Utilisatierapport 2008 - Technologiestichting STW

Utilisatierapport 2008 

Technologiestichting STW _ oktober 2008 

Inhoud u Van idee tot utilisatie u prof.dr.ing. Matthias Wessling, dr. Bernd Bauer, dr. Henry van der Valk en mr. Sandra Oudejans _ Actieve kennisbescherming 

leidt eerder tot utilisatie u dr. Jörg Balster _ “Membranen met nano-techniek: Moleculaire koffiefilters” u Statistiek u STW-projecten 1997 u 

prof.dr.ir. Maurice Sabelis _ Kat- en muisspel op de vierkante millimeter u dr.ir. Wienelt Steenbergen _ “Via een zijlijn kan een project toch succesvol zijn” 

u STW-projecten 2002 u dr.ir. Wouter Serdijn en dr.ir. Geert Leus _ “Wij laten bedrijven door de ogen van de universiteit naar de toekomst kijken” 

Technische wetenschappen

Technologiestichting STW / Utilisatierapport 2008 

Technologiestichting STW 

bezoekadres 

Van Vollenhovenlaan 661 

3527 JP Utrecht 

postadres 

Postbus 3021 

3502 GA Utrecht 

telefoon 

030 6001 211 

fax 

030 6014 408 

e-mail 

info@stw.nl 

internet 

www.stw.nl 

Colofon 

ontwerp 

ARGANTE ARGANTE, Amsterdam 

fotografie 

Ruben San A Jong, Amsterdam 

Ivar Pel, Utrecht (pagina 12, 13 en 14) 

STW, Utrecht (pagina 9) 

Technische Universiteit Delft (pagina 89) 

interviews 

Schrijvenderwijs, Rotterdam 

Sybe Rispens (interview pagina 12) 

druk 

Spinhex & Industrie drukkerij, Amsterdam 

STW-nummer 

STW-2008/14683/STW 

ISBN 

987-90-73461-536 

NUR 

950


Technologiestichting STW 

Utilisatierapport 2008

2 

Technologiestichting STW / Utilisatierapport 2008


Inhoud 

Voorwoord 

01: Van idee tot utilisatie 

02: Statistiek 

Samenvatting cijfers 

Twee momenten van evaluatie 

De methode; hoe ‘meten’ we de utilisatie 

De projecten van start gegaan in 1997 en 2002 

Projecten gestart in 1997 


03: STW-projecten 1997 

Indeling projecten 

Projecten per instelling 

04: Lijst gebruikers bij STW-projecten 1997 

05: STW-projecten 2002 

Indeling projecten 

Projecten per instelling 

06: Lijst gebruikers bij STW-projecten 2002 

Lijst van afkortingen 

Interviews 

__prof.dr.ing. Matthias Wessling, dr. Bernd Bauer, 

dr. Henry van der Valk en mr. Sandra Oudejans _ 05739 

Actieve kennisbescherming leidt eerder tot utilisatie 

__dr. Jörg Balster _ 05739 

“Membranen met nano-techniek: Moleculaire koffiefilters” 

__prof.dr.ir. Maurice Sabelis _ 04165 

Kat- en muisspel op de vierkante millimeter 

__dr.ir. Wienelt Steenbergen _ 04358 

“Via een zijlijn kan een project toch succesvol zijn” 

__dr.ir. Wouter Serdijn en dr.ir. Geert Leus _ 05961 

“Wij laten bedrijven door de ogen van de universiteit 

naar de toekomst kijken” 

pagina 

04 

05 

15 

17 

19 

19 

19 

21 

21 

23 

23 

25 

71 

77 

77 

79 

109 

115 

07 

12 

26 

58 

86 

3

4 

Voorwoord / Utilisatierapport 2008 

Voorwoord 

Wetenschap en bedrijfsleven vormen twee 

werelden met een enorm cultuurverschil. Er 

was in 1981 grote behoefte aan een organisatie 

die een brug kon slaan. Daarom werd de 

Technologiestichting STW opgericht, met de 

opdracht om technisch wetenschappelijk 

onderzoek met een gebruiksperspectief te 

stimuleren en de toepassing van de resultaten 

daarvan te bevorderen. 

Tegenwoordig praat iedereen over valorisatie, 

het creëren van waarde uit innovaties. Wat 

maakt dat STW nu nog steeds een bijzondere 

plaats inneemt in het Nederlandse onderzoeksbestel? 

Innovatie is niet zozeer een proces, innovatie 

gaat om mensen: mensen met complementaire 

expertise die elkaar ontmoeten en die beseffen 

dat zij samen nieuwe dingen tot stand kunnen 

brengen. STW faciliteert deze ontmoetingen, 

van begin tot einde van ieder STW-project 

en soms zelfs tot ver daarna. STW is niet 

alleen een funding organisatie maar bovenal 

een netwerk van 600 STW-projectleiders 

aan universiteiten en meer dan 1000 

gebruikersrelaties waarbinnen geplande en 

toevallige ontmoetingen plaatsvinden. 

De Wetenschappelijke Raad voor het 

Regeringsbeleid noemt dit fenomeen third 

spaces en schrijft daarover * : “Zij zorgen voor 

ontmoeting en samenwerking tussen in toepassing 

geïnteresseerde wetenschappers, 

die dat zien als een vorm van toetsing en 

een bron van inspiratie, en onderzoekers of 

ontwikkelaars uit het bedrijfsleven die zich 

vanuit hun ervaringen in exploitatie, maar op 

enige afstand van hun praktijk, willen wijden 

aan exploratie.” 

Voor u ligt het nieuwe utilisatierapport van 

STW. STW is een van de weinige organisaties 

in de wereld met longitudinale gegevens over 

resultaten van wetenschappelijk onderzoek. Uit 

deze gegevens blijken de innovatie-successen 

van STW-onderzoek, maar evenzo de projecten 

die niet of in mindere mate hebben geleid 

tot aantoonbare waardecreatie. Dit utilisatierapport 

is namelijk niet een glossy reclamefolder 

maar een gedegen document waarin de 

organisatie op systematische wijze verantwoording 

aflegt over haar bijdrage aan valorisatie 

binnen de technische wetenschappen in 

Nederland. STW is er trots op om mensen uit 

beide werelden, mensen met kennis en met 

kennissen, de ruimte te bieden en met elkaar 

te verbinden. 

Eppo Bruins 

directeur 

* WRR-rapport Innovatie Vernieuwd, mei 2008

Van idee naar utilisatie / Utilisatierapport STW 2008 

01 : 

Van idee naar utilisatie 

Inleiding 

Interviews 

__prof.dr.ing. Matthias Wessling (UT), 

dr. Bernd Bauer (FuMA-Tech), 

dr. Henry van der Valk (STW) 

en mr. Sandra Oudejans (STW) 

Actieve kennisbescherming leidt eerder tot utilisatie 

__dr. Jörg Balster (Parker Filtration & Seperation) _ 05739 

“Membranen met nano-techniek: Moleculaire koffiefilters” 

07 

07 

12 

5

6 

Van idee naar utilisatie / Utilisatierapport STW 2008


Inleiding 

Feiten en cijfers over utilisatie zijn 

belangrijk, maar ook een helder zicht op de 

vaak lange weg van idee naar utilisatie. Geld 

alleen maakt niet gelukkig; veel hangt ook af 

van bezieling, ondersteuning, ambitie, toeval, 

durf en toekomstbeelden. Technologiestichting 

STW is er trots op dat ze kan bijdragen aan 

de inspanningen van onderzoekers en ondernemers 

en belicht in dit hoofdstuk één van 

vele projecten. Eén ding is duidelijk: investeren 

gebeurt niet alleen in euro’s. 

Actieve kennisbescherming 

leidt 

eerder tot utilisatie 

Interview prof.dr.ing. Matthias Wessling (UT), dr. Bernd Bauer (FuMA-Tech), 

dr. Henry van der Valk en mr. Sandra Oudejans (STW) _ 05739 

Al bij de indiening van een STW-project 

kijkt STW naar de mogelijkheden tot 

utilisatie van de beoogde resultaten. 

Tijdens een project komt het vaak aan op 

goede samenwerking tussen projecteider, 

gebruikerscommissie, program officer en 

‘legal counsellor’ om tijdig te beslissen 

of kennisbescherming kan bijdragen aan 

utilisatie. Dr. Henry van der Valk en 

mr. Sandra Oudejans vertellen over hun 

samenwerking, projectleider prof.dr.ing. 

Matthias Wessling en dr. Bernd Bauer van 

het Duitse FuMA-Tech over hun ervaringen 

in een ‘modelproject’. 

“Gedurende een project wil je niet elke 

vergadering van de gebruikerscommissie 

vragen of er al over een octrooiaanvraag 

is nagedacht. Maar je moet het natuurlijk 

wel in de gaten houden”, zegt Van der 

Valk. “Als je merkt dat de resultaten 

wellicht in aanmerking komen voor kennisbescherming 

gaan de bellen rinkelen 

in de gebruikerscommissie en zoek je 

contact met de juridische afdeling.” 

Graadmeter 

“Op voorhand bekijk je een voorstel of 

er geen belemmeringen zijn, bijvoorbeeld 

of een onderzoek niet is gebaseerd op 

een bestaand octrooi, waardoor de onderzoeker 

bepaalde kennis niet zal kunnen 

gebruiken”, zegt Oudejans. “Later raakt 

de jurist pas betrokken bij een onderzoek 

als de resultaten daar aanleiding toe 

geven, want in elk onderzoek moet je nog 

maar afwachten of die resultaten geschikt 

zijn om overgenomen te worden door 

het bedrijfsleven.” 

“Zien de resultaten er dan veelbelovend 

uit, dan attenderen we eerst de bedrijven 

uit de gebuikerscommissie op de mogelijkheden 

van een octrooi. Hun reactie is 

een goede graadmeter voor het belang 

dat een octrooi kan hebben. Als een 

bedrijf positief reageert, dan nodigen 

we een collega van de juridische afdeling 

uit om een keer mee te gaan naar de 

commissie”, zegt Van der Valk. “Je kunt 

resultaten wel op papier beoordelen, 

maar ook aan de sfeer in zo’n vergadering 

heb je veel voor de beoordeling of 

kennisbescherming de moeite waard is”, 

zegt Oudejans. 

Geld ‘rondpompen’ 

“Het komt ook wel voor dat een TTO* 

van de universiteit een octrooiaanvraag 

voor zijn rekening neemt. Op zich hebben 

wij daar geen moeite mee want wij hebben 

hele goede ervaringen met de TTO’s. 

Waar ik mij wel eens zorgen over maak, 

is de continuïteit van TTO’s. Zij moeten 

veelal de eigen broek ophouden en dat is 

niet eenvoudig als dit moet gebeuren met 

de opbrengsten uit octrooien.” 

* Technology Transfer Office 

7

8 


Matthias Wessling 

STW ‘pompt’ plat gesteld het geld dat uit 

een octrooi voortkomt, rond door het terug 

te geven aan de onderzoeksgroep tot een 

bepaalde hoogte van revenuen. “Boven die 

grens ontvangt ook de universiteit een deel 

van de opbrengsten, waarbij wij erop aandringen 

dat de universiteit deze ten goede 

laat komen aan de onderzoeksgroep. In 

enkele gevallen kunnen we tegenwoordig 

ook de individuele onderzoeker laten meeprofiteren 

van de opbrengsten.” 

Royalties 

Van der Valk relativeert het belang van de 

inkomsten. STW ontvangt jaarlijks ruim 

één miljoen euro. “In het circuit van het 

professionele tennis lopen ongeveer 2000 

sportlieden rond. De eerste twintig worden 

rijk, de eerste honderd kunnen er goed 

van leven en de rest mag tevreden zijn als 

een sponsor de kleding gratis ter beschikking 

stelt. Zo moet je de inkomsten uit 

octrooien ook een beetje zien”, zegt hij. 

“Het is meestal bijzonder lastig om aan 

te tonen welke winst een bedrijf met een 

vinding zal gaan maken. Soms is het een 

technische aanpassing aan een bestaand 

proces en niet een duidelijk gedefinieerd 

product. Voor een bedrijf is een octrooi 

ook van belang om zijn positie in de markt 

veilig te stellen. De onderhandelingen 

gaan vervolgens over de percentages 

waarmee de onderzoeksgroep uiteindelijk 

gaat meeprofiteren.” 

STW probeert een octrooi samen met of 

bij voorkeur zelfs door een geïnteresseerd 

bedrijf te laten schrijven. “In de eerste 

plaats komt dit de kans ten goede dat 

de kennis ook werkelijk in praktijk wordt 

gebracht. Daar is het ons natuurlijk om te 

doen. Ten tweede vinden wij het belangrijk 

dat bedrijven een directe relatie aangaan 

met universiteiten, of onderzoeksgroepen. 

Het overbruggen van de afstand tussen 

bedrijfsleven en wetenschap is per slot 

van rekening een belangrijke doelstelling 

van STW.” 

In een contract met een bedrijf worden 

vaak royalties afgesproken. “Een goed 

voorbeeld is het project van Matthias 

Wessling. Het patent dat aan het Duitse 

FuMA-Tech is verkocht, levert royalties 

op per m2 membraan dat FuMA-Tech 

verkoopt”, vertelt Oudejans. “Bernd 

Bauer heeft zich in de onderhandelingen 

hierover heel realistisch opgesteld. 

Verder hebben wij ons natuurlijk georiënteerd 

wat gebruikelijk is in deze tak 

van sport. Ook heeft de projectleider, 

Matthias Wessling, meegedacht over 

het contract, omdat kennis over het 

vakgebied van belang is om de discussie 

goed te voeren. 

“Juiste rolverdeling tussen 

wetenschap en industrie” 

Dr. Bernd Bauer onderschrijft de plezierige 

samenwerking met de Universiteit Twente 

en STW. Het Duitse FuMA-Tech is marktleider 

op het gebied van de productie 

van polymeren en membranen ten behoeve 

van waterbehandeling. Het bedrijf is een 

van de circa 110 dochtermaatschappijen 

van BWT, Best Water Technology. Of 

het nu gaat om waterfilters in particuliere 

huishoudens, om filters die legionella uit 

ziekenhuizen moeten weren, of filters 

voor de productie van mineraal water in 

de frisdrankindustrie: de kans is groot dat 

FuMA-Tech ze heeft geleverd. Een ander 

specialisme is de productie van het zuiverste 

water dat bestaat, bestemd voor toepassingen 

in de halfgeleiderindustrie. Uit 

dat water zijn alle ijzers verwijderd, een 

proces dat met elektro de-ionisatie wordt 

uitgevoerd. 

FuMA-Tech is gespecialiseerd in de ontwikkeling 

van membranen die in dit proces 

een rol spelen. Bernd Bauer, projectleider 

bij FuMA-Tech, raakte geïnteresseerd in 

het werk van prof.dr.ing. Matthias Wessling 

toen deze hem erop wees dat de technologie 

voor de productie van membranen 

sterk verbeterd kon worden. “Met een 

ion conductieve spacer konden we 

membranen al scheiden”, vertelt Bauer. 

“Wessling en zijn team in Enschede


toonden aan dat zij een goedkopere en 

eenvoudigere techniek konden ontwikkelen 

om zout om te zetten in loog en zuren 

met behulp van bipolaire en monopolaire 

membranen. De nieuwe technologie is 

inmiddels gepatenteerd en nu zijn wij 

klaar om de kennis geschikt te maken 

voor toepassing in de industrie.” 

Productielijn aanpassen 

Volgens Bauer is het STW-project een 

mooi voorbeeld van de juiste rolverdeling 

tussen wetenschap en industrie. “Het team 

van Wessling heeft het proof of principle 

geleverd, nu is de uitdaging aan ons om 

het toe te passen. Hiertoe hebben we nog 

een ontwikkeltijd van ongeveer twee tot 

drie jaar nodig. Zo moet onder meer de 

productielijn in beperkte mate worden 

aangepast, moeten we nog uitvinden hoe 

we het water kunnen voeden en hoe we 

het afval verantwoord kunnen afvoeren. 

We hebben een ingeneur aan het werk 

gezet voor het ontwerp van de modulelijn 

en circa drie medewerkers die hem ondersteunen. 

Dat betekent dat we meer zullen 

investeren in de vernieuwingen dan dat 

we in het STW-project hebben moeten 

investeren.” 

STW denkt mee 

Voor Bauer was de samenwerking in dit 

project de eerste keer dat hij in een 

gebruikerscommissie van een STW-project 

zat. “In Duitsland zijn wij actief betrokken 

bij wetenschappelijk onderzoek. De financieringsstructuur 

is anders, evenals de 

mate waarin een instelling meedenkt. 

STW onderscheidt zich positief op dit 

gebied. In Duitsland zijn samenwerkingsverbanden 

vaak wat complexer en is er 

minder inhoudelijke betrokkenheid van de 

financierende instelling.” 

Dat de ervaringen in Nederland goed 

zijn bevallen, moge onder meer blijken 

uit het lidmaatschap van de gebruikerscommissie 

van een nieuw STW-project 

in Enschede dat zich buigt over micromachining 

in de halfgeleiderindustrie 

met behulp van nanotechnologie. 

Sandra Oudejans 

Henry van der Valk 

9

10 


Electrochemische membraanprocessen 

Waar ging het project nu eigenlijk over? 

Terugblikkend noemt prof.dr.ing. Matthias 

Wessling het proefschrift dat er uit voortkwam, 

“een van de beste proefschriften 

die ik ooit onder ogen had”. Het proefschrift 

van het STW-project ging over een 

scheidingproces met behulp van bipolaire 

en monopolaire membraantechnologie 

van de promovendus dr. Jörg Balster. 

Alle reden om eens door te vragen. 

Matthias Wessling is hoogleraar 

membraantechnologie aan de faculteit 

der Technische Wetenschappen van de 

Universiteit Twente sinds 2000. “Het 

was ons te doen om een scheidingsproces 

met behulp van een elektrochemisch 

proces dat ons in staat stelt het scheidingsproces 

efficiënter te laten verlopen. 

Daarbij ging het om organische zuren, 

waarin veel zout zit, zoals concerns als 

Akzo Nobel ze maakt. Of zoutbevattende 

eiwitstromen zoals Campina die kent. 

Zout kun je niet zomaar lozen, dus het 

zou een vooruitgang zijn als we in staat 

zouden zijn het proces zo te sturen dat er 

bijna geen zout geproduceerd zou worden. 

Dan hoef je immers minder te lozen; dat is 

goed voor het milieu en het economische 

rendement.” 

Twee rechterhanden 

Het bijzondere van het project is dat de 

promovendus over twee rechterhanden 

bleek te beschikken. “Natuurlijk verwachtten 

wij in het onderzoek tegenslagen. 

Maar soms heb je te maken met iemand 

die niet twee linker-, maar twee rechterhanden 

heeft. Op niet één onderdeel in 

het onderzoek hebben we tegenslag 

gekend”, aldus Wessling. En de samenwerking 

met de leden van de industriële 

gebruikerscommissie was voorbeeldig. 

Met behulp van bipolaire en monopolaire 

membranen blijkt het mogelijk te zijn 

om zout om te zetten in loog en zuren. 

Daarmee is het mogelijk om de hoeveelheden 

zout in een proces te verminderen 

en daarmee het lozingsprobleem te


verminderen. Promovendus Jörg Balster 

is erin geslaagd hiervoor verschillende 

procesvoeringen te ontwikkelen voor 

verschillende industrieën. 

Eén patent 

“Wij hebben serieus overwogen om op 

diverse aspecten van dit onderwerp vijf 

verschillende patenten aan te vragen. 

Uiteindelijk zijn wij uitgekomen op één 

patent dat hout sneed. STW heeft in dit 

verband een uitstekende faciliterende rol 

gespeeld. Het Duitse FuMA-Tech dat ook 

in de gebruikerscommissie zat, heeft het 

patent dankzij de bemiddeling van STW 

verworven. Akzo Nobel en DHV waren 

ook geïnteresseerd in de toepassing, 

maar hebben er van afgezien in verband 

met nog te hoge investeringen. Onze rol 

is daarmee in feite klaar. Of FuMA-Tech 

met deze technologie toepassingen gaat 

ontwikkelen, is aan het bedrijf. Wij zijn 

ervan overtuigd dat met de gepatenteerde 

techniek veel verschillende toepassingen 

toegankelijker worden vooral voor ontzilting 

van zeewater en de productie van energie 

uit zoet en zout water.” 

Wessling vindt de benadering van de 

zijde van STW getuigen van een lange 

termijnvisie. “We weten samen dat het 

nog een aantal jaren zal duren voordat dit 

onderzoek zich zal terugbetalen. Toch 

heeft STW haar nek uitgestoken door te 

investeren in het aanvragen van het octrooi. 

Dit is een grote meerwaarde van STW 

bij haar projecten. Zij ziet in dat sommige 

ontwikkelingen een aantal jaren nodig 

zullen hebben om uit te kristalliseren. 

Ik ben ervan overtuigd dat dit project zich 

uiteindelijk zal terugbetalen.” 

Geen hoge winsten, 

maar maatschappelijk relevant 

Wessling heeft niet de illusie dat de 

resultaten zullen leiden tot een kaskraker. 

“Het kan best vijf tot tien jaar duren tot 

utilisatie daadwerkelijk van de grond 

komt”, zegt Wessling. “Met dit patent heeft 

FuMA-Tech echter de mogelijkheden in 

handen om een goede voorsprong op de 

concurrenten te ontwikkelen, ook al zal 

dit niet leiden tot gigantische hoge winsten. 

Het electrochemisch membraanproces, 

vooral het module wordt veel minder 

complex. Bedrijfsvoering kan makkelijker 

worden. Onze bevindingen zijn technologisch 

een doorbraak voor een bestaand 

membraanproces. Er zit veel muziek 

in de membraanprocestechnologie: 

steeds meer mensen realiseren zich dat 

membraanprocessen een essentiële 

voorwaarde zijn voor de beschikbaarheid 

van drinkwater bijvoorbeeld. En ik voel 

bevrediging als wij als onderzoeksgroep 

aan dit soort maatschappelijk relevante 

uitdagingen kunnen bijdragen.” 

All’s well, ends well 

All’s well, ends well. Zo zou je dit STWproject 

kunnen typeren. Niet alleen uit 

oogpunt van utilisatie, maar ook wanneer 

gekeken wordt naar de samenwerking 

tussen gebruikerscommissie, projectleider 

en STW. In een open en eerlijke sfeer 

hebben alle betrokkenen bijgedragen aan 

het omzetten van kennis in bedrijvigheid. 

11

12 


“Membranen 

met nano-techniek: 

Moleculaire 

koffiefilters” 

Het promotieonderzoek van Jörg Balster is gefinancierd 

binnen het Open Technologieprogramma van STW _ 05739 

In het laatste jaar van zijn studie als 

chemisch ingenieur raakte Jörg Balster 

(geboren 1975, in Nordhorn, Duitsland) 

gefascineerd door membranen. De dunne, 

vlakke structuren die twee ruimtes van 

elkaar scheiden, verenigden voor Balster 

alles wat de scheikunde zo boeiend 

maakt: het scheiden van stoffen door 

elektrochemische reacties onder minimale 

toevoer van energie, de zeer grote volumes 

die met membranen verwerkt kunnen 

worden, en de veelzijdige toepassingen, 

zoals bijvoorbeeld in het recyclen van 

chemische stoffen of het zuiveren van 

drinkwater. Balster: “Membranen zijn een 

soort koffiefilters voor moleculen. Dat je 

met zo’n relatief eenvoudig principe zoveel 

hightech mogelijkheden hebt, dat vind ik 

nog steeds fascinerend”. 

In 2001 kwam Balster terecht bij de 

vakgroep membraantechnologie aan de 

Universiteit Twente. Met de membraantechnologie 

in zijn achterhoofd, zoog hij 

in Twente alles in zich op wat er te weten 

is over polymeren. Balster: “Polymeren 

zijn molecuul ketens waarbij grote hoeveelheden 

van een of meer identieke moleculen 

aan elkaar zijn gekoppeld. Door de vorm 

en aaneenschakeling van deze moleculen 

kun je heel precies de materiaal- of 

chemische eigenschappen van het polymeer 

bepalen”. 

Balster behaalde in 2002 zijn masters 

in Twente met onderzoek waarbij hij aan 

koolstofmembranen een polymeer toevoegde 

waarin door verhitting verschillende 

soorten metaalzouten waren bijgemengd. 

Tijdens dit onderzoek was hij erin geslaagd 

een techniek te vinden waarmee hij 

precies kon reguleren voor welke gassen 

een membraan wel- en niet doorlaatbaar 

zou zijn. Daarna begon zijn promotieonderzoek 

bij Matthias Wessling. De eerste 

doelstelling van het onderzoek was heel 

toegepast: het verbeteren van een proces 

uit de kaasindustrie, waarbij eiwitten, 

vetten en mineralen uit de melk gescheiden 

worden van het vocht door toevoeging 

van stremsel, zuursel en zout. Betere 

membranen speelden in het nieuwe proces 

een belangrijke rol. 

Vrijdagen 

Maar door de grote onderzoeksvrijheid 

binnen de vakgroep kwamen er al snel 

andere, veel meer theoretische onderwerpen 

bij. Balster: “Vooral de vrijdagen 

zijn hiervoor doorslaggevend geweest. 

’s Ochtends hielden daarbij de promovendi 

inspirerende lezingen en tijdens de koffiepauzes 

ontstonden vaak de wildste ideeën. 

’s Middags doken we dan allemaal in het 

lab om experimenten te doen, die eigenlijk 

niets met ons reguliere onderzoek te 

maken hadden”. 

Juist deze vrijdagmiddagexperimenten 

zetten Balster op het spoor van fundamentele 

verbeteringen aan de membraantechnologie 

en leverden hem zelfs het 

wereldwijd eerste experimentele bewijs 

op voor een wiskundig model voor de 

efficiëntie van membranen. 

Theorie van Isaac Rubenstein 

De fundamentele verbeteringen aan de 

membraantechnologie bereikte Balster 

door problemen, die men tot dan toe in 

zijn geheel had proberen op te lossen, 

in deelproblemen te scheiden. De eerste 

drie jaar van zijn onderzoek concentreerde 

hij zich op het verbeteren van de membranen 

zelf. Het resultaat van dit werk is een 

membraan met zeer hoge doorlaatbaarheid, 

gecombineerd met een hoge selectiviteit. 

Balster: “Tot nu toe konden elektochemische 

membranen moleculen alleen grof 

scheiden: de positief geladen deeltjes 

aan de ene kant, en de negatieve aan de 

andere kant. Met de nieuwe techniek 

kunnen membranen zelfs onderscheid 

maken tussen enkelvoudig of meervoudig 

geladen deeltjes”. 

Het experimentele bewijs voor een van de 

belangrijkste theorieën in het vakgebied 

kon Balster in het laatste jaar van zijn 

onderzoek leveren. Dit theoretische model 

was eind jaren zeventig geformuleerd door 

de Israëlische wetenschapper Isaac


Rubinstein. Rubinstein had uitgerekend 

waarom na verloop van tijd een soort 

elektrische barrière wordt gevormd aan 

het oppervlak van een membraan, met 

als gevolg dat het membraan verstopt 

raakt. Uit de theorie van Rubinstein kon 

men afleiden dat kleine variaties in een 

elektrisch veld gebruikt kunnen worden 

om beweging in een vloeistof te krijgen. 

Balster had naar de inzichten van 

Rubinstein het membraanoppervlak 

veranderd zodat er een niet-homogeen 

elektrisch veld ontstond. Dit leidde er 

inderdaad toe dat het verstoppingseffect 

sterk verminderde. 

Computersimulaties 

Een tweede verbetering kwam enige 

tijd later. Balster: “In een andere vakgroep 

aan onze universiteit werden met name 

computersimulaties uitgevoerd naar dit 

soort stromingseigenschappen van 

elektrisch geladen deeltjes. Niet bij 

membranen, maar in een enkelvoudig 

transportkanaal. Wessling kwam toen op 

het idee om beide onderzoeken met elkaar 

te combineren”. Het bleek dat de kruisbestuiving 

direct vruchten afwierp voor 

de membraantechnologie. Balster ontwikkelde 

een raster uit polymeer, dat als 

een soort gaas over de membranen kan 

worden gelegd. 

Dus, twee technieken verbeterden de 

membranen aanzienlijk: de oppervlakteverbeteringen 

naar de ideeën van 

Rubinstein en een nieuw polymeerraster. 

De combinatie van beide technieken loste 

elektrische polarisatie – een van de grootste 

problemen bij elektrodialyse – vrijwel 

volledig op. Balster: “In 2005 hadden we 

de eer om op de grootste conferentie voor 

membraantechnologie in Zuid-Korea met 

Rubinstein te spreken. Dat was natuurlijk 

fantastisch, dat wij hem konden laten zien 

dat zijn theorie ook werkelijk functioneert”. 

Gouden toekomst 

Inmiddels werkt Balster als afdelingshoofd 

bij de R&D-afdeling van de 

Nederlandse vestiging het Amerikaans 

Jörg Balster 

bedrijf Parker Filtration & Separation. 

“Wat ik me nu pas realiseer is wat voor 

exploderende markt de membraantechnologie 

is. Ik werk nu bijvoorbeeld aan membranen 

die met minimaal energieverbruik 

stikstof uit de lucht kunnen scheiden met 

een zuiverheid van boven de 95 procent. 

De olieindustrie staat daarom te springen, 

omdat ze stikstof nodig hebben bij olieboringen. 

Maar ook in de luchtvaart zijn 

interessante toepassingen voor dit soort 

filters: je kunt bijvoorbeeld in elk vliegtuig 

ervoor zorgen dat er in de kerosinetank 

geen zuurstof meer zit, maar stikstof. 

Als er dan een ongeluk met een vliegtuig 

gebeurt, dan heb je een veel lagere kans 

op een explosie”. Balster ziet voor membraantechnologie 

een gouden toekomst: 

“van brandstofcel tot CO2 filter: overal 

heb je dit soort hightech koffiefilters nodig”. 

13

14 

Van idee naar utilisatie / Utilisatierapport STW 2008

Statistiek / Utilisatierapport 2008 

02 : 

Statistiek 



De projecten van start gegaan in 1997 en 2002 

De methode; hoe ‘meten’ we de utilisatie 



17 

19 

19 

19 

21 

21 

15

16 

Statistiek / Utilisatierapport 2008



De cijfers geven 

inzicht in de situatie direct na beëindiging van 

een project. Het ontwikkelingstraject moet 

dan vaak nog beginnen. Het is dan ook heel 

goed denkbaar dat de inkomsten de komende 

jaren nog fors zullen toenemen (zie tabel 1). 

1997 

Van de projecten die in 1997 zijn 

gestart, heeft tot nu toe 64,6 procent (=score 

B en C) geleid tot een actieve relatie met een 

of meer gebruikers (figuur 5 op pagina 21), 

73,2 procent (=score B en C) heeft een 

concreet product opgeleverd en 30,9 procent 

(=score B en C) heeft cash of in kind inkomsten 

opgeleverd. 

Van de projecten die gestart zijn in 1997 

hebben er 46 een vervolgonderzoek gesubsidieerd 

gekregen of zijn een vervolg op een 

eerder gehonoreerd project. 

2002 

81,1 Procent (=score B en C) van de 

projecten die in 2002 zijn gestart, heeft tot 

nu toe geleid tot een actieve relatie met een 

of meer gebruikers (figuur 6 op pagina 21). 

71,9 Procent (=score B en C) heeft een 

concreet product opgeleverd en 28,1 procent 

(=score B en C) heeft cash of in kind inkomsten 

opgeleverd. Voor deze projecten die 

onlangs beëindigd zijn, is het in veel gevallen 

nog te vroeg om van uitgekristalliseerde 

kennisexploitatie te spreken. 

Van de projecten die gestart zijn in 2002 

hebben er 25 een vervolgonderzoek gesubsidieerd 

gekregen of zijn een vervolg op een 

eerder gehonoreerd project. 

De figuren 7 en 8 geven de BPI-code 

die de projecten uit 1997 en 2002 hebben 

gekregen weer. Een uitleg van deze figuren 

treft u aan op pagina 22. 

aantal overeenkomsten 

tabel 1 Projecten gestart in 1998 tot en met 2002 hebben (5 jaar na de start) 

tot en met 2007 het volgende opgeleverd: 

figuur 2 Aantal overeenkomsten 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

1998 

aantal overeenkomst octrooi inkomsten (in M€) 

1998 95 65 32 5,6 

1999 94 59 26 4,8 

2000 91 82 45 7 

2001 66 68 33 5 

2002 89 66 27 7,9 

figuur 1 Aantal gestarte projecten 

aantal gestarte projecten 

140 

120 

100 

80 

60 

40 

20 

0 

1998 

1999 

1999 

2000 

2000 

2001 

2001 

2002 

2002 

17

18 


tabel 2 Inkomsten van projecten gestart in 1992 tot en met 1997 hebben (5 en 10 jaar 

na de start) tot en met 2007 het volgende opgeleverd: 

inkomsten na 5 jaar (in M€) inkomsten na 10 jaar (in M€) 

1992 1,8 2,1 

1993 3,2 3,2 

1994 2,5 4,6 

1995 3,2 3,6 

1996 5,0 6,1 

1997 2,9 3,7 

figuur 3 Aantal octrooien 

figuur 4 Inkomsten 

8 

7 

6 

5 

4 

3 

2 

1 

1998 

1998 

1999 

1999 

2000 

2000 

2001 

2001 

2002 

2002 

Inkomsten (toelichting) 

Hieronder verstaat STW alle gelden en 

bijdragen in natura (door gebruikers en 

derden) die op basis van een STW-project 

gegenereerd worden gedurende het hele 

traject, dus zowel van voor het project is 

gestart als tot na afloop van het project.



De projecten van start gegaan in 

1997 en 2002 

In het algemeen zit er een 

grote tijdsspanne tussen de start van een 

project en het moment waarop de resultaten 

daadwerkelijk tot een ‘bruikbaar’ resultaat 

leiden. STW is alleen betrokken bij het eerste 

deel van dit lange traject, namelijk bij de 

onderzoeksfase die doorgaans vier tot zes 

jaar beslaat. In deze utilisatierapportage zien 

wij, enige tijd na afloop van het onderzoek, 

terug op destijds gestarte STW-projecten. 

Voor deze evaluatie worden twee momenten 

gekozen; direct na afloop van een project, de 

interimrapportage (in dit rapport de projecten 

die in 2002 van start gingen), en vijf jaar later 

een eindrapportage, het utilisatierapport (hier 

de projecten die in 1997 van start gingen). 

In de Interimrapportage (over de projecten 

uit 2002) worden dus de projecten bekeken 

die zes jaar geleden van start zijn gegaan 

en recent zijn afgesloten. Het kan voorkomen 

dat een gebruiker verder wil gaan met de 

resultaten van het onderzoek. Hij zal dan vaak 

in aansluiting op de onderzoeksfase nog een 

ontwikkelingstraject moeten uitvoeren. Dit 

kan bestaan uit de markt onderzoeken, een 

productielijn opzetten en dergelijke, kortom 

alles wat nodig is om te komen tot een commercieel 

‘product’. 

In de Utilisatierapportage (over de projecten 

die in 1997 van start gingen) is tien tot elf jaar 

na de start van universitair onderzoek al een 

veel beter – alhoewel nog altijd niet volledig – 

inzicht te verkrijgen in de daadwerkelijke toepassing 

en commercialisering. In dit rapport 

worden daarom ook die projecten bekeken 

die in 1997 van start zijn gegaan en waarover 

nu een min of meer afgerond oordeel gegeven 

kan worden met betrekking tot de utilisatie. 

De methode; hoe ‘meten’ we de utlisatie 

Het zal duidelijk zijn, dat het meten van de 

mate van gebruik niet eenvoudig is. Zo kan 

een verbeterde procesbeschrijving voor een 

gebruiker financieel zeer aantrekkelijk zijn, 

zonder dat er sprake is van een concreet 

product. Anderzijds kan de realisatie van een 

daadwerkelijk product (gebaseerd op een 

werkend prototype) worden afgebroken omdat 

markteconomische aspecten een rol spelen. 

Hoe de stand van zaken op dit vlak is bij de 

verschillende projecten, wordt nagegaan door 

(telefonische) enquêtering van onderzoekers, 

projectleiders of gebruikers, die bij het desbetreffende 

project waren betrokken. Mocht 

dit niet mogelijk zijn, dan wordt gezocht naar 

ander beschikbaar bronnenmateriaal. 

Om een beeld te geven van de resultaten 

van een onderzoeksproject, heeft STW 

in de afgelopen jaren een meetmethode 

geïntroduceerd, die gebaseerd is op drie – 

meer of minder onafhankelijke – variabelen 

om de utilisatie te kunnen kwantificeren, 

te weten ‘Betrokkenheid’, ‘Product’ en 

‘Inkomsten’ (BPI). Elk van deze variabelen 

is onderverdeeld in een oplopende vierpuntswaardering 

(0, A, B, en C). De definities 

van deze classificering zijn: 

Betrokkenheid 

De mate waarin één (of meerdere) gebruikers 

bij het onderzoek zijn betrokken: 

0: het project is mislukt; omdat de uitkomsten 

irrelevant zijn voor een gebruiker; 

A: er is enige belangstelling van de gebruikers 

geweest, door deelname in een gebruikerscommissie; 

B: de gebruikers participeren actief. Een eventueel 

geleverde bijdrage is klein – in de vorm 

van geld, materialen en dergelijke; 

C: op niet mis te verstane wijze participeert 

de gebruiker in het project. Er is omvangrijke 

steun gegeven en vaak is er een contract met 

betrekking tot de samenwerking gesloten. 

Product 

In hoeverre zijn de doelstellingen van het 

onderzoek gehaald, en is er een aanwijsbaar 

‘product’: 

0: het project is in het onderzoeksstadium mislukt, 

of het onderzoek is voortijdig afgesloten; 

A: Er is geen concreet product. Er is meer 

onderzoek nodig om een bruikbaar product 

te verkrijgen. Voorlopige conclusies zijn al 

wel getrokken, maar een en ander moet nog 

worden geverifieerd. We zijn nog in de fase 

van ‘basic technology’. De voornaamste vorm 

van output is tot op dit moment de wetenschappelijke 

publicatie; 

B: een voorlopig model, een principe of een 

conceptmethode is ontwikkeld en bruikbaar. 

Verificatie en verfijning is nog wel nodig 

voordat van een eindproduct kan worden 

gesproken. De gebruiker kan het onderzoeks- 

19

20 


product (nog) niet geheel zelfstandig gebruiken; 

C: er ligt een aanwijsbaar product, bijvoorbeeld 

in de vorm van software, een werkend 

prototype, een proces-omschrijving, een 

octrooi, kortom een min of meer afgerond 

concept, waarmee de gebruiker zelfstandig 

aan de slag kan gaan. 

Inkomsten 

Heeft het onderzoek geleid tot inkomsten 

voor STW en/of de onderzoeksgroep: 

0: omdat het project wetenschappelijk mislukte, 

of omdat er geen gebruiker gevonden kon 

worden, zijn er geen inkomsten op dit project 

geweest en zijn die in de toekomst niet te 

verwachten; 

A: er zijn nog geen inkomsten op het project. 

Dat wil hier zeggen dat er wel bijdragen aan 

het onderzoek kunnen zijn, maar nog geen 

revenuen uit de exploitatie van de kennis. 

Toekomstige baten zijn echter niet uitgesloten; 

B: incidenteel is of wordt (een deel van) de 

kennis verkocht. De ‘inkomsten’ kunnen hier 

ook bestaan uit het feit dat het resultaat 

‘waardevol’ is voor de samenleving; 

C: er is een beduidende, gestage of grote 

stroom inkomsten (geweest), of er is zicht op 

dat een dergelijke stroom de eerstvolgende 

vijf jaar wordt gerealiseerd. Bijvoorbeeld als 

er al principe-afspraken gemaakt zijn. 

Gebruik makend van de hierboven beschreven 

classificatie kunnen alle projecten in een 

4 x 4 x 4 matrix worden ingedeeld. In het 

totaal dus 64 mogelijkheden. Er ontstaat zo 

een beter gedifferentieerd beeld van de 

uiteindelijke resultaten die de projecten na 

vijf respectievelijk tien jaar opleveren. 

De meest geslaagde projecten vallen uiteraard 

in de categorie CCC. Maar een succesvol 

project met een grote betrokkenheid van een 

gebruiker in de non-profit sector én met een 

concreet en aanwijsbaar product (bijvoorbeeld 

milieu-onderzoek), wordt ook in een hoge 

klasse ingedeeld (CCA). Een project dat 

heeft geresulteerd in een product, maar geen 

afnemers vindt komt in een lage categorie 

terecht, bijvoorbeeld ACA. 

Ook wordt zo duidelijk wat de waarde is 

van fundamenteel-strategisch onderzoek, 

(de zogenaamde ‘basic technology’) voor de 

gebruikers. Er is dan weliswaar geen aanwijsbaar 

product, maar bedrijven hebben er soms 

(veel) geld voor over om deze basiskennis 

te ontwikkelen (klasse CAA) of te kopen 

(klasse CAC). 

Achtergrondonderzoek vindt zijn plaats in 

de klasse AAA. Projecten die op bepaalde 

aspecten mislukten of zijn mislukt, krijgen een 

0-waardering (bijvoorbeeld klasse 000) 

Inkomsten (toelichting) 

Hieronder verstaat STW alle gelden en 

bijdragen in natura (door gebruikers en 

derden) die op basis van een STW-project 

gegenereerd worden gedurende het hele 

traject, dus zowel van voor het project is 

gestart als tot na afloop van het project.



In 1997 gingen 

99 projecten van start. In deze projecten werd 

door STW 35,5 miljoen euro geïnvesteerd. Bij 

deze projecten werden 42 overeenkomsten 

met de gebruikers gesloten en 26 octrooien 

aangevraagd. Aan inkomsten werd een bedrag 

van 3,7 miljoen euro genoteerd. 

Figuur 5 geeft de verdeling aan per utilisatiecode. 

De figuren geven aan hoeveel procent 

van de projecten een bepaalde score op de 

drie categorieën heeft gehaald. 

Figuur 7 (pagina 22) geeft de BPI-code weer, 

die de projecten hebben gekregen. 

C 


In 2002 gingen 

89 projecten van start. In deze projecten werd 

door STW voor 39 miljoen euro geïnvesteerd. 

Bij deze projecten werden 66 overeenkomsten 

met de gebruikers gesloten en 27 octrooien 

aangevraagd. Aan inkomsten werd (tot nu toe) 

een bedrag van 7,9 miljoen euro genoteerd. 

Figuur 6 geeft de verdeling aan per utilisatiecode. 

De figuren geven aan hoeveel procent 

van de projecten een bepaalde score op de 

drie categorieën heeft gehaald. 

Figuur 8 (pagina 22) geeft de BPI-code, die 

de projecten hebben gekregen weer. 

C 

B 

betrokkenheid 

0 

betrokkenheid 

A 

betrokkenheid product inkomsten 

(%) (%) (%) 

0 0 1 1 

A 35,4 25,8 68 

B 43,4 38,1 17,5 

C 21,2 35,1 13,4 

figuur 5 Utilisatiegroepen 1997 

C 

product 

betrokkenheid product inkomsten 

(%) (%) (%) 

0 0 0 0 

A 18 28,1 71,9 

B 59,6 47,2 20,2 

C 20 24,7 7,9 

figuur 6 Utilisatiegroepen 2002 

0 

A 

0 

C 

B 

0 

product 

B 

B 

A 

A 

B 

B 

C 

inkomsten 

0 

inkomsten 

C 

0 

A 

A 

21

22 


De verschillende categorieën worden in kleuren 

weergegeven. Een hoge score op de categorie 

Inkomsten is te herkennen aan een blauwe kleur. 

Voor een hoge score op Betrokkenheid is die kleur 

rood en voor een hoge score op Product is die 

kleur groen. Omdat de complete codes alle drie 

de BPI-componenten bevatten, hebben alle bollen 

mengkleuren. Een project met BPI-code 000 zal 

een zwarte bol opleveren. Een project met een 

code CCC zal een witte bol opleveren. 

Verder geeft de inhoud van de bol weer hoeveel 

projecten die betreffende code toegekend hebben 

gekregen. Zo geeft het praktisch donkerrode bolletje 

onder aan dat er één project (1997) is met de 

BPI-code A00. De grote antracietkleurige bol (een 

niveau hoger en dieper) geeft aan dat er 13 (1997) 

en 7 (2002) projecten zijn met BPI-code AAA 

(‘basic technology’). De witte bol rechts achterin 

geeft aan dat er 5 (1997) en 5 (2002) projecten 

zijn met BPI-code CCC. 

figuur 7 Utilisatieprojecten gestart in 1997 

C 

 

product –––> 

betrokkenheid –––>

STW-projecten 1997 / Utilisatierapport STW 2008 

03 : 

STW-projecten 1997 

A / universiteit van amsterdam 

C / centrum voor wiskunde en informatica 

D / technische universiteit delft 

E / technische universiteit eindhoven 

G / rijksuniversiteit groningen 

L / universiteit leiden 

N / radboud universiteit nijmegen 

R / erasmus universiteit rotterdam 

T / universiteit twente 

U / universiteit utrecht 

V / vrije universiteit amsterdam 

W / wageningen universiteit 

Interviews 

__prof.dr.ir. Maurice Sabelis _ 04165 

Kat- en muisspel op de vierkante millimeter 

__dr.ir. Wienelt Steenbergen _ 04358 

Via een zijlijn kan een project toch succesvol zijn 

25 

31 

31 

41 

45 

47 

50 

53 

54 

61 

64 

66 

26 

58 

23

24 

STW-projecten 1997 / Utilisatierapport STW 2008


Uitleg projecten 1997 

Hieronder staan de gegevens die u op 

de projectpagina’s kunt tegenkomen: 

titel: de titel van het project. 

project: het projectnummer, deze 

cijfers vormen het volgnummer waarop 

de projecten zijn gesorteerd. 

BPI (zie voor verdere uitleg pagina 19 

en 20): de utilisatiecategorieën waarin 

het project is ingedeeld. 

projectleider: naam van de projectleider. 

toewijzing: de door STW aan dit 

project toegekende subsidie (in euro). 

contracten en octrooien: soort 

overeenkomst welke met een 

gebruiker is afgesloten (optie, 

licentie, bijdrage, samenwerking, 

raamovereenkomst, material transfer 

agreement, etc.) en eventuele 

octrooien/octrooiaanvragen. 

inkomsten: op dit project de totaal 

geregistreerde inkomsten (in euro). 

Dit zijn alle gelden en bijdragen in 

natura (door gebruikers en derden) 

die op basis van een STW-project 

gegenereerd worden gedurende het 

hele traject. Dus van voor de start tot 

na afloop van het project. 

doelstelling: een korte omschrijving 

van de doelstelling van het onderzoek. 

resultaten: een overzicht van de 

behaalde resultaten. 

gebruiker(s): een lijst met de namen 

van de gebruikers bij het project. 

NB: Met ingang van juni 2007 zijn alle 

projectnummers veranderd. De drie 

letters zijn afgeschaft en bij de projectnummers 

onder de 10.000 wordt het 

nummer voorafgegaan door een 0. 


BIOLOGICAL CONTROL OF THE 

WHITEFLY BEMISIA TABACI WITH 

PREDATORY MITES 

04165 

ACC 

projectleider Prof.dr.ir. M.W. Sabelis totale toewijzing in 

euro 186.732,00 

doelstelling 

De tabakswittevlieg (Bemisia tabaci) is een 

relatief nieuwe plaag in de kasteelt. Schade ontstaat 

niet alleen door aantasting van planten door de vlieg 

zelf, maar ook door het overdragen van plantpathogene 

virussen. Omdat chemische gewasbescherming 

ongewenst is, is er behoefte aan alternatieve bestrijdingsmethoden. 

resultaat na 5 jaar 

Roofmijten zijn bruikbaar voor de 

bestrijding van kaswittevlieg, zowel in gematigde als in 

warmere streken. Enkele geschikte roofmijtsoorten zijn 

geïdentificeerd (Amblyseius swirskii en Euseius scutalis). 

In aanwezigheid van pollen kan de bestrijder ook preventief 

worden ingezet in paprikagewassen. In overleg 

met de gebruikers werd een aantal gekarakteriseerde 

roofmijtsoorten op kleine schaal getest. Ondanks gunstig 

perspectief is het echter nog niet tot praktijktoepassing 

gekomen vanwege het uitblijven van de financiering 

van grootschaliger kasexperimenten. Dit project werd 

uitgevoerd en begeleid in samenhang met project 03226. 


Dit STW-project heeft 2-3 jaar na 

beëindiging geleid tot een spectaculair succes!!!! 

De roofmijt Amblyseius swirskii is op de markt gebracht 

door Koppert Biological Systems (Berkel en Rodenrijs). 

Dit bedrijf heeft zelf een massakweekmethode ontwikkeld 

en gepatenteerd, waardoor ze een enorme voorsprong 

hebben op andere leveranciers van natuurlijke 

vijanden. Daarna heeft dit bedrijf een enorm groot financieel 

succes geboekt met de toepassing van de methode 

die ontwikkeld is. De roofmijt wordt gebruikt voor de 

bestrijding van kaswittevliegen in paprika, komkommer, 

aubergine en meloen. De toepassing beperkt zich niet 

tot Nederland. In 2005 vond in Spanje alleen al toepassing 

plaats op 160 ha, in 2006 steeg dit tot 600 ha en in 

2007 naar 6000 ha. Daartoe zijn 5 x 109 (= 5 biljoen) 

roofmijten losgelaten in 2007. Op dit moment worden in 

tal van andere landen (Japan, Korea, Tunesie, Marokko, 

Italie, Griekenland, Israel) stappen ondernomen om dit 

product in 2008 of 2009 op de markt te brengen. 

Vervolgproject 07180 is gestart om te bepalen of de 

roofmijt Amblyseius swirskii ook gebruikt kan worden 

voor de bestrijding van thrips en andere mijtenplagen 

(Polyphagotarsonemus latus). Revenuen zijn bij Koppert 

Biological Systems terecht gekomen. 

gebruiker(s) 

Koppert BV (Berkel en Rodenrijs) / 

Proefstation voor Bloemisterij in Nederland (Aalsmeer) 

/ Syngenta Bioline Bees BV (Weert) 

25

26 

Maurice Sabelis 

Prof.dr.ir. Maurice Sabelis / Utilisatierapport STW 2008 

Kat- en muisspel 

op de 

vierkante 

millimeter 

prof.dr.ir. Maurice Sabelis 

project: 04165 

Hoe komen planten van een plaag af? Met een dikke huid 

of giftige stoffen kunnen ze belagers van het lijf houden, 

maar dat is een onderdeel van de biologie waarmee 

prof.dr.ir. Maurice Sabelis, verbonden aan de sectie 

Populatiebiologie van de Universiteit van Amsterdam, 

zich minder bezig houdt. Interessant wordt het in zijn 

beleving pas als we gaan kijken naar planten als onderdeel 

van een ecosysteem. Daarin heeft de plant vrienden en 

vijanden, ofwel rovers en planteneters. We hebben het dan 

niet over leeuwen en giraffen, maar over mijten en insecten. 

Veel mijten zijn niet groter dan een halve millimeter. Hoe 

de plant het gevecht tussen rovende en plantenetende 

mijten en insecten kan regisseren, is de centrale vraag in 

het onderzoek van Sabelis. 

“Het is uitermate boeiend om te zien hoe planten en rovers 

samenzweren tegen planteneters. De plant kan de rovers 

schuilplekken en lunchpakketjes verschaffen maar ook 

chemische signalen die de aanwezigheid van de planteneter 

verklappen aan de rovers. Voor de behuizing die planten 

bieden, is al vele decennia geleden aandacht geweest. 

Toen ontdekte men dat planten en mieren een bijzondere 

verstandhouding onderhielden. Bepaalde planten bleken 

allerlei kleine holtes te bezitten en voedselpakketjes te 

verschaffen waardoor mieren zich er prima thuis voelden.


Als wederdienst voor de behuizing en het voedsel eten de 

mieren elke planteneter op die zich op de plant waagt.” 

Rovers en planteneters 

In de vakgroep van Sabelis zijn er 

diverse onderzoekers die speciaal op dit thema van onderzoek 

zijn gepromoveerd. Een aanzienlijk aantal daarvan kon 

dit onderzoek uitvoeren met subsidie van STW. De opdracht 

was telkens om rovende mijten en insecten te vinden die 

slim gebruik konden maken van de schuilplekken, speciale 

voedselpakketjes en chemische signalen die de plant levert 

al dan niet in reactie op aantasting door een planteneter. 

Dat heeft diverse nieuwe soorten van roofmijten en roofwantsen 

opgeleverd voor de bestrijding van spintmijten in 

kasgroenten, cassave en koffie, galmijten en bollemijten in 

tulp, freesia en leliegewassen, roestmijten in kokospalmen, 

Californische thripsen in kasgroenten en bladvlooien in 

perenboomgaarden. 

Zo hebben Paul van Rijn en Yvonne van Houten in twee 

opeenvolgende STW-projecten laten zien dat pollen goed 

voedsel vormen voor rovers, zoals roofmijten, en eenmaal 

aangebracht op de bladeren van komkommerplanten hebben 

pollen een positieve werking op het aantal rovers op de 

planten en daardoor ontstaat een negatief effect op het 

aantal planteneters (plantenetende thripsen). Doordat de 

pollen alleen pleksgewijs (bv in bloemen) beschikbaar zijn, 

zullen de rovers vaak die plekjes bezoeken en door hun 

aanwezigheid ook planteneters afschrikken die zelf ook 

pollen kunnen eten. Wat dit onderzoek tevens liet zien, 

is dat roofmijten – hoewel nog geen millimeter groot – 

gebruikt kunnen worden om een veel groter insect zoals 

de Californische thrips te bestrijden. De reden daarvoor is 

dat ze vooral de heel jonge thripsen pakken en in afwezigheid 

van deze jonge thripsen als prooi zich te goed doen 

aan de eetbare pollen die de plant verschaft. De vraag was 

nu of deze principes ook toegepast konden worden op 

andere plaaginsecten, zoals wittevliegen. 

Tabakswittevlieg 

Het STW-project, waarop Maria Nomikou 

onder begeleiding van Dr Arne Janssen en Sabelis promoveerde, 

concentreerde zich op de bestrijding van de tabakswittevlieg, 

officieel Bemisia tabaci geheten. Niet alleen 

tasten de jonge stadia van de vlieg de plant aan door hem 

op te eten, maar ook brengt de wittevlieg plantpathogene 

virussen over. Sabelis: “Om de tabakswittevlieg effectief 

te bestrijden, is het van belang voldoende voedsel aan te 

bieden aan rovers van deze wittevlieg. Dat voedsel is 

aanwezig in de vorm van pollen. Eerder onderzoek wees 

uit dat paprikapollen een uitstekende voedingsbodem biedt 

aan de roofmijt, Amblyseius swirskii. De roofmijtpopulatie 

bleek met dit voedsel voldoende in aantal toe te nemen om 

invasies van de wittevlieg effectief de kop in te drukken. 

Hoewel de volwassen wittevlieg veel groter is dan een 

roofmijt, die ongeveer een halve millimeter meet, lukt het 

27

28 


roofmijten de wittevlieg te verorberen. Dat komt omdat 

zij bij voorkeur toeslaan als de wittevlieg nog in een heel 

vroeg stadium van ontwikkeling is. Zij smoren deze plaag 

dus in de kiem. Dat is een groot voordeel omdat ook de 

tabakswittevlieg zich in een hoog tempo kan vermenigvuldigen. 

Als zij daar de kans niet voor krijgen, voorkom 

je een plaag.” 

Maria Nomikou heeft dit onderzoek niet in een laboratorium 

gestart, maar is afgereisd naar Jordanië en Israel, waar 

plagen van tabakswittevliegen veel voorkomen in katoengewassen. 

Daar heeft ze de roofdieren verzameld, vervolgens 

bepaalde roofmijten in het laboratorium gekweekt en 

het kat- en muisspel in kasgroenten bestudeerd. Uit haar 

tests bleek dat de roofmijt toesloeg als de tabakswittevlieg 

zich nog in het ei of larf stadium bevindt. De roofmijt bleek 

zich zo snel te kunnen vermenigvuldigen dat de tabakswittevlieg 

geen kans kreeg zich als plaag in het gewas te 

manifesteren. 

Commercieel succes 

In de gebruikerscommissie van het 

project was Koppert Biological Systems uit het Westland 

vertegenwoordigd. “Dit bedrijf heeft de kennis uit het 

STW-project van Maria Nomikou heel succesvol toegepast 

in de tuinbouw onder glas.” De massavermeerdering van 

de roofmijten met behulp van pollen is economisch niet 

rendabel, vertelt Sabelis. “Daarom heeft het bedrijf zelf 

een massakweekmethode ontwikkeld waarop het een patent 

heeft aangevraagd. In 2007 paste Koppert de bestrijding 

toe in het Westland, maar ook op een gebied van 5.000 ha 

in diverse landen aan de Middellandse Zee. Inmiddels is 

het gebied van toepassing in omvang verdubbeld. We zijn 

vorig jaar op uitnodiging van Koppert naar Spanje geweest 

en het blijkt echt een enorm commerciëel succes te zijn. 

Bovendien is het natuurlijk fantastisch dat mede dankzij 

het gebruik van de roofmijt A. swirskii vrijwel géén chemische 

bestrijdingsmiddelen tegen insecten, zoals wittevlieg, 

worden gebruikt.” 

Toch zijn de diepere oorzaken voor het succes van de 

roofmijt A. swirskii nog niet geheel opgehelderd. Zo 

blijken volwassen vrouwtjes van de tabakswittevlieg in 

staat om te zien op welke planten de roofmijten zich 

hebben gevestigd. Op die planten vermijden zij hun eieren 

te leggen. Hoe dit kat- en muisspel uitpakt op ruimtelijke 

schaal, is volop reden voor vervolgonderzoek, volgens 

Sabelis. Ook blijkt de roofmijt A. swirskii geschikt om ook 

andere plagen, zoals Californische thrips en tarsonemide 

mijten, te bestrijden. Hoe deze roofmijt zijn prooi kiest 

indien al deze plaagsoorten tegelijkertijd aanwezig zijn, 

vormt het onderwerp van nieuw STW onderzoek door de 

promovendi Roos van Maanen en Gerben Messelink. 

