Greek Works, - Online Library of Liberty

Published by 

WHITTAKER & Co., London; 

And to be had of all Booksellers in the United Kingdom. 

schylus. 

Greek Works, 

With English Translations, &c. 

_ 8. d. 

Scholefield. Greek Text, with Latin Notes. 8vo, bds. 0 12 o 

Eumenides. Scholefield. Greek Text, with Latin 

Notes. 8vo, bds.. . 0 4 6 

Prometheus Vinctus. Griffiths. Greek Text of 

Dindorf, with English Notes. 8vo, bds. . 0 5 0 

Prometheus Vinctus. Greek Text, with Literal Prose 

Translation, and English Notes. 8vo, bds. . 0 6 6 

Septem contra Thebas. Griifiths. Greek text of 

Dindorf, with English Notes. 8vo, bds. . 0 5 0 

Index to the Glossaries in Blomfield's Edition. 8vo, sd. o 3 o 

Translated into English Blank Verse, by Potter, with 

Notes, &e. 8vo, bds. 0 9 0 

Translated into English Prose. 8vo, bds. . o 10 6 

Prometheus. Translated into English Verse, with 

Notes, by the Rev. Charles Pembroke, LL.B. formerly of Trinity 

College, Cambridge. 8vo, cloth. . 0 3 6 

2Esop. 

Select Fables. Barker. Greek Text, with English 

Notes. 12too, bound, 0 2 0 

Aristophanes. 

A new Text and Seholia, revised by Professor 

BE_K_U, of Berlin. The Fragments, Indices, Latin Version, 

and the Annotations of Beck, Bentley, Bergler, Brunck, Burney, 

Couz, Dobree, Elmsley, Kuster, Porson, P_eisig, Schutz, and 

others, are added. 5 vols. royal 8vo, bds. 6 6 0 

The same, 5 vols. demy 8vo, bds. . 3 15 0 

Separate Plays from the above Edition. Greek Text, 

and Latin Notes. 8vo, bds. 

Birds, 9s. Clouds, 12s. Plutus, 15s. Frogs, 98. 

•, The Birds. Blaydes. Greek Text, with Latin Notes. 

8vo, cloth, 0 5 0 

Aeharnians, Knights, Wasps, and Birds. Translated 

into English Prose. 8vo, bds. 0 10 6 

Clouds and Peace. Translated into English Prose. 

8vo, bds. 0 6 0

Greek WHITTAKER & CO., London. Literatu_. 

Aristotle. 

_ s.d. 

Rhetoric. Parsons. Greek Text, with English Notes, 

illustrated with parallel Passages, 8v% bds. 0 14 0 

Nicomachman Ethics. Brewer. Greek Text, with 

English Notes_ by Brewer. 8vo. (New Edition_ in the Pre._s.) 

Demosthenes. 

Orations on the Republic. Greek Text, with Latin 

Interpretation, by Wolf_ edited by Allen. 8vo_ bound_ 0 8 0 

Review of Lord Brougham's Translation of the Oration 

for the Crown. 8vo_ cloth_ . 0 7 6 

Euripides. 

Porson and Seholefield. Greek Text, with Latin 

Notes. 8vo_ bds. 0 14 0 

Phmniss_e. Porson. Greek Text, with Latin Notes. 

8vo, sewed_ 0 3 0 

Andromache. Matthim. Greek Text, with Latin 

Notes. 8vo, sewed, 0 3 0 

Electra. Robinson. Greek Text, with Latin Notes. 

8vo, bds. 0 5 6 

Latin Translations of the Hecuba--Orestes--Phoeniss_e--Medea. 

8vo, sewed, each . 0 1 6 

Potter's Translation of the Tragedies into English 

Blank Verse, with Notes, &c. 2 vols. 8vo, bds. 1 0 0 

Notes, Philological and Grammatical, Original and 

Selected. By G. Trollope. 2 vols. 8v% bds. 0 18 0 

Greek Testament, &c. 

Greek Testament. Valpy. With English Notes, 

Critical, Philological, and Explanatory. 3 vols. 8v% cloth lettered_ 2 0 0 

Ditto, for Schools. Valpy. 12mo, bound, . 0 5 o 

Greek Testament. Dr. Burton, Regius Professor of 

Divinity. With English Notes. 2 vols. 8vo, cloth, 1 4 0 

Greek Testament. Griesbach's Text, with Various 

Readings, compared with the Editions of 1805 and Leipsie 1825. 

12mo, cloth_ 0 7 6 

Ditto, without the Various Readings. 18too, bds. . o 4 o 

Diatessaron; or History of Our Lord Jesus Christ. 

Compiled from the Four Gospels. 8vo, bds. 0 5 0 

Epistles of Barnabas, Clement, Ignatius, Polycarp, &c. 

Greek Text of Hefele, with English Notes by Grenfell. 12too, cloth, 0 5 0 

Prayer Book. Translated into Greek, by Duport. 

24m% bds. . 0 8 0 

2

Greek WHITTAKER & Co., London. Literature. 

Grammars, Exercises, Class Books, &e. 

s. d. 

Buttmann's Intermediate or Larger Greek Grammar, 

with Biographical Notice of the Author. Edited by Dr. Supf. 

8re, cloth, . 0 13 6 

Brumek's Key to the Greek Language. 12too, bound 0 4 6 

Whittaker's New and Improved Edition of Pinnock's 

Catechism of GreekGrammar. Paa-tI. Accidence. 18too, sewed, 0 0 9 

Ditto. Part II. Syntax, Prosody,&c. (In the Press.) sewed. 0 0 9 

Wright's Rudiments of the Greek Language, Greek 

and English. 12too,bound, . 0 2 6 

Aldhouse's Questions, adapted to Valpy's Greek 

Grammar. 12mo,bound, 0 2 0 

Beatson's Exercises for Greek Prose Composition, 

with Treatise on Accentuation. 12too, cloth, . 0 3 6 

Beatson's Progressive Exercises for the Composition 

of GreekIambic Verse. 12me, cloth, 0 3 0 

Dunbar's Introductory Greek Exercises. 8vo, bds. . 0 3 6 

Dunbar's Greek Exercises, with Rules of Syntax, and 

Remarks on Prepositions and Conjunctions. 8v%bds.. . 0 7 0 

Dunbar's Key to ditto. 8vo, sewed, 0 3 6 

Huntingford's Introduction to the Writing of Greek. 

12too, bound, . 0 5 6 

Picquot's Short Greek Exercises. 12too, bound, . 0 3 0 

Picquot's Key to ditto. 12mo, sewed, . o 1 6 

Squire's Exercises for Greek Verse. 12mo, cloth, 0 5 6 

Squire's Key to ditto. 12mo, cloth, . o 4 6 

Bos's Ellipses. Edited by Sch_ifer; with Weiske's 

Pleonasms, and Hernmnn's Dissertation. Greek and Latin. 8vo,bds. 0 18 0 

DalzePs Analecta Gr_eca Minora. 8vo, bound, 0 6 o 

Dalzel's Collectanea Grmca Majora. 2 vols. 8vo, bd. 1 2 6 

Vol. I. Prose, los. 6d. Vol. II. Poetry, 12s. 

Greek Epigrams. Johnson. Greek Text, with Latin 

Version and Notes. 12too, bound, 0 3 6 

Grmcm Sententim. Trollope. Selections in Greek 

from the ProfaneWriters, and the New Testament. 12too,bound, 0 3 6 

Greek Sentences and Extracts. Used at Rugby School. 

12mo, bound. 

Part I.--Extracts from Xenophon,with a Lexicon.. 0 3 0 

Part II.--Extracts from Hesiod, Homer, &c. . . 0 2 0 

Ormston's Extracts from Greek Writers, with Greek 

and English Lexicon, and English Notes. Bye, bound, . 0 8 0 

Scale's Analysis of the Greek Metres. 8vo, sewed, . 0 3 6 

Viger's Treatise on the Greek Accents. 12too, sewed 0 1 6 

3

Greek WHITTAKER& Co., London. L_te_tnre. 

Herodotus. 

£ 8. d. 

Gaisford. Greek Text from the Sancroft Manuscript, 

with Latin Notes. 2 vols. 8vo, bds. . I 1 0 

Reiz. Greek Text. 2vols. 18too, bds. . 0 14 0 

Schweigh_euser's Lexicon. Greek and Latin. 8vo, 

bds, . 0 14 0 

Schweighmuser's Latin Version, with Reiz's and 

Seh_ifer'sEmendatlons. 8vo,bds. 0 ]0 6 

Cooley's New and Enlarged Edition of Larcher's 

Historical and CriticalComments. Translated into English, with 

great Additions and Amendments. 2vols. 8vo, bds. 1 8 0 

Laurent's Translation into English, from the Text of 

Gaisford. 2 vols. 8vo, bds.. 1 4 0 

Taylor's Translation into English, with Notes and 

Maps. 8vo, bds. 0 16 0 

Hermesianax. 

Fragments. Bailey. Greek Text, with Latin and 

English Translation and Notes. 8vo, bds. 0 7 0 

Homer. 

Iliad. Heyne. Greek Text. English Notes, by 

Trollope. 8vo, bds. . 0 18 0 

Iliad. Greek Text. 18too, bds. o 7 o 

Iliad. Clarke. Greek Text, with Latin Version and 

Latin Notes. 2 vols. 8vo, bound_ . 0 18 0 

Iliad. Translated into English Prose, with Explanatory 

Notes. Bvo,cloth. . 0 16 0 

Iliad. Pope's Translation. 24m0, bds. . 0 5 0 

Iliad. Sylvanus. _'irst Book, and Selections from 

Anacreon. GreekText, with Latin Notes. 8vo, bound, . 0 5 0 

Odyssey. Clarke. Greek Text, with Latin Version 

and Latin Notes. 2 vols. 8vo, bound, 1 0 0 

Odyssey. Translated into English Prose, with Explanatory 

Notes. 8vo, cloth, . 0 16 0 

Odyssey. Pope's Translation. 24m0, bds.. 0 4 0 

Homerica Clavis. Duncan. A Lexicon of all the 

Words in the Iliad, and the greatest part of the Odyssey. Greek 

and Latin. 8vo,bound, . 0 10 0 

Homerica Clavis. Walker. A Lexicon of all the 

Wordsin the Iliad. Greekand English. Fifth Edition. 12m%bd. 0 9 0

Greek WHITTAKER & Co., London. Literature. 

Lexicons, &c. 

£s.d. 

Booth's Lexicon of the Primitive Words of the Greek 

Language. Greek, Latin, and English. 8vo, bds. . 0 9 0 

Dawson's Lexicon of the New Testament. Greek and 

English. New Edition, edited by Dr. W. C. Taylor. 8vo, bds, . 0 9 0 

Hederic's Lexicon. Latchet and Blomfield. Greek 

and Latin. 4to, bds. . 1 14 0 

Hincks' Greek and English School Lexicon. New 

Edition, greatly enlarged, square 12too, bound, . . 0 10 6 

Maltby's New Complete Greek Gradus. Latin and 

English, with English-Greek Vocabulary, &e. 8vo, bds. . 1 1 0 

Morell's Lexicon of Greek Prosody. Greek and 

Latin. Edited by Maltby. 4to, bds. . . 3 3 0 

Parkhurst's Lexicon of the New Testament. Dr. Major. 

Greek and English. royal 8vo. .New .Edition. In the .Press. 

Schrevelius' Lexicon. Greek and Latin. 8vo, bound, o 19. o 

Valpy's Schrevelius' Lexicon. Dr. Major. Greek 

and English. Sixth Edition, greatly enlarged. 8vo, cloth_ , . 0 15 0 

Schweighaeuser's Lexicon to Herodotus. Greek and 

Latin. 8vo, bds. . 0 14 0 

Walker's Key to the Classical Pronunciation of 

Greek, Latin, and Scripture Names. 12too, bds.. . 0 4 0 

Lucian. 

Selections from Greek Text. Walker. With Latin 

Translation, and English Notes, &c. 12too, bound, . 0 9 0 

Select Dialogues. Murphy. With Latin Translationand 

English Notes. 12too, bound, . 0 4 0 

Pindar. 

Heyne. Greek Text, with Latin Interpretation, and 

La_in Notes. 3 vols. 8vo, bds. . 9- 2 0 

Odes. Laurent's Translation into English Prose, 

with Notes. 9 vols. 8vo, bds. . t 1 0 

Polybius. 

Schweighmuser. Greek, with Latin Interpretation 

andNotes, and a Greek and Latin Lexicon. 5vols. Svo, bds. . 2 19. 6 

Translated into English, by Hampton. 2 vols. 8vo, 

bds. o 1 0 0

Greek WHITTAKER& Co., London. L_tera_. 

Sophocles. £s.d. 

T. Mitchell (Editor of Aristophanes). Greek Text, with 

English Notes. Demy 8re, sewed. Published in Single Plays. 

(Edipus Tyrannus, 7s.--Antlgone, 5s.--(Edipus Coloneus, 5s.--Electra_ 5e. 

--Trachinive, 58.--Philoetetes, 5s.--Ajax, 58. 

Hereafter to forln 2 vols. 8vo. 

Pocket Edition. Greek Text. 2 vols. 24mo, bds. o l0 0 

(Edipus Tyrannus. Brunck. Greek Text, with 

Latin Translation. ISmo, bds. . 0 4 0 

(Edipus Tyrannus. Elmsley. Greek Text, with 

Latin Notes, and Scholia. 8v% bds. 0 5 0 

Thucydides. 

Dr. Arnold. Greek Text. Illustrated with Maps, 

and English Notes, Historical and Geographical. 3 vols. 8vo, bds. 1 10 0 

The Volumes separately--Vol. I. 12s.--Vol. II. 8s.--Vol. III. 10s. 

Arnold's Additional Notes to the Editions of 1828-35. 

By%sewed, . . 0 4 0 

From Arnold and Bekker. Greek Text. 8vo, bds.. o 14 0 

Poppo's Prolegomena to Thucydides. Burges. 

Translated into English, and Abridged and Criticised. 8vo, bds.. 0 9 6 

English Translation, chiefly from Hobbes's, with 

Readings from Arnold, Goeller, Haack, &e. 8vo, bds. , . 0 15 0 

Smith's English Translation. 2 vols. 8vo, bds. • 1 1 o 

Theocritus, Bion, and Moschus. 

Kiessling. Greek Text, with Latin Version and 

Latin Notes, and Portus' Greek and Latin Lexicon. 2 vols. 8vo, bds. 0 18 0 

Xenophon. 

Anabasis. Hutchinson, Greek Text, with Latin 

Notes. 8vo, bds. . 0 8 0 

Ditto, with Latin Translation. 8vo, bds. . 0 9 o 

Memorabilia of Socrates, with Apologia. Greenwood. 

Greek Text, with Latin Notes. 8vo, bds. . 0 9 0 

Ditto, with Latin Translation. 8vo, bds. . 0 lo 0 

Memorabilia of Socrates, with the Apologia. Young. 

Greek Text, with Latin Notes. 8v% bds. . 0 8 0 

Translation of the Anabasis into English, by Spelman. 

]2mo, bds. . ". . 0 7 0

Greek WHITTAKER& Co., London. Literatu_. 

Works Illustrative of Greek Literature. 

8. do 

Adam's Summary of Geography and History, Ancient 

and Modern, with a Geographical Index_ and illustrated with 

Maps. 8vo, bound, 0 15 0 

Barker and Anthon's Lempriere's Classical Dictionary. 

Re-edited from the last American Edition of Charles 

Anthon ; with Appendix and numerous Additions, by Dr. GILF_. 

8vo_bds. . 0 16 6 

Brown's Classical Dictionary. 12mo, bound, . o 8 o 

Keightley's Mythology of Ancient Greece and Italy. 

with Illustrations, by W. H. Brooke. Second Edition. 8vo, cloth, 1 0 0 

Ditto, abridged for Schools. 18too, bound, . . o a o 

Laurent's Manual of Ancient Geography. 8vo, cloth, o 12 o 

O'Brien's Ancient Rhythmical Art recovered ; or a 

New Method of explaining the Metrical Structure of a Greek 

Tragic Chorus. 12too, eloth_ . 0 5 0 

Paul's Antiquities of Greece, with Questions, &c. 

12mo, cloth, . 0 7 0 

Potter's Antiquities of Greece, with numerous Plates. 

2 vols. 8v% bds. 1 2 0 

The Theatre of the Greeks, 8vo. Being a Series 

of Papers, illustrative of the Greek Theatre. With an Introduction 

and considerable Additions. By J. W. Donaldson, M.A., Head 

Muster of Bttry St. Edmtmd'sGrammarSehooL Fifth Edition, bds. 0 15 0 

Tooke's Pantheon. Containing the Mythological 

Systems of the Greeks and the Romans, with numerous Illustrations 

by Moses. 12mo, bound, . 0 6 0 

Theogony ; a Genealogical Mythology of Ancient 

Greece and Rome, for the use of Classical Schools, and the Readers 

of Classics in general. 8vo, cloth, . 0 3 0 

Whittaker's Improved Edition of Pinnoek's Catechismof 

Ancient Geography. 18too, sewed, 0 0 9 

Whittaker's Improved Edition of Pinnock's Goldsmith's 

History of Greece, with large Additions by Dr. W. C. 

Taylor, and Illustrationm 12too, bound, 0 5 6 

7

Greek WHITT.4,KER & Co., London. Literature. 

Hebrew Works, 

&c. &c. 

A Hebrew and English Lexicon, founded on the 

German and Hebrew Lexicons of Gesenius and Furat, and embodying 

all that is valuable in the works of Gibbs_ Parkhurst_ &c. 

In one vol. 8vo. 

*** The actual wants of the English Student will be carefully 

studied in this work, and the price suitable to all classes of 

Scholars. (Prepari_/ for immediate pvh/ioat_on.) 

/_ $. d. 

Ewald's Grammar of the Hebrew Language of the 

Old Testament. Translated from the Last German Edition, with 

lster Editions and Improvements of the Author. By J. Nicholson, 

B.A., Oxon. 8vo, bds. 0 10 6 

Heinemann's Introduction to the Hebrew Language. 

12mo, bds. 0 5 0 

Hineks' (Dr. E.) Grammar of the Hebrew Language. 

8vo, bds. 0 7 0 

Oppenheim's (H. D.) Grammar of the Hebrew Language,with 

an Appendix on the Anomalies of the Verbs. 8vo, bds. 0 9 0 

Whittaker's Improved Edition of Pinnock's Catechismof 

Hebrew Grammar. 18too, sewed, . 0 0 9 

Buxtorf's Lexicon; Hebrew, Chaldee, and Latin. 

8vo, bds. . 0 16 0 

Parkhurst's Hebrew and English Lexicon, without 

Points ; with an Hebrew and Chaldee Grammar. royal 8vo, bds. I ] 0 

Bythner's Lyre of David ; or an Analysis of the 

Psalms, Critical and Practical, with an Hebrew and Chaldee 

Grammar. Translated by Rev. Thomas Dee ; to which are added 

by the Translator, a Praxis of the First Eight Psalms, and Table 

of the Imperfect Verbs. 8vo, cloth, I 4 0 

Wall's (Dr. C. W.) Examination of the Ancient 

Orthography of the Jews, and tile original state of the Text of the 

Hebrew Bible. 3 vols. royal 8vo_ cloth, . . 2 5 0 

Part L--On the Origin of Alphabetical Writing, and on Egyptian 

Hieroglyphics. 15s. 

Part II.--On the Propagation of Alphabets, and on Ideagraphin 

Writing. In two Parts. 15s. eadt. 

The Book of Jasher, referred to in Joshua and Second 

Samuel. Translated from the Hebrew into English. 8v% cloth, . 0 10 0 

Jones' (Sir W.) Persian Grammar. Corrected and 

Enlarged by Professor Lee. 4to, bds. 1 5 0 

8

THE 

COMPLETE WORKS 

OF 

\ I::N i!:11A I; .1.1_;t_ti:I).t:, 

IN THE ORIGINAL LATIN, 

COLLATED WITH THE MANUSCRIPTS, AND 

VARIOUS PRINTED EDITIONS, 

ACCOMPANIED BY 

A NEW ENGLISH TRANSLATION 

OF THE HISTORICAL WORKS, 

AND 

A LIFE OF THE AUTHOR. 

i;'_ J_ i_t\ ,_ .'_ _Li_, _ _ ._,. 

LATE FELLOW OF C.C.C._ OXFORD, 

VOL. VII. 

COMMENTARIES ON THE SCRIPTURES. 

LONDON: 

MDCCCXLIV,

v_,f.? 

LONDON: 

GILBERT _ RIVII_GTON_ PltiNTERSp 

ST. JOHN'S SQUARE.

VENERABILIS 

B E D_/E 

OPERA QUiE SUPERSUNT OMNIA, 

NUNC PRIMUM IN ANGLIA, 

OPE CODICUM MANUSCRIPTORUM, 

EDITIONUMQUE OPTIMARUM 

EDTDTT 3 A GILE_, LL, D., 

ECCLESI_E ANGLICAN_E PRESBYTER, 

ET COLL. CORP. CHR. OXON. OLIM SOCIUS. 

VOL. VII. 

COMMENT. IN SCRIPT. SACR. 

LONDINI: 

V_-,NEUNI APUD WHITTAKEt_ E_i' _OC]O$, 

MDCCCXLIV.

,_,_,_ " -7£ "_ , 

VENERABILIS 

BEDA 

COMMENTARIA IN SCRIPTURAS 

SACRAS, 

NUNC PRIMUM IN ANGLIA, 

OPE CODICUM MANUSCRIPTORUM, 

EDITIONUMQUE OPTIMARUM 

EDIDIT .l A ¢MLEs, |,L I),. 

ECCLESIAB ANGLICANLE PRESBYTER, 

ET COLL. CORP. CHR. OXON. OLIM SOCIUS. 

VOL. I. 

COMMENT. IN VETUS TESTAMENTUM. 

LONDINI: 

uI,:NI,:UN'I AI'UI_ _'HIT'I'AKI,:I_ I,:I _ot'lOS. 

MDCCCXLIV.

PREFACE 

TO 

VOL. I. OF THE COMMENTARIES, 

THE present Volume commences the series in which will 

be contained the Theological Commentaries of Venerable 

Bede. He who studies them with care, will be surprised at 

the comprehensiveness with which the author treats his 

subject. Originality, indeed, in the general outline, is 

hardly to be expected ; for Bede professedly based his 

explanations on the Commentaries of the early Fathers ; 

but in handling the individual parts and details, there is 

much of that quaintness and love of allegory which is 

i_ conspicuous in all Bede's writings. These, however, are 

points which the reader may be left to discover for himself; 

nor shall we any longer detain his attention from our 

author, whose Commentaries on the Old Testament are 

contained in this and the two following volumes. 

In principium Genesis, usque ad nativitatem Isaac, et 

ejeetionem Ismaelis, libri iv. 

This work, of which a portion only, under the title of 

Hexameron sive de sex dierum creatione, is found in the 

folio collections of the works, [Bas. iv. 1--26. Col. iv. 

1--18.] and in the Bibliotheca Patrum, where it is 

ascribed to Junilius Afer, [see DaUmus de Vero Usu Pa- 

YOL. VII. a

X PREFACE, 

trum, Gem 1656. p. 16, and Sixtus Sinensis Bibl. Sauc. 

Col. lib. iv. p. 218, c.] was first made complete by 

Wharton, who, in his reprint [4to, Lond. 1693] of Bede's 

Opera qumdam Historica, first published by Ware, Dub. 

1664, inserted the supplementary portion from an ancient 

MS. in the library of Lambeth Palace. It was about the 

same time published in Martene's Thesaur. Anecdot. 

v. 115. Smith, Baronins, and Wharton, divide the work 

into four books, but in some of the manuscripts it is comprised 

in three. 

The treatise is dedicated to Acca, Bishop of Hexham, 

and contains an interpretation of the first twenty chapters 

of Genesis, and ten verses of the twenty-first. It is here 

reprinted from Martcne's Thesaurus, which is more full 

than the edition of Wharton, as the editor has not been 

ab]e to collate any fresh manuscripts. 

De tabernaculo et vasis ejus, ae vestibus Sacerdotum, 

libri m. 

This is an allegorical commentary on Exodus xxiv. 12, 

to xxx. 21. It occurs in the folio editions of the works, 

[Basil. iv. 1166--1280. Col. iv. 838--916.] and is called 

in the catalogue of Sixtus Sinensis, lib. iv. p. 219, A. 

Expositio in Exodum a xxiv. capite usque ad trigesimum, 

de tabernaculo, &c. 

The present edition is based on a collation of the Basle 

printed text, with four MSS., the first of which, preserved 

in the British Museum, [Reg. V. F. vi.] has been collated 

as far as the end of the first book: the second and third 

are manuscripts found in the public library at Boulogne 

sur Met; the former of these has been collated from the 

words "Comedetis vetustissima veterum," near the end 

of the first book to the end of the second book; the latter, 

which is less correct, from the beginning of the third book

PREFACE. Xi 

to the words "Sed ildem ordines" [page 330, line 12]. 

The last of the four MSS. No. 1970, in the Biblioth_que 

Royale, at Paris, has been collated to the end of the 

work. 

In Frimam pattern _amuelis, i. e. usque ad mortem Saulis, 

libri hi. 

This commentary is divided into four books in the 

folio editions, [Bas. iv. 208---440. Colon. iv. 167--332.] 

as well as by Cave and Baronius. According to this 

arrangement the first eontalns twelve chapters, the second 

eleven, the third ten, and the fourth ten. As far as the 

end of the third book was finished just before the death 

of Abbot Ceolfrid, A.D. 716: the last book was added by 

the author at a later period. It will be noticed that the 

Epistolary Preface to Bishop Aeea commences in a different 

way from former editions; the additional passage 

at the beginning of the work has been recovered from 

MS. 293, S. Gem. Bibl. Roy. Paris. 

The remainder of this commentary will be given in the 

next Volume.

COMMENTARII 

IN 

PRINCIPIUM GENESIS, 

USQUE AD NATIVITATEM ISAACET EJECTIONEM ISMAELIS. 

PR_EFATIO AD ACCAM, 

EPISCOPUM HAGUSTALDENSEM, 

Dilectissimo ac Reverendissimo antistiti Aec_, humi]limus 

famulorum Christi Beda salutem : 

mundi hujus creatio descripta est, 

multi multa dixere, multa posteris 

ingenii sui monimenta rellquere ; sed 

prmcipue quantum nostra pusillitas 

edisccre potuit, Basilius C_esariensis, 

quem Eustathius interpres de Gr_eco 

E principio libri Genesis, in quo 

feeit esse Latinum; Ambrosius Medio- 

lanensis, Augustinus Hipponensis episcopus ; quorum primus 

libris novem, secundus vestigia ejus sequens libris 

sex, tertius libris duodecim, et rursum aliis duobus specialiter 

adversum Manich_os deseriptis, prolixa legentibus 

doctrina_ salutaris fluenta manarunt : completo in eis promisso 

Yeritatis, quo dieebat : Qui credit in me, sicut dicit 

scriptura, flumina de ventre ejus fluent aqu_ viva_. E 

quibus Augustinus etiam in libris Confessionum suarum, 

in libris quoque quos contra adversarium Legis et Prophetarum 

eYimle composuit; sed et in aliis sparsim opuseulis 

suis nonnullam ejusdem primordialis creaturve memoriam, 

cum expositione congrua fecit. Verum quia h_c tam 

VOL. VII. B

2 COMMENTARII 

copiosa, tam sunt alta, ut vix, nisi a locup]etlorlbus, tot 

volumina aequiri ; tam profunda, ut vix, nisi ab eruditioribus, 

valeant perscrutari; plaeuit vestrm sanetitati id 

nobis officii injungere, ut de omnibus his velut de am_nissimis 

late florentis Paradisi campis, qum infirmorum 

viderentur necessitati suffieere, decerperemus. Nec segnior 

in exequendo, quw_ jubere es dignatus, extiti: quin 

potins statim perspectis Patrum voluminibus, coUegi ex 

his, ac duobus in libellis distinxi, qum rudem adhuc possent 

instituere lectorem, quibus erudltus ad altiorem diseeret 

fortioremque majorum aseendere lectionem. In quo 

opere sensum per omnia memoratorum, aliorumque tuque 

Catholieorum Patrurn, nune ipsis eorum, nune breviandi 

eausa meis sermonibus ; nune taeitis eorum voeabulis, 

nune eommemoratis, pro ut opportunitas loeorum dietabat, 

ponere studebam, perduxique opus usque dum ejeetus 

Adam de Paradiso voluptatis, exilium vitze temporalis 

intravit: aliqua etiam de sequentibus saerm historim, si 

Deus voluerit, auxilio vestrze intereessionis eomitante, 

seripturus, dum primo librum saneti Ezrm prophet,_ ae 

sacerdotis, in quo Christi et ecclesia_ saeramenta sub figura 

solutm long_e captivitatis, restaurati templi, re_edifieat_ 

sanct_e civitatis, reduetorum in Hierosolymam vasorum 

qum abducta, rescript_e legis Dei qum incensa fuerat, castigati 

ab uxoribus alienigenis populi, et uno eorde atque 

anima in Dei servitium conversi, ut propheta simul et 

historicus eonscripsit, parumper perscrutatus fuero, et 

aliqua cx his qu_e commemoravi sacramentis, apertiora 

studiosis, Deo favente, reddidero. Bene vale semper, 

amantissime Antistes, nostri memor in Domino. 

LIBER PRIMUS. 

IN CAP. I. In Frincilrio creavit Deus c_lum et terrarn.] 

Creationem mundi insinuans scriptura divina, apte primo 

statim verbo _ternitatem atque omnipotentiam Dei Crea-

IN L1B. GENESIS, CAP. I. 3 

toris ostencHt. Quem enim in prineipio temporum mundum 

creasse perhibet, ipsum profecto ante tempora reternaliter 

extitisse designat. Et quem ipso conditionis initio 

coelum et terrain creasse narrat ; in tanta celeritate operationis 

omnipotentem esse declarat cui voluisse fecisse est. 

Nam humana fragilitas cure aliquid operatur; verbi 

gratia, cure domum _edifieamus, in prineipio operis materiam 

prveparamus, et post hoc prineipium fodimus in 

altum, deinde immittimus lapides in fundamentum, deinde 

parietes augeseentibus lapidum ordinibus apponimus, sicque 

paulatim ad perfectionem operis propositi profieiendo 

pervenimus. Deus antem, cujus omnipotens manus est 

ad explendum opus suum, non eguit mora temporum, 

quia scripture est : omnia quvecumque voluit fecit. Unde 

beneplacitum est, quia in principio creavit Deus ecelum 

et terrain : ut aperte detur inteUigi, quod utrumque simul 

a Deo factum est, quamvis utrumque simul ab homine 

dici non possit. Denique dicit propheta: Initio terrain 

tu fundasti, Domine. Hic autem Dominus in principio 

ceelum et terrain creasse narratur: unde liquido colligitur, 

quia factura est utriusque elementi pariter expleta, 

et hoe tanta velocitate divin_e virtutis, ut necdum primum 

munch nascentis momentum esset transeensum. Potest 

autem non improbabiliter intelligi in principio fecisse 

Deum c0elum et terrain in Unigenito Filio suo, qui interrogantibus 

se Judveis, quid eum credere deberent, respon- 

CHt: Principium quod et loquor vobis. Quia in ipso, ut 

ait apostolus, eoncHta sunt omnia in ceelis et in terra. 

Sed diligenter intuendum, ut ira quisque sensibus allegoricis 

studinm impendat, quatenus apertam histori_e fidem 

allegoriando non derelinquat. Quod antem vel quale sit 

ceelum, quod in principio cure terra faetum est, sequentibus 

verbis insinuatur cure dicitur, 

Terra autem erat inanis et vacua, $;c.] Ut quid enim 

haec de ten, a, pr_etermisso c0elo, intulit, nisi quia nihil 

tale de c_lo inteUigi voluit? Ipsum est enim coelum 

superius, quod ab omni hujus mundi volubili statu seeren2

4 COMMENTARI! 

turn divin_e gloria praescienti_e manet semper quietum. 

Nam de nostro ccel% in quo sunt posita luminaria, huic 

seculo necessaria, in sequentibus scriptura, vel quomodo, 

vel quando sit factum declarat. Non ergo superius illud 

ccelum, quod mortalium omnium est inaccessibile con- 

spectibus, inane creature est et vacuum ut terra, quae 

nihil in prima sua creatione virentium germinum vel 

viventium produxit animantium : quia nimirum suis incolis 

mox creatum, hoc est beatissimis angelorum agminibus 

impletum est; quos in principio cure ccelo et terra conditos 

esse, ac mox conditionem suam simul et totius 

creaturze primordialis ad laudem Creatoris retufisse testatur 

ipse Conditor, qui loquens ad sanctum famulum 

suum Job dicit: Ubi eras quando ponebam fundamenta 

terrm ? Et paulo post: Cure me laudarent simul astra 

matutina, et jubilarent omnes filii Dei; astra videlicet 

matutina eosdem angelos_ quos et filios Dei nuncupans 

ad distinctionem nimirum hominum sanctorum_ qui postmodum 

creandi_ ae velut astra vespertina post confessionero 

divinm laudationis per mortem crant carnis occasuri ; 

c quibus videlicet astris matutinis, unum ob dispectum 

socim Dei laudationis audire meruit: Ouomodo cecidisti 

de ccelo, Lucifer, qui mnne oriebaris ? Corruisti in terrain 

qui vulnerabas gentes_ qui dicebas in corde tuo: In 

ceelum asccndam, super sidera Dei exaltabo solinm meum. 

(Isa. xiv. 12.) In cujus expositione sententim sanctus 

Hieronymus meminit etiam superioris coeli, ira scribens: 

" Vel antequam de ccelo corrueret_ ista dicebat ; vel postquam 

de ccelo cormit : si adhuc in ccelo positus_ quomodo 

dicit: Ascendam in ceelum? sed quia legimus, ccelum 

coeli Domino: cure esset in coel% id est, firmamento ; in 

c0elum, ubi solium Domini est, cupiebat ascendere_ non 

humilitate, sed superbia. Sin autem postquam de ccelo 

corruit ista loquitur ; verba arrogantize dcbemus intelligere, 

qui nec prmcipitatus quiescat_ sed adhuc sibi grandia 

repromittat, non ut inter astra_ sed super astm Dei sit." 

Merito itaque co,lure cceli non inane vel vacuum esse

IN LIB. GENESIS, CAP. I. 5 

factum memoratur, sed nee tenebris in eo vel abysso locus 

remanere u|lus perhibetur, quod Dominus Deus iIlumiuat, 

et eujus lucerna est Agnus. Et merit_ inanis erat ac 

vacua terra, cum adhuc tot_ abysso, id est, immensa 

profunditate tegebatur aquarum. Merito tenebrae super 

faeiem erant abyssi, cum necdum lux, quae has fugaret, 

creata est. Non autem audiendi sunt qui reprehendentes 

Deum, dicunt tenebras eum antequam lucern creasse: 

quia non Deus tenebras in aqua vel aere fecit ullas, sed 

ordine distincto providentiae sum, prius aquas cure ccelo 

creavit ac term, et has postmodum, cure voluit ipse, lucis 

gratia venustavit : quod eum usque modo et in aqua ipsa 

et in aere per quotidianum solis aecessum ac diseessum 

facere videmus. Neque enim aquas nisi a Deo faetas 

credere fas est, quod etsi hic serlptura palam non dicit, 

palam tamen signifieat, cure has a Deo illustratas atque 

ad jussum ejus ordinatas inslnuat, sed et Psalmus dieit 

aperte: Et aquae quae super ccelos sunt, laudent nomeu 

Domini: quia ipse dixit, et faeta sunt. Ubi notandum, 

quod cure ccelo in principio duo mundi hujus elementa, 

aqua videlicet et terra, nominatim faeta memorantur, 

quibus tamen duo re]iqua fuisse constat indita, ignem 

videlicet in ferro et lapidibus, quae terrae viseere jam tunc 

condita latebant: aerem veto in ipsa terra, eui esse permixtus, 

ex eo cognoscitur, quod cure fuerit humectata, 

et temperiem so]is acceperit, mox vapores exhalat largissimos. 

Ignem quoque ardentem terrm interioribus insiturn, 

ealidi aquarum fontes, produnt, quae cure percepta 

quaedam metalla in profundo aquarum transcurrunt, non 

solum ealidae, sed et ferventes insuper faeiem telluris 

emanant. Non enim hme, ut quidem disputant, informiter 

invieem mixta, sed terra ipsis quibus et nune est 

finibus undique versum cireumscripta talis tune erat tota, 

qua]is adhue sub imo marls profundo ex parte remanet. 

Aquae autem universam ejus superfieiem in tantam tegebant 

altitudinem, ut ad ilia usque loea pertingerent, ubi 

nune usque super firmamentum eoeli ex paste residentes,

6 COMMENTARII 

nomen Dei Creatoris cure cedis ccelorum laudare non 

desinunt. Ad h_ec tantum informis est ilia materies, de 

qua mundum esse factum testatur scriptura, qu_ in Dei 

laudibus dicit: Qui fecisti mundum de materia informi. 

Nam cuncta qum cure aquis et terra vldere solemus in 

mundo, veI de ipsis exordium natural, vel sumsere de 

nihilo: Ipsa autem terra et ips_e aquw propterea nomen 

sortitm sunt materim informis, quia priusquam in lucern 

veuirent, unde formositatem haberent non erat. Quid 

autem ineonveniens, si mundanm materiav fuerant tenebrosa 

primordia, ut accedente luce melius quod factum 

est redderetur, et tamquam proficientis hominis, quod 

postea futurum erat, hoc modo significaretur affectio, 

exponente apostolo ac dicente: Quoniam Deus qui dixit 

de tenebris lumen splendescere, qui illuxit in cordibus 

nostris? Unde alibi dicit: Fuistis aliquando tenebrve_ 

nunc autem lux in Domino : illo videlicet qui cure tenebrae 

essent super faciem abyssi, dixit, Fiat lux, et facta 

est lux. 

Et Spiritus Dei su_perferebatur super aquas.] Non est 

opinandum pueriliter quod Spiritus Creator, de quo scripturn 

est, quia Spiritus Domini replevit orbem terranlm, 

positione loci, his qu_e erant creanda superferretur: sed 

intelligendum potius, quia virtute divina pra_cellebat creaturis, 

habens in propria potestate, quando aquarum 

illustraret abyssum, quando in locum eas secerneret unum, 

ut appareret arida, quando et quomodo creaturas ceteras 

pro suo nutu disponeret, in similitudinem videlicet fabri, 

cujus voluntas his qua_ fabHcanda_ sunt rebus solet superferH. 

Quod ipsum quoque ad distinctionem superioris 

cceli pertinet, in quo mox perfecte omnia disposita Spiritus 

Sancti pr_esentia illu_trabat : ha_e autem ut in inferioHbus; 

hoc est, hujus mundi creatm'is bene pHmordia conditionis 

extempore ad perfectum deducere intendebat. 

Nam et ideo Moyses superioris mundi tam breviter fecit 

mentionem, quia de mundo hoc in quo homo factus est, 

ad instructionem generis humani sermonem facere insti-

IN LIB. GENESIS_ CAP. I. 

tuerat_ su_eere credens, si omnem creatur_ spiritualis et 

invisibilis stature atque ornatum_ uno c_li nomine, quod 

in principio factum dixit, comprehencleret: corporalem 

vero, visibilem et corruptibilem creaturam latius ex ordlne 

describeret: id est, tacitis eis, qu_e altiora qu_esitu et 

fortiora scrutati sunt homines, ilia potins qu_e essent a 

Deo pr_ecepta sire promissa hominibus cogitanda proponeret. 

Uncle etiam consulte de casu prmvaricatoris 

angeli et sociorum ejus penitus reticuit: quia hoc nimirum 

ad stature invisibilis illius ac spiritualis creatur_ 

pertinebat, cujus superioris et invisibilis ereatur_e sanctus 

Basilius in libro Hexameron secundo ira meminit: "Arbi- 

tramur enim, quia si fuit quippiam ante institutionem 

sensibilis hujus et corruptibilis mundi, profeeto in luce 

fuit. Neque enim dignitas an_elorum, nec omnium ccelestium 

militi_e, vel si quid est, nominatum aut ineompellabile 

aut aliqua rationabilis virtus, vel ministrator spiritus 

degere posset in tenebris, sed in luee et lmtitia deeentem 

sibi habitum possidebat." Bene autem cure in principio 

Deum, id est, in Filio Pattern feeisse cmlum et terrain 

pr'eediceret, etiam Sancti Spiritus intulit mentionem addendo: 

Et Spiritus Dei superferebatur super aquas; ut 

videlicet tofius simul Trinltatis in creatione mundi virtu- 

tern eooperatam esse signaret. 

El dlxit Deus, Fiat lux ; el facta est lux.] Congruit 

operibus Dei, ut mundi ornatum a luce incipiat : qui cure 

ipse sit lux vera, lueemque habitet inacccssibilem; eujus 

beatissima visione mox creati in ecelis ccelorum angeli jam 

perfrui eceperant. Apte huie quoque seculo ornando 

primam materialis gratiam lucis donavit, ut esset uncle 

cetera qu_e crearet apparerent. Quod autem dixisse 

Deus_ sive ut lux fieret, sive ut aria qu_eque, perhibetur ; 

non nostro more per sonum vocis corporeum credendus 

eat, sed altius intelligendum dlxisse Deum lit fieret creatufa, 

quia per Verbum suum omnia, id est, per Unigeniturn 

Filium feeit : de quo manifestius Evangelista Johannes: 

In principi% inquit, erat Verbum, et Verbum erat

COMMENTARI I 

apud Deum, et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio 

apud Deum, omnia per ipsum facta sunt. (Joan. i. 2.) 

Quod ergo ait Johannes, omnia faeta sunt per Verbum 

Dei : hoc est, quod Moyses ait, quia dixit Deus : Fiat lux, 

dixit : fiat firmamentum ; dixit: fiat et cetera creatura. 

Hoc quod Psalmus adjuncta Spiritus Sancti persona dicit: 

Verbo Domini cmli firmati sunt, et spiritu otis ejus omnis 

virtus eorum. Si autem qu_eritur quibus in locis, jubente 

Deo, facta sit lux, cure adhuc abyssus omnem terr_e 

amplitudinem contegeret: pater profecto, quia in superioribus 

ejusdem terrze partibus, quas et nunc diurna softs 

lux illustrate consuevit, tunc principalis ilia lux emicuit. 

Nee mirandum nobis divina operatione lucern in aquis 

posse resplendere, cure et hominum operatione constet 

eas szepius illustrari, nautarum videlicet, qui in profundo 

marls demersi, emisso ex ore oleo, perspieuum sibi hoc 

ac ]ueidum reddunt. Si enim homo talia per oleum sui 

oris potest, quantum Deus per Spiritum otis sui create 

posse eredendus est, prmsertim cure multo rariores, quam 

modo in terris videre solemus, aquae in principio fuisse 

faetre credendae sint, priusquam in locum essent unum, ut 

appareret arida, eongregatm. 

JEt vidit Deus lucern fuod esset bona.] Non velut ineognitam 

antea repente lucern videns laudavit, quia bonam 

dieit; sed earn quam landabilem se facturum noverat, jam 

faetam hominibus laude digoam ac mirandam esse declaravit. 

Velum quia non totas mundi tenebras luee infusa 

dispulit, (hoc enim superni est seeuli fixa ae perpetua luee 

perfrui,) sed ab una ilium parte illustrans, aliam reliquit 

obscuram, recte subditur : 

JEt divisit lucern ac tenebras,] Divisit namque eas non 

solum qualitatis, sed et locorum distantia, lucern videlicet 

in superiore orbis parte diffundendo, in qua humana erat 

conversatio future: inferiora vero ejus priscis in tenebris 

remanere sinendo. 

Appellavitque lucern diem, et tenebras noctem.] Hoc ad 

intellectum nostrum dictum est: qua enim lingua appel-

IN LIB. GI_NESIS, CAP. I. 9 

lavit Deus lucern diem, ac tenebras noctem ; utrum Hebr_a, 

an Gr_ca, an alia aliqua. Et sic omnia qum vocavit qu_ri 

potest qua lingua vocaverit : sed apud Dcum purus inte]lectus 

est sine strepitu et diversitate lin_tarum. Appel. 

]avit autem, dictum est: Appe]lari fccit : quia sic distinxit 

omnia ct ordinavit, ut et dies cerni possent, et nomina 

acciperc. Sic enlm dicimus, ille paterfamilias _dificavit 

istam domum, id est mdificari fecit, et multa talia per 

omnes libros divinarum scripturarum invcniuntur. 

Factumgue est vespere et mane dies unus.] Factumque 

est vespere occidcnte paulatim luce post expletum spatium 

dinrna_ longitudinis, atque inferiores mundi partes subeunte, 

quod nunc usitato solis circuitu noctibus agi solet : 

factum et mane redeuntc eadem paulatim super terras, 

atque alium diem initiante ; et huc usquc dies expletus est 

unus, viginti scilicet et quatuor horarum, eujus commendatione 

verbi scriptura vigilanter admonct, ut lucern qu_e 

facta est, inferiora orbis occasu suo, lustrasse discamus. 

Nam si non hoc faeeret, sed magis facto vespere paulatim 

tota periret ; ac rursum paulatim mane rcereata resurgeret, 

non jam in mane diei sequentis, sod potius in vespera 

primi unum diceret esse diem perfectum, unde ctiam 

vesperam et mane, quam noetem et diem factam dicere 

maluit; ut insinuaret tune primarive lucis actum esse 

circuitu, quod nunc circuitu solis die noctuque geri constar 

: pr_eter hoc solummodo quod post creata sidem, nox 

quoque tam sua ctsi minori, quam dies luce perfunditur. 

Triduo autem illo primo tenebrosa prorsus et obscura 

manebat, decebat namque omnimodis ut dies incipiens a 

luce, in mane dici sequentis esset protelatus: quatenus 

intimaretur opera ejus qui est lux vera, et in quo tenebrm 

non sunt ull_, a luce inchoari, et in lucern cuncta essc 

completa. 

Di_t quoque Deus : Fiat firmamenlurn in medio aquarum, 

_yc.] Hic nostri c_li, in quo fixa sunt sidera, creatio 

describitur ; quod in mcdio constat firmatum essc aquarum. 

Nam suppositas ei esse aquas, et ipsi in aere ter-

10 COMMENTARII 

risque videmus: superpositas autem non solum hujus 

scripturae auctoritate, sed prophetm verbis edocemur, qui 

ait: Extendens cmlum sicut pellem, qui tegis in aquis 

superiora ejus. In medio ergo aquarum firmatum esse 

constat sidereum e_lum, neque aliquid prohibet ut etiam 

de aquis factum esse credatur: qui euim crystallini lapidis 

quanta firmitas, qum sit perspicuitas ac puritas novimus, 

quem de aquarum concretione certum est esse procreatum : 

quid obstat credi quod idem dispositor natumrum in firmamento 

cc_li substantiam solidarit aquarum ? Si quem 

vero movet, quomodo aquae_ quarum natura est fluitare 

semper atque ad ima delabi, super co,lure eonsistere possint, 

eujus rotunda videtur esse figura; meminerit scripturin 

dieentis de Deo : Qui ligat aquas in nubibus suis, ut 

non erumpant pariter deorsum ; et intelli_t, quia qui 

infra ccelum ligat aquas ad tempus cure vult, ut non 

pariter decidant, nulla firmioris substantiae crepidine sustentatas, 

sed vaporibus solum nubium retentas; ipse etiam 

potuit aquas super rotundam cceli sphmram_ ne umquam 

delabantur_ non vaporali tenuitate, sed soliditate suspendere 

glaciali. Sed etsi liquentes ibi aquas sistere voluit, 

numquid majoris hoc miraculi est_ quam quod ipsam terrm 

molem, ut seriptura dicit, appendit in nihilo ? Nam et 

undae sive Rubri marls, seu fluvii Jordanis, cure ad transitum 

Israeliticae plebis in altum ereetae murorum instar 

figuntur, nonne evidens dant indicium, quod etiam supra 

rotunditatem cceli volubilem, fixa possint statione manere ? 

Sane quales ibi aquae sint, quosve ad usus reservatae, Conditor 

ipse noverit: esse tantum eas ibi, quia scriptura 

sancta dixit, nulli dubitandum reliquit. Quid sit autcm 

dicere Dei fiat haec vel illa creatura, jam supra dictum 

est. Dixit cuim ut fieret, cure in coaeterno sibi Yerbo, 

unigenito videlicet Fillo, cuncta creando disposuit. Cure 

ergo audimus; dixit Deus, Fiat firmamentum in medio 

aquarum, et dividat aquas ab aquis ; intelligamus quod in 

Verbo Dei erat ut fieret, in quo faciendum intus, ante 

omne tempus praevidit, quicquid foras Deus ex temlmre

XN L_B. OgNES_S, CAP. X. 11 

fecit. Cure veto audivimus, Et feclt Deus firmamentum, 

et dlvisit aquas, &c. ; inte]]igamus faetam cecil aquarumque 

creationem, ac dispositionem non excessisse prmscriptos 

sibi in verbo Dei terminos, juxta illud Psalmist_e: Pr_ceptum 

posuit, et non prmteribit. Quod tuque de creatufts 

sequentibus quatuor diebus facts referuntur, intelligendum 

est. Ubi vero adjunctum audimus, Et vidit 

Deus quod esset bonum, intelligamus in benignitate Spifttus 

ejus, non quasi eognitum postea quia factum est, 

plaeuisse, sed potius in ea bonitate plaeuisse, ut maneret, 

ubi placebat ut fieret. Notandum enim, quod hujus verbi 

adjeetio hoe in loeo in Hebraiea vefttate non babetur. Et 

mirum quare inter omnia qum ereasse Deus legitur, hic 

solummodo, id est, in seeundi diei operibus, probatio 

divinm visionis minime addatur, qum tamen ipsa cure 

eeteris quve fecit, Deo bona visa esse demonstrantur, cure 

in sequentibus dicitur, viditque Deus cuncta qu_e fecit, et 

erant valde bona, nisi forte, sicut quidam Patrum exponunt, 

inteUigere nos in hoc scriptura voluit, non esse 

bonum duplieem numerum, qui ab unitate dividat, et prmfiguret 

f_dera nuptiarum: unde et in arca Noe omnia 

animalia qu_ecumque bina ingredinntur, immunda sunt, et 

impar numerus esse mundus ostenditur. De his sane qum 

hactenus exposita sunt, id est de ereatione diei primi et 

secundi, in histofta sancti Clementis ita refertur dixisse 

Apostolum Petrum: "In principio cure fecisset Deus 

ccelum et terrain, tamquam domum unam, ipsaque ex 

corporibus mundi reddita est umbra his qum intrinsecus 

clausa erant, tenebras ex se dedit. Sed cure ,¢oluntas Dei 

introduxisset lucern, tenebr_e illEe, qu_e ex umbra corporum 

factee fuerant, continuo devoratm sunt; turn deinde 

lux in diem, tenebree deputantur in noctem. Jam _ero 

aqua qu_e erat intra mundum, in medio prlmi ilfius cceli 

terrmque spatio, quasi gelu concreta, et crystallo solidata 

distenditur: et hujusmodi firmamento velut intercluduntur 

media cceli ac terrm spatia, idque firmamentum ccelum 

Conditor appeUavit, antiquioris iUius vocabulo nuncupa-

I 

[ ] _ COMMENTARI1 

t turn, et ita totius mundi machinam, cure una domus esset, 

in duas divisit regiones. Divisionis antem bmc fuit cansa, 

ut superna regio angelis habitaculum ; inferior vero pra_- 

I beret hominibus." H_ec nostro operi paucis inserere libuit, 

ut quantum hoe Patrum sensui concordet_ lector agnoscat. 

Di_t veto Deus, Congre#entur a_ qu_e sub c_lo sunt 

in locura unum, tyc.] Subducuntur aquae qua_ inter co,lure 

et terrain universa compleverant, et unum congregantur 

in locum: ut et lux qu_e pr_eterito biduo aquas clara 

lustrabat, clarior puro in aere splendesceret : et terra qu_e 

]atebat appareret, quveque contecta aquis limosa manebat 

et invalida, harum abscessu redderetur arida, et suseipienclis 

apta germinibus. Si quis vero qu_esierit ubi congregatre 

sint aquae, qu_e omnes terrve partes ad e(elum 

usque cooperuerant ; seiat fieri potuisse, ut terra ipsa 

]onge ]ateque jussu Creatoris subsidens, alias partes pr_eberet 

concavas, quibus confluentes aquee reciperentur, ut 

appareret arida ex his partibus, unde humor abseesserat. 

Potest etiam non absurde eredi rariores, sicut et supra 

commemoravimus, primarias fuisse aquas, qure velut 

nebulve terras tegerent ; eongregatione autem esse spissatas, 

qu_e datis sibi locis capi possent, apparente arida in 

reliquis. Bene autem cure multa constet esse maria, in 

locum tamen unum congregatas dicit aquas : quia videlicet 

cuncta h_ec jugi unda atque continua oeeano ac marl 

junguntur magno : sed etsi qui lacus in semetipsis vldentur 

esse circumscripti, ethos ferunt occultis quibusdam 

perforatos cavernis, in mare suos evolvere meatus. Nam 

et fossores puteorum hoc probant ; quia tellus omnis per 

invisibiles venas aquis est repleta manantibus, quve trahunt 

ex marx prmc_pmm. 

Et vocavit Deus aridam terrain, 3;c.] Prius quidem ad 

distinctionem aquarum totam hanc solidiorem mundi 

partem appellavit terrain, cure dieeret, In prineipio ereavit 

Deus ccelum et terram; terra autem erat inanis et vacua: 

at nunc postquam formari jam mundus ineipit, et aquis 

suum in loeum recedentibus terrve facies appareret, ad

IN LIB. GENEBIS_ CAP. I. ]_ 

dlstinctionem partls ejus qum adhuc aquls premebatur, 

cetera portio, quam aridam esse lieebat, terr_ nomen 

accepit: inde dicta Latine, quod animantium pe_bus 

teratur. ConKregationes veto aquarum appel|antur maria, 

videlicet pro maxima sui parte. Ham et apud Hebl_os 

cunctas aquarum congregationes sive salsm, seu sint 

dulces, appellari dicunt maria. Et apte qui prius propter 

continuationem omnium qum in terris sunt aquarum, in 

locum unum eas dixit congregatas, nunc et earum congregationes 

aquarum pluraliter nominat, et hmc appellari 

maria pluraliter dicit, propter videlicet multifidos earumdem 

sinus, qui diversa pro regionum vocabttlis et ipsi 

nomina sortiuntur. 

Et vidit De.us quod esset bonum.] Necdum terra germinabat, 

needum vel ipsa, vel aqum animantia viva produxemnt; 

et tamen videre dieitur Deus quod esset bonum, 

cedentibus aquis apparuisse aridam : quia videlicet aquae 

Creator atque aestimator universitatis pr_evidens quae futura 

sunt, quasi perfeeta jam laudat, qum adhuc in primi operis 

exordio sunt: nec mirum apud quem rerum perfectio non 

in consummatione operis, sed in sure est prmdestinatione 

voluntatis. 

Et air : Germinet terra herbam virentem el facientem 

semen, _e.] Patet ex his Dei verbis, quod verno tempore 

mundi est perfeetus ornatus. In hoe enim solent herbae 

virentes apparere in terra et ligna pomis onustari: simulclue 

notandum, quod non prima herbarum arborumque 

germina de semine, sed prodiere de terra: nam ad unam 

Conditoris jussionem terra, quae arida parebat, repente 

herbis comta, et nemoribus est vestita florentibus, atque 

haec continuo sui qumque generis poma ex sese, ac semina 

produxerunt. Oportebat enim ut forma quaeque l_rum ad 

imperium Domini primo perfecta procederet, quomodo et 

homo ipse, propter quem omnia facta sunt in terra, perfeete 

; hoc est, juvenilis mtatis plasmatus esse credendus 

est. 

Dixit autem Deus : Tiant luminaria in firmamento cwli.] 

Decenti satis ordine mundus ex materia informi congruam


procedit ad formam. Postquam enim ante omnem hujus 

.; seculi diem co,lure et terrain et aquam Deus creavit, hoc 

est, superiorem ilium, et spiritualem cure suis incolis mun- 

dum, et informem totius hujus mundi materiam, juxta hoc 

quod scripture est : Qui vivit in aetemum, creavit omnia 

simul ; primo hujus seculi die lucern fecit, qum ceteras creaturus 

specie capaees redderet. Secundo firmamentum cceli, 

superiorem videlicet hujus mundi partem, in aquarum 

medio solidavit. Tertio in inferioribus mare terrasque suis 

discrevit finibus, aeremque suis in loeis, cedente aqua, 

diffudit. Oportuit ergo ut eodem quo creata sunt ordine 

profectum caperent elementa amplioris ornatus, id est, 

quarto die ccelum luminaribus insigniretur. Quinto a6r et 

mare, sexto terra suis impleretur animantibus. Nam quod 

die tertio terra herbis est arboribusque vestita; non ad 

ornatum ejus, sed ad ipsam, ut ita dixerim, figurae ejus 

superficiem pertinet. 

Dixit ergo Deus : Fiant luminaria in firmamento cw,li, ut 

dividant diem ac noctem.] Ea videlicet divisione, quze in 

sequentibus explieatur apertius, ut sol quidem diem, 

luna vero et stellae noctem illustrent. Hoe enim factis 

sideribus ad augmentum primarim lucis accessit, ut 

etiam nox luminosa procederet, vel lunae utique splendore, 

vel stellarum, vel utroque irradiata, quae eatenus 

nihil praeter tenebras noverat antiquas. Nam etsi nobis 

saepissime nox tenebrosa videtur, et caeca, obseurato videlicet 

nebulosis turbinibus aere qui terrm proximus est : 

superioratamen flla spatia, quae retheris nomine censentur, 

et a turbulento hoc aere usque ad sidereum pertingunt 

e_lum, semper ob siderum circumeuntium reddunt lucida 

fulgorem. Sed et hoc divini muneris exorta sidera cure 

additamento lucis mundo obtulerunt, ut distinctio quoque 

temporum labentium per ea posset dinosei: unde sequitur, 

Et sint in si#na et tem_vora, et dies et annos.] Quia nimirum 

priusquam sidera fierent, non erat quibus ordo temo 

porum adnotaretur indiciis : non erat made meridiana hora 

dinosceretur_ antequam sol medium cmli eonscenderet

IN LIB. GENES[S_ CAP. I. ]5 

igneus orbem ; non uncle ceterm diei noctisque si_arentur 

horn, donee astra polum _qua]i inter se sorte die noetuque 

dividerent. Sunt ergo |uminaria in signa et tempora, et 

dies et annos : non quod a concfitione eorum vel tempora 

ineiperent, qu_e eonstat cepisse a prineipio quo feeit Deus 

eoelum et ten'am ; vel dies et anni, qui originem sumsisse 

noscuntur, ex quo dixit Deus : Fiat lux_ et facta est lux : 

sed quia per ortus eorum sire transitus temporum ordo 

dierttmque annorumque signatur. Nam totum illud triduu_fi 

superins indisereto eursus sui proeessu transierat, nuUam 

penitus dimensionem habens horarum, utpote quia lumine 

primario adhuc generaliter omnia replente, nutlumque caput 

habente, quod nune de sole aeeipit, nusquam radii ardentiores 

inluxerant; nulla sub eaute vel arbore quasi remotior 

umbra frigebat. Sed et excepta adnotatione temporum, 

sunt luminaria in signa hujus vita_ usibus necessaria, 

qua_ vel nauta_ in gubernando, vel in desertis 2Ethiopim 

arenosis quique viantes observant: ubi quam levissimo 

venti impulsu euneta, mox qum inventa fuerint, itinerantinm 

vestigia complanantur. Ideoque non minus illis in 

regio5ibus euntes, quam qui in marl navigant, nocte dieque 

signis egent siderum. Sunt item signa, quibus nonnunquam 

aeris quoque qualltas qua_ sit ventura horum contemplatione 

pr_evidemus. 

Ut luceant in firmamento ceeli, _fe.] Semper quidem 

luminaria in firmamento cceli lucent, ut diximus, et proxima 

ei loea claro lumine perfundunt; seal temporibus 

opportunis inluminant terrain. Namque aliquoties nubi- 

Iosus obsistit aer, ne vel lunm, cure parva est, vel stellarum 

lumen terris appareat: sed et ortus sol lunam stellasque 

majore lumine, ne terrain inluminent, impedit: unde et 

nomen Latine accepit, quod solus obtunsls una stellis eum 

luna per diem terris fulgeat. 

Fecit quoque Deua duo magna luminaria.] Luminaria 

magna possumus aceipere, non tam aliorum eomparatione, 

quam suo munere, gt est cmlum magnum et mare magnum. 

Nam et magnus sol qui complet orbem terrarum

10 COMMENTARI I 

suo calore, vel luna suo lumine, qu_e in quacumque parte 

fuerint ccvLi,terr_e inluminant omnia, et mqne spectantur 

a cunctis. Exemplum magnitudinis eorum evidens, quod 

omnibus hominibus orbis ipsorum idem videtur. Nam si 

longe positis minor videretur, et propius constitutis major 

refu]geret, proderet exiguitatis indicium. 

Luminare majus, ut pr_eesset diei, _yc.] Luminare majus 

est sol, non solum forma sui quaLiscumque est eorporis, 

sed etiam magnitudine luminis, qua et ipsum luminare 

minus et stellas illustrare creditur. Major est et virtute • 

ardoris, qua mundum calefecit exortus, cum prmteritis 

ante ejus creationem diebus, nihil omnino caloris habuisset: 

quod autem _equalis uniusque magnitudinis luna 

cure sole cernitur, ex eo fieri dicunt, quod ille multo longinquior 

a terris atque altior quam luna incedat: ideoque 

magnitudo ejus quanta sit, nequaquam a nobis qui in ten-is 

degimus, valeat dinosci. Omnia enim longius posita solent 

breviora videri. 

Et luminare (inquit) minus, ut pr_esset nocti, _;c.] Quia 

etsi lunam omni mense si aliquotiens et stellas majores in 

die videri contingat; nequaquam eas diei, sed nocti s_)lummodo 

lucis solatium aliquod afferre certissimum est. 

Ut lucerent super terrain, Syc.] Hvee et de luminaribus 

magnis et de stellis intelLigi possunt ea tantum distinctione, 

ut quod dictum est, et prmessent diei, ad solem specialiter; 

quod subjunetumj et noeti, ad lunam et stellas 

pertineat ; quod vero subinfertur, et dividerent lucern ac 

tenebras, omnibus tuque sideribus eonveniat, qum ubieumque 

incedunt, lucern seeum cireumferunt: ubi autem 

absunt, tenebrosa cuncta reLinquunt. Sin autem qu2erit 

aliquis quale poterit esse lumen diurnum ante ereationem 

siderum, non ab re quod tale fuerit, quale videmus quotidie 

mane, adproximante scilicet soLis ortu, sed necdum 

terris apparente, quando lucet quidem obtusis stellarum 

radiis dies, sed minime adhuc, donec sol oriatur, refulget. 

Uncle nulla tunc esse diseretio temporum prveter diei 

solum et noctis poterat, meritoque factis sideribus dictum 

5


est: Et sint in signa et tempora, et dies et annos. Cccperunt 

namque discerni temporum vices, ex quo sol die 

quarto mundi nascentis a medio procedens orientis _equinoctium 

vernale suo consecravit exortu, et quotidianis profectibus 

ad alta cwJi culmina scandendo, rursumque a solstitiall 

vertice ad infima paulatim descendendo, ne mora ab 

infimis hibernisque locis mquinoctiales gyros repetendo 

discretis temporibus quatuor notissimis, diebusque prmfinitis 

anni spatium complevit. Sed et luna vespere plena 

apparens, ea qum in celebrationem paschm servanda erant 

tempora, primo suo prvefixit ascensu. Ipsa est enim hora 

qua non solum antlquus ille populus Dei, sed et nos hodie 

primam in agendo pascha servamus, cure vequinoctii die 

transcenso plena vespere luna, hoc est, quartadecima 

in faciem cceli prodierit. Nam mox post hvec ut Dominicus 

dies advenerit, aptum hoc celebrandw resurrectionis 

Dominicm tempus instabit : completo ad litteram quoque 

prophet_ verbo, qui dixit, Fecit lunam in tempora, sol cognovit 

occasum suum. Stellm quoque, cxcepto quod supra 

diximus, quia vel sua specie quoe sit futura qualitas aeris, 

vel suo cursu quota sit vigilia noctis ostendunt, sunt in 

sigma et tempora; quia hm in co,lure venientes mstiva 

tempora, illm designant hyberna. Sunt et in dies ; quia 

istve vernis diebus solem, illve comitantur autumnalibus. 

Sunt et in annos, quia qum nunc verbi gratia in mquinoctio 

verno matutinm orinntur, ips_e omnibus almis in 

eodem oequinoctio in cccli faciem veninnt: qum nunc in 

solstitio vespere vel mane, h_e semper in illo eisdem horis 

oriuntur. Sed et qu_edam sunt stellve, quas planetas, id est, 

errantes vocant astrologi, qum majores annos suo circuitu 

facinnt, quo ad eumdem eo_li locum redeunt. Nam stella 

quve Saturni dieitur, triginta annis: qum Jovis, duodeeim 

annis : qum Martis, duobus annis fertur solaribus, circuitu 

ccvli expleto, ad eadem loca siderum, in quibus fuerant ante 

redire. Luna quoque cure duodecies spatia sui cursus 

peregerit, annum facit comrnunem, id est, dierum treeentorum 

quinquaginta quatuor, et ut anno solat_ possit ejus con- 

VOL. VII. C

]8 COMMENTARII 

cordare circuitus, tertio quoque vel secundo anno tertium 

decimum addit mensem, quem embolismum vocant annum 

calculatores, et fit dierum trecentorum octoginta et quatuor. 

Et vidit Deus quod esset bonum.] Necessario sancta 

scriptura multoties repetit, quod vidit Deus bona ease qu_e 

fecit, ut hine informaretur pietas fidelinm : non tamen pro 

humano sensu, qui smpe etiam bonis rebus offenditur quarum 

causas atque ordinem neseit, de creatura visibili atque 

invisibili judieare, sed laudanti Deo credere et cedere. 

Tanto enim quisque faeilius aliquid proficiendo cognoseit, 

quanto religiosius antequam cognosceret Deo credidit. 

Vidit ergo Deus quod essent bona qum fecit: quoniam 

qum faeienda placebant, ut fierent facta p]acuerunt, ut 

manerent, quantum cuique rei existendi sive manendi a 

tanto fabrieatore fuerat eonstituenda mensura. 

Factum est vespere el mane dies quartus._ Heee est vespers 

ilia memoranda, in qua populus Dei in 2Egypto in 

celebrationem paschm obtulit agnum hoc mane quod 

primum post excussum long_ servitutis jugum e0epto 

libertatis itinere vidit. Scriptum est, dicente Domino ad 

Moysen : Mensis iste, vobis principium mensium, primus 

erit in mensibus anni, &e. (Exod. xii. 2.) Qua etiam 

vespers ad consummanda pasehve legalis saeramenta, Dominus 

noster post esum agni typice mysteria nobis sui 

corporis et sauguinis celebranda initiavit : quo lueescente 

mane, quasi agnus immaculatus suo nos sanguine redimens, 

a dmmonicm dominationis servitute liberavit. Qu_e 

videlicet lunge plenissimve dies in creatione quidem mundi 

quarta processit: at in tempore Dominic_e passionis altioris 

gratia sacramenti, in quintam sabbati incidit : ut videlicet 

Dominus sexta sabbati crucifixus, sabbato ipso in 

sepulchro quiesceret, ac primam sabbati sua resurrectione 

consecraret, et nobis quoque in ea, in qua lux facts eat, 

resurgendi a mortuis ac lucern perpetuam intrandi fidem 

spemque donaret. 

JOixit etiam Dens, Producant aquae reptile aninue viventis, 

_c.] Post ornatam quarto die cveli faciem luminaribus,

IN LIB. GENESIS, CAP. I. ]9 

ornantur consequenter quinta inferioris mundi partes, 

aquae videlicet et aer, his qu_e spiritu vitve moventur: 

quia et hzec elementa quadam quasi cognatione et sibi ad 

invicem et c0elo copulantur. Sibi quidem, quia uatura 

aquarum aeris qualitati proxima est: uncle exhalationibus 

earum pingueseere probatur, ira ut nubila contrahat, et 

possit volatus avium sustinere, attestante seriptura: quia 

subito aer cogetur in nubes, et ventus transiens fugabit 

eas. Denique per noctes etiam serenas rorat, eujus roris 

guttae mane in herbis i)aveniuntur: ccelo autem hoc 

modo junguntur, quJa adeo vieinus est ei aer iste, ut et 

ipse nonnunquam ejus nomen aeeeperit, sicut volatilia 

cteli cognominat seriptura, qu_e volare eonstat in aere: et 

Dominus ipse turbis, qu_e tempus adventus sui de virtutum 

ostensione non cognoverant, ]oquitur dicens : Cure 

videritis nubem orientem ab occasu, statim dicitis, Nimbus 

venit, &c. (Luc. xii. 54.) Ubi certum est, quia 

faciem coeli non aliam quam variantem hunt stature aeris 

appellat. 

Di_t ergo Deus, Producant aquce reptile anlm_e vivenlis, 

tyc.] Et ne forte, quia sunt aquarum animantia, qu_e non 

reptando, seal natando, vel pedibus ambulando ineedunt; 

sunt inter volatilia qua_ ira pennas habent, ut omni usu 

volandi eareant, putaret quisquam aliquod genus volatillum 

sive aquatilium animantinm in hoe Domini verbo esse 

pr_etermissum, vigilanter adjungitur, 

Creavilque Deu8 cete #randia et omnem animam viventem, 

_yc.] Nullum igitur genus exeeptum est, ubi eum eetis 

grandibus creata est omnis anima vivens eorum qu_e produxerant 

aquae in species diversas : hoe est, et reptilium, 

et natatilium, et volatilium ; sed et eorum qu_e hullo apt_e 

incessui fixa eautibus inhserent, ut sunt plurima eoneharum 

genera. Ouod autem dictum, et volatile super terrain 

sub firmamento emil, nihil rationi veritatis obsistit, quia 

nimimm, etsi immenso interjacenti spatio, sub sidereo 

tamen carlo volant aves qu_e super terrain volant: quomodo 

etiam nos homines in terra positi, sub ccelo ac sole 

02

_0 COMMENTAR|I 

ease constituti veraciter et recte dicimur, attestante scriptura, 

qum ait: Qui erant in Jerusalem habitantes Judvei, 

viri religiosi, ex omni natione quae sub ccelo est: et quid 

habet amplius homo de universo labore auo quo laborat 

sub sole. Sane juxta aliam translationem movet nonnulloa 

quod dictum eat, et volatilia volantia secus firmamentum 

emli, id eat, juxta firmamentum cceli. Sed intelligendum 

eat, quod ideo dictum sit volare aves sub 

firmamento cveli, quia hoe nomine etiam aether indicetur: 

hoe est, superius illud aeris spatium, quod a turbulento 

hoc et ealiginoso loco in quo ayes volant, usque ad astra 

pertingit, et ease tranquillum prorsus ac luce plenum non 

immerito creditur. Nam et errantia sidera septem, quae 

in hoc mtheris spatio vaga ferri perhibentur, scriptura in 

firmamento ccell ease posits dixit. Ideoque ayes recte 

dieuntur seeua firmamcntum c_eli volare ; quia vicina aunt, 

ut diximus, a_theri turbulcnta hmc aeris spatia, quae volatus 

avi_tm sustinent. Nee mirandum si a_ther firmamen- 

tum coeli nominetur, cure aer appellatur ecelum, ut supra 

docuimus. Nec praetereundum quod cure creasse diceretur 

Deus omnem animam viventem, additum est, atque 

motabilem: ad distinctionem videlicet hominis, quem 

facturus erat ad imagincm et similitudinem suam, ita ut si 

ejus praeeepta servaret, perpetua viveret incommutabilitate 

beatus. Nam animantia cetera ita sunt prima mox conditione 

facta, ut vel alia aliis in alimoniam cederent, vel 

ipsa suo senio deficientia perirent. 

Et vidit Deus quod esset bonum, benedixitque eis, _;c.] 

Quod dixit, Crescite et multiplicamini et replete aquas 

marls, ad utrumque genus animantium de aquis factorum ; 

hoc est, et ad pisces pertinet, et ad ayes : quia sicut pisces 

omnes non nisi in aquis vivere possunt ; ira aunt pleraeque 

aves quae etsi in terris aliquando requieacunt, f_etusque 

propagant; non tantum de terra, aed de marl vescuntur, 

mariniaque sedibus fibcntius quam utuntur terrestribua. 

Quod vero subjungit, avesque multiplicentur super terrain, 

ad utrumque genus avium, hoc eat, et earum quve de

IN LIB, GENESlS_ CAP. I. _I 

aquis, et earum quve vescuntur de terra, respicit: quia 

videlicet etiam ill_e qu_e sine aquis vivere nesciunt ayes, 

its ut multo s_epe anni tempore sub profundo aquarum, 

quomodo pisces lateant, nonnunquam egredi super terras 

solent, maxime cure fcetant et nutriunt pullos. 

IKvit quoque Deus, Producat terra animam viventem in 

genere suo, _;c.] Post radiatum sideribus co_lum, post impletum 

volatilibus aerem, qui ob viciniam, ut diximus, 

eceli nomen meruit. Post locupletatas suis animantibus 

aquas, quve et ips_e aeri sunt magna naturee vicinitate conjunctve 

: unde et de illis sumsit animantia, de illis imbres, 

hives, grandines, et cetera, sumit hujusmodi: consequens 

erat etiam terrain suis animantibus, hoc est, ex se genitis 

impleri. Nam et ipsa preecipuam habet cognationem cure 

aquis, ut pore quve sine earum succo et inrigatione non 

solum fructificare, sed nec ipsa consistere possit, Petro 

attestante, qui ait: quia cceli erant prius, et terra de aqua, 

et per square consistens Dei verbo. Jubet ergo producere 

Deus terram, jumenta, et reptilia, et bestias terr_e : 

qula vero nomine bestiarum omne quiequid ore vel unguibus 

s_evit, exceptis serpentibus, constat esse comprehensum 

: nomine autem reptilium terrve etiam serpentes continentur; 

nomine vero jumentorum, ea qu_e in usu sunt 

hominum, animalia deslgnantur. Ubi ergo eonditio 

describitur eeterorum animalium quadrupedum, verbi 

gratia, cervorum, caprearum, bubalorum et caprorum 

ceterorumque hujusmodi, nisi forte et hvec ob feroeitatem 

indomitm mentis inter bestias esse adnumerata dixerimus, 

juxta antiquam sane translationem, in qua scripture est: 

Ejieiat terra animam vivam secundum genus, quadrupedia 

et reptilia et bestias terr_e, nihil omnino quvestionis est, 

quia videlicet nomine quadrupedum cuncta comprehensa 

sunt, quve, exceptis best[is et reptilibus, terra produxit, 

sire quee sub cura humans, seu qu_e sunt fera et agrestia. 

Et fecit Deus bestias terr_, _c.] Notanda transmutatio 

verborum, quia supra dictum est, quod producere jusserit 

Deus terram, et jumenta, et reptilia, et bestias terroe:

_ COMMENTARII 

nunc autem mutato ordine fecisse dicitur Deus bestias 

terrse et jumenta et omne reptile terrm : et intelligendum, 

quod dicto eitius omne quod voluit, fuit: nilque differt 

quod loquela humana prius in creaturarum ordine nominet, 

quas divina potentia condidit simul cunetas. Cure 

autem sequitur : 

Et vidit Deus quod esset bonum.] Qu_eritur merito, quare 

non hic addatur illud quod dictum cst de eis, qum aquve 

produxerant de animantibus, benedixitque eis dicens: 

Crescite et multiplicamini et replete terrain. An forte 

quod de prima creatura animve vivcntis dictum a Deo 

commendaverit, etiam de secunda nobis subintelligendum 

reliquit? maxime, quia in hujus diei operibus plura erat 

alla subjuncturus: porro de homine facto hoc neeessario 

iterare euravit dieens: Benedixitque illis Deus, et sit : 

Creseite et multiplicamini et replete terrain ; ne quis 

honorabili connubio inesse peccatum thorumque f_editati 

fornicationis putaret esse comparandum. Faeta autem 

atque ornata habitatione mundana, supererat ut ipse etiam 

propter quem omnia parabantur, habitator ac dominus 

rerum homo crearetur, sequitur: 

Et all : Faciamus hominem ad imaginem et similitudinera 

nostram.] Nunc apparet evidentius quare de ereatis herbis 

et arboribus, piscibus et volatilibus, terrestribus quoque 

animantibus dictum sit, ut fierent singula juxta genus et 

species suas. Prmvidebatur enim futura ejus creatio, qui 

non solum suo generi similitudine congrueret et specie, 

sed etiam ad imaginem sui Creatoris ac similitudinem 

fieret: cujus nobilitati creationis etiam hoc testimonium 

dat, quod non sicut in ceteris creaturis dixit Deus: Fiat 

homo, et factus est homo ; vel : Producat terra hominem, 

et produxit terra hominem ; sed priusquam fieret, Faciamus 

hominem, dicitur, ut videlicet quia rationabilis creatura 

condebatur, quasi cure consilio videretur facta. 

Quasi per studium de terra plasmatur, et inspiratione 

Conditoris in virtute spiritus vitalis erigitur, ut scilicet non 

per jussionem vocis, sed per dignitatem operationis existe-

IN LIB. GENES18, CAP. I. _8 

ret, quia ad Conditoris imag4nem fiebat. Cure autem 

dicitur, Faciamus homiuem ad imagiuem et similitudinem 

nostram ; unitas sanct_e Trinitatis aperte commeudatur. 

Si quidem eadem individua Trinitas, in prvecedente return 

formatione mystice erat insinuata, quando diccbatur: l_t 

dixit Deus, Fiat, et fecit Deus; et vidit Deus quod esset 

bonum. Nunc autcm manifestius haec ipsa insinuatur, 

cum dicitur : Faciamus hominem ad imaginem et similitudiuem 

nostram, et recte, quia donec is qui doccretur non 

erat, in profuudo fuit abdita przedicatio Deitatis : ubi vero 

ccepit hominis expectari creatio, revelata cst tides, et 

cvidenter dogma veritatis emieuit. In eo enim quod 

dicitur, Faciamus, una ostenditur trium personarum operatio 

: in eo veto quod sequitur, ad imaginem et similitudinem 

nostram, una et vequalis substantia ejusdem sanct_e 

Trinitatis indicatur. Quomodo enim una esset imago et 

similitudo, si minor Patre Filius, si minor esset Filio 

Spiritus Sanctus, si non consubstantialis cjusdem potestatis 

esset gloria totins Trinitatis ? aut quomodo diceretur, 

Faeiamus, si trium in una deitate personarum cooperatrix 

virtus non esset ? neque enim augelis a Deo diei poterat, 

Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram : 

quia nulla prorsus ratio sinit, ut Dei et ange]orum unam 

esse eamdemque imaginem sive similltudinem credamus. 

In quo autem sit homo factus ad imaginem et similitudinero 

Dei, testatur apostolus, cure nos solerter admonet, ut 

hauc quam in primo parente perdidimus, per gratiam 

ejusdem Conditoris recuperemus in nobis. Renovamini, 

inquit, spiritu mentis vestry, et induite novum hominem, 

qui secundum Deum creatus est, in justitia, sanctitate, et 

veritate. Creatus est ergo Adam novus homo de terra 

secundum Deum, ut esset justus, sanctus, et verus, subditus 

et humiliter adhverens grative sui Conditoris, qui 

_eternaliter ac perfecte justus, sanctus, et verus existit: 

qui quoniam pulcherrimam hanc novitatem in se divin_e 

imaginis peccando corrupit, eorruptamque ex se prosapiam

2_ COMMENTARII 

generis humani procreavit unde venit secundus Adam, id 

est, Dominus ipse et Conditor noster, natus ex Virgine, 

creams incorruptibiliter atque ineommutabiliter ad imaginem 

Dei, immunis omnis delicti, et plenus omnis gratiae 

et veritatis, ut imaginem in nobis suam ac similitudinem 

exemplis suis restauraret et donis. Ipse est enim novus 

homo veraciter secundum Deum creatus: quia nimirum 

ita veram de Adam carnis substantiam sumsit, ut nihil de 

illo vitii sordentis traheret: cujus exempla pro captu 

nostro sequi, cujus adhaerere donis, cujus obtemperare 

mandatis, hoc est, imaginem Dei quam in veteri homine 

perdidimus, recuperare in novo. Non ergo seeundum 

corpus, sed secundum intellectum mentis ad imaginem 

Dei creams est homo. Ouamquam et ipse in corpore 

habeat quamdam proprietatem quae hoe indicet, quod 

erecta statura est factus, ut hoc ipso admoneretur, non 

sibi terrena esse sectanda, velut pecorum, quorum voluptas 

omnis ex terra est: unde in altum cuncta prona, atque 

prostrata sunt, juxta quod quidam poetarum pulcherrime 

ac vei'issime dixit : 

Pronaque cum spectent animalia cetera terram, 

Os homini sublime dedit, cmlumque videre, 

Jussit et erectos ad sidera tollere vultus : 

Congruit ergo et corpus ejus animae rationabili, non 

secundum lineamenta figurasque membrorum, sed potius 

secundum id quod in coelum erectum est, ad intuenda 

qure in corpore ipsius mundi superna sunt, sicut anima 

rationalis in ea debet erigi, quae in spiritualibus natura 

maxime excelhmt, ut quae sursum sunt sapiat, non qum 

super terrain. Bene autem additur: 

E,t irr_esit piscibus marls el volalililms coeli, _yc.] Quia 

nimirum in hoc maxime factus est homo ad imaginem Dei, 

in quo inrationabilibus antecelfit : capax videlicet rationis 

conditus,_ per quam et creata quaeque in mundo recte 

ggabernare, et ejus qui cuncta creavit posset agnitionc

IN LIB. GENESIS_ CAP, I. _5 

perfrui. In quo honore positus, si non intellexerit ut 

bene agat, eisdem ipsis animantibus insensatis, quibus 

pr_elatus est, comparabitur, sicut Psalmista testatur. 

Et creavit Deus hominem ad imaffinem suam, tyc.] Quod 

prius dixerat, ad imaginem suam; eonfirmationis gratia 

geminavit, addendo, ad imaginem Dei ereavit ilium: ut 

diligentius ineulearet nobis, quales a Deo faeti sumus, et 

spem reeipiendze Dei imaginis aretius nostris mentibus 

infigeret: ne qui in imagine Dei ambulamus, vane eonturbemur, 

thesaurizantes in ineerto divitiarum, sed expeetemus 

potius Dominum sitientes quando veniamus et 

pareamus ante faeiem ejus, eerti quia eum apparuerit, 

similes ei erimus, quoniam videbimus eum sieuti est. 

Quod autem nune dieitur, ad imaginem Dei ereavit ilium, 

cure superius dictum sit, faeiamus ad imaginem nostram ; 

signifieat, quod non id agat ilia pluralitas personarum, ut 

plures deos eredamus ; sed Patrem, et Filium, et Spirituna 

Sanetum, propter quam Trinitatem dictum est, ad 

imaginem nostram, unum Deum aeeipiamus, propter quod 

dictum est, ad imaginem Dei. 

Masculum et feminam ereavit eos.] Plenius in sequentibus, 

unde et quomodo protoplastos feeerit Deus exponitur. 

Sed nune brevitatis eausa tantum ereati referuntur, 

ut sextl diei operatio, ae septimi dedieatio cure eeteris 

explieetur, ae sic extempore liberius, et hoe et alia przetermissa 

quae erant, relatu digna dieantur. Maseulum autem 

unum et feminam in primis ereavit Deus unam, non ut 

animantia cetera, quae in singulis generibus non singula, 

sed plura ereavit: ut per hoe humanum genus aretiore ad 

invieem copula earitatis eonstringeret, quod se ex uno 

totum parente ortum esse meminisset; eujus eausa unionis 

seriptura sacra eum dixit, et ereavit Deus hominem; 

ad imaginem Dei ereavit ilium, statimque subjungeret: 

maseulum et feminam ereavit eos. Noluit addere, ad 

imaginem Dei ereavit eos: femina enim ad imaginem Dei 

ereata est, seeundum id quod et ipsa habebat mentem 

rationalem : sed addendum hoc de ilia non putavit scrip- 

5

_ COMMENTARII 

tura, quod propter unitatem conjunctionis etiam in ilia 

inteUigendum reliquit ; immo in omni quod de eis ortum 

est genere humano intelligendum esse signavit. Omnis 

enim homo etiam nunc in quantum ratione utitur, ima- 

ginem in se Dei habet: unde dicit Johannes: Erat lux 

vera, que inluminat omnem hominem venientem in hunc 

mundum. Ipsum est enim lumen de quo Psalmista gloriatur 

in Domino dicens : Signature est super nos lumen 

vultus tui, Domine. Et quidem apte hoe in loco masculus 

et femina creati esse eommemorantur: tametsi modus 

ejusdem creationis necdum referatur, ut videlicet habeat 

locum congruum sermo divinve benedictionis, de quo 

sequitur. 

Benedixitque illis, el air, Crescite el raultiplicamini, 3yc.] 

H_ec etenim multiplicatio hominum et repletio terrve non 

nisi per eonjunctionem erat marls et feminve perficienda. 

Si autem benedictione Dei crescit ac multiplicatur genus 

humanum ; quanta sunt maledictione digni, qui prohibent 

nubere, et dispositionem ccelestls decreti quasi a diabolo 

repertam condemnant ? Non ergo damnand_e sunt nuptim, 

quas ad propagationem generis humani, terramque replendam, 

supernve gratia bcnedictionis instituit: sed 

magis honoranda, majore est digna benedictione virglnitas, 

qu_e postquam repleta est terra hominibus, casta mente 

simul et corpore Agnum quoeumque ierit, id est, Dotalhum 

Jesum in ccelestibus sequi, et cantieum novum, 

quod nemo alius potest ei cant.are, desiderat. Deus namque 

ac Domlnus noster, qui in primordio mundi nascentis 

feminam ex virili latere formavit, ut mutua illorum conjunctione 

terram esse implendam doceret, ipse in fine 

seculi assumsit virum de carne ¥irginis, totius contagionis 

expertem, tota divinitatis plenitudine perfectum, ut 

virginitatis se gloriam potius quam nuptias diligere probaret. 

Et dominamini piscibus maris, _yc.J Merito qu_eritur, in 

quam utilitatem homo dominatum in pisces, et volueres, et 

animantia terr_e cuncta percepcrit, vel quos ad usus qu_eve

IN LIB. GENESIS_ CAP. I. 27 

solatia sint h_ec creata homini, si numquam peccaret : eui 

sicut sequentia scriptur_ hujus declarant, non h_c ad 

escam, seal herbve solum, et arhorum sunt fructus in prima 

conditione concessi: nisi forte dicendum est, quia peccaturum 

pr_sciebat Deus hominem, et mortalem peccando 

futurum quem immortalem ipse creavit, ideoque ea illi 

solatia primordialiter instituit, quihus suam fragilitatem 

mortalis posset tueri, vel alimentum videlicet ex his, vel 

indumentum, vel laborum, vel itineris hahens adjumentum. 

Nec qu_situ dignum est, quare non etiam nunc cunetis 

homo dominetur animantibus: postquam enim ipse suo 

Conditori subjectus esse noluit, perdidit dominium eorum 

qu_e suo Conditor jurl subjecerat. Denique in testimonium 

primm creationis legimus viris sanctis atque humiliter 

Deo servientibus et ayes obsequium prmbuisse, et 

rictus bestiarum cessisse, et venenum nocere non potuisse 

serpentium. 

Dixitque Deus: Ecce dedi vobis omnem herbam afferentern 

semen super terrain, $;c.] Jam hic patet, quod ante 

reatum hominis nihil noxium terra protulit, nullam herbarn 

venenatam, nullam arboreta sterilem: cure manifeste 

dictum sit, quod omnis herba et universa lignata data 

hominibus ac volatilibus, terrve quoque animantibus cunctis 

in eseam, pater quia nec ipsm aves raptu infirmorum 

alitum vivebant, nee lupus insidias explorabat ovilia circure, 

nec serpenti pulvls panis ejus erat: sed universa 

concorditer herbis virentibus, ac fructibus vescebantur 

arborum. Sane inter hzec nec pr_etereunda nascitur 

qu_estio, quomodo et immortalis sit factus homo prae aliis 

animantibus, et nihilominus acceperit communiter terrenam 

cum illis alimoniam. In qua intuendum nobis est, 

quia alia est immortalitas carnis, quam in prima conditione 

in Adam accepimus : alia quam nos in resurrectione per 

Christum accepturos esse speramus. Ita quippe immortalis 

factus est ille, ut posset non mori, si non pecearet; 

sin autem peccaret, moreretur. Ita vero immortales erunt 

filii resurrectionis, cum erunt zequales angelis Dei, ut nec


mori ultra, nec peccare possint. Ideoque caro nostra 

post resurrectionem nulla eget refectione ciborum, quia ei 

nulla suppetit a fame vcl lassitudine vel alia qualibet 

infirmltate defectlo. Caro autem Adm ante peccatum ita 

est immortalis creata, ut adminiculis adjuta temporalis 

allmonim, mortls expers ac dolorls existeret, donec corporalibus 

incrementis ad illam usque perductus vetatem, qum 

Conditorl placeret: turn creata progenie, multa hujusmodi 

jam, jubente ipso, sumeret etiam de ligno vitro, ex 

quo perfecte immortalis effectus, sustentacula clbi corporalis 

ulterius nulla requlreret. Sic ergo immortalis et 

incorruptlbilis est condita caro primorum hominum, ut 

eamdem suam immortalitatem atque incorruptionem per 

observantiam mandatorum Dei custodirent: in quibus 

mandatis et hoc erat, ut de llgnis paradisi concessis vescerentur; 

ah interdicti autem se esu temperarent, per horum 

edulium indit_e sibi immortalitatis dona conservarent, in 

iUius taetu ruinam mortis invenirent. Sic vero incorruptlbilis 

et immortalis in fine erit caro nostra, ut ad similitudinem 

angellcm suhlimitatis, in eodem semper statu, permaneat, 

neque cibis corporalibus, quippe qui in vlta spirltuali 

nuUi erunt, egere possit. Nam quod angeli cure 

patriarchis manducasse leguntur, non indigentive causa, 

sed benignitatis agebant, ut videlicet h_ec agendo dulcius 

hominibus, qulbus apparebant, congrueret. Dominus quoclue 

post resurrectionem manducavit cure discipulis, non 

ut indigus refectionis, sed ut veram se post mortem recepisse 

carnem monstraret. 

Etfactum est ita.] Id est, ut dominaretur homo cunctis 

qum in terra vel aquis creata sunt, et ut facultatem potestatemque 

edendi de fructibus terrm cure volatilibus co_li 

et animantibus terrm perciperet. 

Viditque Deus cuncta qu_ fecit, et erant valde bona.] 

Quia de singufis Dei operibus singulatim fuerat dictum 

quod videret ea esse bona, reete in eonelusione, perfeetis 

omnibus, positum est cure additamento, quia vidit euneta 

qu_e feeit, et erant valde bona. Sed qu_eritur merito,


quare de homine facto non sit adjunctum singillatlm, et 

vidit Deus quod esset bonum, sed ipsius magis faetura 

inter cetera universa]iter laudando reservetur? An quia 

praesciebat Deus hominem peceaturum, nec in sure imaginis 

perfectione mansurum, non singillatim, sed cum ceteris 

eum dieere voluit bonum, velut intimans quid esset futurum? 

Homo igitur ante peccatum et in suo utique 

genere bonus erat, sed scriptura praetermisit hoc dicere, 

ut potius illud diceret quod futurum aliquid praenunciaret. 

Deus enim naturarum optimus Conditor, peccantium vero 

justissimus ordinator est : ut etiam si qua singillatim fiunt 

delinquendo deformia, semper tamen universitas cum eis 

pulchra sit. 

Et factum est ve_ere el mane dies sextus, $;c.] Senarium 

numerum constat esse perfectum, quia primus suis partibus 

impletur, sexta videlicet quod est unum, et tertia quae 

sunt duo, et dimidia quae sunt tria. Unum etenim et duo 

et tria faciunt sex, quale in monadibus numeris nusquam 

pr_eter hic invenies: sod neque in decadibus printer vicesimum 

et octavum numerum. Sex ergo diebus perfecit 

Deus omnem ornatum cceli et terrae, ut qui omnia in mensura 

et numero et pondere constituit, ipso etiam numero 

in quo operaretur sua opera doceret esse perfecta. Complevitque 

Deus die septimo opus suum quod fecerat. In 

alia translatione dicitur, quia consummavit Deus in die 

sexto opera sua quae fecit. Quod nihil omnino qumstionis 

affert, quia manifesta descriptione quae in eoosunt facta 

declarantur. Sed merito quaeritur, quomodo nostra editio, 

quze de Hebraic_e veritatis fonte descendit, complevisse 

Deum in die septimo dicat opus suum quod fecerat, in 

quo nihil novum creasse commemoratur, nisi forte ipsum 

diem septimum tunc eum fecisse, atque in ejus factura 

opus suum complevisse dixerimus, quod eo t_acto mensuram 

numerumque consummaverit dierum, quorum circuitu 

omnia dehinc secula ad finem usque procurrerent. 

Nam in revolutione temporum octavus idem quiet primus 

computatur dies.

30 COMMENTAR[I 

IN CAP. II. Complevit igitur die septimo Deus opus suum 

quodfecerat.] Quia dierum quos fecerat, summam in eo 

terminavit, addito ipso septimo, quem sabbatum dici et esse 

voluit, eo quod eum mystica prae ceteris benedictione et 

sanctificatione donaret, ut sequentia docent. Uncle etiam 

dies judicii et consummationis seculi, quia post septimam 

sabbati ventura est, octava in scripturis mmcupatur, videlicet 

quia septem soli praecesserint. Dictum enim est in 

titulo psalmorum: in finem in hymnis pro octava psalmus 

David: quod de die judicii scripture totus sequentis 

Psalmi textus docet, in quo iram venturi judicis timens 

propheta exclamat: Domine, ne in ira tua arguas me, 

neque in furore tuo corripias me, &c. Sed et dies Dominicae 

resurrectionis cure post tot dierum millia ventura 

esset, octava tamen et ipsa dicta est in titulo alterius 

Psalmi: quia nimirum septimam sequebatur, ut septiman_e 

sequentis prima existeret : id est, eadem ipsa in qua 

in principio dixit Deus, Fiat lux, et facta est lux. Quem 

quidem psalmum de resurrectione Dominica scripture probat 

ipse qui in eo loquitur, dicens : Propter miseriam inopum 

et gemitum pauperum nune exsurgam, dicit Dominus. 

Potest autem recte aeeipi complevisse Deum die septimo 

opus suum quod fecerat, etiam in eo quod ipsum diem 

benedixit et sanctificavit. Neque enim nullum opus est 

benedictio et sanctificatio. Neque Salomon nihil operis 

fecisse dicendus est, cum templum quod fecerat, dedicavit : 

immo eximium Dei opus est, cure ea qum fecit, benedictione 

ac sanctificatione _eterna glorificavit. Denique de 

hoc opere quod in _eterno die sabbati facit, dicit ipse in 

parabola fidelium servorum : Amen dico vobis, quod prmcinget 

se, et faciet illos discumbere, et transiens ministrabit 

illis. Qui enim prmcingit se, qui discubitum prmparat, 

qui transit, qui ministrat, utique operatur. Sed his tamen 

verbis omnibus nihil aliud intimatur, quam quod sanctos 

suos Dominus in mternum benedicit et sanctificat, id est, 

visione sure glori_e post opera fllorum bona qum donavit, 

remunerat.

IN LIB. GENESIS_ CAP, If. 31 

JEt re_ievit die septimo, _c.] Non quasi lassus ex nimio 

lahore Deus instar humanm fragifltatis completa mundi 

fabrica requievit: sed requievisse ab universo opere suo 

dicitur, quia novam creaturam ultra instituere aflquam cessavit. 

Solct namque seriptura smpe nomine requiei, cessao 

tionem operis sire sermonis indleare, sicut in Apocalypsi de 

sanetis animaflbus : Et requiem, inquit, non habebant die 

ac noete diccntia, Sanctus, sanctus, sanctus Dominus, Deus 

omnipotens. Pro eo ut dieeret, non eessabant hmc semper 

decantare. Nam maxima et unica sanetis est rcquies in 

c_lo, laudem summm Trinitatis, qum Deus est, indefessa 

voce dicere. Potest vero a]tins intelligi requievisse Dominum 

ab omnibus operibus suis, non cure scilicet opus 

habuisse illis operibus suis in quibus requiesceret, quippe 

cujus requies in seipso sine initio ac termino semper vera 

est: sed sola bonitatis sum causa fecisse opera, qum in 

ipso requiescerent: quod e contrario faciflus intelligitur, 

cure meminerimus humanam indigentiam pro hoc maxime 

laboribus quotidianis insistere, ut in operibus suis requiem 

percipere possit, dicente ei Domino: In sudore 

vultus tui vesceris pane tuo. Deus autem qui ante creationem 

mundi mternaliter in seipso perfectam habebat 

requiem, ipse etiam creato mundo, non in operibus qum 

fecit, sed ab omnibus qum fecit operibus requievit, ut 

pote nihil habens secum necessitatis in creaturis requiescere 

suis : quin potius creaturis rationabilibus ipse requiem 

prmstans, cure in seipso perfecte semper requiescat, eoque 

bono beatus sit, quod ipse sibi est. 

Et benedixit diei septirao et sanctificavit illum.] Ilia videfleet 

benedietione et sanetificatione, quam populo suo in 

lege plenius intimat dicens: Memento ut diem sabbati 

sanctifices. Sex diebus operaberis, et facies omnia opera 

tua: septimo autem sabbati Domini Dei tui, non facies 

omne opus. Et °paulo post: Sex enim diebus feeit Dominus 

coelum et terrain, mare et omnia qum in eis sunt, 

et requievit in die septimo. Ideirco benedixit Dominus 

diem septimum et sanetifieavit eum. Oum profeeto benedictio 

et sanetificatio diei septimi in typum majoris

3_0 COMMENTARII 

benedictionis ae sanctificationis facta est. Nam sicut per 

crebras, immo quotidianas in lege victimas, sanguis Dominicm 

passionis, qui semel erat pro salute mundi effundendus 

signabatur; ita etiam per requiem diei septimi, quee 

post opera sex dierum semper celebrari solebat, prmfigurabatur 

magnus ille dies sabbati, in quo Dominus semel in 

sepulchro erat requieturus, completis ac perfectis in die 

sexto omnibus operibus suis, quibus mundum, quem in 

die sexto perfecerat, jam perditum restaurabat. In quo 

etiam die quasi antiqui recolens operis, aperto sermone 

declaravit salvationem se jam mundi perfecisse. Cure enim 

accepisset acetum, dixit: Consummatum est; et, inclinato 

capite, tradidit spiritum. Sed et h_ec sanctificatio ac benedictio 

septimi diei, et requies in illa Dei post opera sua 

valde bona designavit, quod nos singuli post opera bona 

qum in nobis ipse operatur et velle et perficere, ad requiem 

tendimus vitro coelestis, in qua veterna ejus sanctificatione 

et benedictione perfruamur. Unde bene idem dies septimus 

vesperam habuisse non scribitur, qula nimirum perpetuam 

nostram in illo requiem significat. 

El benedixit, inquit, diei septimo et sanctificavit illura, 

$yc.] Id est, completo mundi ornatu, cessaverat ab insti.. 

tuendis ultra novis rerum generibus. Neque huic sententim 

contrarium debet istud mstimari, quod in evangelio 

dicit : ipse Pater meus usque modo operatur, et ego operor. 

Respondens videlicet eis qui propter requiem Dei, scripturin 

hujus auctoritate antiquitus commendatam, sabbatum 

ab eo non observari querebantur. Cessaverat enim septimo 

die a eondendis generibus creatur_e, quia ultra jam 

non condidit aliqua genera nova: deinceps autem usque 

nunc operatur, eorumdem generum administrationem, qum 

nunc instituta sunt: non ut ipso saltem die septimo 

potentia ejus cceli et terrm, omniumque return quas condiderat 

gubernatione eessaret, alioquin continuo dilaberentur. 

Huc usque primordia mundi nascentis juxta sensum 

litterm dixisse sumciat: libet autem paucis intimate, 

ut etiam ordo sex illorum sire septem dierum in quibus 

faetus est, totidem ejus _etatibus eonveniat. Primus nam-

IN LIB. GENESIS, CAP. Ilo 33 

que dies, in quo dixit Deus, Fret lux, et faeta est lux; 

prim_ _tati congruit, in cujus initio mundus idem factus, 

et homo in de]ieiis Paradisi voluptatis positus est, nbi 

pr_esente gratia sui Conditoris malorum omnium fiber ac 

nescius frueretur: sed hic dies ad vesperam jam co,pit 

declinare, cure protop]asti peeeando fe]ieitatem patri_ 

cce]estis perdiderunt, atque in hane convallem lacrymarum 

dimissi sunt, quod etiam significatum est hora temporis 

iUius, cum Adam post culpam pr_evarieationis audivit 

Dominum deambulantem in Paradiso, ad horam post meridiem 

: deambulavit quippe Dominus, ut seab homine, in 

cujus eorde quietus manserat, recessisse signaret : et hoc 

ad horam post meridiem, ut lucern in se homo divinae cognitionis 

fervoremque divinm dilectionis minoratum esse 

cognoseeret. Plena autem vespera did hujus advenit, 

cure crebrescentibus vitiis humani generis eorrupta est 

omnis terra coram Deo, et iniquitate repleta: adeo ut 

deleri diluvio omnis earo, pr_eter quos clauserat area, 

mereretur. Secundo die factum firmamentum in medio 

aquarum: et secunda retate seculi, area in qua reliquia_ 

generis humani, et semen, ut ita dixerim, sequentium servabatur 

aetatum, posita est in medio aquarum, quas certatim 

hinc rupti fontes omnes abyssi, inde apertm cmli 

cataractae fundebant. Sed ethic inelinatus est ad ves- 

peram dies, cure se nationes obliUe proximae vel ira_ vel 

miserieordim Dei eontulissent ad mdifieandam superbire 

turrem : plenam vero aecepit vesperam, quando cure confusione 

linguarum humani generis est discissa societas. 

Tertio die confluentibus in loca sua aquis, arida apparuit 

terra, et mox herbis virentibus ac frondentibus est 

vestita nemoribus: et retatis initio tertire separatis in 

loea sua gentibus idolatris, quarum error instabilis, et 

vanis simulacrorum doctrinis tamquam ventis omnibus 

mobilis, marls nomine bene significatur, semen patriareharum 

ab eorum societate diremtum est, ae spirituali 

fruge feecundatum, dicente Domino ad Abra-ham: 

Exi de terra tua et eognatione tua, et de domo patris 

VOL. VII. V


tui in terrain quam monstravero tibi, &c. (Gen. xii. l.) 

In qua videlicet gente discreti ordines fidefium quasi 

herb_e virentes, et arbores pomiferre, ex una eademque 

terra prodibant, suseipicntes imbrem ccelestem divinorum 

eloquiorum. Verum hic quoque ad vesperam vergere 

ccepit dies, cure eadem gens Israelitica et fidem patriarcharum, 

et eerimonias dat_e sibi legis abjiciens, exterarum 

gentinm, et polluta sceleribus et servitio depressa est. 

Supervenit jam vespem, quando ipsa gens una cure rege, 

quem sibi, negleeto Deo, elegerat, alienigenarum est gladio 

maxima ex parte deleta. Quarto die ]uminaria ceelum 

aeeepit : et quarta retate pr_efatus Dei populus nova est 

factus claritate conspicuus, per imperinm David et Satomonis 

aliorumque regum Deo auctore regnantium, per 

nobilissimum illud quod Salomon Deo condidit templum, 

per signa prophetarum, qu_e cunetis regum eorumdem 

non destiterunt florere temporibus, perque illud maxime, 

quod primo ac pr_eeminentissimo regum sibi placentinm 

juravit Dominus dieens: De fructu ventris tui pouam 

super sedem meam. Verum et ]tic ad vesperam dies 

inclinari ccepit, cum post modum et reges, iidem et populi 

templum legesque Dei spernentes, vastati ac dilacerati 

sunt ab hostibus. Gravissima veto ei non solum vespera, 

sed nox succedit, cure totum iUud regnum eversum, 

templum incensum, populus est in Babiloniam captivua 

omnjs abduetus. Quinto die produxerunt aquae reptitia 

animarum viventium, et volatilia volantia super terrain sub 

firmamento cceli : et quinta retate creverunt filii trausmigrationis, 

et multiplicati sunt in Babilone, qum s_epe 

aquarum nomine designatur. Quorum plurimi ibidem 

quasi in aquis pisces residere, e quibus tamen erant nonnulli 

qui velut ceti magni domiuari magnis fluctibus seculi, 

quam servire studuerunt: quia nullo terrore ad idolatriam 

depravari potuerunt. Alii soluta captivitate, quasi 

acceptis pennis libertatis, ad terrain Israel reversi sunt et 

instar volantium tota intentione eeelestia petebant : ita ut 

etiam templum ae civitatem Dei re_edificare, legem quoque

IN LIB. GENESIS, CAP. II. 35 

eju_ summa iustantia rest_urare niterentur. Sed appropiabat 

vespera, cure postmodmn inter alias scelerum tenebras, 

etiam domesticis contra se invicem dissidere con- 

flictibus, patria_que sum Romanis ipsi fuere proditores: 

qure et advenit, cure eos non solum tributarios effici, sea 

etiam alienigenze regis contigisset imperio subdi. Sexto 

die terra jumenta, bestias et reptilia produxit, quo etiam 

die creavit Deus hominem primum Adam ad imaginem 

suam, ac de latere ejus dormientis feminam creavit Evam : 

sexta vetate seculi inter multos reprobos, qui merito serpentibus 

comparari poterant ac bestiis, propter saevitiam 

scilicet, et quia toto animo terrestribus inhverere curis vel 

inlecebris nati sunt ; et sancti in plebe Dei perplures, qui 

ad similitudinem mundorum animalium verbum Dei rumi- 

nare, ungulam discretionis in via tenere, bon_e operationis 

jugum divina_ legis portare, et de velleribus opus suum 

calefacere noverunt, quorum in evangelio utrorumque 

mentio est idonea, inter quos secundus Adam, mediator 

Dei videlicet et hominum, in quo tota plenitudo erat 

imaginis Dei, in mundo apparuit, et de latere ejus in cruce 

dormientis exivit sanguis et aqua: de quibus saeramentis 

nascitur ae nutritur ecclesia, qua_ est mater omnium per 

orbem vera vita viventium, quod Ev_ nomen sonat. 

Unde de eisdem saeramentis dieit ipsc Dominus: Qui 

manducat meam camera, et bibit meum sanguinem, habet 

vitam mternam: cujus diei vesperam jam nunc appropinquare 

cernimus, cure abundante per omnia iniquitate, 

refrigescit caritas multorum. Adveniet autem multo tenebrosior 

ceteris, cure apparente homine peceati, filio iniquitatis, 

qui extollitur et elevatur super omne quod dicitur 

Deus, aut quod colitur, tanta fuerit tribulatio, ut in errorein 

inducantur, si fieri potest, etiam electi. Subsequente 

statim hora universalis judicii de qua scripture est : Veruntamen 

Filius hominis venieus, putas, inveniet et fidem in 

terra ? Septimo die requievit Deus ab omnibus operibus 

suis, et s_nctificavit et benedixit ilium: et septima est 

_etas perpetua_ quietis in alia vita, in qua requiescit Deus 

D2


cure sanctls suis in mternum post opera bona, qu_e operatur 

in eis per sex hujus seculi rotates. Hoec autem retas 

summm pacis et quietis in Deo quidem est, et erit sempiterna: 

sed hominibus tunc ca_pit, quando protomartyr 

Abel corpore quidem sedem sepulchri; anima vero gaudium 

vit_ perennis intravit, ubi vidit requiescentem 

pauperem dives ille, cure apud inferos ipse torqueretur. 

Perseverabit autem hic sabbatismus animarum sanctarum 

usque ad finem seculi, et cure ultima mtas seculi post 

vesperam suam, de qua prmfati sumus, finem, interfecto 

per Dominum Jesum kntichristo pereeperit, tunc et ipse 

sabbatismus majori benedictlone ac sanctifieatione resurrectionis 

ad vitam perpetuam corporibus donabitur. Et 

ideo bene septimo diei vespera successisse non legitur, quia 

tristitiam qua terminetur septima hmc mtas, nuUam babebit: 

quin potius ampliori lmtitia, ut diximus, octavm 

retatis perfieitur, illius videlicet qum per gloriam resurrectionis 

tunc incipiens, cure hmc tota vita transierit, 

hullo umquam fine, nulla return vicissitudine a contemplando 

Dei vu]tu transmutabitur. 

Ist_e 9enerationes coeli et terr_e _ando createe sunt.] Hac 

conclusione scriptura tangit eos qui mundum sine initio 

semper fuisse adfirmant, vel qui factum quidem a Deo 

putant, velum ex materia quam non fecerit Deus, sed qu_e 

comterna ipsi absque initio fuerit Creatori. Dicit enim 

generationes eceli et terrm ipsum ordinem divinm institutionis, 

quo ornatus eorum per opera sex dierum ad illam 

usque perfectioncm, qum superins est designata, pervenit, 

juxta quod in decalogo legis sum dixit ipse Conditor: 

Sex enim diebus fecit Dominus ccBlum et terrain, mare et 

omnia qum in eis aunt : quod vero sequitur : 

In die quo feclt Dominus c_lum et terrain, Syc.] Nequaquam 

memoratm Dei sententim videri debet adversum, sed 

aperte inteUigi, quia diem hoc loco scriptura pro omni illo 

t;empore posuit quo primordialis creatura formata est. 

Neque enim in uno quolibet sex dierum ceelum factum 

est, vel sideribus inlustratum, et terra est separata ab

IN LIB. GENESIS_ CAP. II. 87 

aquis, atque arboribus et herbis consita; sed more sibi 

solito scriptura diem pro tempore posuit quomodo et 

apostolus_ cure ait: Eece nunc dies salutis, non unum 

specialiter diem, sed totum significat tempus hoc quo in 

prvesenti vita pro _eterna salute laboramus. Et propheta 

non de uno specialiter dies sed de plurimo tempore divin_ 

grati_e dieit: In die ilia audient surdi verba libri hujus. 

Ceterum difl_eile intellectu est quomodo in hoc die fecerit 

Deus ccelum et terrain et omne virgultum agri, omnemque 

herbam regionis, nisi forte dixerimus, quod in materia 

informi pariter omnis creature sit facta juxta hoc quod 

scripture est; Qui vivit in wtemum creavit omnia simul, 

sed hoc utique ante omnem diem hujus seculi fecit, cure 

in principio co,lure creavit et terrain, quando etsi terra 

erat inanis et vacua, et tenebr_e erant super abyssum, in 

ipsius tamen terr_e et abyssi, id est, aquarum natura quasi 

per substantiam seminalem simul condita latebant, qu_e 

postmodum ex his opere Creatoris non simul erant producenda: 

ideoque si hoc dicimus, ad eundem revolvitur 

memorata qu_estio finem, ut appellationem diei pro significatione 

temporis positam intelligamus, illius videlicet, 

quo haee Deus in prineipio simul euncta creavit, In die, 

inquit, quo creavit Dominus Deus terram et ccelum et 

omne virgultum agri, antequam oriretur in terra, omnemque 

herbam regionis priusquam germinaret. Quod si in 

die quem dicit, tempus intelligimus illud designatum, 

quando ante omnem hujus seculi diem faeta sunt omnia 

simul, facilis patet sensus quod et herba et arbor omnis 

in ipsius terrre substantia sit causaliter facta priusquam 

visibiliter orirentur aut germinarent ex terra. Sin autem 

appeUationem diei, ut consequentius arbitramur, pro significatione 

_ositam aceipiamus temporis illius, in quo 

mundus iste per sex dies faetus et omatus est; possumus 

intelligere quia nunc apertius scriptura voluerit explicare 

quo modo supra dixerit quia protulit terra herbam virentern 

et atferentem semen juxta genus suum, lignumque 

faciens fructum. Non enim sic in primordio rerum h_ec


terra produxit quomodo nunc ubi inrigatio adfuerit aquarum, 

disponente Deo, terra ultro fruetificat; seal mirabiliore 

prorsus opere Conditoris tunc antequam aliqui 

fructus ex terra crescendo orirentur, ant germinarent, 

campi repente, montes et colles herbis erant et arboribus 

cooperti, habentibus congTuam altitudinem staturav, diffusionem 

ramorum, opacitatem foli0rum, copiam fructuum, 

quam non paulatim ex terra oriendo vel germinando 

et aecessu incrementorum profieiendo, sed subito 

ex iUa existendo aceeperunt. Namet hune magis sensum 

subjuncta quoque videntur verba juvare, quibus dicitur : 

Non enim pluerat Dominus Deus sul_erterrain, 3;c.] Quis 

enim non videat quod have diei non poterant de prima 

creatione terrav, quando erat adhue inanis et vacua, et 

tenebrav super faeiem abyssi? Numquid opus erat de 

pluvia non descendente in terra narrari eo tempore, quo 

nee ipsa adhuc aecipere pluviam, nee aer dare poterat, eo 

quod loca utriusque adhuc aquae cuncta complerent? 

Sed nec fons ascendere de terra ad inrigandam earn 

potuit, quandiu tota tegebatur abysso: unde, ni faUor, 

restat intelligi quod nomine diei supra cure dicitur, In 

die quo ereavit Dominus Deus terram et ccelum, &c., 

tempus sit intimatum illud sex dierum primorum, in quo 

universa mundi est creatura formata : ubi recte memorat 

quod non pluisset Deus super terram, et homo non esset 

qui operaretur terram, ut intellig_mus quantum prima 

terrm germinatio a moderno distaret: ham modo et 

inrigatione pluviarum terra sponte germinat, et industria 

eultuque hominum multa in hortis saris ae nemoribus 

procreantur; sed longe Miter prima herbarum et arborum 

est perfecta creatio, in qua novo summi opificis imperio 

terra quay arida parebat absque pluvia et absque opere 

humano, repente longe lateque multifari_sfmctuum repleta 

est generibus. 

Bed forts (inquit) ascendebat e terra inrigams universam 

superficiem terrte.] De hoc fonte et ascensu ejus in terram 

dicturi, primo videamus, quia prima ilia germinatio terrm,


cujus pr_emissa sententia meminit, sire ulla inrigatione 

aquarum, Deo jubente, facta est. Hujus autem fontis, 

qualiscumque erat, inrigatio post vestitam herbis ac lignis 

terram supervenit, quod ipsis etiam scripturae syllabis 

probatur, qu_e postquam verbo prmteriti temporis dixit, 

quia creavit Dominus Deus ccelum et terram, et omne 

virgultum agri, omnemque herbam regionis, subjunxit 

mox verbo temporis prveteriti plusquam perfecti, Non 

enim pluerat Dominus Deus super terrain, et homo non 

erat qui operaretur terram, ostendens quod ante creatio-' 

nero virgultorum et herbarum pluviam Deus non miserat : 

quid veto postea factum sit, statim verbo prreteriti temporis 

imperfecti subnexuit dieens: Quia fons aseendebat 

e terra inrigans universam superficiem terr_e, ipsa deelinatione 

verbi significans non hoe semel, sed szepius esse 

gestum, alum non air ascendit, sed ascendebat, dum ascendisse 

dicitur forts e terra, qui universam ejus superficiem 

rigaret, merito quo ordine ascenderit qua_ritur: neque 

aliquid obstat credi quod ita per vices ad inrigandam earn 

ascenderit ac redierit, quomodo usque hodie solet Nilus 

ad iuriganda 2Egypti plana annuatim ascendere, quomodo 

inrigabat aliquando Jordanis terram Pentapolim, de qua 

seriptura air : quia "universa inrigabatur sicut Paradisus 

Domini, et sieut 2EgTptus antequam subverteret Deus 

Sodomam et Gomorram, quomodo, (teste S. Augustino,) 

de quormndam fontium mira vicissitudine perhibetur eerto 

annorum intervallo sic eos inundate, ut totam illam regionero 

rigent, cui alio tempore ex altis puteis ad potandum 

suflicientem pr_ebent aquam. Cur sit ergo incredibile, 

ut idem dicit, si ex uno abyssi capite, alterna mutatione 

fluente atque refluente, tunc universa terra rigata est ? 

Quod si, inquit, ipsius abyssi magnitudinem, ea parte 

excepta, quod mare dicitur, et evidenti altitudine atque 

a marls fluetibus tetras ambit, in ea sola parte quam 

reconditis sinibus terra continet, unde se omnes fontes 

omnesque aquae diversis tractibus venisque distribuunt, 

et suis quique locis erumpunt, fontem voluit scriptura

_0 COMMENTARII 

appellare, non fontes propter naturve unitatem, eumque 

per innumerabiles vias antrorum atque rimarum aseendentem 

de terra, et ubique dispertitis quasi omnibus inrigantem 

omnem faciem terr_e, non continua specie tamquam 

maxis aut stagni, sed sicut videmus ire aquas per 

alveos fluminum flexusque rivorum, et eorum exeessu 

vieina perfundere, quis non aecipiat nisi qui eontentioso 

spiritu laborat? Potest quippe etiam ira dicta intelligi 

omnis terra_facies inrigata, quemadmodum dicitur omnis 

vestis facie colorata, etiamsi non continuatim, sed maculatim 

fiat ; pra_sertimquia tunc in novitate terrarum etsi 

non omnia, plura tureen plana fuisse eredibile, qua latius 

erumpentia fluenta dispergi atque distendi. Quapropter 

de istius fontis magnitudine, re1 multitudine, qui sire 

unam habuit aliunde eruptionem, sire propter aliquam in 

terr_eoccultis sinibus unitatem, unde omnes aqua_ super 

terrain scatent, omnium fontium magnorum atque parvorum 

unus fons dietus est, per omnes dispersiones suas 

ascendens de terra, et inrigans omnem faeiem terr_e: sire 

etiam, quod est credibilius, quia non ait, unus fons aseendebut 

de terra, sed ait, fons autem ascendebat de term, 

pro numero plurali posuit sii_gularem, ut sic intelligamus 

fontes multos per universam terrain, loca, vel regiones 

proprias inrigantes, sieur dieitur miles, et multi intelliguntur, 

sieut dicta est locusta etrana in plagis quibus 

Ag_rptii percussi sunt, cure esset innumerabilis locustarum 

numerus et ranarum ; jam non diutius laboremus." 

Cure ergo dictum esset creasse Deum herbas, et virgulta, 

necdum pluvia descendente, neque homine existente qui 

operaretur terrain, consequenter hominis creatio subinfertur 

ac dicitur: 

Forrnavitigitur Do,minusDeus hominem de limo terr_e,3yc.] 

Hie itaque latius hominis faetura deseribitur, qui in die 

quidem sexto faetus est: sed ibi breviter ejus est commemorata 

ereatio, qu_e hie plenius exponitur, quia videlicet 

in corporis et anima_ substantiam factus sit, e quibus 

corpus de limo terra_formatum, anima vero de nihilo sit_

/ 

IN LIB. GENESIS, CAP. II. _1 

Deo inspirante, ereata; sed et semina de ejus sit latere 

dormientis condita. In qua videlicet sententia vitanda est 

paupertas sensus carnalis, ne forte putemus Deum vel 

manibus corporeis de limo formasse corpus hominis, vel 

faucibus lahiisve inspirasse in faciem formati, ut vivere 

posset et spiraculum vitne habere. Nam et Propheta cure 

ait: Manus tune fecerunt me, et plasmavcrunt me, tropica 

hoc locutione magis quam propria, id est juxta consuetudinem 

qua solent homines operari, locutus est. Spiritus 

cnim est Deus, nec simplex ejus substantia liniamentis 

membrorum corporalium esse composita nisi ab ineruditis 

creditur. Formavit igitur de limo Deus hominem. Quem 

verho suo de limo fieri jussit. Inspiravit in faeiem ejus 

spiraculum vitne, et factus est homo in animam viventem, 

cure ei substantiam animne ac spiritus, in qua viveret, 

creavit. Nam ita recte intelligitur spirasse Deurn in 

faciem horninis spiraculum quo viveret creasse, sicut supra 

intellectum est. Vocavit Deus lucern diem, pro eo positum 

quod est vocari ab hominibus fecit. Bene autem in faciem 

inspirasse Deus homini dicitur, ut fieret in animam viventern, 

quia nimirum insitus ei spiritus ea qune foils sunt 

contemplatur, ut pote qui pars cerebri anterior unde 

sensus omnes distribuuntur, ad frontem collocata est. 

Namet tangendi sensus qui per totum corpus diffunditur, 

etiam ipse ab eadem anteriore parte eerebri ostenditur 

habere viam suam, qune retrorsus per verticem atque cervicem 

ad medullam spinne deducitur. Congruit autem 

huic sententine quod supra de homine dictum est. 

ild imaginem Dei creavit illum, _yc.] Quod enim dictum 

est, ad imaginem Dei, non nisi in anima; quod additum, 

masculum et feminam, non nisi in corpore factum reete 

intelligitur. Non ergo audiendi sunt qui putant animam 

partem Dei esse, quasi hominis anima pars Dei esset, nee 

a se ipsa nec ab aliquo diripi, nec ad aliquid male faciendum 

sive patiendum ulla necessitate compelli, nec in 

melius vel deterins mutari omnino potuisset. Flatus autem 

ille Dei qui hominem animavit, factus est ab ipso, non de

42 COMMigNTARII 

ipso, qui nee hominis flatus hominis pars est, nec homo 

eum faeit de se ipso, sed ex aereo halitu sumto et effuso. 

Deus vero potuit et de nihilo, et vivum rationabilemque 

potuit quod non potest homo: quamvis non nulli existiment 

non tunc animatum primum hominem, quando Deus 

in ejus faciem sufflavit, et factus est in animam vivam, sed 

tunc accepisse Spiritum Sanctum. Quodlibet autem horum 

credibilius ostendatur ; animam tamen non esse partern 

Dei, nec de substantia ei naturam creatam sive prolatam, 

sed ex nihilo factam dubitare fas non est. 

Plantaverat autem Dominu, Deus paradisum voluptalis, 

_5c.] Ab illo utique prineipio plantasse Deus paradisum 

eredendus est, ex quo terrain omnem, remotis qum earn 

operuerunt aquis, herbas et ligna fruetifera producere 

jussit: in quo tamen hominem die sexto, quo et ipsum 

formaverat, posuit. Neque ullatenus dubitandum est 

paradisum, in quo positus est homo primus, etsi vel ecclesi_e 

prmsentis, vel futur_ patri_e typum tenet, ad proprietatem 

tamen litterze intelligendum esse, locum scilicet 

amo_nissimum, fructuosis nemoribus opacatum, eumdemque 

magnum, et magno fonte f0ecundum. Pro eo autem 

quod nostra editio, qum de Hebraica veritate translata est, 

habet a principio, in antiqua translationc positum est, ad 

orientem: ex quo nonnulli volunt quod in orientali parte 

orbis terrarum sit locus paradisi, quamvis longissimo interjacente 

spatio vel oceani vel terrarum a cunctis regionibus, 

quas nunc humanum genus incolit, secretum. Unde nec 

aquae diluvii, qu_e tot.am nostri orbis superficiem altissime 

cooperuerunt, ad eum pervenire potucrunt. Verum seu 

ibi, seu alibi, Deus noverit ; nos tantum locum hunc fuisse 

et esse terrenum dubitare non licet. Denique sequentibus 

verbis scriptura plenius qualiter eum Deus plantaverit 

exponit, dicens, 

Produxitque Dorainus Deu, de humo om_ lignum pulchrum 

v/su, gyc.] Hoe eo die factum intelligitur, quo et 

reliqua ligna fruetifera terra, Deo jubente, produxit. Sed 

hie ideo necessario repetitur, ut qualis sit locus paradisi

IN LIB. GENI_SI8_ CAP. II. 

nosse possemus: maxime quia de ligno vitae lignoque 

scientiae boni et mall erat speeialiter referendum ; in 

quorum uno homini signum obedientim quam debebat, in 

altero saeramentum vitae aeternae, quam per ipsam obedientiam 

mereretur, inerat. ]_t quidem lignum vitae inde 

dictum, quia bane virtutera, ut diximus, divinitus aceepetit, 

ut qui ex eo manduearet, corpus ejus stabili sanitate 

firmaretur, neque umquam ulla infirmitate vel aetate in 

deterius mutaretur, aut in oeeasum etiam laberetur; sed 

hoe ita eorporaliter faetum est, ut saeramenti quoque 

esset figura spiritualis, id est Dei et Domini nostri Jesu 

Christi, de quo in laude sapientiae dictum est: Lignum 

vitae est his qui apprehenderint earn. Et in Apoealypsi 

S. Johannis: _ui vieerit, inquit, dabo ei edere de ligno 

quod est in paradiso Dei mci. Quod est aperte dieere = 

Qui vieerit tentationem serpentis antiqui, a qua vietus est 

Adam, dabo ei quod daturus cram Adae si vineeret, ut 

praesenti visione gloriae Christi in veternum refieiatur, 

ideoque hullo possit ineursu mortis adtingi : quia videlicet 

Dominus Christus virtus et sapientia Dei Patris in paradiso 

est regni coelestis, quem cure ceteris sanctis, etiam 

eonfitenti se in cruce latroni promittere dignatus est, 

lignumque sapientiae boni et mali. De hoc ligno S. Augustinus 

: "Mihi autem," inquit, "etiam atque etiam consideranti 

dici non potest quantum placeat ilia sententia, non 

fuisse illam arboreta cibo noxiam. Neque enim qui fecerat 

omnia bona valde, in paradiso instituerat aliquid mall, sed 

malum fuisse homini transgressionem pr_ecepti. Oportebat 

autem ut homo sub Domino Deo positus aliunde 

prohiberetur, ut ei promerendi Dominum suum virtus 

esset ipsa obedientia, quam possum verissime dicere solam 

esse virtutem omnJ creaturae rationabili agenti sub Dei 

potestate; primumque esse et maximum vitium tumoris 

ad ruinam, sua potestate velle uti, cui summum vitii 

nomen est inobedientia. Non est ergo unde se homo 

Dominum habere cogitaret atque sentiret, nisi ei aliquid 

juberetur. Arbor itaque ilia non erat mala, sed appeUata


est scienti_e dignoscendi bonum et malum: quia si post 

prohibitionem ex ilia homo ederet, in ilia pr_eeepti futura 

transgressione homo per experimentum t_n_e disceret 

quid interesset inter obedienti_e bonum et inobedientim 

malum. Proinde et hoc non in figura dictum, sed vere 

quoddam lignum accipiendum est, cui non de fructu vel 

pomo quod inde naseeretur, sed ex ipsa re nomen impositum 

cst, qum, illo contra vetitum tacto, fuerat secutura." 

El fluvius e#rediebatur de loeo voluptatis, _yc.] Id est 

ligna illa pulchra atque fructuosa, qu_e omnem terrain 

regionis fllius opacabant, quo eo factitatum fuisse credendum 

est, quo in hac, quam nos incolimus, terra Nilus 

plana inrigat 2Egypti, undc, quod et supra posuimus, 

dictum est de terra Sodomorum, quve universa inrigabatur 

sicut Paradisus Domini, et sicut -JEgyptus. Et provida 

utique dispositione Dominus ac Conditor rerum in nostro 

orbe voluit habere similitudinem nonnullam patrim illius 

ad quam possidendam in primo parente creati sumus, ut 

ad promerendum ejus reditum de vicino nos admoneret 

exemplo, maxime et flumine illo quod de paradiso constat 

emanare. Nilus namque qui inrigat 2Egyptum, ipse est 

Geon, qui in sequentibus de paradiso procedere memoratur. 

Sicut etiam eversis eisdem Sodomorum civitatibus, 

qu_e quondam ut paradisus Domini inrigabantur, exemplum 

eorum qui impie acturi sunt posuit, ut vestigia perditionis 

malorum certissima in mundo vigilantia _eterna 

eorum tormenta fugeremus. 

Qui inde dividitur in quatuor capita : nomen uni F_son.] 

Constat, astruentibus eertissimis auctoribus, horum omnium 

fluminum, quve de paradiso exire referuntur, in 

nostra terra fontes esse notos. Fisonis quidem, quem 

ntmc Gangem appellant, in locis Caucasi montis; Nili 

vero, quem scriptura, ut diximus, Geon nuncupat, nunc 

procul ab Athlante monte, quod est ultimus finis Afric_e 

ad occidentem. Porro Tigris et Euphrates ex Armenia, 

unde credendum est quoniam locus ipse paradisi a eognitione 

hominum est remotissimus_ indeque quatuor aquarum


partes dividi: sed ea ilumina quorum fontes noti esse 

dieuntur, alicubi esse sub terris et post traetus prolixarum 

locis regionum aliis erupiss% ubi tamquam in suis fontibus 

noti esse perhibentur. Nam hoc solere nonnullas aquas 

faeere quis ig_orat ? Sed ibi hoc scitur, ubi non diu sub 

terris currunt. Denique eadem ipsa flumina TigTum, 

Euphratem, et Nilum ferunt historici plerisque in locis 

terr_e sumi, et aliquanto interjacente spatio rursus emergentia 

solitum agere eursum : quod etiam ipsum Dominus 

ad indicium facere credendus est illins cursus, quo ad nos 

de paradiso per occultiores terr_e sinus venasque longiores 

exeunt. Interpretatur autem Fison otis mutatio, et recte 

quia nimirum aliam in nostra gratiam sum faciei_ id est 

viliorem multo quam in paradiso hahent ostendit. 

]pse est qui circuit om_'m te_am Evilath.] H_ec est 

Indiw regio, nomen inde habens quod possessa sit post 

*diluvium ab Evila filio Jeetan, qui fuit filius Heber patriarchm 

Hebr_eorum, quem etiam Josephus refert cure 

fratribus suis a flumine Cephene et regione Indim usque 

ad eum locum qui appellatur Hieira possedisse. 

Ibi nascilur aurum, et aurum terr_e illius optimum est.] 

Et Plinius secundus Indite regiones auri venis pr_e eeteris 

abundare terris, uncle et insul_e eorum ehrysa et argyra a 

copia auri sive argenti vocabula sumserunt. 

Ibique invenitur Bdoellium et lapis Onichinus.] "Bdoellium 

est," ut idem Plinius scribit, "arbor aromatica, eolore 

nigro, magnitudine ole_e, et folia roboris, fruetu eaprifieis, 

ipsius natura qu_e gummis. Est autem laeryma ejus 

lucida, subalbida, levis, pinguis, mqualiter eerea, et qum 

facile molfiatur, gustu amara, odoris boni, sed vino perfusa 

odoratior," eujus et liber Numerorum meminit, "Erat 

autem," inquiens, "man qua si semen eoriandri Bdoellfi," 

id est, lueidi et subalbidi. Onix autem lapis est pretiosus, 

inde appellatus, quod habet in se permixtum eandorem in 

similitudinem unguis humani. Gr_eci enim unguem 

onichem dicunt. Hane et Arabia gignit, sed Indiea igniculos 

habet, albis cingentibus zonis. Arabiea autem 

nigra est cure candentibus zonis. Antiqua translatio


pro his habet carbunculum et lapidem prassinum. Est 

autem carbunculus, sicut et nomine probat, lapis ignei 

coloris, quo noctis quoque tenebras inlustrare perhibetur. 

Est lapis Prassinus viridantis aspectus: unde et Graece a 

porro, quod apud cos prason dicitur, nomen accepit. 

JEt nomen fluvio secundo Geon, _;c.] Idcirco de Eufrate 

ubi vadat quasve terras circumeat non dicit, quia ipse in 

vicino profluens terrze repromissionis, facillime a populo 

Israel, qui ibidem positus, ha_c lecturus erat, poterat sciri. 

Quia vero per aquas regeneratriees regressus nobis ad 

ccelestia patet, congruit satis dispensationem divina_ pietatis, 

ut ipsum elementum per quod ad supernam patriam 

reducimur nobis sit cam paradiso, in quo positus sit homo 

primus, commune, et sicut gratia nos recreans invisibiliter 

regni c_elestis ingressui pr_eparat: ita etiam invisibiliter ad 

Dominum orbem de paradiso per terrze venas ipsa per 

quam nos retreat unda prosiliat. Sicut ergo Spiritus ubi" 

vult spirat, et vocem ejus audis, sed non scis unde veniat, 

aut quo vadat ; sic etiam deeebat, ut aqua quve eos quos 

vult Spiritus sanetificat, ignotis ad nos viis de paradiso 

adveniat, ad ignota nobis loca redeat, quia tantum de 

paradiso voluptatis originem constat habere. 

Tulit ergo Dominus Deus hominem quem formaverat, el 

posuit eum in paradiso voluptatis, $;c.] Quod ait, ut operaretur 

et custodiret illum, ad eum videtur respicere locure, 

in quo dictum est, Et homo non erat qui operaretur 

terrain. Verum nos et in hujus expositione verbi dicta 

saneti Patris Augustini ponamus. "Quid operaretur," inquit, 

"vel custodiret ? Numquid forte agricuituram Dominus 

voluit operari primum hominem? An non est credibile 

quod eum ante peccatum damnaverat ad laborem ? 

Ita sane arbitraremur, nisi videremus cure tanta voluptate 

animi agrieolari quosdam, ut magna eis pcena sit inde ad 

aliud evocari. Quidquid ergo deliciarum habet agricultufa, 

tunc utique longe amplius erat, quando nihil aecidebat 

adversi vel terr_ vel ccelo. Non erat enim laboris 

adflictio, sed exhilaratio voluntatis, cum ea qum Deus 

ereavit humani operis adjutorio l_etius feraciusque proveni-

IN LIB. GENESIS, CAP. II. 47 

rent, unde Creator ipse uberlus laudaretur, qui auim_e in 

corpore animali constitut_e rationem ded]sset operandi ac 

facultatem, quantum animve volentis satis esset, non quantum 

invitum ind]gentia corporis cogeret." Ut operaretur, 

inquit, et eustodiret illum, custod]ret videlicet eumdem 

paradisum ipsi sibi, ne aliquid admitteret quare inde mereretur 

expelli. Deuique aecipit et pr_eceptum, ut sit quod 

sibi eustodiat paradisum, id est, quo servato, non inde 

projiciatur. Recte enim quisque dicitur non custod]sse 

rein suam, qui sic egit ut amitteret earn, etiam si alteri 

salva sit, qui earn vel inveuit vel accipere recruit. Est 

alius in his verbis sensus, quem puto non immerito prmponendum, 

ut ipsum hominem operaretur Deus et custod]ret, 

sicut enim operatur homo terrain, non ut earn faciat esse 

terrain, sed ut cultam atque fructuosam; sic Deus hominero 

multo magis quem ipse creavit ut homo sit, eum ipse 

operatur ut justus sit, si homo ab illo per superbiam non 

abscedat. Posuit ergo Deus hominem in paradiso voluptatis, 

ut operaretur et custod]ret illum. Operaretur scilicet 

ut bonus beatusque esset: custodiret veto, ut totus esset, 

ipsius se dominationi ac protectioui humiliter subdendo. 

