plej hele, antaŭ ol ˆgi por ĉiam estingiˆgos. Ĉio, kion Parizo havis en 

si da brilo kaj beleco, devis hodiaŭ sin kolekti en la opero, ĉar oni sciis, ke 

la imperiestro intencas honori ˆgin hodiaŭ per sia alesto, kaj pro tio la opera 

teatro estis plenigita de la plej brilanta Pariza societo. 

La uverturo pasis; la imperiestro, akompanata de la imperiestrino brilanta 

de beleco kaj diamantoj, ˆjus eniris en sian loˆgion; lia sekvantaro en uniformoj 

de ĉiuj koloroj de ĉielarko staris en la posto de la loˆgio. Post minuto la 

kurteno devis esti levita kaj la opero komenciˆgi. Sed en tiu sama momento, 

kiam ĉiu retenis la spiron en atendado, oni ekaŭdis la bruon de vesto; la 

dua loˆgio, dekstre de la loˆgio imperiestra, malfermiˆgis, kaj eniris la belega 

edzino de la ambasadoro N. Ne miro, ke neniu plu observadis la levadon de la 

kurteno; ne miro, ke ĉiu okulo kiel ensorĉita direktiˆgis sur la virinon, kiu ˆjus 

okupis sian seˆgon kaj trankvile, kun aristokrata malˆsateco, rigardis ĉirkaŭen, 

ĉar sur ˆsiaj brakoj, radiante kiel fulmo, brilis braceletoj, pri kiuj Parizo jam 

tiom multe aŭdis kaj kiujn la imperiestro vane provis aĉeti. Murmuro de 

admiro kuris tra la teatro, kaj nur poste oni sin turnis al la agado sur la 

sceno. Kiam la kurteno post la unua akto falis, unu servanto en imperiestra 

livreo eniris en la loˆgion de la ambasadoro N. 

— ˆ Sia Imperiestra Moˆsto rimarkis la braceletojn kaj estis frapita de admiro; 

ˆsi demandas, ĉu sinjorino la dukino volos havi la bonecon permesi al 

la imperiestrino rigardi unu el ili de proksime? 

En momento la bela brako estis nudigita de la multekostaˆjo, kaj kun 

ekkrio de raviˆgo la imperiestra servanto salutis kaj eliris el la loˆgio, portante 

kun si la braceleton, kiu kostis pli ol milionon da frankoj. 

La kurteno falis post la tria akto, leviˆgis denove al la kvara, kaj ĉiam 

ankoraŭ la edzino de la ambasadoro kun boneduka ˆgentileco atendis la redonon 

de siaj multekostaj juveloj. La kortego imperiestra sin levis kaj foriris, 

kaj ĉiam ankoraŭ la braceleto ne estis redonita. 

La duko fine fariˆgis malpacienca, veturis en la imperiestran palacon kaj 

petis pri la redono de la diamantoj. La afero klariˆgis, kaj la duko konvinkiˆgis, 

ke la imperiestrino neniam sendis peti la braceleton kaj ke la homo en la 

imperiestra livreo estis unu el la plej kuraˆgaj ˆstelistoj de la ĉefurbo. Li 

ordonis al sia veturigisto veturi al la estro de la polico, kaj, antaŭ ol la nokto 

pasis, centoj da plej lertaj policaj oficistoj traserĉis la tutan Parizon pro la 

ˆstelitaj juveloj. La duko, plena de timo, dume restis en la polica oficejo, dum 

la dukino en la domo maltrankvile atendis la reporton de ˆsia braceleto. 

ˆJus batis la sesa horo, kiam ĉe la pordo de la palaco de la duko forte

4.6. LA KARAJ BRACELETOJ 101 

eksonis la sonorilo kaj unu polica oficisto deziris paroli kun la dukino. Profunde 

salutante, tiu ĉi rakontis, ke oni kaptis la ˆsteliston kaj trovis ĉe li la 

braceleton. Sed la fripono persistas, ke li ne estas ˆstelisto, kaj la braceleto 

jam de multaj jaroj sin trovas en posedo de lia familio. Tial la duko petas 

sinjorinon la dukinon, ke ˆsi transsendu al li la duan braceleton, por ke oni 

povu kompari la ambaŭ. 

Ne dirante vorton, la dukino malfermis sian juvelujon kaj donis al la 

policisto la duan braceleton. Tiu ĉi kun profunda saluto forlasis la ĉambron, 

kaj la sinjorino iris dormi kaj sonˆgi pri siaj braceletoj. 

Kiam la horloˆgo batis la naŭan horon, la ambasadoro, laca de maldormo 

kaj en malbona humoro, venis en la ĉambron de sia edzino kaj ˆjetis sin 

malespere sur seˆgon. La sinjorino malfermis la okulojn kaj kun gaja rideto 

demandis pri siaj braceletoj. 

— Malbenita bando! ekkriis la duko, ni nenion povas sciiˆgi pri ˆgi. 

— Kio! ekkriis la sinjorino, ĉu vi ˆgin ne ricevis returne? La oficisto, kiu 

prenis la duan braceleton, diris, ke la ˆstelisto estas kaptita kaj la braceleto 

trovita ĉe li. 

La duko eksaltis kun krio de teruro kaj petis sian edzinon kun raŭka voĉo, 

ke ˆsi donu al li klarigon. 

ˆSi ˆgin faris, kaj ˆgemegante la duko falis sur la seˆgon. 

— Mi ĉion komprenas! li ekkriis. La friponoj ˆstelis de vi ankaŭ la duan 

braceleton, ĉar ni neniun sendis tien ĉi. La homo, al kiu vi ˆgin donis, ne estis 

oficisto, sed ankoraŭ pli aroganta ˆstelisto, ol la unua. 

Kaj tiel ˆgi efektive estis. La braceletoj neniam estis retrovitaj, kaj nur 

per ˆgemo ofte la ambasadoro rememoradis la paradan operon, kiu faris lin je 

kelkaj milionoj malpli riĉa, ol li estis, kiam li sian belegan edzinon levis en 

la kaleˆson kaj ordonis al la veturigisto veturi al la opero. 

✸ ✾ ✸


4.7 Nur unu vorton! 

(Noveleto de L. E. MEIER.) 

Estis la mateno post dancado. Tio ĉi daŭris ˆgis la kvara horo; tiam 

ankoraŭ oni kunesidiˆgis, por trinki nigran kafon ˆgis ĉirkaŭ la kvina horo. 

Post tio ĉi oni disiris hejmen. 

Ho, kiel bela estis tiu dancado! Amuzoj ne mankis kaj, kontraŭ la ordinaro, 

la nombro de la dancantoj estis granda; eĉ sufiĉe maljunaj sinjoroj estis 

enˆsiritaj per la plezurego kaj alportis oferojn al la diino de la dancado. Kiam 

matene oni reiradis hejmen, la plej junaj el la mondo sinjora estis la ˆgentilaj 

akompanantoj de la sinjorinoj kaj fraŭlinoj. La maljunaj sinjoroj jam longan 

tempon estis dormintaj, ĉar la mateno ĉiam apartenas al la junularo. 

Tiel ankaŭ Ella, la belega filino de la komerca konsilano Balding, feliĉe 

venis al la pordo de la gepatra loˆgejo, kaj ˆsi estis kune kun la patro kaj 

patrino, ĉirkaŭita de amaseto da junaj herooj de danco. Oni ˆsercadis kaj 

ridadis dum la irado; la komerca konsilano estis gaja, kaj la patrino havis 

sian “bonan tagon”. 

La disiˆgado iom longiˆgis: ĉiu el la sinjoretoj penis diri ion aparte agrablan, 

kaj ĉiu el ili pensis, ke li ricevis de Ella premon de mano aparte signifan, — 

ĉiu kredis, ke li estas sole preferita. 

Ĉu ĉiuj? 

La plej poste tie restis unu juna sinjoro, kiu atendis ˆgis ĉiuj antaŭirintoj 

ricevos sian “maneton”; tiam ankaŭ li mem povus diri adiaŭ al Ella. 

Tio estis la doktoro Gering, juna juˆgisto. Li estis tre trankvila kaj modesta. 

“Trankvilaj akvoj estas profundaj”, diras proverbo germana, kaj modesteco 

ofte kaˆsas firman certecon. 

Kiam la lasta antaŭstaranto diris adiaŭ — la konsilano kun lia edzino 

jam staris en la nefermita pordo, kaj post ili servanto kun brulanta kandelo 

— Gering iris antaŭen, por komenci sian preparitan parolon de adiaŭ. Sed 

en la minuto kiam li levis la manon por saluti Ella’n, tiu ĉi sin turnis al la 

amaseto de la foririntaj sinjoroj: 

— Vi ne forgesu do, kion vi promesis, sinjoro de Stetten! 

Kaj de tie voko eksonis: 

— Certe ne, mia fraŭlino, mi ne bezonas ja pli ol unu vorton! 

— Ella, nun venu do! eksonis voko de en la pordo, kaj la sinjorino konsilanedzino 

jam preninte la veston de sia filino altiris tiun ĉi en la domon. 

— Bonan nokton! ankoraŭ ekkriis Ella. Bonan nokton! resonigis la 

amaseto. Gering ankoraŭ staris kun levita mano — Ella jam eniris en la 

domon, la pordo fermiˆgis — jen li staris sen “maneto” kaj sen adiaŭdiro, kaj 

la parolo restis neparolita!

4.7. NUR UNU VORTON! 103 

Trankvile kaj modeste Gering reiris en sian loˆgejon. 

Li iris tre meditante kaj tre malrapide. Ĉiuj aliaj jam de longa tempo 

estis foririntaj. 

Veninte en sian loˆgejon, li fine memoriˆgis je si mem. Li ekˆgemis kaj parolis 

al si mem, kiel post la eldono de ia juˆgo mortiga: 

— Nur unu vorton — nur unu vorton se ˆsi dirus al mi! La juˆgisto Gering 

ankoraŭ la duan fojon ekˆgemis kaj poste ekdormis en la veninta mateno. 

Estis luma tago, kiam Ella maldormiˆginte vidis la sunon brilantan tra la 

kurtenoj de la ĉambro. 

ˆSi pripensis la faritaˆjojn de la tago pasinta kaj ridetis kontente. Sed jen 

per unu fojo ˆsi malgajiˆgis. Jen unu rememoro malagrabla. ˆ Si rememoris la 

disiˆgon, rememoris la juˆgiston Gering, kiu estis la sola, kiu ne diris al ˆsi eĉ 

unu vorton! Ĉiuj sinjoroj premis ˆsian manon, ĉiuj diris ion amindan, sed li 

sola silentis. Li eĉ ˆsajne intence restis poste! 

— Mi tamen kredas, ke li estas senkulpa, diris ˆsia plej bona amikino 

Mathilde, kiu, vizitinte Ella’n en la vespero, sidis kun ˆsi en la ĉambro de 

Ella, por paroleti pri la dancado pasinta. — Vi scias, ke tro alproksimiˆgi 

estas tute kontraŭ la karaktero de Gering — kvankam mi devas konfesi, ke 

tio ĉi estas eco stranga ĉe juˆgisto; sed kiu scias, ĉu li ne estos tute alia en lia 

juˆga servado? 

— Tro alproksimiˆgi? respondis Ella. Inter tro alproksimiˆgi kaj intence 

retiriˆgi estas ja granda diferenco! 

— Certe! Sed. . . 

— Kio povas lin fari tia? Certe li bone scias, ke mi lin amas. Ĉu mi ne 

kun li dancis la unuan valson? Ĉu ne li sidis kune kun mi ĉe la vespermanˆgo? 

Kion pli mi povus fari? Ĉu mi mem devas alforˆgi lin per ia aparta atento? Ĉu 

eĉ ne estas lia propra afero diri. . . kio devos esti dirita? Ho! tia modesteco! 

Nur unu vorton li bezonas diri, kaj tiam ĉio estos farita. Sed neniel li diras 

tiun vorton! 

— Kara mia Ella! Ne ĉiuj homoj havas egalan karakteron! Ofte en ia viro 

oni trovas ian econ, kiu konvenus multe pli bone al virino. Diru mem: kio 

hodiaŭ pli multe devigas la virinojn plendi: la modesteco aŭ la tro granda 

proksimiˆgado de la sinjora mondo? Certe! Gering estas escepto el la regulo, 

kaj tio ĉi distingas lin! 

— Kaj kiel fine ni venos al la celo? mi ne povas rekte diri la vorton 

liberigontan, kaj li mem — estas tro modesta! 

Ella parolis iom kolere: ˆsiaj vangoj ruˆgiˆgis, kaj Mathilde vidis, ke la okuloj 

de la amikino malsekiˆgis. 

— Jen estas la tempo por agi, diris Mathilde interne kaj pripensadis, kiel 

ˆsi mem povus helpi la aferon. Kun la tempo vi alvenos al la celo, ˆsi konsolis 

la amikinon. Eble Walter iel povos helpi!


Tiuj ĉi vortoj videble reanimis Ella’n. — Walter, ˆsi respondis, jam promesis 

al mi sian helpon. Kiam ni hodiaŭ matene disiˆgis, mi diris al li: “Sed ne 

forgesu, kion vi promesis!” 

— Kaj kion li diris? 

— Certe ne! Mi bezonas nur unu vorton! 

Walter de Stetten, oficiro husara, estis la fianĉo de Mathilde, kaj pro tio 

li estis ankaŭ la konfidulo de la du amikinoj. Li koniˆgis kun la juˆgisto, kiam 

ili estis kolegoj-studentoj, kaj li nun volonte akceptis la laboreton, kiun Ella 

al li transdonis ˆsi mem kaj per sia amikino: certiˆgi, ĉu Gering efektive amas 

Ella’n. 

Post tagmanˆgo, kiun Stetten kaj Gering kutime prenadis kune en restoracio, 

la oficiro — fidela al sia principo ne longe pripensi, sed rekte aliri al la 

celo — komencis sen ia antaŭparolo pri Ella. 

Stetten estis rekte la kontraŭaˆjo de sia amiko. Dum tiu ĉi pro multa 

pripensado kaj granda modesteco ˆsanceliˆgadis frapi al la pordo de sia sanktejo, 

Stetten iam estis preta enbati tiun ĉi pordon. 

— Kiam do estos via fianĉiˆgo? li demandis la amikon. 

Gering lin miregante ekrigardis; li intencis respondi, sed ne povis. 

— Sen ia ˆserco, jen estas la tempo por fine konfesi vian intencon! La tuta 

urbo parolas pri vi du kiel pri estontaj geedzoj. Nun aliru al la celo! Vi estas 

enamita en Ella’n — vi mem min tion sciigis. ˆ Si ankaŭ amas vin. Tion mi 

scias, kaj vi ˆgin scias ankoraŭ pli bone! 

Gering lin aŭskultadis ne ferminte la buˆson. 

— Ho! ne rigardu min do tiel miregante! parolu fine! — Stranga juˆgisto 

vi estas — al vi mankas la parolo por defendiˆgi! 

Ĉiam nur ian unuan vorton 

vi bezonas por komenci! 

— Jes, la unuan vorton! diris Gering malgaje. Kial ˆsi ne decidiˆgas paroli? 

— Jen! diris nun kvazaŭ miregante Stetten, la unuan parolon ĉiam devas 

diri vi! 

Ĉu la fraŭlino eble devus sin turni al vi: Sinjoro juˆgisto, mi intencas 

havi vin, — ĉu vi volas, jes aŭ ne! 

— Tion mi ne pensas, ne! 

— Kion do? — Mi vin ne komprenas: Nun vi du jam unu kun la dua 

koniˆgis antaŭ kelkaj monatoj; ĉiu homo ellegas el viaj vizaˆgoj, ke vi amas 

unu la duan — sed nek vi nek ˆsi decidiˆgas ˆgin konfesi! Vi mem ankoraŭ 

pli malmulte ol Ella — kvankam vi estas viro! Mi estas tute certa, ke vi ne 

ricevos rifuzon — kaj vi mem ˆgin scias pli bone ankoraŭ. 

— Mi? — Ho, se mi ˆgin scius! Vi mem diru: kian certecon mi havas por 

ˆgi? 

Ĉu Ella parolis nur unu solan fojon eĉ plej malgrandan vorteton, kiu min 

certe esperigus? Eĉ ne unu solan vorton! Kaj mi timas esti rifuzita! 

— Grandegan estimon mi sentas por juˆgisto, kiu tiel malmulte konas la 

pruvojn efektivajn! — Ni ne ˆsercu, Herman, — la afero devas esti finita.


Kian pruvon vi atendas de Ella por fari vin certa je via feliĉo? 

— Nur unu vorton! 

— Tion saman Ella atendas de vi! 

— Ho! 

— Mi certigas vin per mia honoro! 

— Ej! Tiam. . . 

— Tiam via sorto dependas de tiu, kiu el vi du diros la unuan vorton? aŭ 

pli bone vi ambaŭ devos diri unu vorton — tio estas tiel komprenebla, kiel 

unuoble unu estas unu! 

Gering restis pripensanta: jen li staras antaŭ tiu foso, kiun li devus 

transsalti! Lia malgaja vizaˆgo ridigis lian amikon. — Mi nun bone komprenas, 

ke mi mem devos helpi la aferon, diris Stetten. 

— Vi? demandis mirante Gering, kaj en tiu sama minuto la espero reanimis 

lian vizaˆgon. 

— Jes, respondis Stetten, mi mem estos sekundanto por vi, kaj Mathilde 

por Ella. Ho, la duelo estos gajega! Mi estas sciema, kiu el vi unue vundos 

la duan! Sed mi estas certa, ke la frapo estos sen malbona rezultato, de kiu 

ajn flanko ˆgi venos! 

Gering ne multe esperis de la provo, sed ridetis. 

Stetten sin levis kaj kune kun Gering foriris el la manˆgejo. 

— Mi vin sciigos pri la sekvantaˆjo, estu certa! diris Stetten, premante la 

manon de Gering kaj disiˆgante kun li. 

Stetten iris al sia militistejo, Gering iris al sia juˆgejo. Li tiam skribis 

parolon defendan, kaj kiu el liaj konatoj legus la lertan parolon, kiun Gering 

skribis, tiu neniel kredus, ke la skribanto tiel vane serĉis nur unu vorton! 

— Post kelkaj tagoj — estis la lasta semajno de la monato Majo, kaj la 

vetero estis plej bela — Herman Gering sidis antaŭ siaj skribaˆjoj. Estis ĉirkaŭ 

la sepa horo de vespero, kaj la juˆgisto sin preparis eliri. Tiam la skribisto 

de Gering venis en la ĉambron kaj donis al Gering ian leteron. Tiu ĉi letero 

venis de Stetten, kiu per ˆgi invitis sian amikon fari kun li promenon en la 

morgaŭa dimanĉo. La lastaj vortoj de tiu letero estis la jenaj: 

— Diru al la transdonanto nur unu vorton: “jes” aŭ “ne” estos sufiĉe. 

Gering komisiis la skribiston diri al la alportinto nur “Jes”, kaj li eliris el 

la juˆgejo. 

Je la mateno de la veninta dimanĉo la du amikoj kune promenis tra la 

kampoj en la ĉirkaŭaˆjo de la urbo kaj eniris en belegan arbaron. La tago 

estis belega, aero kaj lumo plenaj je gajeco kaj freˆseco. Stetten mem estis 

aparte gaja kaj tiel li faris sian amikon Gering ankaŭ gajeta. La du amikoj 

iradis, parolante pri diversaj objektoj. 

Stetten parolis pri multaj objektoj, sed ne tuˆsis eĉ per unu vorto la aferon 

de kelkaj tagoj antaŭe.


— Stranga ˆgi estas, interne pensis Gering; li do komencu! 

Gering de tempo al tempo penis igi la amikon tuˆsi la aferon, sed Stetten 

ˆsajnis ne kompreni kaj intence parolis pri aliaj objektoj. 

Tiel ili ambaŭ fine venis al loko, kie la arbaro estis iom travidebla. Preterirante, 

Gering rimarkis ne malproksime antaŭ ili du sinjorinojn, kiuj nerapide 

iradis antaŭen. Li ne povis ilin rekoni, sed io nekonata faris pli rapide bati 

lian koron. 

Stetten ne diris eĉ unu vorton, ˆsajnis, ke li ne vidas la virinojn. Gering 

intence silentis. Post kelkaj paˆsoj la sinjorinoj ne estis pli videblaj. La 

parolado estis finita, kaj Gering meditante iradis sur la nelarˆga vojo post sia 

amiko, kiu, disˆsovante ie kaj ie la branĉojn, nelaŭte kantadis la kanton de 

Heine: “Mi ne scias, kion signifas. . . ” 

Fine Gering rekomencis paroli: 

— Tie ĉi estas pli kaj pli interese. Ni iras tra efektiva densaˆjo antaŭmonda! 

— Jes, respondis Stetten, estos ankoraŭ pli interese, kiam fine la arbaro 

finiˆgos. Estis beleta vojo, certe! 

La arbaro iom post iom maldensiˆgis, kaj kiam Stetten disˆsovis la lastajn 

branĉojn, montriˆgis herba loko ĉirkaŭita de la arbaro, kaj en la fino de tiu 

loko estis bela dometo arbarista. 

— Ĉu tie ĉi ne estas belege? demandis Stetten. 

— Belege, certe! respondis Gering; sed Stetten aldonis: 

— Mi diras al vi, amiko, ni trovos ankoraŭ ion pli belegan! 

— Kion do li intencas? sin demandis Gering. 

La du amikoj aliris al la dometo. En la mezo de la vojo Stetten sin turnis 

al la dekstra flanko. 

— Ni eniros en la dometon per poste, li diris. Ili tiel ĉirkaŭiris la dometon 

tra la arbaro kaj proksimiˆgis al ˆgardeno. Stetten estis kelkan pecon pli antaŭe. 

Jen du sinjorinoj elirintaj el la pordo alvenis al la du amikoj. 

— Ho! kontraŭvole ekkriis Gering, ĉar li rekonis la samajn du virinojn, 

kiujn li antaŭe vidis en la arbaro. 

Kiam la du sinjorinoj eliris el la ˆgardeno, Stetten rapide alproksimiˆgis al 

ili, salutinte ilin ˆgentile. 

ˆGi estis Mathilde kun Ella. 

Stetten mallaŭte diris al Ella kelkajn vortojn, kaj tiam tiu ĉi ruˆgiˆgis. — 

Certe! diris Stetten laŭte, demandu do lin vi mem! 

Gering dume alvenis. Antaŭ ol li povis saluti la sinjorinojn, Ella alpaˆsis 

al li kaj diris: 

— Ĉu tio estas efektive vera, kion sinjoro de Stetten min sciigis? 

— Jes aŭ ne! rapide ekkriis Stetten al Gering. Nur unu vorton — jes aŭ 

ne! Kaj li rigardis sian amikon kiel sciante, ke tiu ĉi ne povus respondi ion 

alian krom “jes”.


La rigardo de Ella nun ekbrilis. ˆ Gi estis tia rigardo, ke Gering ˆgin sentis 

en sia koro — tiel magnete Ella nenie ankoraŭ lin rigardis! ˆ Si atendis la 

respondon; ˆsajnis al li, ke li vidas kaj sentas, ke ˆsi atendas nur la unu vorton: 

“jes”. Kaj tamen li ne sciis, pri kio propre ˆsi lin demandas. Sed en la 

demando estis io, kion li komprenis tre bone; ˆsi ˆgin elparolis per sia malseka 

rigardo; ˆsia brusto sin levadis kaj mallevadis, kaj jen ˆsia mano estis donita al 

li. 

— Ĉu estas vere, Herman? ekparolis ˆsi nun tiel karese kaj plene je amo, 

ke Gering tute forgesis la ĉirkaŭaˆjon. Li vidis pli nenion krom ˆsi, li aŭdis nur 

ˆsian voĉon; la tuta mondo ˆsajnis foresti. Li nun sentis feliĉon, tiu ĉi sento lin 

venkis, li prenis ˆsian manon. Tiel varme kiel nenie ankoraŭ li ekparolis al ˆsi, 

li respondis: 

— Jes, Ella, jes! 

Kaj la du amantoj sin ĉirkaŭprenis. — Jen! ekkriis Stetten. Ĉu mi ne 

plenumis mian promeson? Mi plenumis eĉ pli ol tion, ĉar mi promesis nur 

unu vorton, sed Gering nun elparolis eĉ tri vortojn! 

Kiam la sekvantan tagon Stetten venis en la loˆgejon de sia amiko, li 

mirante lin vidis vestitan en nigra surtuto kun kravato kaj gantoj blankaj. 

Stetten ne bezonis longe demandi. 

— Ĉu vi iras al la komerca konsilano Balding? 

— Jes. 

— Kaj kion vi respondos, kiam tiu ĉi vin demandos sinjoro juˆgisto, kion 

vi deziras? 

— Nur unu vorton, Stetten! 

— Kaj tiu ĉi vorto estos? 

— Ella’n! 

✸ ✾ ✸


4.8 La porcio da glaciaˆjo 

(Rakonto de L. DILLING, tradukita de EDUARD HALL el JOENSUU 

(Finnlando)). 

Estis tre agrable en la buduareto de sinjorino Breine. La meblaj kovriloj 

estis el blua atlaso, kaj la lignaˆjo de la seˆgoj estis origita. Tie sin trovis 

ankaŭ multaj etaˆgaretoj, egale kovritaj per blua ˆstofo kaj ornamitaj per 

bluaj franˆgoj, kiujn najletoj origitaj firme tenis. 

Ĉirkaŭe en la ĉambro estis 

distrita ankoraŭ multo da sendifinaj puf-seˆgoj, aŭ kiel ili estas nomataj, tiuj 

remburitaj, rondaj, kvarangulaj kaj ovalaj objektoj kun bluaj atlasaj kovriloj 

kaj amaso da nekompreneblaj laĉaˆjoj kaj penikaˆjoj. En unu angulo de la 

buduaro, apud la fenestro, staris pianeto kun la postflanko turnita al la 

interno de la ĉambro. Kiam oni sidiˆgis al la piano, oni sidis tie efektive 

kaˆsita, ĉar grandaj foliokreskaˆjoj sur la ambaŭ flankoj de la instrumento 

formigis vere tropikan laŭbon en tiu ĉi malgranda Edeno de la sinjorino. 

Estis trankvile kaj pace en la buduareto, ĉar neniu tie sin trovis; kaj 

duonhela kvieta lumo sin vastigis tra la tuta ĉambro. Vere, la origita lampo, 

pendanta de la plafono, brulis, sed tiel super ˆgi, kiel ankaŭ super la kandeloj 

sur la skribotablo estis koketaj ˆsirmiloj. La blua silka pordokurteno estis 

tirita antaŭ la pordo, sed el la flankaj ĉambroj estis aŭdata dancmuziko kaj 

viva interparolado; ĉar tiun ĉi vesperon estis balo ĉe la komercegisto Breine, 

la sinjoro de la domo. 

La muziko silentiˆgis momente, la pordokurteno ekˆjetiˆgis flanken, kaj sur 

la sojlo de la pordo sin montris alta, gracia virina figuro. Kelkaj frake vestitaj 

sinjoroj, kun la haroj kombitaj sur la frunto kaj la klakĉapelo sub la 

brako, ĉirkaŭis ˆsin; sed ˆsi forigis ilin kun mieno de reˆgino, antaŭtiris rapide 

la kurtenon antaŭ la pordo kaj falis poste laca sur unu el la silkokovritaj 

kanapoj. ˆ Sia vizaˆgo estis tre delikate formita kaj pala, la okuloj mallumaj, 

grandaj kaj radiantaj, kaj la nigraj haroj, frizitaj a la Titus, portis neniajn 

aliajn ornamojn, ol paro da diamantaj steloj. ˆ Sia tre dekoltita vesto, 

el salmokolora atlaso kaj brodita silko, estis unu el tiuj nepriskribeblaj, majstraj 

tualetoj el Parizo, kie puntoj kaj bantrozetoj, faldoj kaj festonoj sin 

kuniˆgis en mirinda bonordita senordeco, dum kelkaj grandegaj girlandoj da 

artaj rozoj faris surprize belan efikon, precipe tial, ke ili estis metitaj en la 

plej neimageblaj lokoj. 

ˆSi estis bela, kiel ˆsi kuˆsis tie, lace etendita sur la kanapo, ludante kun 

monstra ventumilo; kaj pli bela ankoraŭ ˆsi estus, se ˆsia vizaˆgo ne havus 

tiun malˆsateman fieran esprimon. ˆ Si estis laca de la bala muziko kaj vanila 

glaciaˆjo, de amindumaj rigardoj kaj sengusta flataˆjo de la frake vestitaj sinjoroj 

kaj naŭzaj salonparfumoj.

4.8. LA PORCIO DA GLACIA ˆ JO 109 

ˆSi estis fiera, ĉar ˆsi estis ĉiam kutiminta, ke oni ˆsin starigu sur piedestalon, 

ĉirkaŭatan de genufleksantaj kavaliroj; sed ˆsi nun estis jam tute laca de tiu 

ĉi adorado, ˆsi estis laca esti diino de balo. Vere, ˆsi bone sciis, ke ˆsi prezentis 

tre belan figuron sur la piedestalo, ĉar ˆsi estis bela statuo; sed ˆsi sciis ankaŭ, 

ke oni admiradis la statuon pleje tial. . . ke ˆgi havis veran origaˆjon. 

Stella Adler — tia estis ˆsia nomo — restis ne longe ne malhelpata. La 

pordokurteno kraketis, Stella levis senpacience siajn lacajn okulojn, sed kiam 

ˆsi ekvidis, kiu envenis, ˆgoja rideto eklumis sur ˆsia bela vizaˆgo. La eniranto 

estis belega sinjorino de ĉirkaŭ tridek jaroj, kun plena figuro kaj floranta 

gajema vizaˆgo. ˆ Siaj nigraj haroj estis kunvolvitaj en pezaj plektoj super la 

kapo kaj ornamitaj per kufeto da blankaj plumoj kaj ruˆgaj rozoj. ˆ Si havis 

sur si veston el vinruˆga veluro kaj atlaso kun riĉa garnituro da kremkoloraj 

puntoj. ˆ Si estis sinjorino. Breine, la edzino de la komercegisto Breine kaj la 

regantino de tiu ĉi eleganta domo. 

— Mi sciis bone, ke mi vin tie ĉi trovos, diris sinjorino Breine, sin sidigante 

apud sia amikino. Kiel mi ˆgojas, ke mi vidas vin ĉe mi tiun ĉi vesperon. Pensu 

nur, ke ni du ne parolis jam unu kun la dua de unu tuta longa jaro! Kaj tio 

estis en la bona urbo Parizo, kiam mi, post mia edziniˆgo, vojaˆgis tien kun 

mia kara edzo, kaj vi estis ankoraŭ en pensio. Nun ni havos ree agrablan 

horon por babili. 

— Se ni nur ne faras maljustaˆjon al viaj aliaj gastoj, Fanny. 

— Ne, nun mi estas absolute ekster danˆgero, ĉar nun la tuta bestaro estas 

en la manˆgejo por sin nutri, aŭ pli delikate esprimite, por vespermanˆgi. Kiam 

ni laste estis kune en Parizo, tio estis ankaŭ sur balo, ĉu vi tion memoras? 

Tion devus patreto Breine scii, ke lia edzino veturis al opera maskobalo, 

dum li estis en la kolektiˆgo nacia kaj kuˆsis en Versailles! Kaj ĉu vi ankoraŭ 

memoras, ke ni perdis unu la duan en la premado kaj devis reveni hejmen 

ĉiu aparte? 

Stella ekˆgemis kaj murmuretis duone por si mem: — Ha, jes! tiun 

maskobalon mi ne facile forgesos! 

— Sed vi ne volus iom manˆgi, Stella? 

— Ne, mi dankas, mi ne estas malsata. 

— Jes, malkaˆse dirate, vi ne multon perdas per tio ĉi, ĉar tie estas nek 

birdo, nek fiˆso, aŭ pli ˆguste, estas de la ambaŭ specoj. Kiel tiuj bufedoj estas 

tamen bonega elpensaˆjo! Oni pakas kune ĉiujn eblajn kaj neeblajn homojn 

en la plej malgranda loko, oni ˆsarˆgas el ĉiuj eblaj kaj neeblaj pladoj sur unu 

kaj tiu sama telero, kaj tiam oni tion manˆgas en la plej maloportuna situacio! 

Sed unu glason da vino vi povas tamen trinki? 

— Ne, mi estas tiel laca, mi bezonas nur iom ripozi. 

— Sur viaj laŭroj, jes! Ha, kian feliĉon, aŭ pli ˆguste malfeliĉon, vi faris 

en la bala salono! Sur la tuta planko estas disˆjetitaj koroj, kiujn la malfeliĉaj


sinjoroj perdis! Mi devos lasi ilin elbalai, antaŭ ol ni komencos danci, ĉar 

alie oni povas faleti sur ili! La sinjoroj flugetis ja ĉirkaŭ vi. . . 

— Jes, kiel muˆsoj ĉirkaŭ sukero aŭ teologo ĉirkaŭ paroˆ ho! diris Stella 

kun malˆsatema trajto ĉirkaŭ sia bela buˆso. La vivopano, mia kara, estas por 

ili la grava demando. Sed la edziˆgoĉasantaj sinjoroj faras laboron vane! Mi 

volas esti amata pro mi mem kaj ne pro mia mono! 

— Malsaˆgulineto! diris Fanny, donante al sia amikino nefortan frapon 

per la ventumilo; ĉu vi estas do tiel malbela, aŭ ĉu vi pensas, ke la sinjoroj 

estas tute blindaj? mi opinias ĉiam, ke juvelo estas duoble pli bela, kiam ˆgi 

estas enkadrigita en oro. 

— Ili estas por mi tute indiferentaj. 

— Ha, mi komencas kompreni. Via koro ne estas plu libera. 

— Jes, sincere dirate, kara Fanny, mi estas efektive enamita; kaj kiam oni 

havas unu en la koro, oni ne havas lokon tie por multaj. 

— Tio dependas de la konstruo de la koro. Estas koroj, kiuj estas tiel 

elastaj, ke en ili dudek trovus bone lokon! Sed kiel la feliĉa homo sin nomas? 

Ĉu mi lin konas? 

Stella mallevis la kapon. 

— Mi lin ne konas mem! mi ne scias lian nomon, kaj eble mi lin revidos 

neniam! 

— Kiaj sentimentaj kapricoj tio estas? demandis sinjorino Breine kaj 

skuis la kapon. Sed oni devigas sin ĉiam havi ion por sin turmenti! Se oni 

ne havas zorgojn pro pano, oni tiam faras al si zorgojn de amo! Sed ĉu vi 

permesos al mi demandi. . . 

La sinjorinoj estis interrompitaj de frizita kelnero, kiu eniris dancante 

sur la pintoj de la piedoj. Kelnero Olsen estis ĉiam melankolia. Li suferis 

konstante doloron de kapo kaj de malfeliĉa amo, kaj ambaŭ doloroj naskiˆgis 

de lia penema partoprenado en la societa vivo; ĉar li trinkadis ĉiam grandan 

kvanton da restoj de vino en la nokto, kaj tio ĉi malsanigis lian kapon, kaj li 

vidadis multon da belaj sinjorinoj, kaj tio ĉi malsanigis lian koron. La lastajn 

estis permesate al li nur rigardi, sed ne tuˆsi, kaj tion li nomis “vandalaj 

turmentoj”, volante diri “Tantalaj turmentoj”. 

— Ĉu mi povas servi per io al la sinjorinoj? demandis Olsen kun malgaja 

rideto, dum liaj akvobluaj okuloj glitis super la rondaj ˆsultroj de sinjorino 

Breine. 

— Alportu al mi porcion da glaciaˆjo, diris Fanny. 

— Post kvin minutoj mi ˆgin metos ĉe viaj piedoj, sinjorino. 

— Mi preferas, ke vi ˆgin metu tie ĉi, sur la tablon! 

— Tuj, sinjorino, tuj. 

Li fordancis. Fanny rigardis post lin kun rideto.


— La interkomunikiˆgo estas infekta, ˆsi diris. Nun la kelneroj eĉ volas esti 

kavaliroj. 

— Tio estas ja tute natura, respondis Stella, kiam ĉiuj miaj kavaliroj 

volas esti kelneroj por mi! 

ˆSi levis la brovojn kaj apogis sian Titus-kapon al la klarebluaj silkaj 

kusenoj. En tiu ĉi sama minuto la pordokurteno estis ˆjetita flanken, kaj la 

komercegisto eniris en la buduareton. 

La komercegisto Breine estis malgranda, grasa sinjoro kun maldikaj lumebrunaj 

haroj kaj lume-bruna vangbarbo iom griza. La komercegisto, kiel 

ˆsajnis, ne estis en bona humoro. 

— Kiel vi fartas, sinjorinoj? li demandis, penante doni al sia vizaˆgo 

komplezan esprimon. 

— Ho, bonege! respondis Stella. 

— Estas por mi plezuro vidi, ke vi nun iom ripozas, li diris al sia edzino. 

Vi kredeble sentas vin jam tre laca esti tiel ˆjetata el la brakoj de unu sinjoro 

al la brakoj de alia! 

La sinjorino ludis kun sia ventumilo kaj kantetis valson. 

— Vi estas, kiel ˆsajnas, en tre bona humoro, diris Breine ofendite. 

— Tion oni vere ne povas diri pri vi, sinjoro Breine, rimarkis Stella ridetante. 

— Kontraŭe, mi estas en la plej brilanta humoro. . . 

— Ne kredu al li, Stella, diris la sinjorino. Mi vidas laŭ lia nazo, ke li 

estas forte atakema. Li venis tien ĉi nur por aranˆgi disputojn. 

— Tiam estas plej bone sin savi per forkuro. 

— Vi ja komprenas, ke mia edzino nur ˆsercas? 

— Mi devas tamen iri en la salonon. Mi ˆsuldas, jes, la dioj scias, kiel 

multajn dancojn, kaj se mi ne pagos miajn ˆsuldojn tiel baldaŭ kiel eble, mi 

timas, ke miaj kreditoroj min trenos tien per forto. 

ˆSi foriris ridetante, lasante la edzan paron sola. 

— Estu tiel bona, komencu, ju pli frue, des pli bone! Ne ˆgenu vin! Mi 

estas preparita por la plej malbona. 

— Sed, Fanny kara, mi ne diris eĉ unu vorton. 

— Ne, sed vi estas kolerega. Tio estas ja tute videbla laŭ via nazo, kiu 

estas pli staranta, ol ordinare. 

— Fanny! 

— Mi estas tro bela tiun ĉi vesperon, ne vere? 

— Vi estas jam tro modesta! 

— Mi koketis tro multe kun la junaj sinjoroj, ne vere? mi estis tro ˆjetata 

el la brakoj de unu sinjoro en la brakojn de alia, kiel vi vin tiel bonguste 

esprimis! 

— La tuta nia edzeco estis neinterrompita dancado.


— Mi certe ne povas diri, ke mi dancis super rozoj. 

— Ha, Fanny, se vi nur scius, kia turmentiˆgo estas vidi sian edzinon, 

prematan al la brusto de alia, ĉirkaŭprenatan de lia brako, sin ruli en kapturnanta 

valso. Ho, tiuj baloj, tiuj baloj! 

— Sendanka! kaj tamen ˆgi estis sur unu el tiuj ĉi baloj, ke vi trovis vian 

feliĉon! 

Ĉu vi memoras? Tio estis ne pli ol unu kaj duono jaro antaŭe. Tiam 

vi sidis tie kun bela meblita loˆgejo kaj tamen sen la plej belega meblo en 

domo — juna edzino; kaj tiam vi komencis trovi, ke esti tute sola en ok 

ĉambroj kaj kuirejo ne estas tute sane por la homo. Kie tio ĉi estis tiam, 

kiam ni renkontis unu la duan? 

— Jes, estis sur balo. 

— Kaj kie ˆgi estis, ke vi petis mian manon? 

— Ankaŭ sur balo. 

— Tial vi havas nenian kaŭzon plendi. Ni vivas bone kune. 

— Ho, oni vivas tre bone, kiam oni ĉiam veturas al baloj! 

— Mi estas laborema edzino. 

— Jes, vi manˆgas vian panon en la ˆsvito de via frunto sur ĉiuj baloj de 

la urbo. 

— ˆ Sercu nur! Vi pentos iam vian konduton, kiam mi estos for! 

— Mi jam tute kutimis vidi vin forkuradi al baloj, diris la komercegisto, 

nerve ludante kun la ventumilo de sia edzino, kiun ˆsi estis metinta sur la 

tablon. 

— Hodiaŭ vere vi superas vin mem, diris Fanny, sin levante ofendite. La 

komercegisto sin levis ankaŭ. 

— Jes, mi ne povas plu tion suferi. Tie ĉi devos fariˆgi alia danco! Li 

prenis la ventumilon en ambaŭ manojn kaj disrompis ˆgin en du pecojn. 

— Vi fariˆgas ĉiam pli kaj pli bona, mia amiko. Nun mi ne mirus, se vi 

komencus disrompi spegulojn kaj vitrojn de fenestroj. 

— Mi estus sufiĉe inklina por tio ĉi. 

— Ne ˆgenu vin, mi petas. Mi volonte helpos al vi. Jen estas forna fero! vi 

povas ja komenci rompi la spegulojn, dum mi ekspedos la porcelanajn vazojn 

kaj la malgrandaˆjojn! 

Hontigita kaj duone disarmita per la trankvileco de sia edzino, la komercegisto 

forˆjetis la rompitan ventumilon sur la tablon kaj volis eliri, kiam la 

kelnero Olsen en tiu sama minuto enkondukis en la kabineton junan sinjoron. 

— Estu tiel bona, la gesinjoroj estas tie ĉi. 

Li estis altkreska, bela fraŭlo kun kuraˆga, fiera vizaˆgo, buklaj lumaj haroj 

kaj paro da dikaj blondaj lipharoj kun al tiuj aliˆganta pinta barbo. 

— Mi ne malhelpas? 

Breine sin returnis vive.


— Georgo, vi, mia amiko? Neniel, neniel! Mia edzino kaj mi estis nur 

okupitaj je kelkaj mastrumaˆjoj. Lasu, mi vin prezentos, mia plej bona amiko, 

leŭtenanto Georgo Felsen, ˆjus reveninta hejmen el la eksterlando — Fanny, 

mia edzino. 

— Mia edzo tiel ofte parolis pri vi, ke mi vin jam tute konas. 

— Estas por mi ankaŭ plezuro fariˆgi via konato, mia sinjorino! 

— Mi aŭdis, ke vi revenis, kaj mi tiam tuj sendis al vi inviton. En ia alia 

vespero vi kredeble ne renkontus mian edzinon; sed tiun ĉi vesperon ˆsi estas 

okaze hejme, ĉar ˆsi donas mem balon. 

— Ne aŭskultu lin, sinjoro leŭtenanto, li estas nur tiel malica. 

— Mi lin bone konas, mia sinjorino. Tia li estis jam antaŭ mia veturo 

Parizon. 

— Parizon? ekkriis Breine. Mi pensis, ke vi estis en Italujo; mirinde, ke 

ni ne renkontis unu la duan en Parizo. Tie mi estis en la antaŭa jaro. 

— En tiel grandega urbo ne estas mirinde. 

— Ni forveturis kelkajn tagojn post la granda opera maskobalo, diris 

Fanny. 

Georgo sin returnis vive. 

— Vi estis en la opera balo, sinjorino? 

— Ne, kial. . . kial vi povas tion supozi? 

— Tiu maskobalo, kiel ˆsajnas, faris eksterordinaran impreson sur vin, 

diris Breine. 

— Sinjoro Felsen estas tiel flamiˆgema. 

— Tio. . . tio estis nenio! 

— Ne, nun mi devas fari viziton en la salono kaj ne pli longe malˆsati 

miajn aliajn gastojn. . . 

— Faru al mi la honoron, danci kun mi, sinjorino. 

— Malfeliĉe mi jam estas invitita; sed mi provos elzorgi por vi fraŭlinon, 

kaj mi pensas, ke vi ne perdos per la ˆsanˆgo. ˆ Si estas juna, bela, kaj riĉa. La 

lasta eco estas ja tio, kion la plej multaj sinjoroj estimas pleje. Mi revenos 

baldaŭ. 

Felsen apenaŭ aŭdis ˆsiajn lastajn vortojn. Li staris en profundaj pensoj 

kaj vekiˆgis el sia revado nur tiam, kiam lia amiko lin frapis sur la ˆsultron kaj 

lin premis malsupren sur la sofon. 

La komercegisto, metinte siajn ambaŭ manojn sur la ˆsultrojn de la leŭtenanto, 

rigardis al li rekte en la okulojn. 

— Kio estas al vi? Kiajn rememorojn vekis tiu opera balo ĉe vi, kiam vi 

fariˆgis tiel ekscitita? 

— Mi havis tie la plej mirindan aventuron de mia vivo. Mi tiel bone kiel 

fianĉiˆgis kun fraŭlino, ne vidinte eĉ ˆsian vizaˆgon. 

— Kion vi babilas! Kiel tio povis okazi?


— Dum mi promenadis ĉirkaŭe en la premado de la maskoj, mi ekaŭdis 

fraŭlinan voĉon post mi, dirantan en pura norvega lingvo: — Dio, kion mi 

faros! Mi min returnis kaj ekvidis gracian virinan figuron en nigra domeno 

kun nigra masko antaŭ la vizaˆgo. Ke ˆsi estis juna kaj bela, pri tio mi estis 

tute konvinkita. La rondaj brakoj, la marmorblanka kolo, la purpuraj 

lipoj, kiuj vidiˆgis inter la puntoj de la masko, kaj la brilantaj okuloj — ĉiuj 

tiuj malgrandaj ĉarmaj detaloj estis sufiĉaj por mi, por autaŭsenti ravantan 

tutaˆjon. Mi iris kuraˆge antaŭen kaj, prezentinte min mem kiel samlandulo, 

proponis, ke mi estos ˆsia kavaliro. ˆ Si akceptis kun danko mian brakon: mi 

estis ja senmaska. Eble ˆsi konis min el Kristianio. Mian nomon ˆsi ne demandis. 

Ni iradis ĉirkaŭe, por retrovi ˆsian amikinon, kiun ˆsi estis perdinta 

en la premado. Ili ambaŭ havis nigrajn domenojn sen iaj signoj, kaj tie nature 

sin trovis amaso da tiaj nigraj domenoj. Sekve ni promenadis longan 

tempon kune kaj prenis lokon en loˆgio. ˆ Si estis sprita, edukita kaj aminda; 

mi estis duone malsobrigita de amo, ĉampano kaj dancmuziko; kaj ni ambaŭ 

enspiradis per plenaj pulmoj la aromon de romaneco, kiu troviˆgis en nia tuta 

aventuro. Mi prenis ˆsian manon en mian kaj petegis ˆsin levi la maskon, sed 

ˆsi estis nemovebla. — Ne disˆsiru la misteran vualon, kiu estis ˆjetita sur nian 

renkonton kaj kiu aldonis al ˆgi ˆgian ĉarmon. Ni renkontiˆgos en Kristianio la 

venontan vintron, ˆsi diris. — Lasu min nun iri, akompanu min nur al veturilo 

kaj ne penu scii, kiu mi estas, aŭ sekvi min. Mi konfidas al via kavalireco. 

Mi prenis diamantan ringon de mia malgranda fingro kaj metis ˆgin sur ˆsian 

manon. — Per tiu ĉi ringo mi vin katenas, mi diris; kiam mi vin revidos, 

ni disiˆgos neniam. 

Ĉu vi volas ˆgin porti? — Jes, ĉiam! ˆsi respondis. Kiam 

ˆsi estis en la veturilo, ˆsi sin klinis super min kaj kisis min sur la frunto. — 

Ni renkontos nin en Kristiano, estis ˆsiaj lastaj vortoj. Kaj nun mi tien ĉi 

venis. Mi iros en teatron kaj al koncertoj, al baloj kaj vespermanˆgoj, kaj la 

diamanta ringo sur ˆsia mano estos la stelo, kiu montros al mi la vojon al la 

Bethlehemo de la amo. 

— Tion oni povas nomi romano, diris la komercegisto, sin levante. Oni 

povus pensi, ke vi estas naskita en la kavalira tempo. Sed kien la sinjorinoj 

foriris? 

Ĉu ni ne iros al ili? 

— Mi preferus resti en paco tie ĉi. Estas tiel agrable en tiu ĉi buduaro. 

— Bone, tiam mi sendos la sinjorinojn al vi. Tie ĉi estas la plejsanktejo 

de Fanny, tien ĉi venas nur la endediĉitaj! 

Kiam la komercegisto foriris, Felsen sin amuzis per rigardado de ĉiuj 

belaj malgrandaˆjoj kaj floroj, kiuj estis dismetitaj ĉirkaŭe en la plej bongusta 

senordeco. Oni rimarkis tuj en ĉiuj tiuj elegantaj, kokete distritaj luksaˆjoj la 

delikatan manon de edukita virino. Li haltis antaŭ la piano. 

— Kia bongusta aranˆgo, li murmuretis. La piano en la angulo estas 

ĉirkaŭata de tropikaj kreskaˆjoj.


Li sidiˆgis sur la seˆgo antaŭ la piano kaj komencis transturnadi la foliojn 

en la notolibro. 

Li ne rimarkis, ke Fanny kaj Stella eniris. 

— Tie ĉi estas ja neniu, diris Stella. Des pli bone. 

— Mi estas certa, ke li plaĉos al vi, diris Fanny vive. Li estas juna, bela, 

edukita kaj eleganta. Li vivis multajn jarojn en la alilando. 

— Li kredeble vivis tie tiel multe, ke li nun revenis hejmen, por trovi ion, 

per kio li povus daŭrigi vivi! Li fariˆgos kredeble unu el miaj plej varmaj 

adorantoj! 

— Kia senhonteco! murmuris Felsen. 

— Ho, li havas tamen ion alian, per kio li povas vivi krom vi, diris Fanny 

incitita. 

— Tio estas la plej bona vojo, kiun li povus elekti. Dudek mil kronoj da 

procentoj en jaro kaj nenion alian fari, ol esti la edzo de sia edzino! 

— Fi, Stella! 

Felsen leviˆgis, pala, kun kunpremitaj dentoj. 

— Nu, diris Stella, irante al la tablo, elserĉu la pekulon, konduku lin tien 

ĉi kaj starigu lin en la vicon de miaj adorantoj. Li estas ja leŭtenanto. Eble 

mi povos lin uzi, por komandi la aliajn! 

Felsen elpaˆsis. 

— Mi estas jam tie ĉi kaj tuj, kiam mi estos prezentita, fariˆgos por mi 

plezuro, akcepti la deciditan por mi lokon. 

Ĉe la sono de lia voĉo Stella turnis la kapon. ˆ Si estis mortpala kaj apogis 

sin konvulsie al la marmora tablo. ˆ Gi estis li, la idealo de ˆsia vivo, ˆsia sekreta 

fianĉo, kiun ˆsi nun tiel dolore insultis kaj por ĉiam forpuˆsis! ˆ Si rigardis 

me ˆ hanike sian manon. Feliĉe ˆsi portis gantojn kun sep butonoj, tiel la ringo 

estis bone kaˆsita. 

— Pardonu, se mi vin ektimigis, miaj sinjorinoj, diris Georgo, Sed mi 

sidis tiel absorbita per la notoj, ke mi ne rimarkis vian eniron. 

Sinjorino Breine saˆge decidis rigardi la tutan aferon kiel ˆsercon. 

— La situacio estas vere malagrabla, ˆsi diris ridetante. Nun estas jam 

tro malfrue, por sveni. Mi faras, kiel mia amikino, kaj serĉas mian rifuˆgon 

en la ventumilo. Kiam ˆgi estas malfermita, ˆgi faras la servon de kurteno, kiu 

estas antaŭtirita, dum la vizaˆgo faras tualeton. Nu, nun mi pensas, ke ˆgi 

pli-malpi rehavas la ˆgustan esprimon! Lasu min prezenti: leŭtenanto Felsen 

— fraŭlino Adler. . . Sed, kara Stella, vi tiel tremas. . . Sidiˆgu! 

— Tio baldaŭ pasos. Mi estas iom nerva. 

— Mi bedaŭras, diris Georgo, ke mi estas la kaŭzo. . . 

— Nu, interrompis lin Fanny, pro puno mi vin kondamnas resti tie ĉi 

kaj flegi la fraŭlinon, ˆgis vi povos konduki ˆsin, perfekte refortigitan, en la 

salonon. Mi devas forlasi vin. Miaj ˆsuldoj de mastrino min vokas.


Fanny foriris. Stella sidis kun mallevitaj okuloj, Felsen staris malvarmega 

kaj apogis sin al la dorso de unu seˆgo. Stella levis la kapon kaj diris kun 

devigita trankvileco: 

— Sidigu vin, sinjoro Felsen. 

— Mi dankas. 

— Diru al mi, ĉu ni parolos pri la vetero kaj blovo, aŭ ĉu ni estos sinceraj? 

— Kiel al vi plaĉos. 

— Nu, lasu nin esti sinceraj. Vi min abomenas, ne vere? 

— Lasu nin unue konsenti, ke mi vin ne adoras, mia fraŭlino. Se mi vin 

komprenis ˆguste, vi timas min pli kiel adoranton, ol kiel malamikon. 

— Sed tiam mi juˆgis ne konante. Nun, kontraŭe. . . kontraŭe. . . 

— Nun, vi min konas egale malbone. 

— Jes, vere, sed. . . 

— Sed? 

— Sed. . . 

— Ĉu vi estos efektive sincera, fraŭlino? 

— Mi deziras nenion pli volonte. 

— Sed, trovinte, ke mi estas sufiĉe malhonta ne tuje fali sur miajn genuojn, 

vi eble havus la deziron meti min venkitan ĉe viaj piedoj, por poste 

havi la plezuron — min forpuˆsi. 

— Sinjoro leŭtenanto! ekkriis Stella vive kaj levis sin de sia seˆgo. 

— Ĉu la gesinjoroj ion deziras? eksonis murmuretanta voĉo post ˆsi. ˆ Gi 

estis la melankolia kelnero Olsen, kiu, enirinte senbrue, nun staris tie kun 

kapo klinita kaj kun porcio da glaciaˆjo en la mano. 

Stella reˆjetis sin sur la seˆgon kaj kaˆsis sian vizaˆgon en la manoj. 

— Ne, iru nur! 

— Mi alportis nur tiun ĉi glaciaˆjon al sinjorino Breine. 

— Metu ˆgin tie ĉi sur la tablon kaj alportu al mi ankaŭ unu porcion, diris 

Georgo senpacience. Mi bczonas min iom malvarmetigi, li murmuretis al si 

mem. 

— Tuj, sinjoro, tuj! Nenion alian, sinjoro? 

— Ne. 

Stella sidis daŭrige kun sia buklita Titus-kapo en la manoj, ˆsia blanka kolo 

estis fleksita, kaj parto de la delikate formita orelo rigardetis el la grandaj 

salmokoloraj rozoj, kiuj estis alfortikigitaj sur ˆsia ˆsultro. Georgo sentis, ke li 

estis tro kruda. 

— Fraŭlino! 

ˆSi relevis la kapon kun la malnova fiera esprimo en la mallumaj okuloj. 

— Ĉu vi havas ankoraŭ ion nediritan? 

— Mi estis tro ekflamiˆga, mi estis rapidema, mi volus nur. . .


— Vi volus nur pagi mokon per moko kaj min humiligi. Gratulu vin mem, 

leŭtenanto Felsen, vi atingis perfekte vian celon! 

— Fraŭlino! 

— Mi kuraˆgis preni vin por ĉasisto de edziˆgo, vi kuraˆgis ˆjeti en mian 

vizaˆgon, ke mi estas senkora koketulino, kiu sin amuzas per enjungado de 

malfeliĉaj amantoj al sia veturilo de triumfo. Ĉu ni nun estas kvitaj? 

— Mi povas nenion diri por mia pravigo. 

— Mi povus eble diri multe por la mia, sed mi ne scias vere, kiel ni 

tiun ĉi interparolon komencis, kaj mi scias ankoraŭ pli malmulte, kial ni 

ˆgin. . . daŭrigus. 

— Jes, vi estas prava, fraŭlino. Mia efektiva intenco estis inviti vin por 

la sekvanta danco. 

— Mi dankas. En tiu ĉi minuto mi estas tiel laca, ke mi devas iom ripozi. 

— Tiam mi vin ne pli longe maloportunos. 

Li salutis malvarme kaj eniris rapide en la salonon. 

Stella leviˆgis. Kiam li estis ekster la pordo ˆsi falis sur la sofon, ˆjetis sin 

en unu angulon kaj kaˆsis la kapon en la klarbluaj silkaj kusenoj. 

Multaj kaj doloraj pensoj trairis la kapon de Stella, dum ˆsi kuˆsis tie kun 

la vizaˆgo enpremita en la silkaj kusenoj. Tio estis do la unua renkonto, kiun 

ˆsi en sia fantazio tiel bele elpentris al si mem, kaj tamen — la ˆsuldo estis ja 

ˆsia propra. Sed eble li eĉ ne memoris ilian malgrandan aventuron, — kaj ˆsi, 

kiu konsideradis tiun ĉi ringon, kiun li metis sur ˆsian fingron, kiel ringon de 

fianĉiˆgo, ˆsi, kiu tiel ame flegis la puran floron de sia unua amo kaj ˆgin nutris 

per sia revado. . . kia malsaˆgulino ˆsi estis! Kaj ˆsi povis vere kredi, ke en nia 

proza tempo iom da poezio ankoraŭ povus ekzisti! ˆ Si leviˆgis, kaj, detirinte 

la gantojn, ˆsi longan tempon rigardis la ringon. ˆ Sia amo estis profunda kaj 

pura, kiel tiu ĉi diamanto. En ties kvieta fajro kuˆsis mira sorĉo, ĉar ˆgi pruntis 

sian brilon el la poezio de la animo. Tiun ĉi vesperon ˆgi ne brilis kiel kutime. 

Eble la roso en ˆsiaj okuloj kaŭzis, ke ˆgia brilo perdiˆgis. Nun ˆgi estis nur la 

lasta larmo sur la tombo de ˆsia amo! 

— Sed li neniam scios, ke mi estas tiu, kiun li renkontis en la balo, ˆsi 

murmuretis. ˆ Si ja tenis en sia mano la ˆslosilon de la enigmo, ˆslosilon, pri kiu 

ˆsi kredis, ke ˆgi malfermos al ˆsi la teran paradizon. Neniu ˆgin vidis, des pli 

bone, eĉ ne Fanny. 

— For, for! 

ˆSi kuris al la fenestro, por ˆjeti la ringon sur la straton, sed ˆsi sin detenis. 

La malgranda vipero tiel fortike enmordiˆgis en ˆsian koron, ke ˆsi ne povis 

suferi, ke ˆgi estu dispremata sub la piedoj de la preterirantoj. Kiam ˆsi revenis 

de la fenestro, ˆsia rigardo falis okaze sur la porcion da glaciaˆjo, kiu staris sur 

la tablo, kaj tiam subite venis al ˆsi ideo. Li petis ja la kelneron alporti al li


porcion da glaciaˆjo; ˆsi lasos lin ricevi ˆgin — kune kun la ringo. ˆ Si sin sidigis 

apud la skribotablo kaj iom pensinte, ˆsi skribis la sekvantajn liniojn: 

Tiun signon portu 

Sur mano via! 

En mistero restu 

La nomo mia! 

Kunvolvinte la papereton, ˆsi ˆsovis la ringon super ˆgin kaj enpremis ˆgin 

en la glaciaˆjon. ˆ Si lasis la telereton stari sur la tablo kaj eniris en la salonon, 

por elserĉi la kelneron. 

Momenton post la eliro de Stella Fanny eniris en la kabineton, pri kiu 

la kelnero Olsen diris al ˆsi, ke tie la glaciaˆjo staras sur la tablo. ˆ Jus kiam 

ˆsi volis porti la kuleron al sia buˆso, ˆsi rimarkis la papereton kun la ringo, 

elprenis ˆgin el la glaciaˆjo kaj legis la versaˆjon. Traleginte ˆgin multajn fojojn, 

pensinte pri la afero kaj skuinte konfuzite la kapon, sinjorino Breine metis la 

ringon sur sian fingron, prenis la glaciaˆjan telereton en la manon kaj iris en 

la manˆgejon al la kelnero. 

— Kiu donis al vi tiun ĉi glaciaˆjon? 

— La kuiristino, li respondis kun sia kutima melankolia rideto. 

— Ne, li scias nenion, pensis Fanny. 

Ĉu ˆgi staras longan tempon en la 

kabineto? 

— Mallonge, sinjorino. La bela leŭtenanto — mi pensas, ke li estas 

nomata Felsen — petis min ˆgin meti tien. Li tiel fervoris, ke mi foriru, kaj 

sendis min serĉi por li mem porcion da glaciaˆjo; sed jam nenio restis. 

— Li povas ricevi tiun ĉi. 

— Ĉu mi ˆgin devas porti al li? 

— Ne, mi ˆgin faros mem. Servu vi la limonadon al la gastoj. 

— Nu, pensis Fannv, donaco de Felsen! Delikata ˆgentileco! Sed post tiel 

mallonga konateco! ˆ Gi estas nature pro mia edzo. Mi eniros, por lin danki en 

ia delikata maniero, kaj mi ne metos la ganton, por ke li vidu, ke mi ricevis 

la ringon. 

ˆSi eniris en la salonon kaj alproksimiˆgis al Felsen, kiu staris sola en unu 

angulo de la ĉambro. 

— Vi deziris glaciaˆjon, diris la kelnero. Permesu al via humila servantino 

doni ˆgin propramane al vi. 

— Vi estas tro bonega! 

ˆSi antaŭportis al li kokete la glaciaˆjon kaj lasis samtempe la diamanton 

ekbrili. Li ektremis kaj preskaŭ faligis la telereton, dum liaj okuloj ripozis sur 

la ekbrilinta ˆstono. Neniaj duboj plu! Li trovis la ringon; sed la posedantino,


la sekreta adoratino de liaj revoj, estas la edzino de lia plej bona amiko! Ho, 

tio estis terura! 

— Vi rigardas mian ringon, diris Fanny kun fripona rideto. ˆ Gi estas bela, 

ne vere? 

— Jes. . . jes. . . ˆgi estas. . . tre bela. 

— ˆ Gi estas memoro de unu amiko, kiu estas al mi tre kara, kvankam mi 

lin konas nur mallongan tempon. Mi konservos ĉiam tiun ĉi memoraˆjon kaj 

mi ĉiam ˆgin alte ˆsatos, ˆsi diris, forirante kun koketa klineto de la kapo. 

Felsen staris tute surdigita kun la telereto en la mano. 

Dume Stella estis irinta al la kelnero kaj petinta lin doni la glaciaˆjon al 

Felsen. 

— Li ˆgin jam ricevis, diris Olsen. Li staras kun ˆgi en la mano. Jen li 

estas. 

Li estis prava. Felsen tenis la telereton en la mano kaj ˆsajnis esti ekscitita. 

Fanny staris apude kaj parolis vive kun li. Io brilis forte sur ˆsia mano. ˆ Si 

portis ordinare nur sian fianĉiˆgan ringon. Kion tio signifas? 

Nun ˆsi forlasis lin kaj iris al la buduaro. ˆ Si estis haltigita sur la vojo de 

paro da kavaliroj. Stella preterglitis tien nerimarkita kaj lokis sin post la piano, 

kie ˆsi sidis, kaˆsata de la ĉirkaŭstarantaj grupoj da kreskaˆjoj. Momenton 

post tio eniris Fanny, kaj, starante sub la lustro, ˆsi lasis la ringon ekbrili kaj 

admiradis ˆgin. Stella rigardadis ˆsin tra la kreskaˆjoj. 

Jes, estis tute certe. ˆ Gi estas ˆsia ringo; sed kiel Fanny ˆgin ricevis? Ĉu 

li vere ˆgin senpere fordonacis, kiel senvaloran objekton? Fanny estis tiel 

profundigita en la konsideradon de la ringo, ke ˆsi ne rimarkis la eniron de sia 

edzo. 

— Nu, Fanjo, ĉu vi estas tute sola? diris la komercegisto. 

Ĉu vi estas 

aukoraŭ kolera? 

Li prenis ˆsian manon, kiun ˆsi penis fortiri. 

— Vi ja scias, ke se mi estas ankaŭ iafoje iom viva kaj ˆjaluza, tio estas 

ĉar mi vin tiel amas kaj ĉar mi timas, mi maljuna urso, ke mi ne povas fari 

vin tiel feliĉa, kiel vi meritas. 

Li karesis ˆsian manon, sed subite ektremis. 

— Kia. . . kia ringo estas tio? 

— ˆ Gi. . . ˆgi estas anonima donaco, respondis Fanny iom konfuzite. 

— Kiu ˆgin donis al vi? 

— Oni ne povas koni la donanton de anonimaj donacoj, diris Fanny petole. 

— Sed mi lin konas. Ĉu diri al vi tiun nomon? 

— Vi scias do? 

— ˆ Gi estas Georgo Felsen. Mi scias ĉion. 

Stella sidis, kiel falinta el nuboj. Ĉu Felsen vere estas enamita en Fanny’n, 

kaj ĉu li, ne oferante eĉ unu solan penson al ilia renkonto, ne penante elserĉi,


el kie la ringo venis, senpere ˆgin metis sur ˆsian fingron? Aŭ ĉu Fanny trovis 

la ringon kaj metis ˆgin sur la fingron, por pensigi lin, ke ˆsi estas la elektita? 

Sed ne, tio ĉi estis malsaˆga penso. Fanny nenion sciis pri la historio de la 

ringo, ˆsi neniam ˆgin vidis. Oni povus freneziˆgi. 

La komercegisto falis malespere sur seˆgon. 

— Kaj ˆgi estas mia plej bona amiko kaj mia propra edzino, kiuj min 

trompas! 

— Jes, la edzinoj de aliaj homoj tute ja ne povas havi intereson vin 

trompi! diris Fanny trankvile. 

— Ne elturnu vin per malkaraj ˆsercoj! mi scias nun ĉiujn viajn sekretojn. 

Vi volas eble nei, ke vi estis sen mia scio en la opera balo en Parizo? 

— Ha, Stella babilis? 

— Stella nenion diris, sed tiu ĉi malfeliĉa ringo malfermis miajn okulojn 

kaj montris al mi, kiel facilanime kaj mensoge vi agis. 

— Diru al mi, kara Breine, ĉu vi efektive ne trinkis tro multe post la 

manˆgo? 

— Ho, Fanny, Fanny, kiel vi povas esti tiel kruela? 

— Pro Dio, Breine, mi ne bone komprenas, kion mi faris. Ni devas trovi 

sinjoron Felsen, li klarigos al ni ĉion. 

En tiu minuto envenis la kelnero Olsen, por sciigi, ke la dancado komenciˆgis 

kaj ke oni demandas pri la gemastroj. 

— Ĉu sinjoro Felsen estas tie? 

— Ne, li prenis sian superveston kaj forlasis la balon antaŭ kelkaj minutoj, 

diris Olsen. 

— Ne dirinte adiaŭ al mi! Sed kion do signifas ĉio ĉi? murmuris Fanny. 

La interparolado estis interrompita de bela kavaliro, al kiu la sinjorino 

estis promesinta la unuan dancon post la vespermanˆgo. Fanny prenis lian 

brakon kaj eniris en la salonon. 

La komercegisto ripozis, tute dispremita, en sia apoga seˆgo. Stella sidis 

post la piano kaj ploris. El la salono sonis danca muziko, ridado kaj ˆsovado 

de piedoj. 

— Jes, ˆgi estas efektive animita balo kaj luksa vespermanˆgo, kiujn komercegisto 

Breine donas tiun ĉi vesperon, li ˆgemis. Tiel vigla dancado daŭriˆgas 

tie interne, kaj tamen la komercegisto mem sidas tie ĉi sur la ruinoj de sia 

feliĉo! 

Li kaˆsis la vizaˆgon en siajn manojn. 

— Ĉu ekzistas en la mondo pli malfeliĉa homo ol mi? li ˆgemis laŭte. 

Mola mano estis metita sur lian ˆsultron. Stella staris apud lia flanko. 

— Ekzistas ankoraŭ unu alia, ˆsi diris. 

— Ĉu vi estas ankaŭ malfeliĉa, fraŭlino? 

— Ho, jes!


— Sed vi ne havas edzinon, kiu vin trompas. 

— Ne, sed unu kaj tiu sama homo estas la kaŭzo de nia malfeliĉo. 

— Felsen? 

— Jes. Mi lin amis tiel profunde, tiel kore, kaj nun li min forpuˆsis kaj 

forgesis pro Fanny, kaj ĉio tio post konateco de nur duono da horo. Ĉio estas 

tiel freneze malsaˆga, ke mia kapo preskaŭ turniˆgas. 

— Ili konas unu la duan jam pli ol unu jaron. Mi estas certa pri tio. 

— Edzinigita virino — kia senfunda maltaŭgeco! 

— ˆ Gi estas la francaj ideoj. Sed kion vi pensas fari? 

— Mi? mi almenaŭ neniam edziniˆgos! 

— Mi ankaŭ neniam faros ˆgin plu, diris la komercegisto. Mi petos eksedziˆgon. 

— Sed eble Fanny estas senkulpa? 

— Ne, mi scias, kiel facilanime ˆsi komencis tiun ĉi rilaton, kaj mi neniam 

povas havi plu konfidon al ˆsi. 

— Ĉio povos fariˆgi ankoraŭ bona, sinjoro. 

— Neniam, neniam. 

Li donis al ˆsi signon, ke ˆsi sidiˆgu. ˆ Si sin sidigis kontraŭ li. 

— Diru al mi, ĉu mi ne estas sufiĉe maljuna, por povi esti via patro? 

— Mi vin ne komprenas. . . 

— Mi opinias, ke ni ambaŭ staras tute sole en la mondo. Vi ne havas plu 

gepatrojn. Ĉu vi ne volus fariˆgi mia adopta filino? 

— Tiu ĉi propono estas tiel subita, ke mi trovas, ke ni ambaŭ devas precize 

pripensi ˆgin. 

Sinjorino Breine dume venis el la salono kaj, vidante sian edzon kaj 

Stella’n en viva kaj konfida interparolado, stariˆgis en la mezo de la ĉambro. 

— Vidu, daŭrigis la komercegisto, kiam la eksedziˆgo kun Fanny estos 

atingita, mi sentos min mem tiel sola. 

— Ĉu ni nun eksedziˆgos! pensis Fanny. 

— Kiel feliĉa mi estus tiam, se amika anˆgelo volus vivigi mian malplenan 

hejmon kaj flegi min en la maljunaj tagoj. 

Fanny staris kolere kaj ludis kun sia ventumilo. 

— Nun ili do kune vivos! 

Stella donis al li sian manon. 

— Estos ĉiam agrable al mi, se mi iel povos helpi al via feliĉo, sed. . . 

— Ho, ne faru al vi penojn, diris Fanny, rapide aperante. Mi liveros mem 

al li la feliĉon, kiun li bezonas. 

Fanny sin turnis vive kaj kolere al sia amikino: 

— Vi, Stella, vi estis do la serpento en mia edzeca paradizo? ˆ Gi estas 

tial vi, kiu elpensis mi ne scias kiel malhonoran historion pri mi kaj Felsen, 

kiun mi tamen tiun ĉi vesperon vidas la unuan fojon antaŭ miaj okuloj!


Kaj kun kia intenco vi ˆgin faris? Pro malamo al mi ˆgi ne povas esti, ĉar 

mi neniam faris malbonaˆjon al vi; kaj pro amo al Breine ˆgi ankaŭ ne povas 

esti, ˆsi daŭrigis preskaŭ plorante, ĉar ĉu iu alia ol mi mem povus esti sufiĉe 

malprudenta, por ami tian sovaˆgan beston, kiel mia edzo? 

— Fanny, aŭskultu min, diris Stella. 

— Sed nek al vi, nek al alia prosperos forˆsiri lin de mi, — mi amas lin 

tro forte, ˆsi diris kaj ˆjetis la brakojn ĉirkaŭ lian kolon. 

— Lasu min, mi volas disiˆgi! 

— Jes, sed mi ne volas! 

En tiu minuto eniris Georgo Felsen. 

— Pardonu al mi, se mi malhelpas; sed mi estos mallonga. Mi intencis 

komence skribi al vi, sed mi komprenis, ke mi pli bone povos doni al vi buˆsan 

klarigon. 

— Mi foriros, diris Stella. 

— Ne, mia fraŭlino, kion mi diros, vi povas libere aŭskulti. ˆ Gi eble 

klarigos mian konduton kontraŭ vi. Ĉar kiam mi nun ree forlasos mian 

patrujon, kaj kredeble por ĉiam, mi ne dezirus, ke vi pensu pri mi kun tro 

granda maldolĉeco. 

— Vi forveturos? demandis Fanny. 

— Jes, sinjorino; post tio, kio okazis inter ni, mi ne volas resti pli longe 

tie ĉi. 

— Kio okazis inter ni. . . ? 

— Mi konas la tutan historion de la diamanta ringo, diris Breine. 

— Tiu historio ne estas tamen tiel danˆgera, respondis Fanny trankvile. 

— Estas eble, ke vi, sinjorino, prenas nian aventuron kiel ˆsercon, diris 

Georgo. Mi rigardas ˆgin tute alie. Mi estis tuˆsita de la romaneco kaj pikanteco 

en la situacio, mi kreis al mi mem figuraˆjon de vi en mia fantazio, kaj, 

ne konante la originalon, mi adoris tiun ĉi fantazian portreton. 

Stella ektremis, komencante kompreni, ke tie ĉi estis ia malkompreniˆgo 

kaj ke ˆsi estis maljusta kontraŭ ambaŭ, Georgo kaj Fanny. La trankvileco de 

la lasta ne povis esti ˆsajniga. 

— Sed, granda Dio, kio min tuˆsas viaj fantaziaj portretoj? ekkriis Fanny 

surprize. 

— ˆ Sajnas, ke vi ĉion forgesis, diris Georgo. Nun, de la momento, kiam 

mi vidis, ke la edzino de mia amiko portas tiun ĉi fatalan ringon, mi decidis 

ankaŭ forgesi ĉion kaj mi komencis kompreni, ke mia amo estis nur romanaj 

kapricoj kaj ke mi efektive vin neniam amis. 

— Ho, kiel eksterordinare malˆgoje! ekkriis Fanny, ridegante. Jes, ke 

Breine perdis la malgrandan porcion da prudento, kiun li posedis, tio estas 

jam longe klara al mi, sed nun mi vere komencas kredi, sinjoro Felson, ke via 

supra etaˆgo ankaŭ estas iom en malordo.


— Sed ĉu vi povas nei, ekkriis Breine, ke tiu ĉi diamanta ringo. . . 

— Jes, tiu ĉi malfeliĉa ringo estas la kulpo de ĉio, diris Fanny. Estu tiel 

bona, sinjoro Felsen, jen mi ˆgin redonas al Vi. Mi ˆgin ricevis en porcio da 

glaciaˆjo kune kun versaˆjo. Mi metis la ringon sur la fingron, kaj de tiu ĉi 

momento ĉio estas freneza. Breine estas freneza, Stella estas freneza, Felsen 

estas freneza, kaj nun mi mem fariˆgos baldaŭ ankaŭ freneza, tio estas kredeble 

la plej prudenta, kion mi povas fari. 

— Mi neniam sendis al vi ian glaciaˆjon aŭ ian versaˆjon. Vi scias tamen, 

ke mi metis la ringon sur vian fingron antaŭ unu jaro. 

— Ne, nun estas jam tro freneze, ekkriis Fanny. 

Stella elpaˆsis pli proksime. 

— Permesu al mi enporti kelkan klarigon en tiun ĉi senordigitan aferon. 

Mi estas tiu, kiu ricevis de vi la ringon en la opera balo. 

— Vi? 

— Jes, kaj mi ne hontas konfesi, ke mi ˆgin rigardadis kun tiaj samaj 

profundaj sentoj, kiel vi. Poste ni nin rerenkontis en kolero, kaj mi decidis, 

ke vi neniam sciu, kiu mi estas. Mi metis la ringon en la vanilan glaciaˆjon, 

kaj ˆgi nun erare venis en la manojn de Fanny. 

— Tiel, tamen. . . Ha, fraŭlino, kiel vi min faras feliĉa! 

— Sed kia operbala historio tio estas? demandis Fanny. 

Tion mi rakontos al vi poste, diris la komercegisto. Ni iru en la balan 

salonon kaj ne plu malˆsatu niajn gastojn. Georgo estos jam tiel bona amuzi 

fraŭlinon Stella dume. . . 

Kaj tiel bona estis sinjoro Felsen volonte. La interparolado estis kredeble 

tre viva kaj interesa, ĉar kiam la gastoj ĉiuj jam estis for kaj Breine kaj 

la sinjorino post unu horo tien eniris, Georgo kaj Stella sidis ankoraŭ en 

animita interparolado. Ili sidis sur la klarblua silka kanapo — tute proksime, 

tiel proksime, ke la kolosaj salmokoloraj rozoj sur la ˆsultro de Stella estis 

tute depremitaj. La diamanta ringo estis nun ree sur la fingro de Stella, sed 

oni ne povis ˆgin vidi, ĉar Felsen tenis ˆsian manon en la ambaŭ siaj. 

— Nu, diris Breine, ˆsajnas, ke ni povas gratuli. 

— Jes, nun estas ĉio en ordo. 

— Kaj la gastoj foriris, diris la komercegisto kaj frotis kontente la manojn, 

tial nun ni estas la mastroj en la domo, kaj nun ni havos ekstran festenon. 

Li vokis Olsen’on, kiu estingadis la lumojn en la salono. 

— Alportu al ni botelon da ĉampano. 

— Kun glacio? 

— Ne, mi dankas. Mi kredas, ke ni ĉiuj ricevis jam sufiĉe de tiu ĉi artikolo. 

Tiu lasta glaciaˆjo estis tiel bruliga! 

La ĉampano estis alportita, la glasoj plenigitaj kaj la sano de la novaj 

gefianĉoj trinkita.


— Mi petas ankaŭ la permeson tre humile gratuli, diris la kelnero Olsen; 

mi estas ankaŭ fianĉigita! 

— Ho, kun kiu? 

— Kun la vidvino Kaspersen, la kuiristino. 

— Kiam tio fariˆgis? 

— Antaŭ kelkaj minutoj, sed ni konatiˆgis unu kun la dua jam antaŭ longe, 

ĉar en la lastaj tempoj ni estis tiel ofte kune ĉe invitaˆjoj. 

— Sed tiun ĉi vesperon vi vin klarigis? demandis Stella. 

— Jes, ˆsi staris en la kuirejo, kaj ˆsi estis tiel dolĉa, kaj tiam mi diris, ke 

mi ˆsin amas, kaj tiam ˆsi min ĉirkaŭprenis, kaj tiam mi tiel blankiˆgis, ĉar ˆsi 

estis faruna, kaj tiam ni kisis unu la duan. Ho, estis tiel Die bonege! 

Olsen mallevis la okulojn kun dolĉa melankolia rideto kaj flugetis en la 

salonon, por estingi la lastajn lumojn. 

Kiam Felsen kondukis sian amatinon al la veturilo, li premis kison sur 

ˆsian manon kun la brilanta ˆstono, kiu nun fariˆgis la stelo de lia feliĉo. 

Nia reala, proza tempo eble skuos malestime la ˆsultrojn pro la romanaj 

fantazioj de la juna paro; sed tiel longe, kiel amo ekzistos en la mondo — kaj 

ˆgi ekzistos tie ˆgis la mondo pereos — tiel longe ankaŭ la romaneco vivos. 