Benoeming tot KNAW-hoogleraar geeft ruimte 

Het jarenlang 

op internationaal hoogstaand niveau verrichten van wetenschappelijk 

onderzoek door Maurice Sabelis is niet onopgemerkt 

gebleven. In mei 2006 werd hij geselecteerd als 

Akademiehoogleraar door een internationale commissie van 

de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen 

(KNAW) en in september 2007 waren eindelijk alle formaliteiten 

rond zijn benoeming op deze positie afgerond. 

Dit betekent dat zijn onderzoeksgroep aanzienlijk is uitgebreid 

en diverse bestuurlijke taken zijn overgedragen aan 

collega’s in de onderzoeksgroep. Zijn salaris komt uit de 

begroting van de KNAW en de UvA investeert in de onderzoeksgroep 

Populatiebiologie. 

“Een onverwachte, maar ideale situatie”, verzucht Sabelis, 

die zich dankzij die benoeming ook zelf weer op onderzoek 

kan storten. “Met liefde heb ik mij jarenlang beziggehouden 

met de begeleiding van promovendi, het werven van fondsen 

voor onderzoek en bestuurlijke taken. Maar dankzij de 

benoeming door de KNAW kan ik mijn tijd anders indelen. 

Behalve onderwijs en begeleiding van promovendi kom 

ik ook weer toe aan eigen onderzoek. Zo ga ik samen met 

Dr. Iza Lesna en Professor Jan Komdeur die op hetzelfde 

vakgebied zijn verbonden aan de Rijksuniversiteit 

Groningen, op zoek naar een rover die bloedluizen uit de 

kippenhouderij kan weren. Wij hebben een geschikte kandidaat 

gevonden door mijten en insecten in vogelnesten te 

bestuderen en te bepalen welke de vogelparasieten en 

welke de rovers van die parasieten zijn. Vogelnesten – 

evenals planten – herbergen dus een klein ecosysteem van 

insecten en mijten die van elkaar leven. Het is dus zaak om 

van dat kat- en muisspel gebruik te maken ten bate van de 

bloedluisbestrijding in de pluimveehouderij.”


29

30 

SYNTHETIC STUDIES TOWARDS 

HATCHING AGENTS IN SEARCH OF 

A NEW METHOD TO CONTROL 

POTATO CYST NEMATODES 

04217 

BBA 


projectleider Prof.dr. H. Hiemstra totale toewijzing in euro 

363.120,00 contracten Bijdrage: Avebe b.a. inkomsten 

in euro 19.966,16 

doelstelling 

Het doel van het project is de ontwikkeling 

van een milieuvriendelijke methode om een belangrijk 

probleem van de aardappelziekte voor aardappeltelers 

in het noordoosten van Nederland, en in vele 

anderelanden, op te lossen. Een nieuwe methode om 

het cysteaaltjesprobleem te beheersen is absoluut 

noodzakelijk, omdat de huidige bestrijdingsmethoden, 

mede door de verscherpte regelgeving, niet erg 

effectief meer zijn. 


Het onderzoek heeft geleid tot de 

synthese van twee belangrijke fragmenten van de 

natuurstof solano-eclepine A. De ontwikkelde chemie 

biedt goede mogelijkheden voor succesvolle totaalsynthese. 

Daarnaast zijn eenvoudige analoga van 

de natuurstof gemaakt. Een aantal hiervan is door 

het HLB Research Center getest op wekactiviteit van 

de eitjes van aardappelcystealen. De resultaten zijn 

veelbelovend. Twee verbindingen hebben circa 70% 

van de wekactiviteit van de natuurlijke wekstof. De 

testen zijn gefinancierd door Luxan BV. De resultaten 

worden nog niet door derden gebruikt. 


Er zijn geen nieuwe gegevens 

bekend. 

gebruiker(s) 

AVEBE b.a., Foxhol / DSM Research BV, 

Geleen / Hilbrands Laboratorium voor Bodemziekten, 

Wijster / Luxan BV, Elst / Stratos BV, Veenwouden / 

TNO, Groningen 

BIOLOGICAL CONTROL OF 

ARTHROPOD PEST OF FREESIA 

CORMS 

04398 

BCC 

projectleider Prof.dr.ir. M.W. Sabelis totale toewijzing in 

euro 194.330,50 contracten Bijdrage: Koppert BV 

inkomsten in euro 2.268,90 

doelstelling 

Bolgewassen zoals hyacint, narcis, gladiool 

en freesia crops staan in bepaalde kweekfasen bloot 

aan aantasting door de bollenmijt, thripsen, wortelluizen 

en vliegen. In navolging van een eerder, 

succesvol STW-project gericht op de bestrijding van 

bollenmijt in tulp en lelie (project 02187) wordt in 

dit project onderzocht of biologische bestrijding met 

behulp van roofmijten mogelijkheden bieden voor 

bestrijding van genoemde plagen in de praktijk. 


In dit project is samengewerkt met 

het Laboratorium voor Bloembollenonderzoek te 

Lisse. De perspectieven voor biologische bestrijding 

van bollenmijten, thripsen en vliegenlarven in freesia 

in de kas zijn goed. Overtuigend bewijs voor een 

effect op wortelluis kon niet worden verkregen, maar 

predatie door de roofmijt Hypoaspis aculeifer is wel 

waargenom,en in het laboratorium. De gebruiker 

(Koppert BV) adviseert telers bij het gebruik van 

roofmijt voor plaagbestrijding in freesia-kassen. 

Uitvoering van grootschalige praktijkproeven die 

de bruikbaarheid van de methode moeten bewijzen 

zijn echter nog niet uitgevoerd door gebrek aan 

financiering. 


Toepassing van de roofmijt Hypoaspis 

aculeifer in Lelie en Fresia vindt plaats zowel in kasruimten 

als in opslagruimten. Echter de toename per 

jaar verloopt heel langzaam en is in 2007 nog niet 

boven de 5 % van de telers gekomen. Oorzaak voor 

deze trage toename is dat de bestaande chemische 

bestrijdingsmethoden nog naar tevredenheid van 

de telers werken. Pas als hier problemen zullen 

ontstaan (bv door resistentie, overheidmaatregelen 

tegen gebruik van bestrijdingsmiddelen), dan zal 

naar biologische alternatieven gegrepen worden. 

Vervolgproject bij DLO-WUR PPO. Financiële revenuen 

bij PPO-DLO. 

gebruiker(s) 

CORVU, Amsterdam / Koppert BV, Berkel 

en Rodenrijs / PBG, Aalsmeer / Plant Research 

International, Wageningen / Praktijkonderzoek Plant & 

Omgeving, Naaldwijk/ Vrije Universiteit Amsterdam 

MOLECULAR RECOGNITION IN 

DENDRIMERIC CATALYSTS 

04438 

AAC 

projectleider Prof.dr. P.W.N.M. van Leeuwen totale toewijzing 

in euro 485.547,00 

doelstelling 

Het doel is het gebruik van secundaire interacties 

in grotere systemen gebaseerd op dendrimeren. 

Toepassing van palladium, rhodium en ruthenium als 

metaalcentra maakt het mogelijk om een groot aantal 

verschillende reacties te bestuderen. Toepassingen 

kunnen liggen op het gebied van productie van intermediairen 

voor de fijnchemie. 


De resultaten van dit project tonen 

aan dat NCN-pincer palladium en platina complexen 

veelzijdige startverbindingen vormen van nieuwe 

oranometaalverbindingen met toepassingen op 

het gebied van katalyse, kristal engineering en 

(macro)moleculaire visualisatie. Deze materialen kunnen 

zo ontworpen worden dat ze bio- of oplossingscompatibel 

zijn en/of een specifiek aggregatiegedrag 

vertonen. Niet-covalente opbouw van katalytisch 

actieve complexen biedt goede mogelijkheden voor 

de synthese van bimoleculaire en supramoleculaire 

katalysatoren. Het project heeft nog niet geresulteerd 

in directe toepassingen bij de industriële partners, 

voornamelijk doordat de geteste katalytische reacties 

niet worden toegepast in processen bij de partners. 


Het project heeft niet tot industriële 

toepassingen geleid. De belangstelling van de 

industrie voor scheidingsmethoden in homogene 

katalyse houdt onverminderd stand. Het is interessant 

op te merken dat de huidige belangstelling uitgaat 

naar een aspect bestudeerd in dit project, namelijk de 

reversibele niet-covalente binding van katalysatoren. 

Het dragermateriaal zijn echter niet dendrimeren 

maar vaste dragers. Dendrimeren zijn duurder en 

vragen meer energie voor de scheiding. Ook in de 

huidige aanpak werkt de katalysator als homogene 

katalysator, zodat selectiviteit en snelheid behouden 

blijft. De universiteit van Amsterdam heeft een 

spin-off bedrijf gestart (Cat-Fix, http://www.catfix.nl/index.html) 

dat samenwerkt met industrieën 

om tot commercialisering te komen. 

gebruiker(s) 

Dow Benelux BV, Terneuzen / DSM 

Research BV, Geleen / Shell Global Solutions 

International BV, Amsterdam


C / centrum voor wiskunde en informatica 

FACIAL ANALYSIS AND SYNTHESIS 

OF EXPRESSIONS (FASE) 

04088 

ACA 

projectleider Drs. P.J.W. ten Hagen totale toewijzing in euro 

595.811,50 contracten Overdracht: Epictoid BV 

doelstelling 

Doel is het onderzoeken van methoden en 

technieken om gezichtsuitdrukkingen te kunnen 

waarnemen, herkennen, reproduceren, en autonoom 

te genereren als onderdeel van computeranimaties. Er 

zal een gezichtsanimatiesysteem worden ontwikkeld 

dat gebruik maakt van sturingsinput die verkregen is 

door ‘computer-vision’ analyse van een acteur/actrice 

opgenomen door een camera. 


Er is een computermodel ontwikkeld 

van het menselijk hoofd gebruikmakend van 3D 

geometrie en een benaderende representatie van de 

fysionomie (skelet, spieren, huid). Daarnaast is een 

fijnmazig animatiesysteem gemaakt dat het gezicht 

kunstmatig maar op realistische wijze kan bewegen. 

Het ontwikkelde animatiesysteem met de naam 

CharToon is ingebracht in een nieuw spin-off bedrijf 

van het CWI, Epictoid BV, dat tot doel heeft nieuwe 

animatiesystemen met CharToon als uitgangspunt op 

de markt te brengen. De rechten zijn door STW in 

maart 2001 overgedragen aan Epictoid. 


In augustus 2004 is Epictoid failliet 

gegaan. Onbekend is of en door wie CharToon nog 

wordt gebruikt. 

gebruiker(s) 

Doven Instituut, St Michielsgestel / 

Dreamlines, Hilversum / General Design, Amsterdam / 

Humanoid, Vejle (Denemarken) / NOB Interactive, 

Hilversum / Philips Multimedia Center - PMC, 

Sunnyvale (Verenigde Staten) / Philips Research, 

Briarcliff Manor (Verenigde Staten) / Philips Research, 

Eindhoven / Philips Research Europe, Eindhoven / 

Technische Universiteit Delft / Universiteit Utrecht / 

Universiteit van Amsterdam 


31

32 

SILICON DRIFT SENSORS 

03736 

BBA 


projectleider Prof.dr.ir. C.W.E. van Eijk totale toewijzing in 

euro 412.715,00 contracten Bijdrage: Bruker 

Nonius BV; Philips Analytical BV 

77.142,63 

inkomsten in euro 

doelstelling 

Ontwikkeling van Silicon drift-sensoren 

(SDD) voor de detectie van laag-energetische 

Röntgen-straling, geladen deeltjes en licht. Deze 

sensoren geven zeer nauwkeurige positie-informatie 

(1D of 2D) uit de tijdspanne die elektronen, vrijgemaakt 

op de plaats van interactie met de straling, 

nodig hebben om naar de collector-elektrode te 

driften. De zeer lage capaciteit van de sensor 

levert een extreem goede signaal/ruis verhouding. 

Toepassingen zijn bijvoorbeeld röntgendiffractie voor 

materiaal-analyses, medische diagnostiek en in de 

hoge-energie fysica. Gebruikers zijn producenten van 

allerlei apparatuur voor elementen structuur-analyse. 


Het productieproces voor de SDD 

is geoptimaliseerd en uitgebreid met een integratiestap 

voor de versterker. De ruisbronnen zijn 

gekarakteriseerd. De energieresolutie is echter 

nog beperkt, hoewel de oorzaken inmiddels zijn 

geïdentificeerd. Het onderzoek naar verbetering van 

de resolutie loopt nog, thans in samenwerking met 

een Fins bedrijf. 

resultaat na 10 jaar Er zijn geen verdere gegevens bekend. 

gebruiker(s) 

Bruker AXS BV, Delft / PANalytical BV, 

Almelo / Philips Research Europe - Eindhoven / 

Rijksuniversiteit Groningen / Technische Universiteit 

Delft 

RELIABILITY OF MICROMECHANICAL 

STRUCTURES; TECHNOLOGY, 

DESIGN AND 1ST LEVEL PACKAGING 

03780 

ABA 

projectleider Dr.ir. A. Bossche totale toewijzing in euro 

433.551,33 

doelstelling 

De afgelopen jaren heeft de ontwikkeling 

van MEMS (microelectromechanical systems) een 

stormachtig verloop gekend. Over hun betrouwbaarheid 

is echter nog weinig bekend. Dit onderzoek is 

gericht op: (1) Het bestuderen van de betrouwbaarheid 

van druksensoren, versnellingssensoren en resonatoren. 

(2) Onderzoek naar packaging technieken. 


De lange-termijnstabiliteit van 

resonatoren is bestudeerd. De resultaten wijzen er 

op dat depositie van een dunne oxidelaag op de 

siliciumnitridebalkjes de door oxidatie veroorzaakte 

verstijving tegengaat. Een sensor is ontwikkeld die 

kleine stofdeeltjes in lucht kan meten. Verder is een 

nieuwe etsmethode ontwikkeld voor de fabrikage van 

micromechanische structuren en sensoren. Groot 

voordeel van deze methode is het gebruik van slechts 

één etsstap, zonder gebruik te maken van een hoge 

dotering, externe elektroden en speciale etshouders. 


Een andere uitkomst van het 

project was dat bij micro-mechanische structuren 

(dunner dan 1 micrometer) oppervlakteeffecten zoals 

adsorptie/de-adsorptie een grote invloed hebben op 

de stabiliteit en dus de betrouwbaarheid van deze 

structuren. Dit heeft geleid tot een vervolgonderzoek 

in het MicroNed project: Integrity of Microelectromechanical 

Systems, waarin nauwkerig gekeken gaat 

worden naar de fysiche processen die zich aan het 

oppervlak afspelen. Dit project loopt nog tot 2011. 

gebruiker(s) 

Gefran Sensori, Provaglio (Italië) / Melexis 

R&D Center, Tessenderlo (België) / Philips Research 

Europe, Eindhoven / Technische Universiteit Delft / 

Universiteit Twente, Enschede / Universiteit Utrecht / 

Xensor Integration BV, Delfgauw 

IDENTIFICATION AND PREDICTIVE 

CONTROL OF NON-LINEAR SYSTEMS 

IN THE PROCESS INDUSTRY 

03891 

BAA 

projectleider Prof.dr.ir. M.H.G. Verhaegen totale toewijzing 

in euro 436.539,33 

doelstelling 

In het project zijn methoden ontwikkeld 

om de procesindustrie in staat te stellen de huidige 

in gebruik zijnde Model Predictive Controller (MPC) 

schema’s uit te breiden voor belangrijke categorieën 

van niet-lineaire systemen. Deze systemen bevatten 

processen, die zelfs voor een beperkt bereik een 

niet-lineair gedrag vertonen alsook systemen die 

door een beter economisch gebruik niet-lineaire, 

dynamische transities ondergaan. Voorbeelden zijn 

hoge zuiverheid distillatiekolommen en bioreactoren. 


Concrete initiatieven werden tijdens 

het project genomen om de relevantie te demonstreren 

in een industriële procesindustrie-context. Een 

van de genomen initiatieven werd uitgevoerd in 

samenwerking met Ipcos en betrof de schatting 

van de economische voordelen, die de ontwikkelde 

methoden konden hebben voor een hoge zuiverheid 

distillatiekolom. De onderzoeksresultaten hebben 

niet direct tot producten geleid. Echter ze hebben 

wel een stimulans gevormd om de Nederlandse 

MPC technologieontwerpers te helpen de richting 

te bepalen waarin productvernieuwingen ontwikkeld 

zullen worden. 


Er is geen verdere informatie 

beschikbaar. 

gebruiker(s) 

DSM Engineering Plastics BV, Geleen / 

Esso Nederland BV, Botlek / IPCOS Technology BV, 

Boxtel / Tai-Ji Control, Eindhoven / Technische 

Universiteit Delft / TNO, Delft / Unilever R & D, 

Vlaardingen / Universiteit Twente, Enschede

A COMBINED EXPERIMENTAL/ 

NUMERICAL APPROACH TO CRACK 

PROPAGATION IN CONCRETE AND 

ROCK 

03923 

CAA 


projectleider Prof.dr.ir. L.J. Sluys totale toewijzing in euro 

539.081,63 contracten Samenwerking onderzoek: 

Shell SIEP BV, TUD inkomsten in euro 54.453,62 

doelstelling 

Experimenteel en numeriek onderzoek 

naar het breukgedrag van beton en rots om te komen 

tot betere voorspellingen. Getracht wordt twee 

verschillende modelbenaderingen te combineren. 

Uiteindelijk doel is een betrouwbare procedure voor 

het bepalen van de modelparameters te ontwikkelen. 

Een praktijkprobleem dat van groot belang is voor de 

olieindustrie, boorgatstabiliteit, zal worden gebruikt 

voor validatie. 


Er zijn twee nieuwe proefopstellingen 

ontwikkeld om verschillende aspecten te onderzoeken. 

Daarmee zijn interessante resultaten behaald. Voor 

het numerieke onderzoek kon helaas geen promovendus 

worden gevonden. Naast de experimenten worden 

in beperkte mate numerieke simulaties uitgevoerd. 

Het projectleiderschap is overgegaan van prof.dr.ir. 

J.G.M. van Mier naar dr.ir. L.J. Sluys. Er is samengewerkt 

met Shell SIEP. 


Er zijn geen verdere gegevens 

bekend. 

gebruiker(s) 

Adviesbureau ir. J.G. Hageman BV, Rijswijk 

/ ETH Hönggerberg, Zürich (Zwitserland) / INTRON 

BV, Culemborg / Rijkswaterstaat, Utrecht / Shell SIEP 

BV, Rijswijk / Technische Universiteit Delft / TNO 

DIANA BV, Delft 

DETECTIE EN KARAKTERISERING 

VAN DEFECTEN IN STAALCONSTRUC- 

TIES 

03942 

BBA 

projectleider Prof.ir. A.C.W.M. Vrouwenvelder totale 

toewijzing in euro 279.984,00 

doelstelling 

Dit onderzoek is een vervolg op het in eind 

1993 afgesloten project 01750. Uiteindelijk doel is het 

van enige afstand ultrasoon detecteren, lokaliseren en 

karakteriseren van vermoeiingsscheuren in staalconstructies. 


Het onderzoek is beperkt tot staalplaten 

met een dikte van 25 tot 40 mm. Gebaseerd 

op ray-tracing is een twee-dimensionaal imagingalgoritme 

ontwikkeld voor lokalisatie en karakterisatie 

van interne en oppervlaktedefekten. Voor de experimentele 

verificatie is een nieuwscansysteem met 

bijbehorende software beschikbaar. In samenwerking 

met de Bouwdienst RWS is onderzocht of de methode 

kan worden gebruikt voor metingen aan het brugdek 

van de Brienenoordbrug. Op dit moment wordt 

slechts een deel van de defecten in deze complexere 

omgeving gedetecteerd. 



bekend. 

gebruiker(s) 

Bouwdienst Rijkswaterstaat, Utrecht / 

Corus Staal BV, IJmuiden / KEMA Nederland BV, 

Arnhem / Röntgen Technische Dienst BV, Rotterdam / 

Shell Research and Technology Centre, Amsterdam / 

Technische Universiteit Delft / TNO, Delft 

ONTWERP EN REALISATIE VAN DE 

ELEKTRONISCHE SYSTEMEN 

EN SCHAKELINGEN VOOR 

SUBMINIATUUR HOORTOESTELLEN 

03943 

ACB 

projectleider Dr.ir. W.A. Serdijn totale toewijzing in euro 

176.720,00 inkomsten in euro 9.075,60 

doelstelling 

Het doel van het onderzoek is het ontwikkelen 

van een ‘hoorbril’ met behulp van microelectronica. 

Deze bril versterkt alleen geluid dat uit de richting 

komt waarin je kijkt. 


De resultaten van het onderzoek 

hebben geleid tot de ontwikkeling van een energiezuinige 

‘hoor’chip voor de signaalverwerking, zodat 

een brillenfabrikant de gehoorelektronica makkelijk 

in het montuur kan verwerken zodat een zonnecel 

kan voorzien in de energievoorziening. De vier 

microfoontjes in de brillenpoot zetten geluid, dat 

uit verschillende richtingen komt, om in elektrische 

signalen. De details van het onderzoek staan vermeld 

in het proefschrift ‘optimal design of analogue 

low-power system’ van D. Rocha. 



bekend. 

gebruiker(s) 

Beltone Netherlands BV, Eindhoven/ 

Duran Audio BV, Zaltbommel / Nedap NV, Groenlo / 

Nederlandse Vereniging voor Slechthorenden, Houten 

/ Sonion Nederland BV, Amsterdam / Technische 

Universiteit Delft / Universiteit Twente, Enschede / 

VU Medisch Centrum Amsterdam 

33

34 

HIGH-DEFINITION PROJECTION 

DISPLAY BASED ON MICRO- 

MACHINED SILICON STRUCTURES 

03945 

AAA 


projectleider Prof.dr. P.J. French totale toewijzing in euro 

271.053,67 octrooien Werkwijze voor het uitvoeren 

van een etsbewerking 

doelstelling 

Een technologie voor lichtmodulatoren 

wordt ontwikkeld, toepasbaar in projectiedisplays, 

directe lithografie of adaptieve optica. Twee types 

modulatoren worden onderzocht op basis van micromachining 

technieken: membranen van pixels en 

elastische lagen met daarop een dunne metaallaag. 

Per pixel zorgt in beide gevallen een elektrisch signaal 

voor de mechanische vervorming. Beide zijn inherent 

eenvoudig, hoog van optische kwaliteit en kunnen 

hoog optisch vermogen aan. 


Er is een technologie ontwikkeld om 

metaallagen van 100 nm dikte heel precies aan te 

brengen op 5 micrometerdunne visco-elastische 

lagen. Deze opzet wordt door ons gebruikt voor lichtmodulatoren, 

maar kan ook andere toepassingen 

vinden, bijvoorbeeld bij de productie van optische 

tralies. Verdere uitwerking van de technologie is 

vereist met betrekking tot bijvoorbeeld lange-termijn 

stabiliteit. Als dit eenmaal goed onder controle is, 

dan kan in principe deze technologie worden toegepast 

om op goedkope wijze uitstekende modulatoren 

te fabriceren om daarmee de groeiende projectiedisplay 

markt te voorzien. 


Sommige technieken ontwikkeld in 

dit project zijn verder gebruikt in DIMES. Het gebied 

van adapieve optica is verder voorgezet binnen nieuwe 

projecten . De medeaanvrager in dit project heeft zijn 

eigen bedrijf die andere aspecten van de resultaten 

en kennis kan gebruiken. De aio op dit project heeft 

sinds kort ook een eigen bedrijf, maar op een andere 

onderwerp. 

gebruiker(s) 

Hugo van Rhijn Holding BV, Koekangerveld 

/ MIVATEC Hard- und Software GmbH, Schnaich 

(Duitsland) / Philips Centre for Manufacturing 

Technology, Eindhoven / Philips Components, 

Eindhoven/ Philips Research Europe, Eindhoven / 

Photonis-DEP BV, Rhoden/ Technische Universiteit 

Delft / TNO, Delft 

EFFICIENT MEASUREMENT OF 

PIPING INSTALLATIONS BY DIGITAL 

PHOTOGRAMMETRY 

04006 

BBB 

projectleider Prof.dr.ir. M.G. Vosselman totale toewijzing 

in euro 258.426,00 contracten Letter of intent: 

Ingenieursbureau Geodelta BV 

3.403,35 


doelstelling 

Ontwikkeling van een interactief systeem 

waarmee een digitaal 3D-model gebouwd kan 

worden van bestaande pijpsystemen van industriële 

installaties op basis van digitale foto’s. Hiermee kan 

een grote verbetering en tevens een kostenreductie 

bereikt worden, omdat bestaande installaties vaak 

niet of niet correct beschreven zijn. 


De doelstellingen werden gerealiseerd 

en de ontwikkelde software werd toegepast op 

beelden van het inwendige van een schip, gemaakt 

door Ingenieursbureau Geodelta. In 1998 werd een 

contract getekend tussen STW en Geodelta. Siemens 

toonde interesse maar werd door Geodelta uitgesloten. 

Geodelta heeft het contract nooit geëffectueerd. 

Reden was de hoge kosten van het softwareproduct 

ACIS (30 Kfl). In 2001 is een door de EU gefinancierd 

project gestart, STAR (www.realviz.com/STAR) 

waarin voortgebouwd wordt op de resultaten van het 

onderhavige STW-project. In 2003 zal met Siemens 

verder gesproken worden over de mogelijkheden tot 

utilisatie. 



bekend. 

gebruiker(s) 

Ingenieursbureau Geodelta BV, Delft / 

Stork Engineers & Contractors BV, Velsen-Noord / 

TNO, Delft / TNO, ’s-Gravenhage 

GEÏNTEGREERD EXPERIMENTEEL/ 

NUMERIEK ONDERZOEK AAN 

CEMENTGEBONDEN MATERIALEN 

04010 

BCB 

projectleider Prof.dr.ir. J.C. Walraven totale toewijzing in 

euro 2.329.017,88 contracten Licentie: DelftTech BV 


doelstelling 

Theoretisch, experimenteel en numeriek 

onderzoek aan beton en gerelateerde materialen in 

5 hoofdprojecten, elk uiteenvallend in een aantal 

subprojecten. Rode draad is de samenhang tussen 

microstructuur, microstructurele veranderingen en 

macroscopisch gedrag, gericht op het optimaliseren 

van materialen voor specifieke toepassingen. Doel is 

ook samenwerking tussen groepen binnen de TUD, 

TU/e en de onderzoekschool BOUW. 


Dit miniprogramma is uitgevoerd in 

het kader van het Prioriteiten-Programma Materialen. 

In de verschillende deelprojecten zijn interessante 

resultaten behaald; er is in beperkte mate toegenomen 

samenwerking tot stand gebracht. Over commercialisering 

van software is een overeenkomst gesloten 

met DelftTech. Resultaten hebben bijgedragen tot 

de bijstelling van Nederlandse en Europese normen. 

Er is deels nauw samengewerkt met de industrie. 


Een nieuw ontwikkelde betonsoort 

(zelfverdichtend, hoge sterkte, vezelversterkt) is met 

succes in een groot tunnelproject in de praktijk getest; 

het materiaal wordt inmiddels grootschaliger ingezet. 

gebruiker(s) 

Adviesbureau ir. J.G. Hageman BV, 

Rijswijk / Akzo Nobel Coatings BV, Groot Ammers / 

Bouwdienst Rijkswaterstaat, Utrecht / DSM Composite 

Resins, Zwolle / ENCI NV, Den Bosch / HBG NV, 

Reeuwijk / INTRON BV, Geldermalsen / INTRON BV, 

Culemborg / ITM CV, Kinderdijk / KEMA Nederland BV, 

Arnhem / Koninklijke Nederlandse Akademie van 

Wetenschappen, Utrecht / Mebin BV, Amsterdam / 

Rijkswaterstaat, Utrecht / Roelfstra Consultants BV, 

Mheer / Shell SIEP BV, Rijswijk / Sigma Coatings BV, 

Amsterdam / Silidur Benelux NV, Rotterdam / 

Spanbeton BV, Koudekerk a/d Rijn / Stork Veco BV, 

Eerbeek / Technische Universiteit Delft / Technische 

Universiteit Eindhoven / TNO, Delft / TNO DIANA BV, 

Delft / Vereniging van Ondernemingen en 

Betonmortelfabrikanten in Nederland (VOBN), 

Veenendaal

GEÏNTEGREERD PROCESMODEL 

VOOR DE P-ELIMINATIE-ACTIVITEIT 

IN ACTIEFSLIBPROCESSEN ONDER 

AEROBE EN DENITRIFICERENDE 

CONDITIES 

04027 

CCA 


projectleider Prof.dr.ir. M.C.M. van Loosdrecht totale 

toewijzingineuro107.907,33 contracten Bijdrage: 

Witteveen+Bos inkomsten in euro 77.141,83 

doelstelling 

Het beheersbaar maken en optimaliseren 

van de biologische stikstof- en fosfaatverwijdering 

in praktijk actiefslibinstallaties. Er wordt een geïntegreerd 

dynamisch procesmodel ontwikkeld dat de 

ecologische interacties in het slib beschrijft. Om de 

bruikbaarheid te waarborgen is het noodzakelijk 

om de modelstructuur te analyseren op parameter 

gevoeligheid en -identificatiemogelijkheden. 

Tenslotte wordt het model gebruikt om strategieën 

te ontwikkelen om de nutriëntenverwijdering in 

praktijkzuiveringsinstallaties uit te voeren met 

minimaal energie- en organisch koolstofverbruik. 

Medefinanciering door de Stichting Toegepast 

Onderzoek Waterbeheer (STOWA), en Witteveen & Bos. 


Er is een nieuw integraal model tot 

stand gekomen voor de beschrijving van biologische 

nutriëntenverwijdering. Op verzoek van Witteveen en 

Bos en de Dienst Water en Riolering Amsterdam is 

een modelgebaseerde vergelijking gemaakt tussen het 

phoredox- en het UCT-proces. Deze evaluatie heeft 

bijgedragen aan de systeemkeuze voor de nieuwe 

zuiveringsinstallatie Amsterdam West. Het is mogelijk 

gebleken om een robuuste regeling te ontwerpen die 

ongevoelig is voor een foute calibratie of een verloop 

van de redoxelektrode. Door het toepassen van de regeling 

kon een significante reductie in het energieverbruik 

voor recirculatiepompen worden bewerkstelligd. 


Momenteel wordt de opgedane kennis 

breed toegepast in de waterzuiveringswereld. 

Royal-Haskoning is momenteel eigenaar van het 

patent en is bezig met de export van biologische 

P-eliminatie processen mede op basis van het onderzoek. 

De onderzoeker is na een korte carrière bij 

Grontmij inmiddels een eigen bedrijf gestart op 

basis van de opgedane kennis tijdens zijn promotieonderzoek. 

Dit bedrijf heeft een opdracht van de 

Nederlandse Waterschappen om een data-reconciliatie 

programma te maken dat is gebaseerd op het 

promotieonderzoek. Dit product zou de basis moeten 

zijn voor een verdere uitbouw van het bedrijf. 

gebruiker(s) 

Grontmij Advies & Techniek, De Bilt / 

HHS Uitwaterende Sluizen, Zaandam / Hoogheemraadschap 

van Rijnland, Leiden / STOWA. Utrecht / 

Waterschap Groot Salland, Zwolle / Waterschap 

Hollandse Delta, Dordrecht / Witteveen+Bos, Deventer 

/ Witteveen+Bos, ’s-Gravenhage 

HYDROGEN IN THE SIMOX OXIDE 

04038 

AAA 

projectleider Prof.dr. A. van Veen † totale toewijzing in euro 

183.669,00 

doelstelling 

SIMOX (Separation by Implantation of 

OXygen) is een gelaagd materiaal dat steeds belangrijker 

wordt voor de fabricage van elektronische 

devices en circuits. De buitenste laag silicium is 

geïsoleerd van de wafer door een geïmplanteerde 

oxide-laag. Deze laag bevordert echter de opname 

van waterstof, wat een aantal negatieve effecten op 

de elektrische eigenschappen van het materiaal 

heeft. Waterstof kan atoombindingen in het oxide 

openbreken en zorgen voor het ontstaan van gefixeerde 

ladingen in het oxide. Doel van het project was 

deze effecten te bestuderen en te minimaliseren. 


De defecten die ontstaan bij 

waterstofinteractie konden geïdentificeerd worden 

en het verloop van defectreacties kon vastgesteld 

worden door positronenbundelonderzoek en waterstofgas-desorptiespectrometrie. 

Tevens werd 

aangetoond dat de silicium toplaag een barrière 

vormt voor waterstofgas dat onder invloed van defectreacties 

vrijkomt uit het oxide. Zijwaartse diffusie in 

het oxide gaat echter snel. De resultaten kunnen 

gebruikt worden voor een betere voorspelling van 

de waterstofhuishouding en waterstof-siliciumoxide 

interacties die plaats vinden gedurende de processtappen 

van IC-fabricage. 


Door het overlijden van de projectaanvrager 

prof.dr. A van Veen op 3 januari 2004 en 

de daaruit voortvloeiende herstructuring van de 

organisatie en het onderzoek zijn er geen verdere 

activiteiten volgend op dit onderzoek ondernomen. 

gebruiker(s) 

Imtech NV, Gouda / Katholieke Universiteit 

Leuven (België) / NXP Semiconductors, Nijmegen / 

Philips Research Europe, Eindhoven / Technische 

Universiteit Delft / Universiteit Twente, Enschede 

CHARACTERIZATION OF THE 

NON-LINEAR ASPHALTIC CONCRETE 

RESPONSE (ACRE) 

04090 

CBA 

projectleider Prof.dr.ir. A.A.A. Molenaar totale toewijzing 

in euro 746.165,50 contracten Optielicentie: Shell 

International Oil Products BV, TUD-CTG inkomsten in 

euro 47.646,91 

doelstelling 

Om tot een geïntegreerde ontwerpmethode 

voor wegverhardingen te komen, wordt gewerkt 

aan een materiaalmodel dat in principe voor alle 

wegenbouwmaterialen gebruikt kan worden. Uit 

een uitgebreid testprogramma van vooral uni-axiale 

trek- en drukproeven aan asfaltbeton moet worden 

vastgesteld op welke wijze de materiaalparameters 

bepaald kunnen worden. 


Voor het proevenprogramma is 

nieuwe apparatuur ontwikkeld. De proefopzet levert 

diepgaand inzicht in het materiaalgedrag, is echter 

niet geschikt om in de praktijk snel nieuwe materialen 

te karakteriseren. Belangrijk resultaat: voor dat 

laatste moeten betere proeven worden ontwikkeld. 

Computermodel CAPA-3D is uitgebreid. Deze kennis 

zal in bijvoorbeeld een PAO-cursus worden aangeboden. 

De onderzoekster is deels door RWS-DWW, deels 

door de TU Delft in dienst genomen en is betrokken 

bij de formulering van vervolgonderzoek. 



bekend. 

gebruiker(s) 

Belgian Road Research Centre (BRRC), 

Brussel (België) / Rijkswaterstaat, Delft / Shell Global 

Solutions International BV, Amsterdam / Shell Global 

Solutions S.A., Petit-Couronne (Frankrijk) 

35

36 

TOEPASSING VAN MAP (MARINE 

ADHESIVE PROTEINS) ALS LIJM IN 

DE GENEESKUNDE 

04094 

ABA 


projectleider Dr.ir. M.C. van der Leeden totale toewijzing 

in euro 394.883,42 octrooien Eiwit bevattende fractie 

doelstelling 

Onderzoek naar het ontwikkelen van 

een industrieel produceerbare lijm voor medische 

toepassingen. In de eerste fase wordt de betekenis 

onderzocht van de bijzondere peptidenstructuur in 

de mosseleiwitsubstantie voor de adsorptie en de 

adhesie op hydrofiele substraten. De tweede fase 

betreft het mechanisme van de crosslinking waarmee 

op het geadsorbeerde mosseleiwit een stevige 

hechtlaag wordt opgebouwd. In de derde fase zal 

op basis van deze eerdere inzichten een lijm worden 

geformuleerd die geschikt is voor klinische testen. 


De doelen zijn slechts deels bereikt. 

Het Mefp-1 eiwit is bestudeerd als modelsysteem. 

Daarnaast zijn nog andere mosseleiwitten op hun 

hechtingseigenschappen of hun betrokkenheid bij 

de hechting onderzocht. Een lijm voor medische 

toepassingen is echter (nog) niet gerealiseerd. In 

een vervolgproject moet duidelijk worden of er een 

synthetische lijm op basis van de structuureigenschappen 

van Mefp1 mogelijk is. Na beëindiging van het 

onderzoek bleek BasF bereid kE 60 te investeren in 

een haalbaarheidsonderzoek (in eigen beheer) naar 

een mogelijke synthese van de Mefp-eiwitten. Het 

testen van die gesynthetiseerde polymeren gebeurt 

bij de TU Delft. De STW financiert daarvoor nog 15-30 

weken een technisch assistent. 


Gedurende het haalbaarheidsonderzoek 

werden drie modelpolymeren gesynthetiseerd. 

Deze werden bij verschillende condities getest op 

hun crosslinkgedrag. Eén polymeer bleek goede 

lijmende eigenschappen te hebben. Door het mechanisme 

van de crosslinking zijn alle producten enigszins 

bruin gekleurd. Voor een medische lijm vormt dit geen 

probleem, maar aangezien BasF vooral geïnteresseerd 

was in deze verbindingen vanwege hun mogelijke 

toepassing in coatings, was de bruine kleur reden om 

van verdere financiering van het onderzoek af te zien. 

De projectleider is inmiddels een adviesbureau op het 

gebied van hechting/grensvlakchemie gestart. 

gebruiker(s) 

Bioplex Medical BV, Vaals / Bioscan BV, 

Bilthoven / Bournonville Pharma BV, Breda / 

Datascope Biomaterials Research BV, Vaals / DSM 

Food Specialties, Delft / Technische Universiteit Delft / 

Universiteit Twente, Enschede/ Universiteit Utrecht 

DECOMPOSITION AND 

COMBUSTION OF HYDRAZINIUM 

NITROFORMATE (HNF) AND 

HNF-BASED PROPELLANTS 

04108 

BAA 

projectleider Prof.dr. D.J.E.M. Roekaerts totale toewijzing 

in euro 227.298,00 

doelstelling 

Onderzoek naar de verbrandingseigenschappen 

van Hydrazinium Nitroformaat (HNF)om 

meer inzicht te krijgen in de verbranding van puur 

HNF en HNF-houdende stuwstoffen, in het bijzonder 

stuwstoffen met het energetische glycidyl azide 

polymeer (GAP) als binder, met als doel gebruik als 

stuwstof in raketten. 


Het onderzoek heeft de toepassingen 

dichterbij gebracht, maar er is nog verder onderzoek 

nodig. Inderdaad, vóórdat HNF-houdende stuwstoffen 

de huidige stuwstoffen in lanceerders kunnen vervangen, 

zal eerst een geschikte katalysator gevonden 

moeten worden die de brandeigenschappen van een 

HNF-houdende stuwstof zodanig aanpast, dat een 

veilige en stabiele verbranding mogelijk gemaakt 

wordt. Dit vormt de kern van een nieuw STW-project 

dat in het voorjaar van 2003 van start zal gaan. De 

applicatie van HNF wordt door TNO-PML ook in 

Europees verband onderzocht in andere onderzoeksprogramma’s 

in samenwerking met onder andere ESA, 

APP, FiatAvio, Nobel Enterprises en Astrium. 



bekend. 

gebruiker(s) 

ESA/ESTEC, Noordwijk / NIVR, Delft / 

Radboud Universiteit Nijmegen / Technische 

Universiteit Eindhoven / TNO, Rijswijk ZH / 

Universiteit Twente, Enschede 

DISSIPATION OF SURFACE WAVES IN 

TURBULENT COUNTER CURRENTS 

04129 

AAA 

projectleider Prof.dr.ir. J.A. Battjes totale toewijzing in euro 

174.480,00 

doelstelling 

Op zee opgewekte windgolven kunnen 

een gebied binnenlopen van in sterkte toenemende 

tegenstroom, met name in de monding van een rivier. 

Daarbij neemt de golfhoogte toe. Het doel was deze 

verschijnselen te onderzoeken, met name de verhevigde 

dissipatie van golfenergie die ermee gepaard gaat 

en die een belangrijke goeddeels onbekende rol 

speelt in golfdoordringing in estuaria en zeegaten. 


Een goede voorspelling van het 

bovengenoemde probleem in estuaria en in rivieren is 

voor de berekening van waterkerende constructies van 

groot belang. Het onderzoek heeft geleid tot nieuwe 

inzichten die gebruikt zijn in de modellering van de 

golfvoortplanting op stroom, en heeft waardevolle 

experimentele gegevens opgeleverd die gebruikt 

zijn en verder gebruikt kunnen worden in ijking van 

dergelijke numerieke modellen. De daadwerkelijke 

implementatie van de resultaten in operationele 

modellen valt buiten het bestek van dit project en 

moet nog plaats vinden. 


Er zijn verder geen ontwikkelingen te 

melden. 

gebruiker(s) 

Albatros Flow Research, Marknesse / 

Alkyon Hydraulic Consultancy & Research BV, 

Marknesse / Deltares, Delft / Deltares, ’s-Gravenhage 

/ Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en 

Afvalwaterbehandeling, Lelystad

MODELS FOR SHORT-RANGE 

DISPERSION OF AIR POLLUTIONIN 

AN URBAN ENVIRONMENT 

04130 

A00 


projectleider Prof.dr.ir. F.T.M. Nieuwstadt † totale toewijzing 

in euro 123.884,00 

doelstelling 

Luchtverontreiniging is nog steeds een 

groot probleem, vooral in stedelijke gebieden. Het 

project heeft tot doel om numerieke modellen te 

ontwikkelen waarmee de verspreiding van vervuiling 

in stedelijke gebieden kan worden berekend. 

Hierbij zal gebruik gemaakt worden van Large Eddy 

Simulaties (LES). De modellen zijn onder andere 

van belang bij het voorspellen van maatregelen om 

luchtverontreiniging tegen te gaan. 


Het was de bedoeling om de resultaten 

te gebruiken bij het verbeteren van het Nederlands 

Nationaal Luchtverontreiningsmodel. Dit model wordt 

gebruikt door TNO-MEP, KEMA, provincies, gemeenten 

en bedrijven. Zover is het echter nooit gekomen, 

omdat het project wegens ziekte van de onderzoeker 

niet tot bruikbare resultaten heeft geleid. 


Er zijn geen nieuwe resultaten 

bekend. 

gebruiker(s) 

KEMA NV, Arnhem / Rijksinstituut voor 

Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven / Rijksinstituut 

voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven / TNO, 

Zeist 

MECHANISCHE EIGENSCHAPPEN 

VAN FUNDERINGSMATERIALEN 

EN ZANDEN IN RELATIE TOT 

FYSISCHE TE BEPALEN MATERIAAL- 

KENMERKEN 

04192 

BCB 

projectleider Prof.dr.ir. A.A.A. Molenaar totale toewijzing 

in euro 405.168,75 inkomsten in euro 27.273,00 

doelstelling 

Door middel van experimenteel en numeriek 

onderzoek te komen tot beter begrip van het feitelijke 

mechanische gedrag van een wegconstructie en 

de erin toegepaste materialen onder realistische 

belastingen en tot betere modellering van het gedrag 

van zandbed, steenfundering en straatlaag. Daarbij 

wordt zowel gekeken naar ongebonden materialen 

als naar zogenaamde hydraulisch menggranulaat. 


De eisen voor wegfunderingen zijn, 

zowel in Nederland als elders, nog in hoge mate 

empirisch. Nadelen daarvan zijn onder andere dat de 

invoering van alternatieve materialen wordt belemmerd 

en dat de gebruikte materialen niet volledig worden 

benut (wat de constructie onnodig duur maakt). 

Uit beter begrip van de materialen kunnen betere 

richtlijnen worden afgeleid. Resultaten van het 

onderzoek zijn ingebracht in zowel Nederlandse als 

Europese commissies die zich richten op vernieuwing 

van de regelgeving. 



bekend. 

gebruiker(s) 

Deltares, Delft / Eerland Recycling Services, 

Geldermalsen / KOAC-NPC, Apeldoorn / NPC 

Netherlands Pavement Consultants BV, Utrecht / 

Rijkswaterstaat, Delft / Stichting Centrum voor 

Regelgeving en Onderzoek in de Grond-, Water- en 

Wegenbouw, Ede GLD / Stichting CROW, Ede GLD / 

Technische Universiteit Delft 

AN INTEGRATED MULTIWAVELENGTH 

TERABIT RECEIVER 

04203 

ABB 

projectleider Prof.dr.ir. M.K. Smit totale toewijzing in euro 


doelstelling 

Optische, multi-golflengte transmissie is 

de meestbelovende oplossing voor de toenemende 

vraag naar meer capaciteit voor telecommunicatiediensten. 

Het onderzoek zal een compacte ontvangermodule 

moeten opleveren voor 8 golflengte kanalen 

met een capaciteit van 10 Gbit/sec per kanaal. Ook 

de haalbaarheid van een 16 kanaals ontvanger met 

2 input- polarisaties per kanaal en een bandbreedte 

van 40 Gbit/sec per kanaal zal worden onderzocht 

om te komen tot een 1,2 Terabit/sec ontvanger. De 

40 Gbit/s GaAs ‘front-ends’ zullen door TNO-FEL 

worden ontwikkeld. 


Een multi-golflengte ontvanger is 

gefabriceerd en voorzien van een package en is 

getest. Twee prototypes zijn gefabriceerd en 

beschikbaar voor verdere integratie met door TNO- 

FEL gerealiseerde versterkers. Het ontwerp voor 

de connectie met de versterkers is gereed. De 

ontwikkelde kennis rond polarisatie-omzetters wordt 

gebruikt in een vervolgproject POLIS (05465). 

ThreeFivePhotonics (startup bedrijf) brengt reeds 

4-kanaals ontvangers met 2,5 en 10 Gbit/s op de 

markt. De resultaten van het Terabit project en 

POLIS zijn van groot belang voor hun ontwikkeling 

van de volgende generatie ontvangers. 


De verdere ontwikkeling van de 

ontvangers heeft de haalbaarheid aangetoond van 

een 8-kanaals ontvanger, geschikt voor 40Gb/s 

transmissie-snelheden. De technologie wordt nu 

toegepast voor WDM toegangsnetwerken in het 

Freeband Broadband Photonics project en in het 

Smartmix Memphis project in samenwerking met 

het bedrijf Genexis. 

gebruiker(s) 

Baas R&D BV, Waddinxveen / 

JDS Uniphase - NL, Arnhem / KPN Research, 

’s-Gravenhage / Lucent Technologies Nederland BV, 

Hilversum / Technische Universiteit Delft / 

Technische Universiteit Eindhoven / ThreeFive 

Photonics BV, Houten / TNO, ’s-Gravenhage 

37

38 

STABILITEIT VAN DUNWANDIGE 

SCHAALCONSTRUCTIES 

04329 

BBA 


projectleider Ir. T.J. van Baten totale toewijzing in euro 


doelstelling 

Dit project richt zich op de ontwikkeling 

en experimentele verificatie van voorspellingsmethodieken 

voor de stabiliteit van dunwandige constructies. 

Deze worden veel toegepast in de vliegtuigbouw, maar 

ook bij het (weg/water) transport van vloeistoffen en 

gassen. Materialen die getest zullen worden zijn staal, 

aluminium, Vezel Metaal Laminaten (waaronder Glare) 

en composieten. Voor Glare betreft het flankerend 

onderzoek naar de eigenschappen van dit nieuwe 

materiaal. 


Vanwege de actualiteit van het onderzoek 

naar de toekomstige Airbus A380 is er vanaf 

het begin van het project een omvangrijk programma 

opgezet ter ontwikkeling van ontwerpmethodieken 

voor Glare panelen. Dit project maakte daar onderdeel 

van uit. De beoogde testopstelling bleek echter veel 

duurder dan oorspronkelijk begroot en is daarom niet 

gebouwd. Een groot deel van het geplande onderzoek 

kon daardoor niet worden gerealiseerd. Wel is een 

analysemethodiek ontwikkeld waarmee de plastische 

vervorming van Glare panelen kan worden geverifieerd. 

De bijbehorende metingen zijn nog niet afgerond. 

Verder is een praktische ontwerpmethode ontwikkeld 

voor verstijfde panelen. De resultaten van het onderzoek 

kunnen worden gebruikt bij verdere ontwikkeling 

en toepassingen van Vezel Metaal Laminaten. 


Een aantal experimenten met Glare 

panelen van A380-achtige afmetingen zijn uitgevoerd, 

waarvan de resultaten goed overeen komen met 

de ontwerpmethodiek. Deze ontwerpmethodiek kan 

in principe binnen elke industrietak toegepast worden 

die zich bezighoudt met het het ontwerpen van 

dunwandige constructies. Het bekendste voorbeeld 

is natuurlijk de vliegtuigbouw, maar bijvoorbeeld 

ook de scheepsbouw en de verpakkingsindustrie 

kunnen veel profijt hebben bij de resultaten van het 

onderzoek. Glare zelf wordt inmiddels toegepast in 

de nieuwe A380 van Airbus. 

gebruiker(s) 

Bosch Rexroth BV, Boxtel / Corus Research, 

Development & Technology, IJmuiden / Fokker 

Aerostructures BV, Dordrecht / Kappa Packaging 

Development Centre BV, Hoogeveen / Nationaal Luchten 

Ruimtevaart Laboratorium, Marknesse / Structural 

Laminate Industries, Delft / Structural Laminates BV, 

Delft / Technische Universiteit Delft / Universiteit 

Twente, Enschede 

ADVANCED DRY ETCHING FOR NEXT 

GENERATION THIN FILMHEADS FOR 

MAGNETIC RECORDING 

04348 

BBA 

projectleider Dr. E.W.J.M. van der Drift totale toewijzing 


doelstelling 

Het doel van het project was om magnetische 

materialen met hoge resolutie te kunnen 

structureren met behulp van reactieve plasma’s. 

Voornaamste motivatie voor het werk was de 

gestaag voorschrijdende dichtheid van dataopslag 

in magnetische media. Het noopte tot minaturisering 

van de lees/schrijf kop tot zodanige afmetingen 

dat bestaande fabricagemethoden met behulp van 

ion milling niet meer toereikend waren. Etsen met 

behulp van reactieve plasma’s biedt de mogelijkheid 

om anisotroop te structureren waardoor verdere 

miniaturisatie binnen bereik komt. Uit oogpunt van 

productie is het bovendien belangrijk dat de etssnelheid 

optimaal is. 


Een snel anisotroop proces om 

patronen aan te brengen op magnetische materialen is 

ontwikkeld. De behaalde etssnelheid van 300 nm/min 

is van dezelfde orde van grootte als bij nat chemisch 

etsen. In dit opzicht was het project zeer succesvol. 

Gedurende het project verminderde echter de 

interesse van Philips en Onstream om de methode 

daadwerkelijk toe te gaan passen. Voor de toekomst 

worden wel mogelijkheden gezien voor toepassing 

bij de ontwikkeling van magnetische RAM geheugens. 



bekend. 

gebruiker(s) 

Alcatel CIT, Annecy (Frankrijk) / Alcatel 

Vacuum Technology, Wijk bij Duurstede / Bionchip BV, 

Eindhoven / Materials innovation institute M2i, Delft / 

Philips Research, Eindhoven / Universiteit Twente, 

Enschede 

GEÏNTEGREERDE LINEAIRE RF 

VERMOGENSVERSTERKERS 

04366 

BCA 

projectleider Prof.dr. J.L. Tauritz MSc totale toewijzing in 

euro 215.545,00 

doelstelling 

Het 1.9 GHz digitale cellulaire radionetwerk 

is gebaseerd op de zogenaamde CDMA (Code Division 

Multiple Access) systeemimplementatie, waarin 

gebruik wordt gemaakt van QPSK (Quadrature Phase 

Shift Keying) modulatie. In CDMA is signaalontvangst 

mogelijk met stoorbronnen tot 18 dB groter dan 

de signalen zelf. Dit heeft een aantal belangrijke 

consequenties voor de RF vermogensversterkers: de 

versterker moet (semi-)lineair zijn en de dissipatie is 

een belangrijk aspect. Ook factoren als afmetingen en 

kosten spelen een rol, waardoor het voor de hand ligt 

naar oplossingen te zoeken in het nieuwe bipolaire 

Dubbel Poly proces. 


Het onderzoek betrof het integrale 

ontwerpproces voor de adaptatie, processing en 

meetsignaalgeneratie. Toepassing zorgt voor een 

effectievere ontwerpstrategie in de trade-off van 

lineairisatietechnieken voor het hele gamma van 

topologieUn, bijvoorbeeld: translineaire schakelingen, 

instelbare load-line-technieken zoals Dohertry-configuratie, 

enz. De meettechniek is op maat gemaakt 

voor microgolf-ontwerpers. Het gebruik van een brede 

selectie meetinstrumenten bewerkstelligt een integrale 

extractie van device-eigenschappen van halfgeleiders, 

alsmede groot- en kleinsignaal parameters onder 

enkel- en multitoon-excitatie. Deze vectorbenadering 

is superieur ten opzichte van conventionele load-pullmethoden. 

Het vaststellen van de prestaties van alle 

configuraties, opgebouwd uit twee-, drie-, of vierpoortcomponenten, 

is hiermee mogelijk gemaakt. 


De inzichten vergaard tijdens dit 

project zijn inmiddels gemeengoed geworden. De 

software die hierop is gebaseerd is (Visual System 

Simulator), is wijd verspreid door Applied Wave 

Research (web.awrcorp.com) en toonaangevend. In 

het vervolg op het oorspronkelijke werk van dr. 

Mahmoudi (thans medewerker van de TU/e), zijn de 

samenwerkingsprojecten SLIMPAC en SLIMPAC II 

uitgevoerd door dr. Shen op de UT op kosten van 

Philips Semiconductors en vervolgens NXP 

Semiconductors te Nijmegen. Eind 2006 is dr. Shen in 

dienst getreden bij NXP Semiconductors. Hieruit blijkt 

dat het gebruik van zogenaamde behavioral modeling 

voor vermogensversterker subsystemen zonder meer 

een hot topic blijft.

NON-DESTRUCTIVE STERILITY AND 

LEAKAGE TESTING OF PACKAGED 

FOOD PRODUCTS BY SMART 

IMPEDANCE MEASUREMENTS 

04369 

BCA 


projectleider Prof.dr.ir. G.C.M. Meijer totale toewijzing in 

euro 347.781,67 

doelstelling 

Doel van het project was de ontwikkeling 

van een nieuwe methode, gebaseerd op het meten 

van impedanties, voor het niet-destructief testen 

van zowel de steriliteit van verpakt voedsel (bijvoorbeeld 

UHT melk) als de kwaliteit van de voedselverpakkingen 

(lekdichtheid). De methode maakt 

gebruik van impedantie- veranderingen bij het 

optreden van bacteriologische groei in voedsel. 


Het project heeft twee mogelijke 

ontwerpen van electronische circuits opgeleverd, 

waarmee de weerstand R en de capaciteit C van 

voedselcontainer plus inhoud gemeten kan worden 

in een frequentiegebied tot 10 MHz met een nauwkeurigheid 

van 0,1%. Microbiologische tests met een 

aantal specifieke micro-organismen (toegevoegd aan 

melk en vissaus) bij TNO-Voeding wezen uit dat met 

de nieuwe impedantiemeettechniek bacteriologische 

groei in verpakt voedsel kan worden gedetecteerd kort 

na de incubatietijd. De methode heeft belangstelling 

vanuit de voedselindustrie voor hun kwaliteitscontrole. 

De ontwikkelde impedantietechniek wordt inmiddels 

ook toegepast in een vervolgproject 05294 in samenwerking 

met de olie-industrie voor het bepalen van 

de water/olie ratio in boorputten. 


Project 05294 is inmiddels afgesloten 

en heeft een tweetal belangrijke resultaten opgeleverd: 

een apparaat om in-vivo viscositeit van bloed te 

meten bij mensen met Martil Instruments als gebruiker 

en een meetmethode om het watergehalte te meten 

in watervasthoudende substraten met de firma Grodan 

bijvoorbeeld als gebruiker. 

gebruiker(s) 

Enraf BV, Delft / Heineken Technical 

Services BV, Zoeterwolde / Impress BV, Deventer / 

Packard Bioscience BV, Groningen / Schmalbach- 

Lubeca Nederland BV, Deventer / Stork Amsterdam 

BV, Amsterdam / Stork Food & Dairy Systems BV, 

Amsterdam / Unilever R & D, Vlaardingen 

REMOVAL OF NOX, HYDROCARBONS 

ANDSOOTFROMTHEEX-HAUST 

GASESOFHIGH-TEMPERATURE 

DIESEL ENGINES IN TOTAL ENERGY 

INSTALLATIONS 

04376 

AAA 

projectleider Prof.ir. C.M. van den Bleek totale toewijzing 

in euro 519.263,33 contracten Letter of intent: 

Universiteit van Amsterdam, Pyroban Envirosafe BV 

octrooien Li-Mn-perovskiet 

doelstelling 

Dieselmotoren met een hoge uitlaatgastemperatuur 

(600 - 850˚C) zouden heel efficiënt 

kunnen worden ingezet bij warmte-krachtinstallaties. 

De emissie van vervuilende stoffen zoals NOx en roet 

is echter nog een probleem. Dit project heeft tot doel 

om katalysatoren te ontwikkelen die NOx en roet uit 

de hoge-temperatuur rookgassen kunnen verwijderen. 

Het project voorziet tevens in de bouw van een proefinstallatie. 


Bij het project waren twee bedrijven 

betrokken, dieselmotorenfabrikant Wärtsilä en 

Inodes, leverancier van onder andere rookgasreinigingsinstallaties. 

Inodes is begin 2001 failliet gegaan. 