Prwcepitque ei dicens : Eae omni li#no paradisi comede, 

_c.] Non est eredendum quod in ligno illo aliquid mall 

naturaliter inesset, sicut et supra docuimus, sed ab eo 

ligno quod malum non erat prohibitus est homo, ut ipsa 

per se prvecepti conservatio bonum illi esset et transgressio 

malum. Denique a peccante nihil aliud appetitum est, 

nisi non esse sub dominatione Dei, quando illud admissum 

est, in quo ne admitteretur sola deberet jussio dominantis 

adtend], quze si sola adtenderetur quid aliud quam Dei 

voluntas amaretur ? quid aliud quam Dei voluntas human_e 

voluntati prmponeretur? Nec fieri potest ut voluntas 

propria non grand] ruin_e pondere super hominem cadat, 

si earn voluntati superioris extollendo prteponat. Hoc 

expertus est homo contemnens pr_eceptum Dei, et hoc 

experimento didicit quid interesset inter bonum et malum, 

5

COMMENTARII 

scilicet bonum obedienti_, malum autem inobedienti_, id 

est, superbire, contumaciae, perversre imitationis Dei, et 

noxire libertatis. Hoc autem in quo aceidere potuit ex 

ipsa re, ut supra dictum cst, nomen accepit. 

In quocumque die comederis ex eo, morte morieris.] Non 

ait, si comederis mortalis eris, sed in quocumque die, inquit, 

eomederis ex eo, morte morieris. Mortuus namque 

est homo in anima cure peeeavit, quia recessit ab eo Deus, 

qui est vim animal, cujus merito mortem secuta est mors 

eorporis, diseedente ab illo anima, qu_e est vita ejus, qumque 

mors eidem primo homini tune evenit, cure pr_esentis 

vitae terminum accepit non parvo post tempore quam 

vetitum eomedit. Potest etiam intelligi quod illam mortern 

in eis feecrit dies ille in quo peccaverunt, quam apostolus 

gemit dicens: Condeleetor legi Dei secundum interiorem 

hominem, &c. (Rom. vii. 22.) Non enim suflieit 

ei si diceret: Quis me liberabit de corpore mortali hoc ? 

sed, de eorpore, inquit, morris hujus. Sicut etiam illud: 

Corpus quidem, inquit, mortuum est propter peccatum ; 

nee ibi ait, mortale, sed mortuum, quamvis utique et mortale 

quia moriturum, non ita credendum est fuisse illa 

corpora, sed licet anim',dia nondum spiritalia, non tamen 

mortua, id est qum neeesse esset ut morerentur, quod eo 

die factum est, quo lignum contra vetitum tetigerunt. 

Di_t quoque Dominus Deus : Non est bonum esse homi- 

nero solum, 3yc.] Et h_ee loeutio Dei non eorporali vote 

foils in auras emissa, sed in terra ratione divinae voluntatis, 

per quam creata sunt omnia, ineffabiliter facta esse 

credenda est, juxta quod et supra docuimus, ubi scripture 

est: Faeiamus hominem ad imaginem et similitudlnem 

nostram. Si autem qumilt aliquis ad quam rein fieri 

oportucrit hoc adjutorium; audiat responsum S. Augustiui, 

cujus et superius verba saepissime, tacito ejus nomine, 

posuimus. " Nihil," inquit, "aliud probabiliter occurilt, 

quam proptcr filios procreandos, sicut adjutorium semini in 

terra est, ut virgultum ex utroque nascatur. Hoc enim et 

in prima rerum conditione dictum erat: Masculum et

IN LIB. GENESIS, CAP, II. 49 

feminam fecit eos, et benedixit eos dieens: Crescite et 

multiplicamini, et implete terrain et dominamini ejus. 

Quae ratio conditionis et conjunctionis masculi et feminae 

atque benedictionis nec post peccatum hominis pcvnamque 

defecit. Ipsa enim est secundum quam nunc terra hominibus 

plena est dominantibus ejus. Quamquam enim 

jam emissi de paradiso convenisse et genuisse commemorentur; 

tureen non video quid prohibere potnerit, ut 

essent eis etiam in paradiso honorabiles nuptiae et thorus 

immaculatus, hoc Deo pra_stante, fideliter justeque viventibus, 

eique obedienter instanterque servientibus, ut sine 

ullo inquieto ardore libidinis, sine ullo labore ac dolore 

pariendi, foetus ex eorum semine gigneretur, non ut 

morientibus parentibus filii suceederent, sed ut illis qui 

genuissent in aliquo formae statu manentlbus, et ex ligno 

vitae quod ibi plantatum erat corporalem vigorem sumentibus, 

et ilh qui gignerent ad eumdem perducerentur stature, 

donee certo numero impleto, si juste omnes obedientesque 

viverent, tune fieret illa commutatio, ut sine ulla 

morte animalia corpora conversa in aliam qualitatem, eo 

quod ad omnem nutum regenti se spiritui deservirent, et 

solo spiritu vivificante sine ullls alimentorum corporalium 

sustentaculis viverent, splritualia vocarentur. _Tam si 

Enoch et Ehas in Adam non mortui, mortisque propaginem 

in came gestantes, quod debitum ut solvant creduntur 

etiam redituri ad hanc vitam, et quod tamdiu 

dilatum est, moriturl, nunc tantum in alla vita sunt, ubi, 

ante resurreetionem carnis, antequam animale corpus in 

spirituale mutetur, nee morbo nec senectute deficiunt, 

quanto justius atque probabilius primis illis hominibus 

praestaretur sine ullo suo parentumve peccato viventibus, 

ut in meliorem aliquem stature hills genitis eederent, unde 

seeulo finito cure omni posteritate sanctorum in angelieam 

formam, non per earnis mortem, sed per Dei virtutem 

multo felicius mutarentur." 

Formatis igltur, Dominus Dens, de humo cunctis animantib_ 

terrw, _c.] Si quem movet quia non dixit, formatis de 

VOL. VII. E


humo cunetis animantibus terrm et de aquis universis 

volatilibus cceli, sed tamquam utraque genera de terra 

formaverit, Formatis igitur, inquit, Dominus Deus de 

humo cunetis animantibus terrm et universis volatilibus 

coeli; videat duobus modis esse intelligendum: aut 

taenisse nunc unde formaverit volatilia coeli, quia et 

taciturn posset occurrere, ut non de terra utrumque accipiatur 

Dominum formasse ; sed tantummodo animantia 

terrm et volatilia c_eli, etiam tacente scriptura intelligamus 

unde formaverit ; aut terram universaliter sic appellatam 

simul cum aquis, quemadmodum appellata est illo psalmo 

ubi coelestium laudibus terminatis, ad terrain facta est conversio 

sermonis et dictum: Laudate Dominum de terra 

dracones, et omnes abyssi, &c. Nec postea dictum est, 

Laudate Dominum de aquis. Ubi enim sunt omnes 

abyssi qum de terra laudant Dominum, ibi etiam reptilia 

et volatilia pennata qum nihilominus de terra laudant 

Deum secundum istam unlversalem appeUationem terrm, 

secundum quam etiam de toto mundo dieitur: Deus qui 

fecit coelum et terrain, sire de arida sive de aquis quvecumque 

creata sunt de terra creata veraciter intelliguntur. 

Adduxitque ea ad Adam, ut videret quid vocaret ea.] 

Non est cogitandum carnaliter quod ita adduxerit Dells 

animantia terrm vel ayes ad Adam, quomodo solet pastor 

gregem minare suum de loco ad locum: sed magis intelligendum, 

quia sieut divina potentia cum voluit, haec de 

aquis creavit ; ita etiam eadem occulto nutu sum potentim 

quando voluit ad hominem conspicienda perduxit, quomodo 

etiam ad arcam Noe cunctis generis volatilia vel 

quadrupedia non hominis manu congregata, sed dlvinitus 

acta venisse, eamque intrasse leguntur, nescientibus quidem 

ipsis ad quid venirent, seiente autem homine, qui ea 

venientia in aream, Deo adducente ac jubente, suscipiebat. 

Omne enim quod vocavit Adam animee viventis, ipsum est 

nomen ejus, $;c.] Constat Adam in ea lingua, qua totum 

genus humanum usque ad constructionem turris, in qua 

lingum divism sunt, loquebatur, animantibus terrm et vola-

IN LIB. GENESIS, CAP. Ih 51 

tilibus cc_li nomen imposaisse. Ceterum in dejectione 

turris, cure Dens suam caique genti propriam atque diversam 

tribueret linguam; tunc eis credendus est etiam animantinm 

vocabula quomodo et rerum ceterarum juxta 

suam caique dlstinxisse loquelam: quamvis etiam non 

latet homines postca plurlmis, qu_ sire nova forte occurrerunt 

rebus, h_c animantibus per singulas gentes juxta 

suum placitum indidisse voeabula, et nunc etlam inderc 

solere. Deaique de piscibus adductis ad Adam, ut eis 

nomina imponeret, nihil scriptura refert: qaibus tamen 

credibile est paulatim cognltis pro diversitate gentinm 

nomina ab hominibus esse diversa imposita. Prima autem 

lingua fuisse generi humano Hebr_ea videtur_ ex eo quod 

nomina cuncta qu_e usque ad divisionem linguarum in 

Genesi legimus, illins constat esse loquel_. Causa autem 

adducendi ad Adam cuncta animantia terr_e et volatilia 

cceli, ut videret quid ea vocaret et eis nomina imponeret, 

h_ec est, ut sic demonstraret Deus hommi quanto melior 

esset omnibus inrationabilibus animantibus. Ex hoc eaim 

apparet ipsa ratione hominem meliorem esse quam pecora, 

quod distinguere et nominatim ea discernere non nisi ratio 

potest qu_e melior est. 

_tdam vero non inveniebatur adjutor similis ejus, _c.] 

Quod muller viri de latere facta est, propter ipsius conjunctionis 

vim commendandam ita fieri oportaisse credendum 

est. Quod autem dormienti illi faetum est, quod osse 

detracto in cujus locum caro suppleretur, altiorls mysterii 

gratia factum est. Sigaificabatur enim quod de latere Christi 

in cruce per mortem soplti sacramenta essent salutis exitufa, 

videlicet sanguis et aqua, de quibus sponsa illi conderetur 

ecclesia, nam si tanti sacramenti non esset figura 

in creatione femin_e prmmittenda, quid opus erat dormisse 

Adam, ut costam illi Deus, de qua feminam faeeret, tolleret, 

qai et vigilanti ac non dolenti idem facere poterat ? Quid 

necessarinm ut cum os quod de viri latere sumtum est, unde 

femina condebatur, in locum ossis non os, sed earo sup- 

pleretur, nisi qaia figurabatur quod Christus propter eecle- 

E2


siam infirmus, at vero ecclesia per ipsum esset firma 

futura? Unde ejusdem mysterii gratia typico quoque 

verbo usa est scriptura, ut non dlceret fecit, aut formavit, 

aut ereavit, sicut in omnibus supra operibus; sed _edificavit, 

inquit, Dominus Deus costam, quam tulerat de 

Adam in mulierem, non tamquam corpus humanum, sed 

tamquam domum, qum domus nos sumus, si fiduciam et 

gloriam spei usque ad finem firmam retineamus. Taliter 

enim decebat_ ut humani generis origo, Deo operante, procederet, 

quatenus redemptioni ipsius qu_e in fine erat 

seculi per eumdem ventura conditorem concinentibus 

figuris testimoninm daret. 

Et adduxit earn ad Adam. Dixitque Adam: Hoc nunc 

os ex ossibus meis, 3yc.] Quoniam Adam adduetis ad se 

animantibus terrm et volatilibus cunctis nullum in his sibi 

simile invenerat_ merlto nunc ubi adjutorium simile sui 

factum atque ad se adductum vidit, agnovit, et exclamavit 

dicens: Hoc nunc os ex ossibus meis. Nunc videlicet, 

quia visis prius animantibus aliis similem sibi non viderat : 

Os autem de ossibus meis et caro de carne mea, quia 

cetera qum os et carnem habentia viderat nominatimque 

distinxerat, non ex sua substantia, sed ex terra vel aquis 

esse facta noverat. Sicut vero illis vocabula adse adductis 

posuerat, sic restabat ut ei quam sibi similem, ac de suo 

corpore creatam cognovit, nomen inderet. 

H6ec (inquit) vocabitur virago, quoniam de viro sumta 

est.] Quomodo autem Latina etymologia congruit in his 

nominibus, cure a viro nuncupatur virago ; ita convenit et 

Hebr0ea in qua videlicet lingua vir appellatur His, et derivato 

ab hoe nomine femina dicitur Hissa. Denique quod 

His appellatur Hebraice vir, testatur etiam nomen Israhel, 

qui vir videns Dominum interpretatur. Sed et sacramentis 

Christi et ecctesim eonvenit aptissime qu6d Adam 

mulierem de sua era'he ereatam nominis sui participem 

fieri voluit_ quia et Dominus noster Jesus Chrisms _eque 

ecclesi_e, quam per sui corporis ac sanguinis pretium redemit, 

sibique adoptavit in sponsam, participium sui nominis

IN LIB. GI_NESIS_ CAP. lI. 53 

donavit, ut a Christo videlicet Christiana vocaretur, ab 

Jesu, id cst Salvatore, salutem requireret _eternam. Non 

autem prmtereundum quod sopor file, sive ecstasis, id est, 

mcntis excessus, ut antiqua translatio habet, quam Deus 

immisit in Adam recte intelligitur, ut S. Augustinus 

dicit, "ad hoe immissa, ut prius mens per eestasim particeps 

fieret tamquam angelica_ curiae, et intrans in sanctuarium 

Dei intelligeret in novissima. Denique evigilans 

tamquam prophetia plenus, cum ad se adductam mulierem 

suam videret, eructuavit continuo quod magnum sacramentum 

commendavit apostolus: Hoc nunc os de ossibus 

meis, et caro de came mea. Hzec vocabitur virago, quoniam 

de viro sumta est, et quod sequitur." 

Quamobrem relinquet homo pattern suum et matrem, _c.] 

"Quae primi cum verba hominis fuisse serlptura ipsa testatur, 

Dominus tamen in evangelio Deum dixisse declaravit. 

Ait enim: Non legistis quia qui fecit ab initio 

masculum et feminam fecit eos, et dixit propter hoc 

dimittet homo patrem et matrem et adhaerebit uxori sum, 

et erunt duo in carne una, ut hinc intelligeremus propter 

ecstasim quze pr_ecesserat in Adam, hoc cure divinitus 

tamquam prophetam dicere potuisse." Si ergo Christus 

adhaesit ecelesi_e, ut cssent duo in carne una, quomodo 

reliquit Pattern, quomodo matrem ? Reliquit Patrem quia 

cure in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est essc 

se _equalem Deo, sed semetipsum exinanivit formam servi 

accipiens. Hoc est enim reliquit Patrem, non quia deseruit 

et recessit a Patre, sed quia non in ea forma apparuit 

hominibus, in qua aequalis est Patri, quomodo reliquit 

matrem relinquendo synagogam Judaeorum, de qua secundum 

carncm natus est, et inh_erendo ecclesi_e, quam ex 

omnibus gcntibus congregavit, ut pace novi testamenti 

essent duo in came una: quia cure sit Deus apud Patrem 

per quem facti sumus, factus est per carncm partieeps 

noster, ut filius capitis corpus esse possemus. 

Erat autem uterque nudus.] "Adam scilicet et uxor cjus, 

et non erubcseebant. Et merito, quid enim puderet quando 

nullam legem senserant in membris suis repugnantem legl

COMMENTARII 

mentis sure ? qum illos poena peccati post perpetrationem 

prrevaricationis secuta est, usurpante inobedientia prohibitum, 

et justitia puniente commissum: quod antequam 

fieret, nudi erant, ut dictum est, et non confundebantur. 

NuUus erat motus in corpore, cui verecundia deberetur, 

nihil putabant velandum, quia nihil senserant refrzenandum." 

IN CAP. III. Sed et serpens erat callidior cunctis 

animantibus terr_, _c.J Potest iste serpens non inrationabili 

anima sua, sed alieno jam spiritu, id est, diabolico, 

callidior dici cunctis animantibus: quantumlibet enim 

prmvaricatores angeli de supcrnis sedibus sum perversitatls 

et superbi0e merito dejecti sint, natura tamen excellentiores 

sunt omnibus animantibus terr_e propter ratlonis 

eminentiam. Quid ergo mirum si suo instinctu diabolus 

jam implens serpentem, eique suum spiritum miscens, eo 

more quo vates dmmoniorum impleri solcnt_ callidissimum 

eum reddiderat omnium animantium terrm; sivc, ut 

alla editio habet, sapientissimum bestiarum secundum 

animam vivam inrationabilemque viventium? '" Si ergo 

qumritur cur Deus tentari permiscrit homlnem_ quem 

tentatori consensurum essc pr_escicbat; occurrit ratio 

vera, non magnee laudis futurum fuisse hominem, si propterea 

posset bene vivere, quia nemo male vivere suaderet, 

cum et in natura posse, et in potcstate habcret vclle non 

consentire suadenti, adjuvante tamen illo qui superbis 

resistit, humilibus autem dat gratiam. Nec arbitrandum 

est_ quod esset homincm dejecturus tentator iste, nisi 

prmcessisset in anima hominis qu_edam elatio comprimenda, 

ut per humiliationem peccati, quam de se falso 

prmsumserat_ dlsccret verissime : quippe dictum est : Ante 

ruinam exaltatur cor, et ante gloriam humiliatur. Sic 

autem quidam moventur de hac primi hominis tentatione, 

quod cam fieri permiscrit Deus, quasi nunc non videant 

universum genus humanum diaboli insidiis sine eessatione 

vexari_ cur et hoc permisit Deus ? an quia probatur et 

exercetur virtus etest palma gloriosior non consensisse

IN LIB. GENESIS, CAP. 11I. 55 

tentatum, quam non potuisse tentari. Si autem quaeritur 

cur potissimum per serpentem diabolus tentare permissus 

sit, jam hoc signifieandi gratia factum est, non quo diabolus 

aliquid ad struetionem nostram significare voluerit, 

sed cure aecedere ad tentandum non posset, nisi permissus, 

neque per aliud posset, nisi per quod permittebatur 

accedere. Quidquid igitur serpens ille signifieavit, ei providentiae 

tribuendum est, sub qua et ipse diabolus suam 

quidem habet cupiditatem nocendi, facultatem autem non 

nisi quae datur vel ad subvertenda ac perdenda vasa irae, 

vel ad humilianda sire probanda vasa misericordize. Non 

itaque serpens verborum sonos intelligebat, qui ex illo 

fiebant ad mulierem: neque enim conversa credenda est 

anima ejus in naturam rationalem, quando nec ipsi homines, 

quorum rationalis natura est, cum daemon in eis 

loquitur ea passione cui ab exorcista requiritur, nesciunt 

quid loquantur: quanto minus ille intelligeret verborum 

sonos, quos per eum et ex eo diabolus illo modo faciebat 

qui hominem loquentem non intelligeret, si eum a diabolica 

passione immunis audiret." 

Dixit ergo ad mulierem : Cur pr_cepit vobis Deus ut non 

comederetis, _c. ?] " Ideo prius interrogavit serpens, et 

respondit hoe mulier, ut praevaricatio esset inexcusabilis, 

neque ullo modo dici posset id quod praeeeperat Deus 

oblitam fuisse mulierem." 

Dixit autem serpens ad mulierem : Nequaquam morte 

moriemini, _c.] Quid hic intelligitur, nisi persuasum ei 

esse, ut sub Deo esse nollent, sed in sua potestate potius 

sine Deo, ut legem ejus non observarent quasi invidentis 

sibi, ne se ipsi regerent, non indigentes illius aeterno 

lumine, sed vacantes propria providentia quasi oeulis suis, 

ad dignoscendum bonum et malum quod ille prohibuisset. 

In quibus verbis notandum quanta arte nequitiae diabolus 

hominem ab initio tentaverif_ qui non solum eum inobedientlam 

contemtumque sui Creatoris velut sibi invidentis 

docuit ; sed et numerositatem deorum illi credendam proponit 

dicens : Et eritis ut dii, quatenus etsi forte ad inobe-


dientiam eum protrahere nequiret, fidel tamen, qua unum 

Deum colebant, castitatem corrumperet: si vero pertraheret, 

in utroque victor exlsteret. " Quando autem his 

verbis erederet mulier a bona atque utili re divinitus se 

fuisse prohibitos, nisi jam inesset menti amor ille proprim 

potestatis, et qumdam de se superba pr_esumtio, qum 

per illam tentationem fuerat convincenda et humilianda? 

Denique verbis non eontenta serpentis, consideravit lignum, 

viditque, ut serlptura dieit, quod bonum esset ad 

vescendum, et pulchrum oculis, aspeetuque deleetabile ; et 

non credens posse inde se mori, arbltror quod putaverit 

Deum alicujus significationis causa dixisse; si manducaveritis, 

mortc moriemini; Atque ideo tulit de fructu illius, 

et comedit_ deditque viro suo, fortassis etlam cum vcrbo 

suasorio, quod scriptura tacens intelligendum reliquit. 

An forte nec suaderi jam opus erat viro quando illam eo 

cibo mortuam non esse cernebat ?" 

Qui comedit, Syc.] " Quo ? nisi ad invicem concupiscendum, 

ad peccati p_enam carnis ipsius morte conceptam, 

ut jam esset corpus non animalc tantum, quod poterat, 

si obedientiam conservarent, in meliorem spiritualemque 

habitum sine morte mutari, sed jam corpus mortis, in quo 

lex in mcmbris repugnaret legi mentis." Neque enim 

clausis oculis facti erant_ et in paradiso de]iciarum c_eci 

palpantesque oberrabant. Tale est illud Evangelii cum 

diceret de illis duobus, quorum erat unus Cleopas, quod 

cure fregisset eis Dominus panem, aperti sunt oculi eorum, 

et cognoverunt eum quem per viam non cognoverant: 

non utique clausis oculis ambulantes, sed eum cognoscere 

non valentes. Ad hoc ergo aperti sunt oculi primorum 

hominum, ad quod antea non patebant, quamvis ad alia 

paterent. 

Cumque cognovissent esse se nudos, 6;c.] "Anima rationalis 

bestialem motum in membris sum earnis erubuit, 

eique incussit pudorem, non solum quia hoc ibi sentiebat, 

ubi numquam ante tale aliquid senserat: verum etiam 

quod ille pudendus motus de prmeepti transgressione

IN LIB. GENESIS, CAP. III. 57 

veniebat. Ibi enim sensit qua prius gratia vestiretur, 

quando in sua nuditate nihil indeeens patiebatur. Denique 

ilia conturhatione ad folia ficulnea coneurrerunt, qum 

forte perturbati prima invenerunt: perizomata, id est, 

suceinctoria consuerunt: et quia glorianda deseruerunt, 

pudenda texerunt. Nec arbitror eos cogitasse aliquid in 

illis foliis quod talibus congrueret eontegi jam membra 

prurientia, sed occulto instinctu ad hoc illa conturbatione 

compulsi sunt, ut etiam tails poena_ sue significatione 

nescientibus fieret, qua_ peccatorem facta convinceret et 

doceret scripta lectorem." Mysterium autem hujus arboris 

sub qua et Nathanael adhuc positum Dominus vidit, 

S. Ambrosius breviter quidem, sed patenter exposuit 

dicens : " Beatl qui sub vite et olea equos suos alligant, 

laborum cursum suorum faciei 1mtitim consecrantes. Me 

ficus adhuc, id est, inlecebrosa deliciarum obumbrat prurigo 

mundi humilis ad altitudinem, fragilis ad laborem, 

mollis ad usum, sterilis ad fructum." Et in alio loco: 

"Quod igitur gravius est, (inquit,) hac se Adam interpretatione 

succinxit eo loci ubi fructu magis castitatis se 

succingere debuisset, in lumbis enim quibus prEcingimur 

qua_dam se/nina generationis esse dicuntur, et ideo male 

ibi succinctus Adam foliis inutilibus, ubi future generationis 

non fructum futurum, sed qu_edam peccata signaret." 

Et cure audisset vocem Domini Dei deambulantis, lyc.] 

Post meridiem tales jam convenerat visitari qui defeeerant 

a luce veritatis. Unde apte Dominus meridle crucem 

ascendit, et promissa latroni habitatione paradisi, post 

meridiem, id est, hora nona spiritum tradidit ; ut videlicet 

eadem hora qua primus homo lignum pr_evarleationis 

tetigerat, secundus homo lignum redemtionis ascenderet, 

et qua hora diei pr_evaricatores paradiso expulerat, ea confessorem 

in paradisum induceret. 

Abscondit se (inquit) Adam et uxor ejus, _c.] "Cum 

Deus avertit intrinsecus faciem suam, non miremur hEc 

fieri quE similia sunt dementim, per nimium pudorem ac 

timorem, ilio quoque occulto instinctu non quiescente, ut


ea neseientes i_eerent, qum aliquid signifieent, quandoque 

seituris posteris propter quos ista eonseripta sunt. Abseondunt 

se namque a faeie Dei qui peeeant, quia indignos 

se divin_e pietatis reddunt aspeetu. Abseondunt sea 

faeie Dei, non ut ipsorum eonseientiam internus arbiter 

non videat, sed ut ipsi gloriam vultus ejus numquam nisi 

resipiseendo eonspieiant." 

Vocavitque Dominus Deus Adam, et dixit el: Ubi es ?] 

Non utique ignorando quaesivit, sed increpando admonuit, 

ut adtenderet ubi esset in quo Deus non esset. Jam 

enim quia de arbore vetita comederat, mortuus erat morte 

anim_e, cum earn deseruisse vita sua dicitur. " Et hoc sane 

ad aliquam pertinet significationem, quod sicut praeceptum 

viro datum est per quem perveniret ad feminam ; ita 

vir prior interrogatur. Praeceptum enim a Domino per 

virum usque ad feminam : peccatum autem a diabolo per 

feminam usque ad virum. Hzec mysticis significatienibus 

plena sunt, non id agentibus in quibus facta sunt, sed de 

his id agente potentissima sapientia Dei, non autem nunc 

significata reseramus, sed gesta defendimus." 

Qui ait : Vocem tuam audivi in paradiso, &jc.] " Satis 

probabile est solere Deum per creaturam tali actioni congruam 

in forma humana primis ilfis hominibus apparere, 

quos tamen numquam permisit advertere nuditatem suam_ 

eorum intentionem in superna sustollens, nisi post peccatum 

pudendum in membris motum pmnali membrorum 

lege sensissent. Sic ergo affecti sunt, ut solent affici 

homines sub oeulis hominum: et talis affectio de peccati 

pcena erat, eum latere veUe quem latere nihil potest. 

Quod enim jam ipsos pudebat erga se ipsos, unde sibi et 

suceinctoria fecerant, multo vehementius ab illo etiam sic 

suecincti vlderi verebantur, qui tamquam familiarl temperamento 

ad eos videndos per creaturam visibilem velut 

humanos oeulos afferebat. Dominus ergo volens jam 

peecatores more justitim interrogatos punire amplius quam 

erat ilia poena, de qua jam eogebantur erubeseere, Qu/s 

enim, inquit_ indicavit tibi quod nudus esses_ nisi quod ex

IN LIB. GISNESI8} CAP. III. 59 

ligno de quo tibi pr_ceptum ne comederes, comedisti ? Hinc 

enim mors concepta propter Dei sententiam, qui sic fuerat 

comminatus, fecit adverti concupiscentialiter membra : ubi 

dicti sunt aperti oculi, et secutum est quod puderet." 

Dixitque Adam : Muller quam dedisli mihi sociam, dedit 

mihi, 3yc.] "Superbia numquid dixit, Peeeavi? Habet 

deformitatem confusionis, et non habet humilitatem confessionis. 

Ad hoc ista conscripta sunt, quia et ipsae 

interrogatlones nimirum ad hoc factm sunt, ut utiliter 

scriberentur, ut advertamus quomodo superbia laborent 

homines hodie, non nisi in Creatorem conantes referre si 

quid egerint mall, cure sibi velint tribui si quid egerint 

boni. Muller, inquit, quam dedisti rnihi soeiam, dedit 

mihi de ligno et comedi, quasi ad hoe data sit, ut non 

ipsa potins obedlret viro, et ambo Deo." 

Et dixit Dominus Deus ad mulierem : Quare hoc fecisti ? 

_¢c.] "Nec ista confitetur peccatum, sed in alterum refert, 

impari sexu, pari fastu, Serpens, inquit, decepit me et 

comedi; quasi cujusquam suasio pr_ecepto Dei debuerit 

anteponi." Et ipsa autem culp_e causam in Creatorem 

refert, qul serpentem in paradiso, per quem deciperetur, 

ereaverit. 

JEt ait Dominus Deus ad serpentem : Quia feclsti hoc, 

maledictus es, 3;c.] " Quia serpens cur hoc fecerit non est 

interrogatus, potest videri quod non ipse utique id sua 

natura et voluntate fecerat, sed diabolus de illo et per 

illum fuerat operatus, qui jam ex peccato impietatis ac 

superbi_e sure igni destinatus fuerat. Nunc ergo quod 

serpenti dicitur, et ad eum qui per serpentem operatus 

est, utique refertur, procul dubio figuratum est. Nam in 

his verbis ten,for ille describitur qualis generi humano 

futurus esset." 

Super pectus tuum gradieris, _yc.] Super peetus quippe 

graditur serpens, quia omnes gressus diaboli nequiti_e 

sunt et fraudes: nam in pectore calliditatem et versutias 

eogitationum ejus indieat, quibus ad eos quos vult decipere 

serpit_ pro quo antiqua translatio habet : Pectore et ventre


repes. Repit autem pectore, cum terrenas hominibus_ 

quos sua membra facere desiderat, cogitationes suggerit. 

Repit et ventre, cure eos ingluvie superatos in _estum 

libidinis excitat. Omnia namque quae repunt, corpus per 

terrain trahunt. Corpus autem diaboli sunt omnes reprobi; 

et ipse pectore et ventre suo repit_ cure eos per 

iniquas cogitationes vel inlecebras comessationis ac luxuriae 

ad infima deprimit. Devorat autem terrain, cure errore 

peccantium pascitur ac delectatur, eosque seducens ad 

inteHtum rapit. Sicut enim sancti saepe coelorum; ita 

nomine terra_ hi qui terrena sapiunt, indicantur, quomodo 

in sequentibus Adae dicitur: Terra es, et in terrain ibis, 

quod nostra translatio habet, quia pulvis es et in pulverem 

reverteris. In cujus signum devorationis spiritualis ipse 

etiam serpens inrationalis, quo ad decipiendum hominem 

velut organo suo usus est diabolus, nunc terrain materialem 

comedere jubetur, cui prius una cum ceteris animantibus 

terrae herbis et lignorum f?uctu vesci concessum 

erat. 

Inimicitias ponam inter te et mulierem, _c.] Semen 

mulieris totum est genus humanum: semen diaboli prmvaHcatores 

sunt angeli, qui exemplo sunt superbi_e illius 

ac rebellionis depravati. Semen illius est perversa suggestio 

: semen mulieris fructus boni opcHs, quo perversee 

suggestioni resistitur. Hujus autem serpentis ac seminis 

ejus memoratl inimicitiam quantum genus humanum 

toleret, quantam adversus eum inimicitiam omnes electi 

recte vivendo exerceant, cunctis sole clarius fidelibus 

constat. Cujus signum inimicitiae in natura etiam apparet 

inrationabilis serpentis, qua cunctis animantibus et bestiis 

terr_e pro insita sibi peste veneni generalis semper existit 

inimicus : quod videlicet ei a tempore maledictionis hujus, 

et non ante, insitum esse credendum est. 

Ipsa conteret caput tuum, _c.J Mulier conterit caput 

serpentis, cure ecclesia sancta insidias diaboli et suasiones 

venenosas in ipso mox initio deprehensas abigit, et quasi 

conculcans ad nihilum deducit. Conterit caput serpentis,

IN LIB. GENESIS_ CAP. IlI° _l 

cum superbiae, per quam Eva decepta est, ssepe sub potenti 

manu Dei humiliando resistit : initium enim omnis 

peccati superbia. Et serpens insidiatur calcaneo mulieris, 

quia circuiens ecclesiam diabolus velut leo rugiens quaerit 

quem devoret, quomodo gressus bonse nostrae actionis 

evertat. Insidiatur calcaneo, cum in fine vitae praesentis 

nos rapere satagit. Calcaneo namque, qui finis est corporis, 

non immerito finis vitae nostrae designatur, quod 

utrumque ipsa quoque serpentis conditio figurate denuntiat, 

qui conteri solet ab omnibus qui possunt, et ipse 

feriendis hominum vestigiis insidiari non desinit. 

Mulieri quoque dixit : Multiplicabo _erumnas tuas et conceptus 

tuos, _e.] " Haee quoque in mulierem Dei verba 

figurate ae prophetiee multo eommodius intelliguntur. 

Verumtamen quia nondum pepererat femina, nee dolor et 

gemitus parientis nisi ex eorpore mortis est, quae praeeepti 

transgressione eoneepta est, refertur haee pinna et ad proprietatem 

litterae: nam et in eo quod sequitur: Et sub 

viri potestate eris, et ipse dominabitur tui, eum et ante 

peeeatum aliter faetam fuisse non deeeat eredere mulierem, 

nisi ut vir ei dominaretur_ et sub ejus ipsa potestate 

degeret, reete aeeipi potest hane servitutem signifieatam, 

quae eujusdam eonditionis est potius quam dilectionis, ut 

etiam ipsa talis servitus, qua homines hominibus postea 

servi esse eceperunt_ de poena peeeati reperiatur exorta. 

Dixit quidem apostolus: Per earitatem servite invieem; 

sed nequaquam dieeret invieem dominamini. Possunt 

itaque eonjuges per earitatem servire invieem; sed mulierem 

non permittit apostolus dominari in virum. Haee 

enim viro potius sententia detulit, et maritus habere dominium 

meruit mulieris, non natura_ sed eulpa: quod 

tamen nisi servetur, depravabitur amplius et augebitur 

eulpa." Figurate autem verba haee ad eeelesiam eonjugem 

videlicet Christi eonveniunt, eujus aerumnae post reatum 

primae prsevarieationis mult_plieantur in hae vita, ut ad 

vitam perpetuam eastigata perveniat; multiplieantur et


eonceptus, eum spiritualem Deo sobolem pr_edicando ac 

recte vivendo gignere satagit : unde eidem sum soboli per 

egregium prmdicatorem dicitur: Filioli mei, quos iterum 

parturio donec formetur Christus in vobis. Parit in dolore 

filios, cum sollicita metuit, ne sicut serpens seduxit 

:Evam astutia sua, ita corrumpantur sensus eorum, et 

excidant a simplicitate qu_e est in Christo. Agit sub viri 

potestate, qula servit Domino in timore et exultat ei non 

in securitate, sed cum tremore: cui, si numquam peccasset, 

solo securee dilectionis copularetur amplexu. Et 

ipse dominabitur ejus, carnales ejus cohibens motus, eamque 

ad perceptionem vitae ccelestis continuo supernm 

institutionis exercitio provehens, a qua si numquam recessisset, 

socia cum illo semper libertate regnaret. 

Adee vero dixit : Quia audisti vocem uxoris tu_e, et come- 

disti, Syc.] "Hos esse in terra labores humani generis quis 

ignorat? et quia non essent si felicitas, qum in paradiso 

fuerat, teneretur." Per peccatum enim hominis terra 

maledicta est, ut spinas pareret, non ut ipsa pcenas sentiret 

qum sine sensu est, sed ut peccati humani crimen 

semper hominibus ante oculos poneret, quo admonerentur 

aliquando averti a peccatis, et ad Dei pr_ecepta converti. 

Nam et herbee venenos_e ad poenam vel ad exercitationem 

mortalium creatm sunt. Et hoc notandum propter peccatum, 

quia mortales post peccatum facti sumus. Per 

infructuosas quoque arbores insultatur hominibus, ut ino 

telligant quam sit erubescendum sine fructu bonorum 

operum esse in agro Dei, hoc est in ecclesia, et ut timeant 

ne deserat illos Deus, quia ct ipsi in agris suis infructuosas 

arbores deserunt, nec aliquam culturam eis adhibent. 

Ante peccatum ergo hominis non est scriptum quod terra 

protulerit nisi herbam pabuli et ligna fructuosa : post peccatum 

autem videmus multa horrida et infructuosa nasci, 

propter earn videlicet quam diximus causam. Mystice 

vero terra qum in opere prmvaricationis Ad_e maledicta 

esse perhibetur, non alia melius quam caro accipitur.

IN LIB. GENESIS_ CAP. III. 63 

I_amque spinas jam et tribulos germinat nobis, quia per 

carnis coneupiscentiam propagati, punetioncs et incentiva 

vitiorum de ipsa came patimur. 

In sudore vullus tui vesceris pane, 3;c.] Ilium hie panem 

intellige qui air: Ego sum panis vitae, qui de ccelo deseendi; 

quo in sudore vultus nostri vescimur, quia ad 

conspectum divina_ celsitudinis, non nisi per laborem 

necessari_e adflictionis ascendimus. 

El vocavit Adam nomen uxoris suw Eva, _c.] Et hoc 

nomen Adam divino instinetu constat uxori sure posuisse, 

quod aptissime congruit ecclesi_e sanct_e, in cujus solum 

unitate, quve catholica vocatur, vit_ cunctis janua patet. 

Fecitque Dominus Deus Ad_e et axori ejus tunicas pellicias, 

_;c.] Et hoc significationis gratia faetum est, sed tamen 

factum. Nam hujusmodi indumento Dominus eos mortales 

jam factos fuisse insinuat; pelles quippe, quve non 

nisi mortuis pecudibus subtrahuntur, mortis figuram continent. 

Ita cure contra pr_eceptum non imitatione legitima, 

sed inlicita superbia Deus esse appetit homo, usque 

ad belluarum mortalitatem dejectus est. Et quidem ipsi 

sibi fecerant perizomata de foliis fici, quibus pudenda 

regerent: sed Deus facit illis tunicas pellicias, quibus 

omne corpus illorum induat: quia ipsi, perdita per pr_varlcationem 

gloria innocenti_e, pr_etenderunt sibi velamen 

excusationis, quo suam culpam in Conditorem transfunderent: 

et ipse Conditor illos per sententiam justi judicii, 

ablato statu vitro immutabilis, in anima simul et came 

multavit pcena mortalitatis. Narrat autem evangelica 

parabola, quia plus pater revertenti ad se per pcenitentiam 

filio luxurioso inter alia munera etiam stolam primam proferri, 

ct eum indui prveeepit, mystice insinuans quod electi 

habitum immortalitatis, quem in Adam in exordio seculi 

perdiderunt, in fine seeuli Mint recepturi in Christo, et 

quidem ampfiori gratia. Nam Adam ira immortalis factus 

est, ut posset non mori, si prveceptum servaret : filii autem 

resurrectionis ita erunt immortales, ut nec mori umquam, 

nee metu morris possint afliei. De cujus receptione stola_

COMMENTARII 

dicitapostolus:Oportet enim corruptibile hoc induere 

incorruptionem, et mortalehoc induereimmortalitatem: 

ubi induere sonat,ablatam utiquesignificat nuditatem, 

quam Adam in se et Eva post peccatum agnitam erubescebant. 

Et ait : Ecce Adam factus est quasi unus ex nobis, $;c.] 

De hoc S. Augustinus, " Quoniam," inquit, "per quodlibet 

et quomodolibet dictum sit, Deus tamen dixit, non Miter 

intelligendum est, quod ait unus ex nobis, nisi propter 

Trinitatem humerus pluralis accipiatur, sicut dictum erat 

Faciamus hominem, sicut etiam Dominus de seet Patre: 

Veniemus ad eum, et mansionem apud eum faciemus. 

Replicatum est igitur in caput superbi quo exitu concupiverit 

quod a serpente suggestum est, Eritis sicut dii. Ecce, 

inquit, Adam factus est sicut unus ex nobis. Verba enim 

sunt h_ec Dei, non tam ei insultantis, quam ceteros ita ne 

superbiant deterrentis: propter quos ista descripta sunt: 

Factus est, inquit, tamquam unus ex nobis, sciens bonum 

et malum. Quid aliud intelligendum nisi exemplum 

timoris incutiendi esse propositum ? quia non solum non 

fuerit factus qualis fieri voluerit, sed nec illud quod factus 

fuerat conservaverlt. De hoc alio loco: Nec Dei confi- 

tentis, inquit_ verba sunt, sed potius exprobrantis." Ecce 

Adam factus est quasi unus ex nobis, sicut apostolus ubi 

elicit: Donate mihi hane injuriam, utique a contrario vult 

intelligi. "Nunc ergo ne forte mittat manum suam et 

sumat etiam de ligno vitae, et comedat, et vivat in aeternum. 

Emisit eum Dominus de paradiso voluptatis, ut operaretur 

terrain de qua sumlus est. Superiora verba Dei 

sunt, hoc autem factum propter ipsa verba secutum est. 

Alienatus enim a vita non solum quam fuerat, si praecepturn 

servasset, eum angelis accepturus ; sed ab ilia etiam, 

quam ducebat in paradiso, felici quodam corporis statu, 

separari utique debuit a ligno vitae, sire quod ex ipso illi 

subsisteret felix ille ipse status corporis ex re visibifi virtute 

invisibili, sive quod in eo esset et sacramentum visibile 

invisibilis sapientiae. Alienandus inde utique fuerat

IN LIB. GENESIS, CAP. III. ()5 

vel jam moriturus, vel etiam tamquam excommunieatus, 

sicut etiam in hoc paradiso, id est in ecclesia, solent a 

saeramentis altarls visibilibus homines diseiplina ecelesiastica 

removeri." 

Ejecitque Adam, el collocavit _ cherubim, _yc.] Hune 

locum antiqua translatio sic habet: Et ejecit Adam, et 

collocavit eum contra paradisum voluptatis, et ordinavit 

cherubim et flammeam rompheam, &c. "Quam si sequimur, 

et hoe significandi gratia faetum credere debemus, 

sed tamen factum, ut contra paradisum, quo heata vita 

etiam spiritualiter significabatur, habitaret peecator utique 

in miseria. Quod autem dicitur collocasse Deus ante pa. 

radisum voluptatis cherubim et flammeum gladium, hoc 

per ecelestes utique potestates in paradiso visibili factum 

esse credendum est, ut per angelicum ministerium esset 

illie ignea quaedam custodia, non tantum frustra factum 

esse, nisi quia significat aliquid etiam de spirituali paradiso, 

non est utique dubitandum :" qum etiam custodia 

bene versatilis csse asseveratur pro eo quod quandoque 

veniret tempus, ut etiam removeri potuisset. Remota est 

namque, Enoch a peccatorihus translato ; remora, Helia 

in curru igneo rapto ; remora omnibus electis, cure, Domino 

baptizato, aperti sunt ei c(eli; remora item singulis 

eleetis, cure baptismi fonte lavantur; remota hisdem perfectius, 

cure soluti a vinculis ad cmlestis paradisi gloriam 

suo quique tempore conscendunt. Item quia cherubim 

scientire multitudo, sire scicntia multiplicata interpretatur, 

bene cherubim et flammcus gladius ad custodiendam viam 

ligni vitae collocatus esse perhibetur: quia nimirum per 

disciplinam nobis scienti_e coBlestis, et per lahorem adflictionum 

temporalium reditus ad supernam patriam patet, 

ex qua per stultitiam praevarieationis, perque appetitum 

carnalium voluptatum discessimus. Et bene non simpliciter 

flammam, sed dicit gladium flammeum ante paradisum 

esse eollocatum, ut feriendas in nobis inlecebras 

coneupiseentiae temporalis insinuet gladio Spiritus, quod 

est verbum Dei, si ad lignum vitae, qui est Christus 

VOL. VII, F

66 COMMENTARll 

Dominus, penetrate coneupiscimus. Et bene eumdem 

gladium versatilem esse refert, ut indicet mystiee non 

nobis semper bune neeessarium esse gladium, sed, ut 

scriptum est, tempus esse beUi, tempus paeis, belli videlicet 

cum in hujus vitae stadio adversum aereas potestates, 

vel etiam nostrae mentis aut corporis vitia certamus ; pacis 

autem, cure perfecta victoria coronamur, ac fructu ligni 

vitae perpetuo sine fastidio satiamur. Quaerit autem adversarius 

legis et prophetaru_, Sed ista, inquiens, arbor 

quae in paradiso vitro fructus ferebat cui proderat ? Cui 

respondens S. Augustinus: Cui, inquit, nisi prius illis 

primis hominibus qui in paradiso fuerant constituti? 

Deinde istis de paradiso pro merito sum iniquitatis ejectis, 

mansit ad memoriam significandae spiritualis arboris vitae, 

quae est sapientia beatorum, cibus immortalis animarum. 

Utrum autem illo cibo nunc vescatur aliquis, nisi forte 

Enoch et Helias, non temere asseverandum puto. Ligno 

tamen illo vitae, quod est in spirituali paradiso, nisi alerentur 

animae beatorum, non pro munere pietatis et fidelissimae 

confessionis latronis animae credentis in Christum 

legeremus paradisum eodem die fuisse concessum. Amen, 

inquit, dico tibi, hodie mecum eris in paradiso. Esse 

autem ibi cure Christo, hoc est esse cure vitro ligno, ipse 

est quippe Sapientia, de qua scripture est: Lignum vitae 

est omnibus amplectentibus earn. Amen. 

LIBER SECUNDUS. 

IN CAP. IV. Adam vero cognovit Evam uxorem suam, 

Syc.] Hinc jam post delieias paradisi et praevarieationis 

primae reatum, hujus saeeuli ac vitae mortalis gesta narrantur, 

cure protoplasti, qui immortales fuerant conditi, 

post acceptam moriendi eonditionem mortalium ex ae 

sobolem gignere ineipiunt, omnibus in iniquitate coneeptis, 

et in delietis materno ex utero prodeuntibus. Interpretafur 

autem Cain possessio, cujus causam vocabuli exposuit

IN LIB, GENESIS, CAP, IV, 67 

genitrix ipsa cure ait: Possedi hominem per Deum. Et 

hoc dicto, mater nostra jam Catholica discretione nos 

docet, quod ita filium peccato sua_ pra_varicationis obnoxium 

genuit, ut tamen hoe quod homo natus est, id 

est, quod anima constans et eorpore, effectu divin_ creationis 

ae primm benedictionis munere possideret. 

RursumquepeperitfratremejusAbeL] Abel interpretatur 

luctus sire miserabilis : quo nomine pr_esagabatur a prima 

_etate dolenda immatur_e mortis ejus conditio. Nam etsi 

pretiosa est in conspectu Domini mors sanctorum ejus, 

gustato calice salutiferm passionis, quantum tamen ad 

humanum pertinet intuitum, lugubre est satis, in tantum 

nos ab innocentia primm conditionis recessisse, ut nee illi 

qui primi in terra editi sunt germani fratres pacem inter 

seet concordiam habere potuerint, sed alter alterum 

invidendo occiderit, dum soli adhuc cure parentibus orbis 

totins Domini extitissent ; manifeste jam turn preesagantes 

quo4 sancti in hac vita pressuras essent a reprobis mortesque 

passuri : in quibus et hoc notandum, quod Cain in 

hac vita prior natus, sed Abel de hac vita prior est sublatus, 

quia nimirum h_ec vita proprie malorum est vita, 

de qua in mortem prmcipitantur _eternam ; at vero electorum 

vita proprie futura est vita, ad quam ut felicius 

perveniant, mortificantur in hac vita quotidie, et msti° 

mantur ut oves occisionis. 

Factura est autem post multos dies, ut offerret Cain, $;c.] 

Manifeste ostenditur quod ambo fratres fidem in Deum 

habuerint, ambo vel naturaliter admoniti, vel a parentibus 

edoeti, noverint offerenda Deo dona, et reatum patern_e 

transgressionis oblatis ei sacrifieiis esse diluendum: sed 

quia non _equali mente obtulerunt, non mqualiter aunt 

utriusque vota accepta. Non enim in hoe peceasse Cain 

arbitror, quod vel opus exereuit agrieolm, vel munera Deo 

de fructibus terr_e obtulit, sed quod minus perfecta pietate 

in agenda carnis eura laboraverit, minus perfecta devotione 

ad offerenda Deo munera aceesserit. Denique et Noe vir 

agrieola exereebat terrain, plantavitque vineam: et Mel- 

F2


chiaedech sacerdos Dei altissimi offerebat de fructibus 

terr_ panem et vinum. Non ergo Cain ob genus oblationis 

vile reprobatus est. Inde etenim offerebat Deo, 

uncle et ipse vivere consueverat ; sed ob mentem impiam 

offerentis, ipse una cure muneribus ab eo qui corda inapicit 

abjectus est, juxta quod sequentia verba manifestant cure 

dicitur : 

El respe_it Dominus ad Abel et ad munera ejus, &jc.] 

Non enim ait: Et respexit Dominus ad munera Abel et 

ad ipsum ; ad munera vero Cain et ad ipsum non respexit : 

sed primo personam offerentis acceptam Deo vel non 

acceptam, deinde munera respecta vel non respecta ease 

testatur. Homines etenim saepe muneribus eorum a quibus 

fuerant offensi placantur; Deus autem, qui est discretor 

cogitationum et intentionum cordis, nullo magis 

munere quam pia offerentis devotione placatur: qui cure 

puritatem nostrm mentis probaverit, consequenter etiam 

vota orationum vel operum nostrorum suscipiet. 

Iratus_ue est Cain vehementer, Syc.] Unde noverat Cain 

respexisse Dominum ad Abel et ad munera ejus; a se 

autem ac suis muneribus vulture avertisse, nisi quia, sicut 

quidam interpretati aunt, inflammavit Dominus super Abel 

et sacrifieium ejus, super Cain veto et sacrificium ejus non 

inflammavit, id eat, igne misso de cmlis hostiam Abel suscepit, 

quod s_epissime factum offerentibus viris sanetis legimus. 

Cain veto ipse sacrificium suum eonsumere igne 

debebat. Nam et hoe significare videtur Apostolus, cure 

ait: Fide plurimam hostiam Abel quam Cain obtulit Deo, 

&e. (tleb. xi. z_.) Testimonium ergo perhibuit muneribus 

Abel Deus per ignem, heee auseipiendo de eoelis, quo etiam 

apostoli teatimonio doeemur, quod hostia Abel per fidei 

illius devotionem aeceptabilis Deo faeta est, et e contrario 

subintelligere debemus Cain propterea reprobatum, quod 

non integra suo Conditori fide servierit. 

Dixitque Dominus ad eum : Quare iratus es, 3yc.?] Quare, 

inquit, iraaeeris, et invidim in fratrem livore cruciaris, 

vulture dimittia in terrain? Nonne ai bene egeris, si

IN LIB. GENESIS, CAP. IV. 69 

pura mente sacrificium obtuleris, recipies, respiciente 

Domino ad tc et ad sacrificium tuum: sin autem male 

egeris, statim in foribus peccatum tuum aderit, et tall 

janitore intrans semper exiensque comitaberis, pro eo 

Tat Dominus custodiret introitum tuum et exitum tuum, 

et sicut de sapientia dicitur: Qui de luce vigilaverit ad 

illam non laborabit. Assidentem enim illam in foribus 

suis inveniet. Et iterum : Quoniam dignos se ipsa circuit 

quaerens, et in viis ostendit se illis habitator, et in omni 

providentia occurrit illis ; 

Sed sub te erit appetitus ejus, et tu dominaberis illius.] 

Juxta idioma linguae Hebraiem indieativum modum pro 

imperativo posuit, qualia habes innumera. Diliges Domihum 

Deum tuum, diliges proximum tuum, non fornieaberis, 

non furtum facies, non falsum testimonium dices, 

pro eo ut dieeretur, dilige, et ne oecidas, ne fornieeris, ne 

furtum faeias, ne falsum testimonium dicas. Sub te ergo, 

inquit, erit appetitus ejus, et tu dominaberis illius ; tu quia 

fiberi es arbitrii, moneo ut appetitum peeeati quo impugnaris 

compescas, et non illud tui amplius crescendo, sed tu 

magis illius eorreetius vivendo domineris. Hune loeum 

antiqua translatio sic habet : Nonne sic reete offeras, recte 

autem non dividas peccasti ? quiesee, ad te enim conversio 

ejus, et tu dominaberis illius. Reete autem offertur Deo, 

eui uni tantummodo saerifieandum est. Non autem reete 

dividitur, eum non diseernuntur recte vel loca, vel tempora 

oblationum, vel res ips_e qu_e offeruntur, vel qui offert, vel 

hi quibus ad vescendum distribuitur quod oblatum est, ut 

divisionem hic discretlonem intelfigamus. In quo autem 

horum Domino displieuerit Cain, facile non potest inveniri. 

Sed quoniam Johannes Apostolus, eum de his fratribus 

loqueretur, Non sicut Cain, inquit, qui ex maligno erat, ct 

oceidit fratrem suum, &e. (1 Joan. fii. 13.) Datur intelligi 

propterea Deum non respexisse in munus ejus, quia hoe 

ipsc male dividebat, dans Deo aliquid suum, sibi autem 

seipsum, quod omncs faeiunt qui non Dei, sed suam seetantes 

voluntatem, id est, non recto, sed perverso corde


viventes ; off,runt tamen Deo munus, quo putant eum 

redimi, ut eorum non opituletur sanandis pravis cupiditatibus, 

sed explendis. Quiesce, inquit, ad te enim conversio 

ejus, et tu dominaberis iUins. Desine peccato invid_ 

in fratrem contabescere, quia ad te erit conversio ejusdem 

tui peccati, et in tuum caput iniquitas tua redundabit, 

et tu dominaberis illius, habens in potestate per gratiam 

divini adjutorii conceptam de tuo corde repel]ere nequitiara. 

H_ec Deus locutus est ad Cain, eo more quo cure 

primis hominibus per ereaturam subjectam velut eorum 

socius forma congrua loquebatur. Verum quia ille non 

intus, sed foris est admonitus, nihilominus deliberatum 

seelus in neeando fratre etiam post verbum divin_e admo- 

nitionis vel correptionis implevit, sequitur enim : 

Dixitque Cain ad Abel fralrem suum : Egrediamur in 

agrum, _yc.] Ethic perfidia Cain simul et innoeentia demonstratur 

Abel : innocentia quidem Abel, in eo quod majorein 

fratrem, sed erga se hostifi odio accensum simpliciter 

quo jubebatur ut fratrem frater secutus est : perfidia vero 

Cain, in eo quod occisurus fratrem fora_ dueit, quasi in 

loco secretiori divinam possit declinare pr_esentiam: non 

recogitans, neque intelligens quia qui occulta cordis sui 

qu_e redarguit noverat, etiam quo ipse secederet quidve in 

abdito gereret posset intueri. 

Et ait Dominus ad Cain: Ubiest Abel frater tuus ?] Non 

tamquam ignarus eum a quo discat interrogat, sed tamquam 

judex reum quem puniat. 

Qui respondit : Nescio, 3;c.] Stulta paritcr et superba 

responsio ; stulta, cure ilium faUi posse putabat, qui conscientiam 

suam peecantis et ante patratum scelus fratricidii 

velut occultorum cognitor arguebat: superba, cure in 

modum servi pervieacis custodem fratris se esse negabat, 

qui manffestatione, si quid perieuli immineret, minoris 

fratris curare habere, et eum ab ingruentibus adversis 

tutari quasi major debuerat. 

Dixitque ad eum : Quid fecisli ? Fox sanguinis fratris 

tui, _;c.] Magnam vocem habet sanguis, non solum Abel,

IN LIB. GENESIS_ CAP. IV. _1 

sed et omuium interfectorum pro Domino : Vox est enim 

sanguinis eorum ipsa fidei constantia, ipse fervor earitatis, 

per quem pati pro Domino meruere. Ipse clamat ad 

Dominum de terra: quia etiam si in abditis terrm sinibus 

sicut Abel fuerint ab impiis interemti ; causa tamen ipsa 

mortis eorum in conspectu interni arbitri pretiosa existit 

et clara, juste postulans, ut et hi qui in sua simplicitate 

sunt injuste peremti, coronentur; et illi qui eos injuste 

persequendo trucidavere, damnentur. Eorum ergo sanguis 

occisorum clamat ad Dominum, quorum et vita ante 

mortem clamasse probatur ad ilium, qui dicere solent: 

Clamavi in toto eorde meo, exaudi me, Domine, justifieationes 

tuas requiram. Ille enim ad Dominum eorde clamat, 

qui magna postulat, qui c_elestia precatur, qui mterna 

sperat, qui non gloriam hujus secufi ab illo, sed justificationum 

ejus custodiam requirit. Qui videlicet clamor 

unde in cordibus justorum naseatur docet apostolus 

dicens: Misit Deus Spiritum Filii sui in eorda nostra 

clamantem, Abba Pater; clamantem namque in eordibus 

nostris ad Patrem dieit Spiritum, quia nimirum 

ipse hmc ad clamandum cum impleverit accendit. Hunc 

clamorem pim devotionis et animas martyrum post mortern 

habere manifestat Johannes cure ait : Vidi sub altare 

animas interfeetorum propter verbum Del, &c. (Apoc. 

vi. 9.) Clamant euim hme animm sanetorum non odio 

inimicorum, sed amore justitim, quam semper esurire 

ac sitire didieerunt, simul et desiderio reeipiendm sum 

caruis, ut quam pro Domino in mortem dederant, in 

hac immorta]i atque incorruptibili Domino adstare mereantur. 

Magna autem est vox clamoris eorum, magnum 

est desiderium justitim. Clamante veto ad Dominum 

sanguine sanctorum, id est, justam ultionem sum injustm 

necis expetente, quid de perseeutoribus eorum agatur, 

subsequenter ostenditur, dicente Domino ad Cain : 

Nunc i#itur malediclus eris super lerram, eye.] Juxta 

mensuram peeeantium justus Judex et mensuram ponit 

vindietm: Adam namque vetitum eomedens nequaquam 

ipse maledicitur, sed terra potius in ejus opere maledic-

7_ COMMENTARI! 

tioni subjicitur; non quidem adeo ut fructus operanti 

deneget, sed ut laboranti ac desudanti suos cultori proferat 

fructus ; et ut labor idem aliquando posset finiri, ac requies 

reterua ingredi. Carnis etiam morte addicitur : quod benericii 

gratia factum, ne semper ita laboraret ac doleret, soli 

qui prresentis seeuli quam sit rerumnosa vita perpendere 

nesciunh dubitant. Porro Cain cure sciret prrevaricationem 

suorum damnationemque parentum, addidit ejusdem 

noxre prrevarieationis, quam de traduce traxerat, graviorem 

perfidire, livoris, homicidii, et mcndacii reatum: 

unde merito et poena plectitur acriore : primo ut ipse maledictus 

sit super terrain, quam eruore fratris eatenus mundam 

polluerat: deinde ut in terra exercenda supervaeue 

desudaret, nulla suis laboribus frugum copia respondente : 

tertio ut in eadem terra vagus semper esset et profugus, 

neque ausus uspiam sedes habere quietas, sive ut alia 

translatio habet, tremens gemensque viveret super terrain. 

At iUe, audita poena tantre sure maledietionis, noluit veniam 

deprecari, sed peccatis peccata congeminans, tantum putavit 

nefas, cui a Deo non posset ignosci. Denique respondit 

ad Dominum : 

Major est iniquitas mea, 9uam ut veniara merear, _c.] 

Ejicior, inquit, a eonspeetu tuo, et eonscientia seeleris 

lucern ipsam ferre non sustinens, abseondar ut latitem. 

Vel eerte ejieis me a faeie terrre, ne videlicet in ulla terrarum 

regione, ne inter ullos habitatores ejus orbis seeurus 

liberque manere permittar, a faeie quoque tua abseondar, 

ne hane ultra videre merear, quam usque hodie srepius 

intuendo, ac tuam voeem audiendo, felieior vivebam. 

Omnis igitur 9ui invenerit me, oceidet me.] Dum ex tremore 

eorporis et furia trementis, sive ex instabilitate vagi 

ae profugi, eum esse intelligit qui mereatur interfiei. Verum 

Deus nolens eum eompendio mortis finite cruciatus, 

nee tradens poenre qua seipsum damnaverat, 

Nequaquam (inquit) ila tier, sed omnis 9ui occiderit Cain 

septuplum punietur.] Non ut restimas morieris, et mortem 

pro remedio aeeipies, sed vives plurimo tempore ad exemplum 

eeterorum, ne sic peecarc audeant ; tantumque abest

IN LIB, GENESIS_ CAP. IV. _3 

ut te abs quolibet interfici vellm, ut si quis te interfeeerit, 

septuplum, id est, gravissima ultione puniatur, qui nec 

tuze damnationis acerbitate admonitus, a sanguine effundendo 

voluit manus cohibere. Non enim ilium debuit 

homo occidere hominem cui Deus vitam peccanti donaverat, 

vel ad cumulum pcenm ipsius, vel ad exemplum cau- 

, telae et aliorum correctionis. Solet namque nonnumquam 

scriptura septenario numero plenitudinem ejus de qua 

loquitur rei significare, sicut in Levitico : Si ambulaveritis, 

inquit, ex adverso mihi, nec volueritis audire me, addam 

plagas vestras septuplum. Et paulo post: Et percutiam 

vos septies propter peccata vestra, pro eo quod est multipliciter. 

Et in bonam partem Psalmista: Septies in die 

laudem dixi tibi, quod est aliis verbis dicere: Semper laus 

ejus in ore meo. Quod vero antiqui interpretes dixerunt: 

Omnis qui occiderit Cain septem vindictas exsolvet, hunc 

habet sensum. Vives usque ad septimam generationem, 

et conscientiae tuae igne torqueberis : ita ut quicumque te 

occiderit, secundum duplicem intelligentiam, aut in septima 

generatione, aut magno te liberet cruciatu : non quo 

ipse qui occiderit Cain septem ultionibus subjiciendus sit, 

sed quo septem vindictas, quae in Cain toto tempore cucurrerunt, 

solvat in interfecto, occidens eum qui vitae fuerat 

derelictus ad poenam. Nam et septimus ab Adam fuit 

Lamech a quo occisus esse Cain perhibetur: ethic eumdem 

Cain per mortem septem vindictis, quas septempliciter 

peccans meruit, absolvit. Primum namque ejus peccatum 

est_ quod offerens Deo non recte dividebat ; secundum, 

quod fratri invidit ; tertium, quod dolose egit dicens : 

Egrediamur in agrum ; quartum, quod interfecit ; quinturn, 

quod procaciter negavit: nescio; sextum, quod se 

ipsum damnavit : Major est iniquitas mea, quam ut veniam 

merear; septimum, quod nec damnatus egit p_enitentiam. 

Posuitque Deus Cain signum, ut non eum interficeret, _'c.] 

1 Ipsum videlicet signum quod tremens et gemens vagusque 

i et profugus semper viveret: eadem sua mrumna admonitus, 

quia non passim a quibuslibet posset occidi ; quicumque 

autem eum occideret, vel magnis miseriis ipsum

7"_ COMMENTARII 

Cain liberaret, vel se ipsum hoc faciens septemplici vindictm 

maneiparet. 

E#ressusque Cain a facie Domini.] Id est, a penetralibus 

iUarum radium in quibus eatenus cure parentibus 

inhabitans, sa_pius ilium videre in angelica forma molebat. 

Habitavit in terra profugus , _yc.] Eden interpretatur 

voluptas sive delicim, quo nomine Paradisus designatur, 

de quo supra dicitur: Plantaverat autem Dominus Deus 

Paradisum voluptatis a principio, quod antiqui interpretes 

ita transtulere : Et plantavit Dominus Deus Paradisum in 

Eden contra orientem: unde datur inteUigi ad orientalem 

mundi plagam Paradisum esse conditum. Habitavit ergo 

Cain, non ad oriental em plagam Paradisi, alioquin ultra hunc 

mundum habitaret, sed in orientalibus mundi partibus, quibus 

in proximo est Paradisus, quamvis inaccessibilis et 

ignotus mortalibus. Cuncta autem qum dejustitia vel martyrio 

Abel, et de pravitate ac damnatione Cainjuxta litteram 

dicuntur, mystice Dominicae passioni vel conversationi in 

came, et persecutioni ac perditioni Judaeorum testimonium 

ferunt. Neque enim frustra ipse Dominus eisdem Judaeis 

dicit: Si crederetis Moysi, erederetis forsitan et mihi; de 

me enim ille scripsit. Ergo Cain erat primogenitus, Abel 

secundus. Erat prior populus Judmorum possessio Dei, 

sicut ipse ad Moysen, Filius, inquit, meus primogenitus 

Israel, secundus est populus gentlum, pro cujus maxime 

vita Dei Filius et nasci in carne et mori dignatus est. Fuit 

Abel pastor ovium, et Dominus ait: Ego sum pastor 

bonus. Cain autem Agricola, quia populus Judmorum 

terrenis ac temporalibus negotiis insistebat, vel hmc videlicet 

sola qumrens, vel horum intuitu Domino serviens, 

utpote carnaliter intelligens ea qum illi prophetae mystice 

de ccelesti promissione loquebantur dicentes: Si volueritis 

et audieritis me, bona terrm comedetis. 

O_q_ebat enim Cain, _c.] Quia populus iUe per bona 

opera, qum terrenm retributionis gratia sectabatur, Domino 

se plaeere putabat. Vel certe de fructibus terr_e munera 

obtulit, cure se populus idem per terrenam circumcisio-

IN LIB. GENESIS_ CAP. IV. 75 

nero, terrenum sabbatum, terrenum azyma, terrenum 

Paseha justificari credens, justitiam fidei qu,e in Christo 

est accipere despexit. 

Abel quoque oblulit, Syc._ Quia Dominus interpellans 

Patrem pro sanctis_ secundum formam adsumtm humanitatis 

offert illi vota eorum, opera videlicet bona, et pinguedinem 

internee dilectionis. Hvec sunt enlm pHmogenita 

gregis ejus et adipes eorum. Respicit Dominus ad Abel 

dicens: Hic est filius meus dilectus in quo mihi bene 

eomplacui. Respicit et ad munera ejus, quia vltam electorum 

quam offert illi gratanter, Deus Pater accipit, et 

quasi per ignem de coelo hostiam ejus incendit, quia eos 

qui se pro Domino mortificare curaverint, ipse virtute sui 

spiritus, quo amplius in ccelestibus ignescant, immo toti 

caelestes efficiantur, inflammat. Ad Cain vero et ad 

munera ejus non respicit ; quia redarguens carnalia Juda_orum 

opera dicit per prophetam: Quo mihi multitudinem 

victimarum vestrarum, dicit Dominus ? Plenus sum, holo- 

causta arietum, et adipem pinguium, et sanguinem taurorum 

et hircorum et vitulorum nolui. Et paulo post: 

Manus enim vestra_ sanguine plenm sunt. - Lavamini, 

mundJ estote, videlicet per fidem grati_e Christi. Irascitur 

Cain contra fratris pietatem, nec redargutus a Domino a 

eoncepto per invidiam furore resipiseit. Quanto Jud_ei 

contm Dominum et gratiam novi Testamenti livore bacchati 

sint, quoties ab illo correpti vel admoniti nihilominus 

malignis perstiterint in cceptis, sufficienter evangeliea 

prodit historia, quibus apte convenit quod de Cain 

dicitur, quia conciderit vultus ejus: non enim poterant 

revelata facie gloriam Domini specularl. Perdiderant 

namque gaudium illud divinve grati_e, de quo justi gloriantes 

aiunt : Signature est super nos lumen vultus tui, 

Domine ; dedisti l_etitiam in corde meo. 

Eduxit Cain fratrem suum foras, 8;c.] Eduxit populus 

Judaicus Dominum foras de civitate sua Hierusalem, ct 

crucifixit in loco Calvarive : quo utriusque loco passionis 

admonemur typiee, ut cxeamus ad Dominum extra castra,


improperium ejus portantes, id est, relicto mundi consortio 

ac societate pravorum, libenter abjecta quveque seculi 

pro patri_e ccelestis amore toleremus. Interrogante Domino 

Cain, ubi esset Abel frater ejus, nescire se respondit, 

nec ejus esse custodem. Hactenus Judmi interrogantibus 

se fidelibus, membris videlicet Christi, de Christo, se 

nescire dicunt. Essent autem ipsi quodammodo Christi 

custodes, si Christianam fidem suscipere et custodire 

voluissent. Nam qui custodit in corde suo Christum, 

non dicit quod Cain, nescire se fratrem suum, nec ejus 

esse custodem. 

Dixit Deus ad Cain : Quid fecisti ? 3;c.] Sic arguit in 

scripturis sanctis vox divina Judmos. Habet enim magham 

vocem Christi sanguis in terra, cure eo accepto ab 

omnibus gentibus respondetur, Amen. Hmc est clara 

vox sanguinis quam sanguis ipse exprimit ex ore fidelium 

eodem sanguine redemptorum de quo bene fidelibus dicit 

apostolus: Accessistis ad testamenti novi Mediatorem 

Jesum, et sanguinis sparsionem mefius loquentem quam 

Abel. Melius quippe loquitur sanguis Christi quam 

Abel, quia nimirum iUe in condemnationem fratricidm 

clamabat ad Dominum, hic autem in salvationem Christi 

fratrum fidelium vocem suam tollit ad coelum. 

Nunc igitur maledictus eris super terrain, _yc.] Terrain 

dieit ecclesiam: ipsa enim, non alia, aperit os suum 

gustare in mysterio sanguinem Christi qui eifusus est 

manibus populi Judmorum. Super hanc maledictus est 

populus idem: quia nimirum hmc quanto artius amori 

sui Conditoris inhmret ; tanto gravius inimieam ei gentem 

maledictam esse intelligit, quamvis seipsam, adhuc superbiens 

specialiter benedictam glorictur. 

Cure operatus fueris earn, non dabit tibi fructus suos.] 

Operatus est populus idem in ea terra quam caput ecclesim 

Christus portavit, id est, in ejus came salutem nostram, 

crucifigendo eum qui mortuus est propter delicta nostra, 

nec ei dedit eadem terra fructus suos, quia non justificatus 

est fide resurrectionis ejus qui resurrexit propter justifica-


tionem nostram: unde nec resurgens eis a quibus erat 

crucifixus apparuit, tamquam Cain operanti terrain, ut 

granum illud seminaretur, non ostendens eadem terra 

fructum virtutis sure. Sed earn terrain, qure est ecclesia, 

operati sunt Judrei, suis persecutionibus agendo ut amplius 

in Deum proficeret: srepe etiam in multos ad mortem 

usque sreviendo, sed ipsi fidei et pretiosre mortis eorum 

fructum videre non meruerunt. Quod autem respondit 

Domino Cain, 

Major est iniquitas mea quam ut veniam merear, 3;c.] 

Patet de Judreorum populo luee elarius, quia major est 

iniquitas qua Filium Dei oeeidit, quam ut veniam mereatur 

; et ideo quieumque ex eo veniam p_enitentes aeeipiunt, 

hi profeeto trans meritum suum divinre gratia pietatis 

salvantur. Patet quia ejeetus est a faeie terrre, id est, a 

sorte sanetre eeelesire, et abseonsus a faeie divinre eontem- 

plationis; quod sibi ipse protendebat, quando faeiem 

Christi in passione velavit, quod illi etiam eoelestia signa 

protendebant, quando eo erueifixo sol radios sure lueis 

abseondit, perditoque regno profugus ae vagus per orbem 

quaeumque dispersus est, timens ne ipsa etiam temporali 

vita ptivetur, et quasi dieit cure Cain: Omnis igitur qui 

invenerit me, oeeidet me. Sed quid ei respondit Deus ? 

Nequaquam ita tier, sed omnis qui oeciderit Cain, septem 

vindietas exsolvet, id est, non eorporali morte interibit 

genus impium earnalium Judreorum. Quieumque enim 

eos ita perdidetit, septem vindietas exsolvet, id est, auferet 

ab eis septem vindietas quibus alligati sunt propter reatum 

oecisi Christi, ut hoe toto tempore, quod septenario dierum 

nutnero volvitur, magis quia non interiit gens Judma, satis 

appareat fidefibus Christianis quam subjeetionem meruetint, 

qui superbo regno Dominum interfeeerunt. Hujus 

expositionem sententire propterea juxta antiquam translationem 

posuimus, quia de opusculis S. Augustini qui hanc 

sequebatur, sicut et alia multa decerpsimus. 

Posuitque Deus Cain in signum, _c.] Habet gens Judrea 

sire sub paganis regibus, sire sub Christianis signum legis

78 COMMENTAR11 

sum, quo a ceteris gentibus populisque distinguitur, et 

omnis imperator vel rex, qui eos in regno suo invenit, cure 

ipso signo eos invenit, nee occidit, id est, non efllcit ut 

non sint JudEi_ certo quodam et proprio sum observationis 

signo a eeterarum gentium communione discreti, nisi quieumque 

eorum ad Christum transierunt. 

E#ressusque Cain a facie Domini, _c.] In faeie Domini 

agnitio ejus, qua se manifestat ae dignoscitur, solet intelligi. 

Merito ergo populus, qui a divine cognitionis gratia 

recessit, in terra habitare perhibetur. Non enim potest 

dicere cure electls : Nostra autem conversatio in cvelis est : 

unde etiam Salvatorem expectamus Dominum nostrum 

Jesum Christum. Hunc locum LXX. lnterpretes ira 

transtulere: Exiit autem Cain a facie Domini Dei, et 

habitavit in terra Naid contra Eden. Naid autem in profugum, 

sive, ut in llbro Hebrmorum nominum invenimus, 

instabilem motum et fluctuationem vertitur, quod nonnulli, 

quibus et Josephus consentit, locum esse, in quo habitaverit 

Cain, autumant. Porto noster interpres non hoe 

nomen loci, sed rei ipsius esse signifieantiam intellexit: 

quia Cain instabilis semper et fluctuans atque inccrtarum 

sedium esset futurus. Quod quantum prmsenti Judmorum 

statui conveniat_ universus testis est mundus. Qui bene 

etiam contra Eden habitare perhibetur, Eden quippe 

voluptatem sive delicias significat: quia nimirum perfidus 

file populus quantum aversus a cognitione veritatis terrenis 

se negotiis implicat_ tantum contrariam deliciis ccelestibus 

vitam gerit: et quia temporalia solummodo gaudia sitit, 

torrenti voluptatis divinE, quo justi 

cibus cordis adversarius existit. 

potantur, siccis laura Co#novit autem Cain uxorem suam, Syc.] Sicut ab initio securl 

ineipientis in occisione Abel passiones sanetorum; in 

livore autem et persecutione Cain perfidim sunt insinuate 

reproborum, qum ad finem usque sEculi erunt ambm in 

mundo permansurm; sic et in civitate quam Edifieavit 

Cain typice intimabatur, quod spes tota pravorum in hujus 

smculi regno esset ae felicitate figenda, ut pote qui futuro- 

5

IN LIB. GENESIS_ CAP. IV. _9 

rum bonorum aut fidem aut desiderium nul]um haberent. 

De qua civitate ]oquitur Dominus per prophetam Osee: 

Deus ego et non homo in medio tui sanctus, et non ingrediar 

civitatem. Neque cnim Abel sire Seth, qui pro eo 

natus est, civitatcm aut domos vedificasse leguntur: quia 

nimirum eos designabant, immo eorum erant primitive, qui 

suo gaudent cantare Creatori: Quoniam incola ego sum 

apud te in terra et peregrinus, sicut omnes patres mei. 

Quibus apte convenit hoc quod prvemisimus Domini promissum: 

Deus ego et non homo in medio tui sanctus: 

quia quo a mundanve civitatis consortio se reddunt extraneos, 

eo inhabitatione sui Conditoris existunt digniores. 

Apte autem Cain nomen civitatis ex nomine filil sui 

Enoch vocavit, ut successores se tales habiturum designaret, 

qui patrive ccelestis exsortes, in hujus vitve delectatione 

corda fundarent. F_t bene F_noch interpretatur Dedicatio, 

quia reprobi dum pro eis quve operantur in prvesenti gaudere 

desiderant, quasi civitatem, quam sibi vedificant, in 

prima generatione dedicant. At contra in illa generis 

humani prosapia quve per Seth ad Noe descendit, septimus 

ad Adam nascitur Enoch, qui ambulasse coram Deo 

legitur, et non apparuisse, quia tulerit eum Deus: quia 

nimirum requies et ]vetitia spesque omnis electorum nonnisi 

in futuro sabbato est, qui postquam in hac vita ambulant 

cum Domino, humiliter ejus prvecepta sequentes, tolluntur 

ab eo in vitam perpetum quietis, et non apparent 

ultra inter mortales: quia cum illo immortaliter vivunt. 

Ipsi enim sunt civitas ejus et templum, nunc quotidianis 

profectibus bonorum operum ad perfectionem tendentes, 

tunc finitis laboribus, cure illo regnantes, et in sua ipsi 

dedicatione, quve per prmsentiam Sancti Spiritus perpetuo 

celebrabitur, singuli quasi in Enoch nomine gaudentcs. 

Porto Enoch genuit Iram, _:c.] Progenies Cain usque 

ad septimam generationem computatur, et in hac ipse a 

Lamech occisus, septem vindictis quas diutissime miser 

gestabat, absolutus est. In hac tota quze de illo nata erat 

soboles, postquam ad augmentum maledictionis etiam

80 COMMS_TARII 

adulterioLamech pollutaest,ingruentediluvioperilt.In 

sextaquidem generationeadulteriofo_data, in septimavero 

diluviodeleta:in quo spiritualiter insinuatur, quod impiorum 

civitas, id est,societastotareproborum,in sex 

hujussmculimtatibusse corrupturascelefibus, inseptima 

autem_qum estinfuturo_in mternum sitperitura.Sicut 

enim septimusab Adam Enoch raptusestin paradisum, 

et non viditeum homo, quia vivitin pace cure Deo ; ita 

septimusa Cain Jabel_interpretatur Mutatus,cure suis 

fratribusetuniversaprogeniedeletusest diluvi%et non 

viditeum horn% quia mterna morte multatus_et ab ca 

quam dilexerat gloriasmculi,illamquam non prmvidebat 

estmutatus inpccnam. In quibus apertedesignatur_ ut 

diximus,quod sanctipost hujus smculisex _etatesad 

requiemin aliavita,et reprobitendantad supplicium,ut 

etiam, narrante Domino, Lazari pauperiset divitis superbi 

manifeste probat historia. 

Genuit (inquit) Ada Jabel, _c.] Cuncta h_ec qu_e filii 

Lameeh invenisse vel egisse referuntur, ad culture vel 

ornatum vel inlecebras hujus vitae pertinent : nihil autem 

tale Abel, nihil tale natus pro eo Seth, aut nepotes ejus 

fecisse leguntur, Bed velut peregrini in terra simplicem 

duxisse vitam probantur. Nam etsi Abel pastor erat 

ovium, non tamen voluit adeo huic se officio maneipare, ut 

tentoria sibi in quibus familiarius hoe exereere posset 

contexeret. Cithar_e autem et organo absit ut vir tantus 

ullum tempus indulgeret. Si quis veto cuneta opera qu_e 

de aere ac ferro fiunt soUerter intuetur ; manifeste eognoscit, 

quia si recte naturalem legem servaret genus humanure, 

etiam de paradisi gaudiis culpa prmvaricationis 

expulsum, nequaquam his omnibus opus haberet: unde 

h_ec omnia a filiis maledictionis esse eonstat inventa, quamvis 

postmodum, degenerante humano genere a castitate 

prim_e eonversationis, etiam boni Dei famuli pro communione 

vitae socialis aliquotiens hujusmodi rebus operam 

dabant. Sed magna utique distantia, quia nimirum reprobi 

talibus quasi summo suo bono deleetabantur: electi

IN LIB. GENESIS_ CAP. IV. 8] 

vero his aut omnimodis abrenuntiant, aut pro commodo 

vitoe hujus aliquo, donee ad _etemam perveniant, sieut 

viator stabulo sive viatico, transeuntes utuntur. Denique 

patriarch_e habitabant in tentoriis, sed hoe velut peregrini 

in mundo, ad distinctionem eorum qui in urbibus ac 

domibus quasi terrw cives habitare solebant. Utebantur 

psalmistae cithara et organo, sed ad laudandum in eis 

Dominum : et e contra arguit propheta eos qui cithara, 

tympano et lyra in conviviis personabant. Erant in populo 

Dei viri docti in cuncta opera mris et ferri, necnon et 

argenti et auri : sed hos ipse hanc artem ad distinctionem 

sui tabemaculi transferre pr_eeepit. Propheta quoque 

gaudia Dominie_e inearnationis evangelizans, opera ferri 

noxia tollenda atque in melius commutanda prvedixit, et 

conflabunt, inquiens, gladios suos in vomeres, &c. (Is. xxiv.) 

Nee prvetereundum negligenter quod cure homines adulterio 

inquinari, cure paseendis pecoribus amplius justo 

insistere, cure modis musicis dissolvi, cure fabrilibus operam 

dare artibus coeperunt; tune diluvio sunt superveniente 

deleti. Sed cavendum sollertius ne nos hujusmodi 

rebus ultra modum inretitos ultimus dies inveniat, cum 

etiam Dominus de die judicii loquens commemorato hoe 

tempore, ad eautelm nos studium inciter, dicens: Sieut 

enim erant in diebus ante diluvium eomedentes et biben- 

tes, &c. (Matt. xxiv. 38.) 

Soror vero Thubalcain Noema.] Noema interpretatur 

Voluptas. Bene autem series generis Cain in nativitate 

fce_ a_eterminatur ; et eadem t'mmina Voluptas nominatur: 

quia tota pravorum intentio mundi servit inlecebris, et in 

expletione carnalium vo]uptatum vitam finire desiderat. 

Verum nata hac fa_mina, non multo post universa progenies 

maledicta diluvio consummata est: quia cure delectationibus 

mundi colla mentis subdiderint, curn dixerint pax et 

securitas, tune repentinus eis superveniet interitus. Notandum 

autem quod deleetatio sive voluptas duobus modis, 

id est, et in bono et in malo, solet intelligi: In bono, 

videlicet cure dieitur, Mansueti autem possidebunt terram_ 

VOL, VII. G


et delectabuntur in multitudine pacis. Et rursum: Inebriabuntur, 

inquit, ab ubertate domus ture, et torrente 

voluptatis tu_e potabis eos. A qua voluptate et paradisus 

cognominatur: .quia nimirum ad hoc in eo positus est 

homo, ut in prmsentia sui Conditoris ibidem beatissimis 

ac sanctissimis carnis et animve deliciis perpetuo frueretur. 

In malo autem voluptas accipitur, cum notantur ab apostolo 

quidam voluptatum amatores magis quam Dei. 

Quibus apte vocabulum Noemae, in cujus generatione 

prima, munch mtas, paucis exceptis, deleta est, congruit. 

Recessisset ergo genus humanum ab Eden, id est, a 

deliciis internorum bonorum; et exercebat relictis ccelestibus 

terram, et pervenit usque ad nativitatem fcemime, 

qu_e Noema, id est, Voluptas vocaretur: nec multo post 

totum cataclysmo periit : ut profecto nativitate talis sobolis 

et eventu subsecutm cladis insinuaretur, quia merito ad 

ruinam properant quique, neglectis spiritualibus, carnis 

sese voluptatibus subigunt. Et quidem Noema in septima 

a Cain generatione nata est. Si autem ab ipso Adam 

generationes Cain computare, et omnes etiam filios Lamech 

adnumerare volueris, invenies Noemam in undecimo loco 

positam. Lamech namque est septimus ab Adam, quibus 

cure quatuor liberos ejusdem Lamech adjeceris, undecimum 

profecto numerum implebis. Solet autem undenario 

numero, qui denarium transgreditur, peccatum designari, 

quod transgressione decalogi legis perpetratur. 

Atque ideo recte generatio reproba in undenario numero, 

et hoc in fcemina, terminatur ac deperit : quia dum legis 

divinee seita eontemnens, pravis suis voluptatibus satiari 

contencht, repentinum sibi struit exitium. 

Dizitque Lamech uxoribus suis Adte et Sell_, _c.] Virum 

vel adoleseentulum, quem dieit, Cain significat, quem idem 

Lamech, sed non sponte, interfecit, sicut Hieronymus in 

quodam Hebrmo volumine scripture esse testatur. Oceidit 

autem eum in vulnus et in livorem suum, quia et ipse sibi 

in hoc mortem adseivit ac damnationem, quod eum, quem 

Deus vitae donaverat, peremit.


Septuplum ultio dalritur de Cain, _;e.] Septuplum ultio 

data est de Cain, quia usque ad septimam generationem 

fratricidli et invidim sum vagus profugusque pcenas luebat. 

De Lamech vero septuagies septies, quia sicut Hieronymus 

relatum sibi ab Hebrzeis testatur, et Josephus idem 

adfirmat, Lxx. et vii. animm progenita: sunt de stirpe 

Cain, qu_e diluvio perierunt. Et in hoc numero de 

Lameeh factam aiunt esse vindictam, quod genus ipsius 

usque ad diluvium perseveraverit. Interpretatur autem 

Lamech Percutiens sive Percussus, quae utraque interpretatio 

eidem uni convenit qni et percussit Cain, et ob hoc 

idem parricidium etiam ipse divina ultione percussus est. 

Mystice autem Lamech genus humanum significat, et 

percussum fraude antiqui hostis in primo parente, et pereutiens 

seipsum quotidianarum augmentatione culparum, 

de quo ultio septuagies septies data est ; quia usque ad 

adventure Christi, qui in septuagesima et septima generatione 

in mundo apparuit, noxa primm praevaricationis 

genus premebat humanum, donec adveniens ille tolleret 

peccata mundi, et in mternam nos vitam, quam in Adam 

perdidimus, aperta suo baptismate vel passione janua 

regni c_lestis, induceret. Tunc ergo ultio de Lamech 

cessavit, quia contrito per passionem ac resurreetionem 

Dominicam acuho mortis atque peccati, genus humanum 

ad regnum cceleste rediit. 

Cognovitque adhuc Adam uxorem suam, $yc.] Postquam 

Cain fratrieidam extinctum commemoravit, et progeniem 

ejus in septima generatione denuo maledictam replicavit_ 

revertitur ad restaurationem seminis sancti exponendam, 

utque hoc pereuntibus impiis perpetuo manserit narrat. 

Interpretatur autem Seth Positio, sire Resurrectio_ eujus 

causa nominis aperitur, dicente parente : 

Posuit mihi Dominus semen aliud pro Abel, _c.] Positus 

est pro Abel, non solum ordine nascendi, sed et merito 

virtutis, locum fratris implens, cujus devotio mentis etiam 

ab sobolem ipsius transisse monstratur, cure subditur: 

Sed el Seth natus est filius, quem vocavit Enos, $ye.] Enos 

G2


interpretatur Homo vel Vir: unde recte qui tale nomen 

ipse habet, nomen Domini incipit invocare, tanto instantins 

quotidianis in precibus auxilium Conditoris implorans, 

quanto se fragilis naturm faetum meminit. Mystice autem 

sicut Abel oeeisus a Cain passum Dominum; ita natus 

pro eo Seth resuseitatum eum a morte designat: unde 

apte apud Septuaginta Translatores nato eo dixisse fertur 

pater sire mater ejus: Suseitavit enim mihi Dells semen 

aliud pro Abel, quem oecidit Cain. Quod ideo recte juxta 

mystieos sensus semen aliud appellatur, cure idem Dominus 

qui occisus est resurrexit, quia nimirum mortalis 

oecisus est, resurrexit immortalis: mortuus est ne nos 

mori timeremus: surrexit ut nobis resurgendi a morte 

spem fidemque tribueret: quorum distantiam seminum, 

loquens de nostra resurreetione, apostolus manifeste diserevit, 

Seminatur, inquiens, in eorruptione, surget in incorruptione, 

&c. (1 Cot. xv. 42.) Et de ipso Domino, Etsi 

mortuus est, inquit, ex infirmitate, sed vivit ex virtute Dei. 

Enos vero filius Seth populum Christianum figuraliter 

exprimit, qui per fidem ac sacramentum Dominiem passionis 

ac resurrectionis quotidie per totum orbem ex aqua 

et Spiritu Sancto nascitur. Iste enim gratiam regenerationis 

sum primm generationi prmferens, in universis qum 

agit auxilinm nominis Domini invoeare eonsuevit, dieens : 

Pater noster, qui es in coelis, sanctificetur nomen tuum, &c. 

ejusdem Dominicm orationis, sive aliarum quibus gratim 

ejus, sine qua nihil valemus, supplicate solemus: unde 

etiam recte nos propter conscientiam nostrm fragilitatis 

Enos, id est, Hominis vocabulo eognominamur: propter 

vero spem futurm nostrm immortalitatis filii Seth, id est, 

Resurrectionis, existimus. 

IN CAP. V. Hie est liber generationis Adam. In 

die qua creavit Deus hominem, _c.] Hic est liber primm 

creationis hominis, quod ad similitudinem suam fecit ilium 

Deus, lit videlicet participatione bonitatis ejus esset perpetuo 

bonus, immortafis et felix; quod masculum et feral-

IN LIB. GENESIS_ CAP. W. 85 

nam fecit cos, quod factos gratia sum benedicfionis illustravit. 

Tails erat generatio Adam cum uxore sua in die 

qua creatus est: Sed heu! Proh dolor! profanavit ille 

simiiltudinem Dei, hosti magis quam CreatoH credendo, 

contraxit primogenitus ejus pc_nam maledictionis graviorein 

invidendo et occidendo fratrem, corrupit septimus ab 

illo Lamech statutam mascuil et fccminm legem, de qua 

dictum erat, Erunt duo in came una, accipiendo duas 

uxores, et in una came tres conjungendo, et crebresecntibus 

passim mails, in tantum a similitudine sui Conditoris 

ac prima benedictione genus recessit humanum, ut in 

decima generatione, exceptis paucis, quos area cohibuit, 

totum deleri mcruisset ; ad quam tamen similitudinem ae 

benedictionem nobis redire concesslt Conditor ipse, in nostrm 

natur_ similitudlne nasci ac maledici morique dignatus, 

quatenus per ipsum redemti et dicere de ipso mereamur: 

Scimus quia cure apparuerit, similes ei erimus : videbimus 

enim eum sicuti est, et audire ab ipso : Venire, benedicti 

Patris mei, possidete paratum vobis regnum a constitutione 

mundi. 

JEt vocavit nomina eorum Adam, _c.] Adam sicut et 

Enos interpretatur Homo, sed sic Enos sonare fertur 

Hominem, ut maseulis tantum congruat: Adam vero ita 

ut utrique sexui possit aptari: unde recte dicitur, quia 

vocavit nomina eorum Adam, id est, Homo. Sicut autem 

homo Latine ab humo nominis etymologiam habet, quia 

de humo carnis originem traxit : ita apud Hebrmos Adam 

a terra nominatur, quia de limo terrm homo formatus est : 

unde etiam Adam Terrenus, sire terra rubra potest interpretari. 

Porro apud Grmcos homo aliam habet etymologiam: 

vocatur enim antropos, ab co quod superna speculari 

et ad ccelestia contuenda debeat oculos mentis attol- 

lere. Inest autem nomini Adam, excepta interpretatione 

qua hominem designat, et aliud sacramentum quod silentio 

prmteriri non d_bet. Habet enim litteras quatuor, A et D 

et Aet M, a quibus litteris et quatuor orbis plagm, cure 

Grmce nominantur, initium sumunt. Vocatur namque 

apud eos anatole oriens, dysis occidcns, arctos septentrio,


mesembria meridies ; multumque decebat ut nomen protoplasti 

omnes mundi plagas ipse mystice contineret, per 

cujus progeniem mundus erat omnis implendus. Quod 

autem dicit, Et vocavit nomina eorum Adam, et addidit, 

In die quo creati sunt, patenter insinuat quod uno eodemque 

die, id est, sexto mundi naseentis, Adam et uxor ejus 

facti sunt, et non uxor de latere ejus post sextum aut septimum 

diem seorsum Creata. 

Vixit autem Adam centum triginta annis, 3yc.] Adam quidem 

creatus est ad imaginem et similitudinem Dei, quia 

immortalis eat in anima et came conditus. Postquam veto 

imaginem in se Dei ac similitudinem peccando corrupit, 

genuit ad similitudinem et imaginem suam filium, id est, 

mortalem, corruptibilem, rationis capaeem, reatu sum pr_evaricationis 

adstrictum, et non nisi ejusdem Conditoris sul 

gratia solvendum. Notandum autem quod ubi nostri codices 

ex Hebr_eo fonte transfusi habent vixisse Adam centum tri- 

ginta ann[s, et genuisse Seth, antiqua translatio habet pro 

centum triginta, ducentos triginta: ubi autem in nostris 

codicibus sequitur, Et facti sunt dies Adam postquam 

genuit Seth octingenti anni, et genuit filios et fifias, il]a 

pro octingentis septingentos habet. Ubi vero in conclusione 

subjungitur: Et faetum est omne tempus, quod 

vixit Adam, anni nongenti triginta, et mortuus est, ibi et 

illa eamdem summam ponit, talisque distinctio numcrorum, 

in omnibus usque ad diluvinm generationibus inter utramque 

editionem servatur, ut ante nature filinm quisque 

in LXX. Interpretibus centum annos plus, et post nature 

centum minus quam in Hebraica veritate annos habuisse 

legatur. At in conclusione utraque editio _equalem numerum 

ponit, procter in sexta solummodo generatione ; ubl 

in utrisque codicibus Jaret annorum centum sexaginta 

duorum genuisse Enoch, et post ejus ortum octingentos 

annos vixisse reperitur: et in nona, in qua novo genere 

distantiae secundum Hebraicam veritatem Lamech genuisse 

Noe cure esset annorum centum octoginta, et eo nato 

supervixisse annis quingentis nonaginta quinque reperitur. 

Porro in Septuaginta Interpretibus ante nature Noe inve-

IN LIB. GENESIS_ CAP. V. 87 

niuntur anni centum octoginta otto: post natum vero 

quingenti sexaginta quinque, sicque fit ut viginti quatuor 

annis plus vixisse Lameeh in Hebraeis quam in Septuaginta 

Translatorum codicihus inveniatur: qua interpretuna 

diversitate effieitur, ut tempus vitae Mathusalam quatuordecim 

annis ultra diluvium videatur extendi, utque 

anni ante diluvium juxta Hebraeos mille quingenti centurn 

quinquaginta sex; juxta Septuaginta autem Interpretes, 

quos Chronographi sequuntur, duo millia ducenti 

quadraginta duo reperiantur: quamvis doctissimus 

Augustinus profiteatur quod etiam in Septuaginta Translatione 

Mathusalam in eodicibus paucioribus, sed veracioribus, 

sex annis ante diluvium reperiatur fuisse 

defunetus: qui cure studiosissime cansam dissonantiae 

prmfatae interpretationum inquireret, nee vellet Septuaginta 

Trauslatorum fidei derogare, quos et apostoli atque 

evangefistm plerisque in loeis probantur ease secuti; et 

ipse transferendo scripturas prophetico magis dono quam 

officio interpretandi usos esse credebat ; ita conclusit ut 

diceret: "Credibihus ergo quis dixerit cure primo de bibliotheca 

Ptolomaei describi isti cceperunt; tunc aliud tale 

fieri potuisse in codice uno, sed primitus inde deseripto, 

uncle jam latius emanaret, ubi potuit quidem accidere 

etiam scriptoris error. Sed hoc in ilia quaestione de vita 

Mathusalam non absurdum est suspicari. Et post aliquanta: 

Recte fieri, inquit, hullo modo dubitaverim, ut 

cure diversum aliquid in utrisque codicibus invenitur, 

quandoquidem ad fidem return gestarum utrumque esse 

non potest, verum ei linguae potius credatur, unde est in 

aliam per Interpretes facta translatio." Itaque juxta Hebraieam 

veritatem vixit Adam centum triginta annis et 

genuit Seth. Vixit Seth centum quinque annis et genuit 

Enos. Vixit Enos nonaginta annis et genuit Cainan. 

Vixit Cainan octoginta annis et genuit Malalehel. Vixit 

Malalehel sexaginta quinque annis et genuit Jared. Vixit 

Jared centum sexaginta duobus annis et genuit Enoch. 

Porto Enoch vixit sexaginta quinque annis et genuit


Mathusalam, et ambulavit cum Deo. Postquam genuit 

Mathusalam vixit trecentis annis, et genuit filios et filias. 

Ambulavit cure Deo dictum est, Dei in omnibus voluntatem 

et prmcepta secutus est, Deo in se commorante, et 

cor ejus possidente ac regente, bona foris opera exercnit, 

juxta illud Prophetm: Indicabo tibi, O homo, quid sit 

bonum, et quid Dominus qumrat a te: utique facere judicium 

et diligere misericordiam, et sollicitum ambulare 

cure Deo tuo. Et sicut Zacharias ait: Confortabo eos in 

Domino, et in nomine ejus ambulabunt, dicit Dominus. 

Non autem ita dictum est quia post nature Mathusalam 

ambulaverit Enoch cure Deo trecentis annis, quasi non 

etiam ante nativitatem ejus divinis obtemperaverit jussis ; 

sed hac potius sententia simpliciter indicatur, quia non 

amplius quam trecentis annis post ortum Mathusalam in 

hac vita Deo bonis actibus servierit. Verum his completis 

ad ulterius vitro gaudia ducatum ejus secutus sit. Sequitur 

enim_ 

gt facti sunt omnes dies Enoch trecenti sexaginta quinque 

anrd, _c.] Pulcherrime autem dicitur, qnia qui ambulavit 

in hac vita prins cure Deo, obediendo prmeeptis ejus, 

ambulavit postmodum cure illo transeundo de hac vita in 

aliam, ubi in maxima carnis et spiritus quiete ac felicitate 

viveret: quem tamen tides ecclesi_e universalis habet ante 

diemjudicii, id est imminente adventu Antichristi, rediturum 

cure Helia ad conversionem hujus s_eculi, quatenus 

auctoritate ac doctrina tantorum virorum erudiantur et 

confirmentur corda hominum ad tolerandam et superandam 

persecutionem ejusdem filii perditionis; et tune eos, 

consummato suo martyrio, ad immortalis vita_ gaudia consensuros, 

juxta quod in Apocalypsi Dominus Johanni : Et 

dabo, inqnit, duobus martyribus meis, id est, testibus, et 

prophetabunt diebus mille ducentis sexaginta amicti saccis, 

id est, tribus semis annis in marina continentia et agonia 

conversantes. Et paulo post: Et cum finierint testimonium 

suum, bestia qum ascendit de abysso, faciet adversum 

illos bellum, et vincet eos, et oceidet illos. Diximus autem

IN LIB. GENESI8_ CAP. V. 89 

pra_oecupando supra, quia sicut Lamech in septima ab 

Adam generatione maledietus interitum designat reproborum, 

quem in futuro seculo, ubi requiem sperare debuerant, 

inveniunt: its Enoeh in septima generatione translatus 

de mundo veram demonstret requiem electorum, 

quam post hujus vitae labores, qui sex _etatibus transeunt, 

sine fine percipiunt. Unde reete Lameeh et uxores legitur 

accepisse duas eontra decretum ejus qui dixit : Erunt 

duo in came una, et prolem ex his genuisse mundi actibus 

atque inlecebris deditam, ae sic patrato homieidio proprii 

otis maledictus esse sententia. Porro Enoch ambulasse 

eum Deo perhibetur. Qu_e laus hominis major ease potetit? 

nulls, cure sit comes individuus, in eunetis actibus 

divin_e vestigia sequitur jussionis : quod si fecisset Adam, 

nequaquam a comitatu Conditoris ad audienda serpentis 

conloquia pedem avertisset, hactenus eum genere suo toto 

in Paradiso maneret. Quod veto omnes dies Enoch trecenti 

sexaginta quinque anni esse dicuntur, quo dierum. 

numero annus solis ineluditur, significat mystiee per 

"_,_, tutum hujus seculi tempus eos qui fideliter Domino serviunh 

et ad _eternam requiem tendunt, numquam defutoros. 

Nee frustra trecenti anni seorsum excipiuntur, 

quibus speciahter ambulasse cure Deo Enoch perhibetur. 

Hic etenim numerus spud GrEecos per T litteram 

solet notari. T veto litters erueis figuram tenet ; et si 

apicem solum qui deest in medio suseepisset, non jam 

figura erucis sed ipsum erucis esset signum manifests 

specie depictum. Ambulavit ergo Enoch cure Deo, qui 

dieitur Dedieatio, treeentis annis: quia nimirum vitam 

et conversationem expressit, immo ipse egit eorum qui 

in fide Dominica_ passionis gaudinm perpetme salutis 

expectant, abnegantes seipsos, tollentesque crucem suam 

quotidie, et sequentes Dominum: quod est aliis verbis 

dicere, ambulantes cure Deo, et ad ingressum Paradisi 

tendentes. Notandum autem quod cure progeniem 

Seth usque ad Noe, et deinde usque ad Abraham scriptufa 

sub tanta distinetione eontexuerit, stirpem Cain usque 

ad Lameeh et liberos ejus absque uUa _etatum mentione


descripsit, quasi tacite nobis intimans illud psalmistre: 

Quoniam novit Dominus viam justorum, et iter impiorum 

peribit. 

V_it quoque Malhusalam centum oclo#inta sel_tem annos, 

_yc.] Providit Lameeh spiritu prophetieo quaffs suus fifius, 

quantm virtutis esset futurus, quodque in diebus ejus 

impiorum natio exterminanda, et per ipsum esset, transacto 

diluvio, generatio restauranda fidelium. Opera autem 

et labores manuum, quos dixit, non alios, credo, majores 

voluit intelligi, quam eos Tfibus progenies electorum eo 

tempore a malorum improbitate premebatur: consolationem 

vcro suam suorumque illam dixit_ cure perdito per 

diluvium mundo qui tunc erat, ablatis de medio cunctis 

mundi rebus atque habitatoribus, novum iterata seculi 

facie genus justorum prmscirent esse naseiturum. Nam et 

hoc tempore consolatio bonorum est, cure viderlnt crebrescentibus 

mundi ruinis adpropinquare diem judicii, in 

quo consumpta universitate pravorum, ipsi cure Domino 

nova futuri seculi regna possideant. Pro eo autem quod 

nostra editio habet, consolabitur, antiqui Interpretes dixerunt, 

Iste requiescere nos faciet ab operibus nostris, quod 

nomini Noe magis couvenire videtur. Noe quippe Requies 

interpretatur. In quo juxta litteram illud potest intelligi 

quod temporibus ejus omnia retro opera hominum quievering 

per diluvium. Juxta sensum vero spiritualem eadem 

est requies qum et consolatio sanctorum, intueri videlicet, 

adpropinquante mundi termino, et interitum hnpiorum, et 

suorum adesse tempus prmmiorum. Bene autem Noe, in 

cujus meritis Domino devotis requies et cousolatio erat 

seculo danda, in decima ab Adam genemtione nascitur: 

quia nimirum per completionem decalogi legis mterna 

nobis requies et vita tribuitur. Bene cum eum genuisse 

scriptura dixit, nequaquam unum ejus filium voluit nominare, 

ne in viro perfecto numerus uudenarius quasi transgressio 

denarii aliquem habere locum videretur, sed velut 

de viro virtutis mystice loquens, tres ei pariter natos filios 

refert. 

Noe veto (inquit) cure quin#ento_am esset annorura,

IN LIB. GENESIS, C_kP. VI. 91 

#enuit 8era, Chain, et Jafeth.] Natus est ergo Noe in 

decima genemtione, quia illorum vitam et figuravit et egit, 

qui in observatione decalogi perfecti sunt. Genuit tres 

filios, ut in fide sanctve Trinitatis se Domino servisse ac 

virtutum spiritualium frugem protulisse etiam carnalis sobolls 

fructu designaret: quamvis etiam juxta historiam 

tres ereasse filios decebat eum, in quo pereunti mundo 

semen erat nascituri denuo seeuli relinquendum, ut per 

trium videlicet progeniem filiorum totidem orbis terrarum 

partes implerentur. Sere etenim filii maxime Asiam, 

Chain liberi Africam, Jafeth posteri Europam possedere. 

IN CAP. VI. Cumque cmpissent homines multiplicari, _;c.] 

Homines elicit progeniem Cain, qum a divinm voluntatis 

intuitu aversa, humanis solummodo negotiis animum subjugaverat 

: fillos vero Dei, eos qui de prosapia Seth generati, 

exemplo paternae devotionis servitium quod Deo debebant 

inviolata mente servabant. Qua distinctione et Do- 

minus in evangelio discipulos suos a ceterorum comparatione 

discrevit, dicens : Quem dicunt homines esse Filium 

hominis ? Et accepto eorum responso, Vos vero, inquit, 

quem me esse dicitis ? videlicet eminentiores eos hominibus 

volens intelligi, et in eorum numero computandos, 

de quibus ipse ait: Ego dixi, Dii estis, et filii Excelsi 

omnes. Quidam codices pro Filiis Dei habent Angelos 

Dei ; quod in eadem utique significatione accipltur. Angeli 

quippe Dei recte appellantur homines justi, qui juxta 

modum sum capacitatis angelicam in terris agere vitam 

curant : qualibus dicit Apostolus : ¥os autem fratres non 

estis in came, sed in spiritu. Et iterum: Nostm autem 

conversatio in ccelis est. Videtur ergo quia generatio 

stirpis Seth, quamdiu cure progenie Cain non est commixta, 

inlibatam sum castitatis normam servaverit; at 

postquam in concupiseentiam lapsa nequam f0eminarum 

maledict_e se soboli conjunxit, tunc et ipsa vitiato sobri_e 

mentis decore, maledictionis ejus cceperit exsistere consors. 

Denique in lege diligenter ac sedulo pr_ecipitur 

5


_iliis Israel, ne cure alienigenis misceant connubia, ne 

sedueat, inquiens, filia ejus filium tuum, et sequantur 

deos eorum. 

Dixitque Dsus, Non avermanebit Splritus meus in homine, 

_c.] Hos versiculos exponens S. Hieronymus, "in Hebr_eo," 

inquit, "scripture est: Non judieabit Spiritus 

meus homines istos in sempiternum, quia taro sunt: hoe 

est, quia fragilis est in homine eonditio, non eos ad _eternos 

servabo erueiatus ; sed hie illis restituam quod merentur. 

Ergo non severitatem, ut in nostris eodicibus legitur; sed 

elementiam Dei sonar, dum peeeator hie pro suo seelere 

visitatur :unde et iratus Deus loquitur ad quosdam : Non 

visitabo filias eorum cum fuerint fornicatm, et sponsas 

eorum cum adulteraverint. Et in alio loco: Visitabo in 

virga iniquitates eorum, et in flagellis peccata eorum, 

verumtamen misericordiam meam non auferam ab eis. 

Porro ne videretur in eo esse crudelis, quod peccantibus 

locum pcenitentia_ non dedisset, adjecit: Eruntque dies 

illius centum viginti annorum, hoc est, habebunt centum 

viginti annos ad agendam pcenitentiam: quia veto pcenitentiam 

agere contemserunt, noluit Deus tempus expectare 

decretum, sed viginti annorum spatiis amputatis, 

induxit diluvium anno centesimo agenda_ pccnitentia_ 

destinato." 

Gigantes autem erant super terrain, 3yc.] Gigantes dieit 

homines immensis corporibus editos ac potestate nimia 

pr_editos, quales etiam post diluvium, id est, temporibus 

Moysi vel David multos fuisse legimus, qui nomen habent 

Grvece ex eo quod illos juxta fabulas poetarum terra 

genuerit. Videntur autem tunc fuisse progeniti, cum 

posteri Seth de stirpe Cain uxores sibi gratia pulchritudinis 

contra jus sua_ dignitatis elegerant. Nam sequitur: 

Postquam enim ingressi sunt filii Dei ad filias hominum, 

Syc.] Notandum autem quod hoc in loeo pro gigantibus, 

in Hebr_eo cadentes, id est, Annafilim leguntur ; faeilisque 

atque absolutus est sensus, quia cadentes erant in terrain 

homines in diebus illis, id est, terrenis coneupiseentiis

1N LIB. GENI_SIS_ CAP. VI. D3 

adhwrentes, amisso statu Deo devot_ rectitudinis. Gigantes 

autem illorum lingua proprie Rafaim nomlnantur. 

Ponitur vero et gigans aliquando in bono, ut est istud de 

Domino: Exultavit ut gigans ad eurrendam viam; sed 

hoc pro potentia singulari qua ceterum genus humanum 

jure transeendit_ dispositumque Incarnationis sacramentum 

mirabili virtute peregit, sicut etiam leo aliquando Dominum, 

aliquando diabolum designat ; sed diabolum, propter 

superbiam et feroeitatem ; Dominum_ propter potentiam : 

quamvis in Hebraiea veritate memoratus psalmi versieulus 

ita seriptus sit : Exultavit ut potens ad currendam viam. 

Videns autem Deus quod multa malitia hominum esset in 

terra, _c.] Pcenituisse Deum dicit, non quia vere sieur 

hominem, ita Deum cujusquam facti sui p_eniteat, cujus o 

est de omnibus omnino rebus tam fixa sententia quam 

certa pr_escientia ; sed utitur scriptura talibus verbis, ut 

se quodammodo familiarius insinuet nobis, qui mutate 

eceptum aliquid et in aliud transferre non nisi pcenitendo 

solemus : quamquam ergo divina providentia sereno eorde 

intuentibus appareat euncta certissimo ordine administrate 

; congruit tamen scriptura, et se coaptat humili intelligenti_e 

tardiorum, quorum longe major est multitudo, ut 

dieat quasi per pcenitentiam Dei ablata ea qu_e ineipiunt 

esse_ neque perseverant quantum perseveratura sperata 

sunt : eui simile est illud quod sequitur : 

Et tactus dolore cordis intrinsecu8 ; Delebo, inquit, hominem_ 

_c.] Humano etenim more dolere dicitur Deus_ cure 

homines quos ipse creavit hosti potius maligno peccando, 

quam sibi pie vivendo adh_erere eonsiderat_ juxta illud 

Salomonis: Et dolor patris filius stultus. Et iterum : 

Ira patris fifius stultus, et dolor matris qu_e genuit eum. 

Quod autem etiam interitum omnium animantium terre- 

norum volatiliumque denuntiat, magnitudinem futur_e 

eladis effatur: nam animantibus rationis expertibus, tam- 

quam et ipsa peccaverifi¢, minatur exitium. 

H_e generationes Noe. Noe vir justus, 3Sc.] Eadem laude 

Noe qua Enoch pr_edicatur, videlicet quod divin_e vestigia


jussionis rectis operum bonorum gressibus secutus sit, 

atque ideo mundo perituro ille in paradisum translatus; 

iste mundo pereunte in arca salvatus est. Justus autem 

atque perfectus fuit Noe, non sicut perficiendi sunt sancti 

in illa immortalitate qua mquabuntur angelis Del, sed 

sicut esse possunt in hac peregrinatione perfecti ; et propterea 

adjungitur in generationibus suis, ut significetur 

eum, non juxta justitiam consummatam, sed juxta generationum 

suarum justum fuisse justitiam, illarum videlicet 

genemtionum in quibus Seth, Enos, Enoch, et ceteri illins 

temporis viri, sancti ac perfecti fuere. Ad quas generationes 

etiam filios ejus Sere et Japheth pertinere sequens 

sanct_e scriptur_e textus insinuat. 

• Cumque vidisset Deus terrain esse corruptam, _c.] Omnis 

caro omnis homo dicitur, juxta illud prophetm: Et videbit 

omnis caro salutare Dei. Non enim volucres aut quadrupedia 

viam suam peccando corruperant, sicut nec ilia 

salutare Dei nostri, id est, Christum, sed omnis homo 

videbit. 

Dixit ad Noe : Finis univers_e carnis venit coram me, _c.] 

Muttiforme in fabrica arcm ac superventu diluvii contine- 

tur mysterium. Primo quidem quod sicut Dominus ipse 

ostendit per inundationem diluvii repentinam improvlsa 

novissimi examinis hora designatur: Et sicut factum est, 

inquit, in diebus Noe, ita erit et in die Filii hominis, &c. 

(Matt. xxiv. 38.) Fabricatio enim arcm quee per centum 

annos agebatur, universum tempus significat hujus sveculi, 

quo et ecclesia sancta construitur, atque ad finem perfecturn 

deducitur. Nulli enim dubium quin numerus centenarius 

perfectionem significet, vel quia decem decadibus 

impletur, vel quia de sinistra transit in dextram, velut 

illam exprimens actionem, qu_ in hac quidem vita quasi 

in lmva exerceatur ; sed in vita futura velut in dextera 

eonsumetur. Sicut autem facta arca, et inlatis in earn 

omnibus qu_e erant salvanda, venit _liluvium, et tulit omnia 

qu_e extra earn erant; sic ubi omnes qui pr_eordinati sunt 

ad vitam _eternam, ecclesiam intraverint, veniet finis

IN LIB. GENESIS, CAP. VI. 95 

mundi, et peribunt omnes qui extra ecclesiam fuerint inventi 

; et juxta hunc sensum manifeste area ecclesiam, 

Noe Dominum qui ecclesiam in sanctis suis sedificat, diluvium 

finem seeculi vel judicium designat extremum. Verum 

excepta arc_e fabrica, etiam in eo Noe, quia Requies 

interpretatur, et requiem daturus hominibus sire consolaturus, 

prmsagabatur homines ab operibus et laboribus 

manuum suarum quiescere, in terra cui maledixit Dominus, 

Domini Salvatoris imaginem tenet. Ipse enim consolatur 

nos per inlustrationem Spiritus sui, qui propterea Paraclitus, 

id est, consolator vocatur. Ipse eripuit nos de 

maledicto legis, factus pro nobis maledictum. Ipse vocat 

ad requiem laborantes: Venite, inquicns, ad me omnes 

qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos: ToUite 

jugum meum super vos, et discite a me quia mitis sum et 

humilis come, et invenietis requiem animabus vestris. 

Ipse veraciter in generationibus, id est, in omni sanctorum 

congregatione solus per omnia vir justus atque perfectus 

fuit, ut pote quia peccatum non fecit, nec inventus est 

dolus in ore ejus. Juxta aliam vero interpretationem _eque 

piam et catholicam, arca ecclesiam, diluvium aquam baptismi, 

qua ipsa ecclesia in cunctis suis membris abluitur ct 

sanctificatur significat, juxta quod Petrus apostolus exponens 

ait : Quando expectabat Dei patientia in diebus Noe 

cure fabricaretur arca, &c. (1 Pet. iii. 20.) Quod autem 

,it, per resurrectionem Jesu Christi nos esse in baptismate 

salvatos, breviter exponit quid octo animarum qum salvm 

factm sunt per aquam numerus mystice designet. Dies etenim 

Dominicm resurrectionis a die quidem Passionis ejus 

tertius, sed a die primm conditionis octavus est. Undas 

quoque diluvii nonnulll Patrum saepe super tentationibus 

hujus sseculi interpretantur, quibus sancta ecclesia quotidie 

pulsatur, nec tamen superatur : quin potius ipsa tentationibus 

exercita magis a terrenis cupiditatibus in cmlestia 

quserenda sustollitur. Quicquid vero extra fllam est, 

eisdem mundi tentationibus necatur, quemadmodum dicitur, 

quod multiplicatm ac vehementer inundantes aquve in


superficie terrm arcam quidem elevaverint in sublime a 

terra: quicquid vero extra arcam fuit perdiderint. Cui 

expositioni eonvenit illa Domini de duabus domibus parabola, 

una supra petram, alia super arenam _edificata ; qum 

cure eequaliter pluvia, ventis, et fluminibus essent pulsatm, 

illa qum super petram fidei fundata erat, tentationibus 

probata; qure veto in eaducis vitre hujus ddeetationibus 

velut in arenis spem posuerat, labefaetata est. Quod enim 

in area struetor Igoe, hoe in domo fidei fundamentum 

petra; et quod extra aream corrupta gig_antum mens atque 

in terrain proelivis, hoe in domo perfidire congesta exprimit 

arena. Designet ergo area eeelesiam: designet diluvium 

fontem baptismi quo abluitur : designet fluctus mundi 

tentantis quibus probatur: designet finem in quo coronatur. 

Porto Noe fabricator arca_ vel ipsum Dominum 

ac Salvatorem nostrum vel unumquemque devotum ejusdem 

sanetre eechsire reetorem typice denuntiat. 

Fac tibi (inquit) arcam de lignis leevigati_.] Non solum 

homines qui in area salvati sunt, sed et animantia qua_ 

earn pariter intrarunt ; ipsa etiam ligna de quibus facta est 

fideles saneta_ ecelesi_e mystice denuntiant. Ligna ergo 

de quibus facta est, la_vigata esse jubentur, quia quicumque 

in fabrica ecclesi_e ad fidem veniendo imponitur; neeesse 

est ut abscissus primo a radice prisca_ conversationis per 

eruditionem vel castigationem eorum qui in Christo prveeesserunt, 

omne quod sibi noxive tortitudinis ac deformitatis 

inesse deprehenderit eruat, atque ad regulam catholieve 

fidei ac veritatis tota se mente et actione componat, quatenus 

in ordine _edificii ccelestis suo loco ac tempore 

horus homo creandus opportune possit imponi. Pro 

lignis autem l_evigatis antiqua translatio ligna quadrata 

posuit, quod ad eamdem electorum perfectionem a_que 

respicit. Ubicumque enim verteris quadrature, stabit, 

neque ulli poterit obnoxium esse casui. Sic nimirum, sic 

electorum mens, qu_ecumque sibi tentamenta occurrerint, 

invio]abilem pi_e intentionis stature servare meminit. 

Mansiunculas in area facies.] Univers_e in area man-

IN LIB. GENESIS_ CAP. VI, 97 

siones ad receptacula sunt diversorum animantium, qum 

earn erant ingressura dispositae, et in ecclesia multi sunt 

ordines institutionum pro diversitate eorum qui ad fidem 

veniunt. Neque enim una eademque debet esse vita vel 

conversatio conjugatorum et continentium ; peccatorum 

et rectorum: et huic dicitur: Si vis ad vitam ingredi, 

serva mandata, non homicidium Facies, non adulterabis, 

non facies furtum, non falsum testimonium dices, ct cetera 

hujusmodi. Alteri autem: Si vis perfectus esse, vade, 

vende omnia qum habes, et da pauperibus. Unde etiam 

de ipso pr_emio mternm l_etributionis Dominus ait: In 

domo Patris mei mansiones multm sunt. Ergo mansiunculae 

sunt in arca, quia non unum in ecclesia meritum 

omnibus, nec idem in fide profectus est, licet omnes 

intra unam fidem contineantur, eodemque baptismate 

diluantur. 

Et bitumine linies intrinsecus el extrinsecus, _'c._ Bitumen 

est fcrventissimum et violcntissimum gluten, cujus 

hzec virtus cst, ut ligna quae cx co fuerint lita, nec vermibus 

exedi, nec solis ardore, vel ventorum flatibus, vel 

aquarum possint immdatione dissolvi: unde quid aliud 

mystice in bitumine quam constantia fidei accipitur? 

Bituminatur autem arca intrinsecus et extrinsecus, et sic 

universe perficitur, dum et cogitationes electorum et opera, 

ne ullis vincantur aut decipiantur vitiorum incursibus, 

fidei in omnibus virtute muniuntur. 

Trecentorum eubitorum erit longiludo arc_, _"c.] Longitudo 

arem longanimitatem patientia_, qua fortiter adversa 

tolerantur; latitudo amplitudinem cadtatis, qua et hi qui 

adversa inrogant eompleetuntur; altitudo sublimitatem 

spei, qua _eterna in ecelis retrlbutio prmstatur insinuat: 

unde bene longitudo arem trecentorum eubitorum esse 

jubetur, qui numerus, sieut et supra perstrinximus, per T 

litteram Greece notatur. Haee autem littera in erueis 

figura scribitur, quia nimirum sancta ecclesia dum invicta 

et stabilis inter adversa perdurat, Dominicee passionis 

vestigia sectatur, memor sermonis ejus quo dixit: Et qui 

VOL. VII. H


non accipit crucem suam et sequitur me, non est me 

dignus. Latitudo in quinquaginta cubitos extenditur, in 

quo numero Spiritus Sanctus mittitur, et in lege populo 

Dei universalis requies ac remissio donatur: quia caritas 

Dei diffunditur in cordibus nostris, non ex merito nostrre 

actionis, sed per Spiritum Sanctum qui datus est nobis. 

Et haec est requies atque in hoc nostrorum remissio debitorum, 

cum Deum ex toto corde_ tota anima_ tota virtute_ 

et proximum in Deo tamquam nosmet ipsos, adversarium 

autem propter Deum diligimus. Altitudo triginta cubitorum 

est_ quia videlicet hzec est sola et unica spes electorum_ 

ut per observationem decalogi legis, qui in Dei et 

proximi dilectione perficitur_ ad contemplationem sanctm 

Trinitatis ascendant. Ter enim deni triginta i_aciunt. Est 

autem aliud memorabile in arcae figura mysterium, quod 

in mensuram humani corporis probatur esse formata. 

Humani quippe corporis longitudo a vertice usque ad 

vestigia sexies tantum habet quam altitudo_ quae est ab 

uno latere ad alterum latus, et decies tantum quam altitudo, 

cujus altitudinis mensura est in latere a dorso ad ventrem_ 

velut si jacentem hominem metiaris supinum seu pronum_ 

sexies tantum longius est a capite usque ad pedes_ quam 

]atus a dextera in sinistram vel a sinlstra in dextram, et 

decies quam altus a terra : unde facta est arca trecentorum 

in longitudinem cubitorum, et quinquaginta in latitudinem, 

et triginta in altitudinem: et quia de ecclesia dieit apostolus 

quod sit unum corpus et unus Spiritus in Christo ; 

recte arca quae hujus figuram praeferebat, in effigiem humani 

corporis formata est: quia etiam ipse Christus Deus 

et"Dominus noster pro nobis incarnari et per sacramenta 

humanitatis sum nos a peccatis ablui et consecrari voluit ; 

recte arcam in qua pereuntibus impiis reliquias humani 

generis salvare decrevit_ in modum humani corporis fieri 

pr_ecepit, sicut templum quod fecit Salomon Domino non 

solum ecclesiam ejus, sed et ipsam ejus carnem quam de 

Virgine sumsit figurabat, teste ipso, cure ipse ait Judaeis : 

Solvite templum hoc, et in tribus diebus excitabo iUud.

IN LIB. GENESIS_ CAP. VI. 99 

Hoc autem dicebat,inquitevangelists, de templocorporis 

sui. Sic et arca,quam in figuram fecitNoe corporis 

humanl, etnostritypum tenuit,de quibusdixitapostolus, 

donec occurramus omnes in virum perfectum;et ipsius 

Dominl, qui per mysterium sum Incarnationisnos in 

unitatemfideicolllgereatquea peccatisemundare gratia 

SanetiSpiritus, quam columba olivamarcm inferensdesignavit,inlustrareatque 

a pereuntismundi 

salvaredignatusest. 

exterminio 

Fenestram in arca facies, _;c.] Fenestra ad hoe fieri 

jubetur in arca, ut cessantibus postmodum imbribus, et 

requiescente area, per hanc posset volucrem Noe emittere, 

ad dignoscendum si jam cessassent aqum, vel si areihcta 

esset aut germinaret terra, ut ipse etiam_ hac aperta, lumen 

cceli videret: unde bene in Hebr_eo pro fenestra meridianum 

fertur haberi, eo quod fenestrm meridiano sole 

clarius soleant inlustrari: quod etiam sacramentis spiritualibus 

aptissime congruit. Nam fenestra qum non nisi 

transacto diluvio inhabitatores arcm splendore meridiani 

solis inlustravit, i[lam c(elestium arcanorum scientiam, 

qum baptizatis fidelibus plenius revelatur, insinuat. Quod 

vero summitas arcm in cubito esse consummata perhibetur, 

videtur quia in imo trecentos cubitos longitudinis, et 

quinquaginta latitudinis habuerit: paulatim vero angldis 

in artum adtractis, in spatium sit unius cubiti in cacumine 

collecta: tanto videlicet brevior atque angustior, quanto 

altior facta. Et quidem, quantum ad necessitatem pluviarum 

ac diluvii spectat, nul]a alia tam congTua potuit 

arcm species dari, quam ut ab angusto tecti culmine ruinm 

diffunderentur imbrium, dum cataractis coeli apertis, pluvia 

tanto tempore facts est: sedet ecclesim sanctm statui 

species h,ec arcm mystice convenit. Sicut enim arca 

latior in inferioribus, ubi bestias habuisse creditur; ill 

superioribus erat angustior, ubi homines volucresque continebat, 

donec ad unius cubiti mensuram in summitate 

perveniretur : sic ecclesia plures in se carnales quam spirituales, 

plures habet qui quadrupedum more toto mentis 

u2

](,0 COMMENTARII 

intuitu ad terrena concupiscenda sint pronl, quam qui 

pennis virtutum ecelestia petant ; et quanto quique in ea 

sanctiores, tanto inveniuntur pauciores, quo usque ad 

ipsum Mediatorem Dei et hominum perveniatur, qui ita 

inter homines homo apparuit, ut sit super omnia Deus 

benedietus in seecula. 

Ostium autem arcae pones ex latere deorsum._ Ostium 

hoe per quod, et homines, et omnia quze in area salvanda 

era,at animalia intrabant, ipsam fidci unitatem, sine qua 

eeelesiam nemo ingredi potest, insinuat: unus enim I)ominus, 

una tides, unum baptisma; unus Deus, quod apte 

ex latere area_ poni pr_ecipitur, quia illam nimirum januam 

designat, qu_e in latere positi in cruee Domini Salvatoris 

laneea militis patefacta est, de qua eontinuo exivit sanguis 

et aqua: per qua_ saeramenta singuli quique fidelium in 

soeietatem sanet_e eeelesi_e tamquam in area_ interiora 

recipiuntur. Non solum autem ex latere, sed et deorsum 

fieri ostium are_e mandatur, ut humilitas vel ipsius Domini 

per quam pro nobis oeeubuit vel nostra insinuetur, sine 

qua salvari nequimus. Item ostium area_ deorsum et 

juxta terram faetum est, ut ibi homines vel animantia qu_e 

erant salvanda ingrederentur, et ingressa mox ad superiora 

in suas quasque sedes aseenderent : quia Dominus in profundo 

hujus mortalitatis apparens, vulneratus est propter 

iniquitates nostras, ut nos per saeramenta suorum vulnerum 

redemtos ad supernas virtutum mansiones in pr_esenti 

ad superna in ecelis pr_emia invisibili aseensu perdueeret. 

Quod bene etiam in templo Salomonis illud quo ad superiora 

aseendebatur ostium designat, de quo ita scripture 

est: Ostium autem lateris medii in parte erat domus 

dextral: quam videlicet sententiam nonnulli ira intelligunt, 

quasi templum dieat a meridlana parte habere 

introitum, quod longe aliter fuit. Nam si hoc yeller 

intelligi, seriptura posset breviter dieere: Et habebat 

ostium ad meridiem sire ad austrum. Nune autem tern- 

plum quidem ipsum ab ortu solis habebat introitum. 

Quod vero dicitur: Ostium autem lateris medii in parte

IN LIB. GENESIS_ CAP. VI. ]01 

erat domus dextral; domus dextra vocatur domus pars 

meridiana, in cujus latere medio ostium erat illud per quod 

ad superiora ascendebatur, incipiente videlicet introitu ab 

orientali parte ejusdem laterls, hoc est ab ipso angulo, et 

paulatim ad superiora ccenaculorum per interranea medii 

parietis procedente • unde consequenter adjungitur : Et 

per cochleam ascendebant in medium ccenaculum, eta 

medio in terfium. Quia ergo Dominus cure ait Judeeis • 

Solvite templum hoc, et in tribus diebus excitabo :llud, 

dicebat hoc de templo corporis sui, ostium in latere dextro 

templi hujus, nonne manifeste ela,'et quia ipsum est hoc 

quod in latere illius dextro expleta passione apertum est, 

ut supra diximus, per eujus apertionem nos de przesenti 

sanctm ecelesize vita ad aeternam requiem animarum in 

vita futura transeamus, in exemplum eorum qui ingressi 

latus dextrum templi per eoehleam ad medium eoenaculum 

penetrabant. Sed et post animarum beatissimam requiem 

ad reeepfionem eorporum spiritualium, quasi de medio 

eoenaculo ad tertium usque seandentes perveniamus: ex 

quo in utriusque simul, hoc est animm et eorporis, perpetua 

immortalitate cure Deo lwtemur. 

Coenacula et triste#a facies in ea.] Tristega triplex tecturn 

designat. Stege etenim (]ra_ce rectum d':eitur: unde 

antlqui intcrpretes pro hoc verbo tricamerata posuerunt. 

Denique in Actibus Apostolorum, ubi adolescens, quem 

resuscitavit a morte Paulus apostolus, de tertio tecto sire 

eoenaculo cecidisse perhibetur; in Grmco a tristego cecidisse 

scriptum est. C(enacula autem et tristeg% sicut 

prisci translatores dixerunt, bicamerata et tricamerata ad 

hoc facta sunt in arca, ut in sedibus multit_ariam distinctis 

diversi generis animantia manerent. Besti_e quidem, ut 

credibile est, in inferioribus, munda anlmalla in superioribus, 

homines et volatilia in supremis. Constat enim quia 

ubi homo sedebat, ibi et corvus_ et columba, et consequenter 

eeterm quoque volucres, et hoc in vicinitate fenestree, 

qum in supremis arcm locis facta esse credenda est: 

nam per hanc pr_efatas volueres emisit, ut videret quo-

]0_ COMMENTARII 

modo sese terrm facies haberet: in quibus etiam tectis 

variae sunt factae mansiunculm, ut supra dictum est, ob 

distinctionem eorumdem animalium sire volatilium, ne 

aliis alia, mitioribus ferociora nocerent. Non autem frustra 

scriptura coenacula et tristega in arca facta, sive bicameratam 

et tricameratam factam earn dixit, cum posset uno 

verbo dicere quinque c_enaculorum sive tectorum earn esse 

dispositam ; sed bicameratam earn dixit, ut significaret in 

ecclesia circumcisionem et praeputium, Judmos et Graecos 

esse salvandos. Tricameratam vero propter triplicem seminis 

evangelici fructum, tricenum, sexagenum, centenum, 

ut in infimo habitet pudicitia conjugalis, supra vidualis, 

atque hac superior virginalis. Dicit autem Origenes quod 

in inferioribus area bicamerata sit facta, ut infima regio 

stercora reciperet, secunda conservandis pabulis deputaretur: 

in superioribus veto tricamerata, ut in prima harum 

pal_e bestize cubilia, in secunda mansuetiora animalia 

stabula, in suprenda homines sedem haberent. 

Ecce ego adducam diluvii aquas super te_wam, _c.] Adductm 

super terram aquze diluvii omnem carnem, qure 

extra arcam reperta est, interfecerunt : Noe vero et qum in 

area fuere cuncta salvata sunt. Lavans mundum aqua 

baptismatis quoscumque in unitate sanctze ecclesim fideliter 

manentes reperit, salvat : qui vero extra ecclesiam ab hzereticis 

sive schismaticis baptisma accipiunt, nisi ad Catholicam 

unitatem redeundo resipiscant, intereunt. Item 

veniente articulo novissimi examinis, quicumque in sancta 

ecclesia fide et actione perseverantes inveniuntur, in raterhum 

salvantur: qui ab ecclesia vel fide, vel opere, vel 

utroque separati, pereunt. 

Tolles igitur tecum ex omnibus escis, quee manducari possunt, 

_c.] Et ecelesiam suam Dominus multifariam, vitze 

spiritualis alimonia replevit, et ut turbas fidelium generalibus 

mandatorum suorum institutis ad pereeptionem 

invitaret coelestium pr_emiorum, et perfectiores quoscumque 

arctioris observantiae disciplinis ad altiora ejusdem 

regni perennis dona vocaret. "Sed quzeri solct utrum

IN LIB. GENESIS, CAP. VI. 103 

arca tanta capacitate quanta describitur animalia cuncta 

qum earn ingressa dicuntur, cum escis eorum ferre potuerit 

? Quam quzestionem cublto geometrico solvere conatur 

Origenes, asserens non frustra scripturam dixisse, quod 

Moyses omni sapientia 2Egyptiorum fucrit eruditus, qui 

geometricam dilexcrunt. Cubitum autem geometricum 

dicit tantum valere quantum nostri cubiti sex valent. Si 

ergo tam magnos cubitos intelligamus, nulla quaestio est 

tantm capacitatis arcam fuisse, ut posset illa omnia continere." 

(Augustin.) Sed notandum quia si Moyses geometricos 

cubitos didicerat, populum tamen, cui librum scribebat, 

harum artium noverat expertem, nec fallere eum voluit 

scribendo, quze non ille in veritate, sed ipse solus cure 

2Egyptiorum peritissimis intelligeret. Hoc quoque intuendure, 

quod idem Moyses etlam de tabernaculi constructione 

scribens, non alterius modi, sed ejusdem quem in 

arca posuerat cubitos notavit. Neque enim in eodem 

opere et eisdem lectoribus sive auditoribus scribens, diversum 

quid ponere potuit. Si autem et ibi geometricos 

cubitos sectabatur; ergo ipsum tabernaculum non triginta 

cubitos longum et denos cubitos altum ac latum 

factum est, ut legitur: verum sescupllcato hoc numero, 

centum octoginta cubitos in longitudine et sexagenos in 

altitudine ac latitudine habebat, sicque longior multo et 

latior quam templum Salomonis factum est, quod quadraginta 

tantum in longitudine, et viginti habebat cubitos in 

latitudine. Tabulzeque ipsius tabernaculi, quze denos cubitos 

longitudinis ac latitudinis cubitum et semissem habere 

dicuntur, sexagenos cubitos longitudinis, et novenos 

latitudinis habebant, majoresque fuerunt quam vel generales 

silv_e gignere soleant, vel tall mdificio convenire aut 

manibus hominum circumferri facile possent. Saga quoque 

quibus tegebatur, quae triginta cubitos singula longitudinis, 

et quatuor latitudinis habuisse dicuntur, centum octoginta 

cubitos longa et viginti quatuor lata fuerunt : sed hmc ita 

debere intelligi prohibet etiam Josephus, qui de constructione 

tabernaculi scribens ejusdem: Facta est autem, in-

IG-_ COMMENTARI! 

quit,etarcalongitudinis quidem quinque palmorum,latitudinisvero 

trium: pro quo in Exodo scripsit Moyses, 

quod habueritlongitudoarcm duos semiscubitos,latitudo 

cubltum etdimidium,quijuxtaadtestationem Josephi,non 

geometrici, sedvulgaresintelliguntur essecubiti.De arca 

ergoNoe altiusanimadvertendum,quod omnia qum in ea 

velergaearngestasunt divinmvirtutis erantplenamiraculls. 

Si enim consuetohominibus more res ageretur_ 

quomodo sufficerent octo homines tantm avium,jumentorum,bestlarum,etreptiliumultitudiniquotidiecibum 

potumque adponere,et ceteraqum usus deposcitministrarc? 

pr_esertimcure de potu in arcaminferendoscripturanihila 

Deo jussum retulerit ? Quomodo non stercus 

eturinatotanimantium velintolerabilem fo_toreipsisanimantlbuslocum 

faceret, velfundum arcm quamvis optime 

bituminatumnon corrumperet? quomodo una in sedeper 

annum intcgrummanentia,necvolatum volatilia, nec quadrupediagressum 

perderent? Ipse ergoDominus qui arcam 

curecisqum gestabatomnibus incorruptamservavit, 

quiquehanc ne in mare dilaberetur gubernavit,sedtal in 

]ocomontium deposuit,ubide ostioquod habebat facilis 

cssetac promtus ad terraine_'essuscunctisqum in illa 

contlnebanturanimantibus,providitetiameisdemqualiter 

in arcavesccrentur, ac salvaperdurarent.Nec abs re est 

credi,ut quidam astruunt,quod ingressuris arcam animantibus,Noe 

victum singulisqui unius dieiusui sufficeret 

prmparaverit, et hoe refecta singula oh significandum mysterium, 

quod in ecclesia euncti pro modo proprim eapaeitatis 

vitm cibo reficimur, deincepsque ad diem egressionis 

sum quieta divino nutu vel etiam sopita manserint. 

Feeit ergo Noe omnia qu_e prceceperat illi Deus, _c.] 

Omnia qum prmceperat Deus fecit, id est, aream mdificavib 

et mansiunculis dispositis, escas in cam cunctis animantibus 

comportavit. 