✸ ✾ ✸

Ĉapitro 5 

El la Vivo kaj Sciencoj 

5.1 Bagateloj 

Rimarkinda horloˆgo. Per kia originala maniero en ˆ Hinujo malriĉaj homoj, 

kiuj ne posedas horloˆgon, difinas la tempon, pri tio la franca vojaˆganto Le 

Hube rakontas sekvantan okazon: “Unu tagon, kiam ni volis viziti niajn 

ˆhinojn, kiuj antaŭ nelonge akceptis la kristan religion, ni envoje renkontis 

knabon, kiu paˆstis bovon. Preterirante, ni demandis lin, ĉu jam estas la 12-a 

horo. La knabo rigardis al la suno, sed ˆgi estis kaˆsita post densaj nuboj, tiel 

ke li ne povis konsiliˆgi kun tiu ĉi horloˆgo. — La ĉielo estas kovrita tro plene 

per nuboj, li diris, sed atendu unu momenton! Li kuris en la plej proksiman 

korton de vilaˆgano kaj post unu minuto revenis kun kato sur la brako. — 

Rigardu, li diris, ankoraŭ ne estas la 12-a horo, kaj samtempe li montris 

al ni la okulojn de la kato, suprenˆsovante ˆgiajn palpebrojn. Ni kun mirego 

rigardis la knabon, sed lia eksteraˆjo estis tute serioza, kaj la kato, kvankam 

la operacio ˆsajne ne tre plaĉis al ˆgi, tamen videble kutiminta al ˆgi, tenis 

sin tre trankvile, kvazaŭ ˆgia speciala okupiˆgo konsistus en tio, esti horloˆgo. 

Ni diris: Tre bone, mia knabo, plej bonan dankon! Kaj ni hontis, ricevinte 

instruon de la knabo. Kiam ni trovis niajn amikojn, nia unua afero estis 

sciiˆgi pri tiu kata orakolo. Ili tre miris pro nia malscio kaj rapide kolektis 

kelkajn dekojn da katoj el la tuta najbaraˆjo, por montri al ni, ke la horloˆgoj 

en iliaj okuloj ĉiuj iras regule. La pupiloj de la okuloj de la katoj ˆgis tagmezo 

iom post iom malgrandiˆgas kaj tiam atingas sian plej mallarˆgan kuntiriˆgon 

en formo de maldika streko, metita, kiel hareto, perpendikulare sur la mezon 

de la okulo. Poste la pupiloj iom post iom ree etendiˆgas, ˆgis ili je noktomezo 

ricevas la formon de rondo. Oni nin certigis, ke ĉiu infano en mallonga tempo 

akiras grandan lertecon kaj akuratecon en la montrado de la tempo el kataj 

okuloj. Ni konvinkiˆgis tre baldaŭ, ke tiuj ĉi horloˆgoj iras tute regule kaj ĉiuj 

125

126 ĈAPITRO 5. EL LA VIVO KAJ SCIENCOJ 

en preciza konsento.” 

[K. Huebert.] 

La homa voĉo. D-ro Delaunay en antaŭ nelonge publikigita laboro pri la 

homa voĉo esprimas la konvinkon, ke la antikvaj loˆgantoj de Eŭropo estis 

tenoroj. La nunaj iliaj posteuloj estas baritonoj, iliaj nepoj posedos voĉon 

basan. La racoj pli malaltaj, kiel ekzemple negroj k. t. p., havas voĉon pli 

altan, ol la blankaj. La homa voĉo kun la tempo ĉiam fariˆgas pli malalta; 

tiel ekzemple tenoro deksesjara povas en la dudekkvina jaro de la vivo fariˆgi 

baritono kaj en la tridekkvina — baso. La blonduloj havas voĉon pli altan, 

ol homoj kun haroj mallumaj; la unuaj havas ordinare voĉon sopranan kaj 

tenoron, la lastaj — kontralton kaj bason. La tenoroj estas pli maldikaj, la 

basuloj pli larˆgaj kaj fortaj. Homoj pensantaj kaj inteligentaj havas pleje 

voĉon malaltan, sed malmulte pensantaj kaj supraˆjemaj — altan. La voĉo 

antaŭ la tagmanˆgo estas pli alta, ol post la tagmanˆgo. Singardaj kaj prudentaj 

kantistoj evitas, kiel oni scias, trinkojn alkoholajn, precipe la tenoroj; 

basuloj povas ilin ˆgui, kiom ili volas. Tenorojn oni pli renkontas en la landoj 

sudaj, kaj en la nordo — pli da basoj; tiel ekzemple laŭ la vortoj de Delaunay 

ĉiuj gloraj francaj tenoroj elvenis el la suda Francujo, dum ĉiuj basuloj — el 

la departementoj nordaj. 

Maso por kungluado de marmoro, gipso, porcelano k. t. p. Preni da estingita 

kalko pulvorigita 100 gramojn, da ovoblanko bone batita 10 gramojn kaj 

da aluno pulvorigita 12 gramojn; miksi ˆgin, bone disfrotante, kaj ricevinte 

specon de nedensa pasto, ˆsmiri per ˆgi la randojn, kiujn oni volas kunglui, 

kunpremi ilin forte kaj lasi tiel en la daŭro de 48 horoj. Aldoninte al tiu ĉi 

miksaˆjo pli da ovoblanko aŭ da gluo solvita en nafto, por ˆgin pli maldensigi, 

oni povas ˆgin uzi por laki vazojn kaj diversajn objektojn, por fari ilin netramalsekiˆgaj. 

Kartono, tiel lakita, fariˆgas malmola, kiel ligno. ˆ Sipetoj, lakitaj 

per tiu ĉi maso, estas belaj kaj fortikaj; tiel same ankaŭ kuvoj kaj aliaj lignaj 

vazoj kaj ankaŭ vazoj argilaj, uzataj por konservado de grasoj kaj fluidaˆjoj. 

Ĉu lakto estas kun akvo, oni povas sciiˆgi en la sekvanta maniero: bone 

poluritan trikilon (trikkudrilon) oni trempas en profundan vazon da lakto, 

tuj ˆgin elprenas returne kaj tenas ˆgin rekte malsupren. Se la lakto estas pura, 

tiam guto da lakto restos pendanta sur ˆgi; sed se eĉ tre malgranda kvanto da 

akvo estis verˆsita en la lakton, tiam nenia guto pendos sur la trikilo. 

Serĉistoj de postesignoj en Hindujo formas apartan kaston. En kelkaj 

lokoj de la orienta Hindujo, precipe super la bordoj do Gango kaj Hindo, la 

bruto prezentas la ĉefan riĉecon de la loˆgantoj; tial ankaŭ ˆstelado de ĉevaloj 

kaj bovoj estas tie tre ofta. Sed tie al la posedantoj de brutaroj alportas 

helpon la serĉistoj de postesignoj. Kiel preskaŭ ĉiuj okupoj en Hindujo, tiel

5.1. BAGATELOJ 127 

la specialeco de postesignistoj transiras de patro al filo; la “khojoj” — tiel en 

la lingvo hinda sin nomas la postesignistoj — de frua infaneco sin ekzercas 

en sia metio. Bona “khojo” sciiˆgas facile, per kie la ˆstelinto forkondukis la 

bruton, kiel longe li haltis por nokti, aŭ por ripozi en tago, kion li kondukis 

kun si k. t. p. Unu el la anglaj vojaˆgantoj rakontas, ke unu fojon oni 

ˆstelis al li tolaˆjon kaj vestojn; li tial sin turnis al serĉisto de postesignoj, kiu 

post unuhora serĉado trovis la postesignon de la ˆstelintoj kaj post dutaga 

persekutado alkondukis la vojaˆganton al la loko, kie la ˆstelintoj ripozis post 

la migrado, jam tute certaj ke ili ne estos punataj. La postesignisto klarigis 

al si diversajn detalaˆjojn, kiuj por la eŭropanoj estis absolute nerimarkeblaj. 

Tiel ekzemple en unu loko, kie la vojo disiris en kelkaj direktoj, la hindo per 

ĉifitaj folioj sur la apudvojaj arboj rimarkis, ke per tie ĉi kaj ne per alia 

vojo la ˆstelistoj forkuris. La kronikoj de juˆgo montras fakton, ke unu khojo 

iris laŭ la postesignoj de unu mortiginto 300 kilometrojn, ˆgis li fine trovis 

lin en la malliberejo de provinca urbeto, kien la krimulo estis metita por ia 

malgranda ˆstelo, plenumita antaŭ kelkaj tagoj. Alian fojon postesignisto, 

ricevinte la komision trovi ˆsteliston, kiu ˆstelis juvelojn el la trezorejo de la 

maharaˆgi, iris laŭ la postesignoj de la krimulo ˆgis la rivero Bias. Tie li perdis 

la postesignon, ĉar antaŭ unu horo trans la riveron iris taĉmento da soldatoj 

el 200 personoj. ˆ Sajnis tute neeble, ke la hindo inter la enpremoj de la 

piedoj de 200 homoj povus eltrovi la bezonatan postesignon. Sed la khojoj 

ne perdas la kuraˆgon antaŭ malfacilaˆjoj. Tiel ankaŭ nun la postesignisto 

iris returne kelkajn kilometrojn kaj tiel bone konatigis sin kun la postesigno 

de la ˆstelisto, ke li helpis al si eĉ inter la postesignoj de ducent homoj, kaj 

transirinte la riveron, li trovis la ˆsteliston. Kompreneble la rezultatoj de tia 

sperto estas atingeblaj nur por la kasto de khojoj kaj estas tenataj en plej 

granda sekreto antaŭ la profanoj. La metio de postesignistoj tute ne estas 

sendanˆgera, ĉar la krimuloj uzas ĉiun okazon, por liberigi sin de la homoj 

danˆgeraj por ili per helpo de veneno aŭ ponardo. 

En la Malviva Maro, kiel oni almenaŭ pensis ˆgis nun, nenia viva organa 

kreitaˆjo povas ekzisti. La senvivecon de tiu ĉi maro oni klarigadis al si per 

tio, ke la supraj partoj de la akvo enhavas ˆgis 25piedoj, kaj la malsupraj 

partoj estas en tre granda amaso sorbigitaj de bromo, kio ankaŭ malhelpas 

la vivon en la Malviva Maro. Dume la esploroj de la germana instruitulo 

Cortet montris, ke malgraŭ tiaj malfavoraj kondiĉoj en la sal-broma akvo 

de la Malviva Maro ekzistas vivaj kreitaˆjoj, kiuj, estas vero, apartenas al la 

organismoj de la plej malalta grado. 

Esploroj de la maro. Profesoro Agassiz publikigis la rezultatojn de siaj 

esploroj pri la floro kaj faŭno de la Silenta Oceano. Kiel oni vidas el la 

raporto, vivaj kreitaˆjoj ekzistas en la maro nur ˆgis certa profundeco, nome ne 

pli malsupre ol 171 klaftoj sub la supraˆjo de la akvo. Pli malsupre komenciˆgas


jam la regno de absoluta morto, kiu sin etendas ˆgis la spaco trovanta sin 

en malproksimeco de 5O-60 klaftoj de la fundo de la maro. Tie ĉi denove 

komencas montriˆgi vivaj kreitaˆjoj. Kompreneble, la konstruo de tiuj ĉi bestoj 

kaj maraj kreskaˆjoj estas konformigita al la grandega pezo de la akvo, kiun 

tiuj ĉi kreitaˆjoj devas porti sur si. 

Lumantaj briliantoj. Jam en la jaro 1663 la siatempe glora instruitulo, 

Robert Boyl, montris, ke ekzistas diamantoj, kiuj havas la kapablon lumi 

en mallumo. Nun, kiel certigas la ˆjurnalo “Nature”, dediĉita al sciencoj 

naturaj, la ˆ hemiisto Kunz konfirmas la supozojn de Boyl. Kunz elmetis 

diamantojn por la daŭro de pli aŭ malpli granda tempo al la efikado de la 

radioj de la suno, post kio la briliantoj lumis en mallumo kun pli aŭ malpli 

granda forto. Tiun ĉi saman aperon la dirita ˆ hemiisto konstatis, kiam li la 

esploratajn diamantojn frotadis sur ligno, drapo aŭ metalo. La cirkonstanco, 

ke la kapablon lumi la diamantoj ricevas per frotado sur metaloj, pruvas, ke 

la lumo, kiun ili ricevas, ne havas naturon elektran. La eco de la diamantoj, 

montrita de Kunz, povas doni utilan pruvilon ĉe diferencigado de briliantoj 

veraj de malveraj. 

La fino de la mondo. La penso pri fino de la mondo turmentis la homojn 

jam longe kaj trovis esprimon en granda serio da antaŭdiroj. Ne parolante 

jam pri la kredo je “millenium”, t. e. ekzistado de la mondo nur en la 

daŭro de mil jaroj post Kristo (kredo fondita kvazaŭ sur kelkaj esprimoj 

de la Biblio), ni trovas en la mezaj centjaroj tre oftajn antaŭdirojn de tiu 

ĉi speco. Bernardo el Turingujo en la jaro 960 antaŭdiris proksiman finon 

de la mondo, li eĉ difinis la tempon, nome, kiam la festo de Anunciacio 

falos sur la Grandan Vendredon. Tia fakto havis lokon en la jaro 992, sed 

tiu ĉi jaro pasis, kaj la mondo ne esprimis eĉ la plej malgrandan intencon 

perei. En la daŭro de la X-a centjaro ĉiuj reˆgaj decidoj komenciˆgadis per 

la vortoj: “ Ĉar la fino de la mondo estas jam proksima. . . ” En la jaro 

1186 la astrologoj ektimigis la popolojn per antaŭdiro, ke baldaŭ fariˆgos 

kuniˆgo de ĉiuj planedoj. En la komenco de la XIV-a centjaro la alˆ hemiisto 

Villeneuve anoncis, ke en la jaro 1335 venos la Antikristo. La glora hispana 

predikisto, Vincento Ferrier, certigis, ke la mondo ekzistos nur tiom da jaroj, 

kiom da versoj sin trovas en la Psalmoj, t. e. ĉirkaŭ 2537 jaroj. La fino 

de la mondo estis decidita por la jaro 1832, pri tio ĉi restis eĉ signo en la 

kanteto de Beranger: “Finissons-en, le monde est assez vieŭ”. La antaŭdiro 

por la jaro 1840 faris grandegan impreson. La finiˆgo de la monda vivo devis 

havi lokon la 6-an de Januaro. Miloj da homoj finis la aferojn terajn kaj 

atendis rezignacie la morton. Ni tamen scias, ke ankaŭ tiu ĉi antaŭdiro 

montriˆgis ne tiel danˆgera. Ni preterlasas multajn aliajn astrologiajn kaj 

kabalajn antaŭdirojn kaj transiras al pririgardo de la teorioj, sur kiuj liaj 

antaŭdiroj estis fondataj. La glora naturisto Buffon elkalkulis, ke la tero iom


post iom malvarmiˆgas, sed la homaro povos vivi sur ˆgi ankoraŭ 93 291 jarojn, 

ˆgis la ˆselo de la tero tiel forte malvarmiˆgos, ke ĉia vivo sur ˆgi malaperos. Sed 

de la tempo, kiam oni elmontris, ke la interna varmo de la tero ne havas 

influon sur ˆgian supraˆjon kaj ke la vivo sur ˆgi dependas sole de la suno, tiu 

ĉi hipotezo havas jam signifon nur historian. Alia teorio, kreita ankoraŭ en 

tempoj antikvaj, diras, ke la internaˆjo de la tero konsistas el fajra fandita 

maso kaj, se la vulkanoj, tiuj ĉi klapoj de sendanˆgereco de la tera globo, 

ˆstopiˆgos, la tero krevos, kaj ˆgiaj partetoj malaperos en la universo. Per 

tia maniero ni devus perei ne de malvarmo, sed de fajro. Ekzistas ankoraŭ 

unu teorio, laŭ kiu la mondo mortos malrapide kaj trankvile, en sekvo de 

ebeniˆgo de la tera supraˆjo. La ventoj kaj pluvoj deportados la suprojn de 

la montoj en la valojn, kaj la tero per la riveroj kaj riveretoj estos iom post 

iom forportita en la maron. La neebenaˆjoj de la tera supraˆjo glatiˆgos, la 

maro ĉiam pli superverˆsos la bordojn, kaj kiam ˆgi kovros la tutan supraˆjon 

de la tero, la tuta vivo ĉesiˆgos. Laŭ la teorio de Adhemar la fino de la 

mondo povas esti kaŭzita de superakvego, elvokata de ˆsanˆgo de la centro 

de pezo de la tero kaj per tio ĉi ankaŭ de transnaˆgo de la glacio kaj akvo 

de la suda poluso al la norda. Tia fakto havis lokon antaŭ 2020 jaroj kaj 

denove venos post 6307 jaroj. Ekzistas aliaj instruituloj, kiuj diras, ke ni 

povas perei en la okazo, se ia el la kometoj kunpuˆsiˆgos kun la tero. En 

tiu ĉi okazo ne la ekbato estus terura, sed la ˆ hemia kuniˆgo de la densigita 

vosto de la kometo kun la oksigeno de nia atmosfero. Tiam sur milionojn da 

mejloj en la spacego eksplodus belega bengala fajro, kaj en tiu ĉi grandioza 

iluminacio estingiˆgus en unu momento la tuta tera vivo. Fine en la sekvanta 

formo la glora franca astronomo Kamilo Flammarion, pentras al ni la lastajn 

tagojn de la tero: La suno estas stelo, kiu ne restas sen ˆsanˆgoj. Jam nun 

sur ˆgia supraˆjo montras sin multaj makuloj; ili senĉese pligrandiˆgas, kaj la 

suno malvarmiˆgas. Fortrenante kun si la teron kaj planedojn tra la frostaj 

dezertoj de la universo, ˆgi perdas sian varmon kaj lumon, kaj venos tempo, 

kiam ˆgia malvarmiˆginta supraˆjo ne radios pli lumon nek varmon, kiuj donas 

vivon al la naturo. Sed la homaro ne alvivos ˆgis tiu tempo kaj ne rigardos la 

lastajn radiojn de la estingiˆganta suno. En sekvo de malgrandiˆgo de la varmo 

de la suno ĉiam pli vastiˆgados la regionoj glaciaj; la maroj kaj la teroj de tiuj 

ĉi regionoj ne povos reteni vivon, kiu malrapide iom post iom koncentriˆgos 

en la regionoj subekvatoraj, kie la lastaj infanoj de la tero kondukos la lastan 

batalon kun la morto. Fine la tero, senforta, sekiˆginta kaj dezerta, prezentos 

unu grandegan tombejon. La suno fariˆgos ruˆga, poste nigra, kaj nia tuta 

planeda sistemo transformiˆgos en kolekton da nigraj masoj, turnantaj sin 

ĉirkaŭ tia sama nigra globego. Tia estas la hipotezo de Flammarion. 

El ˆ Hinujo. Trairante tra la plej ĉefaj stratoj de Pekino, oni povas ofte en 

la loko de kruciˆgo de du stratoj trovi grandegan kovrilon, kiu sin etendas tra


la tuta larˆgo de la strato, sur du altaj kolonoj. Tiaj kovriloj estas metataj 

antaŭ detruitaj sanktejoj aŭ en la lokoj de ia katastrofo, sed ordinare oni ilin 

metas, kiam la regnestro devas traveturi. En tiaj okazoj kurieroj anoncas al 

la popolo pri la proksimiˆgo de la monar ˆ ho kaj la urbanoj rapide sin kaˆsas en la 

domoj kaj kaˆsitaj anguloj. La ˆ hina regnestro estas la sola persono en ˆ Hinujo, 

kiu ne scias, kiel elrigardas ˆ hinoj, ĉar liaj korteganoj ne estas reprezentantoj 

de tiu ĉi popolo. Oni diras, ke ankaŭ la plej altaj provincestroj nenion scias 

pri la loˆgantoj kaj rilatoj de la regionoj konfiditaj al ili. — Neniu el la ˆ hinoj 

savas iam dronanton. Ĉar en ˆ Hinujo oni kredas, ke la malbona spirito de 

dronanto vagas super la supraˆjo de la akvo, atendante novan oferon, kaj ke 

tio ĉi estas la sola momento, kiam la demono havas nenian servon. Tial 

neniu volas savi dronantan homon, el timo, ke la kolerigita diablo venˆgos por 

la forˆsirita de li certa akiro. 

Jubileo de tabako. La kvarcenta jubileo de la eltrovo de Ameriko prezentas 

ankaŭ tian saman jubileon de la eltrovo de la tabako. Kristoforo Kolumbo 

en siaj memoraˆjoj lasis detalan sciigon, en kia maniero la homoj konatiˆgis 

kun tiu ĉi kreskaˆjo. La glora maristo alvenis kun sia ˆsiparo al la bordoj 

de Kubo. La hindoj, ekvidinte de malproksime blankajn homojn, forkuris. 

Tiam Kolumbo sendis post ili du ˆsipanojn, kiuj, veninte en la hindan vilaˆgon, 

ekvidis multajn hindojn, kiuj tenis en la buˆso iajn torditajn kaj ekbruligitajn 

foliojn, kies fumon ili elspiradis. En tia maniero estas eltrovita la tabako, 

kiu de tiu tempo ricevis multajn amikojn kaj kontraŭulojn. Ankoraŭ Las 

Casas predikis kontraŭ la moro de fumado, kiun oni heredis de la kolonianoj, 

sed la tuta elokventeco de la glora misiisto restis senfrukta. La unua en 

Eŭropo kontraŭulo de fumado de tabako, Jakobo I, sin esprimis: “La pasio 

fumi tabakon estas abomena kaj danˆgera tiel por la kapo, kiel ankaŭ por 

la pulmoj.” En Hispanujo la granda inkvizitoro Bartolomeo en la jaro 1659 

malpermesis al la pastroj fumi tabakon en la daŭro de unu horo antaŭ la 

Diservo kaj du horoj post la Diservo, kaj sub minaco de ekskomuniko kaj de la 

plej severaj punoj malpermesis al ĉiuj flari tabakon en la daŭro de la Diservo. 

La papoj Urbano VIII kaj Innocento IV eldonis bullojn malpermesantajn la 

fumadon, kaj en tiuj ĉi bulloj la buˆso de persono fumanta estis komparata kun 

forno de diablo. La Sorbono, invitita doni sian opinion, ne donis respondon 

decidan, kaj la jezuitoj permesis fumi kaj flari tabakon tiom, kiom ˆgi servas al 

la digestado kaj al la sano. Ludoviko XIV estis granda malamiko de tabako 

kaj malpermesis uzi ˆgin ĉe la kortego. La sultano Murado IV punadis la 

fumantojn per morto. En Persujo oni la fumantojn batadis sur stangon. 

Tamen ĉiuj tiuj ĉi malpermesoj neniom helpis kaj la pasio fumi tabakon 

disvolviˆgis ĉiam pli multe. Richelieu, kiu pasie amis flari tabakon, la unua 

metis sur tabakon depagon en la alteco de 2 frankoj por ĉiuj 100 funtoj. En 

tia maniero la tabako de la jaro 1674 fariˆgis fonto de enspezoj por la regno


kaj alportis al la regna kaso milionojn. 

Kio estas vegetarismo? La vegetarismo, t. e. vivado per la produktaˆjoj 

de la regno kreskaˆja kun escepto de ĉiuj manˆgoj, akirataj per difektado aŭ 

detruado de besta vivo, ricevas en la lasta tempo ĉiam pli da partianoj. En 

Londono sin trovas jam ĉirkaŭ 40 restoracioj, en kiuj oni donas nur manˆgon 

kreskaˆjan kaj kie ĉiutage ĉirkaŭ 30 000 personoj akceptas malkaran kaj fortigan 

tagmanˆgon. En Berlino en Januaro de 1893 jam ankaŭ ekzistis ĉirkaŭ 20 

restoracioj, kaj en ĉiuj pli grandaj urboj de Anglujo, Ameriko kaj Germanujo 

ekzistas por personoj solestarantaj la okazo vivi vegetare, ne parolante pri 

la multegaj, distritaj en la tuta mondo familioj, kiuj elstrekis la viandon el 

sia tabelo de manˆgoj. Granda nombro da societoj kaj gazetoj penas konatigi 

kun la afero de sensanga nutriˆgado pli grandajn rondojn da homoj, kaj tiuj 

ĉi penoj estas forte subtenataj de la ĉiam pli vastiˆganta senmedikamenta 

kuracado de malsanoj aŭ la sistemoj naturkuracaj de diversaj direktoj, kiuj 

preskaŭ ĉiuj faris el la forˆjeto de manˆgado de viando la unuan kondiĉon ĉe 

siaj malsanuloj. Estus tial utile esplori pli proksime la motivojn de la vegetarismo. 

Ni vidas, ke ĉe ĉiu viva estaˆjo, de la plej malgranda fungo ˆgis la 

plej disvolvita besto laktosuĉanta, la partoj de la korpo, kiuj estas difinitaj 

por la nutro, estas tute precize aranˆgitaj por la prilaborado de la respondaj 

manˆgoj: la dentoj, stomako, intestaro de la viandomanˆganta leono estas 

esence malegalaj je la samaj organoj de la kreskaˆjomanˆganta elefanto, de la 

ĉiomanˆganta urso aŭ de la insektomanˆgantaj birdoj. Ne povas esti alie ankaŭ 

kun la homo, kiu laŭ la aranˆgo de sia korpo havas la plej grandan similecon 

je la fruktomanˆganta simio kaj sekve jam laŭ sia deveno devus ankaŭ esti 

fruktomanˆganto. Ni vidas tamen, ke la nuntempa kultura homo kontraŭe 

preskaŭ nur en esceptaj okazoj vivas de fruktoj kaj ordinare uzas manˆgon 

miksitan, konsistantan el viando kaj kreskaˆjoj, kaj tamen povas vivi kaj ˆgis 

certa grado esti sana. Sed tio ĉi montras nur, ke la naturo zorgis pri tio, ke 

ne tuj pereu ĉiu ekzistaˆjo, kiu vivas ne precize laŭ ˆgiaj reguloj. Sed difekto 

longe ne povas forresti, kaj la ĉiam pli grandiˆganta malsanemeco kaj korpa 

degenerado de nia gento, kiu parte certe dependas ankaŭ de aliaj malˆgustaj 

kondiĉoj de vivo, montras kun timiga klareco, ke la miksita manˆgo tamen ne 

povas esti la ˆgusta. Kio do estas pli proksima, ol la reiro al la maniero de 

vivado, dezirita de la naturo, t. e. al la vegetarismo? Preskaŭ ĉiuj buĉataj 

bestoj estas malsanaj, la grasigado estas fondita sur agado malsaniga (manko 

de sango kaj grasa degenero), la viando sekve estas preskaŭ ĉiam malsana 

kaj malbonigita; krom tio komenciˆgas ˆgia putrado, kiam la vivo forlasis la 

korpon. La homo kultura sekve en efektivo nutras sin per mortintaˆjo. Dume 

la manˆgaˆjo de la vegetarano estas ankoraŭ plena de vivo. Se oni fruktojn kaj 

grenon elmetas al respondaj influoj, tiam nova vivo naskiˆgas el ili. Kaj al ni 

ˆsajnas, ke por la konservado de nia vivo, la plej bone taŭgas nur tia manˆgo,


en kiu ne mortis ankoraŭ la ˆgermo de vivo. Nur tiam, kiam fruktoj kaj greno 

fariˆgas putraj, ili trovas sin en tia stato, en kia la viando sin trovas jam tuj 

post la buĉo! Ĉu estas tial miro, ke la gazetoj konstante alportas sciigojn pri 

veneniˆgo de viando, kiu sekvigas aŭ malfacilajn malsanojn, aŭ la morton?! 

Kontraŭe, ĉe manˆgo kreskaˆja tiu ĉi danˆgero estas preskaŭ absolute esceptita, 

kaj se nur la ceteraj kondiĉoj de la vivo estas iom konformaj al la naturo, la 

vegetarano ˆguas pli bonan sanon, ne estas tiel forte elmetita al malsanoj aŭ 

elportas tiujn ĉi multe pli bone, ol la viandomanˆganto. Nemezurebla estus la 

rekompenco, se manˆgo kreskaˆja okupus la lokon de viando. Nun la vilaˆgano 

estas sklavo de sia bruto. La dekono de la nun bezonata tero estus sufiĉa 

por la nutrado de lia familio, se li plantus sur ˆgi fruktojn kaj legomojn. Al 

tio ĉi lia laborado estus pli pura, pli facila kaj pli interesa, ol ĉe la malnova 

mastrumado bruta kaj kampa, kie la plejmulto da laboro devas esti uzata 

por produktado de manˆgo por la bruto. Kun plantado de fruktoj ankaŭ la 

homo klera volonte sin okupados, ĉar ˆgi postulas lian tutan spriton, lasas 

lin ĉiam pensi pri la estonteco kaj per la originaleco de la laboroj ligas la 

printempon kun la aŭtuno, la someron kun la vintro kaj en tia maniero faras 

el lia agado ĉiam laboron sub espero. Tutan homan vivon, eĉ centjarojn 

daŭras la fruktoj de laborado de fruktoplantisto kaj ofte nur la infanoj atingas 

plenan ˆguon de la plantoj, kiujn iliaj patroj faris. Nenie la nun tiel ofta, 

nur por la momento kalkulita kaj sekve nemorala raba prilaborado havas pli 

malmulte lokon, ol ĉe plantado de fruktoj. Tial la fruktoplantado devas influi 

noblige sur tiujn, kiuj sin okupas je ˆgi. Pli grandaj ankoraŭ estas la moralaj 

rezultatoj de la forˆjetado de manˆgo vianda, kiu estas ja la unua kondiĉo por 

la disvolviˆgo de la plantado de fruktoj kaj legomoj, dank’ al la per tio ĉi 

forte pligrandigita bezono de nutraˆjo kreskaˆja. La akirado de viando estas 

neebla sen barbareco; ˆgi povas esti farata nur per mortigado de vivaj, sentantaj 

ekzistaˆjoj, kiuj estis kreitaj por vivo, ne por morto. En ĉiu senpartia, 

sentanta homo vivas abomeno al detruado de vivo, kaj nur la kutimo povas 

silentigi la internan voĉon, kiu krias al ni: “ne mortigu!” Multaj tabloj 

restus sen viando, se la mastrino de la domo devus mem mortigi barbare la 

beston. En neklara konscio de la nemoraleco de la buˆsado oni ja sen tio forpelis 

jam en malproksimigitajn buĉejojn la scenojn de mortigado de bestoj, 

kiuj ne estas eblaj sen fluoj de sango, sen kompatinda kriado kaj agonio de 

la mortantaj bestoj, sen sangitaj vestoj kaj manoj de la buĉistoj. Riveroj da 

sango, kriado de mortantaj, odoro de putrado — kia kontrasto al la korˆgojiga 

vido kaj bonodoro de ˆsarˆgita fruktarbo aŭ de pure aranˆgitaj magazenoj de 

fruktoj! La ankoraŭ ne malbonigita instinkto de la infanoj ne dubas, kion ˆgi 

devas elekti — sangan ĉifonon de mortinta besta korpo aŭ ridantan pomon, 

bongustan vinberon. Per la ĉeso de grasigado kaj buĉado tiel delikatiˆgo de 

moroj estus necesa sekvo de la vastiˆgo de la vegetarismo. Ke la bestoj nin


manˆgos, se ni ilin ne manˆgus (la ordinara rediro de la nevegetaranoj), ni 

ne devas timi; oni ja nur ekmemoru la grandan penon, kiun la brutedukisto 

havas kun la edukado de buĉaj bestoj. Baldaŭ ekzistus nenia bruto, se neniu 

plu zorgus pri tio ĉi. Kaj la laborado de la bestoj ja sen tio ĉiam pli kaj 

pli estas anstataŭata per forto de maˆsinoj, kaj anstataŭ la buĉado la homoj 

baldaŭ fordonus sin al la pli sana profesio de ˆgardenisto, kiam ili vidus, ke 

tio ĉi donas pli grandan profiton. Ke la homo tre bone povas ekzisti kaj 

esti tre forta de manˆgo kreskaˆja, eĉ se ˆgi estas kunmetita tre unuforme, tion 

ĉi pruvas la milionoj da vilaˆganoj, kiuj nur malofte ricevas sur sian tablon 

peceton da viando kaj el kies mezo ja ĉiam nova freˆsa sango venas en la malsanemajn, 

sangomankajn familiojn de la urbo. La vilaˆganoj sekve senkonscie 

estas praktikaj vegetaranoj. Sed kiel riĉe oni povas kunmeti sian tabelon de 

manˆgoj, oni vidas el la sekvanta tabelo de kreskaˆjaj nutraˆjoj, kiuj per riĉeco 

de sia enhavo ne lasas ion por deziri: 1) Fruktoj: kun kernoj, kun ostetoj, 

kun ˆseloj, nuksoj, beroj, sudaj fruktoj; fruktaˆjoj, kiel ekzemple fruktoj sekigitaj, 

fruktaj gelatenoj, marmeladoj, konfitaˆjoj, fruktaj sukoj; oleo de olivoj, 

de nuksoj, de migdaloj, butero de kokosoj. 2) Grenoj: tritiko, sekalo, hordeo, 

aveno, rizo, maizo, poligono, spelto, milio k. t. p. en iliaj prilaboraˆjoj en 

formo de faruno, grio, makaronoj, vermiĉeloj, pano, bakaˆjo kaj farunaˆjo de 

diversaj specoj. 3). Fruktoj ˆseletaj: faboj, pizoj, lentoj, kiel ankaŭ la faruno 

el ili. 4). Legomoj: radikaj, foliaj, trunketaj, floraj kaj fruktaj; fungoj, 

salatoj kaj supaj herboj. Fine oni devas ankoraŭ montri, ke la kuirejo de 

vegetaranino estas esence pli simpla, ol la kuirejo vianda. En ĉiuj tempoj 

memstaraj pensantoj levadis sian voĉon kontraŭ la mortigado de bestoj por 

la celoj de nia nutrado; eĉ tutaj popoloj, kiel ekzemple la pli altaj kastoj de 

la hindoj-buddistoj, uzas pro motivoj religiaj nur manˆgon kreskaˆjan. Ke por 

la sindefendo la mortigo de al ni malutila besto estas permesata, eĉ ˆsuldo, 

tion ankaŭ la vegetarano ne neas; en tiaj okazoj estaˆjo pli malalta devas cedi 

al estaˆjo pli alte organizita. Ni devus tro multe paroli, se ni volus priskribi 

pli detale la ĉiuflankan efikadon de la vegetarismo. Ni devas nin kontentigi 

je la supre donitaj mallongaj rimarkoj kaj sendi la dezirantojn al la tre riĉa 

literaturo, kiu aperis rilate tiun ĉi objekton. Kiu deziras ekkoni la objekton 

pli proksime, tiu povas venigi per ia librejo la katalogon de Max Breitkreuz 

en Berlino, de Theod. Grieben (L. Fernau) en Lejpcigo, do Hartung et Sohn 

en Rudolstatt, aŭ li turnu sin al ia el la kluboj vegetaranaj, kiuj ekzistas en 

ĉiuj pli grandaj urboj. 

La lingvo de ˆ Hinujo. En Eŭropo oni ordinare pensas, ke en la tuta ˆ Hinujo 

oni parolas nur unu lingvon — la ˆ hinan. Estas vero, ke la loˆgantoj de Pekino, 

kiel ankaŭ la loˆgantoj de Kantono, ˆ San ˆ hajo, Futˆsano aŭ Amojo parolas ˆ hine, 

sed de la dua flanko estas ankaŭ vero, ke la plej granda parto de la loˆgantoj 

de unu el la diritaj urboj povus kompreni la loˆganton de alia urbo ne pli


bone, ol ekzemple la Berlinano la Londonanon aŭ la Parizano la Holandanon. 

La naturo de la diversaj dialektoj de ˆ Hinujo havas nenion komunan kun 

la “patois” aŭ la simpla “dialekto de la ordinara vivo”: ili estas parolataj 

de la plej altaj statoj, kiel ankaŭ de la simpla popolo, de la instruituloj, 

kiel ankaŭ de la malklera amaso, de la oficisto, kiel ankaŭ de la “kuli”. La 

dialekto estas aparta lingvo, unu el la multaj kaj tre malsamaj inter si lingvoj, 

kiujn oni trovas en ˆ Hinujo. Estas vero, ke ili estas parencaj inter si kaj 

trovas sin inter si reciproke en tia sama rilato, kiel ekzemple la araba al la 

hebrea, sira kaj aliaj semitaj lingvoj, aŭ kiel la germana al la angla, holanda, 

dana, sveda k. t. p. Tiujn ĉi multegajn “dialektojn” oni povus laŭ la 

“Orient-Azia Blojdo” dividi en la sekvantajn ok ĉefajn klasojn: la Kantona, 

Hakka, Amoja, Svatana, ˆ Sanˆ haja, Ningpoa, Hajnana kaj Mandarina. El 

tiuj ĉi lingvoj la lasta estas la plej juna; tio ĉi renversas la tre vastigitan 

opinion, ke la Mandarina dialekto estas la lingvo de ˆ Hinujo kaj ke la ceteraj 

lingvoj estas nur dialektoj. La Kantona lingvo pli ol la Mandarina estas 

simila al la antikva lingvo de ˆ Hinujo, kiu estis parolata antaŭ ĉirkaŭ 3000 

jaroj. La plej multe vastigita lingvo estas la Mandarina, kiu en tia aŭ alia 

formo estas parolata en dek kvar aŭ dek kvin el la dek naŭ provincoj, en 

kiujn ˆ Hinujo estas dividita. Malgraŭ la diversaj dialektoj oni povas per la 

lingvo Mandarina komprenigi sin ĉie, kie tiu ĉi lingvo estas parolata. Se 

oni kalkulos, ke la loˆgantaro de ˆ Hinujo estas 360 000 000, oni povas diri, ke 

ĉirkaŭ 300 000 000 el ili parolas la lingvon Mandarinan. 

Ĉiuj mandarinoj 

devas koni tiun ĉi lingvon, kaj ĉiuj, kiuj ˆgin ankoraŭ ne parolas, devas ˆgin 

lerni. La aliaj lingvoj de ˆ Hinujo estas parolataj de pli malgranda nombro 

da homoj, tamen en ĉia okazo tiu ĉi nombro estas ankoraŭ sufiĉe granda. 

Tiel ekzemple ĉirkaŭ 20 milionoj parolas la lingvon Kantonan en tiu aŭ alia 

formo. La enkonduko de unuforma lingvo en ˆ Hinujo anstataŭ la multegaj tiel 

nomataj dialektoj estas, almenaŭ por la plej proksima tempo, ankoraŭ nur 

revo. Antaŭ ĉirkaŭ 200 jaroj la imperiestro Kang-Hi ordonis aranˆgi por tiu 

ĉi celo en diversaj partoj de la regno lernejojn, tamen la plano donis nenian 

rezultaton. Ke ˆ Hinujo en la estonteco havos ian unuforman lingvon, estas 

tamen tre kredeble, kaj la lingvo Mandarina kredeble fine fariˆgos la regna 

kaj nacia lingvo de la tuta Ĉiela Imperio. 

Kiel elrigardas la norda poluso? La Amerika astronomo Jonson, supozante, 

ke la ekspedicio de Nansen havos sukceson, priskribas la aperojn, kiujn 

vidos la esplorantoj sur la norda poluso. Tiel, ekzemple, la taga lumo daŭros 

sen interrompo de la 21 de Marto ˆgis la 22 de Septembro, la tuta resta parto 

de la jaro konsistos el malluma nokto, simila al niaj aŭtunaj noktoj. La steloj 

estos vidataj, sed Nansen ne vidos ilian leviˆgon nek malleviˆgon. Ĉirkaŭe 

regos silento premanta. Poste en tiu ĉi maro glacia komenciˆgos ventegoj kaj 

huraganoj. Inter senlima mallumo oni aŭdos la bruadon de ventegoj, ˆgemojn,


plorojn, kvazaŭ en la mondon enˆsiriˆgis ĉiuj fortoj de la infero, kaj al ĉio tio ĉi 

la nokto mallumega, nigra, senfina. . . Sur la malfortan ˆsipon premas de ĉiuj 

flankoj montoj da glacio, sube estas maro kaj nenio pli. La ventegoj bruas 

kaj fajfas, la ˆsipo krakas terure. Poste Nansen ekvidos naskiˆgantan lumon, 

flaman brilon de matena ĉielruˆgo, anoncanta la venon de la suno. La ĉielo 

kovriˆgos per ora koloro kaj en la daŭro de tri monatoj iom post iom leviˆgados 

la suno, kaj en la daŭro de la tri sekvantaj monatoj ˆgi malleviˆgados. Sed en la 

tuta daŭro de tiuj ĉi ses monatoj estos konstante lume. Poste denove fariˆgos 

mallumo kaj nokto. 

Rimedo kontraŭ ondegoj. En unu el la lastaj kunsidoj de la franca societo 

de savado de dronantoj estis montrita nova aparato, kiu kvietigas la ondegojn 

kaj konsistas el reto, plektita el facila sed fortika materialo. Tiu ĉi reto efikas 

kiel oleo, kiu, kiel oni scias, havas la kapablon kvietigi la forton de la ondoj. 

La provoj, kiujn oni faris kun tiu ĉi reto sub Quiberon, sur la spaco de 800 

kvadrataj metroj, donis rezultaˆjojn tiel bonajn, ke la franca ministro de maro 

difinis specialan komision, por esplori la efikadon de la reto sur la ondojn de 

maro. 

El la historio de la grafologio. Jam longe oni antaŭvidis la eblon diveni 

la karakteron de la persono el la karaktero de ˆgia skribado. En la jaro 1602 

la itala instruitulo Bilbo publikigis verkon: “Pri la rimedo ekkoni la morojn 

kaj la ecojn de skribanto laŭ lia skribado”. Lavater okupadis sin je tiu 

ĉi sama objekto, sed nur en la komenco de tiu ĉi centjaro (1806) la franco 

Johanno Hipolito Michon alkondukis tiun ĉi arton, aŭ kiel aliaj diras, “sciencon” 

al sufiĉa grado da perfekteco, donis al ˆgi certan formon kaj metodon. 

Nun ekzistas en Parizo Societo Grafologia (strato de Bonaparte N-ro 62); en 

la nombro de ˆgiaj honoraj prezidantoj sin trovas: Aleksandro Dumas (filo) 

kaj Mgr. Barbier de Montant; sub la redakcio de Varinard la societo eldonas 

monatan gazeton “La Graphologie”, kiu inter aliaj donas “portretojn 

grafologiajn”. Antaŭ nelonge la Luksemburga juˆgistaro oficiale konfesis la 

ekzistadon de la grafologio, turnante sin al la redaktoro de la dirita gazeto 

en unu juˆga afero, en kiu ordinaraj kaligrafoj ne povis helpi. S-ro Varinard 

solvis bone la problemon. De tiu tempo la juˆgo Luksemburga fariˆgis eterna 

abonanto de la “Graphologie”. Krom tiu ĉi servo publika, la redakcio faras 

multajn servojn privatajn, divenante ekzemple al enamitoj pri la karaktero 

de iliaj idealoj, al bankieroj pri iliaj kontoranoj k. t. p. 

Higieno de longevivado. D-ro Javal dissendis antaŭ nelonge serion da 

demandoj al multaj centjaraj maljunuloj, dezirante el iliaj respondoj kunmeti 

regulojn, kion oni devas fari, por longe vivi. Ĉirkaŭ 50 personoj sendis al li 

respondojn. Ilia esenco estas la sekvanta: Manˆgado simpla kaj sufiĉa; precipe 

kreskaˆja; la plejparto de la centjaruloj tute ne uzadis alkoholon, kelkaj trinkis 

vinon. Ĉe la manˆgado esti varme vestita; tabakon ne fumi. Estas strange,


ke preskaŭ ĉiuj ili amas frandaˆjojn, ekzemple sukeron. Fine ĉiuj senescepte 

sciigis, ke ili tra la tuta vivo kiel eble plej pene evitadis ekscitiˆgojn. 

El Kalifornio. Kiel oni scias, Kalifornio apartenas al la lokoj tre riĉaj kiel 

per mineraloj, tiel ankaŭ per produktaˆjoj de la regno kreskaˆja. La kreskaˆjoj 

tie ofte distingas sin per tiaj grandegaj mezuroj, ke ni, eŭropanoj, tute ne 

povus ˆgin kredi. Tuj ĉe la eniro en la montojn, en la loko Kalaveraso, sur la 

alteco de 1400 metroj super la nivelo de la maro, troviˆgas angulo de arbaro, 

en kiu kolektiˆgis tuta familio da grandeguloj el la speco de la tiel nomataj 

“mamontaj arboj”. Grizaj, maljunaj, ornamitaj per nudaj branĉoj nur sur la 

pintoj, ili staras jam ne la unuan miljaron kaj estas ĉirkaŭkreskitaj de densa 

musko. Flamaj floroj nestiˆgas en la fendoj de iliaj radikoj kaj sur la sulkita 

ˆselo. La freˆsa muska supraˆjo de la tero estas tre mola sub ili. Iliaj folietoj 

estas tre malgrandaj, kaj ilia korpo — la ligno — estas malmola, de ruˆgeta 

koloro, sed tre rapide nigriˆgas de la tempo. La plej granda el la Kalaverasa 

familio de tiuj ĉi arboj, sub la nomo “Maljuna arbo”, jam pli ne ekzistas. 

Kiam ˆgi ankoraŭ vivis, ˆgi havis la alton de 90 metroj kaj ĉirkaŭ 10 metrojn en 

la diametro. Antaŭ 40 aŭ 60 jaroj la eŭropaj enmigrintoj-kolonianoj ekvolis 

faligi tiun ĉi arbon. 

Ĉu ˆgi malhepis al la konstruo de kolonio aŭ al trameto de 

vojo, ĉu oni simple bezonis tiun arbegon por iaj laboroj, ekzemple por fari el 

ˆgi trabojn aŭ tabulojn, — fakto estas, ke la kolonianoj komencis ˆgin elhaki. 

Trasegi aŭ trahaki grandegulon, kiu havas 10 metrojn en la diametro, estas 

afero ne facila. Kian grandegan multegon da ekbatoj devis fari la malgrandaj 

hakiloj de la laborantoj ˆgis la atingo de la internaˆjo! Ili submordetus ˆgin tiel 

same, kiel mordetas la arbaraj skaraboj niajn betulojn, alnojn kaj pinojn. 

Sed la laboro de la kolonianoj iris pli rapide. Per grandegaj boriloj ili traboris 

la arbon en multaj lokoj, hakadis en la daŭro de ses semajnoj kaj fine ˆgin 

faligis. La arbo falis, kaj sur la supraˆjo de la freˆsa ˆstipo, kiun oni purigis 

kaj glatigis, estis konstruita — areno por dancoj! La aˆgon de la arbo oni 

difinis per la nombro de la tavoloj sur la ˆstipo, kaj oni trovis, ke la arbo 

havis la aˆgon de 3000 jaroj! En la daŭro de tri semajnoj oni deˆsiradis de 

la subhakita grandegulo la ˆselon; la ˆselo havis la dikecon de 2/3 da metro 

kaj estis sendita al la ekspozicio en San Francisko. Ni montros ankoraŭ 

unu ekzemplon de arbara grandegulo. Tio ĉi estas la tiel nomata “ Ĉevala 

arbo”, kiu mem falis kaj kuˆsas jam kelkajn centjarojn. ˆ Gia grandega trunko 

havas inter la radikoj, kiuj estas elturnitaj eksteren, ĉirkaŭ 40 metrojn en la 

diametro, kaj en la malplena internaˆjo, en la spaco de 30 metroj, rajdanto sur 

ĉevalo povas tute libere traveturi la tutan arbon trae! Kia nevidebla forto, 

kia ventego aŭ tertremo povis elˆsiri el la tero tian grandegulon, kies aˆgo dank’ 

al la putreco kaj neklareco de la tavoloj ne povas esti difinita eĉ proksimume! 

Pri aliaj arboj de tiu loko ni diros nur kelkajn vortojn. Grandeguloj en tiu 

loko ekzistas multaj ankoraŭ nun, kaj oni nomas ilin ĉiun per propra nomo.


Inter ili estas: “Tri fratinoj”, ĉiu po 90 metroj de alto; “Geedzoj”, malmulte 

pli malgrandaj ol la “Fratinoj”. Ekzistas tuta “familio”, konsistanta el 26 

arboj-kolosoj; la plej maljuna el ili — la patro — havis la alton de ĉirkaŭ 

150 metroj; subputrinte kaj falinte, ˆgi rompiˆgis sur unu el siaj najbaroj en 

du partojn, kaj la pli malgranda el ili, havanta la longon de 90 metroj, kuˆsas 

sur la tero en nia tempo. [N. Kuˆsnir.] 

Nova nutra kreskaˆjo. Sur unu el la insuloj de Japanujo oni okaze eltrovis 

novan nutran kreskaˆjon, al kiu oni donis la nomon “Polygonum Saghalae” 

de la nomo de la insulo Sagalo, sur kiu oni ˆgin eltrovis. ˆ Gi distingiˆgas per 

kreskado tiel rapida, ke en la daŭro de tri ˆgis kvar monatoj ˆgi atingas la 

altecon de 2 metroj kaj kovriˆgas per grandegaj folioj, kiuj prezentas bonegan 

manˆgon por la bruto. Unu arbetaˆjo de tiu ĉi kreskaˆjo ombras la spacon de 

tri kvadrataj metroj, kaj la tuta maso da folioj de unu arbetaˆjo pezas 30 

kilogramojn. La trunko kaj ĉiuj aliaj partoj de la kreskaˆjo enhavas en si 

multe da amelo kaj aliaj nutraj ˆstofoj. Tiu ĉi kreskaˆjo, kiel montris la unuaj 

provoj, ne postulas penan edukadon. Antaŭ nelonge kelkaj arbetaˆjoj estas 

elsenditaj Francujon, kie oni intencas fari provojn de ˆgia plantado en granda 

mezuro. 

Konservado de vivaj fiˆsoj. Oni scias, ke kelkaj specoj da fiˆsoj enfosas sin 

por la vintro en ˆslimon kaj restas en ˆgi en la stato de plena rigidiˆgo. La ˆ hinoj 

turnis atenton sur tiun ĉi fakton kaj, apogante sin sur ˆgin, elpensis spritan 

rimedon por konservado de vivaj fiˆsoj. La kaptitan fiˆson ili tuj ĉirkaŭkovras 

per malseka argilo kaj kaˆsas ˆgin en glaciejo. Post kelkaj, eĉ post dek monatoj 

la tiel konservita fiˆso, enlasita en akvon, reviviˆgas. En tia maniero la pli riĉaj 

ˆhinoj konservas en siaj glaciejoj grandajn provizojn da vivaj fiˆsoj. Tamen ne 

ĉiujn specojn da fiˆsoj oni povas konservi en tia maniero. 

Kolonio komunista de Aŭstraliaj elmigrantoj estas nun fondata en Paragvajo. 

Multaj personoj kune kun siaj familioj forlasis sian landon kaj formigris 

en la novan patrujon. La Belga konsulo en Buenos-Ayres sendis al sia registaro 

la sekvantajn sciigojn pri tiu ĉi kolonio: La registaro de Paragvajo 

fordonis al la kolonianoj por ĉiam spacon da tero, kiu okupas 40 mejlojn 

kvadratajn kaj kuˆsas sur la norda bordo de la rivero Tebikuara, en la interspaco 

de 6 mejloj de la fervojo Villa Rica. ˆ Gis la jaro 1894 devas loˆgiˆgi tie 400 

familioj en la nombro de 2000 personoj. La profitoj, kiuj estos atingataj per 

komuna laborado, devas ĉiujare esti dividataj inter ĉiuj plenaˆgaj personoj, 

tiel viroj, kiel ankaŭ virinoj. La kolonio estos regata de direktoro kaj de 

aldonitaj al li konsilanoj. Ĉiuj plenaˆgaj loˆgantoj de ambaŭ seksoj havas la 

rajton de voĉdonado. La lernejoj kaj malsanejoj estos tenataj je la kalkulo 

de la komunumo. 

Ĉiuj religioj havas egalajn rajtojn, kaj ĉiu familio povas 

havi religion, kiun ˆgi volas. La societo posedas sufiĉajn rimedojn, por atendi 

1 l/2 jarojn la unuan rikolton de la kampoj. La spaco da tero, donita de la


Paragvaja registaro estas tre fruktoporta, sed arbara kaj postulanta multe 

da prepara laborado. 

La deveno de la kiso. La konata itala instruitulo Lombroso publikigis 

en la “Nouvelle Revue” artikolon pri la deveno de la kiso. Laŭ lia opinio 

ĉiuj popoloj sovaˆgaj kaj eĉ duone-civilizitaj, enkalkulinte ankaŭ la Japanojn, 

ne vidas en la kiso simbolon de amo. Tiel same ankaŭ la Novo-Zelandanoj, 

Somalisoj, Eskimosoj k. t. p. Inter kelkaj popoloj oni ne diras: “kisu min”, 

sed “flaru min”. Lombroso diras, ke la kiso naskiˆgis iom post iom kaj havas 

sian komencon en la akto patrina, t. e. en la nutrado de la brustaj infanoj 

de ilia patrino. ˆ Gis nun kelkaj virinoj-patrinoj en tia maniero dorlotas siajn 

infanojn. Tiu ĉi moro estas precipe disvastigita inter la loˆgantoj de la insuloj 

Fidˆgi. Ili ne havas vazojn por trinki, kaj la homoj trankviligas tie sian soifon 

rekte el la rivereto, per helpo de tubeto, kaj la infanoj tie mortus de soifo, 

se la patrinoj ne trinkigadus ilin per enverˆsado al ili akvon en la buˆson el sia 

propra buˆso. En la poemoj de Homero kaj Heziodo ne estas dirita eĉ unu 

vorto pri la buˆso nek pri la kiso en senco de seksa amo, tie estas parolate 

pri ili nur kiel pri kareso patrina. Tiel ekzemple Hektoro en la sceno kun 

Andromaˆ ho tute ne kisas sian edzinon, sed nur karesas ˆsin per la mano. 

Nenio ankaŭ estas dirita pri kiso en la rakontoj pri Venero kaj Marso, pri 

Uliso kaj Kalipso, Uliso kaj Circeo, Pariso kaj Heleno aŭ Hero en la XIV 

kanto de Iliado. Ne ekzistas tie eĉ unu epiteto, kiu karakterizus la buˆson 

de Heleno, Andromaˆ ho, Brizeido, Kalipso aŭ Circeo. En la antikvaj Hindaj 

poemoj Lombroso ne trovis eĉ postesignon de kiso erotika. 

Ĉio tio ĉi montras, 

ke en tiuj tempoj ˆgi ne ekzistis, sed naskiˆgis nur en la tempo de pli granda 

disvolviˆgo de la civilizacio. 

Memvola vivisekcio. Du Amerikaj kuracistoj antaŭ nelonge publikigis 

en la gazeto “New-York Herald” originalan anoncon, en kiu ili proponas 

5000 dolarojn da rekompenco al la persono, kiu konsentus, ke oni faru al 

ˆgi operacion, konsistantan en farado de truo en la stomako kaj fermado ˆgin 

poste per vitro, por farado de esploroj super la funkciado de la stomako. 

Al tiu ĉi propono alsendis sian konsenton 142 homoj, precipe laboristoj. La 

“feliĉa elektito” fariˆgis unu atleto, kiu ne havis sukceson en la cirkoj. 

Sekigado de marĉoj. Malgraŭ la grandegaj spacoj da ankoraŭ ne okupita 

prilaborebla tero, la Amerikanoj jam frutempe pensas pri akirado de novaj 

pecoj da tero. En la ˆstato Georgio oni komencis la sekigadon de grandegaj 

marĉoj, kiuj ˆgis nun estis nur la loko de loˆgado de aligatoroj kaj aliaj akvaj 

bestoj. Unu ĉefa kanalo kaj multo da kanaloj paralelaj flankaj liberigos de 

sub la akvo spacon da 250 000 hektaroj da tero. Ekster tio ĉi funkciados, 

kiel ordinare en Ameriko, maˆsinoj vaporaj, pumpantaj la akvon en la kvanto 

de 135 000 litroj en minuto. Sub la tavolo da ˆslimo kaj sur la nemultaj 

insuletoj de la marĉo oni jam trovis sendubajn postesignojn de ekzistado de


la antikvaj loˆgantoj de Ameriko en tiu ĉi loko. La ar ˆ heologoj promesas al si 

riĉan rikolton, kiam la inˆgenieroj finos la laborojn senakvigajn. 

Nova diamanto. La gloro de la Kohi-Noor, Regento, Orlovo kaj aliaj eksterordinare 

belaj kaj grandaj diamantoj devas nun paliˆgi antaŭ la diamantograndegulo, 

kiun oni antaŭ nelonge trovis en la suda Afriko, en la libera 

regno Oranˆgo, en la loko Jagersfontein. La 30-an de Junio de la jaro 1893 

unu kafro, interparolante kun la observanto de laboro, rimarkis, ke proksime 

io lumas sur la tero. Li kovris la lumantan objekton per la piedo, kaj kiam la 

observanto foriris li elfosis grandegan ˆstonon, havantan la alton de ĉirkaŭ 8 

centimetroj kaj la larˆgon de ĉirkaŭ 5 centimetroj. ˆ Gia pezo estas 971 karatoj. 

ˆGia prezo superas ĉion, kion oni ˆgis nun pagadis por diamantoj. La kafro 

poste mem fordonis ˆgin al la entreprenanto; li ricevis por ˆgi 150 funtojn da 

sterlingoj, ĉevalon kaj selon kaj revenis hejmen forte feliĉa. Estas interese, 

ke ia societo farmis la tiean fosejon kun la rajto aĉetadi laŭ pezo en karatoj 

ĉiajn ˆstonojn, suprajn, malsuprajn kaj indiferentajn; la kontrakto finiˆgis la 

30-an de Junio de tiu ĉi jaro, kaj tiu grandega diamanto estis preskaŭ la lasta 

ˆstono, kiun oni trovis en tiu ĉi tago. Al la posedantoj oni proponis jam por ˆgi 

1 500 000 frankojn, sed kelkaj pensas, ke la prezo atingos la sumon de 15 000 

000. La ˆstono havas koloron blanka-bluan kaj estas preskaŭ tute pura. Sur 

ˆgi troviˆgas malgranda nigra makuleto, pri kiu oni pensas, ke ˆgi malaperos 

post la facetado. Nun la ˆstono sin trovas en Londono. 

Timo. En unu el la Amerikaj bestejoj oni faris antaŭ nelonge provojn, por 

konvinkiˆgi, en kia grado estas vera la proverba timo de leonoj, tigroj, elefantoj 

kaj aliaj grandaj bestoj antaŭ simpla muso. Antaŭe oni enlasis muson en la 

kaˆgon, en kiu sin trovis du grandegaj leonoj; tiuj ĉi forsaltis kun timego, 

terure kriante kaj penante eliˆgi el la kaˆgo. Iom post iom ili trankviliˆgis tiom, 

ke ili ĉirkaŭflaris la gaston kaj poste jam turnis sur lin nenian atenton. Tiel 

same tenis sin granda reˆga tigro. Elefanto tremis de teruro kaj maltrankvile 

movadis la rostron; sed lia dresita kolego kun plej malvarma sango dispremis 

la gaston per la piedego. Hienoj kaj lupoj, rigardante la aferon pli praktike, 

sufokis tuj la ratojn kaj musojn, kiujn oni enlasis al ili en la kaˆgon. 

Viroj kaj virinoj. Profesoro Bucher el Lejpcigo elkalkulis la rilatan nombron 

de la viroj kaj virinoj en Eŭropo. Montriˆgas, ke, esceptinte Grekujon, 

Italujon kaj la regnojn Danubajn, inter la 300 milionoj da loˆgantaro en 

Eŭropo sin trovas 4 1/2 milionoj pli da virinoj, ol da viroj. La plinombreco 

de la virinoj estas la plej forte disvolvita en la aˆgo, kiu estas la plej responda 

por edziˆgo, nome en la aˆgo de 20 ˆgis 30 jaroj; la plej rimarkebla ˆgi estas en la 

urboj, precipe en tiuj urboj, kie staras tre malgrandaj garnizonoj, ekzemple 

en Svisujo aŭ Skandinavujo. En Portugalujo kontraŭ 1 000 viroj estas 1 091 

virinoj, en Norvegujo 1 090, en Polujo 1 076, en Anglujo 1 060. Berlino 

havas kontraŭ ĉiuj 1 000 viroj 1 080 virinojn, Dresdeno 1 113, Frankfurto sur


Majno 1 123. La kaŭzo de tiu ĉi plinombreco estas la pli granda mortado de 

knaboj en la aˆgoj suĉula kaj infana. 

Internacia universitato por memlernuloj. En la Amerika ˆstato Nov-Jorko, 

sur la bordo de la lago Chautauque, troviˆgas la universitato por memlernuloj, 

konata en Ameriko sub la nomo C. L. S. C. (Chautauque Literary and 

Scientific Circle). Tiu ĉi universitato estis fondita en la jaro 1867 de la 

Amerikano D-ro Vincent. La unua penso de la organizatoro estis: doni la 

eblon al pli maljunaj homoj plenigi la mankojn, devenantajn de nepreciza 

lerneja edukado aŭ de tro frua ĉesiˆgo de tiu ĉi edukado, sed en tia maniero, 

ke la lernado ne alportu malhelpon al la ĉiutagaj devoj kaj okupoj de la 

lernantaj homoj. La por tiu ĉi celo fondita rondo estas ˆgis nun la ĉefa akso 

de la societo C. L. S. C. Organizata memlernado ˆsajne estas ideo ne nova, 

sed nova estas la sistemo de d-ro Vincent de popularigado de sciencoj inter 

personoj pli maljunaj kaj loˆgantaj malproksime de centro de civilizacio. En 

Bostono ekzistas jam rilate de longe societo sub la nomo “Study at Home 

Society”, kiu por du dolaroj jare alsendadas al la interesatoj instrukciojn kaj 

bonegajn konsilojn tuˆsante la metodon de memedukado per legado; ˆsajnus, 

ke tia societo respondas tute al sia celo; sed “Study at Home Society” havis 

en la jaro 1886 nur 2 000 membrojn, dum C. L. S. C. posedis ilin 60 000! 

D-ro Vincent mem estis devigita de diversaj malfeliĉaj cirkonstancoj forlasi 

en la aˆgo de 20 jaroj la kolegion kaj fariˆgi Metodista predikisto; tial, 

sciante, per kia malfacila maniero oni akiras en pli malfrua aˆgo la necesajn 

sciaˆjojn, li el la tuta koro bedaŭris tiujn, kiuj iras sur tiu vojo; la penson 

helpi al ili li portadis en si tra 25 jaroj, kaj nur en la jaro 1867, trovinte en 

la persono de L. Miller efikan kunlaboranton, li sian penson transformis en 

fakton. La pretan materialon la organizatoroj trovis en la societo “Teachers 

Retreat”, kiu ˆgis nun ekzistas en Chautauque. La membroj de la dirita 

societo, instruistoj de dimanĉaj lernejoj de Metodistoj, kunvenas en Chautauque 

en somero por trisemajna kunestado, por priparoli siajn demandojn 

kaj trovi novajn rimedojn, por riĉigi siajn sciojn. Uzinte tiun ĉi materialon, 

d-ro Vincent kaj Miller kreis la universitaton en la plej simpla formo, intencante 

perfektigadi ˆgin laŭ alvenontaj bezonoj kaj demandoj. La sukceso estis 

tre granda. La nova plano de universitato estis publikigita en la jaro 1878, kaj 

tuj aliˆgis al la societo 700 personoj. La kredo je luma estonteco estis granda 

kaj la entuziasmo eksterordinara: kiam la membroj revenis el Chautauque 

hejmen kaj rakontis al la amikoj kaj konatoj pri la nova entrepreno, ˆsutiˆgis 

tuj petoj pri akcepto en la societon de plej diversaj flankoj de la lando. Tiel 

en la fino de la jaro 1878 la societo posedis jam 8 000 membrojn, en 1885 la 

nombro de la membroj estis 35 000, kaj kun ĉiu jaro la nombro de la membroj 

rapide kreskas. La membroj estas disˆjetitaj en urboj, urbetoj kaj vilaˆgoj de 

la Unuigitaj ˆ Statoj, Kanadujo, Meksikujo, Anglujo, Svisujo, Italujo, Hindujo


kaj aliaj landoj. 

Por fariˆgi membro de C. L. S. C. estas nur necese sciigi pri sia deziro per 

letero la sekretarion de la societo, kun aldono de 50 centimoj en signoj de 

poˆsto; tiu ĉi malgranda sumo, alportita de la membro unu fojon por jaro, 

servas jam por elspezoj de korespondado, sendado de programoj, tabeloj 

da demandoj k. t. p. La sekretario, ricevinte la leteron de kandidato, 

sendas al li presitan tabelon da demandoj, petante efektive veran respondon. 

La demandoj estas sekvantaj: 1) kia estas via nomo; 2) adreso; 3) ĉu vi 

estas fraŭlo, fraŭlino aŭ edzigita; 4) via aˆgo; 5) se vi estas edzigita, kiom da 

vivantaj infanoj vi havas; 6) je kio vi vin okupas; 7) kia estas via religio; 

8) ĉu vi estas decidita oferi 4 jarojn, por trairi la kurson de lernado; 9) ĉu 

vi promesas oferadi 4 horojn ĉiusemajne por legado de rekomendotaj al vi 

libroj; 10) ĉu vi povas aldoni al tiuj ĉi 4 horoj ankoraŭ iom da tempo, kaj 

kiom nome? Profesoroj, esplorinte la respondojn de la interesato, sendas 

al li katalogon de libroj, kiujn li devas legi en la daŭro de unu jaro. La 

nombro kaj enhavo de la libroj estas tia, ke oni povas ilin tralegi en unu 

jaro, uzinte por tio ĉi ĉirkaŭ 40 minutojn ĉiutage. Por la rekomendataj 

libroj ne ekzistas ia gradigado, tiel ke studanto de la unua kaj kvara jaroj 

legas ofte tiujn samajn verkojn. Ekzemple por la jaro 1884/5 la universitato 

rekomendis la sekvantajn kelkajn verkojn: “Historio de Grekujo” de Burns; 

“Arto de elokventeco” de Toundsend; “Historio de la reformacio” de Heret; 

“Ciro kaj Aleksandro de Macedonujo” de Abbot; “La karaktero de Jezo” 

de Beschnel; “ ˆ Hemio” de prof. Apilton; “Facilaj lecionoj de biologio de la 

bestoj” de Uyeyt; “Esploroj pri la kulinara scienco kaj arto”, “Priskribo 

de la antikva greka vivo”, “Mitologio greka” kaj diversajn aliajn librojn kaj 

gazetajn artikolojn. ˆ Sajne tia sistemo ne havas sencon, ĉar al persono, kiu 

komencas legi, ne sole estas malfacile bone konatiˆgi kun la legita objekto, 

sed li devas ankoraŭ antaŭ ĉio lerni legi la pli gravajn verkojn. Sed tiun 

ĉi sistemon oni klarigas per tio, ke ekster la komuna kurso la plimulto da 

membroj, pasinte la unuan aŭ duan jaron, ordinare jam ricevas deziron studi 

ian specialan branĉon de scienco. Tre multaj membroj studas samtempe la 

specialan kurson de seminario por instruistoj. Al ĉiu membro la sekretario 

de la universitato sendas ĉiujare krom la katalogo de komuna kurso ankaŭ la 

katalogojn de specialaj verkoj, senpagan gazeton “Alma mater” kaj multon 

da diversaj gravaj kaj interesaj katalogoj, broˆsuroj kaj dokumentoj. La libroj, 

kiuj konsistigas la instruan materialon, kostas por jaro ĉirkaŭ 7 dolarojn (en 

librejoj 15 dolarojn). La malkarecon de la libroj d-ro Vincent atingas per 

la sekvanta rimedo: li turnas sin al libreja firmo kun la demando, ĉu ˆgi ne 

donus rabaton, se ˆgi por tio ĉi ricevos la garantion, ke ˆgi disvendos la donitajn 

librojn en la nombro de 20-30 miloj da ekzempleroj; kompreneble la firmo 

konsentas, ĉar ˆgia profito estas tiam tre granda; eĉ ne-membroj, sciiˆginte,


kiujn verkojn la universitato rekomendis, aĉetas ilin en granda nombro. Por 

la specialaj verkoj la membroj devas ankaŭ elspezi 6-8 dolarojn ĉiujare, sed 

tiujn ĉi ili ricevas ankaŭ por rabatita kosto. La plimulto da membroj, loˆgantaj 

profunde en la provinco, estas devigitaj aĉetadi ĉiujn verkojn kaj lerni mem, 

dum aliaj, loˆgantaj en urboj, pruntas la necesajn librojn el bibliotekoj, aŭ unu 

de alia, kaj ofte ili kreas specialajn klubojn, kie ili kunvenas, por priparoladi 

kaj klarigadi la legitan objekton. Membroj, kiuj distingas sin per scienco aŭ 

specialeco, ekzemple inˆgenieroj, instruistoj, kuracistoj, pastroj k. c. donas 

senpage la respondajn klarigojn kaj konsilojn al la membroj, kiuj lernas ilian 

specialecon. 

En la fino de lerna jaro ĉiu membro ricevas longan tabelon da demandoj, 

kiujn li devas respondi, se li deziras posedi ateston de C. L. S. C. La 

demandoj, malgraŭ la ˆsajna komplikiteco, ne prezentas tamen ian malfacilecon, 

se la studanto efektive atente legis la donitan verkon. Bonaj 85 por 100 

respondoj sufiĉas, por elteni la ekzamenon kaj ricevi ateston. Tia ekzameno 

ne estas ekzameno en la propra senco; al la membroj eĉ estas permesite la pli 

malfacilajn respondojn ĉerpi el libroj; sed ili devas esti esprimitaj per propraj 

pensoj kaj vortoj de la studanto. La societo opinias: nia celo estas posedi la 

eble plej grandan nombron da membroj, sed ne doni kaŭzon por malpliiˆgado 

de ili; severaj do ekzamenoj timigas nur tiujn membrojn, kiuj pleje nian 

helpon bezonas; cetere regulaj ekzamenoj estas eĉ neeblaj pro tiu kaŭzo, ke 

multaj membroj troviˆgas malproksime kaj alveni ne povas. Tamen ekzistas 

en Chautauque tiel nomata “somera popola universitato”. Tiu ĉi nomo ne 

estas preciza, ĉar la lerna jaro limas sin per 10 monatoj kaj la somera kunveno 

sur la bordo de la lago Chautauque servas sole kaj propre por spirita 

ripozo, ferioj, plu por finado de la lerna jaro kaj por disdono de diplomoj 

al tiuj membroj, kiuj trovas eblon alveni en Chautauque. Tiel la nombro de 

ĉiuj finintaj la kurson ne prezentas sin tie en plena kompleto. Ekzemple en 

la jaro 1885 finis la kurson 1 600 personoj, tamen alvenis en Chautauque nur 

600. Sed la nombro de la personoj flankaj, kiuj en 1885 vizitis en somero 

Chautauque’on estis 75 000! 

La lago Chautauque, havanta longon de 20 anglaj mejloj, kuˆsas sur la 

alteco de 1 400 futoj super la nivelo de la Atlanta Oceano, en malproksimeco 

de 9 mejloj de la lago Erie, kaj estas ĉirkaŭita de arbaroj, montoj, kun pura, 

freˆsa aero. En la jaro 1878, kiam d-ro Vincent fondis la someran universitaton, 

Chautauque okupis 150 akrojn da bela tero, sed trovis sin en tre praa 

stato. La alvenintaj membroj devis loˆgi en transportaj tendoj. Post 4 jaroj 

Chautauque posedis jam hotelon por 500 personoj kaj multegon da domoj. 

En la daŭro de la supre diritaj du someraj monatoj en Chautauque estas 

granda movado. Per vaporˆsipoj kaj fervojoj alvenas senĉese novaj homoj el 

plej diversaj punktoj de la Unuigitaj ˆ Statoj kaj Kanado. Krom la membroj


alveturas multego da gastoj. La vizito en Chautauque apartenas jam al la 

bona tono. Tiel en la jaro 1880 estis tie Garfield, la universitaton vizitis 

ankaŭ generalo Grandt, kaj laŭ lia ekzemplo sekvis generalo Lohan en 1885, 

tiam ankoraŭ kandidato por vic-prezidanto. 

Por akiri prozelitojn, la societo faras, kion ˆgi povas, ligante utilaˆjon kun 

diversaj agrablaˆjoj. En la daŭro de la tutaj 2 monatoj, kelkajn fojojn en 

tago, oni povas tie aŭdi diversajn publikajn parolojn kaj lecionojn. 

Ĉiu po- 

vas havi voĉon; en la intertempo inter la paroloj oni produktas artajn fajrojn, 

iluminaˆjojn. Artistoj ludas koncertojn, oni donas spektaklojn, oni entreprenas 

procesiojn, promenadojn sur la lago per en vespero lumigitaj ˆsipetoj, k. 

t. p. Precipe la publikaj paroloj havas altirantan forton. La societo por tio 

ĉi invitas parolantojn kun nacia aŭ internacia gloro; la plejmulto de tiuj ĉi 

talentaj publikaj paroloj havas por objekto Eŭropon, Azion kaj Afrikon. En 

la jaro 1885 inter aliaj objektoj la sekvantaj personoj parolis pri la sekvantaj 

objektoj: Syman Abbot parolis pri la homa naturo; d-ro S. J. M. Eaton — 

pri la planoj de konstruo de la piramidoj de Egiptujo; A. M. Fairbaern, prezidanto 

de la Airedale College en Anglujo — pri la historio de la filozofio, pri 

John Locke, pri H. Spencer, pri J. Bright, pri Comte kaj la pozitivistoj; d-ro 

Finch — pri la uzado de brando; Julius N. Seelye, prezidanto de la Amherst 

College — pri la potenco de la ideo, k. t. p. En la jaro 1886 grandan rolon 

tie ĉi ludis la oriento, pri kiu parolis: Babn Keshub Chandra, Ram Chandra 

Bose kaj Sau Ah Brah. 

La specialajn sciencojn kaj artojn oni povas studi en la daŭro de la 4-jara 

komuna kurso aŭ poste. Tamen en la jaro 1884 la societo organizis la unuan 

specialan fakultaton, konsistantan el profesoroj, kiuj guvernas per korespondado; 

la profesoroj plenumas siajn devojn en la loko de ilia loˆgado, kaj unu 

fojon en jaro ili alveturas en lokon difinitan por ekzamenoj; la studantoj do 

ĉerpas klarigojn kaj sciencan helpon ĉe specialistoj, kiuj troviˆgas tie, kie la 

studantoj loˆgas. La sekvanta eltiro el la cirkulero de la profesoroj klarigos la 

celon de tiu ĉi universitato: “Oni kreas universitaton, por doni la eblon atingi 

pli altan kaj praktikan edukiˆgon al tiaj junaj homoj de ambaŭ seksoj, kiuj 

ne povas forlasi la domon, por vizitadi kolegion, kiuj estis devigitaj forlasi 

universitaton, aŭ kiuj deziras plenigi siajn sciencajn mankojn. La progresoj 

en la lernado kaj la grado de la akiritaj scioj estos metitaj al severa esploro 

per skriba ekzameno ĉe alesto de senpartiaj kaj konformaj atestantoj.” 

En la jaro 1886 la universitato posedis jam 9 specialajn fakultatojn: 

akademion de la greka kaj latina lingvoj, kolegion de novaj lingvoj, fakultaton 

de matematiko, de historio, de literaturo, kurson de mikroskopio, kurson 

teologian, kurson de retoriko kaj de ˆ hemio. En la jaro 1887 oni malfermis: 

fakultaton de fiziko kaj natur-historio, fakultaton de filozofio kaj logiko, instituton 

de orientaj lingvoj, lernejon de industriaj sciencoj, kiu enhavas en si


telegrafiadon, konstruadon kaj diversajn fabrikadojn, lernejon de komerco kaj 

de praktikaj aferoj (Business and practical affairs), lernejon de agronomio, 

de belaj artoj, de aferoj ekleziaj, muzikan kolegion, instituton de inˆgenieroj 

de montolaboroj, pontoj kaj vojoj, antropologian fakultaton por anatomio, 

flziologio, higieno, psiˆ hologio kaj sociologio. 

Persono, kiu deziras esti akceptita en la nombron de la studantoj, enportas 

krom 5 dolaroj de enskribiˆgo ankoraŭ 10 dolarojn por la universitato kaj 

3 dolarojn kiel aldono, se li deziras studi kune du specialajn sciencojn. Oni 

supozas, ke studanto povas lerni la kurson de latina kaj greka lingvoj, uzante 

en la daŭro de 4 jaroj po unu horo ĉiutage, sed ankoraŭ li povas unu horon 

oferi por studadi samtempe la matematikon. 

Ĉiuj temoj kaj ekzercoj estas 

korektataj de la profesoroj kaj resendataj al la studantoj. 

Mi finis. Imagu al vi, kara leganto, ke la dirita universitato posedas tian 

ilon, kia estas la lingvo Esperanto. . . La komentarioj ne estas necesaj. 

Jan JANOWSKI

5.2. FINGRA KALENDARO 145 

5.2 Fingra kalendaro 

Originale verkita de J. GROHN, privata instruisto. 

Rigardu tiun ĉi figuron, kiu prezentas la montran fingron de la maldekstra 

mano, 

sur kiu la lokoj de fleksoj kaj la fineto de la fingro estas signitaj per sep 

literoj A, B, C, D, E, F, G. Tiuj ĉi sep punktoj prezentas la sep tagojn de 

semajno. Ĉiu devas sur sia propra fingro signi tiujn ĉi punktojn en penso per 

tiuj ĉi sep literoj kaj en tiu sama ordo, kiel ni vidas sur la figuro. 

Antaŭ ol ni iros pli malproksimen, ni devas bone lerni parkere la sekvantan 

frazon sisteman, sen kiu oni ne povas uzi nian fingran kalendaron: 

Alta Dia dono, 

Granda ben’, espero! 

Gvidu ĉion firme 

Al dezira fino. 

Tiu ĉi frazo estas kunmetita el dekdu vortoj, kies unuaj literoj montras 

al ni, de kiu punkto sur la fingro ĉiu monato komencas kalkuli siajn tagojn. 

Jen estas la sistemo monata: 

1 a monato (Januaro) komencas de la punkto A (alta) 

2 a – (Februaro) – D (dia) 

3 a – (Marto) – D (dono) 

4 a – (Aprilo) – G (granda) 

5 a – (Majo) – B (ben’) 

6 a – (Junio) – E (espero) 

7 a – (Julio) – G (gvidu) 

8 a – (Aŭgusto) – C (ĉion) 

9 a – (Septembro) – F (firme) 

10 a – (Oktobro) – A (al) 

11 a – (Novembro) – D (dezira) 

12 a – (Decembro) – F (fino).


Se vi volas scii, kial la sistemo monata devas esti difinita tiel kaj ne alie, 

kalkulu sur la punktoj de la fingro kaj vi vidos, ke se la monato Januaro, 

havanta 31 tagojn, komenciˆgas de la punkto A (Alta), ˆgi finiˆgas sur la punkto 

C; la dua monato, Februaro, havanta 28 tagojn (en jaro simpla) komenciˆgas 

de la punkto D (ĉar la 31a de Januaro estis c) kaj finiˆgas sur C; la tria 

monato, Marto, komencas kalkuli siajn tagojn de la punkto D, k. c. (Pri 

superjaro, t. e. jaro 366-taga ni parolos poste.) 

Rimarko. 

Ĉe kalkulado ĉirkaŭ la fingro oni povas facile vidi, ke la datoj 

8, 15, 22 kaj 29 de ĉiu monato ĉiam falas sur tiun saman punkton, de kiu la 

monato komenciˆgas. 

Ekzemplo 1. De kiu punkto komenciˆgas Aprilo? 

— Solvo: Aprilo, la kvara monato, komenciˆgas de la punkto, kiu estas 

signata per la unua litero de la kvara vorto de la frazo (G). 