Hierdoor kon de bouw van de proefinstallatie niet 

meer doorgaan. Gaandeweg het onderzoek verloor 

ook Wärtsilä haar interesse en met het het sluiten 

van de productieafdeling in Zwolle verwaterden de 

contacten helemaal. Onderzoek naar de ontwikkeling 

van de katalysatoren vindt nog plaats, maar het is 

onduidelijk of Nederlandse bedrijven in de resultaten 

geïnteresseerd zijn. Vooruitlopend op mogelijke 

interesse is octrooi aangevraagd op een nieuw 

materiaal voor roetfilters. 


Het onderzoek naar nieuwe katalysatoren 

is voortgezet als een EET-project gefinancierd 

door SenterNovem. Deelnemende partijen waren 

UvA, ECN, Colpitt en Pyroban. Dit laatste bedrijf 

maakt roetfilters en zou in het octrooi geïnteresseerd 

kunnen zijn. Uiteindelijk is de octrooiaanvraag toch 

gestopt. Ander vervolgonderzoek, onder andere aan 

de TU Delft, heeft laten zien dat een (katalytisch) filter 

met een geavanceerd motormanagement vodoende is 

om de roetproblematiek van een dieselmotor definitief 

tot het verleden te laten behoren. De complexere 

magnetrontechnologie blijkt hierdoor niet nodig te zijn. 

gebruiker(s) 

Technische Universiteit Delft / Wärtsilä 

Nederland BV, Zwolle 

SYNTHESISOFELECTRONIC 

CIRCUITS, EFFICIENTLY USING 

THE EXPONENTIAL RELATION OF 

ACTIVE COMPONENTS 

04405 

BAA 

projectleider Prof.dr.ir. A.H.M. van Roermund totale toewijzing 

in euro 284.974,00 

doelstelling 

Het ontwerpen van circuits met niet-lineaire 

blokken met als doel de verhouding kwaliteit per 

eenheid van vermogen te verhogen. Met de huidige 

circuits, gebaseerd op lineaire principes is de 

fundamentele limiet vrijwel bereikt. Performance 

verbeteringen worden verwacht ten aanzien van vermogensverbruik, 

dynamische bereik en bandbreedte. 


Gedurende het project bleek dat er 

onvoldoende theorie voorhanden was over het gebruik 

van niet-lineaire dynamische circuits voor de synthese 

van circuits. Het project heeft zich derhalve voornamelijk 

gericht op het ontwikkelen en toepassen van 

circuit theorie voor niet-lineaire dynamische circuits. 

Concreet heeft het onderzoek geresulteerd in een 

theorie waarbij dynamische eigenwaarden worden t 

oegepast in de context van onder andere oscillatoren, 

filters en klasse-B versterkers. Vele maar niet alle 

vragen zijn opgelost. Plannen voor de toekomst zijn 

de bestudering van ruis in niet-lineaire circuits, 

distorsie in lineair bedoelde circuits en synthese van 

een signaalprocessor met niet-lineaire bouwblokken. 


Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen te 

melden. 

gebruiker(s) 

CATENA Microelectronics BV, Delft / 

Ericsson EuroLab Netherlands BV, Emmen / Ericsson 

Telecommunicatie BV, Rijen / Medtronic Bakken 

Research Center BV, Maastricht / Philips Research, 

Eindhoven / Vitatron Medical BV, Dieren / VU Medisch 

Centrum Amsterdam 

39

40 

DEVELOPMENT OF A KINETIC MODEL, 

BASED ON INTRINSICKINETIC 

CRACKING DATA 

04434 

ABA 


projectleider Dr.ir. M. Makkee totale toewijzing in euro 

326.721,00 

doelstelling 

Het doel van het project is het ontwikkelen 

van een kinetisch model voor het kraken van de 

grondstof binnen het FCC proces als functie van de 

katalysatorsamenstelling met behulp van een ‘short 

contact time riser reactor’ en geavanceerde GCMS 

technieken. De ‘microriser reactor’ zal worden 

gebruikt om het FCC proces met grondstoffen en 

modelverbindingen in aanwezigheid van katalysatorverbindingen 

te testen en uitgebreidere gegevens 

over het kraakproces opleveren. 


De eerste 50 milliseconden van 

olie-katalysator contact hebben een grote invloed 

op de prestaties van het FCC proces. Coke formatie 

vindt alleen plaats in de eerste 50 milliseconde, 

waardoor de activiteit van de evenwichtskatalysator 

(E-cat) gereduceerd wordt. Na deze tijd verloopt de 

omzetting van de voeding zonder additionele coke 

formatie. Voor de beschrijving van het conversieproces 

vanaf de injectie is een ‘gelumped’ kinetisch model 

ontwikkeld, dat karakteristieke omzettingen in de 

verschillende tijdsschalen in acht neemt. De injectie 

heeft een belangrijke invloed op de uiteindelijke 

productverdeling. Directe toepassing van de resultaten 

is nog niet gerealiseerd 


Naar aanleiding van dit onderzoek 

zijn er twee contractonderzoeken gestart met Shell en 

BASF, uitmondend in een tweetal patenten. 

gebruiker(s) 

BIOeCON, Hoevelaken / Shell International 

Oil Products BV, Amsterdam 

ACCURACY IMPROVEMENT OF FLOW 

COMPUTATIONS 

04526 

AAA 

projectleider Prof.dr.ir. P. Wesseling totale toewijzing in 

euro 42.201,00 

doelstelling 

Het project richtte zich op zogenaamde 

‘colocated’ schema’s, en was flankerend ten aanzien 

van enkele grotere projecten in de groep (onder 

andere 03305), die gericht waren op zogenaamde 

‘staggered’ schema's. De ‘colocated’ schema’s worden 

gebruikt in de gangbare commerciele computer codes. 


Het onderzoek heeft geleid tot 

betere achtergrondkennis met betrekking tot de 

ontwikkeling van rekenmethoden voor stromingen in 

complexe geometriëen. De in dit project verworven 

inzichten zijn bruikbaar voor het verbeteren van 

de nauwkeurigheid van deze schema's bij gebruik 

van niet-gladde roosters, zoals die voorkomen in 

complexe geometrieën. 


FAST AND RELIABLE CAPACITIVE 

TRANSDUCERS 

04540 

BBA 

projectleider Prof.dr.ir. G.C.M. Meijer totale toewijzing in 

euro 353.980,17 

doelstelling 

Capacitieve sensoren zijn erg geschikt 

om fysische grootheden mee te meten, bijvoorbeeld 

positie, snelheid en versnelling van bewegende 

objecten. Deze sensoren hebben echter ook een 

aantal nadelen. Zo zijn ze gevoelig voor vervuiling en 

vocht en is de huidige interface elektronica te langzaam 

voor snelle regelsystemen. Het doel van dit 

onderzoek is om capacitieve sensoren op deze punten 

verder te verbeteren. 


Een goedkope en nauwkeurige 

interface voor capacitieve sensoren is ontwikkeld. 

Deze interface is uitgebreid getest en blijkt goed 

te werken. Ook is een contactloze rotatiesensor 

ontwikkeld en getest. Deze sensor kan worden 

toegepast bij systemen met ronddraaiende assen 

waarbij het meten van de positie belangrijk is. De 

gevoeligheid voor vervuiling en vocht is veel minder 

dan dan bij traditionele sensoren. Enkele bedrijven 

zijn zeer nauw bij het onderzoek betrokken, maar 

vooralsnog is de kennis niet toegepast in commerciële 

producten. Verder onderzoek is hiervoor noodzakelijk. 


De opgedane basiskennis is 

gebruikt bij vervolgonderzoek aan de universiteit. 

De contactloze rotatiesensor wordt voorzover bekend 

niet commercieel toegepast. 

gebruiker(s) 

Enraf BV, Delft / Exalon Delft BV, Delft / 

Océ Technologies BV, Venlo / SKF Research and 

Development Company BV, Nieuwegein / Smartec BV, 

Breda / Technische Universiteit Delft

THE HYDROPROCESSING CATALYST 

EXTRUDATE AS A CHEMICAL 

REACTOR WITH DEACTIVATION DUE 

TO UNWANTEDSIDE REACTIONS 

04767 

CAA 


projectleider Prof.dr. J.A. Moulijn totale toewijzing in euro 

401.598,00 contracten Optie: Albemarle Catalysts 

Company BV inkomsten in euro 54.450,00 

doelstelling 

Tijdens de deactivering van katalysatoren 

voor de ontzwaveling van olie wordt er zogenaamde 

coke op de katalysator afgezet. Doel van dit onderzoek 

was het vaststellen van de oorzaken van die deactivering 

en bijdragen tot een beter begrip van de werking 

van de katalysator. Het beantwoorden van deze 

vragen kan helpen bij de ontwikkeling van betere 

katalysatoren met een langere levensduur, nodig voor 

het behalen van toekomstige brandstofspecificaties. 


De belangrijkste oorzaken van 

deactivering van ontzwavelingskatalysatoren zijn 

opgespoord. De resultaten van het onderzoek dragen 

bij aan een efficiëntere productie van schonere brandstoffen. 

Voor de Nederlandse katalysatorindustrie 

geeft het een competitive edge. De resultaten zijn 

grondig gecommuniceerd naar de industrie. De 

promovendus is na zijn promotie in dienst getreden 

bij een Nederlandse kartalysatorfabrikant 



melden. 

gebruiker(s) Akzo Nobel Chemicals BV, Amsterdam 


PLASMA CONTROL OF THE COLOUR 

TEMPERATURE OF FLUORESCENT 

LAMPS 

03760 

CCB 

projectleider Prof.dr.ir. G.M.W. Kroesen totale toewijzing 

in euro 289.513,00 contracten Overdracht: TUE-TN, 

Philips Lighting BV octrooien Werkwijze voor het 

instellen van het spectrum van het licht van een 

gasontladingslamp,een gasontladingslamp en een 

armatuur daarvoor inkomsten in euro 9.075,60 

doelstelling 

Ontwikkeling van een fluorescentielamp die 

de mogelijkheid biedt de kleurtemperatuur van het 

licht aan te passen aan de behoefte van het moment. 


Het project is succesvol afgerond. 

Het bleek inderdaad mogelijk om de kleurtemperatuur 

van TL-buizen te variëren door controle van de 

plasmaparameters. Pas nadat overschakeld was 

naar het depletie-principe werd een hogere efficiëntie 

bereikt. Er is door STW een Nederlands octrooi 

aangevraagd op de vinding. Binnen het prioriteitsjaar 

is dit octrooi overgedragen aan Philips, waar dit 

concept (het depletie-principe) nog steeds onderwerp 

van studie is. Er wordt op dit moment binnen Philips 

bekeken of het ook kan werken bij andere types 

gasontladingslampen. 

resultaat na 10 jaar Er zijn verder geen gegevens bekend. 

gebruiker(s) 

KEMA Nederland BV, Arnhem / Philips 

Lighting BV, Eindhoven / Technische Universiteit 

Eindhoven 

41

42 


THEROLEOFMOLECULESIN 

ELECTRODE-LESS LIGHT SOURCES 

03892 

CBB 

projectleider Dr. J.J.A.M. van der Mullen totale toewijzing 

in euro 142.940,76 contracten Bijdrage: Philips 

Lighting BV inkomsten in euro 213.276,70 

doelstelling 

Onderzoek naar de eigenschappen van 

elektrodeloze plasma’s is van belang omdat met deze 

nieuwe technologie lampen gemaakt kunnen worden 

die minder energie verbruiken. Over het gedrag van 

dit soort lage-temperatuur plasma’s is echter nog 

weinig bekend. Door experimenten te vergelijken met 

numerieke berekeningen zal een verbeterd fysisch 

model ontwikkeld worden. 


Er zijn modellen ontwikkeld waarmee 

het gedrag van verschillende soorten lage-temperatuurplasma’s 

kan worden beschreven. De theoretische 

modellen zijn ingebouwd in het simulatiepakket 

PLASIMO. Dit pakket is het resultaat van verschillende 

door STW en de industrie gefinancierde onderzoeksprojecten. 

Het is inmiddels zodanig geavanceerd dat 

de onderzoekers een toonaangevende positie in het 

plasma-onderzoek hebben verworven. Het PLASIMOpakket 

wordt nog niet commercieel gebruikt, maar 

ontwikkelaars bij Philips Lighting zijn in mogelijke 

toepassingen geïnteresseerd. 


Philips Lighting gebruikt het 

PLASIMO-pakket nog niet zelf, maar ze zijn wel nauw 

betrokken bij vervolgonderzoek in de groep. Het 

betreft deels derdegeldstroom projecten en deels 

STW-projecten. Een onderzoeker van Philips Lighting 

is deeltijdhoogleraar geworden in de groep. Een 

andere opdrachtgever is ASML, dat een aantal derde 

geldstroomprojecten financiert op het gebied van 

EUV lichtbronnen voor de nieuwe generatie lithografiemachines. 

De Universiteit Antwerpen gebruikt 

PLASIMO voor onderzoek naar sputterdepositie. 

gebruiker(s) 

KEMA Nederland BV, Arnhem / NXP 

Semiconductors, Eindhoven / Philips GmbH, 

Aachen (Duitsland) / Philips Lighting BV, Eindhoven / 

Universiteit Gent (België) 

STRALINGSWARMTE-UITWISSELING 

IN HETE GLASSMELTEN 

03939 

ABA 

projectleider Dr.ir. C.C.M. Rindt totale toewijzing in euro 

403.127,00 contracten Letter of intent: TNO-Delft 

doelstelling 

Het doel van het project was om gereedschappen 

te ontwikkelen die gebruikt kunnen worden 

voor het efficiënter produceren van glas, vermindering 

van energiegebruik, en glasproducten, vermindering 

van materiaalverlies. Om dit doel te bereiken zijn 

3 deelprojecten opgestart. 


In het eerste deelproject werden 

spectrale stralingseigenschappen van hete glassmelten 

gemeten in verschillende glassoorten en -temperaturen. 

(1) Er is een opstelling gemaakt waarmee de industrie 

‘hun glazen’ door kan laten meten. (2) De absorptie 

coëfficiënt als functie van golflengte is gemeten. Deze 

glaseigenschappen worden benut bij ovenmodelberekeningen 

die door TNO in opdracht van glasindustrieën 

worden uitgevoerd. (3) TNO-TPD onderzoekt of en hoe 

de emissiespectra van vlammen/branders beter kunnen 

worden afgestemd op de transmissiespectra van 

glassmelten met het oog op een zo efficiënt mogelijke 

warmte-overdracht. In het tweede deelproject is een 

stralingsmodel ontwikkeld en er zijn diverse mogelijkheden 

bekeken om de complexiteit te verminderen. De 

werking en uitwerking van de methode zijn geïllustreerd. 

(1) Implementatie van het ray tracen in 3 dimensies 

voor meshes bestaande uit tetraëders. (2) Voor axisymmetrische 

problemen bestaat er een tool om van 2D 

driehoeks-meshes een volwaardig 3D tetraëdermesh te 

maken. (3) Voorbeeld-implementatie voor het oplossen 

van 2D problemen. (4) Code voor voorbeeld-warmteberekeningen 

zoals beschreven in het proefschrift. In 

het derde deelproject is een optische temperatuur meetmethode 

ontwikkeld zonder glascontact. De methode 

is getest onder labcondities aan verschillende glassoorten 

en glasdieptes. De resultaten zijn vergeleken met 

thermokoppelmetingen. (1) Er is een code beschikbaar 

waarmee uit een gemeten intensiteitssignaal als functie 

van de golflengte, een temperatuurprofiel kan worden 

gereconstrueerd. Wel dienen dan de glaseigenschappen 

goed bekend te zijn. (2) Er is een experimentele opstelling 

beschikbaar waarmee onder goed geconditioneerde 

omstandigheden de methode is getest. 


gebruiker(s) 

Akzo PQ Silica VOF, Maastricht / 

BSN glass pack, Leerdam /Philips Display 

Components, Eindhoven / Philips Lighting BV, 

Eindhoven / Technische Universiteit Eindhoven / 

TNO Industrie en Techniek, Eindhoven 

FORMAL DESIGN OF INDUSTRIAL 

SAFETY-CRITICAL SYSTEMS 

03959 

BBC 

projectleider Dr. J.J.M. Hooman totale toewijzing in euro 

182.419,00 

doelstelling 

Om de kwaliteit van complexe softwaresystemen 

te verbeteren is in de academische wereld 

veel onderzoek gedaan naar het gebruik van formele 

methoden terwijl in de industrie vaak een specifieke 

(software) architectuur wordt gebruikt die toegesneden 

is op een bepaalde klasse van systemen. Dit 

project onderzocht hoe deze oplossingen gecombineerd 

kunnen worden, uitgaande van een generiek 

industrieel product, in dit geval Splice van Thales 

Nederland. Een formele methode is geformuleerd 

voor het ontwerp van correcte industriële applicaties 

op basis van de gedistribueerde systeemarchitectuur 

Splice. 


In nauwe samenwerking met Thales is 

de betekenis van de formele concepten van Splice 

ondubbelzinnig vastgelegd in de vorm van een formele 

semantiek. Hierdoor werd inzicht verkregen in de 

verschillen met globale dataspace-architecturen, de 

onderliggende timing mechanismen, en de voor- en 

nadelen van deze architectuur. Formele verificatie 

van Splice is onder meer toegepast op een flighttracking-en-display 

systeem. Dit werk heeft geleid 

tot een aanpassingen van Splice en is van belang 

voor een recent opgericht bedrijf waar een software 

architectuur vergelijkbaar met Splice ontwikkeld wordt. 


De in dit STW-project bestudeerde 

dataspace architecturen zijn vanaf 2002 op de markt 

gebracht door het bedrijf 4TEC. Dit bedrijf is in 2005 

overgenomen door Real-Time Innovations Inc (RTI), 

dat de concepten heeft geïntegreerd in de RTI Data 

Distribution Service. Het wetenschappelijke onderzoek 

is afgesloten met een artikel getiteld ‘Semantic 

Models of a Timed Distributed Dataspace’, door 

Jozef Hooman en Jaco van de Pol, verschenen in het 

tijdschrift Theoretical Computer Science (uitgever 

Springer-Verlag), Volume 331, pagina’s 291-323, 2005. 

gebruiker(s) 

Centrum voor Wiskunde en Informatica, 

Amsterdam / Chess BV, Haarlem / Ministerie van 

Defensie, Den Haag/ Rijksuniversiteit Groningen / 

Technische Universiteit Eindhoven / Thales Nederland 

BV, Hengelo / Thales Nederland BV, Hengelo (Ov) / 

Universiteit Leiden / Universiteit Utrecht

VERLIESARME MULTILEVEL 

CONVERTER TEN BEHOEVE VAN 

MRI-SYSTEMEN 

03982 

BBA 


projectleider Prof.dr.ir. A.J.A. Vandenput totale toewijzing 

in euro 121.614,00 contracten Bijdrage: Philips 

Medical Systems Nederland BV 

27.223,41 


doelstelling 

Magnetic Resonance Imaging (MRI) 

maakt het mogelijk om op niet-invasieve wijze 

afbeeldingen van organen te verzamelen. In de 

huidige MRI-systemen is de schakelfrequentie voor 

de stroompulsen maximaal 20 kHz. Voor het opnemen 

van bewegende beelden zijn snellere schakeltijden 

gewenst. Het onderzoek is er op gericht de opbouwtijd 

van de stroompulsen aanzienlijk te verminderen. 


Het belangrijkste resultaat van het 

onderzoek is dat met een drie-level schakelprincipe, 

gecombineerd met soft-switching techniek, een verhoging 

van de werkspanning, de stroombelastbaarheid 

en de schakelfrequentie mogelijk is. Philips Medical 

Sytems (PMS) was nauw bij het onderzoek betrokken, 

maar de resultaten worden nog niet commercieel 

toegepast. Wel wordt de gegenereerde kennis gebruikt 

bij het nemen van beslissingen omdat men bij PMS nu 

beter in staat is om verschillende opties voor nieuwe 

technologie met elkaar te vergelijken. 


Soft-switching met multilevel techniek 

wordt industrieel nog niet toegepast, afgezien 

van een aantal niche applicaties. Wel heeft de nieuwe 

schakeltechniek bewezen voordelen door de stroombelastbaarheid 

van de halfgeleider te verhogen 

en/of de schakelfrequentie te verhogen, waardoor 

de vermogensdichtheid per volume-eenheid wordt 

verlaagd. Multilevel converters worden industrieel 

toegepast in vrijwel alle vermogensklasses en biedt 

nog veel meer mogelijkheden in de toekomst. Zeker 

wanneer vermogenselektronica wordt toegepast in 

elektrische auto’s en de halfgeleiders wellicht goedkoper 

zouden kunnen worden dan de op dit moment 

gebruikte passieve componenten. Door Philips 

wordt het multi-levelprincipe nog steeds als een zeer 

serieuze optie voor MRI-systemen gezien. 

gebruiker(s) 

Holec Machines en Apparaten, Ridderkerk / 

Philips Medical Systems Nederland BV, Best / Philips 

Medical Systems Nederland BV, Best / Vonk Systems 

BV, Coevorden 

NIEUWE GENERATIE REGELSYSTE- 

MEN VOOR ULTRA LAGE EMISSIE 

BIJ DRIEWEGKATALYSATOREN 

03983 

BCA 

projectleider Prof.dr.ir. J.C. Schouten totale toewijzing in 

euro 391.346,00 octrooien 


Autonoom mobiel voertuig 

doelstelling 

Driewegkatalysatoren reduceren de uitstoot 

van schadelijke stoffen door automobielen. Doel van 

het project is een optimale besturingsstrategie te 

bepalen om die uitstoot tijdens korte (stads)ritten nog 

verder te verminderen, alsmede het ontwerpen van een 

modelgebaseerd regelsysteem voor de realisatie van 

die strategie. Een besturingssysteem wordt ontworpen 

dat voor conversie momentaan de meest gunstige 

condities genereert. 


De invloed van water en van de 

oxidatietoestand van de katalysator tijdens korte ritten 

vereist nadere studie. Met een reactormodel is de 

dynamica van de uitlaatgasreactor bestudeerd. Er is 

een regelmodel gemaakt dat weinig CPU-tijd vereist 

en daarom geschikt is voor toepassing in een real-time 

regelaar. De goede werking hiervan is gedemonstreerd 

bij TNO door experimenten met een uitlaatgasreactor 

op een motorproefstand. Waarschijnlijk werkt het 

concept beter bij modernere versies van de katalysatorformulering. 

Een vervolgproject (05774) is bij STW 

gestart op basis van de gevonden informatie. 


Een goede beschrijving is opgesteld 

over het dynamisch chemisch gedrag van het ‘leanburn 

automotive’ katalytisch systeem, met betrekking 

tot de rol van meervoudige opslag sites, de invloed 

van CO2 en H2O en het effect van verschillende 

reducerende agentia (CO, H2 en C2H4 )opNOxopslag 

en reductie. 

gebruiker(s) 

AspenTech Europe BV, Best / PD&E 

Automotive Solutions BV, Helmond / Shell Research 

and Technology Centre, Amsterdam 

ONTWIKKELING EN TOEPASSING 

VAN NIEUWE SIMULATIE- EN 

LASERMEETTECHNIEKEN VOOR 

VERBRANDINGSPROCESSEN 

04012 

BBA 

projectleider Prof.dr. L.P.H. de Goey totale toewijzing in 

euro 464.673,00 contracten Bijdrage: EnergieNed; 

NV Nederlandse Gasunie inkomsten in euro 

22.689,00 

doelstelling 

Het ontwikkelen van nieuwe adequate 

reken- en meetmethoden voor verbrandingsprocessen 

is van groot belang voor het stimuleren van verdere 

technische ontwikkelingen, zoals de verbranding 

in huishoudelijke toestellen, industriële procesinstallaties, 

gasturbines en motoren. Het doel is 

om verbrandingsprocessen efficiënter te maken 

en de hoeveelheid geproduceerde schadelijke stoffen 

te verminderen. 


Het project heeft geleid tot verbeterde 

en snellere numerieke technieken om het verbrandingsproces 

in vlammen te berekenen. Tevens zijn 

nieuwe meetmethoden ontwikkeld om verbrandingsmodellen 

beter te kunnen toetsen. Voor praktische 

toepassing door bedrijven is het onderzoek te 

fundamenteel. Wel worden de resultaten door de 

onderzoekers toegepast in vervolgprojecten die 

gericht zijn op het oplossen van praktische problemen. 

Zo is in 2002 een project gehonoreerd waarin 

onderzoek gedaan wordt naar de invloed van biogas 

bijmenging in gasturbines. 


Het project was de start van diverse 

andere STW-projecten waaraan nu gewerkt wordt. 

Zowel experimenteel in Nijmegen (RUN) als numeriek 

in Eindhoven (TU/e). Zo is de zogenaamde Flamelet 

Generated Manifold (FGM) methode ontstaan, een 

rekenmethode die goed aanslaat en door andere 

onderzoekers ook wordt gebruikt. 

gebruiker(s) 

EnergieNed, Arnhem / Energieonderzoek 

Centrum Nederland, Petten / KEMA Nederland BV, 

Arnhem / Kiwa NV, Apeldoorn / NV Nederlandse 

Gasunie, Groningen/ Philips Centre for Manufacturing 

Technology, Eindhoven / Philips Lighting NV, Turnhout 

(België) / Shell Global Solutions International BV, 

Amsterdam / Technische Universiteit Eindhoven / 


43

44 

MATCHED MOLECULAR AND 

CONTINUUM DYNAMICS OF WETTING 

PROCESSES 

04226 

AAA 


projectleider Prof.dr. A.K. Chesters totale toewijzing in 

euro 191.128,75 

doelstelling 

Dit project beoogt het bevochtigingsproces 

(‘wetting’) in model te brengen (via moleculaire 

dynamica berekeningen) om daarmee gereedschap 

in handen te krijgen om bevochtigingsgedrag te 

kunnen voorspellen 


De utilisatiedoelstellingen zijn niet 

gerealiseerd. Een wetenschappelijk model van 

bevochtiging is daarentegen wel ontwikkeld, maar 

moet nog experimenteel getoetst worden. Shell heeft 

zich als gebruiker teruggetrokken. 



bekend. 

gebruiker(s) 

AKZO NOBEL Central Research, Arnhem / 

Philips Research Europe, Eindhoven / Shell Nederland 

BV, Den Haag / Unilever R & D, Vlaardingen 

LOW TEMPERATURE NH3 OXIDATION 

PROCESSES TO N2 

04364 

BCA 

projectleider Prof.dr.ir. J.C. Schouten totale toewijzing in 

euro 378.908,00 contracten Bijdrage: Shell Research 

and Technology Centre inkomsten in euro 4.537,90 

doelstelling 

De verwijdering van ammonia uit lucht of 

water is vanuit milieuoogpunt belangrijk. Elektrokatalytische 

oxidatie van NH3 is een alternatief voor 

biologische zuivering. Eerdere studies toonden al aan 

dat dit proces mogelijk is met Pt elektroden, maar de 

prijs van de elektroden staat daadwerkelijk gebruik in 

de weg. Katalytische NH3-oxidatie tot N2 bij lage temperatuur 

(



DEVELOPMENT OF A CONTINUOUS 

HIGH INTENSITY PHOTO-CATALYTIC 

REACTOR FOR DESTRUCTION 

OF WATER POLLUTANTS BY AN 

ADVANCED OXIDATION PROCESS 

03790 

AAA 

projectleider Prof.dr.ir. A.A.C.M. Beenackers † totale 


doelstelling 

Het project heeft tot doel een technologische 

oplossing te ontwikkelen voor het ontwerp van een 

commercieel aantrekkelijke fotokatalytische reactor, 

gebruik makend van een nieuwe kunstmatige lichtbron 

die is ontwikkeld door Philips en die nog niet op de 

markt is. Deze lampen bieden goede mogelijkheden 

voor de ontwikkeling van een nieuw reactorconcept voor 

commerciële toepassingen in de verwijdering van kleine 

organische vervuilingen door middel van fotokatalyse. 


Diverse reactortypen zijn tijdens het 

project onderzocht: de slurry-reactor (SR), de fluïde 

bedreactor (FBR), de gepaktbedreactor (PBR), de fiberreactor 

(FR), de membraanreactor (MR) de dunnebuisreactor 

(TTR) en de buisreactor (TR). De TR, TTR, PBR 

en SR zijn met elkaar vergeleken door middel van experimenten. 

Met experimenten die zijn gedaan in de TR en 

PBR zijn kinetische modellen ontwikkeld die de invloed 

van de hoeveelheid katalysator, het licht, de concentraties 

van de oxidator (zuurstof) en de modelcomponent 

(mierenzuur) op de afbraaksnelheid beschrijven. Met 

deze modellen en gegevens uit de literatuur is de performance 

van reactoren op grote schaal voor de afbraak 

van mierenzuur en gesimuleerd afvalwater gemodelleerd. 

Van de verschillende reactoren is de optimale configuratie 

bepaald. Om de PBR op industriële schaal te 

gebruiken moet een nieuwe coatingsmethode met een 

betere hechting en gelijke activiteit ontwikkeld worden. 

Meer onderzoek naar de MR moet gedaan worden om 

de resultaten te bevestigen. De resultaten laten zien dat 

het mogelijk is om een fotokatalytische reactor te ontwikkelen 

met een redelijk hoge efficiëntie die continue 

gebruikt kan worden. Dit project heeft niet geresulteerd 

in directe toepassingen bij de gebruikerscommissieleden. 

Het proces zoals dat is onderzocht blijkt te duur te 

zijn voor gewone afvalwaterzuivering. 


Na het overlijden van prof. Beenackers 

is de focus van de onderzoeksgroep in Groningen verschoven 

naar andere onderwerpen. Wel is door prof.dr. 

J.A. Moulijn (Simon Stevin Meester, TU Delft) verder 

onderzoek gedaan aan fotokatalytische reactoren 

(project 05551). 

gebruiker(s) 

Akzo Nobel Engineering BV, Arnhem / Kiwa 

NV, Nieuwegein / Philips Lighting BV, Roosendaal / 

Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en 

Afvalwaterbehandeling, Lelystad / TNO Industrie en 

Techniek, Eindhoven / TNO-MEP, Apeldoorn 

PENICILLIN PRODUCTION BY 

PENICILLIUM CHRYSOGENUM: 

ROLE OF THE MICROBODY 

MEMBRANE IN THE PENICILLIN 

BIOSYNTHETIC PATHWAY 

04013 

CBB 

projectleider Prof.dr. M. Veenhuis totale toewijzing in euro 

625.500,00 contracten Optie: GBI Holding BV 

octrooien Regulation organelle homeostasis in a cell 

factory inkomsten in euro 154.285,00 

doelstelling 

Bestuderen wat de rol van het microbody 

membraan is in de biosynthese van penicilline in de 

gist P. chrysogenum. Eerdere studies toonden aan 

dat de functie van dit membraan essentieel is, omdat 

acyltransferase in microbodies gelokaliseerd is. Het 

ultieme doel van deze en gerelateerde studies is 

om de productie van penicilline te verbeteren door 

gerichte ‘metabolic engineering’ van de biosynthese 

route. Een van de laatste struikelblokken is het 

ontbreken van inzicht in de functionele eigenschappen 

van het microbody membraan. 


Het onderzoek is succesvol geweest 

er is een protocol ontwikkeld voor de isolatie van 

microbody membranen en de isolatie en karakterisering 

van de eiwitten aanwezig in dit membraan. 

Aangetoond kon worden dat één van deze eiwitten 

(Pex11p) een directe rol speelt bij microbody proliferatie 

en dat Pex11p overproductie leidt tot een 

sterke toename van het aantal microbody’s in de cel. 

Deze Pex11p gedreven microbody proliferatie bleek 

geassocieerd met een verhoogde synthese van penicilline. 

Het onderliggende mechanisme hoe Pex11p 

overproductie penicililine synthese stimuleert is nog 

onduidelijk en zou onderwerp van een vervolgstudie 

moeten zijn. Er is door DSM octrooi aangevraagd. 


Het onderzoek kreeg follow up 

via diverse programma’s samen met DSM alsmede 

directe DSM ondersteuning. Als belangrijkste 

resultaten kunnen worden vermeld: (1) Het mechanisme 

van Pex11p op verbetering van de penicillineproduktie 

door Penicillium chrysogenum is nog 

niet opgehelderd. Het onderzoek hieraan is in een 

aanzienlijke stroomversnelling gekomen door de 

beschikbaarheid van het genoom en array faciliteiten, 

terwijl in de groep tevens het het microbody proteoom 

is opgehelderd. (2) Het werk aan de alternatieve 

route PEN biosynthese route in Hansenula polymorpha 

is doorgezet. Behalve de sleutelenzymen van de 

PEN biosynthese bleken ook andere ‘helper’ eiwitten 

essentieel. Dit werk leidt hoogstwaarschijnlijk tot 

een definitief proof-of-concept. (3) De genoemde 

octrooiaanvraag van DSM is doorgezet en de eerste 

verlengingen hebben plaatsgevonden. 

gebruiker(s) 

DSM Anti-Infectives BV, Delft / 

Rijksuniversiteit Groningen, Haren / 


45

46 

THERMOLUMINESCENCE DATING 

WITH ZIRCONS 

04132 

ACA 


projectleider Prof.dr. H.W. den Hartog totale toewijzing in 

euro 221.446,00 

doelstelling 

In de geologie en de archeologie is 

het bepalen van de ouderdom van monsters van 

cruciaal belang. Het doel van dit project was om de 

thermoluminescentie (TL) dateringsmethode geschikt 

te maken voor het mineraal zirkoon. Door deze nieuwe 

‘geologische klok’ zou de TL-methode aanzienlijk 

nauwkeuriger kunnen worden en ook toepasbaar 

zijn op relatief jonge sedimenten en archeologische 

monsters. 


De belangrijkste problemen met 

zirkoon TL dateringen zijn opgelost en de eerste 

succesvolle dateringen zijn uitgevoerd. Er is een 

laboratorium opgebouwd waar geheel in het donker 

de voor datering geschikte zirkoonkorrels uit een 

zandmonster geselecteerd kunnen worden. De nieuwe 

‘geologische klok’ werkt voor monsters vanaf 1 tot 

100.000 jaar oud en zal met name zeer nuttig zijn 

om het zandtransport langs de kust en in rivieren in 

kaart te brengen. Ook forensische toepassingen liggen 

nu in het verschiet. De zirkoonmethode heeft veel 

aandacht gekregen in de binnen- en buitenlandse pers. 


In samenwerking met TNO wordt 

gewerkt aan de verdere validatie van de nieuw ontwikkelde 

dateringsmethode. Daarnaast is de afgelopen 

jaren gewerkt aan uitbreiding van de mogelijkheden 

van zirkoondateringen. De resultaten geven aan, dat 

er goede vooruitzichten zijn, dat zirkoon ook gebruikt 

kan worden voor OSL dateringen, waarbij te verwachten 

is dat de gevoeligheid van de metingen tenminste 

één ordegrootte hoger is dan bij TL. Indien mogelijk 

dan ligt toepassing van OSL open en zullen dateringen 

van 1-12 maanden tot de mogelijkheden behoren. 

Deze bijzondere uitbreiding zal van grote betekenis 

zijn voor een scala van extra forensische toepassingen 

en deze zeer gevoelige metingen zullen van grote 

waarde zijn bij de calibratie van de dosis/tijdschaal, 

die noodzakelijk is voor de datering van geologische 

monsters. 

gebruiker(s) 

Rijksinstituut voor Kust en Zee, Den Haag / 

TNO, Utrecht / Universiteit Leiden / Universiteit 

Utrecht / Vrije Universiteit Amsterdam 

DE ONTWIKKELING VAN ALKA- 

LISCHE FOSFATASE-PREPARATEN 

VOOR DE BEHANDELING VAN 

SEPTISCHE SHOCK NA GRAM- 

NEGATIEVE BACTERIËLE INFECTIES 

04170 

ACC 

projectleider Prof.dr. D.K.F. Meijer totale toewijzing in euro 

348.005,00 contracten Overdracht: AM Pharma BV, 

RUG-EB, BiOrion Technologies BV octrooien Therapeutisch 

gebruik van alkalische fosfatase middel 

tegen endotoxine-infecties; The LPS-binding moiety 

of alkaline phosphatase as a diagnostic tool in 

patients with sepsis inkomsten in euro 238.553,40 

doelstelling 

Nieuwe inzichten in het functioneren van 

het enzym alkalisch fosfatase (AP) geven uitzicht op 

de bestrijding van septische shock na infecties met 

gram-negatieve bacteriën. De fysiologische functie 

van AP was lang onbekend. Het heeft een pH optimum 

van 10. Dit optimum is in vitro alleen te bereiken in 

een sterk alkalisch milieu. Doel van het onderzoek 

is de ontwikkeling van AP preparaten met een 

geoptimaliseerde werking na parentale toediening 

in vivo, en het aantonen van een beschermend effect 

van AP tegen septische shock. 


De wetenschappelijke doelen zijn 

gehaald. Voor de start van het project was een patentaanvraag 

ingediend waarin de toepassing van AP als 

endotoxine detoxificerend middel werd geclaimd. 

Er is veel aandacht geweest voor de onderbouwing 

van deze patentaanvraag. Een tweede patent, 

gericht op de diagnostische toepassing van AP, is 

ingediend. Deze patenten zijn overgedragen aan 

PharmAAware BV, dat in 2001 is opgericht voor de 

verdere ontwikkeling van AP als mogelijke therapie 

voor sepsis. Het onderzoek wordt voortgezet in 

samenwerking met PharmAAware en de Universiteit 

van Utrecht. PharmAAware is in 2002 gefuseerd met 

AM-Pharma, een bedrijf eveneens voortgekomen uit 

STW-onderzoek. 


In mei 2007 zijn door AM-Pharma de 

fase I klinische studies (toxiciteit) afgerond en is 

besloten op basis van resultaten uit die studie een 

fase IIa studie (effectiviteit) op te starten. Naar verwachting 

zullen eind 2008 de resultaten van die studie 

bekend zijn. Vervolgens zal er een grootschalige fase 

III studie noodzakelijk zijn voor er een goedkeuring 

van de gezondheidsautoriteiten (FDA) kan worden 

afgegeven voor het vermarkten van een preparaat 

met alkalisch fosfatase als therapeutisch middel tegen 

sepsis. Het onderzoek is in Groningen voortgezet 

onder meer in een aantal STW-projecten. 

gebruiker(s) 

Astellas Pharma BV, Leiderdorp / Campina 

Innovation, Wageningen / DMV International, Veghel / 

PharmAAware IP BV, Bunnik / VU Medisch Centrum 

Amsterdam / Wilex Biotechnology GmbH, München 

(Duitsland) 

MOLECULAR CLONING AND 

CHARACTERIZATION OF THE TM-2-2 

TOBAMOVIRUS RESISTANCE GENE 

FROM TOMATO (LYCOPERSICON 

ESCULENTUM) 

04334 

CCB 

projectleider Prof.dr. J. Hille totale toewijzing in euro 

356.330,00 contracten Optie: Vrije Universiteit 

van Amsterdam; Overdracht: RUG-WN, Syngenta 

Seeds AG octrooien Gene encoding plant 

resistance protein to the tomato mosaic tobamovirus 

(ToMV) inkomsten in euro 68.067,48 

doelstelling 

Tabaksmozaïekvirus (TMV) is zeer 

infectieus en kan in de kasteelt leiden tot forse schade 

in de teelt van onder andere siergewassen, tomaat, 

paprika en komkommer. De resistentie van tomaat 

tegen TMV wordt bepaald door enkele dominante 

genen, die echter maar een beperkte resistentie 

bieden. Tm-22 echter heeft een breed spectrum 

activiteit en blijkt tot duurzame resistentie te leiden. 

Doel van het onderzoek is om het Tm-22 resistentiegen 

te isoleren, sequencen en karakteriseren en 

aldus handzaam te maken voor resistentieveredeling. 


Dit onderzoek wordt uitgevoerd in 

nauwe samenwerking met de gebruiker waarmee 

een onderzoeksovereenkomst is gesloten. Het 

resistentiegen is geïsoleerd en gekarakteriseerd. 

Enkele veelbelovende tomaatmutanten zijn nu 

beschikbaar voor verder onderzoek in de komende 

jaren. Reorganisatie bij Syngenta Seeds heeft echter 

de intensieve samenwerking tussen onderzoekers 

en gebruikers doorkruist. Getracht wordt om het 

aangevraagde patent van Syngenta over te nemen 

om een andere gegadigde voor deze technologie te 

vinden. 


Er zijn geen verdere ontwikkelingen 

te melden. 

gebruiker(s) Syngenta Seeds AG, Basel (Zwitserland)



SELECTIE VAN EFFECTIEVE 

ANTAGONISTEN TEGEN PYTHIUMA- 

PHANIDERMATUM IN KOMKOMMER 

OP BASIS VAN WORTELKOLONISATIE 

EN COMPETITIEF VERMOGEN 

03679 

ABA 

projectleider Prof.dr. J.A. van Veen totale toewijzing in 

euro 134.909,87 

doelstelling 

In de komkommerteelt is P. aphanidermatum 

een belangrijk probleem dat ernstige schade 

kan veroorzaken. Het is bovendien moeilijk te bestrijden: 

resistente cultivars zijn niet voorhanden, terwijl 

chemische bestrijding alleen preventief mogelijk is, 

waardoor het bestrijdingsmiddelenverbruik zeer 

hoog is. Biologische bestrijding met antagonistische 

micro-organismen zou een oplossing kunnen bieden. 


Het onderzoek is uitgevoerd in 

samenwerking met Plant Research International te 

Wageningen. Een grote collectie micro-organismen 

is aan gelegd die op relevante eigenschappen is 

getoetst. Een ziekte-onderdrukkende bacteriestam 

is gevonden, geïdentificeerd en geanalyseerd. Deze 

stam zal in de komende periode door PRI in het 

kader van een door LNV gefinancierd project worden 

onderzocht op bruikbaarheid. Hiervoor wordt een 

material transfer agreement worden gesloten. De 

universiteit zal dit onderzoek niet voortzetten. 


Er is een collectie gevormd aan 

potentieel interessante bacteriën die geschikt 

zouden kunnen zijn voor toepassing in de biologische 

bestrijding van ziekten in de komkommer en andere 

soil-less productie systemen. Een van de geïsoleerde 

en geteste bacteriën was bijzonder interessant en 

over het gebruik daarvan zijn gedurende lange tijd 

onderhandelingen gevoerd tussen STW, Universiteit 

Leiden en het huidige PRI. Besloten is om aan PRI 

het recht te geven om de bacterie te gebruiken voor 

onderzoek naar de toepassing mogelijkheden voor 

biologische controle van plantenziekten. Omdat prof. 

Van Veen uit Wageningen is vertrokken is een collega 

van het PRI, dr. Joeke Postma, verantwoordelijk 

geworden voor dit onderzoek. Zij is lange tijd 

doorgegaan met het testen van deze bacterie en 

wellicht loopt dat onderzoek nog steeds. 

gebruiker(s) 

Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, 

Lelystad / Syngenta Seeds BV, Enkhuizen / 

Universiteit, Leiden / Universiteit Utrecht / 

Wageningen UR Glastuinbouw, Bleiswijk 

DEVELOPMENT AND CHARACTERI- 

SATION OF IMPROVED MATERIALS 

DERIVED FROM HUMAN ADENO- 

VIRUSESTOBEUSEDINGENE 

THERAPY 

03977 

CCC 

projectleider Prof.dr. D. Valerio totale toewijzing in euro 

494.700,00 contracten Optie: Universiteit Leiden, 

Crucell NV inkomsten in euro 281.208,90 

doelstelling 

Bij gentherapie wordt genetische materiaal 

in de cellen van patiënten geïntroduceerd door virale 

vectoren, zoals adenovirus. Replicatie deficiënte adenovirus 

vectoren (recAd) zijn efficiënter dan non-virale 

afgifte systemen maar hebben nadelen: (1) het ontstaan 

van replicatie competente adenovirussen tijdens de 

recAd productie, (2) de toxiciteit van recAd vectoren 

(3) geen goede productiemethoden. Nieuwe veiliger 

cellijnen voor de productie van recAds moeten gemaakt 

worden die minder toxisch zijn en zal er een nieuwe 

‘clinical grade’ productietechnologie worden ontwikkeld. 


Er is een nieuwe cellijn ontwikkeld en 

er zijn nieuwe adenovirus vectoren gemaakt, waarvan 

er een in samenwerking met de Erasmus universiteit 

op bruikbaarheid wordt getoetst. Er wordt onderzocht 

of de plaats waar het gen terecht komt, meer gericht 

kan worden. Gediscussieerd is over het gebruik van 

adenovirusvectoren in gentherapie. Hierdoor is de 

interesse van de participant in het onderzoek, Crucell 

(voorheen Introgene), verschoven van gentherapie naar 

productie van biotherapeutica en vaccins. De PER.C6 

cellijn die in de Leidse groep is ontwikkeld, is overgedragen 

aan Crucell, dat ook aan andere bedrijven een 

licentie op het gebruik van de cellijn heeft gegeven. 


Het gebruik van de PER.C6 cellijn als 

productiesysteem voor humane en animale virussen, 

recombinante vaccins, antilichamen, recombinante 

eiwitten en adenovirusvectoren heeft een grote vlucht 

genomen. De in het het STW-project ontwikkelde 

PER.E2A cellijn wordt inmiddels gebruikt voor de 

productie van 2e generatie adenovirusvectoren waarmee 

grote hoeveelheden recombinant eiwitten kunnen 

worden geproduceerd. Tevens worden met behulp 

van de PER.E2A cellijn momenteel nieuwe helper 

adenovirusvectoren gemaakt voor de productie van 

derde-generatie adenovirusvectoren. Door participatie 

van de groep in een groot onderzoeksproject binnen 

het zevende EU kaderprogramma dat zich richt op 

de ontwikkeling van onder andere adenovirusvectoren 

voor plaatsgerichte genoommanipulaties is de 

verwachting dat het gebruik van de binnen het STWproject 

gegenereerde PER.C6 derivaten in de nabije 

toekomst sterk zal toenemen. 

gebruiker(s) 

Crucell Holland BV, Leiden / Erasmus MC, 

Rotterdam / Nederlands Instituut voor Neurowetenschappen, 

Amsterdam Zuidoost / Universiteit Utrecht 

47

48 

SIMULATED MIGRATION OF 

EUROPEAN SILVER EEL: EFFECTS 

OF LONG TERM SWIMMING AND 

PARASITIC INFECTION PRESSURE ... 

04199 

CAA 


projectleider Dr. G.E.E.J.M. van den Thillart totale toewijzing 

in euro 464.217,00 contracten Bijdrage: 

Promivi BV; Optie: Royaal Rokerij BV 

euro 47.646,94 

inkomsten in 

doelstelling 

Doordat de stand van de paling sterk 

terugloopt worden het volgende onderzocht: Kan de 

Europese schieraal de tocht naar de Sargassozee 

afleggen? Wat is de energetische status gedurende 

en na de gesimuleerde migratie? Kan de schieraal tot 

maturatie gebracht worden, door de oceaanreis in 

zwemtunnels te simuleren en door hormonale stimulering? 

In welke mate nemen PCB’s in het bloed toe tijdens 

de migratie als gevolg van vetverbranding? Wat is 

de invloed van pathogene virussen en de zwemblaasparasiet 

op het zwemvermogen? 


Op het moment van beëindiging 

waren er geen overdraagbare onderzoeksresultaten 

resultaten, maar is het inzicht in de relatie tussen 

fysiologie van de paling (inspanning) en de reproductieve 

ontwikkeling enorm vermeerderd. Er blijft 

perspectief voor productie van palinglarven in 

gevangenschap, hetgeen van groot belang is voor 

de palingkwekerij en voor de natuurlijke palingstand. 

Naast het effect van inspanning is, in samenwerking 

met meer dan zes andere onderzoeksgroepen in 

binnen- en buitenland, ook gekeken naar de invloed 

van toxische stoffen en parasieten op de geslachtsontwikkeling. 


Dit project over aalmigratie heeft 

een zeer grote impact gehad: Een vervolg met een 

groot EU-project waarvan de projectleider coördinator 

is, daarna twee maal een subsidie van het ministerie 

van LNV, in 2006 een STW-Valorisation Grant Fase II 

subsidie, er zijn twee patenten, er is nu een bedrijfje 

ZF-screens BV, en er is net een Eureka project 

ingediend met twee Deense partners. Daarna ziet 

het er naar uit dat we een tweede EU-project kunnen 

indienen dit jaar en zijn er nationale activiteiten om 

palingreproductie mogelijk te maken. 

gebruiker(s) 

IBRO Projects BV, Rotterdam / Royaal 

Rokerij BV, Helmond 

DEVELOPMENT OF RUTHENIUM 

CATALYSTS FOR THE HYDRATION OF 

CONJUGATED DIENES TO PRODUCE 

KETONES 

04225 

BBA 

projectleider Dr. E. Bouwman totale toewijzing in euro 


doelstelling 

Het wetenschappelijk doel van het project is 

inzicht te verwerven in de door rutheniumverbindingen 

gekatalyseerde hydratatie van geconjugeerde diënen 

tot ketonen (zoals methylethylketone). De utilisatiedoelstelling 

is het verkrijgen van nieuwe katalysatoren 

die diënen kunnen omzetten tot bruikbare oplosmiddelen 

of chemicaliën. De verwachting is dat 

het onderzoek leidt tot een nieuwe milieuvriendelijk 

industriële proces dat het goedkope 1,3 butadiëne 

kan omzetten tot methylethylketone, dat op grote 

schaal in de chemie gebruikt wordt als oplosmiddel. 


De doelen zijn gedeeltelijk gehaald. 

Er is meer inzicht verkregen in de aard en de stabiliteit 

van het actieve katalysatordeeltje en in mogelijke 

deactiveringsmechanismen. Er is nog verbetering in 

opbrengst nodig is voor een rendabele toepassing. 

Het proces kan nu nog niet concurreren met de 

traditionele route om methylethylketon te produceren. 

Als spin-off werd een ruthenium-gebaseerd katalysatorsysteem 

gevonden welke bij verdere ontwikkeling 

van groot belang kan zijn voor een schone, atoomefficiënte 

route naar epoxyharsen. De epoxy-industrie 

(Dow en Resolution Performance) heeft belangstelling 

en steunt een nieuwe CW/STW-aanvraag. 



bekend. 

gebruiker(s) 

DSM Research BV, Geleen / Shell Global 

Solutions International BV, Amsterdam 

ONTWIKKELING VAN EEN PLATFORM 

VOOR VISUALISATIE ENANALYSE 

VAN 3D-RECONSTRUCTIES UIT 

SERIE-COUPES TEN BEHOEVE VAN 

MORFOLOGISCH ONDERZOEK 

04326 

ACA 

projectleider Dr.ir. F.J. Verbeek totale toewijzing in euro 

231.018,92 

doelstelling 

Voor een morfologische en functionele 

analyse van biologische structuren is het veelal 

noodzakelijk de derde dimensie te kennen. Uit een 

reeks van plan parallelle histologische coupes kan 

met behulp van geschikte software de derde dimensie 

worden gereconstrueerd. Doel van het project is het 

ontwikkelen van goede en toegankelijke software 

voor visualisatie en analyse van 3D reconstructies. 


Er is een gebruikersvriendelijk software-platform 

ontwikkeld voor het maken van 3D 

modellen uit series van microscoopbeelden. Tevens 

is er een microscoopopstelling gebouwd waarmee 

bij verschillende resoluties een 3D dataset uit seriecoupes 

wordt verkregen. Op de ontwikkelde methode 

is octrooi aanvraagt. Momenteel worden de mogelijkheden 

onderzocht om op basis van het octrooi een 

spin-off bedrijfje op te zetten met behulp van een 

BioPartner subsidie. 


Het onderzoek, waarbinnen onder 

meer de ontwikkelde software valt, is ondergebracht 

bij het Leiden Institute of Advanced Computer Science 

(LIACS), het informatica instituut van de Universiteit 

Leiden. Er is een zelfstandige onderzoekslijn, Imaging 

en BioInformatics opgezet waarbinnen thans de 

resultaten verder worden ontwikkeld. De software is 

de agfelopen jaren succesvol gebruikt voor het 

construeren van een digitale 3D atlas van het zebravis 

embryo; er zijn tenminste 10 wetenschappelijke 

publikaties verschnenen die gebruik hebben gemaakt 

van de TDR-3Dbase software. Promotie onderzoekers 

binnen de Imaging & BioInformatics onderzoeks groep 

maken gebruik van de software voor het verwerken 

van hun data. In het huidige onderzoeks programma 

wordt de software verder aangepast aan ‘state-of-theart’ 

research vragen in de levenswetenschappen. 

gebruiker(s) 

Academisch Medisch Centrum, Amsterdam 

Zuidoost / Dutch Vision Systems BV, Breda / Glaxo 

Welcome BV, Zeist / Iris Vision BV, Etten-Leur / Leica 

Microsystems BV, Rijswijk / Leica Nederland BV, 

Rijswijk / Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden / 

Stichting Academisch Rekencentrum Amsterdam / 

Technische Universiteit Delft / TNO, Delft / Universiteit 

Leiden / Universiteit Utrecht


STREPTOMYCES-MUTANTEN VOOR 

ANTIBIOTICUMPRODUKTIE BIJ 

GEFRAGMENTEERDE GROEI 

04336 

BCB 

projectleider Dr. B. Kraal totale toewijzing in euro 

1 27. 0 57, 0 0 octrooien Fragmentation of fungi; 

Improving growth characteristics of filamentous 

microorganisms; A method for markerless integration 

of a sequence of interest into the genome of a 

cell inkomsten in euro 27.226,41 

doelstelling 

Het verkrijgen van Streptomyces stammen 

met een kleiner mycelium door middel van genetische 

modificatie, zodat tijdens groei van de schimmel een 

hogere celdichtheid en groter antibioticumproduktie 

kan worden bereikt. 


Een centrale rol in het fragmentatieproces 

in S. griseus blijkt te worden gespeeld door 

het ssgA-eiwit. Er is een duidelijke correlatie gevonden 

tussen de mate van expressie van het eiwit en het 

vermogen van de Streptomyceet om van nature in 

vloeibare cultures te sporuleren en gefragmenteerd 

te groeien. SsgA-overproductie door transformatie 

van standaard stammen die van nature geen ssgAactiviteit 

bezitten, leidde tot een octrooiaanvraag. 

In een vervolgonderzoek, met financiële steun van 

DSM, zullen transformanten vervolgens op hun 

groeigedrag en specifieke productvorming onder 

fermentorcondities nader onderzocht worden. 



bekend. 

gebruiker(s) 

GBI Holding BV, Delft / Technische 

Universiteit Delft 

OBJECTIVE AND REPRODUCIBLE 

QUANTITATIVE ASSESSMENTOF LEFT 

VENTRICULAR FUNCTION FROM 

STRESS ECHO-CARDIOGRAMS 

04349 

CCC 

projectleider Prof.dr.ir. J.H.C. Reiber totale toewijzing in 

euro 287.807,00 

doelstelling 

Cardiologen willen graag het hart van de 

patient bestuderen zonder dat het orgaan belast 

wordt. De UG meting staat niet toe een afbeelding te 

maken van het hart als de patient op de loopband 

bezig is. Inmiddels zijn de middelen dobutamine en 

dipyridamole geaccepteerd om een toestand van 

stress in het hart op te wekken. UG beelden kunnen 

dan inzicht verschaffen in de mate waarin het hart 

nog goed functioneert. Daartoe dienen contouren rond 

de linker hartkamer getrokken te worden. Handwerk 

leidt dan tot veel intra- en interindividuele verschillen. 

Dit project beoogt een geautomatiseerde procedure, 

dat wil zeggen software modules, te ontwikkelen. 


Dit project is een opvolger van 01706. 

De modules werden ontwikkeld en op grote schaal 

nationaal en internationaal getest. De software werd 

onder contract aan MEDIS over gedragen, alwaar deze 

verder uitontwikkeld wordt. Daartoe is een BTS-project 

gestart, waarin de onderzoekers verder gaan. Er wordt 

gewerkt aan een nieuwe Echo-applicatie, waarin de 

resultaten van echo-onderzoek ingebracht kunnen 

worden. 


De validatie van de software en 

de integratie ervan in een groter systeem zullen in 

nauwe samenwerking met het bedrijfsleven afgemaakt 

worden. Het bedrijfsleven heeft grote belangstelling 

deze software te commercialiseren. Daartoe is een 

overeenkomst op gesteld tussen Medis, LUMC en STW. 

gebruiker(s) 

Antonius Ziekenhuis, Nieuwengein / 

Catharina Ziekenhuis, Eindhoven / Medis Medical 

Imaging Systems bv, Leiden/ VU Medisch Centrum 

Amsterdam 

SYNTHESE VAN EEN NIEUWE 

GENERATIE PLATINA-CYTOSTATICA 

GEBASEERD OP EEN BIFUNCTIO- 

NELE INTERACTIE MET DNA 

04427 

AAA 

projectleider Prof.dr. J. Reedijk totale toewijzing in euro 

282.423,00 

doelstelling 

Speurtocht naar een alternatieve methode 

voor de tijdrovende synthese van nieuwe cytostatische 

platinacomplexen in oplossing door toepassing van 

een vaste-drager-benadering; de synthese zou analoog 

moeten zijn aan een veel gebruikte methode in 

de ontwikkeling van nieuwe (organische) drugs in 

de farmaceutische industrie; deze methode was nog 

niet bekend voor platinaverbindingen. 