IN CAP. VII. Ex omnibus animantibus mundis tolle 

septena septena, _'c.] Quod ait septena septena, non in

IN LIB. GENESIS, CAP. VII. 105 

singulis generibus bis septena, sed septem solummodo 

tolli vult, e quibus unum quod paribus supererat post 

diluvium Deo posset offerri. Septena autem septena dicit, 

propter multa animantium genera, qu_e hoc erant numero 

comprehendenda. Similiter quod ait duo duo, non binis 

bina in uno quolibet genere animantium immundorum, sed 

duo tantummodo, marem designat et foeminam. Dicit 

autem duo et duo, quod in pluribus animantium generibus 

eadem paria esset accipienda, ubi facillime cuilibet patet, 

quia si salvandi tantum generis et non altioris arcani gratia 

res gereretur; sufficeret minor animantium numerus ad 

restitutionem sobolis conservandam: nunc autem quia 

non omnes qui lavacrum baptismatis in ecclesia subeunt, 

etiam boni operis munditiam custodiunt, immunda quoque 

cum mundis arcam animantia intrant: et bene munda 

septenario numero continentur ; quia septiformis est gratia 

Sph'itus, qua fidelium corda mundantur ac sanctificantur. 

Immunda duali numero comprehenduntur, quia falsi Catholici 

sacramenta fidei duplici corde percipiunt ; ct hic 

volentes gaudere cum mundo, et in futuro regnare cum 

Christo: de qualibus dicit Jacobus: Non ergo zestimet 

homo ille quod accipiat aliquid a Domino, vir duplici 

animo inconstans est in omnibus viis suis. 

Feeit ergo Noe omnia qu_ mandaverat ei Dominus, _c.] 

2Etas Noe magnam eorum qui ecclesiam ingrediuntur, ct 

per fidem atque aetionem fide condignam ad zeterna gaudia 

perveniunt, perfectionem designat. Sexies enim centcni 

fiunt sexcenti : senarius autem numerus, in quo factus sive 

formatus est mundus, non immerito perfectionem designat 

bonae actionis. Centenarius vero, qui, sicut et supra meminimus, 

in compoto digitali de lzeva transfertur in dextram, 

maxime convenit eis, qui in novissimo examine ad dextram 

stantes Judicis, audituri sunt : ¥enite, benedicti Patris mei, 

percipite regnum. Et ideo multiplicatus per senarium 

numerus centenarius illam vh'tutum spiritualium perfeetionem 

designat, qum non ad hominum favorem ostentata 

forinseeus ; sed ad gloriam est Conditoris in spe supernae


retributionis impleta, meritoque praesul areze, in qua eeclesize 

status est expressus, etiam in tempore sure zetatis 

devotionem designat eorum, qui hanc ita ingrediuntur, ut 

etiam per bonze merita actionis ad salutem transire mereantur 

zeternam : quamvis et ita recte possit inteUigi, quia 

cure aquze diluvii baptismatis undam designant ; tune zetas 

Noe perfectionem, ad quam hi qui baptizantur contendere 

debeant, insinuet. Cum veto tempus ultimi examinis 

prmfigurant, tunc idem annorum ejus numerus quales cum 

Domino ad requiem perpetuam, quod nomen Noe sonat, 

intraturi sint figurate denuntiat, id est, effeetu boni operis 

et intentione munch cordis ccelesti introitu digni. 

Cumque transiesent septem dies, aquae diluvii inundaverunt 

terram.] Septima dies sabbatum, id est, requiem indicat 

vitae futurze. Cure ergo diluvium aquam baptismi significat, 

apte post septem dies ex quo area facta est venit ; 

quia in spe perpetuze quietis baptizamur. Cure vero fluetus 

tentationum aquze diluvii figurant_ merito etiam tune 

post septem dies izeninnt ; quia propter fidem ad spem futuforum 

bonorum, persecutionem justi patiuntur abeis qui 

terrena miseri bona coelestibus_ mansuris temporalia praepohunt. 

At vero diluvium cure adventui novissimi examinis 

assimilatur, etiam sic congruenter post dies septem terram 

inundat ; quia tunc eleeti omnes qui jugum Christi suave 

et onus leve portaverunt, inveniunt requiem animabus suis. 

__nno sexcentesimo vitee Noe, rupti sunt omnes fontes 

abyssl magnee, _e.] Menses aloud Hebrzeos non nisi juxta 

lunze cursum a prima usque ad primam computantur_ 

primusque eorum mensis in quo paseha fieri przeeeptum 

est, et in quo mundus est factus, appellatur Nisan, quem 

nos Aprilem voeamus. Seeundus Jair, quem nos Maium 

dicimus, eujus die septimo deeimo, id est, cure luna ejusdem 

mensis esset septima decima, venit diluvinm, cure 

eodem ipso die intrasset Noe in arcam cure hominibus, 

et animantibus cunctis ac volatilibus, quze per illam erant 

aalvanda, hoc est enim quod sequitur. 

In articulo diei illius ingressus est Noe, 3fc.] Cuucta ergo

IN LIB. GENESIS_ CAP. VII. 107 

tmimantia uno eodemque die ingressa sunt in arcam, quia 

non Noe laboravit ea multo labore ae longo tempore colligere 

atque introducere vel minare in arcam: sed divino 

nutu coacta, sponte cuncta veniebant in suo qu_eque 

numero, prmcedente illo cure liberis suis et uxoribus, 

sequebantur ex ordine, ac suas singula mansiuneulas, 

Domino agente, quasi propria sponte subibant. Ad hoc 

enim valet quod dicitur de avibus, ingressa_ sunt ad Noe 

in arcam, et supra generaliter, et ex omni quod movetur 

super terrain duo et duo ingressa sunt ad Noe in arcam. 

Eodem quoque die, id est, septimo deeimo mensis secundi 

factum est quod sequitur. 

Et inclusit eum Dominus deforis, 8;c.] Hie autem dies 

octavus est ex quo arcze mdificinm omne perfectum est. 

Ex quo constat quod area in magno mysterio ejusdem 

secundi mensis decimo die faeta est. Primus namque 

mensis antiquus ille qui de Hebr_eis eollectus est Dei 

populus apte potest accipi. Seeundus autem mensis populus 

novi testamenti. Hinc est enim quod in lege przecipitur, 

ut quicumque vel immundi super mortuo, vel in 

itinere longius positi, vel alia qualibet necessitate praeoecupati 

ad faeiendum Paseha in primo mense non possent 

oeeurrere, in secundo hoc mense facerent in sanguine agni 

et azymis panibus quarta decima die ad vesperum. In 

cujus videlicet mensis adjeetione nos signati sumus, qui 

cum priore Dei populo sacramentum Dominicm passionis 

celebrare nequivlmus, utpote longe adhue positi a communione 

sanctorum, et immundi, immo mortui peccatis; 

sed qui post peracta eadem Dominicae Incarnationis sacramenta 

ad fidem venimus, quasi in luce secundi mensis 

pascha Dominicum facimus; cujus videlicet mensis die 

decima arca perfecta est, quia Dominus in carne apparens 

denarium nobis regni coelestis promisit, decalogum legis 

nos perficere posse, data Spiritus Sancti gratia, concessit : 

qum videlicet gratia etiam illo septem dierum numero quo 

post factam arcam, ingressio ipsius ac diluvii adventus 

expectabatur, potest figurari: quia nimirum accepta pro-

108 COMMENTARI! 

missione regni_ qu_e denarlo exprimitur_ datur fidelibus 

gratia Spiritus, per quam ecclesi_ sanctm membris possint 

adunari. Possumus et ita recte intelligere quod arca septimo 

decimo die mensis et non ante diluvio perfusa sit_ 

quia singulos quosque fidelium primo in fide percipiendae 

verm quietis et denarii eoelestis, id est, imaginis regis 

mterni, eatherizari oportet, et sic in soeietatem ecelesim 

per lavacrum regenerationis intromitti. Quod autem propter 

effluvium rupti sunt omnes fontes abyssi magnm et 

cataractm ; id est, fenestrm cceli apertm sunt, abyssi magnm 

nomine designata est scriptura testamenti veteris, qu_e 

diutius velamine litterm prmclusa, spiritualis intelligentim 

venas mundo aperire non potuit, sed per Dominum revelata 

et ipsa nunc ecclesim fontes largissimos scientim salutaris 

ministrat. Cataractm autem coeli apertm effusionem 

evangelicm et apostolicm praedicationis, qum manifeste de 

supernis terrena corda inrigant_ designant. (tuia ergo 

et revelatis prophetiae verbis, et palam praedicantibus novi 

testamenti prmconibus, in fide regenerationis confirma- 

tour; recte dicitur quia ad faciendum diluvium, rupti 

omnes fontes abyssi magnm et cataractm coeli sint apertm. 

Inclusit autem Dominus arcam deforis, quia ecclesiam 

suam et in ablutione sacri baptismatis gaudentem ccelesti 

semper munimine tutatur, ne quis ex eis quos ad vitam 

prmordinavit ulla ratione pereat ; et inter mundi fluctus 

laborantem, ne opprimi aut mergi pressuris vel delectatlonibus 

seculi valeat, undique custodit. Immittit enim 

angelum Dominus in circuitu timentium eum, et eripiet 

eos. Sed et in die judicii Dominus Noe cum habitatoribus 

arcae deforis includit, cure electis suis secure in domo 

Patris sui conlocatis, januam regni a perditorum ingwessu, 

tametsi sero pcenitentium in perpetuum prmstruit, juxta 

illam in evangelio parabolam decem virginum, ubi dicitur 

quia qum paratm erant intravcrunt cum eo ad rmptias, et 

clausa est janua, et cetera. Bene autem dicitur, quod quadraginta 

diebus et quadraginta noctibus pluerit super terrain: 

decem namque quater dueta quadraginta faeiunt,

IN LIB. GENESIS_ _AP. VII. 10_ 

quia omnis reatus peeeatorum, qui in deeem praeceptis 

legis admittitur, per universum orbem terrarum, qui quatuor 

partibus continetur, sacramento baptismi eoelestis 

abluitur, sive ille reatus, quod ad dies pertinet ex rerum 

prosperitate, seu quod ad noctes ex rerum adversitate 

contraetus sit. 

Et multiplicatee sunt aquae, et elevaverunt arcam, _yc.] 

Et aquae baptismatis ae fidei multiplicatae per orbem universum 

ecclesiam a terrenarum rerum appetitu in coelestis 

vitae spem ae desiderium sustollunt : sed et undae tribulationum 

frequenter ecclesiam pulsantes, quanto vehementius 

omnia repleverunt, tanto altius earn ad quaerenda vitae 

alterlus gaudia compulerunt: quod bene in sacra historia 

designatur, cum dicitur, quia artavit Amorraeus filios Dan 

in monte, nec dedit eis loeum, ut ad planiora descenderent. 

Amorraeus quippe Amarus, Dan interpretatur Judicans 

sive Judicium: et qui per filios Dan, nisi illi designantur, 

qui omnia quae agunt, diligenter ut recta sint, in 

libra veritatis examinant : qui ad lucernam verbi Dei incedentes 

jurant et statuunt custodire judicia justitiae ejus ? 

qui vero exprimuntur per Amorraeum, nisi hi qui dulcedinem 

vitae sanctorum amaritudine tribulationum contur- 

bare vel etiam subvertere tentant? Artatque Amorraeus 

filios Dan in monte, nec ad planiora descendere sinit, 

cure tantus plerumque electos turbo persecutionum afficit, 

ut nequaquam eis liceat infirmis cogitationibus aliquod 

tempus indulgere; sed in surgma continentia viventes 

necesse habeant orationibus et jejuniis et divinarum meditationibus 

scripturarum, continue operam dare: quatenus 

majori exercitio virtutum majora tentationum valeant superare 

eertamina. 

Porto arca ferebalur s_per aquas, _c.] Montes superbos 

quosque et in hujus szeeuli gloria se extollentes significant 

: quos _¢idelicet montes aquae operiunt sed ipsis aquis 

arca superfertur, quia tentationum gurges superbos quldem 

atque impios premit ac demergit, sed ipse a justis 

superatm; qui libero boni operis cursu atque alacri mente

lIO COMMENTARII 

ad portum salutis aeternae tendere non desinunt: quod 

bene, Petro super mare ad Dominum transeunte, tiguraturn 

est; quia videlicet ecclesia ealcatis saeeuli fluetibus 

ad tranquillitatem esset vitze e0elestis perventura. Item 

aquae diluvii aream in sublime tollunt, montes operiunt 

et abseondunt, quia saeramentum baptismatis, quo ecclesia 

sublimatur, superbam saeeuli altitudinem eontemnit, et 

nihili habendam demonstrat : et quia in spe futurae animarum 

quietis ae resurreetionis eorporum in vitam aeternam 

baptizamur, quam sapientia earnalis ignorat reete subditur 

: 

Quindecim cubitis altior fuit aqua, _yc.] Septem quippe 

et octo quindecim faciunt: septem autem ad requiem animarum 

qu_e post mortem futura est pertinent: quia 

nimirum Dominus septima sabbati in sepulchro quievit: 

quia vero post sabbatum, id est octava die resurrexit a 

mortuis, octo rectissime tempus nostrae resurrectionis 

insinuant. Quindecim ergo cubitis, id est septem et octo 

aqua montes excelsos transeendit, quia tides eeclesiae, quae 

fonte lavacri salutaris sanetificatur, spe futurae requiei et 

immortalitatis antecellit omni fastui philosophi_e carnalis, 

quae de mundi quidem ereatura novit subtiliter disputare, 

sed de Creatore mundi et ea quae supra mundum in ilia 

est vita sanctorum nihil dicere novit. 

Obtinueruntque aquoe terras centum quinquaginta diebus.] 

Et hic numerus ad idem saeramentum quod quindenarius 

pertinet : quia enim septu_aginta a septem, et ab octo denominantur 

octoginta, conjuncto utroque numero eentum 

quinquaginta diebus obtinuerunt aquae terras, eamdem, 

ut dixi, commendantes et eonfirmantes actionem baptismi 

in eonsecrando novo homine ad tenendam quietis ae resurreetionis 

fidem. 

IN CAP. VIII. Recordatus autem Dominus Noe, cunclorumque 

animantium, _c.] Potest in nomine Spiritus ipse 

viviticator Dei Spiritus aecipi, de quo in principio dictum 

est, et Spiritus Dei ferebatur super aquas, de quo dubium

IN LIB. GENESIS, CAP. VIII. ]11 

non est, qula sicut tune congregatis aquis in locum unum 

arefecit terrain ; ita etiam nunc, ablatis de medio aquis 

diluvii, denuo faciem terr_e revelavit. Potest et ventus 

iste a_reus nomine Spiritus appellari, juxta illud Psalmistoe: 

Dixit et stetit SlJiritus procellve, cujus flatibus crebris 

plerumque solent aqum minui vel de loco moveri: unde 

est illud Exodi: Cumque extendisset Moyses manure 

super mare, abstulit illnd Dominus flante vento vehementi 

et urente tota nocte, et vertit in siccum, divisaque est 

aqua. 

Et clausi sunt fontes abyssi, _c.] Quod dieit reversas 

esse aquas de terra euntes et redeuntes, aperte indieat 

juxta litteram quod omnes fluviorum ae rivorum decursus 

per occultas terr_e venas ad matricem abyssum redeant, 

juxta illud Salomonis: omnia flumina intrant in mare, et 

mare non redundat ; ad locum unde exeunt flumina rever- 

tuntur, ut iterum fluant. Mystice autem post eentum 

quinquaginta dies elauduntur fontes abyssi et eataracta_ 

coeli, pluviis eessantibus, aquae revertuntur, quia verba 

saeri oraculi, postquam nos in fide ac spe perpetuze quietis 

atque immortalitatis instituel_nt, ultra nos docere cessabunt; 

quia nihil majus quod promittere debeant habebunt, 

postquam immortali earnis et spiritus gloria perfectos 

ad beatam nos visionem nostri Conditoris adduxe- 

rint. Unde bene liber Psalmorum, qui centenario et 

quinquagenario numero continetur, in divina laude consummatur. 

Initium quidem beatitudinis a continentia et 

divin_e legis meditatione sumens, dicendo : Beatus vir qui 

non abiit in consilio impiorum, et cetera. Circa finem 

veto nova futuri s_eculi gaudia commendans dieendo, et 

in ipso fine cuncta in l)ei laude consummans: Cantate 

Domino cantieum novum, laus ejus in ecclesia sanctorum ; 

ita concludendo: omnis Spiritus laudet Dominum. Qui 

centesimus et quinquagesimus psalmus merito totus in 

I)ei laude canitur, atque completur, quia nimirum totius 

nostra_ beatitudinis in hoc summa est, ut inhabitantes in 

domo ejus ipsum sine fine laudemus.

112 COMMENTAI_II 

Requievitque arca mense septimo, 3;c._ Quod arca septimo 

mense requievit, ad iUam septimam requiem, de qua 

sa_pius dictum est, significatio recurrit: Txia perfeeti quique, 

et qui constantia fix_e in Deum cogitationis velut 

quadrati sunt, ad requiem tendunt. Bene vicesima septima 

die mensis ejusdem, qui humerus est juxta arithmetieam 

rationem ternarius quadratus solidus, ad requiem 

area pervenit. Ternarius namque numerus devotioni nostr_e 

mentis congruit propter memoriam qua Deum rccollmus, 

propter intelligentiam qua cognoscimus ; propter 

voluntatem qua diligimus. Sed hmc ipsa trinitas ut de 

simplici ac recta linea ad quadraturam perveniat, multipliea 

tria per tria, fiunt novem : ut vero eadem quadratura etiam 

altitudinem sumat ac solida efficiatur, item multiplica 

novem per tria, erunt viginti septem, id est numerum 

ternarium quadrature solidum eomplebis, in quo arca 

requievit; quia eeclesia_ sua_ mentis atque aetionis stabilitare 

quasi conquadrata requiem et in hac vita expectat, 

et in futura percipit eeternam. Requievit autem super 

montes Armenim, quia ealeato apiee pompze mundialis, 

etiam in hae peregrinatione vitam dueens, coelestibus 

gaudiis animo propinquat. 

_It vero aquaeibant et decrescebant, 3yc.] Potest in mense 

deeimo illud tempus exprimi, quo ad a_terna_lucis gaudia 

sancti cure Domino ingrediuntur. Nam et ipse in evangelio 

nomine denarii, qui cultoribus vinea_ daretur, perceptionem 

ejusdem regni ccelestis insinuat. Denarius quippe decem 

obolos habet. Eunt ergo aqua_, qua_ arcam diluerant, et 

decrescunt usque ad deeimum mensem, quia lavaerum 

baptlsmatis, ubi in singulis quibusque fidelium suum 

munus impleverit, cessat. Neque enim quisquam, si 

peecaverit, potest denuo eodem sacrl baptismatis fonte 

mundari; sed eos jam semel ablutos ac sanctificatos ad 

spem mittit vita_ cmlestis, videlicet quando veniant et 

appareant ante faciem Dei. 

Decimo enim mense prima die mensis appa_aerunt cacumina 

rrwnlium.3 Potest dies prima decimi mensis initium

IN LIB. GENESIS, CAP. VIII. ll_ 

illud vitre perennis intelligi, quo etiam in hac vita positi 

gustant et vident sancti quoniam suavis est Dominus. 

In qua die apparent caeumina montium; quia quanto 

perfeetius hoc in eorum mundo corde geritur, tanto certius 

mundana celsitudo quam frustra infletur patescit. 

Cumquetransisseat quadragi_a dies, aperiens Noe fenestram 

arc_e, quam fecerat, dimisit eorvum, _5c.] Diximus 

supra de fenestra arca_, qua_ transacto diluvio aperitur, 

quod ilia designet arcana mysteriorum c_lestium, quibus 

baptizati specialiter initiantur; sed eisdem ipsis sacramentis 

quidem ad inlecebras s_eculi, quidam vero ad opela 

pietatis utuntur: et hi quidem in corvo, illi exprimuntur 

in columba. Quod vero quadraginta per decem quater 

ducta eomplentur, potest in numero dierum quadragenario 

non immerito divinae legis impletio, quze per evangelii 

gratiam perficitur, intimari. Lex enim in decem prmceptis 

continetur: gvangelii doctrina in quatuor libris 

deseripta est, et apte post initium decimi mensis, post 

apparentia montium cacumina quadraginta dies transeunt, 

et sic fenestram suam aperiens Noe novaelucis in arcam 

patefecit introitum: quia nimirum patefacta fidelibus vita 

futura quam pereepturi sunt, patefacta superbia eorum 

qui extra eeclesiam positi de mundana se gloria jactant, 

etiam hoe patefacit fidelibus suis Christus, quia pr_ecepta 

legis non viribus humame libertatis, sed evangelicre gratize 

per ipsum debeant munere perfici, qui cum et hanc fidem 

atque humilitatem flagitandi in omnibus divini auxilii pereeperint 

; tunc etiam altiora supernre patri_ dona cognoscere, 

quasi aperta noviter fenestra in area merentur, seal 

eamdem donorum c0_lestium cognitionem, ut diximus, 

alii ad peraiciem suam, alii utuntur ad salutem: unde 

bene de emisso ex area eorvo subjungitur: 

Qui egrediebatur et revertebatur, $yc.] Non ait egressus 

est et reversus est in arcam ; sed egrediebatur, inquit± et 

revertebatur donee siccarentur aquae super terrain; quia 

videlicet huc ilhmque volatu dubio vertebatur, modo abire 

incipiens, modo ad arcam velut intraturus rediens, nec 

VOL. VII. I

]l._ COMMENTARII 

tamen fenestram unde egressus fuerat repetens, sed potius 

foris vagans usque dum remotis aquis requiem aibi ae 

sedem extra arcam reperiret: cujus egressui atque itineri 

recte eomparantur hi qui sacramentis quidem ecelestibus 

instituti atque imbuti sunt, nec tamen nigredinem terrenm 

oblectationis exuentes, lata potius mundi itinera, quam 

ecclesiastic_e conversationis claustra diligunt. 

Emisit quoque columbam loost eum, 3yc.] Columba, ut 

diximus, spiritualem ac simplicem designat mentem eleetorum, 

qui patefacta sibi I_nestra supern_e eontemplationia, 

tanto eautius qum in infimis volvuntur omnia spernunt_ 

quanto altius ea quae perpetuo manent gaudia cernunt. 

Tales namque in exemplum hujus columbze adeo euneta 

saeculi oblectamenta quasi sublimius volando despiciunt, 

ut ne ultimis quidem sum mentis vestigiis ea tangere 

curent, utpote qui nullam sibi in hoc mundo invenire 

veram requiem possint : cujus et adversa simul et prospera 

instar aquarum labentium vaga feruntur ae dubia. Non 

solum autem hi intra septa eeclesia_ ipsi manere, sed et 

alios quantum valent vel exemplo suo vel hortatu in hane 

introducere satagunt : unde recte subditur: 

E_pectalis autem ultra septem diebus, rursum dimisit 

columbam, _c.] Ramus enim olivm foris inventus, et ore 

eolumbae in aream inlatus typum gerit eorum qui extra 

eeelesiam quidem baptisma pereipiunt; sed pinguedine 

earitatis fruetuosi, et pia intentione vetut folJorum aunt 

viriditate integri : quorum plurimi posteriore tempore quasi 

ad vesperam reconciliatione spiritualium virorum velut ore 

columbm revoeantur ad eeclesiam, quod bene post septem 

dies ex quo foris ipsa requiem non invenit eolumba feeit. 

Septenarius quippe dierum numerus mystice luci gratim 

spiritualis solet aptari : quia nimirum viri spirituales postquam 

a earnalibus desideriis mentem abstrahunt suam, 

eodem spiritu gratiae admoniti abstrahere ab his et alioa 

eonantur. Potest in eolumba, quae aperta post diluvium 

fenestra ramum olivae intulit in aream, etiam hoe praefiguratum 

intelligi, quod, baptizato Domino in Jordane,

IN LIB. GENESIS, CAP. VIII. 115 

aperti sunt coeli, et descendit SpiHtus Sanctus in specie 

columbm super eum, quod aceipientibus baptisma singulis 

eeclesim filiis, ad aperiendam et illis januam regni ccelestis 

imponitur manus a pontificc per unctionem sacrosancti 

ehrismatis, ut aeeipiant Spiritum Sanctum. Cui figurae 

eongruit apte quod corvus ante inlationem olivae per 

cotumbam egressus fuerat, nec reversus in arcam, ne videlieet 

prophctia vel Simonis perfidiam silendo prmteriret, 

qui baptizatus quidem in ecclesia, sed priusquam per 

marius impositionem gratiam Saneti Spiritus acciperet, 

est ab ecclesia repulsus, eo quod felle amaritudinis plenus 

non innocentiam columbinae simplicitatis, pio sed mafigno 

potius in corde eorvinam gestaret nigredinem. 

Intellexit ergo Noe quod cessassent aquee, _yc.] Columba 

quae, eessantibus aquis, super terrain exiit de area nec 

rediit, signifieat exeuntes de hae vita animas sanetorum in 

liberam lucern patriae eoelestis, neque ultra ad terrenam 

conversatlonem remeantes: in qua videlicet patria sieut 

prophetia evacuabitur, scienfia destruetur, linguae cessabunt; 

sic et unda baptismi siecabitur; caritas autem 

numquam cadet, per quam Veritas et vita incommutabilis 

perpetuo praesens videbitur atque laudabitur. Et quia 

non solum, ut bona operemur, verum etiam ut post bona 

opera ad vitam perveniamus mternam superni est donum 

muneris, recte columba non sohm post dies septem exiit, 

ut surcuhm olivae inferrer in arcam, sed et addueta oliva 

post dies septem alios egressa est, ut libero solis et velut 

novi orbis frueretur aspectu. Gratia enim Dei vita a_terna 

in Christo Jesu, et de plenitudine ejus nos omnes accepimus, 

gratiam pro gratia; gratiam videlicet retributionis 

pro gratia bonae actionis. 

Igitur se_eentesimo primo anno, immutat_e sunt aquae 

super terrain, _yc.] Teetum arcae supremam ejus tabulam 

dieit, de qua pr_edictum erat, et in cubito eonsummabis 

summitatem: In quo videlicet recto unum cubitum longo 

ac lato ipsum Mediatorem Dei et hominum signifieari 

diximus, qui ita membris eeelesise suae voluit humanitus 

12

116 COMMENTASH 

sociari, ut dignitate sure potestatis singulariter hanc transcenderet, 

ac totam ab alto protegeret. Hoc autem tectum, 

abeunte diluvio, aperuit Noe, quia celebrato baptismi 

sacramento, sin_mlis fidelium oportet diligentius ex ternpore 

Dominie_e Inearnationis arcana doctorum ore reserari, 

ut cognitis eis, qune ille gessit vel docuit in carne, vestigia 

ejus pro modulo suo imitando sequantur. Et hoe aptissime 

primo post sexcentos annos, primo mense, prima die 

mensis factum esse perhibetur, ut primordium quoque 

anni, mensis, et diei, novam vitae spiritualis inchoationem 

quve fidelibus esset inchoanda monstraret. Denique idem 

mensis in lege in quo et Pascha fieri pr_eceptum est, mensis 

novorum vocatur, o13 magnum utique sacramentum 

innovand_e in Christi passione nostra_ vitae vetcris. 

Mense secundo _ arefacta est terra.] Supra dictum est 

quod primo mense inehoante exsiceata esset superficies 

terr_: et nunc mense seeundo p_ene eompleto arefaeta 

esse terra deseribitur: quia nimirum tune in superficie 

virentibus herbis tellus exsiceata est, ut posset revireseere, 

atque herbas, quas absumserat aqua, denuo germinate. 

Nunc veto in tantum etiam interius arefaeta est, ut ealeantium 

gressus sustineret: in tantum herbis vestita florentibus, 

ut etiam paseendis esset idonea peeoribus ac jumentis. 

Loquutus est autem Deus ad Noe dicens : Egredere aream 

tu et u_or tua, _;e.] Multifariam multis modis eadem 

Christi eeelesi_e mysteria svepius iterata signifieatione repetuntur. 

Egressio ergo Noe de area in terrain diluvio mundatam 

eum his quos secure induxerat hominibus et animantibus, 

illi tempori figurate convenit, cure quique fidelium 

fonte baptismatis abluti ad exercenda etiam in publieo 

bona opera, Christo duce, spirituali videlicet Noe 

proeedunt, et continuo virtutum spiritualium augmento 

crescunt et multiplieantur. Euntes, inquit, in mundum 

docete omnes genres, baptizantes cos in nomine Patris et 

Filii et Spiritus Sancti: quod est figurate dieere: euucta 

animantium genera in arcam aquis diluenda inducite, sta-

IN LIB. GENESIS:, CAP. VIII. 117 

timque adjunxit: docentes eos servare omnia quveeumque 

mandavi vobis, quasi typice dieeret : et egressa post diluvium 

animantia de arca ingrediantur in novam terr_ 

faciem, novis vernantem floribus, ibique multiplicentur et 

crescant. Quod autem vlgesima septima die mensis egrediuntur 

arcam, qui est numerus ternarius quadratus solidus, 

ut prmfati sumus, significat perfectionem fidei qua_ in 

baptismo eonsecratur, quod nulla possit ex parte titubare, 

sed adversus omnes diaboli insidias invicta semper ae stabills 

perduret. Notandum quasi juxta litteram, quod 

annum solis integrum fuerunt in arca qui septima decima 

die mensis secundi earn ingressi sunt, et post annum vicesima 

septima die ejusdem mensis egressi. Si enim hodierna 

die, verbi gratia, per ealendas Apriles esset luna septima 

decima, sequenti anno pridie ealendarum earumdem vicesima 

septima esset luna ventura, deeursis ex ordlne diebus 

trecentis sexaginta quinque, quibus annus solis expletur. 

Anno ergo toto erant in arca, id est, quo usque sol transcurso 

circulo signifero per duodecim suos menses omnes 

mundi plagas inlustraret_ ut sicut aqua orbem totum operiens 

diluebat, ita velut cooperans iUi sol eodem temporis 

spatio totum circuiens orbem luce sui fulgoris inradiaret. 

Quomodo autem Fons vitve Dominus, sic et Sol justitive 

solet figurate vocari. Fons, quia regenerat ; Sol, quia nos 

inluminat, juxta illud Psalmographi: Quoniam apud te 

est fons vitro, et in lumine tuo videbimus lumen. Et anno 

solis integro erat Noe cure his qu_e salvanda erant per 

diluvium animantibus et hominibus in arca: quia Dominus 

per totum hujus seculi tempus, perque omnes orbis plagas 

ecclesiam suam et unda lavacri salutaris abluit, et gratia 

sui Spiritus inlustrat. 

_Edificavit autem Noe altare Domino, 3;c.] Ut vir justus 

et vere perfectus in generationibus suis postquam tantm 

eladi superfuit, mox _edificato altari, gratias agit Conditori, 

simul obsecrans ne ultra mundus tali plaga mereatur 

percuti. Et quia devote ac pie supplicat, ocyus 

auditu dignus efficitur. Sequitur enim :

118 COMMENTAaH 

Odoratusque est Dominus odorem suavitatis, _;c.] Dignumque 

fecit ut vir sanctus et futurorum providus, sieut 

Abel pfim_, ita et ipse initium secund_e mundi _tatis, 

oblatis Deo sacrificiis, consecraret ; quod ipsum et Abraham 

ac Melchisedech inter initia terti_ mtatis feeisse 

memorantur. David etiam rex quart_ patrlareha _etatis 

hoe ipsum in area AreunzeJebuszei; Jesus quoque saeerdos 

magnus, et Zorobabel in principio quintae retatis, 

restaurato altari quod destruxerunt Chaldmi, in eodem 

loco fecisse referuntur; qu_e cuncta figuram praetulere 

summi Regis ac veri Pontificis nostri, qui initium sextm 

zetatis, immo totam sextam _etatem hostia sui corporis et 

sanguinis in altari sancta_ crucis Deo dicaret : quod autem 

dicitur, quia offerente Noe odoratus est Dominus odorem 

suavitatis, non illum significat odorem suavitatis, qui de 

accensis exiens hostiis humanas poterat nares dehctare ; 

sod ilium potius virtutum dicit odorem, qui de purissimo 

offerentis corde procedens, ad conspectum divinre majestatis 

ascendebat ; qualem in filio suo Jacob Isaac patriareha 

olebat, cum diceret : Ecce odor illii mei, sicut odor 

ag'ri pleni, cui benedixit Dominus, et de quo apostolus, 

Christi, inquit, bonus odor stmaus Deo in omni loco. 

Juxta mysticos vero sensus aptissime post dihivium immolat 

Noe ; quia et hie est ordo nostrae in Christo conseerationis, 

ut primo fonte vitae lavemur, ae deinde ad 

sacrum altare Dominicze oblationis libamine reficiamur: 

unde dicit apostohis: SOd abluti estis, sed sanctifieati 

estis, sod justifieati estis. Abluti videlicet in baptismo, 

sanctificati hostia salutari, justificati bonis actibus. Possunt 

autem in holocaustis qu_e post diluvium Domino de 

mundis animantibus oblata sunt, etiam sancti martyres 

specialiter figurari, qui post lavacrum baptismi non solum 

vitae munditiam servavere, sed et sanguinem suum pro Domino 

fudere. Holocaustum quippe totum incensum dicitur, 

quo nomine ilia sacrificia nuncupabantur, qure sacro 

igni tota solebant absumi, et de quibus nihil in usum cedebat 

offerentium: unde mcrito tales hostiae martyribus

IN LIB. GENESIS, CAP. VIII, 119 

sanctis figurate conveniunt, qui non in vita tantummodo 

sua, verum in morte etiam Deum clarificare meruerunt. 

Altare autem in quo h_ec holocausta offeruntur, ipsum est 

cor electorum, a nostro Noe videlicet Christo a_dificatum, 

et igne Spiritus cjus quem misit in terrain et voluit vehereenter 

accendi, ce_litus imbutum. Et bene multa holocausta, 

unum vero altare ; quia multitudinis credentium 

erat coret auima una, nec erat in eis separatio ulla ; et 

apostolus: Solliciti, inquit_ servare unitatem Spiritus in 

vinculo pacis. Offeruntur autem holocausta de cunctis 

pecoribus et volucribus mundis ; quia de omni natione, de 

omni hominum genere, de omni a_tate, fideles ad palmam 

pervenere martyrii. Si quid sane inter pecom munda et 

volucres mundas distare credendum est_ in pecoribus in 

holocaustum oblatis designantur hi qui de communi vim 

populi Dei sunt maayres effecti ; in volucribus vero, illi qui 

crebro eontemplationis volatu cmhstia petere soliti, pretiosa 

insuper sunt morte coronati. Exeunt ergo arcam diluvio 

ablutam rounds simul et immunda animalia sive volatilia : 

sed de mundis solummodo Domino sacrifieium offertur. 

Aseendunt de lavacro baptismi fideles accepts remissione 

peccatorum, sed plures ex his ad peccatorum sordes post 

baptisma redeunt. Alii in accepts vitae munditia usque ad 

finem firmum perseverant. NonnuUi tantam perceptae 

semel munditi_e curare gerunt, ut etiam animas pro hujus 

custodia ponant: quia vero munda animalia sive volatilia 

septena et septena steam intmverant, constat quia de his 

qme paribus superfuerunt holocausta Domino oblata sunt. 

Et bene septima volatilia sire peeora in hostiam Domini 

deputata sunt, propter gratiam videlicet Spiritus septiformis, 

cujus dono praestatur fidelibus non solum ut eredant 

in Dominum, sed etiam ut patiantur pro illo. Potest 

etiam rectissime in peeoribus et volatilibus qu_e in septimo 

numero inventa holocaustum Domini sunt facts, virginum 

gloria designari, qme velut impari numero continetur; 

quia nimirum copul_e conjugalis expers, cmfibem ducere 

vitam maluit, et quasi in holocaustum Domino offertur,

1_0 COMMENTARII 

cure neglectis curis et action_us carnalibus, totam se Conditori 

per ignem summi amoris consecrat, de quibus in 

Apocalypsi Johannes ait: Hi sunt qui cure mulieribus 

non sunt coinquinati ; virg_nes enim sunt : hi qui sequuntur 

Agnum quocumque abierit: hi emti sunt ab hominibus 

primitive Deo et Agno. Offerente autem Noe holocausta, 

odoratus est Dominus odorem suavitatis, quia vel passionem 

beatorum martyrum vel vitam fidelium virginalem 

per Christi _'atiam sibi consecratam atque oblatam Deus 

Pater gratanter accipit. 

El all ad eum : Nequaquam ultra maledicam lerree propter 

homines, 3yc.] Non se ultra maledieturum terr_, neque 

omnem animantem pereussurum Dominus pollieetur, eo 

quod in tantum sint homines ad peceandum proefives, ut 

etiam si diluvio rursum puniantur, nihilominus transaeto 

illo, denuo sese vitiis ae seelerlbus involvant. Ubi intuendum 

quia etsi sensus humani eordis ab adoleseentia 

ad malum pronus esse perhibetur ; ex qua nimirum _etate 

eamalium in nobis desideriomm solent ineentiva generari : 

non tamen est eonsequens ut a tempore pubertatis primum 

ineipiamus peeeatis esse obnoxii, quamvis ex tunc ad majora 

patranda _tas laseiva ineitet. Nam et ilia divina est sententia 

quw dieit : Grave jugum super fifios Adam a die 

exitus de ventre matris eorum, ipsum videlicet jugaam prima_ 

pr_evarieationis, propter quam omnes in iniquitatibus 

eoneepti et in delietis sumus editi, quamvis ab ineunte adoleseentia 

sponte plura addimus eis quibus non nostra sponte, 

sed paterni merito reatus gravati hane in lucem venimus; 

a quibus omnibus non nisi gratia Dei per Jesum Christum 

liberamur. Non igitur, inquit, ultra pereutiam omnem 

animantem sieut feei; sed ha_c promissio pietatis quo 

usque pertingat subdendo manifestat cure dicit: 

Cunetis dieb_ terree 8ementis et me,sis, _e.] Cum enim 

dixisset eunetis dlebus, mox addidit ten_, ut intdligeres 

cunetis diebus quibus terra modernum habitura est stature, 

securos homines ab impetu universalis diluvii esse debere; 

nee tamen defuturum tempus quando eessante hae laben-

_ L_. GEN_S_S, CAP. _X. 121 

tium return vicissitudine qu_e annuatim geritur, orbis 

universus cure animantibus sit igne periturus, Petro attestante, 

qui ait : Quia c_li emnt prius, et term, de aqua 

et per aquam consistens Dei verbo, &c. (2 Pet. iii. 5.) Ubi 

notandum quia c_los quos vel aqua perditos vel igni perituros 

dicit, non alios quam turbulentum hune aerem qui 

terrm proximus est accipere debemus, a quo volucres c_li, 

quod in eo volitent, cognominantur. Non enim vetherei 

aut siderei ccvli igne eonsumendi sunt, sicut nec aqua consumti 

sunt. 

IN CAP. IX. Benedixitque Deus Noe, _;c.] Patet sensus 

litterm quod secund_e aetatis sveculi quomodo et prim_e et 

ceterarum initia benedicantur a Domino. Benedieitur enim 

Noc cure filiis suis, omnibus scilicet illis qui ejus et came 

progeniti, et fide atque obedientia praediti, veraciter se ejus 

esse filios docent; quod progenies ejus terrain implere 

jubetur, sicut et factum esse constat, quod animalibus 

terrae cunctis ac volucribus coeli przedicantur homines terrori 

esse debere, quod haec una cure piscibus illis edenda 

conceduntur, quomodo usque ad diluvium olera comedcnda 

acceperunt. Ubi notandum quia terrorem eorum ac tremorem 

cure esse super animalia prmcipit, profecto esse 

super homines prohibet. Contra naturam quippe superbite 

est ab vequali velle timeri ; et tamen necesse est, ut 

rectores a subditis timeantur, quando abeis Deum millime 

timeri deprehcndunt. In eo enim quod metum sibi a 

perverse viventibus exigunt, quasi non hominibus, sed 

animalibus dominantur: quia videlicet ex qua parte bestiales 

sunt subditi, ex ea debent etiam formidini jaeere 

substrati. Juxta intelligentiam veto spiritualem benedicitur 

Noe cure filiis suis, Dominus videlicet et Salvator 

noster cum apostolis, quos etiam filios appeUare dignatus 

est, dicens: Non possunt filii sponsi lugere, quamdiu 

cure illis est sponsum. Hos crescere ac multiplicari Deus 

Pater toto orbe pr_eeepit, cure ait discipulis Dominus: 

Euntes in mundum universum prvedicate evangelium omni

122 COMMBN'rARII 

creaturve, id est omnibus gentibus. Cuncta namque Domini 

Salvatoris pr_ecepta, Patris utique pr_ecepta sunt. 

Ipse etenim dixit : Qure ergo ego loquor, sicut dixit mihi 

Pater, sic loquor. Horum namque dominio cuncta animalia 

qum moventur in terra, universas vo|ucres cceli, omnes 

pisces marls subjecit cure ait: Qusecmnque alligaveritis 

super terrain, erunt ligata et in ccelo ; et qumcumque solveritis 

super terrain, erunt soluta et in ccelo. Animalia 

quippe, volatilia, pisces diversorum ingeniorum ac morum 

personas insinuant, qu_e cuneta post diluvium filiis Noe 

dantur in cibum, quia postquam mundo Dominus donum 

lavacri salutaris attulit, cunctis etiam nationibus hoc ministrari 

voluit, dicens apostolis : Euntes ergo docete omnes 

gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filil et Spiritus 

Sancti. Dantur euim haec filiis Noe in escam juxta hoc 

quod Petro ostensis in linteo mystico eunctis quadrupedibus 

ac reptilibus terr_e dicitur : Surge, Petre_ occide, 

et manduca; id est, extingue gentiles ab hoc quod male 

vixerant, veritatem prvedicando ; et infer in ecclesi_e membra 

sacris mysteriis initiando: uncle hic quoque recte 

subjungitur: 

Excepto quod carnem cure sanguine non comedetls.] Sangnine 

namque carnalia desideria carnalemque sensum merito 

designat. Effunditur autem sanguis cure abrenuntiatur 

carualibus inlecebris atque cogitationibus, in qnibus male 

vivebatur, ut possint dieere tales cum apostolo : Vivo autem 

jam non ego; vivit vero in me Cbristus. Et iterum: 

Continuo non adquievi carni et sanguini: alioquin qui 

perseverantes quosque in sceleribus pristinis unitati sanct_e 

eeelesi_e incorporari baptizando ineipit, quasi animalia sibi 

a Domino data cure sanguine eomedit : quia in soc_etatem 

recipit eos quorum adhuc conscientia conversatio prisca 

velut suffoeata tenetur. Ferunt autem quod in hoc maxima 

fuerit pr_evarieatio gigantum; quia cure sanguine carnem 

comederent; ideoque Dominus illis diluvio extinctis, came 

quidem vesci homines concesserit; sed ne id cure sanguine 

facerent prohibuerit.

IN LIB. GENESIS_ CAP. IX. 12_ 

_ngui_wm e_im ani,marum _estra_m requiram, _'c.] Sanguinem 

enim animarum typice dicit ipsum vitale quo vegetantur, 

et sustentantur, et vivunt homines in came per 

animam ; sicut etiam manure bestiarum typice vocat ipsum 

devorandi effectum quo hominem occidunt. Quis namque 

sanum sapiens veraciter sanguinem hominis ad substantiam 

animw credat pertinere? quamvis idem legislator alibi 

manifestius dicere videtur: Anima enim omnis carnis in 

sanguine est. Sic etenim dictum est hoc quomodo dictum 

est, Petra autem erat Christus, non quod hoc erat, sed quod 

hinc significabatur. Non autem frustra ]ex voluit animam 

significare per sanguinem ; rein scilicet invisibilem per rem 

visibilem, nisi quod sanguis per venas omnes ad ipso corde 

diifusus in nostro corpore plus ceteris humoribus principatur; 

ita ut ubicumque fuerit vulnus inflictum, non humor 

alius, sed ipse procedat. Itaque anima qu_e omnibus quibus 

constamus invisibillter pr0evalet illo melius significatur, 

quod omnibus quibus constamus visibillbus prmvalet. In 

promtu est autem inteUigere quomodo de manu hominis, 

requirat Deus animam hominis, ultionem expetens ab eo 

' qui peccavit; sed qu_eri merito potest quomodo eta be_stiis 

qtue rationis sunt expertes requiratur, nisi forte mysterium 

futurve resurrectionis hic nobis intimatuln intelligere valemus, 

quando cuncta generis humani corpora qu_e vel a feris 

comesta vel alio quolibet consumta modo sire corrupta 

fuerant, incorrupta redduntur, cunct_ anhn_e hominum 

quocumque genere morris separat_ a corpore sua qu_que 

remittuntur in corpora, ut vel vitam pro bonis, vel mortem 

pro marls meritis in judicio cure eisdem corporibus consequantur 

a_ternam. Apte autem additur : 

Quicu_ effude_it 8an#uinem humanum, _yc.] Quanti 

effuderunt sauguinem humanum, et sanguis eorum effusus 

non est. Et alli occiderunt hominem vencno vel suspendio, 

et tamen cure homo mortuus sit, non est sanguis 

effusus : quomodo ergo Dominus effusurus est sanguinem 

eorum in ta]i homine, cure ille qui occidit, sanguinem non 

effudit, nisi quia sanguis hominis, ut diximus, ipsum vitale

124. COMMENTARXI 

ejus quo subsistit debet intelligi ? quod qui effuderit, id 

est qui aliquo genere morris hominem oeeiderit, fundetur 

sanguis illius, quia peecando vitam perdit a_ternam. Anima 

enim qua_ peeeaverit, ipsa morietur. Cui simile est hoc 

quod Petro dieitur : Omnes enim qui acceperint gladium, 

gladio peribunt; ae si aperte diceretur, Omnes qui injuste 

oceidunt hominem, et iidem oeeisione ipsi in anima pereunt. 

Apte autem subditur: 

_d imaginera quippe Dei faetus est homo.] Idcirco namque 

majoris est seeleris innoeentem oceidi hominem, quoniam 

qui hoe faeit, non solum opus quod feeit Deus solvit, 

sed et imaginem ipsius eorrumpit. Ideirco requirit Deus 

animas hominum a bestiis vel hominibus a quibus fuerant 

effugat_ de eorpore, quia ad imaginem suam feeit hominem 

in eo quod hune manere ad _etemitatem voluit, neque ad 

simiUtudinem animantium cure eorporis morte perire ; et 

hujus sacramenti eausa camera eum sanguine non lieet 

comedi, ut admoneamur hoc pra_cepto semper, quod ad 

imaginem Conditoris nostri secundum animve substantiam 

creati sumus, eamdemque in nobis imaginem peccando 

eorrumpere timeamus. 

H_ec quoque diaeit Deus ad Noe et ad filios ejus cam eo : 

Ecce ego statuam pactum meum vobiscarn, _yc.] Patet litterm 

sensus, quia non ultra timendum est mundo judicium aqu_, 

sed ignis ; crebraque repetitione redarguitur ac damnatur 

h_eresis Origenis, qui revolutiones s_eeulorum infinitorum 

eodem ordine semper eurrentium, dogmatizare pra_sumsit. 

Mystiee autem non reditura in terrain aqua diluvii signifieat 

quod aqua baptismi semel accepta non valet repeti: 

qui enim lotus est, non indiget ut lavet, ut Dominus ipse 

testatur, quique aquis tribulationum semel abluti ad salutem 

pervenere perpetuam, nequaquam ultra iisdem aquis 

purgandi immittuntur, sed l_efi in _eternum suo Redemtori 

eantabunt : Transivimus per ignem et aquam, et induxisti 

nos in refrigerium. Neque veto significatione hvacri salutaris 

debet contrarium videri quod de aquis diluvii supra 

dicitur_ Nequaquam ultra maledieam terr_e propter homi-

IN LIB. OENESIS# CAP. IX. 1_5 

nes ; vet quod hic dicitur, Neque erit diluvium deinceps 

dissipans terrain; cure aqua baptismi nequaquam maledictionem 

vel dissipationem nostrze mentis sive carnis ; 

sed benedictionem potins et sospitatem soleat conferre : sed 

intelligendum quia priseee nostr_ conversationi Dominus 

quodammodo maledicat in baptismo, ethane dissipet cure 

abrenuntiare nos diabolo et omnibus operibus ejus ac 

pompis pr_cipiat ; ae sic demure nova eonfessione mundati 

ad benedictionis _eterme gratiam mereamur adtingere. 

Arcum meum ponam in nubibus, _;c.] Areus in ccelo usque 

hodie quotiens videtur, signum nobis divini foederis quod 

non sit ultra terra diluvio perdenda in memoriam redueit : 

sed et futurl judieii quod per ignem est mundo futurum, 

si bene consideretur, signum nobis ante oculos prmtendit. 

Neque enim frustra eoeruleo simul et rubieundo eolore 

resplendet, nisi quia eceruleo eolore aquarum quae praeterierunt, 

rubieundo flammamm qum ventur_ sunt nobis 

testimonium perhibet. Apte autem areus e0elestis, quem 

iram vocant, in signum divinae propitiationis ponitur : arcus 

quippe ille resplendere solet in nubibus, et radiis solis quo 

roscida inlustratur obseuritas, grata quodammodo eonfessione 

respondere. Sol ergo justitize Christus est, nubes 

ab illo inlustratm saneti, quorum nomina scripta sunt in 

ccelo, et de quibus Psalmista: Domine, in coelo miserieordia 

tua, et veritas tua usque ad nubes. Et apparente areu 

in nubibus memor fit promissionis sum Dominus, ne perdat 

terrain diluvio, quia per intercessiones sanetorum, qui 

non de suo, sed de ipso lueere seiunt: propitiabitur fide[ibus, 

cure oeulos mentis ad cmlestia desideranda sustollunt, 

ejusque gloriam in praecedentium justorum faetis sive 

dictis seu etiam se sopitis tamquam in ipsius nubibus 

agnoscunt, eritque arcus in nubibus, et videbo ilium, et 

recordabor fcederis sempiterni quod factum est inter Deum 

et inter omnem animam viventem univers_e carnis qu_e est 

super terrain. Humano more dicitur recordari Deus fwcderis 

sui, viso in nubibus arcu, qui propter merita sane- 

torum, quibus ipso inlustrante gloriosi et c(elestes exis-


tunt, nostrm fra_litati parcit et miseretur: non autem 

ipse novlter aliquid recordatur qui nihil umquam potest 

oblivisci. Memor enim fuit in seculum testamenti sui, 

sed nobis tunc recordari videtur fmderis quod nobiscum 

pepigit, cure in tribulatione positis auxilium sum protectionis 

impendit: unde bene in psalmo ex persona quorumdam 

adflictorum, quibus tardum videbatur divinm 

subsidinm pietatis, dicitur: Quare faciem tuam avertis, 

oblivisceris inopi_e nostrve et tribulationis nostra_ ? 

CaToitque Noe vir agricola e_ercere terrain, 3ye.] Libet 

s_epe repetere sermonem Domini, quem dixit Jud_eis: Si 

crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi : de me enim 

ille scripsit. Nam et in hac lectione Moyses historiam 

texens Noe ac filiorum ejus, passionem Domini devotionemque 

credentiuln in eum populorum, nec non et fidei 

contradicentium perfidiam figurate denuntiat : Noe quippe 

terram exercens vineam plantavit, quia Vomlnus curare 

generis humani gerens, synagogam Judma in gente constituit: 

cujus videlicet vine, e et Psalmista meminit dicens: 

Vineam ex ./Eg,ypto transtulisti: et Dominus in Evangelio 

loquens ad Jud_eos, Homo, inquit, plantavit vineam et 

sepem circumdedit ei, et cetera usque ad finem parabolw, 

ubi air: Quid ergo faciet Dominus vinew agricolis illis ? 

Dicunt: malos male perdet, et vineam locabit aliis agricolis. 

Bibensque vinum inebriatu8 e_l, _yc.] Bibit vinum Dominus 

cure ealieem passionis aeeepit, Inebriatus est 

bibendo, cure patiendo pro nobis usque ad morris extrema 

pervenit. Nudatus est in tabernaculo suo, cure in 

populo Jud_eomm, quem suum fecerat proprium, et in 

quo jam dudum velut in tabernaculo suo manere consueverat, 

probra irrlsionesque sustinens, ad ultimum crucis 

patibulum subiit, manifestissime omnibus patefaciens veritatem 

substantim mortalis quam suscipere dignatus est. 

Quod cure vidiaset Chain pater Chanaam, _;c.] Chain qui 

verenda sui patris nudata eonspiciens inrisit, populum 

Judmorum eontradicentem atque incredulum designat, qui

IN LIB. GENES|S, CAP. IX. 127 

passionem Domini et Salvatoris nostri magis habere contemtui 

periturus, quam salvandus per earn honomri gaudebat 

: quiet fratribus suis qu_e accidissent patri foras 

narravit, quia per ipsum manifestatum est, et quodammodo 

publicatum quod erat in prophetia secretum passionis 

Dominic_e sacramentum, quoad secundve generationis donum 

pervenimus : unde dicit apostolus : Nos autem pr_edicamus 

Christum crucifixum, Jud_eis quidem scandalum, 

gentibus autem stultitiam. Porto in duobus filiis maximo 

et minimo illi sunt figurati, de quibus subsequenter 

addidit : Ipeis autem voeatis Judvels et gentibus Christum 

I)ei virtutem et Dei Sapientiam, quia quod stultum est 

Dei sapientlus est hominibus, et quod infirmum est Dei 

fortius est hominibus. Qui unum idemque ambo sacramentum 

jam prveterit_e atque transactm Dominic_e passionis 

quasi unum pallium a tergo portant, et nuditatem 

patris neque intuentur, quia in Christi necem non consentiunt, 

et tamen honorant velamento, tamquam scientes 

unde sint nati, ut essent filii miserieordi_e qui fuerant in 

prima nativitate filii ir_e. Medius autem filius, id est, 

populus Jud_eorum, qui ideo medins est, quia nec primature 

apostolorum tenuit, nec ultimus in gentibus credidit_vidit 

nuditatem patris, quia consensit in nceem Christi. 

Bene autem dicitur de duobus illis quod faciebus aversis 

verceunda patris velaverint, velut quibus factum sceleratve 

vine_e displicuerit: qu_e videlicet vinea, id est, gens JucL_ea 

quantum a nobilitate paterna degeneraverit, tempore Dominic_e 

passionis mystice signature est, cure sitienti in 

cruce Domino acetum pro vino obtulit: sitiebat enim ille 

fidem ac di]ectionem gentis ejusdem, sed illa pro suavitate 

fidei, ac fcrvore dilectionis, acredine ilium odii atque infidelitatis 

potavit. 

E,vigilans autem Noe ex vino, 3ic.] Evigilans ex vino Noe 

progeniem ejus a qua inrisus est maledieit ;eos vero qui 

se ut pattern honoravere benedietione debita remunerat : 

et Dominus juxta vocem psalmi eum dormisset in morte, 

ae resurgeret immortalis, pereussit omnes adversantes sibi

128 COMMENTAR[! 

sine causa, dentesque peecatorum contrivit; super 

pulum vero suum bene_ctionem perpetu_ salutis profudit. 

Non solum autem Chanaam maledietioni_ sed etiam servitio 

fratrum suorum subjicitur. Quid est enim allud 

hodie gens ipsa, nisi qu_edam seriniaria Christianorum, 

bajulans legem et prophetas ad testimonium adsertionis 

ecclesim, ut nos honoremus per sacramentum quod nuntiat 

illa per litteram. 

_witque : Benedictus Dominus Deus Sem : Sit Chanaam 

servus ejus.] Diximus in Sem primogenito filio Noe primitivam 

eeclesiam qu_e ex Israhelitieo populo colleeta est, 

in Jafeth minimo filio electionem gentium qum secuta est 

esse designatam : unde et reete dicitur : 

Benedictus Dominus Deus Sem.] Quamquam enim sit 

Deus omnium gentium, quodammodo tamen proprio voeabulo 

et in ipsis jam gentibus dieitur Deus Israel: et 

unde hoe faetum est, nisi ex benedietione Jafeth ? In 

populo enim gentium orbem terrarum oeeupavit ecclesia. 

Hoe prorsus pr_enuntiatur cure dieitur subsequenter, 

Dilatet Deus Jafeth, et habitet in tabernaculis Sem.] In 

tabernaeulis quippe Sere habitat Jafeth, quia in fide patriareharum 

et prophetarum, in scripturis propheticis, in 

sacramentis legalibus spiritualiter intellectis peregrinatur 

ecclesia in terris. Tabernaculis namque in bello vel itinere 

uti solemus, et in tabernaculis Israelitici populi nos, qui 

de gentibus ad Christum venimus, habitamus, quia nimirum 

quamdiu in hujus vitae via positi ccelestem patriam 

suspiramus, quamdiu contra insidias antiqui hostis, Christo 

duce atque adjutore, certamus, necesse est, ut semper antiquorum 

patrum dicta pariter, et facta, et opera in exemplum 

vitae et professionis teneamus : quatenus horum auctoritate 

protecti, certius ac securius ad palmam remunerationis 

perfecto agone tendamus. Congruit autem profectibus 

Sanctm Ecclesi_e, quibus orbem implevit totum, 

etiam nomen Jafeth, quod latitudo dicitur: unde adludens 

ad nomen ipsum dicit Noe, Dilatet Deus Jafeth, id est, 

latitudinem. Bene autem quod dictum fuerat de Sere

IN L_B° OENESr% CAP. IX. 129 

repetitur et de Jafeth, Sitque Chanaam servus ejus; quia 

nimirum utroque populo credentinm Jud_ei perfidi, quamvis 

impia mente, salutis pr_ebent obsequium, non solum in 

eo quod auctoritate sacrorum voluminum eos juvant, atque 

in fide conroborant: verum etiam in illo quod cos quantum 

valent insequuntur; quia videlicet insequendo propter justitiam, 

altius cos parficipes _eternm beatitudinis reddunt, 

nec non et in eo quod offensa sua duritia c_eeitatis, majores 

gratias illos suo Redemtori atque Inlustratori reddere 

monent. Cui nimirum populo nomen Chanaam, quod 

interpretatur Commotio, aptissime eonvenit. Non enim 

potest dicere : Statuit supra petram pedes tacos, et direxit 

gressus meos; sed incertus et fluctuans semper in motu 

est. Notandum autem etiam juxta sensum litterve quod 

non frustra Chain peccante, non ipse, sed filius ejus Chanaam 

maledicitur; maxime cum non ipse primogenitus 

Chain, seal ultimus esset filius. Scripture quippe est: 

Filii Chain, Chus, Saba, et Mesraim, et Futh, et Chanaam. 

Pr_evidebat enim pariter in spiritu quod progenies Chanaam 

amplius multo quam cetera stirps filiorum Chain 

esset peceatm_ ideoque digna futura, qu_e vel maledictione 

periret, vel _rvitio subaeta gemeret; quod Sodomorum 

maxime qui de genere Chanaam exiere vel seelere nefando, 

vel horrenda ultione probatum est ostensum, et exterminio 

sive servitio Chanan_eorum, quod, egressa de _E_ypto 

plebe Israelitica, qu_ de stirpe Sem deseenderat, perpessi 

sunt. De Chus namquc _Ethiopes, de Mesraim ._Egyptii, 

de Futh orti slant Lybies, quod ipsa earumdem gentium 

apud Hebr_eos usque hodie voeabula testantur, de quibus 

omnino nihil talis flagitii vel vindictae, quale de Sodomitis 

et Chananmis scriptura refert. Dilatavit quoque Deus 

Jafeth, ut habitaret in tabernaeulis Sere, et esset Chanaam 

servus ejus, cum Grveci sire Romani, exorti utique de 

g_nere Jafeth, regna Aside, in quibus posteri Sere habitabant, 

possiderent, et inter alia Chananveos quoque sibi 

tributarios facerent. 

Wt_t autem Noe post dilutrium lrecentis quinquaginta 

VOL. VII. K


_mn_ _c._ Sicut sexcenti anni vit_ Noe_ quibus exactis 

arcam intravit, perfectionem designant fidei ac professionis 

eorum, qui grative co_lestis et perpetuve mercedis ece]esi_e 

sacramenta subeunt, ut supra docuimus ; sic etiam trecenti 

et quinquaginta anni quibus post diluvium vixit, magnam 

eorum perfectionem figurant, qui perceptis vitee sacramentis 

fideliter Domino ad mortem usque deserviunt. 

Diximus enim quod trecenti, quia per Tau ]itteram Grveee 

notantur (Tau veto in figura erucis scribitur), illorum 

aptissime typum gerant, qui nesciunt gloriari nlsi in cruee 

Domini nostri Jesu Christi: uncle et Gedeon, Domino 

jubente slmul ac juvante, cure trecentis viris innumerabilem 

Madianitarum superavit exercitum, docens figurate, 

quod fide Dominic_e crucis adversantia nobis et mundi 

hujus et vitiorum nostrorum essemus be]la vieturl. Quinquagenarius 

veto numerus, quia per figuram designet 

requiem ]egis scriptura docet, quve anno semper quinquagesimo 

universum Dei populum maximam habere remissionem 

laborum omnium ae servitiorum libertatem sanxit. 

Ideoque certi gratia mysterii Noe post diluvium trecentis 

quinquaginta annis vixit, ut insinuaret nos, accepto baptismi 

lavacro, labores pro Domino sustinere in spe supernve 

quietis ac felicitatis debere. Vixit enim trecentis annis, ut 

simus in tribulatione patientes : vixit et quinquaginta, ut 

simus et spe gaudentes. Verum quia septies quinquageni 

facinnt treeentos quinquaginta ; septenarins autem numerus 

grati_e Sancti Spiritus, quinquagenarius ver_e requiei, 

quee per eumdem Spiritum electis tribuitur, typice congruit. 

Possumus et ita numeri hujus saeramentum interpretari, 

quod ille qui post diluvium trecentis quinquaginta 

annis vivat, qui toto tempore accepti baptismatis adjutus 

dono spirituali, pro _eterna in ecelis requie laborare non 

cessat, felixque mortem videbit carnis: immo de morte 

transiet ad vitam, qu_ sola vera est vita dicenda, qui cursum 

vitee prEesentis tall peffectionis summa compleverit. 

Amen.

IN LIB. GENESIS_ CAP. X. 131 

LIBER TERTIUS. 

IN CAP. X. Hee 9etwrationes filiorum Noe, _yc.] Series 

stirpis Noe a minimo ejus filio incipit, et in maximo completur, 

qu,e scripturis sanctis est usitata locutio, mystiee 

siguificans quod minor populus gentium Christo in came 

veniente pra_ferendus esset in fide majori populo Judmorum. 

Filii autem filiorum Noe qui commemorantur, 

creduntur singuli singularum gentium progenitores extitisse, 

qui ira inter se orbem diviserunt, ut Sere primogenitus 

Asiam obtineret, et Chain seeundus Africam, Jafeth ultimus 

Europam: ita dumtaxat ut, quia major est multo 

Asia terrarum situ quam Europa vel Lybia, progenies 

Chain et Jafeth etiam nonnullam in Asia portionem teneret. 

"De Jafeth ergo septem filii nati sunt qui possederunt 

terrain in Asia ab Amano et Tauro Syrim Ctelis et 

Cylicim montibus, usque ad fluvium Tanaim. In Europa 

vero usque aclGadira, nomina locis et gentibus relinquentes, 

ex quibus postea immutata sunt nomina plurima, et cetera 

permanent ut fuerunt. Sunt autem Gomer Galatm, Magog 

Scythm, Madai Medi, Javan Jones, quiet Grmci, unde et 

mare Jonium, Thubal Hiberi, quiet Hispani ab Hibero 

flumine hoc vocabulo nuncupati, e quibus Celtiberi, licet 

quidam Italos suspicentur; Mosoch Cappadoces, unde et 

urbs apud eos usque hodie Mazecha dicitur, qu_e et 

C_esarea ab Augusto Cvesare dicta est. Porro septuaginta 

Interpretes Capturim Cappadoces arbitrantur, Thiras 

Thraces, quorum non saris immutatum vocabulum est." 

(Hieronymus.) 

Porto filii Gomer : 2_schenez et Riphath et Thogorrna.] 

"Aschenez Sarmatm quoa Grmci Riginos vocant, Rifath 

Paflagones, Thogorma Phryges." (Hieronymus.) 

Filii autern Jwoan : Elisa et Tarcis, Cethim et Dod.tmim.] 

"De Jonibus, id est, Grmcis naseuntur Elism, qui vocantur 

Elides, uncle et quinta lingua Grmcite Eolis appellatur, 

quam illi penten dialecton vocant. Tharses Josephus 

K2

132 COMMtgNTARII 

Cilicas arbitratur, That adspirationis litteram vitiose a 

posteris in Tar dicens fuisse corruptam: unde et metropolis 

eorum civitas Tarsis appellatur, Paulo apostolo gloriosa. 

(Nonnulli Tharsis uncle aurum Salomoni deferebatur 

Indi,e putant esse regionem.) Cethim Cethi a quibus 

usque hodie urbs Cyptotium nominatur." (Hieronymus.) 

Dodanim Rhodii, melius enim legitur Rodanim sire Rodim, 

ut septuaginta interpretes transtulerunt, et in libro Hebrzeorum 

nominum etiam noster interpres posuit. Similitudo 

enim litterarum Daleth et Res hunc apud Hebrveos saepe 

facit errorem, ut alia legatur pro alia. Est autem Herodus 

Cycladatum maxima, et in Jonio marl quondam urbs 

potentissima, navalique certamine gloriosa, et propter 

tutissimum portum mercatorum omnium receptaeulum. 

Ab his divis_e sunt insu_ gentium in re#ionibus suis, _c.] 

"Legamus antiquorum historias, et videbimus omnes prone 

insulas, et totius orbis littora, terrasque marl vieinas, a 

Grmeis aeeofis oeeupatas, qui, ut supra diximus, ab Amano 

et Tauro montibus omnia maritima loea usque ad oeeanum 

possidere Britannieum." (Hieronymus.) Dum veto dieitur 

unusquisque seeundum linguam et familiam in nationibus 

suis, liquido ostenditur, quia juxta opinionem vulgatam 

singufi qui hie eommemorantur filfi Noe, vel nepotes 

filiorum Noe, singulas gentes sire eognationes diversarum 

feeere linguarum. Nam eadem sententia, enumerata quoque 

stirpe Chain sire Sere, de varietate generationum 

linguarumque subinfertur. 

Filii autem Gham : Ch_s, et Mesraim, et Fu;th, et 67mnaan.] 

"Chus hodieque ab Hebrmis A_thiopia nuneupatur, 

Mesraim _Egyptus, Futh Lybies, a quo et Mauritanim 

fluvius usque in pr'zesens Futh dleitur, omnisque elrea eum 

regio Futhensis. Porto Chanaam obtinuit terrain quam 

Ju&ei deineeps possederunt ejeetis Chananaeis." (Hieronymus.) 

Filii Chgs : Saba, et Hevila, et 8abatha, _c.] "Saba a 

quo Sabaei. Virgilius, solis est, inquit, thurea virga Sabveis. 

Centumque Sabveo thure calent arm. Hevila aquo

IN LIB. GENESIS, CAP. X. 133 

Getuli in parte remotioris Article eremo coh_erentes. 

Sabatha a quo Sabathani, qui nunc Astabari nuncupantur. 

Recma vero et Sabathacha paulatim antiqua vocabula 

perdidere; et qu_ nunc pro veteribus habeant ignorantur" 

(Hieronymus.) Attamen ex eo quod in visione Tyri 

dicit Hiezechiel vendltores Saba et Recma, sire ut LXX. 

Interpretes dixerunt Regina ipsi negotiatores tui, videtur 

etiam ille suam gentem fecisse, et quia jungitur Saba 

vicinam provinci_e huic ejus esse regionem. 

Fdii Saba : Re#ma et Dadan.] "Hie Saba per Sin litteram 

scribitur, supra vero per Samech, a quo dlximus 

appellatos Sab_eos. Interpretatur ergo nunc Saba Arabia. 

Nam in septuagesimo pealmo, ubi nos habemus reges 

Arabum et Saba munera offerent, in Hebr_eo scripture est 

reges Saba et Saha, primum nomen per Sin, seeundum 

per Samech (quw nostr_ littera _ similis est). Dadan gens 

est _Ethiopi_e in occidentali plaga." 

Porto Chus 9enuit N_nrod, _;c.] Progenie Sere et Jafeth 

in vitro simplieitatis innocentia permanente, nascitur de 

stirpe Chain maledictus qui stature human_e eonversationis 

novo vivendi genere perverteret, dum singulari 

potentia e]atus, primum venatu viveret; dein collecto 

exercitu insolitam in populos tyrannidem studuit exercere 

; denique in sequentibus regnum habuisse et civitates 

maximas redificasse legitur: quod quia primus ipse fecerit 

testatur scriptura quw ait : ipse c_pit esse potens. Coepit 

enim, quia primus £ecit. Potens autem erat in terra, quia 

neg|ectis co_|estibus, in quo justi sunt potentes, infima 

qu_rere, et in his spem ponere didicit. 

_Ib hoc exivit ln'overblum quasi Nemrod robuslus venator 

coram Domino.] Ideo in proverbium versa, quia insolita 

s_eculis ejus facta fuere: quod veto additur coram Domino, 

exaggerandi facinoris eausa est, quia videlicet saris temerarium 

fuerit et superbum, ut coram Domino, qui de ccelo 

prospieit super filios hominum, taliter vivere homo in term 

prmsumeret; ex quo nimirum proverbio patet, quia multi 

tempore illo fuere, qui talia facere metu supemi respecms

]_ COMMENTARXl 

vitabant : quamvis al.m editio habet, quia Nemrod Oigans 

venator contra Dominum. F.x ambiguo quippe Gr_co, 

quod est enantion, utrumque potest interpretari. Denique 

in psalmo ubi eanimus, ploremus coram Domino qui fecit 

nos, hoe verbnm est enantion Cyrium. Hoc et in libro 

Job, ubi scripture est, in furorem erupisti contra Dotalnum. 

Facilis ergo patet intellectus de Gigante, quia robustus 

fuerit venator brutorum animalium, quasi homo 

potens; sed quia homo impius, contra voluntatem Con* 

clitoris vitam duxerit superbam. 

Fuit autem principium regni ejus Babylon, el _lracA, _yc.] 

In sequentibus quomodo sit faeta Babylon plenius intimatur: 

sed hic pr_emittitur quod ibi reticetur, quia civitas 

illius et turris superbissim_ Nemrod auctor extiterit. Principium 

autem regni ejus fuit Babylon, quia vel prima 

civitatum ejus condita vel metropolis regni illius pro sui 

magnitudine ae deeore est habita. "Arach vero ipsa est 

qu_e nunc Edissa, Archad qu_ nunc Nisibis civitas Mesopotamiw. 

Chalanne qu_e nunc Seleucia a Seleuco rege, 

vel certe qum nune et Esifon, appellatur." (Hieronymus.) 

Quod autem additur, in terra Sennaar, ad omnes easdem 

quatuor videtur pertinere civitates. Sennaar quippe tant_e 

latitudinis esse campus perhibetur, qu_e et ipsam Babylonero, 

et alias urbes non paucas faeillime caperet. Quia 

vero Babylon cure civitatibus, quarum caput est, superbam 

hujus mundi gloriam, qu_ confusioni obnoxia est, designat 

; Babel enim confusio dicitur, recte conditor ejus ipsum 

malorum omnium caput diabolum figurate denuntiat: cui 

etiam Nemrod vocabulum, quod tyrannum vel profugum 

vel transgressorem sonat, apte eongruit. Tyrannus est 

enim quia contra Conditorem rebellans areem divinitatis ac 

regnum orbis obtlnere contendit. Profugus est, quia de 

ccelo lapsus, et a persistentium in suo statu angelorum 

societate dejectus, miser nimis exultat. Transgressor, quia 

vohmtati auctoris obedire contemsit, cui persona quoque 

venatoris non immerito aptatur: ponit namque in sylva 

hujus mundi suarum pedicas insidia_am, atque homines

IN LtB. OBNBSlS, CAP. X: 185 

sua natura et ingo_uio mundos quasi cervos et eapre_ deeio 

piendo venatur ad mortem: contrarius nimirum illis venatoribem, 

qui animas hominum ob id sua doctrina capere 

qumrunt, at ad vitam mternam pertrahant: quibus Dominus 

loquitur: Venire, inquiens, post me, et faciam vos 

fieri piseatores hominum: quorum ob id patria Beth_da, 

id est, Domus venatorum dicta est: quoniam homines 

erant venaturi ad vitam. Est antem Nemrod filius Chum, 

quod interpretatatr 2Ethiops : quia nimirum antiquus hostis 

semper de obscuro perfidorum populo per executionem 

doctrinm sive operationis nequam quasi recens nascitur. 

21 quo et usque hodie manet proverbium, _'c.] Cure imitantibus 

diabolum his qui sunt ex parte iUius diei possit 

verissime, quia tales cure animas hominum suo vel verbo 

vel exemplo venantur ad interitum, antiqui transgressoris 

ac deceptoris facta sequantur. 

De terra illi egressus eat Assur, et _edificavit Niniven, _;c.] 

De terra ilia, de terra Sennaar dieit, de qua Assyriorum 

pullulavit imperium, qui ex nomine Nini Befi filfi Ninum 

eondiderunt urbem magnam, quam Hebrvei appellant Niniven. 

Sane quia taeere videtur Seriptura unde Assur 

ortus sit, a quo Assyriorum gens nasceretur ;sed tantum 

de qua terra exierit ad construendam Niniven, vel alias 

quas commemorat civitates dieere ; nonnulli patrum intellexerunt, 

hune esse Assur filium Sere, de quo in sequentibus 

legitur. Sed sive idem, sive alius Assur fuerit, 

constat quia primum in terra regnum Babyloniorum, secundum 

Assyriorum, quorum metropolis erat Ninlve de 

eadem terra prodeuntium, fuerit. 

_lt veto Me_raim 9enuit Ludim, _yc.] Magis hme gentium 

quam hominum singulomm videntur esse vocabula, cure 

dictum sit manifeste et Chesluim de quibus egressi sunt 

Philistim. Nam et euncta in im desinunt ; quod est 

proprium numeri pluralis apud Hebrmos in genere masculino, 

sed et interpretata pluralem magis numerum quam 

singularem significant. Sunt autem Laabim Lybies, Philistim 

Palvvstini, Capthurim Cappadoces, ut in libro nomi-

]_6 COMMENTAR/I 

num Hebrmorum juxta opinionem septus{_ta Interpretum 

positum invenimus. Ceterarum qum nunc habeantur 

ignota sunt nobis gentium vocabula. Possederunt autem 

terrain a Gaza usque ad terminos et fines _Egypti. 

Ohanaam autera #enuit 8idonem primogeniture suuva, _c.] 

"A Sydone primogenito Chanaan urbs in Phceniee insignis 

Sidon vocatur, olim terminus Chananmorum ad 

aquilonem. Arachmus Arcas condidit, oppidum contra 

Tripolim in radicibus Libani situm, a quo haud procul 

alia civitas fuit nomine Sim, qum postea vario eventu 

bellorum eversa nomen tantummodo loco pristinum reservavit. 

Aradii sunt qui Aradum insulam possederunt 

angusto freto a Phcenicis littore separatam : qum videlicet 

insula in vieinia _ posita, tuta esse civitas, et contra se 

positum oppidum Antaradum habere usque hodie cernitur. 

Samari Emissa nobilis Syrim civitas. 2Emath usque ad 

nostrum tempus tam ab Assyriis quam ab Hebrmis, ita ut 

apud veteres dicta fuerat appellatur. Hanc Macedones, 

qui post klexandrum in Oriente regnaverunt Epiphaniam 

nuncupaverunt, nonnulli Antiochiam ita appeliatam putant." 

(Hieronymus.) Revera autem dum fuere Emath 

civitates; una .tEmath magna, qum nunc Antiochia nominatur, 

magna autem ad distinetionem minoris Emath, qum 

appelhtur Epiphania, in qua a Nabugodonosor oeuli Sedechim 

exc_ecati sunt. 

Factiq_ su_ terminiCha_zarn,_yc.]Pro Lesa antiqua 

translatio habetLice. Ipsa estautem qum nunc Callirhoe 

dicitur_ ubi aqum caliclmprorumpentesin mare mortuum 

defluunt.Sidon ergo erat terminus Chananmorum, ad 

aquilonemGerara,ad meridiemGaza juxta_Egyptum. 

De Sere quoque nati sunl patres omnium filiorum Heber, 

_yc.] Fratrem Jafeth dicit, fratrem vero Chain eum esse 

reticit, quia quos in fide pietatis unanimes novit, eos jure 

fratres vocandos intelligit; perfidum veto quamvis eisdem 

parentibus nature a fraterna justorum societate demonstrat 

alienum. Videtur autem hac sententia designari quod cure 

multi de Sere nati filii multos populos procreaverint, ilia

¢ 

IN LIB. GENESIS, CAP. X. ]37 

tamen progenies specialius ejus sit fidem ac pietatem secuta, 

qu_ per Heber ad Abraham ac populum descendit 

Hebmeorum: unde et ipsorum proprie, id est, omnium 

flliorum Heber pater appellatur. Denique soli in constructione 

turris, ut Scriptura dicit, labio universve terrve 

in domo Heber, qui ilia vetate fuit, ut in sequentibus 

legitur, prima humani generis loquela remansit, quocl nomina 

sequentis _evi hominum Hebrvea manifeste probant, 

ino ut credendum est merito, qnia fidem proavi Sere cum 

sua domo secutus, a conjuratione superbi operis sese immunem 

survaverit. Neque enim fi'ustra Abraham Hebrveus 

appellari elegit ; sed quia hujus Seth vitam imitari 

noverat, hujus vocabulum et sibi habere cognomen et snis 

in posterum relinquere voluit. 

l_lii Sere : ASlam, et ,drphaxat, et Lud, et .dram.] " Hi 

ab Eufrate fluvio pattern Aside usque ad Indicum Oceanum 

tenent. Est autem _lam a quo _Elamitae principes Persidis. 

De Assur ante jam dictum est, quod Ninom urbem 

condiderit. Arphaxat a quo Chaldvei. Lud a quo Lydia. 

Aram a quo Syri, quorum Metropolis est Damascus. Nam 

Hebrmo sermone Syria dicitur Aram." (Hieronymus.) 

Filii .dram : Hus, et Ul, et Gerber, et Mes.] " Hus Traconytidis 

et Damasci conditor inter Pal_estinam et C_eles 

Syriam tenuit principatum. U1 a quo Armenii. Gether 

a quo Arcannii, sive Carii. Porro Mes pro quo Septuaginta 

Interpretes Mosaeh dixerunt, qni vocantur Meones." 

(Hieronymus.) 

At vero Arphaxat genuit Sala, tyc.] Ab hoc Heber et 

Abraham et popuins ex eo natus, ut prsefati sumus, Hebr_eus 

cognominatur. 

Natique aunt Heher filii duo, _c.] Divisionem terr_ earn 

dicit, quee in confusione linguarum facta est. Vocavit 

filium Faleg, id est, Divisionem, ut perpetuam in hoc 

posteris snis memoriam sum devotionis relinqueret, quia 

nimirum div_isis ob superbiam lingnis perfidorum, ipse 

merito fidei primitivam generis humani loquclam servaverit.

138 COMMI_NTARII 

Qui £ectan genuit Helmodczf, _c.] Omnes istitilii Jectan. 

Harum gentium posteriora nomiua Hieronymus se invenire 

non potuisse testatur. " Sed usque in prmsens," inquit, 

"quia procul a nobis sunt, vel ita vocantur, ut primum: 

vel qum immutata sunt ignorantur." Legimus autem supra 

quia Fison unus de quatuor paradisi flumiuibus, quem 

nostri Gangen voeant, et esse in India non dubitatur, cireumeat 

omnem terrain Evilath ; qum videlicet terra ab 

hoc Evila nomen accepisse videtur. Narrat enim eum 

Josephus cure fratribus suis a fluvio Coephere omnem 

Indite regionem, qum vocatur Hieira possedlsse, sed et 

Verba dierum narrant, quia servi Salomonis per mare 

rubrum abierunt in Ophir, et adtulerunt inde aurum, et 

]igua thina, et gemmas pretiosissimas, quve esse Indim 

regio, et ab Ophir filio Jectan vocabulum traxisse credibile 

est. 

Omnes iati filii Jectan, _c.] Diximus supra quia Sere 

primogenitus Noe credentes ex antiquo Dei populo, Jafeth 

credentes ex gentibus signifieet; Chum vereeundiam patris 

deridens, et ob hoe maledietus, ilium ejusdem populi partern 

insinuet, quve velut in medio remanens, nec prius cure 

suis contribulibus, nec postmodum volult cum" gentibus 

fidei soeius existere. Horum ergo figuris et loca habita, 

tionum aptissime congruunt: filii quippe Heber qui prmeminentissimus 

posterorum Sere ostenditur, habitationem 

de Messa usque ad montem Orientalem, qui vocatur Sephar, 

extendisse perhibentur. Messa est autem Indim regio qum 

interpretata dicitur Elatio, quve non vituperabilem ae superbarn, 

sed illam magis extollentiam mentis significat, ad quam 

nos hortatur Apostohis dieens: Si consurrexistis cumChristo, 

quve sursum sunt qumrite, &e. (Colos. iii. 1.) Mons veto 

Orientalis quis, nisi ille est, de quo Esaias dicit : Venlte, 

ascendamus ad montem Domini, et ad domum Dei Jacob ? 

qui reete mons voeatur, quia omnes ad se ascendentes 

ab infimorum appetitu ad coe]estia desideranda sustotlit. 

Recte Orientalis mons, quia eunctis ad se confluentibus 

exortum verve lucis aperit. Reete etiam Sephar, id estb

IN LIB, GENESIS_ CAP. X. I_ 

l_ber cognominatur. ]pse est enim fiber vit_, in quo 

sunt omnes thesauri sapienthv et seientive absconditi, in 

quo electo_um omnium nomina conscripta sunt. Facta est 

ergo habitatio filiorum Jectan, qui interpretatur Parvulus, 

de Messa, id est, Elatione pergentibus usque ad montem 

Orientalem, qui vocatur Liber: quia sancti quiquc priorum 

justorum humilitatem sequentes, de quibus dicitur, 

Custodiens parvulos Dominus, in principio religios_e conversationis 

mentem a terrenis contagiis sublevant, ut ad 

videndam mterni Solis claritatem aseendere mereantur, et 

de ipeo libro vit_, qui est Dominus Christus, patefactis 

vetern_e sapientise paginis, instrui. Similiter de filiis Jafeth 

quod dicitur ab his divis_e sunt insul_e gentium in regionibus 

suis, nonne manifestissime etiam ipso nomine gentium 

per orbem ecclesias indicat, qu_ sieut insul_e fluetibus 

marls, ita tumidis amarisque scculi procellis continue pulsantur, 

nec tamen superantur: et nunc quidem blandiente 

mundo quasi ]enibus labuntur undis, nunc s_eviente velut 

in altum elatis adversitatum fluctibus feriuntur; sed in 

sure statu fidei nihilominus invincibiles perdurant? At 

c_ntra filii Cham prineipium regni habent in Babylone, id 

est, Confusione, qu_e est in terra Sennaar, id est, fetoris 

eorum: et hoc in campo, quia neque montem contemplationis, 

qua superna inquirant, ascendunt reprobi; neque 

tranquiliitatem inte]lectualium adeunt insularum, per quam 

labentis smculi curas altiori animi libertate transcendant : 

sed in coneupiscentlis tantum terrestribus effrenata gaudent 

petulantia circumferri: quo nimirum principio condignus 

sequitur finis, dum dicitur, quia facti sunt termini 

Canaan venientibus a Sydone Geraram usque Gazam 

donec ingrediaris Sodomam et Gomorram, et Adamam, et 

Seboim usque Lmsa Sidon quippe Venatio mceroris dicitur: 

quia non alia hoc in loco debet intelligi quam ea 

per quam hostis antiquus animas venatur ad interitum: 

uncle merito Venatio mceroris vocatur, quia omnes quos 

eeperit, mtemis doloribus subjicit: qualem Nemrod utique 

Gigans, qui Robustus venator contra Dominum appellatur,

]40 COMMENTARII 

significat. De Sodoma et Gomorra et finitimis clvitatlbus 

nulli dubium quin sempiterna impiorum tormenta portendant. 

H_ famil_ Noe _ta populos et n_io_ _, _c.] Recenscat 

diligens lector ex ordine nomlna hominum sire 

populorum qui ex tribus filiis nati esse perhibentur, et 

invenientur numero LXX. et unum: XIII. videlicet de 

Jafeth, xxxI de Chain, xxvL de Sere, ex quibus totidem 

gentium linguas et nationes mundum implesse creduntur, 

vel potius LXXn. ut clarior fama habet, cure aliquis fuerit 

eorum, de quo postmodum du_e nationes et populi nascerentur 

: nisi forte duo esse Assur, et duos creassc populos 

intelligendi sunt: unus qui de terra Scnnaar egressus 

Ninivem vedificavit, et alter filius Sere: et sic humerus 

LXX. duarum nationum adimpleatur. Neque abs re vide° 

tur quod Dominus ideo LXX. duos ad pr_edicandum discipulos 

miserit, quod tot essent gentes et ling_tse, quibus 

verbum pr_edicationis erat committendum : ut sicut prius 

duodecim apostolos elegit propter totidem tribus Israel 

ad fidem voeandas ; ita postmodum septuaginta duos designaret 

doctores ad insinuandam gentium universarum 

salvationem, qme eodem essent numcro eomprehensve. 

IN CAP. XI. Erat autem terra labii unius et sermonum 

eorumdem.] Quia prveoeeupando dixerat filios Noe terrain 

seeundum eognationes et linguas et regiones in gentibus 

suis divisisse, redit ostendere quomodo fuerint homines 

ab invieem disjuneti: ubi eertissime claret, quia genus 

humanum quamdiu Conditori suo debits humilitate servivit, 

etiam sibimetipsi pacifies caritate eoneordavit. At 

nbi eontra auotorem eervieem superbiens erexit, mox juste 

punitum, nee ad seipsum pacem habere potuit. Quanta 

autem hominum esse felieitas posset etiam paradiso dejeetorum, 

si vel tune Creatori suo servire humiliter vellent, 

testatur gratia ejusdem Domini Conditoris ae Redemptoris 

nostri, qui diseipulis sibi fideliter ad luerentibus 

misso de super Spiritu omnium notitiam tribuit lingua-

IN LIB. GENESIS_ CAP. XI. 14] 

rum : unde mira immutatlone dexter_e Exeelsi factum est, 

ut sicut hic linguis ob superbiam divisis gentes sunt ab 

invicem toto orbe dispers_ ; ira illic ob meritum humilitatis 

adunata diversitate |inguarum, collecti ex omni 

natione qum sub ccelo est populi, una et non dispari confessione 

ac fide laudes et magna]ia Dei resonarent; meritoque 

h_ec civitas, in qua ]ingu_ divis_ ac genres sunt 

dispers_e, Babylon, id est Confusio; illa dicitur Hyerusalena, 

id est Visio pacis, in qua adunatis in Dei laudem 

loquelis .universarum gentium est facta concordia. Sed 

h_ec postmodum latins. Interim texture litterm videamus. 

Cumque proficiscerentur de Oriente, _c.] Apparet ex his 

verbis quia verum etiam primi homines plagam Orientis 

tenuertmt ; ideoque hane caput esse orbis eomputandam, 

non solum quia lux siderum inde exoritur, verum etiam 

quia hane primo genus ineoluit humanum : 

Dia'itque alter ad proximum suum: Venire, faciamus 

lateres et coquamus eos igni, dyc.] Forte ideo lateribus pro 

saxis et bitumine utebantur pro eoemento, quia illis in 

regionibus eopia lapidum, untie tantum opus eompleretur, 

deerat : vel quia murum lateritium perieulo ignium fortius 

obsistere noverant. Fit autem bitumen de arboribus, fit 

et de terra sire aquis : uncle seriptum est in sequentibus 

de terra Sodomorum: Vallis autem sylvestris habebat 

puteos multos bituminis ; et mare Mortuum Greece Laeus 

Asfalti, id est bituminis appellatur; eo quod bitumen 

supernatans soleat in illo eolligi, quo magis videtur muros 

Babylonis fuisse eompaetos. 

Et di_ermd, Venire, faciamus nobis civitatem el turrem, 

_c.] Quod air cujus culmen, non civitatis, sed turris signiiicat, 

id est arcis quam in editiore loeo altiorem ceteris 

m_nibus facere disponebant. Mirandum sane qua intentione 

et culmen sure turris ad ccelum usque adtollere dis- 

ponant, et se nihilominus in universas tetras dividendos esse 

perh_eant; nisi forte ita se per orbem dividere vanissima 

ac superbissima mente cogitabant, ut si forte delectaret 

pert_sos terren_e habitationis, vel eerte si aquae diluvii 

5

142 COMM ENTAI_t II 

rursum terrlsingruerent,per hane superloraaerissive 

cmlispatiapeterent. 

Descendit autem Dominus, ut videret civitatem et tu_rern, 

_c.] Pro filiis Adam, vetus translatio habet filios hominum, 

hoc est non filii Dei, sed hi qui secundum hominem 

viventes mererentur audire a Domino : Ego dixi, Dii estis, 

et filii Excelsi omnes: vos autem sicut homines moriemini. 

Non autem loco movetur Deus qui semper est ubique 

totus, sed deseendere dicitur, cure aliquid facit in terra 

quod printer usitatum naturve cursum mirabiliter faetum, 

prmsentiam ejus quodammodo ostendit : nec videndo discit 

ad tempus, qui numquam potest aliquid ignorare; sed ad 

tempus videre et cognoscere dieitur, quod videri et cognosci 

facit. Non sic ergo videbatur illa civitas quomodo 

earn Deus viderl fecit, quando sibi quantum displiceret 

ostendit : quamvis possit intelligi Deus ad illam civitatem 

descendisse, quia descenderant angeli ejus, in quibus 

habitat: ut quod adjunctum est et dixit: Ecce unus 

populus et unum labium omnibus, et cetera ; ac deinde 

additum: Venite igitur, descendamus, et confundamus 

ibi linguam eorum, recapitulatio sit, demonstrans quemadmodum 

factum sit quod dictum fuerat desceudit Dominus: 

si enim jam descenderat, quid sibi vult venite descendamus 

quod intelligitur angelis dictum nisi quia per 

angelos descenderat, qui in angelis descendentibus erat ? 

Ecce (inquit) unus populus et unum labium omnibus, _;c.] 

Multa est distantia peccandi inter eos qui ita Dei mandata 

eontemuunt, ut aliquos inter se justi 8emulatores et cultotes 

habeant ; et inter eos qui omnes unanimo consensu 

mandatis ceelestibus contradicunt. Multa item distantia 

inter eos qui ita peccafit, verbi gratia tempore adolescentime, 

ut postmodum succedente senecta pcenitentiam 

admissorum agere disponaut; et inter eos qui in malis 

qme faciunt nullum correctionis propositum gerunt. Ut 

ergo monstretur hoc in loco unanlmitas peccantium, elicit 

invisibilis arbiter: Ecce unus populus et unum labium 

omnibus ; et propositum non peenitendi adjungit: C0vpe-

IN LIB. GENESIS_ CAP. XI. ]43 

runtque hoc facere, nec desistent a cogitationibus suis, 

donec eas opere compleant: quibus apte congruit principinto 

psalmi tcrtii decimi, in quo dictum est: Dixit insipiens 

in corde suo: Non est Deus, id est, Nemrod artifex 

operis nefandi ; ac deinceps de opificibus perdit_e eivitatis : 

Corrupti sunt, et abominabiles facti sunt. H_ec autem de 

quibus loquimur verba internus Judex ministris virtutibus 

incomprehensibili nobis ordine loquitur: cujus ]oqui ad 

eos est eorum cordibus occu|ta sua invisibilia ostendere, ut 

quicquid agere debeant, in ipsa contemplatione veritatis 

legant: quasi enim audientibus dicitur, quod videntibus 

inspiratur: uncle cum eorum cordibus Deus contra humanam 

superbiam animadversionem ultionis infunderet, dicit : 

Venile, descendamus, et confundamus ibi linguam eorum.] 

Dieitur eis qui aderant Venite, quia nimirum hoe ipsum 

numquam a divina eontemplatione deerescere, in divina 

eontemplatione semper adereseere est ; et numquam eorde 

recedere, quasi quodam stabili motu est semper venire. 

Quibus et dieit : Deseendamus et eonfundamus ibi linguam 

eorum. Aseendunt angeli in eo quod Creatorem eonspiciunt, 

deseendunt angeli in eo quod ereaturam sese inlieitis erigentern 

examine distrietionis premunt. Dicere ergo est deseendamus 

et confundamus linguas eorum, in se ipso eis hoe 

quod reete legatur ostendere, et per vim internee visionis 

corum mentibus exhibenda judieia occultis motibus inspirare. 

Et bene non ait: Venite, et descendentes eonfundite ; 

sed eonfundamus ibi linguam eorum: ostendens ita se 

operari per ministros suos, ut sint etiam ipsi eo-operatores 

Dei, sicut apostolus dicit: Dei enim sumus co-operarii. 

Cor_fimdamus (inquit) ibi linguara eorum, _yc.] Merito 

malus punitur affectus, etiam cui non succedit effectus: 

quoniam vero dominatio imperantis in lingua est, ibi est 

damnata superbla, ut non intelligeretur jubens homini, qui 

noluit intelligere ut obediret Deo jubenti. 

At_e ira divi_it eos Domings e_ illo loco in universas 

tetras,/yc.] Merito cont_asum est labium in dispersionem, 

quia male eonjuraverat in locutionem nefariam : ablata est

]_ COMMENTARII 

potestas lingum superbis prineipibus, ne in contemtum Dei 

subditos possent qum cc_perant mala docere, sieque judicinm 

divinm severltatis in adjutorinm humanw versum est 

utilitatis, ut tacendo cessarent ab opere, cui perverse 

loquendo congregati insistebant: ac sic descendente ac 

vidente Domino civitatem elationis, Babylonem, hoc est 

confusionem appellari eontigit : cui contrarium saris civitas 

veritatis sieut nomen, ita habet et stature ; dicitur 

enim Hierusalem, id est, Visio pacis, in qua cc_tum fidehum 

atque humilium Spiritu Dominus videns, misit gratiara 

Spiritus Saneti, qui eis scientiam omninm tribueret 

lin_aarum, quibus imbuti, omnes qui in diversis erant 

linguis populos ad eonstruetionem ejusdem sanet_ civitatis, 

id est, eeclesiw Christi, unanimam convoearent ; 

quique humiliter auditum veritati adposuerant, sublimiter 

ora ad prwdicandam toto orbi scientiam veri- 

tatis aperirent. Notandum autem quod scriptura dlcit 

quidem, dispersis per orbem struetoribus, cessatum ab 

wdificatione civitatis ; non tamen dicit ab inhabitatione 

ejus fuisse cessatum : unde eolligendum videtur, aliis inde 

descendentibus, eta structura cessantibus, Nemrod operis 

auctorem cure sua domo ibidem ac familia remansisse, 

donec progenito ex sua stirpe pro majore et in hac potentins 

regnare et alias regno suo posset addere civitates. 

Neque enim, ni fallor, aliter intelligi sinit quod supra dictum 

de illo est: Fuit autem principium regni ejus Babylon, 

et Arach, et Achad, et Chalanne in terra Sennaar: 

quamvis eamdem urbem Babyloniam postea Ninus vel 

Semiramis conjux iUius majorem ex tempore et augustiorein 

reddidisse ferantur ; unde est illud poetze quod dicitur 

olim eoctilibus muris cinxisse Semiramis Urbem : et prwcipue 

Nabugodonosor de spoliis Hyerosolymorum ejus 

ornamenta accumulans: uncle ipse superbiens dlxit : 

Nonne hwc est Babylon magna, quam ego wdiilcavi in 

domum regni, in robore fortltudlnls mew, et in gloria 

decoris mei ? de cujus magnitudine ac decore Hieronymus 

ita narrat : "Babylonem fuisse potentissimam, et in cam-

IN LIB. GENE818_ CAP. XI. ]_5 

pestribus per qtmdrum sltam, ab angulo usque ad angulum 

muri XVl. millia tenuisse passuum, id est, simul per circuitum 

LXUL refert Herodotus, et multi alii qui Grmcas 

historias conscripserunt. Arx autem, id est, capitolium 

illius orbis est turris qum post diluvium mdificata, quatuor 

millia passuum tenere dicitur." Horosius in suis historiis 

ejusdem ita meminit: "Hmc campi planitie undique conspicua, 

natura loci lmtissima, castrorum facie mvenib.us 

paribus per quadrum disposita, murorum ejus, vix credibill 

relatu, firmitas et magnitudo, id est, latitudine cubitorum 

quinquaginta, altitudine quater tanta: ceterum 

ambitus ejus quadringentis LXXX. stadiis circumvenit, 

taurus coctili latere atque interfuso bitumine compactus, 

fossa extrinsecus late patens, vice amnis circumfluit. A 

fronte murorum centum portm torero: ipsa autem latitudo 

in consummatione pinnarum ex utroque latere habitaculis 

defensorum, atque dispositis media intercapedine sul quadrigas 

capit. Domus intrinsceus quater geminm habitationis 

minaci proceritate mirabiles." Quia vero juxta 

spiritualem sensum Babylon est diaboli civitas, hoc est 

reproba hominum multitudo universa, structores Babylonim 

qui sunt nisi magistri crrorum, qui vel contrarium 

veritati culture divinitatis introducunt, vel agnitam fidem 

veritatis malis actibus sive verbis impugnant. 

IN CAP. XL Erat autem omnis terra labii unius, _c.] 

Quamdiu homines in Oriente permanserunt: at ubi ab 

Oriente pedes moverunt, mox propter verba sive opera 

superbive, et ab invicem disjuncti, eta suo sunt Creatore 

longius expulsi. Orientis plaga uncle mundus ortu siderum 

lumen accipore solet, ipsum recte significat qul air: 

Ego sum lux mundi; qui sequitur me, non ambulat in 

tenebris, sed habeblt lumen vltm: in quo quamdin manent 

homines, unius sunt labii et vocis ejusdem: quia nimirum 

una est confessio fidei, eadem eastitas actionis, communis 

caritas et apes a_ternorum: quia omnes qui in Christo perseverant_ 

inlustrantur. At qui a contemplatione verve 

voru. vii. L

146 COMMI_NT&RII 

lucis recedunt_ nec cum Domino pacem habere, nec ad se 

invicem possunt : quia non sicut uua tidei, ita etiam una 

eademque infidelitatis est norma; sed unus Dominus, una 

tdes, unum baptisma, unus Deus, in quo electorum salus 

est: multi autem domini reproborum, diversi anfractus 

perfidi_e, diversa pollutiouum volutabra, diversi sunt dii 

gentium, quibus ad unum damnationis interitum omnes 

miseri pertrahuntur: quod bene utriusque illins civitatis 

tigura significavit, cure divisis in Babylonia linguis, nemo 

vocem proximi sui posset agnoscere. Porto in Hierusalem 

sociatis per gratiam Spiritus Sancti ]inguis, fideles etiam 

exterorum omnium qui advenerant vocem intelligerent et 

in una omnes eompage caritatis ac fidei eumdem Deum ac 

Dominum conlaudarent. Profecti de Oriente invenerunt 

campum in quo habitarent, quia recedentes a ]uee justiti_e 

reprobi, latas seculi vias sibimetipsi, in quibus fluxa mente 

manerent, inveuerunt; et hoc in fc_tore vitiorum carnalium. 

Sennaar namque, ut diximus, Fcvtor eorum interpretatur: 

Et quid per terrain Sennaar, nisi putrida concupiscentia 

carnaUs soeordi_ exprimitur, in qua quicumque 

habitare, id est, secura et fixa intentione perdurare 

non devitant, mox augeseente nequitia_ etiam proximos ad 

injuriam Conditoris atque opera nefanda provocant. Sequitur 

enim quia dixit alter ad proximum suum: Venite, 

faeiamus nobis lateres, et coquamus eos igni. Accendunt 

ergo se aiterutrum ad lateres faciendos, quibus civitatem 

Nemrod in campo Sennaar condant; quia nimirmn omnis 

impiorum multitudo lutulentis, sordidis ac terrenis operibus 

diabolo servit, et ei civitatem non aliam quam seipsos 

male vivendo _edificant : at contra civitas Hierusalem, in 

qua David et Salomon, manu fortis scilicet et pacificus 

regnat, non de latere, sed de lapide _ non in campo, sed 

in monte construitur, dicente ad eum Rege ipsins: Ecce 

ego sternam per ordinem hpides tuos, et fundabo te in 

sapphyris; et de qua propheta: Mons Sion, latem Aqui_ 

lonis civitas Regis magni: quia videlicet civitas diaboli 

profugi utique trausgressores et tyranni, quod Nemrod

IN LIB. GENESIS, CAP. XI. 147 

vocabulum sonat, hoc est universa reproborum multitudo, 

per fluxam corruptionem vitae pr_esentis vagabunda oberrat. 

Ecclesia autem civitas nimirum Christi, de vivis _edificatur 

]apidibus, hoc est animabus fide atque operatione 

robustis, qualibus sapiens eins Architectus cure de re_e 

illins loquerctur, aiebat: Ad quem aceedentes lapidem 

vivum, ab hominibus quidem reprobatum, a Deo autem 

electum, et honorificatum; ct ipsi tamquam ]apides vivi 

supermdificamini: neque hoe in eampo Sennaar, sed in 

monte sancto Domini: quia non se in infirmis carnalium 

rerum voluptatibus relaxare, sed ad superna potius desideria 

electi stringere atque exaltare contendunt: uncle 

dicunt quia conversatio nostra in ccelis est. Quod autem 

lutum in lateres formant_ qum _equis per quadrum lateribus 

fieri solent, unde et nomen accipiunt, compositionem 

et ornatum eloquentim secularis ostendit, per quam civitas 

superba diaboli, sire in philosophia fallaei, sen in hreretica 

versutia, multum ad tempus videtur erigi; sed in examine 

districti judicis quam sit damnabilis et confusione digna 

patebit. 

Coquebant lateres quos feeera_tt ig_zi.] Videlicet iUo de 

quo dictum est omnes adulterantes velut clibanus corda 

eorum ; et de quo gsaias: gcce vos omnes acccndentes 

ignem, accincti flammis ambulate in lumine ignis vestri et 

in flammis quas suecendistis. Ignis quippe iste amor est 

vitiorum et cupido favoris humani, quo nimirum igne inventa 

semel dogmata falsitatis stulti deceptorum magistri 

confirmare et in tantum obdurare satagunt, ne uUo veritatis 

ac doctrinre ccelestis possint certamine superari: sed 

nihilominus vincente militia veritatis, ut scriptura ait, Cecidit, 

cecidit Babylon magna, duplici nirn_am casu, et in pr_esenti 

dejecta per manifestationem veritatis, et in futuro 

damnanda per sententiam ultimm severitatis. Hujusmodi 

civitates quondam in 2Egypto plebs Israelitica de luto et 

latere faciebat, quia et ipsa necdum legis auditu erudita, 

vitiis atque erroribus serviebat, et eorum quoque figuram 

in suis operilms exprimebat, qui obscuris adhue immun- 

L2

]48 COMM ENTARII 

dorum spirituum, quibus duris adhuc Aggyptiorum imperils 

mancipati, nullam adquirenda_ patri_ cc_lestis fidem 

spemve habere didicerunt; ideoque mundi hujus solum 

inleeebris adh_rere ac subdi noverunt. Bitumen vero 

quo structores Babyloni_ utebantur pro ca_mento, quod 

de terra vel puteis adsumebatur, intentionem nimirum terrenm 

et infimm voluptatis ostendit_ qua homines hujus 

seculi euncta sua opera muniunt, ut pote qui nulla supernorum 

bonorum spe sive cognitione se ad appetenda ea 

qum in ccelis aunt gaudia suspendant_ et propterea omne 

quod agunt temporalis oblectationis sire favoris gratia 

gerunt: cui contra bene templum Domini c_ementarii 

fecisse leguntur : c_ementum quippe de lapidibus incensis 

atque in cinerem versis conficitur, quibus ex igne agitur, 

ut qui prius singuli viritim firmi ac fortes extiterant, postmodum 

cure additamento candoris emoUiti, et sibi ad invicem 

infusa aqua melius connecti sunto et positos in muro 

lapides possint alios connectere, ipsi quoque non multo 

post recipientes melius firmitatem, quam parumper amisisse 

videbantur. Qui ergo in c_emento, nisi hi debent 

accipi qui sedulo tribulationum temporalium fornaee decocti, 

prius in seipsis omnem vitiorum obscuritatem virtuturn 

candore mutarunt, dicentes suo Creatori: Lavabis 

me et super nivem dealbabor, deinde etiam proximos suis 

exhortationibus sire exemplis candificare atque copula 

dilectionis alterutrum nectere student ? de quibus recte 

dicatur: Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur .- qui 

quo magis tribulationum flamma humiliati moUescunt, eo 

fortiores ad confirmanda et continenda in tribulationibus 

proximorum cords existant. Quod etiam templum de 

lapide albo construitur, dicente David ad Salomonem cure 

ei impensas daret, ac mensuras templi faciendi ostenderet; 

sed et marmot parium abundantissime pra_paravit: quia 

nimirum ecclesia Christi de fortibus fide et actione fulgidis 

animabus colligitur electorum. Marmor quippe insulin 

Pari_ valid_e virtutis et candidi constat esse coloris; sed 

hujua materia_ structores, Babylonise copiam, sive curam

IN LIB. GENESIS_., CAP. XI. 149 

non habentes, bitumine puteorum suos lateres conglutinant: 

q_a candorem innocenti_e, robur fidei, concordiam 

fraternitatis, disputationum argumentis munire conantur. 

Veaite, (inquit,)facianm, nobis civitatern et turrem, _;c.] 

Faciunt sibi civitatem mall doctores_ cure relicta civitate 

c_lesti, cujus artifex et conditor Deus est, id est, sancta 

ecclesia, propria sibi conventicula colligunt. Faciunt sibi 

civitatem omnes reprobi, cure negleeto pra_sidio prmceptorum 

Dei, sensus ac desideria sui cordis in agendis sive 

loquendis, quve ipsoslibet sequuntur. 2Edificant civitatem 

Babyloniam, cure opera confusione digna faciunt: faciunt 

et turrem cujus culmen ascendat in coelum, cure etiam in 

sui Conditoris injuriam impias exerunt linguas, cure juxta 

Psalmistm vocem, iniquitatem in Excelsum loquuntur, cure 

ponunt in co,lure os suum; quod gentiles faciunt, multos 

deos colendo, hveretici fidem unius Dei erroribus polluendo, 

Judmi Filium Dei Christum negando, falsi Catholici fidem 

malls operibus sive sehismatibus rectam profanando : quibus 

omnibus convenit illud Psalmist_e ad Dominum: Su- 

perbia eorum quite oderunt ascendit semper, ad te, id est, 

in memoriam tui justi examlnis. Ascendente autem superbia 

pravorum quasi culmine turris nefand_e ad ccvlum, 

mquum est ut Conditor c_li descendens destruat unanima 

ccepta malignorum, et hoc eis primum benefieii conferat, 

ne valentes implere manus eorum quod co_perant, gravius 

in mternum damnentur; deinde ut etiam inter se sclssa 

noxia conspiratione diflidentes, minus bonis noceant. Hoc 

autem semel feeit per se ipsum descendens de cello Dominus 

: hoc quotidie per prmdicatores suos in ecclesia facit: 

confundit enim finguas superbientium Jud_eorum, qui contra 

gratiam evangelii, quam prmdicabat, unanimo omnes 

consensu et quasi omnes uno labio rebellant; eosque ab 

impils emaafibus retardans, totum dispersit in orbem. 

Prtecipitat et dividit per doctores catholicos linguas hmretleorum, 

et eos ab invicem dissocians_ ne contra ecclesiam 

suam portas inferi erigere possint, prohibet. Nulla est 

enim hveresis, quve non ab aliis ha_reticis impugnetur ;

150 CO_MENTAn_X 

nuUa philosophim seenlaris seem; qum ab aliis S_lue 

stultm philosophim sectis mendacii redarguatur ; sicque 

fit at dum inter se alterutrum confusas hahent linguas 

reprobi, ita ut nemo vocem proximi sni idem sapiendo 

cognoscat, et sibi nomen Bahylonim, id est confusionis 

congruere probent, et visionem pacis in qua ecclesia 

gloriatur, minus lmdant. Constat enim quia quanta nequam 

doctores sive operarii mall ab invicem diflidente 

animo secernuntur, tanto magis ecclesim coUigendm spatium 

tribuunt. 

H_e #enerationes Sere, Syc.] Destructa fabrica Bahyloni_e, 

festinat scriptura, enumeratis generationibus secundm 

munch _etatis, (prima enim usque ad Noe ac diluvinm cucurrerat) 

pervenire ad Abraham patriarcham tertize mtatis, 

immo omnium gentium ; per cujus fidem et obedientiam 

nova denuo civitatis sanctm fundamenta jacerentur, et in 

cujus semine dispersio gentium ad unam eonfessionem ac 

fidem cHvini cultus rediret. Quod vero numerus cente- 

narius, qui de sinistra transfertur in dexteram, magnam 

perfectionem sive bantu actionis seu spei aut vitro ec_lestis 

solet insinuare ; apte Sere filius benedictionis centesimo 

vitro anna genuit filium, cujus stirps ah Heber atque ad 

Abraham perveniret ; qui et ipse Abraham ejusdem gratia 

sacramenti centesimo sum vetatis anna genuit Isaac fifium 

promissionis, in cujus exemplum has filii promissionis facti, 

quasi ad dexteram Judicis nostri interim per spem positi, 

per bona opera benedictionem vitro coelestis expectamus : 

nam duo filii, quos ante centesimum annum Sere genuit, 

2Elam et Assur, ut supra lecture est, extra semen sanct-_ma 

positi, et quasi in lveva adhuc manu retenti, terren_e adhuc 

potius civitatis, id est, munch hujus, ex se cives creaverunt. 

Unus quippe 2Elamitarum id est Persarum, alter progenitor 

Assyriorum extitit. Sed magna nobis secundum litteram 

qumstio naseitur, quomodo sed biennia post diluvium centurn 

esse annorum dicatur, cure supra quingentesimo anna 

Noe natus asseritur, et sexcentesimo ejuadem Noe anna 

diluvium venisse legitur. Si enim quingenteainm anna sni

IN LIB. OENESZS, CAP. Xl. ]5[ 

patris natus est, utique eo sexcentos annos habente quando 

diluvinm venit, ipse centenarins fuit, ideoque biennio post 

diluvinm duos et cCntum habebat annos vetatis. Ut ergo 

humerus temporum sibimetipsi non repugnet, intelligendum 

est aut Noe duo plus quam quingentos habuisse t 

annos quando natus est Sere, aut duo minus ad sexcentos 

quando venit diluvium, aut Sere habuisse centum et duos 

quando natus est Arfaxat. Solet enim sic loqui scriptura 

nonnumquam, ut etsi modicum supersit vel desit, plenarinm 

tamen et perfectum in computo numerum sonet. Videtur 

autem verisimiUimum, ut mea fert suspieio, quia cure natus 

esset Sere, duos super quingentos annos habuerit Noe: 

neque enim falsum digit scriptura, quod quingentos annos 

habuerit, etiamsi quingentos et duos habuit : quia nimirum 

minor humerus intra majorem continetur. _Tam et ipsa 

scriptura multum Iibere se locutam eo loci significavit, cure 

diceret Noe quingentos habentem annos genuisse filios tres, 

Sere, Chain, et Jafeth ; cure nulIi sit dubinm, quod uno 

eodemque anno unus vir de una eonjuge tres filios generare 

non possit: quod ideo forte sacrve scriptor historia_ 

diligentins hoc loco curavit explicare, dieendo Sere biennio 

post diluvinm centum fuisse annorum, quia se meminit 

annum nativitatis ejus quasi negligentins adnotasse. 

V'ts_itqueSent postquarn oenuit Arfaxat quin#entos anno$, 

_c.] Nusquam in tota hae serie generationum additur, sieut 

in ea quve diluvinm pr_eeessit vetate, et mortuus est; quia 

nemo erat in tota hac complegione nascentinm, de quo 

a ceteris excepto diei posset, sieut ibi de Enoch, ambulavitclue 

cure Deo, et non apparuit, quia tulit eum Dells. 

Porto Arfaxat vi_'it triointa quinque annos, _;c.] In hoe 

loco septuaginta Interpretes unam generationem plusquam 

Hebraica veritas posuere, dicentes quod Arfaxat cure esset 

annorum centum triginta quinque genuit Cainan : qui cure 

centum triginta annorum fuerit, genuerit ipse Sale : quorum 

translationem Evangelista Lucas hoe in loco videtur esse 

seeutus. Verum chronogTaphi Gr_corum hac eomperta 

distantia, generationum quidem seriem ad auctoritatem

] 52 COMMENTARH 

Hebraicam, ablato Cainan, emendarunt: nec tamen numerum 

annorum in generationibus, quas cum Hebr_is 

codieibus habuere communes, ad eorum auctoritatem emendare 

curarunt : sed propriam secuti auctoritatem, dederunt 

huic _tati qu_ a diluvio tendit ad Abraham annort/m 

summam ; minorem quidem Lxx. Translatorum editione 

annis centum triginta, sed Hebraica veritate annls sexcentis 

et quinquaginta majorem. 

Sate quofue vi_ tri#inta annis, _c.] Septuaginta Interpretes 

habent centum triginta. 

Vixit autern Hebet tri#inta quatuor annis, 8jc.] Septuaginta 

Interpretes habent centum triginta quatuor. 

Vixil veto Faleg tri#inta anais, _c.] Septuaginta Interpretes 


V'_it autem Reu triginta duo_ annis, _yc.] Septuaginta 

Interpretes habent centum triginta duos. 

W_rit veto Satu# triginta annis, _c.] Septuaginta Interpretes 


VLz_itautem NacAor xxxx. annis, _yc.] Septuaginta Interpretes 

habent LXXIX. 

Vi_ritgue Thare septuaginta annis, _c.] Septuaginta Interpretes 

in hac sola generatione nihil a veritate diiferunt 

Hebraica. Et huc usque secunda mundi a_tas pertingit, 

habens juxta Hebraicam veritatem annos cxcIL, juxta 

Septuaginta Interpretes mille septuaginta duos, juxta vero 

statuta chronographorum DCCCCXLII. Ita autem dicitur 

Thare cure annis septuaginta vixisset genuisse Abram et 

Nachor et Aran, sicut ante diluvium Noe tres filios, cure 

esset annorum quingentorum, genuisse narratur; cure unus 

vir de una conjuge uno anno tres filios generasse non posset. 

Intelligitur enim, quia septuaginta annorum cum esset, 

genuit Abram, qlfi nunc Abraham, ac deinde fratres ejus 

tempore sequente; sed minus curavit scriptura nativitatis 

eorum tempus exprimere, cum sola adnotatio temporis quo 

natus est Abraham ad significantiam _etatis iUius exprimeret 

et sufllcere posset. 

H_ 8ant #eaeratione_ TAare, _yc.] Una Thare domus crab

IN LIB, GENKSIS_ CAP. XI. 15_ 

de quo natus est Abraham_ in qua unius verl Del cultus ; 

et, quantum credibile est, in qua jam sola etiam Hebr_a 

lingua rcmanserat, cure et ipse sieur jam manifestior Dei 

populus in _Egypto, ita in Mesopotamia scrvire diis alienis_ 

Hiesu Nave narrantc, refertur ; ceteris ex progenie illius 

Heber in linguas paulatim alias et in nationes alias defluentibus 

proinde sicut per aquarum diluvinm una domus 

Noe remansemt ad reparandum genus humanum, sic in 

diluvio multarum superstitionum per universum mundum 

una remanserat domus Thare, in qua custodita est plantatio 

civitatis Dei. Denique sicut illic enumeratis supra generationibus 

usque ad Noe simul cure annorum numeris, et 

exposita diluvii causa, prinsquam Deus inciperet de area 

fabricanda loqui ad Noe, dicitur bye generationes Noe : ita 

et hic enumeratis generationibus a Sere filio Noe usque ad 

Abraham, deinde insignis articulus similiter ponitur, ut 

dieatur hm generationes Thare. Thare genuit Abram et 

Nachor et Aran. Si quidem ibi secundve mundi mtatis, hic 

tertisv patriarcha nascebatur. 

Porto .4emz #enzdt Loth, _5c.] Quod dieit, ante Thare, et 

prmsentiam potest et tempus designare ; tempus videlicet, 

quia ante moreretur quam pater suus ; pr_esentiam vero, 

quia et coram illo, id est, prmsente illo, vita excederet. 

Denique quidam codices habent, quia mortuus est ante 

conspectum Thare patris sui. Quod vero dicitur in Ur 

Chaldseorum, nomen videtur esse loci, in quo sepultus est; 

cujus hodie_ sicut Josephus refert, tumulus ostenditur : ex 

quo videtur magnm alicujus excellentim vel dignitatis idem 

Aran extitisse. Quia veto apud Hebrreos, Ur dicitur Ignis, 

narrant quod igni Chald_eorum eonsumtus sit : quia videlieet 

Deum verum cure Abraham majore suo fratre cognoscens, 

ignem quem illi adorabant, adorare ipse respuerit; 

ideoque ambobus in ignem missis a Chald_eis, ipse flammis 

assumtus ; Abraham vero sublimioris fidei merito sit libcratus 

a Domino: unde in sequentibus ad eum loquitur: 

Ego Dominus, qui eduxi te de igne Chaldmorum ; et hujus 

gratia dissensionis Abraham quamvis ignem evaserit, apud

]5_ COMMENTARII 

Chal&eos tamen habitare nequiverit ; sed cure sua cognatione 

sit a parente aliam translatus in terrain : quibus 

concordant verba Achlor ducis omnium Moabitarum et 

Ammonitarum, qui quasi vir inclytus, quee in vicina et 

cognata sibi gente, immo de qua ipse ortus est, facta 

fuerant ignorare non potuit: ait enim, loquens de populo 

Israel ad Holofernem principem militive Assyriorum: Populus 

iste ex progenie Chaldecorum est: hic primum 

habitavit in Mesopotamia, quoniam noluerunt sequi deos 

patrum suorum qui erant in terra Chald_eorum. Dese- 

.rentes itaque cerimonias patrum suorum, qum in multitudine 

deorum erant, unum Deum cceli coluerunt, quiet 

prvecepit eis ut exirent inde, et habitarent in Haram. 

Duxerunt autera Abram et Nachor u._ores, _c.] Dicunt 

majores nostri Jescham hanc ipsam esse Saram uxorem 

Abrahve, quia videlicet iidem fratres germani Abraham et 

/qachor duas sorores filias Alan uxores habuerint_ Quod 

si ita est, non potest Aran pater earumdem idem intelligi 

qui fuit frater junior Abrahm et Naehor, sed alter ejusdem 

nominis homo. Constat enim qtfia Abraham decem solum 

annis Saram conjugem suam prmeessit, dicente ipso coram 

Domino, Putas ne centenario naaeetur filius, et Sara nona- 

genaria pariet filium ? Et quomodo frater ejus junior 

potuit habere filiam, qu_e illo decem annis minor esset, se 

autem ipso septem aut non amplius quam octo ? 

Erat aulem Sarai steritis, 3yc.] Divinm providentim consilio 

gesture est, ut sterilis esset in adoleseentia, quatenus 

in seneetute filium promissionis generans, Ecclesi_e sancUe 

typum insinuaret, cui dicitur, Lsetare sterilis qu_e non paris, 

et cetera. Decebat enim, ut qum in figuram unicm fidei 

ae spei nostrae unum erat filium de promissione par-itura, 

non hunc in Chaldsea, non in Mesopotamia, sed in terra 

promissionis generaret. 

Ttdit itaque Thare Abram filium suum, $;e.] Vetus translatio 

habet, quia eduxit eos de regione Chaldseorum, quod 

nullam omnino qu_estionem habet. Quod vero juxta 

Hebraicam veritatem dieitur, quia eduxit cos de Ur, id est,

IN LIB. GENESI8_ CAP. XII, 155 

de igne vel incendio Chald_eorum, potest ira recte intelligl, 

quod eduxerit eos de ilia regione ubi ignis co]ebatur, pro 

eo ut dieeretur, Eduxit eos de idololatria Chaldmorum. 

Quod veto dicitur, ut irent in terram Chanaan_ statimque 

subjungitur, 

Veneruatfue usclue Haran, _;c.'1 Propositum mentis Thare 

ostendit, quia cogitabat quidem cure a Chaldmis profugeret, 

ire in terrain Chanaan: sed cure Haran perveniens, 

opportunam in ea sibi suisque ac tutam a Chaldmorum 

insecutione sedem reperit, ulterius terrain Chanaan ad 

peregrinandum invisere supersedit, sed in eivitate ad quam 

pervenerat ad mortem usque pertransiit: ira ut ne filio 

quidem Abraham ac nepote Loth inde ad pra_ceptum 

Domini exeuntibus, ipse ex ea pedem movere curaret. 

Nam qaod dicitur ibidem, cure habuerit ducentos et quirtclue 

annos, esse defunctus, longo post abseessionem eorum 

tempore faetum esse eonstat. Si quidem Abraham, qui 

septuagenario patre natus est, septuaginta quinque erat 

annorum, cure exiret de Haran, qui sunt anni centum 

quadraginta quinque. Hac ergo rotate patris exivit de 

Haran, sexaginta videlicet ante obitum illius annis. Sed 

scriptura mortem Thare ante abseessum Abraha_ prmoccupando 

adventui ipsins et habitationi in Haran eonjunxit, 

ut deinceps ex quo c_pisset liberum narrandi de Abraham 

et Loth spatium haberet. Haran autem eivitas est Mesopotamim 

trans Edissam, qum usque hodie Charm dieitur, 

apud Romanos Crassi consulis interitu, apud nos Patriarcharum 

habitatione insignis : qum etiam in libro sancti patris 

Tobim hospitio Raphaelis arehangeli nobilitata refertur. 

IN CAP. XII. Digit autem Dorninus ad Abram : E#re- 

dere de terra tua, $yc.] Quia distinete loquens Dominus, 

terrain, cognationem et domum patris elicit ; terra Abrahm 

est intelligenda in regione Chaldmorum, unde jam recesserat 

: cognatio ejus, frater Nachor cure familia sua, quam 

jam reUnquerat: Domus patris, in qua tunc manebat in 

Haram Quomodo ergo tune cure domo patris de terra

] 56 COMMENTARII 

quoque et eognatione, de qua jam egressus esse videbatur, 

nunc exire jubetur? Nisi forte intelligendum quod eo 

proposito, ut supra jam diximus, de term et de eognatione 

sua cure parente exierat, ut ad hanc, reconciliatis Chaldmis, 

_evo sequente rediret : eui nunc a Domino prmeipitur, 

ut a repetenda Chaldeea propositum mentis avertat, nec non 

et ab inhabitatione Mesopotami_e mentem simul et corpus 

aufemt, relictaque term in qua dvitas superbiae facta, ac 

Domino judicante confusa est, veniret in terrain, in qua 

gratiam supernm benedictionis aceiperet, novamque ex se 

ac meliorem progeniem fidei et obedienti_ su_ merito 

procrearet. Quod enim ait, faciamque te in gentem magham, 

ad populum Israel proprie pertinet. Nam de aliarum 

generatione nationum qu_e de illo similiter erant oriturm, 

]smahelitarum videlicet, Idumeeorum, et eorum qui de 

Chettura secunda ejus post Sarram conjuge emnt nascituri 

populorum, dieit in sequentibus ad eum: Faciamque te 

crescere vehementissime, et ponam in gentibus, atque in 

te benedicentur univers_ cognationes terr_. Hsec est 

major superiore ae longe pr_estantior promissio benedietionis. 

Ilia enim terrena, h_ee ec_lestis est: quia nimirum 

ilia propagationem carnalis Israel, ista spiritualis significat: 

ilia populi ejus qui de eo secundum carnem natus 

est, h_ee ejus qui de universis cognationibus terrm in 

Christo salvatur, in quibus smit et ill; quieumque ex eo 

secundum earnem nati, etiam pietatem fidei ejus imitari 

voluerunt: quibus omnibus ,licit Apostolus Paulus: Si 

autem vos Christi, ergo Abrahee semen estis. Quod ergo 

ait: atque in te benedicentur universm cognationes terrm, 

tale est ac si diceret, et in semine tuo benedicentur familia_ 

terrve : ut enim Apostoli verbis loquar, in lumbis Abrahm 

erat Maria jam tune, de qua nasciturus erat Christus, 

quando hrcc dieebantur ad eum. Et mira supernve dispensatio 

severitatis ac pietatis. Convenientes enim ad 

opus superbum homines, plurimi dividi ab invicem per 

diversas linguas et cognationes meruerunt: relinquens 

vero provinciam iUam unus, et sponte ad imperium Do- 

o

IN LIB. GENESIS_ CAP. XIIo ]5_ 

mini exulans_ omnes in se gentes_ quw in varlls erant provinciis 

ac linguis divis_e, communi benedictione recolligendas 

audivit. Notandum sane quod licet a nativitate 

Abrahve tertia _etas mundi computari soleat, hoc tamen 

oraculo Domini ad Abraham specialiter secundum ipsam 

sufllcientiam rerum, terti_ a_tatis sunt consecrata primordia: 

siquidcm tunc semen sanctum a nationlbus secretum, 

et nasciturus ex co Salvator omnium gentium prvedictus 

est: usque ad hoc enim tempus fideles et justi omnes ilia 

vit_ moralis scientia utebantur, quam vel natura duce 

noverant_ vel parentum doctrina originaliter traxerunt: 

nunc autem cognitionem per operam etiam venturi in 

came Salvatoris, in quo esset benedictio et sa]us omnibus 

sanctis ventura, et his videlicet qui Incarnationem ejus 

prius nascendo pr_ecederent, et nobis qui posterius nati 

per nomen ejusdem Domini Jesu, ut Petrus ait, credimus 

salvari quemadmodum et illi. 

Egressus est i_que /llrram, _c.] Claret ex hoc numero 

annorum Abrahve, quia vivente adhuc patre, ut supra expositum 

est, de Haran exiemt. Numerus autem ille septuaginta 

et quinque annorum mysticus esse non est dubitandum, 

dum in eo et ipse promissionem divinve benedictionis 

accepit, et Isaac filium ejusdem benedictionis 

heredem reliquit moriens: de quo ut breviter dicamus, 

septuaginta quia septies deni sunt, perfectionem bona_ 

designant actionis, cum mandata decalogi per gratiam 

Spiritus Sancti, qua_ septiformis a propheta describitur, 

implemus : quibus quinque superadjiciuntur, ut in cunctis 

nostri corporis sensibus eadem divina prvecepta juvante 

Spiritus gratia faciamus. Septuaginta et quinque 

annorum erat Abram quando ad prveceptum sive ad promissa 

Domini exiens de Haran, terrain repromissionis 

intravit; ut ostenderetur quia et ipse per auxilium Spiritus, 

anathematizatis erroribus Babylonim conversationis, Dei 

prmcepta servaret ; et hoc in omni quod, vel vivendo, vel 

audiendo_ vel gustando, vel tangendo gerebat, ne quid 

prorsus in suo corpore esset, quod non obedientia_ pr_cep-

158 COMMENWARII 

torum cmlestium dono Spiritus ipsius inlustratus et adjutus 

impenderet, et omnibus quoque eisdem promissionis 

heredibus simili ordine vitam ducendam esse signaret. 

Nam et hoc quod ire jussus exiit de terra, et cognatione, 

et de domo patris sui, universis promissionis ipsius filiis, in 

quibus et nos sumus, eonstat imitandum. Egredimur 

quippe de terra nostra, eum carnis voluptates abdicamus ; 

de cognatione nostra, cure vitiis omnibus cure quibus nati 

sumus, in quantum hominibus possibile est, nos exuere 

studemus; de domo patris nostri, cum ipsum mundum 

relinquere eum principe suo diabolo vitro ccelestis amore 

contendimus. Omnes enim propter reatum prmvaricationis 

primm filii diaboli naseimur in mundo; sed per gratiam 

regenerationis quique ad semen Abrahm pertinemus, filii 

Dei efllcimur, dicente nobis, id est, ecclesia_ sum, Patre 

nostro qui est in cc_lis, Audi, filia, et vide, et inellna aurem 

tuam, et obliviseere populum tuum et domum patris tui : 

unde bene Haran, de qua egressus est Abraham, Ira interpretatur. 

Chanaan, ad cujus terrain invitatur, Mutatus 

sive Negotiator dieitur. Non ergo solus Abraham cure 

fratre Loth egressus est de Haran, ut veniret in terram 

Chanaan, sedet omnes electi qui nati sunt lavacro regenerationis, 

exeunt profecto de Haran veniuntque in terram 

Chanaan; sed et omnes electi eum ham primi reatus in 

vitro sum statu, abdicata consuetudine vitiorum, virtutibus 

operam dant, et felicissimo commercio temporalibus insisrunt 

laboribus, ut _eterna pr_mia consequantur; terrenas 

divitias spernunt, ut possint accipere co_Iestes; humani 

gaudia regni contemnunt, ut in regno Dei partem habere 

mereantur. Hmc est enim terra quam se Dominus sequaeibus 

suis monstraturum esse promisit: quia non humanm 

ingenio sapientim, qua sit aetionum bonarum via incedendum, 

potest investigari, sed illius est in omnibus ducatus 

expetendus, cui dicit Psatmista: Tenuisti manure dexteram 

meam, et in voluntate tua deduxisti me, et cure gloria 

adsumsisti me. 

Tu2it itafue 8arai uxorem suam, _fc.] Quod dixit, animas

IN LIB. GENESIS, CAP. XII. 1_9 

quas feeerm_t pro co positum est, ut diceret filios quos 

genuerant. Solet en_n in scripturis homo aliquando 

animve solius, aliquando carnis nomine solins indicari. 

Animm, sicut dictum est: auima qu_e peccaveri_, ipsa 

morietur; carnis, ut in Psalmo : ad te omnis caro veniet, 

cure neque caro sine anima ad Deum venire, neque sire 

came possit anima peccare ; sed propter unam pattern 

totus homo signetur. Neque ex hac sententia quicquam 

habent auxilii qni sicut camera ex carne, its ex anima 

animam vestimant procreari: cure vocabulo anim_e, ut 

diximus, totus homo designetur. Animas autem feciss_, 

id est, animas procreasse in Haran non Abraham et Loth, 

sed familim eorum et vernaculi inteUigendi sunt: ham 

ipsos patriarchas adhue absque lihcris pemansisse sequentia 

sacr_e historim testantur. 

Cumque venissent in earn, pertran.rivit Abram terrara 

usque ad locum 8ychem, g_c.] Supra legltur quia eommorantem 

adhue in Harsh Abram Dominus allocutus est, 

eumque multiplici benedictione promissa, exinde abire, et 

in terrain quam ipse monstraret, venire prmcepit: quod 

ubi fecit, et divinis libenter obedivit prmeeptis, mox majore 

Dei gratis dignus efllcitur; its ut non solum alloeutione 

ejus, sicut prlus, sed et visione frui mereretur. Qui cure 

eadem visione atque aUocutione divina eognovisset hanc 

esse terrain, quam sibi possidendam promiserat ; eonfestim 

earn quasi vir Deo devotus posito altari ei attitulare, 

atque ad offerendas ei vietimas consecrate curavit. Verum 

quia sacra historia mysteriis typieis est plena, notandum 

quod eadem Domini apparitio atque altaris exectio in loco 

Syehem et in convalle inlustri facta esse memoratur, qum 

convallis inlustris figurate, nisi humilitas intelligenda est ? 

quam vocati a Domino a laboribus et oneribus seculi 

hujus primam inter virtutes habere debemus, dicente ipso : 

Discite a me quia mitis sum et humills corde, et invcniefis 

requiem animabus vestris: jugum enim meum suave est, 

et onus meum hvc est. Cujus oneris portationi congruit 

mystice locus Sychem, qnia hic cure valle inlustri pariter


nominatur: Sychem quippe Latine in humeros transfertur, 

quia nimirum cure hnmilltate mentis bonorum nos operum 

oportet onera gestanda suscipere : quod cure agere sollicite 

c_ramus, mox Dominicee visitationis et consolationis 

accipere gratiam merebimur, ut panlatim ad sublimiores 

virtutum gradus valeamus ascendere. Uncle recte de processibus 

itinerum &brahm quee bonorum operum profectus 

designant, adjungitur: 

Et inde trans_fredien¢ ad montem qui erat contra o't_nlem 

Bethel, _yc.] Post convallem quippe ad montana eon- 

_cendit; quia per humilitatem propriee dispectionis ad sublimitatem 

debemus Deo devotee actionis aseendere. Et 

ibi quoque, sicut et in convalle, eedificavit altare Domino, 

ac nomen ejus invoeavit, quia et ut humiliemur in conspectu 

Domini, et ut sublimia virtutum opera faciamus, 

ntrumque divinee dignationis est donum : pro utroque illi 

gratiarum landes debemus offerre. Et quia semper in 

virtutibus esse debet ad altiora progressus, apte subditur: 

Perrexit_ate Abram vadens, et ultra progrediens ad merid/em.] 

Meridiana quippe plaga, unde sol ardentior mundum 

inlustrare consuevit, fervorem dilectionis mystice 

demonstrat, qua corda electorum, ne in return infimarum 

appetitu ae desiderfis torpeant, Sole justitiee desuper, videlicet 

Christo, inlucente semper accenduntur. Itaque Abraham 

videre ac nosse desiderans terrain qumn accepturus 

erat in possessionem, humana quidem curiositate perrexit, 

vadens et ultra progrediens ad meridiem: mystica autem 

significatione docuit sese ascendentem de virtute in virtutem 

continuum divinee dilectionis, sicut et omnes eleetos, 

semper agere profectum, donec ipeum videre donetur 

Deum deox_tm in Sion. 

Facla est autera times in terra, _c.] Post accepta promissa 

benedictionis, post ingressam terrain promissionis, 

post eediilcatum in ea altare Domino, post invocatum nomen 

illius,fame tentatur Abraham, et tanta fame, cujus gratia earn 

quam in promlssione acceperat, mox ut vidit et adiit, tero 

ram relinqueret; sed et Isaac, sed et Jacob, ac filii ejus simili

IN LIB. G_NESIS, CAP. XII. ]6| 

cogente necessitate eamdem promissionis terram relinquebant, 

et sicut Psalmista canit, pertransierunt de gentein 

gentem, et de regno ad populum alterum: quod non casu, 

sed superna utique provisione factum esse credendum est, 

ut et ipsi videlicet, et omnes ejusdem promissionis heredes 

intelligerent, ita se divinm benedictionis dona suscepisse, 

ut in hac tamen vita labor sibi et adflictio sustinenda tem- 

poralis, sed in futuro sit requies ac beatitudo expectanda 

perennis, ubi et hoc quoque daretur intelligi, quod ita 

terra Chanaan in possessionem sit promissa Abrahm ac 

semini ejus, ut hvec magis hcreditatem patrim ccelestis significet, 

de qua scripture est: Justi veto hereditate possidebunt 

terrain, et inhabitabunt in seculum seculi super 

earn. Quod de terra hujus seculi qu_e justis et injustis 

est communis dictum non esse constat, dum et in seculum 

seculi et a justis possidenda narratur. Promittitur ergo 

terra Chanaan Abraham et semini ejus, ac post longum 

laborem/Egyptive servitutis Jesu duce redditur, ut insinuetur 

mystice quia promissa nobis olim patria coelestis 

post adfllctionem exilli pr_esentis sit reddenda per Jesum 

Christum Domlnum nostrum. Sed et in eadem terra 

Chanaan filii promissionis numquam a laborando sire 

contra hostes certando cessabant, ut intelligerent, sicut 

prvefati sumus, aliam sibl mag]s patriam post hane esse 

qu_erendam, in qua veraciter benedictione ccelesti et requie 

fruentur _eterna: cui nimirum dispensationi divinm providenti_e 

congruit etiam hoc quod peregrlnans in 2Egypto 

Abraham periclitatus est propter uxorem, sed periclitanti 

ne lvederetur divina protectione subventum est, ut videlicet 

patesceret quia non solum generalia mundi mala, ut est 

fames, morbi, captivitas, justi cure reprobis in hac vita 

subiturl, verum etiam speciales ab ipsis reprobis essent 

tribulatlones passttri, pro quibus tantum omnibus ea quve 

reprobi non norunt pr_emia in futuro perciperent. Seo 

quitur: 

Cu_ prope esset _ ingrederetur JEgyptum, dkvit Sarai 

_vor/s_, _5c.] Nihil mentitus est Abraham quia uxorem 

VOI_ VII. M

I()_ COMMENTARII 

suam dixit sororem. Emt enlm et hoc, quia propinqua 

sanguine, sicut etiam Loth eadem propinquitate, cure fratris 

ejus esset filius, frater ejus est dietus. Itaque uxorem 

tacuit, non negavit sororem, conjugii tuendam pudicitiam 

committens Deo, et humanas insidias cavens ut homo, 

quoniam si periculum, quantum caveri poterat, non caveret, 

magis tentaret Deum, quam speraret in eum. Denlque 

factum est quod de Domino provsumsit Abraham, ham 

Pharao rex _/Egypti, qui earn sibi uxorem aeceperat, graviter 

adflictus, marito reddidit : ubi ahsit ut earn credamus 

alieno concubitu fuisse pollutam, quia multo est credibilius 

hoc Pharaonem facere adilictionibus maguis non fuisse 

permissum. Potest et hoe dici, quod juxta librum Hester 

uhi quoveumque muliemm plaeuisset regi, sex mensibus 

oleo ungebatur myrtino, et aliis sex quibusdam pigmentis 

et aromatibus utebatur, et tune demure ingrediebatur ad 

regem. Poterat fieri ut Sarai postquam placuit regi, dum 

per annum ejus ad eum pr_eparatur introitus, et Abrahm 

Pharao multa donaverat, et Pharao postea sit percussus a 

Domino, iUa adhuc intacta ab ejus concubitu permanente. 