Ekzemplo 2. Sur kiu punkto sin trovas la 5 de Novembro? 

— Solvo: Al Novembro, la dekunua monato, respondas la dekunua vorto 

de la frazo (Dezira) kaj tiel la punkto D estas la unua, E la dua, F la tria, G 

la kvara kaj A estas la kvina tago de Novembro. 

Ekzemplo 3. Sur kiu punkto sin trovas la 23 de Junio? 

— Solvo: Al Junio, la sesa monato, respondas la sesa vorto de la frazo 

(Espero) kaj tiel la punkto E estas la 1, 8, 15 kaj 22 kaj F estas la 23 tago 

de la monato Junio. 

Nun ni vidos, kiun nomon de tago semajna ĉiu punkto de la fingro devas 

havi: 

Ekzemplo 4. Ni elserĉu la punkton de la hodiaŭa tago, supozante, ke 

hodiaŭ estas ˆjaŭdo la 8 de Majo de la jaro 1890. (Rimarko. Kiu lernas tiun 

ĉi kalendaron, ne devas sin teni je nia supozita tago, nombro kaj monato, ĉar 

estos pli klare kaj pli kompreneble, se li prenos por ekzemplo la daton kaj la 

nomon de tiu tago, en kiu li lernas, kaj solvos sian ekzemplon konforme je la 

sekvanta solvo). 

— Solvo: Al Majo, la kvina monato, respondas la kvina vorto de la frazo 

(Ben’), kaj tiel la punkto B estas la 1 kaj la 8 de Majo; kaj ĉar ni scias, ke 

tiu ĉi tago estas ˆjaŭdo, ni facile konkludas, ke la punkto B estas ˆjaŭdo, C 

— vendredo, D — sabato, E — dimanĉo, F — lundo, G — mardo kaj A — 

merkredo. Tiuj ĉi nomoj de tagoj restas por la punktoj por tiu ĉi tuta jaro 

1890. 

Rimarko. Por ne ˆsarˆgi la memoron, estas sufiĉe nur memori la punkton 

de dimanĉo, kaj el la antaŭiranta solvo ni vidas, ke por tiu ĉi jaro (1890) la 

punkto E estas la dimanĉo. 

En la sekvanta jaro la nomoj de la tagoj transiras sur la antaŭirantajn 

punktojn, kaj ˆgi fariˆgas pro jena kaŭzo: se la simpla jaro havus nur precize 

52 semajnojn, ˆgi komenciˆgus de la punkto A (en nia jaro — merkredo) kaj


finiˆgus sur la punkto G (mardo), kaj la estonta jaro komenciˆgus ree de A 

kaj la tagoj por la punktoj restus tiuj samaj sen ˆsanˆgo; sed bedaŭrinde la 

jaro ekster 52 plenaj semajnoj havas ankoraŭ unu superfluan tagon, sekve 

ˆgi ne povas finiˆgi sur la punkto G (mardo), sed ˆgia fino estos A (merkredo) 

kaj la estonta jaro devas komenciˆgi de la sekvanta tago (ˆjaŭdo), sed ne de la 

sekvanta punkto B, ĉar la sistemo monata postulas por la monato Januaro 

la punkton A (Alta). Por konsentigi tiujn ĉi du postulojn (ke la estonta jaro 

komenciˆgu de la punkto A kaj de ˆjaŭdo), oni devas diri, ke kun la komenco 

de nova jaro la ordo de la nomoj de tagoj por la punktoj de la fingro ĉesiˆgas 

kaj komenciˆgas nova ordo, tio estas: la punkto A akceptas la nomon de la 

tago, kiun la punkto B ˆgis tiu tempo havis. Sekve, vidante ke en tiu ĉi jaro 

1890 B estas ˆjaŭdo, ni scias, ke kun la komenco de la estonta jaro A estos 

ˆjaŭdo kaj la punkto dimanĉa anstataŭ E en la estonta jaro estos D. 

Nun estas ankaŭ facile kompreni, ke por la 29a tago de Februaro en superjaro 

devas veni tia sama ˆsanˆgo de la nomoj de tagoj por la punktoj de la 

fingro. Nia sistemo kalendara estas verkita por jaro simpla, en kiu la monato 

Februaro havas nur 28 tagojn kaj tiel, komenciˆgante sur la punkto D, tiu ĉi 

monato finiˆgas sur C kaj la sekvanta monato Marto komenciˆgas de la punkto 

D. Sed ĉar en superjaro Februaro havas ankoraŭ unu tagon, sekve ˆgi ne povas 

finiˆgi sur C, sed devas finiˆgi sur D kaj la sekvanta monato devas komenciˆgi 

de la sekvanta tago, sed ne de la sekvanta punkto E, ĉar la sistemo monata 

postulas por la monato Marto la punkton D. Sekve ni vidas, ke por konsentigi 

tiujn ĉi 2 postulojn (ke la monato Marto komenciˆgu de la punkto D kaj de 

la sekvanta tago), ni devas diri, ke en la komenco de Marto la antaŭa ordo 

de la nomoj de tagoj por la punktoj sur la fingro ĉesiˆgas kaj en la komenco 

de Marto en superjaro la punkto D akceptas la nomon de la tago, kiun la 

punkto E ˆgis tiu tempo havis. Sekve, transirante de jaro simpla en sekvantan 

superjaron, ni havas 2 ˆsanˆgojn de la nomoj de tagoj por la punktoj: unu 

fojon por Januaro kaj Februaro kaj la duan fojon por la lastaj 10 monatoj. 

Tiel en tiu ĉi jaro 1890 la dimanĉo estas sur la punkto E, en la estonta jaro 

1891 ˆgi estos sur D kaj en la superjaro 1892 la dimanĉo estos sur C por la 

unuaj du monatoj kaj sur B por la lastaj dek; tio estas: la nomoj de tagoj 

sin ˆsovas posten en returnita ordo de la alfabeto. 

Rimarko. El tiu ĉi klarigo estas facile kompreni, ke se oni volas serĉi ian 

tagon en pasinta tempo, oni devas ˆsovi la nomojn de tagoj por ĉiu jaro en 

rekta alfabeta ordo: tio estas, se en tiu ĉi jaro 1890 la punkto dimanĉa estas 

E, sekve en la pasinta jaro 1889 ˆgi estis F kaj en 1888 (superjaro) la punkto 

dimanĉa estis G por la lastaj dek monatoj kaj A por la unuaj du monatoj k. 

c. Ĉiuj ˆgis nun donitaj reguloj montras al ni, kiel trovi la tagon, se oni scias 

la nombron en la monato (la daton); nun kiel oni trovos la daton, se oni scias


la tagon? Ekzemple: hodiaŭ estas vendredo en Oktobro, — kian daton ni 

donos al tiu ĉi vendredo, sciante, ke ĉiu tago ripetiˆgas kvar aŭ kvin fojojn en 

la monato? 

Tiel sciu: se iu en la daŭro de longa tempo ne rigardis la daton, tiu ankaŭ 

el presita kalendaro ne scios la daton por la demandata tago, ĉar la kalendaro 

al ni ne povas diri, kiu vendredo en Oktobro ˆgi estas; sed se li memoras, ke 

en unu el la lastaj tagoj ni havis ekzemple la naŭan de Oktobro, tiam al li 

estos facile reserĉi tiun ĉi daton sur la fingro kaj poste trovi la plej proksiman 

vendredon. En tia okazo ni divas: Oktobro, la deka monato, komenciˆgas sur 

la punkto, kiu estas signata per la unua litero de la deka vorto de nia frazo 

(Al), t. e.: A estas la 1 kaj 8, B — la 9 de Oktobro; kaj ĉar E en tiu ĉi jaro 

1890 estas dimanĉo, tial B aŭ la 9 de Oktobro estos ˆjaŭdo kaj la sekvanta 

vendredo estos la 10. 

Okazas iafoje, ke oni volas difini la tagon por ia dato en malproksima 

jaro, por kiu difini la punkton de dimanĉo estas ne facile kaj eĉ lacige. En tia 

okazo (konsiderante, ke ĉiu simpla jaro havas unu superfluan tagon super la 

nombro de semajnoj kaj la superjaro havas ilin du) ni devas la nombron de 

ĉiuj tiuj ĉi superfluaj tagoj, kiuj sin trovas en la intertempo inter la kuranta 

jaro kaj la serĉata, dividi je sep, t. e. tiujn ĉi tagojn turni en x semajnojn, 

kaj la resto al ni montros, je kiom punktoj ni devas ˆsovi la punkton dimanĉan 

(laŭ ordo alfabeta). Se la divido fariˆgis sen resto, tiam la punkto dimanĉa 

en la serĉata jaro estas tiu sama, kiel en ia kuranta jaro. 

Rimarko 1-a. Rilate la lastan regulon por difini la tagon en malproksima 

jaro (ĉe kiu ni diris, ke ni devas dividi je sep la nombron de la superfluaj 

tagoj, kiuj sin trovas en la intertempo inter la kuranta jaro kaj la serĉata) ni 

devas fari la rimarkon, ke se ni troviˆgas en la lastaj dek monatoj de superjaro, 

ni devas, ĉe la elkalkulado de la superfluaj tagoj, aldoni ankoraŭ unu tagon 

por la 29-a Februaro de la kuranta jaro. Tiel same oni devas agi, se la serĉata 

dato troviˆgas en Januaro aŭ Februaro de ia superjaro. 

Rimarko 2-a. Serĉante ian daton en pasintaj centjaroj, ni devas meti 

atenton sur la lastan jaron de la centjaro, kiu, malgraŭ ke la nombro de la 

jaro estas dividebla je 4, nur tiam estas superjaro, kiam la nombro de la 

centjaro dividas sin je 4. Sekve la jarojn 1700, 1800 kaj 1900 ni devas kalkuli 

al la jaroj simplaj kaj ne al superjaroj, ĉar la nombro 17, 18 kaj 19 ne estas 

divideblaj je 4. 

Ĉiuj reguloj de nia fingra kalendaro povas esti uzataj tiel same por la 

Julia kalendaro (malnova stilo), nur kun tiu diferenco, ke la punkto de dimanĉo 

falas ĉiam sur la duan sekvantan punkton post tiu, kiu en la kalendaro 

Gregoria (nova stilo) signifas la dimanĉon; se tiel laŭ la kalendaro Gregoria 

D signifas la dimanĉon por la kuranta jaro 1891, la dimanĉo laŭ la malnova 

stilo estos sur la punkto F. Sed ni devas sciigi niajn karajn legantojn, ke la


lasta rimarko (pri la lastaj jaroj de centjaroj) tie ĉi ne povas havi lokon. 

Nun, estimataj amikoj de nia lingvo, se vi komprenas ĉiujn regulojn de 

nia kalendaro, tiam ne estos al vi malfacile solvi la sekvantajn du temojn: 

1-a Difinu la tagon de la morto de Koperniko, kiu mortis la 12an de 

Februaro de la jaro 1473. 

2-a Trovu, en kiu tago naskiˆgis Kristo? 

Rimarko. Ĉe la ambaŭ temoj devas esti uzata la kalendaro Julia, ĉar la 

Gregoria komenciˆgis de la jaro 1583.


5.3 El la poˆsto 

La Bremena vaporˆsipo “Lloyd” staras en la haveno de Nov-Jorko, preta al 

forveturo; jam la duan fojon estas donita la signalo per la sonorilo, kiu admonas 

ĉiujn personojn, kiuj ne veturas, forlasi la ˆsipon. La kaldronoj de la 

ˆsipo kun muˆgo kaj bruo ellasas vaporon, la piloto estas sur la ˆsipo, la amerika 

havena komisio ˆjus per la transˆjetita ponto forlasas la ˆsipon, trovinte ĉiujn 

paperojn en ordo kaj doninte la permeson por elveturo el la haveno. 

Jen supre sur la bordo de la haveno en la lasta minuto rapide alkuras 

ankoraŭ kelkaj kaleˆsoj. Sakoj de diversa grandeco estas rapide ˆjetataj malsupren 

kaj poste kun granda rapideco portataj sur la ˆsipon kaj internen, kaj 

post kelkaj minutoj la ˆsipo en plena veturado forkuras de la havena ponto 

kaj, lasante la grandegan monumenton de la libereco sur la insulo Bedloe 

dekstre, elveturas el la golfo de Nov-Jorko. 

Tiu lasta pakaˆjo, kiu venis ankoraŭ en la lasta minuto sur la ˆsipon, estis 

la poˆsto. La vaporˆsipo portas sur la posta flanko la germanan standardon, 

nigra-blanka-ruˆgan, sur la antaŭa masto la standardon de Bremeno, blankaruˆgan, 

sur la meza masto la standardon de la Nord-Germana Lloyd, bluan 

ankron kaj bluan ˆslosilon kruciˆgantajn sur blanka kampo, kaj sur la krucmasto 

la standardon de la germana poˆsto, tute similan al la standardo de la 

milita ˆsiparo, nur havantan en la maldekstra malsupra kampo flavan kornon 

de poˆsto. 

Se ni sekvos post la poˆsta pakaˆjo, kiu tra la malfermoj estis transportita 

en la malsupran parton de la ˆsipo, ni venos en sufiĉe grandan salonon, kiu 

estas aranˆgita tiel same elegante, kiel la unua kaj dua kajutoj de ĉiuj Lloyd’aj 

vaporˆsipoj. Granda, per verda drapo kovrita tablo kun multaj fakoj super la 

skriba plataˆjo, apud kiu oportune povas labori kvar homoj, prezentas la ĉefan 

meblon de tiu ĉi salono, almenaŭ la moveblan. Unu el la muroj laŭlongaj estas 

okupita de polurita masiva breto, kiu enhavas grandegajn fakojn, kies fundoj 

ĉiuj estas klinitaj malrekte al la muro. Kelkaj ˆsranketoj por konservado 

de formularoj, stampiloj, kolorigaˆjo, fadenoj, ˆsnuretoj, sigelvakso k. t. p. 

plenigas la meblaron de tiu ĉi naˆganta poˆsta oficejo. ˆ Sova pordo kondukas 

en grandegan ĉambron najbaran, kiu tuta estas plenigita de paketoj; tiuj ĉi 

lastaj estas tiel firme kunmetitaj kaj tiel lerte pakitaj unuj sur la aliaj, ke 

ili ĉe ĉiu movo de la ˆsipo ne ruliˆgas tien kaj reen, sed eĉ en granda ventego, 

kiam la ˆsipo saltas kaj batas, ili ne tre multe disˆsutiˆgas; en alia okazo ne 

multaj el ili venus Eŭropon. 

Se ni eliros en la koridoron, ni venos en elegante aranˆgitan ĉambron kun du 

litoj unu super la dua kaj alia meblaˆjo, simila al tiu, kiun havas la vojaˆgantoj 

de la dua klaso. La ĉambro estas difinita por la du poˆstaj oficistoj, la germana 

kaj amerika. Malpli eleganta, sed tre praktike meblita apudĉambro estas

5.3. EL LA PO ˆ STO 151 

difinita por la du suboficistoj, la germana kaj amerika. 

De la komenco de la jaro 1891, post longaj kaj detalaj traktadoj inter 

Nord-Ameriko kaj Germanujo, oni fine decidis, ke ĉiu vaporˆsipo devas esti 

akompanata de amerika kaj germana poˆsta oficisto kaj po unu helpanto pro 

ĉiu el ili, por ke oni povu ankoraŭ en la daŭro de la septaga transveturo 

tiel prepari la poˆston, ke ˆgi, veninte Bremenon aŭ Nov-Jorkon, povu tuj esti 

dissendata pluen, sen perdo de duontago aŭ de tuta tago por la specigado. 

Antaŭe la ˆsipestro aŭ la unua oficiro akceptadis la poˆston; sub lia observo 

ˆgi estis enportata de la amerikanoj, poste la ĉambroj estis ˆslosataj kaj la 

ˆsipestro prenadis la ˆslosilon, kiun li transdonadis poste nur al la germana 

poˆsta estraro en Bremeno aŭ en Nov-Jorko al la amerikaj poˆstaj oficistoj. 

Per tiu ĉi plej nova poˆsta progreso, la aranˆgo de naˆgantaj poˆstaj oficejoj 

kun germana kaj amerika oficisto, oni atingas en la dissendado de la poˆstaˆjoj 

plifruigon de preskaŭ tuta tago. La oficistoj kaj suboficistoj, tiel la amerikaj 

kiel ankaŭ la germanaj, estas “borduloj”, t. e. homoj, kiuj konas la marajn 

cirkonstancojn, faris marajn veturojn kaj estas sufiĉe harditaj kontraŭ la 

mara malsano. Tiu ĉi cirkonstanco estas tre grava, ĉar en aŭtuno kaj vintro 

la transveturo de la vaporˆsipo estas ofte tiel malkvieta, ke kredeble la tuta 

poˆsto restus nepreparita, se la poˆstaj oficistoj estus atakitaj de mara malsano. 

La oficistoj ricevas tablon oficiran, kompreneble je la kostoj de Germanujo 

kaj de la Unuigitaj ˆ Statoj de Ameriko, kaj manˆgas kune kun certa grupo da 

ˆsipaj oficiroj. La suboficistoj en rilato de tenado kaj manˆgado estas kalkulataj 

en tiu sama rango, kiel la maatoj, t. e. homoj starantaj en rango inter 

ˆsipsoldatoj kaj ˆsipoficiroj. 

En la veturo al Germanujo, sekve en tiu, en kiu ni en spirito partoprenas, 

la amerika oficisto estas la kondukanto. La poˆsto, kiu estas transveturigata, 

estas ja amerika propraˆjo ˆgis la momento, en kiu ˆgi en Bremeno estas transdonata 

al la germana regna poˆsto; kontraŭe, en la veturo al Nov-Jorko la 

germana oficisto estas la kondukanto kaj komandanto en la oficejo. 

Ni rigardu iom pli proksime la poˆston, kiu estas transportata de Nov- 

Jorko al Bremeno. ˆ Gi enhavas antaŭ ĉio la tutan poˆston, kiu kolektiˆgis 

en Nov-Jorko kaj en ˆgia ĉirkaŭaˆjo, kaj tio ĉi estas ne malgranda, ĉar inter 

Nov-Jorko kaj Germanujo estas komercaj komunikiˆgoj, kiuj prezentas la spezon 

de centoj da milionoj markoj ĉiujare. Al tio ĉi venas la tuta poˆsto de 

la okcidentaj Unuigitaj ˆ Statoj ˆgis San-Francisko kaj plu ankoraŭ parto de 

la poˆsto Azia kaj Aŭstralia, kiu tra la Granda Oceano venas per ˆsipoj al 

San-Francisko, de tie ĉi iras en la daŭro de kelkaj tagoj per la fervojoj al 

Nov-Jorko kaj tie estas ˆsarˆgata sur la vaporˆsipojn, por esti transveturigita 

tra la Atlantan Oceanon. Se oni konsideros, kiel granda estas la komerca 

komunikiˆgo de Germanujo kun la Unuigitaj ˆ Statoj de Ameriko, kiom multaj 

centoj da miloj da elmigrantoj ĉiujare iras Amerikon, restante ja ĉiam en


rilatoj kun sia patrujo, kun siaj parencoj, kiom multe da germanoj vivas en 

Ameriko, tiam oni facile komprenos, ke la poˆsta komunikiˆgo estas grandega 

kaj ke ˆgi konstante kreskas. 

Sed tiu ĉi poˆsto alportas objektojn ne sole por Germanujo, sed ankaŭ 

transire por Polujo, Rusujo, Aŭstro-Hungarujo, Turkujo, Svedo-Norvegujo, 

eĉ por la norda Italujo. Precipe grandega nombro da gazetoj estas sendataj 

sub banderolo el Ameriko Eŭropon, ne alportante grandan ˆgojon al la germanaj 

poˆstaj oficistoj, kiuj nomas tiujn ĉi gazetajn sendaˆjojn “bastonoj”. La 

amerikanoj ordinare ne faldas la gazetojn kvarangule, kiel la eŭropanoj, sed 

kunrulas ilin kaj poste ĉirkaŭigas ilin per papera strio kun la adreso. Tiuj ĉi 

rulitaj, rondaj, bastonformaj poˆstaˆjoj estas pli facile pakeblaj, sed la adresoj 

estas legataj ĉe la specigado tre malfacile, kaj sperta oficisto specigas egalan 

nombron da “bastonoj”, t. e. amerikaj rulitaj gazetoj, trioble pli malrapide, 

ol leterojn eĉ kun sufiĉe malklaraj adresoj. 

Krom leteroj, banderoloj kaj ˆjus nomitaj poˆstaj paketoj, oni devas ankoraŭ 

prilabori la leterojn rekomenditajn, t. e. enskribitajn, kaj leterojn 

ˆsarˆgitajn, t. e. enhavantajn monon kaj kostaˆjojn. 

Ĉiuj pecoj kune, kiujn 

unu sola naˆganta poˆsto transportas, prezentas la nombron de ĉirkaŭ 400 000 

poˆstaˆjoj de diversaj specoj; sed ofte tiu ĉi nombro altiˆgas ˆgis pli ol miliono 

da pecoj. La devo de la poˆstaj oficistoj, kiuj veturas kun la ˆsipo, estas dividi 

la poˆstaˆjojn laŭ la apartaj poˆstaj kursoj. La objektoj, kiuj estas difinitaj 

por la trairo transite, estas metataj en unu el la fakoj de la grandaj bretoj, 

kaj kiam la ˆsipo estas en movo, tiam oni vidas, kial la fundo de la apartaj 

fakoj en la grandegaj bretoj iras tiel malrekte malsupren. Se la fundo estus 

plata, tiam ĉe ĉiu leviˆgo de la ˆsipo ĉiuj poˆstaˆjoj elfalus, el la diversaj fakoj 

la objektoj denove miksiˆgus inter si, kaj la tuta laboro estus vana. 

Krom la transira komunikiˆgo, kiu iras tra Berlino, se la afero ne tuˆsas 

Holandon aŭ Svedo-Norvegujon, devas ja antaŭe jam esti pakitaj la kur- 

soj, kiuj iras el Bremeno. 

Ĉefa diskruciˆgejo por la norda, orienta kaj suda 

Germanujo estas Hannovero. La transoceana poˆsto venas el Bremeno Hannoveron, 

kaj tie ĉi en la daŭro de kelkaj minutoj, dum la kruciˆgo de la 

vagonaroj, la grandegaj sakoj kun la amerikaj poˆstaˆjoj devas esti disdividitaj 

en la poˆstajn vagonojn de la fervojoj, por ke tuj poste, en la tempo de 

la plua veturado, oni povu specigi ilin laŭ la diversaj stacioj. La specigantaj 

oficistoj devas scii preskaŭ pri ĉiu loko en Germanujo, kie ˆgi sin trovas kaj 

al kiu poˆsta kurso ˆgi apartenas. Sako post sako el la amerikaj poˆstaˆjoj estas 

malfermata, la enhavo estas ˆsutata en korbojn kaj nun dividata en la diversajn 

fakojn. Kiam unu fako estas tute aŭ duone plena, tiam oni pakas la 

leterojn, poˆstajn kartojn, poˆstajn asignojn, banderolojn k. t. p. en sakojn 

kun diversaj surskriboj, kaj la rekomenditajn kaj monajn sendaˆjojn denove 

en aliajn sakojn, kiuj ankaŭ portas sur si la surskribojn de la respondaj poˆstaj


kursoj. 

Aparta ekzerciteco estas necesa, por legi la amerikajn adresojn. La amerikano 

ekzemple havas la kutimon meti tuj sub la nomo de la adresato la 

straton kaj numeron, dum ni ˆgin skribas ordinare sub la nomo de la urbo. Al 

tio ĉi ˆguste la amerikaj leteroj, kiujn la elmigrintoj sendas hejmen, estas pleje 

skribitaj de homoj, kiuj ne bone posedas la plumon kaj nur malofte okupas 

sin per skribado de leteroj. Sur tia letero la diversaj partoj de la adreso kuras 

unu sur alian, duone germane, duone angle, kaj la amerika kolego, kiu estas 

kompetenta en tiaj aferoj, devas tiam helpi en la deĉifrado de la adresoj, tiel 

same kiel ankaŭ la enportadon de la rekomenditaj kaj monaj leteroj en la 

registrojn li faras kune kun la germana kolego. 

Se la vetero estas bona kaj la preparado de la poˆsto iras bone, tiam la 

poˆstaj oficistoj ofte havas ankaŭ tempon, por iri sur la ferdekon kaj ˆgui la 

belegan maran aeron; sed ordinare restas al ili tempo nur por la manˆgado, 

dormado kaj por la plej necesa ripozo vespere en la oficira salono aŭ en la 

fuma salono de la dua kajuto. Ili devas forte labori, se ili volas veni al fino 

kun sia laboro. Kiam la oceano estas traveturita kaj oni alproksimiˆgas al 

la kanalo, tiam parto de la poˆsto devas esti tute preta, ĉar ja ankaŭ anglaj 

poˆstaˆjoj por Southampton estas alportitaj el Ameriko. 

En la lastaj horoj komenciˆgas la fermado de la sakoj da leteroj. Ĉiuj 

amerikaj sakoj estas jam malplenigitaj, kaj la specigita enhavo migris en la 

sakojn germanajn. 

Ĉiu sako estas fermita per ˆsnuro, kiun oni povas kuntiri. 

La finojn de tiu ĉi sufiĉe dika ˆsnuro oni tratiras tra du truoj en la fundo de 

lada pladeto, kiu havas pli-malpli la grandecon de monero dumarka. Sur la 

fundo de tiu ĉi pladeto staras la surskribo “U. S. Mail”, t. e. poˆsto de la 

Unuigitaj ˆ Statoj. La finojn de la ˆsnuro oni ligas, kaj en la kavon de la pladeto 

oni nun fandas sigelvakson, kiu tute kovras la ˆsnuron, kaj poste oni premas 

sur ˆgin la amerikan sigelon, kiu portas sur si la surskribon: “U. S. German 

Sea Post” (Mara poˆsto de la Unuigitaj ˆ Statoj al Germanujo). 

Nun la poˆstaˆjoj estas kvankam jam specigitaj laŭ la germanaj kursoj, sed 

ili ĉiam ankoraŭ estas amerika propraˆjo kaj la Unuigitaj ˆ Statoj de Ameriko 

estas respondaj por tiuj ĉi objektoj. 

La fajra ˆsipo en la Weser fariˆgas videbla. La vaporˆsipo alproksimiˆgas al 

la hejma haveno. Jam prete pakitaj estas ĉiuj sakoj, ankaŭ la paketojn oni en 

la lastaj tagoj elprenis el la kestoj kaj specigis ilin laŭ la kursoj kaj lokoj de 

difino. La lumturo de Rothesand estas preterveturita, pli malrapide veturas 

la Lloyda vaporˆsipo laŭ la Weser, ˆgis ˆgi venas al la granda alvetura ponto 

de Nordenham. Kun bruo la ankroj estas delasitaj, la estraro venas sur la 

ˆsipon, kaj kun ili la reprezentantoj de la germana imperia poˆsto, kiuj tuj iras 

en la ˆsipan oficejon, kaj tie ĉi en la apudesto de la ambaŭ germanaj oficistoj, 

kiuj kunvenis de trans la oceano, ili transprenas de la amerikaj oficistoj la


sendaˆjon. La diversaj pozicioj en la formularoj estas komparataj, oni kvitancas, 

rapidaj manoj portas trans la havena ponto la poˆstajn sakojn el la ˆsipo 

sur la bordon, kie jam staras la grandaj flavaj kaleˆsoj por la akceptado de 

la sakoj kaj paketoj, kaj rapide oni veturas aŭ al la poˆsta oficejo en Nordenham, 

aŭ al la stacidomo de la fervojo, kie en la vagonaron estas enaranˆgitaj 

apartaj poˆstaj vagonoj, kiuj la tutan transmaran poˆston portas al Bremeno. 

Tie ĉi oni disapartigas la poˆstajn kursojn, kaj parton de la paketoj kaj sakoj 

oni lasas. Sed la plej granda parto iras senpere kun la kuriera vagonaro, 

kiu aliˆgas en Bremeno, pluen al Hannovero, kie ĉe la alveno de la transmara 

poˆsto denove disvolviˆgas viva poˆsta movado. El la Bremenaj poˆstaj vagonoj 

elflugas la sakoj kaj paketoj, ili estas ˆsarˆgataj en la poˆstajn vagonojn de la 

aliaj vagonaroj, kiuj staras sur la diversaj relaj vojoj, kaj post kelkaj minutoj 

elveturas preskaŭ laŭ ĉiuj direktoj la poˆstaj vagonaroj, kiuj disportas la 

transmaran poˆston por Germanujo kaj la alilando. 

La Berlina poˆsto sendas ĉiutage Hannoveron specigistojn, por ke ili la 

leterojn difinitajn por Berlino tuj specigu laŭ la poˆstaj oficejoj. En la tagoj, 

kiam venas la transmara poˆsto — kaj tio ĉi nun havas lokon kelkajn fojojn 

en la semajno — tiuj ĉi specigistoj ricevas helpantojn, kaj dum la vagonaro 

kuras de Hannovero Berlinon, ili uzas sian tutan forton kaj sian mirindan 

sciadon de la Berlinaj stratoj kaj domoj, por tiel pretigi la poˆstaˆjojn, ke 

ili en Berlino jam de la stacidomo povas esti disdividitaj per kaleˆsetoj al la 

apartaj poˆstaj oficejoj, kie tuj post la alveno komenciˆgas la disportado de 

la poˆstaˆjoj. La poˆstaˆjoj, kiujn oni ne havis tempon pretigi, kiel ankaŭ la 

poˆstaˆjoj difinitaj por la eksterlando kaj por transita trairo, per la grandaj 

kaleˆsoj de la stacidomo estas alportataj rekte al la Berlina ĉefa urba poˆstejo 

en la Reˆga Strato, tie ĉi ili estas specigataj kaj iras kun la plej proksimaj 

kurieraj vagonaroj pluen al la orienta kaj suda Germanujo. 

En tia maniero estas eble, ke letero, kiu en Nov-Jorko estis donita sur la 

poˆston en la tago de forveturo de Lloyda vaporˆsipo, la plej malfrue post ok 

tagoj trovas sin jam en la manoj de la adresato eĉ en la plej malproksima 

anguleto de Germanujo. Se oni al tio ĉi konsideros la malkaran poˆstan pagon 

de dudek pfenigoj, tiam oni efektive devas miregi pro la progresoj de la poˆstaj 

aferoj, precipe se oni ekmemoros, ke ankoraŭ antaŭ ĉirkaŭ sesdekjaroj letero 

el la suda Germanujo al la orienta Prusujo iris tiom same longe, kiel hodiaŭ 

letero el Nov-Jorko ˆgis ĉia urbeto en Germanujo, ke tia letero tiam kostis 

ĉirkaŭ unu talero kaj ke ordinare nur unu fojon en semajno iris poˆsto, kiu 

prenis kun si leterojn, tiel ke la respondo povis veni ne pli frue ol post dek 

kvar tagoj. 

La komunikiˆgoj inter la Unuigitaj ˆ Statoj de Nord-Ameriko kaj Eŭropo, 

precipe Germanujo, kreskas kun ĉiu tago, tiel ke jam nun fariˆgas malfacile 

pretiˆgi kun la poˆsta komunikiˆgo. Baldaŭ oni devos pensi enporti ankoraŭ


plibonigojn, kaj kredeble la tutmonda ekspozicio en Ĉikago helpos al tio, ke 

novaj faciligoj kaj rapidigoj estos enkondukitaj por la transsendado de la 

poˆstaˆjoj inter Ameriko kaj Eŭropo. [El “Das Buch fuer Alle”.]


5.4 La loˆgejoj de la termitoj 

La diversaj specoj de termitoj (ekzistas multaj specoj) konstruas nestojn de 

tre diversa formo. Kelkaj konstruas tureton el tero, de alteco iom pli ol 50 

centimetroj, ĉirkaŭitan de elstaranta konusa tegmento, tiel ke la konstruo 

estas tre simila je fungo; interne sin trovas multego da ĉeloj de diversa formo 

kaj grandeco. Aliaj preferas staton pli altan kaj konstruas siajn nestojn, 

kiuj havas diversan grandecon, de la grandeco de ĉapelo ˆgis la grandeco de 

barelo de sukero, kaj konsistas el kungluitaj pecetoj da ligno — en branĉoj 

de arboj, ofte en la alteco de 20-25 metroj. Sed senkompare la plej rimarkindaj 

loˆgejoj estas tiuj, kiujn konstruas la “Termes fatalis”, speco, vivanta 

en Gvineo kaj aliaj partoj de la Afrikaj bordoj de maro kaj pri kies nestoj 

skribas Smeathman en la 71 volumo de la “Phisos. Transactions”. Tiuj ĉi 

nestoj estas farataj tute el tero, havas ordinare la altecon de 3-4 metroj kaj 

respondan larˆgecon, tiel ke, se amaso da tiaj nestoj sin trovas kune, kio ofte 

havas lokon, oni povas ˆgin preni por vilaˆgo de la sovaˆguloj; kaj efektive tiuj ĉi 

nestoj ofte estas pli grandaj, ol la dometoj de la tieaj homoj. En la komenco 

ili konstruas du aŭ tri turetojn el tero, havantajn la altecon de preskaŭ 30 

centimetroj kaj la formon de konuso da sukero. Tiuj ĉi prezentas la trabaron 

de la estonta konstruo, ili baldaŭ fariˆgas pli multaj kaj pli altaj, poste oni 

ilin malsupre pli larˆgigas, supre ligas en kupolon, ĉirkaŭe fortikigas per dika 

muro el tero, kaj tiel ili prezentas loˆgejon de la grandeco kaj formo de amaso 

da fojno, je kiu ili en kelka malproksimeco estas tre similaj, kiam ili kovriˆgas 

per herbo, kio baldaŭ fariˆgas. Kiam la konstruo ricevis tiun ĉi lastan formon, 

tiam la internaj turetoj, esceptinte la suprojn, kiuj en diversaj lokoj elstaras 

kiel ĉambretoj, estas forigataj kaj la tero estas uzata por aliaj celoj. Nur la 

malsupra parto de la konstruo estas okupata de la loˆgantoj. La supra parto 

aŭ la kupolo, kiu estas tre dika kaj fortika, restas malplena kaj servas precipe 

kiel defendo kontraŭ la ˆsanˆgoj de la vetero kaj kontraŭ la atakoj de naturaj 

kaj okazaj malamikoj, kiel ankaŭ por konservi al la malsupra parto la necesan 

varmecon kaj malsekecon por la disvolviˆgo de la ovoj kaj por la flegado de la 

idoj. La parto loˆgata enhavas la palacon reˆgan aŭ la loˆgejon de la reˆgo kaj 

reˆgino, la nutrejon por la idoj, la provizejon aŭ konservejon de la manˆgaˆjo kaj 

sennombrajn irojn, pasojn kaj malplenajn lokojn, aranˆgitajn laŭ la sekvanta 

plano. En la mezo de la konstruo, rekte sub la supro kaj pli-malpli sur egala 

alteco kun la tero, sin trovas la reˆga ĉambro, arkaˆjo de duone ovala formo aŭ 

simila je forno de bakado. ˆ Gi estas ne pli longa, ol du centimetroj, sed oni 

ˆgin pligrandigas ˆgis dekkvin centimetroj kaj pli multe, kiam la reˆgino fariˆgas 

pli dika. En tiu ĉi ĉambro loˆgas la reˆgo kaj la reˆgino konstante, kaj pro la 

malvasteco de la eniroj, kiuj apenaŭ sufiĉas por tralasi la plej malgrandajn 

regatojn, le gereˆgoj neniel povas eliri; tiel ili, simile je multaj niaj potenculoj,

5.4. LA LO ˆ GEJOJ DE LA TERMITOJ 157 

kare pagas por la reˆgado per la perdo de la libereco. Tuj apud la ĉambro 

de la gereˆgoj, ĉirkaŭe de ĉiuj flankoj en la spaco de tridek centimetroj aŭ 

pli multe, sin trovas la ĉambroj de la reˆga kortego, konfuzita labirinto da 

sennombraj ĉambroj de diversa formo kaj grandeco, el kiuj ĉiu sin malfermas 

en alian kaj estas aranˆgita por oportuneco de la soldatoj kaj servantoj, de 

kiuj ĉiam kelkaj miloj atendas la ordonojn de sia reˆgo kaj reˆgino. Post la 

ĉambroj de la reˆga kortego iras nutrejoj kaj provizejoj; la unuaj ĉiam estas 

plenaj de ovoj kaj idoj, kaj en la komenco de la konstruado ili sin trovas tuj 

apud la reˆga ĉambro; sed kiam la kreskanta grandeco de la reˆgino postulas pli 

grandan ĉambron kaj la apudaj ĉambroj por la pligrandigita nombro da servantoj 

postulas la forigon de la ovoj, tiam la malgrandaj ĉambroj de nutrado 

estas detruataj, kaj en kelka malproksimeco estas konstruataj aliaj, iom pli 

grandaj kaj ankaŭ en pli granda nombro. Per sia ˆstofo ili diferencas de ĉiuj 

aliaj ĉambroj: ili estas konstruitaj el pecetoj da ligno, kiuj estas gluitaj inter 

si kredeble per rezino. Amaso da tiuj densaj, neregulaj kaj malgrandaj lignaj 

ĉambretoj, el kiuj neniu atingas la largecon de du centimetroj, estas de sia 

flanko fermita en komuna tera ĉambro, kiu ofte estas pli granda, ol kapo de 

infano. La provizejoj sin trovas intermiksite kun la nutrejoj kaj prezentas 

ĉiam terajn ĉambrojn plenajn de provizoj. La provizoj konsistas el pecetoj 

da ligno kaj el densigitaj sukoj de kreskaˆjoj. Tiuj ĉi provizejoj kaj nutrejoj 

estas apartigitaj unuj de la aliaj por malgrandaj malplenaj ĉambretoj kaj 

pasoj, kiuj komunikiˆgas inter si aŭ iras ĉirkaŭe, apartigitaj unuj de la aliaj, 

havas de ĉiuj flankoj sian daŭraˆjon en la ekstera muro de la konstruo kaj 

atingas tie ˆgis du trionoj aŭ tri kvaronoj de la alteco. Tamen ili ne okupas 

la tutan malsupran parton de la monteto, sed trovas sin nur en la flankoj, 

kaj en la mezo sub la kupolo ili lasas liberan kampon, kiu estas tre simila 

je la mezospaco de malnova preˆgejo; ˆgia tegmento sin apogas sur tri aŭ kvar 

grandaj gotaj arkaˆjoj, el kiuj tiu, kiu sin trovas en la mezo de la kampo, 

ofte havas la altecon de unu metro kaj la aliaj de ĉiu flanko estas ĉiam pli 

malataj, kiel serio da arkaˆjoj en perspektivo. La ĉambroj, nutrejoj k. t. 

p. estas kovritaj de plata sentrua tegmento, por reteni la malsekecon en 

la okazo, se la kupolo estus difektita; kaj la libera kampo, kiu estas iom pli 

alta, ol la ĉambro de la reˆgo, havas ankaŭ netraflueblan plankon kaj estas tiel 

aranˆgita, ke la tutan pluvon, kiu povus enpenetri, ˆgi forkondukas en la subterajn 

irojn. Tiuj ĉi iroj estas tre grandaj, kelkaj havas tridek centimetrojn 

en la diametro, tute cilindraj, kaj servas en komenco, simile al la katakumboj 

de Parizo, kiel la rompejoj, el kiuj estas prenataj la materialoj konstruaj, kaj 

poste ili servas kiel grandaj eliroj, tra kiuj la termitoj faras iliajn rabojn, 

kiujn ili entreprenas en kelka malproksimo de sia loˆgejo. Ili iras en malrekta 

direkto sub la fundamento de la monteto en la profundecon de ĉirkaŭ unu 

metro, branĉiˆgas poste en ĉiun flankon kaj tiras sin sub la supraˆjo de la tero


tre malproksime. Ĉe ilia eniro en la internaˆjon ili komunikiˆgas kun aliaj pli 

malgrandaj iroj, kiuj sin levas spirale en la interna parto de la ekstera kovro, 

iras ronde ĉirkaŭ la loˆgejo ˆgis la supro, ĉe kio ili tratranĉas unu la alian sur 

diversaj vojoj, kaj ĉiu en diversaj lokoj sin malfermas senpere en la kupolon 

kaj en la malsupran parton de la konstruo aŭ komunikiˆgas kun ĉiu parto 

de tiu ĉi lasta per aliaj, pli malgrandaj, rondaj aŭ ovalaj iroj de diversaj 

diametroj. Ke la subteraj ĉefaj iroj devas esti tiel grandegaj, venas kredeble 

de tio, ke ili estas la grandaj traveturejoj, per kiuj la loˆgantoj enkondukas 

sian teron, lignon, akvon aŭ provizojn, kaj ilia spirala aŭ ˆstupara leviˆgo esta 

necesa por oportuna aliro de la termitoj, kiuj nur kun granda malfacileco 

povas sin levadi vertikale. Por eviti tiun ĉi malfacilecon en la internaj vertikalaj 

partoj de la konstruo, ili ofte faras vojeton de centimetro de larˆgeco, 

kiu sin levas ˆstupare, kiel monta vojo, kaj per tio ĉi ili tre facile sin levas 

sur altaˆjojn, kiujn ili sen tio ne povus atingi. La sprita penado mallongigi 

sian vojon elvokis, kiel ˆsajnas, ankoraŭ pli eksterordinaran elpenson. Tio 

ĉi estas speco de ponto kun grandega arkaˆjo, kiu iras de la planko de la 

kampo al la supraj ĉambroj en la flanko de la domo, respondas al la celoj de 

ˆstuparo kaj mallongigas la interspacon ĉe la forportado de la ovoj el la reˆgaj 

ĉambroj al la supraj teraj ĉambroj, kiuj en kelkaj montetoj sin trovas unuj 

de la aliaj en malproksimeco de 1 - 1 1/2 metroj, kalkulante la vojon plej 

rektan, kaj ankoraŭ multe pli malproksime, se ni kalkulos per la kurbaj kaj 

turnitaj iroj, kiuj kondukas tra la internaj ĉambroj. Smeathman mezuris unu 

el tiaj pontoj; ˆgi havis la larˆgecon de unu centimetro, la dikecon de duono 

da centimetro, la longecon de dudek centimetroj, kaj prezentis la flankon de 

elipsa arko de responda grandeco, tiel ke oni devas miri, ke ˆgi ne rompiˆgis 

per sia propra pezo, antaŭ ol ˆgi estis ligita kun la supre staranta kolono. Ĉe 

la fundamento ˆgi estis fortigita per malgranda arko kaj havis laŭlonge de sia 

supra plataˆjo sulkon, aŭ aranˆgitan intence por pli granda sendanˆgereco de 

la irantoj, aŭ per si mem elbatitan per la tro ofta irado. Rilate tiun ĉi ponton 

grandan miron meritas tiu cirkonstanco, ke la gotajn arkaˆjojn kaj entute 

ĉiujn arkaˆjojn de la diversaj iroj kaj ĉambroj la termitoj ne kavernigas, sed 

disˆsiras. Por krei tiujn ĉi efektive gigantajn konstruojn, tiuj ĉi malgrandaj 

bestetoj devas uzi la plej nekredeblan diligentecon, la plej senĉesan laboradon 

kaj la plej senlacan lertecon. Ke tiaj malgrandaj insektoj, kiuj havas 

apenaŭ la longecon de duono da centimetro, povas en tri aŭ kvar jaroj pretigi 

konstruon de kvar metroj de alteco kaj de responda dikeco, ornamitan per 

multego da turetoj, kun miriadoj da ĉambroj de diversa grandeco kaj el diversaj 

materialoj, konstruitaj sub ˆgiaj grandegaj arkaˆjoj; ke ili en diversaj 

direktoj kaj diversa profundeco elfosas sennombrajn subterajn vojojn, el kiuj 

multaj havas dudek kvin centimetrojn en la diametro, aŭ disˆsiras arkaˆjon el 

ˆstono super aliaj vojoj, kiuj kondukas de la ĉefurbo en la malproksimecon

5.4. LA LO ˆ GEJOJ DE LA TERMITOJ 159 

de kelkaj centoj da metroj; ke ili aranˆgas en la ĉirkaŭaˆjo kaj en la internaˆjo 

grandegajn ˆstuparojn aŭ pontojn, kaj fine, ke la milionoj, kiuj estas necesaj 

por tiaj herkulesaj laboroj kaj senĉese iras kaj reiras en diversaj direktoj, 

neniam malhelpas unu al la alia, — estas mirindaˆjo de la naturo, aŭ pli ˆguste 

de la Kreinto de la naturo, kiu multe superas la plej glorajn kreitaˆjojn kaj 

konstruojn de la homo; ĉar se tiuj ĉi bestetoj estus egale grandaj, kiel li, kaj 

konservus sian ordinaran instinkton kaj laboremecon, tiam iliaj konstruoj 

atingus la miregindan altecon de tuta kilometro, iliaj trakondukoj prezentus 

belegan cilindron kun diametro de cent metroj, per kio la piramidoj de Egiptujo 

kaj la akvokondukoj de Romo perdus sian tutan gloron kaj fariˆgus nuloj. 

La plej alta piramido ne havas pli ol ducent metrojn, kio, se ni kalkulos, ke 

la homo havas la altecon de nur 1 1/2 metroj, prezentos nur 133 fojojn la 

altecon de la homo. Dume la nesto de la termitoj havas la altecon de almenaŭ 

kvar metroj kaj tiuj ĉi insektoj mem la altecon de ne pli ol duono da 

centimetro, la loˆgejo sekve estas okcent fojojn pli alta, ol ˆgiaj konstruantoj.


5.5 Korespondado komerca 

Sinjoro M. . . , en Briançon. 

(de L. de BEAUFRONT) 

Kun la rekomendo de honorinda negocisto de via regiono, mi permesas 

al mi adresi al vi mian prezaron ˆgeneralan kaj samtempe 

kelkajn specimenojn de la vendobjektoj paperaj kaj kartonaj, kiujn 

mi havas ordinare en mia magazeno. Mi esperas, ke vi ˆsatos 

la kvaliton tute rimarkindan de la komercaˆjoj, kiujn mi proponas 

al vi, kaj ke la kondiĉoj profitaj, en kiuj mi povas liveri ilin al 

vi, decidigos vin doni al mi viajn mendojn. Vi povos ankaŭ vidi 

en mia katalogo, ke, krom la paperoj, mi ankaŭ makleras pri 

ĉiuj komercaˆjoj de la urbo Roubaix, speciale pri la drapoj kaj 

teksaˆjoj ĉiuspecaj. Miaj malnovaj kaj konstantaj interrilatoj kun 

ĉiuj firmoj ĉi-tieaj donas al mi la eblon trakti la negocojn de miaj 

mendantoj kun la tuta kompetento dezirinda kaj per tia maniero, 

ke ili estu plene kontentaj. Esperante, ke vi favoros min per viaj 

mendoj, mi petas, Sinjoro, ke vi akceptu mian sinceran saluton. 

R. 

Sinjoro R. . . , en Roubaix. 

Mi ricevis vian leteron de la 10-a de la kuranta monato kun viaj 

proponoj pri liveroj kaj la anonco pri viaj specimenoj, kiuj ankaŭ 

bone alvenis al mi. En aliaj cirkonstancoj fari uzon el tio estus 

malfacile por mi, ĉar mi ne havas motivon por forlasi miajn kutimajn 

liverantojn, kiuj kontentigas min. Tamen, ĉar la prezoj, 

kiujn vi prezentas al mi, estas iom pli malkaraj, mi mendas de vi, 

por provo, cent rismojn da papero konforma je specimeno n-ro 1, 

kaj tiom same da n-ro 2. Se viaj liveroj estos kontentigaj, kiel 

mi esperas, mi sendos al vi pli grandajn mendojn. Por la pago 

volu prezentigi kambion al mia kaso, post tridek tagoj, kun 2 % 

da diskonto, konforme je viaj kondiĉoj. Koncerne vian proponon 

pri drapoj, mi bedaŭras, ke mi ne povas profiti ˆgin, ĉar mi tute 

ne okupas min je tiuj komercaˆjoj. Atendante vian raporton pri la 

ekspedo, mi prezentas al vi, Sinjoro, mian sinceran saluton. M. 

Sinjoro H. . . , en Marseille. 

Ni havas la honoron sciigi vin, ke ni ekspedas al vi hodiaŭ, malrapidire, 

keston enhavantan 60 botelojn da vinoj diversaj, konforme

5.5. KORESPONDADO KOMERCA 161 

je la mendo, kiun vi donis al nia vojaˆgisto, S-ro L. Vi trovos tie ĉi 

enfermitan la detalan fakturon. Volu akcepti ˆgin kiel ˆgustan kaj 

enskribi la sumon en nian krediton. Ĉiam sindonemaj por viaj 

mendoj, ni petas vin, k. t. p. 

Sinjoro K. . . , en Parizo. 

Ni sendas al vi tie ĉi aldonite la staton de via kalkulo fermita ĉe 

la fino de decembro. Ni petas, ke vi ekzamenu ˆgin kaj diru al ni, 

ĉu ni konsentas. 

Sinjoro B. . . , en Lille. 

Mi rapidas respondi je via letero kaj doni al vi la petitan informon 

pri la firmo N. ˆ Gi ˆguas tie ĉi la plej bonan reputacion. Mi 

pensas, ke vi povas liveri al ˆgi en plena trankvilo. Sen garantio 

nek respondeco, kiel kutime. Tre sincere via. . . 

KVITANCO 

(Mi certigas per tio ĉi, ke) mi ricevis de Sinjoro R. la sumon de mil 

frankoj, kiujn al li mi pruntis por unu jaro en la dato 1a de januaro 

1900, kune la sumon de dudek kvin frankoj kiel la procentojn po 

5 % de la dirita sumo dum la dua duonjaro. Aprobante por mil 

dudek kvin frankoj. 

Parizo, la l-an de januaro 1901.


5.6 Kronika katara konjunktivito 

(el la libro de profesoro E. FUCHS). 

Simptomoj. Ĉe la kronika kataro de la konjunktivo la objektive trovataj 

ˆsanˆgoj estas entute malmulte signifaj. Estas modera ruˆgeco de la konjunktivo, 

aŭ nur super la tarso, aŭ ankaŭ en la parto transira. La konjunktivo 

estas glata kaj ne ˆsvelinta; nur en malnovaj okazoj aperas hipertrofio de la 

konjunktivo kun ˆgia dikiˆgo kaj velursimila karaktero. La sekrecio estas malgranda 

kaj montras sin precipe per kungluiteco de la palpebroj matene. La 

blanketa ˆsaŭmo, kiun oni ofte trovas en la anguloj de la palpebroj, venas 

de tio, ke en sekvo de ofta palpebrumado la larma fluidaˆjo kun la eligaˆjo 

de la Meibomaj glandetoj per batiˆgado fariˆgas speco de ˆsaŭma emulsio. La 

konstanta malsekiˆgado de la haŭto en la anguloj de la palpebroj kondukas 

al la formiˆgado de ekskoriacioj. En kelkaj okazoj la sekrecio, anstataŭ esti 

pliigita, ˆsajnas eĉ malpliigita. Pro la tre malgranda aŭ eĉ tute mankanta 

pliiˆgo de la sekrecio kelkaj aŭtoroj difinas multajn okazojn de kronika kataro 

ne kiel tian, sed kiel hiperemion de la konjunktivo. Ĉe la sensignifeco de la 

simptomoj objektive rimarkeblaj, tiom pli granda atento devas esti turnata 

al la plendoj de la paciento. Efektive la subjektivaj simptomoj pleje estas 

tiel karakteraj, ke el ili oni facile povas meti la diagnozon de kronika kataro 

de la konjunktivo. La plendoj ordinare estas la plej grandaj vespere. La 

pezeco de la palpebroj, tage apenaŭ rimarkebla, vespere estas tiel granda, 

ke al la pacientoj estas tre malfacile teni la okulojn nefermitaj; ili havas 

la senton, kvazaŭ ili volus dormi. Per la nemulta eligaˆjo, kiu en formo de 

mukaj fadenoj restas en la konjunktiva sako, naskiˆgas teda sento de fremda 

korpo, kvazaŭ en la okulo estus polvero; kiam tiaj mukaj fadenoj metiˆgas sur 

la korneon, tiam la vidado malklariˆgas aŭ tiam ĉirkaŭ la flamo de kandelo 

montriˆgas ĉielarkaj koloroj; krom tio la pacientoj rakontas pri malagrablaj 

sentoj de diversaj specoj, nome pri brulado kaj jukado, pri blinduliˆgado per 

lumo, rapida laciˆgado de la okuloj ĉe la laborado, ofta palpebrumado k. t. p. 

Matene la okuloj estas iom kungluitaj aŭ iom da flava sekiˆginta eligaˆjo trovas 

sin en la interna angulo de la okulo. En aliaj okazoj ekzistas turmenta sento 

de sekeco kaj la okuloj povas esti malfermataj nur kun malfacileco, kaj la 

paciento havas la senton kvazaŭ la palpebroj pro manko de malsekeco estas 

algluitaj al la okulpomo (kataro seka). — Tiuj ĉi tiel diversaspecaj plendoj 

tute ne trovas sin en difinita interrilato al la objektiva stato. Ĉe multaj homoj 

oni vidas la konjunktivon sufiĉe forte ruˆgiˆginta kaj tamen ili plendas pri 

nenio eĉ plej malgranda, dum ĉe aliaj, kiuj la kuraciston simple elturmentas 

per siaj piendoj, oni ofte apenaŭ rimarkas iajn ˆsanˆgetojn en la konjunktivo.

5.6. KRONIKA KATARA KONJUNKTIVITO 163 

Irado de la malsano. La kronika kataro de konjunktivo estas unu el la 

plej oftaj malsanoj de la okuloj, kiu estas renkontata precipe ĉe personoj 

grandaˆgaj kaj nome pli maljunaj. Ĉe maljunuloj ˆgi estas preskaŭ regulo, 

ke ni trovas facilan gradon da kronika konjunktivito, kiun oni nomas kataro 

maljunula. La daŭrado de la konjunktivito estas ordinare longa; multaj homoj 

suferas je ˆgi grandan parton de sia vivo. La malsano povas konduki 

al komplikaˆjoj, kiuj parte donas nerebonigeblajn ˆsanˆgojn. Al la plej oftaj 

komplikaˆjoj apartenas la brulumo de la palpebra rando — blefarito — sekve 

de la ofta malsekiˆgado de la randoj de la palpebroj per la pli riĉe eligataj 

larmoj. Ankaŭ sekve de la malsekiˆgado per la larmoj la haŭto de la malsupra 

palpebro estas atakata de ekzemo, aŭ ˆgi fariˆgas rigida kaj mallongiˆgas, tiel 

ke la libera rando jam ne perfekte almetiˆgas al la okulpomo. Sekve de tio la 

larma punkto jam ne trempiˆgas en la larman lagon, per kio la forkondukado 

de la larmoj en la larman sakon estas malhelpata, la fluado de la larmoj estas 

pligrandigata kaj tio ĉi denove efikas malutile sur la staton de la haŭto. Tiamaniere 

formiˆgas rondo da eraroj, kiu kondukas al ĉiam plua malleviˆgo de la 

malsupra palpebro, al la ektropio. Tiu ĉi eliro estas ankoraŭ akcelata per tio, 

ke la pacientoj ofte deviˆsas la defluantajn larmojn kaj ĉe tio pasigas la tukon 

de supre malsupren, per kio la malsupra palpebro estas tirata malsupren. 

Se la mallongiˆgo de la palpebra haŭto, malsekigata de larmoj, aperigas sin 

pli en direkto horizontala, tiam naskiˆgas blefarofimozo. Fine la kataro ofte 

kaŭzas ulceretojn de la korneo. 

Etiologio. La kaŭzoj de la kronika kataro estas: 1. Antaŭirinta kataro 

akra, kiu, anstataŭ plene saniˆgi, transiris en la stadion kronikan. 2. Komunaj 

malutilaˆjoj de diversaj specoj. Al ili apartenas antaŭ ĉio malbona 

aero, difektita per fumo, polvo, varmego, kunestado de multe da homoj k. 

t. p. La laboristoj en fabrikoj, kie estas multe da polvo, la kelneroj en la 

fumoplenaj restoracioj k. t. p. suferas tre ofte je kronika konjunktivito. 

Al tio disponas ankaŭ malfrua irado dormi, nokta maldormado, troa ˆguado 

de alkoholaj trinkaˆjoj. Ĉe personoj, kiuj jam suferas je kronika konjunktivito, 

ˆgi multe malboniˆgas post ĉia tiaspeca malutilaˆjo, ekzemple post vespero 

pasigita en teatro aŭ en fumoplenaj ĉambroj. La daŭra efikado de vento kaj 

malbona vetero kaŭzas ĉe la vilaˆganoj, veturilistoj k. s. tiel oftan kataron. 

Pro tiu sama kaŭzo ankaŭ okuloj forte elstarantaj, aŭ kies palpebroj estas 

mallongigitaj (lagoftalmo), estas atakataj de kataro, ĉar ili tro malmulte estas 

defenditaj kontraŭ la aero. La efiko, kiun faras sur la konjunktivon la 

konstanta kuntuˆsiˆgado kun la aero, montriˆgas la plej bone ĉe la ektropio, ĉe 

kiu la nekaˆsita konjunktivo de la tarso fariˆgas forte ruˆga kaj dika, velursimila 

aŭ eĉ tuberplena. Tiom same malbone kiel longedaŭran kuntuˆsiˆgadon kun la 

aero, la konjunktivo elportas ankaŭ la konstantan foreston de tiu ĉi lasta, tial 

ĉe longe daŭranta ĉirkaŭligo de la okulo ankaŭ aperas kronika kataro. 3. Troa


streĉado de la okuloj, precipe ĉe personoj hipermetropiaj kaj astigmatismaj, 

povas kaŭzi kronikan kataron. 4. Lokaj malutilaˆjoj. Al ili apartenas incitado 

de la konjunktivo per fremdaj korpoj, kiuj restas en la konjunktiva sako; al 

tiaj fremdaj korpoj oni devas alkalkuli en pli vasta senco de la vorto ankaŭ 

okulharojn, kiuj estas turnitaj kontraŭ la okulpomo. En la plimulto da okazoj 

la loka malutilaˆjo konsistas en ia alia malsano de la okulo, kiu aperigas 

post si la kataron kiel suferon sekvan, kiel ekzemple blefarito aŭ infarktoj en 

la glandetoj Meibomaj. Reteniˆgo de larmoj en sekvo de blenoreo de la larma 

sako aŭ de nesufiĉa trempiˆgado de la larmaj punktoj en la larman lagon estas 

ofta kaŭzo de la kataro, tial oni neniam devas forgesi ĉe unuflanka kataro 

esplori, ĉu ne ekzistas ia sufero de la larmaj vojoj. La kataroj kaŭzitaj de 

cirkonstancoj lokaj distingiˆgas de la kataroj kaŭzitaj de malutilaˆjoj komunaj 

per tio, ke ili tre ofte estas unuflankaj, dum en la lasta okazo laŭ la naturo 

de la afero pleje suferas ambaŭ okuloj. 

Terapio. Estas kompreneble, ke la kuracado devas antaŭ ĉio turni atenton 

al la kaŭza momento, per konforma reguligo de la komunaj kondiĉoj de la 

vivo, kiom tion ĉi permesas la profesio de la paciento, per forigo de ekzistantaj 

lokaj kaŭzoj de la kataro k. t. p. Por la kuracado de la konjunktivo mem ni 

antaŭ ĉio, kiel ĉe la kataro akra, havas por nia dispono la nitran arˆgenton, 

kiun oni uzas por ˆsmirado per peniko (en solvo 2 p. 100) aŭ por engutado (en 

solvo 1/4 — 1/2 p. 100). Oni uzas ˆgin nur en tiuj okazoj, en kiuj la kataro 

estas akompanata de pli forta sekrecio kaj do malfirmiˆgo de la konjunktivo, 

ĉar tiaj periodoj de akra malsaniˆgo ofte okazas en la daŭro de ĉiu kronika 

kataro, kaj ankaŭ tiam, kiam ekzistas jam hipertrofio de la konjunktivo. 

En la ceteraj okazoj sufiĉas adstringaj gutoj (okulakvoj), kiujn la paciento 

mem povas al si engutadi. La plej uzataj el tiuj ĉi okulakvoj estas: flava 

adstringa okulakvo (collyrium adstringens luteum), aŭ safrana tinkturo de 

opio (tinctura opii crocata), ambaŭ ordinare estas porskribataj ne pure, sed 

miksite kun egala kvanto da akvo; kupro aluna, zinko sulfura, ambaŭ en 

1/2-1 p. 100 solvo; plue aluno, tanino, bora acido kaj aliaj adstringantaˆjoj. 

La vica ordo, en kiu tiuj ĉi okulakvoj estas cititaj, respondas proksimume 

al ilia laŭgradeco, de la plej fortaj ˆgis la plej delikataj. Ili devas esti engutataj 

ĉiutage unu aŭ du fojojn, sed ne vespere. Ni elkalkulis tiom da ili, ĉar estas 

bone havi pli grandan elekton el ili, ĉar ĉe la longa daŭrado de la kataro 

oni ofte devas ˆsanˆgi la rimedojn. 

Ĉiu rimedo, uzata tro longe, perdas sian 

efikecon, ĉar la konjunktivo al ˆgi alkutimiˆgas. Kontraŭ la kungluiˆgado de la 

palpebroj, kiel ankaŭ kontraŭ ekzistantaj ekskoriacioj oni igas vespere antaŭ 

la endormiˆgo froti sur la fermitaj palpebroj ˆsmiraˆjon kun blanka hidrarga 

precipitato (1/2-1 p. 100).

5.6. KRONIKA KATARA KONJUNKTIVITO 165 

1 Laŭ la nova Aŭstruja farmakopeo ˆgi devas esti preparata en la sekvanta 

maniero: 

Rp. Amonio klora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0,50 

Zinko sulfura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1,25 

Solve en: 

Akvo distilita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200,00 

Aldonu: 

Kamforo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0,40 

Solvita en: 

Spirito vina dissolvita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20,00 

Aldonu: 

Safrano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0,10 

Tenu 24 horojn ofte skuante, filtru. 

La okulakvo de Romershausen, kiu ankaŭ estas multe uzata ĉe kronika 

kataro de la okuloj, konsistas el miksaˆjo do fenkola tinkturo kaj fenkola akvo. 

1 Tiu ĉi okulakvo, nomata ankaŭ okulakvo de Horst, nun en la plimulto da landoj jam 

plu ne estas oficinala; tamen ˆgi faras bonegajn servojn kaj en kelkaj okazoj oni povas ˆgin 

anstataŭigi per neniu alia rimedo.


5.7 La sunhorloˆgo en Dijon 

(El la Revue Bourguignonne, publikigata de la Universitato de Dijon). 

Multaj homoj en ĉiu lando laboras nun por la propagando de la bela 

lingvo internacia. La junaj fraŭloj aŭ fraŭlinoj sin ˆgoje amuzas, skribante, 

legante, parolante pri ĉiuj objektoj de la mondo, precipe pri la plej konformaj 

al sia feliĉa aˆgo. Ili tiel pruvas, pli kaj pli, la mirindan kapablon de Esperanto 

esprimi tute la delikataˆjojn de la spirito kaj de la koro. La maljunaj, miaj 

egalaˆguloj, aliflanke, povas pruvi, ke tiu kapablo ne estas malpli mirinda por 

skribi, legi, paroli pri ĉiuj objektoj sciencaj. 

Hodiaŭ mi do volas, malgraŭ malfortiˆgo pro laceco kaj klopodoj, en la 

kelkaj sekvontaj linioj, doni rapide la priskribon kaj teorion de la sunhorloˆgo, 

kuˆsanta en la fundo de la ĉarma Parko de Dijon, sur la bordo de la beleta 

rivero nomata Ouche. 

Figuro 5.1 

Sur la tero horizonta estas desegnitaj la du linioj NS (nordo-sudo) kaj EO 

(oriento-okcidento) sin kruciˆgantaj rektangule en I. Du dekduoj da markoj 

ˆstonaj estas plantitaj, ĉirkaŭ I, laŭ la fig. 5.1. Sur ˆstono laŭlonge de la linio 

SN estas markitaj punktoj kun la signoj de la zodiako, de kankro al kapro, sur 

unu flanko de SN, kaj de kapro al kankro sur la alia flanko. 

Ĉiu promenanto 

tra la Parko, kiu volas scii la horon, iru stari rekte sur la punkto zodiaka 

respondanta al la tago de lia promenado kaj li vidos sian ombron direktatan 

al la punkto ˆstona markita per la horo serĉata.

5.7. LA SUNHORLO ˆ GO EN DIJON 167 

Oni vidas ke en tiu ĉi horloˆgo: 

1. La ombroˆjetilo estas movebla, sed ĉiam vertikala, kaj staranta sur NS, 

en iu punkto A, kies interspaco δ al I estas funkcio nur de la dekliniˆgo 

D de la suno; 

2. La koordinatoj x, y de ĉiu marko ˆstona M estas funkcioj nur de la horo 

h, videble skribita sur M. 

Komparante la sunhorloˆgon kun bona poˆshorloˆgo, oni certiˆgos pri la 

ˆgusteco de la unua. 

Mi scias nek la epokon nek la uzitan manieron de la konstruo de tiu ĉi 

sunhorloˆgo; kaj mi ne konas, alian ekzempleron de tia en iaj urboj aŭ libroj. 

Sed tion ĉi nia eminenta kolego Charles Meray povus, sendube, al ni sciigi; mi 

do petas lin ke li volu skribi la historion de tiu malofta horloˆgo en Esperanto, 

lingvo, en kiu li estas tiel majstro kiel en matematiko. 

Atendante tiun historion, oni vidos facile la eblon konstrui ˆguste tian 

sunhorloˆgon, se oni serĉos la formulojn liverantajn x, y kaj δ. 

Oni nomu: 

δ : la kolatitudon de la loko. 

α : la azimuton de la suno. 

D : ˆgian dekliniˆgon. 

h : ˆgian angulon horan aŭ la horon veran. 

Oni scias, ke la triangulo formita, sur la sfero ĉiela, per la polo, la zenito 

kaj la suno donas: 

kot(α) = 

kos(ϕ) · kos(h) − sin(ϕ) · tg(D) 

sin(h) 

(5.1) 

Por ke la ombro de ombroˆjetilo, vertikale metila en A, pasu tra la punkto 

M(x, y) respondanta al h, estas necesa la rilato 

δ = y − x · kot(α) (5.2) 

evidenta per la fig. 5.2. Sed devas dependi x, y nur de h, kaj δ nur de D; 

oni do havas 

aŭ 

dφ 

dh 

= 0


dy 

dh 

Figuro 5.2 

d (kot(α)) dx 

= x · + kot(α) · 

dh 

dh 

(5.3) 

Sekve, metinte anstataŭ kot(a) kaj d 

dh (kot(α)) iliajn valorojn eltiritajn el 

la formulo (5.1), oni havas 

 

dy sin(ϕ) 

= tg(D) · 

dh sin(h) 

x · kot(h) − dx 

dh 

 

− kos(ϕ) 

sin2 

x − 

(h) 

dx 

 

· sin(h) · kos(h) 

dh 

(5.4) 

Por ke y dependu nur de h, estas necese nuligi la koeficienton de tg(D), 

aŭ skribi 

x 

= kot(h) · dh 

d 

de kie 

x = c · sin(h) 

c estante konstanto arbitra. Sekve (4) donas 

dy 

dh = c · (−1 + kos2 (h)) · kos(ϕ) 

sin(h) 

= c · kos(ϕ) · sin(h),


de kie 

y = c · kos(ϕ) · kos(h) + c ′ ; 

tie ĉi c ′ estas alia konstanto arbitra. Fine (2) liveros: 

δ = c · kos(ϕ) · kos(h) + c ′ − c · (kos(ϕ) · kos(h) − sin(ϕ) · tg(D)) 

= c · sin(ϕ) · tg(D) + c ′ . 

Resume, oni vidas ke: 

1. La ˆstonaj markoj estas trovitaj per 

kaj metitaj sur la elipso 

x = c · sin(h), y = c · kos(ϕ) · kos(h) + c ′ 

x 2 

c 2 + (y − c′ ) 2 

c 2 · kos 2 (ϕ) 

2. La zodiakaj punktoj estas trovitaj per 

= 1. 

δ = c · sin(ϕ) · tg(D) + c ′ . 

La konstruinto de la horloˆgo Dijona elektis c ′ = 0 pro simpleco, kaj c de 

longeco agrabla rilate al la larˆgeco de la vojo kondukanta al tiu horloˆgo tiel 

stranga kaj interesa. 

Nuligante c ′ , oni havas: 

x = c · sin(h); y = c · kos(h) · kos(ϕ) (5.5) 

δ = c · tg(D) · sin(ϕ). (5.6) 

La formuloj (5.5) montras, videble, ke M estas la projekcio horizonta de 

la punkto m, kiu respondas al la horo h sur la rondo tagnoktegaliga, farita 

per la radio c priskribita. 

La formulo (5.6) montras, same videble, ke δ estas la projekcio horizonta 

de la longo c · tg(D), metita sur la polusojlinio de la centro I de la sfero ĉiela 

al la nordo aŭ la sudo, laŭ tio ke D estas norda aŭ suda.


Figuro 5.3 

Se do oni konsideras sunhorloˆgon tagnoktegaligan, kies ombroˆjetilo estas 

de longeco c · tgD, ˆsanˆganta laŭtage, oni povas diri: 

La sunhorloˆgo Dijona estas la projekcio horizonta de la sunhorloˆgo tagnoktegaliga. 

Tiu tre simpla rezultato estas videbla geometrie, en la sekvanta maniero: 

Sur la sfero ĉiela havanta I kiel centron, c·sek(D) kiel radion, ni konsideru, 

en la horo h, la punkton m ′ , rekte kontraŭan al la situacio sfera de la suno. 

Dum unu tago suna, m ′ laŭkuras rondeton B ′ m ′ , kies radio I ′ m ′ estas 

c · sek(D) · kos(D) aŭ la konstanto c. 

Oni povas rigardi la rondeton B ′ m ′ kiel sunhorloˆgon tagnoktegaligan, kies 

I ′ P estas ombroˆjetilo kaj m ′ punkto hora respondanta al h. 

La projekcio horizonta de tiu ĉi rondo B ′ m ′ estas la elipso BM, kies aksoj, 

direktataj laŭ NS kaj EO, estas de longecoj konstantaj c · cos(ϕ) kaj c; sed 

kies centro I”, projekcio de I ′ , estas en nekonstanta malproksimeco de I, 

egala al la projekcio δ de II ′ . Oni do havas por δ dependanta nur de D, 

δ = c · sek(D) · sin(D) · sin(ϕ) 

= c · tg(D) · sin(ϕ). 

Aliparte, la ombro horizonta de la ombroˆjetilo IZ trairas la elipson en la 

punkto M, projekcio de m ′ kaj dependanta nur de h.


Fine, se oni translacie movigas laŭ interspaco de grandeco egala, paralela 

sed kontraŭa al δ, t. e. paralela al — δ, la rondon B ′ m ′ , la elipson BM, la 

ombroˆjetilon IZ, samtempe, kiel solidon, oni havas, videble, la sunhorloˆgon 

Dijonan kun ˆgia pure geometria klarigo, tiel simpla kiel la teorio de la tagnoktegaliga 

sunhorloˆgo. 

L.-J. GRUEY, 

Direktoro de la Observatorio de Besançon.

172 ĈAPITRO 5. EL LA VIVO KAJ SCIENCOJ

Ĉapitro 6 

Artikoloj pri Esperanto 

6.1 El la unua libro de la lingvo Esperanto 

La nun proponatan broˆsuron la leganto kredeble prenos en la manojn kun 

malkonfido, kun antaŭe preta penso, ke al li estos proponata ia neefektivigebla 

utopio; mi devas tial antaŭ ĉio peti la leganton, ke li formetu tiun ĉi 

antaŭjuˆgon kaj ke li pripensu serioze kaj kritike la proponatan aferon. 

Mi ne parolos tie ĉi vaste pri tio, kian grandegan signifon havus por la 

homaro la enkonduko de unu komune akceptita lingvo internacia, kiu prezentus 

egalrajtan propraˆjon de la tuta mondo, apartenante speciale al neniu el la 

ekzistantaj nacioj. Kiom da tempo kaj laboroj estas perdata por la ellernado 

de fremdaj lingvoj, kaj malgraŭ ĉio, elveturante el la limoj de nia patrujo, ni 

ordinare ne havas la eblon kompreniˆgadi kun similaj al ni homoj. Kiom da 

tempo, laboroj kaj materialaj rimedoj estas perdata por tio, ke la produktoj 

de unu literaturo estu aligitaj al ĉiuj aliaj literaturoj, kaj en la fino ĉiu el ni 

povas per tradukoj konatiˆgi nur kun la plej sensignifa parto de fremdaj literaturoj; 

sed ĉe ekzistado de lingvo internacia ĉiuj tradukoj estus farataj nur en 

tiun ĉi lastan, kiel neŭtralan, al ĉiuj kompreneblan, kaj la verkoj, kiuj havas 

karakteron internacian, estus eble skribataj rekte en ˆgi. Falus la ˆ hinaj muroj 

inter la homaj literaturoj; la literaturaj produktoj de aliaj popoloj fariˆgus 

por ni tiel same atingeblaj, kiel la verkoj de nia propra popolo; la legataˆjo 

fariˆgus komuna por ĉiuj homoj, kaj kune kun ˆgi ankaŭ la edukado, idealoj, 

konvinkoj, celado, — kaj la popoloj interproksimiˆgus kiel unu familio. Devigataj 

dividi nian tempon inter diversaj lingvoj, ni ne havas la eblon dece 

fordoni nin eĉ al unu el ili, kaj tial de unu flanko tre malofte iu el ni posedas 

perfekte eĉ sian patran lingvon, kaj de la dua flanko la lingvoj mem ne povas 

dece ellaboriˆgi, kaj, parolante en nia patra lingvo, ni ofte estas devigataj aŭ 

preni vortojn kaj esprimojn de fremdaj popoloj, aŭ esprimi nin neprecize kaj 

173

174 ĈAPITRO 6. ARTIKOLOJ PRI ESPERANTO 

eĉ pensi lame dank’ al la nesufiĉeco de la lingvo. Alia afero estus, se ĉiu el 

ni havus nur du lingvojn, — tiam ni pli bone ilin posedus kaj tiuj ĉi lingvoj 

mem povus pli ellaboriˆgadi kaj perfektiˆgadi kaj starus multe pli alte, ol ĉiu el 

ili staras nun. Kaj la lingvo ja estas la ĉefa motoro de la civilizacio: dank’ al 

la lingvo ni tiel altiˆgis super la bestoj, kaj ju pli alte staras la lingvo, des pli 

rapide progresas la popolo. La diferenco de la lingvoj prezentas la esencon 

de la diferenco kaj reciproka malamikeco de la nacioj, ĉar tio ĉi antaŭ ĉio 

falas en la okulojn ĉe renkonto de homoj: la homoj ne komprenas unu la 

alian kaj tial ili tenas sin fremde unu kontraŭ la alia. Renkontiˆgante kun 

homoj, ni ne demandas, kiajn politikajn konvinkojn ili havas, sur kiu parto 

de la tera globo ili naskiˆgis, kie loˆgis iliaj prapatroj antaŭ kelke da miljaroj: 

sed tiuj ĉi homoj ekparolas, kaj ĉiu sono de ilia parolo memorigas nin, ke ili 

estas fremdaj por ni. Kiu unu fojon provis loˆgi en urbo, en kiu logas homoj 

de diversaj reciproke batalantaj nacioj, tiu eksentis sendube, kian grandegan 

utilon alportus al la homaro lingvo internacia, kiu, ne entrudiˆgante en 

la doman vivon de la popoloj, povus, almenaŭ en landoj kun diverslingva 

loˆgantaro, esti lingvo regna kaj societa. Kian, fine, grandegan signifon lingvo 

internacia havus por la scienco, komerco — per unu vorto, sur ĉiu paˆso — pri 

tio mi ne bezonas vaste paroli. Kiu almenaŭ unu fojon serioze ekmeditis pri 

tiu ĉi demando, tiu konsentos, ke nenia ofero estus tro granda, se ni povus 

per ˆgi akiri al ni lingvon komunehoman. Tial ĉiu eĉ la plej malforta provo 

en tiu ĉi direkto meritas atenton. Al la afero, kiun mi nun proponas al la 

leganta publiko, mi oferis miajn plej bonajn arojn; mi esperas, ke ankaŭ la 

leganto, pro la graveco de la afero, volonte oferos al ˆgi iom da pacienco kaj 

atente tralegos la nun proponatan broˆsuron ˆgis la fino. 

Mi ne analizos tie ĉi la diversajn provojn, faritajn kun la celo krei lingvon 

internacian. Mi turnos nur la atenton de la legantoj al tio, ke ĉiuj tiuj ĉi 

provoj aŭ prezentis per si sistemon da signoj por mallonga interkomunikiˆgo 

en okazo de granda bezono, aŭ kontentiˆgis je plej natura simpligo de la gramatiko 

kaj je anstataŭigo de la vortoj ekzistantaj en la lingvoj per vortoj 

aliaj, arbitre elpensitaj. La provoj de la unua kategorio estis tiel komplikitaj 

kaj tiel nepraktikaj, ke ĉiu el ili mortis tuj post la naskiˆgo; la provoj de la 

dua kategorio jam prezentis per si lingvojn, sed da internacia ili havis en si 

nenion. La aŭtoroj ial nomis siajn lingvojn “tutmondaj”, eble nur pro tio, 

ke en la tuta mondo estis neniu persono, kun kiu oni povus kompreniˆgi per 

tiuj ĉi lingvoj! Se por la tutmondeco de ia lingvo estas sufiĉe, ke unu persono 

ˆgin nomu tia, en tia okazo ĉiu el la ekzistantaj lingvoj povas fariˆgi tutmonda 

laŭ la deziro de ĉiu aparta persono. 

Ĉar tiuj ĉi provoj estis fonditaj sur la 

naiva espero, ke la mondo renkontos ilin kun ˆgojo kaj unuanime donos al ili 

sankcion, kaj tiu ĉi unuanima konsento ˆguste estas la plej neebla parto de 

la afero, pro la natura indiferenteco de la mondo por kabinetaj provoj, kiuj

6.1. EL LA UNUA LIBRO DE LA LINGVO ESPERANTO 175 

ne alportas al ˆgi senkondiĉan utilon, sed kalkulas je ˆgia preteco pionire oferi 

sian tempon, — tial estas kompreneble, kial tiuj ĉi provoj renkontis plenan 

fiaskon; ĉar la plej granda parto de la mondo tute ne interesis sin je tiuj 

ĉi provoj, kaj tiuj, kiuj sin interesis, konsideris, ke ne estas inde perdi tempon 

por la lernado de lingvo, en kiu neniu nin komprenos krom la aŭtoro; 

“antaŭe la mondo”, ili diris, “aŭ kelkaj milionoj da homoj ellernu tiun ĉi 

lingvon, tiam mi ankaŭ ˆgin lernos”. Kaj la afero, kiu povus alporti utilon al 

ĉiu aparta adepto nur tiam, se antaŭe jam ekzistus multego da aliaj adeptoj, 

trovis nenian akceptanton kaj montriˆgis malvive naskita. Kaj se unu el la lastaj 

provoj, “Volapük”, akiris, kiel oni diras, certan nombron da adeptoj, tio 

ĉi estas nur tial, ke la ideo mem de lingvo “tutmonda” estas tiel alta kaj alloga, 

ke homoj, kiuj havas la inklinon entuziasmiˆgi kaj dediĉi sin al pionireco, 

oferas sian tempon en la espero, ke eble la afero sukcesos. Sed la nombro 

de la entuziasmuloj atingos certan ciferon kaj haltos, kaj la malvarma indiferenta 

mondo ne volos oferi sian tempon por tio, ke ˆgi povu komunikiˆgadi 

kun tiuj ĉi nemultaj, — kaj tiu ĉi lingvo, simile al la antaŭaj provoj, mortos, 

alportinte absolute nenian utilon. 1 

La demando pri lingvo internacia okupadis min jam longe; sed sentante 

min nek pli talenta, nek pli energia, ol la aŭtoroj de ĉiuj senfrukte pereintaj 

provoj, mi longan tempon limigadis min nur per revado kaj nevola meditado 

super tiu ĉi afero. Sed kelke da feliĉaj ideoj, kiuj aperis kiel frukto de tiu ĉi 

nevola meditado, kuraˆgigis min por plua laborado kaj igis min ekprovi, ĉu 

ne prosperos al mi sisteme venki ĉiujn barojn por la kreo kaj enkonduko en 

uzadon de racia lingvo internacia. 