Er is onderzoek gedaan naar de 

synthese en cytostatische eigenschappen van nieuwe 

platinaverbindingen. Hierbij werd bewust gezocht 

naar een methode om de tijdrovende syntheses van 

platinacomplexen in oplossing te reduceren, door 

gebruik te maken van een vaste drager, analoog 

aan wat bekend is voor peptiden. De bereide platinacomplexen 

bleken geen van alle niet uitzonderlijk 

meer actief dan al bestaande verbindingen, zodat 

het niet zinvol bleek deze verbindingen apart te 

octrooieren. Ook werd na ampel overleg besloten 

om de methode van de synthese op de vaste drager 

niet te octrooieren maar te publiceren. De wetenschappelijke 

doelstelling om dergelijke verbindingen te 

maken (ook op de vaste drager) en ze te karakteriseren 

(ook op de vaste drager) is wel gehaald, en de 

resultaten zijn alle gepubliceerd. 



melden. 

gebruiker(s) 

Pharmachemie BV, Haarlem / VU Medisch 


49

50 



ONTWIKKELING VAN APPARATUUR 

VOOR DE ISOLATIE VAN HEMATO- 

POIETISCHE STAMCELLEN VOOR 

BEENMERGTRANSPLANTATIE 

02318 

CCA 

projectleider Prof.dr. C.G. Figdor totale toewijzing in euro 


doelstelling 

Om bepaalde gevallen van kanker en 

immuundeficiënties succesvol te kunnen behandelen, 

is het noodzakelijk het beenmerg van de patiënt te 

vervangen door dat van gezonde donoren. Om de 

problemen te voorkomen is het wenselijk, om in plaats 

van totaal beenmerg, alleen de voor transplantatie 

relevante cellen, met name de hematopoietische – 

bloedvormende – stamcellen, te transplanteren. 

Deze beenmerg stamcellen zijn in staat tot volledige 

repopulatie van het bloed. Beenmergstamcellen zijn 

echter slechts in zeer lage concentratie aanwezig in 

het beenmerg. Er wordt apparatuur ontwikkeld om 

de stamcellen toch in handen te krijgen. 


In 1997 werd de centrifuge met 

toebehoren uitgetest op gebruikersniveau. Aan het 

eind van het project was er een proof of principle, celscheiding 

(nog wel te optimaliseren) en geen conclusie 

over beenmergscheiding. 


Bedrijven zouden de ontwikkeling 

verder brengen. Het NPBI ging failliet, nieuwe 

ontwikkelingen brachten mee dat filtertechnologie de 

voorkeur kreeg. Octooien werden niet aangehouden. 

gebruiker(s) NPBI International BV, Emmer Compascum 

THE APPLICATION OF 2-D LASER 

VISUALIZATION TECHNIQUES TO 

COMPRESSIBLE FLOW RESEARCH 

03918 

BAA 

projectleider Prof.dr. J.J. ter Meulen totale toewijzing in 

euro 439.033,00 

doelstelling 

Ontwikkeling en toepassing van laserdiagnostische 

technieken voor de visualisatie van 

moleculaire dichtheidsverdelingen in compressibele 

gasstromingen. Er wordt gebruik gemaakt van de 

verstrooiing van gepulst laserlicht aan de aanwezige 

gasmoleculen in plaats van aan deeltjes die worden 

toegevoegd aan de stroming (seeding). Voor de 

bepaling van de snelheidsverdelingen in een tweedimensionaal 

vlak wordt de Dopplerverschuiving 

gemeten in het verstrooide licht van een smalbandige 

laser in combinatie met speciale filters. Shell is 

geinteresseerd in deze technieken voor verbrandingsonderzoek. 

NLR ziet mogelijkheden voor hun 

aerodynamische studies in windtunnels. 


Dichtheden: Er zijn zowel Rayleighals 

Raman-metingen verricht aan een expanderende 

luchtstroming uit een nozzle en aan stromingen 

rondom een wig in een speciaal voor dit onderzoek 

gebouwde supersone windtunnel in Nijmegen. Met 

Rayleigh kon met een enkele laserpuls 2D dichtheidverdelingen 

met hoge ruimtelijke resolutie worden 

gemeten. De methode is gevoelig voor achtergrondstraling 

i.t.t. Raman. Met Raman kon de verdeling 

van stikstof en menthaan in een niet-brandend mengsel 

worden gemeten met 10% nauwkeurigheid. 

Snelheden: door problemen met de benodigde 

Cesium filters is de Doppler methode verlaten en 

een nieuwe methode (APART) ontwikkeld op basis 

van moleculaire tracking velocimetrie technieken, 

welke in vervolgonderzoek wordt gebruikt (waaronder 

05663). 


gebruiker(s) 

Energieonderzoek Centrum Nederland, 

Petten / Nationaal Lucht- en Ruimtevaart 

Laboratorium, Amsterdam /Shell Research and 

Technology Centre, Amsterdam / Shell SIEP BV, 

Rijswijk / Technische Universiteit Delft / Technische 

Universiteit Eindhoven / Von Karman Institute for Fluid 

Dynamics, Rhode-St.-Genese (België)


SYSTEEM VOOR DE METING 

VAN ZUURSTOFVERZADIGING 

VANORGANEN EN WEEFSELS 

(OXYPULS) 

03963 

BCC 

projectleider Prof.dr. B. Oeseburg † totale toewijzing in 

euro 310.858,50 contracten Overdracht: Artinis 

Medical Systems BV inkomsten in euro 34.033,52 

doelstelling 

Een te lage zuurstofspanning in de weefsels 

is een medische complicatie, omdat tekort aan zuurstof 

al snel tot onherstelbare schade leidt. Met de 

hier beoogde combinatie van instrumenten verenigd 

in de zogenaamde OXYMON kan de oxygenatie van 

weefsels bepaald en bewaakt worden. In dit project 

wordt de software ontwikkeld en getest waarmee de 

verlangde parameter (de oxigenatie van arterieel 

bloed) bepaald kan worden. 


Er zijn al enkele systemen (OXY- 

MONS) gebouwd door de researchgroep van de 

KUN, die in twee academische ziekenhuizen succesvol 

geëvalueerd zijn. Een ander exemplaar speelt een 

cruciale rol in STW-project 04661. Door een koerswijziging 

van Dräger is de aanvankelijke belangstelling 

van dit bedrijf verdampt. Inmiddels hebben de onderzoekers 

een bedrijfje opgericht na overleg met de 

STW met de bedoeling de productie en verkoop van de 

OXYMON zelf uit te voeren. 


Inmiddels wordt de Oxymon in 

seriematige productie gemaakt en verkocht naar 

klanten in de hele wereld, met een zwaartepunt in de 

Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en recentelijk 

ook Azië. Nieuwe producten zijn, naast de Rontgen 

fantomen voor kwaliteitscontrole, ook de portable 

versie van de Oxymon, de PortaMon. Mede dankzij de 

hulp van STW is Artinis erin geslaagd de eerste twee 

voor ieder ondernemer moeilijke jaren door te komen. 

Momenteel heeft Artinis een duidelijke, stevige en 

herkenbare rol in de markt van de nabije instrarood 

spectroscopie en de Rontgen fantomen (staan los van 

het STW-project). 

gebruiker(s) 

Dräger Medical Electronics, Best / Erasmus 

MC, Rotterdam / Physio BV Dräger Company, Best / 

Universitair Medisch Centrum Utrecht 

SMOOTH, WELL ADHERING CVD 

DIAMOND COATINGS ON STEEL 

AND NON-CARBIDE FORMING 

SUBSTRATES 

04041 

BBA 

projectleider Prof.dr. J.J. ter Meulen totale toewijzing in 

euro 588.136,33 octrooien Method of forming a diamond 

coating on an ironbased substrate and use of 

such an iron based substrate for hosting a CVD 

diamond coating; Method for polishing a polycrystalline 

diamond sur face (CVD diamond polishing) 

doelstelling 

Een groot praktisch probleem bij het 

aanbrengen van diamantlagen op staal is het verschil 

in thermische uitzettingscoëfficient tussen staal en 

diamant. Dit gezien het feit dat vlamdepositie van 

de diamantlaag plaatsvindt bij een temperatuur van 

800 °C. Delaminatie van de gegroeide coatings is 

het gevolg. Het onderzoek richt zich vooral op de 

toepassing van een tussenlaag die het diamant beter 

aan het staaloppervlak moet doen hechten. 


De onderzoekers zijn er in geslaagd 

om diamantlagen van hoge kwaliteit op verschillende 

soorten staal aan te brengen met behulp van verschillende 

tussenlagen. Het onderzoek heeft geresulteerd 

in twee patentaanvragen. Een aanvraag betreft een 

methode om een diamantlaag op staal aan te kunnen 

brengen. De andere aanvraag is min of meer bij toeval 

ontdekt en heeft betrekking op het elektrochemisch 

polijsten van diamantlagen. Het onderzoek is verlengd 

om beide gepatenteerde vindingen beter te kunnen 

onderzoeken om op die manier de aanvragen te 

kunnen versterken. 


Er is een vervolgonderzoek 

gefinancierd door SenterNovem om de practische 

toepasbaarheid van de technologie verder te 

ontwikkelen. De interesse van bedrijven hiervoor 

was groot. Uiteindelijk bleek het toch bijzonder lastig 

om hoge kwaliteit diamandlaagjes te maken op 

een reproduceerbare manier. Een van de betrokken 

bedrijven had wel interesse, maar uiteindelijk heeft 

men besloten om niet te gaan investeren in het doorontwikkelen 

van de technologie. In de tussentijd had 

een concurrent namelijk een alternatieve methode ontwikkeld, 

waardoor de marktwaarde te laag geworden 

was. Beide octrooiaanvragen zijn door STW beëindigd. 

gebruiker(s) 

AKZO NOBEL Central Research, Arnhem / 

Akzo Nobel Chemicals BV, Arnhem / Diamond Tools 

Group BV, Valkenswaard / Hauzer Techno Coating BV, 

Venlo / Ionbond Netherlands BV, Venlo / James Walker 

BV, Oud Beijerland / Katholieke Universiteit Leuven, 

Heverlee (België) / Materials innovation institute M2i, 

Delft / Radboud Universiteit Nijmegen / RTC&P, 

Eindhoven / Technische Universiteit Eindhoven / TNO, 

Eindhoven / Unilever R & D, Vlaardingen / Vereenigde 

Octrooibureaux NV, ’s-Hertogenbosch 

REGENERATIVE BONE IMPLANTS 

04187 

CCC 

projectleider Prof.dr. J.A. Jansen totale toewijzing in euro 

634.613,00 contracten Bijdrage: Astra Tech AB 


doelstelling 

In het onderzoek wordt een studie verricht 

naar interactie tussen bot en biomaterialen zowel 

op moleculair als op cellulair niveau om meer inzicht 

te verkrijgen in de bot/biomateriaal respons. Een 

nieuwe RF-sputtertechniek zal worden gebruikt om 

dunne CaP-keramische films op titanium en polymere 

substraten aan te brengen. Het uiteindelijke doel 

van het onderzoek is om optimale botimplantaten 

te maken die ‘tailor-made’ zijn aangepast aan de 

klinische toepassing. 


Dit project is deels de voortzetting 

van een eerdere STW-project (02328). De daarin 

ontwikkelde magnetron sputtertechniek voor het 

aanbrengen van de CaP-coatings is door Astra 

(Zweden) overgenomen. De techniek is door hen 

ook gepatenteerd. Astra zou in samenwerking met 

Bekaert (België) implantaten, voorzien van deze 

coating, produceren. De samenwerking met Astra 

Tech is in 2001 beëindigd nadat Astra na een 

evaluatieperiode liet weten af te zien van de financiering 

van de klinische studies. Inmiddels zijn er door 

de onderzoekers de eerste contacten gelegd met een 

Nederlands bedrijf die de coating wil toepassen op 

haar eigen implantaten. 


Inmiddels is er basis van de behaalde 

resultaten een contract gesloten met Biocomp BV 

voor toepassing van de ontwikkelde technologie op 

tandimplantaten (klinische toepassing). De productie 

van de gecoate implantaten vindt momenteel plaats 

binnen de afdeling Parodontologie en Biomaterialen 

van het UMC St Radboud. Momenteel vinden er 

gesprekken plaats om de productie van de coatings 

onder te brengen in een start-up bedrijf. Dit bedrijf 

kan zich dan tevens gaan richten op verder toepassing 

en commercialisatie. Er is in dit kader bijvoorbeeld 

een wereldwijd patent verworven voor een technologie 

om met behulp van de sputtertechniek calciumfosfaat 

coatings op kunststoffen aan te brengen. 

gebruiker(s) 

Biomaterials Research Group, Enschede / 

FOM-Instituut voor Atoom- en Molecuulfysica, 

Amsterdam / IsoTis S.A., Enschede / nv Bekaert sa, 

Kortwijk (België) / Universitair Medisch Centrum 

St. Radboud, Nijmegen / Universitair Medisch Centrum 

Utrecht / Vrije Universiteit Amsterdam / VU Medisch 


51

52 

FERROELECTRIC FILMS FOR 

OPTICAL AND PIEZOELECTRIC 

APPLICATIONS 

04191 

AAA 


projectleider Prof.dr. P.K. Larsen totale toewijzing in euro 

865.270,02 

doelstelling 

Ferroelektrische films van lood-zirconaattitanaat 

hebben grote potenties voor geëntegreerde 

toepassingen, gebaseerd op piezo-electrische 

eigenschappen. Een geschikte techniek voor 

vervaardiging van de dunnen films is MOCVD, ideaal 

voor industriële opschaling. In Nijmegen worden met 

MOCVD polykristallijne PZT films gedeponeerd op 

platina gecoate Si-wafers (voor piezo-electrische 

toepassingen) en epitaxiale PZT films op Strontium- 

Titanaat voor electro-optische toepassingen. In Twente 

wordt de vervaardiging van micro-electromechanische 

en optische componenten uitgevoerd. 


De polykristallijne PZT films laten 

hoge piezo-electrische constanten zien, maar de voor 

toepassingen benodigde filmdiktes van 5 micrometer 

vallen buiten het bereik van de huidige MOCVD techniek. 

Voor optische toepassingen van epitaxiale PZT 

films is aangetoond dat golfgeleiding mogelijk is en 

werden twee TE-modes gekoppeld in een 700 mm 

dikke film. De realisatie van schakelaars werd helaas 

niet gehaald. Wel heeft het onderzoek nieuwe kennis 

opgeleverd van de structuur en morfologie van PZT 

films, hun optische eigenschappen en de eigenschappen 

van platina-electrodes voor PZT films. 

gebruiker(s) 

AIXTRON AG, Aachen (Duitsland) / 

Bronkhorst High-Tech BV, Ruurlo / IMEC, Leuven 

(België) / Micronit Microfluidics BV, Enschede / Océ 

Technologies BV, Venlo / Philips Research Europe, 

Eindhoven / Radboud Universiteit Nijmegen / 


ONTWIKKELING VAN SENSOREN VOOR 

DE DETECTIE VAN NEUTRALE ORGA- 

NISCHE MOLECULEN GEBASEERD 

OP SELECTIEVE COMPLEXERING 

MET CYCLODEXTRINEDERIVATEN 

04213 

ABA 

projectleider Prof.dr. R.J.M. Nolte totale toewijzing in euro 

414.908,00 

doelstelling 

Het doel van dit project is het ontwerpen 

van sensoren voor de detectie van organische moleculen. 

Een sensormolecuul in een sensor-device moet 

aan een aantal voorwaarden voldoen. In het project 

wordt aan de ene kant gepoogd de cyclodextrines te 

functionaliseren met fluoroforen om ze geschikt te 

maken voor fluorescentiedetectie. Aan de andere kant 

is het doel om de cyclodextrines te immobiliseren op 

een goudoppervlak. 


De oorspronkelijke doelstelling 

om door modificatie van cyclodextrine-receptoren 

selectiviteit te bewerkstelligen is gehaald. De 

gevonden selectiviteit van cyclodextrines voor 

bepaalde steroëden, is interessant maar heeft niet 

geleid tot utilisatie door de gebruikers. Op het gebied 

van immobilisatie van cyclodextrines in transductielagen 

zijn successen geboekt. Op het gebied van 

selectieve massagevoelige detectie zijn belangrijke 

stappen vooruit gedaan, al is de selectiviteit nog niet 

met cyclodextrines bereikt, maar wel met biotinestreptavidine 

interactie. 


Commerciële toepassingen op 

basis van de resultaten uit het project zijn er niet. 

Wel worden cyclodextrinelagen nog heel veel gebruikt 

in het onderzoek van de groep, om twee redenen: 

materiaal-assemblage, en adhesie van biomoleculen. 

Dat laatste beweegt wel weer in de richting van 

sensing, maar nu niet gebruik makend van ene 

selectiviteit van de cyclodextrines zelf, maar alleen 

als een platform waarop men goed gecontroleerd en 

met hoge specificiteit biomoleculen kan neerzetten. 

Uiteindelijk is er dus, wetenschappelijk gesproken, 

een succesvol vervolg gegeven met vele publicaties. 

gebruiker(s) 

BioMérieux bv, Boxtel / Rijksinstituut voor 

Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling, 

Lelystad / TNO Kwaliteit van Leven, Zeist / Universiteit 


LASER SPALLATIE ALS TECHNIEK 

OM DE HECHTINGSKRACHT VAN 

DUNNE BIOCOATINGS TE METEN 

04402 

AAC 

projectleider Prof.dr. J.A. Jansen totale toewijzing in euro 

31.718,67 contracten Tech AB 

Haalbaarheidsstudie: ASTRA 

doelstelling 

Medische implantaten, vervaardigd van 

bulk keramisch materiaal, kunnen alleen toegepast 

worden als er ter plaatse slechts drukbelasting in 

het lichaam optreedt. Door metalen implantaten te 

voorzien van een dunne deklaag keramiek kan dit 

probleem opgelost en derhalve het indicatiegebied 

uitgebreid worden. In het onderhavige project wordt 

onderzocht of het mogelijk is door middel van 

sputter-coating dikke, sterk hechtende, kristallijne 

keramische deklagen aan te brengen op metalen 

implantaten: daartoe zal gebruik worden gemaakt van 

een magnetron sputter apparaat. De toepasbaarheid 

van de sputtertechniek zal bepaald worden door 

middel van laboratorium experimenten, in vitro 

celkweek- en in vivo proefdierstudies. De resultaten 

van dit onderzoek kunnen leiden tot een optimalisering 

van keramische coatings toegepast voor orthopedische 

en tandheelkundige implantaten. 


Dit project is een beperkte uitbreiding 

van project 02328, waarin de RF-sputtertechniek 

werd ontwikkeld. Het resultaat van deze beperkte 

verlenging is dat er nu meer kennis beschikbaar is 

over het hechtingsgedrag van Ca-P sputter coatings. 

Met de Zweedse firma ASTRAtech is een overeenkomst 

afgesloten om deze techniek verder te 

ontwikkelen. De samenwerking met Astra Tech is in 

2001 beëindigd nadat Astra na een evaluatieperiode 

liet weten af te zien van de financiering van de 

klinische studies. Inmiddels zijn er door de onderzoekers 

de eerste contacten gelegd met een 

Nederlands bedrijf die de coating wil toepassen 

op haar eigen implantaten. 


Er is een contract gesloten met 

Biocomp BV voor toepassing van de ontwikkelde 

technologie op tandimplantaten. De productie van de 

gecoate implantaten vindt plaats binnen de afdeling 

Parodontologie en Biomaterialen van het UMC 

St Radboud. Momenteel vinden er gesprekken plaats 

om de productie van de coatings onder te brengen in 

een start-up bedrijf. Dit bedrijf kan zich dan tevens 

gaan richten op verder toepassing en commercialisatie. 

Er is in dit kader een wereldwijd patent verworven 

voor een technologie om met behulp van de sputtertechniek 

calciumfosfaat coatings op kunststoffen aan 

te brengen. Vervolg van project 04187. 

gebruiker(s) ASTRA Tech AB, Mölndal (Zweden)


R / erasmus universiteit rotterdam 

NON INVASIVE MEASUREMENT OF 

URETHRAL RESISTANCE INMALE 

PATIENTS 

03663 

ACB 

projectleider Prof.dr.ir. R. van Mastrigt totale toewijzing in 

euro 157.978,25 contracten Overdracht: Best 

Medical International Beheer BV octrooien Bepaling 

urethale weerstand werkwijze en inrichting voor 

het bepalen van urine blaasdruk bij mannen; Urologisch 

instrument voor het beoordelen van een urinestroom 

doelstelling 

In de urologische praktijk is bij mannen 

de meest gestelde diagnose een obstructie van de 

urinestroom als gevolg van een vergrote prostaat. 

Het bepalen van de mate van die obstructie is nu 

alleen mogelijk d.m.v. een invasieve meting waarbij 

tegelijkertijd druk en snelheid van de urinestroom 

kan worden gemeten. Dit is voor de patiënt een zeer 

belastend onderzoek. Doel van het project is om een 

niet-invasieve meetmethode te ontwikkelen. 


Een incontinentiecondoom voorzien 

van een drukmeter en een aantal slangetjes is 

ontwikkeld, waarin de patient plast. Met doorstroommeting 

kunnen patiënten met een verhoogde 

weerstand van de plasbuis, en die met een slecht 

functionerende blaas worden onderscheiden. De 

methode is gepatenteerd, maar bij gebrek aan belangstelling 

vanuit de industrie niet voortgezet. Twee 

samenwerkingsprojecten zijn gestart (afd. Urologie, 

Erasmus MC; afd Huisartsengeneeskunde, Universiteit 

van Maastricht) en worden voorbereidingen getroffen 

voor een derde en vierde samenwerkingsproject 

(afd. urologie, Ziekenhuis de Baronie, Breda en 

afd. urologie, Elisabeth Ziekenhuis in Tilburg. De 

onderzoeker ontwierp een apparaat voor thuisgebruik 

dat door de firma PelviTec en Yamanouchi binnenkort 

wordt uitgebracht. 


Het onderzoek is voortgezet in 

project 05640. De niet-invasieve condoommethode 

in die periode gevalideerd door middel van een 

klinische studie gefinancierd door de Nierstichting. 

In het vervolgproject is een tweede methode ontwikkeld 

waarbij het geluid dat de urinestroom produceert 

wordt gemeten. In samenwerking met Van Berlo 

Industrial Design is er een een patientvriendelijke 

versie van de urine debietmeter ontworpen. Deze is 

echter nog niet op de markt gebracht. 

gebruiker(s) 

Andromeda Medizinische Systeme GmbH, 

Taufkirchen-Potzham (Duitsland) / Best Medical 

International Beheer BV, Beuningen / Erasmus 

MC, Rotterdam / HagaZiekenhuis, Den Haag / 

HETE Medische Apparatuur & Instrumenten BV, 

St. Oedenrode / Laprolan Medische Producten, 

Beuningen / Leids Universitair Medisch Centrum, 

Leiden / St. Franciscus Gasthuis, Rotterdam 

OPTION MANAGEMENT AND 

ANALYSIS OF ADVANCED R&D 

04195 

ACB 

projectleider Dr. L.J.O. Lint totale toewijzing in euro 

350.079,00 contracten Licentie: Philips International 

BV inkomsten in euro 20.889,80 

doelstelling 

Het project is gericht op de ontwikkeling 

van economische technieken om R&D investeringen te 

kunnen beoordelen op hun commerciële haalbaarheid. 

Het onderzoek bouwt voort op een eerder STW-project 

(02371) en heeft onder andere tot doel om een software-tool 

(decision support system) te ontwikkelen 

dat door bedrijven toegepast kan worden. 


Het project heeft een software-instrument 

opgeleverd dat het mogelijk maakt om in een 

vroegtijdig stadium van R&D en productontwikkeling 

essentiële marketing, technologische en financiële 

elementen te integreren. Hierdoor kan de potentiële 

marktwaarde van een onderzoeks- of ontwikkelingsproject 

worden vastgesteld en worden vergeleken met 

andere projecten (portfolio-analyse). Daarnaast wordt 

uit het project voortgekomen kennis gebruikt door 

bedrijven als Philips, KPN Research en France 

Télécom R&D. Desalniettemin is het niet gelukt de 

genoemde software te vercommercialiseren. Bij Philips 

is wel een proef gedaan, maar uiteindelijk heeft met 

besloten de software niet te gaan gebruiken. 



bekend. 

gebruiker(s) 

Kempen & Co, Amsterdam / KPMG 

Consulting, De Meern / Philips Electronics Nederland 

BV, Eindhoven / Philips International BV, Eindhoven / 

Technische Universiteit Eindhoven 

53

54 



STRUCTURAL FAULT-MODEL 

BASED TEST GENERATION FOR 

MIXED-SIGNAL INTEGRATED 

CIRCUITS 

03750 

ABA 

projectleider Dr.ir. H.G. Kerkhoff totale toewijzing in euro 

215.793,83 

doelstelling 

Het ontwikkelen van alternatieve 

(structurele in plaats van de gebruikelijke functionele) 

testmethodes voor chips met zowel digitale als 

analoge schakelingen, om een redelijke time-tomarket 

bij goede kwaliteit van steeds complexere 

IC’s mogelijk te maken. 


Om snel procesfouten in (embedded) 

analoge schakelingen in complexe chips te kunnen 

detecteren, is een algoritme ontwikkeld, waarmee 

automatisch testsignalen te genereren zijn die na 

productie fouten in een chip kunnen opsporen op 

basis van de structuur (lay-out) van de schakelingen 

en fouten in het proces (een zogenaamde ‘fault model 

based test algortihm). Dit tool wordt vooralsnog 

uitsluitend binnen de UT gebruikt, onder andere als 

basis voor een nieuwe STW-aanvraag. 



bekend. 

gebruiker(s) 

Maser Engineering BV, Enschede / NXP 

Semiconductors, Nijmegen / Philips Nederland BV, 

Eindhoven 

RELIABILITY OF DISPLAY DEVICES 

03932 

BBA 

projectleider Prof.dr.ir. A.J. Mouthaan totale toewijzing in 

euro 490.212,42 inkomsten in euro 27.226,81 

doelstelling 

Doel van het project was lange en korte 

termijn betrouwbaarheid van flat panel displays te 

onderzoeken en in het bijzonder de gevoeligheid 

voor accidentele elektrische ontladingen (ESD). 


Het project heeft een model 

opgeleverd voor lange termijn stabiliteit van de 

gebruikte technologie en een testprocedure en 

mogelijke beschermingsmaatregelen voor/tegen ESD. 



bekend. 

gebruiker(s) 

Maser Engineering BV, Enschede / 

Philips Flat Panel Display, Eindhoven / Philips LCD 

Cells and Modules, Heerlen / Philips Research, 

Redhill (Groot Brittannië) / Technische Universiteit 

Delft / Universiteit Utrecht

DEVELOPMENT OF ASYMMETRIC 

MICRO-ENCAPSULATED LIQUID 

MEMBRANES WITH FACILITATED 

TRANSPORT PROPERTIES 

03985 

BBA 


projectleider Prof.dr.ing. M. Wessling totale toewijzing in 

euro 457.346,25 contracten Optie: TNO-KL, UT-TNW 


doelstelling 

De huidige processen om zuurstofverrijkte 

lucht of zuiver stikstof te maken zijn duur en hebben 

een hoog energieverbruik. Een scheidingsproces 

gebaseerd op membranen kent deze problemen niet, 

maar de huidige membranen zijn niet selectief genoeg. 

Het doel is een asymmetrische vloeibare membraan 

te ontwikkelen met een zeer efficiënte zuurstofdrager 

daarin opgenomen om zuurstofverrijkte lucht en >99% 

zuivere stikstof mee te produceren. In dit project moet 

een membraan met de gewenste specificaties worden 

ontwikkeld die een levensduur van tenminste een 

jaar heeft. De membraan zal worden gefabriceerd in 

kleine hoeveelheden en getest in samenwerking met 

geïnteresseerde industriële gebruikers. 


Met succes is een nieuwe zuurstofdrager 

gesynthetiseerd. De drager heeft een grote 

affiniteit met zuurstof en het gehele systeem is zeer 

stabiel in water (met cafeïne als base). Verbetering 

is nog mogelijk als de wateroplosbaarheid van het 

systeem wordt verbeterd. De zuurstofselectiviteit 

van de PBM membranen is significant hoger dan 

van commercieel verkrijgbare producten. De zuurstofdrager 

is door één van de gebruikers geëvalueerd, 

maar voldeed toen nog niet aan de eisen van de 

toepassing die men voor ogen had. 



bekend. 

gebruiker(s) 

DSM Fine Chemicals BV, Sittard / DSM 

Research BV, Geleen / KEMA Nederland BV, Arnhem / 

Parker Filtration & Separation BV, Etten-Leur / TNO, 

Zeist 

OSMOTISCHE TENSIOMETER MET 

STERK VERBETERD BEREIK 

04019 

BCA 

projectleider Prof.dr.ir. R.A. Feddes totale toewijzing in 

euro 526.208,25 octrooien Tensiometer inkomsten in 

euro 7.260,48 

doelstelling 

De ontwikkeling van een instrument dat 

de potentiaal van het bodemwater kan meten. Het 

gaat om het bereik van volledige verzadiging tot het 

uitdrogingspunt waar plantenwortels niet langer in 

staat zijn water aan de bodem te onttrekken. Het idee 

was om een meter te maken die niet met water gevuld 

is, maar om het water te vervangen door een oplossing 

met een zeer lage potentiaal. Voordeel hiervan is om 

op enig moment nauwkeurig vast te kunnen stellen 

hoeveel de watergift voor een bepaalde bodem met 

een bepaald gewas zou moeten zijn. 


Men is er in geslaagd een tensiometer 

te ontwikkelen met een bewezen bereik voor het 

meten van de zuigkracht beneden het verwelkingspunt 

van planten. Essentieel daarbij was de ontwikkeling 

van een speciale keramische neus (universiteit 

Twente) en de ontwikkeling van de polymeervulling 

voor de tensiometer. Tegelijkertijd is met medewerking 

van gebruiker ENRIN alvast gewerkt aan de mogelijkheden 

voor het op de markt brengen van een low-cost 

versie van de meter. Een en ander heeft nog niet 

geleid tot een verkoopbaar product. Een vervolgproject 

is aangevraagd en gehonoreerd. 


Het vervolgproject heeft een 

duurzaam polymeer opgeleverd dat bestand is 

tegen diverse (extreme) bodemomstandigheden. De 

tensiometer is aantoonbaar van veel grotere waarde 

in droge bodems dan reeds bestaande instrumenten. 

ECO Ceramics heeft de ontwikkeling van het keramiek 

overgenomen van Universiteit Twente. Keller heeft 

de druksensor voor langdurig stand-alone gebruik 

geschikt gemaakt. Tevens is het design van de 

tensiometer aangepast voor installatie in het veld. 

Mede door de interesse van een aantal in bodem 

instrumentatie gespecialiseerde bedrijven is de 

verwachting dat bovenstaande ontwikkelingen leiden 

tot een verkoopbaar product. 

gebruiker(s) 

ALTERRA, Wageningen / ENRIN, 

Wageningen / Formatec Technical Ceramics BV, 

Goirle / PPO, Lelystad / Proefstation voor 

Praktijkonderzoek (PR), Lelystad / Rijksuniversiteit 

Groningen / SC-DLO, Wageningen / Universiteit 

Twente, Enschede / Universiteit van Amsterdam / 

Velterop BV Ceramic Membrane Technology, Delden / 

Wageningen Universiteit & Researchcentrum, 

Wageningen 

A TRIAXIAL RATE GYROSCOPE AND 

ACCELEROMETER 

04167 

BCB 

projectleider Prof.dr.ir. P. Bergveld totale toewijzing 

in euro 345.183,50 contracten Licentie: Xsens 

Technologies BV; Optie: UT, Xsens Technologies 

BV inkomsten in euro 45.378,02 

doelstelling 

De triaxiale accelerometer en de traxiale 

gyroscoop integreren tot een sensorsysteem, dus 

inclusief electronica en software, waarmee plaats, 

snelheid en versnelling in grootte en richting bepaald 

kunnen worden. Verder zullen toepassingen binnen 

de automotive industrie en in het medische veld 

geidentificeerd worden en de tepassing samen met 

de gebruikers worden onderzocht. 


Verwacht werd dat de inspanning 

van STW en de contractpartner Xsens tot concrete 

(software) producten zou leiden. Conctrete producten 

zijn toch nog wat verder weg. De genereerde kennis 

zal wel door Xsens en de UT gebruikt worden voor 

verdere ontwikkeling. Xsens zal de automatische 

offset calibratie van accelerometers en de inclinatieschatting 

daarmee in haar ontwikkeling betrekken. 

Voor de technologie zijn legio toepassingen te 

verzinnen, helaas slechts één met een bulk toepassing: 

medische toepassingen. Veel zal van het 

ontwikkeltraject bij Xsens afhangen. 


Het sensorsysteem van Xsens is 

succesvol product dat internationaal wordt verkocht. 

De algoritmen voor orientatieschatting die hierin 

worden gebruikt zijn gebaseerd op het werk uit het 

STW-project. De onderzoeker heeft na afsluiting van 

het STW-project nog een tijd bij Xsens gewerkt. 

Daarna heeft hij in een onderzoeksgroep in Chicago 

en vervolgens in Parijs gewerkt. Inmiddels is hij 

weer in dienst bij Xsens. Het project heeft aanleiding 

gegeven tot nieuwe ontwikkelingen. Zo is de orientatieschatting 

uitgebreid met een elektronisch compas, 

waarbij ervoor is gezorgd dat de orientatieschatting 

niet door ferromagnetische materialen in de omgeving 

wordt beinvloed (door gebruik te maken van sensorfusie 

van de verschillende sensorsystemen). Dit was 

onderdeel van het SENTER project Ambulab. waarook 

Xsens bij betrokken werd. 

gebruiker(s) 

McRoberts BV, Den Haag / Roessingh 

Research and Development, Enschede / Sensata 

Technologies Holland BV. ALmelo / VU Medisch 

Centrum Amsterdam / Xsens Technologies BV, 

Enschede 

55

56 


DEVELOPMENT OF HIGH 

TEMPERATURE SUPERCONDUCTORS 

AND COILS FOR ELECTRIC POWER 

APPLICATIONS 

04177 

CCB 

projectleider Prof.dr.ir. H.H.J. ten Kate totale toewijzing in 

euro 603.559,50 contracten Licentie: Smit Draad; 

Optie: Smit Transformatoren BV; Optielicentie: 

Smit Draad octrooien Werkwijze voor het isoleren 

van een langwerpige geleider bestaande uit een 

hoge temperatuur supergeleidend in hoofdzaak 

keramisch materiaal alsmede... 

259.273,60 


doelstelling 

Het project beoogt de bestudering van 

de eigenschappen van hoge-temperatuur supergeleiders 

en het gebruik van deze nieuwe materialen 

bij elektrische-vermogenstoepassing. Als testsysteem 

zal een supergeleidende model-transformatorspoel 

worden gebouwd. Naast metingen zullen ook theoretische 

modellen worden ontwikkeld om het gedrag van 

supergeleidende tapes te kunnen beschrijven. 


De onderzoekers hebben een 

nieuwe methode ontwikkeld voor de isolatie van 

supergeleidende tapes. Deze methode is gepatenteerd 

en er is een licentie verleend aan Smit Draad. De 

verkoop van de supergeleide tape komt nu langzaam 

op gang. Daarnaast heeft het project geleid tot 

een veel beter begrip van de eigenschappen van 

hoge-temperatuur supergeleiders. Ook is er een 

methode ontwikkeld waarmee de verliezen van tapesupergeleiders 

in elektrische-vermogenstoepassingen 

verminderd kan worden. Het project is verlengd om 

een supergeleidende transformator te kunnen bouwen 

en testen. 


De verkoop van supergeleidende 

tape door Smit Draad is geen commercieel succes 

geworden. Slechts af en toe wordt er wat verkocht. 

Dit heeft onder andere te maken met het feit dat de 

commerciële toepassing van hoge-temperatuur 

supergeleiders nog niet echt is doorgebroken. 

Potentiële toepassingen zijn onder andere compacte 

supergeleidende transformatoren voor treinen en 

supergeleidende kabels voor energieleverantie 

aan grootverbruikers zoals de computerindustrie of 

compacte binnensteden. 

gebruiker(s) 

BV Twentsche Kabelfabriek (SDF) / 

ESCETE Single Crystal Technology BV, Enschede / 

KEMA Nederland BV, Arnhem / Organisation 

Européenne pour la Recherche Nucléaire, Genève 

(Zwitserland) / Philips Medical Systems Nederland BV, 

Best / SMI BV, Enschede / Smit Draad, Nijmegen / 

Smit Transformatoren BV, Nijmegen / TKF, 

Haaksbergen / Universiteit Twente, Enschede 

FHARMON: FETAL HEART MONITOR 

04330 

CBB 

projectleider Prof.dr. H. Rogalla totale toewijzing in euro 

525.936,62 contracten Bijdrage: Philips Medical 

Systems Nederland BV inkomsten in euro 52.226,80 

doelstelling 

Het doel van dit project was een foetale 

hartmonitor te ontwikkelen gebaseerd op supergeleidende 

magnetometers en geschikt voor klinische 

toepassingen. Daarbij zou gebruik gemaakt worden 

van hoge-temperatuur SQUIDS in een met Stirling 

koelers gekoelde meetkop. 


Foetale magnetocardiografie (FMCG) 

bleek bruikbaar voor de detectie en classificatie van 

hartritmestoornissen en aangeboren hartafwijkingen, 

maar heeft ook nadelen. Doelen van het onderzoek 

zijn: (1) de toepassing van gesloten koelsystemen 

voor de koeling van de supergeleidende sensoren. 

(2) de ontwikkeling van alternatieve ruisonderdrukkingstechnieken 

om de magnetisch afgeschermde 

kamer overbodig te maken. Helaas stagneerde tijdens 

het onderzoek de wereldwijde ontwikkeling van de 

hoge-temperatuur sensoren, zodat de sensoren niet 

voldoende reproduceerbaar en betrouwbaar gemaakt 

konden worden. In vervolg op het FHARMON project 

wordt lage-temperatuur supergeleidende technologie 

gemaakt. Deze sensoren zijn wel zeer betrouwbaar 

en gevoelig gebleken. In dit vervolgonderzoek wordt 

gebruik gemaakt van de resultaten van het FHARMON 

project, met name op het vlak van ruisonderdrukking 

(storingen vanuit de omgeving en ten gevolge van 

de koeler). Voor het vervolgonderzoek zijn bijdragen 

toegezegd door TMS International, Philips Medical 

Systems en Thales Cryogenics. 



bekend. 

gebruiker(s) 

Philips Research Europe, Eindhoven / 

Thales Cryogenics BV, Eindhoven / TMS International 

BV, Oldenzaal / Twente Solid State Technology BV, 

Enschede 

A FULLY INTEGRATED OPTO- 

ELECTRONIC CHIP PROBE FOR 

DIRECT CONTACT LASER DOPPLER 

BLOOD FLOWMETRY 

04358 

CCC 

projectleider Prof.dr. J. Greve totale toewijzing in euro 

324.845,61 contracten Geheimhouding: Universiteit 

Twente, Medtronic Bakken Research Center BV; 

Optie: Albemarle Catalysts Company BV; Overdracht: 

Bruker AXS BV octrooien Laser Doppler Perfusion 

Imaging using a two-dimensional random access 

high pixel readout rate image sensor 

doelstelling 

Het doel was het ontwikkelen van een 

laser Doppler instrument met een zogenaamde 

geëntegreerde meetkop (de opnemer) die een lichtbron, 

lichtdetectoren en elektronica omvat. Het 

voordeel van deze aanpak ten opzichte van de 

gebruikelijke meetkop op basis van glasvezel is, 

dat de artefacten die ontstaan door beweging van de 

meetkop, patiënt of arts worden gereduceerd. Een 

ander voordeel van de nagestreefde integratie van 

lichtbron, detector en signaalverwerkende elektronica 

is dat een gecompliceerdere detectorgeometrie 

mogelijk wordt (beter detectie), terwijl de omvang van 

de meetkop beperkt blijft. 


Het project heeft geresulteerd in 

twee typen meetkoppen, die verschillen in de mate 

van complexiteit. Het eerste type is met succes 

klinisch getest, de t weede is bedoeld voor medisch 

onderzoek. Een niet voorzien resultaat is de ontwikkeling 

van een laser Doppler imager op basis van een 

arraydetector, waarop octrooi is aangevraagd. met dit 

instrument kan de doorbloeding van een huidoppervlak 

in een keer,.dus snel bepaald worden. Toepassing 

bij transplantatie en brandwondengenezing. 


Inmiddels wordt de bruikbaarheid 

van de technologie steeds duidelijker, mede door 

resultaten uit vervolgprojecten 05840 en 06443. 

Het octrooi wordt overgedragen aan het Zweedse 

Perimed, waarvoor een royaltiecontract gesloten is. 

gebruiker(s) 


/ Medtronic Bakken Research Center BV. Maastricht / 

Perimed AB, Jçrfçlla (Zweden) / Rijksuniversiteit 

Groningen / Sophia Kinderziekenhuis, Rotterdam / 

Universitair Medisch Centrum Groningen / Universiteit 

Maastricht / Universiteit Twente, Enschede

FLEXIBLE MULTIWAVELENGTH 

OPTICAL LOCAL ACCESS NETWORK 

SUPPORTING MULTIMEDIA 

BROADBAND SERVICES 

04367 

BBA 


projectleider Prof.dr.ir. I.G.M.M. Niemegeers totale toewijzing 

in euro 713.187,20 

doelstelling 

Optische netwerken in de telecommunicatie 

maken gebruik van zogenaamde golflengte- multiplexing 

(WDM). Het project richt zich zowel op de 

device-technologie, als op het fysieke netwerk en 

protocollen voor de toekomstige op WDM gebaseerde 

netwerken met hoge bandbreedte (> 1 Gbit/s). 

Doel is de realisatie van nieuwe devices als 

golflengte-omzetter en add-drop multiplexer (ADM) 

ge-optimaliseerd voor toepassingen in nieuwe optische 

netwerk-architecturen. 


Deel van het werk aan ADM’s werd 

uitgevoerd bij IBM in Zwitserland, met gebruikmaking 

van hun gestandardiseerd produktieproces. In Twente 

werden de golflengte-splitsers als onderdeel van ADM 

ontworpen, maar een volledig ‘Twentse ADM’ op basis 

van hun SiON-technologie bleek niet haalbaar. De 

golflengte- convertor werd gerealiseerd in samenwerking 

met JDS/Uniphase én geïntegreerd met een 

breed afstembare laser wat een compactere module 

mogelijk maakt. Het bedrijf ThreeFivePhotonics heeft 

inmiddels belangstelling getoond. De mogelijkheden 

van Medium Access Control (MAC) als protocol werden 

in simulatiestudies onderzocht. Het onderzoek aan de 

fysieke laag waarin de in het project ontwikkelde harden 

software is geëntegreerd, is na het STW-project 

voortgezet met steun van Algere Systems. 


Er zijn geen verdere ontwikkelingen 

bekend. 

gebruiker(s) 

Baas R&D BV, Waddinxveen / IBM Research 

Division, Råschlikon (Zwitserland) / JDS FITEL 

Photonics cv, Arnhem / JDS Uniphase - NL, Arnhem / 

Lucent Technologies Nederland BV, Hilversum / Philips 

Research, Eindhoven / Technische Universiteit Delft / 

TNO, Delft / Twentsche Kabelfabriek BV, Haaksbergen 

STOCHASTIC NETWORK 

ANALYSIS FOR THE DESIGN OF 

SELFOPTIMISING CELLULAR 

MOBILE COMMUNICATIONS 

SYSTEMS 

04412 

BBA 

projectleider Prof.dr. R.J. Boucherie totale toewijzing in 

euro 436.835,47 

doelstelling 

Het frequentiespectrum beschikbaar voor 

mobiele telefoonnetwerken is sterk beperkt. Om 

de capaciteit van het netwerk te vergroten worden 

frequenties hergebruikt, resulterend in een cellulair 

netwerk; een cel wordt gekarakteriseerd door de 

beschikbare frequenties. Dit introduceert een belangrijk 

probleem: nieuwe of bewegende gesprekken 

kunnen een cel aantreffen waarvan de capaciteit 

bezet is, resulterend in blokkering van het gesprek. 

Stochastische technieken worden ontwikkeld om de 

interactie tussen mobiliteit van abonnees en capaciteit 

van het netwerk te kunnen modelleren en analyseren. 


Huidige (GSM/GPRS) en toekomstige 

(UMTS/WLAN) netwerken hebben een mix van diensten 

(spraak, data, video) met verschillende karakteristieken 

(onder andere capaciteitsvraag, mobiliteit). 

De wiskundige technieken uit dit project kunnen 

operators (KPN, Vodafone) helpen bij dimensionering 

(verdeling capaciteit), en admission control (toelaten 

gesprekken), waarbij juist de interactie tussen 

diensten een grote rol speelt. Zo is voor GPRS een 

model ontwikkeld, waarin lage prioriteit data de 

restcapaciteit van hoge prioriteit spraak gebruikt, 

waardoor de capaciteit voor zowel spraak als data 

wordt vergroot. 


Alle resultaten direct uit het project 

zijn gedurende de projectperiode en de daaropvolgende 

5 jaren behaald. Derhalve zijn de resultaten direct 

voortvloeiend uit project na 10 jaar zijn dezelfde als 

na 5 jaar. Vervolgprojecten: Beyond3G (Senter/Novem 

TSIT1025); Easy Wireless (Senter/Novem IS043014). 

gebruiker(s) 

Centrum voor Wiskunde en Informatica, 

Amsterdam / Ericsson Telecommunicatie BV, rijen / 

KPN Telecom, Den Haag / Technische Universiteit Delft 

/ TNO, Delft / Twente Institute for Wireless and Mobile 

Communications BV, Enschede / Universiteit Twente, 

Enschede / Universiteit van Amsterdam / Vodafone 

Group, Maastricht 

INTEGRATED DESIGN OF EFFICIENT 

CATALYSTSFORTHESELECTIVE 

OXIDATION OF ALKANES 

04428 

BBA 

projectleider Prof.dr.ir. L. Lefferts totale toewijzing in euro 

429.936,17 contracten Bijdrage: DSM Research 

BV; ABB Lummus Global Inc. 

27.226,80 


doelstelling 

Het doel van het project is: 

(1) de ontwikkeling van zeer actieve en selectieve 

katalysatoren voor de oxidatieve dehydrogenering van 

lagere alkanen tot de overeenkomstige olefinen; 

(2) de aanpassing en evaluatie van een reactor met 

uitstekende warmteoverdracht-karakteristieken. 


De katalysatoren ontwikkeld in 

het project en gebaseerd op Li/MgO geven een 

olefine-opbrengst tot 60%. Deze route kan concurreren 

met commerciële routes voor de productie van 

olefines, omdat: (1) propyleen is het hoofdproduct; 

(2) lage reactietemperaturen; en (3) warmte wordt 

intern gegenereerd. 


Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen 

bekend. 

gebruiker(s) 

ABB Lummus Global BV, ’s-Gravenhage / 

DSM Fine Chemicals BV, Sittard / Technische 

Universität München, Garching (Duitsland) 

57

58 

Dr.ir. Wiendelt Steenbergen / Utilisatierapport STW 2008 

Wiendelt Steenbergen 

“Via een 

zijlijn kan een 

project toch 

succesvol zijn” 

dr.ir. Wiendelt Steenbergen 


Maak een meetkop waarmee je de doorbloeding van weefsel 

kunt meten. Dat was in zeer algemene termen de uitdaging 

die dr.ir. Wiendelt Steenbergen, verbonden aan de vakgroep 

Biofysische Technieken aan de Universiteit Twente, zich in 

1998 stelde. Tien jaar later stelt hij vast dat het onderzoek 

deels geslaagd is en dat een zijlijn van het project uiteindelijk 

een echte succesvolle toepassing opleverde. 

“De oude methode om de doorbloeding van weefsel te meten, 

was gebaseerd op fiber. Het was relatief duur, je verkreeg er 

slechts één meetpunt mee en als de patiënt zijn huid bewoog, 

traden er ook nog verstoringen van het beeld op. Om hierin 

verbetering te brengen, wilden we een chip op de huid aanbrengen 

en met behulp van ingebouwde opto-elektronica de 

doorbloeding kunnen meten. Het voordeel hiervan is dat er 

bij beweging van de patiënt geen verstoring van het beeld 

optreedt en dat je met een chip diep en ondiep kunt meten.” 

In de ijskast 

In wetenschappelijk opzicht klopten de veronderstellingen 

en in proefopstellingen was het onderzoeksteam 

erin geslaagd de meetkop te maken. “In het 

onderzoekstraject ondervonden we al wel enkele drempels. 

Zo hadden we de eerste chip in het Mesa+ in Enschede 

gemaakt, maar bleek de fabricagetechniek daar te worden 

afgeschaft. Via Philips hebben we uiteindelijk een mouw

Dr.ir. Wiendelt Steenbergen / Utilisatierapport STW 2008 

weten te passen aan dat probleem. In technisch opzicht was 

dat een succes. Het resultaat was een meetkop die op één 

diepte kon meten. Die werkte goed. Het maken van een 

ingewikkelder chip met meer detectoren die op verschillende 

diepten kon meten, is daarna nooit goed van de grond gekomen. 

Het idee belandde in de ijskast”, vertelt Steenbergen. 

“Perimed, de Zweedse marktleider op het gebied van deze 

meetmethoden en lid van de gebruikerscommissie, zag wel 

kansen om de meetkop te produceren, maar zou hem alleen 

rendabel kunnen krijgen als hij in grote aantallen op de 

markt zou komen. Voor Perimed zou massaproductie van 

chips zozeer buiten de reguliere bedrijfsvoering van dit 

dertig medewerkers tellende bedrijf betekenen dat het maar 

de vraag is of het dit zou kunnen managen.” 

Een bijzondere zijlijn ontstond bij promovendus Alexander 

Serov. Hij kwam met het idee om een hogesnelheidscamera 

te gebruiken waardoor je op meer plekken in de huid zou 

kunnen meten, en toonde de haalbaarheid aan. In 2004 

werd een nieuw projectvoorstel goedgekeurd door STW en 

konden promovendus Matthijs Draijer en technicus Erwin 

Hondebrink aan de slag. Uiteindelijk resulteerde dit in een 

nieuwe techniek die gebruikmaakt van laserlicht en een 

supersnelle camera. In vaktermen is dit een vorm van Laser 

Doppler Perfusion Imaging. Hiermee krijgen artsen snel een 

beeld van bijvoorbeeld de doorbloeding van een brandwond. 

De informatie die hen dit oplevert, stelt hen in staat om 

beter de noodzaak van een operatie vast te stellen.” 

Gepatenteerde kennis verkocht 

Steenbergen verwacht dat ook 

andere toepassingen met deze techniek binnen handbereik 

komen, bijvoorbeeld bij de opname van geneesmiddelen via de 

huid of het testen van allergische reacties. Ook bij het beoordelen 

van problemen in de microcirculatie bij diabetes kan de 

techniek een snel alternatief zijn voor de huidige methoden. 

Een deel van de nieuwe techniek is gepatenteerd door STW. 

Zij heeft dit patent aan Perimed, ook in dit project lid van 

de gebruikerscommissie, verkocht. De kans is groot dat deze 

techniek wel breed beschikbaar zal komen omdat Perimed 

met deze Laser Doppler technieken meer vertrouwd is. 

Sabbatical 

“Het mooie van de wetenschap is dat zo’n 

zijlijn ineens wel kan opleveren waar je op hoopt”, vindt 

Steenbergen, die zelf een jaar sabbatical via STW heeft 

gekregen, waarin hij aan de universiteit van Sheffield 

metingen kon verrichten aan de stroming in kleine bloedvaatjes 

met behulp van confocale microscopie. “Mede in 

dat verband verbaast het mij wel eens welke projectvoorstellen 

de eindstreep wel en niet halen. Ik heb geregeld 

projectvoorstellen goedgekeurd gekregen waar ik minder 

hoge verwachtingen van had dan van afgekeurde voorstellen. 

De persoonlijk visie van reviewers speelt bijvoorbeeld 

een rol. Je moet er ook een beetje geluk mee hebben.” 

59

60 

Dr.ir. Wiendelt Steenbergen / Utilisatierapport STW 2008


MICROMACHINED SOUND 

INTENSITY SENSORS 

04441 

CCC 

projectleider Prof.dr. M.C. Elwenspoek totale toewijzing 


doelstelling 

De Microflown is een aan de Universiteit 

Twente ontwikkelde thermisch acoustische sensor 

waarmee de deeltjessnelheid in een geluidsveld 

gemeten kan worden. De werking van de sensor 

berust op het bepalen van het verschil in warmte 

afgifte tussen twee zeer dicht bij elkaar liggende 

silicium-nitride draadjes. Het gebruik als deeltjessnelheidsmeter 

heeft veel vragen en problemen 

opgeroepen die in dit project worden bestudeerd. 


Het onderzoek heeft geleid tot een 

beter begrip van de werking van de Microflown. 

Deze nieuwe kennis heeft geresulteerd in ideeën 

om de acoustische sensor verder te verbeteren. 

Voor praktische toepassing is het ook erg belangrijk 

om een goede calibratiemethode te ontwikkelen. 

Om dit te kunnen realiseren is het project verlengd. 

De Microflown is commercieel verkrijgbaar en wordt 

gemaakt door Microflown Technologies. Een belangrijke 

toepassing van de sensor is het meten van de 

geluidsintensiteit. 


Microflown Technologies heeft 

de afgelopen behoorlijk aan de weg getimmerd met 

de Microfown-sensor. Ze hebben inmiddels al een 

behoorlijke naam opgebouwd bij autoproducenten en 

vliegtuigbouwers. De omzet is stijgende. Daarnaast 

heeft STW een vervolgproject gefinancierd waarin een 

3D geluidintensiteitsensor op basis van de Microflown 

wordt ontwikkeld. 

gebruiker(s) 

AcouTronics BV, Oosterhout / Ardea, Leiden 

/ C2V, Enschede / M + P Raadgevende Ingenieurs BV, 

Vught / Microflown Technologies BV, Zevenaar / NMi 

Van Swinden Laboratorium BV, Delft / Philips Applied 

Technologies, Eindhoven / Sennheiser Electronic 

GmbH & Co. KG, Wedemark (Duitsland) / Universiteit 



FAST SPECTROSCOPIC IMAGING 

USING PULSED EXCITATION 

03946 

BCA 

projectleider Prof.dr. H.C. Gerritsen totale toewijzing in 

euro 384.184,00 contracten Samenwerking onderzoek: 

Universiteit Utrecht, Unilever R & D inkomsten 

in euro 31.794,51 

doelstelling 

Doel van het onderzoek is de ontwikkeling 

en evaluatie van een ultra-snel microscopisch imaging 

systeem met fluorescentie levensduren als contrastmethode. 

Een snelle gepulste laser (Ti:Sapphire) zorgt 

hier voor de excitatie van de fluorescente moleculen, 

zoals bijvoorbeeld gelabelde proteinen. Een CCD 

camera (64x64 pixels) neemt de 2-dimensionale 

fluorescentie-patronen waar. Het project is onderdeel 

van het Pionier-programma van Prof.dr. H. Gerritsen, 

waar ook 02974 (twee-foton excitatie) en 04538 

(cw-laser) toebehoren. 


De ontwikkelde microscoop kan tot 

circa 88 beelden per seconde opnemen en is uitermate 

geschikt gebleken voor het registreren van 

snelle verschijnselen op cellulair niveau. Er zijn diverse 

experimenten uitgevoerd aan levende cellen. Hierbij 

zijn op fluorescentie levensduur gebaseerde Calcium 

beelden opgenomen. Daarnaast zijn snelle membraanpotentiaal 

veranderingen afgebeeld. Het onderzoek 

heeft geleid tot een verdere intensivering van de 

samenwerking met Nikon Europe BV. 



bekend. 

gebruiker(s) 

Erasmus MC, Rotterdam / Leids Universitair 

Medisch Centrum, Leiden / Nikon Europe BV, 

Badhoevedorp / Shell Global Solutions International 

BV, Amsterdam / TNO, Zeist / Unilever R & D, 

Vlaardingen/ Universiteit Leiden / Universiteit Utrecht 

61

62 

THE INFLUENCE OF POLYOLS ON 

THE MOLECULAR ORGANISATION 

IN STARCH BASED PRODUCTS; 

APPLICATIONS TO FOOD AND 

NON-FOOD PRODUCTS 

04011 

AAA 


projectleider Prof.dr. J.F.G. Vliegenthart totale toewijzing 

in euro 160.638,00 

doelstelling 

Het verwerven van inzicht in de moleculaire 

processen die een rol spelen in de veroudering van 

brood en in de mogelijkheden om deze veroudering 

tegen te gaan. De houdbaarheid van bijvoorbeeld 

vetarme voedingsmiddelen hangt samen met de 

herkristallisatie (of retrogradatie) van zetmeel samen. 

Ook in non-food toepassingen beïnvloedt de retrogradatie 

van zetmeel de verwerkingsmogelijkheden 

van het materiaal en de uiteindelijke eigenschappen. 


Met nieuwe spectroscopische 

(NMR- en FT-IR) methodologieUn, alsook röntgendiffractie 

en DSC, zijn diverse zetmeelmodelsystemen 

onderzocht op zetmeelstructuur en waterbinding. 

De invloed van suikers (als weekmaker) op het retrogradatieproces 

blijkt te berusten op de hechting van 

weekmakermoleculen aan zetmeelketens, waardoor 

deze ketens niet meer aan elkaar kunnen hechten. 

Het onderzoek is voortgezet in een kort vervolgproject 

(04952) waarin ook meer natuurlijke modelsystemen 

worden onderzocht. Er is gebruik gemaakt 

van meetfaciliteiten bij ATO-DLO en Unilever Research. 

Materialen werden beschikbaar gesteld door TNO- 

Voeding en AVEBE. 


ATO is verder gegaan, maar het 

contact tussen de projectleider en ATO is verbroken. 

Er is dus verder geen nieuws te melden. 

gebruiker(s) 

AVEBE b.a., Foxhol / TNO, Zeist / Unilever 

R & D, Vlaardingen / Wageningen Universiteit & 

Researchcentrum, Wageningen 

SUSCEPTIBILITY-BASED DEVICES 

AND SCAN TECHNIQUES FOR 

MR-GUIDEDVASCULARINTERVEN- 

TIONS 

04024 

CCB 

projectleider Dr. C.J.G. Bakker totale toewijzing in euro 

314.608,00 octrooien Katheter; Medische inrichting 

met onder MR- en röntgenbeeldvorming zichtbare 

markering; Afgeschermde katheter; Met MRI-verenigbare 

geleidingsdraad inkomsten in euro 70.335,93 

doelstelling 

Het gaat om de ontwikkeling van katheters en 

voerdraden voor MRI geleide endovasculaire interventies 

en om doorlichtingstechnieken en beeldverwerkings 

faciliteiten. Voor de beeldvorming worden de katheters 

van markers voorzien die het magnetische veld ‘gecontroleerd’ 

verstoren. De onderzoeksgroep heeft hiermee 

veel ervaring opgebouwd de kennis benut in een extra 

onderzoek waar relatie werd gelegd tussen metaaldeeltjes 

en klepschade. Er werd voor verder onderzoek 

8 mensjaren toegekend door autoriteiten in de USA. 