IN CAP. XlII. Ascendit ergo _lbram de JE#ypto, Syc.] 

Australem plagam non _Egypti dicit_ sed terrve repromissionis 

: neque enim de 2Egypto ad austrum fecit it, r, quod 

quieumque fecerit, longius a terra repromissionis abscedit: 

sed 2Egyptum totam deserens, cujus partem adlerat, australem 

terrov repromisslonis plagam, qum proxima erat, 

primum conseendit. Notandum quoque juxta litteram 

quod et supra in 2Egyptum descendisse, et nunc de 

2Egypto ascendere memoratur Abraham, quia nimirum 

terra 2Egypti non solum terrov Chanaan, sed et ceteris 

mundi regionibus jacere perhibetur inferior, sicut e contra 

Sytharum regio aliis terrarum partibus fertur eminere sublimior: 

quod ex fluminum cursibus in halle aliunde defluentium, 

ex illa profluentium, facillime potest conjici. Congruit 

autem aptissime typicis sensibus, ut terra Chanaan 

altior sit 2Egypto, quia h0ee nimirum promissionem patrim

IN LIB. GENESIS_ CAP. XIII. 163 

cmlestis, ilia designat pressuras ae labores vitze praesentis. 

Nam hanc Dominus et promisit et dedit hereditatem 

Israhd populo suo: in ilia vero et Abraham periclitatus, 

quamvis eitissime a Domino tutatus, et progenies ejus 

gTavissimo est diutius servitio pressa, quamvis et ipsa ad 

ultimum mirabititer redempta, atque inde edueta est. A1tior 

ergo est terra repromissionis finibus 2Egypti, tametsi 

in proximo sita, quia etsi eommunem in hoe seeulo justi 

ac reprobi vitam foris agere videntur, marina tamen sublimitate 

devotae mentis c_li cives omnibus mundi hujus 

amatoribus antecellunt. Quod ergo dicitur de Abraham 

quia ascenderit de _Egypto, et cure suis omnibus venerit 

ad austrahm plagam, signifieat typice quod et ipse dum 

riveter in came, et omnes electi, filii videlicet ejusdem 

promissionis, ira cogitationem pro tempore ad cttranda 

eorporis necessaria deflectunt in infimis, ut mox expleta 

eadem corporis eura, ad contemplanda ea qu_e sursum 

sunt totam mentis intentionem revoeent, ac sese fervore 

dihetionis et luee gratite ecelestis a Sole justitiae quaerant 

innovari : hoe est enim mystiee aseendentes de JEgypto ad 

australem plag_m venire, expletis nos carnis necessariis, 

supernae lueis et caritatis profectum a Domino sedula intentione 

postulate. Tali namque voto ae proposito mentis 

ad cv_lestem nos patriam iter facere non dubium est: 

unde apte subditur, 

Rever_ est per iter quo venerat a meridle in Bethel.] 

Per merldiem nos quippe ad Bethel tendere est per lumen 

scientiav ecelestis, perque inspirationem intimi amoris ad 

ingressum domus Dei, quod Bethel significat, crebris 

bonorum Üperum gressibus properare; illius videlicet 

domus, quae sicut Apostolus ait, non manufacta sed est 

mterna in ccelis, quam videre desiderabat Propheta, cure 

dicebat : Domlne, dilexi decorem domus tua_, et loeum 

tabernaculi glori_ tu_e. 

Usque ad loe_m ubi _ fi_erat tabernaetdum inter 

Bethel et _4i, _e.] Notandum quod beatus Abraham pro- 

. rectus electorum itinere suo figurans, in Bethel quidem a 

M2

16_ COMMENTARI I 

meridie slve per meridiem reversus esse narratur_ nec 

tamen eamdem civitatem ingressus esse subjungitur; sed 

inter hanc et Ai pervenisse, ibique Dominum invocasse 

perhibetur. Qui locus orationis in monte esse positus 

supra memoratur, quia nimirum electi carnis adhue vinculo 

retenti, et in profeetu virtutum positi, tota quidem 

mentis intentione ad domum supernm habitationis pervenire 

satagunt, continuis bonorum operum gressibus 

ad hanc properare contendunt; sed necdum hanc intrare, 

necdum clves Regemque ejus in decore suo cernere possunt: 

verum inter acceptionem fidei, qua Domino consecrati 

sunt, et ingressum regni in quo eum videre desiderant, 

altitudinem bon_e aetionis quasi medium montis eximli 

_ verticem conscendunt. Ai namque sive Aggai, ut antiqui 

trans_tores nomen urbis illius posuerunt, interpretatur 

Qu_stio, sire Festivitas: quod videlicet nomen aptissime 

tempori congruit illo, quo quisque fidelium Domino consecratur 

saeramentis salutaribus : de quo admonens Apostolus 

ait: Nolite contristare Spiritum Sanctum Dei, in quo 

signati estis in die redemtionis. Quanta enim festivitas 

mentis est redimi a potestate tenebrarum, et inlustratione 

Spiritus Sancti signaculum veri Regis eflicl ? qum civitas 

invict_ fidei etiam qumstio potest reete vocari: per hanc 

enim sive electi Dominum, a quo longius aberraverunt, 

qu_erere didicerunt, sire ipse Dominus eos quasi ores suas 

bonus pastor se qu_sisse innotuit, juxta quod ipse ait: 

Filius hominis venit qumrere et salvum facere quod perlerat. 

.tEdificant autem sancti in pr_efato monte bon_v conversationis 

altare Domino, non aliud utique, quam suum 

corpus et animam, in quo et nomen ejus invocantj scientes 

se absque auxiUo nominis ejus nec viam justiti_e eccpisse, 

neque cursum boni propositi consummate valere. Hmc 

de loeo altaris Abraham idcirco diligentius explanare 

curavimus, ne quis putaret beatum Moysen histori_ 

gratia dillgenti_ et non potins intuitu spiritualis intelligentim 

tam solerter locum tabernaculi et altaris vel orationis 

ejus iterata narratione voluisse describere. Ubi et hoc

IN LIB. GENESlS_ CAP. XIII. ]65 

notandum, quod Abraham non in _E_vpto, sicut nec in 

ChaIdvea, sire in Haran, sed tantum in terra Chanaan, 

quam in promissione aceepit, vel feeisse altare vel Domihum 

invocasse describitur : quia nimirum non nisi in unitate 

fidei eatholic_e, non nisl in spe supern_ promissionis, 

perfecta opera faeere, ac digna Deo vota offerre valemus. 

Bethel autem ipsa est qu_e prius Luza vocabatur, et a 

Jacob, cure ibi dormiens e_]estia miracula atque aganina 

vidisset, Bethel nomen accepit; civitas sicut et Ai duodecimo 

circiter milliario ab Hierusalem sita euntibus 

Neapolim. 

_ed et Loth qui erat cure 4brain, _t gre#es ovium, 

uncle et facta est rixa inter pastores 9regura Abram 

et Loth, et cetera quibus ex ordine replieatur quomodo 

Loth at) Abraham salva caritate discessit, malente illo 

fratrem carissimum et sanctissimum a se corporaliter separari, 

quam cure scandalo et jurgiis infirmorum secure 

teneri: quem tamen a se eorpore separatum nequaquam 

ab intimo sure mentis amore separavit, sicut sequentia 

sacrm historim manifestissime probant : ubi eum ab hostibus 

capture strenuissime cure suis omnibus salvavit,, et 

merito quia nec ipse Loth opus virtutis ac fidei, quod 

cure fratre majore consueverat exercere, etiam separatim 

conversatus ulla in parte mutavit. 

Elevatis itaque Loth oculis_ vidit omnem circa regionem 

Jordomis, Syc.] Fertilitatem terrve laudat, slmul et incolarum 

notat impietatem, ut eo majori damnatione digni 

esse intelligantur, quod maxima Dei munera non ad fructurn 

pietatis, sed ad incrementum vertere luxurive: ubi 

etiam tacite laudibus beati Loth additur, quia in ipsa 

terra inter ipsos degens indigenas, neque ubertate soli 

divitis, neque exemplo cohabitantium potuit ullatenus a 

sure puritatis integritate corrumpi. Quibus autem peeeatis 

Sodomit_e fuerint subjugati, excepto illo infando quod 

in sequentibus seriptura commemorat, Hiezechiel propheta 

sufllcienter exponit, loquens ad Hierusalem: Ecce 

h_ec fuit iniquitas Sodom_e sororis tu_e, superbia, &c.

_ COMMRNTARII 

(Ezech. xvi. 49.) A quibus omnibus immunem fuisse 

. beatum Loth, et textus sacrre histori_e testatur, quem 

angelos hospitio recepisse, ac per eos a pereuntibus impiis 

ereptum esse declarat; et sententia beati Petri apostoli 

probat, qua dicitur : Et justum Loth oppressum a nefano 

dorum injuria et eonversatione eruit. Aspectu enim et 

auditu justus erat, habitans apud eos qui de die in diem 

animam justam iniquis operibus cruciabant. Quid enim 

boni meriti ei deesse poterat, qui justus apostolica voce 

astruitur? in quo pr_esentes non nisi justitiae famam 

audire valebant_ eujus oculis et auribus mundis audita 

ac visa proximorum facinora non nisi crueiatus et adflictio 

erant ? quod veto dicitur de co, quia recessit ab oriente 

ad Haran, significat et Mesopotamiam, unde jam dudum 

corporaliter Abraham dueente diseesserat; sed quia de 

proposito mentis ejus dubitare lector poterat utrumnam 

adhuc amore cognationis ac patrive teneretur, an jam perfecte 

quomodo Abraham et ipse de term et cognatione 

et de domo patris sui fuerit egressus, eumvit scriptura 

etiam de ipso specialiter intimare, quod ab illis locis atque 

incolis non solum corpore, sed et mente recesserit; atque 

ob fidem ac spem divinm benedietionis perpetuus ubicumque 

Abrah_e placuisset hospes ac peregrinus manere consenserit. 

Nam quia Haran, civitas ad orientalem plagam 

a term repromissionis sita sit, testatur scriptura, quze in 

sequentibus dicit: Profectus ergo Jacob venit ad terrain 

orientalem, cure utique de Bethel ad Harau iter fecisset. 

Dixitque Dominus ad Abram postquam divi_us est toth 

ab co, _yc.] Quidam codices habent, usque in seculum, 

cluod utrumque ex uno Grace% quod est __onion, al&v 

transfertur. Si ergo legatur_ usque in veternum, merito 

movet quomodo in sempiternum possidere valeat semen 

Abrahve terrain illam, cum humana conversatio in hac 

vita non possit esse sempiterna. Si vero legatur, in s_eculure, 

sieque aecipiatur, quemadmodum fidefiter tenemus, 

initinm futuri s_eculi a fine prvesentis ordiri, nil quvestionis 

movebit: quia etsi expulsi sunt Israhelit_e de Hierosoly-

IN LIB. GBNESIS, CAP. XIII. 167 

mis, manent tamen in alfis civitatibus terrve Chanaan, et 

usque in finem manebunt, et universa terra il|a cure Christianis 

inhabitatur, et ipsum semen est Abrah_. Potest 

autem etiam mystice dictum inteliigi beato Abrah_e, 

omnem terrain quam conspicis tibi dabo et semini tuo 

usque in sempiternum; quia regio patri_e emlestis, quam 

terra illa repromissionis figurabat, ita ab electis omnibus, 

semine videlicet Abrah_e percipitur_ ut in ea sine fine 

permaneant, juxta illud quod de igne holocausti dicitur 

in Exodo : Ignis est iste perpetuus qui numquam deficiet 

de altari. Neque enim ignis il|e materialis quo hosti_ 

cremabantur in "tabernaculo perpetuus esse poterat, cure 

et ipsum tabernacu|um, et ipsum altare, et ipsum sacerdotinm, 

etiam dudum ablata sint. Sed ignis dilectionis 

quo electi accenduntur ad offerenda Deo sacrificia orationum 

sive actionum bonarum numquam deficit de altari, 

id est, de cordibus eorum qu_e illo Moysaico altari designabantur: 

quia in hac vita divino fervent amore, et in 

futuro Deum videntes perfectius, ex toto corde, tota anima, 

tota virtute diligunt, et multa hujusmodi in eerimoniis 

legis invenies, qure cum perpetuo jure facienda sire mansum 

dicta sint, non tamen fuisse perpetua, nisi spiritualiter 

intellecta, probantur. 

Move'as igitur Abram tabernaculum suura, venit, _c.] 

Hebron eivitas est distans ad meridianam plagam ab 

Hierusalem millibus circiter viginti duobus, qu_e temporibus 

Moysi Arbe sive Chariatharbe, id est civitas Quatuor 

vocabatur, eo quod ibi tres patriarch_e Abraham, Isaac_ 

et Jacob sepulti sunt, et Adam protoplastus, ut in Jesu 

tibro scripture est, postea veto Hebron ab uno filiorum 

Chaleb sortita vocabulum est, ut ¥erba dierum narrant. 

Si quem" mover quomodo nune et ante tempora filiorum 

hoe appellatur nomine, intelligat ab Ezra sacerdote eum 

renovaret scripturam sacram, quae a Chald_eis fuerat 

exusta, hoc in loco vocabulum Ebl_)n addi potuisse, qualia 

multa in scripturis ab eo addita periti litterarum sanctarum 

reperiunt.

]68 OOMMENTARII 

.__dificavitque attare Domino.] Tertiumque hoc altare 

Abraham _edificat : primum quippe juxta locum Sychem, 

secundum inter Bethel et Ai _edificaverat. In quibus 

omnibus notandum quia nusquam ab eo sacrificium oblaturn, 

sed tantum nomen Domini invocatum scriptura 

commemorat; sed nee in scripturis sequentibus ullam 

Deo viefimam aut sacrifieium obtulisse reperitur, excepto 

uno ariete, quem pro filio obtulit holocaustum Domino, 

in quo Passio est Mediatoris Dei et homlnum apertissime 

figurata. Sed nee Isaac filius ejus aliquam Deo hostiam 

obtulisse, sed tantum altare Domino vedificasse legitur. 

Similiter et Jacob cure jubente Domino altare fecerit, 

nullas tamen victimas maetasse reperitur_ excepto cure, 

relicta terra repromissionis, _Egyptum propter Joseph 

erat ingressm_s. Tune etenim perveniens Bersabee, mactatis 

ibi vietimis, Dei adse oraculum accepisse perhibetur : 

quarum tamen ibi et species reticetur et humerus : neque 

ullam exinde usque ad tempus Paschve, quod in _Egypto 

in agni sanguine immolatum est, oblata Deo hostia a 

patribus per tot annorum curricula invenitur. Quid est 

ergo quod a tempore repromissionis fact_e ad Abraham 

usque ad tempus datm legis null_e offerebantur vietimm, 

preeter unam solummodo, quam pro filio pater immolavit 

in figuram Dei Patris, qui proprio Filio suo non pepercit, 

sed pro nobis omnibus tradidit eum, et tanta postmodum 

in lege copia victimarum quotidie non cessabat offerri, nisi 

quia manifeste pr_esagabatur, quod gratia et veritas qu_e 

Abraha_ et semini ejus erat promissa, non in oblationibus 

hostiarum, sed in Christi erat passione mundo reddenda ? 

per cujus fidem ac sacramenta passionis non solum nos, 

sed et illi qui ejusdem passionis tempora pr_ecesserunt: 

salvi facti sunt justL Cui figurm astipulatur quod Melchisedeeh 

saeerdos Dei exeelsi, qui temporibus patriarcharum 

fuit, non sanguinem victimarum, sed panem et 

vinum Domino legitur obtulisse, et non legalis saeerdotii, 

sed evangeliei formam pr_etulisse: qui etiam ipsum Abraham, 

cui benedictio, et in quo benedictio omnium gentium

IN LIB. GENESIS_ CAP. XIV. ]69 

erat promlssa_ benedict, ut per omnia patesceret quia promissio 

parr/bus data non per cerimonms le_ Moy_, 

sed per _t_m esset Dominie_ passionis implenc_. 

IN CAP. XIV. Factum est autem in illo tempore ut 

Amraphel rex 8emuzar, _yc.] Quibus refertur quomodo Chodorlachomor 

rex _Elamitarum, id est, Persarum, cure sociis 

sibi regibus contra Pentapolim bellum agens vicerit, quasque 

gentes, cure ad hoc certamen properarent, sibi itinere 

occurrentes peremerint. Non est autem putandum h_ec 

sacrm auctorem scriptur_e historici tantum studii gratia 

memori_e mandasse, et non intuitu potins commendand_e 

nobis grative ccelestis, docet namque nos per victor:ram 

Abrah_e, qua tantos reges cure paucis superavit; qu_e sit 

virtus fidei, qua erat ipse munitus ; quanta gratia benedictionis 

divinve, qua erat prveditus : qula modo per eamdem 

fidem sancti postmodum nascituri, devicturi regna, operaturi 

justitiam, adepturi essent promissiones. Sed et alia 

permagna, neque ullatenus pr_etereunda causa est, quorum 

pugna regum, et Sodomorum primo fuga, ac post ereptio 

scriberetur, quos etiam in sequentibus ccelesti ira penitus 

constat esse subversos. Videns quippe eorum scelera 

Dells, primo h_ec cvede hostifi et captivitate corripnit :sed 

mox per fidelem suum famulum ab eadem eos captivitate 

cure omnibus qu_e erant capta eripnit: et hoe ob gratiam 

beati Loth, qui inter eos fideliter Deo servivit, ut taft dono 

divime protectionis adjuti, ac liberati de malls, discerent et 

ipsi relictis erroribus Deo servire, ejusque ad bona opera 

sequerentur exemplum a quo et per quem Dei sunt gratia 

salvati. Verum quia nec ipsi, nec correptionibus divinis, 

nec donis a sua iniquitate voluere corrigi; quin potins 

prisc_e scelerapravitatis recentibus quotidie accumulaverunt 

flagitiis_ restabat ut ira ccelesti perpetuo damnarentur, 

cujus correptionis ac punitionis ordo usque hodie, immo 

\ usque in finem sveculi erga impios et peccatores eodem 

lis c_lestibus curant emendari, postmodum ccelesti ultione 

,,,,\moo °oo oum noo


damnantur. Taliter et ipee mundus stature suum sine fine 

consumet, dum homines per orbem universum et ad dona 

superna ingrati et ad flagella insensibiles perdurantes, 

subito novissimi examinis turbine ad mternum rapientur 

interitum. Quod vero dicitur, omnes hi convenerunt in 

vallem silvestrem quw nunc est mare salsum, pra_o_upando 

perstringitur ubi sit pngna pemeta. Nam subsequenter 

explicatur qum sit causa duellii, quove itinere 

hostilis exercitns quanta stmge patrata illo advenerit: ut 

quo major ostenditur virtus adversariorum, eo fortior appateat 

tides Abraham, per quam horum robur omne facillime 

confregit. Vallis autem silvestris ipsa est regio in qua 

tune Pentapolis, id est, provincia Sodomomm et tinitimature 

erat civitatum, nunc autem superfusis post incendium 

de Jordane, mare Salis, sive mare Mortuum in scriptura 

sacra; ab historicis autem Grmcorum lacus Asfalti, id 

est, bituminis appellatur, et est inter Hiericho et Segor. 

Percusseruntque Raphaim in Astarothcarnaim, _yc.] 

Raphaim Hebraiee, Greece dicuntur Gigantes: singulari 

autem numero Rapha Gigans voeatur. Terra vero eorum, 

quve vocabatur Astarothcarnaim, in supercilio emt Sodomorum. 

Denique usque hodie vicus trans fluenta Jordanis 

Carnea dictus ostenditur. Interpretatur autem Astarothearnaim 

Ovilia eornuum, quia nimirum fortium erant mansiones 

vircanam. Sava autem civitas Emiorum super regionem 

posita Sodomorum, qu_e usque hodie sic vocatur. 

Quod vero additur Cariathaim, interpretatur Civitas 

eorum ; etest sensus, pereusserunt et Emim in Save civitare 

eorum, sicut et Septuaginta Interpretes transtulerunt. 

]_mim sane sieur et Zuzim gentem fuisse fortissimam, etiam 

ipso nomine probatur. Zuzim namque Terribiles, Emim 

dieuntur Horrendi. 

Et Horreos in montibus Seir.] Hos quidem montes cure 

finitimis regionibus sequenti post h_ec tempore tilii Esau, 

qui vocabatur et Seir, eo quod esset pilosus, ejectis Horreis, 

possederunt: non tamen ipse, ut verisimile videtur, 

sed alter erat Self, a quo montes Seir vocabulum accepe- 

3

IN LIB. GENESIS, CAP. XIV. ]71 

runt: patrlareha videlicet Horreorum, de cujus stirpe 

Esau accepit uxorem, dicente scriptura in sequentibua, 

Esau accepit uxores de filiabus Chanaan, Ada filiam He]am 

Hethei, et Oolibama filiam An_v filii Esebon Evh_ei. Qu_ 

autem vel unde h_ec progenies fuerit_ paulo post aperitur, 

cure, enumerata stirpe Esau, ira concluditur : hi duees Oolibama 

fili_v An_ uxoris Esau isti filii Esau, et hi duees 

eorum ipse est Edom; statimque novus subjungitur titulus 

quod dicitur : isti filii Seir Horrei habitatores terr_ Lotham 

et Sobal et Sebeon. Et post pauea: Et hi filii Sebeon 

Achia et Anam. Iste est Ana qui invenit aquas calidas in 

solitudine cure paseeret asinos Sebeon patris sni, habnitque 

filium Disan, et filiam Oolibama. Cure ergo Esau uxorem 

habuit de genere Horreorum_ Oolibama filiam Ana filii 

Sebeon filii Seir, constat utique quia montes Seir, in quibus 

Horrei percussi sunt, non ab Esau qui longe post 

natus, ea loca possidere empit, sed a Seir patriarcha 

eorumdem Horreomm nomen accepit. 

Reversique sunt, et venerunt ad fontem Mesphat. !psa 

eet Gades.] Mesphat interpretatur Judieium: unde vetus 

trans]atio modo dicit apertius, venerunt ad fontem judicii. 

Dicitur autem et hoc per anticipationem, cure longe post 

illud nomen locus aceeperit, eo quod ibi Dominus egressum 

ex _Egypto populum judicaverit. 

Et percusserunt omnem regionem Amalechitarura.] Superiori 

versu jungendum est, ut intelligatur juxta Caries 

Bame caesura esse populum Amalech, ubi aceubuit Maria, 

et Moyses rupe percussa aquas sitienti populo de petra 

produxit. Quod veto sequitur : 

Et Amorr_um qui habitabat in Asasou Thamar,] Ad 

alium locum pertinet, hoc est oppidum quod nune vocatur 

Engaddi, balsami et palmamm fertile : unde Asason Tlramar 

Urbs palmarum interpretatur. Thamar quippe Palma 

dieitur. 

JEt direxerunt contra eos aciem in valle silvestri.] Pro 

valle silvestri in Hebrveo habet, in valle Seddim, quod significat 

ammna et nemorosa loca. Talis enim erat Penta-


polis qua_ propter malitiam inhabitantium non solum 

ignibus absumi, sed et aquarum abysso meruit a cunctorum 

viventium intuitu in perpetuum abseondi. 

JEt ecce unus qui evaserat, nuntiavit _4trram Helrreeo.] 

Patet ex hoe loeo quia errant nlmium qui gentem Hebr_eorum 

a nomine Abraham esse eognominatam quasi Ebream 

putant, cum et ipse Abraham Hebr_us appellatur; videlicet 

ab Heber filio Jectan, cujus temporibus linguarum 

divisio facta est. Interpretatur autem Hebrveus Transitor, 

quod fidei ac meritis Abraham manifeste congrult. Transcendebat 

namque desideria temporalia, et de prmsenti 

sveculo ad futura gaudia transire festinabat. Sanctus 

etenim habitator terr_e non est, sed viator et advena, dicens 

ano Conditori, quoniam incola ego sum apud te in terra 

et peregrinus sicut omnes patres mei. Non enim frustraj 

cure ambo fratres Abraham videlicet et Loth de Heber 

stirpe descenderint_ non tamen ambo Hebrvei, sed Abraham 

solus voeatus est ; et hoc quoque nomen nascenti ex se 

Dei populo reliquit; sed quia ipse perfectius mundum 

transeat, ejusdemque transitus quasi hereditarium jus suos 

transmisit in posteros, designatur ex cognomine quid amplius 

fratre percepisset in munere. Et apte Abraham hoc 

loco primum Hebr_us, id est, Transitor appellatur, cum 

fratrem perielitantem ab hostibus erat erepturus, ut scriptura 

tacite intimaret, quia illorum proprie est alios a periculls 

tentationum sua vel doctrina vel intercessione salvare, 

qui non ipsi tentamentis vitiorum enerviter succumbere, 

sed hwc alacri animo transcendere norunt. Liberavit autern 

Abraham Loth fratrem suum virum Deo devotum ab 

hostibus, liberavit et Sodomitas homines Deo multum 

odiosos, ut mystice pr_efiguraretur quia per merita et 

intercessiones ejus s_epe et electi in populo Israel, et 

reprobi de temporalibus essent marls erudiendi: cum non 

nisi electi solummodo ab _eterno possint interitu salvari. 

Notandumque quia manente adhuc, nec punita provincia 

Sodomorum, et propter reprobos Loth justus temporalibus 

est damnis adflictus, et propter Loth justum reprobi sunt

IN LIB. OENI_S|8_ CAP. XIV. 173 

a temporalibus _erumnis, Deo miserante, subducti. At 

ubi reprobis civibus judicinm ultimve districtionis incubuit, 

tunc nec justus sceleratorum Peenis ullatenus adtingi, neque 

mlrabili ejus salvationi pravorum quispiam valuit partieipail, 

sed soli tune boni salvati, soli sunt pravi perdifi : in 

quo liquido mundi totius, et status est expressus, et finis, 

quia nimirum in hac vita nonnumquam et propter malorum 

vieiniam temporaliter aflliguntur boni, et propter vieiniam 

bonorum eripinntur ab adversitatibus temporaliter mall. 

At in artieulo ultimi examinis soli a_ternaliter perdentur 

iniqui, soli sine fine liberabuntur justi. 

Quod cure audisset Abram capture videlicet Loth fratrem 

suum, dyc.] Miraculum quidem est divin_e potentia_ permaximum, 

quod cure cohorte tam modiea tantam hostium 

stragem fecerit Abraham, sed altius sacramentum fidei, in 

qua nobls spiritualis est pugna superanda, continet humerus 

ilh militum cum quibus superavit. Erant quippe trecenti 

decem et octo, quo nimirum numero signum victoriosissimm 

crucis et nomen Salvatoris nostri Jesu Christi, 

per quem hoc in munimentum nostrve salutis eonseeratum 

est, designatur. Si quidem apud Gra_cos trecenti per T 

litteram notantur, qu_e in erucis figuram aptatur. Nam 

si apicem in medJo recepisset, non figura crucis, sed ipsum 

jam signum crucis manifeste cerneretur expressum. Decem 

veto et octo apud eos per I. et H. quve in nomine Jesu 

prima_ sunt litterm notantur : ed ideo cure trecenti deeem 

et octo Greece notantur, non multum distat ab eo ut crux 

Jesu legi possit. Bene ergo in trecentis deeem et oeto 

sociis vicit hostes, ac fratrem liberavit Abraham, ut mystice 

figuraret nasciturum de suo semine eum, qui per passionem 

crucis mundum a morte revocaret; et ipse quoque 

nomine Salvatoris, id est, Jesus, sublimis atque 0toni 

mundo colendus emineret: sed et omnes qui ad salutem 

pertinerent, non nisi per hoc signum venerabile, Perque 

nomen ejus terribile salutem esse consecuturos. 

JEt persecutgs eat eos usque Dan, 3yc.] Cuneta sacri 

eloquii series mysticis est plena figuris, nec tantum dietis


et factis, scd et ipsis in quibus agitur locis ae temporibus 

congruit illud apostolieum, quia omnia in figura eontingebant 

illis, scripta sunt autem propter nos. Dan interpretatur 

Judicium, Hoba Condemnatio, Damascus Sanguinis 

poculum. Persequens ergo hostes Abraham invenit in 

Dan, et incautos securosque nocte percussit eos, qui usque 

ad id locorum saevissc gloriantes, quasi capta prmda la_tabantur; 

quia peccatores quique et in hujus vitro divitiis 

atque in oppressione innocentium se extollentes usque ad 

discrimen divini examinis de suis gloriari permittuntur 

operibus; sed cure cmcitate improvida, quasi in media 

noete positi, dixerint pax et securitas, tunc repentinus eis 

superveniet interims : unde bene dicitur percussisse, persecutosque 

eos essc usque Hoba, id est, Condemuationem, 

quae non alia eondemnatio, quam repentini et eeterni interltus 

debet intelligl. (_um est, inquit, ad leevam Damasci. 

Damascus, ut diximus, interpretatur Sanguinis poculum: 

quo nomine delectatlo vitiorum recte significatur. Quid 

enim deleetatio peccati, nisi sanguinis est poculum, cure 

quis ea qu_e carnis sunt et sanguinis absque ulla retractatione 

complere studuerit? Et est Hoba ubi percussit 

adversarios Abraham ad hevam Damasci, quia danmatio 

quae impios punitura est_ in poeuam eos perpetuam cure 

diabolo et angelis ejus, qu_e per l_evam solet designari, 

retrudet. Est autem Damascus urbs nobilis Foenicis et 

Syri_e quondam totius metropolis. Dan quoque Foenicis 

olypidum erat terminus Judm_e provincise eontra septentrionem 

ubi hodie Paneas, quae quondam Ca_aarea Philippi 

vocabatur: unde et Jordahis sortitus est vocabulum, qui 

fluit de Libano. Dan quippe unus est de fontibus ejus ; 

alter vocatur Jor, quod interpretatur Rivus. Duobus ergo 

fontibus qui haud procul a se distant in unum rivulum 

ftederatis, Jordanis deinceps appellatur. 

,,It veto Melchisedeck re_eSalem l_roferens panem et vinum, 

_yc.] Notandum primo in hac lectione quia pra_monatraverant 

patriarcha_ quod praedicant apostoli: Et si quid 

patitur, inqult Paulus, unum membrum, compatiuntur

IN LXB.O_.NZSlS,CAP. XIV. 175 

omnia membra: sive gloriatur unum membrum, congaudent 

omnia membrs. Patiente quippe Loth adversa, compassus 

est Abraham; gaudentibus illis de ereptione ac 

victoria sua, eongratulahatur Melchisedech, ac vineentem 

eum, qui pro fraternis a_rumnis sese periculo dederat, 

e_lesti benedietione perfundit : nec solummodo hominem 

victorem, sed et largitorem victoria._Dominum digna laude 

m%_aiilcat,juxta iUud Evangelicum : Videant opera vestra 

bona, et glorifieent Patrem vestrum, qui in ecelis est. Deinde 

intuendum quod post certamen et vietoriam benedieitur 

Abraham ; et hoe a Rege ac sacerdote Dei altissimi : 

quia etnos omnes ad promissionem patria_ coelestis pertinemus, 

post labores bonorum operum beaedietionem 

expectamus regni perennis, quod nobis paratum est ah 

origine mundi per Regem et saeerdotem magnum, Mediatorero 

videlicet Dei et hominum Jesum Christum ; de cujus 

regno quod habet eovequale et eo_eternum cure Patre dieit 

in psalmo: Dixit Dominus Domino meo, Sede a dextris 

meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum, 

et cetera : de eujus sacerdotio in quo sese obtulit hostiam 

Patti pro nobis, subdidit in eodem psalmo dicens : Juravit 

Dominus, et non po_nitebit eum, Tu es saeerdos in veterhum 

secundum ordinem Melehisedech. De cujus expositione 

versus et saeerdotio ac regno Domini Jesu Christi, 

qaod in Melchisedeeh figuratum est, ideo nostram parvitatem 

hoc in loeo brevissime loqui ac tractate oportet, 

quoniam Apostolus maximam partem Epistola_ ad Hebr_eos 

de his sublimisshne disputando atque explanando eomplevit, 

tantum vestigia ejus sectantes pauca de plurilms 

quve iUe posuit hie inserere commodum duximus. Itaqne 

Melchisedech Dominum Salvatorem significat : primum 

quidem, ut Apostolus air, qui interpretatur Rex justiti_, 

deinde autem Rex Salem, quod est Rex pacis: quibus 

verbis beatus Apostolus ita figuram Melchisedech qualiter 

sit inteLligenda demonstrat, ut etnos apertissime doceat 

in litteris Testamenti veteris non solum return sed et 

nominum significationes qua_rere. Sieut ergo Melchise-


dech vocabulo suo et persona sua Re.gem justltim Chrlstum, 

ita etiam vocabulo suae civitatis ecc]esiam sanctorum, civitatem 

videlicet magni Regis figurate denuntiat; de qua 

seriptum est: _t faetus est ill SaIem, id est in pace locus 

ejus. Salem autem ipsa est qum postea Hierusa|em dicta 

a David rege, totius Jud_e_e provinei_e metropolis facta est, 

eo quod ibi locum Templi emerit, et impensas struetur_e 

Sa]omoni fiIio dere]iquerat_ qu_e videlicet cuneta et aria 

innumera qu_e de eadem civitate facta re| dicta ]eguntn__r, 

ad eeelesiam pertinere cunctis legentibus patet. Qui etiam 

gencre suo sacrifieii sui, eujus et Abraham dum benediceret 

participem fecit, oblationem Novi Testamenti pr'oemonstravit, 

quam Dominus noster in saeramentum sui eorporis 

ac sanguinis et ipse primus obtulit, et ecclesi_e semper 

in remissionem peccatorum offerendam reIiquit : in cujus 

partieipatlone singulari Drones promissionis filios benedicendos 

ease perdoeuit: adeo ut nemo absque hujus consortio 

vita_ consors possit esse perennis: nisi enim manducaveritis, 

inquit, carnem Filii hominis, et biberitis ejus 

sanguinem, &c. (Joan. vi. 54.) In magni ergo significatione 

Sacramenti Melchisedech sacerdos benedixit Abrahve, 

proferens ei partem sacrificii, quod Domino in pane et vino 

obtulerat: typice nimirum insinuans, quia non selum nos 

qui post passionem Dominic"am in came venimus, sed et 

ipse Abraham qui acceperat repromissiones, et omne semen 

ejus electum per oblationem esseDominic_e passionis _eterna 

benedictione donandum. Et quidem idem Abraham audierat 

a Domino: Et benedicam tibi, et magnificabo nomen 

tuum, erisque benedictus. Audierat: Atque in te benedicentur 

univers_e cognationes terr_e ; sed priusquam ullus 

ei filius, qui ejusdem benedietionis esset coheres, nasceretur 

; priusquam aliquam Deo hostiam pro donata benedictione 

gratias acturus offerret, occurrit Melchisedech rex 

Salem proferens panem et vinum quve Deo obtulerat, et 

benedixit el, ut patenter intelllgeret quia promissam sibi 

benedictionem per Regem justiti_e et auctorem summs_ 

pacis, per pontificem eximium, per sacriiicium mysticu_

IN LIB. GENESIS, CAP. XIV° 177 

panis et vini, esset cure omni suo semine percepturus. Non 

ergo glorientur Jud_ei de sacerdotio Levitico contra Christianos, 

cure illi victimas carninm, nos panem et vinum 

Domino offeramus. Nostrum namque et tempore et dignitate 

sacrificium pr_estat: tempore videlicet, quia prius hoc 

obtulit Melchisedecb, quam iUud Abraham vel qui ex co de 

stirpe Levi venerc pontifices: dignitate autem, quia de 

hoc non de illo dictum est ad Dominum Christum a Patre : 

Tu es saeerdos in _eternum secundum ordinem Melchise- 

decb. Quod et ipso opere esse completum, et nunc in toto 

orbc manii'estum, non nisi stultus ct implus ne_at. Constat 

ergo majorem fuisse Melchisedech sacerdotem Abraham 

patriareha. Sine ulla enim contmdictione, ut Apostolus 

air, quod minus est a meliore benedicitur. Majus sacrificium 

Melchisedech hostiis qu_e in sequentibus obtulisse legitur 

Abraham : quia hoc Dominus Chrisms, illud Aaron : hoc 

novi testamenti saccrdotes, illud veteris erant oblaturi. 

Unde ct bene subditur : Et dedit ei decimas ex omnibus. 

Quod multum subllmiter intellexit atque exposuit Apostolus; 

ut dccimas ei daret Abraham non solum pro se, 

verum etiam et pro omnibus eis qui ex se erant nascituri, in 

quibus fuerunt et ipsi sacerdotes qui decimas erant accepturi 

a populo : Per Abraham, inquit, et Levi qui decimas 

accepit decimatus est: adhuc enim in lumbis patris erat 

quando obviavit ei Melchisedech, Sicut ergo prmcellebat 

tribus Levitica, id est, sacerdotalis populus, a quo decimas 

accipiebat ; sic et ipse sacerdotibus ac Levitis pr_ecellebat 

Melchisedech, quando ab eis in patre Abraham accepit: 

adhue enim in lumbis erant. Abraham quippe hoc loco 

populum Israel cure suo sacerdotio designat, porto Melchisedech 

Mediatorem Dei et hominum cure sacerdotio 

quod et heredibus Novi Testamenti reliquit, singulariter 

exprimit: Et benedieitur, ae decimatur a Melchisedech 

Abraham, quia ipsi etiam qui in lege ac Levitico sac,rdotio 

prmcipui extiterunt,non nisi a Domino Jesu Christo benedicerentur, 

non nisi ad eum cuncta qu_e habere poterant 

virtutum referrent, et h_ec ipsins fuisse grati_e confiteren- 

VOL° VII. N

178 COMMENTA.RII 

tur, salvi esse potuerunt: unde et Petrus, clarescente jam 

gratia Evangelil", quasi sacerdotio quod secundum ordinem 

Melchisedech promittebatur futurum, ait _emulatoribus 

observanti_e legalis : Quid tentatis Deum imponere jugum 

servitutis super cervices discipulorum, quod nequc patres 

nostri, neque nos portare potuimus ? sed per gratiam Domini 

Jesu credimus salvari quemadmodum et iUi. Dedit 

ergo Abraham decimas ex omnibus Melchisedceh sacerdoti, 

a quo benedictionem aceeperat: quia nimirum quod iUe 

melioris intellexit sacerdotii typum et imaginem quam ipse 

prmferebat ; hoc est quod ipse legalis, iUe pontificatus 

evangelici figuram gerebat. Ipse enim temporale sacerdotium 

quod per successiones pontificum servaretur ex se 

erat generaturus; iUe neque initium sacerdotii neque finem 

neque prmcessorem neque successorem habuisse legitur: 

nnde convenienter imaginem pr_fert illius cui dictum est: 

Tu es sacerdos in seternum secundum ordinem Melchise- 

dech. H_ec de Melchisedech paucis mint dicta prout nostro 

operi suflicere videbantur. Ceterum qui plene de illo, 

deque eis qu_ figumvit ille sacramentis scire desiderat, 

totam ad Hebr_eos Epistolam sedulus ]egat. 

Dixit autem re_ Sodomorum ad Abram: Da mild ani- 

mas, _c.] Diligenter notandum, et ad exemplum vitro 

moralis trahendum, quod Abraham qui quasi necessitatibus 

proximorum veraciter compatiens, pro liberando Loth se 

periculo obtulerat, quasi Deo devotus sacerdoti a quo 

benedicebatur decim_:_ dederat: ipse quasi peclmlarum 

contemtor, aliquid de pr_eda quam erlpuerat, etiam cure 

rex cui vicerat obtulisset, accipere renuit. Quasi justiti_ 

amator militibus qui secure pugnaverant suas partes distribuere 

non neglexit. Merito _ conscientia ut ad 

arcem virtutum pervenire ocius possit, novis semper grati_ 

supem_ beneficiis adtollitur. Uncle recte his ita transactis 

confestim dono cc_lestis oraculi ac divin_ benedic- 

tionis compos eflicitur, qu_ sequentis libri melius lectione 

consideranda et pertmctanda servemus.

IN LIB. GENESIS_ CAP. XV. I_9 

LIBER QUARTUS. 

IN CAP. XV. His ita{l_ tra_actia, factus est sermo 

Dornbd ad .4brain per _, $yc.] Benedictionem quam 

a sacerdote Melehisedech perceperat Abraham, hanc per 

se Dominus ipse confirmat. Dixerat quippe saeerdos : Et 

benedictus Deus excelsus, quo protegente hostes in manibus 

tuis sunt. Dicit Dominus : Ego protector tuus sum. 

Dixerat sacerdes: Benedictus Deus exeelsus; Dicit ipse 

Deus: Et merces tua magna nimis. Mercedem autem 

dicit, non tantum dilectionis, q_mm fratri in anT1stia 

posito exhibuerat ; sed et totius dflectionis, qua ipsi Domino 

ex quo patriam parentesque deseruerat, integro ex 

corde servierat. 

Dizitque Abram: Domine Deus, quid dabis mild, _ye.] 

Non quasi dubius de promissis Dei, titubat ; sed simpliciter 

inte_rrogat quam sit mercedem a Domino pereepturus, 

qui filium non habens, in quo herede ae tmrtieipe divin_e 

promissionis exultet, vernaeulum suum potius sit habitutus 

heredem. Voeabatur vernaeulus/lie duobus nomi- 

nibus, id est, Damascus, Elieser, a quo Damaseum eivitatem 

et eonditam aitmt et mmcupatam. Favens autem 

desideriis Abrah_e Dominus, et bane illi quam qu_erebat 

mereedem promlsit, cure protinus subjunxit: 

Non erit kic heres tuus, _c.] Quod de Isaac et semine 

ejus dictum ratio probat; de quo postmodum audivit: 

Quia in Isaac voc_bitur tibi semen. Neque enim filii eoneubinarum, 

etsi Abralaee semen sunt, hereditatis ejus partieipes 

esse potuerunt; et quoniam ad hane hereditatem 

I)eo dileetam in qua proteetio divina, et merees esset 

magna futura, c_lestes solum animve pertinent, apte subneetitur: 

Eduadtque eum foras, et air illi: Euspice e_elum,_e.] 

Stellis enim reete eomparantur justi et eleeti; non sohtm 

quia sicut stell_ ab hominibus dinumerari nequeunt; 

verum etiam quia e_elesti sunt felieitate sublimes, quia 

N2

!80 COMMENTARII 

abjecta vitro hujus et intima desideria magna mentis sublimitate 

transcendunt; quia inter reprobos lucent tamquam 

lumlnaria in mundo, verbum vitro contincntes. De qualibus 

et in fine recte dici possit: Stella autem a stella 

differt in claritate, sic et resurrectio mortuorum. Quod 

autem ait: Sic erit semen tuum, non de illis solum dicit 

electis, qui de ejus stirpe corporaliter eraut nascituri ; sed 

etiam de nobis, quibus ab Apostolo dicitur: Si autem vos 

Christi, ergo Abrahm semen estis. Unde bene primum 

intro poaitus audivit: Sed qui egredietur de utero tuo 

ipsum habebis heredem. Propter eos videlicet qui ex ejus 

semine prodeuntes, etlam promissm benedictionis ac hereditatis 

eraut coheredes futuri. Postmodum veto educens 

foras eum, numerare stellas, si possit, imperat; sic erit, 

inquiens, semen tuum: propter eos nimirum, qui non ex 

ejus utero procreandi ; sed ad ejus tamen erant semen ex 

toto orbe colligendi; juxta quod in evangelio credentl 

centurioni, qui non carnaliter, sed spiritualiter ad semen 

Abrahm pertinebat, ait ipse Dominus : Dico autem vobis, 

quod multi ab oriente et occidente venient, et recumbent 

cum Abraham, et Isaac, et Jacob, in regno co_lorum. 

Eduxit enim eum foras ut in latitudine totius orbis semen 

se benedictionis accepturum esse disceret. Suspicere 

ccelum jubet, et numerare stellas, ut in ccvlesti patrla se 

hae hereditate locupletandum ease cognosceret. 

Oredidit Deo, et retmtatum est illi ad justitiam.] Hujus 

sententia_ meminit Apostolus, propter Dei gratiam eommendandam, 

ne cireumcisio gloriaretur, gentesquc ineircumcisas 

ad tidem Christi nollet admitti: hoc enim 

quando factum est, ut credenti Abrahm deputaretur tides 

ad justitiam, nondum fuerat circumciaus. Reputatur ergo 

tides ad justitiam, non otiosa et nuda, sed ea qum per 

dilectionem operatur; reputatur et ca qum etsi necdum 

operandi tempus habet, perfectam tamen operandi voluntatem 

habet. Reputata eat namque tides htronls ad justitiam, 

qum etsi instante morris articulo, nullum operandi 

tempus habere pot&t, adeo peffecta tamen ab inapoctore

IN LIB. GENESIS, CAP. XV. 181 

cordls judicata est, ut ipso die in habitatione Paradisi cum 

ipso remunerata sit. Reputata est tides Cornelii ac domus 

ejus adjustitiam, adeo ut etiam ante lavacrum regonerationis, 

donum Sancti Spiritus acciperet; quia nimirum 

mox concepta in corde, parata ad operandum per dilectionem 

erat. Sic et tides Abrahve quantum sufllceret 

reputari ad justitiam probavit, cure parata erat etiam unicure 

tilium ad prveceptum Domini, in holocaustum offerre. 

Justus ergo ex fide vivit ; illa nimirum tide, qu_e parata 

est per di]ectionem operari, et si habet tempus, operatur. 

Dixitque ad sum : Ego Dominus, qui eduxi te de Ur 

C]mld_orum, _c.J Quidam Ur nomen loci esse autumant, 

sed quia Ur interpretatur Ignis, magis intelligendum est 

juxta traditionem Hebr_eorum, ut et supra diximus, de 

igne Chalcheorum ereptus sit, qui eum, dum ignem, quem 

ipsi pro Deo colebant, colere atque adorare respuisset, 

ignibus consumere voluerint, sed Deo ilium protegente 

hoc perficere nequiverant. 

At ille air: Domine Deus, unde scire possum, gyc.?] Non 

est putandus Abraham postquam credidit Deo, et reputaturn 

cst illi ad justitiam, in tide defecisse, ut diceret: Domine 

Deus, unde scire possum quod possessurus sim earn ? 

Non enim quasi adhuc ineredulus, signum cui credat inquirit, 

sed obsecrat ut ei rei quam crediderat, aliqua similitudo 

adhiberetur, qua ejus modus agnosceretur ; unde significantins 

vetus habet translatio: Dominator Domine, 

secundum quid sciam quia heres ejus ero ? sicut non est 

Virginis Marive diflidentia cure ait: Quomodo tier istud, 

quoniam virum non cognosco ? quod enim futurum erat 

certa esse, modum quomodo fieret inquirebat. Et hoc 

cure qu_esisset audivit. Denique ethic similitudo est data 

de animalibus, juvenca, et capra, et arlete, et duabus volucribus, 

turture et columba, ut secundum heec futurum 

sciret quod futurum esse non ambigebat : sequitur enim : 

Respondens Dominus : Sume, _, mihi vaceam tdennem, 

_e.] Sire enim Per juveneam signitieata sit plebs 

sub jugo legis posita; per capram eadem plebs Peccatrix


futura, per arietem eadem plebs etiam regnatura. Propterea 

trina dicuntur l_ec animal:m, quia tertia _etate seculi 

populus ille adolevit, ac terrain repromissionis intravlt. 

Prima quippe vetas ab Adam usque ad Noe, secunda a Noe 

usque ad ipsum Abraham, tertia ab Abraham usque ad 

David; in qua de 2Egyptia servitute salvatus, atque in 

terra promissionis populus ille translatus est. Sire affud 

aliquid convenientius ista significent; hullo modo tamen 

dubitaverim spirituales in eo prvefiguratos additamento 

turturis et columbve; et ideo dictum est : ayes autem non 

divisit : quoniam carnales inter se dividuntur ; spirituales 

autem hullo modo; sive a negotiosis conversationibus 

hominum se removeaut, sicut turtur ; sire inter ilias degant, 

sicut columba ; utraque tamen avis est simplex et 

innoxia, significans et in ipso Israelitico populo, cui terra 

ilia danda erat, futuros individuos populDs promissionis, et 

heredes regni in _etema felicitate mansuri. 

DescenderunCque volucres sul_er cadavera, _e.] Divisse 

volueres hve, quve super ea qum erant cadavera descenderunt, 

non boni affquid, sed splritus indicant aeris hujus 

pasture quemdam suum de carnalium divisione quverentes; 

vel certe carnales ejusdem populi adversarios, qui juxta 

eonsilium Baiaan ariofi, de sceleribus eorum oecasionem 

sibi victorim aueupaffantur, de quibus dicit Propheta: 

Velociores fuerunt perseeutores nostri aquifis c_li. 

_bigebat autem eas _ibram.] Quia ejus meritis sa_pe, et 

de angustia temporaffum malorum, et de insidiis spirituum 

maffgnorum liberatus est Israd. Quod veto subjungitur: 

Cumque sol occumberet, sopor intuit super Abram, _c.] 

Significat circa seculi hujus finem magnam perturbationem 

atque tribulationem futuram fidelium. De qua Dominus 

in evangelio : Erit enim tunc tribulatio magna quaffs non 

fuit ab initio. 

Dictumque est ad eum : Scito Freenoscens, quia pereffrihum 

futurum, _c.] Hoe de populo Israel qui fuerat in 

2Egypto serviturus apertissime prophetatum est. Non 

quod in eadem servitute sub _Egyptiis adiligentibus qua-

IN LIB. GENESIM_ CAP. XV. 183 

dringentos ille populus annos fuerat peracturus, sed in 

ipsis quadringentis annis pr_enuntiatum est hoc futurum. 

Quadringenti sane dicuntur anni propter humeri plenitudinem, 

quamvis aftquanto ampftus sint; sive ex hoc 

tempore computentur, quo ista promittebantur Abrah_, 

sire ex quo natus est Isaac propter semen Abrah_ de quo 

ista pr_dicuntur. Computantur enim ab anno septuagesimo 

et quinto Abraha_ quando ad eum facta est prima 

promissio, usque ad exitum Israel ex _/Egypto, quadringenti 

et triginta anni, quorum Apostolus ita meminit : Hoc 

autem dico, inquit, testamentum confirmatum a Deo : quw 

post quadringentos et triginta annos facta est Lex, non infirmat 

ad evacuandam promissionem. Jam ergo isti quadrino 

genti et triginta, quadringenti poterant nuncupari, qui non 

sunt multo amplius ; quanto magis cure aliquot jam ex 

isto numero pr_eterircnt, quando ilia in visu demonstrata 

et dicta sunt Abrah_e, vel qnando Isaac natus est, centenario 

patri suo, a prima promissione post viginti quinque 

annos ; cure jam ex istis quadringentis triginta, quadringentiet 

quinque remanerent_ quos Dominus quadringentos 

voluit nominare. 

Generatione autem _tuarta revertentur huc.] Caath cum 

patre suo Levi ingressus est ./Egyptum, cujus fiftus Amram, 

cujus filins Aaron, cujus filins Eleasar, qui cum esset 

quartus a Caath, cure patre suo Aaron egressus est 

_Egypto ; et illo in solitudine defuncto, ipse terrain repr_ 

missionis intravit. 

Cure ergo occubuisset sol, facla est cali9o tenebrosa, _yc.] 

H_ee ealigo et eftbanus ignis post oeeasum softs factus, 

significat jam in fine seculi per ignem judicandos esse carnales. 

Sicut enim aflftctio civitatis Dei_ quaffs antea num- 

quam fuit quw sub Antichristo futura speratur, signiticatur 

tenebroso timore Abrah_e circa softs occasum, id est, 

propinquante jam fine secuft ; sic ad softs occasum, id est, 

ad ipsum jam finem, signifieatur isto igne dies judieii dirimens 

carnales per ignem salvandos et in igne damnandos. 

In illo die pepi_ Domim_ foedus cure _4t_'am, _yc.] Flu-

]84 COMMZNTA.RII 

vium _Egypti, hoc est Nilum, non dicit magnum sed 

parvum, qui dividit inter _Egyptum et Pakestinam, ubi est 

civitas Rinocorura. Pepigit ergo Dominus fw_ius cure 

Abram in die illo, quo ei hostias animantium et avium 

obtulerat; illud nimirum fw_tus, ut ipse ac semen ejus 

Domino vota orationum ac vietimarum fideli semper eorde 

offerret ; et Dominus ipei ac semini ejus terram Chanaan 

perpetuo possidendam donaret. 

IN CAP. XVI. Igitur Sarai _ .4br_ non #enuerat 

liberos, Syc.] De Agar et Ismahel quomodo synagogam et 

vetus testamentum designent, sicut Sarra et Isaac filius 

ejus ecclesiam ac novum testamentum, Apostolus ad Galathas 

plenissime disseruit. Quod autem ad rein pertinet 

gestam, hullo modo est inferendum, inurendum de hac 

concubina crimen Abrahre, usus est ea quippe ad generandam 

prolem, non ad explendam libidinem; nee insultans, 

sed potius obediens conjugi, qua_ su_ sterilitatis 

credidit esse so]atium, si fovcundum ancillrv uterum, quod 

natura non poterat, voluntate fecerat suum ; et eo jure, 

quo dicit Apostolus : Similiter et vir non habet potestatem 

corporis, sed muller, uteretur muller ex altera ad pariendum, 

quod non poterat ex seipsa. Denique cure ancilla 

gravida superbiret domin_e sterili, et hoe Sarra suspicione 

muliebri, viro potius imputasset, etiam ibi demonstravit 

Abram non se amatorem, sed liberum fuisse genitorem, et 

in Agar Sarr_ eonjugi pudieitiam custodisse, nee voluntatem 

suam, sed voluntatem illius implevisse. Air enim : 

Eeee aneilla tua in manu tua est, utere ea ut libet. 

Cumque invenisset earn angelus sedengem jua_ta fontem 

aqu_, _5c.] Consequenter __Egyptia in via Sur, quve per 

heremum dueit ad ._Egyptum ire festinabat. Extenditur 

enim desertum Stir usque ad mare Rubrum, quod ad 

_Egypti eonfinia pervenit. 

Ecee, ait; concel_isti, et paries filium IsmaeL] 

Ismael interpretatur, ]_xauditio Dei; eausaque nominis 

exponitur, cure protinus subinfertur ; eo quod audierit

IN LIB. GENESIS, CAP. XVI. ]85 

Dominus ad_ctionem them. Notandum autem qnia hic 

primus antequam nasceretur, secundus Isaac a Domino 

nomen accepit, certi utique _mtia mysterii, quia et veteris 

testamenti, quod significatur in [smae]; et novi, quod in 

Isaac, heredes ante secula fuerunt in _vina electione 

prmcogniti. 

1Tw erit fmm¢ homo, marius ejus eontra omnes, _je.] Signifieat 

semen ejus habitaturum in heremo, id est, Saraeenos 

vagos, ineertisque sedibus, qni universas genres qnibus 

desertum ex latere jtm_tur ineursant, et expugnantur ab 

omnibus: sed h_ee antiqnitus. Nune autem in tantum 

manus ejus eontra omnes, et manus sunt omnium contra 

eum; ut Afrieam totam in longitudine, sua ditione premant, 

sed et Aside maximam pattern, et Europ_e nonnullam 

omnibus exosi et eontrarii teneant. Quod autem dieit: 

Figet tabernaeula ; morem gentis antiquum ostendit, qu_e 

in tabemaeulis semper non in domibus habitare solebat. 

Vocavit autem nomen Domini 9ui loquebatur ad earn, 3yc.] 

Patet ex his verbis quod Agar non faeiem angel2 loquentis 

seeum, sed posteriora tantum a se abeuntis videre potuit : 

quem tamen se miserando vidisse et hunc viventem, id 

e.st, verum esse Deum, vel in persona viventis Dei ad se 

venisse cognovit. Mira autem feminm prudentia, vel poflus 

non miranda, quoniam ad Abrah_e familiam pertinebat, 

quod puteum, juxta quem oraculo divino eonfortata est, a 

vocabulo ejusdem Dei cognomen habere volnit; quasi 

palam intelligens quod puteus ille profunda divina dispositionis 

areana designaret, quibus adflictioni ejus misereretur 

eamque ad dominam redire prveciperet ; ac sobolem 

_%. ejus magnam futuram esse przedieeret: Et sieut in puteo 

give fonte iUo, ut supra nominatus est, vivam ac perennem 

videbat aquam ; ira altitudinem divin_e substantke semper 

viventem ac sine fine atque principio manentem intellexit, 

atque ab ea puteum recte cognominandum eredidit. Cui 

figurze congruens Psalmista, cure dixisset: Sicut cervus 

desiderat ad fontes aquamm, ita desiderat anima mea ad 

te, Deus ; continuo subdidit : Sitivit anima mea ad Deum

_8_ COMME_ARII 

vlvum. Ut colllgercmus quia sicut fontes vivas et ino 

deficientes aquas habent, ita Deus vitam habeat in se 

manentem. Notandum autem quod puteus Agar inter desertum 

Cades et Barad hodieque demonstratur, et merito; 

in testimoninm videlicet fidei et confessionis ejus. 

IN CAP. XVII. Postquam veto nonaginta et no_em 

annorum esse coeperat, _yc.] Unde eentenario Abrahve 

nomen amplificatur, testamentum circumcisionis datur, 

Isaac nasciturus promittitur, ut in magno mysterio eentenarius 

filium promissionis jam circumcisus accipiat. 

Ambulat autem eoram Domino, ut possit esse perfectus, 

qui omnibus momentis in conspectu divinitatis se eonsistere 

et quasi in obsequinm ejus positum se esse meminit ; 

quomodo Helias qui ait: Vivit Dominus, in cujus conspeetu 

sto ; semper se ad divinum promtum obsequium, 

pr_esentiam sui Conditoris in mente habere signavit; et 

quia primus perfectionis gradus humilitas est, recte subjungitur: 

Cecidit Abram pronus in faciem.] Legimus autem in 

prioribus sacr-,e histori_e locis viros sanctos Dominum 

invocasse, ei hostias landis obtulisse, innoeentes in con- 

speetu ejus vixisse, nullum vero ante Abram pronum in 

faeiem coram Domino corruisse. Verum ille quo altiora 

prioribus dona pereepit, eo majores largitori donorum 

gratias sese humiliando reddidit ; et quia sure frn_gilitatis 

cadens in terrain humiliter meminit, mox divinm potestatis 

eminentiam sublimiter agnoscere meruit. Nam sequitur: 

Dixitque ei Deus: Ego sum, et pactum meum tecum.] 

Quid est enim Domino dieere: Ego sum, nisi stature 

veternitatis sure, qua semper idem est, manifeste denuntiare 

? De qua dieit et Psalmus : Tu autem idem ipse es. 

Huie autem loeo coneinit illud Evangelii ubi dixit Dominus 

JucL_eis: Antequam fieret Abraham, ego sum. Apparens 

enim in came doeuit se ipsum esse qui in spiritu quondam 

apparuerat Abrahve, cure idem testimonium essentive suee, 

quod perhibuerat Abrahve, repetit perhibendo Judeeie;

1N L1B. OENESIS, CAP. XVIIo 187 

reedJudmi, qula audierant: Antequam fieret Abraham, ego 

sum, turbabantur ; Abraham quoniam audivit : Ego sum 

lmtabatur, nec dubitabat quod antequam ipse fieret, Deus 

erat: uncle et ipse quia verbum divinm mternitatis fideliter 

audivit; accepit in augmentum prmmii, ut pater multarum 

gentium et vocaretur et emset. Porro Judmi, quia audita 

divinitatis areana capere non poterant, ejecti de mtirpe 

Abrahze, et inter genimina sunt viperarum computati: 

Denique tulerunt lapides ut jacerent in eum; at ille 

abscondit seab eis, et exivit de templo, ut videlicet a 

lapideim cordibus eorum abmeonsus, et exiens ad revelandam 

ffentibus sure majemtatis agnitionem veniret. Nam et tunc 

egressus de templo cmco nato lumen reddidit. In figuram 

videlicet gratim, qua inlustraturus erat corda gentilium, 

Sequitur: 

Erisque pater mullarum gentium, _c.] Quia beatus Abraham 

cognationem ac domum patris sui ad imperium Domini 

demeruit, merito et hoc in munere retributionis accepit, 

ut pater multarum gentium existat; adeo utique 

multarum, ut non solum earum qu_e ex ejus memine mecundum 

carnem prodirent; sed et earum qu_e aliunde 

originem carnis ducentes, fidei et obedienti_e ejus vemtigia 

sequerentur, sicut Apomtolus ad Romanos scribens plenissime 

exponit. Sciendum autem quod Abram Pater 

excelsus, Abraham vero Pater multarum dieitur, ut subintelligatur, 

gentium. 

Et statuam pactum meum inter me et re, _e.] Vetum 

translatio habet: Et statuam testamentum meum. Notandum 

autem quod ubieumque in Grveeo legimus testamentum, 

ibi in Hebrmo sermone sit fwatus, sire pactum, id 

est, berith. Non est autem mirandum quare testamentum 

sive pactum Dei sit cure Abraham et memine ejus fcedere 

sempiterno, ut sit Deus eorum : quia nimirum hoc fcedus, 

et toto tempore vitro hujum sine ulla intermimmione in generationibus 

electorum sese ex ordine sequentium servabitur, 

et in futuro smculo mine ullo fine celebrabitur. Quod veto 

sequitur:


Daboq_e ti_ et s_aiz_ _o terrain peregri_ztio_ t_, _c. y 

Operosiore expositione indiget quomodo accipiatur implerum, 

sire adhue expectetur imp|endum, cure pos_essio 

qu_eumque terrena, _eterna cuilibet genti esse non possit. 

Sed sciendum est _ternum a nostris interl_etari quod 

Gr_ci appellant _Eonion, quod a s_eculo derivatum est. 

_Eon quippe, Grace s_eu]um nuncupatur. Sed non ausi 

Latini hoc dieere s_eculare, ne ]onge in aliud mitterent 

sensum. S_cularia quippe _cuntur multa_ qu_ in hoc 

fl_culo sic aguntur, sicut hrevi etiam tempore transeant. 

_Eonion autem quod dicitur, aut non habet finem, aut 

usque in hujus sveculi tenditur finem: Et ideo, sicut et 

supra diximus, terra Chanaan in possessionem veternam 

semini datur Abrah_e, quoniam in ea Christiani usque ad 

finem sveeuli hujus, sive de Jud_is, sire de gentibus, 

semen videlicet Abrahve numquam defuturi esse creduntur. 

Dixit iterum Deus ad Abraham : Et tu ergo custodies 

pactum meum, _;c.] Benigna provisione Dominus primo 

pactum grati_e sure statuit beato Abrah_e et sernlni ejus; 

ac deinde ab iUis pactum obedienti_ requirit: ut minus 

videlicet terreat labor eertaminis, audito prins prwmio 

perpetuve remunerationis. Cireumcidi ergo pr_ecipitur 

carD prveputii in signum fcederis inter Deum et homines: 

ut hoc signo admonerentur fideles illius temporis, mundandos 

se ab omni inquinamento earnis et spiritus, perficiendam 

sanetificationem in timore Dei, sed et altiore 

mysterio fiebat cireumcisio ilia carnalis in signum fcederis 

inter Deum et semen Abrah_e, quia nimirum in illius 

fcederis signum data est, de quo supra dictum est eidem 

Abrahm : Atque in te benedicentur univers_e cognationes 

terr_e ; quod ad gratiam novi testamenti pertinere nemo 

fidelium dubitat. In hujus ergo fcederis signum nemo 

fidelium dubitat, quod cireumcisus est Abraham et semen 

ejus in came prveputii sui, ut pr_efiguraretur typiee nasciturus 

de illius semine, qui electos suos ab omni maeula 

peccatorum expurgaret, ac perpetua benedictione donaret;

IN LIB. GENESIS, CAP. XVII. ]89 

cujus expurgationis sacramento congruit apte quod sequitur 

: 

]nfans octo dierum circumcidetur in vobis.] Oetava etenim 

die Dominus, id est, post sabbatum resurrexit a mortuis, 

in eujus passionis ae resurreetionis exemplum baptizamur 

a vetustate vitiorum absoluti, quasi spirituali eireumeisione 

renovemur ; exponente Apostolo ae dieente: 

Quieumque enim baptizamur in Christo Jesu, in morte 

ipsius baptisati sumus, &e. (Rom. vi. 3.) Qui etiam 

numerus tempori nostr_e resurreetionis potest aptissime 

eongruere, quando immortalitate earnis quam per mortem 

deposuimus universaliter induti, nee peeeati aliquid ultra 

in came, nee eorruptionis sumus aliquid passuri. Namet 

nostm resurreetio oetavi diei numero non ineongrue figuratur; 

quia post sex s_eeuli hujus _etates et septimam 

sabbatismi, id est, requiei animarum, qu_e nunc in alia 

vita celebratur, futura est. Octava ergo die circumcidi pr_ecipiebantur 

infantes in signum fcederis divini, ut indicaretur 

mystice quia omnes electi per gratiam Dei in hoe 

numero essent a eunctis iniquitatibus absolvendi, a cuncta 

corruptione earnis emundandi, ah ipsa morte etiam quam 

per reatum prim_e prvevaricationis incurrerunt, liberandi. 

Omne masculinum in 9eneralionibus vestris, _c.] Signifieat 

gratiam regenerationis et immortalitatis ad omnes 

pertinere fideles, sive ex stirpe Abraham, seu aliunde 

earnis originem dueant. 

Eritque pactum meum in came vestra, _c.] Quo foedere 

utique signifieatur quod earnem vestram et animam simul 

perpetua sire innovatione atque immortalitate vestiturus. 

Masculus cuju8 pr_eputii earo circumcisa non fuerit, _yc.] 

Hae sententia majus ejusdem eircumeisionis areanum 

proditur, quia non solum futurm in Christo innovationis 

signum est, sed et faet_e in Adam transgressionis aholitio ; 

quod enim nuue faeit baptismum in fide Christi, hoe feeit 

ex illo tempore eireumeisio in die oetava, qua resurreetio 

Christi designata est; exeepto quod eireumeisis needum 

regni ecelestis patebat ingressus, priusquam resurgens a


morte Dominus om_bus electis ejusdcm regni januam ad 

ccelos ascendendo reseraret. Propter quod maxime die 

circumcidebantur octava; ut significaretur eos non nisi 

per effectum DominicEe resurreetionis veraciter ab omni 

vitiorum ]abe purgandos. Potest autem movere quomodo 

dicatur, delebitur anima illa de populo suo, quia pacturn 

meum irritum fecit, cure h_ec nuUa culpa sit parvuli, 

cujus dixit animam perituram, nec ipse irritum fecerit 

pactum Dei, sed majores qui eum circumcidere non curarunt; 

nisi qnia etiam parvuli non secundum su_ vit_ 

proprietatem, sed secundum communem generis humani 

originem, omnes in iHo uno pactum Dei Lrritum fecerunt, 

in quo onmes peccaverunt. O_fia ergo circumcisio signum 

regencrationis fuit, et non immerito parvulum propter 

originale peccatum, quo primum Dei dissipatum est pacturn, 

generatio disperdet nisi liberatio liberet ; sic intetligenda 

sunt h_c verba divina tamquam dictum sit: Qui 

non fuerit regeneratus, delebitur anima ilia de populo suo, 

quia pactum Dei irritum fecit; quando in Adam cure 

omnibus etiam ipse peccavit. 

Di_que Dominus ad Abraham: 8arai uzorem tuam non 

vocatd_ Earai, _yc.] Hic apertiora promissa sunt de vocatione 

gentinm in Isaac, id est, in filio promissionis, quo 

significatur gratia non natura : quia de sene et anu sterili 

promittitur filius: quamvis enim et naturalem procreationis 

excursum Deus operetur, ubi tamen evidens opus 

Dei est, vitiata ct cessante natura, ibi evidentius intelligitur 

gratia; et quia hoc non per generationem_ seal per 

regenerationem futurum est, ideo nunc imperata circumcisio 

est. Quando de Sarra promlssus est filius, parentum 

mutantur et nomina, omnia resonant novitatem, et in 

testamento vetere obumbratur novum. Interpretatur 

autem Sarai Princeps mea, Sarra autem Princeps ; causaque 

nominis immutati h_ec est ; quod antea dicebatur 

Princeps mea, id est unius tantummodo domus materfamilias; 

postea vcro dicitur absolute Princeps; sequitur 

enim :

IN LIB. GENESIS, CAP. XVII. _191 

JEt e_ illa dabo tild filiam cui benedicturus sum, _c.] 

Signanturque non ut in Grveco legimus: dixit Deus ad 

Abraham, Sarai uxor tua non vocabitur Sarai ; in Hebrmo 

habetur, non vocabis nomen ejus Sarai; id est, non dices 

el, Princeps mea es : futura quippe omninm gentium jam 

princeps esse, uncle et Apostolus Pctrus mulierum vitam 

instituens ait: Sic enim aliquando et sancta_ mulieres, 

sperantes in Domino, ornabant se, &c. (1 Pet. iii. 5.) 

Cecidit Abraham in faciem, et rlsit, _;c.] Risus Abrah_e 

exultatio est gTatulantis, non invisio diffidentis: verba 

quoque ilia qu_e dicebat in corde suo, non sunt dubitantis, 

sed admirantis ; attestante etiam Apostolo qui de ipso 

loquens ait: In repromissione etiam Dei non hvesitavit 

diffidentia, sed confirmatus est in fide, dans gloriam Deo, 

plenissime sciens quia qumcumque promisit potens est 

et facere. 

JEt air Dominus ad Abraham : Sara uxor tua pariet tild 

filium Isaac.] Isaac interpretatur risus, nec dubitandum 

est eum ita vocatum ab eo, quod, audita ejus nativitatc, 

Abraham riserit in eorde suo ; rlsus autem ille decenter 

significat gaudinm novi testamenti, in quo filii promis. 

sionis, inhabitante in eis Domino, in _eternum exultabunt. 

Quod enim sequitur: 

Et constituam pactum illi, _yc.] Semen ejus dicit in eis 

qui fidem imitando Abrah_% merentur audire a Domino: 

Beati qui nunc fletis, quia ridebitis; qualibus se jungens 

Apostolus ait: Nos atttem secundum Isaac promissionis 

filii sumus. Speeiallter autem nomen Isaac, id est risus, 

qui ex promissione nascitur, congruit Mediatori Dei et 

hominum, de cujus nativitate dixit angelus pastoribus: 

Nolite timere, ecce enim evangelizo vobis gaudium magnum 

quod erit onmi populo. 

Nonaffinta novem erat annorum qua_do circumcidit carnero 

sui prwputii, _c.] Uncle centenarius erat Abraham, 

et Ismahel tredecim annorum, quando circumcisi sunt ; 

ut post annum nato Isaac Abraham centum annorum 

rotate, et Ismahel quatuordecim, id est bis septem, anno- 

3


rum perfecte complesset? in magno utique mysterlo: 

quia videlicet Isaac novi testamenti, et Ismahel veteris 

tenuere figuram. Isaac namque cure natus est, centenarius 

erat pater ejus, ut insinuetur gratia novi testamenti 

ad hereditatem regni cc_lestis filios sum promissionis 

adducere. Centenarius quippe numerus, ut s_pe dictum 

est, in compoto articulari de sinistra transit in dexteram, 

et superna Hierusalem mater nostra cc_lestis merito per 

dexteram signatur ; ham et quibuscumque hanc intrare 

conceditur, ad dexteram sunt Judicis in novissimo examine 

staturi. In qua nativitate ejusdem Isaac duas aunorum 

hebdomadas impleverat Ismahel; propter videlicet 

sacramentum sabbati, quod in veteri testamento servabatur; 

ut iueipiente anno quinto deeimo, quasi in signum 

resurrectionis, verm videlicet circumcisionis, nasceretur 

Isaac ; u_ typice claresceret quia transeunti legali observanti_, 

qum per Moysen data est, succederet gratia et 

veritas qu_ per Jesum Christum facta est. Nato ergo 

Isaac, qui gratiam novi testamenti pr_efigurabat, Ismahel 

frater ejus major, qui testamentum vetus designabat, septenarium 

in sua _etate numerum compleverat; quouiam 

observantiam legis, in qua maximum locum sabbatum tenebat, 

usque ad tempus grati_e decebat extendi: quod 

autem geminatus est idem numerus septenarius ad perfectionem 

ejusdem sacramenti pertinet; quod lex Dei nos 

eta servilibus, id est a malls operibus in corpore, et a 

noxiis eogitationibus in mente, feriatos esse desiderat. 

Geminatur humerus septenarius, quia lex et in hae vita 

suis sequaeibus requiem corporibus pr_cipit, et in futura 

vita requiem habendam promittit animarum ; nato Isaac 

et primum sure wtatis annum inchoante, Ismahel inchoat 

quintumdecimum, quia apparente gratia evan_elii, et ipsa 

quoque lex spiritualiter intellecta, ccelestibus sacramentis 

plena fuisse, et gloriam resurrectionis pr_dicasse reperta 

est; quod autem postmodum adulto Isaac, ad pr_cepturn 

Sar_ ejectus est cure matre sua Ismahel, nequaquam 

debet putari qui vetus testamentum significet abolendum

IN LIB. GENESIS, CAP. XV|II. 193 

per successionem novi testamenti; sed potius quod carnalis 

observantia legis cure his qui earn carnahter, etiam 

coruscante gratia evangelii, observandam contendunt, sit 

ab ecclesi_e finibus expellenda ; ipsa autem spirituali sensu 

intellecta nec unum iota, neque unum sit apicem perdltura, 

donec omnia fiant. 

IN CAP. XVIII. Apparuit autem ei Dominus in coracle 

Mambre sedenti, _;c.] H_ec apparitio Domini eunetis superioribus, 

quibus beato Abrah_e toties visus est, constat esse 

sacratior. Et recte post aceeptum eircumcisionis sacramentum, 

post amplifieatum nomen quo futurus pater omnium 

gentium signabatur, seeretiora Dei areana eognoscit, 

quorum videlicet arcanorum quia non solum eireumcisio, 

sed et pr_eputium particeps esse debuit, reete apparitio in 

convalle Mambre facta esse memoratur ; Mambre namque, 

ut supra legimus, genere quidem Amorr_eus, sed cure fratribus 

suis fcederatus erat Abrah_e ; unde apte convallis 

Mambre nostram designat humilitatem, qui de gentibus 

originem carnis habentes, pattern in spiritu ac fide habemumAbraham, 

quibus dicit apostolus, trahens ex Abraham 

et carnis et virtutis originem: Adnuntiamus vobis vitam 

_eternam, qum erat apud Pattern, et apparuit nobis; quod 

vidimus et audivimus adnuntiamus vobis, ut et vos societatem 

habeatis nobiscum. Et quidem in hac lectione, 

exeepto spirituali intelleetu, multum vedificat legentes, 

quod Abraham ignotos viros aspiciens, statim eucurrit in 

oceursum eorum quasi peregrinis hospitafitatis gratiam 

prmbiturus; quod adpropians eis humiliter adoravit in 

terra, quod ministerium suum eos expectare atque aceipere 

rogavit, quod consentientibus festinus exhibuit; neque 

hoc per servos et ancillas, sed per seipsum et Saram complevit. 

Mirum namque, si non homines, eos cure primo 

vidisset, credidit; cur ad lavandum pedes eis adferre 

voluerit aquam ; quomodo requiescere sub arbore quasi in 

ambulando fessos; quare corpus correficiendo confortare 

quasi jejunio laborantes rogaverit? Si quis vero hanc 

VOL. VII. O

].94_ COMMENTARII 

lectionem altius dlscutere quverit, totam spirituales redolere 

sensus inveniet. Nam quod Abrahve sedenti in ostio 

tabernaculi sui Dominus apparuit, multum congruit devotioni 

ipsius Abrah,% simul et omninm ejusdem promissionJs 

heredum, qui peregrinos se hujus seeuli et incolas, cives 

vero alterius vitae, hoc est patriEe coelestis, esse testantur. 

Tabernaculis veto in itinere vel in bello ; domo autem in 

patria uti solemus: in quo mysterio etiam Isaac et Jacob 

in tabernaculis habitasse leguntur. Manet autem in medio 

tabernaculi sui quieumque et peregrinum se, nec semper 

vieturum in hoc seculo novit, et nihilominus quantum 

valet seculi negotiis atque inlecebris sese implicare non 

erubeseit. Abraham veto et ejus sequaces qui necessitate 

tantum, non autem et voluptate, quve mundi sunt agunt, 

quasi in ostio tabernaculi sui sedent, quia jam jamque 

exire de mundo parati, ingressum vitae sequentis hetanti 

semper animo atque ad futura prmmia extento prvestolantur. 

Et bene additur, in ipso fervore diei: fervor 

quippe diei, in quo Abraham in ostio tabernaculi sui sedebat, 

virtutem designat dilectionis, qua ipse in mente respectu 

Solis justiti_ ardebat; talisque status, et loci, et 

temporis decebat eum qui Dominum erat visurus, et ejus 

eolloquio fruiturus, in quo et adveua mundi hujus figuraretur, 

et verve ccelestis gratia_ luee inradiatus, et amore 

divime contemplationis inhianter accensus. 

Cumg_e elevasset oculos, alrtgaruerunt ei tres virl, _yc.] 

Quod tres viri ei apparuerunt, mysterinm est Sanctm 

Trinitatis; denique cure tres vidisset, unum adoravlt, et 

precatus est Dominum, quia etsi in personis est Trinitas, 

in divinitate est tamen una et coadoranda Dominantis 

a_lualitas , sicut etiam in Isaia cure angelic_e virtutes gloriam 

Sanctm Trinitatis canerent dlcentes, Sanctus, sanctus, sanctus, 

mox unitatem dominationis ac deitatis subjungunt 

addentes: Dominus Deus omnipotens, plena est omnis 

-terra gloria ejus. Et bene dicitur quia visums angelos 

elevaverit oculos Abraham, quia nimirum necesse est, ut 

qui cives cmli videre, qui divin_e majestatis gloriam et

IN LIB. GE_ESIS_ CAP. XVIIIo ]_ 

arcana nosse concupiscit, omnem mentis iatuitum ab 

infimis desideriis erigat, ac sedula intentione ad lucern veri 

Solis aperiat. Bene subinfertur, qtda cure vidisset ange]os, 

cucurrit in occursum eorum, adorans, eosque ne se transirent 

rogavit : quia necesse est ut quotiescumque gustum 

aliquem internee dulcedinis animo concipimus; mox omnibus 

votis, ac promtis bonorum operum gressibus satagamus, 

ne nos citius eadem dulcedo relinquat; sod qu_ ad 

tempus gustata est, memoria supern_ suavitatis mentes 

nostras aliquanto dintius rcficiat, atquc ab hujus mundi 

delectationibus et curis abstractas in _ternorum contem- 

platione suspendat. Movet forte aliquos quomodo vcl in 

hac lectione Abraham, vel in sequente Loth angelos videns, 

hospitio quidem quasi homines susceperit, et quasi mortales 

cibis humanis refecerit; cure quibus tamcn quasi 

cure Deo loquebantur, eorumque verba non alitcr quam 

oracula ccBlcstia susceperunt. " Sed credibile est," ut 

sanctus Augustinus ait, "quod et Abraham in tribus, ct 

Loth in duobus viris Dominum agnoscebant; cui per singularem 

numerum ]oquebantur, etiam cure eos homines 

esse arbitrarentur. Nequc enim aliam ob causam sic eos 

susceperunt, ut tamquam mortalibus, et humana refectioue 

indigentibus, ministrarent ; sed erat profecto aliquid quo 

ita excellebant_ licet tamquam homines, ut in eis esse Dominum 

sieur esse adsolet in prophetis, hi qui hospitalitatcm 

illis exhibebant dubitare non possent: atque ideo et ipsos 

aliquando pluraliter, et in eis Dominum aliquando singulariter, 

appellabant. Angelos autem fuisse scriptura testatur; 

non solum in hoc Genesis libro, ubi haec gesta 

narrantur ; verum etiam in Epistola ad Hebrmos, ubi cure 

hospitalitas laudaretur, per hanc, inquit, etiam quidam 

nescientes hospitio angelos receperunt. Verum in hac 

susceptione et hoc sentire congrue potest, quia divinitus 

sit procuratum ut angetos videntes patriarch_e, velut homines 

qmdem susciperent; sed tamquam Deum venerarentur, 

quaterms per distinctionem ta|is obsequii ac devotionis 

pr_efigura_tur quandoque futurum, ut ipse Dominus 

o2

]9_ COMMgNTARII 

in came apparens cibis satiaretur earnalibus et hospitio 

reciperetur humano. In quo tamen hospitio magls evangelizandi 

et infirmos sanandi quam manducandi ac bibendi 

operam darer; sicut s,'epissime faetum evangelica testatur 

historia. Denique expositores sacrarum litterarum hoc in 

loco inteUexere completum quod sit Dominus Juda_is: 

Abraham pater rester exultavit ut videret diem meum ; et 

vidit, et gavisus est. Diem quippe Domini vidit, cure 

tres angelos videns, unum adoravit, et alloeutus est Dotalhum 

; quia in trium distinctione personarum, unius cognovit 

essentiam majestatis. Refecit eos epulis adpositis, 

quia inteUexit eum de suo semine naseiturum, qui cum 

sit Deus ante seeula, Patti consubstantialis, homo in fine 

seculorum verus, veraeiter inter homines conversaturus 

appareret ; cibl autem quibus eos refeeit, et ipsi spiritualibus 

sunt pleni saeramentis, de quibus ira memoratur: 

FeMinavit Abraham in tabernaculum ad Sarram, dixitque 

ei: Mccelera, tria sata similaz commisce, 3yc.] Ubi primo 

notandum, quia cuneta velociter aguntur veIut vere in 

ministerium divin_e susceptionis; festinat Abraham, aecelerare 

jubet Sarram, properanter famulus injunetum complet 

officium, ut patenter innotescat, quia beatus Abraham 

veraeiter, juxta vocem Domini, exultavit ut videret diem 

ejus ; et vidit, et gavisus est : sed et omnes qui respeetu 

divime grati_e tanguntur in animo, eonfestim in obsequium 

supernm voluntatis, lmtis bonorum operum et cogitatuum 

passibus exiliunt, seque ac suos auditorea ad aeeelerandam 

ohservationem mandatorum ecelestium sedula exhortatlone 

provocant. Simila erg% quam commiseuit Sarra ut reficeret 

angelos, interna est duleedo sermonis Dei, quam 

cmlesti Hierusalem, sanetm videlicet ecclesi_e, pollieetur 

propheta_ dieens de Domino : Qui posuit fines tuos pacem, 

et adipe frumenti satians re. Statimque qui esset adeps 

frumenti, manifestius exponens, adjeeit: qui emittit eloquium 

suum terr_. Tria sunt autem sata ejusdem simil_e; 

quia in scriptura sacra triplex eat sensus inteUigentize, 

historieus videlicet, allegoricus_ et anagogicus : verbi gra-

IN LIB. GBNESIS, CAP. XVIII. 197 

tia; Domlne, dilexi decorem domus turn ; juxta historiam, 

decorem domus, quam fecit Salomon Domino, inviolabilem 

permanere desiderabat ; laudante eum in ilia populo ejus. 

Juxta allegoriam, decorem sanctm eeclesim per orbem 

universum fulgere desiderabat, cui dicit apostolus: Vos 

enim estis templum Dei. Juxta anagogen, id est, sensum 

ad superiora ducentem, cupiebat videre decorem patrim 

ccBlesris domus, scilicet non manufactm, sed mternve in 

cc_lis. Hujus mensurm triformis et in evangelica parabola 

facit Dominus mentionem, Simile est., inquiens, regnum 

co_lorum fermento, quod acceptum mulier abseondit in 

farinve saris tribus, donec fermentatum est totum. Fermentum 

namque evangclicum muller in farinm saris tribus 

abscondit ut totum fcrmentetur, cum sancta ecclesia, 

quam hoc in loeo Sarra signifieat, sive historiam in scripturis 

prmdieet, sive allegoriam reveler, seu ad superna contemplanda 

oculum sum exposltionis adtollat, semper ut 

dictis suis virtutem sive Dominiem seu fraternm caritatis 

instituit. Neque ullatenus se scripturam recte intellexisse 

quisquam putet_ in qua institutionem caritatis invenire 

non potuit. Saturn est autem genus mensurm apud Palmstinos, 

unum et dimidinm modium capiens : quod autem 

Sarra subcinericios facit panes, multum ad rein pertinet. 

Subcinericii panes dum coquuntur, ipsi quidem cure igni 

coquuntur, latent in abdito, sed solus qui super adgregatur 

cinis intuentinm oculis patet, at ubi eoeti fuerint, removetur 

cinis, ac mundi ante ora vescentium panes transferuntur, 

quia nimirum eloquia Domini igne sunt examinata, 

videlicet Spiritus Sancti, per quem scriptura ipsa confecta 

est; sed aliquoties vilitate ae simplieitate stili ipse in se 

scientiam in tantum obtineat, ut quid in se fervoris spiritualis, 

quantum alimonim ccelestis habeat, non facile 

luceat: at dum ablato velamine litterm per ministerium 

prmdicatoris suavitas sensus spiritualis auditorum eordibus 

reseratur, quasi, exeusso einere, panes duleissimi reficiendis 

fidelibus offeruntur. Vitulus quoque tenerrimus et optimus 

quem de armento tulit Abraham, ipsum Mediatorem


Deiet hominum significat, quem pro revertente a se fillo 

juniore, id est, populo gentium, juxta parabolam evangelii, 

pater clementissimus mactavit. Ipse namque est vitulus 

de armento tenerrimus et optimus, ad occidendum coquendumque 

singulariter cc_li civibus adsumtus, quia de omni 

humano genere solus est speclaliter eleetuss cujus sanguine 

mundus redimeretur, et per quem instaurarentur non solure 

qu_e in terra, sed etiam qu_e in ccelis sunt in ipso, ut 

apostolus ait. Qui videlicet vitulus recte tenerrimus et 

optimus dicitur: quid enim tam tenerum tamque optimum, 

quam est ille qui humiliavit se pro nobis erigendis, 

faetus obediens Patri usque ad mortem, mortem autem 

crucis ? 

_lit quoque l_tFrum, et/ac, _ye.] Per lac primordia et 

velut elementa legis Mosaie_e, per butyrum evangelic_e 

perfeetio doctrime : per lac simplicitas litter_e in scripturis, 

per butyrum virtus sensus mystici qui de littera generari 

solet exprimitur. Vel certe lac initium fidei, butyrum 

perfectionem operis qme ex fide creatur insinuat. Qu_e 

cuncta Abraham posuit coram viris quos suseeperat, ut 

significaret filios promissionis epulas spirituales Domino 

semper oblaturos, panes videlicet lectionum sanctarum, 

vitulum Dominiea_ Incarnationis, lac fidei sive historie_e 

perfectionis; butyrum seusuum sire operum bonorum, 

ubi bene adjungitur: 

Ipse vero stabat juxta eos sub arbore :] Quia nimirum ita 

epulis fidei et virtutum Dominum bene vivendo pascere, id 

est, delectare debemus, ut semper nos in conspectu ejus 

adsistere meminerimus, juxta illud beati Helim: Vivit Dominus, 

in cujus conspectu sto. Et sicut Psalmista: In 

conspectu, inquit, angelorum psallam tibi. Et hoc sub 

arbore Dominicve passionis, dicentes cure Apostolo : Mihi 

autem absit gloriari nisi in cruce Domini nostri Jesu 

Christi. 

Cum_ue comedissent, dixerunt ad eum : _ est Sarra 

uxor tua ? _c.] Ambo quidem Domini domus, et Abraham 

videlicet et Sarra, cure summa festinantia refectionem pr_e-

IN LIB. GENESIS_ CAP. XVIII. ]99 

parant; seal quasi in domo bene disposita Abraham cure 

paratis epu_s audentior ad Dominum accedit: Sarra timore 

ac verecundia muliebri sese in tabernacuIo, immo post 

ostium tabernaculi cohibet, nec jam adpropiare audet, sed 

de abditis quve vir suus cum Domino loquatttr auscultat: 

ideoque quoniam et devota Deo, et suo bene subdita erat 

marito, gaudinm imrtus quod multum desiderabat audivit ; 

nec quidem cujusllbet partus, sed illius in quo benedictionero 

et ipsa in futuro et omnes acciperent nationes. Bene 

autem postquam comederant angeli, filium suis hospitibus 

promittunt nasciturum; quia cum epulas boule nostr_ 

operationis et fidei Dominus susceperit, gratia nos sum 

benedictionis remunerat. Comederunt autem angeli, vel 

potius comedisse videbantur, ut sanctus Raphael exponebat 

Tobi_e, ut sacramentum Dominic_e Incarnationis, in qua 

ipse magni consilii Angelus tamquam homo erat manducaturus, 

non solum visibiliter apparendo, sed etiam ad mensam 

hominum residendo ac manducando, figurarent; sed 

illi, sicut idem Raphael ait, cibo invisibili, id est, qui ab 

hominibus in came degentibus videil non potest_ utebantur 

; videlicet gaudio contemplationis ; de qua et Dominus 

in evangelio: Quia angeli, inquit, eorum in ccelis semper 

vident faciem Patris mei qui in ccelis est; semper etenim 

vident, hoc est etiam cure ad nos aliqua ministratuil foils 

veniunt: eredibile est autem quod esca quam mandueabant, 

statim ut spirituale vel _etherium corpus eorum contigit, 

velut aqua ardenti flammm injecta consumta fuerit, et 

non sicut aqua arenti terrve infusa, ad reficiendum corpus 

eorum profecerit, quomodo in nobis, cure manducamus, 

fieri solet. 

Erant autem arabo series provecteeque eetatis, $yc.] Ad 

faciendam auxesin potentise c_lestis, ambos dicit esse seniores, 

et insuper Sarram, cure fuisset sterilis, rum etiam 

cruore menstruo jam destituam, propter quod jam parere 

non posset, etiamsi sterilis non fuisset. Porro si femina ita 

sit provectioris mtatis, ut ei solita mulierum adhuc fluant, 

de juvene parere potest, de seniore non potest; quamvis


adhuc possit ille senior, sed de adolescentula gignere, sicut 

Abraham post mortem Sarr_e de Cethura potuit, quia vividam 

ejus invenit vetatem ; hoc ergo est quod nimirum 

commendat Apostolus cure ait: Qui pr_eter spem in spe 

credidit, &c. (Rom. iv. 13.) Ad hoc enlm dicit Abrahve 

jam corpus fuisse emortuum, quoniam non ex omni retains, 

cui adhuc esset aliquod pariendi tempus extremum, generate 

ipse in ills _etate adhuc posset : ad aliquid enim emortuum 

corpus intelligere debemus, non ad omnia; ham si ad 

omnia, non jam senectus vivi, sed cadaver cst mortui. 

Quoerisit occulte dicens : Postfuam senui, ¢yc.] Hujus sententive 

meminit Apostolus Petrus, cure mulieres viris suis 

obtempcrare admonens adjecit: Sicut Sarra obediebat 

Abrahve, dominum cure voeans. Videtur autem simile 

huic loco quod supra de Abraham legitur; quia, audito 

Sarra_ partu, eeciderit in faciem, et riserit in eorde suo 

dicens : Putasne centenario nascetur filius, et Sarra nonagenaria 

pariet ? addiditque dicens ad Deum: Utinam Ismabel 

vivat coram te! verum quia Apostolus dicit quocl 

Abraham non hvesitaverit difl_dentia, Sarram vero hmsitasse, 

sequens Domini sermo manifestat dicentis ad Abraham: 

Quare _ Sarra dicens : Num vere parilura sum anus ?] 

Restat intelligi quod audito quia Sarra paritura esset 

filium, et Abraham prius riserit admirans in gaudio, et ipsa 

Sarra postmodum dubitans in gaudio; cujus tamen dubietas, 

continuo data ratione divina_ potential, ablata est, 

dicente ad eum Angelo : 

Numquid Deo est quicquam di_cile ? 3yc.] Qua audita 

sententia_ adeo dubietate omni remota, in fide confirmata 

est, ut merito de ilia dicat Apostolus ; Fide et ipsa Sarra 

virtutem accepit ad emissionem seminis. Quod autem 

dicit_ revertar ad re, et adjunxit, vita comite, humano quidem 

more loquitur, quasi diceret, si vita comes fuerit. 

Sed altius intelligendum quod angeli semper vita comite 

sire in cmlis eonversentur, seu ad terras descendant, illa 

utlque vita qu_e dicit: Sicut enim Pater habet vitam in 

semetipso, sic dedit et Filio vitam habere in semetipso ;

IN LIB. OBNBSIS_ CAP. XVlII. 20] 

_CUjUSvidelicet vitro visione atque iUustrationc et ange|i et 

homines sancti fiunt pcrpetuo beati. Comparandus sane 

videtur hic locus a contrailo faetis protoplasti ; ille eteIfim 

post reatum prmvarlcationis non vidisse Dominum Deum, 

seat vocem tune deambulantis in paradiso perhibetur audisse: 

hie futurm benedictionis fide, ape ac dilectione 

accensus vidit stantem Dominum ; quia nimirum cure hoc 

mansura erat, ab illo contemplatio divinm elaritatis abscesserat: 

ille audita voce Domini Dei abscondit se tre- 

mebundus, quia profecto se errasse erubescebat. Hic viso 

Domino statim lmtabundus adcurrit, cui se complacuisse 

obedientim merito credebat. Ille ad auram post meridiem, 

iste in ipso fervore diei; quia hie diviui amoils igne flagrabat, 

ille divinm protectionis et dilectionis a se lucern peccando 

fugaverat. Hic hospitem Dominum recipit ac reficit, 

ut adpositis epulis carnalibus insinuet quod eum epulis 

spiritualibus in eorde pie vivendo reficeret ; juxta quod ipse 

Dominus de suis amatoribus promisit: Ecee sto ad ostium 

et pulso; si quis audierit voeem meam, et aperuerit mihi, intrabo 

ad ilium, et eoenaho cure illo, et ipse meeum ; ille, id 

eat, protoplastus, qui vetitum comedit et eas quas in pr_esentia 

Domini angelorumque ejus habere perpetuas poterat 

delicias amisit, foils etiam a ligno vitro visibiliter exclusus, 

ut patenter ostenderetur, quod sapienti_ fruetum ineorruptibilem, 

quo invisibiliter frui solebat, perdidit. Et quia 

beatus Abraham mer_to pim devotionis jam fruetum sapientim 

et vitro quve Christus est aliquantisper gustaverat; 

recte sub arbore eonsistens Dominum vidisse ae suseepisse 

narratur. Illic Eva, relieto timore divino, negleeto viri 

eonsilio, accessit temeraria ad serpentem, in quo diabolus 

loquebatur, a quo sedueta ad eomedendum vetita, virum 

quoque sum prmvaricationis complicem fecit; propter quod 

et justin damnationis eum viro aeeepta sententia audivit 

inter alia, In dolore paries filios ; primumque Cain filium 

maledicfionis et fratricidam genuit. Hic Sarra subdita 

timori divino, simul et religiosam viri fidem atque operationero 

secuta, apparente Domino, expectabat ipsa domi donee

COMMENWAR_[I 

vir oceurreret, et qua_ essent agenda disceret; sed et epuUs 

in suseeptionem Domini p_paratis, nihilominus ipsa se 

domi verecundata retinuit ; ac virum suum cum eis prmire 

ad Dominum eique munera sure devotionis simul et ipsius 

offerre gaudebat. Quapropter ambo remunerationem sui 

beneficii promissa sobole perceperunt; nee qualibet sobole 

sed ilia utique in qua benedieerentur omnes gentes. Et merito, 

ibi enim reatus prmvaricationis in primo Adam debita 

ultione pleetebatur; hie tempus redemtionis per seeundum 

Adam et prmsagabatur futurum et parabatur. Sequitur: 

Cure _urrexissent ergo inde viri, direxerunt oculos contra 

Eodomam, _yc.] Cure surrexisse dieautur inde viri, ostenditur 

quod sedentibus eis, adstans ministrabat Abraham, 

quamvis primo stantes viderit. Direxerunt autem oculos 

contra Sodomam, ut sicut fidem beati Abrah_e betis promissionibus 

remunerarent, ita perfidiam impim civitatis 

flammis ultrieibus perderent; juxta illud Psalmista_, qui 

cure de sanetis pietatem Domini przemisisset : Oeuli Domini 

super justos, et antes ejus ad preces eorum ; protinus 

severitatem ejus in reproborum ultione subjunxit : Vultus 

autem Domini, inquiens, super facientes mala, ut perdat de 

terra memoriam eorum. Quod autem cure angelis gradiebatur, 

Abraham deducens eos, ex consuetudine devotae 

hospitalitatis feeisse credendus est; sed felices illi gressus, 

quibus homo enm angelis ingredi meruit in terra, eosque 

cure ad se venissent visitandum ad eoelum redituros dedu- 

cere; felix autem nune eorum vita qui angelieam in terris 

eonversationem sequuntur ; videlicet sobrie et juste et pie 

et caste vivendo, ac divinis laudibus semper, quantum 

mortali possibile est, vacando. Verum beatus Abraham, 

quia Dominum adeo gaudenter venientem excepit, ut etiam 

abeuntes quasi domesticos deducere curaret, meretur altiora 

divinorum operum secreta cognoscere, qui et ipse 

distrietionem superna_ animadversionis venturam mundo 

inte]ligens ; sieut prius se Deo devotum in hospitibus 

suscipiendis ostenderat, ita erga proximos soliicitum pro 

eis postmodum supplicando monstravit.

IN LIB. GENRSIS:_ CA_. XVIII. _0_ 

Di_ itaque Dominus : Clamor 8odomorum, 3;c.] Clamorein 

Sodomorum scelerum famam vel potius infamiam dieit, 

a quo nos prohibens Apostolus dicit : Omnis amaritudo et 

ira et indignatio et clamor et blasphemia tollatur a vobis cure 

omni malitia; cui nimirum clamori contrarius est clamor 

electorum, de quo confidenter suo Creatori supplicantes, 

aiunt dicentes singuli; ])online, exaudJ orationem meam, 

et clamor meus ad te perveniat. Magnus quippe illorum 

clamor est meritum sublime et intentio fidei c_lestia sola 

qu_erens, nbi Christus est in dextera Dei sedens; qui 

quoniam non terrenas opes, non gloriam inanem caducamque, 

non moritura carnis gaudia, sed superna tantum bona 

desiderant; altum profecto et quasi clamore personum 

est omne quod agunt. Verum multiplicato clamore peccatorum, 

id est, enormi illorum scelere; videamus quid 

sequitur. 

Descendam, (inquit,) et videbo utrum clamorem, _yc.] 

Quod ergo se deseendere Dominus ad videndum an idem 

clamor verus esset, aiebat; non suam ostendit ignorantiara, 

qui omnium habet scientiam, sed nostram instruit 

temeritatem, ne antequam perfeete discamus, proximorum 

reprehcndere faeta pr_esumamus; quod ipsum nos et in 

constructione turris doeet, ubi scripture est : quia descendit 

Dominus videre civitatem et turrem quam _edificabant 

filii Adam ; quid enim de cmlo in terrain non videret, de 

quo scripture est: quia nudus est infernus coram illo, et 

nullum est operimentum perditioni. 

Converteruntque se inde, et abierunt _odomam, _c.] 

Legitur in sequentibus quod duo angeli Sodomam venerint 

et suseepti sint a Loth; unde verisimile videtur quod 

hoc in loco duo angeli discesserint ab Abraham, et ille 

cure uno qui secure remansisset locutus pro eivitate peritufa 

intercesserit. In qua intercessione prvecipue beati 

Abrahve perpendenda est humilitas, qui cure tanti sit 

habitus apud Deum, ut et eum hospitio quasi familiarem 

susciperet, et apud ipsum pro aliis quasi apud unanimum 

amicum intercederet ; nihilominus in sua vestimatione rills

COMMENTARI 1 

ipse permansit 

dicit ad eum, 

ac despectus ; uncle in secuuda sua oratione 

Quia semel COelrl , loquar ad Dortdnum rneura cure sire trellis 

et cinis.] Quo verbo manifeste nostram redarguit superbiam, 

qui longe ab altitudine meritorum ejus distantes, 

longe a conlocutione divina pro nostra tarditate atque 

inertia remoti, nihilominus typo elationis inflati, cinerem 

nos ac pulverem futuros minime recolimus: nam beatus 

Abraham quo divin_ visionis puritati altius adpropinquavit, 

co certius su_ fragilitatis infirma dispersit et abjecta. 

At nos qui a contuitu internee claritatis nubi]o nostr_e 

pravitatis excludimur, tanto minus insit_ nobis miserive 

tenebras deflemus, quanto nil prveter has intueri solemus. 

IN CAP. XIX. Veneruntque duo angeli Sodornarn yespete, 

_yc.] Non sine eausa angeli qui ad meridiem ad 

Abraham venerant, vespere Sodomam venire perhibentur : 

qula nimirum iUi prospera ac l_eta nuntiare, huic adversa 

inferre venerunt; ille fruetu lucis ad ecelestia flagrabat, 

h_c vitiorum tenebris obsessa perditioni mternw propinquabat. 

Qui cum vidisset, surrexit, et ivit obviam eis, 3yc.] Magnum 

perfeetumque in beato Loth exemplum Deo devotee 

hospitalitatis ostenditur, qui ingredientes urbem hospites 

non solum oeeurrens exeipere paratus fuit ; verum etiam 

ut ad se diverterent seeumque requieseerent obnixius 

postulabat. Renuebant autem primo domum ejus intrare, 

quod tamen postmodum eo eompeUente faeere eonsenserunt; 

ut sic industriam hospitalitatis ejus diligentius 

probarent; probatam dignius remunerarent, dum eum a 

peeeantium interitu eum sua domo eriperent. 

Prius autem quam irent cubitum, vlri civitatis vallaverunt 

domum, _;c.] Hoe est quod propheta Esaias de populo 

Israel supra modum peeeante ait: Peeeatum suum sieut 

Sodoma pr_edieaverunt, nec abseonderunt. Peecatum 

quippe suum sieut Sodomitm pr_dieaverunt, nec absconderunt, 

cure absque respeetu pudoris alieujus omnes a

IN LIB. GENR81S, CAP. XIX. 205 

pue._li _etate usque ad ultimam senectutem masculi in maq. 

culos turpitudinem operari solebant; adeo ut ne hospitibus 

quidem ac peregrinis sua scelera abscondere, sed et 

hos vim inferendo, suis similes facere sceleribus, atque 

suis faeinoribus impUcare eontenderent. Quod veto furentibus 

eis in tale flagitinm patrandum dieit inter alia 

Loth : 

Habeo duas filias, _yc.] Quoniam prostituere volebat 

filias suas hac compensatione, ut viri hospites ejus nihil 

a Sodomitis tale paterentur ; utrum admittenda sit compensatio 

flagitiorum vel quorumque peccatorum, ut nos 

faciamus mall aliquid, ne alius gravius malum faciat; an 

potins perturbationi Loth non consilio tribuendum sit, 

quia hoc dixerit, merito qu_eritur; et nimirum periculosissime 

admittitur h_ec eompensatio; si autem perturbationi 

human_e tribuitur, et menti tanto malo permot_, 

nullomodo imitanda est. 

Et ecce miserunt manure viri, el introdu:eerunt ad 8e 

Loth, _e.] Quod ostium Loth obeluserunt angeli, ne vel 

ipsum, vel aliquem de domo ipsius possent ad perdendum 

rapere Sodomit_e, patenter insinuat quia nulluIn de electis 

Dei perditura sit impietas et persecutio reproborum, 

dicente Domino de ovibus suis: Et ego vitam _eternam do 

eis, et non peribunt in _eternum, et non rapiet eas quisquam 

de manu mea. Quod item Loth faeultate ab angelis 

data nullum de eivibus perfidis, ne de suis quidem cognatis 

sire amicis, tametsi multum conatus, potuit ad salutern 

revoeare; significat quia nullins labor hominis ad 

numerum pr_edestinatorum qui ante constitutionem mundi 

eleeti sunt a Domino, vel unam possit animam adjicere : 

Novit enim Dominus qui sunt ejus. Verum etsi nostram 

fragi]itatem qui ad electorum sortem pertinent latet ; non 

tamen ab agenda eura nostrm salutis eessandum, non ab 

instruendis pro_imls lingua est continenda; sed ad exemplum 

beati Loth, et nobis caste vivendum, et errantium 

quoque correctioni officium pietatis impendendum: constat 

enim quia etsi pr_destinatos ad interitum salvare

_0_ COMMENTARII 

nequivimus, nostrre tamen benignitatis quam erga iUorum 

salutem impendimus mereedem non perdimus. 

YEt edu_ertmt eum posueruntque e_tra civitatem, _yc.] • 

Generaliter quidem ineendium et perditio Sodomorum, 

de qua ereptus est Loth, pmnam ultimse districtionis 

designat; quando completa in fine seeuli summa eleetorum, 

omnes impii a_ternum rapientur in ignem, Domino 

exponente, qui ait: Similiter sicut faetum est in diebus 

Loth, edebant et bibebant, &e. (Lue. xvii. 28.) Cui adtestatur 

etiam apostolus Judas, dieens : Sicut Sodoma et Gomona 

et finitimse eivitates, simili modo et h_e fomicatte 

sunt, abeuntes post earnem alteram, fac_ sunt exemplum, 

ignis aeterni pmnam sustinentes. Potest autem idem ignis 

Sodomiticus etiam flammas vitiorum quibus in hac vita 

reprobi uruntur, atque ad sempitemum pr_eparantur ineendium 

non inconvenienter insinuate, qui cure nune in 

eoneupiseentiis terrenis carnisque inhcebris ardere non 

cessant, tune igne ultionis ardere numquam desistent. 

Hune quoque sensum Domino adfirmante, immo etiam 

doeente, qui ait: In ilia hora qui fuerit in tecto et vasa 

ejus in domo, ne descendat tollere illa; et qui in agro, 

similiter non redeat retro; memores estote uxoris Loth. 

Neque enim docemur ne instante artieulo ultimi examinis, 

eulmen rectse eonversationis deserentes, ad ima concupiscentire 

mundialis animum defleetamus; vel ne relieto 

aratro agriculturae spiritualis, retro respiciamus, quando 

non ultra nobis operum aliqua correctio restat, sed eorum 

qum operati sumus reddenda ratio instat ; verum potius 

imminente judicio, fidelibus hzec exhortatio datur, ut 

cceptis bonis ac salubribus insistant, ne vitiorum qum 

reliquere contagia repetentes, Loth imitentur uxorem, 

qum ardentem sulphure Sodomam dum incauta respiceret, 

versa est in statuam salis. Dum ergo nos Dominus 

uxorem Loth imitari prohibet, ostendit profecto quod 

incendium civitatis, ad quod oculos reduxerat, ilammas 

vitiorum, quas vitare et valemus et debemus, exprimit. 

Uncle nunc exhortatio angelorum, qua eductum de Sodo-

IN LIB. GENESIS, CAP. XIX. 207 

mis Loth admonuerant ne retro respiceret, ueque in omni 

circa regione consisteret, sed montem salvandus peteret, 

et spiritualiter intelligenda, ct maxima cst nobis intentione 

sequenda; ne videlicet ardores et incentiva vitiorum qu_e 

parumper evasisse videmur, incauti repetamus, neque 

omnimodis in vicinia peccantium, quantum possibile est, 

manere consentiamus, ne illorum exemplo a nostrve via 

rectitudinis aberremus, juxta illud Psalmist_e de beato 

viro: Et in via peccatorum non stetit; sed ad £astiginm 

arduve c_onversationis conscendere ocius curemus. 

Dixitque Loth ad cos: Qu_ao, Domine mi, quia invenit 

servus tuus gratiam coram re, _yc.] Non ita prvesidium 

vicinve civitatis petiit beatus Loth, quasi malum sibi alicujus 

plag_ superventurum timeret, si ad montem pervenire 

potuisset ; sed ea potius intentione ad civitatem juxta positam 

divertere cupiebat ; ne dum montis altitudinem, qui 

]ongius aberat, peteret, in ipso itinere positum flamma 

qu_e impiis proxima imminebat, absumeret. 

Ecce etiam in hoc _uscepi preces tuas, ut non subvertam 

urbem, _c.] 0 quanta viscera divinve pietatis, non solum 

justum a perditione sceleratorum liberat, sed et plurimis 

eorum propter salutem ejusdem justi vitam quam non 

meruere conecdit; ut et in eis qui perirent quid impietas 

mereretur ostenderet, et in his qui remanerent quantum 

intercessio piorum apud Deum valeret indicaret. 

Idcireo vocatum est nomen urbis illius Segor.] Segor 

interpretatur Parva, qum idcirco sic vocata eat, quia dixerat 

Loth, Numquid non modica est. Prius autem Bale 

vocabatur, ut in" superioribus legitur; Contraque Regem 

Bale: ipsa eat Segor. Interpretatur autem Bale, devoratio, 

quam ita dietam aiunt Hebrmi quod tertio terrve 

motu absorta sit. Sieut autem Sodoma ardens ilammas 

vitiorum, et mons ad quean ascendere Loth jubetur, virtutuna 

culmen insinuat; ira Segor quemdam bonve conversationis 

modum minus perfectum designat; qui etsi a 

celsitudine perfectorum adhuc longe abest, jam tamen a 

contagio sceleratorum secretus est. Verbi gratia, qui con-

COMMENTARII 

jugalem recte servat vitam, a fornicationis quldem flamma 

sulphurea evasit; nec tamen montem continentim conscendit 

: qui a rapinis atque avaritia manum mentemque 

avertit, ac de rebus habitis pauperibus dare consuevit; 

necdum tamen omnia reftnquere potuit; de incendio 

quidem Sodomorum effugit, mcenia parvm civitatis in qua 

perieulum interitus evaderet intravit ; sed necdum arcem 

virtutis in qua jam perfectus emineret ascendit, et cetera 

hujusmodi. 

Sol effressus est super terrain, et Loth inffressus est 

Begot , _c.] Softs egressio super terrain, cure qua subversa_ 

sunt Sodoma et Gomorra, manifestationem ultimi designat 

examinis; quando, justis omnibus ereptis, impios repentinus 

opprimet interitus. Et reete utique Dei judicio facturn 

est, ut qui beatum Loth in tenebris noctis multum 

laborantem ac renitentem suis flagitiis inretiri tentaverunt, 

adveniente subito die, hunc ereptum cernentes, ipsi prorsus 

interirent, quique ipsi fcedis voluptatibus carnis in 

tenebris arserant, apparente subito mane, sulphure consumerentur 

et igne: quia et omnes qui in cmcitate mentis 

occulte vitfis inserviunt, in cognitione sui sce]eris palam a 

distrieto Judice ferinntur. Item notandum quod una 

eademque nocte et Loth hospite Domino gaudebat et 

defendebatur ab hostibus ; et Sodomit_e sua scelera accumulate, 

etiam ipso Loth cure hospitibus suis fcedato, laborabant 

; orto autem sole, hic ftberatus pro sua justitia, ilft 

pro sua impietate damnati: quia nimil_am in nocte hujus 

secuft et sancti gaudent in cubilibus suorum cordinm recipere 

ilium qui dixit: Ecee ego veniam et habitabo in 

medio tui; et in Apocalypsi: Ecce sto ad ostinm, ct 

pulso ; si quis audierit vocem meam, et aperuerit mihi 

januam, introibo ad ilium, et c_nabo cure illo_ et ipse 

mecum. Et impii suis tentationibus, vel opera fidelium, 

vel ipsam corrumpere fidem qua_runt; apparente autem 

mane futuri secuft, hi coronam vita_ accipiunt, ilft p_nam 

perpetu_e morris incurrunt. Condigna autem suis sceleribus 

pvena Sodomita_ pereunt. Nam quia in putredine

IN LIB. GENESIS, CAP. XIX. _09 

luxurim et ardore libidinis vitam duxerunt impiam, merito 

cure flammis ignium etiam fcetore sulphuris puniuntur. 

Nec dubitandum quia tali p_na non solum ad prmsens 

damnati, sed etiam sunt perpetuo damnandi, dicente apostolo 

Johanne : Timidis autem, et ineredulis, et exseeratis, 

et homieidis, et fornicatoribus, et venefieis, et idololatris, et 

omnibus mendacibus, pars illorum erit in stagno ardente 

igne et sulphure. 2Equatur ergo po_na et ultio generibus 

peccatorum, juxta illud quod Vir Sapiens plagas zEgyptiorum 

interpretans air: ut scirent quia per quae peccat quis, 

per hmc et torquetur_ sicut econtra beatus Loth juxta 

modum vitre quam ducebat meruit liberari: quia enim 

hospitalis extiterat, contig_t eum susceptis bonis hospitibus 

ab interitu salvari. Nec dubitandum quin ab 

eisdem hospitibus post mortem sit in oeterna tabernacula 

receptus ; ut qui c0eli cives in suum introduxit hospitium, 

suisque refecit epulis, ab eis ipse in habitacula e_lestia 

induceretur; ubi pane angelorum perpetuo, hoc est, conspectu 

divinze claritatis gloria reficeretur ; quod vero dicitur, 

quia Dominus pluit a Domino sulphur et ignem de 

ecelo, manifeste distincta est Patris et Filii persona, et 

Sabellii hmresis repudiata, qum ipsum Patrem dieit esse 

quem Filium. Pluit autem Dominus a Domino, Filius a 

Patre, unde et alibi dicitur Patri: omnia in Sapientia 

fecisti, hoc est, in Filio. Cui simile est illud Psalmistze, 

ubi ita duas Patris et Filii deseribit personas, ut tamen 

unam in duabus personis deitatem insinuet: Sedes tua, 

Deus, in seculum seculi ; virga mquitatis, virga regni tui; 

dilexisti justitiam, et odisti iniquitatem, propterea unxit te 

Deus, Deus tuus. Sedes enim tua, Deus, Deo filio dicitur ; 

unxit te Deus, Deus tuus, de Deo Patre subjungit. 

ResTiciensque uxor ejus post se, _c.] Hoc vere juxta literam 

factum esse credendum est. Denique Josephus refert 

usque ad sua tempora eamdem salis statuam in portis 

ejusdem civitatis perdurasse. Et quidem uxor metu foemineae 

fragilitafis ad elamorem pereuntium repentinum, et 

fragorem flammarum ccelo delapsarum, retro respexit ; sed 

VOL, VII. P


eorum tamen tenet in hae infirmita_ figuram, qui semd 

mundo renuntiantes, ae virtutum iter arduum inchoantes, 

repente adea quae reliquerant munch desideria, instabiU 

et velut muliebri eorde recurrunt ; de quibus apostolus 

Petrus: Melius, inquit, eis fuerat non cognoseere viam 

justiti_e, quam post agnitionem retrorsum eonverti ab eo, 

quod i11is traditum est, sancto mandato ; sicut eeontra 

Loth qui sua quae possederat omnia cure peecatoribus 

peritura reliquit, illos qui vere mundo abrenuntiant, neque 

eos abrenuntiasse pcenitet, insinuat ; quos etiam beatus 

Noe, quiet ipse euncta sua cure reprobis, sicut hic ignibus, 

sic ine undis absumenda rehquit, manifeste designat : 

quod autem uxor Loth, alum seab itinere quod Dominus 

ostendebat, avertisset, extincta et in statuam salis eonversa 

est; apte indicat quod hi qui a via veritatis repetendo 

vitia dechnant, ipsi quidem in sua pravitate pereunt; sed 

exemplo perditionis sum aliis quasi condimentum sapientiae 

relinquunt, ut hi eorum interitum reminiscentes, cautius 

se et circumspectius in arrepto justiti_e proposito eustodiant. 

Denique Dominus admonens fideles ne cceptum 

fidei callem deserant, quasi petram eis salis, quo dulcius 

ejus verba sapiant, adhibet, cure dicit inter alia, Memores 

estote uxoris Loth. Qui ergo ignem vitiorum, qui ultimum 

evadere judicium desiderat, oportet ut praeteritorum obliviscens, 

in ea quae ante sunt divinze promissionis gaudia 

semper intendat. 

Ascendltque Loth de Segor, mansitque in monte, _e.] 

Festinavit ad montem ascendere de Segor, quia hoe magis 

plaeuisse angelis per quos ereptus est eognovit, timens ne 

qu_e et articulo temporis illius sua intercessione perieulum 

mortis evasit, postea tamen ob scelera civium eadem urbs 

posset simili cure vieinis urbibus perditione consumi ; pertimuit 

maxime, cure nosset earn tempore superiori erebro 

terr_e motu fuisse eonsumtam: unde et Bale, id est, prmeipitans 

sive devorans vocata est. Sed et juxta intelligeno 

tiam spiritualem, quia Sodoma flammas vitiorum, Segor 

modieam adhue inchoationem bonorum operum ; mons alti-

IN LIB. GENESIS_ CAP. XIX. _1_ 

tudinem virtutum designat; necesse est, ut cure ab incendio 

vitiorum quisque ad initium virtutis accesserit, non 

jam in ipso initio segnis perseveret, sed ad altim_m bon_e 

actionis profectum, semper alacri gressu tendere ac properare 

eontendat. 

Di_itque major ad minorem : Pater noster sene_ est, _yc.] 

Quibus refertur quomodo fili_eLoth ipsum vino inebriantes 

dormierunt cure eo, et eoneipientes pepererint Moab et 

Ammon patriarehas Moabitarum et Ammonitarum. Et 

quidem historia hme eontra naturalem human_e eoneeptionis 

morem faeta videtur, sed non potest faetum dubitari, 

quod tanta auetoritas faetum esse refert. Potest autem 

exeusabilis videri Loth, quod tale seelus ineesti neseiens 

pertulit magis, quam feeit ; sed non exeusatur in eo quod 

tam reeentis impiorum exterminii oblitus, vino tantum 

indulserit, ut quid erga se ageretur experlri non posset. 

Exeusabiles _-identur et titian, quia non eausa luxuri_e 

patrem incestaverint, sed quia nullum virorum in terra 

remanere, verum omnes eadem poena flammarum consumtos 

esse putassent ; et suspicatw sint quia sicut post 

diluvium per tres filios Noe et totidem nurus genus 

humanum restauratum est, ita nunc per seet patrem 

suum qui soli ignibus superessent denuo foret reparandum 

; ideoque hoe per somnum magis agendum rat_ sint, 

ne pater sciens tale connubium aspernatus respueret et 

sprevisset. Possunt excusabiles ergo videri, quod se in 

hujusmodi facto obsequium divinm disposltioni pr_estare 

credebant ; sed non excusantur in eo quod non vel sui 

patris in taft negotio voluntatem sive consilium qumrebant, 

vel temporis moram expectabant, donec certius quid de 

genere humano per orbem esset actum cognoseerent. 

Juxta sensum vero moralem possumus in hoc facto intelligere, 

quod nuUus terrenm adhue inhabitationis status, 

quamvis sublimis esse videatur, a culwe tentantis possit 

liber esae contagio. Ecce cairn beatus Loth putidas quidem 

Sodomorum flammas evasit, Segor tuque peccatricis 

civitatis ruinam vitavit_ montis verticem ascendit; sed ubi 

P2


eum in sublimi virtutum aree positum rebaris_ ibi noete 

inebriatum, et a filiabus suis repente fcedatum eonspieis: 

quia smpe eontingit, ut qui per inlustrationem gratim 

eoelestis alia vitiorum tentamenta devieerant, denuo per 

inertiam propri_e infirmitatis aliis enerviter sueeumbant. 

Dueatus quippe angelieus auxilium eceleste quo a peeeatorum 

perieulis liberamur indieat ; fili_e veto beati Loth 

earnales etiam sublimium virorum eogitationes exprimunt, 

quarum ineuria ita nonnumquam eis suberigitur, ut etiam 

ex pio eorde verbum sive faetum minus probum, quasi 

filii nequam eoneipiantur. Neque enim dubitandum est, 

quia filii Loth ex filiabus nati, qui gentiles populos eta 

fide sui patris alienos proereaverunt, ilia sanetorum opera 

designent, qu_e non ad regulam sanetitatis, sed ad malorum 

potius pravitatem pertineant; quale fuit adulterium 

David, qualis elatio regis Ezeehim, qualis ineauta proeessio 

Josim regis ad pugnam in qua oeeideretur, et regnum 

Davidieum deineeps hostibus proderet; qualis deinde 

negatio beatissimi apostolorum prineipis. Conveniunt 

autem sieut smpe rebus tempora; nam Loth qui mane 

inlueeseente a Sodomis ereptus fuerat, noete instante inebriatus 

ae deeeptus est : quia nimirum quod salvamur a 

perieulis, inlustrantis est gratim Dei; quod relabimur ad 

vitia, nostrm est e_eeitatis et infirmitatis. Generantur de 

filiabus Loth Moab et Ammon, quos peccata designare 

testatur etiam illud legis pr_eceptum quo dicitur: Moabitee 

et Ammonitm non intrabunt in ecclesiam Domini usque 

in tertiam et quartam generationem, et usque in aeternum ; 

quia errores et vitia, ut diximus, electorum nequaquam in 

numerum virtutum quibus eccletfia perficitur atque ornatur 

adnumerantur; sed bonorum potins operum superpositione 

ne appareant obteguntur; sed et nomina filiorum 

Loth, quorum prior De patre, secundus interpretatur 

Populus meus, consuetudini vitiorum decenter aptantur ; 

quae non a Deo conditore nobis insit_e, sed nostra ex 

-primm conditionis origine divinitus mihi insertum esse 

eomperio. Cognomino et Ammon, id est, Populum meum,

IN LIB.,_}ENESIS_ CAP. XXo 21_ 

quia et mihi hoc applicandum, et non naturarum conditori 

adscribendum eognoseo. Sane notandum, quod proprie 

populus merosus interpretatur. Populus autem meus Ammon 

dicitur_ quod ipsum quoque a peeeatorum siKnificatione 

non discrepat. Sicut enim de vlrtutum proventu_ 

qu_ a Domino nobis donantur_ l_tari debemus; ita necesse 

est ut de vitiorum exortu_ qu_e de nostr_e corruptione 

natur_e prodire constat_ salubri mcerore eompungamur; 

Et h_ec quidem filius Loth de incestu coneeptus ; porro 

Isaac qui de promissione natus est et interpretatur Gaudium, 

virtutum gratiam designat. 

IN CAP. XX. Profectus inde Abraham in terrain australem, 

&jc.] quod Abraham venit in terrain australem, 

terrestri suo itinere ccelestem mentis profectum insinuab 

quo semper ad perfeetiora virtutum opera, sicut et ceteri 

sancti, solebat ascendere. Terra quippe australis, qu_e luci 

ct ardori solis vicinior est, illam saepe vitam fidelium 

juxta morales sensus indicat, quze discusso torpore concupiscenti_e 

mundialis, interna luce superna_ dilectionis magis 

magisque quotidie solebat innovari. Et Abraham deletis 

Sodomis terrain petit australem, cure electus quisque pravorum 

eernens interitum, devotius sese in obsequium Conditoris 

sui accingit, ut cui interius donatum est perditioni 

malorum superesse, mereatur in _eternum gaudiis interesse 

bonorum. Pestilente enim flagellato, astutior erit parvulus. 

Ubi sequentia quoque verba quibus dieitur quod 

Abraham habitaverit inter Cades et Sur, et peregrinatus 

sit in Geraris, spiritualibus eleetorum profectibus apte 

conveniunt. Cades namque Sancta sire Commutata, Sur 

Fortis, Gerara interpretatur Incolatus; Profectus ergo 

Abraham in terrain australem, habitavit inter Cades et 

Sur, quia nimirum electi omnes cure agnitione veritatis 

intus inlustrantur, eum amore flagrant divinae visionis, 

opera quoque sanctitatis simul exercere eontendunt; commutatam 

inter homines, id est, ccelestem pro terrestri, pro 

humana angelicam ducere vitam curant, et fortitudine fidei

214 COMMENTARI1 

invictte, ei qui singulariter fortis est, adhverere non cessant, 

dicentes singuli, dieentes omnes, Mihi autem adhaerere Deo 

bonum est. Notandum namque quod Sur apud Hebrmos 

unum est ex decem nominibus Dei, quo Omnipotentis solet 

virtus significari. Habitat ergo inter Cades et Sur, qui 

per opera virtutum ad visionem quotidie sui Conditoris 

anhelat; et quoniam hvee esse visio in futuro solet, in prmsenti 

autem seculo peregrinos se esse profitentur, qui 

reternam in ccelis patriam sperare didieerunt, reete sequitur 

: 

Et peregrinatus est in Geraris.] Nam et verbo peregrinationis 

et nomine Gerara_, id est, incolatus, decenter 

sanctorum vita figuratur, quve quantum divinis mancipata 

prveceptis, tantum a temporalibus est alienata gaudiis ; 

unde et apostolus eorumdem patriareharum vitam glorificans 

aiebat: Fide moratus est Abraham in terra repromissionis, 

tamquam in aliena, &c. (Heb. xi. 9.) Et paulo 

post: Juxta fidem defuncti sunt omnes isti non acceptis 

repromissionibus, sed a longe eas aspicientes et salutantes, 

et confitentes quia peregrini et hospites sunt super terram. 

Qui enim hmc dicunt significant, se patriam inquirere ; 

erat autem Geraris olim terminus Chanana_orum ad meri- 

diem, et civitas metropolis Pala_stinm, posita inter Cades et 

Sur, hoc est inter duas solitudines, quarum una ./Egypto 

jungitur, ad quam populus trans fretum Rubri marls pervenit, 

altera veto Cades usque ad Sarracenorum heremum 

extenditur. Sequitur : 

Dixitque de Sarra uxore sua, ,_oror mea est, $;c.] Quare 

hoc dixerit Abraham de Sarra, et unde credendum sit earn 

tametsi ablatam in domum regis, nequaquam regis concubitu 

fuisse contactam, supra jam dictum est, ubi simili 

modo a Pharaone sublata, sed Domino imperante suo 

conjugi reddita est. Cum vero sequitur, 

Venit autem Deus ad Abimelech per somnium noctis, Syc.] 

Videtur Abimeleeh culture verve religionis et nosse, et cure 

suis omnibus sedulus exercuisse ; quomodo enim homo 

alienus a cognitione et timore Dei, vel Deo adloquente

IN LIB. GENESIS_ CAP. XX. _15 

mercretur corripi cum peccasset, veI verba Dei corripientis 

tanta humilitate susciperet ;nam et sum gentis innocentiara 

demonstravit, cure ait: Num gentem ignorantem et 

justam interfieies ? Et sui puritatem cordis simul atque 

operis ostendit, cure adjunxit: In simplieitate cordis mei 

ct munditia manuum feci hoc. Unde etiam quia prudenter 

atque humiliter Domino respondit, mox seeunda ejus meruit 

voce laudari simu| et consolari, dicentis : 

JEt ego scio 9uod sim_lici corde feceris, _.c.] Sed et hoe 

quod statim de noete consurgens omnes servos suos voeavit, 

et qum sibi aceiderant narravit; quodque iUi audito 

periculo culp_e quod rex ineiderat, omnes valde timuerunt, 

utrorumque animum, hoe est et ipsius regis et servorum 

ejus, quam fuerit justitim deditus edoeet :nam et rex ipse 

cum dixit ad Abraham : 

Quid fecisti nobis ? quid peccavimus in re, _c.?] Manifeste 

insinuat quia non leve duxerit ignorantim peccatum ; quod 

non sibi tantummodo, verum etiam regno suo confitebatur 

esse nocivum. Uncle nec sibi suffieere credidit, quod a 

Deo veniam reatus meruisset, immo quod Deo propitio ne 

peecaret eustodiri meruerit, si non etiam homini in quem 

neseius peccaverat, cum uxore reddita, peeuniam simul 

copiosam, ut sibi placari posset, tribueret, ut in sequentibus 

legitur. Non autem mirandum homines ineircumcisos 

eo tempore veritatis esse cultores potuisse, cum beatus 

quoque Job et reges amici ejus credantur post tempora 

datm circumcisionis absque sacramento circumcisionis 

fideliter Domino cure suis omnibus servisse; sed et Sere 

patriarcham cure Arfaxat, Sale, Heber, filiis sire nepotibus 

suis constat eo adhuc tempore supervixisse in carne, ac 

Deo placitam vitam sine circumcisionis lege duxisse. 

Unde verisimile videtur signaculum in circumeisione 

Abrahae tantum et semini ac familiae ejus esse datum; in 

eeteris vero gentibus potuisse adhuc esse nonnullos, qui 

pro naturali scientia legis Deo devote servirent; vel hostiarum 

videlicet oblationibus, vel certe sola verve fidei 

professione a primae prvevarieationis labe purgatos : maxime


superstitibus adhuc illis qui vel abolitionem humani generis 

in diluvio, vel constructionem tuttis ac divisionem 

linguarum, vel perditionem Sodomorum in memoriam 

tenerent. Namque ipsum Sem usque ad quinquagesimum 

annum nativitatis Jacob perdurasse in corpore consulta 

Genesis historia testatur; cui sententize eongruit beatus 

Papa Gregorius dicens : Nequaquam esse credendum tam 

brevem hominum summam illis temporibus ad vitam pervenisse 

perpetuam quam legifer Moyses paucissimus scriptorum 

suorum videtur comprehendere monumentis. Quod 

autem Abraham regi sedulo instanti ac nimirum perquirenti, 

quare uxorem suam dixerit esse sororem, satisfaciens 

ait inter cetera, Alias autem vere soror mea est, filia patris 

mei, et non filia matris meoe ; vetus translatio aptius habet, 

Etenim vere soror mea est de patre, seal non de matre ; id 

est, fratris ejus filia, non sororis ; fratres namque sire 

sorores nonnumquam in scripturis cognatione vocantur, 

qui sunt de una familia, id est, patria, quas Latini paternitates 

interpretantur, cure ex una raclice multa generis turba 

diffunditur ; alioquin quale est ut Abraham vir justus patris 

sui filiam conjugem sumserit, cum in primis hominibus 

propter aurium sanitatem id ipsum scriptura non nominet, 

malens intelligi quam proferri. Quodque Sarrre dixit rex : 

Ecce mille argenteos dedi fratri tuo, _c.] Quando jocando 

loquitur, eo quod ipsa dixerit eum fratrem suum 

esse ; deprehensamque dicit cum simulando texerit veritatern, 

dicendo fratrem suum esse eum qui fuit maritus : 

hortaturque ut hoc in posterum memineretl ne deinceps 

simili simulatione idem opprobrium deprehensa incurreret. 

Quod si in hac lectione ubi Sara'a, Abraham permittente, 

amata a regibus rapitur,, sed Domino procurante internerata 

viro redditur, allegoricum quid sentire delectat_ signifieatur 

ecclesia tentationibus potestatum mundanarum 

saepius esse pulsanda, permittente utique Domino, qui 

vir ejus ob donum supernm protectionis et gratim voeari 

dignatus est ; ut examinata adversis_ manifestius quam sit 

fide firma, qua castitate Deo devota, quanta denique sui

IN LIB. GENESI8_ CAP. XX° _]7 

Con_toris custodia ab omnibus semper sit hostium ino 

sidiis tutanda, clarescat_ neque umquam a su_c fidei simplicitate 

corrumpenda. Quod autem redditurus Sarram 

Abrah_e rex donavit simul oves et bores, servos et ancillas, 

et pecuniam plurimam ; illud significat tempus, quo reghum 

hujus mundi Christian_e fidei erat colla submissurum, 

eamque religionem, quam olim expugnare nitebatur, venerationi 

habiturum. Quod Sarra bis a regibus concupita et 

rapta, nec tamen polluta est, quondam quidem juvencula 

a Pharaone, et nunc proveetior _tate ab Abimelech, significabat 

ecclesiam, quamvis semper in hac vita laboribus 

exercendam, duas tamen majores ceteris persecutiones 

experturam ; unam Romani imperil, quam velut in juventute 

sua perpessa, fortissime ae gloriosissime Domino ad- 

senectute, hoc est imminente termino temporalis sure vita_, 

\\_ juvante passura superavit; est, atque eodem alteram miserante Antichristi, Domino quam devictura. velut in 

Nam quod Sarra tantze erat pulchritudinis, ut etiam grandzeva 

ob gratiam formae potuisset amari ; significat ecclesiam 

ultimo illo tempore tanta virtutum gloria decorandam, 

cui hostis acer cum suis satellitibus non minimum invi- 

dear, ideoque eam cunctis insidiarum ac virium suarum 

artibus expugnare contendat ; impleta prophetia qua de 

filiis ejus dicitur: Adhuc multiplicabuntur in senecta 

uberi, et bene patientes erunt ut adnuntient; id est, ut 

fidem qua gloriantur constanter inter mala quze patiuntur 

praedicent. (luod uterque rex ne Sarram violaret, Deo 

procurante, servatus est, significat ita persecutorum rabiem, 

Domino miserante, cohibendam, ut nemo ex his qui vere 

ad ecclesiam pertinent, possit a fidei et caritatis, quze est 

in Christo, castitate seduci. Quod uterque plagis, ut 

Sarram viro suo redderet compulsus est, raptumque temerarium 

pecunia simul data correxit, significabat persecutores 

s_epius ab injuria fidelium adversitate ac damnis 

rerum temporalium esse compescendos ; seal et ad reverentiam 

sive consortium eorumdem fidelium esse commu- 

tandos, quod et aliquotiens in persequutionibus factum


scimus, et in ultima ilia ceteris majore credimus esse 

futurum: et hoc per omtiones prvesulum spiritualium, 

atque indulgentiam et miserationem Domini Salvatoris, 

qui sanctam eeclesiam spons_e sibi fcedere conjungere dignatus 

est. Utrumque enim beatus Abraham pro Abimelech 

orans congrue designat, et ipsum Dominum Sa]vatorero 

qui est ad dexteram Dei, qui etiam interpellat pro 

nobis ; et pastores ae reetores ejusdem eeelesiee, qui quoniam 

eastitatls illius curare gerunt, pro adversariis quoque 

ejus ne earn fcedare valeant, verum a eceptis noxiis ocius 

desistant, Domino supplicare non negllgunt. Neque ab 

re debet videri per Abimeleeh hominem bonum et timentern 

Deum, bonorum perseeutores posse figurari. Solitum 

namque est in scripturis, et per bonos mala, et per malos 

aliquotiens bona designari; ham et beatus Papa Gregorius 

reges impiissimos Saulem et Jechoniam in figura Domini 

Salvatoris ponere non dubitavit, et e eontrario per factum 

Urize fidelissimum perfidiam Judaeorum dieit esse designatam. 