ˆSajnas al mi, ke tiu ĉi afero iom prosperis al mi, kaj tiun ĉi frukton de 

longatempaj persistaj laboroj mi proponas nun al la prijuˆgo de la leganta 

mondo. 

La plej ĉefaj problemoj, kiujn estis necese solvi, estis la sekvantaj: 

I) Ke la lingvo estu eksterordinare facila, tiel ke oni povu ellerni ˆgin 

ludante. 

II) Ke ĉiu, kiu ellernis tiun ĉi lingvon, povu tuj ˆgin uzi por la kompreniˆgado 

kun homoj de diversaj nacioj, tute egale ĉu tiu ĉi lingvo estos 

akceptita de la mondo kaj trovos multe da adeptoj aŭ ne, — t.e. ke la lingvo 

jam de la komenco mem kaj dank’ al sia propra konstruo povu servi kiel 

efektiva rimedo por internaciaj komunikiˆgoj. 

III) Trovi rimedojn por venki la indiferentecon de la mondo kaj igi ˆgin kiel 

eble plej baldaŭ kaj amase komenci uzadi la proponatan lingvon kiel lingvon 

1 Tiuj ĉi vortoj estis skribitaj en la komenco de la jaro 1887, kiam Volapük havis en la 

tuta mondo grandegan gloron kaj rapidege progresadis! La tempo baldaŭ montris, ke la 

antaŭdiro de la aŭtoro de Esperanto ne estis erara.


vivan, — ne kun ˆslosilo en la manoj kaj en okazoj de ekstrema bezono. 

El ĉiuj projektoj, kiuj en diversaj tempoj estis proponitaj al la mondo, 

ofte sub la laŭta, per nenio pravigita nomo de “lingvo tutmonda”, neniu 

solvis pli ol unu el la diritaj problemoj, kaj eĉ tiun ĉi nur parte. Krom la 

supre montritaj tri ĉefaj problemoj, mi devis, kompreneble, solvi ankoraŭ 

multajn aliajn, sed pri ili, ĉar ili estas ne esencaj, mi ne parolos tie ĉi. Antaŭ 

ol mi transiros al la klarigo de tio, kiel mi solvis la supre diritajn problemojn, 

mi devas peti la leganton mediti iom pri la signifo de tiuj ĉi problemoj kaj ne 

preni tro facile miajn rimedojn de solvo sole nur tial, ĉar ili aperos al li eble 

kiel tro simplaj. Mi petas tion ĉi tial, ĉar mi scias la inklinon de la plimulto 

da homoj rigardi aferon kun des pli da estimego, ju pli ˆgi estas komplikita, 

ampleksa kaj malfacile-digestebla. Tiaj personoj, ekvidinte la malgrandegan 

lernolibron kun plej simplaj kaj por ĉiu plej kompreneblaj reguloj, povas preni 

la aferon kun ia malestima malˆsato, dum ˆguste la atingo de tiu ĉi simpleco 

kaj mallongeco, la alkonduko de ĉiu objekto el la formoj komplikitaj, el kiuj 

ili naskiˆgis, al la formoj plej facilaj — prezentis la plej malfacilan parton de 

la laboro. 

I 

La unuan problemon mi solvis en la sekvanta maniero: 

a) Mi simpligis ˆgis nekredebleco la gramatikon, kaj al tio de unu flanko 

en la spirito de la ekzistantaj vivaj lingvoj, por ke ˆgi povu facile eniri en la 

memoron, kaj de la dua flanko — neniom deprenante per tio ĉi de la lingvo 

la klarecon, precizecon kaj flekseblecon. La tutan gramatikon de mia lingvo 

oni povas bonege ellerni en la daŭro de unu horo. La grandega faciligo, kiun 

la lingvo ricevas de tia gramatiko, estas klara por ĉiu. 

b) Mi kreis regulojn por vortofarado kaj per tio ĉi mi enportis grandegan 

ekonomion rilate la nombron de la vortoj ellernotaj, ne sole ne deprenante 

per tio ĉi de la lingvo ˆgian riĉecon, sed kontraŭe, farante la lingvon — dank’ 

al la eblo krei el unu vorto multajn aliajn kaj esprimi ĉiujn eblajn nuancojn 

de la penso — pli riĉa ol la plej riĉaj naturaj lingvoj. Tion ĉi mi atingis per la 

enkonduko de diversaj prefiksoj kaj sufiksoj, per kies helpo ĉiu povas el unu 

vorto formi diversajn aliajn vortojn, ne bezonante ilin lerni. (Pro oportuneco 

al tiuj ĉi prefiksoj kaj sufiksoj estas donita la signifo de memstaraj vortoj, 

kaj kiel tiaj ili estas lokitaj en la vortaro.) Ekzemple: 

1) La prefikso “mal” signifas rektan kontraŭaˆjon de la ideo; sekve, sciante 

la vorton “bona”, ni jam mem povas formi la vorton “malbona”, kaj la ekzistado 

de aparta vorto por la ideo “malbona” estas jam superflua; alta — 

malalta; estimi — malestimi k. t. p. Sekve, ellerninte unu vorton “mal”, ni


jam estas liberigitaj de la lernado de grandega serio da vortoj, kiel ekzemple 

“malmola” (sciante “mola”), malvarma, malnova, malpura, malproksima, 

malriĉa, mallumo, malhonoro, malsupre, malami, malbeni k. t. p., k. t. p. 

2) La sufikso “in” signifas la virinan sekson: sekve, sciante “frato”, ni jam 

mem povas formi “fratino”, patro — patrino. Sekve superfluaj jam estas la 

vortoj “avino, filino, fianĉino, knabino, kokino, bovino” k. t. p. 

3) La sufikso “il” signifas instrumenton por la donita farado. Ekzemple 

tranĉi — tranĉilo; superfluaj estas: “kombilo, hakilo, sonorilo, plugilo, 

glitilo” k. t. p. Kaj similaj aliaj prefiksoj kaj sufiksoj. 

Krom tio mi donis komunan regulon, ke ĉiuj vortoj, kiuj jam fariˆgis internaciaj 

(la tiel nomataj “fremdaj vortoj”), restas en la lingvo internacia 

neˆsanˆgataj, akceptante nur la internacian ortografion; tiamaniere grandega 

nombro da vortoj fariˆgas superfluaj por la lernado; ekzemple: lokomotivo, 

redakcio, telegrafo, nervo, temperaturo, centro, formo, publiko, platino, botaniko, 

figuro, vagono, komedio, ekspluati, deklami, advokato, doktoro, teatro 

k. t. p., k. t. p. 

Dank’ al la supre montritaj reguloj kaj ankoraŭ al kelkaj flankoj de la 

lingvo, pri kiuj mi trovas superflue tie ĉi detale paroli, la lingvo fariˆgas eksterordinare 

facila, kaj la tuta laboro de ˆgia ellernado konsistas nur en la 

ellernado de tre malgranda nombro da vortoj, el kiuj laŭ difinitaj reguloj, 

sen apartaj kapabloj kaj streĉado de la kapo, oni povas formi ĉiujn vortojn, 

esprimojn kaj frazojn, kiuj estas necesaj. Cetere eĉ tiu ĉi malgranda nombro 

da vortoj, kiel oni vidos malsupre, estas tiel elektita, ke ilia ellernado 

por homo iomete klera estas afero eksterordinare facila. La ellernado de tiu 

ĉi lingvo sonora, riĉa kaj por ĉiuj komprenebla (la kaŭzojn vidu malsupre) 

postulas sekve ne tutan serion da jaroj, kiel ĉe la aliaj lingvoj, — por ˆgia 

ellernado sufiĉas kelke da tagoj. Pri tio ĉi ĉiu povas konvinkiˆgi, ĉar al la nuna 

broˆsuro estas aldonita plena lernolibro. 2 

II 

La duan problemon mi solvis en la sekvanta maniero: 

a) Mi aranˆgis plenan dismembrigon de la ideoj en memstarajn vortojn, 

tiel ke la tuta lingvo, anstataŭ vortoj en diversaj gramatikaj formoj, konsistas 

sole nur el senˆsanˆgaj vortoj. Se vi prenos verkon, skribitan en mia lingvo, vi 

trovos, ke tie ĉiu vorto sin trovas ĉiam kaj sole en unu konstanta formo, nome 

en tiu formo, en kiu ˆgi estas presita en la vortaro. Kaj la diversaj formoj 

gramatikaj, la reciprokaj rilatoj inter la vortoj k. t. p. estas esprimataj 

per la kunigo de senˆsanˆgaj vortoj. Sed ĉar simila konstruo de lingvo estas 

2 En la originalo de la unua libro pri Esperanto en la fino estis presita la tuta gramatiko 

kaj vortaro el ĉirkaŭ mil vortoj.


tute fremda por la Eŭropaj popoloj kaj alkutimiˆgi al ˆgi estus por ili afero 

malfacila, tial mi tute alkonformigis tiun ĉi dismembriˆgon de la lingvo al la 

spirito de la lingvoj Eŭropaj, tiel ke se iu lernas mian lingvon laŭ lernolibro, ne 

traleginte antaŭe la antaŭparolon (kiu por la lernanto estas tute senbezona), 

— li eĉ ne supozos, ke la konstruo de tiu ĉi lingvo per io diferencas de la 

konstruo de lia patra lingvo. Tiel ekzemple la devenon de la vorto “fratino”, 

kiu en efektiveco konsistas el tri vortoj: frat (frato), in (virino), o (kio estas, 

ekzistas) (— kio estas frato-virino = fratino), — la lernolibro klarigas en 

la sekvanta maniero: frato = frat; sed ĉar ĉiu substantivo en la nominativo 

finiˆgas per “o” — sekve frat’o; por la formado de la sekso virina de tiu sama 

ideo, oni enmetas la vorteton “in”; sekve fratino — frat’in’o; kaj la signetoj 

estas skribataj tial, ĉar la gramatiko postulas ilian metadon inter la apartaj 

konsistaj partoj de la vortoj. En tia maniero la dismembriˆgo de la lingvo 

neniom embarasas la lernanton; li eĉ ne suspektas, ke tio, kion li nomas 

finiˆgo aŭ prefikso aŭ sufikso, estas tute memstara vorto, kiu ĉiam konservas 

egalan signifon, tute egale, ĉu ˆgi estos uzata en la fino aŭ en la komenco 

de alia vorto aŭ memstare, ke ĉiu vorto kun egala rajto povas esti uzata 

kiel vorto radika aŭ kiel gramatika parteto. Kaj tamen la rezultato de tiu ĉi 

konstruo de la lingvo estas tia, ke ĉion, kion vi skribos en la lingvo internacia, 

tuj kaj kun plena precizeco (per ˆslosilo aŭ eĉ sen ˆgi) komprenos ĉiu, kiu ne 

sole ne ellernis antaŭe la gramatikon de la lingvo, sed eĉ neniam aŭdis pri 

ˆgia ekzistado. 

Mi klarigos tion ĉi per ekzemplo: 

Mi troviˆgis en Rusujo, ne sciante eĉ unu vorton rusan; mi bezonas turni 

min al iu, kaj mi skribas al li sur papereto en libera lingvo internacia ekzemple 

la jenon: 

“Mi ne sci’as, kie mi las’is mi’a’n baston’o’n; ĉu vi ˆgi’n ne vid’is?” 

Mi proponas al mia interparolanto vortaron internacia-rusan kaj mi montras 

al li la komencon, kie per grandaj literoj estas presita la sekvanta frazo: 

Ĉion, kio estas skribita en la lingvo internacia, oni povas kompreni per helpo 

de tiu ĉi vortaro. Vortoj, kiuj prezentas kune unu ideon, estas skribataj 

kune, sed dividataj unu de la alia per signeto; tiel ekzemple la vorto frat’in’o, 

prezentante unu ideon, estas kunmetita el tri vortoj, el kiuj ĉiun oni devas 

serĉi aparte. 

Se mia interparolanto neniam aŭdis pri la lingvo internacia, li komence 

rigardos min tre mirigite, sed li prenos mian papereton, serĉos en la montrita 

maniero en la vortaro kaj trovos jenon: 

En tia maniero la ruso klare komprenos, kion mi de li deziras. Se li 

volos respondi al mi, mi montras al li la vortaron rusa-internacian, en kies 

komenco estas presite: Se vi deziras esprimi ion en la lingvo internacia, uzu 

tiun ĉi vortaron, serĉante la vortojn en la vortaro mem kaj la finiˆgojn por


Mi Ja ja 

ne nje, njet nje 

sci znatj 

as oznaĉajet nastojaˆsĉeje vremja glagola znaju 

kie gdje gdje 

mi ja ja 

las ostavljatj ostavil 

is oznaĉajet proˆsedˆseje vremja 

mi ja 

a oznaĉajet prilagatelnoje (moj) moju 

n oznaĉajet vinitelnij padeˆj 

baston palka 

o oznaĉajet suˆsĉestvitelnoje palku 


ĉu li li 

vi vi, ti vi 

ˆgi ono (jego) jejo 


ne nje nje 

vid vidjetj vidjel (i) 

is oznaĉajet proˆsedˆseje vremja 

la gramatikaj formoj en la gramatika aldono, en la paragrafo de la responda 

parto de parolo. Ĉar en tiu aldono, kiel oni vidas en la lernolibro, la plena 

gramatiko de ĉiu parto de parolo okupas ne pli ol kelke da linioj, tial la 

trovado de la finiˆgo por la esprimo de responda gramatika formo okupos ne 

pli da tempo, ol la trovado de vorto en la vortaro. 

Mi turnas la atenton de la leganto al la klarigita punkto, kiu ˆsajne estas 

tre simpla, sed havas grandegan praktikan signifon. Estas superflue diri, 

ke en alia lingvo vi kun persono, ne posedanta tiun ĉi lingvon, ne havas la 

eblon kompreniˆgadi eĉ per la helpo de la plej bona vortaro, ĉar, por povi 

fari uzon el la vortaro de ia el la ekzistantaj lingvoj, oni devas antaŭe pli aŭ 

malpli scii tiun ĉi lingvon. Por povi trovi en la vortaro la donitan vorton, 

oni devas scii ˆgian fundamentan formon, dum en la interligita parolado ĉiu 

vorto ordinare estas uzita en ia gramatika ˆsanˆgo, kiu ofte estas neniom simila 

je la fundamenta formo, en kunigo kun diversaj prefiksoj, sufiksoj k. t. p.; 

tial, se vi antaŭe ne konas la lingvon, vi preskaŭ neniun vorton trovos en la 

vortaro, kaj eĉ tiuj vortoj, kiujn vi trovos, donos al vi nenian komprenon pri 

la signifo de la frazo. Tiel ekzemple, se mi la supre donitan frazon skribus 

germane (Ich weiss nicht wo ich meinen Stock gelassen habe; haben sie ihn


nicht gesehen), tiam persono, ne scianta la lingvon germanan, trovos en la 

vortaro la jenon: 

“Mi — blanka — ne — kie — mi — pensi — bastono aŭ etaˆgo — kvieta 

— havo — havi — ˆsi — ? — ne — ? — ”. 

Mi ne parolas jam pri tio, ke la vortaro de ĉiu el la ekzistantaj lingvoj 

estas treege vasta kaj serĉi en ˆgi 2-3 vortojn unu post alia jam lacigas, dum 

la vortaro internacia, dank’ al la dismembra konstruo de la lingvo, estas tre 

malgranda kaj oportuna; mi ne parolas jam ankaŭ pri tio, ke en ĉiu lingvo 

ĉiu vorto havas en la vortaro multe da signifoj, el kiuj oni devas divenprove 

elekti la ˆgustan. Kaj se vi eĉ imagos al vi lingvon kun la plej ideala simpligita 

gramatiko, kun konstanta difinita signifo por ĉiu vorto, — en ĉiu okazo, 

por ke la adresito per helpo de la vortaro komprenu vian skribon, estus 

necese, ke li antaŭe ne sole ellernu la gramatikon, sed ke li ankaŭ akiru en 

ˆgi sufiĉan spertecon, por facile helpi al si, distingi vorton radikan de vorto 

gramatike ˆsanˆgita, devena aŭ kunmetita k. t. p., — t. e. la utilo de la 

lingvo denove dependus de la nombro da adeptoj, kaj ĉe manko de la lastaj 

ˆgi prezentus nulon. 

Ĉar, sidante ekzemple en vagono kaj dezirante demandi 

vian najbaron, “kiel longe ni atendos en N.”, vi ja ne proponos al li antaŭe 

ellerni la gramatikon de la lingvo! Sed en la lingvo internacia vi povas esti tuj 

komprenita de membro de ĉia nacio, se li ne sole ne posedas tiun ĉi lingvon, 

sed eĉ neniam aŭdis pri ˆgi. 

Ĉiun libron, verkitan en la lingvo internacia, 

libere povas, kun vortaro en la mano, legi ĉiu, sen ia antaŭprepariˆgo kaj 

eĉ sen bezono antaŭe tralegi ian antaŭparolon, klarigantan la uzadon de la 

vortaro; kaj homo klera, kiel oni vidos malsupre, eĉ la vortaron devas uzi tre 

malmulte. 

Se vi deziras skribi, ekzemple, al iu hispano Madridon, sed nek vi scias lian 

lingvon, nek li vian, kaj vi dubas, ĉu li scias la lingvon internacian aŭ ĉu li eĉ 

aŭdis pri ˆgi, — vi povas tamen kuraˆge skribi al li, kun la plena certeco, ke li 

vin komprenos! 

Ĉar, dank’ al la dismembra konstruo de la lingvo internacia, 

la tuta vortaro, kiu estas necesa por la ordinara vivo, okupas, kiel oni vidas 

el la almetita ekzemplero, ne pli ol malgrandan folieton, eniras oportune en 

la plej malgrandan koverton kaj povas esti ricevita por kelke da centimoj en 

kia ajn lingvo, — tial vi bezonas nur skribi leteron en la lingvo internacia, 

enmeti en la leteron hispanan ekzempleron de la vortareto, — kaj la adresito 

vin jam komprenos, ĉar tiu ĉi vortareto ne sole prezentas oportunan plenan 

ˆslosilon por la letero, sed ˆgi mem jam klarigas sian difinon kaj manieron de 

uzado. Dank’ al la plej vasta reciproka kunigebleco de la vortoj, oni povas 

per helpo de tiu ĉi malgranda vortaro esprimi ĉion, kio estas necesa en la 

ordinara vivo; sed, kompreneble, vortoj renkontataj malofte, vortoj te ˆ hnikaj 

(kaj ankaŭ vortoj “fremdaj”, supozeble konataj al ĉiuj, ekzemple “tabako”, 

“teatro”, “fabriko” k. t. p.) en ˆgi ne estas troveblaj; tial se vi bezonas


nepre uzi tiajn vortojn kaj anstataŭigi ilin per aliaj vortoj aŭ tutaj esprimoj 

estas neeble, tiam vi devos jam uzi vortaron plenan, kiun vi tamen ne bezonas 

transsendi al la adresato: vi povas nur apud la diritaj vortoj skribi en krampoj 

ilian tradukon en la lingvon de la adresato. 

b) Sekve, dank’ al la supre montrita konstruo de la lingvo, mi povas 

kompreniˆgadi per ˆgi kun kiu mi volas. La sola maloportuneco (ˆgis la komuna 

enkonduko de la lingvo) estos nur tio, ke mi bezonos ĉiufoje atendi, 

ˆgis mia interparolanto analizos miajn pensojn. Por forigi kiom eble ankaŭ 

tiun ĉi maloportunecon (almenaŭ ĉe komunikiˆgado kun homoj kleraj), mi 

agis en la sekvanta maniero: la vortaron mi kreis ne arbitre, sed kiom eble 

el vortoj konataj al la tuta klera mondo. Tiel ekzemple la vortojn, kiuj 

estas egale uzataj en ĉiuj civilizitaj lingvoj (la tiel nomatajn “fremdajn” 

kaj “te ˆ hnikajn”), mi lasis tute sen ia ˆsanˆgo; el la vortoj, kiuj en malsamaj 

lingvoj sonas malegale, mi prenis aŭ tiujn, kiuj estas komunaj al du tri plej 

ĉefaj Eŭropaj lingvoj, aŭ tiujn, kiuj apartenas nur al unu lingvo, sed estas 

popularaj ankaŭ ĉe la aliaj popoloj; en tiuj okazoj, kiam la donita vorto 

en ĉiu lingvo sonas alie, mi penis trovi vorton, kiu havus eble nur signifon 

proksimuman aŭ uzon pli maloftan, sed estus konata al la plej ĉefaj nacioj 

(ekzemple la vorto “proksima” en ĉiu lingvo sonas alie; sed se ni prenos la 

latinan “plej proksima” (proximus), tiam ni vidos, ke ˆgi, en diversaj ˆsanˆgoj, 

estas uzata en ĉiuj plej ĉefaj lingvoj; sekve se mi la vorton “proksima” nomos 

proksim, mi estos pli aŭ malpli komprenata de ĉiu klera homo); en la ceteraj 

okazoj mi prenadis ordinare el la lingvo latina, kiel lingvo duone-internacia. 

(Mi flankiˆgadis de tiuj ĉi reguloj nur tie, kie tion ĉi postulis apartaj cirkonstancoj, 

kiel ekzemple la evito de homonimoj, la simpleco de la ortografio k. 

t. p.). Tiamaniere ĉe korespondado kun meze-klera Eŭropano, kiu tute ne 

lernis la lingvon internacian, mi povas esti certa, ke li ne sole min komprenos, 

sed eĉ sen bezono tro multe serĉadi en la vortaro, kiun li uzos nur ĉe vortoj 

dubaj.


6.2 Plena gramatiko de Esperanto 

A. Alfabeto. 

Aa, Bb, Cc, Ĉĉ, Dd, Ee, Ff, Gg, ˆ Gˆg, Hh, ˆ Hˆ h, Ii, Jj, ˆ Jˆj, Kk, Ll, Mm, Nn, 

Oo, Pp, Rr, Ss, ˆ Sˆs, Tt, Uu, Ŭŭ, Vv, Zz. 

Rimarko. Presejoj, kiuj ne posedas la literojn ĉ, ˆg, ˆ h, ˆj, ˆs, ŭ, povas 

anstataŭ ili uzi ch, gh, hh, jh, sh, u. 

B. Reguloj. 

1. Artikolo nedifinita ne ekzistas; ekzistas nur artikolo difinita (la), egala 

por ĉiuj seksoj, kazoj kaj nombroj. Rimarko. La uzado de la artikolo 

estas tia sama, kiel en la aliaj lingvoj. La personoj, por kiuj la uzado 

de la artikolo prezentas malfacilaˆjon, povas en la unua tempo tute ˆgin 

ne uzi. 

2. La substantivoj havas la finiˆgon “o”. Por la formado de la multenombro 

oni aldonas la finiˆgon “j”. Kazoj ekzistas nur du: nominativo kaj 

akuzativo; la lasta estas ricevata el la nominativo per la aldono de la 

finiˆgo “n”. La ceteraj kazoj estas esprimataj per helpo de prepozicioj 

(la genitivo per “de”, la dativo per “al”, la ablativo per “per” aŭ aliaj 

prepozicioj laŭ la senco). 

3. La adjektivo finiˆgas per “a”. Kazoj kaj nombroj kiel ĉe la substantivo. 

La komparativo estas farata per la vorto “pli”, la superlativo per “plej”; 

ĉe la komparativo oni uzas la prepozicion “ol”. 

4. La numeraloj fundamentaj (ne estas deklinaciataj) estas: unu, du, tri, 

kvar, kvin, ses, sep, ok, naŭ, dek, cent, mil. La dekoj kaj centoj estas 

formataj per simpla kunigo de la numeraloj. Por la signado de numeraloj 

ordaj oni aldonas la finiˆgon de la adjektivo; por la multoblaj — la 

sufikson “obl”, por la nombronaj — “on”, por la kolektaj — “op”, por 

la disdividaj — la vorton “po”. Krom tio povas esti uzataj numeraloj 

substantivaj kaj adverbaj. 

5. Pronomoj personaj: mi, vi, li, ˆsi, ˆgi (pri objekto aŭ besto), si, ni, vi, 

ili, oni; la pronomoj posedaj estas formataj per la aldono de la finiˆgo 

adjektiva. La deklinacio estas kiel ĉe la substantivoj. 

6. La verbo ne estas ˆsanˆgata laŭ personoj nek nombroj. Formoj de la 

verbo: la tempo estanta akceptas la finiˆgon “-as”; la tempo estinta

6.2. PLENA GRAMATIKO DE ESPERANTO 183 

“-is”; la tempo estonta “-os”; la modo kondiĉa “-us”; la modo ordona 

“-u”; la modo sendifina “-i”. Participoj (kun senco adjektiva aŭ 

adverba): aktiva estanta “-ant”; aktiva estinta “-int”; aktiva estonta 

“-ont”; pasiva estanta “-at”; pasiva estinta “-it”; pasiva estonta “-ot”. 

Ĉiuj formoj de la pasivo estas formataj per helpo de responda formo de 

la verbo “esti” kaj participo pasiva de la bezonata verbo; la prepozicio 

ĉe la pasivo estas “de”. 

7. La adverboj finiˆgas per “e”; gradoj de komparado kiel ĉe la adjektivoj. 

8. 

9. 

Ĉiuj prepozicioj postulas la nominativon. 

Ĉiu vorto estas legata, kiel ˆgi estas skribita. 

10. La akcento estas ĉiam sur la antaŭlasta silabo. 

11. Vortoj kunmetitaj estas formataj per simpla kunigo de la vortoj (la ĉefa 

vorto staras en la fino); la gramatikaj finiˆgoj estas rigardataj ankaŭ kiel 

memstaraj vortoj. 

12. 

Ĉe alia nea vorto la vorto ne estas forlasata. 

13. Por montri direkton, la vortoj ricevas la finiˆgon de la akuzativo. 

14. 

Ĉiu prepozicio havas difinitan kaj konstantan signifon; sed se ni devas 

uzi ian prepozicion kaj la rekta senco ne montras al ni, kian nome prepozicion 

ni devas preni, tiam ni uzas la prepozicion “je”, kiu memstaran 

signifon ne havas. Anstataŭ la prepozicio “je” oni povas ankaŭ uzi la 

akuzativon sen prepozicio. 

15. La tiel nomataj vortoj “fremdaj”, t. e. tiuj, kiujn la plimulto de 

la lingvoj prenis el unu fonto, estas uzataj en la lingvo Esperanto sen 

ˆsanˆgo, ricevante nur la ortografion de tiu ĉi lingvo; sed ĉe diversaj vortoj 

de unu radiko estas pli bone uzi senˆsanˆge nur la vorton fundamentan 

kaj la ceterajn formi el tiu ĉi lasta laŭ la reguloj de la lingvo Esperanto. 

16. La fina vokalo de la substantivo kaj de la artikolo povas esti forlasata 

kaj anstataŭigata de apostrofo.


6.3 Al la historio de la provoj de lingvoj tutmondaj 

de Leibnitz ˆgis la nuna tempo 

Publika parolado, havita en la Nurnberga klubo de instruistoj la 11 de 

Novembro 1884 do L. EINSTEIN. (El la “Bayerische Lehrer- Zeitung” No. 

11 kaj 12 1885.) 

Jam de 200 jaroj kun rilate malgrandaj interrompoj estis farataj provoj 

krei lingvon internacian, kaj la deziro de komuna lingvo por ĉiuj homoj estis 

esprimita eĉ jam antaŭ pli ol 2000 jaroj de la profeto Zefaniah. Tiu ĉi deziro 

havas ankaŭ tre gravan fundamenton; ĉar de ĉiam la babilona konfuzo de 

lingvoj estis granda malhelpo al la spirita komunikiˆgo inter la nacioj. En nia 

tempo, kiam la interkomunikiˆgo de la popoloj per la telegrafoj, vaporˆsipoj 

kaj fervojoj grandiˆgis en maniero neniam supozita, ankaŭ la ellernado de la 

lingvoj de ĉiuj tiuj ĉi popoloj fariˆgis bezono de la bone edukitaj kaj precipe de 

la komercistoj; sed tiu ĉi lernado estas tiel malfacila kaj tempon deprenanta, 

ke ˆgi pleje devas esti farata kun perdo por la aliaj regionoj de scienco, kaj 

tial la postulado de unu lingvo komuna, akceptita de ĉiuj edukitaj homoj, 

anstataŭanta ĉiujn aliajn fremdajn lingvojn, montras sin des pli pravigita. 

Oni povus tial atendi, ke tia elpenso estos de la homaro akceptita kun la plej 

granda plezuro! Sed tiu ĉi ideo entute en la publiko ne estas tiel hejme, kiel 

ˆgi devus esti, kontraŭe, ni renkontas, eĉ en sferoj, kie ni devus ˆgin atendi la 

plej malmulte, antaŭ ĉio la antaŭjuˆgon, ke enkonduki unu lingvon por ĉiuj 

homoj estas simple afero ne ebla. Tamen la argumentoj, per kiuj oni kontraŭ 

tio ĉi batalas, estas aluzeblaj nur por lingvoj naturaj kaj neniel por lingvo 

arta, kiun oni devas rigardi nur kiel arte laŭ la modeloj de la lingvoj naturaj 

kreitan “elekton de la plej bona”. Cetere mi trovis, ke vera kompreno de 

tiu ĉi objekto nur tiam povas esti atingita kun utilo, kiam ni antaŭe okupos 

nin iom je la preparaj laboroj, kiuj antaŭiris al la nuna sistemo de lingvo 

tutmonda. 

Tie ĉi ne estas al mi eble doni detalan priskribon de tiuj ĉi ĉirkaŭ 60 

provoj; estas sufiĉe, se ni nur enkomune vidos, kio ĉio estis farita en tiu ĉi 

rilato, kaj kiajn rimedojn oni ĉiufoje volis uzi, por ĉiujn homojn lingve unuigi. 

Dume el ĉiuj tiuj ĉi penoj montriˆgas la instruo, kiu ankaŭ en aliaj aferoj 

pruviˆgas, ke la grandajn verojn oni atingas ne per tre malgranda kosto, sed 

ke al tio, kion oni fine konfesas kiel “mirinde simpla”, oni proksimiˆgis ĉiam 

per malrapidaj kaj malfacilaj flankaj vojoj nur iom post iom kaj paˆso post 

paˆso. 

Oni vidas ordinare en Leibnitz la patron de la “ideo de lingvo tutmonda”; 

tiu ĉi publikigis sian ideon pri la “Pazigrafio aŭ la arto fari sin komprenebla 

per komunaj skribaj signoj al ĉiuj nacioj de la tero, en kiaj ajn malegalaj

6.3. AL LA HISTORIO DE LA PROVOJ DE LINGVOJ 185 

lingvoj ili parolas, se ili nur konas tiujn ĉi komunajn signojn” la unuan fojon 

en la jaro 1666 en latina disertacio (Dissertatio de arte combinatoria, Lipsiae 

1666). Tiu ĉi ideo ankaŭ okupis la grandan pensanton ˆgis la fino de lia vivo, 

kvankam li en tio ĉi venis al nenio, krom senfruktaj iniciatoj. Tamen oni 

povas jam la hieroglifojn rigardi kiel specon de pazigrafio, kiel ankaŭ la ˆ hinajn 

signojn de skribado, kiujn uzas pli ol triono de la tuta homaro, malgraŭ iliaj 

preskaŭ nevenkeblaj malfacilaˆjoj. 

Ĉar tiu ĉi idea skribado, konsistanta el 

ĉirkaŭ 40 000 signoj, en kiu per unu komuna simbola signo estas esprimata 

tiu sama penso aŭ komprenaˆjo, kiu, estante elparolata, en ĉiu lingvo sonus 

alie, povas tial esti legata en ĉiu lingvo, kaj la ˆ Hino tial ankaŭ legas siajn 

skribajn signojn ĉiam en sia dialekto, kaj la aliaj popoloj de Azio legas tiujn 

samajn signojn en ilia lingvo. Tiuj ĉi popoloj reciproke sin tiel ne komprenas 

per sia lingvo, sed komprenas sin per sia skribado, oni povus diri, per la Azia 

pazigrafio. 3 

Tiaj kredeble estis la konsideroj, kiuj jam en la jaro 1668 igis la episkopon 

John Wilkins eldoni sian grandiozan pazigrafian provon, kiun prezentas al ni 

en bonega maniero Max Mueller en la 2a volumo de siaj “Lekcioj pri la 

scienco de la lingvo”, el kiuj ni vidas, ke tie la ideoj kun siaj signoj estis 

orditaj laŭ specoj kaj dividitaj en klasojn, tiel ke de la komuna oni venadis 

al la aparta kaj de tie ĉi per ĉiam pli precizaj specialigadoj oni venadis fine 

al la plej speciala, kion oni volis esprimi en tia maniero. 4 

Sed jam Leibnitz esprimas sin malfavore pri ˆgi pro la multego da signoj 

kaj pro la malfacileco de ilia uzado por la intencita celo, kaj Max Mueller 

mem montras al ni, kiel Wilkins fine, kvazaŭ kondukita de natura instinkto, 

venis al la vera, nome al “lingvo vorta”, kaj tiun ĉi vojon oni devus nur iri plu, 

por ˆspari al la homaro ducentjaran vanan penadon kun fantomo pazigrafia. 

Sed kiel eĉ tia granda pensanto, kiel Leibnitz, sin movadis ankoraŭ en 

mallumaj antaŭsentadoj, oni vidas el tio, ke li ankoraŭ eĉ ne povis klare sin 

esprimi pri ia ideo de lingvo tutmonda; ĉar li diris pri la laboroj de Wilkins 

kaj de Dalgarno, ke la ĉefa afero, kiu tie ĉi estas bezona, la eltrovo de komunaj 

signoj por ĉiu objekto kaj ĉiu ideo, al ili ankoraŭ ne prosperis. Tiaj signoj 

laŭ lia opinio devis esti similaj je la signoj de la algebro, kaj ˆsajnis al li 

necese, se oni volis tute atingi la celon, elpensi ion en la maniero de alfabeto 

de la homaj pensoj, el kio cetere Immanuel Niethammer (1808) volas tiri la 

konkludon, ke Leibnitz per tio ĉi jam pensis “fonetikan lingvon vortan”. 5 

3 V. D-ro Albert Wild: “Ueber Geschichte der Pasigraphie und ihre Fortschritte in der 

Neuzeit”. Muenchen 1861. (Aparta represo el la “Chronik der Gegenwart”.) 

4 John Wilkins, An Essay towards a real character and philosophical language, 1898. 

5 D. S. Chofrin, amusements liter. vol. I p. 28. — En aparta traktato: “Geschichte 

und Empfehlung einer allgemeinen Schriftzeichensprache” (v. Leibnitz Werke nach Raspe, 

vol II p. 615-653). Leibnitz eĉ klare komprenigas, ke por ĉiuj ideoj oni devas akcepti


Jam antaŭ Wilkins D-ro Joh. Joach. Becher (1661) proponis numeri 

la vortojn de tuta vortaro kaj tiujn ĉi nombrojn uzi kiel komunan lingvon 

de skribado. Sed sendube estas pruvite, ke nur de la tempo de Leibnitz 

la ideo krei pazigrafion ricevis dece radikojn kaj okupis parte apartajn instruitulojn, 

parte instruitajn akademiojn kaj registarojn. En Germanujo, 

Francujo, Anglujo, Hispanujo, Hungarujo, Rusujo, Danujo k. c. estis faritaj 

multaj provoj kaj proponoj por la atingo de tiu ĉi celo, kaj ankoraŭ en la 

jaro 1811 la akademio de sciencoj en Kopenhago difinis premion por la plej 

bona prezento de facila kaj praktike efektivigebla pazigrafio. 

Sed tiel same kiel Wilkins kaj Dalgarno, ne venis al la celo ankaŭ Anastasius 

Kirchner (1665), Peter Porele (1667) aŭ Joh. Upperdorf (1679-80), ankaŭ 

Andreas Mueller (1681), kiu havis la intencon krei universalan lingvon, fonditan 

sur la ˆ hina lingvo kaj ˆgiaj signoj de skribado, kaj ne pli bone prosperis 

al Joh. Caramuel von Lobkowitz (1687), kiel ankaŭ al lia antaŭiranto la 

jezuito Besuier (1684), aŭ al lia postiranto David Solbrig (1725). En la jaro 

1772 la hungaro Kalmar de Taboltzafo en sia verko reduktis la tutan sumon 

de la homaj ideoj al ĉirkaŭ 500 fundamentaj kaj komunaj, ĉe kio li uzis 

skribajn signojn de ĉiuj popoloj, sed precipe malabarajn. Tiu ĉi universala 

signa skribado, kiu sekve prave portis la nomon “pazigrafio”, estis tamen tiel 

malfacila, ke nur la senlaca Boyle povis ˆgin tute ekposedi. 

Post tiu ĉi verko sekvis ankoraŭ multaj, kiel ekzemple de Chr. G. Berger 

“Plan zu einer allgemeinen Rede — und Schriftsprache fuer alle Nationen” 

(Berlin 1779) kaj Delormel (1795), la pazigrafio de Vater (Wien 1795), la 

pazigrafio de M. de Maimieŭ (Paris 1797), kiu ankaŭ estas fondita sur la 

numerado de la vortoj, kiel ankaŭ en tiu sama tempo M. Budet kaj M. 

Chambry. 

Ĉiuj tiuj ĉi havis nenian sukceson, ˆgis en la jaro 1796 la glora instruisto de 

surdamutaj, Sicard, kun granda pompo antaŭanoncis oportunan pazigrafion, 

kiu, atendita kun granda senpacienco, estis eldonita en la oficejo de pazigrafio 

en Parizo en la lingvoj germana kaj franca du jarojn post ˆgia antaŭanonco. 

Kvankam li certigis, ke li bezonas nur 12 signojn, nomitajn “gamoj”, li tamen 

uzis da ili multe pli multe, por ordigi multajn vortojn, helpajn verbojn kaj 

ideojn, kiujn li dividis en 3 ĉefajn apartaˆjojn kaj poste ankoraŭ en klasojn 

kaj subklasojn, kaj al kiuj estis ankoraŭ bezonaj diversaj linioj kaj punktoj. 

La vortaro servas al ĉiu en lia propra lingvo, sed estas en sia konstruo tre 

vasta, kaj kiel ajn genia la sistemo estas — ĉar nenia havis tian difinitecon 

— , ankaŭ tie ĉi la ellernado kostis multan kaj grandan laboradon. 

Post tio ĉi la bone konata en sferoj pedagogaj lingvisto Wolke, profesoro 

de la universitato en S. Peterburgo, publikigis en la jaro 1797 en Dessaŭ sian 

karakterajn nombrojn k.c.


propran elpenson de interkomunikiˆga skriba lingvo, kiu konsistis en tio, ke 

ĉiu lingvo postulis apartan leksikonon, kiu devis enhavi ĉiun vorton kun ˆgiaj 

formoj deklinaciaj kaj konjugaciaj; la vortoj sur ĉiu paˆgo estis numeritaj per 

1, 2, 3 k.c. kaj al ĉiuj sur la flanko estis aldonitaj la nombroj de la paˆgoj kaj 

numeroj, sub kiuj tiu sama vorto estas trovebla en ĉiuj aliaj vortaroj. Oni tiel 

en kiu ajn dezirita lingvo devis ion nur anstataŭ per literoj skribi per nombroj 

de paˆgoj kaj numeroj de la vortoj, tiam ĉiu, kiu volis legi la skribitan en alia 

lingvo, devis serĉi la enhavon en la vortaroj de tiu aŭ alia lingvo. Sed se ni 

konsideros, kiel mallerte, malfacile kaj multekoste tio ĉi devis esti, ni ne devas 

miri, ke tia sistemo ne povis trovi amikojn. 

Ĉar se oni volus pretigi vortarojn 

de nur ĉirkaŭ 16 lingvoj, tiam, alkalkulante la nombron kaj la komon necesan 

apud ĉiu el ili, estus necesa loko de 135 literoj tipografiaj. Kaj tiu ĉi laboro, 

plendas Wolke, pli multe lin okupis, ol kiom li volus pro siaj aliaj laboroj. 

Al tio ĉi li eĉ ne pensis pri la sintakso de la lingvoj. El la ceteraj pazigrafiaj 

sistemoj, kiuj aperis ĉirkaŭ la fino de la 18 centjaro, de Fry en London, de G. 

E. Busch en la “Jahrbuch des Fortschrittes der Wissenschaften”, kiel ankaŭ 

de Grotenfeld en Goettingen, la verko “Pasigraphie und Antipasigraphie” de 

J. S. Vater (Weissenfels kaj Leipzig 1799) estas la sola, kiu havas indon; ĉar 

la aŭtoro jam esprimas en ˆgi la opinion, ke la pazigrafio estas rimedo por 

la interkomunikiˆgo kaj komerco en malproksimaj landoj, kies lingvojn ni ne 

komprenas, kaj ke tio ĉi estas la plej bona parto, kiun la pazigrafio povas 

atingi. 6 

En la komenco de la 19 centjaro ni trovas antaŭ ĉio Naether’on en Goerlitz, 

kiu en la jaro 1805 publikigis verkon, en kiu li faras la proponon uzi 

karakteran skribadon, kiu estus figura kaj prenita el la naturo. Sed ĉar ne 

facile estas ellerni senfinan nombron da figuraj signoj, tial tiu ĉi simbola 

skribado, tute malegala je la ˆgistiamaj sistemoj, estas tre maloportuna kaj 

malfacile uzebla. Prave sin levas kontraŭ tiu ĉi, kiel ankaŭ kontraŭ ĉiuj 

aliaj ˆgistiamaj sistemoj, en bonege skribita kritika polemiko, la tiama reˆga 

Bavara centra konsilano de instruado ĉe la sekreta ministraˆjo de internaˆjoj 

en Mun ˆ heno, Friedr. Immanuel Niethammer 7 , kiu tute vere venas al la konkludo, 

ke sur vojo simbola, ĉu ˆgi estos signoj hieroglifaj aŭ nombraj aŭ signoj 

de sonoj (literoj), uzataj kiel signoj de pensoj, oni neniam povos veni al la 

celo. Sed tute ne intencante forˆjeti la penson de norma lingvo, li fine venas al 

la prudenta opinio, ke nur imitita al la lingvoj naturaj “fonetika vorta lingvo” 

6 C. H. Wolke, Erklaerung, wie die wechselseitige Gedankenmittheilung allen kultivirten 

Voelkern des Erdkreises oder die Pasigraphie moeglich und ausueblich sei, ohne Erlernug irgend 

einer neuen, besonderen oder einer allgemeinen Wort — oder Zeichensprache. Dessau 

1797. 

7 F. J. Niethammer: Ueber Pasigraphik und Ideographik, Nuernberg, bei Karl Felsso- 

necker, 1808.


povas solvi la problemon de lingvo tutmonda; ankaŭ pli: tiu ĉi natura iro de 

ideoj alkondukas lin eĉ al la penso, ke devas esti eble elpensi skribadon, kiu 

permesus, “pensadi sur la papero”, t. e. skribadi kun la rapideco de la pensado, 

— sekve “tempoˆsparantan ideoskribadon aŭ pensodesegnadon”, kiun 

li nomis “Ideografiko”. Kiel oni tamen vidas el la pluaj partoj de lia traktato, 

tiu ĉi ideografiko devus kvankam elveni el la ideofoniko kaj per tio ĉi 

tuj fariˆgi ideolaliko, tamen ankaŭ lia idealo ˆsajnas iri pli malproksimen, ol 

nia nuna stenografio kaj la Volapük de Schleyer; sed estas sendube, ke per 

sia skribado li pensas nian alfabetan skribadon de sonoj, kiel per sia lingvo 

li pensas lingvon vortan, similan je tiu, por kiu ni batalas. 8 

Ĉiuj tiuj ĉi kaj aliaj provoj rilate la praktikan utilon alkondukis tiel same 

malmulte al ia rezultato, kiel la jam dirita voko de la Kopenhaga akademio, 

kaj de tiu tempo (1811) ˆgis la nuna (esceptinte: “Le polyglotte improvise ou 

l’art d’ecrire les langues sans les apprendre” de A. Renzi en Parizo 1840 kaj la 

pazigrafio de Sunderwall en Svedujo kaj la “New universal cipher language” 

1874 de unu ne nomita aŭtoro en Londono) ni havas nenion pli por noti. 

Por tio la plej novaj pazigrafiistoj, pri kiuj ni nun parolos, nome: barono 

de Gablenz, Moses Paic, Don Sinibaldo de Mas kaj Anton Bachmaier, kiel 

ankaŭ Albert Walter — staras pli alte, ol iliaj antaŭirantoj, aŭ en rilato de 

la konstruo, aŭ en rilato de facileco de la metodo. 

La konstruo de la “Gablenzographia kaj Gablenzolalia” de barono de 

Gablenz estas grandioza. Antaŭ ĉio li penis per aparta alfabeto laŭ 33 diversaj 

lingvoj en tiom same da ˆslosiloj solvi la problemon por la mondo lingvista 

skribadi tiel, kiel oni parolas. Li verkis gramatikon kaj vortaron, kiu pleje 

konsistas el vortoj unusilabaj. Sed kiel ajn bonega lia laboro estus, tre granda 

estas la malfacileco ellerni la 33 kaprompantajn ˆslosilojn. Al tio ĉi li tamen 

ne turnis atenton, ke la popoloj orient-Aziaj ne tre facile povas elparoladi 

la eŭropajn konsonantojn, nome, la “r”, kiun li precipe multe uzas en siaj 

nomoj de nombroj (ra 1, re 2, ri 3, ro 4, ru 5). Kvankam la provoj de la 

pazigrafio de Gablenz por la praktika vivo ne taŭgas, li tamen montris, ke li 

bone konas la spiriton de la lingva scienco. En la jaro 1863 samtempe kun 

la proponoj de Grimm en Konstantinopolo aperis la verko de Don Sinibaldo 

de Mas, pri kiu ankaŭ estas iom parolite en la jam diritaj lekcioj de Max 

Mueller; ˆgi aperis samtempe en Londono, Parizo kaj Lejpcigo kaj meritas 

atenton pro sia sistemo. Sed jam la difino, kiun li donas al ni pri ideografio: 

“L’ideographie est l’art d’ecrire avec des signes qui representent des idees et 

non avec des mots (sons) d’une langue quelconque” ankoraŭ unu fojon mon- 

8 J. Zach. Naether, Versuch einer ganz neuen Erfindung von Pasigraphie oder die Kunst 

zu schreiben und zu drucken, dass es von allen Nationen der ganzen Welt in allen Sprachen 

eben so leicht gelesen werden kann als die Zahlencharaktere 1, 2, 3; in Form einer Sprachlehre 

oder Grammatik nebst 20 pasigraphischen Uebungen. Goerlitz 1805.


tras, ke oni ĉiam ankoraŭ sin movadis sur la malvera vojo, kiu ˆgis nun ne 

kondukis al la celo kaj ankaŭ neniam al ˆgi kondukos. Elirante el la penso, ke 

la signoj de nombroj en la aritmetiko kaj algebro por tiuj popoloj, kiuj ilin 

uzas, estas nenio alia, ol signoj ideografiaj, li penas elmontri, ke 500 milionoj 

da homoj, la Japanoj, Koˆ hinˆ hinanoj, Tonkinanoj sin komprenas reciproke 

nur per unu sama skribado kaj uzas ˆgin ĉiutage. Kaj kio ˆgi estas alia, ol 

signoj ideografiaj? Ĉu oni tiel povos ankoraŭ dubi la eblecon de tiu ĉi sis- 

temo? 

Ĉu ni estus nekapablaj fari tion, kion faras la Azianoj, kiam ni ja 

kredas, ke ni staras multe pli alte, ol ili? — La eblecon de la uzado ankaŭ 

ni ne dubas, sed ni ankaŭ ne dubas la malfacilecon de la enkondukado. La 

ˆHinoj laboru multajn jarojn super la lernado de sia skriba lingvo kun ˆgiaj 

40000 diversaj signoj — ni okcidentuloj jam de antaŭe havas nian hereditan 

de la feniko-hebreoj fonetikan skribadon alfabetan, kiu donas al ni la eblon 

el 23 literoj formi multajn milionojn da sonoj, kiuj, estas vere, ne povas esti 

nomataj vortoj, se kun ili ne estas ligataj difinitaj ideoj (komprenaˆjoj). Sed 

el tio ĉi almenaŭ sekvas, ke ni povas krei al ni neniajn pli riĉajn kaj pli praktikajn 

reprezentantojn por la grandioza diverseco de niaj ideoj, ol la vortojn 

de lingvo, kiuj ĉiuj estas kunmetitaj nur el malmultaj sonoj fundamentaj. 

Kaj ni devus nun ree nin turni al la senmovaj egiptaj aŭ ˆ hinaj signoj figuraj, 

kiuj estas fonditaj ankoraŭ sur la primitiva senta pririgardado kaj nur 

kun grandaj malfacilaˆjoj permesas la prezentadon de abstraktaˆjo! — Don 

Sinibaldo de Mas prenas por ĉiu “ideo” unu signon, pruntitan el la muzika 

nota sistemo, nur kun la diferenco, ke li donas ne efektivajn notojn en ĉiuj 

iliaj nuancoj. La signon fundamentan formas noto kvarono, kaj laŭ tio, ĉu 

ˆgi staras sur tiu aŭ alia linio, ˆgi ˆsanˆgas sian signifon kiel substantivo, verbo, 

adjektivo k. c., kaj en simila maniero estas esprimataj ĉiuj formoj de la gramatiko. 

Kiel ajn facila tiu ĉi sistemo ˆsajnas je la unua rigardo, tamen tre 

baldaŭ montrigas, ke la signoj por universala uzado estas tro komplikitaj. 

Unu jaron poste Moses Paic, Serbo el Zemlin, publikigis pazilalion kaj 

pazigrafion. (Pli detale v. en la verko de D-ro Wild.) Li uzis sole ciferojn, 

por esprimi ĉiujn vortojn laŭ iliaj elementaj ideoj, tiel ke difinita vorto aperas 

ĉiam esprimata per difinita cifero. Tiel li uzas la nombrajn signojn de 1 ˆgis 

999 por ĉiuj gramatikaj fleksioj; la nombroj komencante de 1000 estas la 

pazigrafiaj signoj de ideoj. La apudaj komprenaˆjoj de komuna ideo, la vortaj 

aliformaˆjoj kaj devenaˆjoj estas formataj per aldonado de pluaj nombroj al 

la nombroj de la ideoj per signoj de aldonado aŭ deprenado. Tiel ekzemple 

3243 signifas la komunan ideon de aĉetado, kaj tiam 3243 + 10 = aĉetanto, 

3243 + 13 = la aĉetanto, 3243 + 101 = la aĉetantoj k. c. El sia pazigrafio 

M. Paic faras pazilalion per tio, ke li por la apartaj nombroj metas literojn 

kaj por “+” = “m”, por “–” = “n”; ekzemple: 3243 + 10 = aĉetanto = 

“fegimanos”, 3243 + 20 = aĉetantino = “fegimenos” , 3243 + 40 = aĉeto =


“fegimonos” k. c. k. c. 

Oni tiel vidas, ke ankaŭ Paic fine en simila maniero kiel Wilkins venus 

al la ˆgusta, nome al skribado kaj lingvo sona, kvankam Wilkins tuj en la 

komenco laboris kun literoj, dum Paic kun ciferoj. Li ankaŭ pensis, ke por 

la ordinaroj aferoj de la vivo estas sufiĉa la ellernado de 1000 signoj de 

ideoj, kiuj kun la plej granda facileco per helpo de la devenigitaj apudaj 

ideoj povas esti alkondukitaj al 10000. Sed jam D-ro Wild rimarkis, ke tiu 

ĉi sistemo postulas tro grandan pripensadon, por povi esti enkondukita en 

la ordinaran interkomunikiˆgon kun malproksimaj popoloj. Li opiniis ankaŭ, 

ke se la pazigrafio estus enkondukebla ĉe la Aziaj popoloj, oni devus preni 

por fundamento ne la ellaboritajn lingvojn Eŭropajn, sed ni devus por tio 

ĉi krei pazigrafion multe pli facilan, ol eĉ la ˆ hina; kaj, apogante sin sur 

tiun ĉi principon, la lasta partiano de la ideo pazigrafia, Anton Bachmaier 

en Mun ˆ heno, ĉefo de unu tiea granda komerca firmo, jam en la jaro 1852 

konstruis novan sistemon de pazigrafio, kiu en komparo kun la antaŭe nomitaj 

distingas sin per ekstrema simpleco. 

Bachmaier ankaŭ fondis sian sistemon sur la signoj de la nombroj, ĉar ĉiuj 

komercaj popoloj posedas la sistemon de la 10 signoj de nombroj, kvankam iliaj 

formoj eĉ estas malegalaj. Ankaŭ tiuj ĉi signoj povas esti skribataj laŭ ĉiuj 

direktoj, ne sole horizontale de maldekstre al dekstre, kiel ĉe la Eŭropanoj, 

sed ankaŭ de dekstre al maldekstre, kiel ĉe la Mahometanoj, aŭ de supre al 

malsupre, kiel ĉe la Orientazianoj, kaj al tio ĉi ili estas facile prezenteblaj 

per skribado, presado kaj telegrafo. Bachmaier esprimas ĉiun komprenaˆjon 

per nombro, ne uzas difinitan artikolon, sed por la artikolo nedifinita la nombron 

1, kaj signas la multenombron per substrekado de la nombro de la ideo. 

La substantivoj estas sen sekso kaj deklinacio. La gradoj de komparo estas 

distingataj per unu aŭ du punktoj metitaj super la nombro de la ideo, 

la nombronomoj fundamentaj per supre metitaj, la nombronomoj ordaj per 

malsupre metitaj punktoj. La verbo estas uzata nur en la modo nedifinita 

(infinitivo), la estonta tempo estas esprimata per superstrekado, la tempo 

pasinta per trastrekado de la nombro de la ideo k. c. La plej konataj nomoj 

propraj kaj geografiaj ricevis en la vortaroj apartajn nombrojn. Bachmaier 

lasis jam en 18 lingvoj prepari provajn ekzemplerojn de tiaj vortaroj, super 

kiuj laboris la konata lingvisto profesoro Ignatz Gaugengigl kaj la privata instruitulo 

Wilh. Stephanus. Al tio ĉi formiˆgis en Mun ˆ heno centra societo por 

pazigrafio, al kiu apartenis unuaklasaj instruituloj, kiel la germana Mezzofanti, 

Pf. Richter, kiu paroladis en 34 lingvoj, Pf. Lauth, la glora egiptologo, 

D-ro Wild, Ja bonega naciekonomiisto kaj statistikisto kaj multaj aliaj, kiel 

ankaŭ la barono von Gablenz en Dresdeno, Don Sinibaldo de Mas kaj Paic 

estis honoraj membroj de ˆgi. 

Malgraŭ ke la sistemo de Bachmaier estis ekstreme simpla, uzante nur 9


komunajn kaj 6 apartajn signojn, kaj eĉ jam turnis sur sin la okulojn de la 

registaroj, tiel ke jam estis intencita universala kongreso, kiu devis havi lokon 

en Parizo, tamen la entrepreno ree perdiˆgis sen rezultato. Kaj kial? — Se 

ˆgin ankaŭ sonoraj kaŭzoj, la elsekiˆgo de materialaj fontoj, antaŭ ĉio pereigis, 

tamen la veran kaŭzon oni devas serĉi pli profunde, ˆgi kuˆsas en la sistemo 

mem. ˆ Gi nome estis konstruita sur sablo, kiel la sistomoj de ĉiuj antaŭirantoj 

de 200 jaroj, ĉar la plej simplan kaj plej facilan oni la plej malfacile trovas. 

Tamen oni ne devas pensi, ke sistemo en tiel alta grado simpligita, kiel la 

sistemo de Bachmaier, kvankam ˆgi ne portis en si la fundamenton por lingvo 

tutmonda, foriris el la mondo, alportinte nenian utilon. Bachmaier diris mem 

en la antaŭparolo al siaj pazigrafiaj vortaroj: “Estas kompreneble, ke tiu ĉi 

skriba maniero de komunikiˆgo neniam estos egala al la bonaˆjoj de lingvo; 

tamen por la komunikiˆgo kun tiuj, kies lingvon oni no komprenas (kiu homo 

komprenas ĉiujn lingvojn!) ˆgi estas ekstreme grava helpo”. Efektive tiu ĉi 

sistemo por mallongaj notoj komercaj, por sciigoj de gazetoj kaj precipe 

por telegramoj al ĉiuj landoj de la mondo montriˆgis uzebla. La “Sistemo 

ĉifrada kaj telegrafada de A. Walter en Winterthur”, kiu en trimembraj kunigoj 

de literoj de “aaa” ˆgis “zzz” kune kun kelkaj ciferoj por la plej necesaj 

gramatikaj rilatoj, en maniero de sekreta skribado prezentas ĉiujn necesajn 

ideojn en formo tabela, donas en ĉiu okazo por ĉifraj telegramoj ˆsparon de 

kostoj ˆgis 40 0/0 en komparo kun vortaj telegramoj en la lingvo germana; 

sed por lingvo tutmonda, kiel por parolado tiel ankaŭ por skribado, ankaŭ al 

ˆgi mankas la natura fundamento, ĉar eĉ Mezzofanti ne povus teni en la kapo 

tiujn ĉi kunligojn de literoj, kiuj ankaŭ tie ĉi devas servi anstataŭ vortoj. Al 

tio ĉi ili estas neelparoleblaj kaj tial por la buˆsa interkompreniˆgado tute ne 

uzeblaj. Ankaŭ la verkado de vortaroj jam en unu lingvo estas ligita kun 

grandegaj laboroj kaj malfacilaˆjoj, ne parolante jam pri kelkaj kaj multaj 

lingvoj. 

(Tie ĉi la aŭtoro finas la historion de la diversaj provoj kaj transiras 

al la priskribo de la sistemo Volapük, de kiu li en tiu tempo estis ankoraŭ 

varmega partiano, trovante ˆgin la plej bona el ĉiuj tiam faritaj provoj. Ni 

jam rakontis [v. No. 10 de “La Esperantisto” 1890], kiel post la apero de 

la sistemo “Esperanto” la aŭtoro forlasis Volapükon kaj transiris kun plena 

entuziasmo al “Esperanto”, de kiu ˆgis la fino de sia vivo li restis varmega 

batalanto. — Ni devas ankoraŭ aldoni, ke la nun alportita artikolo ne estas 

plena historio de ĉiuj provoj de lingvo tutmonda; volante skribi nur gazetan 

artikolon kaj ne dikan detalan verkon, la aŭtoro parolis nur pri parto de la 

proponitaj sistemoj, kaj ankaŭ pri ĉiuj el tiuj ĉi li diris nur kelkajn vortojn. 

La efektiva nombro de la diversaj projektoj, faritaj en la lastaj 200 jaroj, 

estas pli ol 150).


6.4 Esenco kaj estonteco de la ideo de lingvo 

internacia 

Raporte-verkita de anonima aŭtoro kaj legita (en formo iom ˆsanˆgita kaj 

mallongigita) de s-ro L. de BEAUFRONT en la kongreso de l’Association 

Francaise pour l’Avancement des Sciences (Parizo, 1900). 

I 

Ĉiuj ideoj, kiuj estas ludontaj gravan rolon en la historio de la homaro, 

havas ĉiam tiun saman egalan sorton: kiam ili ekaperas, la samtempuloj 

renkontas ilin ne sole kun rimarkinde obstina malkonfido, sed eĉ kun ia 

neklarigebla malamikeco; la pioniroj de tiuj ĉi ideoj devas multe batali kaj 

multe suferi; oni rigardas ilin kiel homojn frenezajn, infane malsaˆgajn, aŭ 

fine eĉ rekte kiel homojn tre malutilajn. Dum la homoj, kiuj okupas sin je 

ĉia plej sencela kaj senutila sensencaˆjo, se ˆgi nur estas en modo kaj konforma 

al la rutinaj ideoj de la amaso, ˆguas ne sole ĉiujn bonojn de la vivo, sed 

ankaŭ la honoran nomon de “instruituloj” aŭ “utilaj publikaj agantoj”, la 

pioniroj de novaj ideoj renkontas nenion krom mokoj kaj atakoj; la unua 

renkontita tre malmulte lerninta bubo rigardas ilin de alte kaj diras al ili, ke 

ili okupas sin je malsaˆgaˆjoj; la unua renkontita gazeta felietonisto skribas pri 

ili “spritajn” artikolojn kaj notojn, ne preninte sur sin la laboron almenaŭ 

iom ekscii, super kio ili propre laboras; kaj la publiko, kiu ĉiam iras kiel 

anaro da ˆsafoj post la kriemuloj, ridas kaj ridegas kaj eĉ por unu minuto ne 

faras al si la demandon, ĉu ekzistas eĉ guto da senco kaj logiko en ĉiuj tiuj ĉi 

“spritaj” mokoj. Pri tiuj ĉi ideoj “estas modo” paroli ne alie, ol kun ironia 

kaj malestima rideto, tial tiel agas ankaŭ A kaj B kaj C, kaj ĉiu el ili timas 

enpensiˆgi serioze eĉ unu minuton pri la mokata ideo, ĉar li “scias antaŭe”, ke 

“ˆgi krom malsaˆgaˆjo enhavas ja nenion”, kaj li timas, ke oni iel alkalkulos lin 

mem al la nombro de “tiuj malsaˆguloj”, se li eĉ en la daŭro de unu minuto 

provos rilati serioze al tiu ĉi malsaˆgaˆjo. La homoj miras, “kiamaniere en nia 

praktika tempo povas aperi tiaj malsaˆgaj fantaziuloj kaj kial oni ne metas 

ilin en la domojn por frenezuloj”. 

Sed pasas kelka tempo. Post longa vico da batalado kaj suferoj la “bubojfantaziuloj” 

atingis la celon. La homaro fariˆgis pli riĉa per unu nova grava 

akiro kaj eltiras el ˆgi la plej vastan kaj diversforman utilon. Tiam la cirkonstancoj 

ˆsanˆgiˆgas. La jam fortiˆginta nova afero ˆsajnas al la homoj tiel simpla, 

tiel “komprenebla per si mem”, ke la homoj ne komprenas, kiamaniere oni 

povis tutajn miljarojn vivi sen ˆgi. Kiam la posteuloj legas la rakontojn pri 

tio, kiel sin tenis kontraŭ la dirita ideo la samtempuloj de ˆgia naskiˆgo, ili

6.4. ESENCO KAJ ESTONTECO DE LA IDEO DE LINGVO 193 

absolute ne volas kredi kaj pensas, ke ĉion tion ĉi elpensis la historioskribantoj 

pro mokado je la foririntaj generacioj. “ Ĉu efektive”, ili diras, “la tuta 

mondo tiam konsistis el idiotoj? Ĉu efektive ekzistis homoj, kiuj elpaˆsadis 

kontraŭ la pioniroj kun tiaj sensencaj kontraŭparoloj kaj la ceteraj homoj 

silentadis kaj la unua renkontita kvinjara infano ne diradis al tiuj kritikantoj: 

“sinjoroj, vi ja parolas teruran, sur nenio fonditan sensencaˆjon, kies rebato 

sin trovas ja tuj antaŭ via nazo!” ? Absolute nekompreneble! La historiistoj 

certe trograndigas!” 

Legu la historion de naskiˆgo de la kristaneco kaj de diversaj grandaj ideoj 

en la regiono de moralo, filozofio kaj scienco; legu la historion de la eltrovo 

de Ameriko, de la enkonduko de fervojoj k. t. p. k. t. p. Ĉie tute tio sama. 

“Es ist eine alte Geschichte, doch bleibt sie immer neu”. La lumo aperas kiel 

necesa bezonataˆjo al tiu, kiu staras malproksime, sed al la proksime starantaj 

ˆgi tranĉas la okulojn kaj ili penas estingi ˆgin. La ideo de Kolumbo, ke “devas 

ekzisti okcidenta vojo Hindujon”, ˆsajnas al ni nun tiel simpla, tiel natura, kaj 

ni simple ne volas kredi, ke povis iam ekzisti homoj, kiuj, sciante jam, ke la 

tero estas globo, povis dubi, ke al ĉia lando oni povas veni ne sole de oriento, 

sed ankaŭ de okcidento, kaj ke en tiu ĉi ne esplorita okcidento povas eble 

troviˆgi ne konataj al ni interesaj landoj. Kiam ni legas tiujn kontraŭparolojn, 

kiujn oni tiam faradis al Kolumbo, ekzemple, ke neniu okcidenten de Eŭropo 

veturis, sekve ˆgi estas ne ebla, ke Dio malpermesis tion ĉi fari, ke la ˆsipoj 

malleviˆgados malsupren kaj ne povos returne leviˆgadi supren. . . k. t. p., 

— ni kontraŭvole demandas nin, kiamaniere homoj maturaˆgaj povis paroli 

tiajn sensencaˆjojn, pro kiuj en nia tempo ruˆgiˆgus ĉia infano. Kaj tamen en 

tiu tempo ˆguste tiuj ĉi naivaj kontraŭparoloj estis rigardataj kiel veroj, ne 

ebligantaj ian dubon, kiel plej logika opinio de la tuta prudenta mondo, kaj la 

ideoj de Kolumbo estis kalkulataj kiel infanaˆjo, kiu estas inda nenian atenton. 

Kiam oni montris al la homoj la forton de la vaporo kaj ˆgian uzeblecon, ˆsajnis, 

ke kia prudenta homo povus ion kontraŭparoli kontraŭ ˆgi? Kaj tamen kiom 

da multjara batalado, suferoj kaj mokoj la elpensinto devis elporti! kaj eĉ 

tiam, kiam fine prosperis jam atingi la celon, kiam en Anglujo jam dum 

tutaj tri jaroj la lokomotivoj kursadis kaj alportadis grandegan utilon, sur 

la kontinento de Eŭropo instruitaj homoj kaj eĉ tutaj instruitaj korporacioj, 

anstataŭ simple ekrigardi kaj konvinkiˆgi, skribadis ankoraŭ profundapensajn 

traktatojn pri tio, ke konstruado de lokomotivoj estas infana entrepreno, ke 

ˆgi estas ne ebla, ke ˆgi estas malutila k. t. p. Kio tio ĉi estas? ni demandas 

nin; ĉu tio ĉi estis ia ĉiuhoma epidemia idioteco? ĉu efektive ekzistis tiaj 

generacioj? Jes, ekzistis tiaj generacioj, kaj ni, kiuj nun miregas, ni en 

efektiveco estas ne pli bonaj ol ili, kaj niaj nepoj estos ne pli bonaj ol ni. 

Ĉiuj tiuj ĉi homoj kun iliaj indignige sensencaj kontraŭparoloj kaj atakoj 

estis tamen ne idiotoj, kvankam ili nun eble ˆsajnas al ni tiaj. Ilia tuta kulpo


konsistis nur en tio, ke, dank’ al la natura spirita inercio de ĉiu el ni, ili 

aŭ tute ne volis prijuˆgi la naskiˆgantajn novajn aperojn, plivolante limigi 

sin per sanosubtenanta ridado, aŭ alpaˆsadis al la prijuˆgado kun antaŭe jam 

preta konvinko, ke la afero proponata al ili estas neplenumebla, kaj ĉiujn 

siajn argumentojn ili penadis konformigadi al tiu autaŭe farita decido, ne 

rimarkante la tutan senfundamentecon de tiuj ĉi argumentoj, kaj kontraŭ la 

argumentoj de la defendantoj de la nova ideo ili fermadis sian cerbon per la 

plej fortikaj seruroj, kaj tial tiuj ĉi lastaj argumentoj, kiuj penadis pruvi la 

eblecon de tio, devis ˆsajni al tiuj inerciaj homoj tiel same infanaj, kiel al ni 

nun ˆsajnas iliaj tiamaj kontraŭparoloj. 

Al tiaj ideoj, kiuj al la samtempuloj ˆsajnas senenhava fantazio kaj al la 

posteuloj ˆsajnas tia natura afero, ke ili ne komprenas, kiamaniere la homoj 

miljarojn vivis sen ˆgi, — al tiaj ideoj apartenas ankaŭ la ideo de enkonduko 

de komuna lingvo por la komunikiˆgoj inter diversaj popoloj. Kiam niaj posteuloj 

legos en la historio, ke la homoj, tiuj ĉi reˆgoj de la tero, tiuj ĉi plej 

altaj reprezentantoj de la monda inteligenteco, tiuj ĉi duon-dioj, en la daŭro 

de tutaj miljaroj vivis unuj apud la aliaj, ne komprenante unuj la aliajn, ili 

simple ne volos kredi. “Por tio ĉi oni ja bezonis nenian supernaturan forton, 

ili diros; ĉiu el tiuj ĉi homoj posedis ja kolekton da kondiĉaj sonoj, per kiuj 

li tute precize kompreniˆgadis kun siaj plej proksimaj najbaroj, — kiel do ne 

venis al ili en la kapon konsentiˆgi inter si, ke unu el tiaj kolektoj da kondiĉaj 

sonoj estu enkondukita por la reciproka kompreniˆgado inter ĉiuj, simile al tio, 

kiel por la plimulto de la kulturaj popoloj estis enkondukita jam longe unu 

kondiĉa kolekto da mezuroj, unu kondiĉa alfabeto, unuj kondiĉaj muzikaj 

signoj k. t. p.!” Niaj posteuloj indignos, kiam ili ekscios, ke la homojn, 

kiuj penadis pri la enkonduko de komuna lingvo, la samtempuloj montradis 

per la fingroj, kiel maniulojn, bubojn, ne meritantajn la nomon de seriozaj 

homoj; ke pri tiuj ĉi homoj ĉiu malplenkapulo povis spritadi en la gazetoj, 

kiom li volis, kaj troviˆgis neniu, kiu dirus al tiuj malplenkapuloj: “vi povas 

trovi tiujn ĉi ideojn plenumeblaj aŭ ne plenumeblaj, — sed moki ilin, eĉ 

ne konatiˆginte kun ili, estas honte, sinjoroj!” Kore ridegos niaj posteuloj, 

kiam ili aŭdos tiujn naivajn kontraŭparolojn, kiujn multaj el niaj samtempuloj 

faradis kontraŭ la ideo de lingvo internacia entute kaj de lingvo arta 

speciale. Simile al tio, kiel ni kun rideto de kompato rilatas al tiu el niaj 

pra-praavoj, kiu antaŭ kelke da miljaroj eble protestis kontraŭ la enkonduko 

de arta alfabeto, kriante kun la aplombo de instruitulo, sed tute senpruve, ke 

rimedo por la esprimado de niaj pensoj estas objekto organa, natura, kreita 

de la historio (skribado per hieroglifaj desegnaˆjoj) kaj ne povanta “esti kreita 

en kabineto”, — tiel niaj posteuloj, mokados tiujn niajn samtempulojn, kiuj 

nur pro tiu nenion diranta cirkonstanco, ke la nunaj lingvoj kreiˆgis blinde 

per si mem, aŭtoritate certigas, ke lingvo ne povas esti kreita arte. “ ˆ Gis nun


ne estis, sekve ne povas esti!” — “Kiel mi povas kredi”, diros en la venonta 

centjaro ia dekjara lernanto al sia instruanto, “ke ekzistis homoj, kiuj neadis 

la eblecon de ekzistado de arta lingvo, kiam antaŭ ilia nazo tia lingvo jam 

ekzistis, havis jam riĉan literaturon kaj bonege plenumadis jam en la praktiko 

ĉiujn funkciojn, kiujn oni povas postuli de lingvo internacia, kaj tiuj ĉi 

sinjoroj, anstataŭ babiladi ĉiam teorian sensencaˆjon, bezonis nur malfermi 

la okulojn kaj ekrigardi! 

Ĉu estas eble, ke homoj maturaˆgaj parolus ĉiam 

frazistan sensencaˆjon pri ia diferenco de la voĉaj organoj ĉe la popoloj, kiam 

ĉiu infano vidis sur ĉiu paˆso membrojn de unu popolo, bonege parolantajn 

en la lingvo de alia popolo!” Kaj la instruanto respondos: “ˆgi estas efektive 

nekredebla, kaj tamen ˆgi tiel estis!” 

Cetere en la nuna tempo en la afero de lingvo internacia la rutino kaj 

spirita inercio komencas iom post iom cedadi al la sana prudento. Jam 

longe tie aŭ aliloke en diversaj gazetoj kaj revuoj aperas artikoloj plenaj 

de aprobo por la ideo mem kaj por ˆgiaj batalantoj. Sed tiuj ĉi artikoloj 

estas ankoraŭ senkuraˆgaj, kvazaŭ la aŭtoroj timas, ke oni ne elmetu ilin al 

publika malhonoro. Tiuj ĉi senkuraˆgaj voĉoj perdiˆgas en la laŭtega ˆ horo de 

la kriistoj kaj mokistoj, tiel ke la grandega plimulto de la publiko, kutiminta 

iradi nur tien, kie oni krias la plej laŭte, kaj opiniadi ĉiun mokanton saˆgulo, 

ĉiun atakanton bravulo kaj ĉiun atakaton kulpulo, ĉiam ankoraŭ rigardas la 

ideon de lingvo internacia kiel sensencan infanan fantazion. Tiun ĉi publikon 

konvinki ni ne entreprenas, ĉar ĉiuj niaj vortoj pereus vane. ˆ Gin konvinkos 

nur la tempo. Morgaŭ ˆgi al la pioniroj de la ideo konstruos monumentojn kun 

tia sama anara sento, kun kiu ˆgi hodiaŭ superˆjetas ilin per koto. Nia parolo 

estas difinita nur por tiuj, kiuj provis rilati al nia ideo kun juˆgo memstara, 

sed sub la influo de diversaj aŭditaj opinioj perdis la egalpezon, ne scias, 

kiel ili devas sin teni, dezirus kredi kaj samtempe turmentiˆgas per konstantaj 

duboj. Por ili ni tie ĉi analizos la demandon, ĉu efektive ni, la amikoj de 

la ideo de lingvo internacia, laboras por ia utopio, kaj ĉu minacas al ni la 

danˆgero, ke ĉiuj niaj laboroj pereos vane, kiel kredigas niaj kontraŭuloj, aŭ 

ĉu ni iras al celo klare difinita, senduba kaj nepre atingota. 

Ni scias, estimataj aŭskultantoj, ke vi kutimis rilati kun estimo nur al tiaj 

argumentoj, kiuj estas plenigitaj per multo da citatoj, traplektitaj per multo 

da laŭtaj aŭtoritataj nomoj kaj brilas per amasego da alteflugaj kvazaŭsciencaj 

frazoj. Ni avertas vin, ke ĉion tion ĉi vi en nia parolo ne trovos. Se 

vi trovas atentinda nur tion, kio estas ligita kun laŭtaj nomoj, legu ian verkon 

pri lingvo internacia, kaj vi trovos tie longan serion da gloraj kaj aŭtoritataj 

scienculoj, kiuj laboris por la ideo de lingvo internacia. Sed ni tie ĉi forlasos 

ĉian superfluan balaston kaj parolos al vi nur en la nomo de la nuda logiko. 

Ne turnu atenton sur tion, kion diras Petro aŭ Johano, sed pripensu mem. Se 

niaj argumentoj estas ˆgustaj, akceptu ilin, — se ili estas malˆgustaj, forˆjetu


ilin, se eĉ miloj da laŭtaj nomoj starus post ili. 

Ni analizos sisteme la sekvantajn demandojn: 1) ĉu lingvo internacia estas 

bezona; 2) ĉu ˆgi estas ebla en principo; 3) ĉu ekzistas espero, ke ˆgi efektive 

estos enkondukita praktike; 4) kiam kaj kiamaniere tio ĉi estos farita kaj kia 

lingvo estos enkondukita; 5) ĉu nia nuna laborado kondukas al ia difinita 

celo, aŭ ni agas ankoraŭ blinde kaj riskas, ke nia laborado pereos vane, kaj 

prudentaj homoj devas ankoraŭ sin teni flanke de ni, ˆgis “la afero klariˆgos”. 

II 

Ĉu lingvo internacia estas bezona? Tiu ĉi demando per sia naiveco elvokos 

ridon ĉe la estontaj generacioj, tiel same kiel niaj samtempuloj ekridus 

ekzemple ĉe la demando “ĉu poˆsto estas bezona”? La plimulto de la inteligenta 

mondo jam nun trovos tiun ĉi demandon tute superflua; tamen 

pro konsekvenco ni metas tiun ĉi demandon dank’al tio, ke ekzistas ankoraŭ 

multe da homoj, kiuj respondas je tiu ĉi demando per “ne”. La sola motivo, 

kiun kelkaj el tiuj ĉi homoj elmetas, estas sekvanta: “lingvo internacia 

detruos la lingvojn naciajn kaj la naciojn”. Ni konfesas, ke kiom ajn ni 

rompis al ni la kapon, ni neniel povis kompreni, en kio nome konsistus la 

malfeliĉo por la homaro, se en unu bela tago montriˆgus, ke ne ekzistas jam 

plu nacioj kaj lingvoj naciaj, sed ekzistas nur unu ĉiuhoma familio kun unu 

ĉiuhoma lingvo. Sed ni supozu, ke tio ĉi efektive estus io terura, kaj ni 

rapidos trankviligi tiujn ĉi sinjorojn. Lingvo intornacia deziras nur doni al 

la homoj de malsamaj popoloj, kiuj staras unu antaŭ alia kiel mutuloj, la 

eblon komprenadi unu alian, sed ˆgi neniel intencas enmiksiˆgi en la internan 

vivon de la popoloj. Timi, ke lingvo internacia detruos la lingvojn naciajn, 

estas tiel same ridinde, kiel ekzemple timi, ke la poˆsto, kiu donas al homoj 

malproksimaj unu de alia la eblon komunikiˆgadi, minacas neniigi la buˆsajn 

interparoladojn inter la homoj! “Lingvo internacia” kaj “lingvo tutmonda” 

estas du tute malsamaj objektoj, kiujn miksi inter si oni neniel devas. Se 

ni supozus, ke fariˆgus iam kunfluiˆgo de la homoj en unu ĉiuhoman popolon, 

en tiu ĉi “malfeliĉo” (kiel nomos ˆgin la naciaj ˆsovinistoj) estos kulpa ne la 

lingvo internacia, sed la aliiˆgintaj konvinkoj kaj opinioj de la homoj. Tiam 

efektive la lingvo internacia faciligos al la homoj la atingon de tio, kio antaŭe 

estos principe decidita de ili kiel dezirinda; sed se la celado al kunfluiˆgo ne 

naskiˆgos ĉe la homoj memstare, la lingvo internacia per si mem certe ne volos 

altrudi al la homoj tian unuiˆgon. Lasante tute flanke la demandon pri la 

dezirindeco aŭ nedezirindeco de nacia ˆsovinismo, ni notos nur tion, ke celadon 

al lingvo internacia ne devas escepti eĉ la plej varmega blinda ˆsovinismo; ĉar 

la rilato inter celado al lingvo internacia kaj inter nacia ˆsovinismo estas tia 

sama, kiel inter nacia patriotismo kaj amo al sia familio: ĉu iu povas diri,


ke la pligrandigo de reciprokaj komunikiˆgoj kaj interkonsentoj inter homoj 

de tiu sama lando (celado patriota) minacas per io al la amo familia? Per 

si mem la lingvo internacia ne sole ne povas malfortigi la lingvojn naciajn, 

sed kontraŭe, ˆgi sendube devas konduki al ilia granda fortiˆgado kaj plena ekflorado: 

dank’ al la neceseco ellernadi diversajn fremdajn lingvojn, oni nun 

malofte povas renkonti homon, kiu posedus perfekte sian patran lingvon, kaj 

la lingvoj mem, konstante kunpuˆsiˆgante unuj kun la aliaj, ĉiam pli kaj pli 

konfuziˆgas, kripliˆgas kaj perdas sian naturan riĉecon kaj ĉarmon; sed kiam 

ĉiu el ni devos ellernadi nur unu fremdan lingvon (kaj ankoraŭ tre facilan), 

ĉiu el ni havos la eblon ellerni sian lingvon fonde, kaj ĉiu lingvo, liberiˆginte de 

la premado de multaj najbaroj kaj konservinte plene por si sola ĉiujn fortojn 

de sia popolo, disvolviˆgos baldaŭ plej potence kaj brile. 