Realisatie van kunststoffen katheters 

en voerdraden die veilig gebruikt kunnen worden in 

een MRI omgeving, die geen nadelige invloed hebben 

op de beeldkwaliteit en die met behulp van paramagnetische 

markeringen zichtbaar gemaakt kunnen 

worden onder MR-doorlichting en in MR-angiogrammen. 

Constructie van prototype voerdraden en katheters 

door Cordis Europa NV en succesvolle beproeving 

van deze devices in achtereenvolgens flowfantomen, 

Proefdieren en patiënten met een slecht functionerende 

kunstnier. Integratie van verschillende ontwikkelde 

scantechnieken en beeldverwerkingfaciliteiten in het 

`Interactive and interventional MR package’ dat bij 

Philips MR scanners geleverd wordt. 


De resultaten en inzichten uit dit 

onderzoek hebben geleid tot een ontwikkeling die 

via latere STW-projecten (05441, 06648 samen met 

06069) tot een steeds krachtiger samenwerking met 

PMS Nederland geleid heeft. Philips levert aanzienlijke 

materiele en personele steun (geschat op minimaal 

€ 300 000). Het uiteindelijke doel is MRI-gestuurde 

ingrepen en behandelingen mogelijk te maken. In de 

latere projecten gaat het specifiek om de afbeelding 

en behandeling van levertumoren door gebruik te 

maken van holmiumpartikels. Parallel hieraan wordt in 

samenwerking met Phisimed de ontwikkeling van MRI 

compatibele voerdraden voortgezet. Een rode draad 

door de projecten sinds 04024 is de opbouw van 

praktische en theoretische kennis die steeds geavanceerdere 

beeldvorming met MRI mogelijk maakt. 

gebruiker(s) 


/ Cordis Europa NV, Rhoden / Philips Medical Systems 

Nederland BV, Best/ St. Elizabeth Ziekenhuis, Tilburg/ 

Technische Universiteit Delft / Universitair Medisch 

Centrum Utrecht 

3-D MIGRATION OF SEISMIC DATA 

USINGRAPIDRAYTRACING 

04124 

ABA 

projectleider Dr. K. Roy-Chowdhury totale toewijzing in 

euro 110.723,00 

doelstelling 

Een cruciale stap in het bewerken 

van seismische data is de transformatie van de 

opgevangen ‘echo’s’ naar een zo correct mogelijk 

gepositioneerd beeld van de reflectoren in de aarde. 

Dit proces heet ‘migratie’. Doel van het project was 

om te onderzoeken of de ‘straal verstoringstheorie’ 

toegepast kan worden op 3D migratie van seismische 

data ten behoeve van exploratie en zodoende een 

meer accurate en snellere methode te ontwikkelen. 


Het onderzoek heeft zich voornamelijk 

toegespitst op ‘complexe media’ waar de aanwezigheid 

van meervoudige aankomsten het migratie 

proces compliceert. Door de stralen te beschrijven 

in een ruimte van positie en hoeken, in plaats van 

positie alleen, is het mogelijk gebleken snelle 

rekenmethodes te ontwikkelen die de efficiëntie 

van migratie verhogen. Tevens is met behulp van 

de verstoringstheorie een verbeterde interpolatie 

methode voor looptijdtabellen ontwikkeld, waardoor 

standaard migratie algoritmen sneller en met minder 

gebruik van werkgeheugen kunnen opereren. 


Een deelresultaat van het onderzoek, 

met betrekking tot de efficiënte interpolatie van 

straalinformatie, is volop in gebruik in het onderzoekscentrum 

van Schlumberger in Cambridge, Engeland 

(lid van de gebruikersgroep). Implementatie van de 

ontwikkelde rekenmethoden voor migratie in een 

operationele setting ligt inmiddels minder voor de 

hand omdat nieuwe ontwikkelingen op het gebied van 

migratie zich vooral richten op het vermijden van de 

straalbenadering. Dezelfde methoden vormen echter 

wel de basis voor een nieuwe efficiente techniek voor 

het simuleren van seismische beelden op basis van 

geologische modellen. Deze methode bevind zich 

momenteel in het onderzoeksstadium in een samenwerking 

tussen TU Delft en StatoilHydro. 

gebruiker(s) 

Fugro-Jason Netherlands BE, 

Leidschendam / Schlumberger Cambridge Research, 

Cambridge (Groot Brittannië) / Shell SIEP BV, Rijswijk


TRANSGENIC REPORTER FISH AS 

IN VIVO MONITORS OF HORMONAL 

POLLUTANTS 

04161 

BCA 

projectleider Dr. P.T. van der Saag totale toewijzing in euro 

202.964,75 contracten Overdracht: BioDetection 

Systems BV, Universiteit Utrecht 

doelstelling 

Vervuiling van onze wateren met chemische 

stoffen die het vrouwelijke hormoon oestradiol 

nabootsen kan leiden tot vervrouwelijking van 

mannelijke vissen en een verminderde voortplanting. 

Verdere ophoping van dergelijke hormoonverstorende 

stoffen in ons milieu moet worden tegengegaan. Doel 

was om een model te maken om te voorspellen of een 

stof zich als oestrogeen zal gaan gedragen in een vis. 


In dit nog lopende project is een 

transgene zebravis ontwikkeld die reageert op de 

aanwezigheid van oestrogenen in water. De respons 

in de vis is makkelijk te meten en blijkt een goede 

voorspellende waarde te hebben voor het oestrogeennabootsende 

karakter van stoffen. De rechten op 

de transgene vis zijn overgedragen aan het bedrijf 

BDS BV. Momenteel wordt bekeken hoe deze methode 

zich verhoudt ten opzichte van inmiddels ontwikkelde 

concurrerende methoden. Tevens wordt onderzocht of 

de in dit project gekozen unieke aanpak voor andere 

moeilijk meetbare toxicologische eindpunten toepasbaar 

is. 


Het transgene vismodel heeft een 

belangrijke rol gespeeld in ecotoxicologisch onderzoek, 

onder meer op de Vrije Universiteit. De evaluatie 

van de commerciële toepassingsmogelijkheden van 

het model is nog gaande en wordt door BDS, de Vrije 

Universiteit (IVM) en NOTOX uitgevoerd. Duidelijk is 

wel dat de toepassingsmogelijkheden op dit moment 

nog geremd worden door de beperkte marktontwikkeling 

die met name veroorzaakt wordt door het nog 

steeds afwezig zijn van duidelijke regelgeving en 

normstelling voor het voorkomen van hormoonverstorende 

stoffen in het milieu. Ook zijn methoden 

ontwikkeld op BDS (zogenaamde CALUX ® methoden 

en genomics methoden) die gebruikmaken van 

gekweekte cellen die op dit moment veel meer 

toepassing vinden. 

gebruiker(s) 

BioDetection Systems BV, Amsterdam / 

NOTOX, ’s Hertogenbosch/ Rijksinstituut voor Kust 

en Zee, Kamperland/ Vrije Universiteit Amsterdam / 

Wageningen Universiteit & Researchcentrum, 

Wageningen 

VARIATION IN EARLY GROWTH 

POTENTIAL, EFFICIENCY OF 

NITROGEN ACQUISITION AND 

WATER USE IN A GENUS OF WILD 

RELATIVES OF WHEAT 

04385 

BBA 

projectleider Prof.dr. L.A.C.J. Voesenek totale toewijzing 


doelstelling 

Klimaatveranderingen door het broeikaseffect 

hebben tot gevolg dat wereldwijd grote delen 

van het tarwe areaal worden bedreigd door toenemende 

droogte. Om de tarweproduktie op peil te houden 

is er behoefte aan rassen die beter tegen droogte 

bestand zijn. Het doel is de variatie in groei-eigenschappen 

binnen de wilde voorouders van broodtarwe 

te analyseren en geassocieerde moleculaire merkers 

te vinden. 


In dit nog lopende project is vastgesteld 

dat er behoorlijk veel variatie in groeieigenschappen 

aanwezig is binnen Aegilops tauschii, 

één van de wilde voorouders van broodtarwe. Er is 

een genetische kaart geconstrueerd en er zijn enkele 

moleculaire merkers gevonden die geassocieerd zijn 

met interessante groei-eigenschappen. Met behulp 

van de merkers kunnen deze gunstige eigenschappen 

later relatief snel gebruikt worden in veredelingsprogramma’s 

van tarwe. De genetische info over de 

wilde voorouder van tarwe wordt nu verder aangevuld 

met merkers die ook voorkomen in andere gewassen 

zoals gerst, mais en rijst. De gebruikers leveren een in 

natura bijdrage in de vorm van kweekproeven. 


Het Utrechtse deel van het project 

is in het begin van 2004 inhoudelijk afgerond. De 

resultaten zijn in 2005 gepubliceerd (Plant Physiology 

139; 1078-1094). Op het moment worden data uit 

Utrecht en Wageningen gecombineerd tot een 

publicatie over associaties. De Utrechtse groep 

heeft momenteel geen lopende projecten op dit 

gebied en de verwachting is dat dat in de nabije 

toekomst ook niet zal gebeuren. De ervaringen uit 

dit project met betrekking tot. de gebruikte moleculaire 

en statistische technieken worden in andere projecten 

toegepast. 

gebruiker(s) 

Euro Grass BV, Ven Zelderheid / 

Innoseeds BV, Lelystad / Plant Research International, 

Wageningen / Wageningen Universiteit & Researchcentrum, 

Wageningen 

DEVELOPMENT OF METHODS AND 

SOFTWARE FOR THE EVALUATION 

OF FIBRE DIFFRACTION DATA FROM 

AREA DETECTION SYSTEMS 

04431 

CCB 

projectleider Prof.dr. J. Kroon † totale toewijzing in euro 

284.170,00 contracten Overdracht: Bruker Nonius 

BV octrooien Werkwijze voor het bepalen van celparameters 

van een kristalstructuur onder toepassing 

van diffractie (Bepaling kristalstructuur) 

euro 45.000,00 

inkomsten in 

doelstelling 

Doel is de ontwikkeling van een meet- en 

analysestrategie voor X-ray vezeldiffractiedata voor 

het CCD-systeem. Een software pakket zal ontwikkeld 

worden dat gebaseerd is op deze procedures. De 

data-analyse procedures zullen gebaseerd worden 

op eerdere ontwikkelingen in onze groep waarbij 

reflectie-spotcontouren gebruikt worden voor intensiteitsbepaling. 

De procedures zullen ontwikkeld worden 

aan de hand van een grote variatie aan vezelmaterialen, 

en zullen nauwkeurige intensiteiten opleveren die 

voor alle experimentele omstandigheden gecorrigeerd 

zijn. Structuurbepaling met deze data in combinatie 

met modelling technieken zullen dienen om de capaciteiten 

van de procedures en software te testen. 


De vooraf gestelde doelen zijn allen 

gehaald: er is een compleet softwarepakket (EVAL) 

ontwikkeld voor de meting van diffractie-intensiteiten 

voor éénkristallen, vezels en minder geordende 

materialen. De software is geëntegreerd en geschikt 

gemaakt voor een aantal detectiesystemen. Met 

behulp van het nieuw ontwikkelde programma zijn 

structuurbepalingen uitgevoerd van een groot aantal 

vezels en minder geordende materialen, die werden 

geleverd door diverse gebruikers. Verificatie van deze 

structuurbepalingen verliep succesvol. Uit het project 

volgde een octrooi dat verkocht is aan één van de 

gebruikers, Bruker Nonius. 


Het patent wordt door Bruker nog 

steeds in Europa, USA en Japan onderhouden, 

maar er wordt geen actief gebruik van gemaakt voor 

marketingdoeleinden. Er is door Bruker een compleet 

nieuwe generatie software voor het acquireren en 

verwerken van éénkristalgegevens uitgebracht. Deze 

software bevat ook een module waarin de geoctrooieerde 

methode wordt gebruikt. 

gebruikers 

Akzo Nobel, Arnhem / Bruker AXS BV, Delft / 

DSM Research BV, Geleen / Katholieke Universiteit 

Leuven, Heverlee (België) / Tweijin Twaron Research, 

Arnhem / Unilever R & D, Vlaardingen 

63

64 

ONTWIKKELING VAN EEN 

DEFECTIEF LEVEND VIRUSVACCIN 

04462 

AAA 


projectleider Prof.dr. W.J.M. Spaan totale toewijzing in 

euro 79.411,00 

doelstelling 

Het doel van het project was de 

ontwikkeling van de infectieuze cDNA-kloon van 

equine arteritis virus (EAV) tot een live carrier- en 

expressie-vector. Hierbij werden de volgende 

hoofdonderdelen onderscheiden: 

– optimalisatie van EAV vector technologie; 

– karakterisering van een nieuw arterivirus gen; 

– knockout-analyse van de structurele eiwitten 

van EAV. Dit project is een samenwerking met 

project 03346, Universiteit Utrecht). 


Het ontwikkelen van ‘reverse genetics’ 

technologie voor het genetisch veranderen van het 

paardenarteritus virus is gelukt. Het uit een DNA-kopie 

van het virale RNA genoom gemaakte (recombinante) 

virus vermeerderde zich in celcultures zoals het wild 

type. Het virus bleek goed manipuleerbaar, zoals kon 

worden aangetoond door het verwijderen van hinderlijke 

overlappingen van genen die in het virale genoom 

bleken voor te komen. Ook het verwijderen van genen 

was in principe geen probleem. Echter het ontwikkelen 

van cellen die virale genen constitutief tot expressie 

brachten, nodig om virussen waaruit genen verwijderd 

waren te kunnen kweken, lukte niet. Gevolg was dat 

het beoogde defecte virusvaccin gedurende de looptijd 

van het project niet kon worden gerealiseerd. 


Na afloop van het project werd de 

ontwikkelde ‘reverse genetics’ technologie benut om 

de ontwikkeling van een levend vaccin tegen het 

paardensrteritus virus op een andere wijze te realiseren. 

Uit één van de virale genen coderend voor een 

dominant antigeen werd een stukje verwijderd zonder 

dat de vitaliteit van het virus in vitro werd aangetast. 

Dit virus werd als vaccin getest in paarden. Het bleek 

daarin nauwelijks klinische effecten te hebben maar 

wel een uitstekende bescherming te induceren en, 

door het verijderdeantigene fragment, te onderscheiden 

te zijn van een wild type infectie. Voor dit ‘marker 

vaccin’ is, om reden van de beperkte markt, nog geen 

industriële partner gevonden 

gebruiker(s) 

Intervet International BV, Boxmeer / 

Wageningen Universiteit & Researchcentrum, Lelystad 

NEURAL NETWORK APPROACH 

TO SCALE SPACE GROUPING 

INIMAGE ANALYSIS 

04496 

BBA 

projectleider Prof.dr.ir. B.M. ter Haar Romeny totale 


doelstelling 

Onderzoek naar de toepasbaarheid van 

Bayesiaanse analyse methodes voor het herkennen 

van grote structuren in beeldmateriaal en voor de 

segmentatie van deze beeldstructuren naar objecten 

uit de fysieke realiteit. 


Er is een methode ontwikkeld voor 

het groeperen van lijnsegmenten, gebaseerd op een 

gemodificeerd spin-glas model. De methode is 

gebruikt voor het detecteren van locale beeld eigenschappen 

zoals materiaalovergangen, de bepaling 

van samenhangende geometrische primitieven en 

de groepering van deze primitieven op basis van 

waarschijnlijkheden en modelgegevens van fysieke 

objecten. De methode is geëvalueerd aan de hand van 

verscheidene experimenten met bevredigend resultaat. 



bekend. 

gebruiker(s) 

Laboratoire d’Electronique Philips, 

Limeil-Brevannes (Frankrijk) / Shell SIEP BV, Rijswijk / 

Technische Universiteit Delft / Technische Universiteit 

Eindhoven / TNO, Soesterberg / Universiteit van 

Amsterdam 

V / vrije universiteit amsterdam


D E DYNAM I E K VAN G I ST G LYC O LYS E 

03995 

BAA 

projectleider Dr. H.W. van Verseveld † totale toewijzing in 

euro 244.090,00 contracten Bijdrage: Quest 

International; DSM Bakery Ingredients 

euro 28.586,07 

inkomsten in 

doelstelling 

Door substraattoevoer is de samenstelling 

van gist niet gelijkmatig. Dit project wil de invloed op 

gist van die toevoer meten; wil de invloed bepalen 

van cel-cel communicatie op de fysiologie en de 

productiviteit; bepalen of er autonome metabole 

oscillaties optreden in hoge dichtheid continue 

cultures; bepalen of er metabole oscillaties geïnduceerd 

worden door de externe oscillerende condities, 

en wil de invloed van signalerende concentraties 

van de communicator acetaldehyde meten op 

productiviteit, fysiologie en cellulaire oscillaties. 


De uitkomst van het project maakt 

het waarschijnlijk dat in het algemeen, intracellulair 

gedrag van gistmetabolisme niet statisch, maar 

dynamisch is en bepaald wordt door een combinatie 

van intracellulaire en extracellulaire condities. In 

een vervolgproject wordt dit verder uitgezocht. Op 

basis van modelleren is geconcludeerd dat gedurende 

industriële fermentaties bij lage glucoseconcentraties 

fluctuaties in extracellulaire substraten de gemiddelde 

groeiopbrengst en daardoor de effectiviteit van de 

fermentatie behoorlijk kan beïnvloeden. 



bekend. 

gebruiker(s) 

Akzo Nobel, Arnhem / DSM Food 

Specialties, Delft / GBI Holding BV, Delft / Heineken 

Technical Services BV, Zoeterwoude / Kerry Bio- 

Science Almere, Almere 

REALISTIC CHARACTERIZATIONS 

OF THE BIODEGRADATION OF 

COMPOUNDS 

04151 

BCA 

projectleider Prof.dr. S.A.L.M. Kooijman totale toewijzing 

in euro 304.828,00 

doelstelling 

De Dynamische Energie Budget theorie 

zal gebruikt worden voor het opstellen van modellen 

voor de afbraak van chemische stoffen door microorganismen. 

Naast een theoretisch gedeelte zal een 

parallel experimenteel gedeelte worden opgezet om 

de ontwikkelde modellen te testen tegen data uit 

routinematige bioassays voor afbraak van stoffen 

en om realistische maten te vinden voor de afbraaksnelheid. 


Voor 3 afbraakverschijnselen (a) de 

groei van micro-organismen in vlokken in plaats van 

in suspensie, (b) co-metabolisme en (c) adaptatie) 

zijn modellen gemaakt en zijn softwaremodules 

geschreven. De modellen zijn succesvol getoetst 

tegen experimentele data. Enkele bedrijven hebben 

gratis experimenten en analyses uitgevoerd. Het 

computerprogramma DEBtox voor het analyseren 

van toxiciteitsdata zal binnenkort worden uitgebreid 

met de DEBdeg module voor de afbraak van stoffen. 

Het totale programma is voor iedereen vrij downloadbaar 

vanaf het electronisch DEB laboratorium: 

www.bio.vu.nl/thb/. 


Omdat de software vrij downloadbaar 

is, is het niet bekend hoeveel bedrijven de modellen 

direct in hun installaties hebben toegepast. Wat 

wel bekend is, is dat het aantal citaties naar DEBpublicaties 

exponentieel stijgt en dat er twee vervolgonderzoeken 

aan de VU direct in het verlengde van 

het STW-project zijn opgestart. Deze projecten zijn in 

samenwerking met de Université de la Mediterranée 

(Marseille) uitgevoerd. Verder worden de resultaten 

uit het STW-project gebruikt in een project binnen het 

NWO Computational Life Sciences programma. 

gebruiker(s) 

Procter & Gamble, Strombeek-Bever 

(België) / Rijksinstituut voor Volksgezondheid en 

Milieu, Bilthoven / Rijksinstituut voor Volksgezondheid 

en Milieu, Bilthoven / Royal Haskoning BV, Nijmegen / 

University of Glamorgan, Pontypridd (Groot Brittannië) 

THE THREE-DIMENSIONAL 

STRUCTURE OF ALFA 

1,3-FUCOSYLTRANSFERASE 

04211 

BAA 

projectleider Dr. D.H. Joziasse totale toewijzing in euro 

330.965,00 contracten Samenwerking onderzoek: 

Schering-Plough BV, CW-NWO, UU-BWSKBC, VU 


doelstelling 

Doel van het project is de opheldering 

van de 3D-kristal structuur van het enzym 

GDP-Fuc:Gal*1,4GlcNAc E3-fucosyltransferase. 

Deze structuuropheldering wordt gecombineerd 

met een biochemische structuur-functie analyse 

van de E3-fucosyltransferases. De kennis hierover 

vormt het startpunt voor een ‘rational design’ van 

fucosyltransferase remmers, die toe te passen zijn 

als een nieuwe generatie ontstekingsremmers. 


De doelstellingen zijn ten dele 

gerealiseerd. Er is nauw samengewerkt met NV 

Organon, de enige gebruiker. Het enzym werd op 

grote schaal geproduceerd en na zuivering uitgebreid 

biochemisch en biofysisch gekarakteriseerd. Directe 

toepassingen van de resultaten van het onderzoek 

zijn er dan ook niet. Alle resultaten zijn inmiddels in 

de wetenschappelijke literatuur gepubliceerd. Een 

vervolgonderzoek bleek ook niet opportuun. 



melden. 

gebruiker(s) NV Organon, Oss 

65

66 



VERKLARING EN TOETSING VAN 

INTERNE KWALITEIT VAN SNIJBLOE- 

MEN, MET NAME DE WATERHUIS- 

HOUDINGNADEOOGST,ALSGEVOLG 

VAN CULTIVAREN TEELTINVLOEDEN 

03493 

ABA 

projectleider Dr.ir. U. van Meeteren totale toewijzing in 

euro 228.253,00 

doelstelling 

Het vaasleven van snijbloemen kan sterk 

verschillen. Zowel genetische als teeltfactoren zijn 

van belang. Er is te weinig kennis over de (waterhuishouding)processen 

die een rol spelen, zodat hierop 

niet gestuurd kan worden. Doel is een methode te 

ontwikkelen om het vaasgedrag te voorspellen. Dit 

op grond van een verklarend kwantitatief model van 

wateropname en -transport door afgesneden bloemstengels. 


Een theoretisch model is ontwikkeld, 

gebaseerd op de principes van de wateropname 

direct na de oogst. De opbouw van de stengel is van 

groot belang bij het blokkeren van de wateropname 

door luchtembolie. Verschillen tussen rassen en 

tussen teelten van dezelfde soort konden worden 

aangetoond. De kennis kan gebruikt worden voor de 

selectie bij veredeling en voor het optimaliseren van 

teeltomstandigheden. Dit onderzoek heeft ook geleid 

tot verbetering van meettechnieken (NMR, cryo-SEM). 

Er is een voorstel gedaan voor aanpassing van de 

standaardisatie vaasproeven bij snijbloemen. 

resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe gegevens bekend. 

gebruiker(s) 

Fa. P. Jansen, Naaldwijk / Fides Goldstock 

Breeding BV, De Lier / Plant Research International, 

Wageningen / Productschap Tuinbouw, Zoetermeer / 

Vereniging van Bloemenveilingen Nederland, Leiden 

VROEGHEID IN AARDAPPEL: 

FYSIOLOGISCHE ACHTERGROND 

EN DE RELATIE MET VATBAARHEID 

VOOR PHYTOPHTORA INFESTANS 

03871 

AAA 

projectleider Prof.dr.ir. P.C. Struik totale toewijzing in euro 

315.416,00 

doelstelling 

De aardappelziekte richt grote schade aan. 

De rassen die resistent zijn, zijn late rassen. Het idee 

bestaat dat het om een fysiologische en niet om een 

genetische relatie gaat tussen vroegheid en vatbaarheid. 

Vroegheid wordt nader gedefinieerd, de relaties 

worden onderzocht en er wordt vastgesteld of er een 

relatie is met vatbaarheid. Ook de genetische relatie 

vroegheid-resistentie wordt onderzocht. 


Er bleek een groot effect van bladpositie 

op vatbaarheid voor de aardappelziekte: 

bladeren aan de top van aardappelplanten zijn 

resistenter dan bladeren aan de basis. Vroegheid 

en vatbaarheid voor de aardappelziekte bleken 

genetisch niet van elkaar te onderscheiden: de 

belangrijkste factor voor resistentie gaat altijd samen 

met late loofafrijping. Uit het project is veel bijzonder 

kruisingsmateriaal voortgekomen. Dit wordt in stand 

gehouden voor verder onderzoek. 


De verkregen kennis is vooral 

belangrijk voor aardappelkwekers, maar heeft ook 

geleid tot meerjarig agronomisch veldonderzoek 

in samenwerking met het Louis Bolk Instituut om 

het bladpositie-effect en het vroegheidseffect via 

manipulatie va n de fysiologische leeftijd van het 

pootgoed uit te nutten. 

gebruiker(s) 

DLV Adviesgroep NV, Bennekom / 

Hoofdproductschap Akkerbouw, Den Haag / HZPC 

Holland BV, Metslawier / Plant Research International, 

Wageningen / Plant Research International, 

Wageningen / Universiteit Utrecht / Wageningen 

Universiteit & Researchcentrum, Wageningen


MAPPING AND MOLECULAR 

CHARACTERISATION OF 

QUANTITATIVE TRAIT LOCI (QTLS) 

CONTROLLING INTRAMUSCULAR 

FAT AND FATNESS IN PIGS 

03909 

AAA 

projectleider Prof.dr. M.A.M. Groenen totale toewijzing in 

euro 262.304,25 

doelstelling 

Doel van het project is het terugbrengen 

van het vetgehalte van varkens door de genen te 

zoeken die het vetgehaltecontroleren. Er is gezocht 

naar locaties op genen (QTL’s) die gerelateerd zijn aan 

de kwantitatieve eigenschappen: aanzet totaal vet en 

intramusculair vet. Een genetische kaart voor deze 

eigenschappen zal worden gemaakt en vergeleken 

met de betreffende gebieden op bestaande kaarten 

van de muis en de mens. Hiermee kunnen de huidige 

genetische kaarten worden verbeterd. 


Er is een zogenoemde Radiation 

Hybrid kaart van chromosoom 2 gemaakt en vergeleken 

met een zelfde type kaart van de mens. Er 

werden overeenkomsten gevonden met de humane 

chromosomen 11 en 19. Deze vergelijkende kaart 

is een waardevol hulpmiddel bij het verder in kaart 

brengen van de kwantitatieve eigenschappen van het 

varken op chromosoom 2. De genetische kaart van 

het chromosoom werd versterkt door gebruik te 

maken van een varkens BAC bank en het kloneren 

en sequensen van de belangrijkste stukken DNA. 

De identificatie van de daadwerkelijke genen in de 

toekomst zal kunnen leiden tot het ontwikkelen van 

genetische tests om het genetisch potentieel van 

dieren in fokprogramma’s te evalueren. 

resultaat na 10 jaar Er zijn verder geen gegevens bekend. 

gebruiker(s) 

ID-Lelystad BV, Lelystad / IPG, Institute for 

Pig Genetics BV, Beuningen / Nutreco Nederland BV, 

Boxmeer / Universiteit Utrecht 

ALKALOIDEN UIT AARDAPPELEN 

ALS GRONDSTOFFEN VOOR DE 

SYNTHESE VAN STEROIDEN 

04000 

BAA 

projectleider Prof.dr. A. de Groot totale toewijzing in euro 

117.076,00 contracten Bijdrage: Akzo Nobel Diosynth 

BV; AVEBE b.a. inkomsten in euro 29.041,93 

doelstelling 

Voor Organon/Diosynth is diosgenine 

de belangrijkste grondstof voor de productie van 

steroïdhormonen. De beschikbaarheid van diosgenine 

is een punt van zorg en er bestaat een voortdurende 

behoefte aan een alternatieve grondstof. Deze 

alternatieve grondstof zou 16-hydroxypregnenolon 

acetaat (DPA) kunnen zijn. Doel van het project was 

om een eenvoudige, industrieel toepasbare omzetting 

van Ó-solanidine in DPA te vinden. Het steroid alkaloïd 

Ó-solanidine is namelijk in grote hoeveelheden 

beschikbaar in de zetmeelindustrie (AVEBE). 


Het onderzoek heeft geresulteerd 

in een synthese-route van Ó-solanidine naar DPA. 

Industriële toepassing van deze route is nog niet 

mogelijk door het gebruik van cyaanbromide en een 

te groot aantal reactiestappen. 



bekend. 

gebruiker(s) 

Akzo Nobel Diosynth BV, Oss / AVEBE b.a., 

Veendam 

CONSTRUCTIE VAN VERBETERDE 

PROTEASE DEFICIENTE 

ASPERGILLUS EXPRESSIE-STAMMEN 

TEN BEHOEVE VAN HOMOLOGE EN 

HETEROLOGE EIWITPRODUKTIE 

04100 

BBB 

projectleider Prof.dr. J.A. van den Berg totale toewijzing 

in euro 544.509,58 contracten Bijdrage: DSM Bakery 

Ingeredients inkomsten in euro 21.395,73 

doelstelling 

Voor de industriële productie van homologe 

en heterologe eiwitten wordt vaak gebruik gemaakt 

van schimmels. In de praktijk gaat aanmaak van het 

(gewenste) eiwitproduct gepaard aan (ongewenste) 

afbraak. Doel van het project is te onderzoeken welke 

eiwitafbrekende enzymen (proteasen) een rol spelen 

bij de eiwitproductie, welke precieze functie ze hebben 

en of uitschakeling van deze proteasen tot nadelige 

effecten leidt. 


Een reeks van proteasen is geïdentificeerd 

en een reeks van protease-deficiënte 

stammen is gemaakt, die vervolgens ter evaluatie 

aan de gebruikers zijn aangeboden. Sommige 

proteasen blijken overigens goed bruikbaar om 

specifieke productomzettingen efficiënt te verrichten 

(bijvoorbeeld bij fusie-eiwitten), wat nieuwe perspectieven 

opent voor geavanceerde eiwitproductiemethodes. 

Bij voorbeeld voor eiwitten die normaliter moeilijk 

zijn te produceren. 

resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe gegevens bekend. 

gebruiker(s) 

DSM Food Specialties, Delft / GBI Holding 

BV, Delft / NV Organon, Oss 

67

68 


HET ONTWIKKELEN EN TESTEN 

VAN EEN MEETSYSTEEM VOOR HET 

BEPALEN VAN GEBIEDSGEMIDDEL- 

DE VERDAMPING EN VOELBARE 

WARMTESTROOM 

04133 

BCC 

projectleider Dr. H.A.R. de Bruin totale toewijzing in euro 

284.274,58 contracten Licentie: WUR-OW, Kipp & 

Zonen BV; Samenwerking onderzoek: WUR-OW, 

MicroMet Scientific inkomsten in euro 121.418,50 

doelstelling 

Voor veel praktische problemen is het van 

belang om te weten hoeveel water er uit een bepaald 

gebied verdampt (gebiedsgemiddelde verdamping), 

alsmede hoeveel voelbare warmte door het aardoppervlak 

aan de atmosfeer wordt afgegeven 

(voelbare warmtestroom). Een nieuwe methode om 

deze grootheden te kunnen bepalen is met behulp 

van. een scintillometer. Dit project beoogt het verder 

ontwikkelen van de meetmethode en het verbeteren 

van het apparaat. 


Door middel van veldexperimenten 

kon worden aangetoond dat de in Wageningen 

ontwikkelde grote openingshoek scintillometer (LAS) 

geschikt is voor het bepalen van de gebiedsgemiddelde 

verdamping en de voelbare warmtestroom. Deze 

resultaten kunnen als een doorbraak worden gezien, 

omdat de huidige meettechnieken alleen informatie 

per punt geven. Met de nieuwe meetmethode kan bijvoorbeeld 

het watergebruik van landbouwgewassen 

over een groot gebied worden bepaald. Aan het 

bedrijf Kipp & Zonen is een licentie verleent om de 

LAS commercieel op de markt te mogen brengen. 


De marketing en de verkoop van de 

scintillometer is goed op gang gekomen. De belangstelling 

is groot en de verkoop heeft inmiddels al een 

aanzienlijk bedrag aan royalties opgeleverd. Na afloop 

van het project heeft STW een vervolgproject gefinancierd 

waarin twee nieuwe typen scintillometers zullen 

worden ontwikkeld die zijn gebaseerd op de LAS. 

gebruiker(s) 

EARS Plant Photosynthesis Monitoring BV, 

Delft / International Water Management Institute, 

Maurik / Kipp & Zonen BV, Delft / Meteo Consult BV, 

Wageningen / Mierij Meteo BV, De Bilt / Staring 

Centrum, Wageningen 

DECISION SUPPORT SYSTEEM TEN 

BEHOEVE VAN DE BESTRIJDING VAN 

BESMETTELIJKE DIERZIEKTEN BIJ 

LANDBOUWHUISDIEREN 

04139 

CBB 

projectleider Dr. M. Nielen totale toewijzing in euro 


doelstelling 

In een situatie van uitbraak van besmettelijke 

dierziekten moeten onder hoge tijdsdruk complexe 

beslissingen worden genomen op het juiste 

moment en de beschikbare informatie moet volledig 

zijn. Ook moet de samenhang (onder andere bestrijdingsmethode, 

haalbaarheid, economische gevolgen) 

worden beoordeeld. Doel is om met een bestaand 

model een DSS te maken waarmee consequenties van 

beslissingen beter kunnen worden voorzien. 


Tijdens dit project vond een uitbraak 

van KVP plaats. Dit leidde tot intensieve contacten 

tussen onderzoekers en de overheid, resp. overheidsdiensten 

en uiteindelijk tot een gewijzigde doelstelling. 

Er ontstond minder behoefte aan een allesomvattend 

overdraagbaar DSS, maar meer aan afzonderlijke 

modellen voor dynamiek van ziekteverspreiding, 

evaluatie van economische consequenties (bijvoorbeeld 

de keuze tussen ‘stamping out’ en vaccinatie) 

en geografie en workflow. Er zijn initiatieven ontstaan 

voor een reguliere overleg- en adviesstructuur 

(cVEE) waarin overheid, sector en onderzoekswereld 

deelnemen. In EU-kader zijn adviezen uitgebracht 

voor verbetering van de KVP-bestrijdingswijze. 


Inmiddels heeft Nederland ook 

MKZ, AI en Blauwtong uitbraken meegemaakt, 

waardoor de behoefte aan nauwe samenwerking 

tussen onderzoekers, GD en overheid is bevestigd. 

Vanuit LNV zijn er expertgroepen samengesteld voor 

de diverse dierziekten. Vanuit de VWA zijn de bestaande 

monitoringsystemen onderzocht en de GD voert in 

opdracht van de overheid permanente monitoring uit. 

Recent is er met alle cVEE partners (nu Kennisketen 

Dier) een zeer groot project over AI gestart, gefinancierd 

vanuit de FEZ-gelden. 

gebruiker(s) 

Gezondheidsdienst voor Dieren, Deventer / 

LTO Nederland, Den Haag /Ministerie van Landbouw, 

Brussel (België) / Ministerie van Landbouw en de 

KMO, Brussel (België) / Ministerie van Landbouw, 

Natuur en Voedselkwaliteit, Den Haag / Ministerie van 

Middenstand en Landbouw, Brussel (België) / 

Productschap Vee, Vlees en Eieren, Zoeteremeer / 

RVV, Voorburg / Universiteit Maastricht / Wageningen 

Universiteit & Researchcentrum, Wageningen 

DETECTION AND UTILIZATION 

OF GENES INFLUENCING 

ECONOMICALLY IMPORTANT 

TRAITS IN PIGS USING GENETIC 

MARKERS 

04153 

CCA 

projectleider Prof.dr.ir. E.W. Brascamp totale toewijzing 

in euro 85.312,00 contracten Optie: WUR-CvB, 

Nutreco Nederland BV, IPG, Institute for Pig Genetics 

BV octrooien New QTL's on chromosomes X, 2, 6 

and 7 pigs (Parental imprinting) 

81.680,00 


doelstelling 

Eerder onderzoek van deze groep in samenwerking 

met Nederlandse fokkerijorganisaties heeft 

gevonden dat kenmerken als variatie in rugspekdikte, 

groei en intramusculair vetgehalte, voor een deel 

worden gestuurd door individuele genen. Doel was de 

chromosoomgebieden te vinden die een meetbaar 

effect hebben op een dergelijk kenmerk en de wijze 

waarop de overerving plaatsvindt. Resultaten kunnen 

worden gebruikt in commerciële fokprogramma’s. 


Er is overtuigend bewijs gevonden 

voor het bestaan van bepaalde gebieden op chromosomen 

die van belang zijn voor de overerving van de 

kenmerken van rugspekdikte, intramusculair vet en 

groei. Er is ook aangetoond dat een deel van deze 

eigenschappen door inprenting overerft. Alleen de 

inbreng van óf vaders óf moeders kant is dan van 

belang. Dit is niet eerder als zodanig gevonden en 

is dan ook voor het hele veld van de genetica van 

belang. Er moeten duidelijk nog hindernissen worden 

genomen; de mogelijkheden voor een commercieel 

fokprogramma werd bediscussieerd. Door het 

strategisch gebruik van de gevonden kennis zouden 

in de toekomst diverse markten (bijvoorbeeld Bcon; 

parmaham) met dezelfde varkenslijnen kunnen worden 

bediend. 


Er zijn geen nieuwe gegevens 

bekend. 

gebruiker(s) 

Euribrid BV, Boxmeer / ID-Lelystad BV, 

Lelystad / IPG, Institute for Pig Genetics BV, 

Beuningen / Nutreco Nederland BV, Boxmeer / 

Universiteit Utrecht


TOWARDS ECOLOGICALLY SOUND 

MANAGEMENT OF BOTRYTIS 

DISEASES IN FLOWER BULBS 

04395 

BBA 

projectleider Prof.dr.ir. R. Rabbinge totale toewijzing in 

euro 86.989,00 

doelstelling 

Doel van het project is om het intensive 

gebruik van fungiciden in de bloembollenteelt te 

verminderen. Er zullen nieuwe duurzame strategieën 

ontworpen worden voor de bestrijding van de ziekte 

Botrytis. De strategieën zullen gebaseerd zijn op 

de optimale inzet van cultuurmaatregelen en 

biologische- en chemische bestrijding zodat het 

aantal bespuitingen om de schimmel te controleren 

verlaagd kan worden. 


Voor toepassing van ex-ante evaluatie 

van potentiële verbeteringen in waarschuwingssystemen 

is een instrument ontwikkeld, de zogenaamde 

Scenario-evaluator. De Scenario-evaluator is 

ook bruikbaar om ander, bijvoorbeeld preventieve, 

bestrijdingsmethoden voor Botrytis in bloembollen 

te evalueren. Hiermee kunnen de prestaties van 

bestrijdingsstrategieën doorgerekend en vergeleken 

worden. 


Het project leverde de wetenschappelijke 

input voor waarschuwingssystemen voor 

bestrijding van Botrytis in lelie en richtte zich op de 

ontwikkeling van beslisregels waardoor via meer 

effectieve timing het fungicide gebruik aanmerkelijk 

werd verminderd. De wekelijkse paraplu bespuiting 

van de jaren ’90 werd daarmee vervangen. De 

resultaten van het simulatiemodel toonden aan dat de 

combinatie van resistente cultivars en geavanceerde 

bespuitingstrategieën de risico’s op opbrengstverlies 

verminderden. Op dit moment gebruikt 25% van de 

bollentelers een waarschuwingssysteem. Simulaties 

en proeven lieten zien dat reductie van middelengebruik 

tot 25% mogelijk was. In de praktijk wordt de 

maximale besparing op 15% geschat. Gebruik van 

waarschuwingssystemen heeft naar schatting geleid 

tot een reductie van 5-10% in gebruik. Het onderzoek 

heeft met name via de vertaling in BOWAS bijgedragen 

aan versterkte aandacht voor het milieu en meer specifiek 

aan het bewustzijn dat weersomstandigheden 

de noodzaak tot spuiten sterk beënvloeden. 

gebruiker(s) 

Dacom Plant Service BV, Emmen / 

DLV Plant BV, Zwaagdijk / KAVB, Hillegom / Opticrop 

BV, Wageningen / Plant Research International, 

Wageningen / Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, 

Lisse 

69

Lijst van gebruikers bij STW-projecten 1997 / Utilisatierapport 2008 

04 

: Lijst gebruikers bij 


71

72 

Lijst van gebruikers bij STW-projecten 1997 / Utilisatierapport 2008


Lijst van gebruikers betrokken bij projecten 

gestart in 1997. 

A 

ABB Lummus Global BV (’s-Gravenhage) / 04428 

Academisch Medisch Centrum 

(Amsterdam Zuidoost) / 04024 / 04326 / 04358 

AcouTronics BV (Oosterhout) / 04441 

Adviesbureau ir. J.G. Hageman BV 

(Rijswijk) / 03923 / 04010 

AIXTRON AG (Aachen, Duitsland) / 04191 

AKZO NOBEL Central Research 

(Arnhem) / 04226 

Akzo Nobel Chemicals BV 

(Arnhem) / 04041 / 04767 

Akzo Nobel Coatings BV (Sassenheim) / 04010 

Akzo Nobel Diosynth BV (Oss) / 04000 

Akzo Nobel Engineering BV (Arnhem) / 03790 

Akzo PQ Silica vof (Maastricht) / 03939 

Alcatel CIT (Annecy, Frankrijk) / 04348 

Alcatel Vacuum Technology 

(Wijk bij Duurstede) / 04348 

Alkyon Hydraulic Consultancy & Research BV 

(Marknesse) / 04129 

ALTERRA (Wageningen) / 04019 

Andromeda Medizinische Systeme GmbH 

(Taufkirchen-Potzham, Duitsland) / 03663 

Antonius Ziekenhuis (Nieuwegein) / 04349 

Ardea (Leiden) / 04441 

AspenTech Europe BV (Best) / 03983 

AVEBE b.a. (Veendam) / 04000 / 04011 / 04217 

B 

Baas R&D BV (Waddinxveen) / 04203 / 04367 

Belgian Road Research Centre (BRRC) 

(Brussel, België) / 04090 

Best Medical International Beheer BV 

(Beuningen Gld) / 03663 

BioDetection Systems BV (Amsterdam) / 04161 

BIOeCON*KiOR (Hoevelaken) / 04434 

Biomaterials Research Group (Enschede) / 04187 

BioMérieux bv (Boxtel) / 04213 

Bosch Rexroth BV (Boxtel) / 04329 

Bournonville Pharma BV (Breda) / 04094 

Bouwdienst Rijkswaterstaat (Utrecht) / 04010 

Bruker AXS BV (Delft) / 04431 

BV Twentsche Kabelfabriek 

(Haaksbergen) / 04177 

C 

C2V (Enschede) / 04441 

Campina Innovation (Wageningen) / 04170 

CATENA Microelectronics BV (Delft) / 04405 

Catharina Ziekenhuis (Eindhoven) / 04349 

Centrum voor Wiskunde en Informatica 

(Amsterdam) / 03959 / 04412 

Chess BV (Haarlem) / 03959 

Cordis Europa NV (Roden) / 04024 

Corus Research, Development & Technology 

(IJmuiden) / 04329 

Corus Staal BV (IJmuiden) / 03942 

CORVU (Amsterdam) / 04398 

Crucell Holland BV (Leiden) / 03977 

D 

Dacom Plant Service BV (Emmen) / 04395 

Datascope Biomaterials Research BV 

(Vaals) / 04094 

Deltares (Lelystad) / 04129 / 04161 / 04192 

Diamond Tools Group BV 

(Valkenswaard) / 04041 

DLV Adviesgroep NV (Bennekom) / 03871 

DLV Plant BV (Zwaagdijk) / 04395 

DMV International (Veghel) / 04170 

Doven Instituut (St. Michielsgestel) / 04088 

Dow Benelux BV (Terneuzen) / 04438 

Dräger Medical Electronics (Best) / 03963 

Dreamlines (Hilversum) / 04088 

DSM Anti-Infectives BV (Delft) / 04013 

DSM Composite Resins (Zwolle) / 4010 

DSM Fine Chemicals BV 

(Sittard) / 03985 / 04428 

DSM Food Specialties 

(Delft) / 03995 / 04094 / 04100 

DSM Research BV 

(Geleen) / 04225 / 04431 / 04438 

Duran Audio BV (Zaltbommel) / 03943 

E 

EARS Plant Photosynthesis Monitoring BV 

(Delft) / 04133 

Eerland Recycling Services 

(Geldermalsen) / 04192 

EnergieNed (Arnhem) / 04012 

Energieonderzoek Centrum Nederland 

(Petten) / 03918 / 04012 

ENRIN (Wageningen) / 04019 

Erasmus MC 

(Rotterdam) / 03663 / 03946 / 03963 / 03977 

Ericsson Telecommunicatie BV (Rijen) / 04412 

Esso Nederland BV (Botlek) / 03891 

ETH Hönggerberg (Zürich, Zwitserland) / 03923 

Euribrid BV (Boxmeer) / 04153 

Exalon Delft BV (Delft) / 04540 

F 

Fa. P. Jansen (Naaldwijk) / 03493 

Fokker Aerostructures BV (Dordrecht) / 04329 

FOM-Instituut voor Atoom- en Molecuulfysica 

(Amsterdam) / 04187 

Formatec Technical Ceramics BV 

(Goirle) / 04019 

Fugro-Jason Netherlands bv 

(Leidschendam) / 04124 

G 

GBI Holding BV (Delft) / 04100 / 04336 

Gefran Sensori (Provaglio, Italië) / 03780 

Gezondheidsdienst voor Dieren 

(Deventer) / 04139 

Glaxo Welcome BV (Zeist) / 04326 

Grontmij Advies & Techniek (De Bilt) / 04027 

H 

HagaZiekenhuis (Den Haag) / 03663 

Hauzer Techno Coating BV (Venlo) / 04041 

HBG NV (Reeuwijk) / 04010 

Heineken Technical Services BV 

(Zoeterwoude) / 03995 / 04369 

HETE Medische Apparatuur & Instrumenten BV 

(St. Oedenrode) / 03663 

HHS Uitwaterende Sluizen (Zaandam) / 04027 

Hilbrands Laboratorium voor Bodemziekten 

(Wijster) / 04217 

Holec Machines en Apparaten 

(Ridderkerk) / 03982 

Hoofdproductschap Akkerbouw 

(Den Haag) / 03871 

Hoogheemraadschap van Rijnland 

(Leiden) / 04027 

HZPC HollandBV (Metslawier) / 03871 

I 

IBM Research Division 

(Rüschlikon, Zwitserland) / 04367 

IBRO Projects BV (Rotterdam) / 04199 

IMEC (Leuven, België) / 04191 

Impress BV (Deventer) / 04369 

Ingenieursbureau Geodelta BV (Delft) / 04006 

Innoseeds BV (Lelystad) / 04385 

Institute for Pig Genetics BV 

(Beuningen) / 03909 / 04153 

International Water Management Institute 

(Maurik) / 04133 

Intervet International BV (Boxmeer) / 04462 

INTRON BV (Culemborg) / 03923 / 04010 

Ionbond Netherlands BV (Venlo) / 04041 

IPCOS Technology BV (Boxtel) / 03891 

Iris Vision BV (Etten-Leur) / 04326 

J 

JamesWalkerBV(Oud Beijerland) / 04041 

73

74 

K 


Kappa Packaging Development Centre BV 

(Hoogeveen) / 04329 

Katholieke Universiteit Leuven 

(Leuven, België) / 04038 / 04041 / 04431 

KAVB (Hillegom) / 04395 

KEMA Nederland BV 

(Arnhem) / 03942 / 03985 / 04010 / 04177 

KEMA NV (Arnhem) / 04130 

Kipp & Zonen BV (Delft) / 04133 

Kiwa NV (Apeldoorn) / 04012 

KOAC-NPC (Apeldoorn) / 04192 

Koninklijke Nederlandse Akademie 

van Wetenschappen (Utrecht) / 04010 

Koppert BV (Berkel en Rodenrijs) / 04165 / 04398 

KPN Research (’s-Gravenhage) / 04203 

KPN Telecom (Den Haag) / 04412 

L 

Laprolan Medische Producten 

(Beuningen) / 03663 

Leica Microsystems BV (Rijswijk) / 04326 

Leica Nederland BV (Rijswijk) / 04326 

Leids Universitair Medisch Centrum 

(Leiden) / 03663 / 03946 / 04326 

Luxan BV (Elst) / 04217 

M 

M+PRaadgevende Ingenieurs BV 

(Vught) / 04441 

Maser Engineering BV 

(Enschede) / 03750 / 03932 

Materials innovation institute M2i 

(Delft) / 04041 / 04348 

McRoberts BV (Den Haag) / 04167 

Mebin BV (Amsterdam) / 04010 

Medis Medical Imaging Systems bv 

(Leiden) / 04349 

Medtronic Bakken Research Center BV 

(Maastricht) / 04358 / 04405 

Melexis R&D Center (Tessenderlo, België) / 03780 

Meteo Consult BV (Wageningen) / 04133 

Microflown Technologies BV (Zevenaar) / 04441 

Micronit Microfluidics BV (Enschede) / 04191 

Ministerie van Defensie (Den Haag) / 03959 

Ministerie van Landbouw (Brussel, België) / 04139 

Ministerie van Landbouw en de KMO 


Ministerie van Landbouw, Natuur en 

Voedselkwaliteit (Den Haag) / 04139 

Ministerie van Middenstand en Landbouw 


MIVATEC Hard- und Software GmbH 

(Schnaich, Duitsland) / 03945 / 02318 

N 

NV Nederlandse Gasunie (Groningen) / 04012 

Nationaal Lucht- en Ruimtevaart Laboratorium 


Nedap NV (Groenlo) / 03943 

Nederlands Instituut voor Neurowetenschappen 

(Amsterdam Zuidoost) / 03977 

Nederlandse Vereniging voor Slechthorenden 

(Houten) / 03943 

Nikon Europe BV (Badhoevedorp) / 03946 

NIVR (Delft) / 04108 

NMi Van Swinden Laboratorium BV 

(Delft) / 04441 

NOB Interactive (Hilversum) / 04088 

Norsk Hydro Agri R&D 

(Oslo, Noorwegen) / 04364 

Norsk Hydro ASA (Porsgrunn, Noorwegen) / 04364 

NOTOX (’s-Hertogenbosch) / 04161 

NPBI International BV 

(Emmer-Compascuum) / 02318 

NPC Netherlands Pavement Consultants BV 

(Utrecht) / 04192 

Nutreco Nederland BV (Boxmeer) / 03909 / 04153 

nv Bekaert sa (Kortrijk, België) / 04187 

NXP Semiconductors (Eindhoven) / 03892 / 04038 

O 

Océ Technologies BV (Venlo) / 04191 / 04540 

Opticrop BV (Wageningen) / 04395 

Organisation Européenne pour la Recherche 

Nucléaire (Genève, Zwitserland) / 04177 

P 

Packard Bioscience BV (Groningen) / 04369 

PANalytical BV (Almelo) / 03736 

Parker Filtration & Separation BV 

(Etten-Leur) / 03985 

PBG (Aalsmeer) / 04398 

Perimed AB (Järfälla, Zweden) / 04358 

PharmAAware IP BV (Bunnik) / 04170 

Pharmachemie BV (Haarlem) / 04427 

Philips Applied Technologies 

(Eindhoven) / 04441 

Philips Centre for Manufacturing Technology 


Philips Components (Eindhoven) / 03945 

Philips Display Components 


Philips GmbH (Aachen, Duitsland) / 03892 

Philips LCD Cells and Modules 

(Heerlen) / 03932 

Philips Lighting BV 

(Eindhoven) / 03760 / 03790 / 03892 / 03939 

Philips Lighting NV (Turnhout, België) / 04012 

Philips Medical Systems Nederland BV 

(Best) / 03982 / 04024 / 04177 

Philips Multimedia Center - PMC 

(Sunnyvale, Verenigde Staten) / 04088 

Philips Nederland BV (Eindhoven) / 03750 

Philips Research (Redhill, Groot Brittannië) 

/ 03932 / 04088 / 04348 / 04367 / 04405 

Philips Research Europe 

(Eindhoven) / 04330 / 04191 / 04425 

Physio BV Dräger Company (Best) / 03963 

Plant Research International 

(Wageningen) / 03871 / 04385 / 04395 / 04425 

Praktijkonderzoek Plant & Omgeving 

(Lelystad) / 04019 


(Lisse) / 04395 / 04398 

Procter & Gamble 

(Strombeek-Bever, België) / 04151 

Productschap Tuinbouw (Zoetermeer) / 03493 

Productschap Vee, Vlees en Eieren 

(Zoetermeer) / 04139 

Proefstation voor Bloemisterij in Nederland 

(Aalsmeer) / 04165 

Proefstation voor Praktijkonderzoek (PR) 

(Lelystad) / 04019 

R 

Radboud Universiteit Nijmegen 

(Nijmegen) / 04041 / 04108 / 04191 

Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer 

en Afvalwaterbehandeling (Lelystad) / 03790 / 

04129 / 04213 

Rijksinstituut voor Kust en Zee 

(Den Haag) / 04132 

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu 

(Bilthoven) / 04130 / 04151 

Rijksuniversiteit Groningen 

(Groningen) / 03736 / 03959 / 04013 / 

04019 / 04358 

Rijkswaterstaat 

(Utrecht) / 03923 / 04010 / 04192 

Roelfstra Consultants BV (Mheer) / 04010 

Roessingh Research and Development 

(Enschede) / 04167 

Royaal Rokerij BV (Helmond) / 04199 

Royal Haskoning BV (Nijmegen) / 04151 

RTC&P (Eindhoven) / 04041 

S 

Schering-Plough BV (Oss) / 04100 

Schlumberger Cambridge Research 

(Cambridge, Groot Brittannië) / 04124 

Sennheiser Electronic GmbH & Co. KG 

(Wedemark, Duitsland) / 04441


Sensata Technologies Holland BV 

(Almelo) / 03780 / 04167 

Shell Global Solutions International BV 

(Amsterdam) / 04012 / 04090 / 04225 / 04438 

Shell Global Solutions S.A. 

(Petit-Couronne, Frankrijk) / 04090 

Shell Nederland BV (Den Haag) / 04226 

Shell Research and Technology Centre 

(Amsterdam) / 03918 / 03942 

Shell SIEP BV 

(Rijswijk) / 03918 / 03923 / 04010 / 04124 

Sigma Coatings BV (Amsterdam) / 04010 

SKF Research and Development Company BV 

(Nieuwegein) / 04540 

Smartec BV (Breda) / 04540 

SMI BV (Enschede) / 04177 

Smit Draad (Nijmegen) / 04177 

Smit Transformatoren BV (Nijmegen) / 04177 

Sonion Nederland BV (Amsterdam) / 03943 

Sophia Kinderziekenhuis (Rotterdam) / 04358 

Spanbeton BV (Koudekerk a/d Rijn) / 04010 

St. Elizabeth Ziekenhuis (Tilburg) / 04024 

St. Franciscus Gasthuis (Rotterdam) / 03663 

Staring Centrum (Wageningen) / 04133 

Stichting Academisch Rekencentrum Amsterdam 


Stichting Centrum voor Regelgeving en 

Onderzoek in de Grond-Water-en Wegenbouw 

(Ede Gld) / 04192 

Stichting CROW (Ede Gld) / 04192 

Stork Food & Dairy Systems BV 


Stork Veco BV (Eerbeek) / 04010 

Structural Laminate Industries (Delft) / 04329 

Structural Laminates BV (Delft) / 04329 

Syngenta Bioline Bees BV (Weert) / 04165 

Syngenta Seeds AG (Basel, Zwitserland) / 04334 

T 

Tai-Ji Control (Eindhoven) / 03891 

Technische Universität München 

(Garching, Duitsland) / 04428 


(Delft) / 03736 / 03780 / 03891 / 03918 / 

03923 / 03932 / 03942 / 03943 / 03945 / 

04010 / 04013 / 04024 / 04038 / 04094 / 

04192 / 04203 / 04326 / 04329 / 04336 / 

04376 / 04412 / 04496 / 04540 


(Eindhoven) / 03760 / 03918 / 03939 / 

03959 / 04010 / 04012 / 04041 / 04108 / 

04195 / 04203 / 04496 

Thales Nederland BV (Hengelo) / 03959 

ThreeFive Photonics BV (Houten) / 04203 

TMS International BV (Oldenzaal) / 04330 

TNO (Delft) / 03891 / 03942 / 03945 / 03985 / 

04006 / 04010 / 04011 / 04041 / 04108 / 04130 

/ 04132 / 04203 / 04217 / 04326 / 04367 / 

04412 / 04425 / 04496 

TNO DIANA BV (Delft) / 03923 / 04010 

TNO Industrie en Techniek 

(Eindhoven) / 03790 / 3939 

TNO Kwaliteit van Leven (Zeist) / 04213 

TNO-MEP (Apeldoorn) / 03790 

Tweijin Twaron Research (Arnhem) / 04431 

Twente Solid State Technology BV 


Twentsche Kabelfabriek BV 

(Haaksbergen) / 04367 

U 

Unilever R & D 

(Vlaardingen) / 03891 / 03946 / 04011 / 

04041 / 04369 / 04431 

Universitair Medisch Centrum Groningen 

(Groningen) / 04358 

Universitair Medisch Centrum St. Radboud 

(Nijmegen) / 04187 


(Utrecht) / 03963 / 03977 / 04024 / 04187 

Universiteit Gent (Gent, België) / 03892 

Universiteit Leiden 

(Leiden) / 03679 / 03946 / 03959 / 

04132 / 04326 

Universiteit Maastricht 

(Maastricht) / 04139 / 04358 

Universiteit Twente 

(Enschede) / 03780 / 03891 / 03943 / 04012 / 

04019 / 04038 / 04094 / 04108 / 04177 / 

04191 / 04213 / 04329 / 04348 / 04358 / 

04412 / 04441 

Universiteit Utrecht 

(Utrecht) / 03679 / 03780 / 03871 / 03909 / 

03932 / 03946 / 03959 / 04088 / 04094 / 

04132 / 04153 / 04326 

Universiteit van Amsterdam 

(Amsterdam) / 04019 / 04088 / 04412 / 04496 

University of Glamorgan 

(Pontypridd, Groot Brittannië) / 04151 

V 

Vereniging van Bloemenveilingen Nederland 

(Leiden) / 03493 

Vereniging van Ondernemingen en Betonmortelfabrikanten 

in Nederland (VOBN) 

(Veenendaal) / 04010 

Vitatron Medical BV (Dieren) / 04405 

Vodafone Group (Maastricht) / 04412 

Von Karman Institute for Fluid Dynamics 

(Rhode-St.-Genese, België) / 03918 

Vonk Systems BV (Coevorden) / 03982 

Vrije Universiteit Amsterdam 

(Amsterdam) / 04132 / 04161 / 04187 / 04398 

VU Medisch Centrum Amsterdam 

(Amsterdam) / 03943 / 04167 / 04170 / 

04187 / 04349 / 04405 / 04427 

W 

Wageningen Universiteit & Researchcentrum 

(Wageningen) / 03871 / 04019 / 0139 / 

04161 / 04385 

Waterschap Groot Salland (Zwolle) / 04027 

Waterschap Hollandse Delta (Dordrecht) / 04027 

Wilex Biotechnology GmbH 

(München, Duitsland) / 04170 

Witteveen+Bos (’s-Gravenhage) / 04027 

X 

Xensor Integration bv (Delfgauw) / 03780 

Xsens Technologies BV (Enschede) / 04167 

75


05 

: STW-projecten 2002 




F / FOM-instituten 


I / nederlands instituut voor ecologie 


M / universiteit maastricht 






Interviews 

__dr.ir. Wouter Serdijn en dr.ir. Geert Leus _ 05961 

“Wij laten bedrijven door de ogen van de universiteit 

naar de toekomst kijken” 

79 

81 

85 

92 

93 

94 

95 

96 

96 

98 

104 

106 

107 

86 

77

78 

STW-projecten 2002 / Utilisatierapport STW 2008


Uitleg projecten 2002 

Hieronder staan de gegevens die u op 

de projectpagina’s kunt tegenkomen: 

titel: de titel van het project. 

project: het projectnummer, de 

cijfers vormen het volgnummer waarop 

de projecten zijn gesorteerd. 