IN CAP. XXI. Visitavit autem Dominus Sarram, sicut 

promiserat el, dfc.] Visitare dicitur Sarram Deus quasi languentem 

et ab omni sobolis fructu jam desperatam ; ut 

quod natura negare videbatur, divinze praesentia gratiae conferret 

: quod verbum apte congruit cunctis filiis promissionis, 

qui non per arbitrinm proprize libertatis, sed per 

electionem gratiae salvi fiunt ; non ex conatu sui laboris, 

sed Domino visitante cor eorurn et implente donum gratiae 

quod promisit. 

Vocavilque Abraham nomen filii sui Isaac.] Isaac 

interpretatur Risus sive gaudinm, quod ipsum nomen 

eunctis fidelibus eonvenit, quibus inter cetera superme 

hereditatis bona Redemtor suus promittit, dieens : Iterum 

autem videbo vos, et gaudebit eor vestrum, et gaudium 

vestrum nemo toilet a vobis. 

Et circumcidit eum octava die, _c.] Sieut Isaac in ternpore 

quldem veteris testamenti natus est, sed ipsa sua

IN LIB. GENE$18, CAP. XXI. 219 

nativitate heredes novi testamenti designat : ira et circumcisio 

qua consecratus est veteris quidem testamenti 

sacramentum est; sed in figuram grati_ novi testamenti 

prmmissum, qua mundus erat in Christo ab omni peccati 

et mortis et mortalitatis sorde purgandus. Namque eo 

tempore circumcisio fideles ab oriffinalis nox_e nodo solvebat 

; attamen in altioris typum grati_e data est, qua 

regnum omne peccati et mortis Dominica erat passione ac 

resurrectione destrucndum: in cujus exemplum nos et in 

baptismo ab omnibus peccatis absolvimur, et in novissimo 

die ab omni carnis et animm corruptione ac mortalitate renovati 

ad vitam _ternam perveniemus ; ubi sicut Dominus 

ait, Filii resurrectionis non nubent neque nubentur, sed 

sunt sicut angeli in ccelo ; neque enim ultra mori poterunt. 

_Et quia Dominus octava die, id est, post sabbatum resurrexit 

a mortuis, quia nos quoque octava rotate resurrecturos 

esse speramus ; sex quippe sunt _etates hujus mundi, 

septima sabbatismi animarum in alia vita, oetava ipsa resurrectionis 

nostr_eet universalis judicii, recte circumcisio octava 

die fieri pr_ecepta est. Quod autem Abraham centum erat 

annorum cure natus esset Isaac et circumclsus filius promissionis, 

perfectioni ejusdem promissionis aptissime conchit. 

Nam quia eentenarins perfeetus est humerus, quod 

eo maxime astruitur quia de 1oevatransfertur in dexteram ; 

ideoque ccelestibus ac perpetuis bonis mystice competit ; 

recte in hoc nascitur Isaac, qui sua nativitate mirabiliter 

senibus natus parentibus, heredes non temporalis et infimi, 

sed oeterni in ecelis regni designaretur, in quo nimirum 

sacramento et arca Noe centum aImis fabricata est, et 

Abraham in terra repromissionis eentum annos moratus, 

et Isaac in Geraris serens invenit ipso anno centuplum, ct 

atrium tabernaculi eentum eubitis est longum ; et in parabola 

seminis evangelici terra bona centuplum fructum fecit, 

et Dominus relinquentibus propria centuplum in hoe ternpore 

et insuper vitam promittit _eternam : in quibus omnibus 

numerus centenarius aut gaudia vitae perennis, aut ea 

quibus ad h_ec pervenitur bona opera designat. 

12


Crevit i#itur puer et ablactatus est, $;c.] Lacte nutritur 

Isaac cure electus quisque, filius videlicet promissionis 

nuper in Christo genitus_ prima fidei rudimenta suscipit, et 

quamvis necdum summa divinitatis arcana scrutari sufficit, 

dulcedine tamen pr_emiorum ccelestium deleetatus, bonis 

insistere operibus contendit, per qu_e Deo adjuvante largienteque 

potiora capere mereatur, juxta illud apostoli Petri : 

Deponentes igitur omnem malltiam et omnem dolum, &c. 

(1 Pet. ii. 1.) Sed ablactatus Isaac atque ad panis edulium 

pervenit, cure electi proficientibus fidei incrementis non 

solum Jesum Christum, et hunc crucifixum confiteri dis= 

cunt, verum etiam addere quia in principio erat Yerbum, 

et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. 

Fecitque Abraham #rande convivium in die ablactationie 

Isaac.] Quia magna nimirum solemnitas est mentis sum= 

mis doetoribus, cum eos quos educaverant, ad arcem viderint 

sapientim virtutisque conseendere. 

Cumque vidisset Sarra filium _lffar _E#ypticv ludentem, $yc.] 

Quidam codices habent ; Filium Agar 2Egyptise ludentem 

cure Isaac filio suo, quod in Hebraico non habetur; sed 

sire cure Isaac, sire prmsente Isaac luserlt, nolebat Sarra 

filium ancill_e filio suo ludi existere magistrum ; nolebat 

eum quem in promissione vetula aeeeperat_ indignum pro= 

missionibus et ecelesti benedictione per ignobilia nothi 

cxempla vel consortia fieri ; unde et apostolus hune ludum 

persecutionem voeare non dubitavit. Persequitur enim 

fratrem non solum qui gladiis, sive odiis, sire contumeliis 

insequitur, sed etiam file qui ludis aut ineptis colloquiis 

eum a reetitudine sure puritatis blandiens avertere qu_erit ; 

hine etiam Psalmista: Narraverunt mihi_ inquit, iniqui 

fabulationes, sed non ita ut Lex tua, Domine: omnia 

mandata tua veritas ; iniqui persecuti sunt me, adjuva me. 

Et ipse enlm quia legem Domini et mandata veritatis 

amabat_ narratores fabularum quasi perseeutores to]erabat; 

ideoque ad hos superandos divinum implorabat 

auxilium. Apostolus autem manifeste quid uterque filius 

Abrah_e typice demonstret ostendit, scribens ad Galatas:

IN LIB. GENESIS, CAP. XXI. _21 

Scripture est quod Abraham duos filios habuit, unum de 

ancilla, et unum de libera, &c. (Gal. iv. 22.) Quod 

autcm dicit ancUlm quidcm filinm secundum camera nature, 

liber_c veto per rcpromissionem, patenter insinuat 

quia illum genuit dcmonstrans consuctudo naturam ; ilium 

vero dedit promissio significans gratiam. Natus est enim 

Ismahel sicut nascuntur homines permixtione sexus utriusque 

usitata lege naturae ; ideo dictum est, secundum carnero; 

non quia ista beneficia Dei non sint, sed ubi significandum 

fuerat Dei donum, quia indebitum hominibus 

gratia Dei largiretur; sic oportuit dari filium quemadmodum 

naturee non debebatur excursibus. Non ergo secundum 

carnem natus est Isaac Abrahae, sed ex promissione, 

non quia eum carne non crat operatus, sed quia de summa 

desperatione susceperat, ct nisi adesset promittens Deus, 

nihil jam senex de visceribus aniculze conjugis sperare 

audebat posteritatis. Quam cxponens legem Apostolus 

adjungit : Nos autem fratres secundum Isaac promissionis 

filii sumus ; scd sicut tunc is qui secundum carnem natus 

cst, persequebatur eum qui secundum Spiritum, ita et 

nunc ; non vetus testamentum quasi contrarium novo 

condemnat, ne vesanum dogma Manichzei, quod absit, sua 

auctoritate confirmet: neque enim Apostolos et Evangelistas 

Moysi ac Prophetis, qui vetus testamentum condiderunt, 

ulla ratione prmferret, de quorum communi gratia 

spiritus virtutis ct fidei alibi dicit : Habentes autem eumdem 

Spiritum fidei, sicut scriptum est, Credidi propter 

quod locutus sum, etnos credimus, propter quod et loquimur 

; sed eos nimirum vituperat, ac domos regni pellendos 

judicat, qui legem qum spiritualis est carnaliter intelligunt; 

qui de observatione legis temporalia a Domino beneficia 

et regnum temporale, non autem reterna in cvelis bona 

requirunt: reprehendit qui sufficere sibi ad salutem litteram 

legis absque gratia juvante eonfidunt, quod est Judmorum 

proprium, de quibus item dicit: Ignorantes enim 

Dci justitiam et suam volentes constituere, justiti_e Dei 

non sunt subjecti; reprobat eos_ et persecutores esse fide-


lium decernit, qui coruscante evan_elio, et gratia novi 

testamenti per incarnationem Domini toto jam orbe clarescente, 

nihilominus circumeisionem, et hostias, cerimoniasque 

le.gales baptizatis in Christo necessarias esse contendunt; 

contra quos, maxime cure ha_c scriberet, vigilabat 

intentio, sieut totus aperte hujus Epistolve textus bene 

consideratus edocet, denique verbis suis qu_ posuimus 

subsequenter adneetit: Sed quid dicit scriptura? Ejice 

ancillam et filium ejus, &c. (Gal. iv. 30.) Quibus verbis 

patenter ostendit, quia non scripturas neque scriptores 

testamenti veteris quasi ancillam et filium ejus de finibus 

ecclesi_e pellendos esse docet; sed carnalem ejusdem testamenti 

observantiam, postquam per Christum gratia et 

libertas evangelii inluxit, dicit esse cessaturam, atque in 

spiritualem sensum immutatam ab heredibus novi testamenti 

fideliter implendam. Sic cnim inteUigendum est 

quod ait in evangelio Dominus, Quia iota unum aut unus 

apex non proeteribit a lege donee omnia fiant; quod ca 

qu_e Lex et Prophetic manifeste de fide veritatis, aut operum 

justitia_, cordisque purificatione, ad videndum Deum 

loquuntur, semper debeant ad litteram suscipi ; qu_ecumque 

vero carnali adhuc populo carnaliter observanda prvecipiebantur, 

ut est ipsa circumcisio, hostiarum oblatio, quotidiana 

emundatio sedula_ lepr_e, non hominum tantum, 

sed et domorum et vestinm, et innumera ejusmodi ; hoec 

usque ad tempora dominicae Incarnationis juxta litteram 

observari debuerint. Ex quo autem resurgens a mortuis 

Dominus aperuit discipulis sensum ut inteUigerent scripturas, 

et venigmata prophetize manifesta luce dinoscerent ; 

legi quidem hmc in ecclesia propter auctoritatem prophetioe 

decebat ; sed propter inlustrationem grative spiritualiter et 

non carnaliter observari : quamvis primitiva in Hierosolymis 

ecclesia multas legis cerimonias, etiam juxta litteram, 

observabat, Judaizantibus quoque eis qui ex gentibus vocati 

ad fidem fuerant ; donee dilatata longe lateque per 

orbem, etiam saeerdotes ac doetores cceperat habere de 

gentibus, qui n,dlam Judaicae observationis curare habe-

IN LIB. GENESIS, CAP. XXI. _ 

rent, sed tantum simplicitate Christiana apostolicis et 

evangelicis gauderent auscultare decretis; cui videlicet 

ecclesiasticm dispositioni pulcherrime figura filiorum coneinit 

Abrah_e: prius namque quam natus esset Isaac, 

Abraham et Sarra ad Ismahel quasi ad unieum filium 

adgaudebant ; utpote qui nihil adhuc superbim vel levitatis 

in mente aut moribus ostendebat : quia ante Incarnationem 

Dominicam ac revelationem grati_e, etiam spirltuales quique 

in ]ege lmtabantur ipsam legem a populo devotione cordis 

sincera juxta litteram custodiri; et merito : neque enim 

populus idem contra gratiam repugnabat, aut legem evangelio 

prmferebat ; sed ea quoe sola aeceperat pr_eeepta justitim 

fideli mente sectabatur. Sed et nato Isaac ac nec- 

dum ablactato, vilescere quidem eoepit amor Ismahel; ut 

pote congratulantibus parentibus ad nativitatem Isaac, 

quasi proprii amborum filii, qui non tamen aliquid adhuc 

de expulsione Ismahel, sive matris ejus tractabant: quia 

revelata jam gratia evangelii, et pr_edicantibus Christum 

apostolis, l_etabatur ecclesia credentium, lmtabantur ipsi 

doctores de conlata sibi promissione regni Dei, nec tamen 

observantiam circumcisionis et hostiarum feriarumque legalium 

quasi supervacuam confestim respuere certabant. 

Neque enim valebant ea qum a Deo esse constltuta 

noverant, repente quasi noxia repellere, maxime cure 

inter hujusmodi consuetudines tenera adhuc et quasi lactans 

sanctm ecclesia_ nutriretur infantia. Ablactato autem 

Isaac, vidit Sarra ludentem ancillve filium, et ejiciendum 

esse cure matre decrevit: quia postquam convaluit in fide 

Christi ecclesia de gentibus, venerunt quidem de Judaea 

carnales sensu, quasi vere ancill_e filii, et necdum spiritu 

gratiee liberi facti Christo, docentes fratres ac dicentes: 

Quia nisi circumcidamini secundum morem Moysi, salvi 

fieri non potestis, quod ludi magis et vanitatis quam evangelic_e 

erat veritatis ; immo persecutio erat non minima cos 

qui manifestatm jam lucis dono fruebantur, in umbras figurarum 

voluisse reducere ; unde mox gratia mater per apostolorum 

concilium hoc dogma cure suis auetoribus ejlciendum 

esse deeernebat.

2_ COMMENTARII IN LIB. GENESIS, 

Non enim heres erit (inquiens) filius ancillee cure filio meo 

Isaac.] Quod apostolus posuit cum filio liberm; quia 

nulla ratione cum pr_eeonibus veritatis, qui nos per gratiam 

Domini Jesu salvari debere pmedicant, suscipiendi sunt 

falsi doctores, qui ita demum nobis hanc gratiam prodesse 

confirmant, si etiam eireumeisione juxta legis ritum consecremur 

; quin potius ab hereditate grati_e, qua_ est in 

Christo, in aeternum permanebunt exsortes, qui ejusdem 

gratia_ virtutem negant, aut se sine gratia de operibus 

extollunt. Sunt et hodie nonnuUi in ecclesia novi quidem 

testamenti saeramentis imbuti, sed per intentionem animi 

camalis ad vetus testamentum atque ad figuram Agar, et 

Ismahel pertinentes; non quod vere veteris testamenti 

mandata seetentur, ex quibus Dominus ait: Si vis venire 

ad vitam, serva mandata; sed quia temporalia a Domino 

benefieia neglectis a_ternis requirunt, qu_e vetus scriptura 

juxta litteram intellecta nonnumquam sonare videtur 

magis ampleetentes, quod ait per prophetam Dominus ; 

Si volueritis et audieritis me, bona terr_e comedetis ; quam 

quod ait per seipsum: Beati pauperes, quia vestrum est 

regnum Dei, de quibus dicit Apostolus : Omnes enim sua 

qua_runt, non qu_e sunt Jesu Christi, qui sire in aetibus 

nequam inter bonos catholieos ad mortem usque perdurent, 

sive propter h_ereses et aperta schismata sacerdotali 

judicio de ecclesia tamquam ancilla_ filii per Sarram liberam 

expellantur; nihilominus omnes in judieio futuro, 

qui non antea se eorrexerunt, ab hereditate benedietionis 

alieni redduntur et extorres : Omnis enim qui faeit peeeaturn, 

servus est peceati : servus autem non manet in domo 

in _eternum ; filius manet in _eternum. Si ergo filius, 

inquit, vos liberaverit, vere hberi eritis.

BEDJE PRESBYTERI 

DE 

TABERNACULO ET VASIS EJUS, 

AC VESTIBUS SACERDOTUM, 

LIBER PRIMUS. 

CAP. I. Locuturi, juvante Domino, de figura tabernacull 

et vasorum, atque utensilium ejus, primo situm loci, 

et circumstantias rerum, quomodo sese habuerint, quandoque 

h_ec fieri przecepta sint, inspiccre atque attentius considerare 

debemus. Omnia autem, sicut apostolus air, 

in figura contingebant illis: scripta sunt autem propter 

nos. Omnia videlicet, non solum facta vel verba, quze 

sacris literis continentur, verum etiam locorum, et hora- 

rum et temporum situs, et ipsarum quoque in quibus 

gesta, sive dicta sunt circumstantia rerum. 

(Exod. xxiv.) Di.vit Domin_ ad Moysen, Ascende ad 

me in montem, _5c.] Datums ergo legem Moysi Dominus, 

primo illum in verticem montis evocat, ut in alto secure 

demoratus liberius audiat, qutc ad inferiora rediens populure 

prmcepta doceat : simulque ex altitudine loci coUigat 

quam celsa quantumve ab humanis secreta doctrinis sit 

lex quam accipit; et quomodo ab illis solummodo perfecte 

intelligi vel eustodiri possit, qui sese a terrenis contagiis 

sublimius ac perfectius vivendo separaverint. Uncle 

et populum in inferioribus expectare, donec Moyses recleat, 

prtecepit; ut insinuet typice, quia ccelestia quidem 

sint arcana stue legis, et quve a perfectioribus tantum capiantur, 

nec tamen infirmis occasio salutis desit, si sapienthe 

majorum humiliter auscultare studuerint. Sic et in evan_ 

VOL. VII. Q

_6 DE TABERNACULO, E'I"*O. 

gelio Dominus novos gratia_ pr_econes in montem convocans, 

prmceptis salutaribus instituit; ut ex loci etiam situ 

patesceret, quia sublimia iUis, vel mandata vivendi, vel 

promissa daret remunerandi : juxta illud Psalmist_e, Justitia 

tua sieur montes Dei. Sed et post resurrectionem, 

rursum eisdem in monte sancto apparens, eosque ad pr_edicandum, 

non uni tantum populo Israel, sed mittens 

toti mundo: Euntes, inquit, docete omnes gentes, baptizantes 

eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti ; 

docentes eos servare omnia qu_cunque mandavi vobis. 

Et legis ergo, et evangelii pr_ccepta Dominus in monte 

dedit, ut sublimitatem per hoc utriusque testamenti commendaret. 

Verum, quia scriptura legis uni tunc populo 

Israel committenda, gratia veto evangelii ad omnes per 

orbem nationes apostolis pr_edicantibus erat perventura; 

recte ad discendam accipiendamque legem solus Moyses 

aseendit in montem, doetrinam vero evangelii apostoli 

simul omnes in monte cure Domino positi, auscultantibus 

et turbis audierunt. Sed et adventu Sancti Spiritus, quo 

hmc eadem gratia et veritas evai_elii manifestius ecclesi_ 

data est, non apostoli solummodo, verum etiam plurlma 

simul caterva fidelium in cc_naculo montis Sion constituta 

suscepit, et hoc in variarum divisione hnguarum, ut tall 

esse miraculo ecclesia cunctarum per orbem gentinm linguis 

Deum collaudatura signaretur. 

Daboque tibi (inquit) duets talmlas lalrideoa, et legem ac 

raandata, _yc.] Huic simile est illud evangelii, quod supra 

posuimus: Docentes eos servare omnia qurecunque mandavi 

vobis. Non ergo Moyses, non apostoli, non quilibet 

doctorum, alia debet populum Dei docere pr_eepta, quam 

qme ipse Dominus docuit, qu_eque in _eterno consilii sui 

decreto nobis observanda pr_scripsit, et in quorum observatione 

vitam nos habere _eteruam voluit: sicut nec de 

illis, qu_e fieri jussit, doctores quicquam pr_etermittere 

oportet, sed omnia qu_ecunque ille mandavit, sais necesse 

habent auditoribus committere. Scripsit autem h_ec in 

tabulis lapideis, quia in cordibus electorum fde, fortibus 

fixa intentione custodienda firmavit. Quorum exempla

LIBER PRIMUS. 2_7 

cure nobis ad imitandum proponit, quasi seripta in lapide 

statuta suee legis ostendit. Namet Daniel vidit Dominum 

in tlgura lapidls excisi, de monte sine manibus, contrivisse 

pompam regni mundialis, ut regnum ipsius solum sine 

fine permaneat. Et Petrus fideles admonet dicens: Et 

vos tanquam ]apides vivi, supervedificamini domos splrituales. 

_urre_erurd Moyses et Josue, minister ejus.] Jostle minister 

Moysi Dominum Salvatorem, et nomine des[gnat, et 

aetione. Qui minister Moysi recte voeatur, quia apparens 

in carne, Mosaica_ legis in se c_erimonias suseipere dignatus 

est: quia non solvere legem, sed venit adimplere. 

Moysi in omnibus vestigia seqnitur : quia in eunctis qu_e 

loquitur, vel scribit Moyses, ille vel typice vel manifeste 

designatus, quasi comes individuus, si bene qu_eritur, invenitur. 

Hinc etenim dicit Jud_eis: Si erederetis Moysi, 

crederetis forsitan et mihi, de me enim ille scripsit. 

Ascendertsque Moyse# in monlem Dei, 8enioribus air: 

Expectate hic donee reverlamur ad vos, _yc.] Aaron mons 

fortitudinis, Hur interpretatur ignis sive lumen. Unde 

Aaron Salvatorem Dominum, Hut designat Spiritum Sanctum: 

quia et de hoc dicit Esaias, Et erit in novissimis 

diebus preeparatus mons domus Domini in vertice montium. 

Et ille super apostolos in lumlne ignis apparuit. 

Ascendens ergo ad Dominum Moyses, Aaron et Hur, 

hoc est montem fortitudinis, et lumen ignis, in campestrlbus, 

ad regimen populi dereliquit. Etnos si doctores 

nostros ad a|titudinem divinve contemplationis sequi non 

possumus, curemus soliciti, ne aliqua nos tentatio a vicinia 

montis Dei retrahat: sed juxta modulum nostrum 

virtutum operibus insistamus, inh_erentes stabill corde 

sacramentis nostri Redemptoris_ quibus imbuti sumus; 

et gratiam Spiritus ejus, qua signati sumus, intemeratam 

in nos nobis conservare curantes. Et si qua nos adversitatum 

qu_estio pulsaverit, mox adjutorium invoeemus ejusdem 

nostri Redemptoris, qui fideles suos per donum Sancti 

Spiritus protegere a malls omnibus, ac liberare consuevit. 

Nec dubitandum, quia si in ceeptis persistimus, per mon- 

Q2

228 DE TABERNACULO_ ETC. 

tern fortitudinis infirmitas atque humilitas nostra confirmata 

exaltetur, et eunetis hostium tentamentls fortior efll- 

ciatur : per lumen quoque, et ignem Spiritus Saneti, nostra 

illustretur ignorantia, nosterque ad dilectionem ejusdem 

pii conditoris animus inardescat. 

Cumque ascendisset Moyses, operuit nubes montem.] 

Sieur mons in quo legem aceepit Moyses, altitudinem 

perfeetionis, quve in eadem lege erat conseribenda, designat; 

ita nubes, qua mons tectus est, gratiam divin_e insinuat 

proteetionis : qua tanto amplius quisque perfTultur, 

quanto altius ad scrutanda mirabilia de lege Dei revelatis 

oeulis cordis ascendit. _amque nec montem solummodo, 

in quo Moyses ascendit, nubes operuit; sed et populum 

per deserta gradientem, qui nequaquam ad altiora poterat 

ascendere, nihilominus nubes coelitus missa obumbravit. 

Unde seriptum est, Expandit nubem in proteetionem 

eorum : quia nlmlrum Dominus omnes timentes se, pusillos 

cure majoribus, c_lesti benedietione protegit. 

Et habilavit gloria Domini super Sinai, _c.] Sciendum 

quod non tantum sublimitas, verum etiam nomen montis, 

in quo lex data est, perfectionem ipsins legis figurate 

denuntiat. Sinai namque interpretatur Mensura mea, sive 

, Amphora mea. Divinitus ergo procuratum est, ut mons in 

quo lex daretur, Amphora mea vocaretur : quasi ipso Domino 

per hoc voeabulum signifieante, quod lex sua perfectam 

vivendi regulam omnibus promulgaret, et unicuique 

seeundum opera sua redderet: juxta hoc quod air ipse: 

In quo enim judicio judieaveritis, judicabimini. Et: In 

qua mensura mensi fueritis, remetietur vobis. Bene autem 

dlcitur, quod Moyse aseendente, nubes et gloria Domini, 

sex diebus montem operuit, septimo autem die ilium ad 

altiora montis voeavit. Sex namque diebus in lege operaft, 

in septimo requieseere jubemur. Ascendensque montern 

Moyses, sex diebus nube et gloria Domini tegitur: ut 

insinuetur mystice, quia quicunque mandata Domini operibus 

justis exequitur, divina utique protectione dignus 

existit. Idem namque Dominus, qui Moysen in montem 

aseendere jussit, ascendentem quoque sua nube et claritate

LIBER PRIMUS. _29 

cireumdedit: quia qui donum nobis bene operandi tribuit, 

ipse nos bene operantes, ne deficiamus, illustrat, et ne tentamentis 

antiqni hostis, quasi fervoribus solis exuramur, 

protegit. Septimo autem die vocat ad altiora Dominus 

Moysen, quia post operum perfeetionem, requiem nobis 

lex promittit _eternam : ut qui in altitudine rectve actionis 

Domino assistere euravimus, jam ad ejus vlsionem atque 

colloquium ascendere mereamur: juxta illud Psalmist_e, 

Etenim benedietionem dabit, qui legem dedit. Ambulabunt 

de virtute in virtutem, videbitur Dens deorum in 

Sion. Quod etiam in hac vita nonnullis eleetorum constat 

esse donatum, ut post activve perfeetionem conversationis, 

ad divin_e gratiam speeulationis ascenderint, qualiseunque 

et quantulacunque h_ec ab hominibus came adhuc indutis 

fieri potest: quod et plurimis patriarcharum ae prophetarum, 

et pr_e e_eteris ipsi Moysi concessum est, de quo 

specialiter dictum est, quia locutus sit cure Deo faeie ad 

faciem, sieut loqni solet homo cure amieo suo. Unde et 

de illo speeialiter inte]ligi valet, quod sex diebus in monte 

nube et gloria Domini protectus sit ; septimo autem die vocatus 

ad colloquium ejus, altiora montis conscenderit, quia 

nimirum per bona opera, quve Domino donante aceeperat, 

magis ab illo iUustrari, atque ab omnibus malorum incursibus 

meruit obumbrari, ae sic ad sublirniora visionis et 

collocutionis illius dona pervenit. Medium namque ealiginis, 

untie voeatus esse dieitur, non inesse Deo tenebras 

ulias significat: sed quia lucern habitat inaccessibilem, et 

sicut idem dieit apostolus, Quem vidit nullus hominum, 

sed nec videre potest. Caligo namque ilia obscuritas est 

areanorum coelestium, terrenis quidem cordibus inaccessibilis, 

sed Moysi et cxeteris mnndo corde beatis divina 

reserante gratia penetrabilis: quibus dicitur in Psalmo, 

Aceedite ad eum, et illuminamini. Inaecessibilis namque 

est lux ejus viribus nostris, ad quam tamen acceditur 

muneribus ipsius. Ubi apte subjungitur: 

Erat aulem species #loriae Domini, quasi ignis ardens, 3yc.] 

Quasi ignis namque ardens species glorive Domini apparuit; 

qnia corda electorum, et dono scienti_e ceelestis illus-

230 DE TABgRNACULO, ETC. 

trat, et ardore sure caritatis inflammat. In nube ergo, 

caligine, et igne gloria Domini visa est. In nube videlicet, 

quia nos ab vestu tentationum protegit. In caligine 

vero, quia potentia majestatis ejus a nulla potest creatura 

ad integrum comprehendi. Pax enim Dei exsuperat omnem 

sensum. In igne autem ardente, quia mentes fidellum 

supernorum bonorum, et eognitione irradiat, et spe ac 

dilectione aecendit. Et hane quidem Domini gloriam, 

filii Israel de longe et ab inferioribus aspiciunt, Moyses 

vero altius ascendendo penetrat; quia nimirum abdita 

mysteriorum divinorum perfecti quique perfecte ac sublimiter 

vident. At nos nostrve memores fragilitatis et inerti_e, 

etsi huc intrare comprehendendo nequivimus, saltem 

credendo, sperando, diligendo in proximo manere, atque 

aspectare curemus. Quasi enim filii Israel a longe oculos 

ad montem Dei, atque ad conspectum glori_e ejus habent, 

cure infirmi quique in ecclesia se Deum videre summopere 

desiderantes, oculos mentis sedulo in memoriam veterna_ 

claritatis fixos tenent. Quasi in vicinia montis Dei, in quem 

Moysen ascendisse noverant, commoran_dr, cure in iUo se 

moderamine vivendi coercent, quo numquam gressum sure 

operationis longins ab imitatione summorum virorum abstmhant, 

tametsi necdum plene il]ordm ad perfectionem 

sequi vestigia possint. 

CAP. H. Ingres_ Moyses medium ne6ul_, ascendit in 

montern, et fuit ibi quadraffinta diebus, et fuadraginta noetibus.] 

Moyses medium nebulze ingressus ascendit in montern, 

cure pr_edicatores divin_e legis, in quibus ipse Moyses 

eximius erat ad intuenda sublimiter incerta et occulta sa- 

pientise divin_e, invitante ac ducente Domino penetrant. 

Fuit autem cure Domino Moyses quadraginta diebus et 

noctibus, ut hoc numero temporis disceret, quod illi solummodo 

decalogum legis, quem cure suo populo acceperat, 

possent imp]ere, quos evangelieve gratia veritatis, 

qum quatuor libris erat describenda, juvaret. Quater 

enim deni quadraginta faciunt. Vel certe quod venturum 

esset tempus, quando eadem pr_cepta decalogi, quze tunc 

cure uno filiorum Israel populo aecepit, in notitiam cunc-

LIBER PRIMU8. 2_] 

tarum gentium, quse quatuor orbis partibus continentur, 

divina gratia largiente panderentur, omnesque per horum 

nationes observantiam, ad salutem pervenirent veternam. 

Verum quia breviter quam mirifico ascensu Moyses ad 

accipiendam legem pervenerit didicimus, jam nunc aures 

simul, et animos ad audienda quse audivit, ac pro modulo 

nostro exponenda ipsa legis mandata convertamus. Sequitur: 

CAP. III. (Exod.xxv.) Locutus est Dominns ad Moysen, 

dicens: Loquere filiis Israel, ut tollant, _c.] Etnos primitias 

bonorum nostrorum Domino tollimus, quando si 

quid boni agimus, totum hoe divinse grative tribuimus veraeiter, 

et intimo ex eorde profitentes, quod ne initium 

quidem bonse actionis, aut eogitationis aliquid, nisi a 

Domino possimus habere: mala vero nostra semper a 

nobis ipsis diabolo instigante, et e_epta et eonsummata, 

nec nisi Domino donante laxanda esse fatemur. Pelagiani 

primitias bonorum suorum nolunt Domino tollere, sed 

sibimetipsis possidenda retinere: quia se boni aliquid a 

seipsis absque gratia Dei habere, stulta prsesumptione 

autumant. Bene autem prsecipitur Moysi, ab homine 

qui offert ultroneus, accipere primitias. Hilarem enim 

datorem diligit Deus. Et apostolus, non ex tristitia nos, 

aut ex necessitate, sed proposito eordis bona facere jubet. 

Quod se facere sciens propheta gloriatur in Domino dicens : 

Voluntarie sacrificabo tibi. 

H_ec sunt autera qu_e accipere debeIis, aurura, argenlura , et 

ees, _c.] Cuneta hsec quse Dominus sibi a priore populo, 

ad faciendum sanctuarium materialiter offerri prveeipit ; 

nos quoque qui spirituales filii Israel, id est, imitatores 

Deum videntis populi esse desideramus, spirituali intelligentia 

debemus offerre, quatenus per hujusmodi oblationes 

voluntarias, et ipsi sanctuarium ei in nobis facere mereatour, 

et ipse in medio nostrum habitare, hoc est in nostro 

sibi corde mansionem consecrare dignetur. Cui videlicet 

aurum offerimus, cure claritate verve sapientise, quse est in 

fide recta, resplendemus. Argentum, cum et ex ore nostro 

confessio fit in salu_em. Ags, cure eandem fidem publiea

_ DE TABERNACULO_ ETC, 

pr_dicatione divulgare gandemus. Hyacinthum, cure 

sursum eorda levamus. Purpuram, eum corpus passioni 

subjicimus. Coccum bis tinctum, cum gemina, id est, Dei 

et proximi dilectione flagramus. Byssum, cure carnis 

castitatem servamus. Pilos caprarum, cure habitum pcenitenti_e 

ac luctus induimus. Pelles arietum rubricatas, 

cure ipsos Dominici gregis ductores suo sanguine baptizatos 

videmus. Pelles hyaeinthinas, cure nos post mortem 

spiritualia in ccelis corpora habituros esse speramus. Ligna 

setim, cure expurgatis peccatorum spinetis munda came 

et anima Domino soft servimus. Oleum ad luminaria con- 

cinnanda, cure fructibus caritatis et misericordi_e refulgemus. 

Aromata, unguentum et thymiama boni odoris, 

cum opinionem bonm nostra_ actionis, multis ad exemplum 

bene vivendi, longe lateque diffundimus. Lapides onychinos 

et gemmas, ad ornandum ephod ac rationale, cure 

miracula sanctorum, quibus cogitationes Deo devotas, et 

opera virtutum ornavere, digna laude pr_edicamus. Atque 

h_ec in adjutorium nostrm fidei, ubi opus fuerit, assumimus. 

Quia enim in humeris onera gestare solemus, recte per 

ephod, id est, superhumerale, opera justorum, et pii pro 

Domino labores insinuantur. Quia vero in pectore cogitationum 

sedes est, recte in rationali, qui est habitus pectoris 

sacerdotalis, mundm electorum cogitationes exprimuntur. 

Lapidesque onychini et gemmee ornant ephod 

ac rationale, cum exjmiis summorum patrum actibus et 

cogitationibus, etiam miraculorum insignia junguntur. 

Neque aliquid vetat in lapidibus onychinis, qui sanguinei 

feruntur esse coloris, addita bonis operibus martyrii merita 

intelligi. De quibus singulis suo loco plenius opitulante 

Dei gratia dicendum est. 

Facientque mihi (inquit) sanvtuariura, et habitabo in medio 

eorum, _c.] Ostendit Moysi Dominus tabernaculum in 

mgnte, et vasa in clfltum ejus consecrata: quia eidem 

secure tanto tempore demoranti manifeste demonstmvit, 

quanta pietate, humilitate, et munditia, virtutes angelic_e 

suo Creatori gaudeant obedire. Qu_e sunt perfectum in 

omnibus tabernaculum ejus, qui numquam in eis, ex quo

LIBER PRIMUS. _ 

conditi sunt, manere atque inhabitare cessavit. Quorum 

etiam nobis in resurrectione similitudo vita_, et communis 

ante Dominum conversatio promittitur: qnicunque modo 

relictis hujus mundi contagiis, eorum in terris vitam imitari 

studemus, videlicet in laudando ac diligendo Domihum, 

et proximum quoque in Deo _endo ac juvando, 

inimicos etiam ad amorem Dei, pietatis ofllciis provocando, 

quales erant qnibus ait apostolus: Vos autem fratres non 

estis in came, sed in Spiritu. Tabernaeulum ergo, quod 

Moysi in monte monstratum est, superna est ilia civitas et 

patria ccelestis, qua_ illo quidem tempore ex solis extitisse 

creditur angelis sanctis: post passionem vero, resurrectionem, 

et ascensionem in ccelos, Mediatoris Dei et hominum, 

et multitudinem prveclaram, et copiosam sanetarum 

recepit animarum. Vasa veto tabernaculi i]]ius sing-aim 

qu_eque sunt personm spirituum beatorum: ex quibus 

omnibus ipsa Hierusalem, qum est mater omnium nostrum, 

in vera pace et unitate consistit. Notandumque 

diligentius, quod sanctuarium Domino facere filii Israel 

jubentur, non ex parte simile, sed juxta omnem similitudinem 

tabernaculi, quod ostendit Moysi, omniumque vasorum 

in culture ejus. Si enim ad angelorum in ccelis 

consortia tendimus, debemus vitam eorum in terris, 

....... quantum non noxia corpora tardant, 

Terrenique hebetant artus, morlbundaque membra, 

semper imitari. Quod si forte requiris, in quo hoc tabernaculum 

coeleste homo terrigena, spirituales carnalis imitaft 

valeas ? Diligunt Deum et proximos: hoc imitate. 

Subveniunt miseris, etsi non angelis qui omnes beati aunt, 

certe hominibus: hoc imitare. Humiles sunt, mites sunt 

invicem, placati sunt, divinis parent jussis: hoc, in quantum 

vales, imitate. Nihil mali, nihil otiosi, nihil injusti 

loquuntur, agunt, cogitant divinis indefessi laudibus, verbo 

"_'x. et mente assistunt : hoc quantum potes imitare, et sanctu- 

_trium Domino, juxta exemplum quod Moysi in monte 

monstratum est, vedificasti, veniensque Dominus et Salvator 

noster cure Patre mansionem apud te faciet : quin et post 

12

DE TAB]_RNACUIA)_ ETC. 

hanc vitam in _llud tabernaculum quod imitabar_, perpetuo 

bcatum introducer. Sequitur: 

CAP. Iv. _c_ fi_._et_ ilh_, aream de l_z_ setim 

_e.] Area qu_ prima omnium in tabernaculo ficri 

jubetur, non ineongrue ipsam Domini et 8alvatoris nostri 

incarnationem designat, in quo sunt omnes thesauri sapienti_ 

et scientiee absconditi. 6/u_ videlicet arca bene de 

lignis setim compingi jubetur. Ligna quippe setim levis 

atque imputribilis feruntur esse nature, non multum a 

qualitate albw spin_e distantia. Arca ergo de iignls setim 

facta est : quia corpus Dominicum ex membris constabat 

omni vitiorum labe carentibus. Et b__c cadem sunt ligna 

spinis simillima, quia etsi non in came peccati, tamen in 

similitudine venit carnis peccati, ut apostolus ait. Sequitur: 

Cujus longitudo habeat duos semis cubitos, _c.] Quidam 

solent interrogare, eujus quantitatis sit _estimandus cubitus, 

quem Moyses vel in arca Noe, vel in factura tabernaculi 

posuerit: qu_e, si Josephi verba viderimus, facile 

quvestio solvetur. Neque enim putandum est, hominem 

Jud_um genere sacerdotalem, ingenio excellentissimum, et 

in scripturis divinis simul, et secularibus doctissimum, ullatenus 

hoc potuisse latere. Ait ergo: Facta est autem et 

arca longitudinis quinque palmorum, latitudinis trium. 

Uncle patet manifeste, quia _ilium designat cubitum, quem 

duo palmi complent. Mystiee autem longitudo arc_e 

longanimam Domini ac Redemptoris nostri patienfiam, qua 

inter homines conversatus est insinuat. Latitudo amplitudinem 

ipsam caritatis, qua ad nos venire, et inter nos 

habitare voluit. Altitudo spem futur_e sublimitatis, quia 

vel seipsum post passionem suam glorificandum, vel glorificaturum 

esse prv_ridit. Unde et apte longitudo erat 

arc_ duorum cubitorum, propter videlicet doetrinam et 

opera quibus refulgebat in mundo. Hinc enim et evangelista 

Lucas sermonem se fecisse asserit, de his qu_e 

ccepit Jesus facere et docere. Et cives ipsius admirantes 

dicebant: Unde huic sapientia hvec, et virtutes? sapientiara 

videlicet referentes, ad ea qu_e miranda dicebat: vir-

LXB_R PRXMUS. 235 

tutes, ad ea qum gerebat: quod vero post duos cubitos, 

etiam semissem arca in longitudine habebat, potest ad humanta 

tarditatem fragilitatis referri : qum dicta vel opera 

Salvatoris sublimia, necdum, prout dignum erat, capere 

valebat. Unde et de quibusdam mysticis ejus actibus 

aperte dictum est: Hmc non cognoverunt discipuli ejus 

primum, sed quando glorificatus est Jesus. Similiter et 

de dietis illius sublimioribus : Et erat verbum istud abscon- 

ditum abeis, et non intelligebant qum dicebantur. Habebat 

arca duos cubitos longitudinis ; quia Dominus in came 

clarus verbo et actibus apparebat. Habebat et dimidium 

cubiti; quia etiam tarditatem discipulorum, qua necdum 

perfecte dicta vel acta ipeius capere poterant, longanimiter 

ferebat. Unius erat cubiti latitudo arc_e, ob dispensationem 

ipsius Dominic_e caritatis, qua electos suos in Deo 

adunare euravit. Uncle et pro eis supplicans Patti dicebat, 

Non pro his autem rogo tantum, sed et pro eis qui credituri 

sunt per verbum eorum in me, ut omnes unum sint, 

sicut tu, Pater, in me, et ego in te, ut et ipsi in nobis unum 

sint. Et paulo post: Et notum feci eis nomen tuum, et 

notum faciam, ut dilcetio, qua me dilexisti, in ipsis sit, et 

ego in ipsis. Habebat post unum cubitum etiam semissem, 

videlicet ob significationem nostr_e fragilitatis, qua necdum 

in hac vita positi, perfecte vel ipsi Deum diligere, vel dilectionem, 

quam erga nos habet Deus, comprehendere sufllcimus: 

quin potius sicut, apostolo teste, ex parte cognoscimus, 

et ex parte prophetamus, ita nimirum etiam ex 

parte diligimus. Habet ergo arca unum cubitum, habet 

et dimidium, quia Dominus unica nos pietate sibi ac Patri 

assoeiandos diligit, et nostrm quoque eapacitatem dilectionis, 

qualiscunque in hac vita esse potest, tuque pia 

benignitate complectitur, donec ad ejus visionem, ubi eum 

ex toto corde, tota anima_ tota virtute diligamus, intrare 

mereamur. Altitudo quoque arc_e aptissime erat cubiti 

unius et dimidii, videlicet propter significationem unic_e 

spei, qua vel Dominus ipse cure esset in came nobiseum, 

futurm sum resurreetionis, et posterioris gloriee prmstolabatur 

eventum, vel nos inter adversa seeuli propter futu-

_ DE TABERNACULO, ETC. 

rorum pra_mia bonorum gaudere semper admonet. Habet 

ergo area plenum cubitum in altitudine, quia Dominus et 

Salvator noster plenissime noverat, ipse etiam corruptibili 

adhuc conversatus in came, quanta vd sibimetipsi, vel 

membris suis, qua_ nos sumus, esset gloria conservata in 

futuro. Habet et dimidium cubitum altitudinis, quia 

nostra_ quoque devotionem parvitatis libenter in suo corpore 

suseepit, qui pia quidem intentione futuram patriam 

diligimus: sed needum peffecte, qu_e sit ejus felieitas, 

capere valemus, attamen quantum capimus, hoc non nisi 

ab illo habemus. 

JEt deaurabis earn auro raundissimo, _c.] Area intus et 

foris auto mundissimo deauratur, quia assumpta a Filio Dei 

humana natura, et intus virtute Sancti Spiritus plena erat, 

et foils hominibus aperte Saneti Spiiltus opera pra_monstrabat. 

Cui nimirum arcve bene corona aurea supra cir- 

cumdail prvecipitur, quia apparens in came, atque ad 

redemptionem humani generis vcniens Filius Dei, certum 

expectabat tempus et horam, quando susceptam pro nobis 

mortem cure ipso morris auctore superaret, atque ad 

Patrem victor in co_los ascenderet. De hac corona dicit 

apostolus: Eum autem qui modico quidem ab angelis 

minoratus eat, vidimus Jesum propter passionem morris 

gloria et honore coronatum. De hae in Apocalypsi Joannes, 

Et vidi, inquit, et ecce equus albus, et qui sedebat super 

ilium habebat arcum, et data eat ei corona, et exiit vin- 

cens ut vinceret. Equus quippe albus ecclesia, eques qui 

illi insidebat, Dominus eat, qui habebat areum, quia contra 

potestates aerias ad bella veniebat. Dataque eat ei corona 

victoila_, quia regnum morris moilendo subvertit. 

El quatuor circulos aureo8, _c.] Quatuor cireuli aurei, 

quatuor sunt evangeliorum libil, qui merito anrei aunt, 

propter claritatem sapientia_ qua fulgent : merito eirculis 

comparati, quia a_terna est ipsa Dei sapientia quam pra_dicant. 

Neque ineipiens extempore, neque ease desinens 

_eterna divinitas, quam homo Christus aceepit. Uncle 

imminente hora sum passionis precatur Patrem, dicens: 

Et nunc clarifica me_ tu Pater, apud temetipsum elaritate

LINER PRIMUS. 237 

quarn habui prius quam mundus fleret apud te. Quatuor 

autem angulos habet arca, quia sacramentum Dominicm 

incarnationis per omnes mundi plagas, in quibus 

sancta ecclesia dilatatur, celebrari non desinit. Et per 

eosdem angulos quatuor, quatuor circuli sunt positi ; quia 

in cunctis mundi finibus evangelium Christi salvanclis fidelium 

cordibus prmdicatur. Duo autem circuli in latere 

uno, et duo sunt in altero: vel quia duo evangelistm discipulatui 

Salvatoris in came prmdieantis, et miracula 

facientis adhmrebant ; duo autem alii post resurreetionem 

aseensionemque ejus ad ccelos, ad fidem venerunt: vel 

quia in figura quatuor animalium, duo qui per hominem 

et vitulum designati sunt, passionum et morris ejus indicia 

prmtulerunt ; duo vero illi qui per leonem et aquilam prmfigumti 

sunt, victorim qua mortem destruxit, insignia 

demonstrarunt. Homo quippe Dominus, per incarnationem 

mortalis factus apparuit. Vitulus vero idem oblatus 

pro nobis in altari crueis extitit. Idem leo fortiter subigendo 

mortem, aquila ad ecelos ascendendo factus est. Atque 

ideo duo cireuli in latere uno, et duo sunt in altero, quia 

nimirum duo evangelistae, per suam figuram assumptionem 

in Domino humanm fragilitatis ; et duo alii vietoriam, qua 

de eadem assumpta fragilitate, ae morte triumphavit, insinuant. 

Nam quasi lmvum latus areae duos habuit eirculos, 

cure evangelistm duo inearnationem Domini ae passionem 

figurarent. Similiterlateri dextero duo inerant cireuli, quod 

_eque duo evmlgefistm resurrectionem et aseensionem ejus, 

qum ad futurm gloriam vitae pertinent, figuraliter exprimunt. 

Facies _uoque vectes de lignis setim, _c.] Vectes quibus 

arca portatur, sancti sunt doetores, qui Dominum prmdicando 

audientium eordibus inferunt. Qui videlicet vectes 

semper esse jubentur in cireulis, quia uimirum neeesse est 

ut quicunque alii ecelestia sacmmenta praedicant, nunquam 

ipsi mentem a memoria sacrm seripturm, nunquam manus 

a divinorum observantia mandatorum contineant. Bene 

autem sequitur : 

Ponesque in area testificationem, _e.] Quia ilia solumanodo 

de inearnatione Dei Filji loqui et eredere debemus,

238 DE _ABgRNACULO_ ETCo 

qU_e nobis ipse Domlnus per auetores sacr_ scripturm reve- 

]are dignatus est. Si autem vis scire, qu_e sit ilia testifieatio 

quam in arca ponendam a Domino Moyses accepit, 

apostolum audi: Post velamentum autem, inquit, secundum 

tabernaeulum, quod dicitur sancta sanctorum, aureum 

habens thuribulum, et aream testamenti, cireumtextam 

ex omni parte auto ; in qua urna aurea habens manna, 

et virga Aaron qua_ fronduerat, et tabul_e testamenti. 

Urna ergo aurea in area habens manna, anima eat sancta 

in Christo, habens in se omnem plenitudinem divinitatis. 

Virga Aaron qua_ excisa fronduerat, potestas est invieta 

saeerdotii illius ; de qua dicit propheta, Virga a_quitatis 

virga regni tui. Qu_e postquam ad tempus per mortem 

visa est esse suecisa, illueeseente mane resurreetionis vivacius 

refloruisse inventa est, ae perpetuo inviolabilis atque 

immareessibilis permansura esse innotuit. Christus enim 

surgens a mortuis jam non moritur, mors iUi ultra non 

dominabitur. Tabul_e testamenti in area omnem in 

Christo et scientiam paternorum seeretorum, et potentiam 

judiciorum designant. In tabulis namque testamenti, et 

tides erat inseripta a_ternvedivinitatis, qu_e mundum crearet 

ae regeret ; et mandata quibus Deo serviri oportet, et 

discretio judicii, qua ipse odientes se, jure condemnaret ; 

et diligentes se, miserieordia digna remuneraret. H_ec 

est ergo testifieatio, quam Dominus Moysi in area ponendam 

dedit cure contitendam nobis in Christo signavit 

veritatem carnis, anim_e et verbi: ipsamque earnem post 

passionem morris resurrectione gioriticatam, et _eterni 

regis ae pontitieis dignitate sublimatam monstravit, cum 

ipsum esse solummodo paternorum eonscinm arcanorum, 

quasi veraciter unius ejusdemque cure Patre majestatis 

ipsum esse omnium judicem docuit seeulorum. 

CAp. v. Facies et propitiatoriurn, _ye.] Ou_erisolet quid 

propitiatorium dicat, quo operienda sit area. Sed cure de 

auro tieri jubeat, et tanta_ longitudinis ae latitudinis, 

quant_e aream tieri pra_eeperat; eonstat proeul dubio, quia 

tabulam tieri voluit auream tantam, quanta aream tegere 

sutllceret. Quod videlicet propitiatorium non aliud quam

LIBER PRIMUS. 289 

Domlnum Salvatorem_ sed specialins in co viscera pietatis 

designat: de quo _cit Apostolus : Quem proposuit Deus 

propitiationem per fidem in sanguine ipsius. Nam et ideo 

desuper ponitar, quia super exaltat misericordiam judicio. 

Uncle et Psalmista, Suavis, inquit, Dominus universis, et 

miserationes ejus super omnia opera ejus. 

Duos ffuoque Cherubim aureos, _c.J Cherubim esse 

nomen angelicarum virtutum, Ezechiel propheta manifeste 

declarat, quas etiam juxta exemplum, quo hic fieri jubentar, 

cure alis sibi apparuisse designat, dieens: Et vox 

alarum Cherubim audiebatar usque in atrium exterius, 

sicut vox Domini loquentis. Et quidem numero singulari 

Cherub, plarali autem Cherubim dicitur, et est nomen 

generis masculini, sed Gr_ca consuetudo neutro genere 

posuit Cherubin, m litera in n mutata. ¥erum noster 

interpres Hebr_um secutus idioma_ masculino genere 

posuit. Duos Cherubim aureos et produetiles facies, non 

duo Cherubim aurea et productilia, quod scriptorum incuria 

credo in ejus translatione esse corruptum, ut pro 

Cherubim antiquorum more scriberetur Cherubin. Interpretatur 

Cherubim, sive Cherubin, scientive multitudo, 

vel scientize intellectus : quod videlicet nomen tanto 

rectius angelicis potestatibus congruit, quanto perfecte 

ab omni impulsu impur_ cogitationis alieni, visioni sui 

Conditoris adh_erent. Idcireo autem alas, vel in figura 

Cherubim Moyses facere jubetar, vel in ipsa eorum 

specie vidisse se propheta testatur, quod etiam licentia 

solet imitari pictorum, ut in alto sedem habere angeli, et 

quasi levi volatu ubique discurrere posse signentar, neque 

ullam habere tarditatem, quin confestim ubicunque voluerint 

adsint. Quod ipsum quoque nobis post resurrectionero 

spirituali jam corpore vestitis indubitanter promittitur. 

F_xpandunt ergo alas Cherubim, et propitiatorinm tegunt: 

quoniam angeli omnem sure natur_e potentlam, qua in 

altis hahitare, et cuncta supern_ illius patri_e loea levi ac 

l_eto itinere penetrare meruerunt, in obsequium sui Conclitoris 

offerunt, ac velut propitiatorium contuentes obumbrant, 

id est honorant velando: quia totum quem habent

_0 DE TABERNACULO, ETC. 

statum perpetuae felieitatis, ejus gratiae deputant, a quo 

ut nihil mall veUe posse aeeeperunt. Duo sunt autem 

propter significandam societatem angelicae pacis; quia 

minus quam inter duos haberi caritas non potest. Unde 

et sese respicere mutuo, et in propitiatorium vultus jubentur 

habere, quia nimirum in glorificatione divin_evisionis 

sibimet alterutrum consonant. Item per duo Cherubim 

possunt duo testamenta figurari, quorum unum futuram 

Domini incarnationem, aliud factam clamat. Respiciuntque 

se mutuo, quia in attestatione veritatis quam pr_edicant, 

in nullo ab invicem discrepant. Vertunt vultus in 

propitiatorium; quia et misericordiam Domini, in qua 

unica mundo spes est, valde commendant. Atque ideo 

sunt ex utraque parte oraculi, quia et praecedentia ante 

incarnationem Dominicam tempora, et sequentia prm dicatione 

spiritualis seientiae replent. Quibus etiam nomen 

scientize multitudinis, vel scienti_e multiplieatte convenit, 

quod videlicet scriptura sacra spirit uali ac divina scientia 

plena est, eademque seientia, ex quo ipsa scriptura condi 

coepit, augeri semper ac multiplicari non desiniL Unde 

et angelus Danieli: Pertransibunt, inquit, plurimi, et 

multiplex erit scientia. Namque Moysen ampliorem patriarchis 

scientiam percepisse testatur ipse Dominus, qui 

illi apparens air: Ego Dominus, qui apparui Abraham 

et Isaac et Jacob in Deo omnipotente, et nomen meum 

Adonai non indicavi eis. Multiplicata est ergo ex ternpore 

scientia divina" cognitionis, eum hoe de seipso Dominus 

Moysi, quod patriarchis non indicaverat, ostendit. 

David qui in lege Domini meditabatur die ae nocte, videamus 

an se, ipso qui legem scripsit Moyse, aliquid amplius 

"de Domino intellexisse senserit. Quomodo, inquit, dilexi 

tegem tuam, Domine ;tota die meditatio mea est. Statimque 

subjunxit, Super omnes docentes me intellexi. Unde 

et alibi gloriatur in Domino, dicens: Incerta et occulta 

sapientite tu_e manifestasti mihi. Item apostolos majora 

prophetis nosse declarat Dominus ipse, qui eisdem loquitur, 

dicens : Multi prophetae et justi cupierunt videre quae 

videtis, et non viderunt ; audire qu_e auditis, et non audie-

LIBER PR|MUS. 241 

runt. Sed eisdem post resurrectionem aseensionemque 

suam majorem adhuc seienti_ gratiam repromittit, dieens: 

Adhuc multa habeo vobis dicere, sed non potestis portare 

modo; cum autem venerit il|e Spiritus veritatis, docebit 

vos omnem veritatem. Quibus et in futuro majus omnibus, 

qu_e in hac vita cognosci possunt, revelaturum se 

ease pollieetur, dicens: Qui autem dil_it me, diligetur 

a Patre meo, et ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum. 

Recte ergo Cherubim seientia multiplicata dieitur, 

quia in utroque testamento fidelibus magis ex tempore 

magisque cognitio veritatis innotuit. Recte Cherubim 

glori_ propitiatorium obumbrare dicuntur; quia testamento 

crescente per tempus, et multiplicata scientia, propitiationem 

nobis Domini Salvatoris pr_dicant ; et hanc 

gratis semper voeibus quasi expansis, ad volatum alis 

honorare non cessant. Quia enim verba coUoquentium, 

quasi volando per aerem ab ore dicentium, ad cor perveninnt 

audientium, merito expansis Cherubim alis, et 

velut ad volandum aptatis possunt designari. 

Irate prwcipiam, et lofuar ad re, supra propitialorium 

•cilicet, _yc.] Supra propitiatorinm loquitur Dominus ad 

Moysen cuncta qu_ per ilium mandat filiis Israel; quia 

per gratiam propitiationis Dei factum est, ut hominibus 

post culpam pr_varicationis apparere, et eis viam veritatis 

post errorem demonstrare dignatus sit. De medio Cherubim 

loquitur; quia per angelicam visionem, et non in sun 

substantia, Deus apparuit_ et locutus est Moysi, attestante 

apostolo: Quia lex propter transgressiones posita est, 

donee veniret semen eui promiserat, ordinata per angelos 

in manu Mediatoris. Item de medio duorum Cherubim 

loquitur Dominus, quia per verba utrinsque testamenti 

consona nos voce ad fidem veritatis erudit. Vel certe de 

medio Cherubim loquitur, quia per unigenitum suum, qui 

in medio duorum testamentorum in came apparuit, humano 

generi Deus Pater voluntatem suam manlfestare dignatus 

e6t. Quo sensu etiam illud potest accipi, quod air Habacuc: 

In medio duorum animalinm innotesces. Potest 

autem in area etiam sancta ecclesia figuraliter accipi, 

VOL. Vll. It

DE TABERNACULO_ ETC, 

quec de lignis imputribilibus, hoc est animabus sanctis 

_difieatur, et in fide sanctl evangelii per quatuor mundi 

p|agas dlstenta, coronam vitro a Deo expectat _eternam, 

habens in se tabulas testamenti in meditationc continua 

legis Dei, habens et umam auream cum manna in fide 

Dominicve incarnationis, habens etlam virgam Aaron, qu_e 

fronduerat, in participatione regni et sacerdotii Dominici, 

dicente apostolo Petro : Vos autem genus electum, regale 

sacerdotium. Habens propitiatorium desuper, ut cuncta 

qum habet bona, largiente gratia divina sese accepisse 

meminerit. Habens et Cherubim glorim in propitiatorio, 

vel angelica videlicet prmsidia, quibus a Deo semper adjuvetur 

propitio: vel testamenta, quibus qualiter vivere, et 

quomodo auxi]ium recte vivendi a divina propitiatione 

qumrere debeat instituatur. Sic aut_n sunt Cherubim 

supra propitiatorium positi, quomodo civitas Christi, id 

est sancta ecclesia super montem, id est super ipsum 

Christum esse constituta dieitur: non quod altior illo 

possit esse civitas sua, sed quod ejus subsidio sust_atata 

proficiat. Cherubim supra propitiatorinm habet arca: 

quia vel angelica ministeria vel eloquia divina eo veracius 

ecclesiam juvant, quo ipsa in fundamento summ_e veritatis 

stabilita consistunt. 

CAP. vI. Facies et memam de _ setim, _c.] Mensa 

de lignis setim facta, scriptura est sacra, de fortibus sanctorum 

patrum verbis actibusque compacta ; qu_e dum nobis 

qum sint veterna_ gaudia beatitudinis, et quomodo ad h_ec 

perveniatur, ostendit, cibum profeeto nobis salutis ac 

vitro suggerit. Haec habet longitudinem, cure perseverantiam 

nobis cc_ptre religionis; latitudinem, cure amplitudinem 

caritatis ; altitudinem, cure spem perpetu_e remunerationis 

insinuat. Et belle longitudo duorum est 

cubitorum, quia actualis nostra conversatio in dual)us 

maxime vlrtutibus consistit, misericordia videlicet et innocentia: 

dicente apostolo Jacobo, Religio autem munda 

et immaculata apud Deum Pattern hrec est, visitare pupil° 

los ac viduas in tribulatione eorum, et immaculatum 'se 

custodire ab hoc seculo. In eo namque quod pupillos

LIBER PRIMUS, 

ac viduas in tribulatione eorum visitare pr_cipit, cuneta 

quze erga proximos necesse habentes, misericorditer agere 

debemus, ostendit: in eo vero quo d immaculatos nos ab 

hoc seculo custodire sdmonet, universa in quibus nos ipsos 

caste vivere oportet, exprimit_ Quos duos cubitos bonm 

actionis, et Dominus ipse mens_e verborum suorum inesse 

declaravit, cure ait : Sint lumbi vestri pr_cincti, et lucern_ 

vestr_ ardentes. Lumbi videlicet pr_cincti, ut a contagione 

seculi hujus perduremus immunes. Lucern_ veto ardentes, 

ut per opera misericordis3 coram Domino clari fulgeamus. 

Nam quod sequitur: Et vos similes hominibus 

expectautibus dominum suum, quando revertatur a nuptiis, 

ad altitudinem ejusdem mens_e, hoc est ad spem futur_ 

retributionis pertinet. Quod vero mensa unum habet 

cubitum in latitudine, unitatem ipsius dilectionis, quam 

tota nobis testamenti veteris et novi series commendat, 

figurate denuntiat: uua quippe est caritas, hoc est simplex 

et pura mentis pietas, qua et Deum, et proximos, et ipsos 

quoque inlmicos amare jubemur, quamvis magna distantia 

ac distinctione rectissima ipeius amoris, Deum primo loco, 

inimicos ultimo diligere debeamus. Ipsis quoque proximis 

pro differentia meritorum disparsit modus impendendus 

amoris; sicut patriarcham Jacob cure omnes diligeret 

filios, Joseph t_men singularis merito innoeenti_e pr_e 

c_teris diligere scriptura teste novimus. Unde pulchre 

in Canticis Canticorum dicit ecclesia Christo, Introduxit me 

in cellam vinar_Am_ordinavit in me caritatem. Porro quod 

altitudo cubitum ac semissem habebat, eubitus _que ut 

in latitudine, unitatem ipsius spei nostr_ c_elestis insinuat, 

qua expectamus Dominum nostrum, quando revertatur 

de cc_lis_ remuneraturus servos, quos vi_iAntes accinctis 

lumbis, et ardentibus bonorum operum lucernis invenerit. 

Nam etsi pro diversitate meritorum mult_ sunt m_nsiones 

in domo Patria, unum tamen est regnum c_li, in 

quo omnes recipiantur electi. Semis veto qui superest, 

initium vit_ contemldativ_ , quo nonnulli sanctorum etiam 

in earne _lhuc positi frui meruerunt, indicst : quibus non 

solum spera_ cc_estia prae_It, verum etiam ex parte 

R2

DE TABERNACULO, ETC. 

videndo prmgustare donatum est, uti Esaias et Micheas, 

cmterique prophet_e, qui viderunt Dominum sedentem in 

solio glori_ sum, circumstante angelorum exercitu: ut 

Petrus, Jacob, et Joannes, qui clarificatum inter Moysen 

et Eliam Dominum in saneto monte viderunt : ut magister 

gentium, cui prinsquam earnis debitum solveret, donatum 

est in paradisum, ac tertium ccelum rapi, et audire arcana 

verba, qum non licet homini loqui. In his ergo et hujusmodi 

famulis Christi, mensa nobis tabernaculi, hoc est 

divina scriptura, qua ecclesia sancta sine cessatione reficitur, 

super cubitum communis spei semissem in altitudine 

adjungit: quia supernse beatitudinis gaudia prsemonstrata 

illis priusquam reddita demonstrat: quse nimirum 

prmmonstratio, quia raptim et in transitu sanctorum 

mentibus apparet, reete per dimidinm cubiti, et non per 

plenum cubitum figuratur. 

El inaurabis earn auro purissimo.] Mensa tabernaculi 

inauratur, quia et scriptura sancta sapientim ccvlestis sensu 

clara refulget, et ipsi qul earn condidere prophetm, prmclari 

vita ac sermone fuerunt. 

Faciesque illi labium aureum per circuitum, _e.] Labium. 

aureum fit mensm per circuitum, quia doctrina sacri eloquii 

per mundissima nobis prmdicatorum fidelium ora ministratur. 

Neqne illorum locutio, qui divina nobis arcana tradlderunt, 

humanse confabulationis sermonibus ullatenus atta- 

minari consentiebat, quin potius non tantum nociva, sed 

et otiosa hominum verba graviter ferre ac redarguere 

curabant. Vel certe labium fit aureum mensm per circuitum; 

qula scriptura sancta omni ex parte sum locutionis 

eum recte intelligitur, claritatem nobis sapientise 

coelestis insonat. Cui videlicet labio corona additur; quia 

lingua pnedicantium suis auditoribus retributionem vitse 

promittit mtemm. Et bene ipsa corona quatuor digitia 

era fieri pra_pitur ; quia celsitudo nobis coronm perennis, 

per quatuor sancti evangelii libros ostenditur, vel quod 

per custodiam evangelicse fidei et operationis, ad coronam 

nos vltm pervenire oportet. Pulchreque per digitos libri 

designantur, quia nimirum et tabuhe le__s, digito Dei esse

LIBER emMUS. 

scripta_ referuntur: et in evang_lio Dominus districtionem 

legis temperaturus, digito scribebat in terra, dicens de adultera, 

quam accusabant Pharismi et Scribm : Si quis vestrum 

sine peccato est, primus in illam lapidem mittat. Digitus 

autem Dei, Spiritus Dei intelligitur. Unde illud quod 

Lucas Dominum dixisse refert, Si ergo in digito Dei ejicio 

dmmonia: Matthveus clarius exponendo dixit, In Spiritu 

Dei. Itaque labio mensm aurco corona aurea quatuor 

digitis alta superponitur; quia purisslma sanctorum prmdieatorum 

eloquia, spem superna_ beatitudinis expeetant, 

qum ministerio Sancti Spiritus in quatuor saneti evangelii 

libris descripta continetur. Nec solum pr_edicatores ipsi 

pr_vmium in c_lis sui laboris aeeipiunt, verum etiam omnibus 

sibi obtemperantibus eandem vitae eoronam certa evangelic_e 

veritatis auetoritate promittunt. Bene autem eadem 

corona interrasilis fieri prveeipitur; quia nimirum a_terni 

retributio regni non indifferenter omnibus datur, sed pro 

quaiitate accipientium distinetio divinitus examine singulis 

quibusque distribuitur. Corona etenim aurea mensa_ Domini 

pura et non interrasilis esset, si elaritas futurm 

justorum retributionis a_quaiis omnibus panderetur: instar 

videlicet hujus solis mundani, cujus splendorem Deus indifferenter 

super bonos et maios faeit oriri. At quia sicut 

stella a stella differt in claritate, ita erit et resurrectio mortuorum. 

Corona mens_e Domini variis distincta sculpturis, 

sed competenter ordinatis apposita est. 7Eterna etenim 

vita futura omnibus est promissa justis, sed multiformis 

in ilia pro diversitate meritorum gloria est singu|orum. 

Quod vero descripta prius una corona subjungitur : 

Et super illam alteram coronara aureolam.] De illorum 

potest pra_mio recte intelligi, qui generaiia scripturee 

sanctee mandata spontanea vita_ perfectioris electione transcendunt, 

ideoque speeiaiem pr_e ea_teris fidelibus retributionem 

voluntarire oblationis expectant. Corona namque 

aurea quatuor digitis alta labio mensa_ aureo apponitur, 

eum per evangelium his qui mandata divin_e legis custodiunt, 

vita _eterna promittitur: dicente Domino ad divitem, 

Si vis ad vitam ingredi, serva mandata. Non homicidinm


facies: non adulterabis: non facies furtum: non falsum 

testimoninm dices: honora tmtrem et matrcm: et ditiges 

proximum tuum sieut teipsum. Sect eidem coron_e altera 

corona aureola superponitur, cure protinus suhinfertur: 

Si vis perfectus esse, vade, vende qme habes et da pauperibus, 

et habebis thesaurum in covio, et veni sequere me. 

Ad halle coronam pertinet canticum illud novum, quod 

virgines tantum coram Agno cantasse referuntur, qni emptl 

aunt ex hominibus primitive Dco et Agno. Ad hanc, quod 

iidem sequuntur Agnum quocumque abierit. Vel certe 

corona aurea labio mensve Domini apponitu_r, cure in verbia 

sacrve scripturve dicimus, egredientes e came animas 

ad veterna in c_lis prvemia esse recipiendas. Et super 

iUam altera aureola superadditur corona, cure in eadem 

scripture repetitur, quod eia sublimior in fine seculi 

gloria in corporum quoque immortalium receptione servetur. 

Quatuor 9uoque circulos aureos pra_aarahis, tye.] Hmc, ut 

supra de area exposuimua, etiam hlc accipienda sunt. 

Quatuor namque cireuli aurei, quatuor evangeliorum sunt 

libri; per quorum fidem contigit, ut omnis scriptura 

sancta per mundum legeretur et intelligeretur universum. 

Quatuor autem pedes habet mensa ; quia quadriformi ratione 

omnis divinorum eloquiorum aeries distinguitur. In 

libris namque omnibus sanctis intueri oportet, qum ibi 

veterna intimentur, qtue facta narrentur, qu_e futura pr_enuntientur, 

quve agenda prvecipiantur vel moneantur. Item 

mensa tabernaculi quatuor habet pedes ; quia verbo c_lestis 

oraeuli, vel historico intellectu, vel allegorico, re1 tropologico, 

id est, morali, vel certe nn_ogico solent accipi. 

Historia namque est, cum res aliqua quomodo secundum 

literam facta sire dicta sit, plano sermone refertur: quomodo 

populus Israel ex 2Egypto salvatus, tabernaculum 

Domino fecisse in deserto narratur. Allegoria est, cum 

verbia, sire rebus mysticis prvesentia Christi et ecctesi_ 

sacmmenta signantur: verbia videlicet, ut Esaias ait, 

Egredietur virga de radice Jesse, et flos de radice ejus 

asccndet. Quod cst aperte dicerc: Nascetur virgo Maria

LIBER PRIMUS° 2_ 

de stirpe David, et Christus de stirpe ejus orietur. Rebus 

autem, ut populus de _Egyptia servitute per sanguinem 

Agni salvatus, ecclesiam significat, passione Christi a dvemonica 

deminatione libemtam. Tropologia, id est, moralis 

locutio, ad institutionem et correctionem morum, sive apertis 

seu figuratis prolata sermonibus respicit. Apertis videlieet, 

ut Joannes admonet dieens, Filioli mei, non diligamus 

verbo nec lingua, sed opere et veritate. Figuratis vero, 

ut Salomon ait: Omni tempore sint vestimenta tua candida, 

et oleum de capite tuo non deficiat. Quod est aperte dicere, 

Omni tempore sint opera tua munda, et earitas 

de corde tuo non deficiat. Anagog_., id est, ad superiora 

ducens, locutio est, qum de pr_emiis futuris, et ea quve in 

cc_lis est vita futura, sive mysticis seu apertis sermonibus 

disputat. Apertis scilicet, ut: Beati mundo corde, quoniam 

ipsi Deum videbunt. Mysticis veto, ut: Beati qui 

lavant stolas suas, ut sit potestas illis in ligno vitro, et per 

portas intrent in civitatem. Quod est patenter dicere: 

Beati qui mundant cogitationes et actus, ut potestatem 

habeant videndi Dominum Christum, qui ait: Ego sum 

via et veritas et vita ; et per doctrinam atque exempla 

prmcedentium patrum intrent in regnum ccelorum. 

Subter coronam erunt cireuli aurei, _c.] Apte subter eoronam 

erunt circuli, quia libris sancti evangelii in hac vita 

utimur, coronam vero vitae supernm futuram in coelis 

speramus. Per quos videlicet circulos immittuntur vectes 

ad subvehendam mensam, quia doctores sancti, ut verbis 

sacri eloquii corda audientium reficiant, ipsi per omnia 

mentem suam necesse est in evangelica lectione fixam 

teneant, quatenus ad fidem sensumque iUius omnem interpretationis 

ad doctrinm sum intentionem dirigant, curentque 

sedulo ne quid aliud agendum, sperandum, amandumve 

in scripturis omnibus, quam quod in quatuor evangeUi 

libris invenitur, doeeant. Qui dum universa scripturarum 

eloquia, ad e.am qum in evangelii scripta est fidem ac dilectionem 

referunt, quasi totam Domini mensam cure panibus 

ac vasis ipsius in quatuor circulis portant. 

CAP. vii. Pff.ra_F_8et aeetalmla ac pldalaa, _yc.J Varia

248 D_, _ASERNACULO, _Tc. 

vasa qu_ sd ofl'erenda libamina sunt facta, vari_e sunt 

disfinctiones eloquii divlni_ pro dispari capacitate audientium. 

Non enim una eademque omnibus potest eonvenire 

doctrlna : aliter namque sapientes, aliter inslpientes; aliter 

divites, aliter pauperes; aliter sani, aliter infirmi; aliter 

senes, aliter juvenes ; aliter viri, aliter fcemin_e; aliter ccelibes, 

aliter conjugati; aliter pr_elati, aliter subditi docendi 

sunt. Qu_e tamen vasa omnia ad mensam tabernacull, 

omnia ad offerenda libamina pertinent, quia q_nque 

prudens doctor diversa pro diversitate audientium loquitur, 

universa in regula sacrve scriptur_e reperiuntur, atque ad 

offerenda Domino vota bonorum operum corda excitant 

auditorum. Qu_e videlicet opportuna diversitas sanctse 

pr_edicationis ipsius Domini ore designabatur, cure diceret: 

Quis putas est fidelis dispensator et prudens, quem constituit 

Dominus super familiam suam, ut det illis in tempore 

tritici mensuram ? Mensuram quippe tritici conservis dat 

in tempore fidelis dispensator et prudens, quando discretus 

verbi minister non solum tempus opportunum in dicendo 

observat, verum etiam qualitatem sensumque auditorum 

diligenter exquirlt, et juxta distantiam hujus modum sui 

sermonis temperat. 

JEt pones super mensam panes proposition, _;c.] Panes 

propositionls super mensam positi semper, doctores sunt 

spirituales, qui in lege Domini die ac nocte meditantes, 

cunctis ecclesiam intrantibus refectionem verbi ccelestis 

offerunt. Qui recte propositionis panes vocantur, quia 

in propatulo semper esse debet universis fidelibus sermo 

salutis, neque unquam in ecclesia deesse oportet piis auditoribus 

verbum solatii, quod Dominus per pr_econes veritatis 

mundo proponens, in conspectu suo semper apparere, 

et usque ad finem seculi, his qui esuriunt et sitiunt justitiam, 

incessanter abundare voluit. De his panibus in 

Leviticum plenius, quot et quales faciendi_ vel quomodo 

ponendi fuerint, refertur, dicente Domino ad Moysen: 

Accipies quoque similam, et coques ex ea duodecim panes, 

qui singuli habeant duas decimas, quorum senos altrinsecns 

super mensam purissimam coram Domino statues:

LIBEIL PR1MUS. 

et pones super eos thus lucidissimum, ut sit panis in monimentum 

oblationis Domini, per singula sabbata mutabuntur 

coram Domino suscepti a filiis Israel fcedere sempiterno: 

eruntque Aaron et filiorum ejus, ut comedant 

eos in loco sancto. Ubi manifeste in primis ipso etiam 

numero panum duodecim apostolorum forma pr_emonstratur, 

quos apparens in came Dominus primos elect, quorum 

ministerio cibum vitae cunctis gentibus daret. Denique 

esurientibus in deserto turbis, elicit eisdem discipnl;_ suis, 

nostris videlicet apostolis: Date illis vos manducare. Et 

saturatis de quinque panibus quinque millibus hominum, 

ipei collegerunt duodecim cophinos fragmentorum: quia 

nimirum apostolorum et apostolicorum virorum est, ea qu_e 

turbae nequeunt, scripturarum sacramenta capere. Duodecim 

ergo panes in mensa tabernaeuli, duodecim' sunt 

apostoli, et omnes doctrin_e illorum sequaces in ecclesia. 

Qui quoniam usque ad consummationem seculi, populum 

Dei alimoniis verbi reficere non desinunt, panes duodecim 

propositionis nunquam de mensa Domini reeedunt. Et 

bene iidem panes non de qualibet farina, sed de simila fieri 

jubentur: quia nimirum quicunque aliis verbum vitro 

ministrant, primo ipeos necesse est virtutum frugibus 

operam dare, quatenus ea qum prvedicando admonent, 

etiam faciendo commendent, configurati exemplis illius 

qui de semetipso ait: Nisi granum frumenti, caclens in 

terrain, mortuum fucrit, ipsum solum manet. Bene etiam 

iidem panes seni altrinsecus super mensam statui prmcipiuntur, 

propter concordiam scilicet caritatis et societatis, 

ham et Dominus binos ad prvedicandum discipulos misisse 

perhibetur: figuraliter insinuans, quia sancti doctores 

numquam ab invicem, vel in assertione veritatis, vel in 

effectu dilectionis discrepant. Quod autem super panes 

_J_us lucidissimum ponitur, virtutem orationis designat, 

quia iidem doctores sum ministerium prmdicationis, simul 

et devotionem operis Domino commendant. Nam per 

thus orationem designari, testatur Psalmista, qui dicit: 

Dirigatur oratio mea sicut inceusum in conspectu tuo. 

_t thus lucidissimum super panes ponitur in monimentum

250 DE TABERNA.CULO, ETC. 

oblationis Domini, quando pim _alctorum actioni ac doctrin,e 

oratio pura supemdditur, quo per h_vc utraque rite 

sociata, semper memoria sacr, v oblationis in conspectu 

summi arbitri appareat. Bene autem per singula sabbata 

panes coram Domino mutari mandantur; panes namque 

qui per sex dies operandi in mensa Domini fiterant positi, 

sabbato nobis mutautur, cure doctores quiquc sanct_ 

ecclesia, completo temporc sui saneti laboris, mterna in 

co_lis quiete remunerantur, et alios post se in idem opus 

laborandi in verbo, sub ejusdem spe retributionis relinquunt. 

Sicque fit, ut meusa Domini nunquam panis 

inops remaneat, verum mox uno sublato pane, alius loco 

ejus substituatur, dum succedentibus sibi per ordinem 

ministris vcrbi, nunquam ecclesisv desunt, qui apostolice, 

sive fidem pietatis, seu munditiam aetionis, et verbis ostcndant 

et factis : semper manente pulcherrima ilia sententia, 

qua in laude ejusdem sanctm ecclesim dicitur: Pro patribus 

tuis nati sunt tibi filii, constitues eos principes super 

omnem terrain, quasi aliis verbis tabemaculo Domini 

diceretur : Pro panibus tuis vetustis parati sunt tibi novi, 

eonstitues eos in refectioncm cordinm spiritualium fidelibus 

toto orbe terrarum. Panes ergo pro panibus mutabantur, 

mensa autem semper eadem in tabernaculo stabat, 

quia abeunt et veniunt doctores verbi, aliisque cedentibtm 

suceedunt suo in ordine alii: scriptura autem sacra nullis 

abotenda per mvum temporibus constat, usque dum in 

fine mundi apparente Domino, nec seripturis ultra, nec 

interpretibus eorum opus habebimus, impleta illa exoptatissima 

prophetia Domini, qua dicit: Et non docebit 

unusquisque proximum suum, et unusquisque fratrem 

suum, dieens, Cognosce Dominum, quoniam omucs scient 

me, a minore usque ad majorem eorum. Coquebantur 

autem panes ante sabbatum, ut Josephus seribit, duo et duo 

divisi ante sabbatum : et sabbato mane oblati super sacram 

mensam ponebantur seni ad alterutros conversi, duabus 

pateris aureis superpositis, thure plenis, qu,e permanebant 

usque ad aliud sabbatum, et tunc pro illis alii deportabantur, 

ilU vero sacerdotibus exhibebantur : et thure

Lm_ PmMUS. 251 

_uc_nso in igne sacro, in quo omnia ho|ocausta fiebant_ 

a]iud thus super alios panes adjieiebatur, quodque in 

libro ReKum scriptum est, q_a David tabernaculum ingressus, 

panes sanctos a sacerdotihus acceperit, sabbato 

mane factum est. Venit enlm ad tabernaculum illa hora, 

qua panes septimanm prvvcedentis sublati erant de mensa 

Domini, ut ponerentur panes novi, qui pridie fuerant 

cocti: sicque panes sanctos accepit_ ut nead momentum 

quidem hor_ mensa Domini sine pane maneret. Unde 

solertins adhuc considerare libet, quod panes per singula 

sabbata mutari jubebantur: namque ita mutabantur, ut 

singuli eorum et sabbato imponerentur in mensam, et sabbato 

rursum ahlati in esmn proficerent sacerdotum : et sex 

quidem diebus operum in mensa propositi apparerent, sed 

in die sabbati_ id est, requiei, impositi in mensa, rursumque 

die altero sabbati de mensa sublafi. In cujus ordine 

positionis quid nobis aliud mystice intelligendum est, nisi 

quod sancti doctores, imo omnes justi, et post opera bona, 

qmbus in ecclesia claruerunt, ad requiem perveniunt, et 

ut bona delectentur operari, spe futur_c quietis ac beatitudinis 

accenduntur ? Imponebantur ergo panes sabbato 

in mensa Domini, ea utique intentione ponentium, ut 

transacto sabbato ibidem per sex dies operandi manerent: 

his quoque transmissis aitero superveniente sabbato, in 

refectionem summi sacerdotis et filiorum ejus consumerentur 

: quia nimirum in primordio nohis Deo devot_ conversationis 

accipienda requies, et vita _cterna promittitur, 

ea tamen conditione, ut per labores et opera bona vit_ 

temporalls ad earn pertinere debeamus. Qua autem 

ratione hoc quod summus saccrdos et filii ejus panes 

propositionis comedehant, ad ingressum vit_ ccBlestis per- 

tineat, in expositione versiculi sequentis aptius suo loco 

dicetur. Quodque in libro Regum scripture est, quia 

David tabernaculum ingressus panes sanctos a sacerdotibus 

acccpit, sabbato mane factum est. Venit enim ad 

tabernaculum ilia hora qua panes septimanav pr_eedentis 

sabbati toilendi erant de mensa Domini_ ut ponerentur 

panes novi, qui pridie fuerant eocti : sicque panes sanctos

_ DE TABERNACULO, ETC. 

acceplt, ut ne ad momenta uuius quidem hone mensa 

Domini sine pane maneret. Suscipiebantur autem panes 

iidem a filiis Israel, quia de ccetu spiritualium Dei famulorum 

eligi atque ordinari debent, qui gradum sacerdotil 

vel doctrin_ subeant. Quodque in conclusione subjungitur, 

Eruntque Aaron et filiorum ejus, duobus modis 

aceipi per mysterium potest. Comedit namque Aaron cure 

filiis suis panes sanctos de mensa tabernaeuli sublatos, 

cure Summus Pontifex noster raptos de hac vita electos 

suos in augmentum corporis sui, quod est in ccelis, hoc est 

summ_e illius electorum multitudinis introducit : vel certe 

enmt panes sancti Aaron et filiorum ejus, cure pr_sules 

quique, et subjecti illis in Domino populi, exemplis patrum 

prmeedentium ad vitam nutrinntur _ternam. 

CAr. vxn. Facies et candelabrum ductile de auto purissimo.] 

Candelabrum tabernaculi, sieut et mensa, universalem 

pr_esentis temporis ecclesiam designat. Ideo namque 

sunt ante velum, intra quod arca testamenti posita est; 

quia necdum ad visionem in ccelis sui Redemptoris meruit 

intromitti. Sed mensa est; quia his qui esurinnt et 

sitinnt justitiam, victum quotidie ccelestem, ne in tentationibus 

deficiant_ impendit. Candelabrum est; quia iter 

lucis errantibus ostendit. Mensa pariter et candelabrum 

est; quia sanctis edocta literis, et animam esurientem 

satiate bonis, et sedentibus in tenebris atque umbra 

mortis, lucernam verbi subministrare didicit. Cui nimirum 

lueern_e dum sese humiliter subjecit, ad agenda videlicet, 

qu_ Dei sermo pr_ipit, a suis se voluptatibus cohibens, 

ad speranda pr_mia ac dillgenda quw promisit, a visibilibus 

se gandiis sustollens, quasi candelabrum ejus eflicitur; 

quia suis per omnia voluptatibus imperinm cceleste 

pr_eponit, seseque humilians claritatem verbi Dei omnibus, 

et proedicando et faciendo pr_monstrat. 

Hastile ejus, calamos, scyphos, _c._ Hasti|e candelabri, 

ipse qui est Caput ecclesi_v, mediator Dei et hominum, 

homo Christus Jesus, debet inteUigi. De eujus corpore, 

quod nos sumus, quasi de calamis ex hastili procedentibus 

dicit apostolus: ex quo totum corpus per nexus et con- 

5

LIBER PmMUS, 253 

junetiones subministratum et eonstruetum, crescit in augmentum 

Dei : quia nimirum omnipotens Deus Redemptor 

noster, qui in se quo profieiat non habet, adhue per membra 

sun quotidie augmentum habet. Calami ergo proeedentes 

de hastili, prmdicatores sunt, qui instituti a Domino, 

duleem sonum in mundo edidemnt, videlieet eanticum 

novum. Calami sunt omnes ecclesim filii, qui sibi (dieente 

propheta: Cantate Domino canticum novum, laus 

ejus ab extremis terra_) libenter obtemperant, resonantes 

laudem Domino, ae dieentes : Et direxit gressus meos, et 

immisit in os meum canticum novum, hymnum Deo 

nostro. Quia veto seyphi vino repleri solent, non immerito 

per eos mentes audientium designantur, qum ad vocem 

pr_edicantium vino seienti_ replentur. Et quoniam eodem 

vino internee dileetionis inebriata eorda fidelium, infati- 

gabili desiderio ad Deum tendunt, recte in candelabro 

post scyphos sphmrula_ fiunt: spha_ra enim in omni parte 

volvitur, quia nimirum mentes electorum nee adversitatibus 

seculi ullis retineri, nee prosperitatibus possunt eorrumpi, 

quin in omnibus qu_e oecurrunt, ad Deum per 

sancta desideria proficiant. Et bene post ca]amos, seyphos, 

et spha_rulas in candelabro lilia designantur; quia 

post gratiam pra_dicationis, post ebriationem potus spiritualis, 

post irrevocabilem sanetm operationis procursum, 

ilia virens patria sequitur, qu_e animabus sanctis, id est_ 

floribus vernat veternis. 

Sex calami e#rediuntur de lateribus, _c.] Constat quidem 

numerum senarium, in quo factus est mundus, operum 

perfectionem designare. Sed quoniam ita positus est in 

descriptione calamorum, ut in bis ternos dividatur, magis 

de ternario dicendum. Tres namque calami de uno latere 

hastilis, et tres egrediuntur de altero; quia fuerunt doetores 

ante adventure Domini in came, qui fidem Sanctee 

Trinitatis mystica voce designarent, et, quantum rudes 

adhuc capexe poterant, pra_dicarent. Uncle est illud 

Psalmist_e, Verbo Domini cceli firmati sunt ; et spiritu 

otis ejus, omnis virtus eorum. Nomine etenim Domini, 

Pattern; nomine verbi, Filium ; Spiritum vero Sanetu_

254 D_: _'ABInNACULO_ ,_To. 

ipso suo nomine spiritum oris ejus appellat. Cujus videlicet 

Sanct_ Trinitatis unam esse potentiam, voluntatem 

et operationem designat, cure et cwJlos verbo Domini, et 

omnem virtutem eorum spifitu oris ejus esse firmatum 

asseverat. Sunt modo doctores, qui eandem fidem Sanct_ 

Trinitatis aperte pr_edicent, its ut omnes qui ad Christum 

pertinent, eadem debeant fide consecrari: dicente apostolls 

Domino, Euntes ergo, docete omnes genres, baptizantes 

sos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti. 

Uncle et Paulus pro fidelibus orans, eosque Trinitatis fide 

accepta confortari desiderans, ait, Gratis Domini nostri 

Jesu Christi, et caritas Dei, et communicatio Spiritus 

Sancti cure omnibus vobis. Item tres calami ex uno latere 

candelabri, et tres prodeunt ex altero : quia et ante et pest 

incarnationem Dominicam ternl fuere gradus eorum qui 

fideliter in ecclesia Domino servirent, conjugatorum videlicet, 

continentium, et rectorum : quorum distantiam Ezechiel 

propheta mystics describit, cure veniente plagarum 

articulo tres tantummodo viros, Noe videlicet, Daniel, st 

Job, liberandos esse pr_dixit. In Noe namque, qui arcam 

in undis rexit, pra_positos ecclesia: in Danlele, qui in 

aula regis continenter vivere studuit_ eontinentes sire 

virgines : in Job, qui in conjugali vita positus, mirandum 

cunctis exemplar patientim prvebuit, bonorum vitam conjugatorum 

ostendit. Item _rundem in novo testamento 

distantiam Dominus sub figura insinuat eorum, qui in 

lecto, in agro, in mola reperiendi sint in die judicii. E 

quibus singulos assumendos, et singulos dieit esse relinquendos. 

Namque in leeto quies continentium, in agrivaltura 

industfia prmdicantium, in gyro molto labor exprimitur 

conjugatorum. Et quia in omnibus his gradibus 

quidam eligendi, quidam vero reprobandi ; recte de singulls 

dicitur, Quia unus de duobus assumetur, et alter 

relinquetur. Quia vero in parts electorum sublimius est 

meritum preedicantinm, quam eorum qui so|ummodo continentim, 

et non etiam operi doctrime student, item sublimior 

eontinentium, quam eonjugatorum conversatio: 

recte supremi calami, qui hinc et inde de hastili procede-

LIBER PRIbl US. 355 

bant, eos qui in utroque testamen_ inter virtutes alias 

do_rin_ studiis sese subdidere designant. _ inferiores 

calami, qui _que ex utroque hastilis latere prodeunt, 

vitam continentium Deo devotam, recte infimi calami, et 

ipsi ex eodem unius candelabil stipite orti, bonorum vitam 

conjugatorum, in utriusque testamenti tempore, uni eidemque 

Domino fideliter servientem, typice demonstrant. Diversis 

ergo locls calami procedunt de hastili, qui tamen 

omnes _uo quiquc loco et ordine reilexi in altum, ad unam 

perveninnt summitatem, quatenus a_qualem supra se positionem 

lucernarum valeant eonservare, quia nimirum 

electi, etsi meritorum sunt gradibus discreti, una sunt 

fide veiltatis imbuti, ad unam in cc_lis lucern a_temve veiltatis 

perventuri: et quanto quisque altins in hac vita 

Christo adhverere curaverit, tanto vicinior in ilia vita ejus 

visione fruitur,.ita ut de quibusdam pro magn_e merito 

virtutis dicatur : Hi aunt qui sequuntur Agnum quocunque 

abierit. De quibus panlo ante, quasi de proximis candelabro 

calamis, pr_emissum est: Et cantabant quasi canticum 

novum ante sedem, et ante quatuor animalia et 

seniores. Ubi ostenditur, quod omnes sancti per plateas 

supemse illius civitatis, canticum hetitia_ novum Domino 

cantant. Sed illi prve c_teils ibi specialius g,audio carminis 

sublimantur, qui hic generalem vitam fidelium privilegio 

sacrve virginitatis transcenderunt. 

Tres s_phi, quasi i_ nucis modum, Sfc.] Nueem in figura 

prsesentis eeclesi_e poni solere, testatur 8alomon, qui ex 

persona doctorum fidelium loquitur: Deseendi, dieens in 

Cantico Canticorum, ad hortum nneum, ut viderem poma 

convallis. Sicut enim nux duleem quidem habet fructum 

interius, seal non hune ostendere foils, nisi fraeta testa_ 

duritia, potest: sic justorum vita prmsens, ita suavitatem 

gratim spiritualis intimo come conservat, ut h_ee a proxintis 

quanta sit, nutlaf_nus valeat perspici, donee soluto 

corporis domieilio, libere se animve ipsorum alterutrum in 

cmtesti luce conspiciant, et quanta singulse gratia Sancti 

Spiritus flflgeant, quantum unaquseque diligatur ab altera, 

nulll prorsus remaneat occultum. Fiuntque scyphi in

256 DE TABI_RNACULO_ ETC. 

cande|abro ad nucis modum, cure quiHbet elccti vino 

sapienti_ repleri dcsiderantes, ad exemplum sesc inforo 

mare sategunt pr_cedentium justorum, quos magna invlsibilium 

bonorum dulccdine ac dilectione plenos esse 

noverunt. Quod autem per singulos calamos tres fuerc 

scyphi, sphverul_e et lilia, significat ternas temporum differentias, 

quibus electi et ante incarnationcm Dominicam, 

et postea Deo devoti vixerunt. Fuerunt etenim justi ante 

legem, fuerunt sub lege, fuerunt temporibus prophetarum. 

Item post ascensionem Dominicam congregata est ecclesia 

primitiva de Israel, congregatur nunc ecclesia de gentibus, 

congreganda est in fine mundi de reliquis Israel. Habebat 

ergo calamus primus in uno latere tres scyphos, sph_erulas 

et lilia, quia in parte doctorum ante incarnationem Domini 

erant tres ordines eorum qui hanstum gratim ccelestis, 

quasi scyphi sitirent, in viam Domini promptiasime, quasi 

sphverulve currerent, supernve donum retributionis, quasi 

candorem liliorum odoremque gaudenter expectarent; id 

est, ante legem, sub lege, sub prophetis. Secundus calamus 

et ipse habebat tres scyphos, sph_erulas et lilia, quia 

continentes illlus temporis veque tres ordines sanctorum in 

pr_efata distinctione temporum habebant, potum spiritualem 

desiderantes, vlam mandatorum Domini currentes, et cc_ 

lestia praemia prvestolantes. Tertius similiter calamus tres 

scyphos et sph_erulas, et tria habebat lilia: quia multi 

erant conjugati ante legem, multi sub lege, multi in diebus 

prophetarum, qui verbum Domini audire, qui viam ejus 

currere, qui bonorum pr_mia operum ab ipso expectare 

gauderent. Item ex alio latere hastilis, et primus calamus, 

et secundus, et tertius, tres scyphos et sph_erulas, tria 

quoque lilia habebat : quia in novo quoque testamento, et 

in doctoribus, et in continentibus, et in conjugatis Deo 

devotis tres fuere ordines temporum distantium : hoc est 

in primitiva ecclesia de Israel, in nostra electione de gentlbus, 

in ultima collectione reliquiarum Israel, qui universi 

quique suo tempore verbo vit_ debriari, in viam pacis 

properare, candorem perpetu_e lucis videre desiderant. 

In !p*o autem candeZabro eruat quatuor 8cyphi, _¢.]

LIBER PRIMUS, 257 

Diximus ipsum candelabrum, id est, stipitem candelabri 

medium, de quo calami procedebant, Dominum Salvatorem 

designare; de cujus gratia justi, quicquid boni habent, 

acceperunt. Unde. ipse in evangelio, cure dixisset discipulis, 

Ego sum vitis, vos palmites; continuo subjunxit, 

Sicut palmes non potest ferre fructum a semetipso, nisi 

manserit in vite ; sic nec vos, nisi in me manseritis. 

Quasi aliis verbis diceret: Ego sum candelabrum, et vos 

calami mei: sicut calamus non potest se erigere ad supportandam 

lucernam, nisi fixus manserit in stipite candelabri: 

sic nec vos, nisi in me manseritis, lucern veritatis ac 

fidei in vobis ferre valetis. In quo nimirum candelabro 

quatuor scyphi sunt facti, quia in quatuor libris saneti 

evangelii, qui de Domino sunt conscripti, gustum vini 

novi, hoc est doctrinm ccBlestis, invenimus, quod non utres 

veteres, hoc est mentes terrenis adhuc desideriis inhaerelates, 

sed tantum innovata per Spiritum gmtia_ corda 

fidelium capere queunt. Sunt per singulos scyphos spha_rula_, 

simul et lilia deformata, quia idem Dominus, qui 

poculum nobis sapientiae spiritualis propinavit, cursum 

quoque pim operationis inoffensum ac promptum et habendum 

nobis ostendit : et ut habere possimus, ipse donabit, 

et ne in vacuum curreremus, claritatem nobis patria_ 

ccelestis, ad quam intenderemus, promisit : et hujus nobis 

aditum sua gratia patefecit, vel certe, quia sub duobus 

ca]antis per tria loca scyphi, sphmrulm et lilia fieri mandantur. 

Possumus h_ec ita mystice interpretari, quia 

tribus fidelium gradibus, de quibus smpius diximus, conjugatorum 

scilicet, continentium et virginum, et doctrinam 

veritatis aperuit, et cursum boni operis imperavit, et hmreditatis 

semper immareessibilis atque incorruptm benedictlonem 

promisit atque donavit. Et apte scyphi, spha_xula: 

et lilia candelabri non super calamos, sed sub calamis 

esse jubentur ; quia corda prmdicantium, immo omnium 

electorum, nead infima delabi possint, donis, mandatis et 

promissionibus Dominicis sustentantur , atque ad amanda 

et qumrenda ccvlestia sublcvantur. Hinc etenim sancta 

ecclesia, videlicet sponsa Christi, de ipso gloriatur, dicens : 

VOL. VII. S

_58 DE TABERNACULO_ ETC. 

Lwva ejus sub capite meo, et dextera iltius amplexsbitur 

me. L_eva quippe sponsi sub capite est posita spons_e; 

qula temporalibus beneficiis Dominus mentes fidelium a 

terrenis voluptatibus et concupiscentiis segregans, ad 

speranda ac desideranda perpetua bona erigit. Et dextera 

illius amplexabitur earn, quia ostensa divinre majestatis 

ejus, visio illam sine fine glorificat. Apte scyphi, 

sphaerulm et lilia sub duobus sunt calamis, quia in utroque 

testamento fidelibus, quamvis creremoniis distantibus, 

eadem devotio Domino serviendi mandata, eadem est 

gloria regni coelestis conservata. Quartus autem scyphus, 

sph_erula et lilium, quze supra calamos omnes juxta summitatem 

fuere candelabri ipsius, proprie ad Dominum pertinet 

Salvatorem, qui non solum electis suis virtutum scientiara, 

operationem_ et remunerationem tribuit, verum etiam 

in seipso idem homo Chrisms figuram ostendens scyphi, 

cure se plenum Spiritu Sancto declaravit: formam prmtendit 

sphzer'ze, cure apparens in mundo, absque ulto circumstrepentium 

rerum obstaculo, exultavit ut gigas ad 

currendam viam: speeiem monstravit lilii, cure resurgens 

a mortuis, atque ad coelos ascendens, clarificatus est ea 

claritate quam habuit priusquam mundus esset apud 

Patrem. Et recte hic scyphus, spha_ra et lilium calamis 

altior eminebat ; quia nimirum dona, quze mediatori Dei 

et hominum, homini Jesu Christo Deus Pater contulit, 

omnem humanae capaeitatis modum transcendunt. Unicuique 

enim nostrum data est gratia secundum mensuram 

donationis Chrigti. In ipso autem Christo, sicut apostolus 

ait, habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter. Bene 

autem sequitur: 

JEt spluer_e i#itur et calaml ex ipso, _c.] Omne enim opus 

candelabri, hoc eat et stipes medius, et calami ex ipso procedentes, 

cum omni suo ornatu, de auro fiunt ; quia et Dominus 

ipse specialiter immunis a peccato, atque operibus justitize 

per omnia praeclarus, in mundo apparuit ; et eandem 

innocentiam atque justitiam membra ejus in hac interim 

vita, quantum valent, imitantur; in futuro autem vel_eiter 

ipsi adh_erendo proficiunt. Et apte idem aurum ductile


fuit, ductile namque feriendo producitur; quia et Redemptor 

noster, qui ex conceptione et nativitate perfectus Deus 

et homo extitit, passionum dolores pertulit, ac sic ad 

resurreetionis gloriam pervenit: et omnes qui volunt pie 

vivere in i11o, perseeutionem patiuntur, quia et ipsi quasi 

metaUum feriendo dilatatum, per passionis eontumelias ad 

immortalitatis gratiam proficiunt. Unde et in Psalmo quarto, 

qui inscribitur, In earminibus, quibus in mysticis fidei 

ealamis dicit ecclesia suo Redemptori: In tribulatione dilatasti 

me. Ae si aurum ductile suo artifici dieeret: In 

percussione fabrili amphficasti me, et majorem tundendo 

mihi profectum dedisti. 

CAP. ix. Fades et lucernas septem, Sfc.] Lucernm, septem 

sunt dona Spiritus Sancti; qum et in Domino ac Redemptore 

nostro cuncta semper manserunt, et in membris ejus, 

hoc est omnibus electis, pro ejus voluntate distributa sunt. 

Ponuntur ergo lucerna_ septem super candelabrum, quia 

super Redemptorem nostrum primogeniture de radice Jesse 

requievit spiritus sapientise et intellectus, spiritus consilii 

et fortitudinis_ spiritus scientia_ et pietatis, et implevit eum 

spiritus timoris Domini. Et sicut idem ipse per eundem 

loquitur prophetam: Spiritus Domini super me, eoque 

unxerit me Dominus: quod autem dicitur, Ut luceant ex 

adverso; hoe est quod propheta subsequenter adjecit, 

Ad annuntiandum mansuetis misit me, ut mederer contritis 

corde_ et pra_dicarem captivis indulgentiam, et clausis apertionem 

; ut prmdicarem annum placabilem Domini, et diem 

ultionis Deo nostro. Lucerna_ namque candclabrilucebant 

ex adverso, et tabernaculum Domini iUustrabant, cure 

Dominus, existens plenus gratia et veritate, nobis omnibus 

de plenitudine sua tribuit, et gratiam pro gratia, cure mansuetis 

et pauperibus spiritu, verbum evangelii commisit, 

cure p_enitentibus medullam indulgentim contulit, cure 

nunc tempus plaeendi Domino, futurum vero esse diem 

universalis judicii declaravit. Consonat huie lucernarum 

numero et positioni, quod in Apocalypsi dicit Joannes: 

gt vidi_ et ecce in medio throni et quatuor animalium, et 

in medio scniorum agnum stantem, tamquam occisum, 

s2

_60 DE TABERNAOULO_ ETC. 

habentem cornua septem, et oculos septem, qui sunt 

septem spiritus Dei, missi in omnem terrain. Si enim 

septem cornua ibi, sive septem oeuli _ni, septem dona 

Saneti Spiritus insinuate possunt ; quare non eadem etiam 

septem lucernm candelabri merito designare credantur? 

Immo sieut in cornubus et oeulis reete signatur, propter 

omnipotentiam virtutis qua euncta regit, et plenitudinem 

scientiae qua cu_cta perspicit: ita etiam Spiritus idem 

septiformis apte per figuram lucernarum exprimitur, propter 

lucern gratim qua in nocte hujus seculi tenebras nostrm 

ceecitatis illustrat. Unde et apte subjungitur : 

Emuncloria quoque, el ubi ea quiz emuncta sunt extin#uantur, 

gyc.] Sunt etenim qu_edam in scripturis divinis ita 

prmcepta, qu_e perpetuo jure et in hac vita, et in futura semper 

observari debeant: ut est istud, Non habebis deos 

alienos coram me: et, Diliges Dominum Deum tuum ex 

toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota virtute : 

et, Diliges proximum tuum sicut teipsum. Sunt alia qum 

toto hujus vitro tempore observanda jubentur, sed in futura 

vita mercedem sum observationis _eternam percipinnt : ut 

est illud evangclii, Facite vobis amicos de mammona iniquitatis, 

ut ct ipsi recipiant vos in mterna tabernacula. 

Hic enim ad tempus eleemosynm faciendve, ibi perpetuo 

eleemosynarum est fructus recipiendus. Sunt item alia_ 

qum tempore veteris testamenti diligenter jubente Domino 

servata sunt: nune coruscante per orbem evangelio, non 

juxta literam, sed juxta sensum mysticum in ecclesia jubentur 

observari, ut est custodia sabbati, ut ritus hostiarum, 

et sanguls agni paschalis, c_eteraque hujusmodi, qu_e suo quidem 

tempore solenniter custodita a populo Dei, quasi lucinia 

in lueernis candelabri ardebant, infusa oleo pi_e devotionis, 

et ineensa igne verbi coelestis : cure vero ab apostolis atque 

apostolieis viris pr_edieabatur, his et hujuseemodi observationibus 

finem a Domino impositum, euneta ea spiritualiter 

magis in ecclesia, quam juxta literam sunt servanda. Quasi 

emungebantur lucinia candelabri, ut reparata melius lucerent, 

quia sublimius intelleeta per Spiritum sanct_e ecclesi_e 

lucern doctrin_e salutaris prvebebant. De qua reparatione


lueernarum tabernaculi, hoc est scripturarum divinarum 

inteUigentia sublimiore promittit in Levitico Dominus suo 

populo, dicens : Multiplicabimini, et firmabo paetum meum 

vobiscum. Comedetis vetustissima veterum, et vetera novis 

supervenientibus projieietis. Multiplieatis quippe filiis 

Israel, eonfirmatum est eum eis pactum Dei : eum etiam 

gentibus, ad fidem vocatis, novi gratia testamenti in cordibus 

eleetorum firma radiee plantata est. Comedimusque 

vetustissima veterum, cure mandatum vetus, quod ab initio 

datum est generi humano, dulei eordis memoria retinemus : 

di|igentes Dominum Deum nostrum ex toto eorde nostro, 

tota anima, tota virtute ; diligentes et proximum tamquam 

nos ipsos. Et vetera novis supervenientibus projicimus, 

cure typiea legis Mosaiem statuta juxta literam servare 

cessamus ;sed eadem ipsa gratius inteUecta per spiritum 

innovato in spem regni ccelestis corde custodimus : juxta 

illud apostoli, Si qua ergo in Christo nova creatura, vetera 

transierunt, ecce facta sunt omnia nova. Et in Apocalypsi, 

Et dixit qui sedebat in throno, Ecce facio omnia nova. 

Emunctoria autem, quibus h_ec agebantur, ipsa sunt verba 

sacri eloquii, quibus manifeste designatur literam legis in 

plurimis solvendam, et eum spirituali solummodo sensu 

esse servandam. E quibus est illud in Actibus Apostolorum, 

ubi prohibiti sunt credentes ex gentibus circumcidi, et 

absque ca_remoniis hostiarum legalium evangelicae gratiae 

sunt obedire praeeepti. Et quod apostolus ad Hebr_eos 

exponens versiculum Psalmi, air, superius dicens: Ouia 

hostias et oblationes et holocaustomata pro peccato noluisti, 

nec placita sunt tibi, qua_ secundum legem offeruntur 

; tune dixi, Ecce venio, ut faciam, Deus, voluntatem 

tuam. Aufert primum, ut sequens statuat : in qua voluntate 

sanctificati sumus per oblationem eorporis Christi 

Jesu. Emunetoria ergo, et vasa ubi quae emuncta sunt 

extinguuntur, fiunt de auro purissimo ; quia et divina sunt 

verba, quibus eessatio caeremoniarum leg_linm pra_dicatur : 

et Dei gratia sunt illustrata eorum eorda, in quibus eadem 

figurata legis adumbratio finem aeeipit, ut succedens evangelii 

veritas darius mundo lueeret. Constat enim primos

_ DE TABERNACULO_ ETC. 

apostolos in evangelio ante passionem Dominieam solvisse 

sabbatum, et post aseensionem Domini, et adventure Spiritus 

Sancti, penitus hostiis finem imposuisse legalibus, ac 

pleraque legis literae decreta evangelicae gratia libertatis 

mutasse. In his ergo lucinia quae emuncta sunt extinguebantur: 

in quibus literalis observatio completa, exordium 

gratiae mundo clarius fulgentis exhibuit. Item quia finita 

mortali, et suecedente vita immortali, cessabunt maxima ex 

parte opera vel dona lucis, quibus nunc utimur, ut sequantur 

aeternae praemia lucis in praesentia divinae visionis. 

IUa scripturarum testimonia, quae haec futura esse testantur, 

emunctoria nimirum sunt aurea, quae spe futurae 

elaritatis eximia. Vasa quoque in quibus ea quae emuncta 

sunt extinguuntur, corpora utlque sunt, et corda omnium 

justorum immortalia. Et ideo reetissime auro assimilata, 

in quibus exoptatissima haec immutatio fiet, ut post 

temporalia Dei beneficia ad veterna perveniant. Denique 

apostolus emunctoria nobis lueernarum Dei, et loca ubi ea 

quae emuneta sunt extinguantur, aurea praebet, cure de 

differentia praesentium et futurorum bonorum ]oquitur, 

dicens: Sive prophetiae evacuabuntur, sire linguae cessabunt, 

sire scientia destruetur ; ex parte enim cognoscimus, 

et ex parte prophetamus. Cure autem venerit quod perfeetum 

est, evacuabitur quod ex parte est. Et pau]o post : 

Videmus nunc per speculum in aenigmate, tune autem 

faeie ad faciem. Nunc cognosco ex parte, tune autem 

eognoscam sieut et cognitus sum. 

Omne pondus candelabri talentum auri mundissimi.] 

Omne pondus eandelabri cum universis vasis suis, omne 

corpus Christi est, cure ipso eapite nostro mediatore Dei 

et hominum, et universis electis suis a summis usque 

ad infimos, ab his quibus major inter natos mulierum nemo 

est usque ad eos, de quibus dicit : Videte ne eontemnatis 

unum de pusillis istis, qui in me credunt. Qui nimirum 

omnes, in diversis fleet gradibus, aetatibus, sexibus, conditionibus, 

ingeniis, temporibus, uni eidemque authori ae 

datori perpetuae lucis, suo quique tempore ac loco, quasi 

candelabro aureo fixa radice mentis inhaerent, quo ejusdem

LIBER PR1MU_. 26S 

partieil_es lueis fieri possint. Quod videlicet candelabrum, 

recte talentum auri mundissimi habere debere memoratur, 

talentum namque pondus plenum ac perfeetum est: quia 

justus Dominus in omnibus viis suis: et qui suam gratlam 

in hac vita fidelibus, ut bene operentur, tribuit, ipse coronam 

justitim in ilia vita bonis eorum operibus reddit. Cui 

eontra Zacharias Propheta iniquitatem super talentum 

plumbi sedere deseribit; quia et reprobis in eodem justo 

examine, juxta actus ipsoruin rcstituet: Quia tu reddes, 

inquit, singulis secundum opera ipsorum. Sed distat, 

utrum quis attrum an plumbum ad examen divinum afferat. 

Qui enim instar auri bonis fulgent operibus, in candelabrum 

Domini profieiunt, qula giorim sum Conditoris partieipes 

existunt. At qui peccatis graves in districto examine 

apparent, demerguntur tamquam plumbum in aqua validissima; 

quia merito scelerum in abyssum peBnm gravantis 

deeidunt. Utrumque tamen, et plumbum scilicet et aurum, 

talenti habet mensuram; quia et in damnando impios, 

et in salvando ac coronando eleetos, justa est nostri sententia 

Conditoris. 

Inspice, et fac secundum exemplar quod tibl in monte 

monstratum est.] Hujus mysterium prmcepti facilllme ex 

eis qum superius exposita sunt, patet. Ostensum namque 

est Moysi in monte exemplar eandelabrl quod facerct; 

quia in altitudine intimm contemplationis didicit aperte 

multifaria Christi et ecclesim sacramenta ; qum tamen non 

aperte populo, quem erudiebat, proferre volebat; sed 

typice potius per figuram et opus candelabri ae vasorum 

ejus signabat, donec veniret ipse Dominus ac Redemptor 

noster in carne_ qui interiorem ejusdem figurm sensum 

eeclesim sum, data Saneti Spiritus gratia, reseraret : ut et 

moriendo in eruce velum templi diseidit, atque ea qum 

tecta fuerant arcana sanctorum patefeeit: et post resurrectionem 

discipulis apparens, aperuit illis sensum, ut et hmc 

et alia seripturarum seereta spiritualiter revelatis oculis 

mentls perspicere possent. Sed et omnis seriba doctus in 

regno coelorum, cure ea qum in litefis sanctis de fide 

eatholica vel pia actione didicerit, et ipse diligenter sequi,

_ DE TABERNACULO_ ETC. 

et alios docere pr_eipitur, quid aliud quam insplccrc, et 

facere secundum exemplar quod sibi in monte ostcnsum 

est, jubetur ? Inspieit enim dillgcnter exemplar monstraturn, 

et secundum hoc ad inferiora rediens facit, quando ea 

qu_e per sublimitatem divini sermonis intus credenda sive 

agenda intelllgit, sedulo corde scrutatur: horumque semper 

exemplar auditoribus suis et executione recti operis, et 

verbo doctrin_e salutaris ostendit; qui vivit et regnat cure 

Patre et Filio una cure Spiritu Sancto, in secula seeulorum. 

Amen. 

LIBER SECUNDUS. 

CAP. i. Tabe_naculum vero ira fiet.] Tabernaculum a 

Moyse factum in solitudine, sicut et templum quod fecit 

Salomon in Hierusalem, stature sanet_e universalis ecclesi_e 

designat, qu_e partita jam cure Domino regnat in cmlis, 

partita in pr_esenti adhue vita decedentibus ac sueeedentibus 

sibi membris suis peregrinatur a Domino. Et quidem 

in utriusque constructione domus, h_c prineipalis 

solet esse distantia figurarum, quod tabernaculum pr_esentis 

_edificium ecclesia, quo quotidie in laboribus exereetur 

; templum futurm requiem des[gnat, qu_ quotidiana 

animarum hinc post labores exeuntium receptione perficitur; 

quia nimirum tabernaculum Moyses cure populo 

Dei in via adhuc positus, qua ad terrain repromissionis 

pergebat, condidit: Salomon autem templum, ipsa jam 

terra repromissionis_ et regno in ea potitus, construxit. 

Moyses tabernaculum in solitudine, Salomon templum in 

Hierusalem, qu_e interpretatur visio paeis; quoniam hic 

quidem ecclesia in lahore et _erumna vit_ labentis, in siti 

et esurie regni perennis _edificatur: illic autem in visione 

ac perceptione verve pacis consummatur. Unde bene in 

templi constructione dictum est, quod malleus et securis, 

et omne ferramentum non sunt audita in eo, cure _edifi- 

caretur, pr_paratis extra Hierusalem cunctis lapidibus ac 

lignis, atque in positionem ordinis sui deeenter aptata esse : 

qu_e ibi facillime atque indubitanter suo quveque loco red-

LIBER SECUNDUS, _65 

dita, aut cemento necterentur, aut clavis; quia videlicet 

in pace supernm beatitudinis non est tribulationibus nostra 

examinanda tdes, aut vita probanda, sed qua_ in pra._sentijam 

seculo castigata, et ccelestibus erat sedibus regulariter 

aptata, ibi glutine et vinculis mutua_ caritatis, ne perpetuo 

dissolvi queat, in conspeetu etiam sui eonditoris ac 

regis ad invieem copulanda. Nam cure in hac vita multitudinis 

credentium fiat cor et anima una, et sint illis omnia 

communia, quid nisi lapides vivi in _difieium futur_ domus 

Domini quadrantur, qui hinc inde translati, absque 

ullius labore tarditatis, suis quique ordinibus inserantur, 

et sibimet alterutrum copula divin_e simul et propri_c dilectionis 

jungantur ? Item figura utriusque sanctuarli potest 

ita generaliter distingui. Opus tabernaeufi, tempus synagogal, 

hoe est antiqum Dei plebis : opus veto templl, eeclesiam, 

id est, illam electorum multitudinem, qum post 

incarnationem Dominicam ad vitam venit, signiticet : quoniam 

videlicet tabernaculum Moyses cure sola Hebr'd_orum 

plebe eonsummavit: templum veto Salomon collecta proselytorum 

multitudine perfecit, adjuvante etiam Tyrio 

rege cure artificibus suis, qui neque natura Judmi, neque 

professione fuerunt. Constat enim, quia priori Dei populo 

doctores non nisi ex ipsa eorum gente prmfuerunt ; at vero 

ecclesia_ rectores primi quidem fuere de Hebr_is: verum 

mox crescente ea, ac dilatata per orbem, etiam de gentibus 

structores sunt ejus exorti, adeo ut ipse quoque evangelista 

Lueas, et Timotheus ac Titus, viri apostolici de vocatione 

gentium, ad prvesulatum ejus pervenerint. Yerum si diligentins 

singula inspiciamus, utriusque domus a_.dificatio 

totius ecclesim pra_sentis statum mystice describit, qu_e 

ab initio mundana_ eonditionis usque ad ultimum, qui in 

fine seculi nasciturus est eleetum, semper a_diticari non 

desinit: et futura_ quoque gioriam vita_, qua nunc ex parte 

fruitur, sed post hujus terminum seeuli, in omnibus suis 

membris in _eternum fruitura est, mirabili tigurarum veritate 

depingit. Unde nos aliqua de tabernaeulo, Domino 

opitulante, dicturi, primum ipsum invocantes, humili etiam 

prece, deposcimus revelari oeulos cordis nostri, ut consi-

266 VE TABERNACULO, ETC. 

derare queamus mirabilia de lege ejus, et in perniciosorum 

decore metallorum ac vestimentorum inteUigamus ornatum 

nobis morum, fide ac devotione fulgentium, esse commendatum. 

Neque enim nobis aliter sermo ille apostolicus 

potest convenire, quo air, Vos enim estis templum Dei 

vivi; sicut dieit Dens, Quoniam inhabitabo in illis, et inter 

eos ambulabo. Et quod Joannes audivit vocem magnam 

de throno dicentem: Ecee tabernaculum Dei cure homi- 

nibus, et habitabit cure eis, quam si ornatum tabernaeuli 

sire templi matcrialem religioso mundl cordis et eorporis 

cultu imitemur. Sed antequam de spirituali sensu disseramus, 

primo de ipso materiali textu lltera_ paulisper vidcamus. 

Erat tabernaculum domus Domino eonsecrata, 

habens lon_tudinis cubitos triginta_ latitudinis decem, 

altitudinis _eque decem, rectum habens _equale per totum, 

quomodo in _Egypto et Palestina domos moris est _edificandi. 

Cujus quidem parietes tres, Australis, Septentrionalis, 

et Oecidentalis, de tabulis sunt compacti ligneis, 

ab utroque latere dcauratis. Porto pro orientali parte unus 

vectis erat, unde introitus fuit, qui per medias tabu]as ab 

angulo usque ad angulum perveniret, id est a summitate 

ultima hujus parietis usque ad parietis alterius summitatem. 

Cui cortinve tabernaculi, et tectum incubuere, ubi et tentorium 

erat quinque columnis suspensum. Tegebatur autem 

domus, et desuper, et undique cortinis mira varietate 

contextis, qu_e proprie tabernaculum vocabatur. Tegebatur 

et hoc undique sagis cilieinis, usque ad terrain pertingent_bus. 

Sed et operimentum aliud tecto de peUibus 

arietum rubricatis. Factum estet super hoc rursum aliud 

operimentum de hyaeinthinis peRibus. Erat etiam et 

velum opere plumario variatum, columnis quatuor appensum, 

quo sanctuarium et sanetuarii sanetuaria dividebantur: 

intra quod posita erat arca testamenti, et contra 

arcam extra velum altare thymiamatis. Item in medio 

ipsius sanetuarli candelabrum in parte australi. Mensa 

vero stabat in septentrionali ; altare holocausti foils ante 

ingressum sanctuarii; labrum mneum inter hoc altare et 

tabernaculum. Et circa omnia atrium tabernaculi longi-

LIBER SI_CUNDUS. 267 

tudinis habens cubitos eentum, latitudinis quinquaginta. 

His ergo dilucidandi gratia breviter prmlibatis, videamus 

ipsa verba historim, quo per hmc altius atque apertins ad 

sensum allegorim pervenire queamus. Cure Moysi Dominus 

in monte Sinai secure qua@ta diebus ac noetibus 

constituto, legis cmremonias et ritum vivendi tmderet, ait 

inter alia: 

CAP. IX. (Exod. xxvi.) Tabernaculum veto ita facies, 

_;c.] Tabernaculum Domini fit ex cortinis diversa colorum 

specie variatis ; quia sancta universalis ecclesia ex multis 

electorum personis, ex multis per orbem ecclesiis, ex variis 

virtutum fl0ribus mdificatur. Cujus omnis perfectio in 

denario numero continetur; quia quaqueversum ecclesia 

per mundum in diversis gentibus, et tribubus, et populis, 

et linguis diffusa est : tota in sola Dei et proximi dilectione, 

qum decalogo legis est comprehensa, subsistit. Neque aliter 

quisquam potest veraciter ad ecclesive membra pertingere, 

nisi integro corde et eum per quem _edificatur, et eos in quibus 

mdificatur ecclesia ; hoc cst, Deum, et electos ejus amare 

didicerit. Varius autem colorum decor, quo eadem sunt cortinm 

distinctm, variarum est gratia virtutum, quibus sancta 

ecclesia mirabili ac prorsus c_lesti arte composita, in conspectu 

sui resplendet auctoris: qua profecto varietate, et 

quasi opere plumario beatus Petrus tabernaculum Dei 

mdificare studuit, cure air: Unusquisque sicut accepit 

gratiam, in alterutrum iUam administrantes, sicut boni 

dJspensatores multiformis grative Dei. Hanc inesse cortifiis 

tabernaculi, hoc est-mentibus fidelium, vidit Paulus, 

cure dicit: Alii quidem per Spiritum da_ur sermo sapientire, 

alii autem sermo scientive, et cmtera illius loci. Et 

quidem byssus, qum prima ponitur, quia decus virtutum 

designet, testatur in Apocalypsi Joannes, dicens : Quia 

venerunt nuptim Agni, et uxor ejus pr_eparavit se, et datum 

est illi ut cooperiat se byssino splendenti candido : byssihum 

enim, justificationes sunt sauctorum. Dicit de eadem 

uxore Agni, id est ecclesia Christi, Salomon: Byssus et 

purpura indumentum ejus. Verum Joannes unius coloris 

figuram exponens, cmteros etiam figura[iter interprctandos 

3

_68 DE TABERNACULOj ETC. 

insinuat. Byssus ergo, qure de terra quidem oritur, sed 

eruta de terra, longo exercitio siccandi, tundendi, purgandi, 

coquendi, et nendi gramineum solet perdere, et candiduin 

in sese recipere colorem, corpora designat castitatis 

nitida deeore: quem cure earuis quidem i]lecebris nascentia 

magno continentize lahore, quasi nativum exudant 

humorem, atque ad decorem Deo dignae puritatis solerti 

jejuniorum et vigiliarum, orationum et leetionis, patientive 

et humilitatis instantia perveniunt. De quibus recte possit 

illud apostolicum dici: An nescitis, quoniam membra 

vestra templum sunt Spiritus Sancti, qui in vobis 

est ? Retorquetur autem haec byssus in cortinas tabernaculi 

; quoniam non modo lumbos earnis, verum etiam, 

ut Petrus admonet, lumbos mentis nostrae in sobrietate 

• suecingimus, ut videlicet et carnem a lascivis motibus, et 

cor ab illecebrosis refrenemus cogitatibus. Hyacinthus, 

quoniam aeris et cceli speciem imltatur, eorundem mentes 

eleetomm, omni spe ac desiderio ccelestia quzerentes siguificat. 

Cujus nobis coloris sacramentum commendans apostolus, 

ait: Si consurrexistis cure Christo, quee sursum sunt 

qumrite, ubi Christus est, in dextra Dei sedens. Purpura, 

quia colorem sangulnis ostendit: et vera quoque purpura 

conchyliorum sanguine tingitur, devota eorum corda designat, 

qul dicere cure apostolo possunt, Ego non solum allig_wi, 

sed et mori in Hierusalem paratus sum propter 

nomen Domini Jesu. Et cure propheta David, Quoniam 

propter te morte aflicimur tota die, mstimati sumus ut 

oves occisionis. Coccus, quia ignis habet speciem, merito 

flagrantissim_e sanctorum dilectioni comparatur. Unde et 

quidam ex eis, qui hanc prsesente et comitante secure 

Domino conceperant, alebant : Nonne cot nostrum ardens 

erat in nobis, cure loqueretur in via, et aperiret nobis 

scripturas ? Cui contra de reprobis dicitur: Et quoniam 

abundabit iniquitas, refrigescet caritas multorum. Hmc 

quasi his tingitur, cure amore Dei et proximi flammescit, 

cure ilium ex toto corde, tota anima, tota virtute, hunc 

sicut nosipsos diligimus. Itaque in his quatuor cortinarum 

coloribus, quatuor justificationes exprimuntur electorum.

LfBER SECUNDUS° 269 

In bysso retorta, caro castitatem retinens ; in hyaeintho_ 

mens superna desiderans; in purpum_ caro passionibus 

subjacens; in eoeeo bis tinct% mens inter passiones Dei 

et proximi dilectione pr_fulgens. 

Longitudo cortin_e unius habeblt, _c.] In longitudine 

cortinarum, longanimis sanctm ecclesi_e patientia ; in latitudine 

amplitudo exprimitur caritatis, qu_e non solum 

amantem, sed et Deum et proximum redamare: sed et 

odientem se adversarium expanso sure duleedinis gremio 

consuevit excipere_ suosque persecutores flexis in oratione 

genibus, Domino eommendare_ dicens : Domine, ne statuas 

illis hoc peccatum. Qum latitudo apte quatuor erat eubitorum, 

quia quatuor sunt evangeliorum libri, in quibus 

Domini Redemptoris nostri exemplis ae verbis, qualiter 

eadem earitas sit tenenda, docemur. Quatuor virtutes, in 

quarum operatione eadem est caritas exereenda_ id est_ Q 

temperantia, fortitudo, justitia, prudentia, ut videlicet ineorrupta 

in Deo earitas_ atque integra custodiatur, quod 

est temperantiee; nullis frangatur incommodis, quod est 

fortitudinis ; nulll alii serviat_ quod est justitim ; vigilet in 

diseernendis rebus, ne faUaeia dolusve paulatim surripiat, 

quod est prudentim. Longitudo autem cortinarum vigintiocto 

erat eubitorum, qui est numerus quaternarins septies 

duetus, septenario autem numero propter diem sabbati 

solet requies _eterna sanetorum figurari. Longitudo ergo 

eortinarum, in quater septenos extenditur cubitos ; quia 

per fidem et custodiam doetrlnm evangelieee_ perque exercitia 

spiritualium, de quibus diximus, virtutum patientia 

longanimis sanetm ecclesim ad requiem tendit mternam. 

Est et aliud in duo detricenario numero sacramentum, 

tuque ad septenarinm pertinens. Si enim ab uno usque ad 

septem omnes in medio numeros pleno ordine numerate 

volueris, viginti et oeto eomplebis ; unum namque, et duo, 

et tria_ et quatuor, et quinque, et sex_ et septem, fiunt 

viginti et octo. Quia ergo in partibus septenarii numeri, 

numerus xx et vIH invenitur, merito in eo cortinarum 

longitudo eontinetur, quoniam tides et patientla sanctorum 

virtutum varietate distineta, in omnibus qtue agit aut


patitur, non humani gloriam favoris, sed supernm beatltt_ 

dinem quietis expeetat. Hine est enim quod hujus numeri 

Psalmus in consummatione tabernaeuli adtitulatur, 

quem totum de perfectione sanct_ eeclesive constat esse 

cantatum, maxime in eo quod in illo dicitur, Adorate 

Domlnum in atrio saneto ejus. Et iterum, Et in templo 

ejus omnes dieent gloriam. Apte enim XXVHI. Psalmus de 

consummatione tabernaeuli inscribitur: quia nimirum in 

hoc est perfectio peregrinantis in hoc seculo eeclesive, ut 

per tidem et per opera bona ad requiem tendat seculi 

futuri. Bene autem sequitur: 

Unius mensuree fient universa tentoria.] Et si enim variante 

pietura cortinm ab invieem differebant, una tamen 

omnes erant longitudinis et latitudinis mensura temperatm. 

Quod etsi donationes habent electi seeundum graatiam, 

qum data est illis, differentes, unus tamen Dominus, 

una tides, unum baptisma, unus Deus et pater omnium. 

Quinque cortln_ sibi jungentur mutuo, _c.] _qarrat Josephus, 

quod tabul_e testamenti ita fuerint deealogo legis 

conseript,_e, ut utraque tabula etiam quina verba eontineret. 

Uncle apte etiam cortinm decem, qum pulchritudinem 

tabernaeuli junet.qe eomplebant, ita tempore congruo disjungebantur, 

ut quinze in utraque parte simul permanerent, 

quatenus h_ec intuentes ministri sanctorum cure populo 

Dei admonerentur, semper observandae leg'is, qum decem 

quidem verbis in duabus tabulis esset comprehensa, sed 

numero quinario per utramque tabulam distinctis. Yerum 

nos propter hanc sententiam possumus de numero cortinarum 

bis quinario etiam ita disserere, quod Dei sequaces 

in utroque testamento divino signaverint. Et priores quidem 

quinque, quse frontem ac primam tabernaculi partem protegebant 

sive faciebant, antiqui Dei populi typum gesserunt, 

qui decreta legis in sacramento circumcisionis, et 

hostiarum, et variam czeremoniarum observantiam secun- 

dum literam implebat. Sequentes vero quinque eortinae, 

qu_e posteriora tabernaeuli tegebant, vel etiam suo tegmine 

faciebant, nos designaverunt, qui post adventure Domini 

in came nati, libros ac sacramenta legis spiritualiter ipso

LIBER SECUNDU$. 271 

revelante ac donante servamus. Et quidem omnes cortinm 

unius operis, eisdemque erant depictm coloribus, sed quince 

sibimet mutuo eonjunct_e ; quia onmes utriusque testamenti 

cultores in unum eundemque Deum credebant, 

unius ejusdemque pietatis et castitatis operlbus serviebant, 

sed in celebratione sacmmentorum suas uterque populus 

discretus partes agebant. Nam passionis Dominie_e, per 

quam utrique sumus redempti, sacramentum, ilLiin came 

ac sanguine victimarum, nos in oblatione panis et vini 

celebramus :illi venturam in came nativitatem Dominicam, 

pr_edicationem, virtutum operationem, tentationem, pas_ 

sionem, sepulturam, resurreetionem, ascensionem, adventure 

Spiritus Sancti, fidem gentium credebant et confitebantur, 

nos h_ee omnia jam facta, neque ulterius fienda credimus 

et confitemur. Attamen eo tempore, quo erigebatur tabernaculum, 

omnes ad invicem cortinve nectebantur ; quia 

cure universa eatholicve ecclesive pulchritudo ab initio 

usque ad terminum seculi protenditur, profecto quasi una 

decem cortinarum connexio tabernaculum Domini condecorat. 

Ansulas hyacinthinas in lateribus ae summltalibus, 8;c.] 

Hyacinthum diximus, quoniam aeriJ coloris est, ccelestium 

bonorum significationi congruere. Ansulis ergo hyacinthinis 

cortinve invicem copulantur, cure unica spes superme 

beatitudinis omnia per orbem corda electorum in una 

eademque devotione conjungit. Quve videlicet ansul_e apte 

dicuntur, quia non solum in lateribus cortinarum, verum 

etiam in summitatibus, hoc est extremis angulorum terminis 

fieri deberent_ Neque enim vita tantum et operatio 

sanctorum communi ad perfeetionem itinere rect_e intentionis 

properat, sed ipsum quoque initium bonve conversationis, 

quod per eonfessionem fidei et sacramentorum 

ccelestium perceptionem geritur, nequaquam ab invlcem 

diversum, sed pari et indissimili habent omnes veritatis 

gratia connexum. Terminum quoque vitae temporalis 

euncti unius ejusdemquc spei habemus certitudine communem, 

cure ita oculos in morte claudimus, ut percepto 

prius viatico mysterii cevlestis, citius nos in vera inve-

_ DE TABERNACULO_ ETC, 

niendos vita, atque in hac perpetuo mansuros esse confidamus. 

Congruit huic loco, quod in libro Numerorum 

prmcipitur filiis Israel, ut faeiant sibi fimbrias per angulos 

palliorum, ponentes in eis vittas hyacinthinas. Filii quippe 

Israel in palliorum angufis fimbrias et vittas habent hyacinthinas, 

cure electi quique, et qui Deum videre desiderant, 

ira operibus se justitia_ induere laborant, ut horum 

finem non in laude mortalinm ponant, ne forte dicatur de 

eis, Quia receperunt mercedem suam: sed in eis potius 

interni arbitri oeulos et pr_emia requirant _eterna. Uncle 

et ibi protinus exponendo subjungltur, Quas cure viderint, 

recordentur omnium mandatorum Domini, ne sequantur 

cogitationes suas, et oculos per res varias fornicantes. 

Quibus verbis et nobis utendum est in ansularum hyacinthinarum 

exposltione, ut dieamus idcirco cortinas hujusmodi 

ansulis esse conjunctas, ut et filii Israel tunc ista 

pr_e oculis habentes, admonerentur mandatorum cc_lestium, 

et nos modo ista legentes, meminerimus, quod in 

hac vita degentes filii promissionis vetern_e, et temporibus 

ab invieem dirimimur et locis: sed in ccelis est patria, 

qu_e suos cives a quatuor ventis ccvli coUectos, indivisibili 

in perpetuum societate eonjungat. 

Quinquagenas ansula8 cortina habebil, _e.] Legimus 

quinquagesimum annum in lege jubileum, hoc est dimittentem 

sire initiatum jussum esse voeari, in quo omnis 

populus ab universo labore terrm quieseeret, et omnium 

debita solvi deberent. Et in novo testamento scimus 

gratiam Spiritus Sancti Pentecoste, hoc est quinquagesima 

Dominicm resurrectionis in apostolos supervenisse, atque 

initia nascentis ecelesisv suo eonsecrasse adventu. Unde 

constat eo numero, vel gratiam Saneti Spiritus, vel futur_e 

gaudium beatitudinis, ad quam per ejusdem Spiritus dohum 

pervenitur, et in cujus pereeptione sola veraciter 

requiescitur atque gaudetur, recte posse figurari. Et apte 

quinquagenas ansas habebant cortime, quibus invicem 

necterentur ; quia non nisi dono Sancti Spiritus agitur, ut 

in societate pacis, quod est vinculum perfectionis, sibimet 

invicem copulentur electi: non aria quam futura spes ac

LIBER _ECUNDU_o _3 _ 

memoria societatis ac pacis quve discretos in hac vita _emporibus 

sive locis Christi famulos una facit pietate concordes. 

Bene etiam dicitur, quod ansas cortlnae in utraque 

parte haberent, ut videlicet proximas sibi ex utroque latere 

cortinas, singulae qu_eque cortime, quasi extensis hinc et 

inde brachiis, amplecterentur. Quia nimirum necesse est_ 

ut omnes fideles, et eos videlicet qui nos in Christo przecesserunt, 

et eos qui secuti sunt, obviis sincerae pietatis 

ulnis ampleetamur; et iUos qui nos erudiebant in Christo, 

et quos ipsi Christo donante erudivimus, uno omnes in 

Christo veneremur affectu. Sic enim oportet nos ad videndam 

faciem nostri Creatoris bene vivendo properare, ut 

currentem nobiscum nequaquam deseramus proximum, 

sed una cure ipso ante eonspeetum divinae glori_e pervenire 

studeamus: quia et cortinae singulae ira per adminicula 

tabularum ad superiora tendebant, ira intus in superioribus 

variato sine pictur_ flore refulgebant, ut nequaquam 

eas qure secure pariter vel in altum ferebantur, vel 

in alto positae fulgebant, cortinas desererentt quarum 

instar nos decet et proficientes nobiscum in Dei servitio 

fideles monitis exemplisque juvare, et in quacunque virtute 

proficere potuimus, similiter ejusdem virtutis consortes 

digna virtutibus veneratione tractate. Ansa ergo 

contra ansam venit, ut altera alteri possit aptari, cure justi 

ad invieem concordi ac parili virtutum qualitate fcederantur. 

Facies et 9uinquaginta circulos aureos, eyc.] Hie locus 

in sequentibus plenius explicatur, cum dicitur: Et quinquaginta 

fudit circulos aureos, qui morderent cortinarum 

ansas, et fieret unum tabernaculum. Quinquagenarius 

ergo numerus veram in Spiritu Sancto regimen designat; 

et quia circulus nec initium videtur, nec habere terminum, 

aurum veto pr_e aui clarltate ceeteris est pretiosius metalhs. 

Quid in quinquaginta circulis aureis, nisi perpetua claritas 

et clara perpetuitas summ_e quietis exprimitur ? Mordentque 

cortinarum ansas circuli, ut unum ex omnibus tabernaculum 

fiat, cure superni gloria regni puris fidelium mentibus 

sese ita infundit, ut tall glutine salutiferve inspira- 

VOLo VII. T

27_ DE TABERNACULO_ ETC. 

tionis, una ex utroque populo, immo ex omnibus electis 

Christ_ ecclesia perficiatur. 