La dua motivo, kiun elmetas la malamikoj de lingvo internacia, estas la 

timo, ke kiel lingvo internacia estos eble elektita ia el la lingvoj naciaj kaj ke 

tiam la homoj ne alproksimiˆgos al si reciproke, sed simple ia unu popolo dispremos 

kaj englutos ĉiujn aliajn popolojn, dank’ al la grandega superforto, 

kiujn ˆgi ricevos super ĉiuj aliaj popoloj. Tiu ĉi motivo estas ne tute senfundamenta; 

sed ˆgi povas esti elmetita nur kontraŭ tia aŭ alia nepripensita kaj 

malˆgusta formo de lingvo internacia. Tiu ĉi motivo kompreneble perdas ĉian 

signifon, se ni turnos atenton, ke lingvo internacia povas esti kaj estos nur ia 

neŭtrala lingvo, kiel ni malsupre montros. 

Sekve se ni lasos por kelka tempo flanke la demandon pri la ebleco aŭ 

neebleco de la enkonduko de lingvo internacia (pri tiu ĉi punkto ni parolos 

malsupre), se ni supozos, ke la enkonduko de tia lingvo dependas nur de nia 

deziro, kaj se ni esceptos ian kriantan erarpaˆson en la elekto de la lingvo, 

ĉiu devas konsenti, ke pri malutilo de lingvo internacia neniel povas esti eĉ 

la plej malgranda parolo. Sed la utilo, kiun tia lingvo alportus al la mondo, 

estas tiel grandega kaj videbla por ĉiu, ke pri tio ĉi ni propre ne bezonus 

paroli. Tamen kelke da vortoj ni diros pri tio ĉi, se eĉ simple pro pleneco de 

nia analizo. 

Ĉu vi ekpensis iam pri tio, kio propre levis la homaron tiel neatingeble 

alte super ĉiuj aliaj bestoj, kiuj ja en efektiveco estas konstruitaj laŭ tiu 

sama tipo, kiel la homo? La tutan nian altan kulturon kaj civilizacion ni 

dankas nur al unu objekto: al la posedado de lingvo, kiu ebligis al ni la interˆsanˆgadon 

de pensoj. Kio estus kun ni, fieraj reˆgoj de la mondo, se ni ne 

povus lingve komunikiˆgadi unuj kun aliaj, se sian tutan scion kaj inteligentecon 

ĉiu el ni devus de la komenco mem ellaboradi al si mem, anstataŭ faradi 

uzon — dank’ al interˆsanˆgo de pensoj — de la jam pretaj fruktoj de la sperto 

kaj diversaj scioj de tutaj miljaroj, de tutaj milionoj kaj miliardoj da aliaj 

similaj al ni kreitaˆjoj? Ni tiam eĉ per unu plej malgranda ˆstupeto ne starus 

pli alte ol tiuj diversaj bestoj, kiuj nin ĉirkaŭas kaj kiuj estas tiel sensaˆgaj


kaj senhelpaj! Forprenu de ni la manojn kaj la piedojn kaj kion vi volas, sed 

lasu al ni nur la povadon interˆsanˆgadi la pensojn, — kaj ni restos tiuj samaj 

reˆgoj de la naturo kaj ni konstante kaj senfine perfektiˆgados; sed donu al ĉiu 

el ni eĉ centon da manoj, donu al ni eĉ centon da diversaj ˆgis nun ne konataj 

sentoj kaj povoj, sed forprenu de ni la povon de interˆsanˆgado de pensoj — 

kaj ni restos sensaˆgaj kaj senhelpaj bestoj. Sed se la tre neplena kaj tre 

limigita ebleco de interˆsanˆgo de pensoj havis por la homaro tian grandegan 

signifon, ekpensu pri tio, kian grandegan kaj kun nenio kompareblan utilon 

donus al la homaro tiu lingvo, kiu farus la interˆsanˆgadon de pensoj plena, kaj 

dank’ al kiu ne sole A havus la eblon kompreniˆgadi kun B, C kun D, E kun 

F, sed ĉiu el ili povus kompreniˆgadi kun ĉiu el la aliaj! Tuta cento da plej 

grandaj elpensoj ne faros en la vivo de la homaro tian grandan kaj bonfaran 

revolucion, kian faros la enkonduko de lingvo internacia! Ni prenu kelkajn 

malgrandajn ekzemplojn. Ni penas tradukadi la verkojn de ĉiu nacio en la 

lingvojn de ĉiuj aliaj nacioj; sed tio ĉi englutas ja neproduktive grandegan 

multon da laboroj kaj mono kaj tamen malgraŭ ĉio ni povas traduki nur la 

plej sensignifan parton de la homa literaturo, kaj la grandega plimulto de 

la homa literaturo kun riĉaj provizoj da diversaj pensoj por ĉiu el ni restas 

neakirebla. Sed kiam ekzistus lingvo internacia, tiam ĉio, kio aperas en la regiono 

de la homa penso, estus tradukata nur en tiun ĉi unu neŭtralan lingvon 

kaj multaj verkoj estus skribataj rekte en tiu ĉi lingvo, kaj ĉiuj produktoj 

de la homa spirito fariˆgus akireblaj por ĉiu el ni. Por la perfektigado de tiu 

aŭ alia branĉo de la homaj scioj ni aranˆgas sur ĉiu paˆso internaciajn kongresojn, 

— sed kian mizeran rolon ili ludas, kiam partopreni en ili povas ne tiu, 

kiu efektive kun utilo dezirus ion aŭdi, ne tiu, kiu efektive ion gravan volus 

komuniki, sed nur tiu, kiu scias babiladi en kelkaj lingvoj. Nia vivo estas 

mallonga kaj la scienco estas vasta; ni devas lerni, lerni, lerni! Al la lernado 

ni povas dediĉi nur parton de nia mallonga vivo, nome niajn infanajn kaj 

junulajn jarojn; sed ho ve! granda parto de tiu ĉi kara tempo foriras tute 

neproduktive por la ellernado de lingvoj! Kiom multe ni gajnus, se, dank’ 

al ekzistado de lingvo internacia, ni povus la tutan tempon, dediĉatan nun 

al la neproduktiva lernado de lingvoj, dediĉi al la lernado de efektivaj kaj 

pozitivaj sciencoj! Kiel alte tiam leviˆgus la homaro!. . . 

Sed ni ne parolos plu pri tiu ĉi punkto, ĉar kiel ajn ĉiu el niaj aŭskultantoj 

rilatus al tiu aŭ alia formo de lingvo internacia, ni dubas, ĉu troviˆgos inter 

ili eĉ unu, kiu dubus la utilecon mem de tia lingvo. Sed ĉar al multaj homoj, 

kiuj ne kutimis donadi al si precizan kalkulon pri siaj simpatioj kaj antipatioj, 

ordinare ˆsajnas, ke se ili ne aprobas tiun aŭ alian formon de ia ideo, ili nepre 

devas ataki la ideon mem entute, — tial ni, pro sistemeco de nia analizo, petas 

ĉiun el la estimataj aŭskultantoj antaŭ ĉio noti al si bone en la memoro, ke 

pri la utileco de lingvo internacia entute — se tia estus enkondukita — li ne


dubas. Ekmemoru do, sinjoroj, bone la unuan konkludon, al kiu ni venis, 

notu al vi kaj ekmemoru, ke kun tiu ĉi konkludo vi konsentas, nome: 

La ekzistado de lingvo internacia, per kiu povus kompreniˆgadi inter si la 

homoj de ĉiuj landoj kaj popoloj, alportus al la homaro grandegan utilon. 

III 

Nun ni transiros al la dua demando: “ĉu lingvo internacia estas ebla?” 

Ankaŭ pri tio ĉi nenia senantaŭjuˆga homo eĉ unu minuton povas dubi, ĉar ne 

sole ne ekzistas eĉ la plej malgrandaj faktoj, kiuj parolus kontraŭ tia ebleco, 

sed ne ekzistas eĉ la plej malgrandaj kaŭzoj, kiuj devigus eĉ unu minuton 

dubi pri tia obleco. Ekzistas en efektiveco homoj, kiuj kun scienca aplombo 

kredigas, kvazaŭ lingvo estas objekto natura, organa, kiu dependas de apartaj 

fiziologiaj ecoj de la organoj de parolo de ĉiu popolo, de la klimato, heredeco, 

kruciˆgado de rasoj, historiaj kondiĉoj k. t. p. Kaj al la amaso tiaj instruitaj 

paroloj tre imponas, precipe se ili en sufiĉa mezuro estas traplektitaj per 

diversaj citatoj kaj per misteraj por la amaso terminoj te ˆ hnikaj. Sed homo 

klera, kiu kuraˆgas havi propran juˆgon, scias ja tre bone, ke ĉio tio ĉi estas nur 

senenhava pseŭdo-scienca babilado, kiu havas nenian sencon kaj kiun rebati 

povus tre facile la unua renkontita infano. El la ĉiutaga sperto ni ĉiuj ja scias 

tre bone, ke se ni prenos infanon el kiu ajn lando aŭ nacio kaj de la tago de 

ˆgia naskiˆgo edukados ˆgin inter personoj de nacio tute fremda kaj eĉ antipoda 

por ˆgi, ˆgi parolados en la lingvo de tiu ĉi nacio tiel same bonege kaj pure, 

kiel ĉiu natura filo de tiu ĉi nacio. Se por homo maturaˆga estas ordinare 

malfacile ellerni fremdan lingvon, tio ĉi ja tute ne venas de la konstruo de 

liaj organoj de parolo, sed simple de tio, ke li ne havas paciencon, ne havas 

tempon, ne havas instruantojn, ne havas rimedojn k. t. p. Tiu ĉi sama 

maturaˆgulo renkontus ja tiujn ĉi samajn malfacilaˆjojn ĉe la ellernado de sia 

hejma lingvo, se li en la infaneco ne estus edukita en tiu ĉi lingvo, sed devus 

ellernadi ˆgin per helpo de lecionoj. Fine ĉiu klera homo ja ankaŭ nun devas 

ellernadi kelkajn fremdajn lingvojn, kaj li certe ne elektas tiujn lingvojn, 

kiuj kvazaŭ estas konformaj al liaj organoj de parolado, sed nur tiujn, kiujn 

li bezonas; estas sekve nenio neebla en tio, ke anstataŭ ke ĉiu lernas diversajn 

lingvojn, ĉiuj ellernadu unu saman lingvon kaj sekve povu komprenadi unu 

alian. Se eĉ ĉiu posedus la komuneakceptitan lingvon ne en plena perfekteco, 

eĉ tiam la demando de lingvo internacia estus jam decidita kaj la homoj ĉesus 

staradi unu antaŭ alia kiel surda-mutaj. Kaj oni devas ja memori, ke se ĉie 

estus sciate, ke por komunikiˆgoj kun la tuta mondo oni devas ellerni nur 

unu lingvon — ĉie ekzistus multego da bonaj instruistoj de tiu ĉi lingvo, da 

specialaj lernejoj, ĉiu ellernadus tiun ĉi lingvon kun la plej granda volonteco 

kaj fervoreco, kaj fine ĉiuj gepatroj alkutimigadus siajn infanojn al tiu ĉi


lingvo en la infaneco, paralele kun la patra lingvo. Sekve, lasante dume 

flanke la demandon pri tio, ĉu la homoj volos elekti ian unu lingvon por la 

rolo de internacia kaj ĉu prosperos al ili veni al interkonsento pri tiu ĉi elekto, 

ni dume konstatas tiun fakton, kiu kun plena sendubeco sekvas el ĉio, kion ni 

diris supre, nome, ke la ekzistado mem de lingvo internacia estas tute ebla. 

Notu do al vi bone en la memoro tiujn du sendubajn konkludojn, al kiuj ni 

venis ˆgis nun, nome: 

1. Lingvo internacia alportus al la homaro grandegan utilon; 

2. La ekzistado de lingvo internacia estas plene ebla. 

IV 

Ĉu lingvo internacia estos iam enkondukita? Se ni venis al la konkludo, 

ke lingvo internacia alportus al la homaro grandegan utilon kaj ke ˆgia ekzistado 

estas ebla, el tiuj ĉi du konkludoj jam per si mem elfluas la konkludo, 

ke tia lingvo pli aŭ malpli frue nepre estos enkondukita, ĉar alie ni devus nei 

ĉe la homaro la ekzistadon de ĉia eĉ plej elementa inteligenteco. Se lingvo, 

povanta plenumadi la rolon de internacia, ˆgis nun ankoraŭ ne ekzistus, sed 

devus ankoraŭ esti kreita, tiam respondo je la demando metita en la komenco 

de tiu ĉi ĉapitro estus duba, ĉar estus nesciate ankoraŭ, ĉu oni povos krei 

tian lingvon. Sed ni ja scias, ke da lingvoj ekzistas tre multe kaj ke ĉiu el ili 

en okazo de bezono povus esti difinita kiel internacia, nur kun tia diferenco, 

ke unu el ili pli taŭgus por tiu ĉi celo kaj alia malpli. Ni havas sekve ĉion 

pretan kaj ni bezonas nur ekdeziri kaj elekti, — kaj en tia okazo la respondo 

je la supre metita demando jam ne povas esti duba. La homoj vivas per 

vivo konscia kaj senĉese celadas al sia bono; tial se ni scias, ke tiu aŭ alia 

afero promesas al la homoj grandegan kaj senduban utilon kaj ke ˆgi estas 

por ili atingebla, ni ĉiam kun plena certeco povas antaŭdiri, ke de tiu momento, 

kiam la homoj nur ekturnis sian atenton al tiu ĉi afero, ili jam obstine 

celados al ˆgi ĉiam pli kaj pli kaj ne ĉesos en sia celado tiel longe, ˆgis ili la 

aferon atingos. Se du homaj grupoj estas disigitaj unu de alia per rivereto, 

sed scias, ke por ili estus tre utile komunikiˆgadi inter si, kaj ili vidas, ke 

tabuloj por la kunigo de ambaŭ bordoj kuˆsas tute pretaj apud iliaj manoj, 

tiam oni ne bezonas esti profeto, por antaŭvidi kun plena certeco, ke pli aŭ 

malpli frue tabulo estos transˆjetita trans la rivereto kaj komunikiˆgado estos 

aranˆgita. Estas vero, ke pasas ordinare kelka tempo en ˆsanceliˆgado, kaj tiu 

ĉi ˆsanceliˆgado estas ordinare kaŭzata de la plej sensencaj pretekstoj: saˆgaj 

homoj diras, ke celado al aranˆgo de komunikiˆgo estas infanaˆjo, ĉar neniu el 

ili okupas sin je metado de tabuloj trans rivereto kaj tiu ĉi afero estas tute 

ne en modo; spertaj homoj diras, ke la antaŭuloj ne metadis tubulojn trans


riveveto, sekve ˆgi estas utopio; instruitaj homoj pruvas, ke komunikiˆgado 

povas esti nur afero natura kaj ke la homa organismo ne povas sin movadi 

sur tabuloj, k. t. p. Tamen pli aŭ malpli frue tabulo estas transmetata 

kaj la komunikiˆgado estas aranˆgata. Tiel estis kun ĉiu utila ideo, tiel estis 

kun ĉiu utila elpenso; apenaŭ la senantaŭjuˆgaj homoj venadis al senduba 

konkludo, ke la donita afero estas tre utila kaj samtempe efektivigebla, ili 

povis ĉiam scii antaŭe kun plena certeco, ke pli aŭ malpli frue la afero nepre 

estos akceptita, malgraŭ ĉia batalado de la flanko de la rutinuloj; ĉar tion ĉi 

garantias ne sole la natura inteligenteco de la homaro, sed ankaŭ ˆgia celado 

al sia praktika bono kaj profito. Tiel estos ankaŭ kun la lingvo internacia. 

En la daŭro de multaj centjaroj la homoj, ankoraŭ ne tre bezonante lingvon 

internacian, ne enpensiˆgadis pri tiu ĉi demando; sed nun, kiam la fortiˆgintaj 

komunikiˆgoj inter la homoj turnis ilian atenton al tiu ĉi demando, nun, kiam 

la homoj komencis konvinkiˆgadi, ke lingvo internacia alportos al ili grandegan 

utilon kaj ke ˆgi estas atingebla, ili sen ia dubo jam celados al ˆgi ĉiam pli 

kaj pli, ˆgia neceseco fariˆgados por ili kun ĉiu tago ĉiam pli sentebla, kaj ili 

jam ne trankviliˆgos tiel longe, ˆgis la demando estos solvita. 

Ĉu vi povas tion 

ĉi dubi? Certe ne! Kiam tio ĉi venos — ni ne intencas nun antaŭdiri: povas 

esti, ke ˆgi venos post unu jaro, post dek jaroj, post cent jaroj aŭ eĉ post 

kelkaj centoj da jaroj, — sed unu afero estas jam senduba, ke kiom ajn devos 

suferi la unuaj pioniroj de tiu ĉi ideo, kaj se eĉ tiu ĉi ideo multajn fojojn 

endormiˆgadus je tutaj dekjaroj, ˆgi jam neniam mortos: ĉiam pli ofte kaj pli 

obstine eksonados voĉoj, postulantaj enkondukon de lingvo internacia, kaj 

fine, pli aŭ malpli frue — se la demando ne estos solvita de la societo mem 

— la registaroj de ĉiuj landoj devos cedi, aranˆgi internacian kongreson kaj 

elekti ian unu lingvon kiel internacian. Tie ĉi povas esti nur demando pri la 

tempo: unuj el vi diros, ke tio ĉi venos tre baldaŭ, aliaj diros, ke ˆgi venos 

nur en plej malproksima estonteco; sed ke tiu ĉi fakto entute iam venos kaj 

ke la homaro, vidante la grandegan utilecon kaj samtempe la atingeblecon 

de lingvo internacia, ne restos eterne indiferenta por tiu ĉi afero kaj senhelpa 

anaro da ekzistaˆjoj, ne komprenantaj unu alian — pri tio ĉi certo neniu el 

vi dubas eĉ minuton. Ni petas vin tial noti al vi en la memoro ia trian 

konkludon, al kiu ni venis, nome: 

“Pli aŭ malpli frue lingvo internacia nepre estos enkondukita.” 

Tie ĉi ni faros malgrandan paŭzon kaj diros kelke da vortoj pri ni, batalantoj 

pro la ideo de lingvo internacia. El ĉio pruvita de ni vi vidas, ke ni 

tute ne estas tiaj fantaziistoj kaj utopiistoj, kiajn multaj el vi eble vidis en 

ni kaj kiajn nin pentras multaj gazetoj, ne dezirantaj eniˆgadi en la esencon 

de tio, pro kio ni batalas. Vi vidas, ke ni batalas pro afero, kiu alportos al


la homaro grandegan utilon kaj kiu pli aŭ malpli frue nepre estos atingita. 

Ĉiu prudenta homo povas sekve kuraˆge aliˆgi al ni, ne timante la mokojn de 

la malsaˆga kaj nepensanta amaso. Ni batalas pro afero tute pripensita kaj 

certa, kaj tial neniaj mokoj nek atakoj nin debatos de la vojo. La estonteco 

apartenas al ni. Ni supozu eĉ, ke tiu formo de lingvo internacia, pro kiu ni 

batalas, montriˆgos en la estonteco kiel erara kaj ke venonta lingvo internacia 

estos ne tiu, kiun ni elektis, — sed tio ĉi ja tute nin ne devas konfuzi, 

ĉar ni batalas ne pro la formo, sed pro la ideo, kaj formon konkretan al nia 

batalado ni donis nur tial, ke ĉia batalado abstrakta kaj teoria ordinare al 

nenio kondukas. Malsupre ni pruvos, ke eĉ ankaŭ tiu konkreta formo de la 

lingvo estas tute pripensita kaj havas senduban estontecon; sed se vi eĉ tion 

ĉi dubus, la formo ja neniom nin ligas: se tiu ĉi formo montriˆgos erara, ni 

morgaŭ ˆgin ˆsanˆgos, kaj en okazo de bezono ni ˆgin post-morgaŭ ankoraŭ unu 

fojon ˆsanˆgos, sed ni batalados pro nia ideo tiel longe, ˆgis ˆgi pli aŭ malpli frue 

estos plene efektivigita. Se ni, obeante la voĉon de la indiferenta egoismo, 

detenadus nin de nia laborado nur tial, ke kun la tempo la formo de la lingvo 

internacia eble estos alia, ol tiu, pro kiu ni nun laboras, tio ĉi signifus tion 

saman, kiel ekzemple rifuzi la uzadon de vaporo tial, ke poste eble estos trovita 

pli bona rimedo de komunikiˆgado, aŭ rifuzi regnajn plibonigojn tial, ke 

poste iam eble estos trovitaj pli bonaj formoj por la regna konstruo. Nun ni 

estas ankoraŭ malfortaj kaj ĉia bubo povas ankoraŭ mokadi nin kaj montradi 

nin per la fingroj: sed plej bone ridas tiu, kiu ridas la lasta. Nia afero iras 

malrapide kaj malfacile; tre povas esti, ke la plimulto de ni ne ˆgisvivos tiun 

momenton, kiam montriˆgos la fruktoj de nia agado kaj ˆgis la morto mem ni 

estos objekto de mokoj; sed ni iros en la tombon kun la konscio, ke nia afero 

ne mortos, ke ˆgi morti neniam povas, ke pli aŭ malpli frue ˆgi devas atingi la 

celon. Kaj se eĉ, lacaj de la sendanka laborado, ni kun malespero kaj apatio 

lasus fali la manojn, — tute egale, la afero ne mortos: anstataŭ la lacigitaj 

batalantoj aperos batalantoj novaj; ĉar ni denove ripetas, ke se estas ekster 

dubo, ke lingvo internacia alportus al la homaro grandegan utilon kaj ke ˆgi 

estas atingebla, en tia okazo por nenia homo ne blindigita de rutino ne povas 

esti ia dubo, ke ˆgi pli aŭ malpli frue nepre estos atingita, kaj nia konstanta 

laborado estos por la homaro eterna memorigado tiel longe, ˆgis la ideo de 

lingvo internacia estos efektivigita. La posteuloj benos nian memoron, kaj al 

tiuj saˆgaj homoj, kiuj nun nomas nin fantaziistoj, ili rilatos tiel, kiel ni nun 

rilatas al la saˆgaj samtempuloj de la eltrovo de Ameriko, de la elpenso de 

vaporveturiloj k. t. p. 

V 

Sed ni revenu al nia interrompita analizado. Ni pruvis, ke lingvo internacia 

pli aŭ malpli frue nepre estos enkondukita; sed restas la demando:


kiam kaj kiamaniere ˆgi venos? Povas esti, ke tio ĉi venos nur post centoj 

aŭ eble eĉ post miloj da jaroj? Ĉu por tio ĉi estas bezona nepre reciproka 

interkonsento de la registaroj do ĉiuj landoj? Por doni pli malpli kontentigajn 

respondojn je tiuj ĉi demandoj, ni devas antaŭe analizi alian demandon, 

nome: “ĉu oni povas antaŭvidi, kia lingvo estos internacia?” Inter la unuaj 

demandoj kaj la lasta ekzistas la sekvanta malvasta ligitceo: se oni ne povas 

antaŭvidi, kia lingvo estos farita internacia, kaj se diversaj lingvoj havas por 

tio ĉi pli-malpli egalajn ˆsancojn, tiam oni devas atendi ˆgis la registaroj de 

ĉiuj (almenaŭ la plej gravaj) regnoj decidos aranˆgi por tiu ĉi celo kongreson 

kaj decidi la demandon pri lingvo internacia. Kiu scias, kun kia granda malfacileco 

la registaroj decidiˆgas por ĉia nova afero, tiu komprenos, ke pasos 

ankoraŭ tre kaj tre multe da jaroj, antaŭ ol la registaroj trovos la demandon 

de lingvo internacia sufiĉe maturiˆginta kaj inda je ilia enmiksiˆgo, kaj poste 

pasos kredeble ankoraŭ vico da jaroj por la laborado de diversaj komitatoj 

kaj diplomatiistoj, antaŭ ol la afero estos decidita. Apartaj personoj kaj 

societoj tie ĉi nenion povus fari; ili povus nur konstante instigadi la registarojn, 

sed mem solvi la demandon sen la enmiksiˆgo de la registaroj ili ne 

povus. ˆ Gis la solvo de la demando en tia okazo estus sekve ankoraŭ tre kaj 

tre malproksime. Sed tute alia afero estus, se montriˆgus, ke oni povas antaŭe 

antaŭvidi kun plena precizeco kaj plena certeco, kia nome lingvo estos iam 

internacia: tiam oni jam ne bezonus atendi eble senfinan multon da jaroj, 

tiam ĉia societo, ĉia aparta persono povus laŭ sia propra gvido labori por la 

disvastigo de tiu ĉi lingvo; la nombro da adeptoj de tiu ĉi lingvo kreskadus 

kun ĉiu horo, ˆgia literaturo rapido riĉiˆgadus, kongresoj internaciaj tuj povus 

komenci uzadi gin por la reciproka kompreniˆgado de siaj membroj, kaj en 

la plej mallonga tempo tiu ĉi lingvo tiom fortikiˆgus en la tuta mondo, ke al 

la registaroj restus nur doni sian sankcion al fakto jam plenumiˆginta. Ĉu ni 

povas antaŭvidi, kia lingvo estos internacia? Feliĉe ni povas respondi tiun ĉi 

demandon tute pozitive: “jes, ni povas antaŭvidi, kia lingvo estos internacia, 

ni povas tion ĉi antaŭvidi kun plena precizeco kaj certeco, sen ia ombro da 

dubo”. 

Por konvinki pri tio ĉi niajn aŭskultantojn, ni petas ilin prezenti al si, ke 

kongreso da reprezentantoj de diversaj regnoj jam efektiviˆgis, kaj ni trarigardos, 

kian lingvon ili povus elekti. Ne malfacile estos por ni pruvi, ke ekzistas 

nur unu sola lingvo, kiun ili povus elekti, kaj ke ĉia elekto de ia alia lingvo 

estus por ili rekte ne ebla, se ili eĉ volus ˆgin elekti, kaj ke se ili kontraŭ ĉiu 

atendo kaj spite ĉiuj argumentoj de la sana prudento tamen elektus ian alian 

lingvon, tiam kontraŭ tio ĉi protestus la vivo mem kaj ilia elekto restus nur 

malviva litero. 

Tiel ni prezentu al ni, ke la reprezentantoj de diversaj regnoj kunveturiˆgis 

kaj ke ili alpaˆsas al la elekto de lingvo internacia. Al ili antaŭstarus la


sekvanta: 1) aŭ elekti ian el la ekzistantaj lingvoj vivantaj, 2) aŭ elekti ian 

el la lingvoj mortintaj (ekzemple latinan, grekan, hebrean), 3) aŭ elekti ian 

el la ekzistantaj lingvoj artaj, 4) aŭ difini komitaton, kiu okupus sin je la 

kreado de lingvo tute nova, ankoraŭ ne ekzistanta. Por ke niaj aŭskultantoj 

povu pense partopreni en la laboroj kaj konsideroj de la elektantoj, ni devas 

antaŭe konatigi ilin iom kun la karaktero de la nomitaj lingvaj kategorioj. La 

karaktero de la lingvoj vivantaj kaj mortintaj estas al la aŭskultantoj pli aŭ 

malpli konata, ni diros tial kelke da vortoj nur pri la lingvoj artaj, kiuj por la 

plimulto de niaj aŭskultantoj prezentas kredeble absolutan “terra incognita”. 

Kiamaniere ĉe la homoj naskiˆgis la ideo de lingvo arta, kiel tiu ĉi ideo 

disvolviˆgadis, trairadis diversajn stadiojn, komencante de la plej malperfektaj 

pazigrafioj ˆgis la plej perfekta tipo de plena kaj riĉa lingvo, kia grandega 

multo da provoj estis farita en tiu ĉi direkto, kia grandega multo da laboroj 

iris ofere por tiu ĉi ideo en la daŭro de la lastaj du centjaroj, — pri ĉio tio 

ĉi ni ne parolos, ĉar por elaŭskulti ĉion tion ĉi vi ne havus sufiĉe da tempo 

nek pacienco. Ni diros nur ion pri la specialaj ecoj de la artaj lingvoj, ĉe kio 

ni kompreneble havos antaŭ la okuloj ne la diversajn malprosperajn provojn 

antaŭajn, kiuj la plimulton da analizataj de ni ecoj ne posedas, sed la plej 

perfektan formon de lingvo internacia, ekzistantan en la nuna tempo. 

Krom plena neŭtraleco en rilato nacia, arta lingvo distingiˆgas per la sekvantaj 

ecoj: 

1) ˆ Gi estas mireginde kaj nekredeble facila por ellernado: sen trograndigo 

oni povas diri, ke ˆgi estas almenaŭ kvindek fojojn pli facila, ol ĉia lingvo 

natura. Kiu ne konatiˆgis kun lingvo arta, ne povas eĉ kredi, ˆgis kia grado 

atingas ˆgia facileco. La granda verkisto kaj filozofo Leono Tolstoj, kiun certe 

neniu en la tuta mondo kuraˆgos suspekti en tio, ke li volas fari reklamon 

al la lingvo internacia, diris pri la lingvo Esperanto jenon: “La facileco de 

ˆgia ellernado estas tia, ke, ricevinte Esperantan gramatikon, vortaron kaj artikolojn 

skribitajn en tiu ĉi lingvo, mi post ne pli ol du horoj da sinokupado 

havis la eblon se ne skribi, tamen libere legi en tiu ĉi lingvo. En ĉia okazo, 

la oferoj, kiujn alportos ĉiu homo de nia Eŭropa mondo, dediĉinte kelkan 

tempon al la ellernado de tiu ĉi lingvo, estas tiel sensignifaj, kaj la sekvoj, 

kiuj povas veni, se ĉiuj, almenaŭ la Eŭropanoj kaj Amerikanoj, aligos al si 

tiun ĉi lingvon, estas tiel grandegaj, ke oni ne povas ne fari tiun ĉi provon”. 

Komprenu, sinjoroj, kion tio ĉi signifas: “post ne pli ol du horoj da sinokupado”. 

Kaj en tiu ĉi sama maniero esprimis sin pri la lingvo Esperanto ĉiuj 

tiuj senantaŭjuˆgaj kaj honestaj homoj, kiuj, anstataŭ filozofadi pri ˆgi blinde, 

prenis sur sin la malgrandan laboron efektive konatiˆgi kun ˆgi. Estas vero, ke 

homoj instruitaj povas ellerni Esperanton pli rapide, ol homoj neinstruitaj, 

sed ankaŭ la lastaj ellernas ˆgin treege kaj mireginde facile, ĉar por la ellernado 

de la lingvo Esperanto de la lernanto estas postulataj neniaj antaŭaj


scioj. Inter la esperantistoj vi trovos multe da homoj tiom neinstruitaj, ke 

ili ˆgis nun en sia propra, patra lingvo skribas treege malbone kaj plene da 

eraroj, kaj tamen en la lingvo Esperanto ili skribas tuto senerare, — kaj ili 

ellernis tiun ĉi lingvon en la daŭro de iaj kelke da semajnoj, dum la ellernado 

de la lingvo natura ĉe tiuj samaj personoj devus okupi almenaŭ 4 aŭ 5 jarojn. 

Kiam en la jaro 1895 Odeson venis svedaj studentoj, kiuj sciis sole svede 

kaj Esperante, unu ˆjurnalisto, kiu deziris interparoli kun ili, matene la unuan 

fojon en sia vivo prenis en la manojn lernolibron Esperantan kaj vespero en 

tiu sama tago li povis jam sufiĉe bone paroli kun la svedoj. 

De kie venas tia nekredebla facileco de lingvo internacia? Ĉiu lingvo 

natura konstruiˆgis blinde, per la vojo de amasiˆgado de la plej diversaj kaj 

pure okazaj cirkonstancoj; tie agadis nenia logiko, nenia difinita plano, sed 

simple nur la uzo: tian vorton estas akceptite uzi tiel, kaj tial ni devas ˆgin 

uzi tiel, — tian vorton estas akceptite uzi alie, kaj tial ni devas ˆgin uzi alie. 

Jam antaŭe tial oni povas diri, ke sistemo da sonoj por la esprimado de pensoj, 

kiun kreos homa inteligenteco konscie kaj laŭ severe difinitaj kaj logikaj 

leˆgoj, devos esti multe, tre multe da fojoj pli facila, ol tia sistemo da sonoj, 

kiu konstruiˆgis okaze kaj senkonscie. Ni ne havas la eblon analizi tie ĉi la 

tutan tiun iron de la pensoj, je kiu gvidadis sin la aŭtoroj de artaj lingvoj, 

nek montri detale ĉiujn tiujn grandegajn faciligojn, kiujn arta lingvo posedas 

en komparo kun la naturaj, ĉar tio ĉi postulus tutan vastan traktaton, — 

ni prenos tial nur simple kelkajn ekzemplojn. Tiel ekzemple preskaŭ en ĉiuj 

lingvoj ĉiu substantivo ial apartenas al tia aŭ alia sekso, ekzemple en la 

lingvo germana “kapo” havas viran sekson, en la lingvo franca virinan kaj 

en la lingvo latina neŭtralan; ĉu ekzistas en tio ĉi ia eĉ plej malgranda senco 

aŭ celo? Kaj tamen kian grandegan malfacilecon prezentas por la lernanto 

la memorado de la sekso de ĉiu substantivo! Kiom multe la lernanto devas 

ekzerciˆgadi, ekzerciˆgadi kaj denove ekzerciˆgadi, antaŭ ol li venos al tiu perfekteco, 

ke li jam plu ne konfuziˆgados kaj ne diros ekzemple “le fin” anstataŭ 

“la fin” aŭ “das Strick” anstataŭ “der Strick”! En lingvo arta tiu ĉi sekso de 

la substantivoj estas tute elˆjetita, ĉar montriˆgis, ke ˆgi ne havas en la lingvo 

eĉ la plej malgrandan celon. Jen vi havas sekve jam unu ekzemplon de tio, 

kiel per la plej bagatela rimedo estas atingita plej grandega faciligo de la 

lingvo. En la lingvoj naturaj ekzistas la plej komplikitaj kaj konfuzitaj deklinacioj 

kaj konjugacioj kun grandega multo da diversaj formoj ne sole por 

ĉiuj deklinacioj kaj konjugacioj, sed en ĉiu el ili ankoraŭ tuta serio da formoj; 

ekzemple en la konjugacioj vi havas ne sole por ĉiu tempo kaj modo tutajn 

seriojn da formoj, sed en ĉiu el tiuj ĉi tempoj kaj modoj ankoraŭ apartajn 

formojn por ĉiu persono kaj nombro. Oni ricevas vicon da grandegaj gramatikaj 

tabeloj, kiujn oni devas ellerni kaj konservadi en la memoro; sed tio 

ĉi estas ankoraŭ nur komenco: al tio ĉi aliˆgas multego da deklinacioj kaj


konjugacioj neregulaj, ĉiu kun aparta serio da formoj, kaj ĉion tion ĉi oni 

devas ne sole ellerni kaj konservadi en la memoro, sed konstante memori, kia 

vorto ˆsanˆgiˆgas laŭ la regulaj deklinacioj aŭ konjugacioj kaj kia laŭ la malregulaj 

kaj laŭ kia nome de tiuj ĉi regulaj aŭ malregulaj tabeloj la donita vorto 

ˆsanˆgiˆgas. La ekposedo de ĉio tio ĉi postulas inferan paciencon, multegon da 

tempo kaj konstantan senĉesan ekzerciˆgadon. Dume lingvo arta anstataŭ tiu 

ĉi tuta ˆ haoso, kiu postulas tutajn jarojn da pacienca laborado, donas al vi 

sole nur 6 vortetojn “i, as, is, os, us, u”, kiujn vi povas perfekte ekposedi en 

la daŭro de kelke da minutoj kaj kiujn vi jam neniam forgesos kaj neniam 

konfuzos. Vi kun mirego demandas: “Kiel tio ĉi estas ebla?” Jen, tre simple: 

Esperanto diras al vi, ke deklinacioj tute estas bezonaj neniaj, ĉar ili plene 

anstataŭiˆgas per la prepozicioj, kiujn ni ja sen tio uzas, kaj en la konjugacioj 

ne sole sufiĉas unu tabelo por ĉiuj verboj, sed eĉ por tiu ĉi tabelo tute 

sufiĉas, se ˆgi enhavas en si (krom participoj, prezentantaj apartan formon) 

sole nur 6 finiˆgojn, nome: por la tempoj estanta, estinta kaj estonta kaj por 

la modoj sendifina, kondiĉa kaj ordona. Vi certe en la unua minuto ekpensos, 

ke dank’ al tiu ĉi malgrandega tabelo da konjugacioj la lingvo perdas sian 

flekseblecon? Tute neniel: konatiˆgu kun la lingvo arta, kaj vi ekvidos, ke ˆgia 

konjugacio esprimas ĉiujn nuancojn de la penso senkompare pli bone kaj pli 

precize, ol la plej komplikitaj kaj konfuzitaj tabeloj de la lingvoj naturaj, ĉar 

la arta lingvo forˆjetis ne tion, kion la lingvo bezonas, sed nur tion, kio prezentas 

en ˆgi absolute superfluan kaj tute al nenio servantan balaston. Efektive, 

por kio ni bozonas apartan serion da finiˆgoj por ĉiu persono kaj nombro, kaj 

al tio ĉi en ĉiu tempo kaj en ĉiu modo apartan novan serion da tiuj ĉi finiˆgoj, 

se ĉiuj tiuj ĉi finiˆgoj estas ja tute superfluaj, ĉar la pronomo, kiu staras antaŭ 

la verbo, jam tute sufiĉe montras ˆgian personon kaj nombron? 

La ortografio en la plimulto da lingvoj (kaj al tio ĉi la plej multe ˆguste 

en tiuj lingvoj, kiuj la plej multe havas da ˆsancoj por esti elektitaj kiel internaciaj) 

prezentas veran krucon por la lernanto: en unu vorto la donita 

litero estas elparolata, en alia ˆgi ne estas elparolata aŭ estas elparolata alie, 

en unu vorto la donita sono estas skribata tiel, en alia vorto alie. . . Tutajn 

jarojn devas uzi franco aŭ anglo por tio, ke li ekpovu regule skribi en sia 

patra lingvo! Radikale ˆsanˆgi tiun ĉi ortografion estas absolute ne eble, ĉar 

tiam grandega multo da vortoj, kiuj diferencas unu de alia aŭ neniel, aŭ nur 

per ia apenaŭ rimarkebla nuanco en la elparolado, fariˆgus en la skribado tute 

nediferencigeblaj unu de alia. La lingvo arta donis al ĉiu sia litero klaran, 

severe difinitan kaj ĉiam egalan elparoladon, kaj dank’ al tio en la lingvo arta 

la demando de ortografio tute ne ekzistas, kaj jam post, kvarono da horo da 

sinokupado je la arta lingvo (t. e. simple post la konatiˆgo kun ˆgia plej simpla 

alfabeto) ĉiu skribos en ˆgi diktaton tute senerare, dum en lingvo natura li 

atingos tion ĉi nur post tutaj jaroj da malfacila kaj enua laborado.


Jam el tiuj kelkaj ekzemploj, kiujn ni donis, vi povas ricevi ideon pri tio, 

kian grandegan faciligon donas al la lingvo la enmiksiˆgo de konscia arto. Ni 

povus citi kompreneble ankoraŭ multe da aliaj ekzemploj, ĉar sur ĉiu paˆso ni 

renkontas en la lingvoj naturaj grandegajn malfacilaˆjojn kaj konfuzaˆjojn, kiuj 

en lingvo arta estas aŭ tute elˆjetitaj kiel superflua balasto, aŭ alkondukitaj al 

ia unu aŭ du mallongaj vortetoj aŭ reguloj, sen ia eĉ plej malgranda difekto 

por la fleksebleco, riĉeco kaj precizeco de la lingvo. Tamen ni ne parolos pli 

pri tio ĉi, sed ni diros sole tion, ke la tuta gramatiko de la lingvo Esperanto 

konsistas tuta nur el 16 mallongaj reguletoj, kiujn ĉiu povas bonege ellerni en 

la daŭro de duonhoro! Post unu sola duonhoro da laborado super Esperanto 

la lernanto en tia grado ekposedas la tutan gramatikon kaj tutan konstruon 

de la lingvo, ke al li restas jam nur la simpla kaj facila akirado de provizo 

da vortoj! Por kompreni kaj taksi la tutan gravecon de tio ĉi, imagu al vi, 

ke vi entreprenis la ellernadon de ia lingvo natura kaj ke post kelke da jaroj 

da pacienca laborado vi fine venis al tio, ke vi ekposedis la konstruon de 

la lingvo en perfekteco kaj ke vi estas certaj, ke vi jam plu neniam povas 

fari en tiu ĉi lingvo ian gramatikan aŭ ortografian eraron kaj ke vi nun jam 

nur bezonas simple lernadi kiom eble pli da vortoj, — vi ja tiam sentus vin 

feliĉa kaj dirus, ke la plej malfacilan kaj plej enuan parton de la laboro vi 

jam pasis. . . Ĉu ne vere? En la lingvo Esperanto vi atingas tion ĉi jam post 

duonhoro da laborado! 

Sekve se Esperanto havus eĉ nur tiun econ, pri kiu ni supre parolis, t. 

e. grandegan facilecon kaj regulecon de la gramatiko kaj ortografio, ni jam 

devus diri pri ˆgi, ke ˆgi estas multajn, multajn fojojn pli facila, ol ĉiu lingvo 

natura. Sed per tio ĉi ne finiˆgas ankoraŭ la facileco de la lingvo Esperanto. 

Kiam vi venis al tio, ke al vi restas jam nur simpla ellernado de vortoj, vi eĉ 

tie ĉi renkontos ankoraŭ grandegajn faciligojn. Tiel ekzemple jam la reguleco 

mem de la lingvo donas al vi grandegan ekonomion en la nombro de la vortoj, 

kiujn vi bezonos lerni; ĉar sciante de la vorto la formon substantivan, vi jam 

antaŭe, kaj sen ia lernado, scias ankaŭ ˆgian adjektivon kaj ˆgian adverbon kaj 

ˆgian verbon k. t. p., dum en ĉiu lingvo natura tre multaj esprimoj havas por 

ĉiu parto de parolo apartan vorton (ekzemple: parler, oral, verbalement). 

Havante plenan kaj ne limigitan rajton kunigi ĉian vorton kun ĉia prepozicio 

kaj kun ĉia alia vorto, vi estas liberigitaj de la lernado de multego da vortoj, 

kiuj en la lingvoj naturaj havas por si apartajn radikojn nur tial, ke tia 

aŭ alia kunigo de vortaj estas ial ne permesita. Sed krom tiuj ĉi naturaj 

vortfaraj oportunaˆjoj, kiujn la lingvo Esperanto havas, vi trovos en ˆgi ankoraŭ 

apartajn, tiel diri artajn rimedojn, kiuj enkondukas grandegan ekonomion ĉe 

la lernado de la vortoj. Tiaj ekzemple estas ˆgiaj sufiksoj kaj prefiksoj, el kiuj 

ni citos nur kelkajn pro ekzemplo: la prefikso “mal” donas al la vorto sencon 

rekte kontraŭan ( “bona” bon — “malbona” mauvais), — sekve sciante la


vortojn “bona, mola, varma, larˆga, supre, ami, estimi” k. t. p., vi jam mem 

povas formi la vortojn “malbona, malmola, malvarma, mallarˆga, malsupre, 

malami, malestimi” k. t. p., aldonante al la vorto jam konata de vi nur 

la prefikson “mal”; la sufikso “in” signifas la virinan sekson (“patro” pere 

— “patrino” mere), — sekve sciante la vortojn “patro, frato, onklo, fianĉo, 

bovo, koko” k. t. p., vi jam estas liberigitaj de la lernado de la vortoj 

“patrino, fratino, onklino, fianĉino, bovino, kokino” k. t. p.; la sufikso “il” 

signifas ilon ( “tranĉi” trancher — “tranĉilo” couteau), — sekve sciante la 

vortojn “tranĉi, kombi, tondi, pafi, sonori, plugi” k. t. p., vi jam mem scias 

la vortojn “tranĉilo, kombilo, tondilo, pafilo, sonorilo, plugilo” k. t. p. Da 

tiaj vortopartetoj, kiuj treege malgrandigas la vortaron de la lingvo, ekzistas 

ankoraŭ multaj aliaj. 

Rememoru do nun ĉion, kion ni diris pri la konstruo de arta lingvo, kaj 

tiam vi facile konsentos, ke se ni diris, ke lingvo arta estas almenaŭ 50 fojojn 

pli facila, ol natura, en tio ĉi estis nenia trograndigo. Notu al vi en la memoro 

tiun ĉi grandegan facilecon de arta lingvo, ĉar ni al ˆgi poste ankoraŭ revenos. 

2.) La dua distingiˆga eco de lingvo arta estas ˆgia perfekteco, kiu konsistas 

en matematika precizeco, fleksebleco kaj senlima riĉeco. Ke lingvo arta 

posedos tian econ, tion ĉi ankoraŭ antaŭ la apero de la unua arta lingvo 

antaŭvidis kaj antaŭdiris ĉiuj tiuj eminentaj kapoj, kiuj rilatis al tiu ĉi por 

la homaro treege grava ideo pli serioze, ol diversaj nuntempaj Jupiteroj, kiuj 

pensas, ke ĉia eĉ plej supraˆja konatiˆgo kun la esenco de lingvoj artaj malaltigus 

ilian honoron kaj indecon. Ni povus citi tiajn grandajn lumojn, kiel 

ekzemple Bacon, Leibnitz, Pascal, de Brosses, Condillac, Descartes, Voltaire, 

Diderot, Volney, Ampere, Max Mueller k. t. p., — sed ni rigardas la citatojn 

kiel batalilon nur de pseŭdoinstruitaj sofistoj; tial, ne fanfaronante per citatoj, 

ni penos pruvi ĉion nur per la sola logiko. Ke lingvo arta ne sole povas, 

se devas esti pli perfekta, ol lingvoj naturaj, tion ĉi komprenos ĉiu mem, se 

li konsideros la jenon: Ĉia lingvo natura konstruiˆgadis per tia vojo, ke unu 

ripetadis tion, kion li aŭdis de aliaj; nenia logiko, nenia konscia decido de 

la homa inteligenteco tie ĉi havis ian forton. 

Ĉian esprimon, kiun vi mul- 

tajn fojojn aŭdis, vi povas uzi, kaj ĉian esprimon, kiun vi ankoraŭ neniam 

aŭdis, estas al vi malpermesite uzi. Tial ni en ĉia lingvo natura sur ĉiu paˆso 

renkontas la sekvantan aperon: en via cerbo aperas ia komprenaˆjo, sed. . . vi 

ne havas la eblon esprimi ˆgin per buˆsa vorto kaj devas tial helpi al vi per tuta 

multvorta kaj tre neoportuna priskribo de tiu komprenaˆjo, kiu en via cerbo 

ekzistas kiel unu komprenaˆjo, kiel unu spirita vorto. Tiel ekzemple, dank’al 

tio, ke je lavado de tolaˆjo sin okupas ordinare virinoj, vi en ĉiu lingvo havas 

vorton por esprimo de la komprenaˆjo “lavistino”; sed se viro ekvolos okupadi 

sin je lavado de tolaˆjo, vi en tre multaj lingvoj staras jam senhelpe kaj ne 

scias, kiel nomi tian homon, ĉar nomon de viro, kiu okupas sin je lavado de


tolaˆjo, vi neniam aŭdis! Je kuracado ˆgis nun okupadis sin sole viroj; sed 

kiam ekaperis kuracistinoj, aŭ virinoj posedantaj ian sciencan rangon, por ili 

en la plimulto da lingvoj ne troviˆgis vorto! Por la esprimo de ilia nomovorto 

oni bezonis jam helpi al si per priskriba uzo de kelke da vortoj, kaj kiam vi 

ankoraŭ el ilia titolo volas fari adjektivon, verbon k. t. p. — tio ĉi estas jam 

tute ne ebla! En ĉiu lingvo vi trovos multe da substantivoj, kiuj ne havas 

tiun aŭ alian sekson, tiun aŭ alian kazon, tiun aŭ alian devenan formon; adjektivojn, 

kiuj ne havas tiun aŭ alian gradon de komparado, tiun aŭ alian 

formon; verbojn, kiuj ne havas tiun aŭ alian tempon, personon, modon k. t. 

p.; de tia substantivo vi ne povas fari adjektivon, de tia verbo vi ne povas fari 

substantivon k. t. p. 

Ĉar, ni ripetas, ĉiu lingvo natura estas fondita ne sur 

la logiko, sed sur la blinda “oni tiel parolas” aŭ “oni tiel ne parolas” ; sekve 

ĉian komprenaˆjon, kiu naskiˆgas en via cerbo, sed por kiu vi ˆgis nun vortan 

esprimon ne aŭdis, vi ordinare esprimi ne havas la eblon kaj vi devas helpi 

al vi per priskriboj. Sed en lingvo arta, konscie fondita sur la severaj, permesantaj 

nenian escepton nek arbitron leˆgoj de pensado, nenio simila povas 

havi lokon. Esprimoj en la speco de “tia vorto ne havas tiajn formojn aŭ ne 

permesas tiajn ideajn kuniˆgojn” — en lingvo arta estas tute ne eblaj. Supozu 

ekzemple, ke morgaŭ viro ricevas la eblon naski infanojn aŭ nutri ilin per siaj 

mamoj, — kaj por li tuj ekzistas en la lingvo preta vorto, ĉar en lingvo arta 

estas ne ebla la ekzistado de ia vorto por unu sekso kaj neekzistado por la 

dua sekso. Supozu, ke morgaŭ iu elektas al si ian novan, eĉ la plej strangan 

profesion, ekzemple laboradon je aero, — por li tuj ekzistas prete vorto, ĉar 

se en lingvo arta nur ekzistas sufikso por la esprimo de profesio, ˆgi donas al 

vi jam la eblon esprimi ĉian profesion, kia nur povus aperi en via cerbo. 

Krom tio ne forgesu, ke la perfektiˆgado de lingvo arta estas ebla ˆgis senfineco, 

ĉar ĉiun bonan regulon, bonan formon, bonan esprimon, kiu ekzistas 

en kiu ajn lingvo, lingvo arta havas plenan rajton aligi al si, ĉian mankon, 

kiu povus troviˆgi en ˆgi, ˆgi havas la rajton plibonigi kaj ˆsanˆgi, dum en lingvo 

natura pri nenio simila povas esti parolo, ĉar tiam lingvo natura transformiˆgus 

jam en artan. 

Krom la analizitaj de ni du grandegaj plibonaˆjoj de lingvo arta (eksterordinara 

facileco kaj perfekteco), ekzistas ankoraŭ aliaj, pri kiuj ni ne parolos. 

Ni transiru nun rekte al la malbonaˆjoj de lingvo arta. Kiu eĉ malmulte devus 

esti unu vorto ĉi tiel] konatiˆgis kun lingvo arta kaj havas sufiĉe da kuraˆgo por 

kredi tion, kion li vidas, kaj ne kun fermitaj okuloj ripetadi fremdajn frazojn, 

tiu povas veni nur al unu konkludo, nome, ke mankojn en komparo kun 

lingvo natura lingvo arta posedas neniajn. 

Ĉiu el vi, vere, havis la okazon 

aŭdi tre multajn atakojn kontraŭ lingvo arta; sed kontraŭ ĉiuj tiuj ĉi atakoj 

ni povas rediri nur unu respondon: ĉiuj ili eliras el la buˆso de homoj, kiuj pri 

lingvo arta havas nenian scion kaj neniam ˆgin eĉ vidis, — ne sole ne vidis


kaj ne esploris, sed eĉ neniam logike enpensiˆgis pri ˆgia esenco, kaj anstataŭ 

ekpensi pri tio, kion ili parolas, preferas blinde ˆjetadi dekstren kaj maldekstren 

laŭtajn kaj modajn sed sensencajn frazojn. Se ili eĉ iom konatiˆgus 

kun lingvo arta, ili ekvidus, ke iliaj frazoj estas tute falsaj; se ili, eĉ tute 

ne konatiˆgante kun la lingvo, simple ekpensus pri ˆgi teorie, ili ekvidus, ke 

ĉiuj iliaj frazoj ne havas eĉ la plej malgrandan fundamenton. Se iu ekdeziros 

kredigi, ke en la najbara urbo ĉiuj domoj estas konstruitaj el papero kaj ke 

ĉiuj homoj tie estas sen manoj kaj sen piedoj, — li povas imponi per tio ĉi al 

la amaso, kiu ĉiun vorton elparolitan per aŭtoritata tono de scianta sankte 

kredas; sed homo prudenta jam de antaŭe rilatos al tiuj ĉi vortoj tre kritike, 

ĉar jam en sia saˆgo li trovos neniajn akcepteblajn fundamentojn por tiuj ĉi 

frazoj; kaj kiam ĉe li restos ia dubo, li simple iros en la najbaran urbon 

kaj rigardos, kaj tiam li konvinkiˆgos, ke ĉiuj frazoj, kiujn li aŭdis, estas la 

plej absoluta sensencaˆjo. Tiel estas ankaŭ kun lingvo arta: anstataŭ blinde 

ripetadi frazojn, vi bezonas nur simple ekpensi pri la esenco de tiuj ĉi frazoj, 

kaj vi jam komprenos, ke ili ne havas eĉ la plej malgrandan fundamenton 

; kaj se teoria pripenso estos por vi ankoraŭ nesufiĉa, tiam iru simple kaj 

rigardu, ˆjetu okulon en lernolibron de lingvo arta, konatiˆgu kun la konstruo 

de tiu ĉi lingvo, profundiˆgu iom en ˆgian jam tre riĉan kaj diversaspecan literaturon, 

faru ian provon, rigardu la faktojn, kiuj sur ĉiu paˆso sin trovas 

antaŭ via nazo, — kaj tiam vi komprenos, kia grandega sensencaˆjo sin trovas 

en ĉiuj tiuj frazoj, kiujn vi aŭdadis kontraŭ lingvo arta. Vi aŭdis ekzemple 

frazon “lingvo ne povas esti kreita en kabineto, kiel viva ekzistaˆjo ne povas 

esti kreita en la retorto de ˆ hemiisto”; tiu ĉi frazo sonas tiel bele kaj “saˆge”, 

ke por la grandega plimulto da homoj ˆgi jam lasas nenian dubon pri tio, ke 

lingvo arta estas infanaˆjo. Kaj tamen se tiuj ĉi homoj havus tiom da propra 

kritika kapablo, por meti malgrandan, tre malgrandan demandon “kial?” — 

tiam tiu ĉi laŭta frazo per unu fojo perdus en iliaj okuloj ĉian sencon, ĉar ili 

ekvidus, ke nenia logika respondo ekzistas, ke tiu ĉi frazo estas bele sonanta 

kolekto da vortoj, kiu ne havas eĉ la plej malgrandan logikan fundamenton. 

Tute tian saman frazon oni ja povus uzi ankaŭ kontraŭ la arta alfabeto, kiun 

la homaro jam tiel longe uzas kun la plej granda utilo por si, kaj kontraŭ la 

arta veturado per helpo de vaporo aŭ velocipedo, kaj kontraŭ nia tuta arta 

civilizacio! Kaj tiun ĉi kaj similajn frazojn la homoj obstine ripetadas ĉiun 

fojon, kiam aperas ia nova utila ideo. . . Ho, frazo, frazo, frazo, kiam vi ĉesos 

regni super la spiritoj de la homoj! 

Vi aŭdis, ke arta lingvo estas ne ebla, ke en ˆgi homoj ne komprenados unu 

alian, ke ĉiu popolo uzados ˆgin alie, ke en ˆgi oni nenion povas esprimi, k. t. p. 

k. t. p. Se ni turnos atenton, ke ĉio tio ĉi estas aferoj, kiujn ĉe plej malgranda 

dozo da honesteco kaj bona volo ĉiu povas facile praktike trakontroli, kaj ke 

ĉiuj tiuj ĉi frazistoj simple ne volas trakontroli tion, pri kio ili parolas kun tia


aŭtoritata tono, sed pro la aplaŭdado de la amaso ili preferas fermi la okulojn 

kaj ˆjetadi koton sur la aferon nur tial, ke ˆgi estas nova kaj ankoraŭ ne moda, 

— tiam ĉiuj tiuj ĉi frazoj montriˆgas jam ne sole ridindaj, sed rekte indignigaj. 

Anstataŭ blinde ˆjetadi frazojn, iru kaj rigardu, — kaj tiam vi vidos, ke ĉiuj 

viaj vortoj estas simple senceremonia mensogado: vi ekvidos, ke en efektiveco 

lingvo arta fakte de longe jam ekzistas, ke homoj de la plej diversaj nacioj 

jam longe kun la plej granda utilo por si uzas ˆgin, ke ili unu alian komprenas 

bonege kaj plej precize, kiel skribe, tiel ankaŭ buˆse ; ke homoj de ĉiuj nacioj 

uzas ˆgin ĉiuj tute egale; ˆgia jam tre riĉa kaj diversaspeca literaturo montros 

al vi tute okulvideble, ke ĉiuj nuancoj de la homa penso kaj sento povas esti 

esprimitaj en ˆgi en la plej bona maniero. . . Anstataŭ blinde babiladi diversan 

teorian sensencaˆjon, iru kaj rigardu la faktojn, la longe jam ekzistantajn, 

de ĉiu facile kontroleblajn sendubajn kaj nemalkonfeseblajn faktojn, — kaj 

tiam por vi restos nenia dubo pri tio, ke iaj motivoj, parolantaj kontraŭ la 

enkonduko de lingvo arta en komunan uzadon, ekzistas absolute neniaj. 

Ni revenu nun al tio, pri kio ni parolis en la komenco de tiu ĉi ĉapitro, 

t. e. ni prezentu al ni, ke kolektiˆgis kongreso el reprezentantoj de ĉiuj plej 

gravaj regnoj, por elekti lingvon internacian. Ni rigardu, kian lingvon ili 

povas elekti. Ne malfacile estos pruvi, ke ilian elekton ni povas antaŭvidi ne 

sole kun tre granda kredebleco, sed eĉ kun plena certeco kaj precizeco. 

El ĉio, kion ni supre diris pri la grandegaj plibonaˆjoj de la lingvoj artaj 

en komparo kun la lingvoj naturaj, jam per si mem sekvus, ke esti elektita 

povas nur lingvo arta. Ni supozu tamen por unu minuto, ke la tuta kongreso 

malfeliĉe konsistos plene el la plej obstinaj rutinuloj kaj malamikoj de ĉio 

nova kaj ke al ili venos en la kapon la ideo pli bone elekti ian en ĉiuj rilatoj 

maloportunan lingvon naturan, ol centoble pli oportunan lingvon artan. Ni 

rigardu, kio tiam estos. Se ili ekdeziros elekti ian lingvon vivantan de ia el 

la ekzistantaj nacioj, tiam kiel grandega malhelpo tie ĉi aperos ne sole la 

reciproka envio de la popoloj, sed ankaŭ la tute natura timo de ĉiu nacio jam 

simple pro sia ekzistado: ĉar estas afero tute komprenebla, ke tiu popolo, 

kies lingvo estos elektita kiel internacia, baldaŭ ricevos tian grandegan superforton 

super ĉiuj aliaj popoloj, ke ˆgi ilin simple dispremos kaj englutos. 

Sed ni sipozu, ke la delegatoj de la kongreso jam tute ne atentos tion ĉi, aŭ 

ke ili, por eviti reciprokan envion kaj engluton, elektos ian lingvon mortintan, 

ekzemple la latinan, — kio do tiam estos? Estos tre simple tio, ke la 

decido de la kongreso restos simple malviva litero kaj fakte neniam atingos 

efektiviˆgon. 

Ĉiu lingvo natura, kiel viva, tiel ankoraŭ pli mortinta, estas tiel 

terure malfacila, ke la almenaŭ iom fonda ellernado de ˆgi estas ebla nur por 

personoj, kiuj posedas grandan kvanton da libera tempo kaj grandajn monajn 

rimedojn. Ni havus sekve ne lingvon internacian en la vera senco de tiu 

ĉi vorto, sed nur lingvon internacian por la pli altaj klasoj de la societo. Ke


la afero starus tiel kaj ne alie, tion ĉi montras al ni ne sole la logiko, sed tion 

ĉi jam longe okulvideble montris al ni la vivo mem: en efektiveco la lingvo 

latina estas ja de longe jam elektita de ĉiuj registaroj kiel internacia, kaj jam 

longe en la gimnazioj en ĉiuj landoj laŭ ordono de la registaroj la junularo 

devigite dediĉas tutan vicon da jaroj al la ellernado de tiu ĉi lingvo, — kaj 

tamen ĉu ekzistas multe da homoj, kiuj libere posedas la lingvon latinan? 

La decido de la kongreso sekve donus al ni nenion novan, sed aperus nur 

kiel sencela kaj senfrukta ripeto de tiu decido, kiu longe jam estas farita kaj 

eĉ efektivigita, sed sen ia rezultato. En nia tempo nenia decido eĉ de plej 

autoritata kongreso neniam povas jam doni al la lingvo latina tiun forton, 

kiun ˆgi havis en la mezaj centjaroj: tiam ne sole por ˆgia internacieco, sed 

eĉ por ˆgia absoluta reˆgado unuanime staris ĉiuj registaroj, la tuta societo, la 

tuta ĉiopova eklezio, kaj eĉ la vivo mem, tiam ˆgi prezentis la fundamenton de 

ĉia scienco kaj de ĉia scio, tiam al ˆgi estis dediĉata la pli granda parto de la 

vivo, ˆgi elpuˆsis per si ĉiujn lingvojn patrajn, ˆgi estis ellernata kaj prilaborata 

devigite, jam simple pro tio, ke en siaj patraj lingvoj la instruituloj simple 

ne havis la eblon esprimadi sin, — kaj tamen malgraŭ ĉio la lingvo ne sole 

falis, sed eĉ en sia plej bona tempo ˆgi estis kaj povis esti nur apartenaˆjo de 

la elektitaj klasoj de la societo! Dume en okazo de elekto de lingvo arta ˆgin 

post kelke da monatoj povus bonege posedi jam per unu fojo la tuta mondo, 

ĉiuj sferoj de la homa societo, ne sole la inteligentaj kaj riĉaj, sed eĉ la plej 

malriĉaj kaj senkleraj vilaˆganoj. 

Vi vidas sekve, ke la estonta kongreso tute ne povas elekti ian alian lingvon 

krom lingvo arta. Elekti ian lingvon naturan, kiam ni havas la eblon elekti 

lingvon artan, kiu havas antaŭ la lingvoj naturaj en ĉiuj rilatoj senduban kaj 

okulvideblan grandegan plibonecon, estas tia sama malsaˆgaˆjo, kiel ekzemple 

sendi ion el Parizo Peterburgon per ĉevaloj, kiam ni havas la eblon fari tion 

ĉi per fervojo. Nenia kongreso povas fari tian elekton; sed se ni eĉ supozus, 

ke la kongreso tiom malmulte pripensos kaj estos tiel blindigita per la rutinaj 

kutimoj, ke ˆgi tamen faros tian absurdan elekton, tiu ĉi elekto per la forto 

de la cirkonstancoj tute egale restos malviva litero kaj en la vivo la demando 

pri lingvo internacia fakte restos nesolvita tiel longe, ˆgis pli aŭ malpli frue 

kolektiˆgos nova kongreso kaj elektos lingvon artan. 

Tiel ni petas vin noti al vi en la memoro tiun konkludon, al kiu ni venis, 

nome: lingvo internacia de la venontaj generacioj estos sole kaj nepre nur 

lingvo arta. 

VI 

Nun restas ankoraŭ solvi la demandon, kia nome arta lingvo estos enkondukita 

en komunan uzadon. En la unua minuto ˆsajnas, ke respondi tiun ĉi


demandon ekzistas nenia eblo, ĉar — kiel vi sendube diros — “da lingvoj 

artaj ekzistas ja tre multe kaj ilia nombro povas esti ankoraŭ mil fojojn pli 

granda, ĉar ĉiu aparta homo povas krei apartan lingvon artan laŭ sia arbitro”. 

Ĉu ekzistas tial ia eblo antaŭvidi, kiu el ili estos elektita? Tiel efektive ˆsajnas 

de la unua rigardo al la homoj ne konantaj la aferon, kaj tamen antaŭvidi, 

kaj antaŭdiri, kia lingvo arta estos elektita, estas tre facile. Tio ĉi venas de 

tio, ke la supre dirita en la publiko tre populara opinio pri la nombro de la 

ekzistantaj kaj povantaj ankoraŭ aperi lingvoj artaj estas tute erara kaj estas 

fondita sur plena nesciado de la historio kaj esenco de la artaj lingvoj. 

Antaŭ ĉio ni konstatas la fakton, ke, malgraŭ la grandega nombro da 

personoj, kiuj laboris aŭ laboras super lingvoj artaj jam en la daŭro de 200 

jaroj, ˆgis nun aperis sole nur du efektive pretaj lingvoj, nome s̷lVolapük kaj 

Esperanto. Turnu atenton sur tion ĉi: sole nur du artaj lingvoj. Estas vero, 

ke vi preskaŭ ĉiutage legas en la gazetoj, ke jen tie jen aliloke aperis ankoraŭ 

unu aŭ ankoraŭ kelkaj artaj lingvoj, oni citas al vi ilian nomon, oni donas al 

vi ofte eĉ notojn pri la konstruo de tiuj ĉi lingvoj, oni alportas al vi kelkajn 

frazojn en tiuj ĉi tiel nomataj novaj lingvoj, kaj al la publiko ˆsajnas, ke novaj 

artaj lingvoj elkreskadas kiel fungoj post pluvo. Sed tiu ĉi opinio estas tute 

erara kaj venas de tio, ke la gazetoj ne trovas necesa eniˆgi en tion, pri kio ili 

skribas, kaj kontentiˆgas nur per tio, ke ili havas la eblon regali la legantojn 

per ridinda novaˆjo aŭ fari spritaˆjon. Sciu do, ke ĉio tio, kio ĉiutage estas alportata 

al vi de la gazetoj sub la laŭta nomo de “novaj lingvoj internaciaj”, 

estas nur projektoj, en rapideco kaj sen sufiĉa pripenso elbakitaj projektoj, 

kiuj de realiˆgo staras ankoraŭ tre kaj tre malproksime. Tiuj ĉi projektoj 

aperas jen en formo de mallongaj folietoj, jen eĉ en la formo de dikaj libroj 

kun la plej laŭtaj kaj multepromesaj frazoj, — aperas kaj tuj malaperas de 

la horizonto, kaj vi jam plu neniam aŭdas ion pri ili; kiam la aŭtoroj de tiuj 

ĉi projektoj alpaˆsas al ilia realigado, ili tuj konvinkiˆgas, ke tio ĉi estas tute ne 

laŭ iliaj fortoj kaj ke tio, kio en teorio ˆsajnis afero tiel facila, en la praktiko 

montriˆgas tre malfacila kaj neplenumebla. Kial la efektivigo de tiuj ĉi projektioj 

estas tiel malfacila kaj tial ˆgis hodiaŭ aperis sole nur du efektive pretaj 

kaj vivipovaj lingvoj — pri tio ni parolos malsupre, kaj dume ni nur turnas 

vian atenton sur tion, ke da lingvoj artaj ˆgis nun ekzistas sole nur du kaj ke 

sekve se la kongreso hodiaŭ efektiviˆgus, ˆgi el la jam ekzistantaj artaj lingvoj 

havus por elekto nur du. La problemo de la kongreso estus sekvo jam tute ne 

tiel malfacila, kiel povus ˆsajni de la unua rigardo. Kian el tiuj ĉi du lingvoj 

elekti — la kongreso ankaŭ ne ˆsanceliˆgus eĉ unu minuton, ĉar la vivo mem 

jam longe solvis tiun ĉi demandon en la plej senduba maniero kaj Volapük ĉie 

estas jam elpuˆsita de la lingvo Esperanto. La pliboneco de Esperanto antaŭ 

Volapük estas tiel frapante granda, ke ˆgi falas al ĉiu en la okulojn tuj de la 

unua rigardo kaj ne estas malkonfesata eĉ de la plej fervoraj Volapükistoj.


Estos sufiĉe, se ni diros al vi la jenon: Volapük aperis tiam, kiam la entuziasmo 

de la publiko por la nova ideo estis ankoraŭ tute freˆsa, kaj Esperanto, 

dank’al financaj malfacilaˆjoj de la aŭtoro, aperis antaŭ la publiko kelkajn 

jarojn pli malfrue kaj renkontis jam ĉie pretajn malamikojn; la Volapükistoj 

havis por sia agitado grandajn rimedojn kaj agadis per la plej vasta, pure 

Amerika reklamo, kaj la Esperantistoj agadis la tutan tempon preskaŭ tute 

sen iaj materialaj rimedoj kaj montradis en sia agado grandegan nelertecon 

kaj senhelpecon; kaj malgraŭ ĉio de la unua momento de la apero de Esperanto 

ni vidas grandegan multon da Volapükistoj, kiuj transiris malkaˆse 

al Esperanto, kaj ankoraŭ pli grandan multon da tiaj, kiuj, konsciante, ke 

Volapük staras multe pli malalte el Esperanto, sed ne dezirante montri sin 

venkitaj, tute defalis de la ideo de lingvo internacia entute, — dume en la 

tuta tempo de ekzistado de Esperanto (13 jaroj) nenie sur la tuta tera globo 

troviˆgis eĉ unu persono, — ni ripetas, eĉ unu — kiu transirus de Esperanto 

al Volapük! Dum Esperanto, malgraŭ la grandegaj malfacilaˆjoj, kun kiuj ˆgi 

devas batali, daŭre vivas kaj floras kaj konstante plifortiˆgas, Volapük jam 

longe estas forlasita preskaŭ de ĉiuj kaj povas esti nomita jam de longe mortinta. 

En kio konsistas la pliboneco de Esperanto antaŭ Volapük, ni ne povas 

kompreneble analizi tie ĉi tute detale; pro ekzemplo ni montros nur kelkajn 

punktojn: 1) Dum Volapük sonas tre sovaˆge kaj maldelikate, Esperanto estas 

plena je harmonio kaj estetiko kaj memorigas per si la lingvon italan. 2) Eĉ 

por tute neinstruitaj Esperanto estas multe pli facila ol Volapük, sed por 

instruitaj ˆgi estas tre multe pli facila, ĉar ˆgiaj vortoj — krom kelkaj tre 

malmultaj — ne estas arbitre elpensitaj, sed prenitaj el la lingvoj romanagermanaj 

en tia formo, ke ĉiu ilin facile rekonas. Tial ĉiu iom civilizita homo 

jam post kelkaj horoj da lernado povas libere legi ĉian verkon en Esperanto 

jam preskaŭ tute sen vortaro. 3) Dum la uzanto de Volapük nepre devas ˆgin 

konstante ripetadi, ĉar alie li ˆgin baldaŭ forgesas (dank’al la plena elpensiteco 

de la vortoj), la uzanto de Esperanto, unu fojon ˆgin ellerninte, jam ˆgin ne 

forgesas, se li eĉ longan tempon ˆgin ne uzas. 4) Esperanto jam en la komenco 

estas tre facila por buˆsa interparolado, dum en Volapük oni devas tre longe kaj 

pacience ekzercadi sian orelon, ˆgis oni alkutimiˆgas al klara diferencigado de la 

multaj reciproke tre simile sonantaj vortoj (ekzemple “bap, pab, pap, paep, 

pep, poep, peb, boeb, bob, pop, pup, bub, pub, pueb, bib, pip, puep” k. t. p., 

kiuj fariˆgas ankoraŭ pli similaj inter si, se oni prenas ilin en la multenombro, 

t. e. kun s en la fino). 5) En Volapük, dank’al kelkaj fundamentaj eraroj 

en la principoj de la konstruo (ekzemple: vokaloj en la komenco aŭ fino de 

vorto ne povas esti uzataj, ĉar ili estas signoj gramatikaj), ĉiu nove bezonata 

vorto nepre devas esti kreita de la aŭtoro (eĉ ĉiuj nomaj propraj, ekzemple 

Ameriko = Melop, Anglujo = Nelij). Tio ĉi donas ne sole grandegan nombron


da tute superfluaj vortoj por lernado, sed faras ĉian disvolviˆgan paˆson de la 

lingvo ĉiam dependa de ˆgia aŭtoro aŭ de ia ordonanta Akademio. Dume 

en Esperanto, dank’al la plena seninflueco de la gramatiko sur la vortaron 

kaj dank’al la regulo, ke ĉiuj vortoj “fremdaj”, kiuj jam de si mem estas 

internaciaj, estas uzataj senˆsanˆge egale kiel en la aliaj lingvoj, — ne sole 

grandega multo da vortoj fariˆgas tute senbezona por lernado, sed la lingvo 

ricevas la eblon disvolviˆgadi eterne ĉiam pli kaj pli, sen ia dependo de la 

aŭtoro aŭ de ia Akademio. 

Parolante pri la pliboneco de Esperanto antaŭ Volapük, ni tute ne intencas 

per tio ĉi malgrandigi la meritojn de la elpensinto de Volapük. La meritoj de 

Schleyer estas grandegaj kaj lia nomo ĉiam staros sur la plej honora loko en 

la historio de la ideo de lingvo internacia. Ni volis nur montri, ke se hodiaŭ 

efektiviˆgus kongreso por la elekto de lingvo internacia, tiam ˆgi inter la ambaŭ 

nun ekzistantaj lingvoj artaj ne povus ˆsanceliˆgi eĉ unu minuton. 

Ni pruvis sekve, ke se hodiaŭ efektiviˆgus kongreso por la elekto de lingvo 

internacia, tiam malgraŭ la grandega nombro da ekzistantaj lingvoj ni povus 

jam nun kun plena certeco kaj precizeco antaŭvidi, kian lingvon ˆgi elektos, 

nome: el ĉiuj ekzistantaj lingvoj vivaj, mortintaj kaj artaj la kongreso povas 

elekti sole nur unu lingvon: Esperanto. Kia ajn estus la konsisto de la kongreso, 

kiaj ajn estus la politikaj kondiĉoj, je kiaj ajn konsideroj, antaŭjuˆgoj, 

simpatioj aŭ antipatioj la kongreso sin gvidus, ˆgi absolute ne povus elekti ian 

alian lingvon krom Esperanto, ĉar por la rolo de lingvo internacia Esperanto 

estas nun la sola kandidato en la tuta mondo, la sola, tute sen iaj konkuran- 

toj. 

Ĉar eĉ ĉe la plej malprospera konsisto de la kongreso en ˆgi tamen sidos 

homoj pensantaj, kaj la grandega pliboneco de la lingvo Esperanto antaŭ ĉiuj 

aliaj lingvoj tro forte falas en la okulojn al ĉiu, kiu almenaŭ iom konatiˆgis kun 

tiu ĉi lingvo, tial estas tute ne eble supozi, ke la kongreso elektos ian alian 

lingvon. Se tamen, kontraŭ ĉia atendo, la kongreso estos tiom blindigita, ke 

ˆgi ekdeziros ian alian lingvon, tiam — kiel ni pruvis supre — la vivo mem 

zorgos pri tio, ke la decido de la kongreso restu sole malviva litero, tiel longe, 

ˆgis kolektiˆgos nova kongreso kaj faros elekton ˆgustan. 

VII 

Nun restas al ni respondi ankoraŭ unu lastan demandon, nome: En la 

nuna minuto Esperanto, vere, aperas kiel sola kandidato por lingvo internacia; 

sed ĉar kongreso de reprezentantoj de diversaj regnoj por la elekto de 

lingvo internacia efektiviˆgos kredeble ankoraŭ ne baldaŭ, eble post dek kaj 

eble post cent jaroj, tre povas ja esti, ke ˆgis tiu tempo aperos multaj novaj 

artaj lingvoj, kiuj staros multe pli alte ol Esperanto, kaj sekve unu el ili devos 

esti elektita de la kongreso? Aŭ eble la kongreso mem aranˆgos kompetentan 

komitaton, kiu okupos sin je la kreo de nova arta lingvo?


Je tio ĉi ni povas respondi jenon. La ebleco de apero de nova lingvo per si 

mem estas tre duba, kaj komisii al komitato la kreadon de nova lingvo estus 

tiel same sensence, kiel ekzemple komisii al komitato verki bonan poemon. 

Ĉar la kreado de plena, en ĉiuj rilatoj taŭga kaj vivipova lingvo, kiu al multaj 

ˆsajnas tia facila kaj ˆserca afero, en efektiveco estas afero tre kaj tre malfacila. 

ˆGi postulas de unu flanko specialan talenton kaj inspiron kaj de la dua flanko 

grandegan energion, paciencon kaj varmegan, senfine aldonitan amon al la 

entreprenita afero. Multajn niaj vortoj tre mirigos, ĉar ˆsajnas al ili, ke oni 

bezonas nur decidi al si, ke tablo ekzemple estos “bam”, seˆgo estos “bim” 

k. t. p. k. t. p., kaj lingvo jam estos preta. Kun la kreado de pleneca, 

taŭga kaj vivipova lingvo estas tute tiel same, kiel ekzemple kun la ludado 

sur fortepiano aŭ kun la trairado de densega arbaro. Al homo, kiu ne konas 

la esencon de muziko, ˆsajnas, ke nenio estas pli facila, ol ludi fortepianon, 

— oni ja bezonas nur ekfrapi unu klavon, kaj estos ricevita tono, vi ekfrapos 

alian klavon kaj vi ricevos alian tonon, — vi frapados en la daŭro de tuta horo 

diversajn klavojn, kaj vi ricevos tutan kompozicion. . .ˆsajnas, ke nenio estas 

pli facila; sed kiam li komencas ludi sian improvizitan kompozicion, ĉiuj kun 

ridego diskuras, kaj eĉ li mem, aŭdante la ricevatajn de li sovaˆgajn sonojn, 

baldaŭ komencos komprenetadi, ke la afero iel estas ne glata, ke muziko ne 

konsistas en sola frapado de klavoj, — kaj tiu heroo, kiu kun tia memfida 

mieno sidiˆgis antaŭ la fortepiano, fanfaronante, ke li ludos pli bone ol ĉiuj, 

kun honto forkuras kaj jam plu ne montras sin antaŭ la publiko. Al homo, 

kiu neniam estis en granda arbaro, ˆsajnas, ke nenio estas pli facila, ol trairi 

arbaron de unu fino ˆgis la dua: “kio da artifika tie ĉi estas? 