BPI (zie voor verdere uitleg pagina 19 

en 20): de utilisatiecategorieën waarin 

het project is ingedeeld. 

projectleider: naam van de projectleider. 

toewijzing: de door STW aan dit 

project toegekende subsidie (in euro). 

contracten en octrooien: soort 

overeenkomst welke met een 

gebruiker is afgesloten (optie, 

licentie, bijdrage, samenwerking, 

raamovereenkomst, material transfer 

agreement, etc.) en eventuele 

octrooien/octrooiaanvragen. 

inkomsten: op dit project de totaal 

geregistreerde inkomsten (in euro). 

Dit zijn alle gelden en bijdragen in 

natura (door gebruikers en derden) 

die op basis van een STW-project 

gegenereerd worden gedurende het 

hele traject. Dus van voor de start tot 

na afloop van het project. 

doelstelling: een korte omschrijving 

van de doelstelling van het onderzoek. 

resultaten: een overzicht van de 

behaalde resultaten. 

gebruiker(s): een lijst met de 

(afgekorte) namen van de gebruikers 

bij het project. 

NB: Met ingang van juni 2007 zijn alle 

projectnummers veranderd. De drie 

letters zijn afgeschaft en bij de projectnummers 

onder de 10.000 wordt het 

nummer voorafgegaan door een 0. 


NEW MATERIALS 

FOR MAGNETIC 

REFRIGERATION 

05063 

BCB 

projectleider Dr. E.H. Brück totale toewijzing 

in euro 295.567,00 contracten 

Geheimhouding: Grasso Products; 

Universiteit van Amsterdam, Unilever 

UK Central Resources Ltd; Material 

Transfer Agreement: Universiteit van 

Amsterdam, Cooltech Applications 

doelstelling 

De doelstelling van het 

project is het ontwikkelen van magnetocalorische 

materialen die nabij of 

boven kamertemperatuur kunnen 

worden toegepast in warmtepompen. 

De eerste beoogde toepassing is in 

huishoudelijke koeling en airconditioning, 

maar warmtepompen kunnen 

veel breder ingezet worden. 


Geschikte materialen 

zijn gevonden en twee patenten zijn 

aangevraagd. Er is een proces ontwikkeld 

voor de bereiding met reproduceerbare 

eigenschappen. De voordelen 

zijn: een groter magnetocalorisch effect, 

een instelbare werktemperatuur en ze 

zijn veel goedkoper dan bestaande. 

Engelhard De Meern heeft een optie 

genomen op de patenten. Dit bedrijf 

onderzoekt hoe ze de materialen op 

industriële schaal kunnen produceren. 

Twee andere bedrijven betrokken bij 

het vervolgproject 07036 testen de 

materialen in preëndustriële prototypes 

van warmtepompen. In 2007 hoopt 

men een eerste magnetische koeler 

voor speciale toepassingen in productie 

te nemen. 

gebruiker(s) 

BASF Nederland BV, De 

Meern / Douwe Egberts, Utrecht / 


Petten / Global Cooling BV, Arnhem / 

Itho BV, Schiedam / TNO, Delft / 

Universiteit Twente, Enschede / 

Whirlpool S.A., Joinville (Brazillië) 

ASTRUCTUREFOR 

MAINTAINING A SHARED 

WORLD MODEL IN A 

DYNAMIC ENVIRONMENT 

BETWEEN DIFFERENTIA- 

TED EMBEDDED SYSTEMS 

AND THEIR INTERACTION 

05414 

AAA 

projectleider Dr.N.Vlassis totale toewijzing 

in euro 239.445,40 

100.000,00 


doelstelling 

De doelstelling van het project 

was het ontwikkelen van algoritmes 

om een robotteam zichzelf te laten 

besturen. Binnen het project zijn 

bestaande theoretische beslismodellen 

voor discrete problemen uitgebreid naar 

continue toestands- en actieruimtes, 

wat belangrijk is voor het toepassen 

van deze techniek bij echte robots. De 

schaalbaarheid van de oplossingen is 

verbeterd door de optimale beslissing 

af te schatten. 


Het werk heeft uiteindelijk 

veel impact gehad. Het PERSEUS 

algoritme (1) is een begrip (2) geworden 

voor multi-agent decision making . 

Het proefschrift van Matthijs Spaan is 

genomineerd voor de Europese prijs 

voor de beste Robotica toepassing. Met 

6 van de 9 gebruikers is er nog intensief 

contact, onder andere in een nieuw 

onderzoeksproject (Bsik-project ICIS). 

TNO heeft geïnvesteerd in nieuwe 

UvA promovendi die zich met POMDPs 

bezig houden. Recent is de gecreëerde 

software gebundeld in een C++ toolbox. 

Deze toolbox bevat routines voor het 

plannen en leren van (bijna) optimale 

oplossingen voor multi-agent systemen 

(MASs). Nieuwe projecten: Bsik-project 

03024. 

gebruiker(s) 

Acklin BV, Waalwijk / 

Giant Leap Technologies, Amsterdam / 

Philips Applied Technologies, 

Eindhoven / Philips Research Europe, 

Eindhoven / Saxion Hogeschool 

Enschede, Enschede / Thales 

Nederland BV, Hengelo / TNO, Delft / 

TNO, ’s-Gravenhage / Universiteit 

Leiden / Y’All BV, Waalwijk 

79

80 


DEVELOPMENT AND 

USE OF A PSPA-BASED 

REPORTER SYSTEM FOR 

SCREENING THE MODE 

OF ACTION OF NATURAL- 

PRESERVATIVES 

05496 

CCB 

projectleider Prof.dr. W. Crielaard totale 

toewijzing in euro 270.596,00 contracten 

Licentie: IMEnz Bioengineering BV, 

UVA-NWI inkomsten in euro 14.000,00 

doelstelling 

Escherichia coli reporterstammen 

ontwikkelen die signaaleiwitten 

tot expressie brengen onder 

controle van de pspA-promotor. Deze 

stammen gebruiken om inzicht te 

krijgen in de fysiologische functie 

van het psp-operon. Deze stammen 

gebruiken om natuurlijk voorkomende 

antimicrobiële middelen te testen in 

Escherichia coli. Principes vastgesteld 

voor Escherichia coli extrapoleren/ 

exploiteren naar/in (voedsel) pathogenen. 

Het pspA-systeem als high-troughput 

systeem in gezondheidszorg en 

voedingmiddelenindustrie toepassen. 


Reporterstammen 

zijn ontwikkeld die in Escherichia coli 

verschillende reportereiwitten tot 

expressie brengen. Deze stammen 

kunnen gebruikt worden om membraanpotentiaal 

verstoringen te registreren. 

Met name de unieke dose-response 

curve van de pspA promoter heeft een 

buitengewone toepasbaarheid. Het 

ontwikkelde reporter systeem is 

geschikt voor high-throughput screening. 

Het reporter systeem is ook 

actief in andere micro-organismen 

(Salmonella gallinarium). In veel 

pathogene Gram-negatieve organismen 

kan het systeem gebruikt worden, in 

Gram-positieve organismen is geen 

activiteit gevonden. Het bedrijf Imenz 

Bioengineering biedt het systeem in de 

markt aan als high-throughput screen 

voor identificatie van antimicrobiële 

middelen. 

gebruiker(s) 

Academisch Medisch 

Centrum, Amsterdam Zuidoost / 

IMEnz Bioengineering BV, Groningen / 

Unilever R & D, Vlaardingen 

ORIGIN OF VARIABILITY IN 

STRESS RESISTANCE OF 

BACTERIAL SPORES 

05587 

BAA 

projectleider Prof.dr. S. Brul totale toewijzing 

in euro 639.714,50 

90.758,00 


doelstelling 

Het project had tot doel om 

de oorsprong van de (hitte)stress 

resistentie van bacteriële sporen, de 

meest extreme microbiologische ‘overlevingscapsules’, 

in kaart te brengen. 

Bacteriële sporen zijn van nature aanwezig 

in ingrediënten van producten die 

de zuivel en soepen/sauzen industrie 

maakt. Voor hen was de toepassing 

gericht op het met de verkregen kennis 

voorkomen van overprocessing, onder 

behoud van de microbiologische stabiliteit 

van de eindproducten, om zo smaak 

en voedingswaarde te waarborgen. 


De proeven hebben 

geleid tot het identificeren van een 

nieuwe manier van het meten van 

hitteresistentie. Deze methode is 

gepubliceerd in een toonaangevend 

Amerikaans microbiologietijdschrift. 

De onderzoekers hebben daarnaast 

het sporulatiegedrag van laboratoriumstammen 

en bederfisolaten vergeleken. 

Het bleek dat de isolaten complexe 

kolonies maken waarin op specifieke 

plekken sporen met een hoge hitteresistentie 

worden gevormd! Deze staat 

model voor de situatie in (industriële) 

biofilms. Unilever en Friesland Foods 

hebben de resultaten gebruikt om 

interne programma’s te vernieuwen. 

Voor beiden is het ook aanleiding 

geweest een vervolg STW-aanvraag 

te sponsoren. 

gebruiker(s) 

FCDF Corporate Research, 

Deventer / Friesland Foods, Leeuwarden 

/ Nestlé Nederland, Gorinchem / 

Nestlé Research Center, Lausanne 

(Zwitserland) / TNO, Zeist / Unilever 

R & D, Vlaardingen/ Wageningen Universiteit 

& Researchcentrum, Wageningen 

EFFECT OF ADDITIVES ON 

THE PHASE BEHAVIOUR 

OF LIPIDS 

05616 

BBA 

projectleider Prof.dr. H. Schenk totale 

toewijzing in euro 

euro 13.613,40 

147.474,00 inkomsten in 

doelstelling 

Vetten zijn complexe 

mengsels van triglycerides en kunnen in 

verschillende kristalpakkingen voorkomen 

met verschillende fysische 

eigenschappen. Proefondervindelijk 

is vastgesteld dat het toevoegen van 

een additief het fasegedrag vaak op 

de gewenste manier beïnvloedt. Hoe, 

waarom en onder welke condities dit 

kan geschieden was het onderwerp 

van dit onderzoek. 


Vetbloem, het ongewenst 

wit uitslaan van chocolade, kan 

ontstaan door een verandering in de 

vetkristalsamenstelling en/of pakking, 

bijvoorbeeld door de irreversibele 

fasenovergang beta(V) -> beta (VI), in 

cacaoboter. De cis-mono-onverzadigde 

triglyceriden zijn hoofdcomponenten 

van cacaoboter en lauric vetten en spelen 

een belangrijke rol bij het ontstaan 

van vetbloem. De triglyceride 1,2 distearoyl-2-oleoylglycerol 

(SOS), bijvoorbeeld, 

is naar alle waarschijnlijkheid 

betrokken bij het ontstaan van vetbloem 

op chocolade ten gevolge van de fasenovergang 

beta(V) -> beta(VI). In het 

onderzoek naar dit proces is een doorbraak 

gerealiseerd door het ophelderen 

van de kristalstructuren van beta2-SOS 

en beta(V) cacaoboter met behulp van 

synchrotron poederdiffractie gegevens 

waarmee de metastabiliteit van beta(V) 

chocolade kon worden verklaard. De 

publicatie van dit werk heeft internationaal 

de aandacht getrokken in wetenschappelijke 

gremia maar ook in de 

populaire pers. 

gebruiker(s) 

Loders & Croklaan BV, 

Wormerveer / Unilever R & D, 

Sharnbrooke (Groot Brittannië) 

IDENTIFYING NOVEL 

TARGETS FOR THE 

TREATMENT OF GASTRO- 

INTESTINAL MOTILITY 

DISORDERS: THE ROLE OF 

MAST CELLS AND NEURO- 

GENIC INFLAMMATION 

05727 

CCA 

projectleider Dr. G.E. Boeckxstaens MD 

totale toewijzing in euro 719.000,00 contracten 

Optie: Janssen Pharmaceutica, 

Academisch Medisch Centrum inkomsten 

in euro 100.000,00 

doelstelling 

In dit project werden twee 

vaak voorkomende maag-darmaandoeningen 

(prikkelbaar darm syndroom 

en postoperatieve ileus) onderzocht. 

De werkhypothese luidde dat beide 

veroorzaakt worden door een centraal 

mechanisme (degranulatie van 

mestcellen en neurogene inflammatie). 

In samenwerking met de gebruiker 

(Johnson & Johnson, Beerse, België) 

wilden wij (1) deze hypothese toetsen 

en aantonen via welke mechanismen 

genoemde processen verlopen, om 

zodoende (2) nieuwe targets voor 

behandeling identificeren. 


Voor beide aandoeningen 

konden wij in diermodellen 

aantonen dat mestceldegranulatie een 

essentiële rol speelt bij het ontstaan 

van klachten. Bij ileus gaat dit ook 

gepaard met neurogene inflammatie. 

Een aantal van deze processen konden 

wij ook bij de mens aantonen. Voor 

ileus heeft dit onderzoek geresulteerd 

in een wereldwijd octrooi genaamd 

‘inflammation and gasto-intestinal 

motility disease’, en met behulp van 

een reeds bestaand geneesmiddel 

met mest cel stabiliserende eigenschappen 

hebben wij een eerste 

succesvolle patiëntentrial uitgevoerd. 

In voortzetting op de behaalde resultaten 

loopt momenteel een zelfde trial 

voor het prikkelbaar darm syndroom. 

gebruiker(s) 

Academisch Medisch 

Centrum, Amsterdam Zuidoost / 

Janssen Pharmaceutica, Beerse 

(België) / Johnson & Johnson 

Pharmaceutical, Beerse (België)


DEVELOPMENT OF 

NOVEL PALLADIUM 

CATALYSTS FOR THE 

SYNTHESIS OF 

PI-CONJUGATED 

OLIGOMERS AND 

POLYMERS 

05744 

BAA 

projectleider Prof.dr. P.W.N.M. van 

Leeuwen totale toewijzing in euro 

569.191,50 contracten Optie: Technische 

Universiteit Eindhoven, UVA- 

NWI, TNO-Delft inkomsten in euro 

112.500,01 

doelstelling 

De bestudering van de 

eigenschappen van polythiofenen, een 

belangrijke klasse van organische halfgeleider 

polymeren, is van groot belang 

voor de toepassing van deze materialen 

in plastic elektronische apparaten 

variërend van sensoren tot zonnecellen. 

Een van de belangrijkste aspecten is 

de conformatie en aggregatie van polymeren 

aangezien dit in belangrijke mate 

de materiaal eigenschappen bepaald. 

Het doel van dit project was om een 

eenvoudige methode te ontwikkelen 

waarmee de conformatie en aggregatie 

van polythiofenen bepaald kan worden. 

Verder is gekeken of de gesynthetiseerde 

polymeren kunnen worden gebruikt 

als metaaldetectoren en wat de rol van 

de conformatie is op de gevoeligheid. 


Voor het achterhalen 

of bepaalde eigenschappen van polythiofenen 

worden veroorzaakt door 

een verandering in conformatie of 

door aggregatie is een zeer eenvoudig 

optische methode is gevonden (1). 

Deze methode is algemeen toepasbaar 

en kan in principe voor ieder willekeurige 

organische halfgeleider polymeer 

worden toegepast. Verder zijn er 

polythiofeen derivaten ontwikkeld die 

in staat zijn om metaalionen zoals 

palladium en ruthenium te binden. 

Nadat een metaal is gebonden dooft 

de fluorescentie van het polymeer. 

Op deze manier is het mogelijk om 

metaaldetectors te maken (2). 

gebruiker(s) 

Holst Centre / TNO, 

Eindhoven / Philips Research Europe, 

Eindhoven 


THE DEVELOPMENT OF 

HIGH RESOLUTION 

ULTRASONIC TECHNIQUES 

FOR INSPECTION AND 

MATERIAL CHARACTERIZA- 

TION IN THE AEROSPACE 

INDUSTRY 

05244 

BBA 

projectleider Prof.dr.ir. C.P.A. Wapenaar 

totale toewijzing in euro 463.309,00 

doelstelling 

Gebruikelijke methode voor 

ultrasone inspectie van constructiematerialen, 

zoals toegepast in de luchten 

ruimtevaartindustrie (bijvoorbeeld 

laminaten en in het bijzonder GLARE) 

is gebaseerd op transmissiemetingen. 

Een nieuwe methode gebaseerd op 

hoge resolutie reflectie-metingen en 

geïntroduceerd in een eerder STWproject, 

maakt het mogelijk 3D afbeeldingen 

van het materiaal te verkrijgen 

zodat niet alleen de lokatie maar ook 

de diepte van defecten in het materiaal 

verkregen kan worden. In dit vervolgproject 

wordt deze methode verder 

ontwikkeld. 


In het project zijn 

een acquisitie- en scanningsysteem 

ontwikkeld als ook dataverwerkingstechnieken 

voor de kwantitatieve en 

kwalitatieve karakterisatie van defecten. 

Voor het experimenteel testen van 

Glare panelen is een opstelling gerealiseerd 

dat in water ondergedompelde 

laminaten meet met verbeterde signaalruisverhouding 

en signaal-bandbreedte. 

gebruiker(s) 

FMLC, Delft / Fokker Special 

Products BV, Hoogeveen / Nationaal 

Lucht- en Ruimtevaart Laboratorium, 

Marknesse / Stork Fokker AESP, 

Papendrecht / Technische Universiteit 

Delft / Ten Cate Advanced Composites, 

Nijverdal / TNO, Delft 

LIQUID LOADING IN 

INCLINED PIPES FOR 

GAS PRODUCTION AND 

TRANSPORT 

05338 

BAA 

projectleider Prof.dr. R.V.A. Oliemans 

totale toewijzing in euro 461.610,00 inkomsten 

in euro 150.671,80 

doelstelling 

Bij gasproductie wordt ook 

vloeistof mee geproduceerd. Als aan 

het eind van de productieperiode de 

gassnelheid afneemt gaat de vloeistof 

terugstromen en blokkeert het de 

toegang voor gas naar de productiebuis 

vanuit het reservoir. Hierdoor stopt 

de gasproductie. Het doel van het 

onderzoek is om de fysische mechanismen 

die verantwoordelijk zijn voor 

deze tweefasen instabiliteit te onderzoeken 

in een hellende buis. 


Het onderzoeksresultaat 

van de druppels en de film heeft 

een betere fysische onderbouwing 

gegeven van de mogelijke rol van 

secundaire stroming en zwaartekracht 

bij het optreden van vloeistof terugstroming 

bij een kritische gassnelheid 

in een productiebuis. Als spin-off van 

dit onderzoek is het mogelijk een 

beter model te ontwikkelen voor het 

verstuiven en neerslaan van vloeistofdruppels 

in een kernringstroming. Voor 

de waargenomen hoekafhankelijkheid 

van de kritische gassnelheid kunnen 

nog geen kwantitatieve verklaringen 

worden gegeven. 

gebruiker(s) 

Shell Global Solutions 

International BV, Amsterdam / 

Shell SIEP BV, Rijswijk / Technische 

Universiteit Delft / TNO, Delft / Twister 

BV, Rijswijk 

81

82 


MODELLERING EN 

OPTIMALISATIE VAN 

ZONNECELLEN VAN 

AMORF SILICIUM VOOR 

RUIMTETOEPASSINGEN 

05369 

BBA 

projectleider Dr. R.A.C.M.M. van Swaaij 


in euro 82.226,00 

doelstelling 

We hebben de prestatieverandering 

van amorf silicium zonnecellen 

onderzocht tengevolge van 

bestraling met elektronen en protonen, 

met als doel te onderzoeken of 

deze zonnecellen geschikt zijn voor 

toepassing in de ruimte. Met name de 

prestatie aan het einde van de levensduur 

van de satelliet is belangrijk om 

te weten. Daarvoor hebben we een 

computermodel ontwikkeld, gebaseerd 

op veranderingen in materiaaleigenschappen, 

waarmee de prestatie 

voorspeld kan worden als functie van 

de stralingsdosis. 


De resultaten staan 

beschreven in het proefschrift van 

Arjen Klaver, Irradiation-induced 

degradation of amorphous silicon 

solar cells. Er is een computermodel 

ontwikkeld waarmee de zonnecelprestatie 

voorspeld kan worden na 

langdurige belichting of bestraling met 

elektronen of protonen. Geconcludeerd 

is dat gedurende belichting defectcreatie 

geïnitieerd wordt door recombinatie. 

Gedurende bestraling is dit het gevolg 

van interactie van geladen deeltjes 

met het rooster. In de toekomst zullen 

zonnecellen op kleine satellieten 

getest worden, gebruikmakend van 

deze resultaten. Dit werk heeft geleid 

tot 7 publicaties en 4 mondelinge 

presentaties. 

gebruiker(s) 

Dutch Space BV, Leiden / 


Petten / Helianthos BV, Arnhem / 

SenterNovem Utrecht / Technische 

Universiteit Delft 

AEROBIC GRANULAR 

SLUDGE REACTORS 

05577 

CCC 

projectleider Prof.dr.ir. M.C.M. van 

Loosdrecht totale toewijzing in euro 

201.023,50 contracten Overdracht: 

Technische Universiteit Delft, DHV 

Water BV; Samenwerking onderzoek: 

TUD-TNW, STOWA 

136.134,00 


doelstelling 

Het ontwikkelen van een 

eenvoudige, kostenefficiënte en compacte 

afvalwaterzuiveringstechnologie, 

gebaseerd op aëroob korrelslib. 


In het onderzoek is een 

eerste aanzet tot het groeien van aëroob 

korrelslib in het laboratorium doorontwikkeld 

tot een volwaardige technologie, 

gebaseerd op SBR reactoren. In een zeer 

compacte reactor kan een hoge simultane 

verwijdering van CZV (100%), stikstof 

(94%) en fosfaat (94%) plaatsvinden. Het 

ontwerp van een waterzuiveringsinstallatie 

gebaseerd op aëroob korrelslib laat 

zien dat er 75% minder ruimte nodig is 

dan voor conventionele actief slib installaties. 

Tevens is het energieverbruik tot 

30% lager en zijn de investeringskosten 

15% tot 20% lager. Deze door TU Delft 

en DHV ontwikkelde technologie is zeer 

interessant voor het zuiveren van zowel 

huishoudelijke als industriële afvalwaterstromen. 

Het aëroob korrelslib is gepatenteerd 

in twee patenten. DHV introduceert 

de technologie op de markt onder de 

naam NeredaTM. Er is veel belangstelling 

getoond vanuit de Nederlandse waterschappen 

en uit de industrie, waar reeds 

drie praktijk installaties zijn gerealiseerd. 

Pilot onderzoek zal leiden tot de eerste 

toepassing voor huishoudelijk afvalwater, 

en (inter)nationale projecten voor de bouw 

van NeredaTM installaties zijn gepland. 

gebruiker(s) 

DHV Water BV, Amersfoort / 

Haskoning Nederland BV, Nijmegen / 

Paques BV, Balk / STOWA, Utrecht / 

Van der Pluijm Water- en Milieumanagement, 

Boxtel / Wageningen Universiteit 

& Researchcentrum, Wageningen / 

Waterschap AA en Maas, Den Bosch / 

Waterschap Hollandse Delta, Dordrecht 

/ Waterschap Reest en Wieden, Meppel 

FLIGHT SIMULATION 

MODELS BASED ON 

COMPUTATIONAL FLUID 

DYNAMICS AND FLIGHT 

TEST IDENTIFICATION 

05670 

AAA 

projectleider Prof.dr.ir. J.A. Mulder totale 


doelstelling 

Bij het vliegtuigontwerp 

maken fabrikanten steeds meer gebruik 

van vluchtsimulators om vliegtuigen 

te testen en testpiloten te trainen. 

Daarvoor is zeer nauwkeurige vluchtsimulatie 

nodig. Dit project heeft 

tot doel een kosteneffectieve techniek 

voor uitermate nauwkeurige modellen 

van de vliegtuigdynamica, zonder de 

nadelen van de huidige methoden met 

handboeken en windtunnelproeven. 

Het combineert twee zaken: 

(1) Computational Fluid Dynamics 

(CFD). (2) Een Aerodynamische Residu 

Model (ARM) ter calibratie van het 

CFD-model door een identificatie met 

vliegproeven. 


Het project heeft een 

foutschatter opgeleverd die laat zien 

welke simulatie de meest efficiënte 

keuze is: bij het terugbrengen van de 

rekentijd houdt zijn monitoringmethode 

de nauwkeurigheid in de gaten. Ook 

zijn de vliegproefmethoden zeer nauwkeurig 

gemaakt en aangesloten op de 

modellen. Dit was een enorme inspanning. 

De tijd was daarna te kort om nog 

tot nauwkeuriger simulaties te komen. 

gebruiker(s) 

Dutch Space BV, Leiden / 

ESA/ESTEC, Noordwijk / Koninklijke 

Luchtmacht, Den Haag / Nationaal 


Amsterdam / Nationaal Lucht- en 

Ruimtevaart Laboratorium, Marknesse / 

TNO, ’s-Gravenhage / TRC Development 

BV, Arkel / Vertigo Flight 

Simulation, Amsterdam 

MODEL PREDICTIVE 

CONTROL FOR HYBRID 

SYSTEMS 

05675 

BAA 

projectleider Prof.dr.ir. B. de Schutter 


doelstelling 

Het gestructureerd ontwerpen 

van regelaars voor specifieke klassen 

van hybride systemen. De focus lag 

in het bijzonder op het ontwerpen van 

modelgebaseerde voorspellende regelaars 

voor stuksgewijze affine systemen 

met toepassing op DC-DC convertors 

en adaptive cruise control. De belangrijkste 

aspecten die aan bod kwamen 

waren stabiliteit, robuustheid en efficiënte 

implementatie. 


Het project heeft geresulteerd 

in 2 proefschriften, 19 tijdschriftartikelen, 

3 boekhoofdstukken en 

48 conferentiebijdragen. Er is een DC- 

DC convertor set-up gebouwd en er zijn 

richtlijnen ontwikkeld om gebruikers uit 

de industrie een leidraad te geven bij 

de te maken keuzes in verband met 

regelaarontwerp voor hybride systemen. 

Daarnaast hebben de activiteiten van de 

groep tot een patentaanvraag geleid in 

samenwerking met Philips Lumileds: 

Philips invention - 678058, High Speed, 

Average-Current Control Loop. Tijdens 

de loop van het project zijn Philips 

Lumileds en SKF al toegetreden tot de 

gebruikerscommissie. Onder de vervolgprojecten 

van dit project zijn twee 

EU projecten: SICONOS en het Network 

of Excellence HYCON , een STW-NWO- 

Vernieuwingsimpulsproject, alsmede 

twee Europese STREP aanvragen die 

met zeer grote waarschijnlijkheid goedgekeurd 

zullen worden. 

gebruiker(s) 

IPCOS Technology BV, 

Boxtel / Philips Lighting BV, Oss / Shell 

Global Solutions International BV, 

Amsterdam / Siemens Nederland NV, 

’s-Gravenhage / SKF Research and 

Development Company BV, Nieuwegein


THE ANALYSIS OF 

SPATIAL STRUCTURES 

IN HYPERSPECTRAL 

IMAGES 

05699 

ABA 

projectleider Dr.ir. R.P.W. Duin totale toewijzing 

in euro 365.862,00 

doelstelling 

In hyperspectrale beelden is 

voor elk pixel een volledig spectrum, 

in plaats van een of drie kleurintensiteiten. 

Bij de aanvraag van het project 

in 2001 waren de eerste voor de 

industrie betaalbare scanners op de 

markt. In de industriele toepassingen 

zijn spatiele samenhang tussen de 

pixels en verwerkingssnelheid van 

groot belang om tot een nauwkeurige 

en bruikbare analyse en segmentatie 

van beelden te komen. Het project 

stelde zich ten doel de mogelijkheden 

hiertoe te onderzoeken en daarbij 

gebruik te maken van de spatiele en 

spectrale samenhang. De gebruikers 

bij dit project waren Unilever, Plant 

Research International en TNO. 


Vooral in het begin was 

het moeilijk om geschikte, goed geannoteerde 

beelden te vinden. Gedurende 

het project kwam er steeds frequenter 

contacten to stand met andere gebruikers, 

zowel internationaal als nationaal. 

Het ging hierbij om zeer verschillende 

toepassingen: delfstoffen, afvalwerking, 

genetisch onderzoek, medische diagnostike, 

en dergelijke. Het project 

concentreerde zich op de ontwikkeling 

van een software toolbox om de 

verscheidenheid aan problemen aan 

te kunnen. Deze toolbox is aan academische 

en industriële onderzoekers in 

de diverse toepassingsgebieden ter 

beschikking gesteld. Een volledige 

oplossing van de oorspronkelijke vraagstelling 

bleek echter veel moeilijker dan 

gedacht. In de breedte is veel bereikt. 

In de diepte valt nog veel te doen. 

gebruiker(s) 

Plant Research International, 

Wageningen / TNO, ’s-Gravenhage / 

Unilever R & D, Vlaardingen 

THE SCALING UP OF A 

MULTIPURPOSE, FLEXIBLE 

SUBMICRONE PARTICLES 

AEROSOL REACTOR 

05703 

BBA 

projectleider Dr.ir. J.C.M. Marijnissen 


Letter of intent: TUE-BT inkomsten 

in euro 36.364,00 

doelstelling 

Nanodeeltjes hebben vele 

interessante eigenschappen. Een obstakel 

voor het commercialiseren van deze 

nanodeeltjes is het op grotere schaal 

produceren van deze deeltjes. Het doel 

van dit project is het ontwerpen en 

construeren van een verbeterde laser 

chemical vapor precipitation reactor die 

in het verleden al toegepast werd in de 

het genereren van nanodeeltjes. Daarbij 

wordt de aandacht gelegd op het opschalen 

en het verbeteren van uniformiteit 

van de deeltjes in zowel de 

compositie als deeltjesgrootte. 


Een verbeterde en 

opgeschaalde laser CVP reactor is ontworpen 

en gebouwd. De productie ligt 

op 100 gram per uur en kan met kleine 

aanpassingen een kilogram per uur 

worden. Daarnaast is een complete 

opstelling met verschillende benodigde 

procesonderdelen gebouwd. Voor het 

afvangen van de nanodeeltjes is een 

apart hoogtemperatuur filter gebouwd. 

Binnenkort wordt het opstarten van het 

systeem verwacht. Het is mogelijk om 

in principe vele verschillende materialen 

te maken maar initieel worden silicium 

(verbindingen) gemaakt. Silicium zal 

worden gebruikt in Li-ion batterijen 

onderzoek. Silicium verbindingen zoals 

SiC en Si3N4 zal gebruikt worden in het 

maken van esthetische en functionele 

keramische onderdelen. 

gebruiker(s) 

Formatec Technical 

Ceramics BV, Goirle / Heraeus 

TENEVO GmbH, Greppin (Duitsland) / 

Technische Universiteit Delft / Warsaw 

University of Technology, Warsaw 

(Polen) 

ULTRA-HIGHT FREQUENCY 

COMPACT BIPOLAR 

TRANSISTOR MODELING 

FOR COMMUNICATIONS 

05752 

BCB 

projectleider Prof.dr.ing. L.C.N. de Vreede 


in euro 141.666,00 

doelstelling 

High frequency bipolar transistoren 

zijn veel gebruikte componenten 

in de high-frequency communication 

technology. Doel is het ontwikkelen van 

geavanceerde modeling procedures, 

voor een doeltreffend en betrouwbaar 

ontwerp van next generation communication 

circuits. Het onderzoek is gericht 

op fysische en computational modeling 

van moderne Si, SiGe, GaAs III-V HBT 

devices en tunable low-distortion integrated 

passives. Er is speciale aandacht 

voor de toepassing van deze nieuwe 

modeling procedures in industry CAD 

software tools. 


De resultaten bestaan 

uit het voortzetten van Mextram transistor 

model als industrieel standaard 

model, erkend door de Compact Model 

Council (CMC). De CMC is een industrieel 

orgaan die de 51 semiconductor 

companies vertegenwoordigd, die zich 

richten op de internationale standardisatie 

van compact model formulations. 

Uitbreiding naar het Mextram model 

is voorgesteld en doorgevoerd. De 

resulterende devices vertonen een niet 

precedente linearity en low-loss performance. 

Veel publicaties zijn verschenen 

die een aanzienlijke interesse tonen van 

de industrie voor deze nieuwe devices 

en hun gerelateerde modellen. 

gebruiker(s) 

Agilent Technologies 

Netherlands BV, Alkmaar / CATENA 

Microelectronics BV, Delft / IBM 

Microelectronics, Burlington (Verenigde 

Staten) / National Semiconductor BV, 

Delft / NXP Semiconductors, Eindhoven 

/ NXP Semiconductors, Nijmegen / 

Technische Universiteit Delft / TNO 

’s-Gravenhage 


MULTIFUNCTIONAL 

REACTORS FOR 

MULTI-STEP SYNTHESIS 

OF FINE CHEMICALS 

05772 

BAA 

projectleider Prof.dr. J.A. Moulijn totale 

toewijzing in euro 536.000,00 inkomsten in 

euro 104.000,00 

doelstelling 

Doel was het ontwikkelen 

van een flexibel, efficiënt, schoon 

systeem voor de fijnchemische 

industrie, bestaande uit elementaire 

commercieel verkrijgbare bouwstenen. 

Het project was een samenwerking 

tussen de groep Industriële Katalyse 

uit Delft en de Organische Synthese 

groep uit Utrecht. Het werk in Delft was 

gefocusseerd op twee doelstellingen 

namelijk het ophelderen van mechanisme 

en daarmee samenhangende 

deactivering van state-of-the-art katalysatoren 

voor de selectieve hydrogenering 

van aromatische ketonen en het 

optimaliseren van gestructureerde reactoren 

voor de fijnchemie. 


Katalysatordeactivering 

is onontkoombaar tijdens de hydrogenering 

van aromatische ketonen. 

Mechanisme en kinetiek van de 

deactivering zijn opgehelderd. Ondanks 

de deactivering is door een ingenieus 

aantrekkelijk reactorontwerp een 

monoliet reactor een haalbare optie. 

De voordelen van dit ontwerp zijn dat 

de bestaande infrastructuur van een 

fijn-chemische productiefaciliteit kan 

worden gebruikt en dat afzonderlijke 

regeneratiecycli overbodig worden. Een 

ander conceptueel reactorontwerp is 

gebaseerd op parallelle gestructureerde 

reactoren geplaatst op het bestaande 

geroerde vat. Dit concept is aantrekkelijk 

voor meerstapsreactiesystemen 

waarin de verschillende reactiestappen 

chemisch compatibel zijn. 

gebruiker(s) 

Akzo Nobel Nederland, 

Arnhem / BASF Nederland BV, De 

Meern / DSM Anti-Infectives BV, Delft / 

Quest International NV, Ashford (Groot 

Brittannië) 

83

84 


SHAPE OPTIMIZATION 

UNDER CONDITIONS 

OF PARTIAL ELASTO 

HYDRODYNAMIC 

LUBRICATION 

05797 

BBA 

projectleider Dr.ir. A. van Beek totale toewijzing 

in euro 292.550,00 

doelstelling 

Voor optimalisatie van het 

ontwerp van watergesmeerde (elasto) 

hydrodynamische lagersystemen 

moeten de effecten van de ontwerpparameters 

voorspeld worden door: 

a) Ontwikkeling programmatuur om 

wrijving in elasto hydrodynamische 

watergesmeerde lagersystemen te 

voorspellen, b) integreren van oppervlakte 

textuur in deze programmatuur, 

c) optimalisatie van lager ontwerp. 


Een rekenmethode is 

ontwikkeld om smeringscondities van 

elasto hydrodynamisch gesmeerde 

radiale aslagersystemen te voorspellen. 

De methode is geïmplementeerd in 

het eindige elementen programma 

SEPRAN. Dit programma kan de basis 

vormen voor een meer systematische 

kwantitatieve optimalisatie. Het effect 

van bepaalde ontwerpparameters op de 

prestaties van het lagersysteem is 

bevestigd door een beperkt aantal experimenten. 

Specifieke experimenten zijn 

nodig om het meso model te valideren. 

Vervolgstappen zijn de uitbreiding van de 

textuur berekeningen van 2D naar 3D. In 

samenhang met de berekeningen is de 

bestudering van het optreden van locale 

cavitatie zinvol, waarbij dient te worden 

onderzocht of de textuur (meso) berekeningen 

moeten worden uitgebreid met 

een meer geavanceerd cavitatie model. 

gebruiker(s) 

AWS II BV, Hoenderloo / 


COMBIMAC BV, Emmen / IHC- 

Lagersmit, Kinderdijk / MRConsult, 

Voorschoten / SKF Research and 

Development Company BV, Nieuwegein 

/ TU Delft / TNO, Eindhoven / Van 

der Velden Marine Systems, Krimpen 

a/d Lek 

AIR-LINK – AD-HOC 

IMPULSE RADIO: 

LOCAL INSTANTANEOUS 

NETWORKS 

05961 

BCB 

projectleider Prof.dr.ir. I.G.M.M. 

Niemegeers totale toewijzing in euro 

1.591.379,00 contracten Samenwerking 

onderzoek: TNO, TUD 

doelstelling 

Impulse Ultra wideband 

(UWB) is een system dat hoge datastromen 

(tot 100 Mbit/s) op korte afstanden 

(tot 10 m) kan leveren. De informatie zit 

in zeer korte pulsen, dus het spectrum is 

extreem breed. Om systemen als GSM, 

GPS en WLAN niet te verstoren mag het 

signaal niet boven de atmosferische ruis 

uitkomen. Doel was de bestudering van 

de haalbaarheid van impuls UWB, het 

combineren van datastromen en lokatiebepaling 

en het ontwerp van een ad-hoc 

netwerk met UWB. 


De mogelijkheden van 

impuls UWB zijn bepaald. Een aantal 

oplossingen zijn in detail onderzocht 

aan de hand van twee scenario’s. 

De enige nu haalbare technologie is 

Transmit-Reference UWB. Een demonstrator 

is ontworpen en elementen ervan 

gerealiseerd. Het digitale ontwerp is met 

FPGA geprototypeerd. In een vervolgproject 

gaat de prototypering door. TUD 

is een expertisecentrum voor impuls 

UWB geworden en een startup is opgericht 

met de projectmedewerkers, 3UB. 

gebruiker(s) 

Agere Systems Nederland 

BV, Nieuwegein / Ericsson Telecommunicatie 

BV, Rijen / Inspiro, Arnhem / 

Intersil Netherlands BV, Bilthoven / 

Ministerie van Defensie, Den Haag / 

National Semiconductor BV, Hengelo en 

’s-Hertogenbosch / Philips Research, 

Eindhoven / Royal Netherlands Navy, 

Den Haag / Stichting Astronomisch 

Onderzoek in Nederland, Dwingeloo / 

Technische Universiteit Eindhoven / 

Thales Nederland BV, Hengelo / 

TNO, Den Haag / Twente Institute for 

Wireless and Mobile Communications 

BV, Enschede / Universiteit Twente, 

Enschede 

VERLENGING LEVENS- 

DUUR VAN STALEN 

ORTHOTROPE BRUGDEK- 

CONSTRUCTIES 

MET BIJBEHORENDE 

DEKLAAGCONSTRUCTIES 

05979 

BAA 

projectleider Prof.ir. F.S.K. Bijlaard totale 


euro 199.000,00 

doelstelling 

Het ene deelonderzoek ontwikkelt 

een model voor de asfaltlaag 

zodat deze laag kan worden geoptimaliseerd. 

Het andere deelonderzoek ontwikkelt 

een aantal reparatietechnieken die 

toegepast kunnen worden op stalen 

brugdekken teneinde de levensduur te 

verlengen. 


In het eerste deelonderzoek 

zijn modellen ontwikkeld die de 

respons van deklaagmaterialen beschrijven. 

Er is een goede wetenschappelijke 

benadering gemaakt echter deze is niet 

direct toepasbaar in de praktijk. Daarvoor 

is een praktisch ontwerpconcept 

ontwikkeld welke kan worden toegepast 

voor het ontwerp en voor de schatting 

van de restlevensduur van slijtlagen op 

orthotrope stalen bruggen. In het tweede 

deelonderzoek zijn drie renovatietechnieken 

onderzocht. De algemene 

conclusie is dat de onderzochte renovatietechnieken 

voor beweegbare brugdekken 

nog niet het gewenste 

levensduurverlenging hebben gebracht 

en dat aanvullend onderzoek nodig is. 

gebruiker(s) 

Advies- en projectburo 

Estilla, Meppel / Bolidt Kunststoftoepassingen, 

Henrik Ido Ambacht / 


Esha, Groningen / Gemeentewerken 

Rotterdam / Hollandia BV, Krimpen a/d 

IJssel / Ministerie van Verkeer en 

Waterstaat, Utrecht / Samenwerkende 

Nederlandse Staalbouw Intra, 

Rotterdam / Smits Neuchatel Infrastructuur 

BV, Utrecht / Société des 

Pétroles Shell, Colombes (Frankrijk) / 

Specialistische Bedekkingen en 

Onderhouds Technieken BV SBO, 

Andelst / Technische Universiteit Delft 

VECTOR STEFAN 

MODELS FOR THE 

HOMOGENIZATION IN 

ALUMINUM ALLOYS 

05983 

AAA 

projectleider Prof.dr.ir. P. Wesseling 


doelstelling 

Het doel van dit onderzoek is 

het ontwikkelen van een wiskundig 

model dat een beschrijving geeft van het 

diffusieproces van de legeringselementen 

van aluminium en de beschrijving van 

de processen, die optreden op de grens 

tussen de deeltjes en het aluminium. 


Het produceren van 

gegoten microstructuur metalen is 

hoogst complex vanwege de heterogeniteit 

zowel in de aanwezige fasen als in 

de lokale concentratiegradiënten. Voor 

verdere verwerking moet er een hoge 

temperatuur gloeibehandeling toegepast 

worden. Deze behandeling kost tijd en 

vooral veel energie. Bestaande modellen 

zijn alleen toepasbaar voor geïdealiseerde 

fase geometriën zoals bolvormige 

deeltjes, naalden of plaatjes. In de praktijk 

echter treden er hele grillige vormen 

op en soms worden er opzettelijk breuken 

aangebracht. In dit onderzoek is een 

universeel mathematisch model gevonden. 

Het blijkt dat de level-set methode 

in staat is om deze problemen te modelleren 

voor complexe geometriën. Met 

het ontwikkelde model kunnen de 

gloeibehandelingen beter aangestuurd 

worden en wordt het energieverbruik 

aanzienlijk teruggebracht met behoud 

van kwaliteit van de legering. In een 

vervolgproject is de ontwikkelde kennis 

ook toegepast op bio-medische problemen 

(wondheling) en gebruikt bij het 

ontwikkelen van self-healing materials. 

gebruiker(s) 

Corus Research, Development 

& Technology, IJmuiden / 

Corus Research, Development & 

Technology, Velzen-Noord / Ministerie 

van Defensie, Den Haag / Philips 

Applied Technologies, Eindhoven / 

Technische Universiteit Delft


STOCHASTIC MODELLING 

OF NEARSHORE WAVE- 

WAVE INTERACTIONS FOR 

OPERATIONAL WAVE 

MODELS 

06025 

BCA 

projectleider Prof.dr.ir. J.A. Battjes totale 


doelstelling 

Ontwikkeling, implementatie 

en validatie van een wiskundig 

model voor de voortplanting van 

windgolven in ondiep water, inclusief 

een verbeterde weergave van de 

drie-golfwisselwerkingen 


Het onderzoek heeft 

geleid tot een beter inzicht in en 

wiskundige beschrijving van de nietlineaire 

golfvoortplanting, in het belang 

van een uniform geldige benadering 

die zowel in diep water als ondiep 

water geldig is, waar de zogenaamde 

vier-golfwisselwerkingen en de driegolfwisselwerkingen 

dominant zijn. 

Tevens is er een gevalideerd computerprogramma 

ontwikkeld voor de berekening 

van de bovengenoemde effecten. 

gebruiker(s) 

Alkyon Hydraulic 

Consultancy & Research BV, Marknesse 

/ Deltares, Delft / Deltares, 

’s-Gravenhage / Rijksinstituut voor 

Integraal Zoetwaterbeheer en 

Afvalwaterbehandeling, Lelystad / 

Svasek Hydraulics, Rotterdam 

LEARNING FROM NATURE 

06050 

BBA 

projectleider Prof.dr. P.J. French totale 


doelstelling 

Het project gaat over het 

leren van de natuur en bestuderen 

van medische systemen. Het eerste 

projectdeel gaat over een reksensor, 

de werking is gebaseerd op de vlieg. 

Dit eerst project heeft geleid tot twee 

subprojecten, een gyroscoop en een 

infrarood sensor. Contacten zijn 

gelegd met de Universiteit van Bath, 

in Engeland. Het twee gedeelte van 

het project is gericht op medische 

sensoren. Dit onderdeel betreft het 

ontwikkelen van multi sensoren voor 

katheters, in samenwerking met AMC 

en Radboud Ziekenhuis Nijmegen. 


Voor het gedeelte 

van de reksensor loopt nu een discussie 

om een bedrijf op te richten die 

voor een deel resultaten van dit project 

kan gebruiken. Het gedeelte over de 

medische sensoren heeft geleid tot 

nieuwe contacten met bedrijven en 

een nieuw project op het gebied van 

implanteerbaar sensoren. 

gebruiker(s) 

Factory Cro For Medical 

Devices BV, Bilthoven / Medtronic 

SQDM, Arnhem / Sensata Technologies 

Holland BV, Almelo / Universitair 

Medisch Centrum St. Radboud, 

Nijmegen / Vitatron Medical BV, Dieren 

PARAMETRIC MODELLING 

AND MESHLESS DISCRE- 

TISATION METHODS 

FOR KNOWLEDGE BASED 

ENGINEERING APPLICA- 

TIONS 

06054 

BBA 

projectleider Prof.dr.ir. M.J.L. van Tooren 



doelstelling 

De vermindering van kosten 

en doorlooptijd van het ontwerpen van 

complexe systemen met parametrisch 

productmodellen en Multi-Disciplinaire 

optimalisatietechnieken. Voor de parametrische 

modellen worden Knowledge 

Based Engineering principes gebruikt. 

De modellen worden in een optimalisatieframework, 

genaamd Design and 

Engineering Engines (DEE), geïmplementeerd 

om hun bruikbaarheid voor geautomatiseerde 

analyse en optimalisatie te 

onderzoeken. 


Het creëren van parametrische 

producten en parametrische 

engineering processen is succesvol 

afgerond. Er is een methodiek ontwikkeld 

gebaseerd op High Level Primitives 

(HLPs) en Capability Modules. De HLPs 

dienen als bouwstenen waarmee een 

productfamilie kan worden opgebouwd 

die met de bijbehorende Capability 

Modules gekoppeld kan worden aan een 

ontwikkelde kostenmodule, een bestaand 

eindige elementen pakket en een manufacturing 

tool. Voor de aërodynamische 

analyse van het gehele vliegtuig is een 

aërodynamisch optimalisatieframework 

opgezet met daarin opgenomen een 

binnen het project ontwikkelde adjoint 

euler solver. De tools is geverifieerd met 

een optimalisatie van een 3D-vleugel. 

gebruiker(s) 

Airbus UK, Filton, Bristol 

(Groot Brittannië) / Dassault Systemes, 

Suresnes (Frankrijk) / Fokker Aerostructures 

BV, Dordrecht / Joint Radar 

Sensors, Hengelo / MSC Software 

Benelux BV, Gouda / Nationaal Luchten 

Ruimtevaart Laboratorium, 

Marknesse / NIMR College, Nieuwegein 

/ Technische Universiteit Delft / UGS 

PLM Solutions, ’s-Hertogenbosch 


85

86 

Ignas Niemegeers 

Dr.ir. Wouter Serdijn en dr.ir. Geert Leus / Utilisatierapport STW 2008 

“Wij laten 

bedrijven door 

de ogen van 

de universiteit 

naar de toekomst 

kijken” 

dr.ir. Wouter Serdijn 

dr.ir. Geert Leus 


Een nieuwe radiotechniek met een zeer brede frequentieband 

waarmee je op korte afstand draadloos en met hoge 

datasnelheden kunt communiceren. Dat stond Wouter 

Serdijn in 2002 voor ogen toen hij en een paar collega’s, 

onder begeleiding van prof.dr.ir. Ignas Niemegeers van 

de Faculteit Elektrotechniek Wiskunde en Informatica 

van de TU Delft, een projectaanvraag indienden voor de 

ontwikkeling van Ad-hoc Impulse Radio Local Instantaneous 

Networks (AIR-LINK). Inmiddels is hij samen met UHD 

dr.ir. Geert Leus een eerste fase Valorisation Grant, een 

patentaanvraag en een BV in oprichting verder. De techniek 

heet Ultra Wide Band, UWB. Volgende stap zal de introductie 

van een nieuwe chip zijn die UWB draadloze communicatie 

mogelijk maakt. 

‘Kijk je naar de traditionele radiofrequenties, dan is duidelijk 

dat de hele bandbreedte bezet is. Daarom besloten we van 

de traditionele techniek met radiogolven af te wijken 

en met energiepulsen te werken. Energiepulsen zijn kleine 

pakketjes informatie. Deze nemen een heel breed frequentiespectrum 

in maar duren heel kortstondig waardoor je met 

lage energie toch heel veel zenders tegelijk kunt toelaten. 

Bovendien kun je hiermee de lokatie bepalen van een object 

dat het signaal terugkaatst. Door het terugkaatsen en de 

snelheid waarmee je het signaal terugkrijgt, kun je immers


de afstand tot het object meten. De energiepulsen verstoren 

elkaar noch de traditionele zenders. Met deze nieuwe techniek 

werken impliceert dat je over alles anders moet nadenken: 

wat voor antennes zijn nodig, hoe maak ik pulsen, hoe 

ontvang ik deze zeer zwakke pulsen, etc. In de beveiligingsindustrie 

en in het reddingswerk kan UWB een waardevolle 

bijdrage leveren’, zegt Serdijn. 

‘Hogesnelheids-bluetooth’ 

‘Je zou UWB ‘hogesnelheids-bluetooth’ 

kunnen noemen. Een volle DVD is met onze techniek 

in tachtig seconden over te zenden. Maar bijvoorbeeld in de 

procesindustrie is UWB ook prima in te zetten om bepaalde 

apparaten te controleren, wat vooral handig kan zijn als deze 

zich op moeilijk bereikbare plekken bevinden. Of wanneer je 

minuscule sensortjes moet monitoren die bij een hitte van 

800 graden moeten functioneren in bijvoorbeeld een vloeistoftank. 

Daarnaast is plaatsbepaling een essentieel onderdeel 

van UWB. Kijk bijvoorbeeld eens naar de organisatie 

van grote popfestivals. Een evenement als Lowlands bouwt in 

enkele dagen een complete amusementsstad op. Duizenden 

grote en kleine apparaten zijn daarvoor nodig. Jaarlijks verbaast 

de organisatie zich erover dat er complete noodaggregaten 

van enkele kubieke meters gewoon verdwijnen. Door 

dit soort apparaten van een tag te voorzien, zou je ze in de 

gaten kunnen houden en kun je dus diefstal voorkomen.’ 

Bij ernstiger gebeurtenissen zoals een aardbeving kan 

apparatuur zoals Serdijn en Leus die willen ontwikkelen, van 

grote waarde blijken te zijn. Leus: ‘Wij zijn in staat apparatuur 

te ontwikkelen waarmee je zelfs kunt zien of onder puin 

nog wordt geademd. Bij de aardbeving China in het voorjaar 

had onze apparatuur mensenlevens kunnen redden.’ 

Massaproductie 

Voor dit soort apparatuur ligt massaproductie 

voor de hand. ‘Wij richten ons op grootschalig 

gebruik. We willen een chip ontwikkelen die energiezuinig 

locatiebepaling mogelijk maakt. Dat zou het eerste product 

moeten worden dat we aan producenten kunnen verkopen’, 

zegt Serdijn die onder andere samen met Leus het bedrijf 

3UB heeft opgericht. ‘Zo’n anderhalf jaar geleden hebben 

we een Valorisation Grant aangevraagd. De eerste fase, 

waarin we de haalbaarheid hebben bestudeerd en een 

business plan hebben opgesteld, is afgerond. Helaas zijn 

we niet in aanmerking gekomen voor de tweede fase. Maar 

goed, het is niet anders. Ook op eigen kracht verwachten wij 

binnen enkele jaren een geschikte toepassing op de markt 

te brengen.’ 

Kennis goed beschermd 

Om in het lange traject van wetenschappelijke 

vinding tot ontwikkeling van product de 

concurrentie voor te blijven, hebben Serdijn en Leus hun 

87

88 

Dr.ir. Wouter Serdijn en dr.ir. Geert Leus / Utilisatierapport STW 2008


kennis goed beschermd. Een patent is zo goed als rond en 

andere kennis is op andere wijze beschermd. Inmiddels 

bestaat er ook Europese regelgeving. De meeste bedrijven 

blijken zich toch hoofdzakelijk te richten op draadloze 

LAN-systemen. Mede daardoor verwachten zij hun voorsprong 

op de concurrentie te behouden. 

Samenwerking met andere partijen is essentieel voor 3UB 

omdat Serdijn en Leus niet van plan zijn hun concepten 

zelf in productie te nemen. Partijen zoals Siemens en 

NXP Semiconductors (huidige eigenaar van het voormalige 

Philips Semiconductors) kunnen een prototype bestellen 

en de kennis kopen om de chip in massaproductie te nemen. 

Voor dit soort bedrijven gaan Serdijn en Leus ook een filter 

ontwikkelen met behulp waarvan UWB in een bestaand 

systeem toepasbaar is, zodra de patentaanvraag rond is. 

Klimaat voor technische studies klaart op 

Over belangstelling 

uit de samenleving heeft 3UB niet te klagen gehad. In 

de gebruikerscommissie zaten onder meer het Ministerie 

van Defensie, ASTRON, Vodafone, Inspiro, National 

Semiconductor, de Nederlandse Marine, TNO, Broadcom, 

Philips en het Twente Institute for Mobile and Wireless 

Communications. ‘Allemaal bedrijven die door de ogen 

van de universiteit naar de toekomst willen kijken. Voor 

de meeste bedrijven gaat het vooral om de oriëntatie op 

de betekenis die nieuwe toepassingen op hun eigen 

producten kan hebben. Dat is op zich al zinvol.’ 

Langzaam maar zeker klaart het klimaat voor technische 

studies in Nederland weer een beetje op, maar lange tijd 

heeft het daaraan geschort, vinden Serdijn en Leus. ‘Als 

ik onze AIO’s bekijk, dat zijn allemaal studenten uit het 

buitenland. Nederlandse studenten waren gewoonweg niet 

geïnteresseerd in elektrotechniek.’ Mede daarom hebben 

beide universitair hoofddocenten meegedongen naar de 

academische jaarprijs, een initiatief van onder meer NRC 

Handelsblad, in samenwerking met NWO en de KNAW. 

De jaarprijs stelt zich onder meer ten doel wetenschap 

toegankelijk en aantrekkelijk te maken voor een breder 

publiek. Hoewel Serdijn en Leus niet de hoofdprijs van 

€ 100.000,— onderzoeksgeld in de wacht sleepten, bewaren 

zij goede herinneringen aan hun deelname aan het initiatief. 

‘Als we kunnen bijdragen aan een grotere populariteit van 

techniek, dan zullen we het zeker niet laten. Per slot van 

rekening draait een kenniseconomie als Nederland op 

geavanceerde wetenschap’, vinden beiden. 