CAP. III. Facies et saga cilicina undedm, _yc.] Hie locus 

in sequentibus ita repetitur, Fecit et saga undecim de 

pilis caprarum ad operiendum tectum tabernaculi. Saga 

ergo, quibus operitur tabernaculum, rectores sunt ecclesi_e 

sancta, quorum industria ac labore decus ejusdem ecclesi_ 

protegitur, atque incessabili cura munitur, nc videlicet vita 

fidesque electorum h_erctica seductione corrumpi, ne falsorum 

catholicorum improbitate fcedari, ne tentantium vitiorum 

sorde attaminari, nc temporalium subsidiorum inopia 

possit ad tristitiam deduci. Qui quanto se attentius ad 

sustinendas sire repellendas irruentium tentationum violentias 

aceingunt, tanto ampliorem subditis Domino serviendi 

libertatem tribuunt; et quasi intus i_algendi copiam 

cortinis praestant, dum instar sagorum ipsi foils tempestates 

afllictionum tolerant. Recte autem eadem saga et 

cilicina de pills caprarum, et undecim facta esse referuntur 

; quia nimirum sancti prvedicatores, quo altiores 

merito, eo humiliores esse debent animo, juxta illud Viri 

Sapientis: Quanto magnus es, humilia te in omnibus. 

Undecim quippc, qui denarium transeunt, neque ad duodenarium, 

hoc est apostolicum numerum pervcninnt, 

trangressionem decalogi legis significant. Et in undecimo 

Psalmo propheta defecissc sanctos, .et filios hominum 

veritates vanitatibus ac dolis mutasse queritur, dicens: 

Salvum me fac, Dominc, quoniam defecit sanctus, &c., 

etiam hoc numero tacite designaus, quod hujusmodi 

homines duplicis ling_w et cordis, ncque legalia decalogi 

pr_ecpta custodiant, neque apostolicam evangelii t_rcipere 

gratiam possint. Cilicinum quoque habitus pcvnitentinm 

est, psalmista teste, qui dicit: Ego antem, dum 

mihi molesti esscnt, induebam me cilicio, hoc est, habitum 

po_nitenti_e et humilitatis, quo furorem per'_quentium, aut 

levius sufferrem placidus, aut etiam mitigarem, aJsumpsi. 

Nam si caprve semper, aut pill, sire pelles caprarum f_torein 

peccantium, et non aliquotics humilitatem po_nitentinm 

signifiearent, nequaquam ipsum animal inter mtmda

LIBER SECUNDUS. 275 

comput_retur, neque in laude spons_e diceretur, CapiUi 

tui sicut grex caprarum. Saga ergo, quee sanctos pra_dicatores 

insinuant, et cilicina sunt et undceim ; quia quo 

studiosius fide corda purificant, eo plum in quibus seipsos 

reprehendant, inveniunt. Unde humiliter fatentur, Quia 

in multis offendimus omnes : et si dixerimus, quoniam peccatum 

non habemus, ipsi nos seducimus, et veritas in 

nobis non est. Quorum tamen corda quanta_ sint perfectionis, 

sequentia verba mystice declarant, quibus didtur: 

Longitudo sagi unius habebit, _;c.] Eece hic longitudinis 

non undenarinm, sed denarium babes numerum, et 

hunc tertio multiplicatum : quo patenter insinuatur virtus 

eorum, qui decalogum legis in fide sanetae Trinitatis, qua_ 

per dilectionem operatur, perficiunt: qua videlicet perfectione 

in hac duntaxat vita nuUa esse poterit sublimior. 

Habes et latitudinis quatuor cubitos, quo amplitudinem 

sincerve caritatis, hoc est ejus qtue in evangelio nobis per 

Jesum Christum et commendatur et datur, significari 

prmdiximus. Operiunt ergo tectum tabernaculi saga undecim, 

et h_ec de pilis facta caprarum, sed in longitudine 

cubitos triginta, in latitudine quatuor habentia ; quia 

summi illi pr_edicatores, qui vitam fidelium suis exhortationibus, 

intercessionibus, quotidlana solicitudine, vigiliis, 

jejuniis, sua nuditate protegunt, sese quidem humiliter 

ipsi contemplata superna_ puritatis excellentia peecatores 

protitentur. Qui tamen quantum ad humanm modum 

perfectionis attinet_ mundi inter homines ac sublimes apparent. 

./Equa erit mea._ra sagoeum oraniura, _c.] Una erit 

mensura sagorum omnium, quia nimirum una est tides, 

in qua tota salvatur ecclesia, una eademque vita, ad quam 

festinat a_terna. Uncle et hi qui in vinea Domini diverso 

tempore ad operandum intraverunt, uno omnes denario 

remunerantur. Divisio ergo sagorum in quinque et sex, 

juxta illud intelligi potest, quod supra de cortinis in quinque 

divisis exposuimus ; quia videlicet doctores utriusque 

testamenti designent. Quinque etenim saga antiquis populi 

T2

_6 DE T._BERNACULO_ ETCo 

Del magistrls apte comparantur; vel quia Mosaic_ tan° 

turn legis sacramenta prmdicabant_ quamvis et evangelicm 

veritatis arcana pr_dicabant; vel quia in quinque mundi 

Eetatibus vitam ducebant. In sex autem sagis possunt 

"non inconvenienter novi testamenti doctores accipi; quia 

videlicet omnia quov divina scripture in sex wtatibus seculi 

facta, sire dicta refert, in adjutorium atque exemplum sum 

prvedieationis spiritualiter intellecta assumunt; quia passionem 

Dominieam, per quam mundus sexta sabbati redemptus 

est, palam suis auditoribus credendam confitendamque 

pronuntiant, ac per hujus solummodo sacramenturn 

eos salvari posse eontestantur. Unde recte pr_eipitur 

sextum sagum in fronte teeti duplieari, propter eonfessionero 

videlicet et imitationem ejusdem Dominica_ passionis. 

Neque enim sufficit, credentes solum in confessione mortis 

Domini ac resurrectionis baptizari et consecrari, si non 

etiam baptizatus quisque studuerit, in quantum valet, 

similitudini mortis Domini continenter vivendo, ac patiendo 

pro illo assimilari, ut et resurrectionis ejus particeps 

existere mereatur. Siquidem juxta literam, frontem tecti 

ingressum tabernaculi dicit; ubi non tabulas, at supra 

breviter diximus, sed columnas et vcctem ab angulo tabularum 

usque ad angulum protentum poni pr_eceptum est : 

ideoque quantum ad formam operis ipsius pertinet, ibi 

magis opus erat geminato sagorum munimento, ubi solida 

parietis firmitas aberat. At vero mystice in fronte tecti 

sextum sagum duplicatur, cum omnes qui sanctam intrant 

eeclesiam, ita fide et sacramentis Dominica_ passionis initiantur, 

ut in hujus quoque imitatione sibi semper esse 

vivendum intelligant. Quasi enim in ingressu sanctuarii 

nobis sextum sagum duplicatur, cure Dominicse passionis 

et sacramentis consecramur, et exemplis instruimur. Dicit 

namque de sacramentorum suseeptione Petrus: Qui 

secundum magnam misericordiam suam regeneravit nos 

in spem vivam, per resurrectionem Jesu Christi ex mor- 

tuis. Dicit de imitatione passionum : Christo igitur passo 

in came, et vos eadem cogitatione armamini. 

Facies et qfuin_ua#inta ansulas in ora sagi unius, _yc.]

LIBER SECUNDUS. _7 

Ha_e, ut supra in cortinis exposuimus, etiam hic intelligi 

possunt; quia videlicet reeordatio superna_ requiei, qua_ 

numero quinquagenario solet exprimi, eorda sanetorum 

vinculo pacis adunet. Aut si novi aliquid audire delectet, 

quoniam saga humilitatem sublimium designant virorum; 

quia magis suorum meminisse delictorum, quam virtutes 

pra_dieasse suas cupiunt, amplius de eis quas appreheI/dere 

nondum possunt virtutibus eompungi, quam de illis quas 

jam apprehenderunt, student gloriari. Potest numero 

ansarum sire fibularum quinquagenario, ipsa eompunctionis 

eorum humilitas designari. Quinquagesimus namque 

poenitenti_e Psalmus est. Et recte; quia donum 

pc_nitentim non nisi Spiritu Saneto largiente coneeditur, 

donum venire p_nitentibus non nisi eadem Saneti Spiritus 

gratia administrante tribuitur. Et bene quinquagen_e 

ans_e vel fibula_ saga invieem neetunt; quia nulla magis 

virtus, quam humilitas fidelis in unam earitatis eopulam 

]igat. Nam quanto se quisque amplius infirmum esse 

perpendit, .tanto studiosius auxilium proximi, quo eonfortetur, 

inquirit. Et bene fibula_ sunt _enere; quia multum 

vocale eonstat esse metallum, quia nimirum magnam aloud 

Deum habet voeem humilis conseientia justorum. Unde 

et pauper ille Davidieus, eum anxiatus esset, et non in 

auribus hominum voeiferaretur, sed in eonspeetu Domini 

effunderet orationem suam: Domine, exaudi orationem 

meam, inquit, et clamor meus ad te perveniat. 

Quod autem superfuerit in sagis ftu_eparantur tecto, _c.] 

H_ee ut plenius intelligi queant, paulo latius de tota 

ipsius tabernaeufi positione disputare neeesse est. Diximus 

parietes tabemaculi, qu_ ex tabulis et eolumnis 

constabant, longitudinem habuisse triginta cubitorum, 

latitudinem deeem, altitudinem similiter deeem. Si quis 

ergo vellet domum in latitudine eingere funieulo, verbi 

gratia, a basi tabul_e unius meridiani lateris, usque ad 

basim tabular, qu_ est et e regione in latere septentrionali ; 

constat profecto eundem funiculum triginta cubitorum 

longitudinls esse debere, hoc est decem cubitos habens 

ascensionis in meridiano pariete, decem alios vequalitatis


rursum inter parietes, decem tertlo descenslonis in parlete 

septentrionali. Item si per ]ongitudinem domus extendere 

funiculum velis, hoc est a basibus columnarum 

sursum, et per longitudinem totius domus ad occidentalem 

usque parietem, ac deinde usque ad bases ejus 

deorsum, habebit funiculus file quinquaginta cubitos tongitu_nis, 

decem videlicet ascensionis juxta columnas, triginta 

_vqualitatis secundum longitudinem domus ; decem 

rursus descensionis juxta oecidentalis parietis tabu]as. 

His ergo consideratis, intuere mensuras cortinarum, quibus 

tegenda erat domus, qualiter pra_i'atis possint convehire 

mensuris. Decem erant cortinsv, habentes singu]_e 

longitudinis vigintiocto cubitos, latltudinis quatuor, qu_ 

simul junct_, et in unum composltve, tabernacu]um implebant 

de latitudine sua cubitos quadragint_ Suspende 

igitur cortinas, qu_e habent singul_c longitudinis vigintiocto 

cubitos, et pone in domo cujus eat mensura in 

transversum triginta eubitos, et videbis quia eortin_e 

habebunt in _qualitate, qu_ est inter parietes, cubitos 

denos; in aseensu autem, sire descensu, qui est juxta 

parietes, habebunt cubitos novenos. Sicque fit, ut summitas 

cortinarum terrain tangere non possit, sed mensura 

unius cubiti a terra altior sit. Item videbis quod cortin_ 

habent in a_qualitate per longitudinem domus cubitos 

triginta; in ascensu autem, sive descensu, qui est in orientall 

et oeeidentali latere domus, cubitos qu]nos. Ideoque 

eaclem lateralis summitas cortinarum nequaquam ad terrain 

usque pertingit, sed quinis cubitis est terra altior. Uncle 

necesse fit, ut quini illi cubiti cortinarum, qui cessantibus 

parietibus supersunt, inducantur ad invicem in orientali 

simu] et occidentali latere, sibique mutuo jungantur, ac 

sic fiat, ut undique domum cortin_e excepto uno juxta 

terrain cubito contegant. H_ec de cortinis. Porro saga 

tricenos habebant cubitos longitudinis_ quaternos ]atitudinis; 

et quia undecim erant conjunct_ ad invicem per 

latera, quadragintaquatuor cubitos implebant. Pone ergo 

et has in domo: et quia concordat longitudo sagorum 

cure funiculo, quo domum metiebaris in transversum_ fit


ut summitas eorum ad terrain usque pertingat. Habebunt 

enim denos cubitos w_qualitatis inter parietes, denos 

s_que ascensionis sive descensionis in utroque latere. F,t 

hoc est quod ait scriptura, quia cubitus ex una parte 

penderet, et alter ex altera, qui plus est et in sagorum 

longitudine utrumque latus tabernaculi protegens. Tabernaculum 

namque proprie vocat ipsam cortinarum facturam 

sive conjunctionem, quas uno utique cubito transiebant 

saga ab australi latere domus, altero a septentrionail 

Ideoque act terrain perveniebant, quia luec triginta 

cubitos tongitudinis, illm duo minus habebant. Item 

mens_ra sagorum per longitudinem domus quadragintaquatuor 

cubitis tendebatur, triginta videlicet cubitos in 

_equalitate habens, a fronte domus usque ad summitatem 

tabularum in plaga occidentali, et septem cubitos dependentes 

a fronte domus, septem similiter dependentes in 

plaga occidentalL Sicque fuit ut mensura sagorum in 

occidentaU latere duobus cubitis excederet mensuram 

cortinarum; quia nimlrum cortinee desuper venientes, 

sicut et supra commemoravimus, quinque cubitos ejusdem 

occidentalis parietis tegebant, et tres relinquebant intactos. 

F_t hoc est quod nunc dicitur: Quod autem superfuerit 

in sagis quee parantur tecto, id est unum sagum, quod 

amplius ex medietate ejus operies posteriora tabernaculL 

Medietas namque sagi, in latitudine duo sunt cubiti, ex qua 

videUcetmedietate eooperiebantur posteriora tabernaeuli, id 

est cortinarum quve proprie tabernaculum vocabantur, quia 

duobus eubitis eas, ut diximus, ad inferiora tenclens sagum 

ultimum transieba_ Itemque saga desuper venientia, septern 

solummodo cuhitos occidentalis parietis eooperiebant: 

nee tamen tres reliqul, qui remanserant, usque ad terrain 

nudi tempestatum injuriis patebant; sed adductis ab invicem 

ab utroque latere sagis septenorum cubitorum, 

quideficientibus parietibus supereraut, his posteriora domus, 

fizmiasime ad terrain usque contegebantur. Neque 

autem heec tantum ad invicem pertingere, et instar cor- _ 

tinarum sese in medio parietis contingere poterant; sed

_0 DE _PABERNACULO_ ETC. 

quia septenorum erant eubitorum, medium parietis in 

utramque partem duobus cubitis excedebant, ac sibi 

invlcem superposit_ jungebantur: quod eodem modo per 

omnia etiam de orientali parte domus intelligendum esse 

putamus, ideoque supra pr_eceptum, ut sextum sagum 

in fronte tecti duplicaretur. Hae de re diflicillima, prout 

nobis intellexisse visi sumus_ strictim explicare curavimus, 

parati veriora in his discere, si qui nos doeere voluerit. 

In quibus tamen omnibus patet aUegoria sensus perlucio 

dus. Saga namque cortinas, et desuper et infra, et ex 

onmi latere protegebant: atque ut ille intus libera facie 

sua venustatis fulgerent, hwe ab omni eas injuria tempes_ 

tatum, pluviarum et caumatum foris immunes reddebant: 

quia nimirum perfecti sanct_ ecclesia propositi, its vitam 

fidelium sibi commissorum solerti solent curs circumspicere, 

ut nec subsidia carnis, nec vit_ spiritualis eis auxilia 

desint. Absint et dogmata hareticorum et pravorum exempla 

catholicorum. Adsit doctrina salutaris, qua confortati, 

et sapienter male docentinm verbs repellere, et 

sibi mala ingerentinm patienter possint facta tolerare. 

Adsit vita ipsorum ccelestis, qua confirmati et tacente 

lingua, quasi viva semper lectione utantur. Repellunt 

enim saga imbres, obsistunt procellis, arcent solis ardores, 

cuncta foris adversantia fortiter abigunt, ut decus cortinarum 

interius intemeratum persistat: cum Augustinus 

omnia qum fidem turbare poterant, hareticorum venena 

evacuat : cure Gregorius ea qua mores bonos impugnant, 

tentamenta antiqui hostis explicat: cure Cyprianus infirmos, 

ne in martyrio labantur, piis confortat exhortationibus: 

cure alii venerabiles episeopi ac dootores quaque 

turbare eeelesiam poterant, longius tentamenta propellunt, 

et quaque eisdem sint ad salutem profieua, solerti indagine 

prospieiunt, quatenus undique tuta conversatio religiosa 

fidelium libero corde virtutibus studere, atque in 

conspectu sui Conditoris et opere prafulgida lucere, et 

'ipsius quoque contemplationi possit oculum mentis intendere. 

Verum quia inter sanctos pradicatores illi sunt

LIBER SECUNDUS. _1 

maximo digni honore, qui excepto quod officio pr_edieationis, 

et pop ulorum regimini deserviunt, etiam pro Christo 

sanguinem fundunt, recte subditur : 

CAP. Iv. Fades et operirnentum aliud recto de pellihus 

arietum, _yc.] Arietum quippe vocabulo solent nonnunquam 

saneti doctores accipi, eo quod sint duces sequentium Domini 

gregmn. Uncle pulchre Psalmista: Afferte Domino, 

inquit, filii Dei, afferte Domino filios arietum. Quod est 

aperte dicere, Afferte Domino, o angeli Dei, quibus hujus 

otfieii cura delegata est: afferte Domino in ccelos spiritus 

fidelium, qui per imitationem vitve et fidei, filii beatorum 

apostolorum fieri meruerunt. Hinc cst quod sexta mansio 

egressi ex _Egypto populi Dei, Elim, id est m'ietum cognominatur, 

in qua erant duodecim fontes aquarum, et septuo 

aginta palmve : ut videlicet et nomine et specie figuram apostolorum 

apostolicorumque virorum teneret. Rubricantur 

autem peUes arietum ad operiendum tectum tabernaculi, 

cure apostoli, sire apostolici viri, usque ad passionem 

martyrii verbo doctrinve instare non desinunt : quo tutius 

subjectos ab ingruentibus tentationum periculis protegant, 

dum ipsi persecutionem propter justitiam ad mortem usque 

perpeti non refugiunt. Operiuntque tabernaculum 

Domini pelles arietum rubricat_e, atquc ab injuria tempestatum 

defendunt, cure sancti pr_edicatores exemplo 

passionis et patienti_e sure corda infirmorum, ne in pressuris 

tribulationum deficiant, muniunt. Et quomodo inter 

prvecipua Christi et ecclesi_ membra, eximium sacra virginitas 

locum tenet, apte post variatum decus cortinarum, 

post cilicinorum munimina sanctorum, post rubricatas 

arietum pelles, adhuc additur : 

.... aliud operimentum de hyacinthinis pellibus.] Hyacinthus 

namque cc_lestis est coloris: pellis vero mortui 

animantis, pars et indicium est. Et quid per pelles hyacinthinas, 

nisi virtus exprimitur illorum, qui mortificatis 

ad purum cunctis concupiscenti_e carnalis illecebris, co_lestem 

quodammodo in terris vitam gerunt, atque inter 

homines positi, angelicam magis puritatem imitantur: et 

hoc quod tempore futurze immortalitatis cunctis promittitur

_ DE TABER_ACULO_ ETC. 

electls, quia non nubant_ neque ducant uxores_ sed sint 

svqu_es angelis Dei, ipsi adhue mortali .came retentg 

pra,.venire satagunt ? Unde merito tam magnse virtutis per 

magnum restat prsemium ; quia attestante propheta, Hsec 

dicit Domlnus eunuchis, qui custodierint sabbata mea, et 

elegerint quse ego volui, et tenuerint fcvdus meum ; Dabo 

eis in clomo mea et in muris meis locum, et nomen 

mellus a filiis et filiabus: nomen sempiternum dabo eis, 

quod non auferetur. De quo videlicet loco ac nomine, et 

evangelista Joannes, qui erat unus ex ipsis, refert audisse 

se cantantes eos canticum novum ante sedem Dei, quod 

nemo alius poterat. Statimque adjunxit, Hi strut qui cure 

mulieribus non sunt coinquinati, virgines enim sunt: hi 

sunt qui sequuntur Agmum, quoctmque abierit. Merito 

ergo pelles hyacinthinm, supremum in domo Dei locum 

tenent_ colorque co_lestis proximam cmlo sedem sortitus 

est, ut ehori virginales, et animi et corporis speeiali vicinia 

Agnum secuturi, et hymnorum ei laudes designentur cantaturi. 

Bene autem de yells cortinarum ac sagorum dicitur, 

quod et etsi in alto posita, ad terrain tamen demissa 

penderent, quamvis cortina_ nequaquam ad terrain usque 

pertingere potuerint. Columna_ quoque ae tabul_e tabernaculi, 

etsi in altum erant erecta_, bases tamen in quibus 

starent, habebant in terra positas. At vero de rubricatis 

atque hyacinthlnis pellibus, quod in alto tectum operient, 

dicitur : quod vero ad terrain essent deflexa_, non additur; 

quia nimirum cmtera virtutum species commune aliquid 

cure his qui in terra adhuc detinentur, habere videtur: 

certamen veto martyrii, et decus Deo dicata_ virginitatis, 

quasi ab infimis ac terrenis rebus suspensum, et supernis 

civ_us specialiter constat esse conjunctum. Nam et martyr 

in tormentis positus, nil alind toto animo intendit, 

quam ut omnia qua_ sunt in hoc mundo, et ipsum simul 

mundum citins relinquat_ atque absolutus doloribus cunctis 

ad videndum mundi Conditorem, et ea quve ultra mundum 

sunt, gaudia possidenda perveniat. Et ccBlibes, dum communem 

generis humani legem, qua dictum est: Crescite 

et multiplicamini_ et replete terram, intuitu majoris pra._mii 

8

LIBER SECUNDUS. 2_ 

transcendunt, jure velut altiorem c_teris fidelibus_ immo 

ipso mundo sedem sibi eligunt, sicque in ecclesia vivunt ut 

socialem ecclesi_ conversationem honore meriti sublimioris 

antecedant. Unde de talibus recte seribit Joannes._ Quod 

hi empti sunt ex hominibus primiti_ Deo et Agno. Recte 

tales Latino sermone vel virgines, quasi virtute insignes ; 

vel ccelibes, quasi c_lo beati cognominantur, id est c_li 

civium in terra vitam imitantes. 

CAP. v. Facies et tabulas sta_tes tabernaculi, _yc.] Ligna 

setim, de quibus tabernaculum fiebat, imputribiles sunt 

naturve eximii candoris ac levitatis, et non multum ab alba 

spina, nisi tantum magnitudine distantia. Uncle et Hieronymus 

nonnunquam in libro Hebrmorum nominum, sed et 

in aliis opusculis suis, setim absolute spinas interpretatus 

est. Verbi gratia, Abel setim, luctus spinarum. Non 

autem facile hoc genus ligni nisi in desertis Arabiw, ubi 

tabernaculum vedificabatur, solet inveniri. Uncle Grmci 

vel Latini interpretes nomen ei alind prveter Hebrmum 

ponere nequiverunt, utpote cujus apud eos notitia nulla 

erat ; quamvis quidam qualitatem nat-arm ejus exprimere 

volentes, ligna imputribilia transtulerunt. Tabul_e ergo 

tabernaculi apostolos eorumque successores, per quorum 

sermonem ecclesia per orbem dilatata est, designaut. Latitudo 

etenim tabularum, dilatatio est fidei et sacramentorum, 

qu_e prius in una Israelitica plebe latebat; sed horum 

ministerio ad totius orbis plenitudinem pervenit. Quamvis 

recte in latitudine tabularum, ipsa quoque dilatatio cordis 

sanctorum valet intelligi, per quam mundum despicere, 

atque ad appetenda ctelestia solent sublimiter accendi, per 

quam non solum amicos in Deo, sed etiam inimicos gaudent 

diligere propter Deum. Denique videamus unam de 

tabulis tabemaculi, videlicet Apostolum Paulum, qualiter 

utroque modo se dilatatum insinuet. Dieit de interna, id 

est, cordis httit_ldine: Os nostrum patet ad vos, o Corinthii, 

cot nostrum dilatatum est; non angustiamini in 

nobis, angustiamini autem in visceribus vestris. Tamquam 

filiis dico, dilatamini et vos. Dicit et de illa, qua ad 

profectum tabernaculi, hoe eat sanctm ecclesive uti solebat:

_8_ DE TABERNACULO, ETC. 

ita ut ab Hierusalem per circuitum, usque ad Illyricum 

repleverlm evangelinm Christi. Factve sunt hujusmodi 

tabul_e de lignis setim, id est, spinarum. Spinve vero 

juxta eloquium Salvatoris, curve sunt hujus seeuli, deliehe 

et voluptates fallaces. Sed et punctiones peccatorum, 

non ineongrue spinls assimilantur. Hinc etenim scripture 

est : Quia spinve nascantur in manibus temulenti, id est_ in 

operlbus stulti peceata. Quia ergo prvedicatores saneti_ et 

a punetlonibus se vitiorum expurgare, ct omnibus mundi 

curls ac delectationibus exuere studuerunt, quatenus llbera 

mente in amore Dei et proximi dilatari, atque ad prvedicandum 

verbum longe lateque possint diseurrere ; recte 

dieitur, quia de lignis spinarum tabulve sunt faetve tabernaeuli: 

factve sunt namque de spinis_ sed his quve omnes 

spinosos aeuleos prorsus exuerant, ac solo candore nitebant. 

Nam et saneti quique, ae virtutibus splendentes, 

etiam cure ipsi peeeato sunt primve prmvarieationls coneepti 

ac nati, ad ipsos quoque pertinet genera]is iLla damnati% 

qua Adve peceanti dictum est, Terra tua spinas et 

tribulos germinabit tibi : sed gratia Dei per Jesum Christurn 

spieulis sunt peecatorum omnium exuti, ae digno 

virtutum exercitio in structuram domus ejus aptati. 

Habebant autem singula_ tabuhe denos cubilos in lon#itudine, 

85c.] Longitudo tabularum altitudo est, quve deeem 

cubi/os habebat: quia sancti doctores per observantiam 

decalogl legis ad perfectionem tendunt : quia pro pereeptione 

denarii diurni in vinea Christi laborant, id est, ilia 

intentione verbo doctrinve insistunt, ut imaginem in se sui 

Conditoris ac regis, quam Adam peccante perdiderunt, 

ipso donante restaurent, ut nomen ejus, quod peecando 

amiserant, recte vivendo recipiant. Solet namque in 

denario regis nomen et imago contineri. Sed et hoe quod 

denarius ex eo nomen aceepit, quia deeem nummis eompleatur; 

statui futurve nostrm beatitudin_ apte congruit, 

quve in vera Dei et proximi dilectione perficitur. Deus 

namque solet ternario svepe numero propter earn, quve ipse 

est, Trinitatem figurari, homo septenario ; quia corpus ex 

quatuor notissimis habet elemcntis. Anim_ vero_ hoc est

LIBER SE/_UNDUS, _8_ 

interloris hominis substantia, triplici solet in seripturis 

distantia comprehendi. Hine est enim, quod diligere 

Dominum ex toto eorde, tota anima, tota virtute nostra 

praecipimus. Bene ergo tabuS, quibus erectis ac stantibus 

tabernaeulum omne eontinetur, deeem cubitos habent 

altitudinis; quia doctores ac rectores sanctm ecclesize hac 

intentione Deo deserviunt, ut ipsum anima et came immortales 

ac beati in _eternum videre mereantur, ad hunc 

finem vitae omnes suos auditores, et verbo semper, et 

opere provocare, ae veluti suspendere contendunt. Quod 

vero ipsae tabul_e cubitos ac semissem in latitudine habebant, 

plenus file eubitus perfectionem bonm operationis ; 

dimidium cubiti quod superest, inchoationem divin_e ostendit 

cognitionis : quia nimirum justi in hac vita perfecte 

eleemosynis insistere, orationibus vacare, jejuniis castigari, 

eaeterisque hujusmodi actibus religiosis possunt operam 

dare. Deum vero interim fide eognoscimus, sed plenam 

ejus cognitionem in futuro speramus, dieente ip_o Deo ac 

Domino nostro Jesu Christo : Si manseritis in verbo meo, 

vere discipuli mei eritis, et cognoscetis veritatem. Qui 

rursus ad Patrem : Hzec est autem, inquit, vita a_terna, ut 

cognoscant te solum et verum Deum, et quem misisti 

Jesum Christum. Hinc etiam apostolus air: Ex parte 

enim cognoseimus, et ex parte prophetamus. Numquid 

ait, ex parte laboramus pro Christo, ex parte verbo praedicationis 

instamus, ex parte bonis operibus servimus? 

Plenum ergo bonis operibus cubitum habent in hac vita 

electi ; sed cubitum beata_ retributionis ex parte habent, 

in quantum gaudia regni perennis, et prmsentiam sui Conditoris 

possunt desideriis pr_egustare cmlestibus. Cujus 

etiam cubiti adimpletione tunc beatificantur, cum fuerit 

sermo, quem omni electorum populo promisit in fine futurum, 

dieens : Eripiam eum, et glorifieabo eum, longitudine 

dierum adimplebo eum, et ostendam illi salutare meum. 

In laterib_ tabuke dueeincastratureefiant, _c.] Ineastraturin 

in lateribus tabularum virtutem designant humilitatis 

in mentibus justorum, per quam maxime sibi invicem 

fraterna caritate junguntur. Dum enim singuli quique


eorum corde contrit_ et huml];ato receptaculum in se 

proximorum dileetioni pr_parant, et d_ligendi sc fratribus 

merito pietatis ac devotionis exhibent, quasi tabulm omnes 

tabernaculi in alterutr.um per incastraturve nexum copulantur 

: et quidem ereeto tabemaculo, ac regulariter ante 

ordinata compage tabularum, figura incastraturae non cernitur. 

Quanta tamen virtute tabulas sibimet coadunaverit, 

ipsa parietis inconcussi firma stabilitas ostendit: quia 

nimirum humilitas cordis sanctorum, qua sibi alterutrum 

foederantur, foris hominibus videri non potest, sed 

quid intus operetur, ex ipso saneta_ ecelesiae pacatissimo 

statu palam omnibus patet. Per quam mira divinze 

gratiae dispensationis agitur, ut nos, in quos fines seculorum 

devenerunt, etiam eos qui in primordio seculi ruerunt 

fideles, sincero affectu diligamus, et non minus illos 

quam eos qui nobiscum in prvesenti vivunt, in sinu nostri 

amoris suseipiamus, et nos quoque ab illis per complexum 

earitatis suscipiendos ease credamus. Quod autem jubetur 

duas in tabulis singulis incastraturas fieri, hoe est in utroque 

latere illarum, dupliciter aceipi per figuram potest, ut 

et in prosperis simulatque adversis inviolata erga fratres 

jura caritatis servemus, per arma justitize, juxta exemplum 

apostoli, incedentes a dextris et sinistris, et majores minoresque, 

hoc est et cos qui nos in Christo praeeesserunt, et 

eos qui secuti sunt, unins omnes ejusdemque dileetionis, 

brachiis tenentes, ad perfectionis fastigia tendamus. Sequitur 

: 

CAP. w. Quarum vigi_i erunt in latere meridiano, _ye.] 

Quanta fuerit longitudo tabernaculi, specialiter non exprimitur; 

sed ex eo innuitur, quia parietes ejus ex tabulis 

viginti compaeti essent, et h_e singulm singulos cubitos ac 

semissem latitudinis habuisse perhibentur. ¥iginti namque 

cubiti, et vieies semis cubiti, triginta cubitorum summare 

complebunt, quam fuisse tabernaeuli longitudinem 

etiam Josephus seribit. Et bene hoe numero tabemaeuli 

longitudo comprehenditur, quia tres sunt virtutes, in quibus 

prineipaliter omnis sanetm eeelesive perfeetio consistit, 

videlicet tides, spes, et earitas: qu_e per decem multipli-

LI BEP,. SECUNDUS. 287 

cantur, ut tricenarins numerus impleatur, dum virtutibus 

mentis opera bona junguntur, qu_e decalogo legis continentur, 

ne quis sibi fidem, spem, et dilectionem in Deum 

absque operum executione putet sutficere posse. Quod 

veto humerus tabularum vicenarius est, et hoc magnve 

sanetorum perfectionis mysterium continet ; quatuor enim 

quini faeiunt viginti. Et cure lex Mosaica quinque libris, 

gratia autem et veritas novi testamenti quatuor sancti 

evange[ii voluminibus comprehensa est, merito sancti doetores 

vicenario numero exprimuntur; quia miro veritatis 

consensu, et revelata atque eompleta in evange[io legls 

arcana manifestant, et pr_efigurata fuisse in ]ege evangelii 

sacramenta deelarant. Dumque et vetus testamentum in 

novo dilucidatum, ac latiori sensu propalatum esse docent, 

et novum in veteri adumbratum, ac multifaria typorum 

revelatione prvesignatum insinuant, quasi in latitudine sure 

locutionis et quatuor per quinque, et quinque tabularum 

numerum per quatuor esse multiplicatum demonstrant. 

Bases autem quibus tabul_e sustentabantur, verba sunt et 

libri legis et prophetarum, quibus aposto[i et evange[istve, 

ea quse scribere ae pr_edicare, esse vel_ ac divina probabant. 

Unde est illud in evange[io svepissime repetitum: 

Tune adimpletum est, quod dictum est per prophetam, et, 

Hoc autem totum factum est, ut adimplerentur scriptura_ 

prophetarum. Et Apostolus Petrus de Domino testimonium 

perhibens adjecit, Et habemus firmiorem propheticure 

sermonem, cui bene facitis attendentes. Bene autem 

singulis tabu[is binge bases supponuntur, ut consensus 

propheticve attestationis in omnibus quee apostoli dixere, 

monstretur. Vel certe binge bases singulis tabu[is per 

duos angulos subjiciuntur, ut bene sutTultis angulis, tota 

recte et indeclinabi[iter possit tabula eonsistere; quia 

omnis aposto[ici et evangelici sermonis in propheticis 

[iteris et initium prvesignatum invenitur, et finis. Omnis 

apostolorum successorumque illorum vita ab initio fidei 

usque ad terminum vitro pra_sentis, eisdem mysticis testamenti 

veteris constat inserta esse paginis. Bene autem 

evedem bases argente_e sunt faeta_, propter nitorem vide-

288 DE TABERNACULO, ETC. 

licet verbi cmlestis: Eloquia enim Domini, eloquia casta, 

argentum igne examinatum, &c. 

In latere quoque secundo vi#inti talmloe erunt, 3yc.] 

Latus meridianum tabernaeuli, quod vergebat ad austrum, 

antiquam illam Dei plebem designat, qum lucern seientim 

legalis jamdudum aeeipiens, amore sui Conditoris fervere 

solebat. Porro latus seeundum, quod vergebat ad aquilonem, 

cam qu_e tenebris ae frigore infidelitatis, usque ad 

tempus Dominicve incarnationis torpere non destiterat, 

gentinm multitudinem tigurat, de cujus voeatione pulchre 

Dominus per prophetam : Dieam, inquit, aquiloni, Da; et 

austro, Noli prohibere. Quod est aperte dicere: Dicam 

populo gentium dintins sine tide algenti, Da de tuis tiliis, 

qui ad mew fidem confessionis et amoris conveniant. 

Dicam et plebi Israelitic_e, qu_e jam reeve lumine cognitionis 

fruebatur, Noli prohibere genres in sortem electionis 

reeipi. Dieam Comelio et domui ejus, Fidem et baptisma 

Christi suseipite. Dicam Jud_eis, Nolite cogere credentes 

ex gentibus circumcidi, quibus fonte baptismi eonsecmtis, 

tides et confessio veritatis ad salutem suffieit. Unins 

autem humeri mensurarum et factura_ tabulas utrumque 

latus habuit ; quia nimirum una eademque tides, spes, et 

caritas utrique populo per apostolos prvedieatur, ad una 

uterque promissa regni coelestis voeatur, de utroque generole 

pr_eceptum Salvatoris aecipiunt, Euntes in mundum 

universum, pr_edicate evangelium omni creatur_e ; id est, 

et circumcisioni et pra_putio. Ubi et absque ulla differentia 

subinfertur : Qui crediderit et baptizatus fuerit, 

salvus erit. 

Ad occidentalem vero plagam sex tabular, tse.] Josephus 

scribit de tabernaculo, quod decim cubitos habuerit 

latitudinis ; seribit etiam, quod tabuhe ejus mensura quatuor 

dlgitorum fuerint a terra suspens_e. Ex quo videtur velle 

intelligi, quod tant_ altitudinis fact_ fue_at ipsarum bases 

tabularum. Qui rursus de hoe, quod proposuimus, capitulo 

ac de veetibus tabularum ita dicit, Posterioris autem 

parietis novem cubitos sex tabul_e faeiebant, quibus conjunct_ 

sunt ali_ du_e tabul_e, ex medio eubito fact_e, quas


angulares posuerunt ad instar tabularum majorum. Singuhe 

vero tabulm annulos habebant aureos ; per exteriores 

frontes eminentes, velut quibusdam radieibus confixos per 

ordinem, ad invieem per circuitum resplcientes, et per eos 

deaurati veetes immissi, unoquoque habente magnitudinem 

cubitorum quinque, erantque ad conjunctiones tabularum, 

intrabatque caput vectis uniuscujusque in aUo vectis capite, 

velut in modum conch_ : et post tergum parietum in longitudine 

positorum unus erat ordo, per tabulas omnes 

vadens, quo per uncinos utriusque parietis latera continebantur, 

in castrationibus factis et immissis ad invicem. 

Quod propterea sic exquisitum est, ut neque a ventis 

moveretur, neque alia causa tabernaculum conturbaretur, 

sed immobile seeura quiete servaretur. H_c de liter_ 

textu Josephus. Verum juxta allegori_ sensum, occidentalis 

plaga, qu_e utrumque in se parietem recipiens, vcdificinm 

tabernaculi consummat ;recte adimpletionem totius 

sanct_ universalis ecclesia, qu_ cum fine hujus munch 

perfieitur, designat, ad quam usque tides et operatio recta 

utriusque populi perseveratura, quasi gemini longitudo 

parietis pertingit. Neque enim credibile est, vel ante 

tempus Dominic_e incarnationis unquam defuisse, qui ex 

gentibus crederent, vel nune quamvis graviter damnato ob 

perfidiam populo Jud_eorum, non esse aliquos ex illis, tametsi 

paucissimos, qui inter Christianos exu]antes, quotidie 

credendo ad salutem perveniant. Quod si quis negate 

pr_sumpserit, dicamus quod negari nuUatenus potest_ 

quod videlicet spiritua|es utrinsque testamenti doctores atque 

interpretes, qui juxta sermonem Domini proferant de 

thesauro suo nova et vetera, usque ad finem seculi sint in 

sancta ecclesia permansuri. Et apte tabernaeulum in occidentali 

plaga consummatur, in qua diem sol claudere, et 

cuncta solent astra occidere ; propter scilicet vel obitum 

uniuscujusque electi, vel generalem totius seculi terminum. 

Quasi enim occidit ei sol, qui ab hac temporali luce per 

tenebras transitoria_ mortis, ad gaudia lucis et vitae transmigrat 

_eterna_. Quasi occidit omni ecclesi_e sol in oecidente, 

ut verius in oriente tenebris transeuntibus oriatur, 

VOL. VII, U

_90 DE TABERNACULO) ETC. 

eum finita in adventu Domini vita seeuli praesentis, mox 

verum seculi futuri mane, justis vera dies aeternitatis apparebit. 

Et quia tunc justis cum Domino regnantibus, 

reprobi in mternum pereunt ; recte de hac plaga tabernaculi 

in sequentibus dicitur, quod mare respiceret. Significat 

autem mare Rubrum, in quo demersus cure suo exercitu 

Pharao, et de quo salvatus Israel a Domino, ad montem 

Sinai, ubi tabernaculum faceret, ascendit. Respicit ergo 

mare plaga occidentalis tabernaculi, cum sancta ecclesia 

post operum perfectionem coronata, in Christo libero as- 

pectu intuebitur vitia vel pcenas impiorum, quas ipso 

adjuvante cavefecit, Esaia attestante, qui ait: Quia sicut 

coeli novi ct terra nova, qum ego stare facio coram me, 

dicit Dominus, sic stabit semen vestrum, et nomen vestrum. 

Et paulo post: F.t egredientur, et videbunt cadavera virorum 

qui praevaricati sunt in me. Vermis eorum non 

morietur, et ignis eorum non extinguetur. Marls namque 

fluctus profundi, amari et turbulenti, et peecata possunt 

significare, quibus reprobi in hac vita male delectati intereunt, 

et futurm quoque barathrum perditionis, cum in 

ultimo examine in ignem cum diaboto mittentur mternum. 

Nec pr_etereundum, quod tabernaculum cure _edificaretur 

in monte Sinai, mare Rubrum habuit ad occasum ; cure 

introductum per Jesum in terram repromissionis, et collocatum 

esset in Silo, eadem plaga cmli habuit mare magnum. 

De quo ita mystice possumus sentire, quod sancti in hac 

vita Domino servientes, eique in corde suo tabernaculum 

facientes, superbam impiorum jactantiam, quasi citius 

occasuram, fixa mente despiciant: in futura etiam patria 

cure Domino positi, perpetuam eorum pcenam absque ulla 

sure felicitatis intermissione respiciant; ut eo majores ei 

gratias referant, quo non solum fruantur bonis, qu_e donavit, 

verum etiam intueantur mala a quibus eos liberavit. 

Bene autem plaga tabernaculi occidentalis, vel quse mare 

respicere dicta est, sex tabulis constabat] vel quia senario 

numero solet perfectio boni operis exprimi, eo quod Dominus 

in illo mundi ornatum consummaverit, in illo hominem 

in primordio creaverit, in illo genus humanum sua passione


restauraverit ; vel quia sex vetates sunt seculi hujus, in 

quibus oportet nos bonis operibus perfici, ut ad reternam 

requiem in futuro, et resurreetiouis gloriam pervenire possimus. 

Nam quod rursum alive duve tabulm, exceptis sex 

primis, in angulis jubentur erigi post tergum tabernaculi_ 

quve venientes ab orientali plaga parietem exeipiant, et 

occidentalis plagve parieti conjungant ; ad remunerationem 

futurm pertinet vitae, quve post labores et tempom seculi 

hujus secura est. Quod bifariam dividitur, in sabbatismum 

scilicet, hoe est requiem animarum sanctarum, post absolutionem 

corporum, et in gloriam resurrectiouis ineorruptibilium 

receptionem eorporum. Quve utraque sortitio remunerationis 

utrique populo communis, hullo unquam 

fine terminatur. Nam et auimarum requies superveniente 

tempore resurrectiouis, nullam sui diminutionem, sed augmentum 

potius accipit, et ipsa immortalitatis conjunetio, 

carnis spiritusque nostrm in ccelis semper inviolabilis permanet. 

Bene autem de eisdem tabulis subinfertur: 

Eruntque conjunct_ a deorsum usTue sursum, @.] Quia 

nimirum omnis electorum vita, una eademque fide et earltare 

ad emlestia tendit ; in unum eundemque finem divinve 

visionis pervenit, in una eademque voee recti dogmatis 

omnis sanctorum prvedicatorum sermo concordat. Dehisceret 

namque ab invicem eompago tabularum, si quod unus 

propheta aut apostolus dixisset, hoc alius negaret. Verum 

quod concors fabrieam ecclesive sermo divinorum eloquiorum 

erigit, profecto una omnes tabernaculi tabulasjunetura 

compaginat, atque ab invicem sejungl non siuit. 

Dualms quote tabulis, similis junctura servalritur, 

8yc.] Angulares tabulre sunt tabulis parietum per omnia 

eonjunetve, quod futurm requiei et immortalitatis gloria 

prvesenti nostne eonversationi per fidem, spem, et earitatem 

firmissime eonnexa est: imo ideo stabilis et inconeussa 

prmsens nostra conversatio perdurat, quia futurm dona 

retributionis credit, sperat, diligit; quia crebro supernorum 

civium aitjutorio, ne flatibus turbulentis immundorum 

spirituum deeidere possit, eontinetur. Et hae autem tabulse, 

quae vel perfeetionem bonve nostrve actionis, vet 

u2


futura pro bonis pr_mia designant actibus, binis singul_ 

basibus sustentantur; quia h_ec quoque omnia ad confirmationem 

evangelic_e et apostolicm pr_edicationis prophet_e 

sancti futura esse consona voce pr_dixerunt. 

CAP. vn. Facies et vectes de lig_is setim, _yc.J Veetes 

quinque, qui tabulas taberuaculi continent, quinque sunt 

libri Mosaic_e legis, quorum munimine sancta ecclesia 

mirabiliter ab omni tentantium scelerum scelcratorumque 

spirituum impulsione tutatur. Et hoc in utroque latere, 

quia non solum priorcm Dei populum litera legis erudiebat 

ad fidem et opera dona, sed etiam nos novi tempore testamenti 

Deo scrvlentes, eadem litera spiritualiter intellecta, 

majoris gratia dulcedinis, et in pr_esenti ad fidem operationemque 

virtutum instituit, et in futuro ad spem perpetu_e 

remunerationis accendit. Ejusdem quoque humeri vectes 

ad oecidentalem sunt plagmn, quia ipsam quoque completionem 

boni operis, quando ad pr_emia futura de carne 

egredimur, lex nobis bene intelleeta pr_ecUcat. Unde interroganti 

diviti, ac dicenti : Magister bone, quid faeiam ut 

habeam vitam _ternam ? respondit idem Magister bonus : 

Si vis ad vitam ingredi, serva mandata. Et non illi alia 

quam legis mandata subdidit : 

Ipsasque tabulas deaurabis, _c.] Tabulae tabernaculi deauratve 

praefulgent, cure omnis vita, omnis sermo sanctorum 

praedicatorum lucern praemonstrat sapientize ccalestis, 

nihilque in eis alind quam virtutum decus aspicitur. Annuli 

autem aurei, per quos vectes tabulata continebant, ipsam 

vitae cmlestis beatitudinem designant; quae propter suae 

gloriam claritatis reete auto, propter veternitatem recte 

circulo comparatur. Unde apostolus de ilia, Reposita est, 

inqnit, mihi corona justiti_e. Quinque autem circulos 

singulze habebant tabulae ; non qnia quinqucpartita est 

distinctio patrlze ccalestis, sed quia eadem perpetua claritas 

et clara perpetuitas regni illius in Genesi, eadem in Exodo, 

eadem in Levitico, eadem in llbro Num_rorum, eadem in 

Deuteronomio scripta continetur. Et quinque annuli aurei 

singulis tabernaculi tabulis erant infixi; quia cordajustorum 

rnultum di]atata per amorem, in omnibus legis Mosaie_

LIBER 8ECUNDUS° _93 

librls non so|urn correctionem operum_ sed et perpetuam 

supern_e retributionis lucern legunt. 

Et fundes eis annulos aureos, _c.] Yectes per annulos aureos 

tabulata continent, cure verba sacri eloquii per promissionem 

regni cmlestis, stature sanct_ ecclesi_e confirmant ; 

ut eo minus perturbationes mundi timeat, quo certius stabilitatem 

perpetu_e remunerationis didicit. Bene autem de 

eisdem vectibus subditur : 

Quos operies laminis aureis.] Laminis quippe aureis vectes 

operiuntur, cure verbis divinm legis, quae esse juxta 

literm sensum fortia videntur, atque ad confirmandam 

vitam fidelium aptissima, superior intellectus, id est, evangelica 

elaritate prmfulgidus inesse monstrabitur. Ut enim 

exempli gratia, unum testimonium ponam: cum legimus 

historiam sancti Noe, quomodo diluvium, quod impios 

delevit, mirabiliter cure suis in arca servatus evaseilt ; 

patet omnibus in eo quod Deus diligens justitiam, et odio 

habens iniquitatem, pios noveilt de tentatione eripere, impios 

vero justa districtione punire. Idcoque talis leetio 

instar vectium imputribilium tabernaculum Domini continet, 

quia mentes fidelium verbis infictm veritatis, ab incursu 

tentationum prmmunit. Verum quasi veetes lignei 

laminis vestiuntur aureis, cum hmc eadem leetio per spiritualem 

intelfigentiam sacratioribus ])lena mysteriis ostenditur, 

cure area ecelesiam catholicam, aqua diluvfi baptismum 

significare dignoscitur: munda et immunda animalia, spi: 

iltuales et carnales quosque in ecclesia: ligna areae levigata 

et bituminata, doctores gratia fidei roboratos : corvus de 

area egressus nee reversus, cos qui post baptisma ad 

apostasiam decidunt: ramus olivm per columbam illatlm 

in arcam, eos qui foils quidem, hoc est inter hmreticos 

baptizati sunt: sed quia pinguedinem castitatis habent_ 

per gratiam Sancti Spiritus in unitatem eatholicam merentur 

introduei: eolumba de area egressa, neque ultra 

reversa, cos qui earne soluti, ad liberam lucern patrim 

ccelestis pervolant, nequaquam amplius ad labores terrenm 

peregrinationis redituri. Cireumdantur itaque auto vectes 

tignorum setim, cure firmissima saerm scripturm testimemia


per interpretationem mysticam his et hujusmodi sens|bus 

eoelestibus ae spiritualibus probabunt esse perlueida. 

El eriges tabemaculum juwta exemplum, _yc.] Exemplum 

tabernaculi Moysi in monte monstratum est, quia commoratus 

in secreto cure Domino, vidit sublimem angelicae 

puritatis et immortalitatis vitam; ad cujus instar, humanam 

in terra conversationem, in quantum mortalibus imitaft 

possibile fuit, instituere jubebatur, ut cure exemplo 

eorum mutum in Deum dileetioni, divin_e laudationi, 

unanimm pad, sineerae castitati, eaeterisque hujusmodi 

virtutibus in terra vaearemus, mereremur et in ccelis eorum 

esse eonsortes, juxta promissum Domini, dicentis: Illi 

autem qui digni habebuntur seculo illo, et resurrectione 

ex mortuis, neque nubunt, neque ducunt uxores, neque 

enim ultra mori poterunt ; mquahs enim sunt angelis et 

files Dei, cure sint filii resurrectionis. Exemplum enim 

nobis Moyses angelieae conversationis, quam in monte 

contemplationis vidit, prmeeptis legalibus ostendit, per 

quorum observantiam, et ipsi de terra editi, ad consortium 

angelorum in ccelis pervenire possimus. Exemplum idem 

nobis vitae perfeetioris et beatae retributionis in figura 

taberuaculi et ministerii sacerdotalis ac Levitici, quod 

deseribit, praebuit. Erigitur autem tabernaeulum juxta 

exemplum quod illi in monte monstratum est, quando 

eleeti quique ad imitationem angelieae puritatis, quam ipse 

in oceulto eontemplari meruit, opus animumque componunt. 

Haetenus de pariete templi meridiano, septentrionali, 

et occidentali, prout Dominus dedit, expositum 

est: in sequentibus autem etiam orientale latus, qualiter 

sit compositum, monstratur. Sed prius scriptura de medio 

pariete, qui sancta sanctorum a priore tabernaculo dividebat, 

intimandum judicavit. 

CAP. viii. Facies et velum de hyaeintho, 3;c.] Velum 

hoc, quo tabernaculum dividebatur medium, ita positum 

refert Josephus; ut viginti quidem cubiti longitudinis ad 

priorem domum, decem vero pertinerent ad seeundam. 

Quod per omnia mensuris templi, quod postea faetum est 

a Salomone, liquet esse conveniens. Quod cure esset

LIBER 8ECUNDUS. _95 

sexaginta cubitorum longitudinis, et viginti latltudinis, 

tertiam lon_tudinis pattern, id est v_inti cubitos ad interlorem 

domum, hoe est sanctum sanctorum habebat separatam 

; ira ut lon_tudo et latitudo ejusdem d mus interioris 

una esset. Sic ergo taberlmculi pars interior longitudinem 

et latitudinem simi|em, hoe est denorum habebat eubitorum. 

Quid autem idem velum figuraliter exprimat, apostolus ad 

Hebr_os mauifeste deelarat, ubi et hoe pariter exponit ad 

sensum aUegoricum : quare in priore quidem tabernaculo 

semper introirent sacerdotes, sacrificiorum ofllcia eonsummantes, 

in secundo autem semel in anno solus pontifex, 

non sine sanguine, quem offerebat pro sun et populi ignorantla. 

Velum hoe, e_lum interpretatur. Quod autem 

in priore tabernaeulo quotidie per annum introibant cure 

saerificiis saeerdotes, super hujus vit_ statu edisserit : ubi 

saneti Domino sine intermissione famulantes, quotidianos 

sum fragilitatis erratus, sine quibus ease in hae vita nullatenus 

possunt, quotidianis bonorum operum victimis, quotidianis 

lachrymarum suarum libaminibus, quasi veri sacerdotes 

Dei et Christi ejus, expiant. Summum vero sacerdotem, 

qui semel in anno sancta sanctorum cure sanguine 

victimarum ingrediebatur, ipsum inteUigit esse pontificem 

magnum, cui dictum est, Tu es sacerdos in veternum 

secundum ordinem Melchisedech. Qui semel oblatus pro 

peccatis nostris, ipse sacerdos et hostia per proprium sanguinem 

in ipsum ccelum intravit, ut apparent nunc vultui 

Dei pro nobis. Quod autem idem velum de hyaeintho et 

purpura, et cocco bis tincto, et bysso retorta pulchra varictate 

contextum est, quis non videat etiam juxta literam 

pulchritudini cmlestis congruere visionis ? Si enim decorein 

flammasque astrorum, si multifariam nubium speciem, 

si ipsam irim eonsideras, mille trahentem varios adverso 

sole colores, nonne videris tibi multo plums ac pulchriores, 

quam velo tabernaculi intextm aunt, inditas ccelo colorum 

notare picturas? Quatuor autem column_e, ante quas 

appensum eat hoe velum, ccelestinm aunt potestates agminum, 

quatuor virtutibus eximiis pra_clar_e, de quibus et 

supra diximus, hoe est fortitudine, temperantia, prudentia,

DE TABERNACULO, ETC. 

et justitia. Qua_ quidem virtutes aUter in laboribus et 

a_rumnis vitro hujus a nobis, aliter in ccelis servantur ab 

angelis et animabus sanetis. Ibi namque regnantia prmsens 

videtur esse subditum justifY. Estet hoc immortalis 

omnino justitim ; nullum bonum Deo prmponere, vel 

_equare, prudenfi_e : Deo firmissime cohmrere, fortitudinis : 

nullo defeetu noxio delectari, temperanti_e. Hic autem, 

quod air justitia in subveniendo miseris, quod prudentia in 

pra_cavendis insidiis, quod fortitudo in perferenclis molestiis, 

quod temperantia in coereendis deleetationibus pravis, 

non ibi erit, ubi nihil omnino erit mall Bene autem 

h_e column_e de lignis setim sunt fact_, vel quia spiritus 

angeliei incorruptibiles natura et immortales sunt conditi, 

re1 quia absque peeeato conditi, intemeratam sua_ conditionis 

puritatem semper custodiunt. De quibus apte subditur 

: 

Queeips_e quidem deaurat_e erunt, $fc.] Deauratm quippe 

sunt eolumnm, ante quas appenderetur velum ; quia positm 

intra velum coeli virtutes angelorum, summae claritatis sunt 

gratia vestitm. Capita habent aurea, quia mentem qua 

reguntur, habent pra_sentia divinm cognitionis ac visionis 

illustratam. Habent et bases argenteas; quia omnis eorum 

natura in hoe, quasi fundamento, specialiter subsistit, ut 

laudes hymnorum suo Conditori decantet, ut voluntatem 

ejusdem Conditoris, nobis adhue in terra peregrinantibus, 

quasi extra velum positis, suis concivibus narrent. Unde ct 

ipsi de terra congratulantes eorum laudibus sedulo, quasi 

voce exhortatoria, dieere solemus: Benedicite Dominum, 

omnes angeli ejus, potentes virtute, qui facitis voluntatem 

ejus. Auto namque s0epe in scripturis sapientim splendor, 

argento nitor ostendi verborum consuevit. 

Inaeretur autem velum per circulos, _yc.] Cireuli, quod 

neque initium habere, neque finem videntur, nonnunquam 

in scriptura sacra pro a_ternitate poni solent. Et apte 

velum, quo coelum figuratur, per cireulos suspensum esse 

perhibetur ; vel quia in zeterno erat eonsilio divinitatis, 

quando mundus crearetur_ in quo primum atque eximium 

loeum habet natura ccelestis; vel quia ira factum est fir.

LIBER S_CUNDUS. 297 

mamentum cceli, ut nunquam factura ejus solvatur. Nam 

quod Dominus ait, Ccelum et terra transibunt, de ccelo est 

rethereo accipiendum. De quo Hieremias : Milvus, inquit, 

in ccelo cognoscit tempus suum. IUud namque ccelum in 

judicio igne periturum est, quod in diluvio constat esse 

perditum; Petro attestante, qui ait, Coeli erant prins et 

terra, de aqua et per aquam consistentes verbo Dei, per 

quae ille tune mundus aqua mundatus perilt: ccBli autem 

qui nunc sunt, et terra, eodem verbo repositi sunt, igni 

reservati in diem judieii. Intra hoe velum templi posita 

est area testamenti ; quia mediator Dei et hominum, homo 

Christus Jesus, qui solus paternorum est conseius arcanorum, 

post passionem suam resurrectionemque a mortuis, 

super ccelos ecelorum ascendens, sedet ad dexteram Patris. 

Hoc velo sanctuarium et sanctuarii sanctuaria divlduntur ; 

quoniam ecclesia, quae ex angelis sanetis et hominibus constar, 

partita adhuc peregrinatur in infimis, partita in veterna 

patria regnat in supernis, adhuc elves suos dirimente velo 

cceli habet ab invieem segregatos. 

Pones et trropilialorium super arcam teslimonii, 8yc.] Apte 

propitiatorinm super aream positum esse dieitur ; quia 

ipse mediator Dei et hominum speeialiter a Deo Patre 

donatus est, ut esset propitiatio pro peeeatis nostris. Unde 

etiam Paulus dieit : Jesus Christus, qui mortuus est, imo 

quiet resurrexit, qui est ad dexteram Dei, qui etiam interpellat 

pro nobis. 

Mensamque eJetra velum, et contra mensam candelabrum, 

_c.] Mensa et candelabrum tabernaeuli, temporalia Dei 

benefieia designant, quibus in praesenti refieimur et illuminamur, 

ut his interim eonfortati et adjuti ereseente gratia 

meritorum, ad panem angelorum in eoefis mandueandum, 

et ad videndam veram mundi lucern intrare valeamus. 

Qua_ sunt ambo extra velum ; quoniam in hae solummodo 

vita, vel seripturis sanetis ac doetoribus, vel e_eteris 

redemptionis nostrae saeramentis opus habemus : in futuro 

autem seeulo_ ubi Dominus palam de Patre annuntiahit 

nobis, id est, palam Patrem ostendet nobis, et ubi, sieut 

Joannes air, videbimus eum sieut est; non jam opus erit

_9_ DE TABEBNACULO:_ ETC. 

externo salutis adminiculo, cum inhabitans in electis suis 

Deus onmipotens interius, sicut lux vit_ fllustrat, et sicut 

panis vitae satiat, quos introducens in gaudium regni sui 

perpetua beatitudine sublimat. Diximus autem supra, 

quia latus tabernaculi meridianum antiquam Dei plebem 

signifiearet, qu_ prior lucern divin_e cognitionis, fervoremque 

divin_ dilectionis aceepit: pars veto septentrionalis 

ejusdem tabernaculi, congregatam de gentibus 

ecclesiam, qu._ diutius in tenebris et in umbra morris 

remanserat, indicaret. Unde recta distinctione etiam candelabrum, 

quod in parte australi collocatur, potest gratiam_ 

qu_e priori populo data est, insinuare; mensa vero qum in 

parte aquilonis stabat, ea quw nobis sunt donata, Dei 

benefieia designare. Recte candelabrum contra mensam 

positum esse dicitur; quia nimirum scriptura ]egis et prophetarum 

per omnia ad gratiam evangefii respicit; huic 

videlicet testimonium perhibens, et per hanc se sensu 

spirituali revelandam esse significans. 

CAx,. ix. Facies et tentorium in introilu tabernaculi, 8yc.] 

Expleta narratione de velo, quod sanetuarium et sanetuarii 

sanetuaria dividebat, redit exponere de orientali 

latere sanctuarii, quod intermisisse ad tempus videbatur, 

cure c_etera ejus latera, australe videlicet, septentrionale, et 

occidentale, describeret. Tentorinm ergo in introitu tabernaculi 

pulchra colorum varietate contextum, primitivre est 

deeus ecelesim, diversis virtutum floribus glorificum: de 

quibus scribit Lueas, Quia multitudinis credentium erat cot 

unum et anima una, et non erat separatio in eis ulla; nec 

quisquam eorum qu_e possidebat, aliquid suum esse dicebat, 

et cmtera. Inerat namque ei hyacinthus, quia ccvlestia 

cogitare, ccelestem in ten-is vitam ducere solebat. Inerat 

purpura; quia mori erat parata pro Christo. Inerat coccus 

bis tinctus ; quia Dei et proximi dileetione flagrabat. 

Inerat et byssus retorta ; quia continentia caruis et castitate 

gaudebat. 

Et quinque coluranas deaurabis lignorum 8etim, _'c.] 

Columnre qlfibus tentorium suspendebatur, sancti su_t 

doctores, de quibus Lueas consequenter adjungit : Et vir-

LIBER S_CUNDUS, 299 

tute magna reddebant apostoli testimonium resurrectionis 

Jesu Christi Domini nostri. Quorum mens quanto robustins 

ipsa ad superna erigitur, tanto firmins doeendo, et 

alios ad amorem supernorum sufllcit attollere. Sicut enim 

apostoli et apostolici viri per tabulas possunt recte designail, 

propter latitudinem vel doctrinam, qua euntes in 

mundum universum pr_edicant evangelium omni creatur_; 

vel caritas, quam non solum usque ad alnicos, sed usque 

ad diligendos etiam ipsos extendunt inimicos; et oratlonibus 

ac beneficiis prosequendos eos, qui se odio habent: 

ita etiam propter inexpugnabile robur cordis, et intentionem 

ad ecelestia semper erectam, non inconvenienter 

vocabulo ct faetum co]umnarum figurantur, apostolo attestante, 

qui ait : Jacobus, Cephas, et Joannes, qui videbantur 

columnve esse. Qu_e nimirum columnve bene quinque 

sunt factve propter totidem libros legis, quibus necesse est 

ut sancti doctores sure verbo pr_edicationis couununiant, et 

maximc qui primitivam instituere ecclesiam, qu_ ex Hcbrmorum 

populo congregata, sola Mosaicve legis auctoritare 

noverit institui, cure necdum evange]ica et apostolica 

per orbcm scriptura effulgeret. Bene autem evedem column_e 

de lignis setim quidem fieri sed auro jubentur 

operirJ, ut insinuentur pr_edicatores sancti, et infirmitate 

cordis intus integri, atque in nullo deficientes, et operum 

elaritate forinsecus esse debere conspicui. Vel certe eolumn_e 

lignomm setim deaurantur, cure iidem doctores 

fortitudinem sure actionis divino semper adjutorio protegendam 

docent, cum in omnibus qu_e faeiunt, gloriam 

Patris, qui eat in ecelis, requirant ; cure in universis qu_e 

loquuntur, Christum sonare gaudent, dicentes : Non enim 

nosmetipsos prvedicamus, sed Jesum Christum Dominum 

nostrum. De quibus apte subditur: 

Quarum eru_d capita aurea_ et bases _me_.] Aurea quippe 

capita ilium designant, de quo dieit apostolus : Et omnia 

constant in ipso, et ipse est caput corporis ecclesia, qui 

est principium et primogenitus ex mortuis. Neque incongruum 

vidcatur per quinque capita columnarum, unum 

caput ecclesi_ Christum figurari _ tot enim fuere capita,

300 DE TABERNACULO, ETC, 

quot co]umnae : quia nimirum idem ipse Dominus Christus 

omnium sanctorum caput est, in se quidem ipso 

manens, semper aequalis atque indivisibi]is, sed sin_lis 

quibusque eleetis gratiam sui Spirltus pro accipientlum 

capacitate dividens. Unde non solum omni genera]Jter 

ecclesiae, verum etiam specialiter unicuique membrorum 

ejus_ lieet illud propheticum cure fiducia proe|amare: 

Nunc autem exaltavit caput meum super inimicos meos. 

Cujus nimirum capi_is significantiae convenit apte, quod 

eadem capita eolumnarum non deaurata, ut column_e et 

tabulae, sed aurea fieri jubentur: quia sancti quidem 

omnes participes sunt faeti Spiritus Sancti et grati_ 

cc_lestis, ipse autem plenus emt gratiae et veritatis: et 

sieut praeeursor suus de iUo aiebat, Non enim ad mensuram 

dat Deus Spiritum. Pater enim diligit Filium, et 

omnia dedit in manu ejus. Bases autem _nem, prophetae 

sunt, quorum attestatione aposto|orum sermo confirmatur. 

Et bene aeneae, vel propter insuperabilem mentis prophetieae 

fidueiam ; vel quia sermo eorum, senescente sive 

transeunte mundo, nulla unquam vetustate potest consumi. 

Neque enim venit Dominus solvere legem aut prophetas, 

sed adimplere. Habent enim eolumnae tabernaculi bases 

aeneas, habent aurea capita; quia nimirum apostoli et 

apostolici viri verbis prophetarum in fide sunt confirmati, 

et ad videndam faciem sui Conditoris supernorum desiderio 

erecti. Item capita aurea, sed bases habent aeneas; quia 

quaecunque per Dominum ccelesti sibi auctoritate data 

perceperunt, cuncta haec pridem prophetico eloquio praedicta 

esse sacramenta didicerunt. Sane, quia de orientali 

plaga loquimur, videtur opportunum commemorare aliqua 

de expositione vectis illius singularis, quem ab angulo 

tabularum ad angulum usque parietis alterius porreetum 

esse, ac totam parietum constantiam, ne vi et impulsu 

proceUarum concuti, atque huc et illuc posset inflecti, 

continere jam diximus. Scripture est in sequentibus sacrm 

historiae, ubi omnia quae Dominus impemvemt, Moyses 

cxplevisse narratur. 

CAr. x. (Exod. xxxvi.) ... vectem allure, quiper medias

LIBER SECUNDUS. _0]. 

tahulas, _c.] Hic ergo vectls a prima tabularum summitate 

usque ad alterius lateris summitatem, per decem cubitos 

latitudinis tabernaculi protentus esse credendus est, capite 

utroque firmiter tabulis impositus, ut per hoc et ea tabernaculi 

plaga, quve non tabulis sed columnis eonstabat, non 

minus fixa quam cveterm, vento licet impellente, persisteret. 

Cujus vectis si etiam sacramentum scire desideras, ipeum 

absque omni ambiguitate Redemptorem nostrum figurate 

denuntiat: qui quasi ab angulo usque ad angulum pervenit; 

quia a plebe Judaiea, quam prius elegit, sese ad 

salvandam etiam gentium multitudinem propitiatus extendit. 

Uncle merito, sicut in prophetis lapis angularis, ira 

etiam in lege vectis angularis potest reete nuncupari. 

Lapis videlicet angularis, propter templum, quod de lapidibus 

vivis Deo eonstruitur; veetis vero angularls, propter 

tabernaculum, quod ei de lignis imputribillbus, hoc est de 

animabus electorum eorruptionis labe carentibus vedificatur. 

CAP. XI. (Exod. xxvii.) Facies et altare de lignis setim, 

_¢c.] Hoc altare, quod proprie holocausti voeabatur, 

corda eleetorum designat, qu_e ad offerenda Deo saerificia 

bonorum operum ipsius sunt dono consecrata. Quod apte 

de llgnis setim fieri prvecipitur; quia munda et incorrupta 

decet esse eorda et corpora in quibus Spiritus Dei habitet. 

Habet quinque eubitos longitudinis, et totidem latitudinis, 

cum fidelis quisque omnes sui eorporis sensus in longitudine 

patientivv et in latitudine earitatis exereere satagit : 

ut in omni suo visu, auditu, gustu, olfactu, et tactu, semper 

se divino meminerit maneipatum esse servitio ; juxta illud 

apostoli, Sire manducatis, sive bibitis, sire aliud quid 

facitis, omnia in gloriam Dei facite. Habet et tres eubitos 

altitudinis, cure eadem eorda electorum per fidem, spem, et 

caritatem ad ecelestia tendunt. 

Cornua autem per quatuor angulos, _c.] Quatuor angulos 

habet altare holocausti, quia per quatuor mundi plagas 

sancta dilatatur ecclesia, quve propter unum cot et animam 

unam totius credentium multitudinis recte faetura unins 

designatur altaris: ex quo videlicet altari comua fiunt

_0_ DE TABERNACULO_ ETCo 

quatuor, cum quatuor virtutibus s_epe ante dictls justorum 

corda muniuntur. De quibus in laude sapientia_ dicitur : 

Sobrietatem enim et prudentiam doeet, et justitiam et virtutem; 

quibus utilius nihil est in vita hominis. Hv_c 

cornua ex ipso altari producuntur, cum munimenta virtutum 

fideles non specie tenus, et ad faciem hominum 

ostentant, sed ex intima sui cordis radice Deo teste generant. 

Cornua sunt quatuor per quatuor angulos altaris, 

cure in omnibus mundi terminis ecclesia, virtutum potentia 

spirituali cunctis hostium insidiis inviolabilis persistit, 

imo ipsa cunctis se impugnautibus fortior eitleitur. Quod 

videlicet altare operietur _vre, cure virtus ccepta fidelium 

perseveranter usque ad finem firma tenetur; quia enim 

_eris metallum iongo solet tempore incorruptibile durare, 

recte per hoc virtus valet perseverantiw designari. Si 

quem vero movet juxta literam, quomodo ]ilia altaris 

tanto igne vieiuo incomhusta permanere potuerint, accipiat 

beati Hieronymi de hae qu_stione responsum. Altaris, 

inquit, ligna, qu_e de lignis paradisi sunt, non cremantur 

igne vieino, seal puriora redduntur. Nee mirum hoc de 

sanctuario et interioribus templi, et altari thymiamatis 

credere, cure etiam amianton, quod ligni genus est, vcl 

ligni habens simititudinem, quanto plus arserit, tanto 

mundius inveniatur. 

Faciesque in usus ejus lebetas, ad suscipiendos cineres, dye.] 

Vasa altaris diversa, vel diversas fidelium personas, vel 

certe multifarias ipsomm aetiones, sive eogitationes in 

famulatum sui Conditoris dispositas accipere debemus. Et 

quidem primo lebetas, ad suscipiendos cineres, facere pr_ecipitur. 

Cinis autem hostiarum, quod in magno mysterio 

debeat accipi, testatur cinis vitul_ ruf_e aspersus; qui 

etiam, apostolb teste, inquinatos sanctificabat ad emundationem 

carnis ; in quo ipse prmfiguratum intelligit saeramentum 

Dominieae passionis. Tempus autem et aceeptionem 

passionis Christi designat cinis eremata, qu,e nos 

in perpetuum purificans salvat. Ergo erematio vitulze 

rufre ipsum, qui ad emundationem immtmdor_am servabatur, 

mysterium jam completm ejusdem passionis, quo


nos quotidiea peecatis nostris expiamur, insinua_ Quia 

ergo omnia sacrificia et victimre quae incendebantur in 

altari, vel passionem Domini, vel devotionem sanctorum 

ejus flamma caritatis ardentem, figurate denuntiant ; merito 

cinis holocaustorum, vel consummationem Dominicre passionis, 

vel certe perfectionem exprimit virtutis justorum ; 

cure toti in Dei servitium per ignem Sancti Spiritus oblati, 

ipsa jam bona opera finire, et ad percipienda operum 

prremia in reternam vitam rapi meruerunt. Quod ut manifestius 

fiat, videamus quid de cineribus holocausti Moyses 

&cat: Haec est, inquit, lex holocausti: cremabitur in 

altari tota noete usque mane. Ignis ex eodem altari erit. 

Vestietur sacerdos tunica et feminalibus lineis. Tollens- 

que cineres, quos vorans ignis exussit, et ponens juxta 

altare, spoliabitur prioribus vestimentis, indutusque aliis 

efferet eos extra castra; et in loco mundissimo, usque ad 

favillam consumi faeiet. Ignis autem in altari semper 

ardebit. Holocaustum ergo cremabitur in altari, cure in 

corde cujuscunque electi, qui seipsum totum, et came 

videlicet et corde, Deo voverat, opus bonum fervente 

car--itatis igne patratur. Quod tota fit nocte usque mane, 

cure quis toto vitre hujus tempore, usque dum raptus e 

corpore, futuri mane seculi videre meruerit, bonis insistere 

non cessat operibus. Ignis in eodem altari erit; quia iIla 

solum caritate, quam eeclesire sure Dominus per Spiritum 

Sanctum tribuit, ardere debemus. Denique filii Aaron, 

quia ignem alienum Domino offerre, et non eum qui semel 

de ccelo datus est, voinerunt, mox iffne ccelesti perempti 

sunt; quia nimirum quicunque opera ccelestia non cmlestis 

intentione mercedis, sed temporalis intuitu favoris, aut 

commodi faciunt, sententia irre c_lestis feriuntur. Yestietur 

sacerdos tunica et feminalibus lineis : sacerdos qui 

offert holocaustum, Dominus est; quia in nobis ipse 

ignem sure caritatis accendere, ac per hunc hostias bonre 

nostr_ actionis sibimet acceptabiles facere consuevit. Et 

hrec faciens vestitur lineis indumentis ; quia ut nos ad 

opera virtutum excitet, exempla nobis sum inearnationis, 

passionis, et mortis proponit, qure per linum significari

804_ DE TABERNACULO_ ]gTC. 

posse svepltis dictum est. Tolfit autem idem sacerdos 

cineres, quos vorax ignis exussit, et ponit juxta altare, 

cure Dominus finem laboriosis operibus imponit, neque 

justos de hac vita raptos ultra pro vita veterna certare, sed 

coronam justitive in vita mterna jubet accipere. Ponens 

etenim cineres juxta altare, spoliabitur prioribus vestimentis, 

cure ad memoriam justis, quve fecerunt bona, reducells, 

non eis amplius habitum sure passionis imitandum 

ostendit ; sed induitur aliis vestimentis, illis videlicet de 

quibus in evangelio dicit ipse: Amen dieo vobis, quod 

prvecinget seet lacier illos discumbere ; id est, ad mternam 

se remuncrationem prmparabit, et illos in mterna facit 

quiete refoveri. Indutus veto aliis vestimentis efferet 

cineres extra castra, cure paratus ad remunerandum laborein 

electorum suorum Dominus, quicquid boni gesserant, 

jam in ilia facit vita videri hine ablatum. Nec ab re est 

loco extra eastra posito vitve perpetis ingressum figurari, 

cure et Dominus dieat: Per me st quis intraverit, salvabitur, 

et ingredietur et egredietur, et pascua inveniet. Et 

Psalmista: Dominus eustodiat introitum tuum et exitum 

tuum : introitum videlicet, in hanc ecclesim vitam ; exitum 

vero, in iUam ubi pascua inveniuntur mternae satietatis. 

Non ergo inepte locum extra castra positum, in illa intelligimus 

vita, praesertim cure ibi locus mundissimus esse 

dieatur, quod in hac vita fieri nullatenus posse perspicuum 

est. Locus ergo mundissimus extra castra, ipse est animus 

justorum ex hac vita sublatorum, et in alia vita gaudentium. 

In quo videlicet loco cinis holocausti usque ad 

favillam consumitur, eum ita ibi operum bonorum merces 

redditur, ut labor omnis ad integrum consummatur ; juxta 

illud Apocalypsis sancti Joannis, qui cure de retributione 

pr_emiorum dixisset, Ecce tabernaculum Dei cure hominibus, 

et habitabit cure eis, et ipsi populus ejus erunt, et 

ipse Dominus cum eis erit eorum Deus : continuo de abolitione 

laborum omninm subjecit, atque ait, Et absterget 

Deus omnem lachrymam ab oeulis eorum, et mors ultra 

non erit, neque luctus, neque clamor: neque dolor erit, 

quia prima abierunt. Et quia cessante operum labore

LIBER SECUN DUS, 305 

bonorum, ipsa caritas, per quam operabantur, nunquam 

cessabit, imo flagrantior exardescet, cum ipse, quem diligimus, 

in mternum videbitur :recte subditur, Igais autem 

in altari semper ardebit. Et paulo post, Ignis est iste 

perpetuus, qui nunquam deficiet de altari. Consummato 

ergo usque ad favillam holocausto, ignis nunquam de 

altari defieiet; quia, absumpto perfeete omni genere 

laborandi, sola caritas perpetuo et nunquam extinffuenda 

flagrabit. Hoee de lege holocausti latius diximus propter 

lebetas altaris, qui ad suscipiendos cineres hostiarum fieri 

jubebantur. Lebetes ergo cineres sanctos suscipiunt, cum 

fideles quique, vel exempla ae saeramenta Dominicae passionis, 

ad eustodiam sui pia mente retractant, vel certe 

exitum praecedentium justorum diligenter aspiciunt, qui 

magnis pro Domino elaboratis agonibus, nunc cursu consummato, 

de percepto jam bravio sine fine laetantur, quatenus 

consideratis majorum virtutibus, et ipsi magni fieri 

possint, juxta praeceptum apostoli, dicentis: Mementote 

pr_epositorum vestrorum, qui vobis loeuti sunt verbum 

Dei, quorum intuentes exitum conversationis, imitamini 

fidem. Post lebetas autem, forcipes atque fuseinulae, et 

ignium receptacula fieri sunt jussa. Foreipes ad emendandum 

altaris ignem fieri debere credendum est. Unde 

per eos recte sancti praedicatores designantur, qui ignem in 

nobis caritatis, quasi in altari Dei, aceendere suis exhortationibus 

solent. Namque hi velut gemino dente forcipes, 

ad hunc ignem accendendum titiones in altari componunt : 

quando consonis utriusque testamenti nos paginis instituunt, 

et eloquia veritatis in nostro corde, quibus amplius 

ad mternomm desideria inflammentur, eollocant. Vel 

certe forcipe, dupfici videlicet ferramento, sacerdotes ignem 

altaris emendant, cum in omnibus qure docent pr_edieatotes 

sancti, virtutem nobis geminae caritatis infundere, et 

hujus gratia nos ardere simul et lucere pr_ecipiunt. Fuscinul_e, 

qu_e Grmee vocantur ereagra_, ad hoc in ministerio 

habebantur altaris, ut carnes victimarum per cos de caldariis 

coctre proferrentur, atque ad esum eorum, qui his 

erant reficiendi, adferrentur. Quarum usus teque sancto- 

VOLo VII, X


rum praedicatorum figurae congruit, quorum ministerii est, 

animas fidelium verbo fidei reficere, et juxta regulam apostolieae 

discretionis, rudibus adhuc discipulis rationabile, 

et sine dolo lac doetrinae simplicis adhibere, perfectioribus 

autem solidum cibum doctrinae sublimioris ministrare. 

Quicunque enim saeramenta Christi summatim agnoscere, 

atque ad imitationem suscipere norunt, hi quasi carnibus 

hostiae salutaris refecti satiantur. Et quia doctorum est 

spiritualium, quae cuique personae mysteria audienda committant, 

solertissime discernere ; recte fuscinu]as facere 

jubebatur sacerdotibus Moyses, quibus carnes hostiarum, 

prout oportuerit, componant, et alia quidem hominibus, 

sed mundis edenda offerrent, alia veto altaris ignibus consumenda 

relinquant: quia sunt in verbis Dei nonnulla, 

quae nostrae humilitati revelare, ad nostrae epulas refectionis 

concedere dignatus est : sunt item alia tantae profunditatis, 

quae Sancti Spiritus solummodo scientiae pateant, nostrae 

vero eapacitatis per omnia mensuram transcendant. Porro 

ignium receptaeuta ad hoe deputata sunt, ut per haec ignis 

sanctus ab altari holocausti ad altare thymiamatis yespete 

et mane, ad incensum ponendum deferretur ; quae et 

ipsa patenter figuram tenent doetorum, qui tanquam 

ignem de altari holoeaustorum ad altare deferunt incensi, 

cure suos docent auditores de virtute semper ad virtutem 

proficere, meritisque creseentibus paulatim ad altiora et 

intcriora divinae visionis arcana penetrate. Sed et omnes 

qui ferventia pietate corda proxlmorum videntes imitari 

festinant, quasi reeeptacula ignium fiunt; quia flammam 

ccelestis sacrificii, quam in fraternis" conspiciunt, in suis 

quoque accendere mentibus satagunt. Qum nimirum 

cuncta ex acre vasa fiunt, cum devotio fidelium perseveranter 

divinis curat obseeundare praeceptis ; vel certe cure 

hoc, quod ipsa recte agit, proximis quoque agendum clara 

voce sedulae exhortationis insonat, aeternamque nonnunquam, 

ut saepius dictum est, et propter diuturnitatem 

suae incorruptibilitatis, perseverantiam mentis fidelium, et 

propter claritatem soni vote solet designare doetorum. 

CAr. xH. Craticulam quoque in modum retis teneam, @.]

LIBEIt SECUNDUS. 307 

Altare quidem totum cavum fieri prmeeptum est, lit in 

sequentibus manifestius edocetur. Sed in medio sui 

habens craticulam per totum, in modum retis distinctam, 

in qua victimarum carnes comburendw imponerentur; et 

subter earn arulam, in qua compositis lignis arderet ignis, 

semper ad devomnda superposita holocausta pamtus. Erat 

enim contra aruhm ostium in pariete altaris orientalis, 

unde vel ligna ad alendum ignem immitti, vel carbones 

et cineres possent egeri, quomodo in pietura Cassiodori 

senatoris, cujus ipse in expositione Psalmorum meminit, 

expressum vidimus: in qua etiam utrique altari, et holocausti 

videlicet et incensi, pedes quatuor fecit. Quod 

utrumque eum, sicut et tabernaculi et templi positionem, 

a doctoribus Judveorum didicisse putamus. Habet ergo 

altare Dei medio sui cratieulam, ad suscipienda holocausta 

paratam ; quia pr_eparant electi locum Domino in intimo 

sui cordis affectu, ubi devotas ei cogitationes collocent. 

Habet aru]am subter cratieulam, in qua ligna et ignem 

holocaustorum suscipiat; quia eadem ipsa electorum corda 

receptaculum in se pr_eparant auditui verborum cmlestium, 

quibus calefacti, imo et inflammati per donum Sancti 

Spiritus, grata Deo referant vota cogltationum piarum. 

Ligna namque arul_ altaris sacerdos imponit, cure doctor 

quisque desiderantibus atque inhianter qu_erentibus fdefium 

mentibus sanctarum testimonJa scripturarum, quibus 

amp]ius in fide ae dilectione confirmentur, ingerit. Addit 

et ignem lignis, cum intelleetum verbi atque efficaciam 

piw opemtionis a Deo qu_erendam edocet. Ardentque 

ligna in altari, cure caritas Dei diffunditur in cordibus 

nostris per Spiritum Sanctum, qui datus est nobis. Atque 

hoc igni superpositum consumitur holocaustum, cure universa 

qu_e bene agere disposuimus, donante gratia Sancti 

Spiritus, per virtutem dilectionis Deo acceptabilia redduntur. 

Unde bene craticula, qu_e holocausta gerat, instar 

retis fieri pr_ecipitur: quo per crebras illius aperturas 

ignis suppositus, ad eonsumendas omnes hostiarum partes 

libere penetret. Sic etenim et omnino necesse est, ut 

nequaquam obduremus corda nostra, neque obseramus 

x2

308 DE TABI_RNACULO_ ETC. 

more Pelagianorum adversus gratiam Dei; sed diligenter 

aperiamus ea, et quasi plurimis simul patefactis januis 

seduli deprecemur, ut per omnia qu_e inchoamus, vel agere 

desideramus bona, quasi per singula victimarum ejus 

frusta, sua nos misericordia illustrare, et in amorem ipse 

suum accendere dignetur. Namque Pelagiani, qui sine 

gratia Dei se aliquid boni perficere posse pr_sumunt, 

non in altari sul cordis maculosam instar retis cmticulam 

igni saero superponunt ; sed quasi parietem potius solidum 

inter seet i_em Sancti Spirltus, ne quando in dilectione 

calefiant, interponunt. Quatuor autem annuli senei, 

qui per totidem annulos altaris fieri jubentur, quatuor sunt 

evange|iorum llbri, qui apte annulis assimilantur, quia perpetuam 

auditoribus suls coronam vit_ promittunt. Apte 

wnei sunt; quia in omnem terrain exivit sonus eorum. 

Apte per quatuor angulos altaris positi, ut ecclesiam fidelium 

per omnes mundi plagas diffusam, verbo fidei et veritatls 

confirment. Apte subter arulam altaris infixi, ut 

animos humilium munimine sure consolationis allevent. 

Facies et vectes altaris de lignis setim duos, 3yc.] Veetes 

quibus altare portabatur, doctores sunt, qui sanctam 

eeelesiam, quasi portare solent, dum fidem ae sacramenta 

veritatis ; vel eis, qui nesciebant, prsedicantes; 

vel in eis, qui jam noverant et acceperant, confirmantes 

roborant. Qui quoniam non sua prsedicant, sed ea qu_e 

sunt Jesu Christi, non doetas fabulas seeuti, sed cognitam 

coelesti oraculo virtutem Domini nostrl mundo notam fa- 

ciunt. Apte vectes, ut portare queant altare, mittuntur in 

cireulos; vectibus namque altare Domini per cireulos 

portare, est sanctis doetoribus corda fidelinm per verba 

evangelii, qu_e nee ccelo et terra transeuntibus prveteribunt, 

exhortando erigere. Duo sunt autem vectes, ut utrique 

populo, et Jud_eo videlicet et gentili, verbum pr_licetur. 

Quod ipsum sequentibus quoque verbis astruitur, cure 

subinfertur : 

Eruntque ex utroque latere altaris, _yc.] Erunt enim 

doctores, qui Judseam ; erunt qui gentilitatem in unam 

eandemque fidei gratiam consono ore et opere advocent.

LIBER SECUNDUSo 309 

Vel certe ex utroque latere altaris ad portandum erunt 

vectes, cure mentes fidelium sancti pr_cUcatores_ et in 

prosperis et in adversis, inconcussam tenere virtutum constantiam 

doeent_ ne aut hmc blandiendo extollant_ aut illa 

terrendo conturbent. 

Non solidum, sed inane el cavum, $;c.] Idcireo altare non 

solidum, sod inane et cavum fieri pr_eceptum est, ut copiosum 

haberet locum, ubi vel ignem sacrosanctum, et ligna 

ad ignem, vel holoeausta qu_e igne erant consumenda, reciperet. 

In cujus exemplum, et tu, sivis esse altare Dei, exinani 

teipsum, et evaeua ab omni contagione return mundanarum, 

quatenus in te ligna verborum ecelestium, et hostile virtu° 

turn loeum possint habere sufficientem. Capiasque flaremare 

Saneti Spiritus, qua eadem hostive Domino consecrentur, 

et ad finem perfeetionis firmum producantur. Ubi 

apte in conelusione subjungitur : 

Sicut tibi in monte monstratum est.] Nam cuncta quae 

nobis mystiee in altaris et tabernaculi totius constructione 

facienda signavit Moyses, prius in ilia ecelesti eonversatione, 

in qua cure Domino diebus quadraginta permansit, facta a 

supernis eivibus indefessa, et'perenni observatione cernebat. 

Neque enim dubitandum est, eum potuisse ante 

solium Dei videre altare illud sacrosanctum, quod videre 

meruit Esaias, vivis carbonibus internm caritatis plenissimum 

videre, et forcipes sanctos ; quos idem vidit propheta, 

et quorum uno tulerat angelus cm'bonem de altari, quo 

ejus labia purgaret, ejusdemque gratia Spiritus, quo angeli 

inflammantur ad amandum semper Deum in ccelis, et 

hominibus in terra, et dimittuntur peccata, et virtutum 

dona conceduntur. Itaque altare cavum et inane fieri 

jubetur, sicut Moysi in monte monstratum est ; quia sicut 

angeli ac spiritus justorum in ccelis vacui a peccatis, et 

pleni sunt pietatis ac justitim, ita etnos in terra pro 

modulo nostro deelinare a malo, et facere bonum debemus. 

Quod ipsum sicut exhortationibus apertis verbis c_elestis, 

ita et mysticis tabernaculi ac vasorum et c_erimoniarum 

ejus figuris semper agere docemur. 

CAP. XHL Facies et atrium tabernaculi, $yc.] Sieut et 

sancta sanctorum earn, qu_e in cmlis est, sanctee ecclesize

8]0 DE TABE/tNACULO_ ETC. 

partem designant, et prius tabernaculum perfectam fidelium 

vitam, in boc duntaxat secu]o commorantium typice 

denuntiat ; ita atrium tabernaeuli, quod exterius erat, 

prima incipientium rudimenta demonstrat. Unde bene 

tentoria ejusdem atrii de bysso retorta erant facta ; quia 

prima ineipientibus eura impendenda est, ut illeeebras 

earnis simul, et spiritus refrzenent, juxta illud apostoli, 

quod de filiis adoptionis loquens adjecit: Has igitur habentes 

promissiones, carissimi, mundemus nos ab omni 

inquinamento earnis et spiritus. Byssus namque, ut 

saepius eommemoratum est, de terra viridis nascitur, sed 

eruta de terra siecatur, contunditur, coquitur, torquetur, 

ac magno et longo exercitio, ad candidum de viridi producitur 

eolorem ; sic et earo nostra_ ut ad virtutem decorem- 

que castitatis perveniat, arctis se necesse est jejuniorum 

orationibus, vigiliarum et totius eontinentiae labol,ibus subigat, 

quibus naturales et velut ingenitas ejus deleetationes 

exsiccare, atque ad earn, quam desideramus, dignitatem virtutis 

aeeendere queamus. Retorquetur autem byssus, ne 

facile possit dissolvi, cure non solum luxuria earnis restringitur, 

verum etiam tota ejus memoria ab intimo corde 

radicitus evellitur. 

Centum cubitos unum latu8 teneblt in longitudine, _yc.] 

Constat numerum eentenarium, qui in eomputo digitorum 

de l_eva transfertur in dexteram, nonnunquam in seripturis 

vitae c_elestis habere figalram ; qu_e sieut dextera l_ev_e, ira 

merito pr_efertur vitae pr_esenti. Cujus nimirum numeri 

frequens in divinis literis mysterium reperitur. ._Edifieationem 

are_e Noe centesimo anno eomplevit; quia sanctam 

eeclesiam, quam in hac interim vita vedifieat Dominus, 

in futura perfieit. Abrah_e eentenario fifius promissionis 

naseitur Isaac ; quia nimirum benedictio b_ereditatis, qu_e 

in semine ejus omnibus familiis terr_e promittitur, in futura 

et ecelesti patria reddetur. Centum annos peregrinatur 

ipse in terra repromissionis; quia qui filfi Abrah_e per 

fidem eflleimur, in spe supern_e h_ereditatis debemus peregrinam 

in pr_esenti ecclesia dueere vitam. Sevit itaque 

Isaac in Geraris, quod interpretatur ineolatus, et invenit 

in ipso anno eentuplum ; quia qu_eeunque filii promissionis

L1BER SECUNDUS. ' 311 

in hac vita peregrinantes bona opcramur, mox egressi 

de corporc in ccelesti vita recipimus. In qua figure et 

semen evangelici sermonis, quod in terrain bonam eecidit, 

exortum fccit fructum centuplum, et qui temporalia bona 

proptcr Christum et propter evangelium relinquit, centuplum 

accipit in prmsenti, et in seculo futuro vitam mternam; 

id est, gaudium fraternm societatis nunc in spe vitro cc_lestis, 

et tune in seipsum vitam regni cc_lestis. Centum ergo 

cubitos habet latus tabernaculi in longum ; quia univcrsi 

quique ad membra ecclesim pertinent, necesse est pro 

mterna in cc_lis vita_ laborem in se patientim et continentim 

temporalis assumant. Columnm autem quibus hmc tentorla 

suspenduntur in altum, doctores sunt sancti, qui 

suorum corda auditorum a terrestribus contagiis extracta, 

ad coelestia desideranda sustollunt. F.t hmc quasi vestem 

Domini diligenter extendunt, ne quid in his esse duplicitatis 

valeat ; sed simplici ac munda intentione coram Domino 

velut tentoria byssina niteant. Qum videlicet columnm 

mnem fuere, sed argento vestitm, ut in sequentibus manifestius 

dicitur. 2Enem quidem, propter perseverantiam 

virtutis, sire propter sonum ipsius pra_dicationis. Argento 

autem vestitm, quia non aliud quam verbum Dei sonant. 

Cujus smpe claritas argento figuratur, non aliud vivendo in 

actibus, quam observantiam divinorum monstrant eloquiorum. 

Non solum inargentatae erant, sed et capita tota 

habebant argentea; quod proprie doctorum est, totos se 

verbis sacrre scripturm subjicere, hisque animum corpusque 

meditando, prmdicando, operando mancipare. Sicut enim 

membra nostra sine capite subsistere ac vivere nequeunt, 

sic eloquia divina illi suam vitam mstimantes, nunquam 

haec obediendo portare, et semet humiliando exaltare desistunt. 

Quid autem in basibus columnarum mneis aptius, 

quam initium sapientim, timorem Dei debemus intelligere ? 

De quo et filius Sirach air, Radix sapientim est timere 

Deum. Ubi et pulchre subjunxit, Rami enim illius longmvi: 

quia nimirum germina virtutum multifaria, qum 

timore Dei tanquam opus, et crelaturze columnarum de 

basibus prodeunt, nunquam fructu sum mercedis carebunt. 

Quare autcm viginti fuerint columnm in uno latere atrii,


supra jam expositum est, ubi ejusdem numeri tabulm 

in uno latere tabernaculi sunt fieri precepts. 

_imilitrr in latere aquiZon_ per lon_m "erant t_ztor_z 

centum cubitorum, $yc.] Eadem de latere aqttilonis repetuntur, 

qu_ejam de latere australi erant pr_emissa; quia utriusque 

testamenti preecones eonsono nos ore ad ecelestia 

erigunt; tametsi e_erimonias saeramentorum habuerint 

pro temporum ratione differentes, imo hoe in tempore novi 

testamenti, quieunque de utroque populo ad salutem pertingunt, 

non solum eandem fidem, eonfessionem, et operationem, 

sed et saeramenta habent eadem in emundationem 

peeeatorum, et perceptionem vitae c0elestis, in gratia Dei 

per Jesum Christum Dominum nostrum. 

In latiludine vero atrii, 9ueeresla4zitad occidentem, $yc.] Latitudo 

atrii, qum ad oeeasum respieit softs, ubi terminato 

lahore diurno noetis sopor, et gratia sueeedit, merito ternpus 

signifieat illud, quando eessante post mortem vita 

aetuali, quies eleetorum et merees mterna sequitur. • Denique 

illi qui in vinea summi patrisfamiftas operabantur, 

cure sero esset factum, pr_emia sui pereepere laboris ; quia 

nimirum singuli quiquejustorum cure ad hujus finem vita_ 

perveniunt, turn vera_ ingressum vitro sortiuntur. Unde 

in Apoealypsi Joannes, Audivi voeem de e_lo dicentem: 

Beati mortui qui in Domino moriuntur. Amodo jam dieit 

Spiritus, ut requieseant a laboribus suis. Propter quam 

requiem reete oeeidentale latus atrii tentoria habebat per 

quinquaginta eubitos, et eolumnas deeem; quinquagenarius 

namque humerus eonsuete annum significat in lege quinquagesimum, 

qui libertati, qui et remissioni totus erat 

eonseeratus, propter quod et jubileus voeari pmeeeptus est. 

Jobel namque dimittens aut mutatus interpretatur. Denarium 

quoque numerum eonstat eadem superna pra_mia 

designate, ubi humana natura in utraque sua substantia 

immortaliter sublevata, in divin_e pr_esentia visionis ketatur. 

Deus namque trinitas est. Corpus nostrum ex quatuor 

elementis subsistit. Interior homo noster ternario numero 

eomprehenditur, eum ex toto eorde, tota anima, tota virtute 

Deum diligere jubemur. Et eum quatuor nostra 

visioni Sanetm Trinitatis in _eternum junguntur, juxta

LIBER 8E(_UNDUS. _I_ 

illud Psalmistve: Mihi autem adhrerere Deo, bonum est, 

hoc est, utique denarium, quod cultores Dominic_e vine_e, 

consnmmatis diei laboribus, pro mercede aeeipiunt : quia 

ergo nobis sancti pr_edJcatores, finita hac vita, przesentiam 

nostri Conditoris, et requiem promittunt _eternam ; his 

quoque promissis desideria nostra ab appetitu infimorum 

ad c_lestia quaerenda erigunt, quasi in oceidentali latere 

atrii tentoria quinquaginta cubitorum longitudinis, decem 

columnm sublevantes extoUunt. 

In ea quoque alrii lalitudine, qu_e resl_cit ad orienlem, 

_yc.] Ea latitudo atrii, quae ad orientem respieit, primordium 

bonve nostrze conversationis, quze a fide incipit, signifieat. 

Quve propter primam emlestis grative perceptionem 

reete ad orientem respicere dicitur, juxta illud beati Zaeharim: 

Visitavit nos oriens ex alto: illuminare his qui in 

tenebris et in umbra morris sedent. In qua nimirum 

plaga quinquaginta erunt eubiti; quia in ipso mox ingressu 

eonversionis, omnes qui eatheehizantur, remissionem 

peecatorum et requiem sperare doeentur veternam. 

Nam et quinquagenarius numerus ad remissionem peeeatorum 

pertinet. Unde et in Psalmo ejusdem humeri, 

pmnitentia, eonfessio, et remissio deseripta est peeeatorum; 

ita ut is qui Domino peeeaverat, et malum eoram eo feeerat, 

eognoseendo ipse iniquitatem suam, ablutus sit ab 

eo eui peeeaverat, et super nivem dealbatus, rursumque 

leetitiam salutaris Dei, hoe est Domini Jesu, quem offenderat, 

reeeperit, et Spiritu illius prineipali, ne ultra labi 

posset, eonfortatus fuerit. Itaque orientalis atrii latitudo 

quinquaginta habet eubitos, cure prima fidei eonfessio 

remissione peeeatorum, et spe futur_e in Christo quietis 

gaudet ae pads. Denique in symbolo apostolorum eonfitemur, 

nos eredere sanetam eeelesiam, remissionem peeeatorum, 

carnis resurreetionem. Quod universalis synodus 

patrum sequentium plenius exprimi voluit, dicens : Confiteor 

unum baptisma in remissionem peccatorum ; spero 

resurrectionem mortuorum, et vitam futuri seeuli. Quinquaginta 

ergo cubitis plague orientalis generaliter initia 

credentium designantur, qui in remissionem peccatorum et 

spem futurm beatitudinis celebrantur. Quorum tamen con-

_l_ DE TABER._qACULO_ ETC. 

tinuo alia speclalis distlnctio subinfertur, qum ad unum 

eundemque finem bene considerata refertur. Sequitur 

enim : 

In quibus quindecim cubitorum tentoria lateri uno detn_ 

tabuntur, _c.] Quindeeim namque, qu_ septenario numero 

et oetogenario constant, reete gaudia designant vit_ internee, 

qu_e a sabbatismo ineipiens animarum, in resurreetione 

eorporum perfieitur. Nam Dominus septima sabbati requieseens 

in monumento, oetava, id est post septimum 

sabbati resurrexit a mortuis. Quod autem in latere quindeeim 

cubitorum eolumna_ tres eum basibus totidem, sanetos 

designant pi-vedieatores, fide, spe, et earitate pra_eminentes, 

mentemque suam in stabilitate timoris Dei firmissime 

eolloeantes. Ingressurus quoque atrium tabernaeuli, 

babes ab utroque latere tentoria cubitorum quindecim 

ternis suspensa columnis; quia quicunque sanctum ingressurus 

eeelesiam, saeramenta fidei dlseere proposuerit, 

sive ad synagogam, seu ad ecelesiam gentium intuitum 

mentis converterit, in utraque portione fidelium doetores 

inveniet fide fortes, spe sublimes, caritate ferventes, in 

timore Domini fundatos, auclitoribus suis requiem animarum 

beatarum, ac resurrectionem immortalium promittere 

eorporum. Qui velut tentoria de bysso retorta in se suspendunt, 

cure eosdem auditores exemplo sui docent, qu_e 

sursum sunt qumrere, non qua_ super terrain, integrumque 

spiritum suum, et animam et corpus sine querela in 

diem Domini eustodire. 

In introilu veto alrii fiet tentorium cubltorum vi#inti, _fc.] 

In introitu atrii quatuor sunt eolumme ; quia non nisi per 

fidem et saeramenta evangelii, qum quatuor libris eontinentur, 

unitatem sanetm eeelesia_ quis ingredi poterit. 

Unde puleher in ipsa ecclesia mos antiquitus inolevit, ut 

his qui eatechizandi, et Christianis sunt sacramentis initiandi, 

quatuor evangeliorum prineipia reeitentur, ae de 

figuris et ordine eorum in apertione aurium suarum solerter 

erudiantur; quo seiant exinde ae meminerint, qui 

et quot sint libri, quorum verbis maxime in fide veritatis 

debeant erudiri. In quo introitu tentorium quoque 

fieri cubitornm viginti pra_cipitur, qui est numerus idem

LIBER SECUNDUS, 3]5 

quaternarius quinquies ductus. Quinque autem sunt 

notissimi corporis nostri sensus; visus, videlicet, auditus, 

gustus, olfaetus, et taetus. Bene ergo in introitu 

atrii tentorium viginti cubitorum in quatuor columnis 

suspenditur; quia omnes qui sanctam ecclesiam intrant, 

ad regulam evangeliorum fidem suam pariter et actus 

eomponere debent; ut continentes ab illecebris carnalibus 

cunetos sui corporis sensus divinis subigant imperiis. 

Non solum enim hoe tentorium quatuor columnis 

sublevatur, sed et ipsum in longitudine sua quinarium 

numerum per quatuor multiplicatum habet, cure quilibet 

humiles ac pii auditores ad fidem invenientes, non solum 

evangelii verbis imbuti, verum etiam evangelicam ipsi agere 

vitam desiderantes, cunctos sui corporis sensus in obedientiam 

caritatis expendunt. Recte autem hoc in introitu 

atrii tentorium, non sicut in reliquo atrio, de bysso retorta, 

sed de quatuor fit eoloribus nobilissimis, hyacintho scilicet 

et purpura, coccoque bis tincto ab ipsa bysso retorta, 

opere plumarii; quia pulehra quidem his, qui catechizantur, 

eeclesiae facies exterius fulget, sed multo praeclarior ejus 

dignitas ac virtus apparebit his qui earn per sacramentum 

baptismatis ingredi merentur. Nemo enim repente fit 

summus, seal gradatim necesse est a minoribus ad perfectiora 

tendamus. Diximus autem saepius; quod hyacinthus 

spem ecelestium bonorum, purpura tolerantiam temporalium 

malorum, coccus bis tinctus ardorem perfect_e 

dilectionis, byssus retorta refraenationem carnalis delectationis 

signifieet. Qui videlicet colores opere plumarii 

sunt invicem variati ; cure unaqu_eque virtus fidelium vicinarum 

sibi virtutum societate, et velut quadam consanguinitate 

amplius clarescit. Quamvis etiam singuli colores 

przefati singulis electorum possint convenire personis_ 

quia enim aliquis altius co_lestia speculari meretur, hyacinthus 

est; alter, quia plura propter justitiam patitur, purpura 

est. Hie qui a ferventiore in Deum et proximum 

dilectione flammescit, coccus his tinctus est. Ille qui 

specialiter integritate earnis virginalis albet, byssus retorta 

est. Et eum justi in una eademque fide et pietate evangelica 

de suis alterutrum virtutibus congaudent, quasi


introltum atrli Domini tentorium decorant, pulcbra variantium 

eolorem diversitate contextum. 

Omnes column_e atrii .per circuitura vestit_e erunt ar#enti 

laminis, $yc.] Diligentius ea quae dixemt, ineulcat; ut 

sedulo lectorem admoneat, neminem inter doctores veritatis, 

columnas videlicet atrii c_elestis, posse eomputari; qui 

non instar oeris invincibilem inter adversa patientiam habere 

didicerit, non se c0elestium et observantia et annuntiatione 

verborum undique, velut argenti lamiuis munire atque exornare 

curaverit_ non se omni subjectione praeceptis divinis_ 

quasi argenteo capiti supponere studuerit; non in timore 

Dei, velut aenea basi constiterit. 

In longiludine occupabit atrium cubitos cenlum, 3yc.] 

Centum cubitos longitudinis habet ecclesia; quia ulnas 

suas elevat ad bona opera, propter vitam aeternam. Quinquaginta 

latitudinis ; quia requiem sperat sempiternam 

in gratia Spiritus Sancti; quae quinquagenario numero 

voluit designari, cure Pentecosten, id est quinquagesimum 

Pasehalis festivitatis diem suo adventu consecrare 

dignatus est. Altitudo quinque cubitorum erit juxta 

numerum sensuum corporis nostri; quia tunc reeipiet 

unusquisque propria corporis sui, prout gessit, sire bohum, 

sive malum. Sed in atrio domus Domini eorum 

solummodo figura exprimitur, qui bonum in corpore fecerunt, 

pro quo in requiem vitae perpetuis merentur introduei 

; qui nunc in operibus justitiae quae casto et corpore 

et corde agunt, quasi byssus retorta nitent, et tunc in 

eodem corpore immortalitatis gloria sublimato, perceptis 

in _eternum justitiae praemiis laetantur. At in evangelica 

parabola utriusque simul partis mentio est, ubi quinque 

virgines, quae cure operibus lucis ad sponsum venerant, 

statim cum eo ad nuptias intrant; quinque aliae, quae 

opera castitatis non casto animo exercuerant, repulsae 

cure suis tenebris, procul a regni januis ejiciuntur. Quinque 

enim erant et quinque, quia utraque secundum ea 

quae in came gesserat, judicatae sunt. Tota ergo longitudo 

et latitudo atrii per centenos et quinquagenos cubitos 

distenta est. Quinque habet cubitos altitudinis; quia 

necesse est, ut qui promissionem habemus quietis et patriae


ccBlestis, mundemus nos ab omni inquinamento carnis et 

spiritus ; nec solum ab inquinamento mundemus, sed et 

perficiamus sanetificationem in tiinore Dei ; quatenus apparente 

hora promiss_e retributionis, non solum spiritu, 

verum etiam in came l_etari mereamur in amore Dei. 

Propter quam utrinsque nostr_ substanti_, hoe est et 

anim_e et carnis, emundationem in timore Dei, subsequenter 

hoc quod et supra dictum erat, ut diligentins 

memori_ eommendetur, repetitur; Fietque de bysso 

retorta, et habebit bases veneas. Ac deinde subjungitur 

: 

Cuncta vasa tabernaculi in omnes usus ejus, _c.] Vasa 

tabernaeuli in omnes usus ejus et e_erimonias pr_parata, 

homines sunt ecelesi_e in diversis meritls gradibusque 

Domino servientes; qum vasa cuneta fieri jubentur mnea, 

illins nimirum, ut smpe dictum est, figura mysterii ; ut 

si quis pulsatur adversis, perseveret in finem, nec promissam 

sibi salutem desidia perdat ; sive, ut fidem quam 

didieit, etiam inimicis obluctantibus palam confiteri non 

metuat, sed et amicis dona, qum percepit, sedulus insonare 

meminerit. _Es namque sonorum, et naturm diu 

durabilis est. Paxilli autem, quos dicit, tabernaculi sire 

atrii, ad hoc erant facti, ut infixi columnarum summitatibus 

foris eminerent, et impositis slbi velorum sive tentoriorum 

funibus, sic ea levantes, a terra suspenderent. Quorum 

factura et positione non absurde ipsa doetorum potest 

lingua designari, qu_e pr_edieando audientium eorda tangit, 

ac tangendo sublevat. Funibus etenim solet aliquoties 

scriptura sacra designari. Uncle scripture est: Funiculus 

triplex difl]cile rumpitur. Quia nimirum seriptura, qu_ 

historico, allegorico, morali consuevit sensu interpretari, 

nulla hvereticorum sire paganomm valet perversitate corrumpi. 

Ipsa autem tentoria sive vela, ut reeipere runes 

possent, habebant neeesse est in superioribus suis ansas, 

sive circulos, quibus fidem runes immitterentur. Et tu, 

si vis teatorinm Dei fled, pr_epara in corde tuo receptao 

culum sermonibus ejus, quo possis ad superna suspendi." 

Imponantur veto paxillis columnarum funes tentoriorum, 

ut sic expansa, atque in altum elata, pulehritudinem tabero

318 DE TABERNACULO, ]ETC. 

naculi compleant. Committant saneti pr_exlicatores fidelium 

cordibus eloquia divina, eosque per hmc ad exemplum sui ab 

infirmis erigi commoneant. Expansa funibus, ac sublevata 

vela, sire tentoria, decus sui operis mirificum, quod 

involuta nequiverant, cunetis longe lateque demonstrent. 

Ostendant fideles amplitudinem bon_e operationis, pulchritudinem 

mentis et internee grati_e, quam donante Domino 

perceperant; ut videntes proximi bona eorum opera, glorificent 

Patrem qui in c_lis est : dlcantque, Quam amabilia 

sunt tabernacula tua, Domine virtutum! concupiscit et 

deficit anima mea in atria Domini. 

LIBER TERTIUS. 

CAr. I. (Exod. xxvii.) Pr_cipe filiis Israel, ut offerant 

til_i oleum, _e.] Disposito omni ornamento tabernaculi, 

consequenter etiam lumen lucernm prvevidetur, ut decor 

ejus admirabilis, sicut intcrdiu lumine solari, ita etiam noctu 

lucernalibus flammis illustretm'; ne unquam in domo Dei 

aliquis tenebrarum locus, aliqua umbrarum posslt hora 

subrepere. Juxta vero mysticos sensus, quid significet 

lumen lucern_e, Dominus in evangelio declarat ; qui cure 

per parabolam dixisset_ Neque accendunt lucernam, et 

penunt earn sub modio, sed super candelabrum, ut luceat 

omnibus qui in domo sunt: mox aperte subjunxit, Sic 

luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra 

bona. Lucerna ergo lucens in domo Dei, sunt opera justorum, 

quve mentes intuentium suis exemplis illuminant. 

Verum diligentius intuendum, quod ut ]ucerna semper in 

tabernaculo Dei possit ardere ; filii quidem Israel oleum 

offerre, Aaron autem et filii ejus ipsam lucernam coUocare 

jubentur. Qum est ergo hmc distinctio, ut ad nutriendam 

lucern populus oleum offerat in domo Domini, et sacerdotes 

lucernam componant ? Nisi forte hoc figurate imperatur, 

ut fideles et religiosi auditores prompta ad obediendum 

fidei corda afl'erant: doetores vero eis ignem verbi 

c_lestis, quo illuminentur ad agnoscendum, et inflammentur 

ad diligendum Deum_ pr_edicando ministrent. Per

LmEa TEgTIUS. 319 

olei namque pinguedinem, qua et lassi atque infirmi artus 

recreantur, et gratia przestatur luminis, interna s_epe dilectio 

mentis, et opus misericordive designatur. Hine etenim 

Psalmista: Ego autem, sicut oliva fruetifera in domo Dei, 

speravi in miseffcordia Dei mei in _eternum, et in seeulum 

seeuli. Ae si patenter dieat: Ego, quia misericordiae frueturn 

indigentibus exhibui, mihi quoque in aetemum a Deo 

rependendam misericordive gratiam speravi. Ergo filii 

Israel offerant oleum, Aaron autem et filii ejus allato igne 

componant lucernam, qua_ ardeat in tabernaculo Dei. Offerant 

humiles auditores devotionem piae mentis, et ministerio 

sermonis doetores doceant eos ecelestis arcana scien- 

tim ; quibus regulariter institui, et in conspectu sui Conditoffs 

igne cafftatis ardeant, et hominibus foras lucern bonae 

actionis ostendant. Notandum autem, quod non indifferenter 

oleum offerre filii Israel, sed cure distinetione 

oleum de arboffbus olivarum przeeipiuntur; et insuper 

additur, Puffssimum, piloque eontusum. Solet namque 

oleum nardinum, solet raphaninum, solet de nuce, vel de 

ligno, aliisque diversi generis speciebus fieri, sed nullum 

offerri liter tabernaculo Dei, nisi quod de lignis olivarum 

eonfieitur ; sicut nee ignis alius quam qui de c_elo deseendit, 

vel in lucernis sanetis ardere, vel in altari Dei debet 

aecendi: Sanctus enim Spiritus diseiplinEe effugiet fictum. 

Offerant ergo filii Israel oleum ad lucemam Dei, non 

qualecunque, sed de lignis olivarum, et hoe purissimum, 

piloque eontusum. Offerant boni auditores spiritualibus 

doctoribus conscientiam puram, et caritatis gratia foeeundam, 

piloque sedulze probationis ab omni nequiti_e eommixtione 

permundatam ; qu_e sola videlicet intentione placendi 

et serviendi Domino verbo ejus audito delectetur. 

Otferat Aaron cure filiis suis ignem non alienum, sed desuper 

missum ad aeeendendam lucernam ; sicut etiam ad 

consummanda holocausta, ac redolenda thymiamata praedieent 

verbum doctores, non suum, sed Domini, protestantes 

cure fidueia: Non enim nos sumus, sieur plurimi, 

adulterantes verbum Dei, sed ex sineefftate, sed ex 

Deo, sieut coram Deo in Christo loquimur. Hoe igne 

utuntur ad illustranda cognitione fidei eorda audientium ;

_(_ DE TABRRNACULO_ ETC. 

hoc ad perfieienda, ac Deo saeranda ho]oeausta bonorum 

operum suorum ; hoc ad incendenda thymiamata orationum 

sanetarum. Bene autem dieitur, Ut ardeat lucerna 

semper in tabernaeulo testimonii; quia nunquam in sancta 

ecclesia lux pra_dicationis, nunquam debet humilitas auditorum 

pura, qu_e hanc libenter excipiat, immo et solerter 

inquirat, deesse. Bene additur : Extra velum quod oppansum 

est testimonio. Non enim intra velum e_li opus 

habemus lueerna scripturarum, ubi area est Domini, et 

Cherubin gloria_ propitiatorium obumbrant; id est, agmina 

co_lestis militi_e gloriam inearnati Filii Dei, quem posuit 

Deus propitiationem pro peecatis nostris_ consona voce 

prmdicant. Bene sequitur, Et collocabunt earn Aaron et 

filii ejus; quia non omnium est sacramenta fidei pra_dicare 

in populo, sed eorum solummodo, qui sibi et eastitate 

fidei, et exeeutione boni operis ad filios summi sacerdotis, 

Domini videlicet et Salvatoris nostri, pertinere probantur. 

Ca_terum quisquis vel a puritate fidei pravo dogmate aberrat, 

vel integritatem cognit_e et servatw fidei, operum 

nequam improbitate eommaculata: talis etsi sacerdotis 

nomine, vel persona preeeminere videtur, nihilominus auditurus 

est a Domino, Quare tu enarras justitias meas, et 

assumis testamentum meum per os tuum ? Tu veto odisti 

disciplinam, et ca_tera. Quales et Jaeobus a coUocatione 

lucernve Dei, hoc est a verbo pra_dicationis benigna exhortatione 

retrahit, dicens : Nolite plures fieri magistrl, fratres 

mei, scientes quoniam majus judieium sumitis. Illud videlicet 

judicium, quod pra_misimus, jamdudum psalmista_ 

voce pra._missum. Bene autem adhuc additur, Et usque 

mane luceat coram Deo. Cure enim nocte transacta 

seculi hujus, mane futuri seculi claruerit, de quo propheta 

dicit: Mane astabo tibi, et videbo, non jam ultra lucerna 

librorum indigemus, apparente et fllustrante nos vera luce 

mundi, de quo dicit et propheta: Vobis autem timentibus 

nomen meum orietur Sol justitia_. 

Perpetuu, erit cullus, _yc.] Et h_ec elausula sieut et prvecedentia, 

qua_ de tabernaculo ac vasis, atque utensilibus 

ejus, dicta sunt, spirituali magis sensu quam carnali intelligenda 

atque exponenda est. Quomodo enim juxta literam

LIBER TERTIUSo _1" 

perpetuus esse potuit cultus oflicii sacerdotalis, ubi et 

ipsum sacerdotium et tabernaculum, in quo gerebatur, et 

populus cui gerebatur, jamdudum esse cessaverunt ? Unde 

constat hoc in sancta ecclesia verbum esse complendum, 

ubi succedentibus sibi per ordinem doctoribus, simul et 

auditoribus veritatis, nunquam deerunt spirituales filii 

Israel, qui in domum Domini dona pietatis offerant, et filii 

Aaron, id est, veri sacerdotis nostri, qui illis lucern verbi ministrent, 

donec completo seculi hujus statu, et ipso quoque 

tabemaculo Dei toto, id est, universa electorum multitudine 

ad regnum ec_leste translata, non erunt ultra qui ab hominibus 

erudiantur homines, cure sit Deus omnia in omnibus. 

CAP. It.(Exod. xxviii.) Applica quoque ad te Aaron 

fratrem tuum, _c.] Descripta factura tabernaculi, consequenter 

sacerdotes, qui in co mlnistrent, ordinantur. Quorum 

quidem ordlnatio et habitus recte ecclesi_e sacerdotibus 

congruit: ira ut omne quod illic in ornatu vestium 

clarum extrinsecus fulgebat, hoc intellectum spiritualiter 

in ipsis sacerdotum nostrorum mentibus altum intus emineat, 

hoc in eorum actibus pr_e cveteris fidelium meritis 

foris gloriosum clarescat. Unde apte pr_ecipitur Moysi, 

ut applicet ad se Aaron fratrcm suum cure filiis de medio 

filiorum Israel, ad fungendum saeerdotio coram Domino. 

Necesse est enim, ut quicunque ad majorem in sancta 

ecclesia gradum promovendi sunt, majore mentis industria 

sesc ad legem Dci applicent, id est, divinorum observantive 

mandatorum, solertiore pr_e c_eteris animo copulentur. 

Hoc est enim eos, qui saeerdotio functuri sunt, 

de medio filiorum Israel ad Moysem applicari, pr_esules ac 

doctores sanctve ecclesi_e_ communem vitam electorum singulari 

mentis culmine transeendere, et familiarl inspectione 

quid lex generaliter omnibus electis, quid veto paucis perf_ctioribus 

speeialiter loquatur, attendere; ut altiori excellentia 

meritorum, ad altiora possint prvemia pervenire. 

Nam ¢l_od fratrem suum Moyses cum filfis in sacerdotium 

ordinate pr_ecipitur, quid nobis aliud mystice commendat, 

nisi quod omnes qui ofllcium doctoris sortiuntur_ tanto 

debent studio et amore meditationi divin_e legis adhverere_ 

VOL. VII. Y

8_2 DE TABERNACULO_ ETC. 

ut quasi germana ei videantur co_matione conjuncti? 

Neque hoc quod primi filionlm Aaron post ordinationem, 

cure ignem alienum offerrent eoram Domino, igne ccclesti 

perierunt, a significatione miserabilis nostri temporis abetrat; 

ubi nonnulli sacerdotum ac doctorum loco potiti, 

quod dictu quoque grave ae lugubre satis est, dum ignem 

cupiditatis igni supern_ dilectionis anteponunt, igne supern_e 

ultionis absumuntur. Quorum perpetua damnatio 

temporali est filiorum Aaron morte figurata. Quamvis 

exeellentioris figura mysterii, quomodo tabernaeulum cure 

ornatibus ae vasis suis sanctam designat eeclesiam, pulcherrima 

virtutum sive personarum fidelium varietate distinctam: 

ita etiam summus ejusdem tabernaculi sacerdos 

figuram tenet veri pontificis Jesu Christi, qui semetipsum 

obtulit oblationem et hostiam Deo pro nobis in odorem suavitatis. 

Qui etiamjure potest frater Moysi vocari : quis enim 

amplius alteri fraterno est fo_dere connexus, quam Chrlstus 

Moysi, legi gratla, novum testamentum veteri ? cure et 

ipse Moyses tale de eo testimoninm reddat, dicens populo 

quem docebat: Prophetam de gente tua et de fratribus 

suis, sicut me, suscitabit tibi Dominus Deus tuus, ipsum 

audies. Et paulo post ex persona Domini: Prophetam 

suscitabo eis de medio fratrum suorum similem tui, et 

ponam verba mea in ore ejus. Cujus operibus admirandis, 

qu_e nemo alius feeit, reete habitu Aaron mira varietate 

insignis comparatur, vel certe vestes Aaron multifari_e, 

omnem electorum cmtum in varia personarum meritorumque 

distantia Christo adh_rentem designant, teste apostolo, 

qui air: Quicunque enim in Christo baptizati estis, 

Chrlstum induistis. Cure autem in persona Aaron Dominum 

Salvatorem figuraliter insinuatum accipimus, quod 

filios Aaron, quiet ipsi in sacerdotium uneti sunt, nisi 

apostolos Christi, apostolorumque successores, et cunetos 

fidelium magistros si_nifieare dicamus ? H_ec quidem ita 

principaliter de Domino possunt aeeipi ; sed nos magis in 

eis qu_e ad significantiam nostr_e in Domino pise eonversationis 

pertineant, qu_eque ad correctionem nostrorum respiciant 

morum, decet intueri. Sequitur

LIBER TERTIUS. 323 

CAP. III. Faciesque vestem sanctam Aaron fratrl tuo, _yc.] 

Vcstes saucta_ Aaron quas illi Moyses fecit, opera sunt 

justitim et sanetitatis, qu_e scriptura saera_ legis doctoribus 

habenda commendat, quorumque in his qui prmeessere in 

Chrlsto, exempla qnm imitentur, ostendit. Sapientes autem 

corde, quos ad faciendas easdem vestes Deus spiritu prudentine 

replevit, ipsi sunt prophetve et apostoli, ca_terique 

doctores veritatis, qui nobis apertissime quomodo vivere 

sacerdotes, et ministri altaris qualiter docere debeant, sive 

exemplo sure actionis, seu verbo exhortationis ostendunt. 

De quibus est illud apostoli ad Titum: Oportet enim 

episcopum sine crimine esse_ ut Dei dispensatorem ; non 

superbum, non iracundum, non vinolentum, non pereussorem, 

non turpis lucri cupidum ; sed hospitalem, benignum, 

sobrium, justum, sanctum, continentem, ampleetentem 

eum qui secundum doctrinam est fidelem sermonem. 

Heec autem vestimenta erunt, quiz facient, _yc.] Quomodo 

hme singula facta sint, pleuius in sequentibus explieatur. 

Rationale autem pectoris habitus, superhumerale est humeforum 

; tunica et linea stricta, id est camisia, totum corpus 

operiunt, cidaris caput ornat, baltheus utramque tunicam, 

simul et superhumerale aretins ad corpus aptat. Quibus 

sex indumentis inferins septimum jungitur et oetavum, 

feminalia videlicet linea, ad cooperiendum camera turpitudinis, 

et lamina aurea super eidarim, qum titulo nominis 

Domini cmteris altior omnibus eminebat. Lineam autem 

strictam dicit, quoniam adhmrebat corpori, et ita areta erat 

adstrictis manieis, ut nulla ei omnino ruga inesset. Deseendebat 

autem usque ad crura, unde et Grmee poderes, 

id est talaris vocabatur. His octo generibus vestium 

pontlfex tempore sacrifieii solebat indui. E quibus erant 

quatuor et minoris ordinis saeerdotibus eoneessa_ feminalia 

videlicet, Hnea stricta, et baltheus, et eidaris. Deeebat 

enim, ut quo majore quis gradu esset insignis, eo 

pluribus et virtutum aetibus admirandis fulgeret. Cuncta 

autem fiunt de auro, pretiosisque coloribus; quia nihil 

vile ac sordidum in sacerdotis ore vel opere debet appa- 

Y2


rere; sed cuncta qu_e agit, universa qum loquitur, omnia 

qum eogitat, et coram hominibus prmclara, et in eonspectu 

interni arbitri oportet esse gloriosa. 

CAP. IV. Facient autem superhumerale de auro, _yc.] 

Quoniam in humeris onera portare solemus, quid per 

superhumerale pontificis, nisi labores bonorum operum, 

qumjugiter coram Domino ferre debet, ostenduntur? F,t 

apte primo de superhumerali faciendo prmcipitur; quia 

quisquis ad sacerdotium magisteriumque populi Dei promovendus 

est, primum ejus debent opera cognosci, ut 

dum hoc quod foras omnibus pater, irreprehensibile apparuerit, 

conveuienter extempore etiam integritas cordis 

ejus, et fidei sinceritas scrutetur. Superhumerale ergo 

quod in humeris gestabat pontifex, illud evangelicum onus 

accipiamus, de quo Dominus ait: Jugum enim meum 

suave est, et onus meum leve. Quod manifestius alibi 

nobis commendans, aiebat: Si quis vult post me venire, 

abneget semetipsum, et tollat crucem suam quotidie, et 

sequatur me. Fit autem idem superhumerale de auro et 

hyaeintho, ac purpura, coccoque bis tincto, et bysso retorta. 

De auto videlicet, et ante omnia in habitu sacerdotis intel- 

lectus sapientise prlncipaliter emicet. Cui autem hyacinthus, 

qui aerio colore resplendet, adjungitur ; ut per omne 

quod.intelligendo penetrat, non ad favores infimos, sed 

ad amorem coelestium surgat; ne dum suis ineautius Iaudibus 

paseitur, ipso etiam veritatis intellectu vacuetur. 

Auro quoque et hyacintho purpura permiscetur, ut videlicet 

sacerdotale cot cure summa, qum prmdieat, sperat ; 

in semetipso etiam suggestiones vitiorum reprimat, eisque 

velut ex regia potestate eontradicat, quatenus nobilitatem 

semper intim_e regenerationis aspiciat, et coelestis regni 

sibi habitum moribus defendat. Quamvis, ut superius 

smpe dictum est, in purpureo eolore possit ipsa efl'usio 

sanguinis pro Christo, vel diversarum tolerantia pressurarum 

intelligi. Ipsa enim est crux, quam sequentes Dominum, 

quotidie ferre jubemur. Unde merito talis species/ 

inter alias humero sacerdotis refulget_ ut ipsum ad patienda 

adversa semper doeeat esse paratum. Auro autem, hya-


clntho ac purpur_e bis tinctus coccus adjungitur, ut ante 

intemi judicis oeulos omnia virtutum bona ex caritate 

decorentur ; ut euncta qu_c coram hominibus rutilant, hvec 

in conspectu oeculti arbitri flamma intimi amoris accendat. 

Qum scilicet caritas, qua Deum simul ac proximum diligit_ 

quasi ex duplici tinctura fulgescit. Sed cure mens ad pr_cepta 

caritatis tenditur, restat procu|dubio, ut per abstinentiam 

caro maceretur. Unde et bis tincto coeco torta 

byssus adjungitur. De terra etenlm byssus nitenti specie 

oritur. Et quid per byssum, uisi candens decore munditia 

corporalis castitatis designatur? Qu_e videlicet terra pulchritudiui 

superhumeralis innectitur ; quia tunc castimonia 

ad pcrfcctum munditim candorem ducitur, cum per abstincntiam 

caro fatigatur. Potest de cocco, qui ignis specie 

refulget, et hoc non inconvenienter dlci; quia fortasse 

ideo bis tinctus fieri pr_eceptum sit, quod ignis duplicem 

habere vim soleat, urcndi scilicet et lucendi. Cujus naturam 

imitari prvesulem, in verbo nimirum doctrinm salutaris, 

oportet, ut et lucem videlicet scientia_ desiderantibus apetire, 

ct rubiginem peccatorum in contemptoribus curet 

increpando comburere. Cure enim auditoribus suis dulcissima 

scripturarum arcana sire miracula, aut parabolas 

Domini evangelicas exponit, velut in habitu suo fulgorem 

lucis ostendit. At cure propter viam superbientium, commemorata 

mtema ultione percutit, quasi terrorcm flamm_e 

vorantis in eodem aspectantibus demonstrat. Neque enim 

quisque verbum faciens ad populum, vel solum increpandis 

pravorum reatibus, vel solum debet scripturarum reserandis 

insistere secretis, ne vel de peccatorum tantummodo 

correptione disputans, forte minus libenter audiatur ; vel 

mysteriorum tantum abdita reserans, minus ]_ortasse eis, 

quos emendare debuit, prosit. Sed cum ex utroque sermohem 

temperat, et suavitatem videlicet ccelestium secretorum 

audientibus pandendo, ct correctionem morum, per 

quam horum participes fieri valeant suadendo, quasi bis 

tinctum in habitu suo pontifex cocci fulgorem demonstrat. 

Duas oras junclas habebit in ulro_ue lalere surnmitatum, 

_yc.] De hoe in sequentibus ita dieitur" Fecit igitur super-

_0 DE TABERNACUL0_ ETC, 

humerale de auro, hyacintho, et purpura. Et pauIo post: 

Duasque oras invicem eopulatas in utroque latere summitatum. 

Ex quo verisimile videtur, quod plicata veste 

conjunctee sibi fuerint or_e utriusque partis in utroque 

]atere a sursum usque deorsum; ita ut dimidinm vestis 

intueutinm oculis foris appareret, dhnidium vero aliud 

interius lateret; sed orm utrorumque conjuneta_, usque ad 

extremos angulos ad inferiora descenderent. In quo quid 

aliud nobis typice intelligendum, nisi ut cure bona foris 

opera proximis ostendimus, eadem intus coram Domino 

integra servemus ? ne unquam vel castitatem purm cogitatiouis 

minor pia_ aetionis perfectio sequatur, vel perfectionero 

consequatur qua_ videtur operis imperfeefioris, mentis 

intentio ex parte solitariam relinquat. Sed quasi du_e or_e 

superhumeralis sibi invieem copulautur, dum omnla qu_e 

foris bona monstramus, intus pura et simplici intentione 

Deo placendi gerimus. Et hoc in utroque latere superhumeralis, 

ut inter adversa et prospera coneordi semper 

actione et eogitatione Couditori nostro serviamus. Deserit 

namque ora brevior latiorem, ac discordante mensura in 

unum redire nequeunt, si cure extrinsecus bona facere 

pro mterna retributione cernimur, intentione placendi 

hominibus, in secreto mentis implicamur, humanique favoris 

magis quam vitee invisibilis pr_emia requirimus. 

lpsaque te_lura et cuncta operis varie/as eril e_ auro, 

_yc.] Non in una parte superhumeralis aurum, in altera 

hyacinthus, in alia rursum alii atque alii colores £uerunt, 

sed omnes colores utique per omnia cure auro ipso fuere 

contexti ; quia nimirum in actione sacerdotali nunquam 

aliqua magnarum virtutum, vel ad horam debet intermitti, 

sed semperauro sapientise lucidus, semper hyacintho spei 

in superna erectus, semper regni ccelestis purpura adversus 

vitiorum bella magnanimus, semper cocco bis tincto 

geminm dilectionis flammeus, semper retorta bysso castigatae 

carnis sacerdos sire doctor fidelium debet ease niti- 

duso 

Sumesque lapides duos onychinos, et sculpes, _jc.] Tres 

ob eausas Aaron nomina patriareharum inter saerifieia

LIS_._ T_RTIUS. 327 

semper in humeris, sicut et in pectore portabat ; videlicet 

ut ipse fidem vitamque patriarcharum meminisset imitari, 

ut duodecim tribuum, qu_e de his natm sunt, orationibus 

et sacrificiis memor existeret; ut idem populus scripta in 

veste pr_esulis sui patrum nomina videns, curaret sedul% 

ne ab illorum meritis desciscens, ad errorum contagia 

declinaret. Ad hoc enim valet quod dictum est : Et pones 

in utroque latere superhumeralis memoriale filiis Israel. 

Nunc quoque pontifex in superhumerali nomina gesta 

patriarcharum, cure doctor quisque sire pra_sul ecclesia b 

in omnibus qu_e agit, patrum pr_eeedentium facta considerat, 

atque ad eorum imitationem vitam dirigere, et onus 

evangelieve perfeetionis £erre satagit. Quve videlicet nomina 

patrum apte in lapidibus pretiosis sculpi jussa sunt ; 

lapides quippe pretiosi, opera sunt virtutum spiritualium. 

Habetclue saeerdos in humeris lapides pretiosos, et in eis 

nomina patrum inscripta, cure et ipse claritate bonorum 

operum eunetis admirandus extiterit, et eandem claritatem 

non a se noviter inventam, sed antiqua sibi patrum auetoritate 

traditam esse docuerit. Dupliei autem ratione hvec 

in humeris portat, ut et ipse pr_eeeptis Dominicis humiliter 

subditus incedat, et auditoribus suis semper coelestia, 

sire sua, sive patrum exempla, qu_e sequantur, praeponat. 

Apte etiam iidem lapides includi auro atque eircumdari 

jubentur. Auro namque vel intelleetus, ut supra dictum 

est, vel certe caritas insinuatur; quia sieut aurum metallis, 

ita caritas virtutibus pr_estat cmteris. Ineluduntur vero 

auro lapides, et circumdantur pretiosi, cure operatio virtuturn 

adeo puro undique versum iuteUeetu circumspieitur, 

ut nil in eis vitiosum latere, nil remanere sordidum permittatur 

; cure ipsm virtutes ira vinelflo caritatis eontinentur, 

ut nuUa return mutabilitate a suo statu decidere, nunquam 

de habitu sacerdotis torpente mentis eustodia valeant 

pr_elabi. Bene autem sequitur : 

Portabitque Aaron noraina eorura coram Domino, _yc.J 

Saeerdos namque ob reeordationem nomina patrum super 

utrumque portat humerum, cure diligenter omni hora 

pr_ecedentinm sanetorum vitam perpendens, et in adversis

8_8 DE TABERNACULO_ ETC, 

et prosperis virtutum semper ornamento munitur: quatenus 

juxta vocem Pauli, Per arma justiti_ a dextris sinistrisque 

gradiens, cure ad sola qu_ anteriora sunt nltitur_ 

in nuUo dilcctionis infim_e latere flectatur. 

Facies el uncinos ex auro, 3yc.] Uncinos quos dicit, in 

supremis erant angufis superhumeralis fabrc affaxi. Catenulve 

autem, quas subjungit, non in ipso superhumerali, 

sed potins in rationali ; hoe est in superioribus ejus angu- 

]is, per annulos aureos videntur fuisse annexee, ut cure 

indueretur pontifex, catenula_ qum de rationali pendebant, 

possent cure uncinis superhumeralis anneeti ; quatenus 

utraque sibi mutuo firma positione eohmrerent. Scripture 

namque est apertins in posterioilbus : Fecerunt in rationali 

et catenulas sibi invicem cohverentes de auro purissimo, 

et duos uneinos, totidemque annulos aureos. Porto annulos 

posuerunt in utroque latere rationalis, e quibus penderent 

duve caten_e aurea_, quas inseruerunt uncinis_ qui in 

superhumeralis angulis eminebant. De quorum figura 

melius in rationalis expositione tractabitur. 