Ĉiu infano 

ja povas tion ĉi fari; oni bezonas nur eniri, iri ĉiam rekte antaŭen, — kaj 

post kelke da horoj aŭ post kelke da tagoj vi trovos vin en la kontraŭa fino 

de la arbaro”. Sed apenaŭ li eniris iom en la profundaˆjon de la arbaro, li 

baldaŭ tiel perdas la vojon, ke li aŭ tute ne povas elrampi el la arbaro, aŭ post 

longa vagado li eliras, sed tute, tute ne en tiu loko, kie li eliri devis. Tiel estas 

ankaŭ kun arta lingvo: entrepreni la kreadon de lingvo, doni al ˆgi jam antaŭe 

nomon, trumpeti pri ˆgi al la leganta mondo — ĉio tio ĉi estas tre facila, — 

sed feliĉe fini tiun ĉi laboron estas tute ne tiel facile. Kun memfida mieno 

multaj entreprenas tian laboron; sed apenaŭ ili iom enprofundiˆgis en ˆgin, ili 

aŭ ricevas senordan kolekton da sonoj sen ia difinita plano kaj sen ia indo, 

aŭ ili puˆsiˆgas je tiom da malhelpoj, je tiom da reciproke kontraŭparolantaj 

postuloj, ke ili perdas ĉian paciencon, ˆjetas la laboron kaj jam plu ne montras 

sin antaŭ la publiko. 

Ke la kreado de taŭga kaj vivipova lingvo ne estas tiel facila afero, kiel 

al multaj ˆsajnas, oni povas interalie la plej bone vidi el la sekvanta fakto: 

oni scias, ke ˆgis la apero de Volapük kaj Esperanto estis grandega multo 

da diversaj provoj krei artan lingvon internacian; ne malmulte da provoj


aperis ankaŭ post la apero de la diritaj du lingvoj; grandegan serion da 

nomoj de tiuj ĉi provoj kaj iliaj aŭtoroj vi trovos en ĉia historio de la ideo 

de lingvo internacia; tiuj ĉi provoj estis farataj kiel de privataj personoj, tiel 

ankaŭ de tutaj societoj; ili englutis grandegan multon da laboroj kaj kelkaj 

el ili englutis ankaŭ tre grandajn kapitalojn; — kaj tamen el tiu ĉi tuta 

grandega nombro nur du, sole nur du atingis efektiviˆgon kaj trovis adeptojn 

kaj praktikan uzon! Sed ankaŭ tiuj ĉi du aperis nur okaze, dank’ al tio, ke 

unu el la aŭtoroj ne sciis pri la laborado de la dua. La aŭtoro de la lingvo 

Esperanto, kiu dediĉis al sia ideo sian tutan vivon, komencante de la plej 

frua infaneco, kiu kun tiu ĉi ideo kunkreskiˆgis kaj estis preta ĉion oferi al 

ˆgi, konfesas mem, ke lian energion subtenadis nur tiu konscio, ke li kreas ion 

tian, kio ankoraŭ neniam ekzistis, kaj ke la malfacilaˆjoj, kiujn li renkontadis 

en la daŭro de sia laborado, estis tiel grandaj kaj postulis tiom multe da 

pacienco, ke se Volapük estus aperinta 5-6 jarojn pli frue, kiam Esperanto ne 

estis ankoraŭ finita, li (la aŭtoro de Esperanto) certe perdus la paciencon kaj 

rifuzus la pluan laboradon super sia lingvo, malgraŭ ke li tute bone konsciis 

la grandegan plibonecon de sia lingvo antaŭ Volapük. 

El ĉio supredirita vi komprenos, ke nun, kiam la tuta mondo scias, ke du 

tute plenaj artaj lingvoj jam longe ekzistas, estas tre dube, ke troviˆgu iu, kiu 

entreprenus nun similan Sizifan laboron de la komenco kaj havus sufiĉe da 

energio, por alkonduki ˆgin al feliĉa fino, tiom pli ke lin ne vigligus la espero 

doni iam ion pli bonan ol tio, kio jam ekzistas. Kiom malmulte da espero 

havus tia entreprenanto, oni vidas la plej bone el tiuj tre multaj provoj kaj 

projektoj, kiuj aperis post Esperanto: malgraŭ ke la aŭtoroj havis antaŭ si 

jam tute pretan modelon, laŭ kiu ili povis labori, nenia el tiuj ĉi provoj ne 

sole ne eliris el la regiono de projektoj, sed eĉ jam el tiuj ĉi projektoj mem oni 

klare vidas, ke se iliaj aŭtoroj, havus la paciencon kaj povon alkonduki ilin ˆgis 

fino tiuj ĉi laboroj prezentiˆgus ne pli bone, sed kontraŭe, multe malpli bone ol 

Esperanto. Dum Esperanto bonege kontentigas ĉiujn postulojn, kiuj povas 

esti farataj al lingvo internacia (eksterordinara facileco, precizeco, riĉeco, 

natureco, vivipoveco, fleksebleco, sonoreco k. t. p.), ĉiu el tiuj projektoj 

penas plibonigi unu ian flankon de la lingvo, oferante por tio ĉi kontraŭvole 

ĉiujn aliajn flankojn. Tiel ekzemple multaj el la plej novaj projektistoj uzas 

la sekvantan ruzaˆjon: sciante, ke la publiko taksos ĉiun projekton konforme 

al tio, kiel al ˆgi rilatos la instruitaj lingvistoj, ili zorgas ne pri tio, ke ilia 

projekto estu efektive taŭga por io en la praktiko, sed nur pri tio, ke ˆgi en la 

unua minuto faru bonan impreson sur la lingvistojn; por tio ili prenas siajn 

vortojn preskaŭ tute sen ia ˆsanˆgo el la plej gravaj jam ekzistantaj lingvoj 

naturaj. Ricevinte frazon skribitan en tia projektita lingvo, la lingvistoj 

rimarkas, ke ili per la unua fojo komprenis tiun ĉi frazon multe pli facile ol 

on Esperanto, — kaj la projektistoj jam triumfas kaj anoncas, ke ilia “lingvo”


(se ili iam finos ˆgin) estos pli bona ol Esperanto. Sed ĉiu prudenta homo tuj 

konvinkiˆgas, ke tio ĉi estas nur iluzio, ke al la malgrava principo, elmetita pro 

montro kaj allogo, tie ĉi estas oferitaj la principoj plej gravaj (kiel ekzemple 

la facileco de la lingvo por la nekleruloj, fleksebleco, riĉeco, precizeco k. t. 

p.), kaj ke se simila lingvo eĉ povus esti iam finita, ˆgi en la fino absolute 

nenion donus! 

Ĉar se la plej grava merito de lingvo internacia konsistus en 

tio, ke ˆgi kiel eble plej facile estu tuj komprenata de la instruitaj lingvistoj, 

ni ja por tio ĉi povus simple preni ian lingvon, ekzemple la latinan, tute sen 

iaj ˆsanˆgoj, — kaj la instruitaj lingvistoj ˆgin ankoraŭ pli facile komprenos per 

la unua fojo! La principo de kiel eble plej malgranda ˆsanˆgado de la naturaj 

vortoj ne sole estis bone konata al la aŭtoro de la lingvo Esperanto, sed ˆguste 

de li la novaj projektistoj ja prenis tiun ĉi principon: sed dum Esperanto 

prudente kontentigas tiun ĉi principon laŭ mezuro de ebleco, penante plej 

zorge, ke ˆgi ne kontraŭagadu al aliaj pli gravaj principoj de lingvo internacia, 

la projektistoj turnas la lutan atenton nur sur tiun ĉi principon, kaj ĉion alian, 

nekompareble pli gravan, ili fordonas kiel oferon, ĉar kunigi kaj konsentigi 

inter si diversajn principojn ili ne povas kaj eĉ ne havas deziron, ĉar ili eĉ 

mem ne esperas doni ion pretan kaj taŭgan, sed ili volas nur fari efekton. 

El ĉio supredirita vi vidas, ke ne ekzistas eĉ la plej malgranda kaŭzo 

por timi, ke aperus ia nova lingvo, kiu elpuˆsus Esperanton, — tiun lingvon, 

en kiun estas enmetita tiom da talento, tiom da oferoj kaj tiom da jaroj 

da pacienca kaj varmege aldonita laboro, la lingvon, kiu en la daŭro de 

multaj jaroj estas jam elprovita en ĉiuj rilatoj kaj en la praktiko tiel bonege 

plenumas ĉion tion, kion ni povas atendi de lingvo internacia. Sed por vi, 

estimataj aŭskultantoj, tio ĉi estas ne sufiĉa: vi deziras, ke ni donu al vi 

plenan kaj senduban logikan certecon pri tio, ke la lingvo Esperanto ne havos 

konkurantojn. Feliĉe ni trovas nin en tia situacio, ke ni povas doni al vi tiun 

ĉi plenan certecon. 

Se la tuta esenco de lingvo arta konsistus en ˆgia gramatiko, tiam de la momento 

de la apero de Volapük la demando de lingvo internacia estus solvita 

por ĉiam kaj iaj konkurantoj al la lingvo Volapük aperi jam ne povus; ĉar 

malgraŭ diversaj eraroj la gramatiko de Volapük estas tiel facila kaj tiel simpla, 

ke doni ion multe pli facilan kaj pli simplan oni jam ne povus. Lingvo 

nova povus diferenci de Volapük nur per kelkaj bagateloj, kaj ĉiu komprenas, 

ke pro bagateloj neniu entreprenus la kreadon de nova lingvo, kaj la mondo 

pro bagateloj ne rifuzus la jam tute pretan kaj elprovitan lingvon. En la 

ekstrema okazo la estonta akademio aŭ kongreso farus en la Volapüka gramatiko 

tiujn negrandajn ˆsanˆgojn, kiuj montriˆgus utilaj, kaj lingvo internacia 

sen ia dubo restus Volapük, kaj ĉia konkurado estus por ĉiam esceptita. Sed 

lingvo konsistas ne sole el gramatiko, sed ankaŭ el vortaro, kaj la ellernado 

de la vortaro postulas en lingvo arta cent fojojn pli da tempo, ol la ellernado


de la gramatiko. Dume Volapük solvis nur la demandon de la gramatiko, kaj 

la vortaron ˆgi lasis tute sen atento, doninte simple tutan kolekton da diversaj 

elpensitaj vortoj, kiujn ĉiu nova aŭtoro havus la rajton elpensi al si laŭ sia 

propra deziro. Jen kial jam en la komenco mem de la ekzistado de Volapük 

eĉ la plej fervoraj Volapükistoj nature timis, ke morgaŭ aperos nova lingvo, 

tute ne simila je Volapük kaj inter la ambaŭ lingvoj komenciˆgos batalado. 

Tute alia afero estas kun Esperanto: oni scias — kaj tion ĉi eĉ por unu minuto 

nenia esploranto neas, — ke Esperanto solvis ne sole la demandon de la 

gramatiko, sed ankaŭ la demandon de la vortaro, sekve ne unu malgrandan 

parton de la problemo, sed la tutan problemon. Kio do en tia okazo restis 

por fari al la aŭtoro de ia nova lingvo, se tia iam aperus? Al li restus jam 

nenio ol. . . eltrovi la jam eltrovitan Amerikon! Ni prezentu al ni efektive, ke 

nun, malgraŭ la jam ekzistanta, bonega en ĉiuj rilatoj, ĉiuflanke elprovita, 

havanta jam multegon da adeptoj kaj vastan literaturon lingvo Esperanto, 

aperis tamen homo, kiu decidis dediĉi tutan serion da jaroj al la kreado de 

nova lingvo, ke li sukcesis alkonduki sian laboron ˆgis la fino kaj ke la lingvo 

proponita de li montriˆgas efektive pli bona ol Esperanto, — ni rigardu do, 

kian vidon havus tiu ĉi lingvo. Se la gramatiko de la lingvo Esperanto, kiu 

donas plenan eblon esprimi en la plej preciza maniero ĉiujn nuancojn de la 

homa penso, konsistas tute el 16 malgrandaj reguletoj kaj povas esti ellernita 

en duono da horo, — tiam kion la nova aŭtoro povus doni pli bonan? En ekstrema 

okazo li donus eble anstataŭ 16 reguloj 15 kaj anstataŭ 30 minutoj da 

laborado postulus 25 minutojn? 

Ĉu ne vere? Sed ĉu deziros iu pro tio ĉi krei 

novan lingvon kaj ĉu la mondo pro tia bagatelo rifuzos la jam ekzistantan kaj 

ĉiuflanke elprovitan? Sendube ne; en ekstrema okazo la mondo diros: “se en 

via gramatiko ia bagatelo estas pli bona ol en Esperanto, ni tiun ĉi bagatelon 

enkondukos en Esperanton kaj la afero estos finita”. Kia estos la vortaro de 

tiu ĉi lingvo? En la nuna tempo nenia esploranto jam dubas, ke la vortaro 

de lingvo internacia ne povas konsisti el vortoj arbitre elpensitaj, sed devas 

konsisti nepre el vortoj romana-germanaj en ilia plej komune uzata formo; 

tio ĉi estas ne por tio, ke — kiel opinias multaj pli novaj projektistoj — la 

instruitaj lingvistoj povu tuj kompreni tekston skribitan en tiu ĉi lingvo (en 

tia afero, kiel lingvo internacia, la instruitaj lingvistoj ludas la lastan rolon, 

ĉar por ili ja tia lingvo estas malplej bezona), sed pro aliaj, pli gravaj kaŭzoj. 

Tiel ekzemple ekzistas grandega nombro da vortoj tiel nomataj “fremdaj”, 

kiuj en ĉiuj lingvoj estas uzataj egale kaj al ĉiuj estas konataj sen ellernado 

kaj kiujn ne uzi estus rekta absurdo; al ili unisone devas soni ankaŭ ĉiuj 

aliaj vortoj de la vortaro, ĉar alie la lingvo estus sovaˆga, sur ĉiu paˆso estus 

kunpuˆsiˆgo de elementoj, malkompreniˆgoj, kaj la konstanta regula riĉiˆgado 

de la lingvo estus malfaciligita. Ekzistas ankoraŭ diversaj aliaj kaŭzoj, pro 

kiuj la vortaro devas esti kunmetita nur el tiaj vortoj kaj ne el aliaj, sed


pri tiuj ĉi kaŭzoj, kiel tro specialaj, ni tie ĉi detale ne parolos. Estos sufiĉe, 

se ni nur diros, ke ĉiuj plej novaj esplorantoj akceptas tiun ĉi leˆgon por la 

vortaro kiel allasantan jam nenian dubon. Kaj ĉar la lingvo Esperanto ˆguste 

per tiu ĉi leˆgo sin gvidis kaj ĉar ĉe tiu ĉi leˆgo granda arbitro en la elekto de 

vortoj ekzisti ne povas, restas la demando, kion do povus al ni doni aŭtoro de 

nova lingvo, se tia estus kreita? Estas vero, ke al tiu aŭ alia vorto oni povus 

doni pli oportunan formon, — sed da tiaj vortoj ekzistas tre nemulte. Tion 

ĉi oni la plej bone vidas el tio, ke kian ajn el la multaj projektoj aperintaj 

post Esperanto vi prenus, vi trovos en ĉiu el ili almenaŭ 60formon, kiel en 

Esperanto. Kaj se vi al tio ĉi ankoraŭ aldonos, ke ankaŭ la restaj 40nur tial, 

ke la aŭtoroj de tiuj projektoj aŭ ne turnis atenton sur diversajn principojn, 

kiuj por lingvo internacia estas treege gravaj, aŭ simple ˆsanˆgis la vortojn 

tute sen ia bezono, — vi facile venos al la konkludo, ke la efektiva nombro da 

vortoj, al kiuj oni anstataŭ la formo Esperanta povus doni formon pli oportunan, 

prezentas ne pli ol iajn 10ˆsanˆgi kaj en la vortaro oni povus ˆsanˆgi nur 

iajn 10tiam estas la demando, kion do prezentus per si la nova lingvo, se ˆgi 

iam estus kreita kaj se ˆgi efektive montriˆgus kiel lingvo taŭga en ĉiuj rilatoj? 

Tio ĉi estus ne nova lingvo, sed nur iom ˆsanˆgita lingvo Esperanto! Sekve 

la tuta demando pri la estonteco de la lingvo internacia alkondukiˆgas nur al 

tio, ĉu Esperanto estos akceptita senˆsanˆge en ˆgia nuna formo, aŭ en ˆgi estos 

faritaj iam iaj ˆsanˆgoj! Sed tiu ĉi demando por la esperantistoj havas jam 

nenian signifon; ili protestas nur kontraŭ tio, se apartaj personoj volas ˆsanˆgi 

Esperanton laŭ sia bontrovo; sed se iam aŭtoritata kongreso aŭ akademio 

decidos fari en la lingvo tiajn aŭ aliajn ˆsanˆgojn, la esperantistoj akceptos 

tion ĉi kun plezuro kaj nenion perdos de tio ĉi: ili ne bezonos tiam de la 

komenco ellerni ian novan malfacilan lingvon, sed ili bezonos nur oferi unu 

aŭ kelkajn tagojn por la ellerno de tiuj ˆsangoj en la lingvo, kiuj estos faritaj, 

kaj la afero estos finita. 

La esperantistoj tute ne pretendas, ke ilia lingvo prezentas ion tiom perfektan, 

ke nenio pli alta jam povus ekzisti. Kontraŭe: kiam efektiviˆgos 

aŭtoritata kongreso, pri kiu oni scios, ke ˆgia decido havos forton por la 

mondo, la esperantistoj mem proponos al ˆgi difini komitaton, kiu okupus 

sin je la trarigardo de la lingvo kaj farus en ˆgi ĉiujn utilajn plibonigojn, se eĉ 

por tio ĉi oni devus ˆsanˆgi la lingvon ˆgis plena nerekonebleco; sed ĉar ekzistas 

nenia eblo antaŭvidi, ĉu tiu ĉi laboro entute sukcesos al la komitato, ĉu ˆgi 

ne daŭros senfinan serion da jaroj, ĉu ˆgi en konsenteco estos alkondukita al 

feliĉa fino kaj ĉu la finita laboro en la praktiko montriˆgos tute taŭga, sekve 

kompreneble estus tre malsaˆge kaj nepardoneble de la flanko de la komitato, 

se ˆgi pro la problema estontaˆjo rifuzus la faktan kaj en ĉiuj rilatoj finitan 

kaj elprovitan nunaˆjon; sekve se eĉ la kongreso venus al la konkludo, ke Esperanto 

ne estas bona, ˆgi povus decidi nur la jenon: akcepti dume la lingvon


Esperanto en ˆgia nuna forma kaj paralele kun tio ĉi difini komitaton, kiu 

okupus sin je la perfektigo de tiu ĉi lingvo aŭ je la kreo de ia nova lingvo 

pli ideala; kaj nur tiam, kiam kun la tempo montriˆgus, ke la laborado de la 

komitato estas feliĉe alkondukita al fino kaj post multaj provoj montriˆgis tute 

taŭga, nur tiam oni povus anonci, ke la nuna formo de la lingvo internacia 

estas eksigata kaj anstataŭ ˆgi eniras en la vivon la formo nova. 

Ĉiu prudenta 

homo konsentos, ke la kongreso povas agi nur tiel kaj ne alie. Sekve se ni eĉ 

supozos, ke fina lingvo de la estontaj generacioj estos ne Esperanto, sed ia 

alia ankoraŭ ellaborota lingvo, en ĉia okazo la vojo al tiu lingvo nepre devas 

konduki tra Esperanto. 

Sekve resumante ĉion, kion ni diris de la komenco ˆgis la nuna minuto, ni 

turnas vian atenton sur tion, ke ni venis al la sekvantaj konkludoj: 

1. La enkonduko de lingvo internacia alportus al la homaro grandegan 

utilon; 

2. La enkonduko de lingvo internacia estas tute ebla; 

3. La enkonduko de lingvo internacia pli aŭ malpli frue nepre kaj sendube 

efektiviˆgos, kiom ajn la rutinistoj batalus kontraŭ tio ĉi; 

4. Kiel internacia neniam estos elektita ia alia lingvo krom arta; 

5. Kiel internacia neniam estos elektita ia alia lingvo krom Esperanto; ˆgi 

aŭ estos lasita por ĉiam en ˆgia nuna formo, aŭ en ˆgi estos poste faritaj 

iaj ˆsanˆgoj. 

VIII 

Kaj nun ni rigardu, kio sekvas el ĉio, kion ni supre diris. Unue sekvas tio, 

ke la esperantistoj tute ne estas tiaj fantaziistoj, kiaj ili ˆsajnas al multaj tiel 

nomataj “saˆgaj” kaj “praktikaj” homoj, kiuj juˆgas pri ĉio supraˆje kaj sen ia 

logika pripenso kaj mezuras ĉion per mezurilo de la modo. Ili batalas por 

afero, kiu ne sole havas grandegan gravecon por la homaro, sed kiu al tio havas 

en si nenion fantazian kaj kiu pli aŭ malpli frue devas efektiviˆgi kaj nepre 

efektiviˆgos, kiom ajn la inerciuloj batalus kontraŭ ˆgi, kiom ajn la saˆguloj 

ˆsercadus pri ˆgi. Kiel estas sendube, ke post la nokto venas mateno, tiel 

sendube estas, ke post mallonga aŭ longa batalado Esperanto pli aŭ malpli 

frue estos enkondukita en komunan uzon por la komunikiˆgoj internaciaj. Ni 

konfirmas tion ĉi kuraˆge ne tial, ke ni tiel volas, ke ni tion esperas, sed tial, 

ke la konkludoj de simpla logiko diras, ke tiel esti devas kaj ke alie esti ne 

povas. Longan tempon eble ankoraŭ la esperantistoj devos bataladi, longan 

tempon eble ankoraŭ ĉia bubo ˆjetados sur ilin ˆstonojn, koton kaj malsaˆgajn


spritaˆjojn, sed tio, kio devas veni, pli aŭ malpli frue venos. La iniciatoroj de la 

Esperanta afero eble ne ˆgisvivos ˆgis tiu tempo, kiam fariˆgos videblaj la fruktoj 

de ilia agado, ili iros eble en la tombon kun la malestima nomo de homoj, 

kiuj okupadis sin je infanaˆjoj, sed pli aŭ malpli frue por la maldolĉa kaliko, 

kiun ili trinkas el la manoj de la samtempuloj, la posteuloj konstruos al ili 

monumentojn kaj elparolados ilian nomon kun la plej granda danko. Longe 

ankoraŭ eble ili ˆsajnos al la mondo senfortaj, multajn fojojn eble ankoraŭ 

ilia afero ˆsajnos al la mondo eĉ mortinta kaj je ĉiam enterigita — sed tiu ĉi 

afero jam neniam mortos, ĉar ˆgi morti jam neniam povas. La afero vivos kaj 

konstante rememorigados pri si; post ĉiu nova silenta tempo, se ˆgi eĉ daŭrus 

dekon da jaroj, aperos nova revigliˆgo; kiam laciˆgos unuj batalantoj, aperos 

pli aŭ malpli frue novaj energiaj batalantoj, kaj tiel la afero iros tiel longe, ˆgis 

fine ˆgi plene atingos sian celon. Ne malˆgoju tial, Esperantistoj, se nesaˆgaj 

homoj ironie rimarkas al vi, ke vi estas ankoraŭ tre malmultaj, ne perdu 

la kuraˆgon, se via afero iras malrapide. La afero konsistas ne en rapideco, 

sed en certeco. Multe da sencelaj aferoj ekbrilis antaŭ la mondo rapide, sed 

ankaŭ rapide falis; afero bona kaj certa progresas ordinare malrapide kaj kun 

grandaj malhelpoj. 

Sur la supre montritajn 5 konkludojn ni turnas apartan atenton de tiuj 

esperantistoj, kiuj batalas por sia ideo senkonscie kaj tial ĉe la plej malgranda 

rimarko de la kontraŭuloj ekstaras senhelpe kaj ne scias, kion respondi, aŭ 

perdas la kuraˆgon. 

Ĉiuj tiuj konkludoj prezentas produkton de la simpla 

kaj severa logiko. Tial se oni diras al vi “la mondo ne volas vian lingvon”, 

respondu kuraˆge: “ĉu la mondo volas aŭ ne volas, ˆgi pli aŭ malpli frue devos 

akcepti ˆgin, ĉar alie esti ne povas”. Kiam vi aŭdos “oni diras, ke aperis nova 

lingvo, oni diras, ke tia aŭ alia instruita societo aŭ kongreso deziras elekti 

tian aŭ alian lingvon aŭ krei novan lingvon”, respondu kuraˆge: “ĉiuj tiuj ĉi 

famoj aŭ entreprenoj estas fonditaj sur la plej absoluta nekomprenado de la 

esenco kaj historio de la ideo de lingvo internacia; tiaj provoj de la flanko ne 

sole de privataj personoj, sed ankaŭ de tutaj societoj ripetiˆgis jam multajn 

fojojn kaj ĉiufoje finiˆgadis kaj devis finiˆgadi per la plej plena fiasko; lingvo 

internacia povas esti nur Esperanto, ĉar laŭ la leˆgoj de la logiko kaj laŭ la 

esenco de la afero alie esti neniel povas”. 

Se oni diras al vi: “tiu aŭ alia esperantisto aŭ societo esperantista en 

tro granda sed ne prudenta fervoro faris ian falsan paˆson kaj ridindigis aŭ 

diskreditigis per tio ĉi vian tutan aferon”, tiam respondu: “La afero Esperanta 

dependas de nenia persono nek societo, kaj nenia homo per siaj privataj 

falsaj paˆsoj povas havi ian influon sur ˆgian sorton; eĉ la aŭtoro de Esperanto 

mem estas nun por Esperanto absolute seninflua, ĉar Esperanto jam longe 

fariˆgis afero pure publika”. 

La dua, kio sekvas el ĉio, kion ni supre diris, estas la sekvanta: Se la elekto


de lingvo internacia dependus de ia kongreso de reprezentantoj de diversaj 

regnoj, ni longe, tre longe kredeble devus tion ĉi atendi kaj neniu el ni ion 

povus fari por tio ĉi. Sed se, kiel ni vidis supre, oni jam nun povas kun plena 

certeco kaj precizeco antaŭvidi, al kia nome lingvo la sorto difinis fariˆgi iam 

internacia, tiam la afero ˆsanˆgiˆgas. Ni ne bezonas jam nun atendi kongresojn: 

la celo estas tute klara kaj ĉiu povas sin tiri al ˆgi. Ne bezonante rigardadi, kion 

diras aŭ faras aliaj, ĉiu povas alporti sian ˆstonon por la kreskanta konstruo. 

Nenia ˆstono perdiˆgos. Nenia laboranto tie ĉi dependas de la alia, ĉiu povas 

agadi aparte, en sia sfero, laŭ siaj fortoj, kaj ju pli da laborantoj estos; tiom 

pli rapide estos finita la granda konstruo. Precipe ni turnas nin al diversaj 

sciencaj societoj kaj kongresoj. Ne rigardante, kion faras aliaj, ne atendante, 

ke aliaj prenu sur sin la iniciativon, ĉiu societo aŭ kongreso aparte decidu 

ion tian, kio alproksimigus la grandan komunehoman celon almenaŭ je unu 

paˆso.

224 ĈAPITRO 6. ARTIKOLOJ PRI ESPERANTO

Ĉapitro 7 

Poezio 

7.1 L. L. Zamenhof 

7.1.1 La espero 

En la mondon venis nova sento, 

Tra la mondo iras forta voko; 

Per flugiloj de facila vento 

Nun de loko flugu ˆgi al loko. 

Ne al glavo sangon soifanta 

ˆGi la homan tiras familion: 

Al la mond’ eterne militanta 

ˆGi promesas sanktan harmonion. 

Sub la sankta signo de l’ espero 

Kolektiˆgas pacaj batalantoj, 

Kaj rapide kreskas la afero 

Per laboro de la esperantoj. 

Forte staras muroj de miljaroj 

Inter la popoloj dividitaj; 

Sed dissaltos la obstinaj baroj, 

Per la sankta amo disbatitaj. 

Sur neŭtrala lingva fundamento, 

Komprenante unu la alian, 

La popoloj faros en konsento 

Unu grandan rondon familian. 

Nia diligenta kolegaro 

En laboro paca ne laciˆgos, 

225

226 ĈAPITRO 7. POEZIO 

ˆGis la bela sonˆgo de l’homaro 

Por eterna ben’ efektiviˆgos. 

7.1.2 La vojo 

Tra densa mallumo briletas la celo, 

Al kiu kuraˆge ni iras. 

Simile al stelo en nokta ĉielo, 

Al ni la direkton ˆgi diras. 

Kaj nin ne timigas la noktaj fantomoj, 

Nek batoj de l’ sorto, nek mokoj de l’ homoj, 

Ĉar klara kaj rekta kaj tre difinita 

ˆGi estas, la voj’ elektita. 

Nur rekte, kuraˆge kaj ne flankiˆgante 

Ni iru la vojon celitan! 

Eĉ guto malgranda, konstante frapante, 

Traboras la monton granitan. 

L’espero, l’obstino kaj la pacienco — 

Jen estas la signoj, per kies potenco 

Ni paˆso post paˆso, post longa laboro, 

Atingos la celon en gloro. 

Ni semas kaj semas, neniam laciˆgas, 

Pri l’ tempoj estontaj pensante. 

Cent semoj perdiˆgas, mil semoj perdiˆgas, — 

Ni semas kaj semas konstante. 

“Ho, ĉesu!” mokante la homoj admonas, — 

“Ne ĉesu, ne ĉesu!” en kor’ al ni sonas: 

“Obstine antaŭen! La nepoj vin benos, 

Se vi pacience eltenos”. 

Se longa sekeco aŭ ventoj subitaj 

Velkantajn foliojn deˆsiras, 

Ni dankas la venton, kaj, repurigitaj, 

Ni forton pli freˆsan akiras. 

Ne mortos jam nia bravega anaro, 

ˆGin jam ne timigas la vento, nek staro, 

Obstine ˆgi paˆsas, provita, hardita, 

Al cel’ unu fojon signita! 

Nur rekte, kuraˆge kaj ne flankiˆgante 

Ni iru la vojon celitan!

7.1. L. L. ZAMENHOF 227 

Eĉ guto malgranda, konstante frapante, 

Traboras la monton granitan. 

L’ espero, l’ obstino kaj la pacienco, — 

Jen estas la signoj, per kies potenco 

Ni paˆso post paˆso, post longa laboro, 

Atingos la celon en gloro. 

7.1.3 Al la fratoj 

Forte ni staru, fratoj amataj, 

Por nia sankta afero! 

NI bataladu kune tenataj 

Per unu bela espero! 

Regas ankoraŭ nokto sen luno, 

La mondo dormas obstine, 

Sed jam leviˆgos baldaŭ la suno, 

Por lumi, brili senfine. 

Veku, ho veku, veku konstante, 

Ne timu ridon, insulton! 

Voku, ho voku, ripetadante, 

ˆGis vi atingos aŭskulton! 

Dekon da fojoj vane perdiˆgos 

La voko via ridata, — 

La dekunua alradikiˆgos, 

Kaj kreskos frukto benata. 

Tre malproksime ĉiuj ni staras 

La unu de la alia. . . 

Kie vi estas, kion vi faras, 

Ho, karaj fratoj vi miaj? 

Vi en la urbo, vi en urbeto, 

En la malgranda vilaˆgo, 

Ĉu ne forflugis kiel bloveto 

La tuta via kuraˆgo? 

Ĉu vi sukcese en via loko 

Kondukas nian aferon, 

Aŭ eksilentis jam via voko, 

Vi lacaj perdis esperon? 

Iras senhalte via laboro


Honeste kaj esperante? 

Brulas la flamo en via koro 

Neniam malfortiˆgante? 

Forte ni staru, brave laboru, 

Kuraˆge, ho nia rondo! 

Nia afero kresku kaj floru 

Per ni en tuta la mondo! 

Ni ˆgin kondukos ne ripozante, 

Kaj nin lacigos nenio; 

Ni ˆgin traportos, sankte ˆjurante, 

Tra l’ tuta mondo de Dio! 

Malfacileco, malrapideco 

Al ni la vojon ne baros. 

Sen malhonora malkuraˆgeco 

Ni kion povos, ni faros. 

Staras ankoraŭ en la komenco 

La celo en malproksimo, — 

Ni ˆgin atingos per la potenco 

De nia forta animo! 

Ni ˆgin atingos per la potenco 

De nia sankta fervoro, 

Ni ˆgin atingos per pacienco 

Kaj per sentima laboro. 

Glora la celo, sankta l’afero, 

La venko — baldaŭ ˆgi venos; 

Levos la kapon ni kun fiero, 

La mondo ˆgoje nin benos. 

Tiam atendas nin rekompenco 

La plej majesta kaj riĉa: 

Nia laboro kaj pacienco 

La mondon faros feliĉa! 

7.1.4 Mia penso 

Sur la kampo, for de l’ mondo 

Antaŭ nokto de somero, 

Amikino en la rondo 

Kantas kanton pri l’ espero.


Kaj pri vivo detruita 

ˆSi rakontas kompatante, — 

Mia vundo refrapita 

Min doloras resangante. 

“ Ĉu vi dormas? Ho, sinjoro, 

Kial tia senmoveco? 

Ha, kredeble rememoro 

El la kara infaneco?” 

Kion diri? Ne ploranta 

Povis esti parolado 

Kun fraŭlino ripozanta 

Post somera promenado! 

Mia penso kaj turmento, 

Kaj doloroj kaj esperoj! 

Kiom de mi en silento 

Al vi iris jam oferoj! 

Kion havis mi plej karan — 

La junecon — mi ploranta 

Metis mem sur la altaron 

De la devo ordonanta! 

Fajron sentas mi interne, 

Vivi ankaŭ mi deziras, — 

Io pelas min eterne, 

Se mi al gajuloj iras. . . 

Se ne plaĉas al la sorto 

Mia peno kaj laboro — 

Venu tuj al mi la morto, 

En espero — sen doloro! 

7.1.5 Ho mia kor’ 

Ho, mia kor’, ne batu maltrankvile, 

El mia brusto nun ne saltu for! 

Jam teni min ne povas mi facile, 

Ho, mia kor’! 

Ho, mia kor’! Post longa laborado 

Ĉu mi ne venkos en decida hor’! 

Sufiĉe! trankviliˆgu de l’ batado, 

Ho, mia kor’!


7.1.6 La vojevodo 

(el Mickiewicz.) 

En vespero somera vojevodo kolera 

Al la hejma kastelo rapidas; 

Al la lito edzina kun teruro senfina 

Li alvenas, — neniun li vidas. 

En doloro brulanta kaj per mano tremanta 

Sian grizan lipharon li prenis, 

De la lito foriris, la manikojn retiris 

Kaj ektondris — kozako alvenis. 

“Kial, best’ abomena, mia pordo ˆgardena 

Restas nokte sen hundo, sen gardo? 

Prenu tuj mian sakon kaj pafilon kozakan 

Kaj silente min sekvu, bastardo!” 

Kun pafil’ en la mano al ˆgardena altano 

Ili ambaŭ sen bru’ alˆsteliˆgas. 

Sur la benka herbaˆjo ia lumas blankaˆjo: 

En tolaˆjo virino vidiˆgas. 

Unu manon levinte, la okulojn kovrinte, 

Per la dua forpuˆsi ˆsi penis 

Unu viron petantan, surgenue starantan, 

Kiu nun en la brakoj ˆsin tenis. 

Kaj en flama fervoro li parolis: “Ho, koro, 

Ĉu jam ĉio por ĉiam perdita? 

Eĉ la premoj de l’ mano per la mon’ de l’ tirano 

Ĉiuj estas jam foraĉetitaj? 

Mi vin tiel amadis, por vi tiel bruladis, — 

Malproksime nun plori mi devas; 

Li ne amis, ne ploris, nur per mon’ eksonoris, — 

Kaj li ĉion por ĉiam ricevas. 

Sur la brusto anˆgela lia kapo malbela 

En dorloto de nun ripozados, 

De la roza buˆseto, de la ruˆga vangeto, 

Li ĉielan feliĉon suĉados. 

Sur ĉevalo fidela, en vetero kruela, 

Mi rapidas al mia anˆgelo — 

Por sopire foriri kaj al vi nur deziri


Bonan nokton en lia kastelo. . . ” 

ˆSi silentas senmove; li komencas denove 

Sian plendon kun petoj kaj ploro, 

ˆGis, la brakojn lasinte, la konscion perdinte, 

ˆSi defalis al li al la koro. 

En l’arbaˆjo silente, aŭskultante atente, 

Staras ambaŭ gardantoj kovritaj, 

Ili staras genue, en la manoj senbrue 

La pafiloj ektremis ˆsargitaj. 

“Estro”! diris kozako, “ia stranga atako 

Al mi ligas subite la manon; 

Brulan sentis mi larmon kaj skuantan malvarmon, 

Kiam tuˆsi mi volis la ĉanon.” 

“Pesto”! mi vin jam skuos, mi vin plori instruos! 

Jen saketo kun pulvo: sen vorto 

Vi preparos, vi pafos, kaj se ˆsin vi ne trafos. 

Mi edzigos vin mem kun la morto. 

“Supren, dekstren, senskue! Mi ekpafos, — l’unue 

De l’ amanto diskrevu la koro.” 

La servanto ektiris, kaj la kuglo eniris 

En la frunton de. . . lia sinjoro. 

7.1.7 La rozeto 

Knabo vidis — jen rozeto 

Sur la kampo staras; 

Bela, juna la floreto. . . 

Vive kuras la knabeto, 

ˆGojas, miras, flaras. 

Sur la kampo la rozet’ 

Kiel infanet’. 

Knabo diris: “mi eltiros 

Belulinon mian”; 

Floro diris: “vi foriros, — 

Per pikiloj mi disˆsiros 

Tuj la manon vian”. 


(el Goethe.)



La sovaˆga knab’ ridante 

La rozeton prenis, — 

La floreto batalante 

Sin defendis pikadante, 

Sed la sorto venis. 



7.1.8 En nord’ unu pino. . . 

En nord’ unu pino en solo 

Dormetas sur nuda altaˆjo; 

Glacia kaj neˆga tavolo 

ˆGin kovras per tomba tolaˆjo. 

ˆGi sonˆgas, ke palmo gracia, 

En unu dezert’ orienta, 

Eterne pri lando alia 

Malgaje sopiras silenta. 

7.1.9 En sonˆgo. . . 

(el Heine). 

(el Heine). 

En sonˆgo princinon mi vidis 

Kun vangoj malsekaj de ploro, — 

Sub arbo, sub verda ni sidis, 

Tenante nin koro ĉe koro. 

“De l’ patro de l’ via la krono 

Por mi ˆgi ne estas havinda!” 

For, for lia sceptro kaj trono — 

Vin mem mi deziras, aminda! 

“Ne eble!” ˆsi al mi rediras: 

“En tombo mi estas tenata, 

Mi nur en la nokto eliras 

Al vi, mia sole amata!”


7.1.10 Lorelej’ 

Ne scias mi, kial subita 

Malgaj’ en la koro naskiˆgis; 

El tempo jam enterigita 

Legendo al mi reviviˆgis. 

Jam malvarmetiˆgas l’aero, 

La Rejno mallaŭte babilas, 

Per oro de l’ sun’ en vespero 

La supro de l’ monto rebrilas. 

Plej belan knabinon mi vidas: 

En ora ornamo brilante 

Sur supro de l’ monto ˆsi sidas, 

La harojn mistere kombante. 

La oran kombilon ˆsi movas 

Kaj kantas tra l’ pura aero, 

Kaj forto mirinda sin trovas 

En tiu ĉi kant’ de l’ vespero. 

ˆSipet’ iras sur la rivero, 

ˆSipisto ektremis de l’ kanto, 

Kaj blinda por ĉiu danˆgero 

Rigardas li al la kantanto. 

Ha, baldaŭ ˆsipisto la bela 

Perdiˆgis sub l’akvoturnado; 

ˆGin Lorelej’ faris kruela, 

Per sia mirinda kantado. 

(el Heine). 

7.1.11 Kanto de studentoj 

ˆGoju, ˆgoju ni, kolegoj, 

Dum ni junaj estas! 

Post plezura estanteco, 

Post malgaja maljuneco — 

Sole tero restas. 

Vivo estas tre mallonga, 

Kuras ne tenate, 

Kaj subite morto venos 

Kaj rapide ĉiun prenos,


Ĉiun senkompate. 

Kie niaj antaŭuloj 

En la mondo sidas? 

Iru al la superuloj, 

Serĉu ilin ĉe l’ subuloj — 

Kiu ilin vidas? 

Vivu la akademio 

Kaj la profesoroj! 

Vivu longe kaj en sano 

Ĉiu akademiano, 

Vivu sen doloroj! 

Vivu, floru nia regno 

Kaj regnestro nia! 

Kaj amikoj mecenataj, 

Protegantoj estimataj 

De l’ akademio 

Vivu ĉiuj la knabinoj 

Belaj kaj hontemaj! 

Vivu ankaŭ la virinoj, 

Amikinoj kaj mastrinoj, 

Bonaj, laboremaj. 

Mortu, mortu, malgajeco, 

Mortu la doloro! 

Mortu ĉiu intriganto 

Kaj malamon konservanto 

Longe en la koro! 

7.1.12 Al la reˆgo 

Vivu la reˆg’ al ni, tre longe vivu li! 

Gardu lin Di’! 

Justa kaj pia reˆg’, — Dio pro nia preˆg’ 

Estu kun li. 

Forta la reˆga tron’, ver’ estas lia kron’, 

Glavo la leˆg’. 

Kun amo en la kor’, reˆgas kun granda glor’. . . 

Vivu la reˆg’! 

Brulu, ho sankta flam’ de la eterna am’


Pro la patruj’! 

Kaj forte staros ni, ĉiuj por unu li, 

Pro la patruj’! 

Longe, ho, restu vi gloro de la naci’, 

Sur reˆga seˆg’! 

Via plej granda glor’ en la popola kor’. 

Vivu la reˆg’! 

7.1.13 Nokta kanto de soldato 

En nigra nokto tute sole 

Mi staras gardon senparole, 

Eraras for la penso mia 

Al mia domo familia. 

Al la standardo fortirita, 

Ho, kiom estis mi kisita. . . 

Mi tiam pensis kun malˆgojo: 

Mi vidas vin je l’ lasta fojo! 

(de W. Hauff). 

Ho dormu dolĉe, karaj miaj! 

Irante al la litoj viaj, 

Vi nun per preˆgo Dion gloras, — 

Vi certe ankaŭ min memoras. 

La horo venis, gard’ alia 

Stariˆgos nun sur loko mia. 

Mi iras dormi tute laca, 

Mi vidos vin en sonˆgo paca. 

7.1.14 Kanto de l’ ligo 

Fratoj, manon donu kore 

Kaj senzorge, sendolore 

Belan horon festu ni! 

Ĉion teran forˆjetante, 

Daŭru forte kaj konstante 

Nia bela harmoni’! 

Al la Dio kantu gloron: 

(de W. A. Mozart.)


La spiriton kaj la koron 

Kial donis la ĉiel’? 

Serĉi lumon per vereco, 

Serĉi virton per justeco 

Estu nia sankta cel’! 

Homoj en la oriento, 

Homoj en la okcidento, 

En la sud’ kaj en la nord’! 

Alte teni homan nomon, 

Kore ami ĉiun homon 

Estu nia liga vort’! 

7.1.15 La kapelo 

Supre staras sur la monto 

La silenta kapeleto, 

En la valo, ĉe la fonto, 

ˆGoje kantas paˆstisteto. 

Sonorado, mortkantado 

Nun eksonis tra l’ silento, — 

Haltis knabo en kantado 

Kaj aŭskultas kun atento. 

En la tombojn de l’ monteto 

El la valo ĉiu venos. 

Ankaŭ vin, ho paˆstisteto, 

Oni iam tien prenos. 

7.1.16 La gaja migranto 

Se donas Di’ al vi favoron, 

Li sendas vin for el la dom’, 

Por montri sian mirlaboron, 

La belan mondon, al la hom’. 

De l’ montoj riveretoj fluas, 

Alaŭdoj kantas super mi, 

Mi ankaŭ gajan kanton bruas 

Al la tutmonda harmoni’. 

Al Dio fidas mi kun ˆgojo: 

(el L. Uhland.)


Li zorgas pri la tuta ter’, 

Li ankaŭ min sur mia vojo 

Eterne gardos de danˆger’. 

7.1.17 La vojo 

(de barono B. N. Delvig.) 

Tre ĉarme ˆgi lumis, la suno ravanta, 

En mia de vivo mateno; 

En brusto kuraˆgo kaj forto bolanta, 

Espero kaj kredo en pleno. . . 

La kamp’ estas larˆga kaj rekta la vojo. . . 

“Antaŭen sen halto kaj timo!” 

La trio ĉevala ekkuris kun ˆgojo 

Al celo en la malproksimo. 

“Pru! halt’!” “Kio estas?” “Risorto rompiˆgis.” 

“Antaŭen! malhelpo ne granda!” 

Denove nun la veturil’ ekruliˆgis, 

Saltante sur vojo rubanda. 

Jen marĉo subite! Denove ni haltis. . . 

Tagmezo jam. . . Kia ĉagreno! 

La veturigist’ kun murmuro desaltis, 

Mi pelas kun laŭta malbeno. 

Tri horojn ni tie sen helpo batalas, 

ˆGis fine ni kun malfacilo 

Elrampas. Subite–la suno jam falas — 

Jen kavo kaj nova barilo!. . . 

“Returne! kredeble tro dekstren ni iras!” 

Ni rampas. . . Jam nokt’. . . De l’ turmento 

Ni celon forgesis, ni nun nur sopiras 

Ripozon sub ia tegmento. . . 

Halt’! Muro! kaj mi al la pordo rapidas. . . 

Nur tomboj. . . silenta malˆgojo. . . 

La veturigist’ al mi montras kaj ridas: 

“Ni venis! Finita la vojo!” 

“La Tempo” sin nomas la veturigisto; 

Sur voj’ malfacila, facila, 

Li ĉiujn alportas, fidela servisto,


Al fina ripozo trankvila.

7.2. LEO BELMONT 239 

7.2 Leo Belmont 

7.2.1 Nokt’ en la koro 

(el Byron.) 

Nokt’ en la koro. . . la harpo kuˆsas. . . 

Vi tuj ekkantu, kantisto! 

Se vi la kordojn de l’ harpo tuˆsas, 

Vi miron faras, artisto. 

Se kor’ ankoraŭ havas esperon, 

Per kanto ˆgi revekiˆgos; 

Se la okulo kaˆsis larmeron, 

Denove ˆgi eklarmiˆgos. 

Kant’ via tondru mondan doloron! 

La gajon mi ne komprenos. . . 

Vi min plorigu, movu la koron, 

Aŭ mia brust’ ne eltenos. 

ˆGi de suferoj longe manˆgiˆgis, 

Silentan premis la ĉeno!. . . 

La tempo venis. . . ˆgi jam pleniˆgis 

Kiel vazet’ de veneno. 

7.2.2 Al brusto, al min. . . 

(el Heine.) 

Al brusto, al mia — ha, ˆgi min doloras, 

Almetu maneton, amata knabino! 

Vi aŭdas, ke tie meblisto laboras? 

Li por mi la ĉerkon konstruas sen fino! 

Ha, kiel li frapas en mi en la koro! 

La vivo forkuras, ne estas jam por mi. . . 

Rapidu, rapidu kun via laboro. 

Ke povu mi foj’ je eterne ekdormi.


7.3 V. Devjatnin 

7.3.1 Printempo 

Printempo venas! Vivon donas 

Al ĉio belulina veno: 

Varmege suno jam proponas 

Radiojn siajn, kaj mateno 

Vizaˆgon belan kun rideto 

Al ĉiuj montras; jam de l’ montoj 

Kun bruo fluas rivereto 

Kaj detruataj estas pontoj. 

Denove ĉio reviviˆgas, 

Kantadas venon de printempo. . . 

Por mi nur daŭras, ne finiˆgas 

Malbona, malvarmega tempo! 

Por mi ne estas suna lumo, 

Kaj de printempo bela veno 

Nenion donas. . . Nur mallumo, 

Mallumo sola kaj. . . ĉagreno! 

7.3.2 ˆSipeto 

Malgranda ˆsipeto 

Kun blanka veleto 

Naˆgadas trankvile sur maro. . . 

Sed venis ventego, 

Fariˆgis ondego — 

Pereas ˆsipet’ sub akvaro! 

Kaj homo mizera 

Kun kredo sincera 

Vivadas trankvile en mondo; 

Sed kredo forblovis, 

Ondego sin movis, 

Kaj homo pereas sub ondo. 

7.3.3 Sciuro kaj papago 

Sciuro malgranda kuradis en rado 

Kaj homojn amuzis per sia kurado. 

Kaj jen al papago ˆgi diris fiere:

7.3. V. DEVJATNIN 241 

“Mi vin, mizerulo, bedaŭras sincere: 

Kun kora doloro eterne mi vidas, 

Ke tute senmove sur ringo vi sidas! 

Rigardu: jen ĉiam mi kuras pli alte 

Kaj tial je vivo kontentas senhalte. . . ” 

Papago rigardis sciuron kun moko 

Kaj diris: “kurado rapida kaj lerta, 

Sed bone kurante, sur unu nur loko 

Vi restas, mizera besteto nesperta.” 

7.3.4 Anˆgelo 

(el Lermontov.) 

En mezo de nokto, en blua ĉielo, 

Traflugis kaj kantis plej bela anˆgelo. 

Kaj nuboj kaj steloj kaj lun’ en irado 

Atentis kun ˆgojo je l’ sankta kantado. 

Li kantis feliĉajn, neniam pekantajn 

Spiritojn, kun Di’ en ĉielo loˆgantajn; 

Li kantis pri Patro ĉiela kaj tera — 

Kaj lia laŭdado ne estis malvera. 

Animon tre junan en brakoj li tenis; 

En mondo malgaja naskiˆgi ˆgi venis. 

Kaj sono de l’ kanto en juna animo 

Restadis sen vort’, sed kun viva estimo. 

Tre longe en mondo ˆgi estis premata, 

Je revo mirinda pri Di’ plenigata! 

Kaj ˆsanˆgi la kanton de l’ sankta sincero 

Ne povis por ˆgi ĉiuj kantoj de l’ tero. 

7.3.5 Husaro 

Ĉevalon sian li purigis, 

Estante forte kolerega, 

Kaj diris: “min diablo igis 

En loko loˆgi malbonega! 

Ni ĉiam tie ĉi restadas 

En turka kvazaŭ batalado: 

(el Poˆskin.)


Nur solan supon ni manˆgadas 

Kaj eĉ ne pensas pri drinkado. 

Kaj mastro tie ĉi malbona, 

Malbonan havas li edzinon. . . 

Nek via skurˆg’, nek vorto bona 

Admonas tie ĉi virinon! 

Jen urbo Kiev! Lando kia! 

En buˆson falas mem buletoj, 

Kaj vinon havas domo ĉia, 

Kaj kiaj tie virinetoj!. . . 

Ne estas eĉ domaˆg’, je Dio, 

Sin mem pro ili pereigi! 

Malbone estas nur per tio. . . ” 

Per kio? volu min sciigi! — 

Kaj li komencis plibonigi 

Lipharon. “Eble ne timulo”, 

Li diris, estas vi, sed igi 

Vin miri povas mi — spertulo. 

Aŭskultu: regimento nia 

Ĉe Dnepro larˆga enlokiˆgis. 

Mastrino estis bona mia, 

Kaj tombon ˆsia edz’ foriˆgis. 

Kun ˆsi mi baldaŭ amikiˆgis; 

Ni vivis pace, tute bone. 

Al mi Mario humiliˆgis, 

Ne diris vorton eĉ malbone. 

Se mi malsobra estis tute, 

ˆSi mem min zorge kuˆsigadis; 

ˆSi ĉiam tute sendispute 

Je ĉio tuj mem konsentadis. 

Feliĉan vivon mi pasigis, 

Kaj longe tiel vivus eble, — 

Sed jen subite ˆjaluzigis 

Min io, — mem diabl’ kredeble. 

Mi pensis: kial baptanino 

Sin levas nokte? kion volas? 

Tre juna estas ˆsi virino, 

Kaj tial eble ˆsi petolas!. . .


Mi observadi ˆsin intencis. 

Jen foj’ ne dormis mi (en korto 

Jam estis nokto, kaj komencis 

Bruegi vent’ kun granda forto). 

Kaj vidas mi: ˆsi forrampetis, 

De forno prenis ˆsi karbeton, 

Min tre facile pripalpetis, 

Disblovis apud forn’ fajreton; 

ˆSi ekbruligis kandeleton, 

Kun ˆgi angulon ˆsi foriˆgis, 

De tie prenis boteleton, 

Sur balailon ˆsi sidiˆgis; 

ˆSi senvestiˆgis kaj, sorbinte 

El boteleto, ˆsi tra tubo, 

Sur balailo sidiˆginte, 

Tuj malaperis, kvazaŭ nubo. 

— ˆ Si eble estas sorĉistino, — 

Mi pensis kaj de forn’ rapidas, 

Por vidi sorĉon de virino; 

Kaj jen mi boteleton vidas; 

Mi flaris: ia acidaˆjo. . . 

Mi plankon ˆsprucis el botelo: 

Forflugis — kia mirindaˆjo! — 

Kaj forna forko kaj sitelo! 

Sub benko katon mi ekvidis, 

Sur ˆgin mi ˆsprucis el botelo: 

ˆGi ternis tuj kaj ekrapidis 

Subite fornon post sitelo. 

Sur ĉion ˆsprucis sen kompato 

Jam mi per tuta forto mia, — 

Kaj ĉio: tablo, benko, pato 

Forflugis unu post alia. 

Al ili mi ne volis cedi 

Kaj trinkis mem per unu fojo 

Restaˆjon. . . Ĉu vi povas kredi? 

Mi ekaperis tuj en vojo: 

Mi flugas, — kien? mem ne scias, 

Kun forto tranĉas nur aeron,


Al steloj mi: “pli dekstren” krias. . . 

Kaj jen ekfalis mi sur teron, 

Jen mont’. Sur ˆgi kaldronoj bolas, 

Kaj oni faras ian ludon. 

Kantadas, fajfas kaj petolas, 

Kun granda ran’ edzigas judon. 

Mi kraĉis. . . Flugas jen Mario: 

“For! hejmen kuru, petolulo! 

Vin oni tuj formanˆgos!. . . ” — Kio?! 

Nu, mi ne estas timemulo! 

Min ne timigu! Kie vojo 

Al hejmo estas? — “Jen sidiˆgu 

Sur fornan feron, — kun malˆgojo 

Respondas ˆsi, — kaj tuj foriˆgu!” 

Vi volas, ke husar’ sidiˆgu 

Sur fornan feron?! Baptanino, 

Mi petas vin, ne freneziˆgu, 

Ne estu ja malsaˆgulino!. . . 

Ĉevalon! “Prenu, malsaˆgulo!” 

ˆSi efektive diris veron:“ 

Jen antaŭ mi ĉeval’-bravulo 

Per hufo forte batas teron. 

Sidiˆgas mi kun brava vido 

Sur ˆgin kaj trovi bridon penas, 

Sed vane! Rajdas mi sen brido — 

Kaj tuj al forno ni alvenas. 

Kaj jen mi tion saman vidas. . . 

Ĉevalo tute jam forestis, 

Kaj mi sur benko rajde sidas. . . 

Jen kia strang’-okazo estis!” 

Kaj li daŭrigis plibonigi 

Lipharon. “Eble ne timulo, 

Li diris, estas vi, sed igi 

Vin miri povas mi spertulo.” 

7.3.6 Infano de zorgo 

(el Herder.)


Finiˆgis varmega jam tago, 

Kaj nokto agrabla fariˆgis. 

Sub ombra cipreso, ĉe lago 

Diino de Zorgo sidiˆgis. 

El ruˆga argilo Diino 

Malgaje figuron skulptadis, — 

Kaj luno, de nokto reˆgino, 

De blua ĉiel’ rigardadis. 

Kaj Zeŭso al bela Diino 

Parolis kun dia favoro: 

“Rakontu, malgaja knabino, 

Pri via doloro en koro.” 

“Ho, Zeŭso!” Diino rediras: 

“Alportu vi al mi plezuron! 

Nur solan sen fin’ mi deziras: 

Vivigu vi mian figuron!” 

— Volonte mi vin kontentigos: 

Viviˆgas figuro jam via!. . . 

Sed tamen de nun mi devigos, 

Ke estu eterne li mia. — 

“Ho, ne!” al li Zorgo parolas: 

Figuron mi longe skulptadis, 

Al vi mi lin cedi ne volas, 

Ĉar lin mi por mi preparadis! 

Por mi lin restigu! Korege, 

Sed vane ˆsi Zeŭson admonis. 

— Ho, ne! mi lin amas varmege, 

Al li ĉar animon mi donis! — 

“Por kio disputon vi tenas?” 

Subite la Tero ekdiras: 

“Al mi li sen dub’ apartenas, 

Ĉar tera en teron foriras!” 

Kaj dioj disputis senfine, 

Ĉar cedi neniu deziris 

Figuron argilan, — sed fine 

Al Kron’ ili ĉiuj ekiris. 

“Nu, ĉar reciproke ne volas 

Figuron vi tiun ĉi cedi,”


Grizhara Saturn’ ekparolas: 

“Vi kune lin povas posedi. 

Aŭskultu do, dioj: nur kiam 

Li mortos, anim’ apartenos 

Al Zeŭso potenca, — kaj tiam 

Jam Ter’ lian korpon alprenos. 

Kaj vi, ho, de Zorgo Diino, 

Posedu lin ˆgis lia morto!. . . ” 

Mi pensas, ke tia difino 

Similas je homa la sorto? 

7.3.7 Espero 

(el Schiller.) 

Tre multe homar’ kun espero en koro 

Pri vivo estonta parolas, 

Kaj ĉiam al celo feliĉa kaj ora 

Aliri plej baldaŭ ˆgi volas. 

Jen mondo ekvelkas, jen ree disfloras, — 

Sed homo esperon senĉese adoras. 

Espero kun li sen-aparte vivadas; 

ˆGi knabon dorlotas, junulon 

Per sorĉa radio ˆgi gaje logadas, 

Konsolas ĉe tomb’ maljunulon: 

Li tre lacigita per vojo de tero, 

Foriras en tombon kun dolĉa espero. 

Ho, ne! ˆgi ne estas elpenso malvera, 

Per revoj malsaˆgaj naskita! 

Ni scias, ni sentas kun kredo sincera, 

Ke estos esper’ plenumita. 

Kaj tiu ĉi sento ĉu estas kapabla 

Nin trompi en nia revaˆjo agrabla? 

7.3.8 Garantio 

(el Schiller.) 

Damon’ unu fojon mallaŭte trairis 

Kun akra tranĉilo sub bask’ al tirano — 

Al Dionizio, — sed unu gardano


Lin kaptis subite. Tiran’ al li diris: 

“Pro kio vi al mi, fripono, aliris?” 

— Mi sanktan promeson ekvolis plenumi. . . — 

“Krimulo! mi tuj vin ordonos krucumi!” 

— Jam longe mi estas al mort’ pretigita, 

Kaj, kredu, ne diros mi eĉ unu vorton 

Pro mia pardono, ĉar havas mi forton, 

Por morti sur kruco; sed se inklinita 

Vi estas al bono, — ho, estu donita 

Al mi kelka tempo, por fraton edzigi, — 

Ĉe vi do mi povas amikon restigi. — 

Kruele ekbrulis tirana rigardo, 

Kaj diris li post la silento momenta: 

“Tre bone, kun tio mi estas konsenta; 

Sed tamen memoru vi tion, bastardo, 

Ke vian amikon mi tenos sub gardo 

Ne pli, ol tri tagoj, — kaj poste li mortos, 

Al vi li per tio pardonon alportos.” 

Al sia amiko Damono alvenis 

Kaj diras: “tiran’ min aljuˆgis krucumi, 

Ĉar volis mi sanktan promeson plenumi. . . 

Kaj mi nur tri tagojn ricevi elpenis, 

Por fraton edzigi. . . ” kaj li ĉirkaŭprenis 

Amikon kaj petas: “ho, restu, kurulo, 

Vi por garantio ĉe malbonegulo!” 

Amiko volonte konsentis kaj restis 

En malliberejo li por garantio, 

Kaj tuj liberigis Damonon per tio. . . 

Damono edziˆgon de frato forfestis, 

En tria mateno tre frue sin vestis 

Kaj vojon rapidas, malfrui timante 

Kaj ĉiam pri sia amiko pensante. . . 

Subite tre forta ventego fariˆgis, 

Kaj tondro kaj fulmo kaj granda pluvego; 

Pli forte, pli brue koleras ventego, — 

Kaj jen riveretoj de mont’ ekruliˆgis, 

Riveron plenigis, kaj ˆgi ekondiˆgis. . . 

Damono al ponto rapidas de monto 

Kaj vidas, ke estas rompita jam ponto.


Li vagas sub pluvo sur bord’ de rivero, 

Kaj tre malproksime li vidas dometon; 

Li krias, li vokas, li petas ˆsipeton: 

Sed vane, — neniu ĉar kun malespero 

Ekvolis batali kun brua rivero. . . 

Kaj baldaŭ rivero jam aliformiˆgis: 

ˆGi tute je maro simila fariˆgis. 

Kaj jen lian koron plenigis doloro, 

Li ploras, antaŭen li manojn etendas, 

Kaj preˆgon varmegan al Zeŭso li sendas: 

“Kompatu!” li petas kun granda fervoro — 

“Kaj min ekrigardu kun dia favoro! 

Se al Sirakuzoj vi min ne alportos, 

Ho!. . . mia amiko senkulpe ja mortos!” 

Sed vane kompaton de Zeŭso li petas: 

Ventego kaj ondoj kaj pluv’ ne ĉesiˆgas. 

Sed ĉiam plifortaj, teruraj fariˆgas, — 

Kaj tempo forpasas. . . Damono formetas 

De si sian veston, kuraˆge sin ˆjetas 

En bruan riveron kaj naˆgas, tranĉante 

Per brusto nur ondon, kun mort’ batalante. 

Kaj jen li sur bordo jam estas, — elˆsiris 

Sin tute el brakoj teruraj de morto, 

Kun granda dankem’ al favoro de sorto, 

Rapidas li plu. . . Sed subite eliris 

El granda arbaro rabistoj. Aliris 

Al ili Damono, — kaj ili malpace 

Ĉirkaŭas lin tute, rigardas minace. 

“Ho, kion vi volas, krimuloj? li diris: 

Ankoraŭ ne scias, friponoj, vi tion, 

Ke mi, nur krom vivo, jam havas nenion! 

Sed vivo — ne mia!” Kaj tuj li aliris 

Al ili, bastonon de unu elˆsiris, 

Per ˆgi li eksvingis, kaj tri li mortigis, 

Aliajn do ĉiujn facile forigis. 

Sed suno post pluvo varmege bruligis 

Migranton, kaj tute li perdis jam forton; 

Kun granda teruro atendis li morton, — 

Kaj preˆgis li Zeŭson: “vi min liberigis


El ondoj bruegaj, de mi vi forigis 

Rabistojn, — ĉu tie ĉi devas suferi 

Mi vane kaj morti, amikon oferi?!. . . ” 

Subite li aŭdas, kvazaŭ murmuretas 

Ne tre malproksime malgranda rivero! 

Rapide sin turnas al ˆgi kun espero 

Damono — kaj vidas, ke fonto fluetas. 

Al ˆgi superforte li tuj alvagetas, 

Soifon brulegan kun ˆgoj’ kvietigas 

Kaj korpon malsanan en ˆgi li freˆsigas. 

Jam suno varmega majeste subiras 

Kaj ombroj tre longaj kuˆsiˆgas sur tero: 

Tre baldaŭ jam venos trankvila vespero. 

Sur vojo al urb’ du migrantoj jen iras, 

Damono do ilin en voj’ preteriras. 

Migrantoj parolas, Damono aŭskultas 

Kaj aŭdas: “lin oni jam nun ekzekutas!” 

Tumulto piedojn al li flugiligas, 

En lia animo — senfinaj teruroj. . . 

Kaj jen Sirakuzoj ! Nur suprojn de turoj 

Malalta jam suno facile origas: 

Jam estas vespero!. . . kaj li rapidigas 

Ankoraŭ pli paˆsojn, — kaj vidas — en strato 

Renkontas lin lia servant’ Filostrato. 

— Revenu, ĉar ĉio jam estas finita! — 

Li diris malgaje: en urbon ne iru, 

Mi petas vin, el Sirakuzoj foriru! 

Li estas jam al ekzekuto metita. 

Li kredis sen fin’, ke li estos trompita 

Neniam de sia amik’, kaj nenio 

Lin povis devigi ne kredi je tio. — 

“Ho, se jam malfrui al mi estas sorto, 

Kaj se mi ne povas de mort’ liberigi 

Amikon, — mi devas min ankaŭ mortigi: 

Tirano ne diru, ke kuris de morto 

Mi nur dank’ al mia anima malforto! 

Al vi mian vivon volonte mi cedas, 

Sed sciu, ke homoj kaj amas kaj kredas!” 

Vespere Damon’ Sirakuzojn eniras


Kaj vidas, ke kruco sur placo jam staras, 

Kaj oni jam tute amikon preparas, 

Por lin ekzekuti. . . Kun forto traˆsiras 

Amason popolan Damono kaj diras: 

“Mi morton deziris de Dionizio”, — 

Mi estas krimulo, li — nur garantio ! 

En granda mirego popol’ silentiˆgis. . . 

En ˆgojo amikoj sin tuj ĉirkaŭprenas 

Kaj ploras, — pri kio — neniu komprenas, 

Sed larmoj el ĉiuj okuloj ruliˆgis. . . 

Minaca tirano pri ĉio sciiˆgis; 

Li je amikeco ilia tre miras 

Kaj verajn amikojn li vidi deziras. 

Kaj jen ili venas. Kun vido afabla 

Tirano renkontas amikojn kaj diras: 

“Vi venkis min tute, je vi mi tre miras! 

Mi estas ankoraŭ por amo kapabla, 

Kaj se mi ne estas al vi malagrabla, 

Permesu al mi, ke en ligo mi via, 

Amikoj varmegaj, por vi estu tria!. . . ”

7.4. A. DOMBROWSKI 251 

7.4 A. Dombrowski 

7.4.1 Mia mizero 

(Litva popola kanto.) 

Mia mizero, mia mizero! 

Ĉu mi vin finos iam suferi? 

Kiam mi iris je l’ granda vojo, 

Mia mizero min akompanis. 

Sed jen alrajdas cento da fratoj, 

Kvarcent piedoj estas ĉevalaj. 

Fratoj! Vi batu mian mizeron 

Per la piedoj de la ĉevaloj 

Kaj per brilantaj viaj glavetoj. 

La junaj fratoj longe ˆgin batis, 

Sed la mizero nenion limas, 

Mia mizero nenion timas, 

Kreskas, vastiˆgas kaj pligrandiˆgas. 

Mia mizero nenion timas, 

Elmetas verdajn foliojn, branĉojn. 

Mia mizero tiam finiˆgos, 

Kiam mi venos al la patrino. 

Mia patrino loˆgas monteton, 

Altan monteton, novan ĉerketon. 

7.4.2 Nova kanto 

Ho! eksonu nova kanto 

Pri la lingvo Esperanto, 

Pri ligil’ internacia, 

Revo nia, amo nia! 

Kreitaˆj’ la plej mirinda, 

Vere estas ˆgi laŭdinda 

De verkistoj, de poetoj, 

En poemoj kaj odetoj, 

Pli ol tondro de bataloj, 

Pli ol dolĉaj najtingaloj, 

Pli ol belaj aktorinoj, 

Pli ol fajfoj de maˆsinoj, 

Pli ol oro la plej brila, 

Pli ol gloro senutila,


Pli ol ĉiu, pli ol ĉio, 

Krom la amo kaj la Dio. 

Dum venonta la centjaro, 

Sciu esperantistaro, 

En Eŭropo, Ameriko, 

En Azio kaj Afriko, 

Kie ajn vi veturados 

Esperanton vi trovados, 

Sur la strato, en vagono, 

En hotelo, en salono 

Kaj eĉ en privata domo: 

ˆGin parolos ĉiu homo: 

Laboristo, profesoro, 

Kaj juˆgisto, kaj doktoro, 

Kaj hebreo, kaj kristano, 

Kaj litovo kaj japano, — 

Kaj pereos la plendato: 

”Mi vin ne komprenas, frato”. 

Por ke venu tiu horo — 

Kune fratoj, al laboro! 

Jen per kanto, jen per vorto, 

Jen agante ˆgis la morto, 

Servu ni al la afero, 

La plej bela sur la tero, 

Gardu ˆgin de la forgeso 

Per parolo en la preso; 

Iru kiel apostoloj 

ˆGin prediki por popoloj, 

Kaj eksonu nia voko 

Sur la ter’ en ĉiu loko, 

En vilaˆgoj, en urbetoj, 

En lernejoj, en gazetoj, 

Kaj servantajn al la vero 

Nin fortigu la Espero. 

7.4.3 La malliberulo 

Ho, en la verda, verda arbaro 

Estas malluma malliberejo. 

(Litva popola kanto.)

7.4. A. DOMBROWSKI 253 

Kaj en tiu malliberejo 

Oni enˆslosis junan frateton. 

Tie li povas neniam scii, 

Ĉu venis vintro aŭ la printempo, 

Neniam vidi la brilan sunon, 

Nek leviˆgantan, nek subirantan. 

Mi metus oran ringon al muro, 

Eble mi farus tie fenestron, 

Eble mi farus tie fenestron, 

Por ke la frato ekvidu sunon. 

Mi metus pecon da blanka neˆgo, 

Por ke li sciu la frostan vintron; 

Mi metus freˆsajn florojn al muro, 

Por lin sciigi pri la somero.


7.5 M. Goldberg 

7.5.1 La turo babilona 

Kial vi, patroj, en Babilono 

Konstrui turon komencis 

Kaj tre fiere ankaŭ je l’ trono 

Ĉiela regi intencis? 

Ĉu jam senfina, vasta la tero 

Al vi ne estis sufiĉe? 

Vi ja trankvile kaj sen danˆgero 

Ĉirkaŭe vivis feliĉe. 

Kien sin turnis viaj okuloj, 

Havante lingvon komunan, 

Trovis loˆgejon vi, antaŭuloj, 

Bonegan kaj oportunan! 

Jen al vi plaĉis monto, jen valo, 

Trankvila en Sinorujo, — 

Ĉie potenco via egala 

Kaj ĉie via patrujo. 

Kial deziris vi do subite 

De l’ val’ suriri ĉielon? 

Vi per argilo, brikoj malsprite 

Atingi pensis la celon? 

Sed entrepreno via, ho, vana, 

Senfrukta restis je l’ fino; 

Tuj ˆgin detruis Dia la mano, 

Kondukis vin al ruino. 

Dum la konstruon vi diligente 

Plialten levi rapidis, 

Jen vian lingvon Dio momente 

Je lingvoj mil disdividis! 

Nun jam pri kio unu parolas, 

Komprenas dua nenion, 

Kaj ne sciante, kion li volas, 

Al li venigas alion: 

Unu por l’alta granda konstruo 

Necese brikon bezonas, —

7.5. M. GOLDBERG 255 

Ne komprenante lin, jen la dua 

Argilon tuj al li donas. 

Tuj malkonsento, poste batalo 

Fariˆgis inter la rondo; 

Tuta l’homaro iris de l’ valo 

Diversajn landojn de l’ mondo. 

Kvankam jam pasis miloj da jaroj 

De tiu puno de Dio, 

Regas ankoraŭ inter homaroj 

Malamo, senharmonio. 

Vere la patroj kontraŭ la Dio 

Multege tiam fieris; 

Kial ˆgis nun por peko ilia 

Senkulpaj idoj suferis? 

Sed ni esperas baldaŭ refondon 

De l’ lingvo ĉiunacia, 

Kiel konsolis tutan la mondon 

Jam la profet’ Zefania. 

ˆGoje l’espero nin jam karesas, 

Proksiman celon montrante; 

L’internacia lingvo progresas, 

Amikojn ĉie trovante. 

Novajn amikojn voku, amikoj, 

La voko vana ne estos! 

Floras jam flor’, ne solo radikoj, 

Je l’ frukto baldaŭ ni festos. 

7.5.2 Nova Dio 

I 

Jam plena estas la festeno 

De bril’, sonoro, bru’, soleno 

En la palac’ de faraono; 

En vic’ pentrinda antaŭ vastaj 

Trapezaj tabloj sidas gastoj 

Konvene, en mez’ de salono. 

(de S. Frug.)


De l’ tron’ antikva la apogoj — 

La saˆgeguloj, astrologoj, 

En silk’ brodita envestitaj — 

La militestroj, generaloj, 

Armitaj kun hakiloj ˆstalaj, 

Per ringoj oraj ornamitaj. 

Sin de kolono ˆgis kolono 

Etendas kiel tend’ visono 

Tre multekosta, multkolora; 

Kaj de fumilo origita 

Ĉirkaŭe estas disverˆsita 

La timiano bonodora. 

Al flut’, liutoj, barbitonoj 

Per rapidegaj belegsonoj 

Bruega la tintil’ ripetas; 

Kaj peza la amfor’ konsolas 

Rigardon, koron vekas, bolas 

Kaj muˆgas, kaj fajrerojn ˆjetas. 

Atentas faraon’ sonoron 

De l’ himnoj kaj gracian ˆ horon. 

Senlima l’ordonanto estas 

Je la rigardo luma, klara; 

ˆGi estas fest’ neordinara: 

Nomtagon sian li nun festas. 

De subpotencaj al li princoj 

Donacojn oni el provincoj 

Al li alportas multekostajn — 

Smeraldojn, perlojn kaj armaˆjojn, 

Tapiˆsojn, vazojn kaj teksaˆjojn, 

Arˆgenton, elefantajn ostojn. 

La gastoj riĉajn la donacojn, 

Envenigitajn la palacojn, 

Rigardas kun mireg’ kaj ravo. . . 

Tuj, defleksinte pordkovrilon, 

Tremante, en salonon brilan 

Eniris brunvizaˆga sklavo: 

“Aŭskultu reˆg”’, — la sklavo diris — 

Mirindaj viroj du aliris 

Al la pordegoj de la korto. . .


Traflugis preter la gardantoj 

De la kortego, maldormantaj, 

Tuj nevidate kaj sen vorto. 

Vidante l’mirajn du personojn, 

L’ibisoj flugis for. . . Leonojn 

De l’ ĉen’ mi lasis — senkuraˆgaj, 

Per la kolharoj balainte 

La polvon, kapon mallevinte, 

La besto-reˆgoj la sovaˆgaj 

Timeme iris, proksimiˆgis 

Al ili paˆs’ post paˆs’, stariˆgis 

De l’ flankoj sur la piedegoj; 

Netera gardas ilin forto, 

Malkovras vojon eĉ sen vorto 

Al reˆgaj tiuj ĉi pordegoj 

Sonor’, paroloj eksilentas, 

La gastoj kun mireg’ atentas. . . 

“Sed, — krias laŭte l’ordonanto, — 

De kie venas tiuj viroj? 

Ĉu portas ili krom’ la miroj 

Donacon indan por reganto?” 

— Reganto granda, — sklavo diras, — 

Per forto de la dioj spiras 

Iliaj la vizaˆgoj brilaj. . . 

Ne finis sklavo, — jen subite 

En la salonon nepetite 

Eniris du de Amram filoj. 

La gastoj vidas, antaŭ l’ trono 

Jen staras Mozes, Aarono 

Sur la tapiˆs’ purpura, riĉa — 

En simplaj kaj malriĉaj vestoj; 

Severvizaˆgaj kaj majestaj 

Kun bastoneg’ en man’ malriĉa. 

II 

Reˆg’, rigardinte tre severe 

La novajn gastojn, nun fiere 

Demandis: “Kiu vi? al festoj


De l’ granda reˆgo aranˆgitaj 

Kial do venis vi vestitaj 

En tiaj malriĉegaj vestoj? 

Al vi malbona fort’, magio 

Malfermis pordon. . . Sed do kio! 

Mi kun kontent’ en la palacon 

Akceptas ĉiam gastojn tiajn; 

Se indos sorĉ’ atenton nian, 

Ricevos riĉan vi donacon.” 

La kapon alten eklevinte, 

Al Di’ humile kliniˆginte, 

Al reˆg’ respondis Aarono: 

Sorĉistoj estas ni neniaj, 

Ne gardas fortoj nin magiaj. . . 

Aŭskultu do, ho faraono! 

Ni ne el reˆga familio: 

Ni estas filoj de nacio, 

Per kies manoj humilegaj 

Fariˆgis luksaj viaj landoj, 

En vic’ majesta turoj grandaj 

Kaj fortikaˆjoj kaj kortegoj. 

Per kies diligent’ kaj peno 

Ekfloris tiu kamp’, ˆgardeno, 

Nun de dolĉaˆjo plenigita. . . 

Sed jam sufiĉe ni suferas! 

Centjara la labor’ esperas 

Jam esti nun rekompencita! 

La Di’ de l’ dioj kaj Reganto, 

La sola Di’, ne ˆsanˆgiˆganta, 

Alsendis nin al via trono. 

Lia Spirit’ en ni sin trovas: 

ˆGi niajn lipojn, buˆson movas. . . 

Atentu Lin, ho faraono: 

“Jehov’. . . ” — “Jehov’? mi lin ne scias,” — 

Al Aarono laŭte krias 

Fiera faraon’ kun rido: — 

Al mi di’ de Moav’, Edomo — 

Konataj estas, sed la nomo 

Jehovo — kiu estas li do?


El malproksima land’ kaj limo 

Popoloj ĉiuj por estimo 

Elsendis ja al mi senditojn, 

Saˆgulojn kaj ar ˆ hitektistojn, 

Kaj astrologojn kaj maristojn 

Kaj pastrojn kaj sankt-oleitojn. 

Kun laŭda kant’ palacon mian, 

Kiel preˆgejon sanktan, dian, 

Eniris ĉiuj humilege, 

Al faraon’ donacon sian, 

Kiel oferon sanktan, pian, 

Sur sojlon metis respektege. 

Kiel malriĉa devas esti 

Di’ via nova, se, krom vesti 

Vin pastrovestojn disˆsiritajn, 

Ne povis li de malpotenco 

Jam per alia rekompenco 

Vin rekompenci elektitajn. 

La di’ de l’ sklavoj malfeliĉaj, 

ˆStonistoj tiuj ĉi malriĉaj, 

La sovaˆguloj kaj sen scioj, 

De la nudaˆj’, mallumo blinda, 

Ho, kiu estas di’ ridinda, 

La reˆg’ de l’ reˆgoj, di’ de l’ dioj? 

Kaj ĉe la tabloj kun bruego, 

Ektondris laŭte nunridego; 

Kaj la komuna rida krio 

Ruliˆgis e ˆ he, laŭte bruis 

La murojn de l’ palaco skuis: 

Kiu li estas, nova dio? 

Kiu li estas?. . . Tagoj venis, — 

Kaj tuj ekkonis, ekkomprenis 

La Dion Novan Egiptanoj; 

Sed per turmentoj, malagrabloj 

De la dezert’ en brulaj sabloj, 

En profundaˆj’ de l’ oceanoj. 

Jam pri la Granda Dio Nova, 

Regant’ de l’ mondo, Ĉiopova, 

De l’ Nil’ la ondoj, kantis, bruis;


Kaj kun tondrego kaj ventegoj 

Inter granitaj la ˆstonegoj 

De l’ maro ond’ kantante fluis. . . 

Kaj resonante al la kanto 

De l’ mar’ senfunda kaj bruanta 

Kun sankta mirsciig’ konsola 

Per triumfega kri: “Libero!” 

Eksonis laŭte sur la tero 

Renaskiˆganta la popolo. . . 