Wouter Serdijn Geert Leus 

89

90 


SMARTCAM: DEVICES FOR 

EMBEDDED INTELLIGENT 

CAMERAS 

05411 

BBA 

projectleider Prof.dr. H. Corporaal totale 


Overdracht: NXP Semiconductors, 

TUE-EL, TUD-TNW 

199.500,00 


doelstelling 

In toepassingen in inspectie, 

bewaking en robotica is behoefte aan 

slimme camera’s. Zo’n slimme beeldsensor 

kan al aan laagniveaubeeldverwerking 

beginnen voor het hele beeld 

binnen is. Een aparte chip naast de 

sensor doet dan de hoogniveaubeeldverwerking. 

Het doel van het project is 

om de onduidelijkheid over hoe zo’n 

smart camera te ontwerpen op te lossen. 

Het resultaat zal een lagekostencamera 

op één chip zijn. 


Het onderzoek richtte 

zich op de beste architectuur voor 

een processor voor real-time beeldverwerking, 

de beste samenstelling 

van processoren, en het programmeren 

van een dergelijk systeem. Er is een 

nieuwe processor ontworpen met 

een run-time herconfigureerbaar 

communicatienetwerk dat 8 tot 10 keer 

effectiever is. Voor het programmeren 

van een samengesteld systeem zijn 

zogenaamde algoritmische skeletten 

toegepast en daarvoor is een nieuwe 

programmeermethode en -taal ontwikkeld, 

die we pseudo-dynamisch 

metaprogrammeren noemen. Deze is 

abstract en architectuuronafhankelijk. 

Het project kent talloze vervolgprojecten, 

met onder andere Chess, NXP, 

Lithp Systems BV en in Robocup. 

gebruiker(s) 

In3D, Delft / Lithp Systems 

BV, Purmerend / NR Malotaux 

Consultancy, Bilthoven / NXP 

Semiconductors, Eindhoven / Océ 

Technologies BV, Venlo / Philips 

Applied Technologies, Eindhoven / 

TNO, Delft / TNO, ’s-Gravenhage / 

Universiteit Gent (België) 

AIR FILMCOOLING 

THROUGH LASER 

DRILLED NOZZLES 

05478 

ABA 

projectleider Dr.ir. H.C. de Lange totale 


doelstelling 

Voor het optimaal koelen van 

sneldraaiende turbinebladen wordt 

koude lucht door kleine gaatjes in het 

oppervlak gespoten waardoor een 

koude luchtlaag ontstaat die het oppervlak 

beschermt. Voor het maken van de 

grote aantallen gaatjes wordt gebruik 

gemaakt van laser-drilling. Nadeel is dat 

de vorm van de gaatjes bij sommige 

procescondities niet meer is gegarandeerd. 

In het project wordt experimenteel 

en numeriek onderzocht wanneer 

deze productie-onnauwkeurigheid een 

bedreiging vormt voor de koelprestatie. 


Het effect van gestileerde 

productie-onnauwkeurigheden op 

de optredende stromingsvelden en de 

daaraan gekoppelde koelprestatie is in 

een aantal modelexperimenten in kaart 

gebracht. Opvallende conclusie is dat 

een juist-geplaatste onnauwkeurigheid 

de koelprestatie met meer dan 100% 

kan verbeteren. In het numerieke deel 

van het project is een programma ontwikkeld 

waarmee de lokale stromingsfenomenen 

die een cruciale rol spelen 

bij de koeling, zoals het loslaten van 

wervels kunnen worden gesimuleerd. 

De software maakt gebruik van een 

lokaal verfijnd rekennet en tijdintegratie-techniek 

die Local Defect Correction 

(LDC) heet. De experimentele resultaten 

hebben tot een aantal gesprekken 

met gasturbinefabrikanten geleid, 

waarmee de mogelijkheden voor een 

vervolgproject worden onderzocht. 

gebruiker(s) 

Eldim BV, Lomm / Nationaal 


Amsterdam / NCLR BV, Enschede / 

Technische Universiteit Delft / 

Universiteit Twente, Enschede / 

V-Bèta BV, Goor 

PULSE-TUBE 

REFRIGERATORS 

WITHOUT 

REGENERATOR 

05569 

BAA 

projectleider Prof.dr. A.T.A.M. de Waele 


in euro 22.700,00 

doelstelling 

Pulsbuiskoelers zijn aantrekkelijk 

omdat ze koude produceren 

zonder bewegende delen aan de 

lage-temperatuurkant. Het doel is om 

pulsbuiskoelers aanzienlijk te vereenvoudigen 

door twee pulsbuiskoelers 

in tegenfase te laten werken. Op 

de plaats waar normaal de twee 

regeneratoren zouden komen komt nu 

één tegenstroom warmtewisselaar. 

De koeler kan daardoor aanzienlijk 

eenvoudiger, kleiner, lichter en goed 

koper kunnen worden. Bovendien wordt 

verwacht dat de thermodynamische 

verliezen geringer zullen zijn. 


Er is een testsysteem 

gebouwd en een groot aantal warmtewisselaars 

zowel experimenteel als 

theoretisch onderzocht. Het beoogde 

systeem bleek inderdaad efficiënter te 

werken. Helaas bleek ook dat efficiënte 

warmtewisselaars moeilijk te maken 

zijn omdat de hoge warmtecapaciteit 

van de scheidingswand een snelle 

periodieke omkering van de warmtestroom 

boven 20 K bemoeilijkt. Het is 

daarom te verwachten dat vooralsnog 

boven 20 K regeneratoren zullen 

worden gebruikt. Er zijn voor dit project 

geen prototypen, producten, patenten, 

en dergelijke op te tekenen. Voor een 

vervolgonderzoek om het concept 

beneden 20 K te onderzoeken ontbrak 

de tijd. 

gebruiker(s) 

Dutch Space BV, 

Leiden / Philips Medical Systems 

Nederland BV, Best / Stirling 

Cryogenics & Refrigeration BV, Son / 

Thales Cryogenics BV, Eindhoven / 


TOWARDS ULTRAFAST 

ALL-OPTICAL PACKET 

SWITCHED TELECOMMU- 

NICATION NETWORKS 

05579 

ABA 

projectleider Prof.dr. H.J.S. Dorren totale 


euro 145.363,00 

doelstelling 

Eerste doel van het project 

is het verkrijgen van inzicht in de 

werking van telecommunicatie knooppunten 

die volledig optisch geschakeld 

worden en in de werking van de 

bouwstenen ervan in het bijzonder. 

Tweede doel is inzicht te verkrijgen in 

het optische schakelen bij ultrahoge 

snelheden. Met name optische flip-flop 

geheugens en optische schakelaars 

die van de non-lineariteiten in III-V 

halfgeleiders bij hoge snelheid gebruik 

maken worden onderzocht. 


Het project heeft 

bijgedragen aan een recente veldtest 

op160 Gb/sec all-optical packet 

switching waarbij gebruik gemaakt 

werd van een optische flip-flop dat 

in samenwerking met het Britse 

telecombedrijf CIP-integration was 

gerealiseerd. 

gebruiker(s) 

Alcatel-Lucent, Hilversum / 

Philips Research, Eindhoven / Samsung 

Advanced Institute of Technology, 

Suwon (Korea) / Siemens Nederland 

NV, Den Haag


FLOW-INDUCED 

PULSATIONS IN GAS 

TRANSPORT SYSTEMS: 

PREDICTION, PREVENTION 

AND INFLUENCE ON 

VOLUME FLOW MEASURE- 

MENTS 

05645 

CBA 

projectleider Prof.dr.ir. A. Hirschberg 


contracten Optie: TNO-IT; Optielicentie: 

NV Nederlandse Gasunie inkomsten 

in euro 175.131,00 

doelstelling 

Aëro-akoestiek is de studie 

van de interactie tussen gasstromingen 

en geluid. Dit project heeft tot doel 

het kwantitatief kunnen voorspellen 

van instationaire wervelafschudding in 

interne stromingen. Ook de interactie 

van deze wervels met akoestische 

golven (geluid) zal worden onderzocht. 

Deze kennis heeft een breed veld van 

toepassingen, maar de focus zal liggen 

op stromingsinstabiliteiten in hoge-druk 

gastransportleidingen en het effect 

hiervan op de nauwkeurigheid van 

gasdebietmeters. Het doel is om 

correctieformules op te kunnen stellen. 


In het project is nauw 

samengewerkt met een fabrikant van 

gasdebietmeters. Het onderzoek heeft 

veel kennis opgeleverd over het effect 

van pulsaties op de werking van turbinemeters. 

Deze kennis wordt momenteel 

door het betrokken bedrijf gebruikt om 

de nauwkeurigheid van turbinemeters 

verder te vergroten. Daarnaast is in 

het project onderzoek gedaan naar 

geluiddempers voor vliegtuigmotoren. 

Dit heeft vooral basiskennis opgeleverd. 

In een door STW gefinancierd vervolgproject 

zal onderzoek worden gedaan 

naar het hinderlijke fluiten van flexibele 

geribbelde pijpen. 

gebruiker(s) 

Elster-Instromet BV, Silvolde 

/ Gastransport Services, Groningen / 

Nationaal Lucht- en Ruimtevaart 

Laboratorium, Marknesse / NMi Certin 

BV, Dordrecht / Philips Applied 

Technologies, Eindhoven / Philips 

Consumer Lifestyle, Drachten / Shell 

SIEP BV, Rijswijk / TNO, Delft / 


COMBUSTION ASSOCIATED 

NOISE IN CENTRAL 

HEATING EQUIPMENT 

05646 

CBA 

projectleider Prof.dr. L.P.H. de Goey 


contracten Samenwerking onderzoek: 

TNO-IT, NV Nederlandse Gasunie, 

Remeha BV, AWB CV-Ketels 

Apparatenfabriek Warmtebouw BV, 

Atag Verwarming BV, AGPO BV 


doelstelling 

Moderne hoog-rendement 

CV-ketels worden modulerend geregeld 

(het brander-vermogen kan traploos 

ingesteld worden). Een probleem voor 

ketelfabrikanten is dat in sommige 

werkgebieden de ketel gaat resoneren 

en lawaai produceert. Dit ongewenste 

geluid wordt veroorzaakt door interactie 

tussen de gasvlam en de brander, 

waardoor resonanties in de ketel op 

kunnen treden. De oorzaak is nog deels 

onbegrepen. Het project heeft tot doel 

om een numeriek model te ontwikkelen 

waarmee het geluid van CV-ketels voorspeld 

kan worden. 


Het onstabiele gedrag 

van een vlam-brander combinatie 

kan worden beschreven m.BV een 

overdrachtsfunctie. Deze koppelt de 

oscillatie van de warmteafgifte door de 

vlam aan variaties in de vlamsnelheid. 

Met geavanceerde experimentele technieken 

is de overdrachtfunctie voor 

verschillende soorten branders gemeten. 

Als de overdrachtsfunctie bekend 

is, kan met een numeriek model het 

instabiele gedrag van de vlam worden 

voorspeld. Het numeriek berekenen van 

de overdrachtsfunctie blijkt nog niet 

goed mogelijk. Hiervoor is nader onderzoek 

noodzakelijk. Producenten van 

CV-ketels zijn nauw bij het onderzoek 

betrokken. 

gebruiker(s) 

AGPO BV, Breda / Atag 

Verwarming BV, Lichtenvoorde / AWB 

CV-Ketels Apparatenfabriek Warmtebouw 

BV, Helmond / Combustion 

Technology BV, Assen / Gasunie 

Engineering & Technology, Groningen / 

nv Bekaert sa, Ingelmunster (België) / 

Remeha BV, Apeldoorn / Technische 

Universiteit Eindhoven / TNO, Delft 

AMORFE COPOLYMEREN 

EN MENGBARE POLYMERE 

BLENDS IN OPTISCHE 

GOLFGELEIDERS 

05718 

CCC 

projectleider Dr.ing. C.W.M. Bastiaansen 


Overdracht Know-how: WUR- 

DW, Nutreco Aquaculture Research 

Centre AS 

doelstelling 

Een Luminescent Solar 

Concentrator (LSC) ontwikkelen. Dit is 

een systeem waarmee (zon)licht ingevangen 

en geconcentreerd kan worden. 

Het geconcentreerde licht kan worden 

aangewend voor de opwekking van 

elektriciteit met standaard PhotoVoltaic 

zonnecellen. Het voordeel van deze 

techniek is dat een kleiner oppervlak 

aan dure zonnecellen noodzakelijk is 

om dezelfde hoeveelheid elektrische 

energie op te wekken. Hierdoor wordt 

de investering in zonne-energie sterk 

gereduceerd waardoor de kostprijs per 

kWh aan de opgewekte zonne-energie 

in de toekomst mogelijk het niveau van 

steenkool of aardgas gestookte elektriciteitscentrales 

kan benaderen. 


STW en TU/e hebben 

een belangrijke bijdrage geleverd aan 

de totstandkoming van de Maxxun technologie 

en begin 2007 is besloten de 

technologie onder licentie over te dragen 

aan de nieuw opgerichte MAXXUN 

BV. Verdere technologische en marketing 

technische ontwikkelingen binnen 

MAXXUN BV zullen bijdragen leveren 

aan een verdere valorisatie van de 

technologie en naar verwachting is 

begin 2010 de technologie dermate 

ver ontwikkeld dat een kleinschalige 

productie-unit voor LSC’s ontworpen 

kan worden. 

gebruiker(s) 

DSM Research BV, Geleen / 


Petten / Free Energy Europe BV, 

Eindhoven / FUJIFILM Manufacturing 

Europe BV, Tilburg / General Electric 

Plastics BV, Bergen op Zoom / Lights 

Interaction, Helmond / NanoSpecials, 

Geleen / Philips Research, Eindhoven / 

Shell Global Solutions, Amsterdam 

MECHANICAL 

CHARACTERIZATION 

OF POLYMERS AND 

POLYMER FILMS WITH 

NANO-INDENTATION 

05745 

BBB 

projectleider Prof.dr.ir. H.E.H. Meijer 



doelstelling 

Doel van het project is het 

ontwikkelen van methoden om de 

mechanische eigenschappen van 

glasachtige polymeren te bepalen 

door gebruik te maken van dunne 

films van het materiaal en zogenaamde 

lokale indentation-tests. Het project 

beperkt zich tot polycarbonaat (PC), 

Poly(methylmethacrylate) (PMMA) and 

polystyrene (PS). 


In het project was een 

sterke samenwerking met de industriële 

partners Philips en DSM. De promovendus 

kreeg volledige toegang tot hun 

experimentele faciliteiten. Naast de 

gebruikelijke gebruikersbijeenkomsten 

waren er twee-maandelijkse voortgangs-bijeenkomsten 

bij Philips en 

DSM. Het onderzoek heeft geleid tot 

een karakterisatiemethode voor de 

plastische en visco-elastische eigenschappen 

van polymeren, die bruikbaar 

is bij materiaalontwikkeling in de 

industriële onderzoekslaboratoria 

van Philips en DSM. De succesvolle 

samenwerking met Philips heeft 

uiteindelijk geleid tot de aanstelling 

van Philips vertegenwoordiger in de 

commissie als part-time professor 

‘small-scale mechanics’ op de faculteit 

Werktuigbouwkunde van de TU/e. De 

onderzoeksresultaten zijn gepresenteerd 

op internationale conferenties 

en zullen worden gepubliceerd in de 

internationale vakliteratuur. 

gebruiker(s) 

Corus RD&T, IJmuiden / 

Dejima Optical Films BV, Arnhem / DSM 

Coating Resins, Zwolle / DSM Research 

BV, Geleen / Océ-Nederland BV, Venlo / 

Philips Research, Eindhoven / Philips 

Research Europe, Eindhoven / TNO, 

Delft 

91

92 


A MODEL BASED 

CONTROLLER FOR 

DIESEL AND LEAN-BURN 

ENGINES, TO OPTIMIZE 

BOTH EMISSIONS AND 

FUEL CONSUMPTION 

05774 

BAA 

projectleider Prof.dr.ir. J.C. Schouten 


in euro 234.370,00 

doelstelling 

Wereldwijd bestaat er 

behoefte aan uitlaatgassystemen voor 

dieselmotoren die weinig vervuilen. 

In een van de mogelijke systemen 

wordt onder zuurstofrijke omstandigheden 

NOx als nitraat opgeslagen. 

De opslagcapaciteit wordt regelmatig 

geregenereerd door de inspuiting van 

extra brandstof waarbij het NOx weer 

vrijkomt en wordt gereduceerd. Doel 

van dit project is het ontwerp van 

een regelstrategie en regelaar, die 

gebaseerd zijn op een model dat de 

dynamica van zowel de motor als de 

autokatalysator in acht neemt. 


Een goede beschrijving 

is opgesteld over het dynamisch 

chemisch gedrag van het ‘lean-burn 

automotive’ katalytisch systeem, met 

betrekking tot de rol van meervoudige 

opslag sites, de invloed van CO2 en 

H2O en het effect van verschillende 

reducerende agentia (CO, H2 en C2H4 ) 

op NOx opslag en reductie. 

gebruiker(s) 


Meern / E.P. Controls BV, Rhoden / 

Ford Forschungszentrum Aachen (FAA), 

Aachen (Duitsland) / Ford Research 

Laboratory, Dearborn (Verenigde 

Staten) / IPCOS Technology BV, Boxtel 

/ PD&E Automotive Solutions BV, 

Helmond / PSA Peugeot Citroën, 

La Garenne Colombes (Frankrijk) / 

Shell International Chemicals BV, 

Amsterdam / TNO, Delft / TNO 

Wegtransportmiddelen, Delft / Toyota 

Central R&D Labs. Inc., Nagakute 

(Japan) 

INFLUENCE OF BIO-GAS 

ADDITION ON THE FLAME 

STABILITY OF LEAN 

PREMIXED GAS-TURBINE 

COMBUSTORS 

05874 

BBA 

projectleider Dr.ir. R.J.M. Bastiaans totale 

toewijzing in euro 456.400,00 inkomsten 

in euro 117.000,00 

doelstelling 

Groene stroom kan onder 

andere worden geproduceerd door gas 

uit biomassa te verbranden in een gasturbine 

generator. De toevoeging van biogas 

aan aardgas kan echter de stabiliteit 

en veiligheid van de gasturbine negatief 

beïnvloeden. Dit is het gevolg van verandering 

van de verbrandingseigenschappen. 

Doel is een verbrandingsmodel 

voor gasturbines te ontwikkelen waarmee 

het effect van de toevoeging van 

biogas aan aardgas op de verbrandingseigenschappen 

kan worden berekend. 


Een Computational Fluid 

Dynamics (CFD) model is ontwikkeld 

waarmee de verbranding van biogas/ 

aardgas mengsels in eenvoudige gevallen 

kan worden berekend. Het model 

maakt gebruik van de in Eindhoven ontwikkelde 

Flamelet-Generated Manifolds 

(FGM) methode. Het is de bedoeling 

om het nieuwe numerieke model in 

te bouwen in een commerciële CFD 

code, zodat deze ook door bedrijven 

en onderzoeksinstituten kan worden 

gebruikt. Zover is het echter nog niet. 

Een vervolgaanvraag om dit doel te kunnen 

bereiken is bij STW in behandeling. 

gebruiker(s) 

Electrabel Nederland NV, 

Eemshaven / Electrabel Nederland NV, 

Zwolle / KEMA Power Generation & 

Sustainables, Arnhem / Laborele, 

Linhebeek (België) / Nuclear Reserach 

and Consultancy Group (NRG), Petten / 

Rolls-Royce Deutschland, Dahlewitz 

(Duitsland) / Stichting Nationale 

Computer Faciliteiten, Den Haag / 

Technische Universiteit Eindhoven / 

Universität Aachen, Aachen (Duitsland) 

/ University of Cambridge, Cambridge 

(Groot Brittannië) / Vreman Research, 

Hengelo 

F / FOM-instituten 

MULTILAYER SYSTEMS AS 

OPTICALCOATINGSINTHE 

XUV WAVELENGTH 

REGION 

05538 

BBB 

projectleider Dr.ir. J. Verhoeven totale 


euro 6.800,00 

doelstelling 

De toepassing van lasers 

waarmee pulsen met een golflengte in 

de orde van tientallen nanometers kunnen 

worden gevormd, vereist de ontwikkeling 

van nieuwe optieken voor dit 

golflengtegebied. De basis van deze 

optieken wordt gevormd door reflectieve 

multilaagsystemen. De belangrijkste 

uitdagingen zullen zijn: (a) multilaagcomponenten 

vinden met een groot 

contrast waarvan de absorptie laag 

genoeg is voor de betreffende golflengte 

en (b) een depositieprocess ontwikkelen 

waarbij de grensvlakken tussen 

de componenten scherp blijven. 


De resultaten van dit 

onderzoek hebben recentelijk geleid tot 

een eerste productie van optieken voor 

FLASCH (Free Electron Laser DESY). 

Toepassing van de nieuw ontwikkelde 

optieken voor lasers met een pulsduur 

< 1 femtoseconde vereist compensatie 

voor een golflengte gerelateerde pulsverbreding 

(‘Chirp’ effect). Dit resulteert 

in een extra eis aan het golflengte 

afhankelijke faseverloop van een 

multilaagsstructuur. Er wordt onderzocht 

of de oplossing voor dit probleem 

patenteerbaar is. De ontwikkeling 

van multilaagoptieken die voldoende 

chirpcompensatie leveren voor lasers in 

het EUV gebied met een pulslengte < 1 

femtoseconde vormt de basis voor een 

nieuw in te dienen projectvoorstel bij 

STW. 

gebruiker(s) 

FOM-Instituut voor 

Plasmafysica Rijnhuizen, Nieuwegein / 

PANalytical BV, Almelo / Universiteit 

Gent (België)



FUNDAMENTAL LIMITS 

OF NO FORMATION IN 

PREMIXED METHANE-AIR 

FLAMES 

05480 

ABA 

projectleider Prof.dr. H.B. Levinsky totale 


in euro 11.000,00 

doelstelling 

Door de steeds strenger 

wordende eisen ten aanzien van de 

emissie van schadelijke stoffen door 

aardgasgestookte verbrandingssystemen, 

zoeken de ontwerpers van 

dergelijke systemen naar effectieve 

maatregelen om de emissies van 

stikstofoxides (NOx) te beteugelen. 

In het project zullen de effecten van 

rookgasrecirculatie (RGR) en branderstabilisatie 

op de NO-vorming onder 

brandstofrijke condities worden onderzocht. 

De voorspellende waardevan 

numerieke modellen zal door het 

onderzoek worden vergroot. 


Relevante vlamcomponenten 

zoals CH-radicalen zijn gemeten 

met behulp van lasergeïnduceerde 

fluorescentie (LIF). Deze metingen 

hebben inzicht gegeven in de laagst 

mogelijke NO-emissie onder brandstofrijke 

condities. Ook de beperkingen in 

de relevante chemische reactiemechanismen 

voor de vorming van NO konden 

worden geïdentificeerd. Met deze kennis 

kunnen numerieke verbrandingsmodellen 

in de toekomst nauwkeuriger 

worden. Een nieuw STW-voorstel voor 

onderzoek naar de gevolgen van de 

samenstelling van biogas en biogas/ 

aardgasmengsels op de NO-vorming bij 

lage druk is in de maak. 

gebruiker(s) 

Corus Staal BV, IJmuiden / 

KEMA Nederland BV, Arnhem / 

KEMA Power Generation & 

Sustainables, Arnhem / R en V 

Engineering, Hilversum / Radboud 

Universiteit Nijmegen / Technische 

Universiteit Delft / Technische 

Universiteit Eindhoven / TNO, Delft / 

TNO, Eindhoven / Universiteit Twente, 

Enschede 

PENICILLIN PRODUCTION 

BY PENICILLIUM CHRYSO- 

GENUM: CONSTRUCTION 

OF NOVEL STRAINS 

THAT ARE IMPAIRED 

INMICROBODY DEGRADA- 

TION 

05563 

BAA 

projectleider Prof.dr. M. Veenhuis totale 


Optie: DSM Fine Chemicals inkomsten 

in euro 90.756,00 

doelstelling 

Onderzoek naar het effect 

van microbody-afbraak op de penicillinebiosynthese 

in schimmels. Dit onderzoek 

is gebaseerd op de waarneming 

dat in de latere fases van industriële 

fermentaties de microbodies, die de 

sleutelenzymen van penicilline bevatten, 

spontaan worden afgebroken en 

als zodanig potentieel tot een verlaging 

van de penicillineproductiecapaciteit 

leiden. Gerichte blokkering van deze 

afbraak zou dus tot een verhoging van 

penicillineproductie leiden en aldus de 

concurrentiepositie van de gebruiker 

DSM op de wereldmarkt kunnen 

versterken. 


Er zijn stammen 

geconstrueerd die inderdaad geblokkeerd 

bleken in de afbraak van peroxisomen 

in de productieschimmel. Er is 

aangetoond dat zowel de afbraak van 

cytosolische componenten als van de 

microbodies geheel was verhinderd. 

In kolfexperimenten bij DSM is echter 

niet een significante verhoging van 

de penicilline synthese gemeten. 

Er is dus verder onderzoek nodig om 

deze onverwachte uitkomst nader te 

analyseren. Momenteel ligt dit onderzoek 

vrijwel geheel stil omdat de betreffende 

AIO zijn promotie project heeft 

afgerond. Er wordt gezocht naar mogelijkheden 

dit veelbelovende project te 

vervolgen. 

gebruiker(s) 

DSM Anti-Infectives BV, Delft 

/ Technische Universiteit Delft 

IMPROVING ACYL COA: 

ISOPENICILLIN N ACYL- 

TRANSFERASE FOR NEW 

(AND EXISTING) APPLICA- 

TIONS IN THE FERMENTA- 

TIVE BIOSYNTHESIS OF 

ß-LACTAM ANTIBIOTICS 

05630 

BBA 

projectleider Prof.dr. B.W. Dijkstra totale 


euro 13.613,00 

doelstelling 

Acyl coenzyme A: isopenicilline 

N acyltransferase (AT) uit Penicillium 

chrysogenum katalyseert de omzetting 

van isopenicilline N naar penicilline G. 

Penicilline G kan vervolgens weer 

gebruikt worden voor de productie van 

andere semi-synthetische penicillines. 

In tegenstelling tot het gebruikelijke 

twee-staps proces, kan AT deze omzetting 

in één stap verrichten. Het doel is 

om met behulp van de 3D-structuur van 

AT, het enzym zo te veranderen dat het 

specifieker wordt voor bepaalde penicillines. 


AT wordt door 

P. chrysogenum gemaakt als een 40 

kDa inactief pro-enzym, dat posttranslationeel 

geprocessed wordt 

door splitsing van de peptide binding 

tussen Gly102 and Cys103. De twee 

fragmenten blijven echter bij elkaar. 

De 3D-structuur van zowel de precursor 

als het actieve AT zijn opgehelderd 

met behulp van Röntgendiffractie aan 

kristallen. Ook kon de structuur van 

een aan het enzym gebonden ß-lactam 

kern opgehelderd worden. Deze structuren 

lieten zien dat de processing het 

actief centrum toegankelijk maakt, en 

dat er dan ruimte vrij komt voor diverse 

substraten. Het is nu mogelijk om op 

rationele wijze de substraat specificiteit 

van AT aan te passen. 

gebruikers 

DSM Food Specialties, Delft / 

Mucovax BV, Leiden / University of 

Manchester (Groot Brittannië) 

93

94 


DEVELOPMENT AND 

VALIDATION OF AN IN 

VITRO SYSTEM TO 

PREDICT INTESTINAL 

DRUG METABOLISM AND 

TOXICITYIN MAN 

05697 

BBA 

projectleider Prof.dr. G.M.M. Groothuis 


Optie: Heraeus Tenevo AG inkomsten 

in euro 84.000,00 

doelstelling 

Naast de lever spelen de 

darm en ook andere organen een 

belangrijke rol bij de omzetting van 

geneesmiddelen. Om inzicht te krijgen 

in de omzetting van geneesmiddelen 

in de darm en in de toxiciteit van de 

geneesmiddelen voor mensen zou het 

een aanvulling zijn om op de humane 

darm onderzoek te kunnen doen. Het 

doel van dit onderzoek is om te komen 

tot een in vitro test op zeer dunne plakjes 

menselijke darm. Een dergelijke test 

zal bijdragen in de ontwikkeling van 

veilige en efficiënte geneesmiddelen. 


Het systeem voor het 

toepassen van zeer dunne plakjes 

van organen is ontwikkeld en is voor 

weefsel van de rat voldoende geoptimaliseerd 

om te kunnen worden gebruikt 

bij het testen van nieuwe geneesmiddelen. 

Experimenten met zeer dunne 

plakjes humane darm zijn samen met 

een gebruiker uitgevoerd en vergeleken 

met andere techniek (Ussing Chamber). 

De techniek bleek zeer succesvol. 

Beide technieken worden in nieuwe 

projecten naast elkaar toegepast. 

gebruiker(s) 

Astellas Pharma BV, 

Leiderdorp / Nerviano Medical Science, 

Nerviano (Israël) / NV Organon, Oss / 

Pharmacia & Upjohn S.p.A, Nerviano 

(Italië) / Solvay Pharmaceuticals BV, 

Weesp 

RECONSTRUCTION OF THE 

TIME-MEAN ABSOLUTE 

VELOCITY FIELD OF THE 

OCEAN CIRCULATION 

05798 

ABA 

projectleider Dr.ir. F.W. Wubs totale toewijzing 

in euro 268.000,00 

doelstelling 

Het eerste doel is een efficiënte 

solver voor grootschalige optimalisatie 

problemen op massaal parallelle 

computers. Het tweede doel is een 

schatting van het absolute drie-dimensionale 

snelheidsveld in bepaalde 

gebieden op aarde, met name in de 

Atlantische Oceaan. 


(1) Software: Nieuwe 

versie van het oceaansimulatiemodel 

THCM, waarin nu is opgenomen: (i) variable 

tijds- en continuatiestappen, (ii) 

geavanceerde menging van zout en 

warmte, (iii) een snellere en minder 

geheugengebruikende solver, (iv) een 

geparallelliseerde versie van de solver, 

(v) data assimilatie. (2) Het project 

heeft geresulteerd in een aantal artikelen 

in wetenschappelijke tijdschriften. 

(3) Er zijn contacten ontstaan met 

onderzoekers van CERFACS (Toulouse) 

en Sandia National Laboratories, 

Albuquerque. We hebben geen schatting 

kunnen maken van het snelheidsveld, 

eenvoudigweg omdat de satelliet die de 

data moet leveren nog niet gelanceerd 

was voordat het project eindigde. Naar 

verwachting zal deze eind 2007 gelanceerd 

worden. Verder zijn de contacten 

met de bedrijven/instellingen (KNMI, 

Delft Hydraulics, RIKZ, SRON, MARIN, 

TUDelft) van de leden van de gebruikerscommissie 

is geïntensiveerd. (4) 

Het project heeft een vervolg gekregen 

in een ALW/NWO project. 

gebruiker(s) 

Deltares, Delft / Deltares, 

’s-Gravenhage / Koninklijk Nederlands 

Meteorologisch Instituut, De Bilt / 

MARIN, Wageningen / Rijkswaterstaat, 

Arnhem / SRON - Netherlands Institute 

for Space Research, Utrecht / 


I / nederlands instituut voor ecologie 

EGG HATCHING FAILURE 

IN AVIAN PREDATORS: 

THEROLEOFTHE 

AVAILABILITY OF 

ESSENTIAL NUTRIENTS 

IN FOODCHAINS 

05571 

BBB 

projectleider Prof.dr. M.E. Visser totale 


doelstelling 

Sinds het begin van de jaren 

negentig zijn de roofvogelpopulaties 

op de arme zandgronden van Nederland 

ingestort. Er waren aanwijzingen dat 

vitamine B2 gebrek hier een rol in zou 

kunnen spelen. Doel van het project 

was om te onderzoeken of vitamine B2 

tekorten inderdaad de oorzaak waren 

voor een verminderd broedsucces en 

populatieterugval en hoe deze deficiënties 

opgeheven zouden kunnen worden 

door gericht beheer van de vegetatie 

en/of bodem. 


Het onderzoek laat 

zien dat aminozuurgebreken een betere 

verklaring voor het broedsucces en 

populatiedaling zijn dan vitamine B2. 

De aminozuurgebreken ontstaan 

waarschijnlijk als gevolg van stikstofdepositie. 

Het ministerie van Landbouw 

heeft op basis van dit onderzoek geld 

vrijgemaakt om de bodem-plant-insect 

relaties die ten grondslag liggen aan 

aminozuurgebreken in verschillende 

systemen (heide, venen) te onderzoeken. 

De betreffende deskundigenteams 

van LNV, waar onderzoekers en 

beheerders in vertegenwoordigd zijn, 

erkennen het belang van het onderzoek 

voor het behoud van de biodiversiteit. 

Het onderzoek zal uitmonden in diverse 

veldexperimenten. Een directe voortgang 

van het project in bossen is nu 

in behandeling bij één van de deskundigenteams. 

gebruiker(s) 

ALTERRA, Wageningen / 

Expertisecentrum LNV, Ede / Gemeente 

Ede / Staatsbosbeheer, Driebergen / 

Vogelbescherming Nederland, 

Zeist / Wageningen Universiteit & 

Researchcentrum, Wageningen



EFFICIENT GENE 

TARGETING IN PLANTS 

BY TRANSIENT INHIBITION 

OF NON-HOMOLOGOUS 

RECOMBINATION 

05583 

BAA 

projectleider Prof.dr. P.J.J. Hooykaas 


doelstelling 

De doelstelling is te onderzoeken 

of in planten, net als in gist, 

de frequentie van gene-targeting via 

homologe recombinatie kan worden 

verhoogd door inhibitie van non-homologous 

end-joining (NHEJ). Er zullen 

daartoe onder andere planten worden 

gegenereerd waarin NHEJ tijdelijk is uitgeschakeld 

door middel van RNAi of 

peptide aptameren. De resultaten van dit 

onderzoek kunnen worden gebruikt om 

nieuwe cultivars te genereren, waarbij 

transgenen in enkele kopie op een van te 

voren bepaalde plaats zijn geïntegreerd. 


Uitschakeling van NHEJ 

zorgt er voor dat planten, net als gist, 

gevoeliger worden voor DNA schade 

(bleomycine). De gene-targeting (GT) 

frequentie is enigszins verhoogd in een 

van deze mutanten, maar de meeste 

T-DNA integratie vindt desondanks 

plaats via niet-homologe recombinatie. 

Dit laat zien dat er een alternatieve 

integratieroute is, die ook uitgeschakeld 

dient te worden om de random 

T-DNA integratie te voorkomen en de 

frequentie van GT sterker te verhogen. 

Het onderzoek wordt vervolgd. Er is 

een nieuwe promovendus gestart met 

onderzoek gericht op het vinden van de 

genen betrokken bij de alternatieve integratieroute. 

Het (tijdelijk) uitschakelen 

van genfuncties via peptide aptameren 

lijkt een bruikbare methode in planten. 

gebruiker(s) 

De Ruiter Seeds CV, 

Bergschenhoek / Enza Zaden BV, 

Enkhuizen / Keygene NV, Wageningen / 

Monsanto Holland BV, Wageningen / 

Nickerson-Zwaan BV, Made / Nunhems 

Netherlands BV, Nunhem / Rijk Zwaan 

Breeding BV, Fijnaart / Universiteit 

Leiden 

OBJECTIVE AND REPRO- 

DUCIBLE QUANTIFICATION 

OF COMPREHENSIVE 

CARDIACMRPATIENT 

EXAMINATIONS: TOWARDS 

THE ‘ONE-STOP-SHOP’ 

IN CARDIAC IMAGING 

05651 

CCC 

projectleider Prof.dr.ir. J.H.C. Reiber 


in euro 39.000,00 

doelstelling 

Cardiovasculaire MRI is uitgegroeid 

tot een methode om ziektebeelden 

aan hart en vaten op te sporen. 

Zelfs wordt naar MRI cardiac imaging al 

verwezen als de ‘one-stop-shop’: in 1 

uur alle aspecten van de hartfunctie in 

beeld brengen. Dit maakt het des te 

meer noodzakelijk dat automatische 

verwerking van de beelden mogelijk is. 

Er kunnen twee doelen geformuleerd 

worden: (1) ontwikkeling van contourdetectietechnieken 

die gebruikmaken 

van verschillende bronnen van beeldinformatie 

(2) ontwikkeling van methoden 

om anatomische gegevens te betrekken 

bij de geautomatiseerde analyse van 

cardiovascualire MR-beelden. 


De benodigde algoritmen 

zijn opgesteld die de geautomatiseerde 

beeldverwerking mogelijk 

maken. Hierbij is gebruik gemaakt van 

een zogenaamde evidence based active 

appearance model. Er werd bereikt dat 

gegevens uit een perfusiescan en uit 

‘delayed enhancement’ registraties 

automatisch gecombineerd kunnen 

worden tot relevante klinische informatie: 

de zogenaamde ‘single analysis 

button’. De succesvolle onderzoeker zal 

worden ingezet op andere projecten 

binnen het LKEB lab. De validatie van 

de software en de integratie ervan in 

een groter systeem zullen in nauwe 

samenwerking met het bedrijfsleven 

afgemaakt worden. Het bedrijfsleven 

heeft grote belangstelling deze software 

te commercialiseren. Daartoe is 

een overeenkomst op gesteld tussen 

Medis, LUMC en STW. 

gebruiker(s) 

Leids Universitair Medisch 

Centrum, Leiden / Medis Medical 

Imaging Systems bv, Leiden 

EFFICIENT PRODUCTION 

OF MARKER-FREE 

TRANSGENIC PLANTS 

BY AGROBACTERIUM- 

MEDIATED PROTEIN 

THERAPY 

05664 

ABA 

projectleider Prof.dr. P.J.J. Hooykaas 


doelstelling 

Ontwikkeling van methoden 

voor het verwijderen van selecteerbare 

merker genen uit genetisch gemodificeerde 

planten en tegelijkertijd het 

gericht integreren van transgenen, 

middels eiwittherapie met plaatsspecifieke 

recombinatie-eiwitten. 

Verwijderen van merkergenen uit 

genetisch gemanipuleerde planten zal 

ecologisch risico’s van verspreiding 

beperken, en staat hergebruik van 

merkers toe. Controle over de integratiepositie 

vermindert variatie in genexpressie 

en insertie mutaties. 


Een methode genaamd 

‘Recombinase mediated cassette 

exchange’ werd ontwikkeld waarin 

plaatsgerichte integratie door toediening 

van recombinatie eiwit via T-DNA 

plaats vindt met een frequentie van 

1 tot 4 per 1000 willekeurige DNA 

insertie gebeurtenissen. Het FieC31- 

Integrase eiwit is actief bevonden in 

planten. Dat is aangetoond door het 

introduceren van een GFP merkergen 

in het plantengenoom. Na recombinatie 

door het integrase, wordt dit gen 

geactiveerd en de activiteit is waarneembaar 

middels fluorescentie 

microscopie. 

gebruiker(s) 

Keygene NV, Wageningen / 

Nunhems Netherlands BV, Nunhem / 


Wageningen / Rijk Zwaan Zaadteelt en 

Zaadhandel BV, De Lier / Universiteit 

Leiden 

95

96 


M / universiteit maastricht 

DESIGN AND DEVELOP- 

MENT OF NOVEL 

CYTOKINE-LIKE 

ANGIOSTATIC PEPTIDES 

FOR TREATMENT OF 

SOLID TUMOURS 

05456 

CCB 

projectleider Prof.dr. A.W. Griffioen totale 


Overdracht: AZM, PepTx 

doelstelling 

Remming van angiogenese is 

een veelbelovende aanpak voor de 

behandeling van solide tumoren. Het 

doel van het project was om (1) de 

behandeling van solide tumoren met de 

eerder ontwikkelde angiogeneseremmer 

anginex te optimaliseren, (2) een 

recombinante vorm van anginex te 

ontwikkelen en te synthetiseren, en 

(3) de cellulaire receptor voor anginex 

te vinden en te gebruiken voor de 

ontwikkeling van nieuwe cytokinen 

met een betere activiteit. 


De ontwikkelde recombinante 

vorm van anginex is biologisch 

even actief als synthetisch anginex. 

Het kan gebruikt worden bij mogelijke 

opschaling van productie en om via 

gentherapeutische strategieën behandeling 

met anginex te verbeteren. De 

cellulaire receptor voor anginex is 

geïdentificeerd. Door de belangrijkste 

gebruiker, PepTx Inc, is patent aangevraagd. 

Er is vanuit een groot 

Nederlands technologiebedrijf belangstelling 

voor anginex voor de ontwikkeling 

van een PET-tracer. Tijdens parallel 

onderzoek in de VS door een van de 

gebruikers is een ‘small molecule’ 

ontwikkeld met dezelfde werking als 

anginex. Dit molecuul zal getest worden 

voor een therapeutische toepassing in 

de behandeling van kanker. 

gebruiker(s) 

AM Pharma BV, Bunnik / 

PEPSCAN Systems BV, Lelystad / 

PepTx, Wayzata (Verenigde Staten) 


THIN-FILM HIGH- 

EFFICIENCY SOLAR CELLS, 

05492 

CBB 

projectleider Dr.ir. J.J. Schermer totale 


Optie: Dutch Space BV 

euro 196.637,50 

inkomsten in 

doelstelling 

Voor het leveren van een 

significante bijdrage aan de energiebehoefte 

werledwijd dient het rendement 

van zonnecellen verhoogd te worden 

en de kosten verlaagd. In het project 

wordt de mogelijkheid onderzocht de 

benodigde hoeveelheid hoogwaardig 

celmateriaal te minimaliseren en parallel 

daaraan het rendement te verhogen 

door de ontwikkeling van zogenaamde 

tandemcellen van InGaP/GaAs. 


Er is een proces ontwikkeld 

om via de Epitaxiaal Lift-Off (ELO) 

methode dunne-film GaAs cellen te 

produceren en een methode ontwikkeld 

om via een tunneljunctie meerdere 

zonnecellen te stapelen. Dunne-films 

met een diameter tot 5 cm konden 

worden vrijgemaakt van het dragermateriaal. 

Een dunne-film GaAs cel is 

geproduceerd met een wereldrecord rendement 

van 24,5% bij gebruik van halfgeleidermateriaal 

minimaal 50% minder. 

Ook is een tunneljunctiestructuur ontwikkeld 

met een rendement van 29,2%. De 

cellen worden in nauwe samenwerking 

met Dutch Space, ESA en Azur Solar 

verder ontwikkeld voor toepassing in de 

ruimtevaart. Samen met ECN wordt de 

mogelijkheid onderzocht om de cellen in 

luminescerende vlakke-plaat concentratoren 

toe te passen. Daarnaast wordt nu 

in samenwerking met een tweetal startup 

bedrijven gewerkt aan de integratie 

van deze cellen in concentratorsystemen 

waarbij met lenzen en spiegels een hoge 

concentratiefactor wordt behaald. 

gebruiker(s) 

Azur Space Solar Power 

GmbH, Heilbronn (Duitsland) / Dutch 

Space BV, Leiden / ECN, Petten / ESA, 

Noordwijk / Free Energy Europe BV, 

Eindhoven / SenterNovem Utrecht


POROUS THIN APATITE- 

COATINGS FOR MEDICAL 

APPLICATIONS PREPARED 

BY ELECTROSTATIC SPRAY 

DEPOSITION 

05546 

BCC 

projectleider Prof.dr. J.A. Jansen totale 


Optie: CAM Implants BV 

doelstelling 

Calciumfosfaat (CaP) wordt 

bij medische implantaten vaak toegepast 

als deklaag. Er zijn verschillende 

technieken om deze lagen aan te brengen. 

Er werd onderzocht of de nieuwe, 

goedkope en simpele depositietechniek 

Electrostatic Spray Deposition (ESD) 

geschikt is om botbindende, keramische 

laagjes aan te brengen. 


De oppervlakte-structuur 

van de deklagen kon gevarieerd 

worden van massief tot uiterst poreus, 

terwijl de chemische samenstelling en 

(in vivo) oplosbaarheid vrij instelbaar 

bleek. Dierstudies hebben de botbindende 

eigenschappen van deze 

poreuze deklagen overtuigend aangetoond. 

Na beëindiging van het project 

is een nieuw prototype van de ESD 

techniek ontwikkeld om bij kamertemperatuur 

lagen op implantaten aan 

te brengen. Voordeel van deze aanpak 

is dat er ook organische biomoleculen 

op implantaten aangebracht kunnen 

worden die de botrespons verder 

zouden kunnen verbeteren. Depositie 

van keramische deklagen op implantaten 

met behulp van ESD was al tijdens 

het project gepatenteerd, nu wordt 

de mogelijkheid onderzocht om dit 

patent verder uit te breiden voor het 

aanbrengen van organische biomoleculen 

(DPTE-project). 

gebruiker(s) 

Advanced Surface 

Technology, Bleiswijk / Biomet Merck 

Biomaterials GmbH, Darmstadt 

(Duitsland) / CAM Implants BV, Leiden / 

DYNA Dental Engineering BV, Bergen 

op Zoom / TNO, Delft 

RADIOLABELED 

INTERLEUKIN-8 TO 

IMAGE INFECTION AND 

INFLAMMATION. 

05607 

CCC 

projectleider Prof.dr. F.H.M. Corstens 


Letter of intent: Mallinckrodt 

Medical BV inkomsten in euro 45.380,00 

doelstelling 

Snel en adequaat detecteren 

van ontstekingshaarden bij patiënten 

maakt een effectieve behandeling 

mogelijk. Er zijn methoden om ontstekingshaarden 

met radioactieve eiwitten 

zichtbaar te maken. Het type eiwit dat 

hier gebruikt is (interleukine 8) heeft de 

eigenschap zich specifiek te hechten 

aan receptoren op een bepaald type 

witte bloedcellen, de zogenaamde neutrofielen. 

Deze neutrofielen hopen zich 

massaal op bij en in ontstekingen. Via 

de radioactief gemerkte interleukines 

kan deze concentratie van neutrofielen 

met gammacamera’s vastgelegd worden 

en daarmee ook de plaats van de ontsteking 

bepaald worden. Het werk concentreert 

zich op de chemie van het 

labelen van interleukine-8 met 

Technetium 99-m en het vaststellen van 

de werkzaamheid in patiënten. 


Er werd een methode 

gevonden (met gebruikmaking van de 

‘tussenstof’ HYNIC) om gelabeld interleukine-8 

te maken dat zijn biologische 

activiteit heeft behouden. Dat werd aangetoond 

met dierexperimentele studies. 

Bovendien bleek de bereiding van deze 

variant snel en eenvoudig te zijn. Er 

werd octrooi aangevraagd waarop 

Covidien een licentie nam. Dit bedrijf 

verfijnde de methode verder, vroeg een 

vervolg octrooi aan en is voornemens 

dit product uit te ontwikkelen en op de 

markt te brengen. Het traject om een 

overeenkomst daartoe te sluiten met 

STW is ingezet. 

gebruiker(s) 

Mallinckrodt Medical BV 

Petten / Universitair Medisch Centrum 

St. Radboud, Nijmegen 

GROWING BLOOD: 

FROM FICTION TO FACT 

05611 

BAA 

projectleider Prof.dr. C.G. Figdor totale 


Optielicentie: Multigen NL BV, UT- 

TNW inkomsten in euro 123.849,00 

doelstelling 

Het testen van diverse 

bioreactoren op hun vermogen om 

stamcelvermeerdering te geven. Het 

bouwen van een specifieke bioreactor 

gebaseerd op een collageenmatrix 

waarin geïsoleerde stamcellen zouden 

expanderen en zouden uitrijpen tot 

het gewenste celtype. 


Diverse bioreactoren 

zijn getest op hun vermogen om 

stamcelvermeerdering te geven. Er 

traden geen toxische processen op. 

In alle geteste reactoren bleek een 

beperkte groei op te treden met een 

snelle uitrijping tot rijpe bloedcellen. 

Daarom zijn uit beenmerg factoren 

geïsoleerd die deze uitrijping reguleren. 

Een koppelingsprocedure is toegepast 

om deze factoren aan de reactor vast 

te klikken. De reactor met daarin een 

stamcelgroeifactor, ‘vastgeplakt’ aan de 

collageendrager, wordt nu gebouwd. 

gebruiker(s) 

Erasmus MC, Rotterdam / 

Multigen NL BV, Abcoude / Stichting 

Sanquin Bloedvoorziening, Amsterdam 

/ Universitair Medisch Centrum 

Groningen 

MOLECULAR VELOCITY- 

FIELD MEASUREMENT 

05663 

AAA 

projectleider Dr. N.J. Dam ttotale toewijzing 

in euro 447.084,00 

doelstelling 

Doel van het onderzoek was 

een evaluatie en optimalisatie van 

Molecular Tagging Velocimetry (MTV) 

voor snelheidsveldmetingen in turbulente 

stromingen. Specifieke doelen: 

optimalisatie van een door ons ontwikkelde 

techniek, APART; verkenning van 

de stromingscondities waaronder die 

techniek bruikbaar is; verkenning van 

de mogelijkheden naar MTV met eenvoudiger 

middelen (robuustere lasers 

en/of fosforescerende moleculen), 

in verband met toepassingen door 

niet-gespecialiseerde gebruikers. 


De relevante geëxciteerde 

toestanden van N2 en O2 zijn 

grotendeels geëdentificeerd, maar het 

exacte reactiemechanisme is nog 

onderwerp van discussie. De optimale 

golflengten voor tracer-creatie zijn 

vastgelegd. 2D-snelheidsmeting is 

aangetoond, door de creatie van kleine 

netwerken van de tracer. APART is 

bruikbaar gebleken onder hoge en 

lage druk, bij aangepaste O2 /N2- verhouding, en in voorgemengde 

brandbare gassen tot aan het vlamfront. 

Lokale opwarming legt een ondergrens 

aan de resolutie op. Het is niet mogelijk 

gebleken om alle gewenste eigenschappen 

voor een fosforescerende 

tracer in één molecuul te verenigen. 

gebruiker(s) 

Energieonderzoek Centrum 

Nederland, Petten / ILA GmbH, 

Edinburgh (Groot Brittannië) / ILA 

Intelligent Laser Applications GmbH, 

Jülich (Duitsland) / Nationaal Lucht- en 

Ruimtevaart Laboratorium, Marknesse / 

NMi Certin BV, Dordrecht / Philips 

Research, Eindhoven / Technische 

Universiteit Delft / Technische 

Universiteit Eindhoven 

97

98 


A QUANTUM CASCADE 

DIODE LASER-BASED 

TRACE GAS DETECTOR, A 

TOOL FOR NON-INVASIVE 

MEDICAL DIAGNOSTICS 

05688 

BCB 

projectleider Dr. F.J.M. Harren totale toewijzing 


Geheimhouding: Alpes Lasers 

doelstelling 

Het doel van het project is 

het ontwikkelen van een compacte 

monitor voor het detecteren van 

lage extreem lage gas concentraties 

gebaseerd op een quantum cascade 

laser. Het doel is het instrument te 

ontwikkelen tot een betrouwbaar, 

op zichzelf staand instrument voor 

toepassingen op het gebied van 

levenswetenschappen zoals medische 

diagnostiek, agrotechnologie, aardwetenschappen 

en atmosferische 

onderzoek. 


Met de apparatuur zijn 

speciaal voor NO, zeer hoge gevoeligheden 

gehaald (subppbv), waardoor 

met zeer goede tijdsresolutie NO 

emissies van verkeer gemeten konden 

worden. Momenteel wordt de apparatuur 

ingezet voor het meten van NO 

afkomstig van planten, omdat het gas 

een rol speelt in de verdediging tegen 

micro-organismen. De technologie 

wordt momenteel vercommercialiseerd 

door Sensor Sense (een spin-off bedrijf 

van de Radboud Universiteit) voor 

atmosferische en agrotechnologische 

doelen. 

gebruiker(s) 

Applikon Biotechnology BV, 

Schiedam / Rijksinstituut voor 

Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven / 

Sensor Sense BV, Nijmegen / 

Universitair Medisch Centrum Utrecht / 

Wageningen Universiteit & 


SYNTHESIS OF NOVEL 

ARGININE AND 

CITRULLINE DERIVATIVES 

TO BE USED IN THE 

SEROLOGICAL DETECTION 

OF AUTOANTIBODIES 

05734 

BBB 

projectleider Prof.dr. F.P.J.T. Rutjes totale 


doelstelling 

Het doel van dit project is 

om de antigeniciteit van een hele reeks 

gemodificeerde arginines en citrullides 

te onderzoeken. Gemodificeerde 

arginines en citrullides worden via organische 

synthese bereid en gezuiverd. 

Deze nieuwe aminozuren worden 

ingebouwd in peptiden en peptidebibliotheken, 

en deze peptiden en 

bibliotheken zullen worden getest op 

antigeniciteit met een grote collectie 

auto-immuunsera. Het zwaartepunt van 

deze aanvraag ligt bij de organische 

synthese van nieuwe arginine en 

citrulline derivaten die gebruikt kunnen 

worden voor nieuw te ontwikkelen 

diagnostische testen. 


Het doel om nieuwe 

aminozuren te synthetiseren met een 

vergelijkbare activiteit als het natuurlijke 

citrulline is geslaagd. Pogingen om 

de gevoeligheid in de auto-immuunassays 

te verhogen waren echter (nog) 

niet succesvol. Vanwege mogelijk 

patentwaardige informatie zijn publicaties 

uitgesteld en is een bibliotheek van 

verbindingen aangelegd die nog verder 

is geëvalueerd. EuroDiagnostica en Axis 

Shield hebben de financiering tegezegd 

van vervolgonderzoek om de mogelijkheden 

van homocitrulline en ornithine 

derivaten voor gebruik in de diagnostische 

testen voor RA verder te onderzoeken. 

Daarnaast is er een ander 

vervolgproject gehonoreerd wat meer 

een ‘development-karakter’ heeft. 

gebruiker(s) 


Euro-Diagnostica BV, Arnhem / 

Radboud Universiteit Nijmegen / 

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en 

Milieu, Bilthoven 

DNA-LIPID FILMS FOR 

TAILOR-MADE IMPLANT 

SURFACES 

05758 

BCC 

projectleider Prof.dr. J.A. Jansen totale 


Optie: Parker Filtration & Separation 

BV 

doelstelling 

Het doel van was de toepassing 

van deoxyribonucleine zuur (DNA) 

als coating voor biomaterialen en 

implantaten, vanwege mogelijke positieve 

effecten op afweerreactie en botmineraal-afzetting 

en mogelijkheid tot 

drug-delivery. 


In vitro en in vivo werd 

aangetoond dat de coatings cytocompatibel 

en histocompatibel zijn en een verminderde 

afweerreactie gaven. Ook 

werden positieve effecten op mineralisatie 

waargenomen en capaciteit tot 

drug-delivery. Het onderzoek heeft 

geleid tot een patent voor de toepassing 

van DNA-coatings in de implantologie. 

In vivo onderzoek in een verwant onderzoeksproject 

heeft positieve initiële 

effecten op de botresponse tegen DNAcoatings 

aangetoond. De DNA-coatings 

zijn ondergebracht in een nieuw onderzoeksproject 

op het gebied van implanteerbare 

sensoren en een te starten 

onderzoeksproject waarin DNA-coatings 

gebruikt worden ter verbetering van de 

werkzaamheid van anti-adhesie meshes 

voor abdominale hernia’s. 

gebruiker(s) 

ASM International BV, 

Bilthoven / BioComp Industries BV, 

Vught / Disphar International BV, Baarn 

/ DSM Research BV, Geleen / European 

Medical Contract Manufacturing BV, 

Nijmegen / Humeca BV, Enschede / 

Institut Straumann AG, Waldenburg 

(Zwitserland) / Katholieke Universiteit 

Leuven (België) / Matricel GmbH, 

Herzogenrath (Duitsland) / Medtronic 

Bakken Research Center BV, Maastricht 

/ Purac Biochem BV, Gorinchem / Stichting 

Brandwonden Research Instituut, 

Amsterdam / Universitair Medisch 

Centrum Utrecht / Universiteit Maastricht 

T / universiteit twente


MICRO VALVE FOR 

IMPLANTABLE 

MEDICATION DELIVERY 

SYSTEMS BASED ON 

FIELD-EFFECT CONTROL 

OF ELECTROOSMOTIC 

FLOW 

05384 

BBA 

projectleider Prof.dr. J.G.E. Gardeniers 


doelstelling 

Het doel was het ontwikkelen 

van een nieuw principe voor vloeistofsturing, 

namelijk het veranderen van 

de wandlading in een microkanaal, via 

een op de buitenkant aangebrachte 

elektrode. Door de ladingsverandering 

zal ook de elektro-osmotische vloeistofstroming, 

die in het kanaal kan worden 

gegenereerd via een langs het kanaal 

aangebrachte veld, worden veranderd, 

zodanig dat de vloeistofstroming stopt, 

of zelfs van richting omkeert. Hierdoor 

wordt een klep gerealiseerd die geen 

bewegende mechanische onderdelen 

heeft. Dit concept is geschikt voor 

toepassingen waarbij een lange levensduur, 

en geen onderhoud, gewenst is. 

Een voorbeeld hiervan is een implanteerbaar 

medicijnsysteem. 


De principewerking van 

het concept aangetoond. Hiertoe is er 

een nieuw fabricageproces ontwikkeld, 

waarbij metaalelektrodes zijn ingebed 

in een isolatorlaag, die vervolgens 

weer als wand in een microkanaal is 

geïmplementeerd. Het concept is sterk 

afhankelijk van de pH en werkt alleen 

goed rond de pH-waarde waarbij de 

wandlading vrijwel volledig geneutraliseerd 

wordt door protonen uit de 

oplossing. Om de spanningen nodig 

voor het schakeleffect op de wandlading 

reduceren is gekeken naar een 

complexere elektrodenstructuur, en 

aansturing met gesynchroniseerd 

wisselspanningen van enkele Volts. 

Dit concept blijkt goed te werken. 

gebruiker(s) 

C2V, Enschede / Micronit 

Microfluidics BV, Enschede / Philips 

Research, Eindhoven / Philips Research 

Europe, Eindhoven 


COMPOSITIONAL 

PROGRAMMING 

TECHNIQUES FOR 

NETWORKED HETEROGE- 

NEOUS HARD REAL-TIME 

EMBEDDED SYSTEMS 

05410 

CBA 

projectleider Dr.ir. J.F. Broenink totale 


euro 68.000,00 

doelstelling 

Het doel is om op CSP gebaseerde 

programmeertechnieken te introduceren 

in het gebied van real-time 

genetwerkte embedded control systemen. 