CAP. v. Rationale quoque judicli facies opere polymito, 

Syc.] Opere polymito, opere multifario (licit. Sicut autem 

in superhumerali operum perfectio, ita in rationali judieii, 

quo peetus sacerdotis tegebatur, simul et ornabatur, eordis 

et eogitationum ejus castitas exprimitur. Et bene post 

superhumerale, rationale judieii sequitur; ut cure ante 

homines quis innoeens manibus apparuerit, multo magis 

in conspectu summi judicis mundos corde assistere eontendat, 

omni agens industria, ut quicquid foils erga proximos 

agit, aut judieat, totum ex regula interna_ rationis probatum, 

ac suo Conditori placidum fulgeat. Item rationale 

judicii saeerdos in peetore ferre pra_eipitur, quia debet 

rector subtili semper examine bona malaque discernere_ et 

quve vel quibus, quando vel qualiter eongruant, studiose 

eogitare. Duplex autem factum est rationale, ut faeilins 

lapidum pondus sustineret. Sed h_ec duplicatio vestis in 

legalis peetore sacerdotis typiee nos admonet, ut rationem 

nostri examinis et invisibilis intus arbiter probet, et nunquam 

humana foils existimatio merito contemnet. Seu

LINER TE_TIUS. 359 

certe duplex in pectore ferimus rationale judicii, quando et 

ea qu_e de fide veritatis, ac vita invisibili loquimur aut 

eogitamus, ratione fixa subsistunt ; et ea quoque qure 

visibiliter agimus, aut agenda disponimus, _eque judicio 

justa_ discretionis probautur esse" librata. Quod autem 

mensuram palmi habebat per quadrum, eonatum indefatigabilem 

ae perpetuum pi_e intentionis ostendit. Qui enim 

palmo aliquid metitur, summo utique conamine dispansis 

digitis manure ostendit, ut possit mensuram quam qu_erit 

plene, et absque scrupulo dubietatis tenere. Unde merito 

sicut per manure operatio, its per palmum exprimitur ipsa 

inflexibilis contentio bonae operationis, dum suam quisque 

dexteram in universa qu_e valet insignia virtutum dilatare 

satagit. Et bene idem rationale tam in longitudine, quam 

in latitudine mensuram palmi habere pr_eeipitur; quia sive 

in longitudinem vitae vetern_e desiderinm mentis erigat, seu 

in latitudinem caritatis erga curare proximi suum inclinet 

affectum, neeesse est per omnia cor saeerdotale nequaquam 

segne et desidiosum manere, sed ardenti semper studio 

extendi ad comprehendendum bravium supernm voeationis 

Dei in Christo Jesu. 

Ponesque in eo quatuor ordines lapidum, _ye.] Haee gemmarum 

positio diversarum in rationali, multiplieem variarum 

virtutum operationem designat, qum concordi aerie 

disposita in sacerdotis debet eorde semper apparere. Singull 

autem lapides singulis patrum nominibus inscribuntur, 

dum sanctorum vitam rector inspiciens, quibus maxime 

virtutum operibus floruerunt, sedula inquisitione scrutatur; 

et haec euncta in abditis sui peetoris meditando colligere, 

atque operando proferre satagit. Neque enim sine certi 

ratione saeramenti, ita utraque vestis lapidibus pretiosis 

redimita, ae patrum nominibus insignita est; ut ipsa 

aaomina in superhumerali quidem duobus lapidibus unius 

ejusdemque generis, in rationali veto duodeeim nominibus 

diversi generis inseripta sint. Sed quod patres in lapidibus 

pretiosis unius atque indissimilis generis sculpti sunt, 

significat aperte, quod una tides in Deum, eadem caritas, 

communis spes vitro ccelestis omnium corda patrum replet.

_(} DE TABERNACULO_ ETC. 

Quod vero diversi generis lapidibus iidem inscripti sunt, 

denuntiat tigurate, quia multiplex est varietas et gratia 

bonorum operum, quibus pr_fata sanetorum tides, spes, et 

caritas confirmata refulget. Quod autem in rationali quatuor 

ordines fuerunt, et horum singuli quique tres habuere 

lapides, quid nobis intimarunt typice, nisi ut in virtutibus 

qum distinguuntur in quatuor, principalem fidem Sanctm 

Trinitatis non fictam teneamus ? Quatuor namque ordines 

gemmarum habet in pectore sacerdos, quando omne quod 

cogitat, prudentia circumspectum, fortitudine firmum, justitia 

eximium, temperantia a malis omnibus fuerit secretum. 

Sed iidem ordines ternas habent gemmas, cure eadem 

prudentia, fortitudo, justitia, temperantia, Sancta_ Trinitatis 

fuerit fide consecrata. Quia enim vita nostra in prmsenti 

fide et operatione recta consistit, apte sacerdos, ut operatione 

sit pr_ecipuus, quatuor versus gemmarum in pectore 

bajulat. Ut vero cum operibus fidei sinceritate sit castus, 

ternas in singulis versibus habet gemmas, quatenus omnibus 

sese intuentibus, et ver_efidei confessionem et exempla 

semper bonae actionis ostendat ; ut et ipsi imitatione reetre 

fidei et operationis summi membra sacerdotis mereantur 

effici. Possumus sane in vario decore lapidum, non solum 

claritatem multifariam sacerdotalis aetus et cogitatus, verum 

etiam spiritualium accipere charismata virtutum ac miracula 

sanitatum. De quibus ipse Dominus apostolis: Infirmos, 

inquit, curate, mortuos suscitate, leprosos inundate, 

da_mones ejicite. Et iterum: Signa autem.eos, qui erediderint, 

hzec sequentur: in nomine meo daemonia ejicienb 

llnguis loquentur novis, serpentes toUent ; et si mortiferum 

quid biberint, non eis nocebit. Verum sive hoc, sire 

illud, sive utrumque designent, recte duodenarius in rationali 

numerus fieri przecipitur ; ut eorum solummodo actus 

et miracula, qui apostolicae fidei doctrina_et caritatis unitatern 

sequuntur, accepta Deo esse noverimus. Cz_terum, 

si quis loquatur linguis, si quis facultates pauperibus 

omnes distribuat, si quis tradat corpus suum ut ardeat, 

si unitatem catholicze caritatis non habuerit, nihil illi 

prodest. Recte etiam duo lapides onychini in superhume-

LIBER TERTI US. _i 

rali eodem duodenario erant patrum numero sculpti, ut 

doctrinam fidemque apostolorum utrique populo, Ju&eorum 

videlicet et gentium, profuturam esse designarent. 

Juxta quod eidem intellectuali Hierusalem, hoc est ecelesize 

sum, Dominus per prophetam manifeste promisit, 

dicens: Ad dexteram enim, et ad lmvam penetmbis_ et 

semen tuum gentes hmreditabit. Quod autem onyx rubri 

fertur esse coloris, ignieulos videlicet habens albis cingentibus 

zonis ; quis non videat, quod vel ardorem caritatis, 

vel lucem designet scientive comitante zona eastitatis ? 

Cujusmodi lapidibus inscripta patrum vocabula gestat 

saeerdos, cure exemplo pra-_cedentium justorum, caritati, 

castitati, humilitati, doetrinm, cmtel_isque virtutum operibus 

juge studium impendit. Et hoc in utroque humero, ut 

sire de Judmis quis, seu de gentibus adsit, claritatem 

semper in doctore veritatis et pietatis, per quam ipse 

ad meliora profecerit, aspectet. 

Facies in ralionali catenulas, _;c.] Ordo operis, quantum 

nobis videtur, hic fuit. Duo erant uncini supra in duobus 

superhumeralis angulis impositi, et duo eontra annuli 

in duobus rationalis mmulis sursum. E quibus pendebant 

dum caten_e aurem, qum tempore induendi inserebantur 

uneinis, qui in superhumeralis angulis eminebant, 

ut in sequentibus apertius scripture est, ut superhumerale 

et rationale mutuo neeterentur. Quorum superior connexio 

hucusque descripta est. Sequitur autem de inferiori, 

quve erat subtus ascellas. Scriptura ira subjicit: 

Fades et duos aunulos aureos, _;c.] Quod dicit, Et in oris, 

qu_e e regione sunt superhumeralis ; non significat in oris 

superhumeralis, sed in oris illis, qum e regione sunt superhumeralis, 

hoc est in otis rationalis, qu_e videlicet or_e 

e regione superhumeralis sunt. Annuli enim iUi, qui in 

ultimis et infimis erant angulis rationalis, habebant contra 

se in utroque latere superhumeralis tuque annulos altos, 

quibus ipsi vittis ligantibus jungerentur. De quibus subsequenter 

adjungitur : 

Necnon et alios duos annulos aureos, $yc.] Contra faciem 

dicit juncturve inferioris ; quia de junetura superiore, quve

382 DE T_.BERNACULO_ ETC. 

erat super scapulas, ante dixerat. Inter quas videlicet 

juncturas hoc distabat, quod superior catenulis, inferior 

vero erat vittis faeta ligantibus. Unde apte subjungitur: 

Et stringatur rationale annuli8 _vuis eum annulis, _c.] 

Non autem putandum est, utrumque indumentum simul 

esse terminatum. Nam rationale, quod mensuram palmi 

in altitudine, sicut et in latitudine habuit, non multo 

amplius quam peetus solum tegere suftlciebat. Superhumerale 

antem usque ad cingulum pertingebat, sicut 

in posterloribus manifestissime ostenditur, ubi scripture 

est : H_ec et ante, et retro ita conveniebant sibi, ut superhumemle 

et rationale mutuo nectercntur, stricta ad baltheum, 

et annulis fortius copulata, quos ungebat vitta 

hyacinthina, ne lax_e fluerent, et a se invicem moverentur. 

H_ec de ipsa eonnexione superhumeralis et rationalis secundum 

literam dicta sunt. Quia veto, quod s_epius dictum 

est, superhumerale ad operum consummationem bonorum ; 

rationale autem, ad signifieandam cogitationum munditiam 

pertinet connexio, qua_ hmc in alterutrum sociat; recte 

illam mentis industriam figurate denuntiat, qua doctorum 

fidelium intellectus ac tides cum operatione conjungitur. 

Manet enim junctura fabre facta, ut a se invicem rationale 

ac superhumerale nequeant separari, quoniam tanta eruditione, 

tanto operis studio pr_eeminet rector, ut nihil ex eis 

qu_e facienda esse cognoverit, imperfectum relJnquat; nil 

ex eis qu_e recta facere cernitur, per incuriam cordis virtute 

rectitudlnis privet. Defluunt namque indumenta pontiticis, 

et a se ihvieem moventur, si vel decus operis boni minor 

eordis custodia sordidat, vel castitatem pur_e cogitationis 

integritas non sequitur perfect_e actionis. Sed ne h_ec ab 

invicem valeant dissolvi, habeat saeerdos in rationali duas 

catenulas ex auro purissimo, id est, continuationem casta_ 

et non tict_e dilectionis cordi suo firmiter affixam; qu_e 

nunquam manus et linguam Jllius ab _equitate purl sensus 

dissentire permittat. Et bene duas, ut et in his qu_e 

ad divin_e culture servitutis, et in eis qu_e ad fratem_e 

subsidium necessitatis pertinent, rite ornatus incedat. Et 

quidem apertc opus caritatis per catenulas exprimitur

LIBEItT_.RTIUS. 333 

aureas; quia sicut catenula ex plurimis auri virgulis una 

eontexitur, ita earitas ex multifaria virtutum operatione 

perfieitur. Quas profeeto virgulas exponens apostolus, 

air : Caritas patiens est, benigna est : caritas non aemulatur, 

non agit perperam, non inflatur, non est ambitiosa, 

non quaerit quae sua sunt, non irritatur, non co,tat malum, 

non gaudet super iniquitatem ; eongaudet autem veritati, 

omnia suffert, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet. 

Habeat autem et annulos aureos, e quibus eaedem catenae 

pendeant ; id est, jugem memoriam perpetuae et nunquam 

finiendae elaritatis in cmlesti patria, ex qua solum memoria 

fieri eonsuevit, ut continua nobis possint vincula claritatis 

manere. Habebat duos uncinos in superhumerafis angulis 

eminentes, quibus inserantur eatenae, hoe est in ipso exordio 

cujusque bonae actionis habeat firmam Deo plaeendi 

intentionem, quae apta sit per omnia suscipiendae et eontinendae 

in se dileetioni Dei et proximi ; ita ut sive prospera 

seu adversa quaeque oeeurrerint, nunquam saluberrima piae 

devotionis retinaeula laxet. Hoc est namque sacerdotem 

in utroque humero uncinos, qui eatenulas rationalis excipiant, 

habere ; et in prosperis eum, et in asperis rerum 

eventibus fixum Deo plaeendi studium gerere, et hujus 

intentione studii in ipsius simul et proximi amore firmari. 

Inserunt ergo se uneini superhumeralis eatenulis aureis, 

quae de rationalis summitatibus offeruntur; eum ea quae 

mens rationabiliter de interna luce caritatis degustat, mox 

alacritas bene operandi libenter amplexata suscipit_ ne forte 

citius habitus rationalis pulcherrimus a pectore sacerdotis 

relabatur, si non eum perseverans boni operis uncinus, qui 

contineat, apprehendat. Subrogentur eisdem catenulis in 

auxilium et vitae hyacinthinae, quibus uterque sacerdotis 

habitus ad invicem copuletur; id est, ligaturae desiderii 

eoelestis fortissimae, quae annulis aureis immissae, superhumerale 

cure rationali constringunt, cum agnita luce patrim 

perennis, in illam ineffabilem gloriam suspiramus ; 

utique ut hanc intrare mereamur, concordi semper fide et 

vita, opere et professione, in tabernaculo praesentis ecclesiae 

Domino servire studemus. Quod autem superhumerale


stricture erat baltheo, ut in sequentibus, ubi pontifex induebatur, 

apertius indicatur ; et de superhumerali, inquit, 

imposuit, quod stringens baltheo aptavit rationali; quis 

non videat, quod custos bonorum operum fidelissima virtus 

est continentive ? de qua Dominus in evangelio : Sint, inquit, 

lumbi vestri prmcincti, et lucernve ardentes. Lumbi 

videlicet pr_eincti, per continentiam; lucern_e ardentes, 

per operationem virtutum. 

Portabitque Aaron noraina filiorura Israel in rationali 

judicii, kjc.] Semper quidem oportet saeerdotem memoriam 

patrum in pectore suo ferre ; sed permaxime tunc, quando 

ministraturus coram Domino ad altare ascendit, ut quo 

sacratius est ministerium, eo solertius toto se permundans 

studio, tota industria mentis exornans et corporls, sanctorum 

exempla respieiat; horumque sedulus imitator existens, 

aptum se divinis exhibere curet aspectibus. Item nomina 

filiorum Israel Aaron super peetus suum memoriale eoram 

Domino portat in _eternum, quando pr_esul quisque fidelis 

nunquam eorum, quibus praelatus est, euram intermittit 

habere ; sed vitam jugiter illorum exhortando, inerepando, 

et consolando, ipse confortare, et confortandum tutandumclue 

Domino crebris in orationibus eommendare satagit. 

Pones autem in rationali judicii doctrinam et veritatem, 

_c.] Ideo doetrina et veritas in rationafi judieii sive literis 

impressa, seu nominis tantum sacramento erant imposita, 

ut pontifex eadem veste indutus, meminisset se studfis 

doctrln_e et veritatis inquirendis, non autem curandis 

rimandisque seeularibus negotiis per aceeptum sacerdotium 

fuisse conseeratum ; ut quod exterius typicum in 

veste prvefulgebat, intus in corde veraciter expressum 

coruscaret. Item doctrina et veritas erant in rationali 

posits% ut aperte figuraretur; quia vestis illa non solum 

legalem induebant pontificem, sed et evangelium pr_enuntiabat, 

vel ipsum videlicet Dominum, de quo scripture 

est: Quia lex per Moysen data est, gratla autem et veritas 

per Jesum Christum facts est. Vel certe apostolos ejus, 

immo omnes ejusdem grati_e et veritatis pr_econes. 

JEtgeslabat judicium filiorum I_rael in peclore suo, _;c.]


Saeerdos judicium filiorum Israel in pectore suo in eonspectu 

Domini gestat, cure subditorum causas pro sola 

intemi judicis intentione discutit, ut nihil se eis humanitatis 

admisceat, in eo quod divina positus vice dispensat. 

CAP. vI. Facies et tunicam superhumeralis totam hyacintIdnam.] 

Tunicam dieit superhumeralis, cujlm pars non 

minima superhumerali tegebatur, ad distinctionem tuniem, 

qu_e erat interior, linem ; quarum pariter meminit superius, 

dicens, Hvee autem erunt vestimenta qtue facient ; 

rationale et superhumerale, tunicam et ]ineam strictam. 

Interior autem erat linea, sive byssina, quod lini esse 

genus nobilissimum constat. Exterior vero tunica tota 

hyacinthina, nihil omnino coloris alterius admittens. Cujus 

speciem uniformi vita manifeste saeerdotalis, qualis esse 

debeat, doeetur: hoc est supernis solum desideriis incessanter 

intenta, et conversationem juxta apostolum habens 

in c(elis, ae sui Salvatoris inde desideranter expeetans adventure. 

Qu_e videlicet tuniea, sieur et byssina, ad pedes 

usque pertingebat ; made utraque Grveee poderis dicta est, 

ut ostenderetur nil in sacerdotali vita infimum ac sordi- 

dun2 remanere, sed omne quod ageret, quasi mthereo colore 

speeiosissimum, universa membra ejus a capite usque ad 

pedes gratia virtutum eontecta esse debere. Item tunica 

talari saeerdos tota hyacinthina vestitur, at admoneatur 

opus e(eleste non inchoandum tantummodo, verum etiam 

usque in finem in eo esse perseverandum omnibus qui 

salvi esse voluerint. Tuniea namque hyaeinthina usque ad 

pedes vestiri, est bonis operibus usque ad finem vitro hujus 

insistere, prmcipiente ac promittente Domino : Esto fidelis 

usque ad mortem, et dabo ¢ibi coronam vitro. Et ita quia 

solummodo ad perfectionem bonm aetionis infatigabiU proposito 

perveniemus, si halle fixa intentione supernm remunerationis 

incipimus, reete de eadem tunica subjungitur : 

In cujus medio supra erit capitium, _c.] Capitinm quippe 

tunic_e hyacinthinm firmissimam habet oram, et ex sese 

textam, ne facile rumpatur, cure primordinm bonm nostra_ 

actionis forti radice timoris divini subnixum, et contra 

omnes insidias hostis antiqui probatur esse munitum.


Talis namque ora, collum sacerdotis per gyrum vestit et 

ornat, quando rectori fidueiam loquendi subditis ac prmdieandi 

co_lestia maximam prmbet, hoc quod ipse non 

solum in procursu vita_ sum reete vlxerit, sed ipsum quoque 

exordium a reetitudine c_perit, juxta exemplum beatorum 

Samuelis, Hieremim, et Joannis prophetarum, qui ab 

ipsa infantia Spiritus Sancti gratia repleti, et in doetorum 

ordinem sunt segregatl. Vox siquidem in eoUo est, ideoque 

per collum reete loquendi usus exprimitur. Apte 

autem cure ora capitli per gyrum textills fieri pr_eciperetur, 

statim adjunctum est: Sicut fieri solet in extremis 

vestium partlbus. Sieut enim vestibus opera, ita extremis 

vestium partibus potest non ineonvenienter ipsa operum 

consummatio figurari. Vel eerte extrem_e vestium partes, 

ultimm sunt nostrm solieitudines, quibus sese quique fideles, 

cure vitam hanc finire coguntur, intentius solito ab 

omnium labe malorum expurgare eontendunt, cure metu 

et pavore procurantes, ne ante distrietum judlcem perducti, 

pro sordido vitiorum habitu expellantur, atque in 

tenebras prmeipitent mternas, quin potius appareant induti, 

sicut electi Dei sanctl et dilecti viscera misericordia_, 

benignitatem, humflitatem, modestiam, patientiam: super 

omnia autem haec caritatem, quod est vinculum perfectionis. 

Et ideo veraciter indumentum nuptiale, quod in 

convivio suo, id est in ecclesia sancta rex et judex noster 

invenire delectatur. Tunica ergo sacerdotis hyacinthina 

habet oram in capitio textilem, sicut in extremis vestinm 

partibus fieri solet ; cure doctor quisque egregius a tanta 

perfectione opus virtt_tum inciplt, ad quantam quilibet 

alius diutissime laborans, vix" aliquando pervenit: cure 

tanto timare famulatus omni hora, juxta sermonem prophetm 

solicitus ambulabat cum Domino Deo suo, quantum 

aliquis vel moriturus, et ad judicium Domini sui ultimum 

ingressurus, vix habere sutllcit. Verum quia tota perfecrio 

sacerdotis in operibus et doctrina veritatis consistit_ 

juxta hoc quod beatus Lucas descripto evangelio dicit, 

fecisse se sermonem de his qum co,pit Jesus facere et 

docere ; recte subjungitur,


Deorsum vero ad pedes ejusdem tunic_ per clreuitum, 3yc.] 

Deorsum namque ad pedes tunica_ fiunt, quasi mala punica 

%ttintinnabula per gyrum, quando ad tantam excellentiam 

devotee Deo conversationis sacerdos pervenerit, ut nil in 

illo aliud quam splendor et gratis, flosque, ut its dixerim, 

varius bonorum operum videatur: nil ab illo aliud eum 

os aperuerit, quam suavissimus horum sonus audiatur. 

Quia enim in malo punieo multa interius grana, uno foris 

cortice teguntur, reete per mala puniea multifaria virtutum 

operatio, uno earitatis munimine undique versum tecta 

designatur. Fit autem eadem malorum punieorum effigies 

ex hyaeintho et purpura, et coceo bis tineto, et, ut in 

sequentibus invenitur, etiam ex bysso retorts; quibus 

quatuor eoloribus, qu_e virtutem varietas intimetur, smpius 

inculcatum est. His veto in medio tintinnabula permiseentur, 

eum neque opus saeerdotis unquam a sonitu verbi, 

quod loquitur, discrepat; neque a reetitudine operis territus 

adversis, lingum sonitus dissentit. Unde pulchre 

additur : 

Ira ut tintinnabulum aliud sit aureum, 3;c.] Aurea quippe 

tintinnabula hyacinthln_e pontificis tunic_e inseruntur, et 

omni ex parte cireumdantur, cum omnis sermo ejus elaritatem 

supernee lucis resonat, et idem sonitus, velut hyacinthin_e 

tunie_e firme infixus, operum quoque ipsius sublimitate 

audientium mcntibus commendatur. Fiuntque 

bins mala circum singula tintinnabula, et eircum singula 

mala bina tintinnabula, cum et omnia, qum loquitur, bonis 

eonfirmantur aetibus, atque in auditorum arctius eorde 

figuntur, et universa qu_e agit, quam sint rationabilia, 

discreto sermonis sonitu produntur. Bene autem sequitur 

: 

Et vestietur ea Aaron in o_cium ministerii, ut audiatur 

sonitus, dyc.] Sacerdos namque ingredJens vel egrediens 

moritur, si de eo sonitus non audiatur ; quia iram contra 

se occulti judicis exigit, si sine prmdieationis sonitu ineetilt. 

Quod si Josephi verbis intendere voluerimus, quibus 

dicit, mala in tunica pontificis septuaginta duo fuisse, et 

ejusdem numeri tintinnabula, congruit hoc figuris myste- 

VOL. VII, Z


r_rum ; ut sieut in humero ac pectore apostolicum ferre 

numerum jussus est, ita etiam discipulorum septuagintaduorum 

circa pedes numerum adsignatum haberet. Constat 

enim, quod sicut duodenarlus apostolorum numerus 

episcopalis gradum dignitatis inchoavit, sic diseipuli septuagintaduo, 

quiet ipsi ad prmdicandum verbum sunt 

missi a Domino, gradum saccrdotii minoris, qui nunc 

presbyteratus vocatur, sua electione signarunt. Unde ct 

illorum humerus in ultima parte sacerdotalis habitus, ille 

in prima figuratus est. Decebat enim, ut qui majores 

gradu in corpore summi sacerdotis, hoc est in ecclesia 

Christi, erant futuri, sublimiorem in habitu typici pontificis 

locum typice haberent. Verum si quis ipsos etiam 

numeros utriusquc ordinis mystice vult interpretari, duodecim 

gemmas Aaron in pectore praefercbat, ut significaret 

tempus instare filturum, quo tides Sanctm Trinitatis in 

omnibus quadrati orbis partibus generi humano pra_dicaretur 

; vel certe, sicut et supra docuimus, duodecim gemmas, 

id est, ter quaternas gestabat, ut omnes admoneret 

doctores opera justiti_e, qua_ quatuor virtutibus principaliter 

comprehenduntur, simul cure fide verltatis, qum in Trinitate 

est_ et ipsos habere semper, et suis commendare discipubs. 

Portabat et septuaginta duo tintinnabula aurea, 

cum totidem malls punicis, ut ostenderet mystice, quod 

eadem tides et opcratio justitim universum csset mundum 

ab errorum tenebris ad veram lucern perductura. Tres 

namque dies ac noctes habent horas septuagintaduas. Et 

quia sol iste visibilis_ omnes mundi partes in septuaginta 

duabus horis supra infraque lustrando tribus vicibus circuit; 

apte hic numerus tintinnabulorum et malorum 

diversi coloris, tunicm pontificis inditus est, ad docendum 

figurate, quod Sol justiti_e Christus orbcm esset illuminaturus 

universum, eique donum praebiturus, et vcrze fidei, 

quae est in agnitione et confessione Sanctm Trinitatis, et 

bonm operationis, qum in variarum flore est ac splendore 

virtutum. Possumus sane in duodenario numero 

gemmarum rationalis etiam hoc intelligere figuraliter expressure, 

quod idem Sol justitim cuncta nostra tempora,


cunctas orbis nostri plagas sua esset luce repleturus ; in 

exemplum softs mundani, qui per menses duodecim signiferum 

lustrare circulum, et totum ambire mundum consuevit. 

Nam et hoc quod quatuor ordines in rationali 

ternos habebant lapides, congruit anni vertentis ordini, 

qui per ternos menses in quatuor tempora distinguitur. 

Annum autem in scripturis vocari totum hoe salutis nostr_ 

tempus, quo pro aeterna retributione certamus, testatur 

ipse Salvator, qui, juxta sermonem Esaize, missus est praedieare 

annum Domini aeceptum, et diem retributionis ; 

cum de eodem anno et Psalmista canit, dicens, Benedices 

coronze anni benignitatis tu_e. Quibus enim in przesenti 

dedit benignitatem rectze fidei et operationis, dabit in die 

retributionis coronam perpetuae benedietionis. 

CAP. vrI. Facies et laminam de auto purissirao, _c.] 

Lamina vero aurea in fronte pontifieis, in qua sanctum 

Domino, sire sanctum Domini, ut in sequentibus appellatur, 

sculpture est, saeratius eaeteris erat indumentis illius. 

Et merito quia sieut divina potentia eunetis qu_e ereavit 

supereminet, ita oportebat, ut nomen ejus c_eterum pontificis 

habitum ornatumque transeendens, altius pra_emineret, 

et velut cuncta sanetificans eximlam in ejus fronte 

sedem teneret. Significat autem ipsam professionis nostr_e 

fiduciam, quam in fronte portamus, dieentes singuli 

cum apostolo: Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce 

Domini nostri Jesu Christi. Et recte hoc unum in toto 

pontificis habitu de auro est solo factum, ut munditiam 

cordis sire corporis, in qua mysteria redemptionis nostrm 

recondere vel gesture debeamus, ostenderet. Vel eerte auro 

inscriptum in fronte sacerdos sanctum Domini gestat, ut 

insinuet mystice, quod ira passionem Domini et Salvatoris 

nostri, per quam redempti sumus, venerari, et ampleeti 

debemus, ut claritatem in illo divinae majestatis, per quam 

creati sumus, pariter coufitendum esse noverimus : ira 

mortem assumptae ab iUo humanitatis confiteri, ut eandem 

mox humanitatem in aeternam de morte gloriam resurrexisse 

fateamur. Sanctum autem Domini, quod in lamina 

sculpi jubetur, nomen ejus sanctum et venerabile signifiz2

3_0 DE TABERNACULO_ ETC, 

cat; quod apud Hebrmos quatuor literis vocallbus scribi 

solet, hoc est _l_, cujus interpretatio lingua eorum ineffabile 

sonat, non quia dici non potest_ sed quia finiri sensu 

et inte]lectu creaturm nul|ius potest. Et quia nihil de eo 

satis digne diei potest_ ideo ineffabilis rectissime voeatur, 

juxta illud apostoli: Et pax Dei, qum exsuperat omnem 

sensum, eustodiat corda vestra. Et Psalmista, Magnus, 

inquit, Dominus, et laudabilis nimis, et magnitudinis ejus 

non est finis. Et bene quatuor literis idem nomen Domini 

in fronte pontifieis erat scriptum ; propter videlicet significantiam 

totidem partium Dominiea_ erucis, quam in 

fronte portaturi eramus, hoe est supremam, dextram, lzevam, 

et infimam. Item sanctum Domini auro seulptum in 

fronte portamus, quando expurgati a sordibus vitiorum, 

qum ex primo parente habuimus, imaginem et similitudinem 

nostri Conditoris, ad quam ereati sumus, in nobis 

recipimus ; ethanc nos recepisse non in secreto celamus, 

sed cunctis palam faetis, et voee promulgamus, juxta illud 

apostoli : Sicut portavimus imaginem terreni, portemus et 

imaginem coelestis. Quod loquens ad Co]ossenses apertius 

explicat, dicens: Nunc autem deponite et vos omnem 

iram, indignationem, malitiam, blasphemiam, turpem sermonem 

de ore vestro, nolite mentiri invieem, exspoliantes 

veterem hominem eum aetibus ejus, et induite vos novum, 

eum qui renovatur in agnitionem secundum imaginem 

ejus qui ereavit eum. De quo videlicet sancto Domini et 

Joannes in Apocalypsi scribit: ¥idi, inquiens, Agnum 

stantem supra montem Sion, et eum eo eentum quadragintaquatuor 

millia habentes nomen ejus, et nomen Patris 

ejus scriptum in frontibus suis. Qui rursus claritatem 

supernm patrim deseribens, ait: _t _xles Dei et Agni in 

ilia erunt, et servi ejus servient illi, et videbunt faciem 

ejus, et nomen ejus in frontibus eorum. Cure ergo idem 

nomen sacratissimae venerationis omnes Agnum sequentes, 

hoc est universi fideles, in ipsa sum professionis fronte 

debeant habere ; quanto magis necesse est eos qui, aecepto 

saeerdotio ae magisterio spirituali, ducatum gregis Dominici 

sortiti sunt, exemplum virtutis omnibus in seipso

LIBER TERTIUS. 34I 

ostendere? Ligatur autem lamina, quae sanctum Domini 

continet, vitta hyacinthina cum tiara pontificis ; cure spe 

ccelestium bonorum, quam hyacinthus significat, in fide 

confortamur, et eo arctius vel sacramenta nostrm redemptionis_ 

vel imaginem ac similitudinem nostri Conditoris ac 

Redemptoris intemeratam servare eontendimus, quo nuUum 

esse aliud salutis iter cognovimus. De figura tiar_e in 

sequentibus suo loco dicetur. Verum_ quia sacerdos tantoe 

industrim, talis esse debet meriti apud Deum, qui peccata 

populi sua exhortatione, increpatione, admonitione corrigere 

et castigare, suisque valeat precibus abluere, recte 

subjungitur : 

Portabitque Aaron iniquitates eorum, _fc.] Portat namque 

pontifex iniquitates subditorum, id est, exportat et aufert, 

cum aut cos docendo pmnitentiam commissorum provocat, 

aut pro p0enitentibus supplicando gratiam ejus justi judicis 

conciliar. Facit autem hoc in muneribus et donariis, qu_e 

ipsi obtulerunt Domino, et sanctificaverunt, cum pro bonis 

operibus fructibus dignis pcenitenti_e, id est, eleemosynis, 

cmterisque operibus justitim, qu0e fecerint, pcenitentes a 

reatu scelerum, qum quondam patraverunt, absolvit. H_ec 

quidem ita gerenda institutio divina, et in habitu pontificis 

mystiee figuravit, et in verbis sacri eloquii manifeste 

docuit. Sed longe aliter, proh dolor! quidam pr_esulum 

faciunt, qui et donaria sive munera accipere, immo exigere 

volunt a populo, et nil pro iniquitatibus ejus, ut exporo 

tentur et castigentur, veniamque accipiant, curant laborare, 

cure ob hoc solum dona temporalia sumere debeant a subditis, 

quod cos mterna bona pr_edicando ab errore correxerint, 

atque ad viam veritatis deduxerint_ ad imitationem 

primorum sanctm ecclesi_e doctorum, qui illis a quibus 

temporalia percipiebant subsidia, confidenter aiebant: Si 

nos vobis spiritualia seminavimus, magnum est si vestra 

carnalia metamus ? Verum quia prmsul quisque sire minister 

verbi, ita solum pro subditis efficaciter laborare, sire 

prmdicando verbum, seu Domino supplicando potest, si 

animus ipsius semper divini nominis sit memoria pr_editus_ 

apte subjungitur :

3_ DE TA.BERNACULO, ETC. 

Erit autem lamina semper in fronte ejus, _;c.] Si enim 

lamina nomine Domini seripta semper fuerit in fronte 

Aaron, plaeabitur filiis Israel Dominus; quia cure doctor 

ipse fideliter se divino servitio puraque mente subdiderit, 

mox etiam subditi exemplis illius, ae monitis aeeensi, et 

ipsi reete vivere, gratiamque interni aspeetoris promereri 

satagunt. 

CAP. VIii. Slringesque bysso tunicam.] Hme est tunica 

interior, quam supra lineam strictam nuncupat. Quare 

autem linea strlcta sit dicta, vel bysso stringi prmeipiatur, 

jam superius expositum est, et nunc adjiciendum; quia 

solent milites habere lineas, quas camisias vocant, sic 

aptas membris, et strictas corporibus, ut expediti sint, vel 

ad cursum, vel ad pr_elium dirigendo jacula, tenendo clypeo, 

ense librando, et quocunque necessitas traxerit ; qualem et 

Joab habuisse legitur, quando Amasam interfecit, stricta 

scilicet ad mensuram habitus sui. Ergo et sacerdotes 

parati in ministerium Dei utuntur hac tunica, ut habentes 

pulchritudinem vestimentorum, nudorum celeritate discurrant. 

Hmo tunica, quia sicut hyacinthina ad pedes usque 

pertingebat, et ipsa Greece podeHs, id est, talaris, vocata 

est, cujus significatio mystica in promptu est: cure enim 

constet, lino vel bysso continentiam et eastitatem significari 

corporis nostri, juxta quod s_epius supra explicatum 

est, strictam habent lineam, sire tunicam de bysso sacerdotes, 

cum propositum continentim nequaquam enerviter 

et fluxa mente custodiunt. Sed tanta prorsus instantia, ut 

nil belli concupiscibilis caro contra spiritum, aut contra 

carnem gerat spiritus. Lineam habent strictam_ cum concupiscente 

ac deficiente omnimode anima, in atria Domini 

cot iUorum pariter et caro socia germanitate exultant 

in Deum vivum. Hmc autem linea non solum stricta, 

verum etiam poderis est, videlicet ad pedes usque descendens, 

cure continentia non unicuilibet membro violenter 

imposita, sed in toto est corpore delectabiliter consummata. 

Hvec etenim linea, manus ac brachia debet strin- 

gere sacerdotis, ne quid nisi utile faciant ; pectus, ne quid 

inane cogitet i ventrem, ne delicias ultra modum appe-

LIBER TERTIUS. _4_ 

tendo, Deum se gulosis facere pr_sumat; subjeeta etiam 

ventri membra, ne lasciviendo totam sacerdotalis habitus 

pulchrltudinem corrumpant ; genua, ne ab orationis instantia 

torpeant ; tibias et pedes, ne ad malum currant. Induatur 

ergo sacerdos primo linea stricta, ut et corpus ab 

iniquis operibus, et a pmvis mentem cogitationibus compescat. 

Aceipiat deinde hyacinthinam, ut post distrietionem 

continentim salutaris, veque corpus et animum 

spiritualium virtutum habitu venustet. Verum quia sensus 

quinque sunt corporis, visus, gustus, olfactus, auditus, 

et tactus ; quorum primi quatuor proprie capitis, ultimus 

toti est corpori communis; tunica hwc, quam diximus 

utraque proprie, continentiam tactus, et justitiam designat. 

Consequenter vero et aliorum quatuor sensuum, quam 

sit vel curanda innocentia, vel sanctificatio conquirenda, 

figurato pontificis habitu monstratur, cure dicitur : 

Et tiaram byssinam facies.] Tiara namque, qum et 

cidaris, et mitra vocabatur, caput tegebat et ornabat pontificis; 

ut hoc indumento admoneretur, omnes capitis 

sensus Deo consecratos habere, ne vel oculi ejus viderent 

vanitatem, vel aures libentius audiendo opprobrium acciperent 

adversus proximum suum, vel os abundaret malitia, 

et lingua concinnarct dolum ; sive etiam cor crapula et 

ebrietate gravaretur, vel olfactus aspersum myrrha, et 

aloe, et cinnamomo lecture meretricis amplecterctur. Quin 

potius oculi ejus viderent mquitatem, aures inclinarentur 

ad audienda verba prudenti_e, dulcia essent faucibus ejus 

eloquia Domini super reel et favum, donec superesset 

halitus in eo, non loqueretur iniquitatem, nec ab innocentia 

sua recederet. Curandum et de quinto sensu, qui 

toti est corpori communis, ut fiat illud propheticum: 

Recedite, recedite, exite inde, poUutum nolite tangere. 

Et sieut admonet apostolus: Mundemus nos ab omni 

inquinamento carnis et spiritus, perficientes sanctificationem 

in timore Dei. Qualiter autem tiara haec fuerit 

facta, Josephus docet, dicens : Super caput autem gestat 

pileum in modum parvuli calami aut cassidis, quod extenditur 

supra summitatem capitis, et modice verticis medieta-

8_._ Dig TABERNACULO_ ETC. 

tern excedit ; et tale est, ut videatur ex lini textura coni_ctum, 

habens vittas qum convolutm smpius connectuntur, 

nec facile dilabatur. Qui videlicet Josephus huic pileo 

superadditum esse narrat aliud majus velamen, quod totam 

capitis superfieiem celaret : aptatum perfecte, ne laborante 

saccrdote circa sacrifieia corruat ; quod tamen cujus esset 

coloris non ostendlt. Et hmc quidem de minoris sacerdotis 

pileo. De pontificis veto tiara hoc modo testatur : 

Pileum autem priori similiter operatum habet pontifex, 

sicut reliqui sacerdotes, et allure consutum ex hyacintho 

variatum. Circumdatur autem ei et aurea corona, tribus 

vicibus faeta, supra quam surgit in media fronte, quasi 

caliculus quidam aureus, slmilis herbm, qu_e apud nos 

Acharo nuncupatur, quam Grmci Hyoscyamon dicunt. Et 

paulo post descripta mirabili varietate subintulit, dicens: 

Habet autem florcs similes plantaglni, et per circuitum 

tota corona his floribus est cmlata, ab oecipitio usque ad 

utrumque tempus ; in fronte vero hoc quidem non habet, 

sed lamina est aurea, qum sacris literis Dei nomen habet 

inscriptum. Hmc quidem de secundo velamine et coronis 

pontificum aureis scriptura sancta tacere videtur. Coronarum 

vero breviter fecit in sequentibus mentionem, dicens 

: Fecerunt et tunicas opcrc textili Aaron et filii ejus, 

et mitras cure coronulis suis ex bysso. Sed de qua materia 

factm essent, non dixit. Cure enim dicat, Et mitras 

cum coronulis suis ex bysso; poterat intelligi utrasque 

ex bysso factas esse, si non Josephus coronas esse aureas 

designaret, qui stante adhuc templo, et legali observantia 

celebrata, cum esset de genere sacerdotali, facillime potuit 

modum omnem sacerdotalis indumcnti, non tamen le- 

gendo, sed et vidcndo cognoscerc. Verum sive byssin_e 

seu fuerint aurem coronulm, cure constet eas factas esse 

cure mitris, dicamus breviter de figura. Mitras cure coronulis 

habent sacerdotes ex bysso, qui sic visum, auditum, 

gustum, olfactum, et tactum suum in venustate castimonim 

custodiunt, ut pro eadem custodia se coronam vitro, quam 

repromisit Deus diligentibus se, acciperc sperent. Nam 

qui sic continentim vel bonis operibus studet, ut pro his


reterna przemia retributionis qumrere negligat, mitram quidem 

byssinam habere videtur in capite, sed coronulas non 

habet ; quia videlicet imaginem virtutis coram hominibus 

praefert, sed mercedem virtutis cum Domino non invenit. 

Sive ergo coronul_e fuerint aureae, claritatem perpetuae 

lucis significant ; sive fuerint byssinae, ipsam nostri corporis 

immortalitatem, quae perennis futura est, figurate 

denuntiant. Et recte sacerdos cure stolis byssinis coronas 

superadditas gestat, ut et in continentia ipse sua jugiter 

_eterna przemia meditetur, et in sanctificatione continentiae 

vel bonze operationis simul eadem gaudia supern_e beatitudinis 

audientibus promittat ; ne si absque spe retributionis 

pondus imponat laboris, jugum Christi suave, atque onus 

leve asperum suis auditoribus reddat, et durum. Cure 

vero Dominus tiaram faciendam praeciperet, addidit : 

Et baltheum opere plumarii.] De cujus videlicet faeta 

balthei manifestius in posterioribus scriptum est. Cingulum 

vero fecerunt de bysso retorta, hyacintho, purpura, 

ac vermiculo bis tincto, opere plumario. Hoc cingulum, 

ut Hieronymus ex Josepho scribit, in similitudinem pellis 

colubri, quam exult in senectute, sic in rotundo textum 

est, ut marsupium longius putes. Texture autem sub tegmine 

cocci, purpurae, hyacinthi, et stamine byssin% ob 

decorem et fortitudinem, atque ira polymita arte distincturn, 

ut diversos flores et gemmas non artificis manu contextas, 

sed additas arbitreris. Habcbatque latitudincm 

quatuor digitorum, quo cingulo proprie pontifex utebatur, 

ct eo tunica hyacinthina, simul et superhumcrale stringebatur. 

Nam in sequentibus aperte de conjunctione superhumeralis 

et rationalis dictum cst: Hmc et ante et re- 

fro ita conveniebant sibi, ut superhumerale et rationale 

mutuo necterentur, stricta ad balthcum et annulis fortius 

copulata; quos jungebat vitta hyacinthina, ne laxe fluerent, 

eta se invicem moverentur. Nulli autem dubium, 

quirt baltheus sive cingulum, cui superhumerale adstringebatur, 

tunicam hyacinthinam, qum et superhumeralis 

tunica vocabatur, cingebat ; cuncta etenim qme hucusque 

dicta sunt, ad pontificis habitum pertinent. Dehinc con-

34_ DE TABERNACULO, ETC, 

sequenter filiorum ejus simul balthei et c_etera indumenta 

exponuntur, cure dieitur : 

Porro filiis Aaron tunicas lineas parabis el baltheos, $;e.] 

Neque de baltheis eorum, utrum et ipsi opere plumarii, 

an unius eoloris fieri debuerint, aliquid deeernitur. Dieendum 

igitur primo de baltheo pontifieis, qui de quatuor 

coloribus ilfis nobifissimis ae Deo dignis faetus est; quia 

apte talem haberet pontifex, quem singulari virtutum decore 

semper oportebat aecingi. Apte pontifex variante 

flore eolorum fulgentium aecinctus incedebat, quia sieut 

alius quilibet neeesse est industria eontinentiae prmeingatur, 

ne taro repugnans spMtui internam mentis paeem 

aliquando conturbet ; ita pontifex ae doctor tidelium, edornito 

jam omni eoneupiscibifi motu animi sive eorporis, 

ipsa virtutum gloria debet cireumdari, ut juxta exemplum 

tioris illius qui egressus est de radice Jesse, id Domini 

Salvatoris sit justitia, cingulum lumborum ejus, et tides 

cinetorium renum ejus. Tunie_e autem linese, et balthei 

ac tiarae, qua_ filiis Aaron in gloriam et deeorem fieri prmeepta 

sunt, quid nobis interni deeoris et glori_e eommendent, 

facillime ex his qum superlus exposita sunt, inteUigi 

valet. Tunieas namque habent saeerdotes lineas, eum 

totum corpus suum candori eastitatis dedieant. Baltheis 

tunieas eingunt, eum eandem eastimoniam vigilanti mentis 

custodia eireumspiciunt, ne conseientia illius desidiosiores 

erga bonorum operum exereitia remaneant, ne per jaetantiara 

eastimoniae, ipsius etiam castimonim meritum perdant. 

Qui enim tunica talari indutus absque cingulo incedit, 

deituit tuniea, ac relicto eorpore ventis et frigoribus intrandi 

spatium tribuit ; quirt et przepeditis gressibus ineedentil 

usum retardat ; vel etiam calcantibus se causa efllcitur 

rulnze. Sic nimirum castimonia earnis saepe nontiullis 

castimoniam cordis adimit, cure tanto segnius bonis insistere 

operibus curant, quanto minus perspiciunt, quia nil 

eastimoniae custodia absque aliorum augmento bonorum 

valeat, quze tamen, adjunctis bonis aetibus, magnam habenti 

gloriam eonquirit. Denique virginibus stultis nil 

castitas profuit carnis, quibus veniente sponso lumen defuit

LmFm TERTIVS. 347 

internm puritatis. Accingantur ergo filii Aaron tunlcis 

lineis, ut eastitatem habeant. Sacerdotes accingantur 

baltheis, ne ista castitas sit remissa et negligens ; ne vento 

elationis animum perflandi aditum prmbeat, ne crescente 

iniquitate, refrlgeseere faciat earitatem ipsorum, ne bonorum 

gressus operum jaetantia sum prmsumptionis impediat, 

ne prmpedito virtutum cursu, ipsa etiam terrestris 

concupiscentlm sordibus polluta vilescat, et ad ultimum 

auctorem suum ad ruinam superbiendo impellat. Accincti 

autem sacerdotes aeeipiant et tiaras in capitibus, ut post 

vigilantem et cireumspectam corporem castitatls custodiam, 

ipsius etiam visus, auditus, gustus, et olfaetus Deo digna, 

et custodia teneatur et cura. 

CAp. IX. Vestiesque his omnibus-4aron fratrem luum, Sye.] 

Omnibus quidem his vestiendus erat Aaron et fflii ejus ; 

sed ea distinctione, ut ipse quidem omnibus his uteretur, 

filii autcm ultimis tribus, qu_e illorum proprie nomini 

aseripta sunt, cure dieitur: Porto filiis Aaron tunicas 

lineas parabis, et balthcos ac tiaras in gloriam et deeorem. 

Quod vero sequitur : 

Facies et feminalia linea, byc.] Ad utrosque simul, et 

Aaron scilicet ct filios ejus, sicut etiam ipsa verba manifeste 

probant, pertinet ; sicque fit, ut Aaron ipse eunctis 

qum commemorantur octo vestibus induatur, feminalibus 

videlicet llneis, tunica linea, hyacinthina superhumerali, 

rationali, baltheo, tiara, petalo aureo. Filii vero ejus quatuor 

tantum ex his, id est, feminalibus, linea stricta, cingulo 

et tiara utantur. Verum, quia de c_etcris supra tractatum 

est, feminalia hmc qum ad operiendam carnis turpitudinem 

fieri mandantur, iUam eastimonim portionem, qum 

ab appetitu eopulee conjugalis cohibet, proprie designant, 

sine qua nemo vel sacerdotium suscipere, vcl ad altaris 

potest ministerium consecrari, id est, si non aut virgo perman.serit, 

aut contracta uxorim conjunctionis f_edera solverit. 

Quod videlicet genus virtutis nulli per legem I)ei 

necessario imperatum, sed voluntaria est devotione Domino 

offerendum, dicente ipso de hoc : Non omnes eapiunt vetbum 

istud. Ad quam tamen benigna mox exhortatione

348 DE TABERNACULO) ETC. 

eos, qui possint, invitat dlcens : Qui potest capere, capiat. 

Et paulo post eisdem qui vel uxorem, vel alios cognatos, 

et imp]icamenta mundi hujus propter ipsum reliquerint, 

centuplum promittit in hac vita pr_emium, et in seculo 

futuro vitam _eternam. Unde certe gratia dlstinctionis 

non Moyses hoc indumento vestiri Aaron et filios ejus 

jubetur, sicut de prioribus dicitur : Vestiesque his omnibus 

Aaron fratrem tuum, et filios ejus cure eo. Sed facies, 

inquit, feminalia linea, ut operiant carnem turpitudinis 

suw. Ipsi, inquit, operiant carnem turpitudinis sure, tu 

feminalia pontifici et filiis ejus facies, tu castitatls regulam 

docebis, tu abstinendum ab uxorio complexu eis, qui sacerdotio 

functuri sunt, intimabis. Nulli tamen violentum 

hujusmodi continenti_e jugum impones; sed quicumque 

sacerdotes fierl, ac ministerio servire altaris volunt, ipsi 

sua sponte uxorum servi esse deslstant. Quod ubi perfecerint, 

ct suscepto semel continenti_ proposito ministros 

se sanctuarii atque altaris fore consentiunt, aderit lex 

divina, quw velut c_terum illius habitum sacerdotibus 

congruum imponcns_ quomodo vivere re] docere debeant, 

abundanter instituat, congaudensque spontaneve ipsorum 

devotioni, dignum sacerdotio decus sapiently, patienti_e, 

mansuetudinis, misericordi_, zeli spiritualis, humilitatis, 

timoris Dominl, c_terorumque hujusmodi ornamentorum 

superaddat; alioquin iniquitatis rei moriuntur. Mortem 

namque certissimam incurrit anita,, si quis luxuriose 

vivens, sacerdotalem sibi usurpare gradum praesumit. Qui 

sensus subsequentibus quoque Domini verbis affirmatur, 

quibus post pauca subjungit : 

(Exod. xxix.) Cumque laveris pattern cure filiis suis aqua, 

_'c.] Nam neque hic aliquid de feminalibus a Moyse accipiendis 

przecipitur: unde liquido constat, quod se hoc 

genere vestimenti ipse prius Aaron ac filii ejus induerant, 

et sic ad manure Moysi lavandi, induendi, ungendi, et ponsecrandi 

intrabant. Ubi et hoe notandum, quod consecraturus 

eos Moyses, primo lavit aqua, et sic habitum illis 

sacri gradus imponit ; quia nimirum necesse est, ut qui ad 

officium al.taris promovendus est, majoribus se solito flu-

LIBER TERTIUS. _4_9 

entis lachrymarum sire compunctionis tempore dedicationis 

abluat, ut quo mundior ad gradum accipiendum 

accesserit, eo perfectius acceptum consummet. Posset 

autem in hoc lavacro baptisma sacri fontis intelligi, si qua 

esset eonsequentia: ut quis in sacerdotium electus, tunc 

primum aqua baptismatis in remissionem peccatorum ablueretur, 

et non talium ordinationi contradiceret apostolus, 

dicens : Non neophytum ordines, ne in superbiam elatus, 

in judicium incidat diaboli: indutus vero sacris vestibus 

pontifex, mox oleo unctionis perfunditur, ut per gratiam 

Spiritus Sancti consecratio perficiatur; non quod ea quae 

pr_emissa sunt indumenta virtutum absque gratia Dei possimus 

habere, sed quia majus necesse est auxilium gratize 

tribuatur a Domino, ubi quis vel majorem eonscenderit 

gradum, vel plurimorum fuerit regimini praelatus. Notanalum 

interea, quod cum in hoc libro Exodi, Aaron octo 

vestibus induendus asseratur, videtur in Levitico addita et 

nona, baltheus videlicet, quo linea fuerit tunica ante indutam 

hyacinthinam praecincta. Sic etenim scriptum est : 

Cumque lavisset eos, vestivit pontificem subucula linea, ac 

cingens eum baltheo, et induens tunica hyacinthina ; et 

desuper humerale imposuit, quod st6ngens cinffulo aptavit 

rationali. Sed quomodo hoc factum fuerit, patet manifeste 

ex eis quae explanata sunt, figura vestitus intellectualis. 

CAP. x. Verum quia de habitu sacerdotali, sequentes 

dicta patrum, breviter ista perstrinximus, notandum putavimus 

ex hoc quod quatuor illi colores eximii, de quibus 

factus est, totidem mundi elementis cong_ua comparatione 

aptantur. Byssus sive linum terrae, quod ex ea nascuntur; 

purpura aquis, quod ex marinis conchyliis tin_itur; 

hyacinthinus et coccus aeri et igni ob coloris similitudinem. 

Coccusque fuerit bis tinctus, eo quod ignis gemina 

sit virtute praeditus, lucendi videlicet et incendendi. 

Aiuntque Hebra_i, quia ideo pontifex omnium figuram 

elementorum in suo habitu gestaverit, quia non solum pro 

Israel, sed pro omni mundo immolans rogare debuerit. 

Quibus nos non incongrue forte addere valemus, quod in


unoquoque hominum figura omnium elementorum continetur: 

ignis in calore, aeris in halitu, aquarum in humore, 

terr_ in ipsa soliditate membrorum. Unde et a physiolo_s 

Greece homo microcosmos, id est, minor mundus 

voeatur. Quod et si aurum quid in eodem habitu juxta 

intelligentiam bane significet, quaeris, rationabilem in eo 

interioris hominis virtutem intellige. Unde et in eo proprie 

sanctum Domini scripture est; quia non nisi per 

• hane quisque ad cognitionem sui Conditoris ascendit. Hinc 

etenim apostolus dieit, in interiore homine habitare Christuna 

per fidem in cordibus nostris. Et ideo nobis scriptura 

pontificem veteris testamenti sic vestitum ostendit, ut 

sciat et nostri temporis pontifex pro toto se genere humano, 

maxime autem pro his qui cognoverunt veritatem, signumque 

fidei illius in fronte portant, intercedere debere, 

apostolo admonente ac dicente: Obsecro igitur primum 

omnium fieri obsecrationes, orationes, postulationes, gratiarum 

aetiones pro omnibus hominibus, pro regibus, et 

omnibus qui in sublimitate sunt. Quod si in pontifice, 

quem consecrat Moyses, Dominum Salvatorem iutelligimus, 

jure in habitu suo totius mundi figuram simul, et 

hominis habet. Ipse est enim, ut apostolus ait, Splendor 

glorize, et figura substantive Dei Patris, portansque omnia 

verbo virtutis suae. Ipse Agnus Dei, qui toUit peceata 

mundi: ipse saeerdos in zeternum, omm sanctitatis ornatu 

pr_eclarus, non quem natus in came per exercitium laboris 

aecipere meruit, sed quem in utero virginis incarnatus, 

perveniente gratia_ Spiritus Sancti, totum simul accepit. 

Cujus sacerdotii interpellationem pro nobis puleherrime 

commendans apostolus ait, Hic autem eo quod maneat in 

veternum, sempiternum habet sacerdotium: unde et salvare 

in perpetuum potest, accedens per semetipsum ad 

Deum, semper vivens, ad interpellandum pro eis. Cujus 

etiam veque indumenta et ornamenta virtutum commendans, 

adjunxit: Talis enim decebat, ut esset nobis pontifex, 

sanctus, innoeens, impoUutus, segregatus a peccatis, 

et excelsior c0elis factus. Qui vere habuit laminam in 

capite suo auream, in qu/t esset sanctum Domini sculp-

LIBER TERTIUS. 35] 

tum; quia venit in nomine Patris, dieens: Ego in Patre, 

et Pater in me est ; et, Qui videt me, videt et Patrem. Hactenus 

Aaron et filiorum ejus habitus quaffs esse debeat, 

ccelesti designatur oraeulo. Sequitur autem hinc etiam 

modus consecrationis, quo vel ipsos, vel tabernaculum 

cure omni supelleetili sua dedicari oporteat. 

Oblatis videlicet Domino vitulo, _yc.] Qu_e nimirum 

cuncta, sive operum devotionem bonorum, ac munditiam 

fidei, sive gratiam divinee illustrationis, sola consecrail per 

sacerdotes, figurate demonstrant. Quis etenim neseiat, immolationem 

ac sanguinem illorum animalium, mortem aspersionemque 

designate sanguinis Domini nostil, per quam 

et a peceatis absolvendi, et in bonis opeilbus sumus confirmandi? 

Panes quoque azymi quid mysteili Salvatoils 

contineant, docet apostolus dicens: Itaque epulemur non 

in fermento veteri, neque in fermento malitiae et nequiti_e, 

sed in azymis sinceiltatis et veiltatis. Conspersa sunt 

autem, sive lita oleo crustula et lagana; ut admoneremur, 

opera habere non solum a fermento malitiae et nequitia_ 

eastig"ata, sed et pinguedine earitatis divinis digna conspectibus. 

Vel certe crustulam oleo conspersam ad consecmtionem 

nostram Domino offeilmus, cure universa quve 

faeimus, per internam Sancti Spiiltus gratiam in cordis 

nostri devotione pinguescunt. Lagana oleo lita offeilmus, 

cure etiam foils hominibus spiritualia esse quae agimus, 

indubitanter in exemplum vivendi ostendimus. Quibus 

nimirum oblationibus consecratio nostra perficitur, dum 

per opera bona et cogitationes puras meiltum nobis sanctimonive 

Domino donante eonquiilmus. Expletis autem 

mandatis hujusce eonseerationis, Aaron et filiorum ejus, 

redit scilptura percipere etlam de faetura altaris incensi, 

in quo idem Aaron quotidianum adolere thymiama deberet. 

CAP. xI. (Exod. xxx.) Facies quo_w altare ad adolendum 

thymiama, _ye.] Si altare holocausti, de quo supra dictum 

est, generaliter vitam designat justorum, qui carnem suam 

quotidie crucifigere cure vitiis et coneupiscentiis, atque in 

hostiam viventem Domino offerre consuerunt; quid hoc 

altare ad adolendum thymiama factum, nisi specialem

85_ DE TABERNACULO, ETC. 

quorundam perfectorum vitam significat? Neque enlm 

£rustra in illo cames animallum incendebantur, in hoc 

adolebatur incensum; nisi quia in iilo figurabantur hi qui 

non secundum desideria carnis ambulant, sed quasi hwc 

Domino immolantes, omnes sui corporis sensus per ignem 

Sancti Spiritus ejus voluntati dedicant : in isto autem illo- 

_m typus exprimltur, qui majore mentis perfectione, extlnctls 

prorsus ac sopitis illeeebris omnibus carnis, sola 

Domino orationum vota offerunt: nil quidem de came, 

quod se impugner, nil de conseientia peccati unde conturbentur 

ae paveant, habentes, sed du|cium profuslone 

laehrymarum optantes venire, et apparere ante faciem Dei. 

Unde apte hoc altare intus in vicinla veil et are_, illud 

ante tabernaeulum foris positum est ; quia nimirum iUi in 

conspectu sanct_e eeclesim eunetis in exemplo virtutum 

pr_efulgent ; isti altioris ardore desideril, contemplationi 

futur_e beatltudlnis etlam corpore detenti non minimum 

propinquant. Apte illud _re, hoc vestiri auro pr_eelpitur: 

_s namque plus alils metallis sonorum ae dlu durabile est; 

aurum vero quantum sono succumbit, tantum splendore 

pr_stat _ramento. Unde eerte wneum a]tare, in quo 

carnes incendebantur, et sanguis fundebatur victimarum, 

illorum gestat typum, qui edomitis, et velut Deo immolatis 

voluptatibus carnis, perseveranter viam verltatls, quam 

semel inchoavere, peragunt, et hanc quoque proximis 

ineedendam erebro sermone pr_dieationis insonant. Porro 

aureum altare illis convenienter aptatur, qui ampliore gratia 

supern_e elarit_atis illustrantur; sed minus aliis qu_ in 

seereto de interna suavitate gustent, dlcendo aperiunt: 

minus eructare, proloquendo suffleiunt, quanta ipsi intus 

dulccdine in abdlto vultus Del reficiantur. Apte etiam 

altare thymiamatis quanto meta|li fulgore pr_eeellebat_ 

tanto mensura minus fuit ; quia quo sanetiores quique in 

ecclesia, eo sunt paueiores. Apte de eisdem lignis setim, 

qu_ alb_e spin_ similia esse, et ineorruptibilia diximus, 

utrumque altare fieri prwcipitur : quia nimirum una est 

fidei non fiet_e firmitas, qua omnium corda electorum pr_emuniri, 

atque ad suscipiendum ignem dilectionis, et offe-

L1BER TERTIUS, 353 

renda Deo virtutum libamina debent prmparari : quia omnibus 

generaliter pusillis cure majoribus loquitur apostolus, 

dicens, Mundemus nos ab omni inquinamento carnis et 

spiritus, perficientes sanctificationem in timore Dei: quod 

est aliis verbis dicere, Prmcidamus, et auferamus a nobis 

spineta vitiorum, et punctionum aculeos titiUantium, quos 

terra corporis nostri ex peccato primm prmvaricationis 

nobis germinarc consuevit, et quasi quadam bipenni sedulm 

castigationis incidentes excolamus strenue interiorem simu| 

et exteriorem hominem nostrum, qui dignus fiat, accepto 

Sancti Spiritus igne, hostiam virtutum in conspectu sui 

Conditoris offerre. Apte unus ac non dispar erat ignis, 

qui in hoc altari victimas, in illo thura incendebat ; quia 

nimirum unus est spiritus, qui cunctorum mentes fidelium 

variante donationum gratia vivificat. Quod autem altare 

incensi quadrangulum fuit, unum habens cubitum longitudinis, 

et alterum latitudinis, duos veto in latitudine, longitudo 

ad longanimitatem patientim, ut in expositione 

altaris holocausti dictum est, latitudo ad amplitudinem 

dilectionis, altitudo pertinet ad sublimitatem spei, per 

quam in laborum tolerantia temporalium, et hilaritate 

dilectlonis sincera mente gaudemus. Unius autem est 

cubiti et longitudo et latitudo altaris, quando summi 

quique, et perfecti in ecclesia viri, nullius alterius rei 

quam perpetum retributionis intuitu, et mala temporalia 

requanimiter ferunt, et qumcunque valent proximis, 

per caritatem bona impendunt. Item, quia caritas patiens 

est, benigna est. Patiens videlicet, ut illatam a proximo 

injuriam toleret: benigna, ut cujus adversa tolerat, illi 

etiam, cum opus habuerit, officia pietatis exhibeat. Recte 

altare thymiamatis in longitudine et in latitudine quadrangulum 

fieri jubetur ; ut insinuetur, quia perfectorum 

animus foederatis ad invicem virtutibus, quantum diligerc 

fratrem, tantum et ferre sufficit, et quantum per patientiara 

sustinerc potest molestiam ejus, tantum prmstare ei 

per dilectionem sum pietatis benevolentiam potest. Duos 

autem habet cubitos in altitudine, quia duplex sese prmmium 

in futura vita accepturos sperant electi, unum vide- 

VOL. VII, A a


llcet quietis animarum, cure corruptibile hoc et mortale 

corpus exuentes, c_leste regnum iutraverint; aliud, cure 

recepto eodem corpore incorrupto atque immortali, perfectius 

in pr_escntia sui Conditoris exultabunt, impleta promissione 

prophetica, qua_ dicit: In terra sua duplicia 

possidebunt, la_titia sempiterna erit eis. 

Cornua ex ipso procedent, _yc.] Coruua sa_pe in scripturis 

solent eminentiam designare fidei et virtutum : per quam 

obviantia nobis antiqui hostis certamina obtunderc ac 

superarc debemus, dicentes cure propheta Domino: In te 

inimicos nostros cornu ventilabimus. Qui mox de quo 

cornu dixisset, subdendo declaravit, dicens : Et in nomine 

tuo spernemus insurgentes in nos. Sicut econtra, nonnunquam 

beUa vitiorum, quae nos expugnare moliuntur, 

cornuum nomine solent indicari. Quod utrumque breviter 

complexus per prophetam Dominus dicebat: Et 

omnia peccatorum eornua confringam, et exaltabuntur 

cornua justi. Unde bene in lege cornuti tantum generis 

animalia munda esse, et populo Dei comestibilia decernuntur. 

Qu_e enim ruminant atque ungulam findunt 

animalia, ea etiam constat esse cornuta; ut ostendatur 

mystice, quod illi tantum ecclesiae Dei spirituali conjunctione 

possunt incorporari, qui fortitudine fidei ad beUa 

vitiorum existere probantur invieti. Procedunt autem 

cornua ex ipso altari thymiamatis, cure opera virtutum 

electi, non ad faeiem hominum specie tenus ostendunt, sed 

ex interua mentis radice, fixo atque immobili exercent 

affectu. At contra hypocritm, quasi coruibus aliunde 

mutuatis, habentes speciem pietatis, virtutem ejus negant. 

Quibus apte congruit ilia _Esopi fabula, qua refert cornicem 

involutis pavonis pennis exornatam, frustra de sua 

esse pulchritudine gloriatam, imo propemodum zelo exardeseente 

pavonum, omni pennarum virtute, et ipsa vita 

esse spoliatam. Vestitur altare auto purissimo, cure perfecti 

quique vera interna_ sapientive luce refulgent, cure 

in omnibus qu_e agunt, splendorem caritatis velut quotidiani 

gloriam habitus permonstrant, cure memoriam sibi 

perpetua_ claritatis semper inesse cunctis sese videntibus

LIBER TERTIU8. 355 

sire audientibus ostendunt, cure se ante omnia regnum 

Dei et justitiam ejus cogitare et qua_rere mauifestant. 

Et bene tam craticula altaris, quam parietes et cornua 

vestiri auro jubentur. Cmticula quippe intus in medio 

erat altar-is ad suscipienda nimirum thymiamata parata. 

Parietes vero foris parebant, coruua et ipsa foris parentia 

speciali fastigio altius eminebant. Deauratur autem craticula, 

cure in interiore homine nostro per fidem resplendet 

Christi gratia. Deaurantur parietes, cure eadem 

gratia Dominicve dilectionis per bona se exterins opera 

dilatat. Deaurantur et comua, cure ipsa fidueia fortitudinis 

justorum, qua adversarios veritatis, sive per patientiara 

fortiter ferre, seu per sapientiam prudenter refellere, 

vel corrigere diclieerunt, intemae lucis in omnibus fulgore " 

coruseat. Et quoniam tales jure dicere possunt, Bonum 

certamen certavi, cursum consummavi, fidem servavi, de 

reliquo reposita est mihi corona justitiae : recte subditur, 

Facies_e ei coronam aureolam per g_.lrum.] Corona etenim 

aureola per gyrum fit altari thymiamatis, cure sancti pro 

nobis qua_ se egisse meminerint, pra_mia pra._stolantur 

mterna. Et bene per gyrum altaris corona fit, ut omnia qua_ 

fecere, co_lesti mercede digna esse doceantur: neque allquid 

in talibus remanere, quod post absolutionem caruis, 

purgatorio debeat igne castigari. Item altare incensi coroham 

habet auream per gyrum etiam in eis, qui etsi minores 

sunt meritis, nec palam protestari audent, certain sibi 

boni certaminis ac servata_ fidei repositam esse mercedem, 

cuncta tamen qua_ agunt, intentione Deo placendi, et spe 

agunt percipiendm ejusdem superna_ mercedis. Sequitur 

: 

Et duos anaulos aureos sub corona, _c.] Possunt quidem 

in his annulis, quibus altare portabatur, juxta quod supra 

in altari holocausti, arca et mensa expositum est, quatuor 

evangeliorum libri non inconvenienter accipi, per quorum 

fidem ac doctrinam sancti portantur, atque a terrenis eogitationibus 

sublevati, per eremum hujus vita_ quotidianis 

bonorum operum profectibus c_lestem feruntur ad patriam. 

Verum quia ibi manifeste quatuor circuli fieri, duo vide- 

Aa2


licet in latere uno, et duo in altero prvecipiuntur, hic autem 

tacito numero quaternario duo annuli per singula latera 

fiunt: pro certo ibi apertius evangelistarum humerus 

claret, hic vero etiam aliud quiddam mysterii spiritualis, 

quod ad dileetionem Dei et proximi summe respieiat, 

inest. Per singula etenim latera annulis aureis cireumdatur 

altare ; quia cot eleetorum hine et inde Dei ae 

proximi dilectione confirmatur. Quve bene annulis comparatur, 

quia evacuata in fine prophetia, destructa scientia, 

cessantibus linguis, ipsa nunquam cessabit. Duo sunt 

autem annuli per singula latera ; quia utrumque earitatis 

mandatum gemina virtute distinguitur. Caritas quippe 

Dei per sineeritatem tidei ac vitee munditiam perticitur; 

" sine fide enim impossibile est placere Deo, et tides sine 

operibus mortua est. Quod utrumque uno versieulo propheta 

complectitur dicens : Justus autem in fide sua vivit; 

aperte insinuans; quod ita solum quisque ad vitam venturus 

est, si opera justitia_ cure fide veritatis habuerit, 

sic et dilectio fraterna in virtute gemina consistit, patienti_e 

scilicet et benignitatis, teste apostolo, qui ait: Quia 

caritas patiens est, benigna est. Unde et Dominus, Dimittite, 

inquit, et dimittetur vobis ; date, et dabitur vobis ; 

videlicet in dimittendo debita, patientiam docens ; in dando 

necessaria, gratiam benignitatis. In uno, ut proximorum 

incommoda fortiter feramus : in altero, ut eommoda proximis 

nostra gaudenter tribuamus. Duos ergo annulos per 

singula ]atera habet altare, cure biformi perfectione earitatis 

sancti, et in sui Conditoris honorem, et in curare 

atque obsequium aceinguntur proximi. Hisque annulis 

immittuntur vectes inaurati, ut altare portetur, cure tales 

parato mentis sinu excipiunt clarissima preecedentium 

dicta patrum, per quve magis magisque a terrenis suspensi 

ad amorem rapiantur eeternorum bonorum. Nam quod 

tales animo et merito ccelestibus appropinquent, sequentibus 

quoque verbis mystiee designatur, cure dicitur : 

Ponesque altare conlra velum, _;c.J Area namque, ut suo 

loco expositum est, Dominum Salvatorem demonstrat, 

velum quod ante aream pendebat, ipsum ecelum designat,


cujus edita Dominus victa morte penetravit ; ut, sicut 

apostolus ait, Appareat nunc vultui Dei pro nobis. Statque 

altare contra velum, quod ante arcam appensum est, 

cure omnis intentio justorum ad ingressum direeta est 

regni ccelestis. Stat coram propitiatorio, quo tegitur 

arca, cure visioni sui Conditoris puritate mentis appropiant, 

et clausi quamlibet corpore conversationem habent 

in ccelestibus. 

CAP. xlx. Et adolebit incensum super eo Aaron, 6yc.] 

Constat incensum slve thymiama vim orationis exprimere, 

dicente psalmista: Dirigatur oratio men, sicut ineensum 

in eonspeetu tuo. Et in Apoealypsi Joannis, habere 

vidit sanctos phialas aureas plenas odoramentorum. _uod 

eonfestim exponendo subjunxit : Qum sunt orationes sanctorum. 

Et quoniam Aaron, ut supra dictum est, et ipsum 

specialiter summum saeerdotem, videlicet Dominum Salvatorero, 

et nostri quoque ordinis saeerdotes designat ; adolebit 

Aaron in hoc altari incensum suave fragrans mane, 

cure vel Dominus ipse illustrata fidelium corda, novo 

gratiee sure jubare ad dulcedinem orationis instigat, vel 

partieipes saeerdotii fllius sedula exhortatione fideles ad 

depreeandam faciem sui Conditoris excitant. Incendit 

autem thymiama sacerdos non solum mane, sed et yespete. 

Mane etenim thymiama ineenditur, ut in principio 

omnis boni, quod inspirante Deo faeere disponimus, illius 

auxillum, quo perfieiamus, invocemus. Ad vesperum vero, 

ut cure bene e0epta eomplemus, illi a quo accepimus, 

pro his qum donavit gratiarum vota reddamus. Vel certe, 

quia mane et otto sole, clare omnia cireumquaque videmus; 

vespere autem superveniente, dubio visu caligamus. 

Ideoque lumine lueernm, ut videamus quee volumus, indigemus. 

Ilia Redemptoris nostri sacramenta, sive dicta, 

qum liquido etiam juxta .ordinem humanee rationis pro 

modulo nostro dignoseere suffieimus, jam quasi in die 

eonspieimus. In quibuscunque autem ratio humana deficit, 

sed sola nobis auetoritas scripturm sequenda est, illic 

velut in noete oculus nostri intellectus caligat. Sed lucerna 

verbi Dei pedes nostros, ne forte offendant, atque a via


veritatls exorbitent, adjuvat. Hinc etenim Petrus de sacramento 

Dominieve fidei loquens air: Et habemus firmiorem 

prophetieum sermonem, eui bene faeitis intendentes, quasi 

lucernm lueenti in caliginoso loeo, donee dies lucescat, et 

lucifer oriatur in cordibus vestris. Bene ergo dicitur: Et 

adolebit incensum super eo Aaron suave fragrans, mane 

quando componet lueernas, incendet illud, et quando collocat 

eas ad vesperum. Mane etenim Aaron incensum 

super altari adolet, cure Dominus corda fidelium in his 

qu_e jam intelligere valent arcanis veritatis, ad gratiam 

compunctionis inflammat. Incendet illud et ad vesperum, 

quando collocat lueernas, cum etiam ex eis qum necdum 

capere queunt, quoniam et hvee sancta, quantum divina 

esse non ambigunt, ad amorem eos cmlestium, ubi omnia 

secreta patefiunt, informat. Fragratque suave thymiama, 

cure subita compunetione divinitus tacti laehrymis solum 

ac precibus vacate dulce habent. Bene autem sequitur: 

Uret thymiama sempiternum coram Domino, _c.] Quia 

nimirum neeesse est, ut animus post orationem et fletus ad 

otiosa verba sire facta non divertat, sed in eodem se vigore 

devotionis, quem in oratione suscepit, etiam finita 

oratione custodiat ; juxta exemplum Annm, de qua orante 

dictum est: Vultusque ejus non sunt amplius in diversa 

mutati. 

Non offeretis guper co thymiama compositionis alterius.] 

In sequentibus hujus voluminis, e quibus aromatibus hoe 

thymiama componi debuerit, nominatim designatur : stacte 

videlicet et onyeha, galbano boni odoris et thure lucidissimo, 

qu_e cuncta ad signifieationem mternorum bonorum, 

qu_e principaliter a Domino queerenda sunt, constat pertinere. 

Non est ergo offerendum super altari aureo thymiama 

compositionis alterius, quam quod Dominus statuit; 

quia non aliud a Domino qumrere orantes quam quod ipse 

jussit, quodque se daturum promisit; non aliud de illo 

credere, quam quod ipse doeuit, debemus. 

Non est offerenda super eo victima, _c.] Hme etenim 

omnia ad altare exterius pertinent, qu_e incipientium et in 

profeetu adhuc positorum vitam designant. Tant_e ham-


que sublimitatis perfeetorum est vita justorum, ut nil in ea 

carnale, quod Domino mactare habeant, valeat inveniri. 

Et quidem libamina vini constat, nonnunquam magnam 

grati_e spiritualis designare virtutem, hoc est, sive poculum 

doetrin_e, seu calicem passionis, sire fervorem prveeipum 

dilectionis, sive ipsam Spiritus Saneti perceptionem, aut 

aliquid hujusmodi. Verum quotiescunque vinum libamihum 

cure carnibus offertur hostiarum, eorum profecto 

juxta tropologicam expositionem designat sanetimoniam, 

qui adhue aliquid de carnalibus coneupiscentiis, quod puritati 

spiritus adversetur, et quod igne Saneti Spiritus in ara 

eordis incendi debeat, habent. Perfeeti autem justi, qui 

dieere possunt: Defeeit cor meum, et caro mea, Deus 

cordis mei, et pars mea Deus in seeula ; quasi cessantibus 

victimarum libaminibus, qum ad eeneum altare exterius 

positum pertinent, sola intus in aureo altari aromata Domino 

desiderii coelestis offerunt; quia de remissione peceatorum 

jam seeuriores effeeti, pro dilato solummodo regni 

perennis introitu lugent, dulcibusque laehrymarum fluentis 

stratum suum per singulas noctes irrigant. De quo videlicet 

altari adhuc bene subditur: 

JEt deprecalritur Aaron super corr_ua ejus, _c.] Summus 

namque sacerdos noster semel in anno obtulit sanguinem 

suum pro peccato totius mundi. In illo videlicet anno, de 

quo dicit ipse per Esaiam : Quia venerit prmdicare annum 

Domini acceptum; hoc est, in toto hoc tempore, quo 

ecclesiam sibi copulare dignatus est. Semel etiam unicuique 

credentium lavacrum sacri fontis, in mysterium sui 

sanguinis, ad solvenda peccatorum vincula donavit, et pulchra 

omnimode figurarum distantia. Semel quidem per 

annum pontifex in sanguine oblationis super cornua altaris 

deprecari, quotidie autem thymiama suave fragrans super eo 

incendere pr_ecipitur ; quia Dominus et Salvator noster, 

qui quotidie fideles suos gratia internve compunctionis accendens 

renovat, semel eos hostia sui sangninis mortem 

superans redemit ipsi fideles, qui quotidiana peccata quotidianis 

abluere precibus ac lachrymis solent, semel in sacramentum 

passionis illius absolutos sea peccatis omnibus


esse gaudent. Deprecabitur autem super cornua a|taris, 

quia et ipse non solum inter homines conversatus pro 

hominibus oravit ; verum etiam nunc ad dexteram Patris 

in ccelestibus sedens, interpellat pro nobis, et in cordibus 

eleetorum per fidem inhabitans, dum eos ad deprecandum 

excitat, recte ipse deprecarinarratur. Deprecabitur autem 

' Aaron super cornua altaris, cum electos suos Patri Dominus, 

per memoriam earum quas fecere virtutum commendat. 

Denique quasi cornua tangens altaris aurei de devotione 

diseipulorum loquitur: Quos dedisti mihi de mundo, 

tui erant, et mihi eos dedisti, et sermonem tuum servaverunt. 

Nunc cognoverunt, quia omnia qu_e dedisti mihi, 

abs te sunt. Pro quibus etiam depreeans adjecit: Ego 

pro his rogo, non pro mundo, sed pro his quos dedisti 

mihi, quia tui sunt. Et quia propter merita et intercessiones 

sublimium virorum, plerumque nostr_ infirmitati Dominus 

miseretur, recte subjungitur : 

Et placabit super eo in generationitms vestris, _'c.] Placat 

quippe Aaron super altare incensi, quando propterjustitiam 

sanctorum, quos intercessores et patronos qu_erimus nobis, 

propitiatur Dominus. Denique obsesso ab hostibus Ezechia, 

et auxilium ejus invocanti, ait: Et eivitatem halle 

salvabo, et protegam earn propter me, et propter David 

servum meum. Sic et Moyses pro populo peeeante intercedens, 

patrum feeit memoriam, et quasi super cornua 

depreeans altaris, Dominum plaeare curabat: Quieseat, 

inquiens, ira tua, et esto plaeabilis super nequitiam populi 

tui. Recordare Abraham et Isaac et Israel, servorum 

tuorum, quibus jurasti per temetipsum dicens: Multiplieabo 

semen vestrum, sieur stellas c(_li. Possumus sane 

h_ec altaria etiam ita interpretarl, ut _eneum quidem, in 

quo carnes comburebantur et sanguis fundebatur hostiao 

rum, omnem hujus temporis ecclesiam accipiamus, in qua 

null/xs est absque peccato, etiam si unius diei fuerit vita 

cjus super terram. Nullus qui non ex peeeato pr_evarieationis 

Ad_e carnaliter natus, neeesse habeat in Christo 

renasei, et spiritus ejus igne mundari. Aureum vero 

altare, ipsum Dominum significet ; qui miro atque in-

LIBER TERTIUSo _61 

effabile ordine, ita carnem veram traxit ex Adam, ut a 

peccato carnis Ad_e veraciter esset immunis; quomodo 

altare qnidem utrumque ex unius ejusdemque generis 

lignis factum, sed non utrumque erat auro coopertum. 

Sed et in hoc altari nil carnale offerebatur, verum aromata 

tantum adolebantur ; qnia Dominus preees sire lachrymas 

effundens, non pro snis erratibus, qni nulli erant, sed pro 

nostra hoc salute faciebat. Sicut enim arca intra velum 

posita, hominem Deum sedentem ad dexteram majestatis 

in excelsis signifieat ; ita altare extra velum quidem, sed 

prope introitum ejus positum, eundem mediatorem Dei 

et hominum potest figuraliter exprimere, inter homines 

humanitus quidem conversantem, sed potentia divinitatis 

ccelorum interiora penetrantem. Stabat altare incensi in 

sancmari% ubi et candelabrum et mensa ; quia Verbum 

caro factum est, et habitavit in nobis. Stabat arca intra 

velum; quia idem Dominus Jesus post passionem resurrectionemque 

suam assumptus est in co_lum, et sedet a 

dextris Dei. Super cujus cornua altaris deprecatur Aaron 

in sanguine, qui oblatus est pro peceato, et plaeat super 

eo, quod rogantes pro populo Dei, vel pro sua ipsorum 

ignorantia saeerdotes per unigenitum Filium ejus sese adjuvandos, 

et per sacramentum passionis illius salvandos 

esse confidunt, monente apostolo ac dieente: Per ipsum 

ergo offeramus hostiam laudis semper Deo, id est, fruetum 

labiorum eonfitentium nomini ejus. Quod de omnibus 

etiam eleetis, membris videlicet summi sacerdotis, qui in 

spiritu et veritate orant Pattern, convenienter accipi potest. 

Cni autem melius quam hnic altari eonvenit, quod dicitur : 

Sanctum sanctorum erit Domino, de quo in mundum 

nascituro dixit virgini matri archangelus : Spiritus Sanctus 

superveniet in te, &c. Descripta hucusque factura altaris 

incensi, superest adhuc descriptio labri venei, in quo 

lavarent manus suas ac pedes, ingressuri in tabernaeulum 

sacerdotes ; sed prmmittitur unum Domini mandatum, 

quod et nos breviter tangere, ac pro modulo nostro exponere 

convenit. 

CAP. XIII. _y_ttdo tule_ 8_mfnarlg filiorum Israel, *yc.]

_6_ DE TABERNACULO_ ETC. 

Hujus pr_eeepti oblitus est David, quando numeravit populure, 

ideoque plagam numerando eidem poputo conscivit. 

Spirltuali autem sensu, summa filiorum Israel summam 

omnium designat electorum, quorum nomina scripta sunt 

in ccvlo. Singulique dant pro animabus suis pretium 

Domino, cure ei in bonis operibus exhibent sedul_e 

servitutis obsequium. Alioquin plaga eHt in eis, cum 

fuerint recensiti ; quia nimlrum ultio perpetua manet eos, 

qui fidelinm numero nomine tenus sociati, perfecta fidei 

opera Domino offerre detrectant. Diciturque de talibus : 

Non dabunt Deo placationem suam, nec pretium redemptionis 

animm sum. Redemptio enim animve viri diviti_e 

sure, ut Salomon air: sire temporales, scilicet cure eas 

distribuerit dederitque pauperibus, ut justitia ejus maneat 

in seculum seeuli; seu spirituales, hoe est, ipsa justitia 

quam fecit, vel miserando pauperibus, vel alia bona faciendo. 

Dabit autem omnis qui transit ad nomen, dimidium 

sicli, hoe est decem obolos ; quod non aliud aptius quam 

observantia decalogi legis a nobis valet intelligi. Qui 

enim hunc recte intelligere novit, omnem in eo et fidei 

atque operis plenitudinem, et futurm promissionem retributionis 

inesse cognovit. Denique in primis tribus 

dileetio Dei, in sequentibus septem dilectio est proximi 

comprehensa; et apostolo teste, Plenitudo legis est dilectio. 

Sed et aliud sacramentum nequaquam prmtereundum, 

eodem numero denario continetur. Nomen enim 

Jesu apud Hebr_eos a litera jod, apud Grmcos a iota 

incipit ; qum utraque in sua gente denarii est nota numeri. 

Decemque obolos in pretium animm sum Domino 

offerunt, qui in Jesum C]aristum credentes, signum nominis 

ejus, quod a denario numero incipit, in fronte et professione 

proferunt. Et fortasse hujus gratia sacramenti 

Dominus in evangelio testatur, iota unum de lege printerire 

non posse; quia virtus decalogi, qum ibi continetur, 

fidesque nominis ipsius, qum ibi mystice signatur, nulla 

unquam potest infidelium perturbatione corrumpi. 

Qui habelur in numero a vi#inti anrJs et 8uFra, dabit 

pretiura.] Numerus vicenarius utriusque testamenti con-

Lm_R TERT1US. 363 

junetionem significat, legis videlicet, qu_ quinque libris 

seripta est; et evangelii, quod quatuor; quater enim 

quini faeiunt viginti. A viginti ergo annis habetur quisque 

in numero populi Dei ; quia ille solum est eleetorum 

consortio dignus, quiet deereta le_s spirituatiter inteUeeta, 

per gratiam adjutus evangelii, pro sua mensura et eapacitate 

perficit, et de ejusdem gratim promissis mterna in 

eoelis prmmia expeetat. 

Dives non addet ad medium #icli, _;c.] _ sive magnus 

est meritis quisque, ae perfectus, seu tener adhuc, et in 

profeetu positus virtutum, cunctis eadem lex Decalogi, 

qua Deum ac proximum diligat, imponitur. 

Susceptamque pecuniam, quee collata est a filils Israel, 

$yc.] Suscepta a filiis Israel peeunia, in monimentum 

eorum coram Domino infertur, cure omne quicquid agimus 

boni, in mterna apud Conditorem ae Judicem nostrum 

memoria custoditur; quatenus ex eis, qum illi obtulimus, 

bonorum operum fructibus propitius nobis fieri dignetur. 

Servaturque eadem pecunia in usum tabernaculi, cure ex 

bonis justorum aetibus sequentium in Christo fidelium 

mores actusque confirmantur; ae tales fieri minores quique 

eontendunt, quales fuisse eos, quos cure Domino 

regnare norunt, agnoseunt. Notandum sane, quod pecunia 

memorata, non juxta mstimationem vulgi, sed juxta 

mensuram templi erat danda. Mensura namque templi,, dJspositio 

est divinm legis, quam in ecclesia sua Dominus servari 

prmeipit, et eujus tantum observantim mterna in futuro 

pr_emia promittit. Cmterum si quis juxta plaeitum humanm 

voluntatis Deo servire nititur, iste, qui juxta mensuram 

tempfi peeuniam sum devotionis non obtulit, reprobata 

et abjeeta oblatione plaga ultim_e animadversionis ferietur. 

CaP. xxv. Facies et labium, _c.] Potest quidem hoe 

labio sire labro, ut in sequentibus appellatur, prineipaliter 

aqua baptismatis intelligi ; eujus lavacro necesse est purgentur 

omnes qui eeclesim januas ingrediantur. Verum 

quia inter tabernaculum testimonii et altare holoeausti 

positum est, quia bis quotidie iidem ipsi sacerdotes, hoc 

est mane et vespere, cum ingrederentur ad altare thy-

_(_J_ DE TABERNACULO_ ETC. 

miama Domino oblaturi, in co lavari pr_cepti sunt, aqua 

autem baptismi non nisi semel lavari valemus ; consequentius 

labrum hoc ablutionem nobis compunctionis et lachrymarum 

commendat, qua semper opus habemus, maxime 

autem cure mysteriis c_lestibus ministraturi appropiemus. 

Quia enim altare holocausti, in quo carnes victimarum 

Domino ineendebantur, extinctionem designat carnalium 

eoneupiscentiarum per ignem Spiritus Sancti; altare veto 

• thymiamatis puritatem signifieat eorum, qui sopitis per 

omnia earnis illecebris, ac certamine vitiorum pacato, pro 

sola expeetatione ac desiderio c0_lestis introitus lachrymas 

fundunt amoris; recte prope altare holoeausti labrum 

ponitur, in quo ab]uti saeerdotes ingrediantur tabernaculure, 

et thymiama Domino incendant. Duobus namque 

modis lachrymarum et eompunctionum status distinguitur; 

quia primo neeesse est quisque ad Dominum conversus, 

pro his qua_ commisit peceatis veniam fusis laehrymis preeetur. 

Quod si comitantibus dignis p0enitentia_ fructibus 

]ongo tempore perfeeerit, restat ut securior de aecepta 

peecatorum venia effectus, jam desideriis inhiantibus 

oportet venire tempus, quo mereatur inter beatissimos 

angelorum choros faeiem videre sui Creatoris. (_uod qui 

veraciter agit, nequaquam absque lachrymis, vel hujus vita_ 

]ongitudinem, vel illins tolerat dilationem, dicens de ista: 

Het_ mihi quod incolatus meus prolongatus est; habitavi 

cum habitantibus Cedar; id est, cure his qui in tenebris 

errorum ac scelerum versantur ; quod vocabulum Cedar 

sonat, ipse jam perpetu_e lucis gaudia suspirans multum 

]aboriosam duxi vitam: qui quantum c_lestem patriam 

sitio, tantum viciuiam pravorum, inter quos incola conversor, 

horreo. Dicens item de ilia: Sitivit anima mea 

ad Deum vivum, quando veniam et apparebo ante faeiem 

Dei ? Quam profecto sitim, quia sine laehrymis ferre nequibat, 

sequentia verba deelarant: Fuerunt mihi lachryma_ 

mea_ panes die ac nocte. Ac si aperte diceret: Quo diutius 

a videnda faeie Dei, ad quem ardenter sitio, diiferor, 

eo dulcius pane laehrymarum, quas in ejus memoriam fundo, 

refieior. Igitur altare holocausti lachrymas insinuat


p_nltentium de peccatis, qu_e gesserunt. Altare incensi 

fletus exprimit g_udentium de bonis operibus, quve Domino 

juvante perfeeerunt; ae desiderantium pr_emia, qu_e se 

aeeepturos Domino remunerante confidunt. Qui nimirum 

fletus tantum pr_ecellit priori quantum _eramento 

aurum, quantum sancta sanctorum, ubi erat area Domini, 

priori tabernaeulo, in quo candelabrum et mensa Domini 

stabat, eonstat fuisse prrelata. Post altare veto holoeausti 

labrum erat positum, in quo lavarentur, qui ad altare incensi 

intrabant: quia nemo repente fit summus, sed proficientibus 

meritis quisque primo debet beUa vitiorum devineere, 

deinde a Conditore suo cure eompunetione lachrymarum 

supplex impetrare, ut pro ingressu regni dulces fundere 

fletus possit, qui pro timore pmnamm pridem fundebat 

amaros. Quid autem basis, in qua idem labrum erat 

impositum, aptius quam ipsum desiderium regni et vitre 

ecelestis aeeipiatur? eujus nimirum eausa tanta fit, ut 

perfecti ae summi viri quotidiano se laehrymarum fonte 

diluant; et quod needum perfeete videndo valent gaudium 

internee quietis, saltem suspirando degustent. Nam quia 

hoc lavaero, quod inter tabernaeulum et altare positum 

est, perfectorum laehrymre figurentur, testantur ipsa verba 

quibus dicitur: Et missa aqua lavabunt in ea Aaron et 

filii ejus manus suas ae pedes. Neque enim quisquam de 

plebe ibi lavari; sed ipse pontifex jussus estet filii ejus, 

videlicet sacerdotes gradus inferioris_ quod magnorum 

virorum, sieur perfeetior vita, sic et eompunctio solet esse 

sublimior. Non autem hoc ita dicimus, quasi soli altaris 

ministri hujusmodi compunctionis, vel possint habere, vel 

debeant virtutem ;sed memores sermonis beati Petri apostoll, 

qui quo cunctls fidelibus loquens, de angulari lapide, 

qui est Christus, ait : Et ipsi tanquam lapides vivi, super- 

_lifieamini riotous spirituales, sacerdotium sanctum, offerentes 

spirituales hosfias. Et quod Joannes in Apocalypsi, 

Beatus, inquit, et sanctus, qui habet partem in resurrectione 

prima; in his seeunda mors non habet potestatem, 

sed erunt sacerdotes Dei et Christi. Admonemus omnes


fideles mystico sacerdotum nomine censeri, utpote membra 

Christi videlicet sacerdotis _tern_. Quibus etiam beatus 

apostolus Pauius, quid vietimarum offerre debeant, ostendit, 

dicens: Obseero vos, fratres, per miserieordiam Dei, 

ut exhibeatis corpora vestra hostiam viventem, sanctam, 

Deo placentem. Non ergo solum ministris sacri altaris, 

sed et omnibus per£ectis in quocunque gradu positis hoe 

]avacrum posuit Moyses; quia lex Dei generaliter cunetis 

fidelibus _atiam salutifel_ compunetionis pr_dicavit. 

Quod si in persona Aaron ipsum magnum pontifieem 

Dominum Salvatorem aecipere volumus, eonstat etiam 

eum hujus aqua ]abri, priusquam ad altare oblaturus intraret, 

esse lotum; quia priusquam tbymiama sui saerosancti 

eorporis propter salutem nostram in altari crueis 

incenderet, pro nostro amore etiam laehrymas fudit, quod 

in resuseitatlone Lazari celeberrime innotuit. Bene 

autem additur : 

Ut offerant in eo thymiama Domino, 3yc.] Mors etenim 

timenda est anim_e spiritualis, et eetema, si quis ad ministerium 

altaris eleetus thymiama orationum Deo reddere 

negligit. Mors timenda est, si quis ad sacrosancta mysteria 

absque speciali ablutione eompunctionis intrare, et sancta 

Domini communibus manibus tractate prmsumit. Lavent 

ergo manus sum ac pedes in aqua labri _enei, et sic 

ad altare accedant. Abluant ergo laehrymis aetus et ineessus, 

ae deinde mnrms ad eontingenda Christi mysteria 

proferant, pedumque gressus in atria Domini ponant. 

Quod tuque prmeeptum reor his qui eorundem sacramentorum 

pereeptione mundandi sunt, ut eautiore cura prius, 

aetus suos eogitatusque discutiant, eventilent, purgent, 

ac sic ad partieipanda fidei saeramenta proeedant, ne 

audire mereantur illud Apostoli: Ouicunque enim manducat 

et bibit indigne, judieinm sibi mandueat et bibit, 

non dijudieans corpus Domini ; id est, nequaquam edulium 

vivi panis a eommunium esearum vilitate cauta et 

solieita est mente seeernens. Hmc de labro et introitu 

ad altare possunt etiam hoe modo multum utiliter aecipi;

LIBER 'PERTIUS. 367 

quamvis prineipaliter illud altare interna orationum spirituaUum 

vota signifieet. Diligentius veto intuendum est, 

quod in eonclusione subjungitur : 

Legitimum sempiternum erit ipsl, _c.] Etsi enim labrum, 

sive altare, quod fecit Moyses ablatum, si sacerdotium, quod 

constituit novo ecelesim sacerdotium mutatum est, nihilo 

minus sempiternum manet legitimum lavacri, et incensi 

spiritualis in vita fidelium ; quod per thymiama illius 

altaris, aquamque illius labri typice signature est; sieut et 

plura alia, qum lex fieri jussit, sive perpetuo agenda vel 

celebranda prmdixit, ad literam quidem observari cessarunt 

; sed juxta typicam intelligentiam spiritualiter observarl 

a sanctis nunquam cessabunt, testante illo, qui non 

venit solvere legem, sed adimplere: Quia iota unum aut 

unus apex non prveteribit a lege, donec omnia fiant. Nam 

et nostra humilitas ad illud semen pertinet, de quo dictum 

eat : Quia legitimum sempiternum erit ipsi, et semini ejus 

per suecessiones; non quidem de Aaron stirpe naseendo, 

sed credendo in eum, in quem Aaron cure sanctis ejus _evi 

credidit; de quo promissum est Abrah_e, Quia in semine 

tuo benedicentur omnes familive terrve. Quarum mentio- 

nero familiarum faciens Esaias ait, Omnes qui viderint 

eos, cognoseent eos ; quia isti-sunt semen, eui benedixit 

Dominus.

IN SAMUELEM PROPHETAM, 

ID EST, LIBRUM PRIMUM, 

ALLEGORICA EXPOSITIO. 

STUDIUM nobis frequentiamque legendi ae meditandi 

literas sanetas eommendans apostolus ait: Qumeunque 

enim seripta sunt, ad nostram doetrinam seripta sunt; ut 

per patientiam et eonsolationem seripturarum spem habeamus. 

Et alibi: Omnia in figura eontingebant illis. 

Seripta sunt ad eorreptionem nostram, in quos fines seeulorum 

devenerunt. Sed et beatus apostolus Petrus Dominie_e 

inearnationis, passionis, et posterioris glorke tempora 

eommemorans, dieit inter eaetem : Et omnes prophet_e 

a Samuel, et deineeps qui loeuti sunt, etiam annuntiaverunt 

dies istos. Si enim ad nostram eorreptionem, doetrinam, 

vel eonsolationem omnia seripta sunt, nee soli 

Hieremias et Esaias, emterique tales, qui verbis futura 

signifieaverunt, sed et Samuel, Jonas, et Ezra, eorumque 

eonsimiles, qui pr_eterita, vel sua, vel aliorum gesta sive 

dieta eonseripsere, dies istos, hoe est novae grati_e luce 

radiantes insinuant; insistendum nobis summopere est, 

et pro suo euique modulo, Christi juvante gratia, nitendum, 

ne ea qu_e propter nos seripta sunt, nostro nos torpore vel 

ineuria quasi aliena prmtereant. Sed quo sensu in his 

eorreptionem, qua ratione doetrinam, quo intelleetu consolationem 

naneiseamur, qualiter omnia dies istos loquantur 

et annuntient, solieite ae vigilanter intendamus; imitantes 

pro eaptu nostri ingenioli seribam ilium doetum in 

regno ecelorum, qui profert de thesauro suo nova et vetera.

_, 

ALLEGOI_ICA EXPOSITIO_ ETC. 869 

Nam si vetera tantummodo de thesauro scripturarum proferre, 

hoc est, solas literm figuras sequi Judaico more 

curamus, quid inter quotidiana peccata correptionis, inter 

crebrescentes _erumnas seculi consolationis, inter innu- 

meros vitae hujus errores spiritualis doctrin_e legentes vel 

audientes acquirimus, dum aperto libro, verbi gratia, beati 

Samuelis, Elcanam virum unum, duas uxores habuisse 

reperlmus ; nos maxime, quibus ecclesiasticm vitro consuetudine 

longe fieri ab uxoris complexu, et coelibes mahere 

propositum est ; si non etiam de his et hujusmodi 

dictis allegoricum noverimus exsculpere sensum, qui nos 

vivaciter interius castigando, erudiendo, consolando refieit 

? Unde tuo erebro dileetissime ae desiderantissime 

omnium qui in terris morantur antistitum, Acca, provocatus 

hortatu, tuis fretus orationibus, memorati prophetae 

qui tunc vocabatur Videns, scripta perlustrans, si quid 

donante illo qui ei multa spiritualia dedit videre, spirituale 

ac mysticum potuero contueri, literis mandare curabo. 

F.t post qualemcunque expositionem beati Lucre dictorum, 

quibus evangelicos, vel ipsius Domini vel apostolorum 

ejus aetus describit, etiam hunc sanctissimum Domino 

ex matris utero Nazarmum, non minus suis in scriptis 

evangelistm, quam historici functum officio probare satagain 

; quippe quiet ipse omnia mediatoris Dei et homihum, 

hominis Jesu Christi sacramenta, figurato fidelis 

hlstorivc, sed plenissimo designavit eloquio. Denique ut 

de cmteris taceam, si unius David, locum nativitatis, offlcium 

pastoris, ruborem ac pulchritudinem aspectus,modum 

unctionis, insigne virtutum, pondus tribulationum, et promissi 

olim regni gloriam, recte consideres, quanta in his 

singulis fidei et veritatis evangelicae congesta mysteria 

sint, cernas. Verum hvee suo loco planius; nunc ex 

ordine injunctum opus, superno solum fidens auxilio, et 

patrum vestigia sequens, aggrediar. Et si quidem multorum, 

ut desidero, meus sudor utilitati et commodo profuerit, 

multa me donandum mereede cure iUis a Domino 

spero; sin autem, nec mihi tamen mea solertia, qua_ me 

tanto tempore laboris hujusce otiosum esse, supervacuisve 

VOL. Vn. B b

370 A LLEGORIC.AEXPOSITIO 

rebus animum indulgere non sinit_ infruetuosa existere 

poterit. Ergo age videamus, propheta Samuel, qui locutus 

est, et annuntiavit dies istos, quod ejusdem locutionis et 

annuntiationis sure feeerit initium ; et ex ordine disserentes, 

beati Petri apostolorum prineipis adjutorio, qui 

cuncta quibus diebus sint aptanda perdocuit, qualiter 

singula sint eisdem diebus aptanda qu_eramus. 

LIBER PRIMUS. 

IN CAP. I. 

CAP. I. Fuit vir un_ de Ramathaim Sopldm, Elcana, 

8;c.] Prima beati Samuelis lectio typiee designat unum 

eundemque Dominum Christum, synagoga_ pariter et ecclesiae 

Redemptorem semper, Rectoremque credendum ; 

unius, de justitia se legis, suveque credulve prolis ubertate 

jaetantis ; alterius, sure longve desolationis injurias humili 

apud ejusdem sui Redemptoris misericordiam devotione 

deflentis, ideoque redamantis eum redemptoris sublimi 

consolatione respirantis. Ramathaim, sicut in locorum 

libris invenimus, est civitas in regione Thannitica, juxta 

Diospolim, unde fuit Joseph, qui in evangeliis de Arimathia 

scribitur. Sophim autem mons Ephraim in loco 

Ramathaim, quam vetus editio Armathem posuit. Interpretatur 

autem Ramathaim, excelsa eorum: Sophim, speeula: 

Ephraim, frugifer sire erescens: Elcana, Dei possessio. 

Fuit ergo vir unus de excelsa eorum, id est, 

virorum specula, de monte frugifero et creseente, et nomen 

ejus Dei possessio. Unus Dominus, una tides, unum 

baptisma, unus Deus, qui dilectam sibi semper habet, 

consecratque mansionem in spiritualibus fidelium eordibus. 

Quae, transcensa conversatione terrena, toto mentis adnisu 

supernum sapientive lumen speculari desiderant, illum 

possidens montem, qui destructam mundialis imperil 

pompa, erevit fruge eredentium populorum, et imptevit 

omnem terrain. De quo psalmista : Et exaudivit, inquit, 

me de monte saneto suo, id est, Redemit me per hominem,

IN LIB. I. SAM_ CAP. Io _| 

quem singularitcr sanctum auscepit. Omi videlicet vir 

unus, id est, homo Christus, suum ipse nomen exponens 

air: Dominus possedit me initium viarum suarum. Sed 

hoc et juxta literam notandum, quia non frustra, neque ex 

supertiuo scripture est, Fuit vir unus ; cum sufficere posse 

videretur, Fuit vir de Ramathaim: vel congruentius dicl 

potuisset, Fuit vir quidam; sicut etiam aliqui eontra tidem 

Hebraica_ veritatis interpretari sunt ausi. Sed hoc quod 

additur, Unus, ad titulum laudis Elcana_ respicit, qui videlicet, 

juxta apostoli monita, stabilis existens et immobilis, 

abundans in opere Domini, semper non fuerit circumductus 

omni vento doctrinm. Sapiens enim permanet ut sol. 

Nam stultus sicut luna mutatur. Cujusmodi vlris et hoc 

aptissime eongruit, ut in excetsa mentis specula positi, et 

frugifero virtutum culmine gaudentes, Dei possessio vocentur. 

Nee solum quilibet unus perfectorum in Christo 

recte vir unus appeUatur ; verum multitudinis credentium 

erat cor et anima una, imitantes juxta modulum suum 

ilium cui dicitur, Tu autem idem ipse es. At contra, 

reprobi non solum in personis pluribus, vel diverso errore 

peccantibus multi sunt; seal et singulus quisque eorum, 

ob multivolum variantis animi motum, multus est. Cor 

enim stultorum dissimile erit, et vir duplex animo inconstuns 

est in omnibus viia suis. Uncle et eorum ipsa_ quibus 

militant civitates, Una confusio ; et haec Chald_eorum, 

id est, ferocium, vel quasi d_emoniorum ; alters visio pacis 

nuneupatur, cujus artifex et conditor iUe vir unus est, de 

quo dicitur, Audi Israel, Dominus Deus tuus unus est. 

Chorus, videlicet ille unius moris in domo, q_i canit: 

Unam peril a Domino, hanc requiram, ut inhabitem in 

domo Domini omnibus diebus vita_ me_. 

Et nomen (inquit) ej_ Elcana, _c.] Nomlna patrum Elcan_ 

vitam, tidern, virtutes et sublimitatem pandunt 

eorum, in quibus et per quos solet Dominus spiritualiter 

nasci, id est, quorum actu vel atttatu tides et dilectio illius 

cordlbus, in quibus ante non erat, infunditur. Hicroam 

quippe, misericors : Heliu, Deus meus ejus : Than signum, 

Suph speculator: Ephrateus, nber sire pulverulentus 

Bb2

372 ALLEGORICA EXPOSITIO 

dieitur. Et vitam sanetorum miserieordia plurimum 

roborari docuit, qui ait : Date eldemosynam, et eeee omnia 

munda sunt vobis. Qui vero incarnatione Christi re- 

demptos credunt, Deum suum ejus reete confitentur, quia 

sempiternus illius Pater, Dominus eceli et terr_, ab assumpt2e 

hurnanitatis tempore, Deus etlam ccepit ipsius 

existere ; uncle dieit, De ventre matris mere, Deus meus es 

tu. Virtutes quoque et opera sanctorum, signum fuisse 

venturi, docturi, et qum deeebat acturi in came Christi 

testatur, cure ipse dicit: Et in manibus prophetarum 

assimilatus sum. Et de Moyse loquens in evangelio: 

De me enim, inquit, ille scripsit. Quod si legitur filii 

Thau, id est, testamenti, vel errantis, et hoc illorum virtutibus 

nomen congruit, qui dicere norunt; sive enim 

mente excidimus, Deo ; sire sobrii sumus, vobis; et nos 

stulti propter Christum. Sed quod stultum est Dei, 

sapientius est hominibus. Denique Paulus ante judices 

seculi stans catenatus ; quia dieendi facuitate accepta, non 

de vinculis, quibus onerabatur exterius, sed de fidueia 

virtutum, de quibus intus gloriabatur, perorabat, audivit: 

Insanis, Paule, multm te liter_e ad insaniam provocant. Et 

Salvator ipse loquitur ad Patrem: Deus, tu scis insipientiam 

meam. Quem in evangelio, et propinqui quasi 

mentis impotentem ligare cupiebant, et adversarii d_emonium 

habuisse sugillabant. Speculator vero coelestium gaudiorum, 

quod animus eleetorum sit solus, ignoratque de 

fllius vitro gaudio, nfl speculari didicit. In talium ergo 

pectore, et ex talium ore vel opere semper fide, spe, et 

carltate generatus Salvator, pulverulentus et uber appellari 

ad tempus simul, et apparere dignatus est, dum carnis 

fragilitatem suscipiens, peccata nostra portavit in corpore 

suo super lignum. Et ejusdem sum victimre singularis 

ubertate regnum mortis destruens, vitae nobis in perpetuum 

reseravit ingressum. Verum juxta historiam intuendum, 

quod Ephrateus dicitur Elcana, non quia de Ephraim 

stirpe, sed quia in sortis illius civitate natus est. Namque 

eum fuisse Levitam, hoc est de filils Isaac, filii Caath, filii 

Levi, verba dientm narrant.

n_ LXB. I. SA_. CAP. I. 373 

Et habuit duas uxores, _ye.] Anna, qua_ gratia ejus 

dicitur, eeelesiam: Phenenna, qum eonversio, synagogam 

demonstrat. Et bene prior Anna, seeunda Phenenna ; 

quia prima mundi tempora sanetos habuere, qui similem 

nobis vitam degentes absque c_erimoniis legalium saerifieiorum, 

sabbatorum, neomeni_e, cireumeisionis, et diversaturn 

purifieationum, ex sola fidei justitia Deo plaeerent, 

sola se Christi gratia, ex quo ejus inearnatio patribus 

ostensa est, sperarent esse salvandos. Ae sic demure 

synagoga_ est de _Egypto ad Dominum eelebrata conversio. 

Fueruntque Phenenn_e filii, _yc.] Synagoga semper, ex 

quo Domino desponsata est, spirituales ei filios non desinit 

generate doeendo. Gentilitas autem, etsi ipsa in aliquibus, 

tametsi paueis, ejus grati_e nunquam subdi eessavit, 

non ei tamen liberos, qui spiritualiter viverent, preedieando 

gignere potuit; quia nee testamentum ejus palam, neque 

prophetias, neque angelornm meruit oraeula percipere. 

Et ascendebat vir ille de civitate sua statutis dielms, _c.] 

Aseendebat Dominus de eommuni vita fidelium ; h_ee est 

enim eivitas Dei nostri in monte saneto ejus: in sanetis 

suis profieientibus, et aseendentibus de virtute in virtutem, 

ut statutis diebus ; hoe est, per singula divin_e eognitionis 

incrementa, cor illorum accenderet ad adorationis bonaeque 

operationis offerenda libamina; et h_ec in custodia 

divinee legis, in qua solum peccata humilibus omnia dimitti, 

et eveUi possunt de laqueo pedes eorum, qui oculos 

semper habent ad Dominum ; ubi tantum qu_eri debet, et 

inveniri potest ille qui dicit: Ego sum qui sum. Unde 

bene Silo interpretatur avulsio, vel dimissio, sive ubi est 

ipse ; significans ipsam legem, qme bene proficientibus in 

sua justitia praecipit, Qu_erite lheiem ejus semper. 

Erant autem ibi duo filii Heli, t_c.] Heli, Deus meus: 

Ophni, discaleiatus: Phinees, os mutum dicitur. Erant 

igitur, imminente Dominicm incarnationis tempore, sacerdotes 

Domino consecrati, in lege boni quidem sacerdotii, 

et reete eredentium saeerdotum filii: sed actionis prmdieationisque 

debitze gratia destituti; neque aperture ad

374 ALLEGORICA EXPOSlTIO 

doctrinam oris officinm, neque ad ambulandum in via 

immaculati recti gressus habentes ornatum. 

Venit ergo dies, et imrnolavit Elcana.] Venit transacta 

legis umbra, novae gratiae hLx, et possessio Dei, videlicet 

Christus in came visibilis ; homines ceelestia docuit, pariter 

et concessit amare, sperare, et eredere. Quae enim 

suos facere donat, ipse facere dicitur, teste apostolo, qui 

dieit: Deus enim est qui operatur in vobis et velle et 

perficere pro bona voluntate. F,t ipse Spiritus postulat 

pro nobis gemitibus inenarrabilibus; videlicet, quia postulate 

nos, et gemere sun gratia facit. Unde et supra non 

immerito in ascendente, adorante, et sacrificante FAcana, 

intelleximus eum qui ascensus in corde beatorum disposuit 

in convalle lachrymarum, eosque adorare, et bonis docet 

operibus insistere. 

Deditque Ptwnenn_ uxori suee, _yc.] Dedit Dominus in 

came patiens humana, et ad divina provoeans, synagogue 

et eunctis in ea credentibus, timentibusque se pusillis 

cure majoribus, diversas virtutum opemtiones, divisionesque 

gratiarum. Eeclesiae vero gentium, quae in paucis 

adhuc credentibus erat, verbi gratia, Centurione et Syropho_nissa 

muliere, his quoque qui ascendentes, ut adorarent 

in templo in die festo, dixerunt ad Philippum: 

Domine, volumus Jesum videre; et caeteris talibus, fidei 

tantum solius munera contulit. Charismatum veto gratiam 

interim dare distulit. Et haec tristis agebat, quia ecelesiam 

qualem futumm noverat, et in centurionis ve] praefatae 

mulieris fide laudaverat, diligebat; quamvis adhuc supernae 

eonsilio bonitatis a pereipiendis ejusdem fidei sacramentis 

dilatam. Uncle passionis hora instante, Trisfis est, inquit, 

anima men usque ad mortem; non dixit, tristis 

propter mortem, sed usque ad mortem ; quia videlicet per 

ipsam mortem destructurum se noverat eum qui habebat 

mortis imperinm, postque mortem se ad salutem gentinm 

gaudebat esse perventurum. 

Affli#ebat quoque earn vemula ejus, _c.] Affligebat synagoga 

gentilitatem, exprobrans earn a Deo propter scelera 

ingentia neglectam, nee Dei colloquium, nec oracula pro-

IN LXB. X. SA_. CAe. L 375 

pbetarum, qulbus accepta Deo proles animarum gigneretur, 

potuisse mereri; atque ideo vulvam mentis ejus 

spirituali virtutum ccelestium, vel credentium populorum 

semine privatam. 

Sicque faciebat per singulos annos, _yc._ Templum Domini, 

tabernaculum testimonii vocat, quod ad hvec usquc 

tempora mansit in Silo. Singulos autem annos vel singulas 

virtutes aceipe, quibus s3magoga profieiebat in domo 

Domini; gentilesque, quod ab hac longe essent arguens, 

provocabat in fletum. Vel certe ipea longs datm legis 

tempora intellige. Legens enim sacram seripturam, invenies 

egrediente Israel ex 2Egypto, quando desponsandi 

Deo, ut its dixerim, synagoga_ c_pit tempus adesse, vulgus 

quoque advenarum cure eo venisse non paucum, simul legallbus 

Domino sacrandum jungendumque mysteriis ; atque 

ex hinc usque ad tempus Dominic_e incarnationis, nunquam 

ibi defuisse qui dexteris crederent. Sed tant_e per 

omnia paucitatis erant, et paupertatis, utpote incol_e, peregrini 

et abjecti, ad plebem integram, et patrio in solo 

morantem, ut fientes ad pedes Domini, cibumque l_etiti_e 

spiritualis, et panis vivi, qui de cvelo descendit, capere 

minus idonei, saltem cadentes de mensa Domini micas, 

instar catulorum, sint sperare et postulare contenti. 

Dixit ergo ei Elcana vir _us : Anna, cur ties ? _c.] Decem 

filii propter decalogum legis acceptores sire observatores 

significant. Consolatur ergo Dominus eeclesiam, ne 

grave ferat, quod non ei sieut synagogue legislatio, non 

promissa, et testamentum, non credita sint eloquia Dei; 

sed summo gaudio recreetur et exultet, quod omnibus his 

donum majus melioremque gratiam, ipsum Mediatoris Dei 

et hominum, hominis Jesu Christi, quem expeetare et 

sperare non noverat, suscipere jam meruerit adventure. 

Non solum autem h_ec lectio diversum utrinsque populi 

stature, verum etiam diversa in utroque illo populo person 

arum dissidentinm merits, diversa meritorum pr_emia 

figuraliter exprimit. Semper etenim Christus hnmiles 

nitentum lachrymas plus quam rigidam superborum justio 

tiara dilcxit, dileeturus est _ neglectoque fastu Pharis_ei,

37'6 ALL_GOR1CA _XVOSlTIO 

quo se de completis legalibus mandatis quasi decem filiorum 

prole fwcundus extoUit, in curva potius publicani 

dignatur lamenta respicere. 

CAP. 1i. Surre_it autem Anna, 3yc.] Hmc lectio typice 

devotam sanetm eeclesim monstrat humifitatem, qum Judmorum 

doetoribus partita insultantibus, partita fidei annuentibus, 

ipsa vel in suo populo Christum per fidem 

spiritualiter nasci, vel suum populum desiderat in Christo 

spirituafiter renasci. 

_urrearit aulem Anna, 3;c.] Surrexit ecclesia de longo 

desolationis sum moerore, acecpta jam Domino supplicandi 

fiducia. Postquam corpore cjus sacrosancto refecta, et 

pretioso sanguinis ejus calice est inebriata ; et manentibus 

adhuc in Judaisino ; quasi in solo doctoribus, veterisque 

saeerdotii super cathedram Moysi ministris, aditum regni 

ccelestis observantibus, ut et ipsi intrarent, et eos qui 

voluissent intrare, docerent; ipsa lachrymis et precibus 

e_pit a Domino qumrere donao qu_ ante eognita vel percepta 

incarnationis ejus mysteria jam pr_sumere nequiverat. 

Et votum vovit Anna, _yc.] ¥ovet ecclesia, si nationibus 

vcrbum committatur, et fidei gratia tribuatur, populusque 

ex eis fortis virtutibus oriatur, serviturum hunc Domino 

usque ad tempora gentium impleta, neque unquam in 

exemplum Judmorum Baalim et Astarot, cmterisque portentis 

gcntium, genu esse flexurum. Vcrum si dies allegorice 

virtutes inte]ligas, omnes dies vitro sum Domino 

datur; quicquid honestum vivit, qulcquid lucidum mente 

vel corpore gerit, non sibi tribuit, sed cure apostolo protestatur: 

Gratia autem Dei sum id quod sum. 

Et novacula non ascendel super caput ejus.] Et redargutio 

peccati non violabit ejus conseientiam; sed in quantum 

homini possibile est, onmes suos eogitatus, sermones, et 

actus, qui velut de eerebro cordis sensim prodeunt, quasi 

verus Nazarmus Christo consecrate satagit. Denique apostolorum, 

quia sancti sunt, eapilli de eapite perire non 

possunt. Leprosus autem immundus, et eapta hostibus 

mulier, cmterique tales, cunetos non solum capillos, sed et

IN LIB. I, SAM, CAP. Io 377 

totiua coi'poris piloa, quia nequam aunt, et polluti, jubentur 

radere ; ut reciaa superflua levitate mortalium aetionum, 

quiequid in eis viv_e perfeetionis inventum sit, lieentius 

consecretur auetori. H_ee autem dicimus, non quod aliquem 

sanetorum vitam hane sine peeeati sorde transegisse 

credamus, aut tdli prveter Christum eonvenire quod dieitur : 

Et omnia qua_eunque feeerit, prosperabuntur ; sed quod 

omnes studere debeamus servire Domino in sanctitate et 

justitia coram ipso omnibus diebus nostris ; juxta eum qui 

dixit, Juravi et statui eustodire indicia justitive tuve. Nee 

tamen frustra pr_edieatur alibi, dieens: Et non intres in 

judieio cure servo tuo, quia non justificabitur in conapeetu 

tuo omnis vivens. Unde verius h_ec Anna_ verba 

possunt ab ecclesia de ipso Domino dicta intelligi ; quem 

ilia semper desiderat in suo auorumque peetore novm 

gratis virtutis generari. Ipse enim solus veraeiter, quia 

sine peceato vixit in came, omnes dies vitae sure Domino 

datus, nil in se omnino quod p_nitendo reseearet, invenit. 

Factum eat ergo, cura illa multiplicaret preces, 3ye.] Faeturn 

eat, cum multiplicari inciperet ecclesia per orbem, 

multiplieari nova devotionis ejus insignia, cujus laus non 

ex hominibua sed ex Deo eat, ut sacerdotes Jud_eorum 

opera considerarent ejus apparentia foras, utrum videlicet 

gent[liter an Judaiee viveret. Porro illa Judaismo paulatim 

relicto, fidei potiua qum corda purificaret, myateria 

sola aeeuta, fidei sapientia invisibili Christo plaeere gavisa 

es_ 

Tanlumque labia illius movebanlur, 3jc.] Eeelesiastiea 

plane operatio, et divino respectu dignissima, qu_e et ipsa 

Domini hortamenta devotione pr_ecessit, dieentis : Intra in 

eubiculum tuum, et clauso ostio, ora Pattern tuum in 

abacondito. 

._Estimavit igitur ears Hell temulentarn, _;c.] 2Estimavit 

superbia sacerdotii 3udaici conversam gentilitatem peceatorum 

adbuc conturbatione pr_egravatam, dixitque ei: 

Usquequo originalis culp_e vinculo rea teneberis ? cireumeisione 

mundare, et sic in proselytorum numero salvare. 

Responden8 Anna, Nequaquara, inquit, Domine mi, _;c.]


Respondens ecclesia de gentibus, Nequaquam, inquit, o 

sacerdos Jud_e_e, putes oneratam peccatis, qure baptismatis 

fonte, saerique corporis et sanguinis participatione jam 

purgata templum Christi intus facta sum. Condelector 

enim legi Dei secundum interiorem hominem ; nec jam 

peccatrix, sed tamen infelix nimis ancilla tua ego sum ; 

quem jure Dominum voco, quia me tam antiquo electionis 

tempore prveeessisti. Quis me liberavit de corpore mortis 

hujus ? gratia Dei per Jesum Chrstum; cujus ideo sacris 

pedibus aeclivis, liquefaetam dllectionis igne animam in 

conspectu pietatis ejus per lachrymas effudi. 

Ne relmtes ancillam tuam quasi unam de filiabus Belial, 

_yc.] Ne me compares animabus dJaboliea fraude deeeptis ; 

quia ex toto eorde poenitentiam agens eommissorum abrenuntiavi 

satan_e, et omnibus operibus ae pompis illius: 

insuper et jugum Christi suavissimum, quod file dudum de 

eollo suo superbus exeussit, uncle et Belial, id est absque 

jugo appellari meruit, sedula suseepi. 

Tune Heli ait ei : Vade in pace, 3yc.] Quam prigs ebrietatis 

notaverat, modo aeeepta faeti sui sanetifieatione benedieit 

; et principes sacerdotum invidi, salutaria ecepta deridentes 

ecclesi0e, velut ebriorum simifia spernebant. Quorum 

tamen nonnu]li postmodum cognita de his divina 

voluntate, annuere eredentibus, et auxilium curabant impendere 

; sed et multi ex eis qui Spiritu Sancto loquentes 

apostolos, musto plenos dicebant ; audita ratione veritatis, 

quocl prius irrisere mysterium, credentes aceipiebant. 

El abiit muller in viara suam, et comedit, _c.] Et profieiebat 

ecclesia spe supernve pietatis, erecta in fidem 

dilectlonemque Christi, qui est via, veritas, et vita; consolatoriisque 

et confortatoriis saerm scriptur_e dapibus 

refeeta, nuUis exinde pressuris aut blandimentis ab illo 

quem semel agnovit Deo veto, potuit in errorum diversa 

mutari. Pamsti enim, inquit, in conspeetu meo mensam 

adversus eos qui tribu]ant me. 

JEt surrexerunt mane, et adoraverunt, 3ye.] Profectus 

eeclesi_e ereseentis ostenditur, Prima surgit sola ad orandum 

Anna, nee hora qua oratum est exprimitur; nunc

IN LIB. I. SAM,, CAP. I. _9 

aecepta benedictione sacerdotis surgit mane, nec sola, sed 

cure viro et tota ejus familia precibas instat. Primo in 

paucis ecclesia Dominum qumrebat, at ubi susceperat a 

fidelibus Jud_eorum doctoribus incrementa fidei, diseussis 

jam tenebris gentifitatis, A finibus, inquit, terr_e ad te 

elamavi; tanta cmlestis muneris gratia redundans, ut 

ipsum quoque Dominum, videlicet virum suum orans, 

advocatum apud Patrem non dubitetur habere. 

Reversi_t_e sunt, et venerunt, _;c.] Ramatha interpretatur 

altitudo. Etnos ergo completa oratione, ut postulata 

obtineamus, ut post luctuosam mentis infructuos_ sterilitatem, 

saerando Deo valeamus virtutum germina proferre, 

non ad supervaeua foras agenda, sed ad nostrm conscienti_e 

fide et veritate sublimata studeamus habitaeula reverti. 

Nee sit vultus noster amplius in diversa mutatus, sed in 

eodem quem in oratione eonceperit, etiam post laehrymas 

eonsumptionis ardore et devotione persistat. 

CAP. lII. _'OgnOO/t autcIl_ Elcana Annam uaToremsuam,3ye.] 

In hae leetione suos ecclesia filios fide eoneeptos, baptismate 

genitos, doetrina ablaetatos, eonversationis sincer_e 

munere eommendatos, soeietati eatholicm unitatis, qu_e ex 

Jud_eis fidelibus originem dueit, imo ipsi Domino, qui 

eeelesiam regit_ eunetis suae vitae diebus servituros aeeommodat. 

Cognovit igitur Elcana ua_orem suam, t_c.] Misertus est 

Dominus loeupletand_e per suam gratiam eeclesize g_ntium, 

et misso per praedicatores semine verbi sui, reminisei et 

converti ad se praecepit omnes fines terr_e. 

Et factum est post circulum dierttm concepit Anna, _c.] 

Faetum est post illustrationem plurimse seienti_e spiritualis, 

et virtutum ostensionem, quibus coruseaverunt apostoli 

orbi terrm, eoncepit gentilitas catechizando, et peperit 

baptizando populum Deo credentem, imo creditum suo in 

populo Deum. Utrumque enim reete fatendum, non solum 

ratio fidei ae veritatis, sed et ipsum Samuelis nomen intimat. 

Interpretatur enim, ibi ipse Deus, sire nomen ejus 

Deus. Ibi ipse Deus in populo, qui nascetur, quem fecit 

Dominus. Nomen ejus Deus, cujus videlicet, nisi ejus

_0 ALLEGORICA EXPOSITIO 

qui ut se semper in suis per gratiam nasciturum significaret, 

air : Quicunque enim fecerit voluntatem Patris mei, 

qui in cce|is est, ipse meus frater, soror et mater est. Nec 

novum videatur alicui, quod ejusdem Annm et virtun et 

filium, Christi typum gestare dixerimus ; quia profecto 

idem Mediator Dei et hominum, sanct_e ecclesia_, quam 

gubernat, sponsus simul et filius est ; sponsus, earn semper 

ut credat, speret, amet, adjuvando; filius, nuper in credentium, 

sperantium_ amantium corda per gratiam veniendo. 

Ascendit autem vir Elcana, _yc.] Unusquisque in suo 

sensu abundet. Aseendit Dominus et ecclesia perfectorum, 

qu_e est domus, et sedes ejus, ad offerenda Patri qui 

est in coelis, suorum vota operum, et manet adhuc domi 

ecclesia in his, qui necdum solido verbi cibo uti possunt. 

Aliqui, aeceptis fidei rudimentis, adhuc pueri sensibus 

extant. Aderit autem tempus, cure et ipsi nutrient, et 

secure morante gratia Christi, exereitatos jam sensus ad 

discretionem boni ac mall habere incipiant; dicantque 

cum apostolo, Cure autem factus sum vir, ea qu_e parvuli 

sunt deposui. Jamque sint tales conspectu Domini digni, 

manentesque in vocatione qua vocati sunt apud Deurn, et 

sacerdotibus interesse, et qum altaris sunt edere, de divinitatis 

etiam summae possint audire, ]egentesque cliscerhere 

sacramentis. Talis est omnium credentium in Christo 

profectus: talia eonversm gentilitatis inter doctos doctoresque 

Jud_eos, quasi Phenenn_e filios, extitere primordia. 

Et adduxit eura secure, postquam ablactaverat, _c.] Addueit 

ecclesia suos filios, quibus rationabiliter et si_nedolo 

lac ministraret, eosque a puerilibus novi hominis rudi- 

" mentis ad perfectiora jam educando provexerat. Addueit 

inquam eos, quos auxiliatrice Christi gratia sensu fortes 

effecit ad soeietatem eorum qui templum Dei fuerant jam 

per divinae legis observantiam facti. Adducit autem cos 

in personis tribus, conjugatorum scilicet, continentium, et 

doctorum, qui suze vitae munditia divinis apti sacrifieiis, 

corpora pro Christo moil parata habeaut, cor contritum 

mola timoris et spei humiliatumque possideant, et sobrio

IN LIB. I. SA_. CAP. IX. 381 

jam c_lice inebriandi ferventem grati_e spiritualis integra 

mente complectantur amorem. Nam quia amphora mensurre 

genus est, modum amoris, quo proximum quisque, 

sicut seipsum, diligere jubetur, insinuat. Quia veto tres 

modios continet, mcrito pr_efatis tribus personis, quibus 

omnls ecclesia eonstat, aptatur. 

Puer autem erat adhuc infantulus, _c.] Populus gentium 

erat nuper ad fidem convcrsus, et dederunt martyres non 

paueos, qui unanima devotionc pro Christo sanguinem 

funderent, et inseruerunt oleastrum in bonam olivam ; hmc 

fecerunt ministri sermonis. 

Et adoraverunt ibi Dominum.] Quod Dominus sine 

remissione jubet orare, et non deficere ; sub Annm figura 

gerit ecclesia, qu_e in initiis votorum suorum, in profectibus, 

et in ipsa complexione Domino supplicare non 

desistit. 

IN CAP. II. 

CAP. Iv. Exultavit cor meum in Domino, Syc.] Sterilis 

quondam, nunc fcecunda in Dei laude gaudens ecclesia, de 

mutatione veteris testamenti vel sacerdotii in novum, quo 

et ipsa consccrata est, triumphale carmen insonat. Sod 

quaerendum juxta literam, quomodo hmc Anna orans dixisse 

memoretur, cum in toto suo carmine nil penitus 

orasse, sed ne ad Deum quidem verba fecisse, nisi in 

duobus solummodo locis, hoc est: Quia lmtata sum in 

salutari tuo ; et infra: Neque enlm est alius extra te, et 

c_etera, omnibus vel docendo vel prophetando, vel Dominum 

laudando, promere videtur. Intelligendumque aperte, 

omnes actus ejus, qui in divino versatur officio, et omnia 

gesta vel dicta qum secundum Deum gerit ac dicit, adorationem 

essc reputanda. Si enim hoc oratio solum intelligatur, 

quod communiter scimus ; neque Anna his verbis 

orasse videbitur, nequc ullus justorum, secundum apostoli 

mandatum, sine intermissione orabit. Si vero omnes 

actus ejus justi, qui secundum Deum vivit, orationes 

putantur, quia justus sine intermissione qum justa sunt 

agit ; per hoc sine intermissione justus orabit, nec unquara

382 ALL_OOmVA EXPOSITIO 

ab oratione cessabit, nisi justus esse desistat; ideo quod 

mater Samuelis non frustra in his etiam qu_e hominibus 

recte loquitur, adorasse perhibetur. Cantet igitur ore 

dilatato l_eta mater, qu_e prius amaro animo loquebatur in 

corde suo ; et dum sna pr_esentia narrat, futura totius 

eccleske gaudia pr_enarret. 

E_ultavit cor meum in Domino, _yc.] Vere eor exultans, 

verc cornu regni spiritualis habet exaltatum, quve non in 

se ipsa, non in rebus eaducis et fragilibus, secl gloriatur in 

Domino Deo suo; juxta eum qui dicit, Gaudete, justi, in 

Domino, et omnia cornua peecatorum confringam, et exaltabuntur 

cornua justi. Non air, Ipse confringet, ipse 

exaltavit ; sed, Ego confiqngam, et sic exaltabuntur. 

Dilatalum est os meum super iniraicos meos, _yc.] Dum 

dilatatur eor meum ad exultandum in Jesu, id est, in 

salutari tuo, dilatatur et os meum super omnes fidei et 

veritatis inimicos, ad eonfitendum prmdicandumque nomen 

ejus; quia et in angustiis pressurarum sermo tuus non est 

aUigatus, nee in prmconibus alligatus. 

Nec est sanctus ut est Dominus, $;c.] Sanctos quidem ae 

fortes et angelos legimus, et homines ; sed quantumcunque 

in sanctitate proficiat, quantumlibet perfectionis acquirat, 

ita sancta fortisque non potest esse creatura, ut Creator; quia 

ille fortitudinis et sanctitatis largitor est, ista susceptrix. 

Quod vero ait, Neque enim est alius extra re, et non addit, 

Creator, vel Domlnus, vel aliquid tale ; singulariter _eternam 

ejus existentiam designat, quam a creaturve fragilitate distinguens 

Psalmista, Mutabis, inquit, ea, et mutabuntttr; 

tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient. 

Nolite multipllcare loqui sublimia glorlantes, _yc.] Jud_eis 

et gentibus dieitur, suflleiat haetenus de vestra quasi singulari 

gloria superbisse, jam modo transcensa per gratiam 

legis fitera, ealeatis evangelii veritate gentilitatis erroribus, 

novum Christi testamentum simul fidei, et mandatum 

dileetionis ambo suseipite. Sed et nobis imperatur loqui 

sublimia, sed non multiplieare loqui sublimia gloriantes; 

hoe est, quee sursum sapere et qu_erere, non qme super 

terram ; verum non plus sapere quam oportet sapere_ sed

IN LIB. I. SAM. CAP, II, _ 

sapere ad sobrietatem. Gentilibus prmcipitur loqui sublimia, 

unius Dei veri mysteria pr_edieando, et non multiplieare 

eloquia sublimia, per multa deceptorum nomina 

errando. 

Quoniam Deu_ scientiarum Dominus est, $5c.] Ideo vos 

necesse est altiora vobis non quverere, et fortiora vobis non 

serutari ; quoniam fons ae thesaurus sapientise et scientire, 

qui docet homlnem scientiam, Dominus novit cogitationes 

hominum, quoniam vanre sunt. 

,4rc_¢ fortiura superatus est, _5c.] Intentio superba Judmorum, 

qua semper opera legis salvari posse prmsumebant, 

defecit ; exereitium artis dialectic_e, et quasi eircumflexa 

ad deridendam fidei simplieitatem, philosophim 

seeularis ]oquacitas enervata est; cuneta postremo malignorum 

spirituum jacula ignita, invictm veritatis sunt armis 

obtusa; quia stulta mundi elegit Deus, ut eonfundat 

sapientes; et infirma mundi elegit Deus, ut confundat 

fortiora. 

Repleti prius pro panibus 8e loeaverunt, _c.] Judaei prius 

seripturarum pane vivo refecti, nunc ad convivium boni 

patris, qui reducem filium juniorem grate suscepit, intra 

se dissimulantes, inter spirituales ecclesiae dapes egent, et 

hospites quondam testamentorum, nunc gustantes vident, 

quoniam suavis est Dominus. 

Donec sterilis peperit plurimos, 3;e.] Esaias exponit, quia 

multi filii desertm, magis quam ejus quae habebat vinlm. 

Septuaginta interpretes posuerunt, Quia sterilis peperit 

septem. Saba quippe verbum Hebrmum, et septem designat, 

et plurimos. Sed et iUius editionis sensus elucet, 

agnoscentibus numerum septenarium, quo est universa 

ecclesize significata perfectio. Propter quod et Joannes 

apostolus ad septem scribit ecclesias, eo modo se ostendens 

ad unius plenitudinem scribere; et in Proverbiis Salomonis 

hoc antea prrefigurans, Sapientia aedificavit sibi 

domum, excidit columnas septem. 

Dominus mortificat, et vieificat, _c.] Mortifieat synagogam, 

vivificat ecclesiam ; vel eosdem vivificat quos mortificat; 

ut existimemus, nos mortuos quidem esse peccato,

_8_ ALLEGORICA EXPOSITIO 

viventes autem Deo in Christo Jesu. Vel certejuxta illud 

intelliffendum, quod ait apostolus : Semper enim nos qui 

vivimus, in mortem tradimur propter Jesum, ut et vita 

Jesu magnificetur in came nostra mortali. Sed melius 

et sine ulla controversia de Domino fatemur implctum, 

qui mortuus revixit, descendens ad inferna resurrexit. 

Dominus pauperem facit et ditat, 3;c.] Quos in prresenti 

pauperes et humiles spiritu propter se faeit_ eosdem in 

futuro ditat in se, et sublevat. 

Suscitat de pulvere egenum, 3fc.] Suseitat a mortuis 

Christum, ne caro cjus videat corruptionem ; et elevat ad 

cmlos, ne superetur a Judreis persecutoribus, quorum traditiones 

apostolus arbitratur ut stercora. Ipse namque 

egcnus_ ipse pauper faetus eat pro nobis_ ut nos ejus inopia 

ditaremur. 

Ut sedeat cure principibus, _c.] Hune versum exponit 

ipse, cure sciscitantibus se his quos pauperes faciebat ut 

ditaret ; humiliabat in terris, ut sublevaret in c_elis ; quid 

mercedis habituri essent in futuro; respondit, Cure sederit 

Filius hominis in sede majestatis suae, sedebitis et vos 

super sedes duodecim, judieantes duodecim tribus Israel 

Et Salomon in laude fortis mulieris, id est ecclesiae, vel 

cujusque animre electre : Nobilis, inquit, in portis vir ejus, 

quando sederit cure senatoribus terrre. 