7.5.3 Cigno, ezoko kaj kankro 

(el Krylov.) 

Se inter kolegoj jam en la komenco 

En ia afero malestas konsento, 

Senfrukta restados ilia intenco, 

Anstataŭ afero nur estos turmento. 

Okazis, ke kankro kun cigno, ezoko, 

Por ˆsarˆgon transporti de loko al loko, 

Triope al veturigil’ enjungiˆgis 

Kaj tre diligente de l’ loko tiriˆgis. 

Sed malgraŭ ilia grandega fervoro 

Nenion alportis ilia laboro. 

Ekstreme facile ˆgi estus por trio, 

Se ili laborus nur en harmonio; 

Sed al la ĉielo la cigno sin tiras, 

La kankro obstine returne foriras, 

L’ezoko al akvo la ˆsarˆgon kunˆsiras. 

Nun kiun pravigi kaj kiun kulpigi, 

Mi certe kaj tute ne povus klarigi, — 

Sed la veturilo eĉ paˆson ne faris, 

Ankoraŭ ˆgi staras nun, kie ˆgi staris.

7.6. A. GRABOWSKI 261 

7.6 A. Grabowski 

7.6.1 Tri Budrysoj 

(el Mickiewicz.) 

Budrys, forta kaj sana, maljunulo Litvana, 

Sur la korton alvokas tri filojn: 

Iru tuj en la stalojn, selu bone ĉevalojn, 

Kaj akrigu la glavojn, ˆjetilojn. 

Kuras famo en rondo, por tri flankoj de l’ mondo 

Al ni Vilno trumpetas ordonojn: 

Olgerd falos Rusujon, Skirgell iros Polujon 

Kaj princ’ Kejstut atakos Teŭtonojn. 

Fortaj, sanaj vi estas; iru, filoj, mi restas; 

Litvaj dioj konduku vin, benu! 

Por la vojo utila bona vorto konsila: 

Tri vi estas, tri vojojn vi prenu. 

Unu devas elkuri, kun Olgerdo veturi 

Kontraŭ Novgrod post Ilmen kuˆsanta; 

Tie vostoj zibelaj, la ornamoj tre belaj, 

En amasoj la rublo sonanta. 

Dua devas elfali, sub Princ’ Kejstut batali: 

Pereadu Krucistoj-hundfratoj! 

Kaj sukcen’ tie ora, drapo mire kolora, 

Briliantoj en pastraj ornatoj. 

Tria post la Njemeno, en Skirgella la treno, 

Nur malriĉan akiron li trovos; 

Tie inda nur havo: bona ˆsildo kaj glavo, 

Kaj Polinon kunpreni li povos. 

Super ĉiuj virinoj, plej amindaj Polinoj! 

Gajaj, kiel la junaj katetoj; 

Blanka, roza la vango, kvazaŭ lakto kaj sango, 

La okuloj — brilantaj steletoj. 

El Poluj’ mi junaˆga, batalanto kuraˆga, 

Antaŭ jaroj alportis edzinon. . . 

Jam ne batas la koro — kun malˆgojo, doloro 

Rememoras mi vian patrinon. 

Kaj, doninte konsilojn, li benadis la filojn;


La armitajn forportis ĉevaloj. 

Aŭtun’-vintro sin trenas, filoj reen ne venas; 

Eble falis en sangaj bataloj. . . 

Per la neˆgo kovrita, rajdas viro armita, 

Sub la burko objekto tre granda. 

“Filo! sub la mantelo rusa mon’ en sitelo?” 

— “Ne, patreto, filino Pollanda!” 

Per la neˆgo kovrita, rajdas viro armita, 

Sub la burko akiro tre granda. 

El Prusujo! sak’ plena, kun la sablo sukcena! 

— “Bofilino, patreto, Pollanda!” 

Per la neˆgo kovrita, tria viro armita, 

Ion grandan li kaˆsas sub vesto: 

Budrys jam ne atendis, invitadi li sendis 

Por la tria edziˆga la festo. 

7.6.2 Revaˆjo 

Sur la valo neˆga vento 

Blovas ĉiam pli; 

Fajro sur kameno mia 

Krakas ĉirkaŭ mi. 

Ĉe l’ kamen’ el pipo ringe, — 

Fumon lasas mi. . . 

Ĉiuj remomoroj miaj 

Flugas for kun ˆgi. 

Kie estas la esperoj, 

La junec’ de or’? 

Kiel vento la blovanta, 

Ili flugis for! 

Vent’ sen celo, mi sen celo 

Kun vi, fumo, tri. . . 

Tri sen celo en la mondo 

Kune flugu ni! 

7.6.3 Excelsior 

(de P. Dalman.) 

(el Longfellow.)


La nokto rapide la ombrojn delasis, 

Tra Alpa vilaˆgo junulo trapasis, 

Tra neˆgo, glacio standardon portanta 

Kun tia devizo mirinde sonanta: 

Excelsior! 

La frunto malgaja, okulo junula 

Simila al glavo, flamanta kaj brula; 

Kaj kiel tre klara trumpeto arˆgenta, 

La vort’ stranga sonis tra nokto silenta: 

Excelsior! 

Li vidis, en loˆgoj feliĉaj, tre ĉarme 

Jen brulis la fajro lumante kaj varme; 

En supr’ glaciaˆjoj minace ˆsin trenis; 

El lipoj junulaj sopiro elvenis: 

Excelsior! 

“Ne provu la pason!” maljuna hom’ diris, 

En supro sin nigra ventego kuntiris, 

Profunda la akvo, ˆsiranta la ondo ! 

Kaj laŭte eksonis la klara respondo: 

Excelsior! 

“Halt’!” diris knabino. “Kap’ via de l’ laco 

Sur tiu ĉi brusto ripozu en paco!” 

Larm’ staris en blua okulo brilante, 

Sed tamen respondis junul’ sopirante: 

Excelsior! 

“Ho! gardu vin antaŭ branĉ’ velka de l’ pino, 

Ho! gardu vin antaŭ terura lavino!” 

Lin laste por nokto salutis pasanto; 

El alte rediris la malaperanto: 

Excelsior! 

Kun al la ĉielo levita rigardo 

La piaj mona ˆ hoj de l’ Sankta Bernhardo 

En frua mateno la preˆgojn murmuris, 

Kaj krio skuanta l’aeron trakuris: 

Excelsior! 

Migranto, duone en neˆgo fosita, 

De l’ hundo fidela li estis trovita; 

Li tenis ankoraŭ en mano glacia


Standardon kun stranga devizo jen tia: 

Excelsior! 

Kaj en duonlumo la griza, malvarma, 

Li kuˆsis senviva, sed bela kaj ĉarma, 

Kaj de malproksime, el klara ĉielo, 

Defalis la voĉo per falo de stelo: 

Excelsior! 

7.6.4 La pluva tago 

(el Longfellow.) 

La tago malvarma, malgaja, sensuna; 

Ne haltas la ventoj kaj pluvo aŭtuna; 

Vinujo je l’ muro putranta sin tenas, 

Sed ĉiu ekblovo foliojn deprenas, 

Kaj la tago — malvarma, sensuna. 

Mia vivo malvarma, malgaja, sensuna: 

Ne haltas la ventoj kaj pluvo aŭtuna; 

Miaj pensoj sin tenas je tempoj pasintaj, 

Sed falas en vento esperoj velkintaj, 

Kaj la tagoj — malvarmaj, sensunaj. 

Ekhaltu, ho, koro malgaja, ne plendu! 

Post nuboj la suno radias — atendu! 

Ne sola vi tiel kun sorto batalas, 

En vivon de ĉiu la pluvo ja falas, 

Kelkaj tagoj — malvarmaj, sensunaj. 

7.6.5 La sago kaj la kanto 

Mi pafis sagon en la aeron, 

Ne scias, kie ˆgi falis teron; 

La forfluganta tiel rapidis, 

Ke mi la kuron tute ne vidis. 

(el Longfellow.) 

Mi spiris kanton en la aeron, 

Ne scias, kie ˆgi falis teron! 

Eĉ la plej bona akrevidanto 

Ne povas sekvi flugon de l’ kanto. 

Mi longe poste, unu tagon,


En kverko trovis la tutan sagon; 

La tutan kanton kun la muziko 

Mi trovis en la kor’ de amiko. 

7.6.6 Sonoriloj de vespero 

(el T. Moore.) 

Sonoriloj de vespero, sonoriloj de vespero! 

Kiom ili rakontadas pri juneco kaj espero, 

Pri la domo de gepatroj, pri la dolĉa kora ˆgojo, 

Kiam mi ilian sonon aŭdis je la lasta fojo! 

Longe, longe jam forpasis tiuj de l’ ˆgojeco horoj! 

Ekdorminte je eterne jam ne batas multaj koroj. 

En la tomboj ili loˆgas post la ˆgojo kaj sufero: 

Ne por ili la muziko, sonoriloj de vespero! 

Ankaŭ kiam mi ripozos je eterne en trankvilo, 

Ne ekhaltos la batado de vespera sonorilo, 

Dum kun kanto novaj bardoj paˆsos jam sur nia tero 

Kaj vin aŭdos kaj vin laŭdos, sonoriloj de vespero!


7.7 E. Haller 

7.7.1 Mi rakontis 

(El VEJNBERG.) 

Mi rakontis al maro senborda 

Pri la grandaj turmentoj en koro, — 

Kaj per bruo mallaŭta de l’ondoj 

ˆGi respondis al mi kun favoro. 

Mi rakontis al vento rapida, 

Ke ne povas mi spiri libere, — 

Kaj el landoj ˆgi iaj mirindaj 

Al mi portis tuj freˆson aere. 

Mi rakontis al verda arbaro 

De la vivo malgaja dolorojn, — 

Kaj en ombro ˆgi tuj min dormigis, 

ˆSancelante foliojn kaj florojn. 

Mi rakontis al suno varmega, 

Ke mi vidas nur tagojn malklarajn, — 

Varmigantajn kaj lumajn radiojn 

ˆGi tuj sendis al mi malavarajn. 

Mi rakontis al homo-kunfrato 

Pri la vivo senˆgoja, — kaj li, 

Iel strange movinte la ˆsultrojn, 

Tre rapide foriris de mi.

7.8. G. JANOWSKI 267 

7.8 G. Janowski 

7.8.1 Mi eliras 


Mi eliras unu al vojeto; 

ˆStonoj brilas tra la nebuleto, 

Nokt’ trankvila, step’ aŭskultas Dion, 

Steloj inter si parolas ion. 

En ĉiel’ solene kaj tre bele, 

Tero dormas en bluaj’ radia. . . 

Kio do doloras min kruele? 

Ĉu atendo aŭ bedaŭro ia? 

Ne bedaŭras mi pli pasintaˆjon, 

ˆGojon ne esperas jam en kor’ mi; 

Serĉas liberecon mi, pacaˆjon, 

Volus forgesiˆgi mi, ekdormi. . . 

Ne per tiu dormo de l’ mortinto! 

Tiel nur mi estu ekdorminta, 

Ke en brust’ la viva fort’ moviˆgu, 

Ke spirante mia brust’ leviˆgu; 

Ke l’ orelojn ĉiam karesante, 

Dolĉa kanto sonu sur la ĉerko; 

Ke kliniˆgu, ĉiam verdestante, 

Kaj sur mi bruadu ombra kverko.


7.9 D. Jegorov 

7.9.1 Aŭtuno 

Aŭtuno nebula! Arbar’ nudiˆganta 

Kun vento bruegas, ˆgi ˆsajnas ploranta 

Pri ĉarma printempo, pri bela somero. . . 

Kovriˆgas per koto de pluvo la tero; 

Bluaˆjo ĉiela enua nubiˆgas, 

Kaj suno de l’tero en nuboj kaˆsiˆgas: 

La kampoj senhomaj en sola silento, 

En ili flugadas kaj ploras nur vento!

7.10. F. DE KANALO ˆ S ˆ SY-LEFLER 269 

7.10 F. de Kanaloˆsˆsy-Lefler 

7.10.1 Kuˆsas somero 

Kuˆsas somero la varma 

Sur via rozeta vangeto, 

Kuˆsas la vintro malvarma 

En via malgranda koreto. 

Tio ĉi baldaŭ sin ˆsanˆgos, 

Ho, mia kara trezoro! 

Vintro sin trovos sur vangoj, 

Somero la varma en koro! 

(el Heine.)


7.11 A. Kofman 

7.11.1 Filino de Iftah 

Fajfegas ˆjetiloj kaj sonas la glavoj 

Kaj brilas kaj frapas ponardoj. 

Sed vane laciˆgas herooj la bravaj: 

Pereas Jehovaj standardoj, 

Kaj la Amonanoj la sangoavidaj 

Triumfe rapidas al l’ Izraelidoj. 

Ben-Jair mortiˆgas kun ˆstono en brusto, 

Kaj Gilad droniˆgas en sango, 

La kapo de Ma ˆ hir, nomita “la justa”, 

Surstaras sur pinto de stango, 

Kaj miloj da filoj de l’ Supra Jehovo 

Ekkuˆsis sur kampo sen vivo, sen movo. 

Ho ve, ho malˆgojo! La ondoj Jordanaj 

Elmetos ˆgemegojn sovaˆgajn, 

Ploregos patrinoj pri siaj infanoj, 

Disgratos al si la vizaˆgojn, 

Elˆsiros la harojn, per cindro la griza 

Ekˆsutos la kapojn ĉe l’ nigra avizo. 

Kaj Iftah frenezas. Vidante la timon 

De la elektita popolo, 

Li vane penegas bravigi l’ animon 

De viroj per laŭta parolo, 

Kaj jen li ekpreˆgas kun malpacienco 

Al Dio Jehovo, la Suprepotenca. 

Ekaŭdu, Jehovo, ekaŭdu la sklavon, 

Preˆgantan al Vi kun doloroj! 

Mi hejme en Micpo posedas riĉhavon, 

Aregon da grandaj trezoroj, 

Mi havas amikojn, mi havas sklavaron, 

Kaj multon alian, al koro tre karan. 

Ho savu nin Vi, jam savinta la avojn 

El la Egiptujo-fremdlando; 

Se Vi liberigos nun ree la sklavojn 

De l’ nuna mizero multgranda, 

Mi, Micpon venonte, al Vi, mia Dio,

7.11. A. KOFMAN 271 

L’unuavidoton oferos kun pio. 

“Kaj kio ajn estos l’unuavidoto, 

Objekto aŭ homo amata, 

ˆGi estos al Dio brulig-oferota 

Al Vi, ho Jehovo kompata!” 

Kaj jen, elmetante kriegojn sovaˆgajn, 

Li ree ekscitas la virojn kuraˆgajn. 

Fajfegas ˆjetiloj kaj frapas ponardoj, 

Resonas ekˆgemo kaj krio, 

Kaj la Amonanoj kun timaj rigardoj 

Forkuras de l’ idoj de Dio, 

Sed la forkurantajn postflugas rapide 

La Izraelidoj kaj hakas avide. 

Kaj de Aroero ˆgis urbo Minito 

Kaj poste ˆgis Avel-Kerumo 

Triumfas Izrael en sanga milito 

Per glavo, per fajro kaj fumo, 

Venkataj pereas sub domoruinoj, 

Sklaviˆgas bestaroj, infanoj, virinoj. 

Kaj plene ˆsarˆgitaj per riĉaj akiroj 

Reiras herooj kantantaj, 

Al kantoj iliaj aliˆgas sopiroj 

De la ekkaptitoj plorantaj, 

Kaj ˆgemas virinoj lacegaj kaj palaj, 

Kaj dume sonadas la gajaj cimbaloj. 

Sed jen apudiˆgas jam Micpo la kara, 

Kaj Iftah rigardas sen ĉeso: 

Li devas ekvidi por dia altaro 

Oferon laŭ sia promeso. 

Kaj li rigardadas sen laco-enuo: 

“Nu, kio do venos al mi la unua?” 

Jen el malproksimo eksonas tintiloj, 

Cimbaloj, fajfiloj kaj kordoj. 

Junuloj, fraŭlinoj per paˆsoj facilaj 

ˆGojdancas en vicoj senordaj 

Kaj ridas kaj kantas, sin gaje balancas, 

Kaj al la venkintoj gracie aldancas. 

De pleja proksimo al la triumfanoj


Sin movas fraŭlino junaˆga. 

ˆSi batas tintilon per siaj blank-manoj, 

Kun flamo en bela vizaˆgo; 

La harojn serpentajn la vento disblovas, 

ˆSin forto interna antaŭen almovas. 

ˆSi dancas, ˆsi tintas, ˆsi kantas kun ˆgojo: 

“Alvenas la gloraj venkintoj, 

Ke estu facila por ili la vojo, 

Sonegu la gloron per tintoj!” 

ˆSi dancas, movata de l’ kora kontento, 

Nenion anoncas al ˆsi l’ antaŭsento. 

Kaj Iftah rigardas al sia ofero, 

Al sia unuavidato. . . 

Subite. . . ho, tio ĉi estas ne vero. . . 

ˆSi estas — filino l’ amata! 

La sola filino! Jehovo ĉiela! 

Ho, kia malico de l’ sorto kruela! 

Kaj Iftah ˆgemegas, disˆsiras la veston 

Kaj cindron sur kapon surˆsutas, 

Kaj inter la viroj, volantaj ˆgojfeston, 

Li vortojn terurajn balbutas. . . 

Kaj ĉio mutiˆgas. En kelke da horoj 

La Izraelujon ekprenas doloroj. 

Ne ploru, ho patro, ĉesigu la ˆgemon 

Kaj estu do viro ˆgis fino. 

Vi faris promeson ne malsingardeman, 

Ĉar kion signifas fraŭlino 

Kompare je miloj da viroj, savitaj 

Per la heroaˆjoj, de Dio donitaj? 

Vi faris promeson glorindan, ĉar savo 

De miloj per unu ofero 

Eterne estados faraˆjo multbrava, 

Belega, mirinda afero, 

Kaj timos nacioj la Izraelanojn, 

Ĉar ili ne ˆsparas eĉ proprajn infanojn. 

Vi donu ekzemplon, plenumu la vorton, 

Sciigu l’ amatan popolon, 

Ke ˆgoje mi prenas nun tiun ĉi sorton, 

Ke mi ne bezonas konsolon.

7.11. A. KOFMAN 273 

Multegaj fraŭlinoj ekzistas, mi scias, 

Ĉe ni, kiuj mian mortiˆgon envias. 

Nur unu malˆgojo min pikas en koro — 

Ke vi nun izola ekrestos, 

Ke en maljuneca kruela doloro 

Ĉe vi parenculo malestos, 

Al vi li ne diros parolojn kunsentajn, 

Al vi li ne kombos la harojn arˆgentajn. 

Ho, ve al mi! Kvankam brilados la nomo 

De Iftah en ĉiu nacio, 

Sed Iftah ekmortos, kun li — lia domo: 

Mi iras senfrukta al Dio. 

Ho ve al mi, patro! Vi nepon ne konos, 

Konsoloj el buˆso parenca ne sonos. 

Nun, patro amata, kun la amikinoj 

Mi iros sur montojn najbarajn, 

Ni tie sur suproj, ĉe ˆstonaj ruinoj Sonigos malˆgojajn gitarojn 

Kaj kun la plorantaj eksonoj sonoraj 

Ni kantos pri miaj animaj doloroj: 

“Ke mi ne ekˆguis la edzajn karesojn, 

Ne portis infanon sub koro, Ne povis pliigi patrujajn sukcesojn 

Per filoj, kovritaj de gloro, 

Ke mortas nun mia virgeco floranta 

Kun ˆgojo multnombra, en ˆgi troviˆganta.” 

Ne trono altega sin levas sur placo, — 

Sin levas altega lignaro; 

Ne krioj de ˆgojo bruadas en spaco, — 

Bruadas kaj ˆgemas viraro, 

Kaj tie, en blanka vestaˆjo el lino, 

Silente sursidas palega fraŭlino. 

La viroj ˆgemegas, la viroj sopiras, 

Virinoj en larmoj plendronas, 

Sed Iftah kun torĉo brulanta aliras 

Kaj fajron al lignoj aldonas, 

La lignoj ne volas kaj kontraŭ sin metas, 

Sed Iftah obstinas kaj pajlon enˆjetas. 

Kaj jen ekkriegis l’ amaso popola, 

Kaj e ˆ ho eksonis en valo. 

Bruliˆgis subite la aro tremola


Leviˆgis fumega vualo, 

Ekblovis, ekfajfis ventego kruela, 

L’ oferon alprenis al si la ĉielo. — 

Kaj jen ĉiujare la izraelinoj 

Kunvenas por plori sur montoj 

Kaj tie ĉi brilas la fajr’-iluminoj, 

Sonadas malgajaj rakontoj, 

Kaj laŭte aŭdigas sonado de ˆ horoj. 

L’aero pleniˆgas de ˆgemoj kaj ploroj 

La izraelinoj parolas pri l’bela 

Fraŭlino brulig-oferita 

Kaj dankas fervore al sankta ĉielo 

Por venko de ˆgi donacita, 

Kaj sendas al Dio petegojn humilajn 

Forigi de l’lando terurojn similajn. 

7.11.2 La sklavoˆsipo 

I 

(el Heine.) 

La ˆsipoˆsarˆgisto Minheer van Kek 

Sidadas en longa medito, 

Li taksas sur ˆsipo la koston de l’ ˆsarˆg’, 

La sumon de ebla profito. 

Tricent barelegoj da pipro, da gum’ 

Kaj poste la sablo de oro. . . 

ˆGi estas tre bona, sed tamen al mi 

Pli plaĉas la nigra trezoro. 

Ses centojn da negroj mi ĉe Senegal 

Akiris je prezo profita. 

Malmola viando, simila al ˆston’, 

La membroj — el ˆstalo forˆgita. 

Mi donis por tiu ĉi bela akir’ 

Brandakvon, glasperlojn kaj feron; 

Gajnonte en ĉio ok centojn je cent, 

Mi faros bonegan aferon. 

“Se restos el ili ne pli ol tricent

7.11. A. KOFMAN 275 

Ĉe veno al Rio- ˆ Janejro, 

Mi havos cent orajn dukatojn por pec’ 

De l’ domo Gonzales Perejro.” 

Sed jen deturniˆgas Minheer van Kek 

De sia pensado persista: 

Al li proksimiˆgas la ˆ hirurgiist’ 

Van Smisen, la ˆsip-kuracisto. 

Van Smisen, maldika malgrasa figur’, 

La nazo kun ruˆgaj verukoj. 

“He, kiel nun fartas — ekkrias Van Kek, 

La negroj kun la antaŭtukoj?” 

Van Smisen salutas. Hodiaŭ al vi, 

Ne estos agrabla raporto: 

Bedaŭre en tiuj ĉi tagoj sur ˆsip’ 

Oftiˆgis l’ apero de morto. 

ˆGis nun ĉiutage mortadis po du, 

Hodiaŭ — ne malpli ol seso, 

Du viroj, kvar inoj: la morto ĉe ni 

Laboras kun granda sukceso. 

Mi la malvivulojn esploris kun pen’, 

Ĉar ofte la nigraj satanoj 

Trompadas, por esti ˆjetitaj de l’ ˆsip’, 

Estante plenvivaj kaj sanaj. 

Mi lasis depreni de ĉiu mortint’ 

La feran multpezan katenon, 

Ke ili ne estu barataj de ˆgi, 

Faronte la maran promenon. 

Kaj tuj el la maro elnaˆgis areg’ 

Da skvaloj sangame-malsataj, 

La bestoj avidas je negroviand’ 

Kaj estas de mi pensiataj. 

De l’ tago ke ni nin demetis de l’ bord’, 

Nin sekvas ĉi tiuj gajuloj 

Kaj flaras l’ aeron, turniˆgas al mi 

Kun mutaj, sed klaraj postuloj. 

ˆGi estas amuzo aŭskulti de l’ ˆsip’ 

La dentokrakadon de l’ bestoj; 

La unuj profitas je kapo aŭ man’,


L’ aliaj je sangaj intestoj. 

“Post sata manˆgado la bestoj al ni 

Alnaˆgas en aro solena 

Kaj min rigardadas kun preskaŭ-dezir’ 

Min danki por tia festeno.” 

Sed lin interrompas, ˆgemante, van Kek 

Kun krio: “Malbeno de sorto! 

Kiele malhelpi je tia malbon’ 

Kaj savi la negrojn de morto?” 

Van Smisen rediras: En tiu ĉi mort’ 

La negroj mem estas la kaŭzo, 

Ĉar ili difektas l’aeron de l’ ˆsip’ 

Per spiro kaj mortas pro naŭzo. 

“Aliaj pereas pro melankoli’ 

Kaj fine pro granda enuo, 

Kaj farus al ili utilon aer’, 

Dancado, muziko kaj bruo.” 

Kaj diras van Kek: La konsilo, doktor’, 

Min ravas, ˆgi estas tre bela, 

Vi montras vin, mi ˆgin konfesas al vi, 

Pli saˆga ol Aristotelo. 

Se la prezidanto de la Societ’ 

“Tulipo-nobligo Holanda” 

Sin nomas saˆgulo, — kompare je vi 

Li estas azeno multgranda. 

“Muzikon, muzikon! la nigra viand’ 

Tuj sur la ferdekon de l’ ˆsipo! 

Kaj kiu ne trovos amuzon en danc 

Ĉi tiu ˆgin trovos en vipo!” 

II 

Milaroj da steloj de l’ blua ĉiel’ 

Bril-lumas per fajr-iluminoj, 

Rigardas kun varmo, kun amo, kun saˆg’ 

Kiele okuloj virinaj. 

Rigardas la maron, kaj tiu ĉi mar’ 

Fosfore radias purpuron

7.11. A. KOFMAN 277 

Kaj balanciˆgetas, kaj ondo post ond’ 

Elˆgemas voluptan plezuron. 

La veloj ne bruas ĉe l’ masto de l’ ˆsip’, 

Rulitaj de la ˆsipanaro, 

Sed lumas lanternoj sur ˆgia ferdek’ 

Kaj sonas muzik’ sur la maro. 

ˆSipano muzikas per granda tambur’ 

Kaj la kuiristo per fluto, 

La ˆsipa piloto — per violonĉel’, 

Kaj Smisen — trumpet’ per dufuta. 

Kaj cento da negroj, la seksoj en kun’, 

Krietas kaj saltas kaj dancas, 

Post ĉia eksalto la fera katen’ 

Sin brue kaj takte balancas. 

La negroj saltadas kun bruo kaj ˆgoj’ 

Kaj iam negrin-belulino 

Alpremas plen-nudan amikon al si 

Kun voluptemeco senfina. 

La ekzekutisto kun gaja rigard’ 

Gvidadas la ordon sur ˆsipo, 

Li estas de l’ balo la “Maitre des plaisirs” 

Kaj danci invitas per vipo. 

Sonadas trumpeto, krakadas tambur’, 

Laŭtiˆgas la bruo sovaˆga, 

Kaj ĉie vekiˆgas la monstroj de mar’ 

Dormintaj en dormo malsaˆga. 

Duone-dormante alvenas skvalar’ 

En centoj, pikata de miro, 

Rigardas la ˆsipon kun granda konfuz’, 

Ĉu eble montriˆgos akiro. 

Sed ili rimarkas: la horo de l’ manˆg’ 

Ne estas ankoraŭ sonita, 

Kaj ĉiu oscedas per larˆga buˆseg’, 

De dentoj-segiloj plantita. 


La negroj dancadas sen fino, 

La skvaloj mordegas la vostojn al si 

Pro la malsatego obstina.


Mi pensas, al ili ne plaĉas muzik’ 

Kiele al ĉia fripono. 

“Ne kredu al malmuzikema brutul’,” 

Eldiris poet’ Albiona. 


La negroj senlace baletas, 

Ĉe l’ alta fokmasto Minheer van Kek 

Rigardas ĉielon kaj petas: 

Pro Kristo! konservu, plej sankta Sinjor’, 

La vivon al miaj sovaˆgaj, 

Se ili ekpekis, vi scias, ho Di’, 

Ke ili ja estas malsaˆgaj. 

“Pardonu Vi ilin, pro amo al Krist’, 

Mortinta por savo de l’ tero, — 

Ĉar se al mi restos ne pli ol tricent, 

Pereos la tuta afero.”

7.12. V. LANGLET 279 

7.12 V. Langlet 

7.12.1 Al la memoro de Józef Wasniewski 

Floro falis ankoraŭ! sekiˆgis herbero kaj mortis, 

Velkis pro vintra la frosto ˆgia verdanta folio! 

Morto senkora, ho kial estas al vi permesite 

Fosi en fosan profundon ĉion la belan en mondo? 

Kial, ho kial faliˆgas la herbo, verdanta sur kampo, 

Kial disiˆgas de vivo freˆsa, floranta ˆgis nun? 

Dolĉa la morto por la maljunulo, la laca de vivo; 

Kuˆsas arˆgenta la haro bele sub tomba cipreso. 

Tiun ne plendu, ĉar lia ja estas feliĉa la sorto, 

Ĉar en la tombon li mem iras kun ˆgojo, sen timo; 

Dolĉa eĉ morto junula, la mort’ en mateno de l’ vivo, 

Antaŭ ol frosta la nokto detruis burˆgonon en ˆgermo! 

Dolĉa la morto, kiam ne pasis la kredo je vivo, 

Kiam trompa vivado ne kovris flugilon per polvo! 

Sed jam kiam junulo viriˆgis kaj lasis la ludon, 

Vivo nun estas ja ĉarmo, nun malfeliĉo la morto. 

Tiam ja estas maldolĉe disiˆgi de faro farata: 

ˆGojus la koro, vidante frukton de longa laboro. 

Kiu do ĉiam por noblaj ideoj vivadis, batalis, 

Tiu kun akra malˆgojo iras en valon de ombroj, 

Lasas la komencitaˆjon kun pleje mordanta doloro: 

Estas malgranda la aro, kiu batalis kun li! 

Akra estas funebro! Neniam pli noblan animon 

Ol la ˆjus forirantan trovos vi sur nia tero. 

Eĉ se vi iros, simile al Diogeno, tra l’urboj 

Kun la lumilo en mano, homon serĉante sur strato, 

Tamen neniun en tuta la mondo renkonti vi povos, 

Kiu pli inde ol li portas la nomon de homo, 

Vivon vere pli homan travivis en senco profunda, 

Kaj dediĉitan al ĉio alta kaj nobla en mondo. 

Amo al ĉio, al ĉiuj, jen fundo de lia esenco, 

Amo en faro kaj vorto, jen kio estis li mem! 

Por la premitaj, por ĉiuj suferoj, por la mizeruloj 

Sentis la nobla animo flame kaj varme ĉe li. 

Ne eĉ iu al li konfidis vane doloron, 

Vane neniu ĉe li frapis la pordon de l’kor’.


For li estas! Ho, kiu plenigos la lokon lasitan? 

Kiu plenumos en mondo faron farotan de li? 

For li estas. Sed tamen ĉe ni li vivas ankoraŭ, 

Kiuj en akra doloro staras ĉe nova la tombo. 

Ni, kiuj konis l’animon poetan ne nur per la kantoj, 

Kiujn li donis al ni, sed per la tono la varma 

El lia brust’ eliranta, portanta varmon ĉirkaŭen, 

Kie troviˆgis la kordo, kiu agordis al ˆgi. 

Nin neniam forlasos la bela sunhela memoro 

De la mortinta amiko, ˆgi lumos belege en koro! 

Tiel li vivas kaj tiel li estos vivanta, ˆgis kiam 

Restos neniu jam plu, kiu lin konis en ver’.

7.13. R. LIBEKS 281 

7.13 R. Libeks 

7.13.1 Latva popola kanto 

Mi en kampo kapon metos, 

Por defendi patrolandon. 

Mi pli vole kapon donus, 

Ol mi donus patrolandon. 

Bruu, bruu, fulmodio, 

Rompu ponton sur la Dina, 

Ke ne venu malamikoj 

En la mian patrolandon. 

Landoj de tri reˆgoj bruas, 

Kie fratoj ĉevaliras, 

Fortaj viroj kiel kverkoj, 

Glavoj ˆstalaj sonoregas. 

Kien iros vi frateto, 

Tien iros mi kun vi; 

Kie glavon vi pendigos, 

Tie la kroneton mi.


7.14 I. Lojko 

7.14.1 Malgrand’-rusa kanteto 

Jam malsupre suno staras, 

Jam rapide vesperiˆgas. . . 

Kion do knabino faras? 

Kial do ˆsi ne montriˆgas? 

Ĉu patrino ne permesas? 

Aŭ alia jam ˆsin tenas? 

Kaj ˆsi dolĉe lin karesas 

Kaj al mi nun ne elvenas? 

“Ho, knabino! per fiero 

Vi fariˆgis nefidela: 

Kial do vi en vespero 

Ne elvenis, mia bela? 

— Ho, karulo! tempo pasis, 

ˆGustatempe mi ne venis, 

Ĉar gepatroj min ne lasis, 

Ĉar gefratoj min fortenis”. . . 

“Ne, ne ili vin fortenis! 

Diru simple kaj sincere: 

Malbelulo, mi ne venis, 

Ĉar ne amas vin plu vere!” 

Ha, mi vidas, kion faras 

Karulino malfidela: 

Kun alia ˆsi nun staras, 

Pli feliĉa kaj pli bela. . . 

7.14.2 Profeto 


De kiam, laŭ volo de Supra Juˆganto, 

Mi ĉionscianta fariˆgis profeto, 

Malvirton mi sentas en ĉiu vivanto, 

Malicon mi vidas tra ĉiu rideto. 

Mi altajn principojn de amo kaj vero 

Komencis prediki al miaj kunfratoj, 

Sed ili min batis kun granda kolero

7.14. I. LOJKO 283 

Per ˆstonoj, kuˆsantaj sur placoj kaj stratoj. 

Kun cindro sur kapo, kun kora doloro, 

Mi urbojn forlasis sen ia havaˆjo, 

Kaj nun en dezerto — de Dia favoro 

Nur ion mi havas por mia nutraˆjo. 

Laŭ sankta ordono de l’Antaŭtempulo 

Al mi ĉiuj bestoj volonte servadas, 

Kaj steloj ĉe vortoj de mi, dezertulo, 

Pli ˆgoje radias, pli hele lumadas. 

Sed se iafoje tra urbo bruanta 

Mi en rapideco pretere pasadas, 

Min popolamaso renkontas mokanta 

Kaj maljunularo memfide diradas: 

Rigardu, infanoj, vin edifigante, 

Li estis fiera, kun ni malpacadis; 

Malsaˆga, li volis kredigi nin vante, 

Ke Dio al homoj per li paroladis. 

Jen frukto de lia obstina vanteco! 

Jen pala, malgrasa, malgaja profeto, 

En vesto ĉifona, simila al reto — 

Ĉe ĉiuj li estas en malestimeco.


7.15 F. Lorenc 

7.15.1 Alaŭdeto 

Sarkas knabino kanabon 

Apud ˆgardeno sinjora; 

ˆSin alaŭdeto demandas: 

“Kial vi tiom dolora?” 

— Gaja mi esti ne povas, 

Ho vi, birdeto-kantanto, 

Ĉar en la ˆstona kastelo 

Mia suferas amanto. 

Se mi nur havus plumeton, 

Skribus leteron mi al li, 

Kaj vi ˆgin portus kaj lasus 

Sur la fenestron elfali. 

Sed nek papero, nek plumo, 

Por skribi al la amanto, 

Flugu kaj tie salutu 

Lin de mi en via kanto. 

(el Boheme.)

7.16. A. NAUMANN 285 

7.16 A. Naumann 

7.16.1 Mi amis vin 

Mi amis vin! Senkore vi ne vidis 

Varmegan, puran mian amon. 

Konfesis mi — sed tiam vi nur ridis 

De l’ am’ unua koran flamon! 

Kaj longe mi suferis. . . Vin, amita, 

Mi ne forgesis; sed en koro 

La flama amo estas estingita, 

Pri ˆgi nur restis rememoro. 

Sed kial vi, mi petas al mi diri, 

Pasintan en mi amon movas? 

Por nove ridi? koron mian ˆsiri? 

Ne, mi suferi pli ne povas! 

Ne povas mi. . . ĉar multe mi suferis; 

Kor’ malvarmiˆgis de l’ doloro; 

Ĉar ami mi jam tute malesperis, 

Ĉar kredi vin ne povas koro. 

7.16.2 Printempo venos 

Se la naturo rigidiˆgas 

De prem’ de l’vintro frostiganta, 

Se tute per la neˆg’ kovriˆgas 

Je longe tero ekdormanta, 

Amiko kara! vi ne ploru: 

Printempo venos kaj somero, 

Ke la naturo ree floru, 

Ke verdu, reviviˆgu tero.


7.17 Poeteto 

7.17.1 La Ĉaso 

La patro l’arbaron ekiris ĉasadi. 

Ne devis li longe kaj vane iradi: 

Kuˆsiˆgis sub arbo, pafilon celigis 

Kaj tuj la plej grandan paseron mortigis, 

La filoj ĉevalojn enjungis kriante, 

La birdon al dom’ veturigis kantante. 

“Filinoj, vi fajron rapide dismetos, 

Kaj ni tuj disiros kaj gastojn ni petos.” 

Ĉasaˆjon plej bone elrostis patrino, 

La tablon rapide preparis filino, 

Rostaˆjon alportis ceteraj filinoj 

Al tablo, — kolektis sin gastoj, gastinoj. 

Eniras la gastoj, mastron salutante, 

Komencas kaj manˆgi kaj trinki, laŭdante. 

Tuj estis manˆgita la tuta pasero 

Kaj poste trinkita — barel’ da biero.

7.18. I. SELEZNET 287 

7.18 I. Seleznet 

7.18.1 Kanto 

Kanto sincera de mia animo, 

Flugu en vaston sen timo 

Kaj komuniku al homoj de l’ tero 

ˆGojon de l’ sankta espero. 

Homojn alvoku al paca laboro, 

Sonu konsolon al koro, 

Kaj en brilanta bluaˆjo de spaco 

Laŭte prediku pri paco. 

Kantu deziron de homa frateco 

Kaj de l’ homar’ egaleco; 

Sonu pri amo, pri ĉies libero 

Per la fluganta aero. 

Diru, ke estas jam inter la mondo 

De kolegaro nun rondo, 

Rondo, konstante, senhalte kreskanta, 

Bonon al homoj donanta. 

Tiu ĉi rondo la homojn pacigas 

Kaj per laboro kunligas; 

El la ligilo nun estas plektita 

Vigla la kanto invita. 

Kanto sincera de mia animo, 

Flugu en vaston sen timo 

Kaj komuniku al homoj de l’ tero 

ˆGojon de l’ sankta espero! 

7.18.2 Ne riproĉu la sorton 

Ne riproĉu la sorton, ho, juna animo: 

Ĉio estas en nia vivado; 

Vi rigardu antaŭon kuraˆge, sen timo 

Kaj kun bona, prudenta celado. 

En la vivo ne ĉiam troviˆgas ja ˆgojo 

Kaj ne ĉiam aperas espero; 

Ĉion prenas ni kune en viva la vojo, 

Kaj ne vin nur plorigas de l’vivo sufero, 

Kaj ne vin nur la sorto turmentas. . . 

Multajn premas kun forto mizer’, malespero,


Sed ne ploras ja ili — silentas. 

Kutimiˆgis ja ili al premoj de l’sorto 

Kaj ne ploras jam vane, sed ridas, 

Malfeliĉon elportas sen plendo, sen vorto 

Kaj en ĉio malbonon ne vidas. 

Sed vi estas ankoraŭ en freˆsa juneco, 

Antaŭ vi estas vojo kuˆsanta, 

Vi rigardu kuraˆge al la estonteco 

En espero, en kredo konstanta. 

7.18.3 Revo 

Tre potenca ˆgi estas, la revo fluganta, 

Ĉirkaŭita de flora ornamo. 

ˆGi similas je nubo malluma, tondranta, 

ˆGi similas je lumo de amo. 

ˆGi allogas al maro da bluo, da helo, 

Al brilado belega de tago, 

Aŭ ˆgi fulmojn kaj tondrojn de nuba ĉielo 

Prezentadas al nia imago. 

Aŭ flugante en ia bluaˆjo radia, 

Super ondoj de maro ˆgi pasas, 

Tre belega, pasanta kun son’ melodia, 

Mallumecon misteran ˆgi lasas. 

Kaj por ˆgi ne ekzistas la spaco nek tempo, 

Kaj nenio baranta ekzistas; 

ˆGi nin logas al floroj, al verda printempo, 

El mirinda ˆgi sole konsistas.

7.19. E. SMETANKA 289 

7.19 E. Smetanka 

7.19.1 La poeto 

Benita, kiun Dia mano 

Poeton eksanktigas! 

Li volon Dian, homan koron, 

Profunde komprenigas. 

Li konas kanton, kiun homo 

Kaj kiun birdo ploras; 

Li frapon de la kor’ komprenas, 

Se velkas ˆgi, se floras. 

Malklaron de aliaj homoj 

Li vidas malfermitan; 

De Di’ la filojn li kondukas 

En landon promesitan. 

(el V. Halek.)


7.20 L. Sokolov 

7.20.1 La velo 

Blankiˆgas velo en la maro 

Glitante sur la bluaj ondoj. . . 

Vi hejme kion lasis, kara, 

Kaj serĉas en aliaj mondoj?. . . 


La ondoj ludas, fajfas vento, 

Kaj fleksas sin kaj krakas masto. . . 

ˆGi kuras, kuras de l’ kontento, 

Feliĉon serĉas en la vasto!. . . 

Sub ˆgi — bluaˆjo estas hela, 

Kaj supre — granda blua placo; 

Sed la ventegon petas velo — 

Ĉu en ventegoj estas paco!?

7.21. M. SOLOVJEV 291 

7.21 M. Solovjev 

7.21.1 Plendo 

Morto!. . . ĉio jam finita! 

Kie estas do feliĉo? 

Kie gloro promesita? 

Mia korpo nun — dediĉo 

Al la vermoj, al putrado; 

La animo bona, saˆga — 

La ofer’ de l’ neestado! 

ˆGin severa kaj sovaˆga 

La sendanka, senmemora, 

En la tempo de vivado 

La servema kaj fervora, 

Senanima societo 

Ekforgesos nun por ĉiam, 

Kaj eĉ ˆgemo kaj larmeto 

Memorigos min neniam!. . . 

7.21.2 Tri palmoj 


En sabla dezerto de lando Azia 

Tri palmoj fieris per kresko gracia. 

Apude el tero senfrukta ˆsprucanta 

Murmuris fonteto per ondo frostanta. 

ˆGi estis per verdaj folioj gardata 

De suna radio kaj sablo portata. 

Kaj tempo pasadis eĉ ne rimarkita. 

Sed fremda migranto, de voj’ lacigita, 

La bruston flamantan al akvo malvarma 

Ankoraŭ ne klinis sub tendo la ĉarma, — 

Komencis jam velki de sun’ bruliganta 

La belaj folioj kaj fonto sonanta. 

La palmoj komencis je Dio plendadi: 

“Ni estas naskitaj, por vane velkadi? 

En ia dezerto ni vivon pasigas, 

Skuadas nin ventoj kaj suno bruligas; 

Kaj homo ne ˆguas je flor’ nia rava. . .


Ne, sankta ĉiel’, via juˆgo — ne prava!” 

Kaj ˆjus ili finis — en blua foraˆjo 

Sin turni komencis la ora sablaˆjo, 

Kaj venis de tie la son’ sonorila, 

Rigardis pakaˆjoj sub tolo kovrila, 

Kaj iris kameloj, la sablon levante, 

Sin, kvazaŭ ˆsipeto en mar’, balancante. 

El inter la ˆgiboj sin skuis en pendo 

La larˆgaj kurtenoj de tendo kaj tendo; 

Kaj ilin la brunaj manetoj levadis, 

Kaj nigraj okuloj el tie briladis; 

Arabo, talion al selo klinante, 

Peladis ĉevalon, al kur’ instigante. 

Levadis sin tiam ĉeval’ en kolero, 

Kaj saltis ˆgi, kvazaŭ vundita pantero. 

De blanka mantelo la faldoj belegaj 

Senorde kuˆsadis sur ˆsultroj brunegaj. 

Ludante, l’araboj ponardojn ˆjetadis 

Kaj ilin en flugo kun ˆgojo kaptadis. 

Jen venas al palmoj kun bru’ kamelaro; 

En ombro etendis sin gaja tendaro. 

La vazoj per akvo plenigis, sonante. 

Fiere la kapojn foliajn svingante, 

La palmoj salutas gastaron subitan 

Kaj fonto donacas la akvon kaˆsitan. 

Apenaŭ do lumon krepusko forpremis, 

Sub akra hakilo radikoj ekˆgemis, — 

Kaj falis sen vivo la palmoj altaˆgaj! 

La veston forˆsiris l’infanoj sovaˆgaj. 

La korpon de ili la homoj hakadis, 

Kaj ˆgis la mateno lignaroj bruladis. 

Kaj kiam nebul’ okcidenten foriris, 

Laŭ voj’ difinita gastaro jam iris. 

Kaj kie la palmoj centjarojn traestis, 

Nur cindro malvarma kaj griza nun restis. 

La suno ˆgis fino restaˆjon bruligis, 

Kaj poste ˆgin vent’ en dezerton disigis. 

Kaj tie dezerta, senviva nun ĉio;

7.21. M. SOLOVJEV 293 

Ne kovras la fonton murmura folio; 

ˆGi vane profeton pri ombro petadas, — 

Nur sablo varmega la akvon faladas, 

Kaj sole vulturo, akiron portanta, 

Disˆsiras ˆgin super la fonto dormanta. . .


7.22 K. Svanbom 

7.22.1 Laŭ sveda melodio 

Vi parolas lingvon nekonatan, 

Ne komprenas, kion diras mi; 

Tamen, frato, kanton nun faratan 

Gaje kanti povas ambaŭ ni. 

Ne atendu — ĉiu minuteto 

De mallonga vivo flugas for, — 

Lernu kun malmulta laboreto 

Lingvon, kiun amos via kor’!

7.23. S. ˆ SATUNOVSKI 295 

7.23 S. ˆSatunovski 

7.23.1 Ne diru 

Ne diru: “li mortis”, 

Li estas vivanta! 

Se oni detruis l’altaron — 

La fajro ja restis flamanta; 

Se oni deˆsiris la rozon — 

Do ĉiam ankoraŭ ˆgi floras; 

Se l’harpo eĉ estas rompita — 

L’arkordo ankoraŭ do ploras. 

(el Nadson.)


7.24 W. Waher 

7.24.1 Spirita ˆSipo 

La vento nebulojn peladas kun bruo, 

Senstela ĉielo mallumas, 

Jen super ˆsaŭmantaj ondegoj la velo 

Facile traflugas kaj zumas. 

La ˆsipo kuradas senhalte tra ondoj, 

Direktas ˆgin mano spirita; 

Vivuloj malestas sur ˆgi, sed ˆstonegojn 

Ne timas la ˆsipo sorĉita. 

Jen sur oceano, de ondoj lavita, 

Insulo malgaja troviˆgas, 

La simpla ˆstonego ĉielon sin levas, 

En nuboj supraˆjo kuˆsiˆgas. 

Kaj tie nenia kreskaˆjo verdadas, 

Nenia birdeto eĉ nestas, 

Nur aglo en spaco aera sin portas — 

ˆGi tie la reˆgo nun estas. 

La sola tombeto de unu regnestro 

Troviˆgas en loko dezerta, 

Kaj glavo, ĉapelo kaj sceptro nur estas 

Metitaj sur tombo mallerta. 

Nenia vivanto ĉirkaŭe ekzistas, 

La mondo lin solan restigis, 

Neniu funebre la tombon rigardas. . . 

Sed iam li mondon tremigis! 

Kuradas monatoj kaj jaroj pasadas — 

Mortinto ripozas senmove, 

Se venas do nokto de kvina la Majo, 

Li tiam ektremas denove. 

En tiu ĉi nokt’ iam lia animo 

Forlasis la mondon mizeran, 

En tiu ĉi nokto li ree viviˆgas 

Kaj venas sur teron malveran. 

Jen ˆsipo mistera ĉe l’ bordo atendas, 

Streĉitaj jam estas la veloj,

7.24. W. WAHER 297 

Kaj flagoj blovadas sur altaj mastegoj 

Simile al oraj abeloj. 

La reˆgo sin levas kaj flugas kun venta 

Rapido al ˆsipo sur bordon, 

Remiloj silentas, ˆsipanoj forestas, 

Neniu komandas naˆgordon. 

Sur ˆsipo la ombro de l’ reˆgo nur staras, 

En nokton sen mov’ rigardante, 

Li maltrankvilege, turmente sopiras, 

Rigardoj brilegas fulmante. 

La ˆsipo alvenas al lando konata — 

Kaj ĉarme li manojn eltiras, 

Kaj lia animo ˆgojegas, ĉar propran 

Nun landon denove li iras. 

El ˆsipo li paˆsas sur teron, sur kiu 

Li estis antaŭe irinta. 

La tero ektremas de l’ paˆsoj — li iras, 

Li — stelo nun estingiˆginta. 

Li serĉas la urbojn, sed ilin ne trovas, 

Li serĉas naciojn ĉirkaŭe, 

Ĉar ili simile al maro bruanta 

Ĉirkaŭis lin serve antaŭe. 

Kaj tronon li serĉas — ˆgi ankaŭ rompita, 

Li levis ˆgin en la nubaron, 

Por ke li nur vidu sub siaj piedoj 

Mizeran, servutan homaron. 

Li serĉas amindan infanon, por kiu 

Li lasis heredimperion; 

Heredo pereis, kaj oni al filo 

Ne lasis eĉ nomon — nenion. 

“Ho, kie vi estas?” li vokas, “kun kronoj 

Vi ludis jam en la lulilo, — 

Sed tempo feliĉa por ĉiam nun pasis, 

En kiu mi brakis vin, filo.” 

“Plej kara edzino, plej ĉarma fileto, 

Ho vi, mia ˆgojo kaj savo!. . . 

Sur trono nun sidas la sklavo estinta 

Kaj reˆgo fariˆgis nun sklavo!”


7.25 J. Wasniewski 

7.25.1 El la paperujo de miaj fabloj 

La homo estas kiel la ˆsipo: 

En sia vojo li ne eraros; 

Li kvankam scias, el kie fluas, 

Sed li ne scias, kie li staros. . . 

I 

II 

Jen Johano komencis parolon de saˆgo 

Pri alvoko de homo, pri ˆgiaj influoj; 

Sed lin aŭdis neniu, kaj eĉ sen domaˆgo 

Iu vidis, ke havas li–botojn kun truoj.

7.26. E. DE WAHL 299 

7.26 E. de Wahl 

7.26.1 Ĉe l’ maro 

(el Heine.) 

Ĉe l’ maro nigra roko grandegas, 

Sur ˆgi nun en sonˆgoj mi sidas. 

La vento fajfas, la mevoj kriegas 

Kaj la ondoj bruantaj rapidas. 

Amata de mi estis multa knabino, 

Kaj ˆgoja kolego en rondo. . . 

Kien ili foriˆgis? Nur vento sen fino 

Eraras kaj ˆsaŭmas la ondo.


7.27 F. Zamenhof 

7.27.1 Versaˆjo sen fino 

Lin vidis en ˆgardeno — 

Ekplaĉis li al ˆsi. 

ˆSi nomis sin Heleno, 

Anton’ sin nomis li. 

Ekamis la konato 

Kaj reciproke ˆsi; 

Post paso de monato 

ˆSanˆgiˆgis “Vi” per “ci”. 

Someraj tri monatoj 

Trapasis dolĉe for, 

Kaj niaj geamatoj 

Jam estis kor’ ĉe kor’; 

Kaj per solena beno 

De l’ pastro en la fin’ 

Antono kaj Heleno 

Jam estis edz’-edzin’. 

En ĉarma harmonio 

Ekvivis edz’-edzin’; 

Najbaroj kun envio 

Rigardis lin kaj ˆsin. 

Sed baldaŭ edzo estis 

Plej malfeliĉa hom’, 

Kaj jam tre ofte restis 

Li ekster sia dom’. 

Kaj fine eksedziˆgis 

Antono kaj Helen’; 

Belul’ ia aliˆgis 

Al ˆsi en la ˆgarden’. 




Aŭgust’ sin nomis li. 

Ekamis la konato 

Kaj reciproke ˆsi;

7.27. F. ZAMENHOF 301 

Post paso de monato 

ˆSanˆgiˆgis “Vi” per “ci”. 

Someraj tri monatoj 

Trapasis dolĉe for, 

Kaj niaj geamatoj 

Jam estis kor’ ĉe kor’. 

Kaj per solena beno 

De l’ pastro en la fin’ 

Aŭgusto kaj Heleno 

Jam estis edz-edzin’. 

En ĉarma harmonio 

Ekvivis edz’-edzin’; 

Najbaroj kun envio 

Rigardis lin kaj ˆsin. 

Sed baldaŭ edzo estis 

Plej malfeliĉa hom’, 

Kaj jam tre ofte restis 

Li ekster sia dom’. 

Kaj fine eksedziˆgis 

Aŭgusto kaj Helen’; 

Belul’ ia aliˆgis 

Al ˆsi en la ˆgarden’. 




Henrik’ sin nomis li. . . 

K. t. p., k. t. p. sen fino. 

7.27.2 Vizito de la steloj sur la tero 

Ĉiuj steloj ekdecidis 

Ekvojaˆgi sur la teron. 

Al mastrino ili diris 

Sian volon kaj esperon: 

“Ni ja tie tre mallonge 

Gastos — unu, du monatojn; 

Ni vizitos regnon homan, 

Vidos niajn koramatojn. . . ”


Sed mastrino al la steloj 

Tiam donis la respondon: 

“Restu tie ĉi en domo — 

Vi malbenos poste mondon!” 

Saˆgajn vortojn ne aŭskultis 

Tamen steloj la trudemaj 

Kaj senĉese ili tedis 

La mastrinon — nespertemaj: 

“Sed komprenu nin, mastrino, 

Sur ĉielo ni sidante 

Tute ja ne konas tiujn, 

Kiuj kantas nin konstante! 

Ĉiu ja el ni sur tero 

Havas siajn adorantojn, 

Kiuj sendas al ĉielo 

Himnojn, ˆgemojn, amokantojn!” 

— “Vere”, diris la mastrino, 

“Ili kantas vin laŭdinde; 

Sed, vin ili ne konante, 

Vin adoras ja — en blinde! 

Ili, dum vi sur ĉielo, 

ˆJuras ami vin eterne, 

Ĉar neniu ja atingos 

La kaˆsitan en interne! 

Se vi tamen volas scii 

Malfeliĉan vian sorton, 

Iru — sed vi rememoros 

Mian nunan patran vorton”. 

Kaj la steloj al vojaˆgo 

Tuj pretigis sin kun ˆgojo. — 

Kaj jen baldaŭ ili estis 

Al la tero sur la vojo. . . 

❅ 

Kiam aŭdis nun la tero, 

Ke atendas ˆgin honoro. 

Ĉie en plej dolĉaj tremoj 

Tuj ekbatis homa koro. 

Tuta tera junularo 

De la ˆgoj’ ne sciis finon


Kaj sen pacienc’ atendis 

Ĉiu sian amatinon. 

Ĉiu kantis, ĉiu saltis 

Kun feliĉ’ en la mieno, 

Ke li havos de proksime 

“ ˆ Sin” en sia ĉirkaŭpreno 

Ĉiu homo dankas Dion, 

Ĉiu benas la ĉielon, 

Ke li fine nun ekkonos 

Sian karan, sian stelon! 

❅ 

Dum la tera junularo 

Estas plena de espero, 

Belaj steloj de l’ ĉielo 

Alveturis al la tero. 

Tuj sin ili jam dismetis 

En plej granda la hotelo; 

ˆGis vespero ĉe la pordoj 

Ĉiuj staris — sed sen celo. 

Je l’vespero ili aŭdis, 

Ke gastinoj la belegaj 

Morgaŭ montros sin matene, 

Nun estante tro lacegaj. 

Tiam tre malˆgojigitaj 

Ĉiuj iris for la domon; 

Post mallonge la Morfeo 

Ĉirkaŭprenis ĉiun homon. 

Kio estis en la sonˆgo, 

Ni priskribi eĉ ne provos, 

Ĉar ni sentas, ke precize 

Tion fari ni ne povos. 

Ni en tiu ĉi loketo 

Iom nur priskribi volas, 

Kiel. . . tamen tss! mi aŭdas, 

Oni el la sonˆg’ parolas: 

“Ho, vi!. . . ho, vi!. . . mia bela, 

Mia kara, ho, Heleno!. . . 

Viaj kisoj kaj karesoj. . . ” 

Unu preˆgas al kuseno.


Kaj alia, flamemulo, 

ˆSin jam havas ĉe l’ altaro, 

Kaj solene — en la lito — 

Sonas ˆjura promesaro. . . 

— “Ho!. . . karega. . . ho, anˆgelo, 

Fianĉino. . . ho, Mario!. . . 

Mia vi nun je eterne, 

Antaŭ homoj, antaŭ Dio!” 

Tiel li karesas, ˆjuras 

Amon veran kaj brulantan, 

Tiel kisas tiu homo. . . 

Lampon apud li starantan. 

Sed subite al li ˆsajnas, 

Ke Marion iu tenas 

Ĉirkaŭprene!. . . “Ho, pro Dio!. . . ” 

(Lampon tuj diabloj prenas). 

Kaj cetere, kaj cetere 

Daŭris tio ˆgis mateno. — 

Elrapidas el la domo 

Ĉiu freˆsa kun mieno. 

La gastinojn de l’ hotelo 

Ni jam vidas sur la stratoj, 

Kaj jen baldaŭ promenadas 

Brak’ en brak’ la geamatoj. . . 

Sed neniu tie aŭdas 

De la amo dolĉan vorton! 

Ĉiu el la junularo 

Nun malbenas sian sorton. . . 

❅ 

Kio faris tian ˆsanˆgon, 

Ke antaŭe tre amataj 

Steloj, tiel deziritaj — 

Nune estas malbenataj? 

Kio faris, vi demandas, 

Tian ˆsanˆgon nun subitan? 

Kio kaŭzis malfeliĉon 

Kaj esperon renversitan? 

Ĉefa kaŭzo, ke malbenoj 

Nun el ĉies buˆso sonis,


Estas — ke la “stelon” ĉiu 

Pli proksime, pli ekkonis. . . 

❅ 

Ĉiuj steloj ofenditaj 

Forveturis la ĉielon 

Kaj post kelkaj larmaj tagoj 

Jam atingis sian celon. 

— “Saˆga nia stelmastrino! 

Sankta estis via vorto! 

Prenu nun la tutan teron 

La diabloj kaj la morto! 

Tamen kiel vi, mastrino, 

Antaŭsentis nian sorton? 

Kio gvidis vian saˆgan 

Kaj profetan vian vorton?” 

– Se vin iu ne rigardas 

Tra ĉielaj tra speguloj, 

Sed rigardas vin per sobraj 

Ne trompantaj sin okuloj, — 

Tiu vidos ja sendube, 

Ke amata lia “stelo” 

Estas sen la luma krono 

Nur diablo — ne anˆgelo.


7.28 0. Zeidlitz 

7.28.1 Vespero 

Benite vi venas, vespero, 

Vi, klara, trankvila, al ni! 

Pleniˆgas la kor’ de espero; 

Feliĉon ni havas de vi. 

Kun oraj flugiloj anˆgelo 

Malsupren venetas vesper’: 

Vivantojn pacigas ĉielo 

Kaj donas ripozon al ter’. 

Filino de nokto kaj tago, 

Konsola, paciga liber’! 

Jen! bele sur akvo de l’ lago 

Pentriˆgas ĉielo kaj ter’. 

(el K. A. Nikander.) 

Vi pentras bluantajn montetojn, 

Kverkaron brilantan en or’; 

Vi kisas ruˆgantajn rozetojn, 

Dormetas senzorge la flor’. 

Kaj birdo libere ˆgojadas, 

Espero fidela en ˆgi, 

La “Ave Maria’n” kantadas 

En valo ˆgi en harmoni’. 

La ter’ per mallumo kovriˆgas, 

Pensema amik’; kion pli? 

La sun’ de ĉiel’ malleviˆgas, 

Sed morgaŭ revenos al ni. 

ˆGi sidas sur nubo, la brila, 

Kaˆsita en la okcident’; 

Tuj, homan esperon simila, 

Tuj levos sin en l’orient’. 

Pleniˆgas nun kor’ de espero, 

Feliĉon ni havas de vi! 

Vi, klara, trankvila vespero, 

Benite vi venas al ni.

7.29. L. ZAMENHOF 307 

7.29 L. Zamenhof 

7.29.1 El Hamleto 

(Tradukita de L. L. Zamenhof.) 

AKTO I 

SCENO I 

Teraso antaŭ la palaco. 

Francisko staras sur la posteno; Bernardo venas. 

Bernardo He! Kiu? 

Francisko Halt’! Respondu: kiu iras? 

Bernardo La reˆgo vivu! 

Francisko 

Bernardo Jes! 

Ĉu Bernardo? 

Francisko Vi akurate venis al la servo! 

Bernardo Dekdua horo sonis. Iru dormi. 

Francisko Mi dankas. La malvarmo estas tranĉa, 

Kaj mi min sentas nun ne tute bone. 

Bernardo 

Ĉu ĉio estis orda kaj trankvila? 

Francisko Eĉ mus’ ne preterkuris. 

Bernardo Bonan nokton! 

Se vidos vi Marcellon, Horacion, 

Kolegojn miajn, rapidigu ilin! 

Francisko Jen, ˆsajnas, ili. Haltu! Kiu iras? 

(Horacio kaj Marcello venas.) 

Horacio Amikoj de la lando. 

Marcello Kaj de l’ reˆgo. 

Francisko Nu, bonan nokton! 

Marcello Bonan al vi dormon! 

Vin kiu anstataŭas nun?


Francisko Bernardo. 

Li gardas nun. Adiaŭ! (Foriras.) 

Marcello He! Bernardo! 

Bernardo 

Ĉu Horacio? 

Horacio Peco de li mem. 

Bernardo Salut’ al vi, Marcello, Horacio! 

Horacio 

Ĉu la apero nun denove venis? 

Bernardo Nenion vidis mi. 

Marcello Jen Horacio 

Parolas, ke ˆgi estas nur imago, 

Ne kredas li pri la fantom’ terura, 

Kiun ni vidis jam la duan fojon. 

Kaj tial mi lin tien ĉi invitis, 

Ke li kun ni maldormu nunan nokton 

Kaj, kiam la fantomo reaperos, 

Li vidu kaj kun la fantom’ parolu. 

Horacio He, babilaˆjo! Kredu, ˆgi ne venos. 

Bernardo Sidiˆgu do, kaj provos mi denove 

Ataki per rakont’ orelon vian, 

Ke ˆgi forˆjetu sian obstinecon 

Kaj kredu, kion ni du fojojn vidis. 

Horacio Nu, mi konsentas. Bone, ni sidiˆgu, 

Kaj vi rakontu. 

Bernardo En la lasta nokto, 

En la momento, kiam tiu stelo 

Tre luma, kiun vidas vi, en sia 

Kurado trans arkaˆjo la ĉiela 

En tiu sama loko, kiel nun, 

Sin trovis, tiam ni — mi kaj Marcello — 

Ekvidis. . . 

Marcello Haltu! Jen ˆgi mem aperas! 

(Montras sin spirito en armaˆjo.) 

Bernardo Li mem, li mem, mortinta nia reˆgo! 

Marcello (al Horacio). Vi estas instruita, Horacio, 

Parolu vi kun li!


Bernardo Ĉu ne simila 

Li estas al la reˆgo? Diru mem! 

Horacio Jes, jes! Li mem! Mi miras, timas, tremas! 

Bernardo Li volas, ke kun li oni parolu. 

Marcello Parolu, Horacio! 

Horacio (al la spirito). Kiu estas 

Vi, kiu vagas en la nokta horo 

En la majesta nobla eksteraˆjo 

De la mortinta reˆgo de Danujo? 

Mi vin priˆjuras per ĉielo: diru! 

Marcello Li estas ofendita. 

Bernardo Li foriras. 

Horacio En nomo de ĉielo! Restu! Diru! 

Marcello Li iris for, respondi li ne volis. 

Bernardo Ha, Horacio, kio al vi estas? 

Vi estas pala, tremas? Ĉu ne pli 

Ol sonˆgo estas tiu ĉi apero? 

Horacio Per Dio! Mi ne povus tion kredi, 

Se mi ne vidus ˆgin per miaj propraj 

Okuloj. 

Marcello Ne simila al la reˆgo? 

Horacio Ne malpli multe, ol vi al vi mem. 

Jes, ˆguste tian portis li armaˆjon 

En la batalo kontraŭ la Norvegoj, 

Li ˆguste tian vidon havis, kiam 

Li en kolero sian pezan glavon 

En la glacion batis. Strange! 

Marcello Tiel 

Li jam du fojojn kun minaca vido 

Aperis antaŭ ni en sama horo. 

Horacio Ne povas mi precize ˆgin klarigi; 

Sed la apero, kiom mi komprenas, 

Al nia land’ malbonon antaŭdiras. 

(La spirito foriras.)


Marcello Ĉu ne militon? Ĉu vi scias, kial 

Nun gardoj ĉie staras, pafilegoj 

Nun estas pretigataj ĉiam novaj, 

El l’ eksterlando venas bataliloj, 

Rapide ˆsipoj estas konstruataj 

En granda nombro, kaj eĉ en dimanĉoj 

Ne ĉesas la prepara laborado? 

El kia kaŭzo tiu rapidado 

Kaj laborad’ en tago kaj en nokto? 

Ĉu povas iu diri? 

Horacio Jes, mi povas, — 

Almenaŭ tiom, kiom mi ˆgin aŭdis. 

La lasta reˆgo, kies la figuro 

ˆJus antaŭ ni aperis, estis iam 

Vokita — vi ˆgin scias — al batalo 

De la Norvega reˆgo Fortinbras. 

Hamleto, nia brava, glora reˆgo, 

En la batalo venkis Fortinbrason. 

Laŭ la kontrakto antaŭsigelita 

Kaj sankciita de la rajt’ kaj moro 

Post morto de l’ venkita Fortinbras 

La tuta lando de l’ venkita reˆgo 

Transiris en posedon de l’ venkinto. 

Se la venkinto estus Fortinbras, 

Al li transiri devus nia lando. 

Sed nun la juna fil’ de Fortinbras, 

Kuraˆgigita eble per la morto 

De nia reˆgo, amasigis aron 

Da kuraˆguloj kaj aventuristoj 

Por entrepreno, kiun nia regno 

Komprenas bone; lia celo estas: 

Per forta mano de la bataliloj 

Elˆsiri nun el nia man’ la landon, 

Perditan per batal’ de lia patro. 

Kaj tio, kiel ˆsajnas, estas kaŭzo 

De niaj prepariˆgoj kaj gardado 

Kaj laborado en la tuta lando. 

Bernardo Mi pensas ankaŭ, ke la kaŭzo estas 

Nun tio ĉi. Pro tio ankaŭ certe 

Nun vizitadas nokte nian gardon


Terura la fantomo en armaˆjo 

De l’ reˆgo, kiu kaŭzis la militon. 

Horacio Ne! Mi alion timas de l’ fantomo! 

En la plej glora temp’ de l’ granda Romo, 

ˆJus antaŭ la pereo de Cezaro, 

Mortintoj sin ellevis el la tomboj 

Kaj promenadis tra la urbaj stratoj; 

Kaj steloj kun teruraj fajraj vostoj, 

Kaj sanga roso, makulita suno, 

Mallumigita luno, — ĉio tio 

Aperis tiam kiel antaŭsignoj 

De granda malfeliĉo. Tiel ofte 

Antaŭ la veno de renversoj grandaj 

Sin montras strangaj kaj teruraj signoj 

En la naturo. Al ni ankaŭ certe 

Nun la ĉielo sendas tian signon. . . 

Horacio Sed ha! denove li aperas! Nepre 

Mi nun kun li parolos, se eĉ morto 

Al mi per ˆgi minacos! Halt’, fantomo! 

Se voĉon vi posedas kaj parolon, — 

Parolu! Se per ia bona faro 

Al vi trankvilon povas mi alporti, — 

Parolu! Se danˆgero al la lando 

Minacas kaj ankoraŭ estas eblo 

La landon antaŭsavi, — Ho, parolu 

Kaj se en via vivo vi kolektis 

Trezorojn kaj enfosis en la teron 

Kaj nun pro ili vagas en la noktoj, — 

Parolu! Diru! Restu kaj respondu! 

Haltigu ˆgin, Marcello! ˆ Gi foriras! 

Marcello 

Ĉu piki lin per mia halebardo? 

Horacio Jes, piku lin, se li ne volas stari! 

Bernardo Jen ˆgi! 

Horacio Jen ˆgi! Ho, halt’! 

(La spirito denove aperas.) 

(Koko krias.)


Marcello Ha, ˆgi foriris! (La spirito foriras.) 

Ni lin ofendas! Kontraŭ majesteco 

Ni venas kun sovaˆga atakado! 

Kiel aer’ li estas nevundebla, 

Kaj nia atakado estas vana! 

Bernardo Li volis jam paroli, sed la koko ekkriis. 

Horacio Kaj subite li ektremis, 

Simile al estaˆjo pekoplena 

Ĉe krio de teruro. Oni diras, 

La koko, trumpetisto de l’ mateno, 

Per sia laŭta, forta, hela voĉo 

El dormo vekas dion de la tago, 

Kaj laŭ la krio de la koko tuj 

El akvo, fajro, tero kaj aero 

Spirito ĉiu, kie ajn li vagas, 

Rapidas hejmen; la fantomo pruvis 

Al ni, ke tio estas ne malvero. 

Marcello Li malaperis ĉe la koka krio. 

Mi aŭdis, ke en nokto Kristonaska, 

En kiu sur la teron venas Kristo, 

La koko krias tra la tuta nokto: 

Kaj ne kuraˆgas tiam la spiritoj 

Sin montri, kaj la nokto estas pura, 

La steloj ne minacas, la koboldoj 

Sin kaˆsas kaj la sorĉistinoj dormas: 

Ĉar tiel sankta estas tiu nokto. 

Horacio Mi ankaŭ aŭdis, kaj mi iom kredas. 

Sed vidu, la mateno purpurvesta 

Sin levas sur la roson de l’monteto: 

Ni povas jam forlasi la postenon, 

Kaj mi konsilas: tion, kion vidis 

Ni en la nokto, ni rakontu ĉion 

Al la Hamleto juna; ĉar mi ˆjuras, 

Ke la spirito, por ni tiel muta, 

Al li parolos. 

Ĉu konsentas vi, 

Ke ni al li raportu, kiel amo 

Kaj ˆsuldo al ni fari ˆgin ordonas? 

Marcello Mi petas vin, ni faru ˆgin! Mi scias, 

En kia loko ni lin certe trovos. ( Ĉiuj foriras.)


SCENO II 

Salono en la palaco. 

La reˆgo, la reˆgino, Hamleto, Polonio, Laerto, 

Voltimand, Kornelio, korteganoj eniras. 

Reˆgo Ankoraŭ freˆsa estas la memoro 

Pri l’morto de la kara nia frato; 

Al nia kor’ konvenus nun funebri, 

Kaj kvazaŭ unu frunto de malˆgojo 

La tuta regno devus nun sulkiˆgi: 

Sed tamen la prudento necesigas 

Nin venki la naturon; kun malˆgojo 

Pri la mortinto ni decidis ligi 

Memoron pri ni mem kaj pri la regno. 

Kaj tial ni kun ˆgojo depremita, 

Per unu el l’ okuloj plezurante 

Kaj per la dua larmojn verˆsegante, 

Kun ˆgoj’ funebra, plor’ edziˆgofesta, 

Pesante juste ˆgojon kun doloro, 

Edziˆgis kun l’ edzin’ de nia frato, 

Kun la reˆgino nia kaj vidvino, 

Heredantino de la glora regno. 

Obeis ni per tio ĉi al via 

Konsilo tre prudenta kaj libera, 

Akceptu nian dankon kaj saluton! 

Kaj nun transiru ni al la aferoj. 

Vi scias, ke la juna Fortinbras, 

Ne respektante dece nian indon, 

Pensante eble nun, ke per la morto 

De nia kara frato renversiˆgis 

La ordo kaj la fort’ en nia lando, — 

Ekpensis, ke li estas pli potenca, 

Kaj ekturmentis nin per la postulo 

Redoni nun al li la tutan landon, 

Perditan de mortinta lia patro 

Laŭ plena rajt’ al glora nia frato. 

Ni tial vin kunvokis nun. Aŭskultu 

Decidon nian: Jen ni skribis skribon 

Al l’ onklo de la juna Fortinbras —


Malforta kaj malsana en la lito, 

L’intencon de la nevo li ne scias — 

Ni skribis, ke retenu li la nevon 

De liaj krimaj, arogantaj agoj, 

Ĉar ĉiuj prepariˆgoj ja fariˆgas 

En lia propra lando kaj popolo. 

Vin, bravaj Voltimand kaj Kornelio, 

Ni sendas kun la skribo kaj saluto 

Al la maljuna estro de l’ norvegoj. 

Sed ne ricevas vi la rajton trakti 

Kun la norvego pli, ol en mezuro 

De tio, kion ˆjus ni al vi diris. 

Adiaŭ, kaj per rapideco montru 

Al ni fervoron vian! 

Kornelio kaj Voltimand Kredu, reˆgo, 

Fidele ni plenumos la ordonon. 

Reˆgo Ne dubas ni pri ˆgi. Feliĉan vojon! 

Kaj nun, Laerto, al l’afero via! 

Vi diris, ke vi peti ion volas! 

Pri kio ajn prudenta vi al ni 

Parolos, viaj vortoj ne perdiˆgos. 

Volonte ni plenumos vian peton. 

Ne pli obea estas kap’ al koro, 

Ne pli servema mano al la buˆso, 

Ol la Danuja tron’ al via patro. 

Sciigu nin pri la deziro via. 

(Voltimand kaj Kornelio foriras.) 

Laerto Mi petas vin, permesu al mi, reˆgo, 

Reiri nun Francujon. Mi volonte 

El tie venis tien ĉi, por fari 

La servon mian ĉe l’ kronado via; 

Sed nun, jam plenuminte mian ˆsuldon, 

Sopiras mi denove al Francujo, 

Kaj nun de vi permeson mi petegas. 

Reˆgo Ĉu via patro ˆgin permesas? Kion 

Al tio diras Polonio? 

Polonio Reˆgo! 

Li eldevigis la permeson mian


Per ne ĉesanta ripetado, tiel, 

Ke fine mi al lia peto donis 

Sigelon mian. Nun por li mi petas 

Permeson vian, via reˆga moˆsto. 

Reˆgo Mi liberigas vin. Nun via tempo 

Libere estas al dispono via. — 

Kaj nun al vi mi turnas min, Hamleto, 

Vi, kara nevo, kara filo mia! 

Hamleto (flanken) Sed certe tute fremda per la koro. 

Reˆgo Ankoraŭ ĉiam nuboj sur la frunto? 

Hamleto Ho, ne! Mi staras ja antaŭ la suno! 

Reˆgino Forˆjetu la doloron, kara filo, 

Amikan frunton montru al la reˆgo. 

Ne serĉu kun palpebroj mallevitaj 

Eterne vian patron en la polvo. 

Vi scias ja: la leˆgoj de l’ naturo 

Ne estas refareblaj! Kio vivas, 

Necese devas iam morti. Vivo 

Eterna post la tombo nur ekzistas. 

Hamleto Ho, jes, reˆgino, ĉiuj devas morti. 

Reˆgino Nu kial do la morto de la patro 

Al vi ekˆsajnis tiel eksterorda? 

Hamleto Ekˆsajnis? Ne, ˆgi estas, ho, patrino. 

Ne mia nigra vesto, nek la ˆgemoj, 

Nek la okuloj plenaj de larmaro, 

Nek la funebra vido de l’ vizaˆgo, 

Nek ĉiuj moroj de senkonsoleco 

Min vere montras. 

Ĉio estas ˆsajno. 

Funebron estas tre facile ludi. 

L’ efektivaˆjon portas mi interne; 

Eksteraj gestoj estas ja nur vestoj. 

Reˆgo Tre bela kaj laŭdinda estas via 

Malˆgojo pri la patro la mortinta. 

Sed sciu, ankaŭ via patro perdis 

La patron sian, tiu — ankaŭ sian. 

La filo, laŭ la ˆsuldo de infano, 

Funebri devas kelkan tempon. Tamen 

Obstine kaj sen ia fino plendi, —


Agado tia estas granda peko 

Kaj tute ne konvenas al la viro. 

Ribel’ ˆgi estas kontraŭ la ĉielo, 

Signo de kor’ sovaˆga kaj senbrida, 

De kapo nematura kaj malforta. 

Pri kio ĉiu scias, ke fariˆgi 

ˆGi devis; kio estas tute simpla, 

Plej ordinara fakto en la mondo: 

Pro kia kaŭzo tion ĉi obstine 

Alpreni al la koro? Fi, ˆgi estas 

Pekado kontraŭ Dio kaj naturo, 

Pekado kontraŭ la mortinto mem; 

Malsaˆgo antaŭ pura la prudento, 

Kiu predikas: “patroj devas morti”. 

Kaj kiu ĉiam, de l’ mortint’ unua 

ˆGis nuna tempo, diras kaj ripetas: 

“ ˆ Gi devas tiel esti!” Mi vin petas, 

Forˆjetu la doloron la sencelan 

Kaj vidu patron en persono nia; 

La mondo sciu, ke al nia trono 

Vi estas la sendube plej proksima, 

Kaj, kiel plej amanta el la patroj, 

Mi portas por vi amon plej varmegan 

En mia koro. Ke vi nun reiru 

Al la lernejo alta Vittenberga, 

Ni tion ne dezirus; ni vin petas, 

Vi restu apud ni, amata nevo, 

Unua kortegano, kara filo. 

Reˆgino Vi ne rifuzu al patrino via: 

Mi petas vin, Hamleto, restu hejme. 

Hamleto Al vi obei estas mia ˆsuldo. 

Reˆgo Jen tio estas bele respondita. 

Mi ˆgojas, ke vi restas. Nun, reˆgino, 

La propravola cedo de Hamleto 

Plenigas mian koron per plezuro; 

Kaj tial ni aranˆgos nun festenon, 

Kaj kune kun la sono de l’ pokaloj 

La pafilegoj tondru; ĉiun fojon, 

Kiam la reˆgo levos la pokalon, 

De l’ tero tondro iru al ĉielo,


Tra l’ mondo ˆgojon disportante. — Venu! 

(La reˆgo, reˆgino, Laerto kaj korteganoj foriras.) 

Hamleto Ho, kial ne fandiˆgas homa korpo, 

Ne disflugiˆgas kiel polv’ en vento! 

Sin mem mortigi kial malpermesis 

La Plejpotenca! Dio mia granda! 

Ho, kiel bestaj kaj abomenindaj 

Aperas ĉiuj agoj de la mondo! 

Fi, fi! ˆ Gardeno plena de venenaj 

Malbelaj herboj, ĉie senescepte! 

Apenaŭ pasis du monatoj! Ne! 

Nur ses semajnoj! Tia granda homo! 

Se lin kompari kun la nuna reˆgo, 

Li estis Apolono ĉe Satiro! 

Kaj tiel amis li patrinon mian, 

Ke al la ventoj eĉ li ne permesis 

Vizaˆgon ˆsian tuˆsi! Ho, ĉielo! 

Ho tero! 

Ĉu forgesi estas eble? 

Kaj ˆsi ja lin pasie tiel amis! 

Kaj tamen nun post kelke da semajnoj. . . 

Pri tio mi ne volas eĉ ekpensi! 

Malforto! via nom’ estas: virino! 