Domini enim sunt cardines terr_e, _yc.] Non solum promontoria 

rupesque prrealtas ad defensionem terreni orbis 

contra fervorem marinm tempestatis opposuit, verum multo 

ma_s pro eonservando ecclesi_e sure statu, ne hane ulla 

turbidre persecutioni unda dejieeret, fixa fidelium suorum 

ae fortia corda locavit. Eosdem ergo eardines orbem 

terrre portantes, supra prineipes in thronis sedentes appellat. 

Et reete; quia quanto nunc humilius portant, et 

defendunt instantius, tanto tune sublimius judieant. 

Horum eardinum qui domini sint, et non sua virtute 

muniti, et beatus Job meminit, dieens de Domino: Sub 

quo curvantur qui portant orbem. Qui ut invalidorum 

valeant firmiter onera sustentare, invietre fortitudini non 

cessant humilia colla submittere.

IN LIB. I, SAM. CAP° II. 385 

Pedes sanctorum suorum servavit, _yc.] Actus piorum 

sensusque, quibus ad perfectiora quasi gradatim proficiunt, 

ab impiorum defendit insidiis ; et iidem impii tenebrosis, 

quas bonis tendere, peribunt in machinis. Unde quidam 

sanctorum Servatori pedum suorum gratias agendo decantat 

: Exultabo in salutari tuo, infix_e sunt gentes in interitu 

quem fecerunt, &c. 

Quia non in fortitudine sua roborabitur vir.] Ad superiora 

respicit. Idcirco impios, qui sua virtute fidentes, auxilium 

divinum qu_erere despiciunt, in tenebris conticere, 

hoc est, ab agenda c_eca impietate tandem damnatos silere 

oportet; quia non in fortitudine propria, sed in auctoris 

sui gratia roborabitur, quicunque vir appellari recte desiderat. 

Dominum formidabunt adversa_i ejus, _yc.] Aperte districti 

et ultimi judicii diem tremendum pr_enuntiat; in 

quo quia Dominum formidabunt adversarii ejus, jam modo 

necesse est, nondum visum illum humiliter formidemus, 

ut tune ejus visa majestate gaudeamus. Sed et hodie 

Dominus ad struendam pravorum contumaciam, de celsis 

]uminosisque seriptur0e sanetee paginis, quos Spiritus ejus 

ornavit, intonat. 

Dominus judicabit fines terr_e.] Certum est Dominum 

non solum fines terr_e, sed etiam mediterraneas regiones 

judicare. Sic ergo dictum est, 3udicabit fines terrae; ac 

si diceretur, Etiam fines terr_e ; quia non est. qui se abscondat 

a calore ejus. Sed melius intelligitur fines terr_e, 

extrema vel uniuscujusque hominis vel totius mundi tempora 

dieere; quia quaffs de corpore quis exierit, talis 

offeretur districti judieis examini. 

JEt dabit im?erium regi suo, _yc.] Post ultim_e examinationis 

discrimen, regnum Christi, quod infideles modo 

despieiunt, ostensa divime majestatis su0e gloria, sublime 

monstrabit. CSrnu autem Christi non solum unigeniti Filii 

Dei, verumetiam uniuscujusque electi ejus non inconvenienter 

aceipitur. Unde ista ipsa in eapite hymni hujus, 

quo toto juxta nomen suum gratiam Dei mirifiee commendat_ 

air : Exaltatum est cornu meum in Deo meo. Omnes 

VOL. VII, C e


quippe unctos ejus chrismate, recte Christos appellamus, 

quod tamen totum cure suo capite corpus unus est Christus 

;nunc ex parte peregrinus in terra, tunc autem totus 

co_lesti sublimandus in pah4a. Recole hymnum beata_ 

Mariae, et vide qum similia de judiciis et gratia Dei prophetm 

mater et Domini, mulier et virgo senserint. 

CAP. v. Et abiil Elcana Ramalha in domum suam, 3yc.] 

Hmc lectio docet, devolutis ad pejora post incarnationem 

Domini Judmorum doctoribus, ejusdem in ecclesia Domini 

et Salvatoris magnalia totum diffamanda per orbem. 

Abiit igitur Elcana Ramatha in domum suam, _yc.] Vocata 

nuper ad fidem ecclesia gentium, quod nativitatem 

beati Samuelis signifieare diximus, abiit possessio Dei, 

qua_ est eo_eterna ejus sapientia, Christus, ad illustranda, 

sieut semper sanetorum suorum celsa eorda fidelium et 

angelorum et hominum, qu_e sunt domus ejus supra 

petram fidei fortissime eontra inferi portas ereeta. Ipse 

autem voeatus ad fidem populus, eernente etiam Judaieo, 

et admirante saeerdotio, Christi jussis humiliter quasi se 

semper eonspieientes serviebat. 

Porro filii Heli, filii Belial, Syc.] Filfi sacerdotii Judaiei, 

filii e_eci luminis, sive absque jugo (utrumque enim Belial 

sive Beliar sonat) extitere, quotquot Christi doetrinam 

nesciebant; non divinze legis jussa, sed suarum statuta 

traditionum sequentes. 

Sed quicunque immolasset viclimam, veniebat purr sacerdotiz, 

3yc.] Quicunque vitam suam eo tempore Domino 

conseerare decrevisset, veniebant discipuli Scribarum, Pharis_eorum, 

et principum sacerdotum, dum earnales ejus 

eonsuetudines supernm devotionis igni deeoqui inciperent, 

et habebant rapaecm mundi cupiditatem in operibus suis ; 

eujus tridentem morsum describens apostolus Joannes ait, 

Quia omne quod in mundo est, concupiscentia carnis est, 

et eoneupiscentia oculorum, et superbia vitro. Et hujus 

exempla, vel etiam doctrinas terrenm cupiditatis mittebant 

in qualeeumque audientis cor, id est, sire doeibile, sive 

tardioris et angustioris ingenii, sire infirmum ac fragile, 

seu patiens adversi, sire efficax dieendi, seu rustieum,

IN _.ia. i. SAM. CAP. II. 387 

minusque sonorum, quod varietate minoris majorisque 

ferrei, _enei, sive testei vasis distinguitur; parvumque quem 

nuper quisque eonceperat divini amoris ealorem pessimo 

attaetu polluentes, non id quod lex statuit preedieandi 

pr_emium expeetabant, sed eontra quod Dee debebatur, 

obedienti_e munus sibi fieri eogentes ; qua profecto filseinula 

pravissima etiam nunc in ecclesia saeras hostias 

attaminant, quieunque aecepto fidei mysterio, vel etiam 

ministerio verbi sua qu_erunt, non qu_e Jesu Christi. 

Etiam antefluam adolerent adipem, 8ye.] Tantum nequitia 

Pharisaica_ deceptionis progressa est, ut etiam antequam 

gratissimee Dee dilectionis pingue munus offerendum 

docerent, quod ante c_eteras virtutum hostias ei singulare 

debet in ara cordis immolari, suum divine cultui pr_eferrent 

obsequium ; dicentes miseris auditoribus, ut sum 

quisque coneupiseenti_e carnalis illeeebras, non _etherea_ 

caritatis flamma Dee dign_e consumerent, sed in Conditoris 

injuriam rdlnus castigatas pro libitu earnalium impenderent 

pr_eeeptorum. H_ec autem suis auditoribus improbi 

non verbis, sed rebus ipsis dieebant. Quorum simillima 

hodieque per magistros et saeerdotes eeclesi_e fieri utinam 

nesclremus. 

Erat ergo peccatum puerorum grande nimis, _c.] Erat 

peccatum Seribarum et Pharisa_orum grande nimis eoram 

Domino, tametsi eoram hominibus se per hypocrisin justificantium 

; quia ipsi heroines cum essent, rescindebant pra_eeptum 

Dei per traditiones suas ; vel certe tollentes clavem 

scienti_, et ipsi non introibant, et volentes intrare prohibebant. 

Si autem grande nimis peeeatum coram Domino 

eommisere pueri, qui peeualium victimarum carnes indigne 

traetabant ; quid putas eos mereri pconarum, qui stultitia 

puerili Filium Dei conculcaverint, et sanguinem testamenti 

_eterni pollutum duxerint ? Qui aeeipientes non dijudicant 

corpus Domini, id est, a eommunium viliumque esearum 

perceptione, ceelestis vitae mysterium minime discernunt. 

Samuel autem ministrabat ante faciem Dei, _c.] Ephod 

Hebraice, Latine superhumerale vel superindumentum dieice2


tur ; cujus nominis vestimentum ex auro, hyacintho, purpura, 

coccoque bis tincto, ac bysso retorta contextum, solis 

pontifieibus coneessum, Exodi seriptura commemorat. 

Verum idem lineum saeerdotibus, Levitis, ae c_eteris qui- 

busque usibile, et hie Samuelis, qui Levita fuit, et infra 

saeerdotum, quos oceidit Saul, ac David coram area Domini 

ludentis, exempla testantur. Neque enim umevitas 

oetogintaquinque pontifiees, sed minoris gradus potuit 

habere saeerdotes. Typiee autem Ephod varii eoloris, 

multifariam in viro saneto virtutum gratiam monstrat. 

Lineum vero, quod de terra proereatum, longo jam exereitio 

suum pervenit ad decorem, candidissimam castle 

earnis mortifieationem designat. Ministrabat ergo Samuel 

ante faciem Domini, puer aecinetus ephod lineo ; ministrabat 

Christus nostrze infirmitati humilis in homine, corpus 

animamque semper ab omni vitiorum sorde mundissimare 

gestans. Non enim peccavit, nec malum coram Domino 

feeit: Qui sine iniquitatibus eonceptus est, et sine 

dehctis peperit eum mater sua. Ministrat populus Christianus 

Christo, carnem suam crucifigens eum vitiis et 

coneupiseentiis, eastigansque corpus suum, et servituti 

subjieiens. 

Et tunicam parvam faciebat ei mater sua.] Non solum 

castam et ab omni peccato liberam, sed et humilem per 

omnia Dominus carnem suscepit ; quam ei facit ecclesia, 

vel qui talem eum recte et salubertime credit, vel quia 

non ignobile membrum ceclesi_e virgo, de qua ipse natus 

est, pr_efulget. 

Quam adferebat 8tatutis diebus, 3yc.] Et ecclesia nunquam 

a Christo deserta, quem secure in occulto habet 

omnibus diebus usque ad consummationem seculi, solemnibus 

missarum diebus ad immolandum ascendens_ 

carnis ejus et sanguinis in vino ae pane secure mysteria 

defert. Verum et populo, quem Christo patit ecclesia, 

humilitatis habitum facit, quam per singularum incrementa 

virtutum seeum adfert_ cure gratia Christi ad altiora 

proficiens, ut Patti luminum gratiarum vota rependat. 

H_ec est vestis illa nuptialis, qua juxta evangelii parabolam,

IN LIB. 1. SAM. CAP. II. 389 

omnis qui solemnia regni c_elestis intraverit, opus habet. 

Hanc et ipse Regis magni Filius, spiritualium auctor sacratorque 

nuptiarum, primus induit; qui procedens tanquam 

sponsus de thalamo suo, humiliavit semetipsum, factus 

obediens usque ad mortem. Quam profecto tunicam 

schemate parvam, sed virtute maximam, nec in ipso mortis 

sure tempore scindere permisit eos, a quibus mortem sustinuit 

; quia ipsum quo ad mortem usque pervenit humilitatis 

exemplum, et in morte servavit. 

Et benedixit Heli Elcanee et uxori ejus, $;c.] Benedixerunt 

Christo eeclesire, conversi ad fidem sacerdotes Judreorum, 

de quibus scriptum est: Multa etiam turba saecrdotum 

obediebat fidei. Benedicendam in Christo ecclesiam, 

verbique semine multiplicandam per gentium nationes 

plerisque suis in typis sacerdotium vetus significat, et 

quasi tropice Christo loquitur: Reddat tibi Deus Pater 

credentes ex gentibus ; ipsi enim sunt semen, cui benedixit 

Dominus. Pro foenore quod commodasti Domino, id est, 

pro illo singulariter sancto homine, quem de virgine 

assumptum, unam tecum Christi personam, id est, Dei 

nomen habere voluisti. Nam si non fcenus Domino sanc- 

tum percepisset, nemo semen de fcemina sterili putaret 

csse sperandum. Hoc est, si non homo per Deum glorificatus 

ad dexteram Patris sederet, nequaquam misera 

gentilitas, et prrevaricationis sure conscia, ad multiplicationem 

seminis Abrahre potuisset pertingere. At dum 

Christus humani generis primitire Deo Patri commodatus 

est, datur exemplo ejus fidelibus spes salvandi per ilium, 

vivendi in illo, moriendi pro illo, resuscitandi ab illo, et in 

reternum regnandi cure illo. Potest et ita dici, quod 

ecclesia pro fcenore quod Domino commodavit, semen ab 

illo meruit, cum pro populo, quem fidelem Domino devotumque 

obtulit, ampliora, per mundum missis prredicatoribus 

fidei, et devotionis dona suscepit ; qure in quibuscunque 

gentibus audito Dei verbo obedire neglexit, pro 

non dato foenore verbi Domino, repulsis a se doctoribus, 

seminis sancti multiplicationem habere nequivit. 

Ditavit ergo Dominus Annam, Syc.] Dedit Dominus


ecclesiae Spiritum gratiae suae, quo ipsa foecundata genuit 

ei sobolem spiritualem, partim ad indaganda vel prmdicanda 

Sanctae Trinitatis sacramenta potentem, partim cum 

perfecto Dei et proximi amore sua simplicitate contemptam 

; quia suscepta ad tempus a Chrism incarnationis 

humilitas, magni habita est apud Patrem ; a quo omnis 

qui se humiliat, exaltabitur. Unde et in omnem terrain 

exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum. 

CAP.vi. Hell autem erat senex valde, _yc.] In hac lectione 

mystice senescente et occasuro Judaismo, Christi per evangelium 

lama crebrescit. Iteh ergo senectus multa, tempus 

prope finiendi sacerdotii legalis insinuat. Quod enim 

antiquatur et senescit, prope interitum est. 

Et audivit omnia qu_efaciebant filii sui, @.] Non parva 

nec uniformis filiorum Hell transgressio, quae et divinam 

religionem et dilectionem proximi maculare non timuit. 

Supra namque legitur, quia de carnibus sanctis, non quod 

statutum in lege, sed quod sibi erat libitum, praesumpserint 

; quia priusquam Deo sacer adeps adoteret, partem 

sibi de hostia quam comederent praesumpserint ; quia crudam 

ab offerentibus carnem, quam sibi accuratius pararent, 

rapuerint ; quia populum Domini transgredi fecerint ; 

et quod maxime horrendum est, in contemptum Creatoris, 

cuncta quae diximus egerint. Sed nunc quod fraternitatem 

laederet additur ; quia mulieres populi, quae ad orandum 

confluebant, polluerint ; et infra, quod omnium malorum 

summa est, annectitur, qui nec correpti a Patre p(enituerint. 

Haec enucleatius diximus, ut per singula, lector, quid 

caveas memineris. Verum quod restat typica in parte 

complendum, sacerdotum doctorumque est, et vigilare in 

Domino, et ad vigilandum caeteros excitare, dicentes: 

Evigilate, justi, et nolite peccare. Sed et doctores mali 

dormiunt, et hoc cum mulieribus quae observant ad ostium 

tabernaculi, quando pelticentes animas instabiles, nec ipsi 

intrant, neque eos qui volunt vitae ostium intrare permittunt. 

Tale erat quondam periturae scelus Phariseae faetionis 

; tale estet nunc in falsis professoribus Christianae 

religionis.

IN LIB. I. SAM. CAP. II. 391 

Et dixit eis : Quare facitis res hujuscemodi, _;c. ?] Corripuit 

delinquentes filios Heft, sed non audierunt. Et ipsa 

veteris institutio sacerdotii, suos ministros jubet esse perfectos; 

sed Scrib_e, Pharis_ei, et principes sacerdotum 

improbi_ paternam sure legis ac sacerdotii vocem perituri 

contemnebant. Veru_ juxta literam non negligenter 

intuendum, quod corripuit quidem fiftos Heft; sed quia 

juxta correptionem spernentes, ut debuerant, abjicere 

supersedit, una cum ipsis disperiit. Quid ergo nos miseri, 

quid nostri similes merentur, qui gaudent ad vitia, qui 

emendare non audent, qui conscientiam sui metuunt; et 

quod cunctus populus clamitat, nescire se simulant ? 

Si peccaverit vir in virum, &jc.] Utrumque ad filios Heft 

referendum. Peecavit enim in virum, cure sacerdos uxorein 

viri alterius religionis gratia venientem constupravit; 

sed hoc digna p0enitudine subsecuta dimittere poterat 

Deus. Non solum autem hoc factum est, sed et majori 

miseria peccavit vir in Dominum, cum idem saeerdos fornicatione 

contaminatus, ad altaris sacrosancta mysteria 

non solum indigne traetanda, sed et indignus accessit. Et 

quidem terribilis eontra hujusmodi pr_esumptores Heft 

sententia personat, sed multo terribilior ipsius judicis 

sermo, qui dicit : Quicunque dixerit verbum contra Filium 

hominis, remittetur el; qui autem dixerit contra Spiritum 

Sanctum_ non remittetur el, neque in hoc seeul% neque in 

futuro. 

Puer autem Samuel proficiebat atque crescebat, 8;c.] Senescente 

et deficiente Heft, puer Samuel proficiebat atque 

crescebat ; quia reprobatio quidem fit prmcedentis mandati 

propter infirmitatem ejus et inutilitatem; nihil enim 

ad perfectum adduxit lex, introductio vero melioris spei, 

per quam proximamus ad Deum. 

CAp. vii. Venit autera vir Dei ad Hell, $;c.] Hmc lectio 

non figuris rerum, sed apertis prophetim dietis, totum 

illud vetus sacerdotium, quod de semine Aaron, novo 

Christi sacerdoti% quod nune in ecclesia geritur, docet 

esse mutandum. 

Numquid non aperte revelatus sum, _c. ?] Non hmc de

392 ALLEGORICA EXPOS1TIO 

proximo patre Heli, qui in ilia 2Egyptia servitute fieri non 

potuit, loquitur; sed de ipso Aaron, cujus domui revelatus 

est in 2Egyptc, quamque inde eductam omnibus 

tribubus Israel sacerdotii jure pr_etulit. 

Et dedi domui patris tui omnia, _yc.] Omnia de sacrificiis 

populi, qu_ecunque sacerdotes accil_ere decebat, filiis Aaron 

patris tui, quia eos in sacerdotium elegi, praebui. 

Et magis honorasti filios tuos quam me, _c.] Non contenti 

parte quam vobis concessi, etiam primitias, qu_e mihi 

debebantur, accipere tentastis ; quod et de tempore, et de 

portione sacrificiorum potest intelligi ; quia antequam 

adeps incenderet, optima quaeque sibi de victimis comedenda 

prmsumebant, sicut supra leetum est. 

Propterea ait Dominus Deus Israel: Loquens loquulus 

sum, _c.] Quaeritur qua ratione mutetur, quod promissum 

est perpetuo mansurum; sed recole sacerdotium Aaron 

umbram eeterni fuisse sacerdotii, et promissionem oeternitatis; 

intellige non ad umbram_ sed ad umbratam pertinere 

veritatem. ]_e enim umbram figuramque putares sempiternam, 

ipsa quoque debuit ejus mutatio prophetari. Quomodo 

et de regno Saulis intelligendum, quod dictum est, 

Quod si non fecisses, jam nunc p raepararet Dominus reghum 

tuum super Israel in sempiternum. De quo opportunius 

suo loco tractabitur. 

Nunc autem dicit Dominus, Mbsit hoe a me, _c.] Mutans 

tempora, non mutans consilia Dominus, et electos ex gentibus 

in sacerdotium sibi spirituale conquirit, et contemnentes 

se filios Aaron, omni prorsus officii sacerdotalis 

ordine privat. 

Ecce dies veniunt, et pr_ecidam brachium tuum_ _c.] Prtesto 

sunt hi dies, nullus jam de Aaron stirpe sacerdos eligitur; 

sed przecisa est gloriatio sacerdotii legalis, non in 

Heli solius, sed in totius successione Levitici generis ; 

adeo ut ne minoris quidem ordinis sacerdos, qui presbyteri 

Grzece, id est, seniores appellantur, quisquam ibi quaerendus 

arbitretur. Unde manifestius Septuaginta interpretes 

transtulerunt, Et non erit tibi senior in domo 

mea, quia senescunt quidem corporis retate de illa tribu

IN LIB. I. SAM. CAP. II. 393 

innumeri, sed in domo Domini presbyteri gradu non 

donati. 

Et videbis _emulum tuum in templo, 3yc.] ¥idebunt posteri 

tui populum gentium, in fide qu_e cst, dilectum de 

templo utentem spiritualiter scripturis et promissionibus 

Israel. 

Verunlamen non auferam penitus virum ex re, 3yc.] Non 

est filiis Aaron, tametsi multum graviterque in Domini 

nece peccantibus, p_nitenti_e locus interdictus ; sed si qui 

volunt ex eis, veniant p(enitentes ad ecelesiam, Christi 

altario participent, c_eteris in sure perfidi_e atque invidi_e 

e_ecitate manentibus, in cujus exemplum pi_e dispensationis, 

pereunte cum fifiis Hell, non est penitus ablatus ex 

eo vir ab altario Domini. Nam et in diebus Saul, Abias, 

nepos Phinees filii ejus, sacerdotio functus scribitur. 

Et pars magna domus tu(e morietur, 3;c.J Pars magna 

domus Hell ad virilem _etatem veniens mortua est, quando 

prodente Doeg Idum_eo, octogintaquinque sacerdotes sunt 

pariter Saulis furore trucidati. Sed et hodie maxima 

domus ejusdem portio, eum ad intelligibiles annos venerit, 

perfidive sum mucrone vitae pr_emia perdit. 

Hoc autem erit tibi signum, _'c.] H_ee ad Heli et Samuelem 

pertinent, quia et hujus filiorum mors_ et illius non 

de genere Aaron in sacerdotem electio, mortem non hominum, 

sed ipsius veteris saeerdotii significat, novique 

substitutionem, in quo Christus est in ecclesia sacerdos in 

veternum seeundum ordinem Melchisedech. Quod autem 

ait Dominus, Qui juxta cor meum et animam meam 

faciat ; non arbitreris animam habere Deum, cum sit conditor 

animee; sed ira hoc de Deo tropice, non proprie 

dicitur, sieut manus et pes, et alia corporis membra. Et 

ne sccundum hoe credatur homo in earnis sure effigie 

factus ad imaginem Dei, adduntur et ali_e, quas utique non 

habet homo, et dicat Deo: Sub umbra alarum tuarum 

protege me ; ut intelligant homines de iIla ineffabili natura 

non propriis, sed translatis return vocabulis ista diei. 

Et _edificabo ei domum fidglem, _;c.] Domus fidelis, qu_e 

saeerdoti fideli super petrie fundamentum a viro sapiente

39_ ALLEGORICA EXPOSITIO 

construitur, ecclesia est; quae ambulavit coram Christo 

cunctis diebus vitro pr_esentis, neque unquam portze inferi 

optimum ejus retardare prmvalebunt incessum. Et pulchre 

dicitur, Ambulabit cunctis diebus ; quia cure transacto labentium 

dierum excursu venerit, melior dies una in atriis 

ejus super millia, benedictionemque dederit, qui legem dedit, 

non habet ista domus quid ultra proficiat, ambulans de 

virtute in virtutem ; quia videbit Deum deorum in Syon, 

laudabitque eum beata in domo ejus, imo et ipsa domus in 

mternum. Neque enim facile Samueli fidelis domus aedificata 

potest intelligi, cujus filii post avaritiam declinasse, 

neque in viis illius ambulasse referuntur, nisi forte domus 

ejus plebs quam regebat, accipienda putetur, de qua scripturn 

est : Et requievit omnis domus Israel post Dominum. 

Et ambulasse coram Christo Domini, vel ipso Domini 

coram Samuel, vel ipse Samuel, Saul sive David interpretur. 

Futurum est autem, ut quicunque remanserit in domo tua, 

Syc.] Et allquanti quotidie non solum de saeerdotali, sed et 

de omni tribu Israel, et cunctm simul in fine mundi reliqui_e 

gentis ipsius, ut reconciliari Deo possint, veniunt ad 

ecclesiam ; et reprobatis victimarum carnibus_ verbum 

consumans et brevians salutiferm confessionis, et panem 

sacrificii spiritualis offerunt. Argentum quippe verbum 

confessionis fidei, nummus autem brevitatem ejusdem confessionis, 

qu_e in symbolo continetur, exprimit. Quod 

autem iste vir Dei, qui officio suo propheta esse ostenditur_ 

ait, Quicunque remanserit in domo tua; hoc est quod 

Esaias air, Reliqui_e salvm fient. Et apostolus Helim verba 

commemorans, Sic ergo, inquit, et in hoc tempore rcliquim 

secundum electionem gratim salvm factm sunt. 

Dicatque, Dimilte me, obsecro, ad unam partem sacerdotalem.] 

Ad ipsam plebem signifieat, Christo sacerdote 

pr_ectaram ; cui Petrus ait: Vos autem genus electum, 

regale sacerdotium. Quod autem addit, Ut comedam buccellam 

panis ; etiam ipsum sacrificii genus eleganter expresslt, 

de quo dicit sacerdos ipse : Panis quem ego dabo, 

caro mea est, pro mundi vita. Quia enim dixerat superius, 

3

IN LIB. 1, SAM. CAP, IlI. 395 

dedisse cibos domui Aaron de victimis veteris testamenti, 

qu_e fuerant sacrificia Judavorum ; ideo hic dixit, Postulandum 

ad comedendum buccellam panis, quod est in novo 

testamento sacrificium Christianorum. 

IN CAP. III. 

CAP. viii. Puer autem Samuel ministrabat Domino coram 

Hell, _c.] In hac lectione Dominus caerimonias sacerdotii 

legalis, et priusquam eas ipse per suam passionem consummater, 

Phariszeorum traditionibus jam corruptas, ostendit 

omnibus modis esse mutandas, credente mox in eum et 

confitente Judaea_ quia Deus visitavit plebem suam. 

Puer autem Samuel ministrabat Domino coram Hell, _c.] 

Puer qui natus est nobis in carne cernentlbus Judaeorum 

saeerdotibus, per se perque suos evangelizantes discipulos 

ecclesize primitivae sua dona ministrabat. Et sermo Domini 

erat eo tempore sui raritate pretiosus ; quia messis 

quidem multa_ operarii autem erant pauei. Nec erat Pharismus, 

Scriba, vel sacerdos, qui visiones oecultas, et dicta 

prophetarum manifesta populis expositione reseraret. 

Factum est in die quadam, Heli jacebat in loco suo, 6ie.] 

Lueernam Dei pro dignitate gradus Heli cognominat. 

Lucernam autem per significationem recte sacerdotium 

vetus accipimus, in nocte quidem sub umbra servientis 

populi pernecessarlum, sed aspirante die novae gratize re-. 

movendum. Quia enim lucerna noete clausis tantum in 

domibus lueens, latius spargere radios sui fulgoris non 

sufficit ; sol autem exortus adeo cuneta foris intusque perlustrat, 

ut etiam ipsum lucernae jubar minus utile, imo 

extinguibile reddat ; non immerito h_ec legali scientiae, quae 

uni tantum Juda_m domui, quasi intus clausa fulgebat, 

caeteris extra gentibus quasi croci noctis horrore depressis, 

ille eomparatur evangelio ; quod post illustratam Judaeam, 

etiam longas gentilitatis depelleret umbras. Quomodo 

autein lueernam sol oriens celaret, vel etiam extingueret, 

ostendit apostolus, qui de litera et spiritu loquens air: 

Nam nec glorificatum est quod claruit in hae parte, 

propter excellentem gloriam. Si enim quod evaeuatur, 

per gloriam est, multo magis quod manet, in gloria est.


Heli ergo jaeebat in loco suo, et oeuli ejus caligaverant, 

nec videre poterat lucernam Dei, antequam extingueretur 

sacerdotii veteris ac legis cui serviebat dignitas ; qum 

vigilare, stare in fide, viriliter agere, et confortari debuerat, 

tempore jam Dominicm incarnationis, a prima sui status 

alacritate degenerans, quasi senio lassescente torpebat ; nec 

dum qu_e Christi sanguine consummata, maxima jam ex 

parte per deuteroses Pharis0eorum, veri sensus erat luce 

privata. 

Samuel autem dormiebat in templo Domini, 3yc.] Dominus 

inter prmdicandum ministrandumque spiritualia mortalibus, 

suspensum ab exterioribus oculum mentis in supernve 

atque intimm lucis contemplatione defigebat. Templum 

quippe a contemplando, uhi et divina et ccelestia sacramenta, 

dictum perhibent; ubi est arca Dei, id est gloria 

summm Trinitatis, divini totius sola conscia secreti. Unde 

loquitur in Psalmo: Providebam Dominum coram me 

semper ; quoniam a dextris est mihi, ne commovear. 

Et vocavit Dominus Samuel, _;c.] Arduum dicendi genus, 

quomodo ex tempore vocet filium pater ad cognoscenda 

sui secreta judicii ; seque file adesse respondeat, qui ante 

tempus natus ex Patre loquitur : Omnia mihi tradita sunt 

a Patre meo. Et: Omnia qumcunque habet Pater, mea 

sunt. Sed humano s_epe more scriptura de Deo, imo ipse 

de se in scripturls Deus loqui consuevit, juxta illud evangelii 

: Neque enim a meipso loquor, sed sicut audiojudico ; 

et omnia qu_ecunque audivi a Patre meo, nota feci vobis. 

Itemque in Genesi dixit Deus : Faciamus hominem ad imaginem 

et similitudinem nostram. Vocatus ergo Samuel a 

Domino, respondit : Ecce ego. 

El cueurrit ad Heli, _c.] Vocatus a Patre Christus, qui 

in illo erat semper, ad contemplanda perpetum sure miracula 

majestatis, respondet se mterna prmsentia aloud Patrem 

divinitus esse mansurum ; et inter h_ec repente apparens 

humanitas in carne, loquitur Judmorum magistris : En ipse, 

quem tanto tempore qumrebatis, et in carne venire desiderabatis, 

qui precibus votisque fidelium crebro ad salutem 

mundi vocabar, adveni ego ipse, qui loquebar, ecce 

adsum.

IN LIB. I, SAM, CAP. III. 397 

Qui dixit, Non vocavi, 3;c.] Negant se Scribm et Pharismi 

Christi quaesisse adventum; cujus nativitate audita, 

non solum Herodes rex turbatus est, sed et omnis Hierosolyma 

cure illo. Reversumque in templo dormire praecipiunt, 

quem a se discredendo repulsum, ad intuenda 

puerum patris arcana remittunt. Quem tamenjuvenem, 

hoc est post tricesimum mtatis annum, Dei Filium per 

nonnullos de suo numero credentes intelligunt. Et hoc 

est Heli post tertium Samuelis ad se adventum intellexisse, 

quia Dominus vocaret eum ; post tertiam annorum ejus 

decada Judmos cognovisse, et credidisse, quia Jesus est 

Christus Filius Dei. 

Et adjecit Dominus vocare rursum Samuel, _;c.] Non 

pigeat nos iterare tractando, qum nec Dominum loquendo, 

nec historicum piguit iterare scribendo. Vocat Deus Pater 

Deum Filium, non sicut homo hominem, pulsato verbis acre 

de loco ad locum vocando ; sed hunc invisibili praesentia in 

se perpetuo manentem, etiam cure in terris hominem gestaret 

visibilibus signis ostendendo. Et quia Samuel ibi, 

ipse Deus, vel nomen ejus Deus interpretatur ; possumus 

et hoc recte dieere, quia Dominus Samuel vocaverit, quando 

Filium Pater incarnatum, miraculis Deum verum demonstravit, 

ct ille responderit, Ecce ego. Cui idem Filius 

dixit : Ego in Patre, et Pater in me est. 

El dixit, Ecce ego, _'c.] Notet diligens lector, non eundem 

semper allegoricm interpretationis, quem ordinem esse 

veritatis historicm ; sed modo pari, modo dispari, modo 

contrario ad invicem statu conversarl. Pari quidem, ut 

Samuelis pueritia simplex, et torpens ca_citas Hell, Domini 

Salvatoris humilitatem, et perfidam Judmorum stultitiam 

signat. Dispari autem, ut dubia Samuelis verba dicentis, 

Ecce ego, quia vocasti me; veram certamque Christi incarnationem 

prmmonstrant. Contrario, ut inferius, peccatum 

David in sermone Urine misericordem Christi gratiam, 

qua gentes est salvare dignatus, insinuat. 

Porro Samuel necdum sciebat Dominum, 3;c.] Porro Salvator, 

cujus nomen Deus, necdum agnitus est a carnalibus, 

omnia Patris semper nosse secreta, neque antequam bapti-


zaretur, vidit et testimonium perhibuit Joannes, apertos ei 

cQelos, et vocem Patris super eum factam fuisse de sursum. 

Sic ergo more sanctm scriptur_e infantilis beati Samuelis 

ignorantia occultata in carnis infantia, Filii Dei sapientiam 

demonstrat. Neque enim frustra dictum est, Quia in ipso 

sunt omnes thesauri sapientim absconditi, videlicet in fidelibus, 

manifestari credentibus. 

Et adjecit Dominus, et vocavit adhue Samuel tertio.] 

Tertio Dominus vocat Samuel, tertio eonsurgens ipse 

venit ad Heli, et qui se voeaverit dicit. Tertio Filium 

Pater in earne visibilem, signis Deum invisibilem monstravit 

; in infantia videlicet, in pueritia, et in juventute. In 

infantia quippe, eum pastoribus et magis attestantibus per 

angelum stellamque radiavit. In pueritia vero, eum annorum 

xxx. faetus, in templo sapientia divina prmditum monstraret; 

ubi ipse dixit inter ea_tera, Quia in his qu_e Patris 

mei sunt, oportet me esse. Porro in juventute, cure baptizatum 

Pater ipse de ecelis sua voee signavit, dieens: Hie 

est Filius meus dilectus, in quo mihi bene eomplaeui. At 

in singulis his quibus Dei Filius a Deo Patre declaratur, 

ipse se Fifius hominibus hominem mortalem mortalibus 

offerens, adesse se, qui diu qua_situs, expeetatus, et desideratus 

fuerit, indieavit. 

Intellexit i#itur Heli, quia Dominus vocaret puerum, 8fc.] 

Tandem post multa a Domino faeta et dicta magnalia, post 

Baptistm Joannis expleta prmeonla, intelligunt sacerdotes, 

Seribm, et Pharisafi, quia Jesus, qui in veritate earnis puer 

natus est nobis, ipse in veritate sempiternm deitatis paternorum 

sit summis contemplator areanorum ; moxque annuentes 

agnitm fidei supernum ilium, gaudia quibus nunquam 

abest, eontuenda petere, et qua_ hominibus humanitus 

narrare debeat, a Deo Patre divinitus eupiunt audire, ae 

more amantium qua_ faeienda norunt, ipsi ut fiant admonent, 

quomodo nos smpius et ipsum Deum, et angelos 

quod faeturos seimus, ad ostendendam nostra_ mentis 

devotionem, ut eito et instanter faciant, quasi annuentes 

hortamur. Dieimus namque homines de terra: Exsurge, 

Deus, et judiea causam tuam. Exeita potentiam tuam, et

IN LIB. I° SAM, CAP. III. 3_ 

veni. Benedicite Deum, omnes angeli ejus ; et innumera 

hujusmodi. 

Et dixit Dominus ad Samuel, Ecce ego facio verlmm 

in Israel, @.] Qua_ propheta superius ad Heft de judicanda 

domo ejus, hoc est, de abjicienda illius, et Samuelis 

substituendo sacerdotio pr_edixit, eadem ipse Samuel facto 

ad se Dei oraculo cognoscit, eidemque Heli renmltiat; 

quia quae prophetarum pra_conia definiendo veteri, et introdueendo 

novo, hoc est Christi ecclesia, sacerdotio praecinuerant, 

eadem ipse Christus in carne conversatus, a 

Patre certius audita in occulto, qui mortalium non est 

accessus, palam Judzeorum primatibus et aperta voce revelar. 

Idcircojuravi domui Heli, _;e.] Domus Heh juxta literam 

non victimm'um sanguine, quas filiorum ejus iniquitas 

polluebat, expiari potuit, seal sanguine tamen est expiata 

martyrii, quando tot sacerdotes stirpis illius in civitate 

Nobe paterna_ hospitalitatis gTatia sunt insontes extincti. 

Juxta veto consequentiam allegorize, iniquitas domus 

Heft, imo totius domus Israel, nullo hostiarum vel munerum 

borise actionis genere vahfit ad integTum mundari, 

donec veniret Agnus Dei, qui tollit peeeata mundi. Solus 

etenim sanguis Jesu Christi Filii ejus mundat nos ab omni 

iniquitate. 

Dormivit autem Samuel usque mane, _;c.] Manebat Dominus 

in secreta quiete eum Patre, cure quo invisibiliter 

omnia disponere et gubernare non cessat, expeetans quando 

depulsa nocte vitiorum, virtutum hostia panderer, quando 

legis umbra decedente, veritatis evangelieae lumina reserarentur, 

et statim ubi in corde cujuspiam afltante Sole Justitim, 

fidei conspieiebat jubar exortum, aperiens amphora 

sui Spiritus dona, perpetum domus in cmlis sperandum 

promittebat ingressum. Quod non solum tunc in Judaeis, 

sed et in nobis usque hodie geritur : quicunque enim gratiara 

Christi aut nondum accepit, vel aeceptam culparum 

meritis abjeeit, huie in noete coeeitatis posito Christus, qui 

semper in sanctis vigilat, dormit, ccelestisque ei regni aditus 

occludit. At dum lucem sperandae petendoeque venia_ 

recipit, eonfestim excitatus tanquam dormiens Dominus,

400 ALLEGORICA EXPOSIT'IO 

ostia virtutum, qum incumbente p_rfidi_e vespera clauserat, 

aperit. Cui sensui congruit, quamvis sub alio tropo 

pulcherrime concinit, quod ipse Dominus dum dormit, 

nautae periclitantur ; dum evigilat, liberantur. 

Crevit autem Samuel, 3;c.] Crevit evangelii pr_edicatio, 

et Deus erat in Christo, mundum reconcilians sibi. Crevit 

opinio Jesu, et abfit in totam Syriam. Unde Joannes 

ait: Illum oportet crescere: et de vcteris legia quasi 

Heft deeessu, continuo subjungens: Me autem, inquit, 

minui. 

Et non cecidit ex omnibus verbis ejus in terram.] Nil terrenum 

in verbis Domini reperies: vel nullus corum qui 

terrena sapiunt, ejus spiritualia dicta comprehendit. Vel 

certe ita dicendum, quod Dominus in carne moratus, gentilibua, 

qui ad comparationem Judaeorum quasi terra ad 

ccelum fuerunt, vcrbum committere distulit ; quos tamen 

postmodum per apostolos eat ad fidem vocare dignatus. 

Et cognovit universus Israel a Dan usque Bersabee, 3;c.] 

Et cognovit catholica, id est, universalis ecclesia, spiritualis 

videlicet Israel, quae a principiis abrenuntiandi 

diabolo ad fontem usque baptismi perveniendo congregata 

eat, quod fidei pl_edicator esset Jesus Christus, qui vocatur 

Nobiscum Deus. Dan quippe interpretatur judicium. 

Illud ccelesize tempus insinuat, de quo dictum eat: Nune 

judicium est mundi, nunc princeps humus mundi ejicietur 

foras. Bersabee autem, qum puteus juramenti, sire puteus 

septimus, aut puteus satietatis interpretatur, plenam baptismi 

perceptionem designat: cure exorcizato, abrenuntiato, 

et expulso de corde diabolo, fontem quisque regenerationis 

Spiritus aeptiformis gratim consecrandus, et coelestium 

donorum largitate satiandus intraverit. Sed et ipse 

situs locorum non parum ecclesi_e sacramentis alludit ; quia 

videlicet terminus Judaem terree Dan ad septentrionem, ad 

austrum extitit Bersabec : quarum mysticam plagarum distantiam 

bene cognovit qui cure sponso canere novit : Surge, 

aquilo, et veni, auster, perfla hortum meum, et fluant aromata 

illius. Est autem Dan viculua a Paneade in quarto 

milliario euntibus Tyrum, de quo et Jordanis fluvius erumpens, 

a loco sortitus est nomen. Jor quippe fluvium sive

IN LIB. I. 8AM. CAP. IV. 401 

rivum Hebr_ei vocant; quod et ipsum ad significandum 

baptizandi initium hand ignobiliter respicit. Porro Bersabe_e 

civitas sire vicus in tribu Juda, vergens ad austrum, 

ut diximus. Cognovit ergo universus Israel, id est, visioni 

Dei intentus Christianorum populus, a Dan usque Bersabee, 

ab aquilone usque ad austrum, id est, a catechumeno usque 

ad fideles, ab his qui nupcr durissimos a se hostis antiqui 

flatus excluserant, usque ad eos qui lucidissimo jam Sancti 

Spiritus sunt calore perflati ; quia Jesus est Christus Filius 

Dei, et quia credentes habent vitam mternam in nomine 

ejus. Potest in hac lectione persona beati Samuelis, ad 

ipsa quoque membra Christi, pura_ humilitatis merito sublimia 

referri : de quibus ipse dicit : Quicunqt_e ergo humi= 

liaverit se sicut parvulus iste, hic est major in regno coelorum. 

Quibus in templo Domini dormientibus, id est, ab 

exterioribus mundi curls in sola superna voluntate speculanda, 

toto cordis lumine conversis, quomodo multa qu_e 

caligans senex et reprobatus Hell non viderit, co_lestium 

judiciorum secreta pandantur, docet ipse Dominus, qui 

]oquitur in evangelio : Confiteor tibi, Domine, Pater c0eli et 

terr_e, quia abscondisti hmc a sapientibus et prudentibus, 

et revelasti ea parvulis. Ubi etiam in exemplum loci pr_esentis 

humilitas coronanda poenitentium, et superborum 

impietas damnanda prmmittitur, ut per hmc manifeste 

qum sapientibus seculi absconsa, qu_e humilibus patefaciat 

arcana dlxerlt, ostenditur. 

CAP. Ix. JEt evenit sermo Samuelis universo Israeli, dic.] 

In hac lectione deceptus smpe diu per exempla gentium 

Israel, tandem accepta ad tempus evangelii fide, non multo 

post ipsam pariter et doctores veritatis amissurus fulsse 

signatur. Translatoque ad gentes Dei testamento, sacerdotii 

legalis simul cure conjuncta ei synagoga, perditio 

subsecuta monstratur. 

IN CAP. IV. 

Egressus est namque Israel obviam Philistiim, _e.] Egressus 

est populus, id est, post acceptm legis notitiam, ad 

agenda palam bona opera qua_ didicit ; expugnandumque, 

voL. vii. D d

40_ ALLEGORICA EXPOSITIO 

quantum poterat, gentilitatis errorem, quo impiorum eorda 

ebriata, perpetuam vergebant in mortem. Unde bene Philistiim 

cadentes potione dicuntur. Quo tamen in certamine 

Israel non tam exteras gentes a scelerum pollutione 

revocare, quam seipsum curabat, ne illarum exemplo periret, 

observare. 

Et eastrametatus est juxta lapidem adjutorii.] Et omnem 

spiritualis sui beUi fiduciam in ejus constituit auxillo ; de 

quo dicebat, Dum anxiarentur cor meum, in petra exaltasti 

me. Et alibi, Dominus petra mea et robur meum. 

Porro Philistiim venerunt in Aphec, &jc.] Proficiente in 

Deo vero Israel, falsorum multorumque cultores deorum 

continuo furor novus invidendi, eumque depravandi eorripuit 

: et hoe est Philisteos aciem in Aphec, id est, in furore 

novo contra Israel instruere, finitimas quasque genres ah 

immundis edoctas spiritibus, ad scandalizandum Dei populure, 

perversze religionis vel actionis exempla przemonstrare, 

quod a tempore legis acceptm, usque dum gratia 

Christi fecit utraque unum, nunquam agere destiterunt. 

Inito autem certamine terga vertit Israel Philisteis, Syc.] 

Orto inter Israel et gentilium populos rerum verborumque 

de vera religione conflictu, et hoe pro unius et veri Dei 

cultu, illis pro idolorum defensatione certantibus, defecit 

fide Israel, et proclivius ipse ad errorem gentium, quam 

gentes ad sequendam fidem ejus potuere converti. Cujus 

tamen portio non minima, c_eteris licet peccantibus, ad 

defensanda virtutum spiritualium perstabat eastra redire. 

Neque hme ita allegorice super antiqui Dei populi statu 

interpretata putes, ut non etiam tibi tropologice conveniant. 

Nam et ipse quoties expeditione spirituali spiritus immundos 

expugnare niteris, non tua videlicet virtute fretus, sed 

in lapide confisus iUo, qui de monte preecisus eat sine 

manibus, solus diaboli regna prosternere novit : mox iidem 

veritatis inimici novarum tibi atrium furorem, per singula 

bonm operationis ccepta opponunt. Cave autem ne terga 

mentis ferientibus peccando vertas hostibus: sed potius 

juxta quod admonet apostolus Jacobus : Resiste diabolo, et 

fugiet ate. Verum quia scriptum est, Varius eventus eat

IN LIB. I° SAM. CAP. IV. 40_ 

belli, et nunc hune, nunc illum consumit gladius, si forte ad 

tempus eessisse, et hostem vicisse contigerit, si etiam agros 

bonae tuae conversationis fruetiferos populasse, et prudentiam, 

fortitudinem, justitiam, ac temperantiam, quasi pr_ecellentissimas 

quatuor duces euncta virtutum turma subsequitur, 

se stravisse jactaverit: nec si tamen ipse castra 

optimi propositi, quae juxta firmam petram metatus es, 

deserere, sed magis humilitatis et p_enitentize remedio perditos, 

virtutum cuneos debes nova redintegrare militia; 

juxta eum qui dixit: Si spiritus potestatem habentes 

aseenderint super te, locum tuum ne dimiseris: quia 

curatio cessare faciet peccata maxima. Instante igitur ab 

adversariis periculo certaminis, arcam ferventissimze fidei 

auxiliatricem offer. Sed si et illam forte nequissimi ad 

horam vel haeresim permiscendo, vel alio quolibet genere 

fraudis attaminando subtraxerint, nec tibi supernae pietatis 

auxilium deficiet: quee ideo plerumque suos ad horam 

cadere permittit, ut cognita propria infirmitate, cautiores 

postmodum in virtutibus, ae perfectiores ad przemia server. 

Denique arca post modicum laeta domum reffreditur, tuteque 

urbis in aree bis denis permanet annis : quia per poenitentiam 

s_epe recepta virtus, animum ardentius quam ante 

turbinem tentationis poterat, adimplet, eumque usque ad 

consummatum perfectae legis divinae decalogum, ac percipiendum 

perpetuo ccelestis denarii gaudium comitatur. 

Verum his morali expositione przeoccupatis, redeamus ad 

ordinem leetionis, et in antiquissimo literm nemore nova 

spiritualis allegoriae poma qumramus. 

Quare Fercussit nos Dominus hodie coram Philisliim ? 

Syc.] Consuluerunt sibi pro adipiseenda salutis via doetiores 

quique tuna temporis in populo Israel, qu_erendo 

videlieet quare legem aecipientes, legemque faeere volentes, 

eum perfieere vel implere nequiverint, quare sint percussi 

a Domino eoram Philistiim, id est, quare permittente 

Domino, neque eos sua gratia juvante, eoneupierint, 

legentes et diligentes legem, qn_e dicit: Non eoneupisees. 

Inveneruntque tandem utile eonsilium, ut qmerentes 

Christi gratiam, qua_ in legis seriptura patribus est s_epe 

Dd2

_ ALLEGORICA EXPOSITIO 

promissa futura : gratiam quippe Christi in lege signatam 

reperire, per quem earn cupere liberari, hoc est arcam testamenti 

in Silo intra velum tabernaculi positam reminisci, 

et ad promerendm salutis auxilium a populo deferri. Diximus 

supra, qua ratione Silo legis typum teneat. 

Misit ergo populus in Silo, 6;c.] Misit populus in futuram 

fidei sum devotionem ; et gratiam Dei super omnia 

excellentis, quam legis oeeasione didieerant, sibi adjutrieem 

assumebant. Et notandum, quod tempore toto qumrendi 

et adferendi ad se arcam, quieta Israel castra mansere ; 

perveniente autem iUa, sunt ab hoste turbata : quia populus 

idem Dominic_e incarnationis fidem, quam venturam 

inhianter qumrebat, venientem jam respuere, et in quibusdam 

suis membris etiam persequi et odisse non dubitabat. 

Erantque duo filii Hell cure arca fvederis Dominie _;c.] 

Et nomine et merito filii Hell designant, quod populum 

Christo in carne non credere, etiam sacerdotum illius temporis 

non parum culpa adjuvit. Ophni quippe, discalciatus, 

sicut et supra dictum est; Phinees, os mutum 

interpretatur. Quorum prior dissolutionem actuum, posterior 

etiam docendi inertiam signat: cure etiam perfecti 

quique sacerdotes, et incessu boni operis ornati, et pr_edieationis 

esse debeant voee liberi. 

Cumque venisset arca foederis Domini in castra, _c.] Nato 

in came Domino turbatus est omnis Israel, et prmdicante 

alii ad eredendum, alii ad eontradicendum movebantur; 

et terrena prlus conscientia cceli laudes insonuit. 

JEt audierunt Philistiim vocem clamoris.] Et ad gentilium 

usque cognitionem fama Dominicm pr_edicationis 

dixit. 

Timueruntque Philistiim dicentes, Venit Deus in castra, 

_fc.] Timuerunt pagani, cognoscentes veri Dei adventure 

in mundo, ad munienda suorum spiritualia castra fidelium; 

et multorum falsorumque numinum cultores, simul et 

culturas ingemuertmt esse perdendas, seque invieem perfidi 

ad debellandam fidei ac veritatis aciem confortarunt. 

Non enlm fuit tanta exultatio heri et nudiuslertius.] Neque

IN LIB. I. SAM. CAP. IV. 405 

in lege, neque ante legem tam prompta fuere corda credentium 

ad cuncta pro ccelestis regni desiderio, vel patienda 

qum terris horrent, vel spernenda qum libent. 

Pugnaverunt ergo Philistiim, et ceesus est Israel, _;c.] 

Pugnaverunt adversarii veritatis, sive homines, seu rectores 

eorum, spiritus immundi, contra credentes in Christum; 

a quibus vel aperte smvientibus, vel occulte suadentibus, 

vel exempla pravitatis ingerentibus, alii vel negatione 

vel martyrio c_si, alii ad deserenda instantius sum 

firmm fidei sunt tabernacula repulsi. 

Et faeta est plaga magna nimis, _e.] Plures veniente 

arca quam antea ceciderunt : Quia si non venissem_ inquit, 

ct locutus eis fuissem, peccatum non haberent: nunc 

autem excusationem non habent de peccato suo. Possumus 

autem juxta mysticam numeri interpretationem dicere ; 

quia quatuor millia virorum ante adventum arcm perdiderit 

Israel, in eis qui ante incarnationis Dominicm tempus 

minus perfecte credendo, sperando, amando, et operando 

legis jussa spernebant ; allata autem arca, triginta millia 

peditum majori plaga perierint, qui sanctm Trinitatis mysterium 

ex evangelio, cure promissione denarii ccelestis 

accipere renuebant. 

JEt arca Dei capta est, tSc.] Et regnum ablatum est a 

Judmis, datumque est genti facienti fructus ejus. Ordo 

quoque sacerdotil, qui se non recte gesserat, Domino judicante 

translatus est. 

Currens autem vir de Benjamin ex acie, _c.J Currens, 

et citam salutis sum curam gerens populus, qui pereuntibus 

ob perfidiam Jud_eis remansit, audiens ab apostolis, 

Salvamini a generatione ista prava ; venit ad erudiendos 

eos qui evacuati a Christo, adhuc in lege gloriabantur, et 

quasi tabernaculum Domini in Silo absque testamenti arca 

servabant ; utque facilius audientes ad pcenitentiam provocaret, 

scisso prorsus omni vetusto habitu, et tota sum 

priscm fiducia fortitudinis pro nihilo despecta, luctuosus 

apparuit. Qui bene de Benjamin, id est filio dexterm, 

genus duxisse perhibetur ; quia nimirum ecclesia, ad eomparationem 

synagogm, quia superna Hierusalem, videlicet


mater nostra, ad eollationem praesentis, quasi dextera 

ad laevam praeminet. ¥ir igitur iste Benjamineus vel 

populum ecclesize primitivze vel ad aliquem illius aevi doctorem, 

filium scilicet dexterae fidei; vel certe apostolum 

Paulum, quiet Benjamin de tribu descendit; qui novissimus 

apostolorum cum sit, plus omnibus in praedicando 

laboravit, insinuat. 

Cumque ille venisset, Hell sedebat, @.] Cum doctor novi 

testamenti scisso literm indumento appanfisset in Judaea, 

sacerdotium vetus adhuc, quamvis lumine amisso, sedebat 

super eathedram Moysi ; sed contra Christum, qui est 

via, veritas, et vita. Timebat enim, quod evenit, ne forte 

sere probato, Christi ad genres gratia transiret. 

Vir autem ille, postquam ingressus est_ nuntiavit urbl, _c.] 

Evangclizavit doctor, et poenituit auditor. Audito quippe 

scelere, quod in Salvatoris nece commiserant, compuncti 

sunt corde Judmi, ct dixerunt ad Petrum, et ad reliquos 

apostolos : Quid faciemus, viii fratres ? 

Et audivit Hell sonitum clamoris, &jc.] Et ad ipsas usque 

principum sacerdotum aures_ poenitentis ad exhortationem 

apostolorum populi lama pervenit, nec libenter accepta 

est. Denique loquentibus illis ad populum, supervenerunt 

sacerdotes, et magistratus templi, et Sadducmi, dolentes 

quod docerent populum, et annuntiarent in Jesu resurrectionem 

ex mortuis. Nec distulerunt apostoli, quin et ipsis 

evangelizarent. 

Hell autem erat nonagintaocto annorum, _c.] Sacerdotium 

legale tune temporis duo de perfectione, quae ad vitam 

duceret, minus habuerat, fidem scilicet et opera. Ideoque 

oculi, id est prmcones illius caligaverant sensu, et Christum 

in.lege videre non poterant. ¥elamen namque erat 

super cor eorum, quod in Christo evacuatlrr. 

Et area Dei capta est, _yc.] Et creseente longe lateque 

apostolorum praeconio, ac fide populorum pcenitentium, 

gratia Dei Judzeis erepta est, sacerdotiumque illud legalium 

diu judiciorum solio gloriosum ; quia retrorsum eadere, 

id est, post se reverti, et peccata, quae olim reliquit, repetere 

non timuit; fracto superbiae singularis cervice periit, et

IN LIB. I. SAM. CAP. IV. 407 

hoc juxta ostium illud, videlicet quod ait : Per me si qlfis 

introierit, salvabitur; cui figurarum mysterio juxta sedebat, 

sed ipsum perfidi0e merito non intrabat. 

Senex erat vir, et grandeevus, $;c.] Inveteratum erat id 

temporis sacerdotium illud, quondam opima virtute glorificum 

et ipsum per sacerdotum principes, seniores populi, 

Scribas et Pharlsmos, qui etiam legis doctores vocati sunt, 

opportuno tempore plebi Israel divinm legis, qum deealogo 

complectitur, judicia ostendebat. Sed et juxta legis 

tropologiam quisque nostrum arcam testamcnti, et in 

tabernaculo custodire interius, et cum tempus exierit, 

contra Philistiim pugnaturus, secum debet offerre ; hoe 

est, ipsam fidem et conscientiam firmam semper castamque 

cohibere; et cure res poposcerit, contra immundos, 

vel homines, vel dmmones, belli spiritualis adjutricem 

deferre, qum habeat duos sacerdotes custodes, geminm 

videlicet dilectionis solicitos sensus. Neque enim quamlibet 

fidem, sed earn qum per dilectionem operatur, apostolus 

laude dignam ducit. Et si nobis forte pugnantibus, 

immundi spiritus aut hmretici fidei arcam eripuerint, ac 

sacerdotales piosque sensus necaverint_ necesse est mox 

vlr Benjamineus, luctuoso inslgnis habitu, id est, animus 

spe supernm pietatis erectus, supplex et pmnitens adveniat, 

nostrique nobis reatus ad mentem errata reducat_ ct totam 

nostri rectoris urbem ad luctum lachrymasque provoeet, 

donec Deo miserante redeat arca, qum capta est, meliorque 

in loco perditorum saeerdos, id est, castigatior post 

p0enitentiee sudores, nobis sensus cautiorque donetur. Nec 

tempus septem mensium, quo arcam tenuere Philistiim, 

a significanda pcenitentim forma discrepat. Nam et Spiritus 

Sancti gratia, qum septiformis traditur, poenitentiam 

admissorum gerendam, ac veniam constat esse nanciscendam 

; et eandem veniam septem modis impetrandam, 

patrum sententia declarat. Denique expositores Psalterii, 

septem peenitentim psalmos tradunt, quibus ad obtinendam 

remissionem peccatorum, superne sit pietas imploranda. 

Verum sunt qul memoriam, agnitionem, doloremque 

culparum non ad remedium flagitandum, sed instar

4_)8 ALLEGORICA. EXPOSITIO 

Judm ad priorum seelerum augmentum convertunt. Qui 

quoniam inveterati inter omnes inimicos suos, turbato prm 

ira Dei mentis ocul% lumen quoque fidei perdiderc, sedem 

repente judiciarim discretlonis retro redlturi, et mox perituri 

relinquunt; et quamvis aliquandiu discrete vixisse, 

et bene seipsos juxta legis et evangelii pra_cepta gessisse 

visi sunt, (hoc est enim quadraginta annis Israel judicare,) 

ingruente tamen articulo tentationis, misera morte succumbunt. 

Nurus autem ejus, uxor Phinees, pr_egnans erat, &jc.] 

Synagoga filii saeerdotii legalis commissa ad regendum, 

semen quidem verbi a doctoribus acceperat, et vicina erat 

qum Domino prmdicante fructum fidei, quem diu qumrebat, 

progigneret. Verum ipsa quoque post ruinam magistrorum 

incurvavit se a rectitudine vivendi, et populi quidem 

turbam non minimam ; sed ipsa_ quia vitro Auctorem 

occidit, morte mulctanda peperit. 

Et vocabit puerum Ichabod, 3yc.J Ichabod interpretatur, 

Vm glorim; vel, Decidit gloria; quod aptissime nomen 

hujus temporis Judmis congruere, nemo fere cst qui ambiget. 

Translata est autem gloria fidei de Israel ad gentes, 

de synagoga ad ecclesiam ; sed in fine mundi revertetur ad 

Israel. De translata ad nos gaudeamus ; de transferenda 

a nobis patriam qum in plaustro novm conversationis 

reducenda timeamus. 

IN CAP. V. 

CAP. x. Philistiim autem tulerunt arcam Dei, _c.] Hmc 

lectio mystice suscipiente fidei testamentum prmputio, simulachra 

primo humilianda, nec mora funditus evertenda ; 

eos quoque, qui post agnltam fidem retro convertuntur, 

digna ultione plectcndos insinuat. 

Philisliim autem tulerunt arcam Dei, _c.] Genres susceperunt 

verbum evangelii a Judma, ubi Dominus corporaliter 

natus, conversatus, et passus, loca dispensationis sum 

mysteriis usque hodie sacra reliquit. Et asportaverunt 

iUud lama felici in exteras usque mundi provincias, qum

IN LIB. I. SAM. CAP. V. 409 

hactenus vitiorum flamma ferventes, carnis solvebantur 

illecebris. Unde bene Azotus, qum Hebraice Erdod vocatur, 

juxta pristinum nomen, dissolutionem vel effusionem, 

sire incendium significat. 

Et intulerunt earn in temlolum Da#on.] Et intulerunt 

fidem in mundum, qui in maligno positus erat; et de quo 

Dominus air, Cum fortis armatus custodit atrium suum, 

in pace sunt omnia qum possidet ; si autem £ortior illo 

superveniens, vicerit eum, universa arma ejus auferet, 

in quibus confidebat, et spolia ejus distribuet. Fortis 

erat Dagon, quando stulta gentilitatis arma slo custodiebat 

in atrio. Fortior est arca fidei, qum huic victrix 

spolia impietatis eripuit, et hmc pietatis arma ct spolia 

fecit. 

Et statuerunt earn juxta Dagon.] Et erexerunt ecclesias 

Christi in gentibus, manente adhuc nonnullis in locis idolorum 

cultura. Dagon quippe, qui interpretatur piscis 

tristitim, non solum persona, sed et nomine significat eum, 

qui auctor nobis miseriarum ab initio existens, rex universorum 

qum in aquis sunt, a propheta voeatur. De quo 

Dominus beato Job sub Leviathan specie plurima narrat. 

Et quem Tobias, qui interpretatur bonus Dei, se invaclentern 

angeli ducis hortatu undis abstrahit, exenterat, assat, 

comedit, salit, et seeum ad medicamina, simul et viaticum 

portat. Id est, Dominus Salvator, sum carnis escam appetentem 

diabolum dlvina potentia superat, insidiarum latebris 

eripit ; et abseisa ab eo membra iniquitatis, sapientim 

sale condita, ac Sancti Spiritus igne decocta, in corporis 

sui, quod est ecclesia, membra trajieit, perque alios aliis 

salutis auxilia prmstat. Dum enim per eos quos diabolo 

ereptos salvat Dominus, et gentilitatem ab idololatrim 

deceptione salvabit; et Judmos, de quibus carnem suscepit, 

ab errore sum perfidim in mundi est fine salvaturus ; 

patet profecto, quid significet Tobias, cum per interanea 

conscisi piseis, et conjugem a dmmonio, eta cmeitate liberat 

parentem. 

Cumque surrexissent diluculo ,4zoti altera die, 3:c.] Clarescentibus 

per fidei prmcones miraculorum signis, decidit


idololatrim cultus, in eis qui ad Christum potuere converti; 

sed proditus licet et detectus, qui vanitas est, recuperatus 

est in eis, qui contra veritatem arma movere perfidim. 

Rursumque mane die alio consur#entes, _;c.] Crescente 

paulatim signorum coelestium lumine, idololatrim confusa 

facie coram fidelibus Christi, terrenum per omnia caducumque, 

quicquid eatenus egere vel credidere confessi sunt. 

Caput autem Dagon et du_e palmoe manuum ejus, tyc.] 

Caput omnis peccati, superbia diaboli, et opus idololatrim ; 

quod quasi duabus palmis, impietatis professione, laudum 

et victimarum cmrimoniis agebatur, a cognato corpore, id 

est, a cohmrentibus sibi turbis seduetorum abseissum jam, 

jamque foras mittendum, Christi augescente triumpho 

parebat ; qui quasi caput et manus Dagon trunci in limine 

jacere monstrabat, cure ait, Nune judicium est mundi, 

nunc princeps hujus mundi ejicietur foras. 

Porro Dagon truneus solus, $;c.] Porro populus idololatrim 

abjecta et eliminata professione, atque operatione 

dmmoniaca, inter eos qui in fide processerant, quasi juxta 

arcam Dei humilis submissusque remanere, quam cure 

diabolo foras mitti, id est, ab eeclesim membris anathematizari 

malebat. Nec ultra status Dagon sicut antea 

restauratus asseritur, quia post multa licet ecclesim certamina 

cessatum, tamen a falsorum defensione deorum, et 

uni Deo vero est data victoria Christo. 

Propter hanc causam non calcant sacerdotes Dagon, $;c.] 

Propter causam, qua diabolus ejiciendus foras, et in fine 

damnandus est, omnes qui eum perversa vel docendo vel 

operando sequuntur, ipso instigante, tempus ejusdem ejectionis 

et damnationis illius considerate et cavere detrectant. 

Quin antequam sui eultores ab iniquitate resipiscant, eorum 

sollicitus sensum quasi incessum mentls a prmvidenda futura, 

vel sua, vel ipsorum perditione suspendit. Et hoc 

usque in hodiernum diem, id est, usque dum eorum quisque 

lucem verltatis agnoverit, quem perpetuo prmsentem 

qui sequitur, non ambulabit in tenebris. Nec timet cal- 

care super limen Dagon in Azoto; quia pravorum, qui 

terrenis ardent desideriis, simul et capitis eorum.diaboli

XN LIB. I. SAM. CAP. V. _]I 

poenam mente sedula contuetur et horret, insuper et limen 

suum conversus ad meliora, paschali agni sanguine aspergere, 

id est, introitum et exitum suum Dominicm passionis 

mysterio munire satagit. Dagon ergo truncati caput et 

pedes in limine, suos ab ejusdem liminis tactu deterrent. 

Agni vero immaculati sanguis in limine suos se semper 

recolentes, tutos ab hoste reddet ; quia diabolus eis quos 

decipit, considerandum finem, qui ad impia tartara ducat, 

et ipsorum subtrahit et suum. Dominus autem quos 

redemit sum passionis et resurrectionis exemplo, vitam 

semper docet sperare post mortem. 

.4##ravata autem est manus Domini super .4zolios, tyc.] 

Qui suscepta Dei area super Dagon interitu dolent, ruinamque 

ejus erigunt, in posterioribus feriuntur, eorumque 

a muribus terra demolitur; quia qui fidei agnitione vel 

etiam mysteriis imbuti_ aut ido]a sterni, aut vitia sibi non 

tolerant interdiei; quia retro respieiunt, immunditiam 

vitee veteris non relinquunt ; et posteriora, qu_e cure apostolo 

oblivisci et arbitrari debuerant, ut stereora, repetunt. 

Ex his nimirum qum eligunt, puniuntur; ipsaque fit miseris 

causa p0en_e, qu_e deleetatio erat eulp_e. Sed et si quid 

boni germinare videntur, qui oculos mentis retro tenent ; 

et radix eogitationis ab immundis spiritibus, et operationis 

fruetus eruditur. Pereussit autem Dominus non solum 

Azotum, ubi erat Dagon, sed et omnes fines Azoti; quia 

non tantum capitalium incendia criminum, in quibus aperture 

opus diaboli claret, sed et parva qu_eque, et qum 

hominibus extrema vel levia forte peccata videntur, districti 

judicis sententia reprobans damnat. Denique omne 

verbum otiosum, quod locuti fuerint homines, reddent de 

eo rationem in die judicii. 

Videntes autem viri Azotii hujuscemodi plagam, _c.] Videntes 

idololatrim dileetores potentiam Christi contra deos 

suos, nolunt fidem ejus recipere; ne propter hanc so]am 

cogantur omnem deorum suorum turbam abdicate. Videntes 

falsi Christiani propter fidem Christi interdicta sibi 

peccata qu0e amant, ipsam fidei religionem quantum valent 

detestantur ; ne hujus oceasione desicleria, quibus pro Deo

_l_ ALLEGORICA EXPOSITIO 

serviunt, jubeantur extinguere. Azotii per omnia, id est, 

effusionis, dissolutionis, et ineendiorum nomine digni sunt, 

qui scriptur_e saer_e przecepta ideo scire nohmt, ne cognita 

debeant agere quae didicerint ; et propter Domini sententiara, 

qua nescientes voluntatem suam minus vapulaturos 

dicit, nolunt scire quae faciant, non intelligentes multum 

distare inter nescire simpliciter, et noluisse scire quze 

scienda didiceris. Et hi ergo durum suis voluntatlbus 

sentientes, arcam a se scientiae coelestis impudici repellunt. 

Responderuntque Gethei, Circumducatur arca Dei Israel, 

_c.] Et haee areze eireumduetio, tempori praesentis zevi 

eongruit, ubi quisque lentorum ab alio magis dura verborum 

Domini, quam a se desiderat impleri. Sed et barbarae 

nationes, quod grave satis est, si quze Christi fidem 

nuper exeeperint, mox desideriis moUibus enervat_e, aliis 

hane magis dandam quam apud se diutius zestimant exereendam. 

Illis autem eireumducentibus earn, fiebat manus Domini, 

_e.] Qui fidem transitorie nee fixa intentione pereipiunt, 

non solum nihil eommodi eredendo merentur, sed et pcenam 

de pretio salutis miseri mereantur aeternam. 

Et computreseebant prominentes extales eorum.] Et meditatio 

eordis eorum interior ad posteriora caeca et immunda 

vitae praesentis relapsa, foetido eunetis fimo, et eruore 

vitiorum plena foras apparebat; eui generi pereussionis 

haeretieorum vesaniam eompararl, et ipsa Arii morte doeetur; 

qui fusis per posteriora viseeribus, eunetis finem 

ha_retiea doeendi, et hzeretieis digna supplieia subeundi 

prineipium misere invenit. 

Miserunt itaque, et congregaverunt omne8 satrapas Philistinorum, 

_c.] Multi haee hodie eredentium de gentibus 

faetis, etsi non verbis, dieunt ; Dimittite fidem, et revertatur 

ad filios Israel, ut tandem nobis exeisis, illi seeundum 

naturam inserantur sum olivae. Satius est enim 

ignorantes perire, quam eum e_eteris peeeatis pro fidei 

etiam, quam serrate nequimus, pr_evarieatione damnari. 

Et ascendebat ululatus uniuscujusque civitatis in c_elum.] 

Et murmur atque impatientia elamorque Sodomitieus falso

IN LIB. I. SAM. CAP, VI. 413 

fidelium insignis quibusque locis, vel personis, vel certe 

•sensibus corporis, qui ad numerum civitatum Philistiim 

quinque sunt, districtum judicem latere nunquam valet, 

qui tremenda sententia tempus hujusmodi przenuntians: 

Yeruntamen, inquit, Filius hominis veniens, putas inveniet 

fidem in terra ? 

IN CAP. VI. 

Fuit ergo arca Domini in regione Philistinorum septem 

mens/bus.] Septem universitatem rei cujusque, sire temporis, 

aut numeri, seu certe plenitudinem gratiae spiritualis 

exprimere solent. Mensis autem qui eremento ac decremento 

lunaris luminis variatur, statum ecclesim inter prospera 

et adversa laborantis, sed nunquam a Sole Justitim 

deficientis, insinuat. Fuit ergo, et futura est arca Dominiem 

fidei in gentibus universo tempore seculi, quo gratia 

Spiritus Sancti septiformis ecclesiam implere, et ad lucendum 

infirfiais quasi subjectis sibi terris illustrare digna= 

bitur. Sed et juxta literam, praesens leetio, qum Philist_eos 

arc_e Domini vicinia percussos narrat, docet ne immundus 

quilibet sanctis appropiare pr_esumat; sed quicunque vel 

Domlnicum corpus accipere, vel sacratissima ejus dicta 

tractare voluerit, probet seipsum, et sic de pane illo edat, 

et de calice bibat, castigetque corpus suum, et servituti 

subjiciat, ne forte allis prmdicans, ipse reprobus efficiatur. 

CAP. xi. Et vocaverunt Philistiim sacerdotes et divinos, 

3yc.] Ha_c leetio typiee doeet fidem evangelii, quae nune in 

gentibus celebratur, ad salvandas in fine mundi reliquias 

Israel esse reversuram. Philistiim plagis eruditl, interrogant 

sapientes quid faciant de arca Dei, quomodo remitrant 

earn in locum suum. 

At illi, Si remittitis, inquiunt, in locum suum arcam Dei 

Israel, 3yc.] Etnos videntes vindietam impiorum, manusque 

nostras lavantes in sanguine peecatorum, si gratiae 

ecelestis arcam in loeum suum, id est, in proximorum 

corda, qum hanc aliquando habentes, errando perdiderant, 

remittere pcenitentiam suadendo disponimus; curandum 

summopere est, ne hoc vaeui virtutibus agere quaeramus,

_I_ ALLEGORICA EXPOSITIO 

sed juxta eum qui dixit, Et gratia ejus in me vacua non 

fuit; primo ipsi recta agerc, et sic alios instruere festine-' 

mus. Hoc etenim modo plagas eorum qui accepto seientim 

dono nil pro peccatis qum commisere, Largitori grati_e 

rependcre norunt, eifugere poterimus. Sed et universaliter 

ecclesi_e providendum, ne vacua in fine seculi gratia fidei, 

id est, fructurn virtutum in gentibus, ultra non inveniens, 

ad Israel salvandum remittatur; sed quomodo venit, redear, 

quve per magnos doctores nobis data est, per magnos 

reddatur et illi. 

Juxta numerum provinciarum Philisliim_ _c.] Juxta 

numerum quinque scnsuum corporis, quos retro respiciendo 

eontaminastis, quorum fructus omnes fidcm male 

tractando perdidistis, jam modo per cuncta qu_e videndo, 

audiendo, gustando, olfaciendo, vel tangendo geritis, clarissima 

paticnti_e, compunctionis, humilitatis, cveterarumque 

virtutum Christo debita solvite. 

JEt dabltis Deo Israel gloriam, _;c.] Et confitemini, quia 

Deus solus vcrax, omnis autem homo mendax; si forte 

avertat faciem suam a peccatis vestris, et omnes iniquitates 

vcstms deleat, dumque vobis onus levissimum plus miserator 

imponat. 

Nunc ergo arripite et facite plaustrum novum unum, _c.] 

Nune, inquiunt, festinate, et vel vestris, vel fraternis in 

cordibus, exuentes vetcrem hominem cure actibus ejus_ 

induite novum, qui secundum Deum creatus est in justitia 

et sanctitate, et veritate ; et hoc in unitate catholic_e pacis, 

in qua tantum ad salvandum prodest quicquid boni agcre 

potest, nobilesque gemina, id est, Dei ct proximi dilectione 

doctores, a peccati jugo liberos, spiritualium fidelium filiorum 

prole gaudentes, sive prvedicand_e fidei, seu portandve 

fraternve necessitatis oneri subjicite. Parvulos autem quosque 

et lactantes adhuc in Christo, donec in virum perrectum 

proficiant, intra status sui modulum educandas 

cohibete. 

Tolletisque arcam Domini, et ponetis in plau_tro, _c.] 

Secretiora qu_eque emlestium arcanorum, imbutis novo 

Christi mandato cordibus, imponite, necnon et vestrm cot- 

8

IN LIB. I. SAM. CAP. VI. 415 

rectionis exemplo, simul omnibus intuenda et sequenda 

conjungite, taliterque ecclesiam ornatam, id est, et fidei 

mysteriis, et exemplis onustam virtutum, ad quzerendas 

reliquias Israeliticze plebis emittite, neque unquam ab intuendis 

ejus gressibus vestrae mentis oculos avertite. 

Fecerunt ergo iUi hoc modo, et tollentes duas vaccas, $;c.] 

Fecerunt Philistiim de arca secundum consulta saeerdotum 

suorum et divinorum. Fecerunt et facturi sunt de ecclesia 

fideles ejus dispensatores juxta prmsagia, vel futura prmcedentium 

sacerdotum et prophetarum ; faeiamus et nos 

de correctione vel nostra, vel proximi, videlicet eeclesim 

membrorum juxta imperium magistrorum spiritualium. 

Neque absurdum putet quispiam, quod acta divinorum et 

sacerdotum infidelium super ecclesiae prophetis et doctoribus 

interpretantes, spirituali mysterio redundare dixerimus 

; sed agnito potius allegoricm locutionis usu, videat 

qui legit ea quoque qu_e non modo infideles, sed et aperta 

fronte Deo contraria molientes egerunt, ab egregiis expositoribus 

ad saluberrimae pietatis obsequium typice relata. 

Nec minus sacrum vel mystica pietate plenum, quod Dominum 

persecutor impius in passione, purpurea vel alba, 

veste induit, spiuis coronavit, aceto potavit, eruce suspendit, 

regem Latine, Grmce, et Hebraiee scripsit, quam quod 

hune in nativitate, pia et inviolata genitrix pannis involuit, • 

in pr_esepio reclinavit, pastores laudaverunt, magi adorave_ 

runt; quod occisum discipuli eleeti aromatibus conditum, 

linteaminibus involutum, petrino in sepulchro positum, lapide 

magno clauserunt; et ne dubites ab hominibus qualibuscunque, 

tu_e tamen naturm consortibus, utilia discere. 

Audi quid Salomon dicat: Vade ad formicam, o piger, et 

considera vias ejus, et disce sapientiam. 

• Ibant autem i_z directum vaccaz, Syc.] Ibant in directum 

doctores per Christum, qum ducit ad regnum cmlorum. 

Via quippe Bethsames, id est, domus solis, ipsa est qum 

elicit: Ego sum via, veritas, et vita. Et alibi: Ego sum 

lux mundi ; qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed 

habebit lumen vitae. 

In itinere uno gradiebantur pergenles et mugientes, Syc.]


Uno eodemque fidei et veritatis eaUe gradiebantur gementes 

quidem, quasi homines, separari se ab his quos 

diligant ; libentius tamen eos, ubi necessitas ingruerit, 

quam justitim viam deserentes; ardentius ad vietimam 

passionis pro arca Domini properantes, quam fletu filiorum 

arcam deponere eonsentientes. Vis probari qum dieimus ? 

Morante Paulo in Cmsarea, superveniens a Judaea propheta, 

protestatus est eum alligandum Judmis in Hierusalena, 

et tradendurn in manus gentium. Eece portatrix 

arc2e Dominic2e victimanda vaeea prophetatur ; et quicquid 

ad hme vituli, siccisne oeulis abscessum mortemque parentis 

expectant, nobilior e_eteris vitulus, et inter quatuor 

magna animalia hoe nomine insignis, quid egerint narret. 

Quod eum audissemus, inquit, rogabamus nos, et qui 

loci illius erant, ne ascenderet in Hierosolymam ; sed quia 

non amore vel lachrymis filiorum ad dexteram, non ad 

sinistram deflecti poterat matris instantia, vide quid abitura 

plorantibus dicat: Quid facitis, flentes, et turbantes cor 

meum ? Ego enim non solum alligari, sed et mori in 

Hierusalem paratus sum propter nomen Domini Jesu. 

Verum qui planctus infirmorum, quasi reclusorum domi 

vitulorum, quem de carnali spiritualium parentum amissione 

concipiunt, paulatim dum et ipsi profecerint, cessat. 

Dicit idem Lucas: Et cum ei suadere non possemus, 

quievimus dicentes : Domini voluntas fiat. 

Porto Bethsamitee metebant triticum in valle, $yc.] Pon'o 

eives mternm lucis, fruetus virtutum maturos, quos humili 

eorde protulerunt, in gaudia patrim eoelestis eondere desiderabant 

; et elevatis eordis oeulis, ubieunque terrarum 

vidissent eoelestia, gavisi sunt. 

JEtplaustrum venit in agrum Josue Bethsamltee, _;c.] Et 

ecclesia ubieunque peetora Jesu Christo, Domino videlicet 

elaritatis internee, et perpetua_ lueis inventori, fruetum 

ferentia viderit, statim ibi quasi requie post laborem qu_erendi 

reperta, mansionem faeere parat ; talis semper eeelesire 

profeetus, talis ejus erat in nationes adventus, talis erit 

et reditus ad Israel. 

Erat autem ibi lapis magnus, 3yc.] Erat in agro ecelesi_e

IN LIB. I. SAM. CAP. VI. 417 

lapis iUe singulariter magnus, qui praecisus de monte sine 

manibus crevit in montem magnum, et implevit universam 

terram. Et de quo Psalmista : Lapidem, inquit, reprobaverunt 

aedificantes, hic factus est in caput anguli ; videlicet 

ut faeeret utraque unum. Et eonciderunt persecutores 

ecclesiae compagem, quae ad exemplum Dominicae crucis 

ereeta, firmissimo novae gratiae statu gaudebat. Insuper et 

magistros, atque eos qui infirmorum onera ferre sufficerent, 

martyrii flamma consumptos, gratissimam Domino victimare, 

tametsi nescientes, mactaverunt. Ligna quippe 

plaustri novi, quod arcam Domini portarat, concisa sunt, 

quando facta persecutione in ecclesia Hierosolymorum, 

omnes dispersi sunt per regiones Samariae et Judmae, 

praeter apostolos. Vaccae super ea holocaustum Domino 

factae, quando cunctis intimi amoris ardore compunctis, et 

in luctum lachrymasquc solutis, Stephanus lapidatus, et 

Jacobus frater Joannis est gladio caesus; innumeraque 

hujusmodi, rclegens historiam ecclcsiasticam, et infinita 

martyrum gesta, reperies. Quibus cunctis immanior temporibus 

Antichristi concisio plaustri hujus, hoc est ecclesiae 

perturbatio, non dubitatur esse ventura. Neque aliquid 

vetat duas has vaccas, quae arcam Domini referentcs Israelitis 

holocaustum sunt Domino data_, super Enoch et Helia 

interpretari, qui tunc Judaeis fidci gratiam aperturi, nec 

mora ab Antichristo mortem creduntur esse suscepturi. 

Nec mireris bene acta Bcthsamitarum a nobis in con- 

trarium interpretata ; quia moris est scripturae sanctae, et 

per bona malum, et bona per malum aliquando figurare. 

Denique quam plum in lege victimarum genera, quae, praecipiente 

Domino, devota mente sunt oblata, mortem Salvatoffs, 

quam ab impiis suscepit, typice praedicunt. 

Levit_e aulem deposuerunt arcam Dei, _yc.] Ministri verbi 

suscipientes fidem, et exempla vitae sanctorum ab his qui 

in Christo praecesserunt, non haec in vili aliquo terrenoque 

et imo pectore, verum in his quae in Christo firma videre, 

posuerunt. Potest lapis ille magnus ad populum, qui 

in lege gloriatur, (lex enim in lapide scripta est,) non inconvenientcr 

referri ; et arcam super lapidcm positam 

VOL. VII. E e


intelligi, eum legis remulator populus fidem gratiae suseeperit. 

Viri autem Bethsamit_e obtulerunt holocausta, tyc.] Quieunque 

sunt Christi Jesu, earnern suarn erueifixerunt eurn 

vitiis et eoneupiseentiis. Et alibi : Obseero, inquit, vos, 

fratres, per rniserieordiam Dei, ut exhibeatis eorpora vestra 

hostiarn viventern, sanetarn, Deo plaeentern. 

Et quinque satrapce Philistinorum viderunt_ _yc.] Pr_eeedentes 

quique in Christo, tamdiu sueeedentiurn sibi in 

illo fidern et aeta quasi speeula eontemplantur, donee 

et ipsos firmatos in fide et bene profieientes agnoverint ; 

et sic de illorurn salute seeuriores effeeti, ad sum euran&e 

eonversationis habitaeula reeurrunt. Potest et de hypoeritis 

intelligi, qui cure ad tempus viarn vitre videantur imitari, 

portas tarnen Bethsarnis, id est, Solis Justitire propter instabilitatern 

sinistra_ rnentis, non rnerentur ingredi. 

Hi sunt autem ani aurei, _yc.] Omnes pro defieto Domino, 

parvi et magni, fortes et infirmi, vasa aurea exsolvere, 

id est, splendida eompunetionis et humilitatis, mansuetudinis 

et eastitatis, e_eterarumque spiritualium fruetuurn 

munera reddere opus habent. Quis enim rnundus a sordibus 

? nee si unius diei, etiarn sit vita ejus in terra. 

Et si dixerimus, quia peccaturn non habemus, ipsi nos 

seducirnus. Quis enirn gloriabitur eastum se habere eor, 

qui non in aliquo de quinque sensibus notissimis a veritatis 

ealle devlans retro respexerit ; aut non aliquando cogitatio 

vel bona ejus actio sit insidiatoris antiqui dente derosa, ut 

pro his merito pcenitenti_e debeat flagitare remedi% et 

de vitiorurn quee fecit, vel tentamentorum rnemoria quee 

pertulit_ neeesse habeat acrius exercendis insistere virtutibus? 

Hoc est enim pro anis et muribus_ eorruptoribus 

atque corruptis, in quibus errans punitus est_ aureos quinque 

Domino reddere eorrecturn. Et pulchre cujusque provinei_e 

metropolis eurn adjacentibus sibi urbibus et villis, 

unurn murem et anum reddidisse dicitur aureum; qula 

tunc rite pro peccato dehita solvirnus, quando divites_ inopes_ 

docti et indocti_ quos distantia rnurat_e urbis, et 

villa_ rnuro destituta_ signifieat ornnes in Chrlsto unurn

IN LIB. I. SAM. CAP. VIo 419 

facti, unam eandemque Domini voluntatem videre, eundem 

Christi bonum odorem percipere, pariter gustare quam 

suavis est Dominus, et una eademque verba ejus audire 

et facere satagimus. At qui converti et poenitentioe debits 

pro peccato reddere contemnunt_ nec ipsi manure districti 

judieis evadent, sed in interiores tenebras detrusi, non 

exient inde, donee reddant etiam novissimum quadrantem. 

De quibus supra sapientes Philistiim meliora suggerentes, 

aiebant: Quare gravatis corda vestra, sicut aggravavit 

-/Egyptus et Pharao cot suum ? _Tonne, postquam percussus 

est, tunc dimisit eos, et abierunt ? Quod est aperte 


minus perfectus adhuc in humanis divina tractate prmsumpserit, 

cavendum ne vel heeresi, vel desperatione, vd 

alio quolibet discrimine reverberetur ejus inconsulta temeritas. 

Seal melius fortasse haec percussio plebis, qu_e arcam 

Domini vidisset, in bono accipietur ; quia quanto quisque 

amplius divinae secreta majestatis aspicere coeperit, tanto 

mox de se humilia sentiens, a tota sua trepidus virtutum 

fiducia deficit. Qua se plaga saluberrima percussum, tremebat 

qui dixit: Loquar ad Dominum meum, cum sim 

pulvis et cinis. Nec non et Psalmista, cum ait: Oculi 

mei defecerunt in salutari tuo. Quod est dicere, quo altius 

sacratissima tui salutaris, id est, Jesu arcana conspicio, eo 

mea citius, etiam quae fortia rebar acta, vitali vulnere percussus 

despicio. Hac se plaga non modo percussum, sed 

et mortuum gratulatur, qui dixit: Ego enim per legem 

legi mortuus sum, ut Deo vivam: Christo crucifixus sum 

cruci. Cui etiam sensui quinquagenarius, vel septuagenarius 

percussorum numerus, qui ad requietionem et Spiritus 

Sancti gratiam significandam principalitcr respicit, 

adstipulatur. Nam et septimam diem, et septimum ac 

quinquagesimum annum, lex sacravit in requie. Sed et 

Spiritus Sanctus, cujus septiformem gratiam Esaias scribit, 

quinquagesima Dominic_e resurrectionis die primitivam 

descendit in ecclesiam. Quum enim nunc annos _eternos 

in mente habendo negant consolari auimam suam, solaque 

Dei memoria delectari exercitantur, et deficit paulisper 

spiritus eorum ; ipsi tunc Spiritu Dei sublimati, perennero 

tendunt ad requiem. Utrique autem sensui concinit 

apte quod sequitur : 

Ia_itque populus, quod percussisset Dominus, 3;c.] Quia et 

infirmantia vel nutantia sua membra, ut ad stature prlstinum 

reformer, fiendo laborat ecclesia ; et bent proficientium 

tuque membrorum suorum, quve concupisse ct defecisse 

vidct in atrio Domini, studiis accensa, dulces salutiferae 

compunctionis lachrymas fundit, dicitque vulncrata 

caritate : Ego sum, et anima mea liquefacta est, ut locutus 

cst; et cvetera talia, quibus innumera scripturarum loca, ct 

totus quadragesimi primi Psalmi rcfertus est textus.

IN LIB. I. SAM. CAP. VII. 421 

Et dixerunt viri Bethsamitoe, Quis potest stare, _ic.?] Viri 

domus solis, id est, supernae patriae cives, in terra peregrinantes 

; et si parum aliquid, et hoc rapture, de aeterna, 

quam sitiunt, luce degustant, eontinuo se quam nihil de 

suo sint intelligunt, merltoque paventes dicunt : Quia non 

justifieabitur in conspecttt tuo omnis vivens. Quia et si 

quis judicio hominum stare videtur, jam tamen in conspeetu 

divinae majestatis jaeere eomprobatur ; modestoque 

ac benigno consilio, post sublimem illum sibi soli, Deoque 

cognitum dilectionis ardorem, proximis quoque minoribus, 

quae capere ipsi sufificiant, munera scientiae spiritualis 

impertinnt. Juxta quod magnus ille civis Bethsamita 

dicebat: Sive enim mente excidimus, Deo ; sive sobrii 

sumus, vobis. Et hoc est quod sequitur, dicentibus de arca 

Domini Bethsamitis : 

JEt ad quem ascendet a nobis ? byc.] Cariathiarim quippe, 

quae civitas sylvarum dicitur, magnam vitae perfectionem, 

sed minorem nimirum quam Bethsames, id est, domus 

solis, significat. Haec namque contemplationis sublimitatem, 

qula beati mundo corde Deum videbunt; .ilia communionem 

monstrat activae conversationis, qua suos quoque 

ferentia fructus, exultabunt omnia ligna sylvarum ante 

faeiem Domini, quoniam venit, et mansionem apud ea 

facit. Et de Bethsamis arca Cariathiarim mittitur; quia 

divina gratia nunc magnorum eorda, ut summa per fidem 

contemplentur, inflammat ; nunc humilium pectora inchoantium, 

ut multifaria bonorum operum quasi poma gignant, 

adjuvat. 

IN CAP. VII. 

CAP. XII. Venerunt ergo viri Cariathiarim, 3;c.] Venerunt 

fortes ecclesiae, multfformi spiritualium actionum 

germine foecuncll, et susceptam a eelsis fidei contemplatoHbus 

divinae voluntatis cognitionem, ad se suosque perduxerunt, 

eolloearuntque hane in alto eorde illorum, qui 

habitantis in se Spiritus Sancti gratia, templum Dei esse 

meruerunt, quibus dedit potestatem filios Dei fieri, eredentibus 

in nomine ejus, quos voluntarie genuit verbo

_ ALLEGORICA EXPOSITIO 

veritatis. Aminadab quippe, qui pater meus spontaneus 

dieitur, eum nimirum qui cure sit Dominus c_eli et terra_, 

nobis gratia Pater factus est, designat. Gabaa, quod interpretatur 

collis, et intelligendus est aliquis locus eximius 

in Cariathiarim, vel eerte arx ejusdem fuisse civitatis, 

altitudinem perfeetze actionis insinuat. In quo nimiriam 

colle infertur area Domini, cum divina voluntas ostenditur, 

hi sunt przeordinati ad vitam _eternam. Cujus ostensionem 

divin_e seientize, quia nemo potest nisi humilis adipisci, 

recte aceepturis aream Cariathiaritis, Bethsamitre dicebant: 

Reduxerunt Philistiim arcam Domini ; deseendite, 

et ducite earn ad vos. Quod est aperte Judaeos in fine 

mundi credentes, proximis ad fidem vocandis dicere: Reduxere 

nobis scientiam gratia_ genres, qu_e diu nobis ineredulis, 

ejus sunt dono pofitae. Descendite de longo superbize 

fastu, et humile jugum fidei humiles corde suseipite. 

Quod etiam, sieur ceetera lectionis hujusce series, quotidiano 

nostro statui et variantibus diversorum meritis 

potest aptissime congruere. 

Eleazarura autem filium ejus sanctificaverunt,3;c.] Sanctos 

quosque ac doctos, et filiorum Dei nomine elegere doctores, 

qui ecclesi_e stature custodirent. Eleazar namque, qui 

Dei adjutor dicitur, illorum figurafiter c_etum exprimit, 

qui dicere cum apostolo possunt: Dei enim sumus adjutores. 

Et alibi : Ego plantavi, Apollo rigavit, Deus autem 

incrementum dedit. 

Et factum est, ex qua die mansit area in Cariathiarim, 

_c.] Ethic activ_e et contemplativ_e perfectionis intuere 

distantiam. Ecce enim arca Domini, qu_e vix una die qua 

venerat in agro Josue Bethsamitis perseverare potuit; et 

non solum Gabaa, id est, arcem Bethsames ascendere, sed 

ne ipsas quidem ejus valebat plane portas intrare. Perveniens 

autem in Cariathiarim, et collem illius iUata, vicesimum 

usque ibidem multiplicatis virtutum diebus, permansit 

ad annum ; quia ccelestis vitae contemplatio, degentibus 

in carne sanctis, vix ad momentum potest defibari. 

Corpus enim, quod corrumpitur, aggravat animam, et deprimit 

terrena inhabitatio sensum multa cogitantem. Vita

IN" LIB. I. SAM. CAP. VII, _3 

autem activa multo prolixiore et temporum spatio, et cooperantium 

consortio fratrum valet indefessa celebrari_ adeo 

ut legis in ea decalogus, per evangelii gratiam geminatus, 

vel certo corpore et mente consummatus, quasi vicesimus 

jam manentis secum arcae annus proficientibus bonorum 

meritis probetur impleri. 

Et requievit omnis domus Israel _ost Dominum.] Extremare 

conversm in fine Judmm felicitatem typice designat, 

ad quam tota prmmissa lectio specialiter, tametsi ad omnem 

ecclesiam potest generaliter refcrri. Ubi ctiam juxta literam 

quidam putant, qula vicenario annorum numero, quo manente 

in Cariathiarim arca, requievlt omnis domus Israel 

post Dominum, et modus, et status temporis, quo Samuel 

Israeli prmfuerit ostendatur. Neque enim, ut quidam 

chronographi frustra turbantur, viginti anni, quibus ibidem 

arca mansit, usque ad octavum regni David annum, quando 

ab ipso Hierosolymam translata est_ pertingere putandi 

sunt. Legimus namquc inferius, in principio regni Saul 

earn fuisse in Gabaa Benjamin, dicente scriptura: Et ait 

Saul ad Achiam, Applica arcam Dei. Erat enim ibi arca 

Dei in die illa cure filiis Israel. Ideoque intelligere debemus, 

tacente licet scrlptura, reductam eam post hmc de 

Gabaa Benjamin, in Gabaa, id est, collem Cariathiarim, 

unde regnante David in Hierusalem transferretur. Non 

autem absque significatione mysterii, credas arcam Domini 

sic varia per loca mutatam, ut nunc Dominum solis adeat, 

nunc civitatem sylvarum subeat, nunc adjutrix inter castra 

pareat, nunc civitatem sylvarum repetat, et dimissa Silo 

repulit tabernaculum Silo, ad ultimum montem Sion, quem 

dilexit, ascendit; sed et inde castra duci et reduci non 

omittat. Denique Urias cure David loquens, tempore 

beUi Ammonitici, sub pellibus earn fuisse designavit. Et 

haec usque ad tempora dedicationis domus Dei, qua perpetuam 

in sancta sanctorum sedcm mansionis accepit. 

Nequaquam haec frustra, sed in ecclesim typum gesta 

eognosce, qum in multimoda, sed pacatissima suorum 

diversitate membrorum, nunc theoreticm vitae dulcissima 

luce fruitur, gustando et videndo, quoniam suavis est

_2_ ALLEGORICA EXPOSITIO 

Dominus ; nune aetivm devotionis eondensa, minore quidem 

mentis ardore vel lumine laetata, sed non minore 

bonm operationis fruge f(eeunda subintrat ; nune eontra 

adversantis mundi perieula spiritualem virtutum militiam 

armat ; nee inter resistendum adversariis sum fruetiferm 

conversationis apta deserit, sedulaque pra_eavet, ne post 

agnita spiritualis vitae mysteri% literalem legis observantiara, 

quasi tabernaeulum Silo prmpostera eleetione requirat 

; nune in his qui jam de eorpore egressi, seculi variantis 

evasere labores, visionem eeterna_ paeis aseendit. Nee per 

cos tamen ipsos in eoeli jam sede regnantes, pro peregrinantibus 

in terra suis tuque membris, et adhue contra 

hostem dimicantibus, orando eertare desistit, donee resurreetionis 

coruseante gloria, qu_e felix ejus est dedieatio, in 

eoelestia sancta sanetorum, perpetuo mortis triumphatrix 

evehatur. 

Si in toto corde vestro revertiminl ad Dominum, 3yc.] Hie 

figuraliter ostenditur, quomodo Dominus in Judma doeens, 

et miraeula faeiens, patiens et resurgens, ascendens in 

eoelum, et Spiritus Sancti gratiam mittens, non solum 

Judmos, sed et gentes miserieordim sum feeerit partieipes. 

Samuel itaque, suscepto post mortem Heft saeerdotio, universam 

domum Israel alloquitur, ut auferant deos alienos 

de medio sui. 

Et prarparate corda vestra Domino, _c.] Dominus, novi 

sacerdotii auctor, quod est seeundum ordinem MeIchisedeeh, 

apparens in came, universam domum Israel, id est_ 

Deum videre desiderantium ecelesiam, docet auferre a se 

traditiones Pharismorum; eL non solum opera, quod et 

lex docuit, sed ipsa etlam eorda ad serviendum Domino 

soli prmparare, dicens : Audistis, quia dictum est antiquis ; 

ego autem dico vobis. Sic enim eos a cunctis hostibus in 

vita ventura posse liberari. 

Abstulerunt ergo filii lsraeI Baalim et Astaroth, _yc.J Idola 

h_ec Sidoniorum sunt; quorum Baalim superiores, sire 

aseendentes, Astaroth facturam exploratorum significant. 

Quicunque ergo filiorum Israel ad prmdicafionem Salvatoris 

vero Deo Patti servierunt, omnes profanas eogita-

IN LIB. I. SAM. CAP. VII. _5 

tiones, qum de infimis in cor aseendentes, et non desuper a 

Patre luminum, inter data optima et dona perfecta descendentes, 

superiores bonis esse cupiebant, ejecerunt ; omnem 

de suo peetore spirituum immundorum machinam, qui 

circumeuntes caulas fidelium quaerunt quem devorent, 

abstulerunt. 

Dixit autem Samuel: Congregate universum Israel in 

Masphat, _yc.] Dixit apostolis Salvator, ut przedicando 

verbum evangelii, universum Israel spiritualem in Masphat, 

id est, speculam_ nowe videlicet veritatis et vitro, 

eongregarent. A qua congregationc universitatis, ecclesia 

catholica Greece nomen accepit. In cujus unitate positos 

quosque ipse Patri Salvator orando commendat_ qui ante 

passionem suam per apostolos orans air: Non pro his 

autem rogo tantum, sed ct pro eis qui per verbum eorum 

credituri sunt in me_ ut omnes unum sint. Et modo quod 

idem faciat, apostolus docet, dicens: Qui est in dextera 

Dei, qui etiam interpellat pro nobis. 

JEt convenerunt in MasphaG hauseruntque aquam, _yc.] 

Quod haurientes aquam inter preces et jejunia libaverunt 

Domino, indicium simul et executio pim devotionis est. 

Convenerunt autem, prmdicante Domino, ad audiendum 

verbum populi, hauseruntque compuncti de imo pectore 

fontem lachrymarum ; quem effunderent quasi gratissimum 

Dco libamen_ per oculorum vascula proferendo; 

abstinueruntque a cunctis mundi illccebris in illa gratim 

cmlestis illuminatione, eonfitentes peccata prmterita, et 

Christi misericordiam flagitantes. 

Judicavitque Samuel filios Israel in Masphat.] Cceli non 

sunt mundi in conspectu ejus, et in electis suis reperit 

pravitatem. Et illi ergo qui terrena transcendentes omnia, 

in specula supernorum, quam significat Masphat, ad Christurn 

convenerunt ; qui filiorum Israel, id est viri videntes 

Deum, vocabulo prmminent; habent adhuc plura, unde 

quasi homines a districto judice castigentur. Uncle est 

illud Esaim: Et judicabit in justitia pauperes. Haud 

dubium, quin ipsos quibus loquitur, Beati pauperes, quia


vestrum est regnum Dei ; eosdem namque judieans (licit : 

Adhuc et vos sine intellectu estis. 

JEt audierunt Philisliim, quod congregali essen$ filii Israel 

in Masphat, _c.] Audierunt hostes veritatis, quod, prmdicante 

Domino evangelium regni, omnis eum populus libenter 

audisset; et ascenderunt immundi spiritus principes 

videlicet impiorum (unde et ab apostolo rectores tenebrarum 

vocantur) contra ecclesiae statum, immo contra unumquemque 

fidelium nefandis insidiis appetendum. De qua 

illorum pessima ascensione supra, nomen Baalim exponentes, 

tractavimus. 

Quod cure.audissenl filii Israel, limuerunt, _c.] Timentes 

diseipuli Christi a facie persequentium Jud_eorum, vigilaverunt, 

jubente illo, et oraverunt ne intrarent in tentationero 

; dixeruntque subito tentationum turbine perculsi: 

Domine, salva nos, perimus. Qui etiam post ejus ascensionem 

frequentins in pressuris orasse memorantur. Quod 

ipsum nobis quoque tentatis, ut a timore inimici eruatur 

anima nostra, saluberrimum prmsidium pr_estat. 

Tulit autem Samuel agnum lactantem unum, _c.] Tulit 

Dominus innocentem, quem pro salute mundi unicum 

induerat hominem, et obtulit ilium in altari crucis holocaustum 

integrum Patti. Et bene holocaustum, id est 

totum incensum, bene integrum obtulisse perhibetur, qui 

sine iniquitatc coneeptus, natus, et in carne moratus, 

forum quicquid per hominem gessit, igne Deo Spiritus 

Sancti dignum reddidit. Et oravit Dominus Patrem pro 

tidelibus suis, ut non deficeret tides eorum. Oravit et 

pro persequentibus se, ut ignosceretur eis tantm noxa perfidim, 

quam nescientes incurrerunt. Et exaudivit eum 

Pater, hos in fide, quam prone amiserant, confortando ; illos 

ad fidem, quam penitus nescierant, vocando. 

Factum est ergo, cure Samuel offerret holocauslum, _c.] 

Factum est cure Dominus semetipsum offerret hostiam 

Deo in odorem suavitatis, persecutores ejus, et in cruce 

positum eum blasphemare vel deridere, et sepulto eidem 

viam resurrectionis obstruere moliri, ut ipso quasi mtema

IN LIB. I. SAM. CAP. VII. _7 

morte damnato, omnem fidelibus ejus spem salutis eriperent. 

Yerum terra mota, fissis cautibus, monumentis 

apertis, exsurgentibus mortuis, caeterisque ccelestibus ad 

ejus crucem vel sepulturam darescentibus signis exterriti 

sunt hostes, et in diversa fugati. Denique ad monumenturn 

perterriti sunt custodes, et sancti sunt velut mortui. 

Et omnis turba eorum qui simul aderant ad spectaculum 

crucis, et videbant qum fiebant, percutientes pectora sua, 

revertebantur. Nec non et in die Pentecostes intonante 

desuper Domino, et per apostolos quoque suas videlicet 

nubes, ccelestia dicta resonante, deturbati fidei hostes, et 

caesi dictis eorum, impcenitendo, negando sunt alii contriti. 

JEgressique viri Israel de Masphat, persecuti sunt Philisteos, 

_c.] Egressi apostoli de Masphat, id est specula 

quiet_e suae conversationis, persecuti sunt impios arguendo 

; et percusserunt eos a prisca, hoc est impietatis vita, 

paulatim gladio verbi removendo, donec ad societatem 

eeclesize, qu_e super Christum fundata est, perducerent. 

Bethcar namque, quze interpretatur domus agni, sive domus 

agnitionis, ilium nimirum significat, qui innocenter mortuus 

ex humanitate, paterna potenter arcana revelat ex divinitate. 

Super quam sibi domum dlvinm agnitionis locum dilectm 

mansionis invenit, qui air: Domin% ad quem ibimus? 

verba vitae eeternae habes. Quam intrare desiderabat, qui 

humilitcr pulsando rogabat: Domine, ostende nobis Patrem, 

et sufficit nobis. Didicerant enim ab ipso, quia 

nemo novit Filium, nisi Pater ; neque Patrem quis novit, 

nisi Filius, et cui volucrit Filius revelare. Et ideo recte 

domus agnitionis appellatur_ per quem solum et ipse revelatur, 

et Pater. 

Tulit autem Samuel lapidem unum, _c.] Et supra quidem 

lapidem adjutorii, qui Hebraice dicitur Abenezer, legimus 

; sed ibi praeoccupando posuit historicus, hic autem 

et tempus et causam impositi nominis exprimit ; qui 

Mediatoris typo prmclarus, bene lapis unus vocatur ; quia 

unus Dominus Jesus Christus, qui justificat cireumcisionem 

ex fide, et pra_putium per fidem ; bene inter Masphat


et Sen ponitur, hoc est inter locum quo Dominicm crucis 

erectum altare, et ille singularis est agnus oblatus, qui - 

tollit peccata mundi ; et inter eum, quo diffusa per orbem 

terrze potuit verbi Dominici victoria pertingere ; quiet 

ipse locus pulcherrime super Bethcar, id est domum agni 

vel agnitionis, jacet ; quia eadem ipsa tota terrarum orbe 

Christi fulget ecclesia. Nec frustra locus idem Sen, id 

est nominatus dicitur ; quia populus gentium, qui a finibus 

terrm clamat ad Dominum, et ipse cure Israel audit: 

Gaudete, quia nomina vestra scripta sunt in ccelis. De 

quibus et alibi dicit: Et proprias ores vocat nominatim. 

Tulit igitur Dominus lapidem pretiosum, angularem, electurn, 

hoc est semetipsum ; et posuit inter Judzeorum et 

gentium populum, qui potenti sui Spiritus auxilio utrumque 

congregaret in unum ; et de cunctis adversitatibus 

mirabiliter ereptum, usque ad contemplandam sum divinae 

majestatis gloriam sustolleret; cujus nimirum visioni, qua 

nihil est melius, (neque enim quotquot hanc intueri meruerimus, 

aliquid ultra majus quzerimus,) quia maximo bono 

lmtabimur, bene valde dicitur, Quia hucusque auxiliatus 

est nobis Dominus. Unde et in evangelio Dominus, quasi 

pro summo et incomparabili bono fidelium populo promittit, 

dicens: Qui autem diligit me, diligitur a Patre 

meo, et ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum. 

Et humiliati sunt Philistiim, dyc.] Provenientibus ad 

lapidem ilium auxiliatorem, eui Psalmista juxta Hebraicam 

duntaxat veritatem deeantat: Esto mihi in lapidem 

fortissimum, et in domum munitam, ut salves me ; quia 

petra mea et munitio mea tues ; humilhbuntur hostes 

nostri, neque apponent ultra virtutum nostrarum ineursare 

terminos, cure nobis apud Dominum glorifieatis se viderint 

esse devietos. Nam in hoe nobis seeulo laborantibus, 

nunquam tentationum bella deerunt. 

Faeta est itaque manus Domini super Philistiim, _yc.] 

Faeta est gratia Christi ad eonterendos hostes eeelesim 

primitiv_e eunetis quibus lux evangelii vigult in Judaea, 

nee adhue diseredendo et persequendo repulsa est. Et 

reddita._ sunt animm quas deeeperant immundi vel doe- 

8

In LIB. I. SAM. CAP, VII. 429 

tores vel spiritus, reducta_que ad eeelesiae soeietatem, ab 

his quae a bonis operibus steriles permansere, usque ad eas 

qu_e non solum sibimet infructuose durare, sed et frugiferas 

quasque male premere satagebant. Accaron namque 

in sterilitatem, Geth vertitur in toreular. Et quidem de 

sterilitate patet intellectus; quia omnis arbor quae non 

facit fruetum bonum, exeidetur, et in ignem mittetur. 

Torcular vero, quod et perseeutores bonorum significet, et 

Psalmi pro torcularibus inseripti, et ipsa toreularium actio 

demonstrat. Sunt namque ligna radiee excisa, fronde et 

eortiee nudata, atque omni prorsus spe fructificandi privata, 

ad solam uvarum sive olivarum eonelusionem pressionemque 

eompacta. Quarum dum pondere pressa, eomminutis 

gigartis, foUibusque vaeuatis, musta lmtissima, ac 

pinguissima olei fluenta manaverint; fructus quidem pretiosi 

liquoris, apothecis inditur, at resides testa_ foras 

mittuntur. Ipsa vero torcularia fructu ut ante vacua, 

solum quando torquendum quid e0eperint, inhianter expectant 

; donee et ipsa post longam pressurze eonsuetudinem 

vetustate contrita, flammis exurenda tradantur. 

Sic nimirum, sic ecelesiae tortores non solum virore fidei, 

foliis eonfessionis, et operationis bonae fructibus earent ; 

sed et fruetuosas miserieordim et dilectionis, caeterarumque 

virtutum studiis animas usque ad carnis absolutionem 

fatigarc non cessant. Non enim post haec habent ampllus 

quod faciant, cure et pulvis reversus fuerit in terrain suam, 

unde erat, et spiritus redierit ad Deum, qui dedit eum, 

et ipsi bonis semper adversarii, perpetuos tcmpore debito 

gehennm trudentur in ignes. Verum quia de talibus 

nonnulli salutcm quam in protoplasto perdidere, Christo 

miserante recipiunt, recte dicuntur Israel sum civitates 

ab Accaron usque Geth, id est a sterilitate usque ad torcular, 

esse redditm. Accaronita quippe Sergius Paulus 

proconsul, Accaronita erat Dionysius Ariopagita. Getheus 

veto juvcnis iUe minarum et cmdis aspirans in discipulos 

Christi. Denique nobilissimum illum botrum gradu, 

nomine et passione coronatum, in primitias ecclesiae 

Chrism offerendum, lapidum pressura eomminuendo, sar-


cina carnis exuerat. Sed dum illi de gentilitate ad fidem, 

iste de persecutore etiam ad apostolatus gratiam pervenit, 

profecto sterilitas et torcular urbcs, qum_do ab hoste captm 

sunt, ab ecclesia recepta. 

Eralque pax inter Israel et .4morreum.] Erat post aseensionem 

Domini confirmatis fide ecclesiis_ pax nostra, 

qum fecit utraque unum_ inter cos qui de Judmis, et cos 

qui credidere de gentibus. Erit ct in te_ cure verus Israelira, 

id est sine dolo vivis, pax cure hoste quondam amaro, 

quod interpretatur Amorrcus_ cure devicta in te vitia cuncta 

virtutlbus favere docueris, et membra qu_e fuerant arma 

iniquitatis peccato, feceris arma justitim Deo. Nam et in 

tua mente quamdiu veri Samuelis gratia vivit et regnat, 

tametsi peccato ad integrum carere quasi homo non possis, 

quicquid sordidm tibi cogitationes, virtutum spiritualium 

quasi insidiatrices, Philistiim manus abstulerint, quotidiano 

ejus juvamine recipies, et in terminos bonorum 

operum tuorum etiam ipse liberabis de manu Philistinorum 

: quia patientia paupcrum non peribit in mternum. 

Et quamvis media in acle invulnerabilis esse non possis, 

cursu tamen consummato, vitro corona donaberls. 

Judicabat quoque Samuel Israelem, _c.] Judieat Dominus 

ecclesiam omni tempore, quo hanc in terris peregrinantern, 

divin_e pr_esentim sure luce vivificat. Iidem enim sunt 

dies Chl'isti_ qui dies ecclesim. De quibus in evangelio 

loquitur : Quamdiu in mundo sum, lux sum mundi. Quos 

alibi manifeste determinans_ ait: Et ecee ego vobiscum 

sum omnibus diebus_ usque ad consummationem seeuli. 

Judicat autcm earn, vel adver'sis erudiendo, vel illustrando 

donis, vel libcrando a gente non sancta, vel ad regna 

superna perducendo. Itaque occulta prmsentla per singulos 

electorum discutiens, spem, fidem, et dilectionem 

eorum, quantumque in supra dictis virtutibus quisque profecerit_ 

vel per se ipse qui novit oceulta cordis, vel per 

magistros quotidie spirituales examinans. Nam quod 

annus hominem figurando denuntiet, probat et hoc, quod 

humores quatuor notissimi, quibus corpus vcgetatur humanum, 

totidem annuis temporibus concordissima qualitatum

IN LIB. |. SAM, CAP. VII. _t_l 

ratione sociantur: veri sanguis, colera rubea aestati, autumno 

eolera nigra, flegmata hyemi. Quod autem memorathe 

civitates totidem przefatis virtutibus reete eomparentur, 

ipsa earum nomina indicio sunt : quarum Bethel in 

domum Dei, Galgal in rotam, Masphat transfertur in speculam. 

Domus enim Dei siffnat eos qui nuper fidei mysterio 

suscepto, templum jam sunt sui Creatoris effecti. 

Rotae typus aUudit eis qui spei certitudine confirmati, 

citum de hoc seculo transmigrandi cursum mentis sumpsere. 

Speeulae vocabulo exprimuntur hi, qui caritatis 

excellentia perfecti, quamvis adhuc in came degentes, 

claustra carnis didicerunt zeterna speculando transire. Et 

quidem supra Samuel Israel in Masphat congreg"asse, 

ibique judicasse, contra hanc debellandam Philisteos aseendisse, 

sed ipso holocaustum offerente victos aufugisse narratur. 

Nunc autem et arias duas, quasi socias ilfi civitates 

circuisse refertur; quia principalis, qu_e ecclesiam congreget, 

et cuncto ab hoste muniat virtus, earitas est. Sed 

ut digne ad hanc valeat perveniri, fidei necesse est, quae 

purificet coma; et spei, qum ad superna provehat, primo 

munere curentur. 

Revertebaturque in Ramatha, _;c.] Reversus est Dominus 

in ccelum corpore semel ascendendo, peracto sure dispensationis 

officio: revertitur quotidie praesentia divina, qua 

semper ublque totus pertingit a fine usque ad finem fortiter, 

et disponit omnia suaviter. Ibi est enim caro, quam 

pro nobis induit et glorificavit ; ibi aula beatorum et angelorum 

et hominum ; ibi promissa nobis ex Deo habitatio, 

domus non manufacta, mterna in co_lis. Unde bene Ramatha 

excelsa ejus dicitur: et ibi corpore positus ipse 

judicat ecclesiam, vel peregrinantem adhuc in terris castigando, 

donec ad ccelestia perducat ; vel seeum jam manentern, 

dignas cuique pro meritis sedes distribuendo, ubi in 

domo Patris sui mansiones multas habet: sciens quia 

omnia dedlt ei Pater in manus, et potestatem dedit ei judicinm 

facere. Ibi etiam intra velum cceli, et aeterna sancta 

sanctorum, supernarum corda civium, unum Patri aedificabat 

altare. Ex quo sum caritatis igne flammato, per-

4_2 ALLEGORICA EXPOSITIO, ETC. 

petum laudationis odoretur ineensum dicentium, Sanctus, 

sanctus, sanctus Dominus Deus exercituum, plena est 

omnis terra gloria ejus. Et iterum: Salus Dco nostro, 

qui sedet super thronum, ct Agno: et c_etera talia, qum 

illic adductus in Spiritu saepe replieanda, semper memoranda 

dilectus ille discipulus audivit. Hactenus de mutatione 

veteris sacerdotii in novum, sub Hell et Samuelis 

specie transfigurata, primo nostrae expositionis libello perstrinxisse 

sufficiat : ut regni quoque mutandi latiora mysteria, 

qum per Saul et David przesignata sunt, ab alio liberius 

scrutemur initio ; non nostro fidentcs ingenio, sed 

illius per omnia juvamini innitentes, cui tota prophetiae 

scriptura deservit, cujus regni non erit finis, et est sacerdos 

in zeternum secundum ordinem Melchisedech. 

FINIS VOL. VII.

WHITTAKER & Co., London. 

Latin Works, 

With English Translations, &c. 

Bede. 

Venerable Bede's Works. A New and complete 

Edition. Latin Text, with a New English Tr_RI,Ltio% &C. By 

the Rev. J. A. Giles, LL.D. 12 vols. demy 8vo. 

The Life and Miscellaneous Works, 6 vols. 8vo, cloth 3 3 o 

The Biblical Commentaries, 6 vols. (Vols. 7 to 12,) 

completing the Entire Works. (I_ the Press.) 

Cmsar. 

Commentaries, Fragments, and Hirtius' Continuation. 

Delphin. Latin Text. With Latin No_s, Index, and Maps. 

8vo, bound . 0 12 0 

Commentaries. Duncan. Latin Text. With Index 

of Persons and Places, Latin and English, by Christison. 12mo, 

bound 0 3 6 

Commentaries, Fragments, and Hirtius' Continuation. 

_mittaire. Latin Text. With Latin Index. 12too, bound, 0 5 6 

Commentaries and Fragments. Dymock. Latin 

Text. With English Notes, and a copious Geographical and 

Historical Index. 12too, heund . . 0 4 0 

First Four Books of Commentaries. Mair. Latin 

Text. With a literal English Translation, and Notes. 12mo_ 

bound 0 3 0 

Commentaries, with Hirtius' Continuation. Latin 

Test. _R_TeMtEd_on. 18mo, bds. 0 7 6 

Cicero. 

Selectm Orationes, De Senectute, De Amicitia, Somnium 

Scipionis, et Vita Ciceronis, with Latin Notes_ and Index. 

Delphin. Latin Text. Edit. Catty. 8vo, bound, 0 _ 6 

Orationes Selector Duodecim. Latin Text. For tke 

of Rugby ,.%A_. 12too, cloth 0 4 6 

Orations on the Impeachment of Verres, with Commentaryof 

Aseanius Pedlam_. Zumpt. Latin Text. For 

ofR_by s_dtool. 8vo, bds ........ 0 10 6 

De Omt_e, from ErnestL Greenwoed. Latin Text, 

and Latin Notes, and Index. 8v_ bd_ 0 ]2 0 

De Oratore. English Translation, by Guthrie; with 

Notes Historical and Explanatory, a_d Intl, eductory Pre_co. 

12mo, bds. 0 6 0 

Tusculan Disputations. English Trans}ation. 8vo. 

bds. 0 8 0 

9 c

L_in WmTTAXFR & Co., London. L_te_t,_. 

Cicero. (co t nd.) 

_s.d. 

De Officiis, Cato Major, Lmlius, Paradoxa, De Repubtica, 

et Somnium Scipionis. Latin Text. With explanatory 

Notes in English. 12too, bound 0 4 6 

De Ofllciis, De Seneetute, De Amicitia, cure Somnio 

Scipionis. Latin Text. Olivet and Ernesti. Edited by Carey. 

(Regent Ed/t/on.) I 8mo, bds. 0 3 6 

Life, by Conyers Middleton. One vol. 8vo. bds. . o 14 o 

Catullus, Tibullus, et Propertius. 

Doering, Heyne, Kuinoel. Latin Text. Edited by 

Carey. (Regent JEdi_io_.) lgmo, bds. 0 5 0 

Claudianus. 

Burmann. Latin Text. Edited by Carey. (Regent 

Edition.) 18too, bds. 0 5 6 

Cornelius Nepos. 

Delphin. Latin Text, Latin Notes and Index, by 

Carey. 8vo, bound 0 6 6 

Valpy. Latin Text. With English Notes, and ChronologicalIndex. 

12mo, bound 0 3 6 

*** Latin Text only. 12mo, bound 0 2 6 

Clarke. With Latin Text, and literal English Translation,English 

Notes, and I_tin Index. 12too, bound 0 4 0 

Maittaire. Latin Text and Index. 18mo, bound 0 I 6 

Ritehie. Latin Text. With Latin Notes, and Vocabulary,Latin 

and English. 18m% hound, 0 3 0 

Grotius. 

De Veritate Religionis Christianm. Valpy. Latin 

Text, with English Notes from Le Clere, Clarke, &e. 12mo, 

bound. 0 6 0 

Horace. 

Doering. Latin Text, and Latin Notes, Indexes of 

Names and Words. 8vo, bds. . 0 18 0 

Anthon. Doering's Latin Text, with explanatory 

English Notes by Chas. Anthon. Eighth Edition. Adapted to 

theEnglishStudent. 12too,cloth, . 0 7 6 

Delphin. Latin Text,Ordo in the margin,Index, 

withAnnotationstranslated intoEnglishby Pemble from Doering 

and others.8vo,bds. 0 II 0 

Baxter,Gesner,and Zeunius. LatinText,and Latin 

Notes, and Index. 8vo, bound 0 12 0 

Pyper. Latin Text, with accentuation marked. 18too. 

cloth 0 2 6 

" 

10

Latin WHITTAKER & Co., London. Literature. 

Horace. (Co,in a.) 

£s.d. 

Kid& Latin Text, with Bentley's Latin Notes, &c., 

and Versification indicated, o Royal 12too, bds. 0 15 0 

Smart. Latin Text from Gesner, with literal translationinto 

English Prose, and English Notes from Francis, Hurd, 

Dacier, &c. 12too, bds. 0 6 6 

Smart. Literal translation into English Prose, with 

Notes. 18mo, bcls. . 0 3 0 

Zeunius. Latin Text. Edited by Carey. (Regent 

Ed/t/o_.) 18m%bds.. 0 4 6 

Juvenal and Persius. 

Stocker. From the Latin Texts of Ruperti and 

Orellius, with English Notes, partly compiled and partly original, 

and Latin Index• 8vo, bds. 0 14 0 

Gifford. Translation into English Verse, with Notes 

and Illustrations. 2 vols. Bvo, bds. 1 1 0 

Juvenal. 

Ruperti. Latin Text. Royal 32mo, bds. o 2 

Livy. 

Latin Text. Drakenboreh. Crevier's Latin Notes, 

the various Readings of Gronovius, Crevier, Kreyssig, and Be_er, 

and Index of Matters. 3 vols. 8vo, bds. 1 l I 6 

Third Decade. Stoeker. Principally from the Latin 

Text of Bekker, with English Notes, Marginal References, and 

various Readings. Vol. IL in two Parts. 8vo. bds. 1 4 0 

Excerpts ex Livio. Crevier's Latin Notes. For 

the use of Schools. 12mo, bound 0 6 0 

Ovid. 

Metamorphoses, Davidsom English Prose Translation,with 

Latin Text, and Order of Construction in the same 

page ; and Critical, Historical, Geographical, and Classical Notes 

in English. 8vo. bds. 0 12 0 

Fasti. Keightley. Latin Text, with English Notes, 

and Introduction. 8vo, bds. 0 7 6 

De Tristibus Libri V. Latin Text. 12mo, bound 0 2 6 

Metamorphoses. English Translation in Verse, by 

various Authors. Edited by Garth. (Walker's Editioa.) 24mo, 

bds. 0 4 0 

Phmdrus, etc. 

Select Fables. Whittaker. Latin Text and Notes. 

12too, bound ....... __. 0 2 0 

Fables of Phaedrus, Avianus, P. Syrus, Cato's 

Distichs, &c. Latin Text. F_AitodbyCarey. (l%ge_ F.ditioa.) 

IBm%bds. . , 0 2 6 

II

Latin WHITTAKER & Co., London, Literrd_we. 

Plautus. 

_s.d. 

Latin Text. Edited by Carey. (Regent F_M/t/on.' 

3 vols. 18m%bds. , 0 16 6 

Quintus Curtius. 

Latin Text. Edited by Carey. (Re#_t Edition.) 

18m%bdz. 0 7 o 

Quintilian. 

Latin Text. Gesner. Edited by Carey. (Regent 

Ed/t/on.) 2 vols. 18mo,bd_ 0 ]2 0 

Seneca. 

Latin Text. Tragedies. Edited by Carey. (Regent 

Edition.) ISmo_bds. . 0 6 0 

Silius Italicus. 

Latin Text. Edited by Carey. (Regent Edition.' 

]Smo, bds. . 0 6 0 

Statius. 

*3 

Latin Text. Edited by Carey. "(Regent Edition.) 

18mo,bds. 0 7 0 

Suetonius. 

Latin Text. Edited by Carey. (Regent Edition.) 

]8mo, bds. 0 6 0 

Sallust. 

Delphin. Latin Text, Notes, and Index. 8vo, bound o a o 

Valpy. Latin Text. 12mo, bound, 0 2 6 

Ditto. Latin Text, with English Notes by Hickie. 

Igloo, bound, , $ 4 6 

Maittaire. Latin Text, Index, and Various Readings. 

12too,bound, 0 2 6 

English Translation of the Catiline and Jugurthine 

waxs, ydth Four Orationsof Cicero against Ca_iline. $v%bds.. 0 8 0 

Tacitus. 

Opera. Carson. Latin Text and Index. 8vo, bds. a 9 0 

Historim. Relhan. Latin Text of Brotier, with 

Latin Notes and Emendations. 8vo,bda . O i_ 0 

Germania et Agricola. Relhan. Latin Text of Brotier, 

with Maps, Latin Note_ a_d Commeataxies of Erne_ti, 

Oberlin,&e. 12too, bds. @ 5 6 

The Germany and Life of A_icola. Translated into 

English by _,. Aikin, wiflt Note_ and Mapof Aaeient Oe_m_y. 

12mo,bds........ 0 4 6 

12

_,_ WI_IVTAK_.R& Co., London. Literature. 

Terence. 

£8. d. 

Delphin. Latin Text, Latin Notes, Interpretation, 

and Index. 8vo,bound_ 0 10 0 

Zeunius. Latin Text. (Harding's Edition.) lgmo, 

bds. 0 8 0 

Patrick. Latin and English. Edited by Prendeville. 

8vo, lads. 0 15 0 

Virgil. 

Delphin. Latin Text, Latin Notes, Interpretation, 

and Index. 8v%bomid, 0 11 0 

Heyne. Latin Text, Latin Notes, and Index. 

(London.) 8vo, bds. 0 14 0 

Heyne. Latin Text. ]8too, bound, o 3 6 

Heyne. Latin Text, with English Notes. ]8mo, 

bound, 0 7 6 

Latin Text. Miniature Edition. (Cambridge.) 32mo, 

cloth 0 4 0 

Heyne. Latin Text. Edited by Carey. (Regent 

J_dit_on.) 18mo,bds. 0 6 0 

Dymoek. Latin Text, with Life, Clavis Metrica, 

Historical and Geogmlalfic_lIndex, Iattin and English. 18too, 

bomld . 0 3 6 

Translated into English Prose, with Explanatory 

Notes, and Latin Text. Davidson. _ vols. 18too, bds. . . 0 9 0 

Translated into English Verse. Dryden. 24m0, bds. o 4 0 

Valerius Maximus. 

Kappius. Latin Text. Edited by Carey. (Regent 

/_//t/on.) 16mo, bds. . . 0 7 0 

Dictionaries, &c. 

Ainaworth's L_tin Dictionary, abridged for the Use 

of Sehoot_ by Morell. New Edition, improved by Carey. 8vo, 

bound O 12 0 

Bossut's Latin Word-Book; or, First Step to the 

Latin Lanffnage. 18me,sewed, . 0 1 0 

Bosant's Latin Phrase-Book. t8mo, sewed, . o I o 

Entick's English-Latin, and Latin-English Dieti'cmar7. 

New Edition_ with improvements b7 Carey. sq. 12too, 

bound . 0 9 0 

Entiek's Tyronis Thesaurus; or, Latin-English Dictionary. 

New Edition, by Caxey. sq. 12too, bonnd, 0 5 6 

Greenwood's Latin Vocabulary, English and Latin. 

l_ew Edition, by Howard. 18too, botmd 0 1 6 

13

Latin WHIT'rAKEa & Co., London. Literatmre. 

Dictionaries, &c. 

Irving's Latin and English Vocabulary. 18too, sewed o o o 

Moore's Dictionary of Quotations from Various Authors, 

in Ancient and Modern Languages, with English Translations, 

and illustrated by Remarks and Explanations. Bye, cloth . 0 12 0 

Nibloek's New and Improved Latin and English, and 

English an4 Latha Dictionary, in Two Parts, for the Use of 

Schools, Colleges, and Private Tuition. By the Rev. J. W. 

Nibloek, D.D., F.R.S.L., F.S.A., Head Master of the London High 

School. Second Edition, considerably improved, sq. 12me, bound. 0 9 0 

Part I. Oontaining the Latin and English Dictionary. Sold 

separately ; bound, . 0 5 6 

Palaireffs Dictionary of Latin Ellipses. Latin and 

English. With additions, and emendations, by E. H. Barker. 

8vo, bds. 0 B 6 

Pinnoek's New Analytical Latin Vocabulary, showing 

the English Derivations. lBmo, cloth, 0 1 6 

Pyper's Gradus ad Parnassum. With the Synonymes, 

Epithets, Verses, and Phrases. In Latin. 12too, cloth 0 7 0 

Whittaker's Improved Edition of Valpy's Gradus ad 

Parnassnm. Latin and English. Sixth Edition, gready amended 

and enlarged with many thousand new articles, royal 12m%bound 0 7 6 

Grammars, and Exercises. 

First Latin Grammar and Exercises on OUendorff's 

Method. By William Henry Pimmck, Esq., of Corpus Christi 

College, Cambridge. 12too, cloth . . 0 3 0 

Beatson's Exercises for Latin Prose Composition, 

with Examples and Hints for Themes. 12mo, cloth, 0 4 6 

Carson's Grammatical Exercises on the Moods,Tenses, 

and Syntax of the Latin Language, adapted to the Method of 

Ruddiman's Rudiments, with Latin and English Vocabulary. 

18mo, bound, 0 2 0 

Clarke's Introduction to the Making of Latin, with 

Appendix containing a succinct Account of Greece and Rome, 

Latin and English, &c. 12too, bound, . 0 3 6 

Grant's Institutes of the Latin Grammar. 8vo, bds. 0 13 0 

Gretton's Introduction to the Translation of English 

Poetry into Latin Elegiacs and Hexameters. English Version. 

12too, cloth, . 0 3 0 

EUls's Exercises. Collection of English Exercises 

translated from Cicero for Schoolboys to Retranslate into Latin. 

New Edition, revised and improved by the Rev. T. Kerchever 

Arnold. 12too, bound, .... 0 3 6 

Key to the Second and Third Part_ of Ellis's "Col" 

leetion of Exercises from Cicero, witla References to the Passages 

in the Original. 12too, bound, 0 3 0 

Mayor's Eton Latin Grammar, with Explanatory 

Notes. The Accents and Quantity marked by Dr. Caroy. 12too, 

bound s .. 0 2 6 

14 

£s.d.

Latin WHITTAKER& Co., London. Li_e=ture 

Grammars, and Exercises. (co,,ti,,ued.) 

£8. d. 

Pinnock's Elements of Latin Familiarized with Numerous 

Exercises and Questions for Examination. 18mo,bound . 0 ] 6 

Port Royal Latin Grammar, by Nugent. 2 vols. 8vo, 

bds. 1 1 0 

Reid'a Rudiments of the Latin Language, with an 

Outline of English Grammar. 12too, bound 0 3 0 

Steps to Sense Verses ; or, a Set of Exercises to be 

Rendered into Latin Hexameters and Pentameters. 18Ino,bound 0 1 6 

*** Key to Ditto. 18too,bound, 0 1 6 

Whittaker's Latin Exercises, or Exempla Propria ; 

being English Sentencestranslated from the best Roman Writers, 

and adapted to the Rules of Syntax, to be again translatedinto 

the Latin Language. Twelfth Edition, Enlarged and Amended. 

12too, bound, ........ 0 3 0 

Whittaker's Improved Edition of Pinnock's Catechism 

of Latin Grammar. 18mo,sewed, 0 0 9 

Lesson and Reading Books. 

Adams's Lectiones Selectve ; or, Select Latin Lessons 

in Morality, History, and Biography. 18me, bound 0 1 0 

Adams's Literal English Translation of Lectiones 

Selectm. lBmo, bound ..... 0 1 6 

Allen's Collectanea Latina; or, ]_asy" Construing 

Lessons from the best Latin Authors, with Index Verboruln, Latin 

and English. 12mo,bound, 0 3 0 

Ballantyne's Introduction to Latin Reading, arranged 

in Progressive Lessons, according to the Eton Latin Grammar, 

Whittaker's Latin Exercises, and Ruddlman's Rudimenta 12too, 

bound, ......... 0 3 6 

Bedingfield's Practical Latin Delectus; being an 

easy andprogressiveIntroductionto Latin Construing.12re%bound 0 2 6 

Beza's Latin Testament. 12mo, bound, 0 3 6 

Book of Common Prayer, Psalms of David, and Thirtynine 

Articles. TranslatedintoLatin by Harwood. roy.32mo,hound 0 4 0 

Corderius' Colloquics, with Literal English Translation; 

an Analysis, or Grammatical Resolution of the Latin 

Wordsin the Colloquies,by Loggan. 12too,bound, 0 2 0 

Ditto, with a Literal English Translation by Clarke: 

18too,bound, ....... 0 1 6 

Colloquia Quotidiana ; or, an Introduction to Familiar 

Latin Conversation. 12mo,bound, .... 0 2 0 

Irving's Epitome of Sacred History in Latin, for the 

Use of Schools. 18mo, sewed....... 0 0 9 

Irving's Collects and Church Catechism in Latin. 

18too,sowed, ......... 0 0 6 

Lusus Westmonasterienses. A Selection of Latin 

Poems from various Authors. 8vo, bound, o 4 6 

Robinson Crusoe, translated into Latin. 12too, "bds. o 5 o 

15

Latin WHITTAKER& Co., London. Lit_t_. 

Lesson and Reading Books. £s.d. 

Sampson's (Rev. S.) Lusus Seniles. 12mo, cloth . o 3 0 

Selectee e Profanis Seriptoribus Historiae. 12too, bound 0 3 6 

Selectm e Veteri Testamento Historim. 12too, bound 0 2 0 

Spyer's Praxis on the Eton Latin Syntax, being a 

Collection of the Sentences of Cieero illastr_ing each Rule. 12moj 

bound . 0 2 0 

Whittaker's Florilegium Poeticum; a Selection of 

Elegiac Extracts from the Works of Ovid, Tibullu% Prope_ius, 

Martial, and Ausonius. 18too, bound, 0 3 0 

Works Illustrative of Roman Literature. 

_s.d. 

Adam's Roman Antiquities. New Edition, C0rrected, 

Improved, and Enlarged, by Dr. Major. 8vo, bds. 0 l0 6 

Adam's Questions on Ditto. 8vo, bds. o 6 o 

Barker and Anthon's Lempriere's Classical Dictionary. 

Re-edited from the last American Edition of Chaxh_ 

Anthon ; with Appendix and numerous Additions, by Dr. Giles. 

8vo, bound, 0 16 6 

Brown's Classical Dictionary. 12mo, bound, o 8 o 

Carr's Manual of Roman Antiquities. 12too, bds. , o 6 6 

Gibbon's History of the Decline and Fall of the 

Roman F.,mpire ; with Life, by Chalmers. 8 vols. 8vo. bds. 3 0 0 

Ditto. Complete in One Volume. 8vo, bds. o 18 0 

Hooke's Roman History, from the Building of Rome 

the Time of the Commonwealth. Illustrated with M_I_. 6 vot_ 

8vo, bds. 3 3 0 

Kennett's Antiquities of Rome. With Numerous 

Plates. 8vo_bds. _ 0 10 6 

Moore's Dictionary of Quotations from variaus Authors 

in Ancient and Modurn Languages ; with Engtiah 'rrenshtti°ns'andilhmtratedbyttemarksandExplanatkmm" 

8vo_eloth, {_12 0 

Taylor's (Dr. W.C.) History of the Overehrow of 

the Roman Empire, and the Funndatinn of the PnuJvilm_l EuropeanStates. 

12mo, bound, Ts. cloth_ 0 6 6 

Whittaker's Improved Edition of Phnoek's Goldsmith's 

History of Rome ; with large Additions by Dr. W. C. 

Taylor, and Illustrations. 12mo, hotrod 0 5 6 

Whittaker's Improved Edition of Pinnoek's Catechismof 

the History of Rome. 18mo_ sewed_ • 0 9 

Whittaker's Improved Edition of Pinnock's Catechismof 

Ancient Geog_phy. 1Bmo, sewed, • 0 9 

• g 

16

Greek Works, - Online Library of Liberty

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?