Monato! ˆ Si ankoraŭ ne eluzis 

La ˆsuojn, kiujn portis ˆsi, irante 

Funebre post la ĉerk’ de mia patro. 

Verˆsante larmojn kvazaŭ per riveroj. 

Ho Dio mia! Besto senprudenta 

Malˆgojus ja pli longe! Nun edzino 

De mia onklo, frat’ de mia patro, 

Sed ne simila pli al mia patro, 

Ol mi al Herkuleso! Nur monato! 

La signoj de mensogaj ˆsiaj larmoj 

Ankoraŭ de l’ vizaˆg’ ne malaperis, — 

ˆSi estas jam edzino de alia! 

Ho, malbenita rapideco flugi 

En kriman liton, liton de adulto! 

Ne bonon ˆgi alportos! Tamen krevu 

Kor’ mia, sed silentu mia buˆso! 

(Horacio, Bernardo kaj Marcello venas.)


Horacio Salut’ al la reˆgido! 

Hamleto Ha, mi ˆgojas 

Vin vidi! Se memoro min ne trompas, 

Vi estas Horacio? 

Horacio Jes, reˆgido, 

Kaj ĉiam tute preta al vi servi. 

Hamleto Ne nomu min “reˆgido”, sed “amiko”. 

Sed kial vi forlasis Vittenbergon? 

(Al Marcello) Marcello? 

Marcello Jes, reˆgido. 

Hamleto Mi tre ˆgojas 

Revidi vin. (Al Horacio) Sed diru serioze, 

Por kio vi forlasis Vittenbergon? 

Horacio De maldiligenteco, ho, reˆgido 

Hamleto Al malamiko via ne permesus 

Mi tion diri, kaj vi vane penas 

Kredigi min, ke tio estas vero. 

Mi scias, vi ne amas sen laboro 

Vagadi. Kion tie ĉi vi faras? 

Ĉu trinki vi ankoraŭ volas lerni? 

Horacio Mi alveturis al la enterigo 

De via patro. 

Hamleto Ha, ne moku min, 

Kolego; diru, ke vi alveturis 

Al fest’ edziˆga de patrino mia! 

Horacio Jes, vero, princ’, la dua baldaŭ sekvis 

Post la unua. 

Hamleto Vidu, mia kara, — 

Afero simpla de ekonomio: 

De l’ fest’ funebra restis multaj manˆgoj, — 

Por ke la manˆgoj vane ne pereu, 

Edziˆgon fari oni nun rapidis. 

Ho, pli volonte mi en la infero 

Renkontus malamikon plej malbonan, 

Ol tagon tiun ĉi alvivi! ˆ Sajnas 

Al mi, ke mi la patron mian vidas. . . 

Horacio Ha, kie?


Hamleto En l’ okuloj de l’ animo. 

Horacio Mi konis lin, li estis brava reˆgo. 

Hamleto Li estis homo en plej pura senco. 

Al li similan ni neniam vidos. 

Horacio Reˆgido, al mi ˆsajnas, ke mi vidis 

Lin en la lasta nokto. 

Hamleto Vidis? Kiun? 

Horacio La reˆgon, vian patron, mia princo. 

Hamleto La reˆgon? Mian patron? 

Horacio Trankviligu, 

Reˆgido, por momento vian miron 

Kaj elaŭskultu, kion mi raportos 

Pri mirindaˆjo, kies la verecon 

Atestos ambaŭ tiuj ĉi kolegoj. 

Hamleto Pro Dio, ho, rakontu pli rapide! 

Horacio Du noktojn al Marcello kaj Bernardo 

Aperis ˆgi: postene ili staris, — 

Kaj jen en noktomeza silentego 

Aperas antaŭ ili ia ombro, 

Simila tute al la patro via, 

Armita de la kapo ˆgis piedoj; 

Per paˆso serioza kaj majesta, 

Ne rapidante, ˆgi sin preterˆsovas; 

Tri fojojn ˆgi ripetas sian marˆson 

Antaŭ la teruritaj oficiroj, 

Proksime tiel, ke per halebardo 

ˆGin ili povus tuˆsi. Dispremitaj 

De granda timo, ili mute staras 

Kaj eĉ ne provas ion ekparoli. 

Pri la aper’ mistera kaj terura 

Al mi ili rakontis. Mi kun ili 

En la sekvanta tria nokto gardis, 

Kaj jen tre vere en la sama horo, 

Pri kiu ili diris, en la sama, 

Perfekte tiu sama maniero 

Aperis la fantomo. Vian patron 

Mi konis, la fantom’ al li similis, 

Kiel de l’ sama akvo gut’ al guto.


Hamleto Sed kie ˆgi okazis? 

Marcello ˆ Gi okazis 

Sur la teras’, kie ni staris garde. 

Hamleto (al Horacio) Al li parolis vi? 

Horacio Jes, mia princo; 

Sed li al mi eĉ vorton ne respondis. 

Nur unu fojon ˆsajnis, ke li levas 

La kapon kaj moveton ian faras, 

Por ekparoli: sed subite tiam 

Ekkriis laŭte koko la matenon, 

Kaj tuje forrapidis la fantomo 

Kaj malaperis. 

Hamleto Efektive strange! 

Horacio Mi ˆjuras, ke ˆgi estas pura vero! 

Ni ˆgin kalkulis kiel nian devon 

Al vi raporti pri l’ afero. 

Hamleto Vere, 

Sinjoroj, tio min maltrankviligas. 

Ĉu vi hodiaŭ staros gardon? 

Ĉiuj Jes. 

Hamleto Kaj, diras vi, li estis en armaˆjo? 

Ĉiuj Jes, princo. 

Hamleto De la kapo ˆgis piedoj? 

Ĉiuj De l’ kapo ˆgis piedoj, nia princo. 

Hamleto Kaj sekve la vizaˆgon vi ne vidis? 

Horacio Levita estis lia viziero, 

Kaj ni tre bone vidis la vizaˆgon. 

Hamleto 

Ĉu la rigardo estis malafabla? 

Horacio Mieno lia montris pli suferon, 

Sed ne koleron. 

Hamleto Ĉu li estis pala, 

Aŭ ĉu koloron havis en vizaˆgo? 

Horacio Terure pala. 

Hamleto 

Ĉu li vin rigardis? 

Horacio Tre forte.


Hamleto Kial mi kun vi ne estis! 

Horacio Por vi l’ apero estus tro terura! 

Hamleto Tre povas esti. 

Ĉu li longe restis? 

Horacio Apenaŭ centon povus vi kalkuli 

Ĉe nerapida kalkulad’. 

Marcello kaj Bernardo Pli longe! 

Horacio Almenaŭ tiam, kiam mi ˆgin vidis. 

Hamleto La barbo estis griza, ĉu ne vere? 

Horacio ˆ Gi estis tia, kiel mi ˆgin vidis 

Ĉe lia vivo: duonnigre-griza. 

Hamleto Hodiaŭ mi kun vi en nokto staros: 

Denove eble venos la fantomo. 

Horacio ˆ Gi certe venos. 

Hamleto Kaj se ˆgi aperos 

En l’ eksteraˆj’ de mia nobla patro, 

Al ˆgi mi ekparolos, se eĉ tuta 

Al mi minacus la infero. Vin 

Mi ĉiujn petas, se ˆgis nun silentis 

Vi pri l’ apero, tenu ankaŭ plu 

ˆGin en sekreto; kaj al ĉio, kio 

Okazos eble en la nokto, havu 

Okulojn kaj orelojn, sed ne buˆson. 

Per mia amo mi vin rekompencos. 

Adiaŭ do! en la dekdua horo 

Sur la teraso mi vin revizitos. 

Ĉiuj Al via princa moˆsto niaj servoj! 

Hamleto Ne, via amo, kiel al vi mia. 

Adiaŭ do! 

(Horacio, Marcello kaj Bernardo foriras.) 

Spirit’ de mia patro 

En bataliloj! Mi supozas ion 

Malbonan. Ho, se venus jam la nokto! 

ˆGis tiam do trankvile! Malbonaˆjoj 

Kaj krimoj venas al la lum’ de l’ tago, 

Se eĉ murego tera ilin kovras. 

(Foriras.)


SCENO III 

Ĉambro en la domo de Polonio. 

Laerto kaj Ofelio eniras. 

Laerto Pakaˆjo mia estas sur la ˆsipo. 

Adiaŭ, fratineto! Se vi havos 

Okazon, ne forgesu al mi skribi 

Pri via farto. 

Ofelio 

Ĉu vi tion dubas? 

Laerto Sed pri Hamleto kaj pri lia amo 

Konsilas mi al vi, vi ˆgin rigardu, 

Kiel kapricon kaj nur kiel ludon 

De juna sango; bela violeto 

En la printempo: frue elkreskinta, 

Sed ne konstanta, — dolĉa, sed ne daŭra, 

Odoro, ˆguo de momento unu, 

Nenio pli. 

Ofelio Nenio pli? 

Laerto Jes, tiel 

Vi ˆgin rigardu. La natur’, kreskante, 

Grandiˆgas pli ne sole per la korpo 

Kaj per la forto de la sama sento; 

Kun la kreskado de la templo ofte 

ˆSanˆgiˆgas la spirito kaj la servo 

Interne. Nun li eble amas vin; 

Nek trompo nek malico nun makulas 

La virton de l’ animo lia: tamen 

Memoru vi, ke en la rango lia 

De sia volo li ne estas mastro. 

Li mem ja estas sklav’ de sia stato; 

Ne povas li, kiel la simplaj homoj, 

Por si elekti: de elekto lia 

Dependas farto de la tuta regno, — 

Li tial devas gvidi la elekton 

Per la aprob’ kaj voĉo de la korpo, 

Al kiu li mem servas kiel kapo. 

Se li nun diras, ke li amas vin, 

Prudente estas, ke vi al li kredu


Nur tiom, kiom povas li plenumi 

La vorton sian, — tio estas tiom, 

Kiom permesas la komuna voĉo 

De tuta la Danujo. Ekmemoru, 

En kia grad’ honoro via povas 

Suferi, se aŭskultos tro kredeme 

Vi lian kanton, se la koron vian 

Vi perdos kaj al lia persistado 

Malkovros la trezoron vian ĉastan. 

Vi timu ˆgin, fratino mia kara, 

Evitu flaman mezon de la amo, 

Atakon kaj atencon de deziro! 

Knabin’ plej ĉasta perdis jam modeston, 

Se al la lun’ ˆsi montris sian ĉarmon. 

Eĉ virto ne evitas kalumnion, 

L’ infanojn de printempo ofte mordas 

La verm’ ankoraŭ en la burˆgoneco, 

Kaj al la frua roso de juneco 

Spiret’ venena estas plej danˆgera. 

Vin gardu do! Tim’ donas garantion. 

Por la juneco ĉie staras retoj. 

Ofelio La sencon de l’ instruo via bona 

Konservos mi, por gardi mian bruston; 

Sed, bona mia frato, vi ne agu 

Simile al la predikistoj, kiuj 

Predikas krutan vojon al ĉielo, 

Dum ili mem senzorge kaj volupte 

Sur flora vojo de gajeco paˆsas, 

Mokante pri prediko sia propra. 

Laerto Ne timu! Tamen mi tro longe restis. — 

La patro venas jen! (Polonio eniras.) 

(Al Polonio) Duobla beno 

Sendube duobligas la feliĉon: 

Dank’ al okazo mi denove povas 

Adiaŭ al vi diri. 

Polonio Vi ankoraŭ 

La domon ne forlasis? Al la ˆsipo! 

La vento blovas helpe al la vojo, 

Kaj oni vin atendas. Nu, akceptu 

Denove mian benon.


(Li metas la manon sur la kapon de Laerto.) 

Kaj memoru 

Regulojn, kiujn mi al vi instruis: 

Ne ĉian penson metu sur la langon, 

Ne donu tuj al ĉia penso faron. 

Afabla estu, sed ne tro kredema. 

Al la amiko saˆge elektita 

Kunforˆgu vin en fera fideleco, 

Sed gardu vian manon de la premo 

De ĉiu renkontota bona frato. 

Vi gardu vin de ĉia malpaciˆgo; 

Se vi ˆgin ne evitos, — tiam agu 

Fortike, ke la malamik’ vin timu. 

Al ĉiu servu per orelo via, 

Sed ne al ĉiu servu per la buˆso. 

Konsilojn ĉiam prenu vi de ĉiu, 

Sed propran juˆgon en la kapo tenu. 

Laŭ via mon’ mezuru vian veston, 

Sed ĉio estu takta kaj konvena; 

Vin vestu bone, sed ne kiel dando: 

Laŭ vest’ ekkonas oni ofte viron, 

La homoj altastataj en Francujo 

En tiu punkto estas tre zorgemaj. 

Ne prenu prunte kaj ne prunte donu: 

Per pruntedono ofte oni perdas 

Krom sia havo ankaŭ la amikon, 

Kaj pruntepren’ kondukas al ruino 

De la mastraˆjo. Antaŭ ĉio estu 

Fidela al vi mem, — de tio sekvos, 

Ke vi ne estos ankaŭ malfidela 

Al la aliaj homoj. Nun adiaŭ, 

Kaj mia beno vin akompanadu! 

Laerto Adiaŭ, mia patro kaj sinjoro! 

Polonio Jam tempo. Iru, oni vin atendas. 

Laerto Adiaŭ, Ofelio, kaj memoru 

Pri tio, kion diris mi al vi! 

Ofelio Mi bone ˆslosis ˆgin en mia kapo, 

Kaj la ˆslosilon mi al vi fordonas. 

Laerto (al Polonio kaj Ofelio). Adiaŭ! (Foriras.)


Polonio Kia estas la konsilo, 

Pri kiu li parolis? 

Ofelio Pri Hamleto, 

Pri la reˆgido. 

Polonio Ha, jes, ˆgustatempe! 

Mi aŭdis, ke en lasta temp’ Hamleto 

Al vi komencis montri amikecon 

Kaj ke vi mem apartan afablecon 

Al li montradis. Se ˆgi estas vero — 

Mi aŭdis ˆgin en formo de averto — 

Mi devas al vi diri, ke vi mem 

Kredeble ne komprenas tute klare 

Danˆgeron, kiu al filino mia 

Kaj al honoro via nun minacas. 

Kiel vi estas unu kun la dua? 

La veron al mi diru! 

Ofelio De mallonge 

Al mi li ripetadis kelkajn fojojn, 

Ke li estimas min. 

Polonio Ha, ha! Estimo! 

Parolo de nesperta knabineto! 

Kaj kredas vi al la “estimo” lia? 

Ofelio Mi mem ne scias, kiel pri ˆgi pensi. 

Polonio Nu, aŭdu do! Vi estas tre malsaˆga, 

Ke vi akceptas por kontanta mono 

La vortojn, kiuj vere ne enhavas 

Eĉ plej malgrandan indon. Vi vin tenu 

Prudente kaj singarde, ĉar alie 

La malsaˆgeco via la grandega 

Vin pereigos! 

Ofelio Li al mi proponis 

La amon sian pure kaj honeste. 

Polonio Jes, pure kaj honeste! Vi, senkapa! 

Ofelio Li ˆjuris al mi, patro mia kara, 

Per ĉiuj sanktaj ˆjuroj de ĉielo. 

Polonio Kaptiloj por la birdoj! Mi ja scias, 

Ke se la sango bolas, tiam lango 

La ˆjurojn ne avaras. Ho, filino,


Ne prenu vi por fajro tiun flamon, — 

ˆGi lumas, sed ˆgi tute ne varmigas, 

ˆGi estingiˆgas tuj, ne supervivas 

Eĉ la minuton de la promesado. 

De nun kun via virga afableco 

Avaru pli; la paroladon vian 

Vi ˆsatu pli, ne estu tute preta 

Tuj laŭ ordono! La reˆgid’ Hamleto 

Ankoraŭ estas juna, kaj li havas 

Pli grandan liberecon, ol al vi 

Donata povas esti. Ofelio, 

Mallonge mi sed klare al vi diras: 

Ne kredu al ˆjurado lia; ˆjuroj 

Similaj estas trompaj delogantoj, 

Antaŭparoloj de tre pekaj petoj; 

Promesojn piajn ili hipokritas, 

Por pli sukcese veni al la celo. 

Per unu vorto: nun vi eĉ minuton 

Ne restu en intima parolado 

Kun la reˆgid’ Hamleto! Ne kuraˆgu 

Forgesi mian tiun ĉi ordonon! 

Nun iru! 

Ofelio Mi obeos, mia patro. (Ambaŭ foriras.)


SCENO IV 

La teraso antaŭ la palaco. 

Hamleto, Horacio kaj Marcello venas. 

Hamleto Ho, kiel akra estas la aero! 

Horacio Jes, princo, blovas vento malvarmega. 

Hamleto Kioma horo? 

Horacio Baldaŭ la dekdua. 

Marcello Ne, ne, jam la dekdua horo batis. 

Hamleto Ĉu efektive? Mi ne aŭdis. Sekve 

Alproksimiˆgas jam la temp’, en kiu 

Aperas ordinare la spirito. 

(Post la sceno estas aŭdataj tamburado kaj ektondro de 

pafilego.) 

Horacio Ha, kion tio ĉi signifas, princo? 

Hamleto La reˆgo diligente nun pasigas 

La nokton en gajega festenado; 

Kaj ĉiun fojon, kiam li eltrinkas 

Pokalon, pafilegoj al la mondo 

Anoncas la grandfaron de la reˆgo. 

Horacio Ekzistas tia moro? 

Hamleto Jes, sendube. 

Sed pensas mi, ke estas pli honore 

Forgesi tian moron, ol ˆgin sekvi. 

La brua kaj diboĉa festenado 

Alportis al ni tre malbonan gloron 

Ĉe la popoloj de la tuta mondo. 

Drinkistoj oni nomas nin insulte; 

Kaj tiu ĉi makulo malpurigas 

La gloron de plej grandaj niaj faroj. 

Similan sorton ofte ankaŭ havas 

Privataj homoj, se sen propra kulpo 

Makulon ian ili de naturo 

Ricevis; se ekzemple de naskiˆgo — 

En kio ne ilia vol’ ja estis —


Ilia sango estas tro bolanta, 

Rompanta ofte digon de prudento; 

Aŭ se kutimo ilin malbonigis, — 

La mond’ ilin atakas sen kritiko, 

Se eĉ iliaj virtoj estas puraj 

Kaj multenombraj. Grajno da malbono 

Por la okul’ de l’ mondo ofte kovras 

La tutan indon de plej bona homo. 

Horacio Ho, vidu, princo, ˆgi aperas! 

Hamleto Dio! 

Defendu nin, anˆgeloj de ĉielo! 

(Aperas la spirito en armaˆjo.) 

(Li staras kelkajn minutojn senmove.) 

Spirito sankta, aŭ demon’ terura, 

Ĉu el ĉielo aŭ el la infero, 

Ĉu vi intencas bonon aŭ malbonon, — 

Aperis vi en tia nobla formo, 

Ke mi paroli devas. Ho, Hamleto, 

Ho, patro, ho vi, reˆgo de Danujo, 

Respondu! Ho, ne lasu min perei 

En nesciado! Diru al mi, kial 

Sin levis el la tombo viaj ostoj? 

Kaj la ĉerkujo, kien ni trankvile 

Vin metis, kial ˆgi malfermis nun 

La pezan sian buˆson de marmoro, 

Por vin elˆjeti? Kion ˆgi signifas, 

Ke vi, senviva korpo, en armaˆjo 

Denove venis en la lunan lumon, 

Por ektimigi nin, malsaˆgajn homojn, 

Kaj nin ataki per teruraj pensoj 

Ne klarigeblaj por l’ animo nia? 

Por kio? Diru! Kial? Kion fari? 

(La spirito faras signojn al Hamleto.) 

Horacio Li vokas vin, ke iru vi kun li, 

Li kvazaŭ volas ion komuniki 

Nur al vi sola.


Marcello Kun afablaj gestoj 

Li vokas vin pli malproksimen, princo; 

Sed ho, pro Di’, ne iru! 

Horacio Ne, ne iru! 

Hamleto Sed tie ĉi ne volas li paroli, 

Kaj mi lin sekvos. 

Horacio Ho, ne, ne, reˆgido 

Hamleto Nu, kion do mi timos? Mia vivo 

Ne havas por mi indon, kaj l’animo, 

Senmorta, kiel la spirito mem, 

Ja ne bezonas timi la spiriton. 

Li vokas min denove; mi lin sekvos. 

Horacio Sed se li vin allogos al la maro, 

Aŭ eble al la supro de l’ ˆstonego, 

Staranta super la senfunda akvo, 

Kaj tie per terura nova vido 

Subite nebuligos vian saˆgon 

Kaj pereigos vin? Memoru, princo! 

Jam per si mem al ĉiu viva homo 

Terura estas tiu alta pinto, 

Pendanta super la bruantaj ondoj 

De plej profunda loko de la maro. 

Hamleto Li ĉiam vokas. 

(Al la spirito). Iru, mi vin sekvas! 

Marcello (retenante Hamleton). Ho, princo, vi ne iros! 

Hamleto For la manojn! 

Horacio Aŭskultu nin, ne iru! 

Hamleto Mia sorto 

Min vokas, kaj per ˆgi mi sentas nun 

En ĉiu vejno de la korpo mia 

Potencan feran forton de leono. (La spirito faras signojn.) 

Li ĉiam vokas! Lasu! Pro ĉielo! (Li sin elˆsiras.) 

Fantomon faros mi el ĉiu, kiu 

Kuraˆgos min reteni! For! (Al la spirito). Ho, iru! 

Mi post vi iras. (La spirito kaj Hamleto foriras.) 

Horacio Ha, li freneziˆgis!


Marcello Ni sekvu lin! La dev’ al ni ordonas! 

Horacio Ni iru! Kiel tio ĉi finiˆgos?! 

Marcello Malbona io estas en Danujo. 

Horacio Nin gardos la ĉielo. 

Marcello Ni rapidu!


SCENO V 

Izolita loko de la teraso. 

La spirito kaj Hamleto venas. 

Hamleto Ho, kien vi kondukas min? Parolu! 

Mi plu ne iros jam! 

Spirito Aŭskultu! 

Hamleto Diru! 

Spirito Jam proksimiˆgas mia horo. Baldaŭ 

Reiri devos mi al la sulfuraj 

Turmentaj flamoj. 

Hamleto Malfeliĉa patro! 

Spirito Min ne bedaŭru, sed atentu bone, 

Al tio, kion diros mi. 

Hamleto Parolu! 

Atenti estas mia sankta ˆsuldo. 

Spirito Kaj venˆgi ankaŭ, kiam vi ekscios. 

Hamleto Ho, Dio! Venˆgi? Kion? 

Spirito Aŭdu bone. 

Mi estas la spirit’ de via patro, 

Mi estas kondamnita longan tempon 

Vagadi en la nokto kaj bruladi 

La tutan tagon en eternaj flamoj, 

ˆGis mi puriˆgos de la ĉiuj pekoj 

De mia tera vivo. Se ne estus 

Al mi malpermesite paroladi, 

Rakonton tiam povus mi komenci, 

De kiu ĉiu vort’ al vi dispremus 

La koron, rigidigus vian sangon, 

El kapo elsaltigus la okulojn, 

Kaj ĉiun vian haron disstarigus 

Simile al haregoj de histriko. 

Sed la misteroj de posttomba vivo 

Ne devas soni al orelo tera. 

Aŭskultu! Se vi amis vian patron. . . 

Hamleto Ho, Dio!


Spirito Venˆgu por mortigo lia! 

Hamleto Mortigo? 

Spirito Jes, mortigo plej malnobla, 

Terura, nenatura, neaŭdita. 

Hamleto Ho, nomu lin! Ke povu mi tuj flugi, 

Simile al la penso de amanto 

Mi flugu venˆgi tuj. 

Spirito Vi ˆsajnas preta; 

Vi estus dorma, kiel pala herbo, 

Kreskanta sur la bordo de la Leto, 

Se restus vi trankvila. Aŭdu, filo: 

La famon oni faris, ke en tempo 

De mia dormo en ˆgardeno mia 

Serpento mordis min; kaj oni trompas 

Per la mensoga fam’ pri mia morto 

L’orelon de la regno; tamen sciu, 

Ho, nobla mia filo: la serpento, 

De kies mordo mortis via patro, 

Nun portas lian kronon. 

Hamleto Mia onklo! 

Ho, la profeta mia antaŭsento! 

Spirito Jes, tiu plej malnobla adultulo 

(Ho, malbenita sprito, kaj donacoj!) 

Delogis la reˆginon ˆsajne virtan 

Al la plezuroj de malnobla amo. 

Hamleto mia! Ho, kia defalo! 

De mi, kies la amo estis sankta, 

Sendekliniˆga ĉiam de la ˆjuro, 

Farita en la tago de l’ edziˆgo, — 

ˆSi malaltiˆgis al pekulo, kiun 

Per ĉio la naturo ja malbenis! 

Sed kiel virton peko ne delogas, 

Se ˆgi eĉ en ĉiela vest’ aperas, 

Tiel volupto, se eĉ kun anˆgelo 

Vi ligos ˆgin, enuas tamen baldaŭ 

Kaj serĉas ion novan. . . Sed silentu! 

Mi sentas jam aeron de mateno, — 

Mi mallongigos la rakonton. Kiam 

En la ˆgardeno laŭ kutimo mia


Mi dormis post tagmezo, via onklo 

Mallaŭte alˆsteliˆgis kaj enverˆsis 

Al mi en la orelon plej teruran 

Venenon el malgranda boteleto, 

Venenon tian, kiu tre rapide 

Trakuras tuj la tutan homan korpon 

Kaj, kvazaŭ acidaˆjo en la lakto, 

Momente malbonigas en la korpo 

La tutan puran sangon. Mi pereis, 

Kaj lepro mian tutan glatan korpon 

Tuj kovris per abomeninda ˆselo, 

Kaj tiel mi perfide en la dormo 

Per frata mano estis senigita 

De l’ vivo, krono kaj edzino kune, 

Mi estis mortigita en florado 

De miaj pekoj, sen konfesodono, 

Sen komunio sankta; la kalkulon 

Ne resuminte, estis mi sendita 

Kun ĉiuj miaj kulpoj sur la kapo 

Al granda, fina juˆgo. 

Hamleto Ho, terure! 

Spirito Se havas vi animon, ne permesu, 

Ke reˆga lito de Danujo servu 

Por sangomiks’ adulta kaj volupto. 

Sed kiel ajn vi volos tion fari, — 

Vi ne makulu vian filan koron: 

Nenion faru kontraŭ la patrino, — 

ˆSin juˆgos la ĉielo kaj la pikoj 

De ˆsia propra koro. Nun adiaŭ! 

La paliˆgado de l’ lumanta vermo 

Anoncas la aperon de l’ mateno. 

Adiaŭ, filo, kaj memoru min! (Foriras.) 

Hamleto Ho, vi, ĉielo! Tero! Eble ankaŭ 

L’ inferon voki? — Fi, halt’, mia koro! 

Ne maljuniˆgu tuj, ho mia korpo, 

Fortike vi min portu! Vin memori? 

Jes, malfeliĉa patro! Tiel longe, 

ˆGis mia kapo perdos la kapablon 

De ĉia memorado! Vin memori? 

Sed de l’ tabulo de memoro mia


Forviˆsos mi nun ĉion, kio restis, 

Sentencojn ĉiujn el la libroj, ĉiujn 

Pentraˆjojn, postesignojn, kiujn lasis 

Sur ˆgi la pasintaˆjo kaj juneco, 

Observojn kaj la spertojn de la vivo; 

Ordono via vivos tute sola 

De nun en mia cerbo, ne miksita 

Kun io malpli inda. Ho, ĉielo! 

Virino malhonesta kaj perfida! 

Fripono! Vi, fripono ridetanta!. . . 

La tabuleton donu! Mi enskribos, 

Ke oni povas ĉiam ridetadi 

Kaj tamen esti friponeg’. Almenaŭ 

En nia lando tio estas ebla. (Li skribas.) 

Mi vin enskribis, onklo! Nun al mia 

Deviz’! “Adiaŭ kaj memoru min!” 

Mi ˆjuris. 

Horacio (post la sceno). Princo! Princo! 

Marcello (post la sceno). Princ’ Hamleto! 

Horacio (post la sceno). Ho, Dio lin defendu! 

Hamleto (decide, al si mem). Tiel estu! 

Marcello (post la sceno). He! Princo! He! 

Hamleto He! kara mia, he! 

Al mi, birdeto mia, he! mi estas. 

Marcello Nu, kio do sinjoro? 

Horacio Kio nova? 

Hamleto Ho, tre mirinde! 

Horacio Diru, kara princo. 

Hamleto Vi elbabilos. 

Horacio Ne, pro la ĉielo! 

Marcello Mi ankaŭ ne. 

Hamleto He, kion vi parolas? 

Ĉu oni povus kredi?! Vi silentos? 

(Horacio kaj Marcello venas.) 

Horacio kaj Marcello Jes, jes, pro la ĉielo, kara princo!


Hamleto En tuta la Danujo vi ne trovos 

Friponon, kiu estus hom’ honesta. 

Horacio Spirito ne bezonis ja sin levi 

El tombo, por sciigi nin pri tio. 

Hamleto Vi estas prava. Tial mi nun pensas, 

Sen plua disputado ni jam povas 

Al ni la manojn premi reciproke 

Kaj iri hejmen. Iru, kien vokas 

Vin la aferoj kaj deziroj viaj — 

Aferojn kaj dezirojn ĉiu havas — 

Mi ankaŭ, la mizera, iros fari 

Aferon mian, — mi nun iros preˆgi. 

Horacio Malklare kaj tre strange vi parolas. 

Hamleto Ha, mi bedaŭras, ke mi vin ĉagrenas, 

Mi ˆgin bedaŭras el la tuta koro. 

Horacio Vi ne ĉagrenas nin. 

Hamleto Ne, Horacio, 

Ĉagren’ ˆgi estas, pro Patriko sankta. . . 

Pri la spirito do mi al vi diros, 

ˆGi estas tre senkulpa kaj honesta. 

La scivolecon pri la estintaˆjo 

Vi venkos, kiel povos. Nun kolegoj, 

Amataj kunlernantoj kaj amikoj, 

Malgrandan unu peton mi vin petos. 

Horacio Parolu, princo, ni ˆgin certe faros. 

Hamleto Neniu devas scii pri l’ apero 

De nuna nokto. 

Horacio kaj Marcello Ni promesas, princo. 

Hamleto Sed ˆjuru! 

Horacio Pro honoro, mi silentos! 

Marcello Mi ankaŭ, pro honor’! 

Hamleto Sur mia glavo! 

Marcello Ni ˆjuris jam, sinjoro. 

Hamleto Sed mi petas, 

Sur mia glavo ˆjuru al mi. 

Spirito (sub la tero). ˆ Juru!


Hamleto Ha, mia kara! Vi al ni alrampis? 

Nu, bone! La bravul’ aŭskultas. ˆ Juru! 

Horacio Sed kiel ˆjuri? 

Hamleto Ke neniam vi 

Parolos eĉ per unu sola vorto 

Pri tio, kion en la lasta nokto 

Vi vidis. ˆ Juru sur la glavo! 

Spirito (sub la tero). ˆ Juru! 

Hamleto Hic et ubique? ˆ Sanˆgu ni la lokon! 

Al mi, sinjoroj! Metu viajn manojn 

Denove sur la glavon kaj ripetu, 

Ke vi neniam al neniu diros 

Pri la apero de la nokto. ˆ Juru 

Pri tio ĉi sur mia glavo! 

Spirito (sub la tero). ˆ Juru! 

Hamleto Ha, brave, mia talp’! Vi bone fosas! 

Pli malproksimen do, amikoj! 

Horacio Dio! 

Tre strange kaj neniel kompreneble! 

Hamleto Plej bona estos, se vi ˆgin forgesos! 

Ekzistas en ĉiel’ kaj sur la tero 

Pli da aferoj, ol en la lernejoj 

Instruas filozofoj, Horacio. 

Sed venu! Kaj mi tie ĉi denove 

Vin petas, ˆjuru: kiel ajn mirindaj 

Al vi agado mia poste ˆsajnos, 

Se eble poste trovos mi utila 

ˆSajnigi, ke mi perdis la prudenton, — 

Neniam vi kunmetu viajn manojn 

En tia formo, nek la kapon vian 

Balancu tiel, nek per parolado 

Dusenca montru, ke vi ion scias, — 

Ekzemple: “nu, ni scias”, aŭ “ni povus, 

Se ni nur volus”, aŭ “se nur paroli 

Ni povus”, aŭ “ekzistas unu punkto”. . . 

Ne helpu al vi Dio en mizero, 

Se tion ĉi vi faros. — ˆjuru! 

Spirito (sub la tero). ˆ Juru!


Hamleto Ripozu, ho, spirito malfeliĉa! 

Kaj nun, sinjoroj, mi min rekomendas 

Al vi kun mia tuta amikeco. 

Kaj ĉion, kion mi, malriĉa, povas 

Al vi alporti aman kaj amikan, 

Kun Dia help’ al vi mi ne rifuzos. 

Ni iru! Kaj denove mi vin petas, 

La fingron ĉiam tenu sur la buˆso! 

Ni vivas en terura tempo! Ve, 

Ke mi naskiˆgis esti la punanto! 

Nu, venu do! Ni iros ĉiuj kune. 

( Ĉiuj foriras.)


7.30 A. Kofman 

7.30.1 El Iliado 

(Tradukita de A. Kofman) 

KANTO UNUA 

La pesto. — La kolero. 

Kantu, diino, koleron de la Peleido A ˆ hilo, 

ˆGin, kiu al la A ˆ hajoj kaŭzis mizerojn sennombrajn 

Kaj en Aidon deˆjetis multegajn animojn kuraˆgajn 

De herouloj kaj faris korpojn iliajn akiro 

Al rabobirdoj kaj hundoj — fariˆgis la volo de Zeŭso — 

De tiu tago, de kiu disigis sin ekdisputinte 

La ordonanto al viroj, Atrido, de l’ dia A ˆ hilo. 

Kia do dio ekscitis en ili disputon malpacan? 

Filo Latona kaj Zeŭsa. Ekkolerigita de reˆgo, 

Li malsanigis la militistaron, — mortadis popoloj, 

Ĉar malhonoris Atrido ˆ Hrizon, la pastron de l’ dio. 

Por deaĉeti filinon, li kun netaksebla depago 

Venis al ˆsipoj A ˆ hajaj rapidenaˆgantaj, en manoj, 

Sur ora sceptro, la florokronon de dio Apolo, 

La malproksimenˆjetanta, kaj ĉiujn A ˆ hajojn petegis, 

Sed precipe la ambaŭ Atridojn, la ĉefojn popolajn: 

“Ho vi, Atridoj, kaj ĉiuj A ˆ hajoj kuraˆgaj! la dioj, 

Sur Olimpo loˆgantaj, donu al vi ekdetrui 

Urbon Priaman kaj poste hejmen reveni feliĉe. 

Al mi la karan filinon redonu vi pro deaĉeto, 

Estimegante Apolon, la malproksimenpafantan.” 

Jen tiam ĉiuj A ˆ hajoj laŭtege konsentis honoron 

Fari al pastro, de li deaĉeton riĉegan ricevi. 

Tio ne plaĉis nur sole al koro de Agamemnono; 

Li malhonore forpelis lin kaj al li diris minace: 

Gardu vin, ke, maljunulo, mi vin plu ne vidu ĉe ˆsipoj 

Larˆgaj, nun pro malrapido aŭ poste pro la reveno: 

Ĉar malcerte vin helpos la sceptro kaj krono de l’ dio. 

ˆSin do mi ne refordonos antaŭe ol ˆsi maljuniˆgos 

Hejme, en Argo, ĉe mi, malproksime de ˆsia patrujo,

7.30. A. KOFMAN 339 

Laboradante teksaˆjon, kaj mia kunkuˆsantino. 

Sed vi foriru kaj min ne ekscitu, ke sana vi restu. 

Tiel li diris, kaj ˆ Hrizo ektimis, la vorton obeis 

Kaj al la multebruanta maro silente foriris. 

Poste, malproksimiˆgante, li ekpetegis fervore 

Nun Apolon, la filon de la belabukla Latono: 

“Aŭdu, Arˆgentopafarka, apogo de ˆ Hrizo kaj Kilo 

Sankta, potence reˆganta la Tenedoson, vi, glora! 

Se efektive mi vian sanktejon beligis per kronoj 

Aŭ mi iam por vi de plej bonaj kaprinoj kaj bovoj 

Grasajn femurojn bruligis, vi mian deziron plenumu: 

Punu vi per viaj sagoj pro miaj larmoj A ˆ hajojn.” 

Tiel preˆgante li diris, atentis lin Febo Apolo. 

Jen li deiris, koleron en koro. Olimpan altaˆjon, 

Ĉirkaŭfermitan sagujon kaj arkopafon sur ˆsultroj. 

Laŭte sonadis la sagoj sur ˆsultroj de ekkolerinto, 

Dum li kuradis. Li estis simila al nokto. Li poste 

Malproksime de ˆsipoj sidiˆgis, kaj sagon ellasis, 

Kaj el pafarko arˆgenta jen sono terura eksonis. 

Li ekatakis antaŭe nur mulojn kaj hundojn rapidajn, 

Sed jen la sagoj maldolĉaj atingis nun ankaŭ la homojn, 

Kaj malvivuloj senhalte en lignaroj flamadis. 

Militistaron la sagoj flugadis naŭ tagojn, la dekan 

Al kolektiˆgo A ˆ hilo la popolon kunvokis. 

Tion ĉi metis en liajn pensojn la Hero blankmana. 

Ĉar pri Danaoj malˆgojis ˆsi, ilin perei vidante. 

Kiam ili kunvenis kaj kunkolektiˆgis, sin levis 

Inter ili A ˆ hilo rapidapieda kaj diris: 

“Mi, ho, Atrido, nun pensas, revenos ni hejmen, irante 

Ree ĉi tien kaj tien, se nur ni evitos la morton, 

Ĉar la milito kaj pesto A ˆ hajojn mortigas samtempe. 

Sed demandu ni pastron aŭ antaŭdiriston aŭ ankaŭ 

Sonˆgklarigiston, ĉar ankaŭ sonˆgoj elvenas de Zeŭso, 

Ke al ni diru li, kial koleras nin Febo Apolo, 

Ĉu, eble, pro nefarita promeso aŭ pro hekatombo, 

Ĉu, el ˆsafidoj kaj el sendifektaj kaprinoj prenonte 

La odoron oferan, li nin liberigos de pesto.” 

Tiel dirinte, sidiˆgis li. Kaj inter ili sin levis 

La Testorido Kal ˆ haso plej lerta el birddivenistoj,


Kiu konadis estanton, estonton kaj ankaŭ pasinton 

Kaj alkondukis la ˆsipojn Danaajn al Trojo per sia 

Scio profeta, de Febo Apolo al li donacita. 

Li, bonpensanta, sin turnis al ili kaj tiel parolis: 

“Ho, Zeŭsamato A ˆ hilo, al mi vi ordonas klarigi 

La koleregon de malproksimegenˆjetanta Apolo. 

Bone, mi estas dironta, sed vi al mi ˆjuru defendi 

Min efektive favore per viaj paroloj kaj manoj: 

Certe, mi ekkolerigos viron, reˆgantan potence 

Ĉiujn Arganojn, viron, al kiu obeas A ˆ hajoj: 

Reˆgo ja estas tro forta kontraŭe la vir’ subpotenca; 

Se li eĉ tiun ĉi tagon sian malicon subpremos, 

Tamen en koro konservos li sian malicon, ˆgis li ˆgin 

Forellasos. Nun juˆgu vi, ĉu vi min povas defendi.” 

Lin respondante eldiris A ˆ hilo piedorapida: 

“Vi kuraˆgiˆgu, sincere eldiru la dialudaˆjon; 

ˆJuras mi per Zeŭsamato Apolo, al kiu vi preˆgas, 

Malfermante la volon de Dio al la Danaoj, 

Ke, dum mi estos vivanta kaj lumon de l’ suno vidanta, 

Vin tie ĉi ektuˆsos per mano pezega neniu 

El A ˆ hajoj, se vi eĉ nomus mem Agamemnonon, 

Kiu glorigas sin esti plej forta el ĉiuj A ˆ hajoj.” 

Kuraˆgiˆginte, la antaŭdiristo la nemalaŭdebla 

Diris: “Koleras li nek pro promeso, nek pro hekatombo, 

Nur pro la pastro, la malhonorita de Agamemnono, 

Ne forlasinta filinon kaj ne alpreninta depagon. 

Jen kial nin mizerigas li, la malproksimenpafanto, 

Kaj mizerigos ankoraŭ, ne forprenante multpezan 

Manon de l’ pesto, ˆgis estos la ˆgojookula filino 

Ree al patro kaj kune kun sankthekatombo sendita 

En ˆ Hrizourbon. Nur tiam nin eble la dio kompatos.” 

Tiel dirinte, sidiˆgis li, kaj inter ili sin levis 

Agamemnono la vastereˆganta, l’ heroo Atrido, 

Tute malˆgoje; la koron malluman kolero plenigis 

Kaj la okuloj fariˆgis similaj al fajro brilanta. 

Kontraŭ Kal ˆ haso antaŭe li nun furioze ekdiris: 

“Ho, malbonaˆjoportisto, al mi eldirinta neniam 

Favoraˆjon! Vi ˆgojas nur antaŭdiri mizerojn. 

Vi antaŭdiris neniam bonvorton kaj nek ˆgin plenumis,

7.30. A. KOFMAN 341 

Vi ankaŭ nun antaŭdiras al kolektiˆgintaj A ˆ hajoj, 

Ke l’ malproksimenpafanta Apolo ilin nur punas, 

Ĉar mi ne volis pro ˆ Hrizofilino depagon belegan 

Preni. Ho, jes, mi preferas ˆsin havi en mia domego, 

Mi ˆsin preferas eĉ pli ol Klitemnestron, kun kiu 

Mi edziˆgis dum ˆsia virgeco. La ˆ Hrizofilino 

Al ˆsi ne cedas per kresko, talio, prudento, teksado. 

Sed mi konsentas redoni ˆsin, se tio estas pli bona, 

Ĉar mi la savon popolan, kaj ne la pereon deziras; 

Sed vi alie honore donacu min, ke mi ne restu 

Unu ne rekompencita, ĉar tio ne estas konvena, 

Ĉiuj vi vidas, ke mia donaco foriras de mi nun.” 

Al li kontraŭe respondis A ˆ hilo piedorapida: 

“Ho, vi plej glora Atrido, kaj plej profitama el ĉiuj, 

Al vi pro kio A ˆ hajoj aldonos honoran donacon? 

Oni ne scias, ĉu restas ankoraŭ riĉeco komuna, 

Ĉar la akiron el urboj rabitaj ni jam disdividis, 

Estas ne bone ˆgin rekolektigi por ree dividi. 

Sed vi ellasu ˆsin pro la honoro do dioj; A ˆ hajoj, 

Ni, al vi pagos trioble, kvaroble, se Zeŭso detrui 

Iam permesos al ni la Trojon murofortegan.” 

Al li kontraŭe respondis Agamemnono, la ĉefo: 

“Kia ajn estas kuraˆga vi, diosimila A ˆ hilo, 

Trompi ne penu min: vi ne admonos min nek superruzos. 

Ĉu vi, mem konservante donacon, vi volas, ke nur mi 

Estu rabita de mia, ke mi ˆgin ellasu senpage? 

Bone, nur se anstataŭos A ˆ hajoj ˆgin per alia 

Rekompenco de kosto egala, laŭ mia deziro. 

Sed se ili rifuzos, mi prenos ˆgin mem: la donacon 

Vian aŭ la donacon Ajaksan aŭ l’ Odisean; 

Prenos min ˆgin, — senigita de ˆgi ekkoleros la viro. 

Sed iafoje pri tio ni reparolos ankoraŭ. 

Nun ni surmetu sur maro sankta la ˆsipon nigretan, 

Ni kolektigu en ˆgi da remistoj amason sufiĉan, 

Metu en ˆgi l’ hekatombon kaj ˆ Hrizofilinon ruˆgvangan. 

Unu el viroj konataj estos la ĉefo: Ajakso, 

Eble Idomeneo, aŭ Odiseo la dia, 

Aŭ vi mem Peleido, vi, la plej terura el viroj — 

Por oferante pacigi la Malproksimegenˆjetantan.” 

Al li respondis minace A ˆ hilo piedorapida:


“Ve al mi! Senigita de honto, vi, profitamulo, 

Kiu A ˆ hajo de nun viajn vortojn obei ekvolos, 

Kun vi irante aŭ kontraŭ viroj batalon farante? 

Ĉar mi alvenis ne pro ponardegojnˆjetistoj Trojanoj 

Kontraŭbatali, ĉar ili kulpiˆgis je mi en nenio. 

Ili neniam ĉevalojn aŭ bovojn de mi ekdeprenis 

Aŭ fruktportantajn kampegojn, en Ftio la multeloˆgita 

Fruktojn ruinis, ĉar inter ni estas ja multe da ombraj 

Montoj kaj ankaŭ la maro bruanta. Nur vin, plej senhontan, 

Sekvis ni, por ke vi ˆgoju, portante ekvenˆgon al Trojo 

Pro Menelao kaj ankaŭ pro vi mem, vi hundosimila. 

Sed tion ĉi ne atentas, nek zorgas vi tion ĉi tute; 

Min eĉ minacas vi preni donacon, de mi akiritan 

Per mia peno, kaj al mi de la A ˆ hajidoj donitan. 

Tamen do mi ja neniam ricevas donacon egalan 

Al la via post rabo de urbo per la A ˆ hajoj. 

Plej malfacilan laboron en laciganta batalo 

Miaj manoj faradas, sed kiam venas divido, 

La rekompenco plej granda venas al vi; mi, kontraŭe, 

De malmulto kontenta, revenas laciˆge al ˆsipoj; 

Nun mi foriras en Ftion, ĉar estas certe pli bone 

Hejmen reveni en ˆsipoj fleksitaj. Mi ne deziras 

Malhonorita de vi plu kolekti por vi nun riĉecojn”. 

Al li respondis nun Agamemnono, la ĉefo de viroj: 

“Nu do, vi kuru do, se via koro al tio vin igas; 

Mi vin pro mi ja ne petas restadi, mi havos aliajn, 

Por akiri honoron, precipe la Zeŭson-zorganton. 

El diaj reˆgoj vi estas por mi la plej malamata. 

Ĉar vi ĉiam preferas malpacojn, batiˆgojn, batalojn. 

Se pli da forto vi havas, donita ˆgi estas de dio. 

Hejmen revenu vi kun viaj ˆsipoj kaj viaj kolegoj, 

Reˆgu vi Mirmidonojn pace, pri vi mi ne pensas, 

Mi ne atentas vian koleron, kaj mem mi minacas: 

Kiel Febo Apolo deprenas de mi ˆ Hrizoidon, 

Kiun forsendas mi per mia ˆsipo kaj miaj amikoj, 

Tiel mi mem vian tendon eniros kaj forelkondukos 

Vian donacon, ruˆgvangan la Brizeidon: vi sciu, 

Kiom mi estas pli alte ol vi, kaj ke ĉiu teruru 

Al mi sin egaligi kaj al mi kontraŭparoli.” 

Tiel parolis li, kaj Pelopido forte doloris,

7.30. A. KOFMAN 343 

Inter du pensoj ˆsancelis la koro en brusto, en vila: 

Ĉu, eltirinte de flanko glavon akregan, aliajn 

Militistojn forpeli kaj la Atridon mortigi, 

Aŭ humiligi koleron kaj sian koron ekbridi. 

Dum en animo kaj koro li pensis pri tio kaj grandan 

Glavon el ingo eltiris, alvenis al li el ĉielo 

La diino Ateno, sendita de Hero blankmana, 

Kiu amis kaj zorgis ambaŭ heroojn egale. 

ˆSi poste li nun stariˆgis, lin kaptis per blondkapoharoj, 

Sole al li aperinte: ˆsin ĉiu alia ne vidis. 

Ektimiˆginte, sin turnis A ˆ hilo kaj tuj ekrekonis 

Palas-Atenon, terure ˆsiaj okuloj brilegis. 

Kaj li komencis paroli kaj diris la vortojn flugilajn: 

“Kial vi venis, filino de Zeŭso ˆsildontenanta, 

Ĉu por ekvidi la arogantaˆjon de Agamemnono? 

Sed mi eldiras al vi, kaj mi pensas, ke tio fariˆgos, 

La fiereco senbrida baldaŭ lin pereigos.” 

Al li respondis Ateno, la bluokula diino: 

“Por kvietigi koleron vian mi venis, se restos 

Vi obeema; min sendis Hero, diino blankmana, 

Kiu vin ambaŭ egale samtempe amas kaj zorgas. 

Vi do nun finu malpacon, kaj ne elprenu glavegon, 

Certe, per vortoj vi povas insulti lin laŭ via volo. 

Mi al vi diras, kaj tio ĉi estos efektivigita: 

Iam vi havos trioble da luksaj, belegaj donacoj 

Pro tiu ĉi fiereco. Detenu vin nun kaj obeu.” 

ˆSin respondante, eldiris A ˆ hilo rapidapieda: 

“Vere, estas bezone vian ordonon obei, 

Malgraŭ la koro kolera: ĉar tio ĉi estas pli bona: 

La obeantan al dioj dioj volonte atentas.” 

Diris li, kaj sur arˆgentan tenilon li metis la manon, 

Ree enmetis glavegon en ingon, ne malobeante 

Vortojn diinajn. ˆ Si baldaŭ ekflugis Olimpon, loˆgejon 

De dio Zeŭso ˆsildontenanta, al dioj aliaj. 

Sed Peleido returnis sin kun parolo kolera 

Al Atrido: li sian koleron ne ekĉesigis: 

“Ho, vi drinkanto kun hunda rigardo, kun cerva kuraˆgo! 

Vi en la koro neniam havas kuraˆgon vin armi, 

Por kune kun la popolo batali aŭ kun la A ˆ hajoj


Plej eminentaj embuski vin: tio laŭ vi estas — morto. 

Jes! prefereble ja estas en vasta tendaro A ˆ haja 

Vian kontraŭdiranton senigi de lia donaco. 

Reˆgo-popolmanˆgegulo, netaŭgulojn reˆganta! 

Ĉar, Atrido, alie vi lastan fojon ofendus. 

Sed al vi mi nun diras kaj faras ˆjuron grandegan, 

ˆJuras mi je tiu sceptro, neniam florojn kaj branĉojn 

Renaskonta, estante lasinta en montoj la trunkon, 

Kaj ne reekfloronta (ĉar fero de ˆgi ekdemetis 

ˆGiajn foliojn kaj ˆselon), kaj portadata en manoj 

De A ˆ hajidoj-juˆgistoj, gardantaj la leˆgojn, venantajn 

De l’ dio Zeŭso; mi ˆjuras je tiu ĉi ˆjuro grandega, 

Ke eksopiros tuj ĉiuj A ˆ hajoj, serĉante A ˆ hilon. . . 

Tamen, malgraŭe doloro via, ne povos vi helpi 

Ilin, ekmortigotajn amase per man’ de Hektoro 

La virbuĉanto, kaj vian vi koron mordetos, ke estis 

Vi plej kuraˆgan el ĉiuj A ˆ hajoj malestiminta”. 

Tiel dirinte, sur teron ekˆjetis li sian sceptron, 

Beligitan de najloj oraj, kaj baldaŭ sidiˆgis. 

Sed Atrido koleris ankaŭ. Kaj levis sin poste 

La dolĉalingva kaj tondravoĉa Nestoro el Pilo, 

El kies buˆso fluadis dolĉamiela parolo; 

Estis li nun travivinta jam du generaciojn, 

Kiuj naskiˆgis kaj vivis kune kun li en la sankta 

Urbo Pilo, hodiaŭ li superreˆgis la trian. 

Jen li, bonepensanta, eldiris al la kolektiˆgo: 

“Ve, ho kia malˆgojo surfalas sur teron A ˆ hajan! 

Certe, ekˆgojos Priamo kaj kune kun li Priamidoj, 

Ankaŭ l’ aliaj Trojanoj eksentos ĉarmegon en koro, 

Se ili aŭdos, ke vi nun malpacas, vi, kiuj estas 

En konsiloj plej altaj kaj en bataloj unuaj. 

Sed vi aŭskultu, ĉar ambaŭ pli junaj vi estas ja ol mi. 

Iam mi havis aferon kun viroj ankoraŭ pli fortaj 

Ol vi, sed miajn konsilojn ili neniam malˆsatis. 

Vidis neniam mi kaj ne ekvidos jam virojn similajn, 

Kiel Pirito kaj Drio, kiu potencis popolojn, 

Kiel Kenco aŭ Eksadio aŭ Polifemo 

Diosimila kaj dia Tezeo, la filo Egea. 

Ili estis pli fortaj ol ĉiuj, sur tero naskitaj, 

Kaj, plej fortaj estinte, batalis nur kontraŭ plej fortaj,

7.30. A. KOFMAN 345 

Kontraŭ montaj monstregoj, ilin fordetruante. 

Kune kun ili mi estis milita kolego el Pilo, 

El malproksima lando: alvokis min tiuj ĉi viroj: 

Kune kun ili batalis mi, kaj kontraŭ ili nenia 

Homo, sur tero naskita, havis kuraˆgon batali. 

Sed ankaŭ ili konsilon mian obee atentis. 

Nun vi ankaŭ obeu: obei ja estas pli bone. 

Vi, Atrido potenca, ne prenu de li la knabinon, 

Sed ĉe li lasu donacon, donitan de la A ˆ hajidoj, 

Sed ankaŭ vi, Peleido, ĉesu kun reˆgo disputi 

Malpacante: konvenas ja honoro pli alta 

Al la sceptroportanta, kiun Zeŭso glorigas; 

Kaj se vi estas pli forta kaj filo de dia patrino, 

Estas li ja pli potenca, ĉar reˆgas li multajn popolojn. 

Vi, Atrid’, humiligu la koron, mi mem vin petegas, 

Kontraŭ A ˆ hilo demetu vian koleron: li estas 

Forta apogo A ˆ haja en pereigema milito.” 

Diris al li respondante Agamemnono potenca: 

“Vere! Vi, ho maljunulo, ĉion eldiris konvene, 

Sed tiu viro deziras esti pli alta ol ĉiuj, 

Volas estriˆgi je ĉiuj, volas ordoni al ĉiuj 

Kaj doni leˆgojn, al kiuj, certe, neniu obeos. 

Se lin la dioj eternaj instruis ˆjetadi ponardon, 

Ĉu ili ankaŭ pro tio permesis al li — nin insulti?” 

Lin interrompis kaj diris diosimila A ˆ hilo; 

“Ho, mi, certege, nur estus timulo kaj netaŭgulo, 

Se mi vin kontentigadus je ĉio, kion vi volas. 

Vi de aliaj postulu tion, tamen al mi vi 

Ne ordonu, ĉar mi ne intencas al vi humiliˆgi. 

Tion mi diras al vi, kaj ˆgin vi konservu en koro: 

Mi la manon armitan ne levos pro la knabino 

Kontraŭ vi aŭ aliaj: vi donis kaj vi ˆsin deprenas. 

Sed el mia cetera havo en ˆsipoj rapidaj 

Vi nenion deprenos kontraŭ mia bonvolo. 

Sed se vi volas, elprovu, ke ĉiuj kune ekvidu, 

Kiel el vi nigra sango ĉirkaŭ ponardo ekfluos.” 

Tiel ili disputis per malamikaj paroloj 

Kaj, leviˆginte, dislasis ĉe ˆsipoj la kolektigitajn. 

Peleido foriris al tendoj kaj ˆsipoj rapidaj 

Kune kun Menetiido kaj kune kun siaj kolegoj,


Sed Atrido surmetis sur maron ˆsipon rapidan, 

Dudek remistojn elektis kaj metis en ˆgin hekatombon 

Por la dio kaj ankaŭ la ˆ Hrizofilinon ruˆgvangan, 

Kaj Odiseo multsaˆga tie estis ˆsipestro. 

Ĉiuj sidiˆgis kaj baldaŭ eknaˆgis sur vojon malsekan. 

Kaj al popoloj ordonis purigi sin Agamemnono. 

Ili purigis sin kaj la malpuron en maron enˆjetis, 

Kaj sendifektajn hekatombojn oferis al dio: 

Bovojn kaj kaprinojn ĉe bordo senfrukta de l’ maro, 

Kaj l’ odoro ofera en fumo suriris ĉielon. 

Tiel ili penadis, sed dume Agamemnono 

Tion ne lasis, per kio li ˆjus A ˆ hilon minacis: 

Vokis rapide li Taltibion kaj Eŭribaton, 

Kiuj estis liaj heroldoj kaj lertaj servantoj. 

“Iru vi tien, en tendon de la Peleido A ˆ hilo, 

Prenu vi la Brizeidon ruˆgvangan kaj ˆsin alkonduku, 

Se do li ˆsin ne redonos, mi mem ˆsin jam tiam deprenos, 

Al li venonte kun aro, kaj tio lin plu ektimigos.” 

Tiel dirinte, forsendis li ilin kun vorto minaca. 

Ili al bordo de l’ maro senfrukta malˆgoje foriris 

Kaj al la tendoj kaj ˆsipoj de Mirmidonoj alvenis. 

Lin do ili ektrovis ĉe tendo, ĉe ˆsipo nigreta 

Tie sidanta, kaj ilin vidinte ne ˆgojis A ˆ hilo. 

Ekkonfuzitaj pro timo kaj respektego pri l’ reˆgo, 

Ili stariˆgis sen ia parolo, sen ia demando, 

Sed li mem tion penetris per sia koro kaj diris: 

“Bonan venon, heroldoj, senditoj de Zeŭso kaj homoj! 

Alproksimiˆgu, ĉar kulpaj estas ne vi, sed Atrido, 

Kiu venigis vin pro la filino ruˆgvanga de ˆ Hrizo. 

Dia Patroklo, knabinon vi elkonduku, ke ili 

ˆSin ekdeprenu. Kaj estu ili mem la atestoj 

Antaŭ la dioj feliĉaj, antaŭ homoj mortemaj, 

Antaŭ la reˆg’ furioza, ke kiam oni ankoraŭ 

Mian helpon bezonos por malhonoron formeti 

De aliaj! Ho, certe, pro pereema malsaˆgo 

Li, Atrido, ne povas rigardi antaŭen, nek posten, 

Por fortikigi A ˆ hajojn, batalantajn ĉe ˆsipoj.” 

Tiel li diris. Patroklo obeis la karan amikon: 

Li elkondukis el tendo kaj donis knabinon ruˆgvangan

7.30. A. KOFMAN 347 

Al la senditoj, kaj tiuj foriris al ˆsipoj A ˆ hajaj; 

Kaj ne volonte kuniris knabino. Dume A ˆ hilo 

Iris plorante for de amikoj kaj tie sidiˆgis, 

Sur la bordo de l’ maro; rigardis li maron malluman, 

Manojn eltiris kaj sian karan patrinon petegis: 

“Mia patrino, ĉar vi min por tempo mallonga eknaskis, 

Devus almenaŭ aljuˆgi honoron al mi l’ Olimpano 

Zeŭso altetondranta, sed li tute min ne honoras! 

Jen Atrido, la vastereˆganta Agamemnono, 

Min malhonoris estinte de mi forrabinta donacon.” 

Tiel li diris plorante; atentis lin lia patrino, 

La estiminda, en profundegaˆjoj de maro, ĉe l’ patro 

Maljuniˆginta, kaj venis el maro ˆsi kiel nebulo, 

Kaj apud li, elverˆsanta larmojn, ˆsi alsidiˆgis. 

Lin karesante per mano, ˆsi la parolon eldiris: 

“Filo, pro kio vi ploras? pro kio la koro malˆgojas? 

Ho, vi kaˆsu nenion, ke ambaŭ tion ni sciu.” 

Diris, profunde ˆgeminte, Aˆ hilo rapidapieda: 

“ Ĉion vi scias, patrino, pro kio rakonti konaton? 

Tebon aliris ni, sanktan urbon de Eetiono, 

Kaj ˆgin detruis kaj ĉion tien ĉi forelkondukis; 

La Aˆ hajidoj honeste l’ akiron dividis kaj oni 

ˆHrizofilinon ruˆgvangan elektis por la Atrido. 

ˆHrizo do, pastro de malproksimegenˆjetanta Apolo, 

Venis al ˆsipoj rapidaj de kuproarmitaj Aˆ hajoj, 

Por deaĉeti filinon per netaksebla depago, 

La florkronon portante de malproksimegenˆjetanta 

Dio sur ora sceptro, kaj la Aˆ hajojn petegis, 

Sed l’ Atridojn, la ambaŭ ĉefojn popolajn — precipe. 

Tiam ĉiuj Aˆ hajoj laŭtege konsentis honoron 

Fari al pastro, de li deaĉeton riĉegan ricevi. 

Tio ne plaĉis nur sole al koro de Agamemnono, 

Li malhonore forpelis kaj lin minacis per vortoj. 

La maljunulo foriris kolere, sed Febo Apolo 

Lian petegon atentis, ĉar amis li multe la pastron. 

Sendis li al Argoanoj sagojn malbonajn amase, 

Tiam mortadis popoloj, ĉar sagoj de l’ dio flugadis 

Ĉie en vasta tendaro Aˆ haja. Sciigis nin tiam 

Antaŭdiristo scianta pri volo de dio Apolo;


Mi mem unua konsilis rapide pacigi la dion. 

Sed Atrido koleris: subite levinte sin, diris 

Li la parolon minacan, hodiaŭ plenumiˆgintan. 

La ˆgojokulaj A ˆ hajoj ˆsin, vere, venigas per ˆsipo 

Hejmen en ˆ Hrizon kaj ankaŭ donacojn por la Potenculo, 

Sed ˆjus deprenis l’heroldoj de mi el mia la tendo 

La Brizeidon, donacon honoran de A ˆ hajidoj. 

Helpu do vi vian filon noblan, se povas vi helpi. 

Vi sur Olimpon suriru kaj Zeŭson petegu, se iam 

Vi lian koron ˆgojigis per paroloj aŭ agoj, 

Ĉar mi vin ofte aŭdadis gloriˆgi en domo de l’ patro, 

Ke l’ ĉirkaŭitan de nigraj nubegoj Kronidon vi sola 

El senmortema diaro de malhonora pereo 

Igis for, dume kateni minacis lin ĉiuj aliaj: 

Hero kaj Posejdono kaj ankaŭ Palas-Ateno. 

Sed vi venis, diino, formetis de li la katenojn, 

Sur Olimpon la vastan vokinte Centmanon, nomatan 

Breareo de dioj kaj — Egeono de homoj, 

Ĉar li estas multege pli forta ol lia patro; 

Apud Kronido sidiˆgis li fiera de gloro, 

Kaj lin teruris la dioj kaj timis Zeŭson kateni. 

Rememorigu lin, antaŭ li sidiˆgu kaj liajn 

Vi ĉirkaŭprenu genuojn, ke volu li helpi Trojanojn 

Aŭ ˆgis tendaro kaj ˆsipoj la A ˆ hajidojn forpeli 

Mortigatojn, ke ĉiuj sciiˆgu la krimon de l’reˆgo, 

Ke li mem, Agamemnono Atrido, la ĉefo de viroj 

Sciu l’ ofendon, faritan al plej kuraˆga A ˆ hajo.” 

Larmojn verˆsante, respondis al sia filo Tetido: 

“Ve al mi, ke edukis mi vin, por mizeroj naskitan! 

Ho, se vi povus ĉe ˆsipoj sen larmoj kaj sen malˆgojo 

Sidi, ĉar estos nelonge vi, tute ne longe vivanta. 

Nun ne longtempa kaj pli malfeliĉa ol ĉiuj vi estas 

Per unu fojo. Ho, mi vin por malfeliĉo eknaskis. 

Tion al tondronˆjetanta Zeŭso, se volos li aŭdi, 

Iras mi diri nun supren, sur multaneˆgan Olimpon. 

Vi do, sidante ĉe ˆsipoj rapidaj, ne ĉesu koleri 

La A ˆ hajidojn kaj tute detenu vin de la milito. 

Zeŭso hieraŭ festeni al Etiopoj senpekaj, 

Ĉe l’Okeano, foriris kaj kune kun li — la diaro, 

Tamen la tagon dekduan revenos li hejmen, Olimpon.

7.30. A. KOFMAN 349 

Tiam eniros mi kupran domon de Zeŭso, mi liajn 

Ekĉirkaŭprenos genuojn, mi lin inklinigi esperas.” 

Tiel dirinte, foriris ˆsi. Kaj li restigis koleron 

En la koro pro sia ruˆgovanga knabino, 

Malgraŭ li forkondukita perforte. Sed Odiseo 

En ˆ Hrizourbon alvenis kun hekatombo la sankta. 

En la havenon profundan veninte, tuj ili formetis 

Velojn kaj ilin kunligis en ˆsipoj kaj al la mastejo 

Maston altiris, rapide ˆgin sur ˆsnuregojn mallevis 

Kaj en havenon enpelis per remiloj la ˆsipon, 

Tie ĉi ankron elˆjetis kaj ligis al bordo ˆsnuregojn. 

Mem ili teron suriris kaj l’hekatombon kunprenis 

Por dio Febo Apolo malproksimegenˆjetanta, 

Ankaŭ eliris ˆ Hrizido el ˆsipo la martranaˆganta, 

ˆSin al altaro kondukis nun Odiseo multsaˆga, 

Kaj redoninte en brakojn de l’patro, li tiel eldiris: 

“ ˆ Hrizo, venigis min Agamemnono, la ĉefo de viroj, 

Por la filinon redoni kaj hekatombon oferi 

Al Apolo, ke por A ˆ hajidoj paciˆgu la dio, 

Kiu pezegajn mizerojn alsendis nun al Argoanoj.” 

Tion li diris, ˆsin donis en liajn manojn; la patro 

ˆGoje ricevis la karan filinon. L’A ˆ hajoj al dio 

La hekatombon majestan ordigis ĉirkaŭe l’altaro 

Bonkonstruita, eklavis la manojn kaj prenis l’hordeon. 

ˆHrizo do levis la manojn supren kaj laŭte ekpreˆgis: 

“Aŭdu, Arˆgentopafarka, apogo de ˆ Hrizo kaj Kilo 

Sankta, potence reˆganta la Tenedoson. Kiele 

Vi jam antaŭe atentis mian petegon vokantan 

Kaj min trankviligis, mizeriginte l’A ˆ hajojn, 

Tiel same vi ree mian deziron plenumu 

Kaj de A ˆ hajoj forigu la teruregajn mizerojn.” 

Tiel li diris, preˆgante, atentis lin Febo Apolo. 

Sed post la preˆgo disˆjetis ili la sanktan hordeon, 

Kolojn defleksis al bestoj, ekbuĉis kaj felojn deprenis 

Kaj femurojn eltranĉis, ilin envolvis per graso 

Duobligite, por pecoj da kruda viando kovrinte; 

Ilin bruligis la pastro sur ˆstipoj kaj nigran vinon 

Verˆsis sur ili; lin knaboj kun kvindentiloj ĉirkaŭis. 

Forbruliginte femurojn kaj l’ internaˆjojn provinte,


Ili distranĉis la reston pece kaj metis sur stangojn, 

Rostis ˆgin pene kaj fine demetis ˆgin. Post la laboro 

Ili aranˆgis festenon, kaj tiam la koroj iliaj 

En tiu bonaranˆgita festeno mankis nenion. 

Post kvietigo de la malsato kaj de soifo 

Knaboj plenigis ˆgis randoj kalikojn per la trinkaˆjo 

Kaj, komencinte de dekstre, al ĉiuj pokalojn disdonis. 

Daŭre la tago l’A ˆ hajoj per kantoj pacigis la dion, 

Belan peanon kantadis la maljunuloj A ˆ hajoj, 

Glorigadante Apolon, kaj ˆgojis li en sia koro. 

Kiam la suno subiris kaj mallumo fariˆgis, 

Ili ĉe la ˆsnuregoj, tenintaj la ˆsipon, ekdormis. 

Sed kiam la rozafingra Eos’, el nebuloj naskita, 

Levis sin, ili fornaˆgis al vasta tendaro A ˆ haja, 

Venton favoran al ili donis Febo Apolo. 

Ili starigis la maston, disstreĉis la velojn blankegajn, 

Vento ekblovis en mezon de veloj, kaj ondo purpura 

Ĉirkaŭ la kilo de l’ ˆsipo naˆganta fortego ekbruis, 

Kaj ˆgi ekkuris sur ondoj, rapide la vojon farante. 

Poste, veninte al vasta tendaro de la A ˆ hajidoj, 

Ili eltiris la ˆsipon nigretan sur bordon la sablan 

Kaj, ˆgin subapoginte alte per traboj longegaj, 

Ili ne malrapidante disiris en tendojn kaj ˆsipojn. 

Li do koleris, sidante ĉe ˆsipoj rapidenaˆgantaj, 

Li, Peleido kuraˆga, la dia piedorapida. 

Li en konsilojn, virojn glorigadantajn, ne venis, 

Nek en batalojn. Sed lian koron mordetis malˆgojo 

Pro la restiˆgo senaga: soifis li bruon, batalon. 

Jen apenaŭ dekdua matenĉielruˆgo aperis, 

Sur Olimpon revenis l’eternevivanta diaro. 

Zeŭs antaŭiris. Tetido do ne forgesis la peton 

De ˆsia filo, ˆsi iris el maro kaj levis sin kune 

Kun frumatena nebulo ĉielon kaj altan Olimpon; 

Tie ĉi trovis ˆsi Zeŭson, aparte de dioj aliaj 

Sur la supraˆjo plej alta de multekapa Olimpo. 

ˆSi alsidiˆgis kaj ĉirkaŭprenis per mano maldekstra 

Liajn genuojn, per dekstra lian mentonon ektuˆsis, 

Kaj potenculon Kronidon-Zeŭson ˆsi ekpetegis: 

“Ho, patro Zeŭso, se mi al vi inter diaro ekplaĉis

7.30. A. KOFMAN 351 

Iam per vorto aŭ faro, plenumu vi mian deziron: 

Vi mian filon ekvenˆgu, mortonton pli frue ol ĉiuj; 

Agamemnono, la ĉefo de viroj, lin malhonoris, 

De li preninte donacon kaj mem ˆgin forekrabinte. 

Sed vi lin venˆgu, Antaŭpripensanta, ho, Zeŭso potenca! 

Vi al Trojanoj donacu venkadon, ˆgis A ˆ hajidoj 

Mian filon honoros kaj rekompencos lin glore.” 

Tiel ˆsi diris. Al ˆsi ne respondis la nubopelanto 

Zeŭso kaj longe silentis. Tetido do forte alpremis 

Sin al ĉirkaŭprenitaj genuoj kaj reekpetegis: 

“Ne ˆsanceliˆgu: promesu kaj donu al mi la konsenton 

Aŭ do — rifuzu (ne timas ja vi), ke tuj nun mi sciu, 

Ĉu mi el ĉiuj estas plej malestimata diino.” 

Al ˆsi respondis indigne Zeŭso la nubkolektulo: 

“Vere, malbona afero estos, se vi kontraŭ Hero 

Igos min, kaj ˆsi per vortoj insultaj min ekkolerigos; 

ˆSi jam sen tio en rondo de ĉiuj dioj senmortaj 

Kontraŭ mi ĉiam disputas, dirante — mi helpas Trojanojn. 

Tamen vi nun forrapidu, ke Hero vin ne ekvidu. 

Mi jam prizorgos, por vian deziron plenumi, kaj al vi 

Mi la kapon balancos, por ke al mi vi konfidu: 

Tio ĉi estas de miaj promesoj por ĉiuj senmortaj 

Garantiaˆjo sanktega, ĉar estas ne redonebla, 

Ne refarebla la vorto, donita dum kapobalanco.” 

Ĉe tiuj vortoj mallevis Zeŭso la brovojn mallumajn, 

Kaj l’ ambroziaj buklharoj de l’ Potenculo subfalis 

De la kapo senmorta, la vasta Olimpo ektremis. 

Tiel konsiliˆginte, ili disiris nun. ˆ Si do 

Maron profundan rapidis de la brilega Olimpo. 

Zeŭso eniris palacon sian, kaj ekleviˆginte 

Iris la dioj renkonte al patro ilia, neniu 

Kuraˆgiˆgis atendi lin: ĉiuj renkonte aliris. 

La Olimpano sidiˆgis sur trono sia. Sed Hero 

Ne preterlasis, ke li konsiliˆgis kun la filino 

De maljunulo Nereo, l’arˆgentapieda Tetido, 

Kaj tiajn vortojn pikemajn al Zeŭso potenca eldiris: 

“Kiu el dioj, vi ruza, al vi sian donis konsilon? 

Ĉiam plaĉas al vi ricevadi sekretajn decidojn, 

Dum mi malestas de vi, kaj neniam al mi vi diras


Vole eĉ unu vorton de tio, pri kio vi pensas.” 

Al ˆsi respondis la patro de la homaro kaj dioj: 

“Hero, ne penu vi ĉiujn miajn pensojn sciiˆgi, 

Ĉar tio estas ne ebla por vi eĉ, por mia edzino. 

Certe, neniu el dioj kaj homoj sciiˆgos pri tio, 

Antaŭ ol vi, kio estas por vi permesata sciiˆgi; 

Tamen do, kion mi volas aparte de dioj decidi, 

Vi min ne devas demandi, vi min ne devas esplori.” 

Hero la bovookula ree respondis al Zeŭso: 

“Ho, kiajn vortojn eldiris vi, Kronido terura! 

Mi ja neniam ˆgis nun vin demandis aŭ esploradis, 

Tute trankvile decidas vi ĉion, kion vi volas. 

Sed mi nun timas en koro, ĉu vin ne ekkonvinkis 

L’ido de griza Nereo, l’arˆgentapieda Tetido: 

Ĉe vi sidante, ˆsi viajn ĉirkaŭprenadis genuojn. 

Al ˆsi vi eble promesis per kapobalanco A ˆ hilon 

Ekglorigi kaj multajn A ˆ hajojn ekstermi ĉe l’ ˆsipoj?” 

Al ˆsi respondis dirinte Zeŭso la nubkolektulo: 

“Stranga, vi ĉiam suspektas, ne povas de vi mi kaˆsiˆgi, 

Sed vi nenion atingos, nur malproksimiˆgos de koro 

Mia, kaj tio por vi estos ja pli terura ankoraŭ. 

Se tio estos, fariˆgos tio laŭ mia deziro, 

Sidu do vi nun trankvile kaj miajn ordonojn obeu! 

Ĉar malcerte tuta diaro Olimpa vin helpos, 

Se kontraŭ vin nevenkeblajn miajn manojn mi uzos”. 

Tiel li diris, kaj Hero la bovookula ektimis, 

Sidis silente, koleron en sian koron bridinte, 

Kaj eksopiris la Uranidoj en Zeŭsa palaco. 

Jen nun eldiris Hefesto, la glora artisto, favore 

Pri sia kara patrino Hero, diino blankmana: 

“Estos certege malbone kaj fine ne elsufereble, 

Se vi tiel malice malpacos por la mortemaj 

Kaj inter dioj vi semos ribelon. Ne ˆguos ja pli ni 

ˆGojon festenan, se reˆgos malpaco. Al mia patrino 

Mi nun konsilas (kvankam ˆsi mem havas multan prudenton) 

Al kara patro obee submeti sin, por ke li ree 

Ne ekkoleru, kaj pli ne konfuzi nin dume festeno. 

Ĉar se li, la Olimpano tondronˆjetanta, ekvolos, 

Li nin deˆjetos de tronoj; li estas pli forta ol ĉiuj.

7.30. A. KOFMAN 353 

Sed vi lin volu per vortoj delikataj moligi 

Kaj refariˆgos favora baldaŭ al ni l’Olimpano”. 

Tiel dirinte, leviˆgis li kaj pokalon dufundan 

Donis al sia patrino kara kaj diris la vortojn: 

“Kara patrino, elportu malˆgojon malgraŭe sufero, 

Ke mi vin, ho, la plej kara, ne vidu per propraj okuloj 

Baldaŭ batata; ĉar vana, kiel ajn volus mi, estos 

Mia helpo, ĉar Zeŭson kontraŭi estas ne eble. 

Ĉar jam antaŭe, kiam fojon mi volis vin helpi, 

Kaptis li min ĉe l’ piedo, de sojlo la sankta min ˆjetis. 

Tutan la tagon mi flugis suben kaj dum sunsubiro 

Mi sur Lemnoson surfalis, havante malmulte da vivo, 

Sed la Sintoj ricevis la subenfalinton amike.” 

Tiel eldiris li, kaj ekridetis Hero blankmana 

Kaj ridetante ˆsi prenis de sia filo pokalon. 

Li do al ĉiuj ceteraj senmortaj, irante de dekstre, 

Dolĉan nektaron enverˆsis, el la kaliko ĉerpante, 

Kaj inter dioj feliĉaj eksonis ridado senfina, 

Kiam ili lin vidis kuradi kaj rekuradi. 

ˆGis sunsubiro festenis ili dum tuta la tago, 

Kaj nenio mankis al koroj dum festenado 

Bonaranˆgita: nek sonoj belegaj de liro Apola. 

Nek l’ harmonia kantado de Muzoj, kantantaj alterne. 

Sed kiam ekestingiˆgis la lumo de l’ suno brilega, 

Ĉiu el ili foriris dormi en sian loˆgejon, 

Kiun al ĉiu lamapieda artisto Hefesto 

Ekkonstruis per sia multescianta prudento. 

Zeŭso do tondronˆjetanta iris al sia kuˆsejo, 

Kie li ofte kuˆsadis sub ago de dormo la dolĉa. 

Tien veninte, li dormis, kaj apud li — Hero orkrona.

354 ĈAPITRO 7. POEZIO

Ĉapitro 8 

Aldono 

8.1 Preˆgo sub la verda standardo 

Al Vi, ho potenca senkorpa mistero, 

Fortego, la mondon reganta, 

Al Vi, granda fonto de l’amo kaj vero 

Kaj fonto de vivo konstanta, 

Al Vi, kiun ĉiuj malsame prezentas, 

Sed ĉiuj egale en koro Vin sentas, 

Al Vi, kiu kreas, al Vi, kiu reˆgas, 

Hodiaŭ ni preˆgas. 

Al Vi ni ne venas kun kredo nacia, 

Kun dogmoj de blinda fervoro: 

Silentas nun ĉiu disput’ religia 

Kaj regas nur kredo de koro. 

Kun ˆgi, kiu estas ĉe ĉiuj egala, 

Kun ˆgi, la plej vera, sen trudo batala, 

Ni staras nun, filoj de l’tuto homaro 

Ĉe Via altaro. 

Homaron Vi kreis perfekte kaj bele, 

Sed ˆgi sin dividis batale; 

Popolo popolon atakas kruele, 

Frat’ fraton atakas ˆsakale. 

Ho, kiu ajn estas Vi, forto mistera, 

Aŭskultu la voĉon de l’ preˆgo sincera, 

Redonu la pacon al la infanaro 

De l’granda homaro! 

Ni ˆjuris labori, ni ˆjuris batali, 

355

356 ĈAPITRO 8. ALDONO 

Por reunuigi l’homaron. 

Subtenu nin, Forto, ne lasu nin fali, 

Sed lasu nin venki la baron; 

Donacu Vi benon al nia laboro, 

Donacu Vi forton al nia fervoro, 

Ke ĉiam ni kontraŭ atakoj sovaˆgaj 

Nin tenu kuraˆgaj. 

La verdan standardon tre alte ni tenos; 

ˆGi signas la bonon kaj belon. 

La Forto mistera de l’ mondo nin benos, 

Kaj nian atingos ni celon. 

Ni inter popoloj la murojn detruos, 

Kaj ili ekkrakos kaj ili ekbruos 

Kaj falos por ĉiam, kaj amo kaj vero 

Ekregos sur tero.

ESPERANTO

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?