Voordeel is dat embedded control 

software nu echt componentsgewijs kan 

worden gebouwd, en dat voor communicatie 

en scheduling bouwstenen van het 

juiste niveau beschikbaar komen, zodat 

de systeemintegrator geen lastige multithreading 

programma’s hoeft te schrijven, 

terwijl de applicatie toch multithreaded is. 


Van de gepresenteerde 

beschrijvingstaal, SystemCSP, worden 

elementen gebruikt om onze methoden 

en tools (met name gCSP) te verbeteren. 

De meta-beschrijving van 

SystemCSP en GML plus de verbetervoorstellen 

voor deze tool, die in het 

onderzoek naar voren kwamen, worden 

op dit moment gebruikt bij vervolgprojecten. 

De verbeterde CSP proces-scheduling 

is reeds verwerkt in onze basis 

parallelle executie software. De experimenteermogelijkheden 

met betrekking 

tot effecten van verschillende schedulers 

zijn nog niet allemaal uitgebuit. De 

uitgewerkte voorstellen op gebied van 

beschrijving van timing en afhandeling 

ervan zullen daarna worden meegenomen 

in onze gCSP tool. Vervolgprojecten: 

07020, 07757 (PROGRESS+ 

project) en het PROGRESS+ project 

CoSDSE, wat de resultaten van dit project 

en van 05224 en 07020 valoriseert. 

gebruiker(s) 

Fontys Hogeschool 

Eindhoven / Imtech, Amersfoort / NXP 

Semiconductors, Eindhoven / Océ- 

Nederland BV, Venlo / Philips Medical 

Systems Nederland BV, Best / Stork 

Plastics Machinery BV, Hengelo / TASS 

Nederland, Eindhoven 

ATOMYSTE: ATOM 

SPLITTING IN EMBEDDED 

SYSTEMS TESTING 

05417 

AAA 

projectleider Dr.ir. A. Rensink totale toewijzing 

in euro 140.220,00 inkomsten in 

euro 48.000,00 

doelstelling 

Het project Atomyste had 

als doel het ontwikkelen van methoden, 

technieken en gereedschappen voor 

atoomsplitsing bij het conformance 

testen van embedded en reactieve software 

systemen op basis van formele 

specificaties. 


De in de projectomschrijving 

genoemde testtheorieën zijn 

uitgebreid met inzichten over het verband 

tussen testen vóór en na atoomsplitsing. 

Om tot deze inzichten te 

komen bleek het nodig een uitbreiding 

te geven aan de kern van de theorie, 

zodat deze nu compositioneel is – wat 

inhoud dat een systeem in zijn geheel 

kan worden getest door de individuele 

componenten uitputtend te testen, zodat 

integratietesten niet meer noodzakelijk 

zijn. De laatstgenoemde uitbreiding is 

ook opgenomen in de bestaande toolondersteuning 

voor het automatisch 

genereren en uitvoeren van testen, 

door middel van het tool TorX. De op 

het project aangestelde promovendus, 

is na afloop van het project een spin-offbedrijfje 

(Axini) gestart – met onder 

andere hulp van een STW-Valorisation 

Grant. Deze spin-off maakt gebruik van 

test software-technologie die mede in 

de context van het project is ontwikkeld, 

in de vorm van het tool TorX. Deze software 

wordt voor doeleinden van het 

bedrijf uitgebreid; waar uitbreidingen in 

samenspraak met de leerstoel gebeuren, 

kunnen de vernieuwingen ook voor 

onderzoek worden ingezet. 

gebruiker(s) 

ASML Netherlands BV, 

Veldhoven / LogicaCMG, Rotterdam / 

Ordina, Nieuwegein / Philips Research 

Europe, Eindhoven / Route 67, Waalre / 

Siemens VDO Trading BV, Eindhoven 

PREDICTION OF FLOW 

INSTABILITIES DURING 

POLYMER EXTRUSION 

05481 

BCA 

projectleider Prof.dr. J. Molenaar totale 


Licentie: Dow Benelux BV, TUE inkomsten 

in euro 23.416,00 

doelstelling 

Bij het verwerken van 

gesmolten polymeren via extrusie 

kunnen er allerlei effecten optreden die 

het product waardeloos maken voor 

verder gebruik. Eén van de oorzaken 

hiervan is de speciale interactie tussen 

de wand van de extruder en de polymeersmelt. 

Dit is een zogeheten stickslip 

relatie waarbij zowel ‘plakken aan 

de wand’ als ‘glijden langs de wand’ 

mogelijk zijn. Dit project richt zich op 

het gedetailleerd modelleren van de 

processen aan de wand die deze wandconditie 

bepalen. Die wandconditie is 

essentieel voor het opstellen van een 

voorspellend model voor het optreden 

van dergelijke effecten. 


Het is gelukt de wandconditie 

te beschrijven als functie van 

de eigenschappen van polymeer en 

extruderwand. Deze conditie is gecombineerd 

met een stromingsmodel voor 

het extrusiemodel. Dit model beschrijft 

en voorspelt daarmee uitstekend de 

zogeheten ‘spurt’ instabiliteit. Bij dit 

effect komt het materiaal op een pulserende 

manier uit de extruder, soms weinig 

of niets en dan weer heel veel met 

grote snelheid. Het model is overgedragen 

aan de industrie en kan gebruikt 

worden om materialen te ontwikkelen 

waarvoor het spurteffect pas bij hoge 

extrusiesnelheden optreedt. Het verworven 

inzicht zou in een vervolgproject 

gebruikt kunnen worden om ook de 

zogeheten ‘sharkskin’ instabiliteit te 

verklaren. 

gebruiker(s) 

Dow Benelux BV, Terneuzen 

/ DSM Research BV, Geleen / TEIJIN 

TWARON BV, Arnhem / TNO, Eindhoven 

99

100 


ADVANCED SIMULATION 

TECHNIQUES FOR VORTEX 

DOMINATED FLOWS IN 

AERODYNAMICS 

05541 

CCA 

projectleider Prof.dr.ir. J.J.W. van der Vegt 


contracten Samenwerking onderzoek: 

Universiteit Twente, NLRL inkomsten in 

euro 181.852,00 

doelstelling 

Ontwikkelen van nieuwe 

numerieke technieken voor stromingen 

met sterke turbulente wervelstructuren. 

Het project bestaat uit twee onderdelen: 

De ontwikkeling van een discontinue 

Galerkin eindige elementenmethode voor 

het oplossen van de compressibele 

Navier-Stokes vergelijkingen. De ontwikkeling 

van Large Eddy Simulatie technieken 

voor compressibele turbulente 

stromingen. De numerieke technieken 

worden getest op de stroming rond een 

delta vleugel en in turbulente stromingen. 


Het numerieke model 

voor compressibele viskeuse stromingen 

is gereed. Er is significante voortgang 

geboekt in het ontwikkelen van efficiënte 

oplossingstechnieken en het modeleren 

van commuteerfouten in Large Eddy 

Simulaties. Het numerieke model is 

geïmplementeerd in het computerprogramma 

Hexadap. Wat door het Nationaal 

Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium verder 

ontwikkeld en gebruikt wordt voor 

aerodynamische berekeningen. Hiermee 

is alle relevante kennis overgedragen 

aan de gebruiker. De resultaten zijn 

uitgebreid gepubliceerd in wetenschappelijke 

tijdschriften en in twee proefschriften. 

Een vervolg op dit project is het 

ADIGMA project. Dit is een EU STREP 

waarin door een groot consortium een 

nieuwe generatie van nog nauwkeurige 

numerieke technieken voor het 

oplossen van de compressibele Navier- 

Stokes vergelijkingen wordt ontwikkeld. 

Doel hiervan is de positie van de luchtvaartindustrie 

in Europa te versterken. 

gebruiker(s) 

Nationaal Lucht- en 

Ruimtevaart Laboratorium, Amsterdam 

/ Rijksuniversiteit Groningen / 


DEVELOPMENT OF A 

CONTINUOUS PROCESS 

FOR RECYCLING/DEVUL- 

CANISATION OF EPDM- 

RUBBER VULCANISATES 

WITH AMINE DEVULCANI- 

SATION AGENTS 

05576 

CCC 

projectleider Prof.dr.ir. J.W.M. Noordermeer 


in euro 387.083,00 

doelstelling 

Rubber recycling wordt meestal 

uitgevoerd door malen tot laagwaardig 

poeder. De-vulcanisatie van natuurrubberen 

banden-loopvlakken tot een 

hoogwaardig materiaal vindt bij uitzondering 

plaats. Synthetische EPDM-rubber 

is met 3x106 ton per jaar de grootste 

rubber voor niet-banden toepassingen. 

EPDM-afval vereist veel zwaardere 

condities om via de-vulcanisatie tot een 

nuttig, herbruikbaar materiaal te geraken. 

Doelstelling van dit project was de devulcanisatie 

op pilot- en productie-schaal 

van EPDM-rubber productie-afval, en de 

toepassing daarvan in EPDM-dakfolie. 


Gebruikmakend van 

hexadecylamine als de-vulcanisatiehulpmiddel 

zijn de vereiste procescondities 

voor de-vulcanisatie van EPDM bouwprofielen 

afval in dubbel-schroefs 

extruders in kaart gebracht. Grotere 

hoeveelheden de-vulcanisaat zijn onderzocht 

op geschiktheid voor toepassing 

in dakfolie, een grote toepassing voor 

EPDM. Tot gehaltes van 50% (en zelfs 

tot 100%) ingemengd in vers dakfoliemengsel 

bleek het de-vulcanisaat te 

voldoen aan de hoogste eisen gesteld 

aan de toepassing. Inmengen van 10% 

maalsel leidt reeds tot onaanvaardbare 

verslechtering! Fabrieksmatige productieproeven 

hebben de deugdelijkheid 

van de ontwikkelde methode zonder 

veel problemen bevestigd tot een 

productievolume van 900 kg/uur. 

gebruiker(s) 

DSM Elastomers BV, 

Sittard / Hertel Rubber Products BV, 

Kampen / Rhein Chemie Rheinau 

GmbH, Mannheim (Duitsland) / 

Rijksuniversiteit Groningen / Rubber 

Resources, Maastricht / Universiteit 


EXPLORE: 

EXPERIMENTATION 

PLATFORM FOR 

ORGANIC REACTIONS 

05605 

BBA 

projectleider Prof.dr.ir. A. van den Berg 


doelstelling 

Het doel van dit project is 

een geminiaturiseerd systeem te 

realiseren waarmee op een veilige 

manier chemisch onderzoek kan 

worden verricht bij hoge drukken. 


De hoogste druk die 

na afloop van het project op de chip 

behaald is lag dicht tegen de 700 bar. 

Destructieve druk tests hebben aangetoond 

dat bij dergelijke drukken de 

verbinding tussen de glas chip en glas 

capillairen die zorgen voor de verbinding 

met een pomp, verantwoordelijk 

is voor de sterkte van het systeem. 

De focus van het onderzoek lag in het 

verbeteren van de bindingssterkte en 

het chip ontwerp, en het verrichten van 

enkele chemische demonstraties van 

hoge-druk chemie die bij uitstek op een 

chip kan gebeuren, zoals reacties onder 

superkritische condities. 

gebruiker(s) 

Micronit Microfluidics BV, 

Enschede / NV Organon, Oss / Shell 

International Chemicals BV, Amsterdam 

/ Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp 

MICRO AND MINIATURIZED 

FLOW CONTROLLERS FOR 

GAS CHROMATHOGRAPHY 

05610 

CBA 

projectleider Prof.dr. M.C. Elwenspoek 


Optie: Bronkhorst High-Tech BV 


doelstelling 

Doel van het project is het 

ontwikkelen van een flowregelaar waarmee 

hele kleine hoeveelheden gas en 

vloeistof geregeld kunnen worden. 

De meeste aandacht gaat hierbij uit 

naar de microklep die met behulp van 

microsysteemtechnologie gemaakt zal 

worden. Deze microklep vormt op dit 

moment nog de belangrijkste bottleneck 

in de ontwikkeling van miniatuur 

flowregelaars. Verschillende opties om 

de microklep te maken zullen worden 

onderzocht: silicium micromachining 

en nikkel elektroplating. 


Met behulp van silicium 

micromachining technieken is een 

microklep ontwikkeld. Met deze microklep 

kan over een werkgebied van 2 

tot 10 bar de gewenste flow ingesteld 

worden. Voor praktische toepassing 

is verder onderzoek en testen noodzakelijk. 

Nikkel electroplating als 

technologie biedt interessante perspectieven, 

maar het bleek nog niet goed 

mogelijk om hiermee onderdelen voor 

de microklep te maken. Als demonstrator 

is wel een membraan met micronozzles 

ontwikkeld, dat gebruikt kan 

worden om emulsies te maken. 

gebruiker(s) 

Applied Instruments, 

Vlissingen / Bronkhorst High-Tech BV, 

Ruurlo / LioniX BV, Enschede / Nanomi 

BV, Hengelo / Stork Veco BV, Eerbeek / 

Universiteit Twente, Enschede


LONG-LIFE LOW-NOISE 

MICROCOOLER 

05677 

BBA 

projectleider Prof.dr.ir. H.J.M. ter Brake 


Geheimhouding: SRON - Netherlands 

Institute for Space Research, 

Dutch Space BV, ASTRON, Micronit 

Microfluidics BV, Thales Cryogenics 

BV, European Space Agency inkomsten 

in euro 74.859,00 

doelstelling 

De prestaties van halfgeleider 

devices kunnen enorm verbeterd 

worden door de werktemperatuur te 

verlagen. Doel is de in de onderzoeksgroep 

aanwezige sorptie microkoelertechnologie 

verder te ontwikkelen. 

Aandachtpunten bij het onderzoek zijn: 

het voorkomen van verstoppingen in 

de microkanalen, het minimaliseren 

van de afmetingen, verhoging van het 

rendement, de maakbaarheid en het 

voorkomen van trillingen als gevolg 

van twee-fasen stroming. 


Twee verschillende 

soorten microkoelers zijn onderzocht: 

een microkoeler met een tegenstroomwarmtewisselaar 

(recuperator) en een 

microkoeler met een regenerator. 

Met microsysteemtechnologie zijn 

werkende testsystemen gemaakt. 

Nu zijn de ontwikkelde microkoelers 

echter nog niet geschikt voor commerciële 

toepassing. Een vervolgproject is 

gehonoreerd dat wel gericht is op de 

praktische toepassing van de microkoeler. 

Een Australisch bedrijf dat 

componenten voor telecommunicatieapparatuur 

maakt is hier nauw bij 

betrokken. Het is de bedoeling om 

op basis van de nieuwe sorptiecompressor-technologie 

een spin-off bedrijf 

van de UTwente te starten. 

gebruiker(s) 

Bronkhorst High-Tech BV, 

Ruurlo / Dutch Space BV, Leiden / 

European Space Agency, Noorddwijk / 

Micronit Microfluidics BV, Enschede / 

SRON - Netherlands Institute for Space 

Research, Utrecht / Stichting 

Astronomisch Onderzoek in Nederland, 

Dwingeloo / Thales Cryogenics BV, 

Eindhoven / TNO, Delft / Universiteit 


A NEW METHOD FOR 

RESEARCH AND DEVELOP- 

MENT OF HETEROGENE- 

OUS CATALYSTS AND 

CATALYTIC PROCESSES 

INLIQUID PHASE 

05694 

BBA 

projectleider Prof.dr.ir. L. Lefferts totale 


in euro 100.760,00 

doelstelling 

In de katalyse is de afgelopen 

decennia buitengewoon veel 

inzicht verkregen op basis van spectroscopische 

technieken en transiente 

reactoren. Het verkregen inzicht heeft 

veelvuldig ontwikkeling van nieuwe 

katalysatoren en verbetering van 

bestaande katalysatoren mogelijk 

gemaakt. Deze technieken zijn helaas 

alleen beschikbaar voor heterogene 

katalysatoren in gasfase omdat de 

hoge dichtheid van vloeistoffase de 

technieken in hoge mate stoort. Het 

doel van dit project is de ontwikkeling 

van transiente reactoren in vloeistoffase. 


De belangrijkste problemen 

met de reactoren en detectoren 

zijn opgelost. Nieuwe gestructureerde 

reactoren zijn ontwikkeld die een 

voldoende lage drukval combineren 

met de aanwezigheid van voldoende 

hoeveelheid katalysator en plugflow 

gedrag, voorwaarden om goede 

transiente experimenten te kunnen 

uitvoeren. Bovendien zijn twee typen 

detectoren ontwikkeld waarmee on-line 

de concentraties van reactanten en 

producten in de uitgang van de 

transient-bedreven reactoren kan 

worden gevolgd als functie van de 

tijd. Beide detectoren werken op basis 

van massa-spectrometrie; het interface 

met de vloeistoffase wordt verzorgd 

met enerzijds een membraan en anderzijds 

met electron-spray-ionization. 

gebruiker(s) 

DSM Research BV, 

Geleen / Micromeritics SA/NV, 

Brussel (België) / Shell International 

Oil Products BV, Amsterdam / Shell 

Research and Technology Centre, 

Amsterdam / Technische Universiteit 

Eindhoven 

NEXT GENERATION 

FLUORINE BASED VUV 

EXCIMER LASERS 

05696 

BBA 

projectleider Dr. P.J.M. Peters totale toewijzing 


Material Transfer Agreement: Rijksuniversiteit 

Groningen, 21st Century 

Medicine, 

360.000,00 

Inc. inkomsten in euro 

doelstelling 

De bedoeling van het 

project was om de gasontladingseigenschappen 

van op fluor gebaseerde 

gasmengsels voor excimeer lasers 

te bestuderen met de bedoeling om 

uiteindelijk stabiele ontladingen met 

lange pulsduren te kunnen maken. 


De behaalde onderzoeksresultaten 

hebben geleid tot een 

beter inzicht in de stabiliteitscriteria van 

de gasontladingseigenschappen van 

op fluor gebaseerde laser gas mengsels 

die gebruikt worden voor excimeer 

lasers. Er werden een tweetal kleine 

ontladingscellen gebouwd waarmee 

de experimenten werden uitgevoerd. 

Verschillende vormen van gas-voorionisatie 

en excitatiecircuits werden 

ontworpen en uitgebreid getest. Een 

van de belangrijkste ontdekkingen was 

dat door toevoeging een zeer kleine 

hoeveelheid Xe aan het sterk elektronegatieve 

gasmengsel stabiele en 

homogene gasontladingen gemaakt 

konden worden met zeer lange pulsduren 

van 170 ns of langer. Zonder 

toevoeging van Xe werd de ontlading 

al instabiel na ongeveer 70 ns. Op deze 

vinding is patent aangevraagd. Vanuit 

de industrie is dit project met grote 

interesse gevolgd en gesteund door 

NCLR BV. 

gebruiker(s) 

ASML Netherlands BV, 

Veldhoven / NCLR BV, Enschede / 

Perdix Technologies BV, Wijchen / 

Philips ETG CTC & Prototyping, 

Eindhoven 

ONTWIKKELING VAN EEN 

POLYELEKTROLIET VOOR 

EEN METHANOL BRAND- 

STOFCEL 

05713 

BBA 

projectleider Prof.dr.ing. M. Wessling 


in euro 22.689,00 

doelstelling 

Doel van het project is de 

ontwikkeling van een polyelectroliet 

membraan voor de toepassing in een 

methanol brandstofcel met een hoge 

doorlaatbaarheid voor protonen maar 

een verwaarloosbare permeabiliteit 

voor methanol. het onderzoek richt 

zich op ‘gezwollen’ en op ‘droge’ of 

‘watervrije’ membranen. De eigenschappen 

van deze membranen zullen 

worden onderzocht binnen het 

temperatuurstraject van 60-90 C (vloeibare 

methanol oplossing) en 100-150 C 

(dampvormig methanol). 


DMFC’s (direct 

methanol fuel cell) brengen chemische 

energie uit een brandstof direct over 

in electrische energie. Dit kan worden 

toegepast in draagbare electronische 

apparatuur. Het proton-exchange 

membraan is het hart van van de 

DMFC. De huidige (perfluorosulfonated 

ionomere) membranen hebben 

beperkingen qua prestaties en kosten. 

Nieuwe membraanmaterialen zijn 

ontwikkeld met een lage methanolpermeabiliteit 

en hoge DMFCperformance, 

zelfs bij hoge methanolconcentraties. 

Dit om beter te kunnen 

concurreren met bestaande Li-ion 

batterijen 

gebruiker(s) 

Aquamarijn Microfiltration 

BV, Zutphen / DSM Engineering 

Plastics BV, Geleen / DSM Solutech BV 

Heerlen / Energieonderzoek Centrum 

Nederland, Petten / FuMA-Tech, 

Vaihingen-Enz (Duitsland) / NedStack 

fuel cell technology BV, Arnhem 

101

102 


ORGANICACIDAND 

PROTEIN RECOVERY AND 

FRACTIONATION USING 

DIRECT ACIDIFICATION 

BY BIPOLAR MEMBRANE 

ELECTRODIALYSIS 

05739 

BCA 



in euro 54.444,00 

doelstelling 

Elektrodialyse met bipolaire 

membranen is een technologie waarin 

een membraan, bestaande uit een laminaat 

van een anionuitwisselingslaag en 

een kationuitwisselingslaag, water dissocieert 

in protonen en hydroxyl-ionen. 

Bipolaire membraanelektrolyse biedt veel 

mogelijkheden voor het ontzouten van 

fijne chemicaliën met hoog toegevoegde 

waarde. Er zijn nog een paar technische 

belemmeringen. Het project focusseert 

op (a) nieuwe concepten in moduleontwerp 

en procesvoering ter voorkoming 

van precipitatie van de aangezuurde 

organische moleculen in de membraanstack, 

en (b) nieuwe concepten voor 

het ontwikkelen van kationuitwisseling 

membranen welke ‘scaling-resistent’ zijn. 


De doelen zijn gehaald. 

De drie belangrijkste aspecten die een 

rol spelen bij het minder efficiënt verlopen 

van membraan-elektrodialyse, 

zijn onderzocht: membraanselectiviteit, 

concentratiepolarisatie, en membraan 

‘scaling’ en ‘fouling’. De nieuwe asymetrische 

membranen en geoptimaliseerde 

membraan-spacer configuraties lieten 

een efficiënter ion-transport zien. Een 

mogelijke toepassing ligt in de zuivel 

industrie (ontzouten van wei) en in de 

chemische industrie (EDTA kristallisatie). 

De methode om membraan spacers te 

fabriceren is door STW gepatenteerd en 

onderhandelingen over de overdracht 

van dit patent aan een van de participanten 

in het onderzoek is nog gaande 

(maart 2008). 

gebruiker(s) 

Akzo Nobel Chemicals BV, 

Arnhem / DMV International, Veghel / 

DSM Research BV, Geleen / FuMA-Tech, 

Vaihingen-Enz (Duitsland) / IEC NV, 

Riemst (België) 

ONTWIKKELING VAN 

NIEUWE CHELAATLIGAN- 

DEN VOOR SPECIFIEKE 

ACTINIDE-BINDING BIJ 

DE VERWERKING VAN 

HOOG-RADIOACTIEVE 

PROCESSTROMEN 

05751 

BAA 

projectleider Dr. W. Verboom totale toewijzing 


euro 95.000,00 

doelstelling 

Het doel van het project was 

een wetenschappelijke bijdrage te leveren 

aan het oplossen van het kernafvalprobleem. 

Als invalshoek werd gekozen 

voor de ontwikkeling van nieuwe americiumliganden 

via een combinatoriële 

aanpak. Americium (als Am3+) is een 

van de hoog radiotoxische elementen, 

dat aanwezig is in kernafval. Middels 

extractie met organische verbindingen 

kan dit element (als kation) uit kernafval 

gehaald worden. Hiervoor zijn liganden 

nodig met een hoge affiniteit voor Am3+ 

en een hoge selectiviteit ten opzichte 

van het veel voorkomende Eu3+. 


Gedurende het project 

zijn een vijftal nieuwe platformen 

bestudeerd, hetgeen heeft geleid tot 

nieuwe inzichten. Vervolgens is het 

tritylplatform gebruikt als basis voor de 

synthese van in totaal 81 nieuwe Am3+ 

liganden middels combinatoriële chemie. 

Het project heeft aangetoond dat 

de toepassing van een combinatoriële 

benadering voor het vinden van nieuwe 

coördinerende liganden veelbelovend 

is. Een split pool ‘tea bag’ benadering 

maakt het mogelijk een groot aantal 

potentieel nieuwe liganden te synthetiseren 

en te analyseren in een relatief 

kort tijdsbestek. De ontwikkelde methode 

maakt dat voor de analyse van parallelle 

rijen van verbindingen de weg naar 

het parallelle combinatoriële synthetiseren 

van nieuwe, coördinerende liganden 

een stap dichterbij is. 

gebruiker(s) 

Akzo Nobel Functional 

Chemicals BV, Amersfoort / COVRA NV, 

Vlissingen / Koninklijke DSM NV, 

Heerlen / NRG, Petten / Unilever R & D, 

Vlaardingen 

SYNTHESIS AND 

PREPARATION OF A 

NEW GENERATION GAS 

SEPARATION MEMBRANES 

05776 

ACA 



Geheimhouding: Shell Research 

and Technology Centre; Optie: Parker 

Filtration & Separation BV, UT-TNW; 

Material Transfer Agreement: VU, 

Solvay Pharmaceuticals BV inkomsten 

in euro 30.072,04 

doelstelling 


ontwikkeling van nieuwe polymere gasscheidingsmembranen 

voor de scheiding 

van koolwaterstoffen. De aanpak 

bestaat uit het covalent koppelen van 

koolstof C60 (fullerenen of ‘buckyballs’) 

als zijgroep aan polymeren 

om een zo groot mogelijk vrij volume 

te creëren, toegankelijk voor moleculen 

uit de gas- of dampfase. Dit moet 

resulteren in super-glasachtige 

materialen met excellente gas- en 

damppermeatie eigenschappen. 


De doelen van het 

project zijn gehaald. Meerdere 

nieuwe materialen voor gasscheidingsmembranen 

zijn gesynthetiseerd en 

hun gasscheidingseigenschappen zijn 

onderzocht. Met name de vinding dat 

toevoeging van lage concentraties 

van hyper-branched polyesters aan 

het membraanpolymeer leidde tot 

betere gasscheidingseigenschappen 

was verrassend. Deze vinding is 

door STW gepatenteerd en in optie 

gegeven aan Parker Filtration & 

Separation BV. Het onderzoek heeft 

verder veel inzicht gegeven in het 

gedrag van asymmetrische holle 

vezelmembranen. Dit aspect van het 

onderzoek heeft geleid tot vervolgprojecten 

die nu direct worden 

gefinancierd door de bedrijven in de 

gebruikerscommissie van het STWproject. 

gebruiker(s) 


Nederland, Petten / Parker Filtration & 

Separation BV, Etten-Leur / Shell 

Global Solutions International BV, 

Amsterdam 

CMOS NANO-WIRE 

COMMUNICATION 

05791 

CCB 

projectleider Dr.ir. E.A.M. Klumperink 


in euro 300.000,00 

doelstelling 

Voor nieuwe digitale CMOS 

chip generaties worden de MOS transistoren 

wel sneller, maar de datacommunicatie 

over dunne lange koperdraden 

met toenemende weerstand niet. Doel 

is om via gemengde analoog-digitale 

circuittechnieken deze datacommunicatie 

bottleneck aan te pakken. Concreet 

is het doel om de snelheid en betrouwbaarheid 

van communicatie over lange 

draden op CMOS chips te verbeteren, 

met als randvoorwaarde minimaal 

vermogensgebruik en chipoppervlak. 


Via tweede chiprealisaties 

is aangetoond is dat via gemengde 

analoog-digitale technieken de datacommunicatie 

snelheid over 10 mm 

lange draden op CMOS chips aanzienlijk 

te verhogen is. Dit kan samengaan 

met een zeer laag energieverbruik. 

Op dit moment zijn ons geen concrete 

producten bekend waarin deze concepten 

gebruikt worden. De belangrijkste 

uitdaging lijkt nu te liggen in het 

inpassen van onze deels analoge ICconcepten 

in de digitale design flow. Of 

dit zal gebeuren zal mede afhangen van 

de digitale architectuur ontwikkelingen 

en de behoefte om daarin lange draden 

te gebruiken. We hebben onze technieken 

ook toegepast op kortere draden 

met een lengte van 1-2 mm, waarbij nog 

steeds aanzienlijke voordelen te behalen 

zijn. Nieuwe bedrijven: AXIOM-IC 

(zie http://www.axiom-ic.com/). 

gebruiker(s) 

Nationaal Instituut voor 

Kernfysica en Hoge-Energiefysica, 

Amsterdam / NXP Semiconductors, 

Eindhoven / NXP Semiconductors, 

Nijmegen / Stichting Astronomisch 

Onderzoek in Nederland, Dwingeloo / 

TNO, ’s-Gravenhage


RAPID TRACE-GAS 

DETECTOR AND ANALYZER 

(RTDA) 

05795 

BBB 

projectleider Prof.dr. K.J. Boller totale 


euro 138.454,00 

doelstelling 

Het ontwikkelen voor een 

snelle detectie en analyse van sporengassen. 

Als lichtbron is hiervoor een 

Optische Parametrische Oscillator 

(OPO) gebruikt welke monochromatisch 

licht afgeeft in het mid-infrarode golflengtegebied. 

Voor de detectie van 

gassen is de OPO gecombineerd met 

andere gevoelige spectroscopische 

methoden. In de toekomst kan deze 

ingezet worden voor medische 

diagnostiek, maar ook om andere 

gasdetectoren en biosensoren die voor 

medische of industriële toepassingen 

van belang zijn te ijken en te verbeteren. 


Een van de meest opzienbarende 

publicaties is die waaruit 

blijkt dat planten geen methaan produceren, 

in tegenstelling tot een eerdere 

publicatie in Nature. Voor de OPO’s is 

commerciële belangstelling gekomen 

van E.L.S. uit Duitsland. Helaas is dit 

bedrijf voortijdig overgenomen en zijn 

de activiteiten gestopt. Er zijn contacten 

met spectroscopie groepen in Helsinki, 

Zürich, Leiden en Delft, die zelf een 

OPO bouwen. Het Nederlands Meetinstituut 

wil de OPO gebruiken voor de 

ontwikkeling van gas standaarden en 

zal in het kader van het EURAMET 

netwerk met hen samenwerken. 

gebruiker(s) 


NCLR BV, Enschede / Nedinsco BV, 

Venlo / NMi Van Swinden Laboratorium 

BV, Delft / Perdix Technologies BV, 

Wijchen / Philips Electronics Nederland 

BV, Eindhoven / Rijksuniversiteit 

Groningen / Sensor Sense BV, 

Nijmegen / Unilever R & D, Vlaardingen 

/ Universitair Medisch Centrum 

St. Radboud, Nijmegen / Wageningen 

Universiteit & Researchcentrum 


SUPERCONDUCTING 

MGB2/FE WIRE FOR 

MRI SCANNER SYSTEMS 

05816 

BAA 

projectleider Dr.ir. B. ten Haken totale 


in euro 147.500,00 

doelstelling 

The final goal of this project 

was to develop a superconductor that 

will be able to compete with the NbTi 

based conductors that are applied in 

superconducting medium field range 

magnets, such as the MRI-scanner 

systems used in many hospitals. The 

investigated production process was 

the so-called powder-in-tube method 

for the preparation of MgB2 superconductor 

materials 


Apartfromthe 

numerical model, the project has also 

allowed the design and construction of 

a reliable experimental set-up for the 

characterization of quasi-adiabatic 

normal-zone behavior at variable base 

temperatures. This infrastructure is 

unique in the world and various 

requests to characterize also other 

superconductors than MgB2 have 

already been received. It is foreseen 

that the model and the experiment 

will continue to serve well in the current 

trend towards cryogen-free magnet 

systems operating at higher 

temperature. 

gebruiker(s) 

ESCETE Single Crystal 

Technology BV, Enschede / Philips 

Medical Systems Nederland BV, Best / 

SMI BV, Enschede / Smit Draad, 

Nijmegen / Smit Transformatoren BV, 

Nijmegen / Technische Universiteit 

Eindhoven / Universiteit Twente, 

Enschede 

NEARLY QUANTUM- 

LIMITED SQUIDS 

FOR EXTREME SMALL 

DISPLACEMENTS 

SENSORS APPLICATION 

TO MINIGRAIL (NQLS) 

05879 

AAA 

projectleider Dr.ir. J. Flokstra totale toewijzing 

in euro 505.589,67 

doelstelling 

Het doel was de ontwikkeling 

van zeer gevoelige verplaatsingssensoren 

gebaseerd op lage Tc Superconducting 

Quantum Interference Devices 

(SQUIDs) voor de uitlezing de eerste 

bolvormige resonante massa gravitatiegolf 

antenna MiniGrail. Er wordt gebruik 

gemaakt van een massa transducer en 

een fluxtransformer netwerk die de koppeling 

naar de SQUID verzorgd. Optimalisatie 

criteria zijn de best realiseerbare 

gevoeligheid en een zo gering mogelijke 

back-action op het detectienetwerk. 


Verschillende stabiele 

twee-traps SQUID systemen zijn ontwikkeld. 

Zowel simulaties als experimenten 

in het mK gebied zijn uitgevoerd. De 

mK-metingen zijn in Leiden verricht 

waarbij de SQUID gekoppeld was aan 

de antenna. Voor een van de SQUIDs 

werd de quantum limiet vrijwel behaald. 

MiniGrail is in staat om gravitatiegolven 

te detecteren met een gevoeligheid die 

vergelijkbaar is met de veel duurdere 

interferometer antenna’s. Het onderzoek 

is nog niet zo ver dat het bestaan van 

de golven is aangetoond. De ontwikkelde 

SQUIDs zijn ook gebruikt voor ruisthermometrie, 

als voorversterkers en voor 

de uitlezing van AFM en NMR systemen. 

Na afloop is het project en de samenwerking 

tussen Twente en Leiden voortgezet 

met eigen middelen. 

gebruiker(s) 

ESA/ESTEC, Noordwijk / 

Hightech Development Leiden, Leiden / 

INFN, Padova (Italië) / Mitutoyo 

Research Center Europe BV, Best / NMi 

Van Swinden Laboratorium BV, Delft / 

SRON , Utrecht / Twente Solid State 

Technology BV, Enschede / Universita 

Tor Vergata Roma (Italië) / Universiteit 


HIGH-SPEED 

MICRO/NANOFLUIDICS 

FOR BIO-APPLICATIONS 

06016 

CCB 

projectleider Prof.dr.ir. A. van den Berg 

totale toewijzing in euro 1.153.000,00 


doelstelling 

Het onderzoeken van nieuwe 

mechanismes, effecten, en technieken 

voor snelle vloeistofcontrole en celanalyse. 

Nu staat dit project bekend onder de 

naam NanoSCAN (‘nanofluidics for single 

cell analysis’). Hierin gaat specifieke 

aandacht uit naar de ontwikkeling van 

microsystemen voor de manipulatie and 

analyse van individuele cellen in fluïdische 

netwerken (apoptose en single cell electroporatie) 

en intracellulaire sampling en 

toediening van stoffen met nanonaaldjes. 


De 3 AIO’s op dit project 

zijn onlangs gepromoveerd. Succesvolle 

single cell electroporatie op chip is aangetoond. 

ModiQuest heeft hierop interesse 

getoond en er is een nieuw project 

ontstaan: cel-fusie op chip. Voor de 

sampling van stoffen in/uit individuele 

cellen is een femto-liter doseersysteem 

ontwikkeld (16fl). Met de ontwikkelde 

nanonaaldjes is penetratie van de celmembraan 

aangetoond. Zowel elektroporatie 

als intracellulaire sampling zijn 

van belang voor stamcelonderzoek, gentherapie 

en de ontwikkeling van nieuwe 

medicijnen. De apoptose chip resulteerde 

in gedetailleerd onderzoek naar de 

effecten van verscheidene drugs op 

tumorcellen en biedt de mogelijkheid de 

bestaande therapieën voor de behandeling 

van kanker te individualiseren. 

gebruiker(s) 

Cytocentrics BV, Eindhoven / 

IBIS TechnologiesBV, Hengelo / IQ 

Products, Groningen / Janssen 

Pharmaceutica, Beerse (België) / 

Micronit Microfluidics BV, Enschede / 

ModiQuest BV, Nijmegen / R & R 

Mechatronics, Zwaag / Shimadzu 

Benelux, Den Bosch / Universiteit 

Twente / Wageningen Universiteit & 


103

104 


INNOVATIVE METAL 

PATTERNING USING 

LOW-THERMAL-BUDGET 

SUPERSONIC IMPACT OF 

NEUTRALS: IMPULSION 

06101 

AAA 

projectleider Prof.dr.ir. B. Poelsema totale 


doelstelling 

Goed gedefinieerde metaalstructuren 

worden onder andere 

toegepast in zonnecellen en andere 

elektronische apparatuur. In dit project 

is een alternatieve methode van 

metaaldepositie onderzocht, waarbij 

conventionele lithografie en chemisch 

etsen niet nodig zijn. Selectieve 

depositie van colloïdale metaal deeltjes 

wordt bereikt door gepatroneerde 

functionalisering van het substraat. 

Specifieke uitgroei van de metaaleilanden 

leidt tot geleidende patronen. Ook 

is het toepassen van hyperthermische 

bundels voor het verbeteren van de 

geleidingseigenschappen onderzocht. 


In dit project hebben 

we onderzocht en aangetoond dat 

lokale depositie van metaalcolloiden 

via zacht-lithografische methodes, i.e. 

microcontact printen, gevolgd door 

selectieve metaaldepositie vanuit 

oplossing, de mogelijkheid biedt om 

goed geleidende metaalbanen te maken 

op isolerende substraten. Hoewel deze 

resultaten niet direct tot industriële 

toepassing heeft geleid, is er wel een 

vervolgproject geïnitieerd met het oog 

op biosensor applicaties. Hierbij zijn 

met name de optische eigenschappen 

van de uitgroeiende lagen van belang, 

zoals die bestudeerd en geanalyseerd 

zijn in dit project. Daarnaast is er in het 

kader van dit project tijdens een afstudeeropdracht 

een infrarood ellipsometer 

gebouwd en geoptimaliseerd. 

gebruiker(s) 

Helianthos BV, Arnhem / 

Philips Research, Eindhoven / Philips 

Research Europe, Eindhoven / 

Universität Heidelberg, Heidelberg 

(Duitsland) / Universiteit Twente, 

Enschede 


MODEL-BASED IMAGE 

RECONSTRUCTION FOR 

3D TRANSMISSION 

TOMOGRAPHY 

05544 

BCA 

projectleider Prof.dr. F.J. Beekman totale 


doelstelling 

Het project heeft tot doel 

om methoden te ontwikkelen om 

routinernatig zeer nauwkeurige CT 

reconstructie te kunnen uitvoeren, 

ook onder rnoeilijke condities zoals 

gebruik van gereduceerde stralingsdosis 

en/of beweging van de patient 

tijdens de opname. 


In het project zijn een 

aantal aspecten onderzocht. Allereerst 

is bekeken of grafische kaarten kunnen 

helpen in het verkorten van rekentijd 

op een computer. Ook is er software 

geschreven zodat beelden die uit een 

CT scanner komen, gecorrigeerd kunnen 

worden. Verder is er een Monte 

Carlo methode ontwikkeld en is 

gewerkt aan het ontwikkelen van software 

om de dosis straling te verlagen 

die een patient krijgt onder een CT 

scanner (bij gelijkblijvende beeldkwaliteit). 

De software uit dit project is 

gebruikt in de start-up MILABS, die 

de aanvrager heeft opgericht. MILABS 

maakt CT scanners waarmee kleine 

dieren tot in groot detail levend kunnen 

worden afgebeeld. 

gebruiker(s) 


KEMA Nederland BV, Arnhem / 

Nucletron BV, Veenendaal / Philips 

Research, Hamburg (Duitsland) / 

Skyscan NV, Aartselaar (België) / 


AIRBORNE MEASURE- 

MENT OF RADIANCES IN 

CLOUDY CONDITIONS 

05547 

ABA 

projectleider Dr. H. van Dop totale toewijzing 

in euro 183.781,20 

doelstelling 

Het ontwerpen en testen 

van het DIRAM instrument, waarmee 

(anisotropie in) de verstrooiing van 

zonnestraling in wolken kan worden 

gemeten, met het doel daaruit fysische 

eigenschappen (vloeibaar waterinhoud, 

druppelgrootte, optische dikte) te bepalen. 

Een verdere toepassing behelst de 

meting van de reflectie van sneeuw en 

ijsoppervlakken om albedo studies te 

kunnen doen. 


Drie prototypes zijn 

gemaakt en getest op een vliegtuigmeetcampagne 

in mei 2003 (van Dop 

H., K.M. Wilson (2006) ATMOSPHERIC 

RESEARCH, 82 (1-2): 127-136), waarmee 

het primaaire doel van het project 

was bereikt. Verder zijn tijdens een 

veldcampagne in Samedan (CH) in 

2005 sneeuwalbedo’s bepaald. Een 

patentaanvraag is overwogen maar niet 

gerealiseerd gezien de hoge kosten. 

Een commercieel traject voor het instrument 

(Kipp & zonen) werd gezien de 

kleine markt niet gevolgd. Het KNMI 

heeft belangstelling getoond om het 

instrument in te zetten voor optimale 

positionering van zonnepanelen maar 

daar (nog) geen gevolg aan gegeven. 

gebruiker(s) 


Nederland, Petten / Kipp & Zonen BV, 

Delft / Koninklijk Nederlands 

Meteorologisch Instituut, De Bilt / TNO. 

Apeldoorn / TNO, ’s-Gravenhage


CONTROL OF PLANT 

ARCHITECTURE BY 

ADAPTING LIGHT- AND 

HORMONE SIGNAL 

TRANSDUCTION 

PROCESSES 

05562 

BBA 

projectleider Prof.dr. J.C.M. Smeekens 


doelstelling 

Sturing van plantengroei 

en -ontwikkeling middels adaptatie 

van licht en hormoon signaleringsprocessen 

met behulp van de 

Arabidopsis transcriptiefactor ATH1. 

Doel: Toepassen van kennis verkregen 

uit fundamenteel onderzoek in 

samenwerking met de industrie om in 

landbouwgewassen bloei en lengtegroei 

te beheersen, waardoor onder 

variërende omgevingsomstandigheden 

een optimale opbrengst kan worden 

verkregen. 


Het project heeft 

geresulteerd in nieuwe inzichten in 

de moleculaire mechanismen waarlangs 

bloei gereguleerd wordt. De ontwikkeling 

van niet-/laat-bloeiend voedergras 

op basis van ATH1-technologie 

(van der Valk et al., 2004) laat zien 

dat een deel van deze kennis momenteel 

direct toepasbaar is op het gebied 

van bloeiregulatie. Met de komst van 

TILLING technieken kan nu ook de 

minder gewenste GGO-technologie 

omzeild kan worden wat toepassing 

verder zal stimuleren. De samenwerking 

UU - partners heeft tot nu toe 

geresulteerd in een 3-tal patenten: 

PCT/IB98/00821, PCT/EP01/09570, 

PCT/EP01/09572 en bij alle partijen 

is de wens aanwezig om het samenwerkingsverband 

voort te zetten. 

gebruiker(s) 

Rijk Zwaan Breeding BV, 

Fijnaart / SESVANDERHAVE Nederland 

BV, Rilland 

DOWNY MILDEW 

GENOMICS AND PLANT 

DISEASE RESISTANCE 

05565 

BAA 

projectleider Dr. G. van den Ackerveken 


Licentie: Enza Zaden Research 

and Development BV, Rijk Zwaan 

Breeding 

35.674,00 

BV inkomsten in euro 

doelstelling 

Het doel is om plantenveredelaars 

te voorzien van een efficiënte 

en gerichte methode om nieuwe genen 

voor resistentie tegen valse meeldauw 

te selecteren. Hiervoor worden valse 

meeldauwgenen die coderen voor 

extracellulaire eiwitten, en mogelijk 

belangrijk zijn voor het infectieproces, 

geïdentificeerd en transient tot expressie 

gebracht in sla veredelingslijnen. 

Lijnen die specifiek op de valse meeldauweiwitten 

reageren zijn potentieel 

zeer nuttig en zullen nader worden 

onderzocht en gebruikt. 


Bij de start in 2002 

was er nog niets bekend over de genen 

van valse meeldauw en over de eiwitten 

die door deze ziekteverwekkers worden 

uitgescheiden tijdens infectie. Binnen 

het project zijn genen gevonden die 

coderen voor deze eiwitten. Een 

selectie is nader onderzocht op sla 

veredelingslijnen. Binnen de testset 

werden helaas geen geschikte kandidaten 

gevonden. In de 2e fase van het 

project werd duidelijk dat RXLR eiwitten 

binnen de plant herkend worden. Aan 

het einde van het project was er helaas 

geen tijd meer om deze RXLR eiwitten 

in sla te testen. Onze kennis, en die 

van de bedrijven, over valse meeldauw 

infectie is enorm toegenomen. 

gebruiker(s) 

Enza Zaden BV, 

Enkhuizen / Enza Zaden Research 

and Development BV, Enkhuizen / Rijk 

Zwaan Breeding BV, Fijnaart / Rijk 

Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV, 

De Lier 

HEATSHOCK PROTEINS 

IN BOVINE PARATUBER- 

CULOSIS. A NOVEL DIAG- 

NOSTIC APPROACH WITH 

FURTHER ELUCIDATIONOF 

IMMUNOPATHOGENISIS 

AND GENETIC ASPECTS 

05589 

CBB 

projectleider Dr. V.P.M.G. Rutten totale 


Samenwerking onderzoek: Universiteit 

Utrecht Holding BV 

euro 116.521,90 

inkomsten in 

doelstelling 

Paratuberculose is voor 

rundvee een slepende, ongeneeslijke 

darmontsteking die wereldwijd voorkomt. 

De ziekte leidt tot verminderde 

melkgift en een slechte conditie door 

diarree. Hoewel het dier als kalf al 

besmet wordt met de bacterie, wordt 

de ziekte pas ontdekt in het volwassen 

dier. Bedrijven waar de ziekte voorkomt 

verliezen per jaar gemiddeld 10% 

van hun dieren. Het doel was het 

ontwikkelen van een vroege, gevoelige 

diagnostische methode waarbij kalveren 

worden geïmmuniseerd. Daarnaast 

wordt via genetisch onderzoek gezocht 

naar potentieel gevoelige en resistente 

nakomelingen voor aangepaste selectie 

en fokkerij. 


Er is een volledig 

nieuwe gevoelige diagnostische methode 

ontwikkeld. Jonge kalveren worden 

geïmmuniseerd met een heatshock 

eiwit van de bacterie (Hsp70). Daarop is 

octrooi aangevraagd. Gebruikers die 

diagnostische tests kunnen ontwikkelen 

zijn wereldwijd benaderd. Men zag 

echter immunisering met Hsp70 als 

vaccinatie en niet als diagnostische 

test. Ook waren bedrijven zelf al bezig 

met het ontwikkelen van vaccins. 

Uiteindelijk was er onvoldoende 

belangstelling voor het octrooi. Uit 

het genetische onderzoek is een 

waardevolle merker naar voren gekomen 

om een onderscheid te kunnen 

maken tussen gezonde en zieke dieren. 

gebruiker(s) 

CRV BV, Arnhem / 

Gezondheidsdienst voor Dieren, 

Deventer / Holland Genetics BV, 

Arnhem 

STABILISING THERAPEUTIC 

PROTEINS BY SUPER- 

CRITICAL DRYING 

05643 

BBA 

projectleider Prof.dr. W. Jiskoot totale 


Material Transfer Agreement: Solvay 

Pharmaceuticals BV 

133.864,00 


doelstelling 

Om eiwitgeneesmiddelen te 

stabiliseren worden ze vaak gevriesdroogd. 

Vriesdrogen levert echter niet 

altijd het gewenste stabiele product 

op en is bovendien tijdrovend en duur. 

Het doel van dit project was om een 

snel, efficiënt proces te ontwikkelen, 

gebaseerd op het sproeien van 

waterige eiwitoplossingen in hogedruk 

kooldioxide (superkritische CO2 )als 

droogmedium, waarbij het water 

onttrokken wordt en de eiwitten en 

eventuele hulpstoffen als poeder 

achterblijven. 


In dit project is aangetoond 

dat de methode een veelbelovend 

alternatief is voor vriesdrogen ter 

stabilisering van eiwitgeneesmiddelen. 

De grootte en vorm van de gevormde 

poeders kan gemanipuleerd worden, 

afhankelijk van de opgelegde procescondities. 

De procescondities en de 

toevoeging van stabilisatoren en buffers 

zijn van wezenlijk belang voor de 

stabilisering van eiwitten. Momenteel 

worden de mogelijkheden onderzocht 

om de poeders te coaten met polymeren 

voor de ontwikkeling van eiwitgeneesmiddelen 

met een verlengde 

werking. De bedrijven OctoPlus en 

Feyecon hebben belangstelling getoond 

voor dit vervolgonderzoek. 

gebruiker(s) 

FeyeCon D&I BV, Weesp / 

Johnson & Johnson Pharmaceutical 

Research, Beerse (België) / OctoPlus 

NV, Leiden / Solvay Pharmaceuticals 

BV, Weesp / Stichting Sanquin 

Bloedvoorziening, Amsterdam 

105

106 


THEFUNGALPROTEIN 

FACTORY: INCREASING 

THE NUMBER AND 

VARIETY OF PRODUCTION 

UNITS AND PRODUCTION 

FACILITIES 

05683 

CCB 

projectleider Prof.dr. H.A.B. Wösten 


Letter of intent: WUR-PRI; Optie: 

DSM Research BV, RUG inkomsten in 

euro 691.159,01 

doelstelling 

Aspergillus niger is een uitstekend 

productiesysteem voor eiwitten 

die van belang zijn voor de industrie 

en de geneeskunde. In deze schimmel 

blijkt echter slechts een gering percentage 

schimmeldraden bij eiwitproductie 

betrokken te zijn. Voorts kunnen niet 

alle eiwitten in Aspergillus niger worden 

geproduceerd. De doelstellingen van 

dit project waren dan ook: (1) Het 

verder verhogen van eiwitproductie in 

Aspergillus niger door het relatieve 

aantal schimmeldraden te verhogen 

dat bijdraagt tot eiwituitscheiding. 

(2) Het ontwikkelen van een alternatief 

schimmelproductiesysteem. 


DSM heeft een 

octrooi ingediend dat gebaseerd is 

op bevindingen van het project. Kern 

van de aanvraag is dat het relatieve 

aantal schimmeldraden dat betrokken 

is bij eiwitproductie verhoogd kan 

worden door promotoren te gebruiken 

die in verschillende delen van het 

schimmelmycelium actief zijn. 

Ondermeer op grond van resultaten 

van het project heeft het Department 

of Energy (Verenigde Staten) besloten 

de volledige samenstelling (sequentie) 

van het erfelijk materiaal te bepalen 

van de paddenstoel vormende schimmel 

Schizophyllum commune. Deze 

sequentie wordt thans gebruikt in een 

STW-project met als doel medicijnen 

in paddenstoelen te produceren. 

gebruiker(s) 

Biomade Technology, 

Groningen / DSM Food Specialties, 

Delft / Plant Research International, 

Wageningen 

CATALYST SYSTEM FOR 

THE SINGLE-STEP LIQUID- 

PHASE PRODUCTION OF 

MIBK 

05733 

BBA 

projectleider Prof.dr.ir. K.P. de Jong totale 


in euro 22.689,00 

doelstelling 

Het doel is een op geactiveerde 

hydrotalciet gebaseerd katalysator 

systeem te ontwikkelen voor de 

synthese van methylisobutylketon 

(MIBK) in een reactiestap uit aceton en 

waterstof. Mechanistisch verloopt de 

synthese in drie stappen. Een vloeistoffase 

proces waarbij uit de grondstoffen 

aceton en waterstof in een stap onder 

milde omstandigheden over een vaste 

katalysator MIBK wordt gevormd zou 

een goed alternatief zijn voor het gangbare 

homogene drie stappen proces. 


Het onderzoek heeft 

veel wetenschappelijke informatie 

opgeleverd ten aanzien van de invloed 

van de activeringsprocedure op de eigeschappen 

van Mg-Al hydrotalcieten in 

condensatie reacties. Met name is van 

belang de gevonden relatie HT morfologie 

en katalytische activiteit. Verder is 

gebleken dat deactiviteit in de dehydratatie 

reactie van DAA afhankelijk te zijn van 

de concentratie van basische oppervlakte 

groepen. Aangetoond werd dat een 

gecontroleerde droogstap van geactiveerd 

HT en een lage water concentratie 

in het reactiemengsel van cruciaal belang 

zijn voor een hoge katalytische activiteit. 

Aangetoond werd dat de HT plaatgrootte 

terug gebracht kon worden tot 20 nm 

waardoor de specifieke activiteit sterk 

kan worden verhoogd. De resultaten 

van het onderzoek als beschreven in de 

dissertatie geven meer inzicht in de 

aard van de Brønsted-basische groepen 

in geactiveerde hydrotalcieten wat het 

mogelijk maakte om nieuwe, efficiëntere 

katalysatoren voor reacties in de 

vloeistoffase te ontwikkelen. 

gebruiker(s) 


Meern / Dow Benelux BV, Terneuzen 


VIRAL G-PROTEIN 

COUPLED RECEPTORS: 

THE QUEST FOR NEW 

DRUG TARGETS 

05793 

BAB 

projectleider Prof.dr. R. Leurs totale toewijzing 


euro 60.378,00 

doelstelling 

Virussen kunnen het functioneren 

van de gastcel beïnvloeden door 

de expressie van G-eiwit gekoppelde 

receptoren (GPCRs). In dit project 

werd onderzocht of virale GPCRs 

een aangrijpingspunt zijn voor 

geneesmiddelenonderzoek. Er zijn 

verschillende assays ontwikkeld om 

liganden gericht tegen de virale 

receptor US28 te screenen en de rol 

van virale GPCRs in proliferatieve 

signalering (bijvoorbeeld kanker) te 

bestuderen. Deze karakterisering 

werd mede mogelijk gemaakt door de 

ontwikkeling van nieuwe liganden die 

tijdens dit project zijn gesynthetiseerd. 


De studies hebben 

aangetoond dat de virale chemokine 

receptor US28 een belangrijke rol 

speelt als viraal oncogen en zo mogelijk 

de ontwikkeling en/of groei van HCMVgeassocieerde 

tumoren stimuleert. 

De gedetailleerde structuur-activiteitsrelaties 

die ontwikkeld zijn, vormen 

een belangrijke basis voor nieuwe 

US28 liganden die op termijn in transgene 

diermodellen getest kunnen 

worden. Mede door de resultaten van 

dit STW-project konden diverse nieuwe 

onderzoeksprojecten geïnitieerd 

worden: een NWO Vidi en NWO ECHO 

beurs (CW) en het starten van transgene 

muisstudies in samenwerking 

met een laboratorium in de VS. 

gebruiker(s) 


NV Organon, Oss / Nycomed BV, 

Hoofddorp / Solvay Pharmaceuticals 

BV, Weesp / Vrije Universiteit 

Amsterdam


METAL-HYDRIDES FOR 

SMART COATINGS 

05804 

ABA 

projectleider Prof.dr. R. Griessen totale 


euro 89.000,00 

doelstelling 


ontwikkeling van een reversibele 

schakelbare absorber-laag en het 

optimaliseren van de kinetische en 

optische eigenschappen en de strukturele 

stabiliteit van met name de absorberende 

laag. Ten tweede is het doel 

deze laag in een device te incorporeren. 

Uiteindelijk zal dit moeten leiden tot 

een volledig in de vaste stof uitgevoerd 

device. Het uiteindelijke doel van dit 

device was de implementatie ervan 

in een hybride zonnecel-zonnecollector 

structuur, waar de schakelbare absorber 

dient om oververhitting van de 

zonnecel te voorkomen. Het werk van 

de TWAIO liet zien dat dit geen realistische 

oplossing is. We concentreren ons 

nu op het maken van een oververhittingsbeveiliging 

voor een goedkope, 

plastic, zonnecollector. 


Het is niet gelukt 

om een vaste stof device te maken. 

In de toekomst zal moeten worden 

gezocht naar nieuwe, OH-compatibele 

electrolieten, mogelijk op solgel basis. 

Wel is gevonden dat Mg-Ti-H een ideale 

schakelbare absorber is met goede 

optische en kinetische eigenschappen. 

De relatie tussen struktuur en optische 

(en electrische) eigenschappen wordt 

intensief onderzocht. 

gebruiker(s) 


Nederland, Petten / Philips, Eindhoven / 

SABIC Innovative Plastics, Bergen op 

Zoom / Shell International Oil Products 

BV, Amsterdam / Universiteit Utrecht / 

University of Oslo (Noorwegen) 


ONTWIKKELING VAN 

EEN METHODE VOOR 

DE VEREDELING VAN 

KOMKOMMER OP 

VERSTERKTE AANTREK- 

KING VAN BIOLOGISCHE 

BESTRIJDERS 

05479 

CBA 

projectleider Prof.dr. M. Dicke totale toewijzing 


Addendum-Optie: De Ruiter Seeds 

CV, Enza Zaden Research and Development 

BV; Letter of intent: WUR-PRI; 

Optie: WUR-PRI, WUR, De Ruiter 

Seeds CV, Enza Zaden Research and 

Development BV, WUR-PW inkomsten 

in euro 90.526,00 

doelstelling 

De doelstelling is het ontwikkelen 

van een methode om op een 

snelle en efficiënte wijze te kunnen 

selecteren op verhoogde aantrekking 

van biologische bestrijders, wat een 

vernieuwing van de plantenveredeling 

kan opleveren. 


Voor het gekozen 

modelgewas, komkommer, is aangetoond 

dat er variatie is in de sterkte 

van aantrekking van lijfwachten, in dit 

geval roofmijten die spint kunnen 

bestrijden. Daarnaast is aangetoond 

dat dit vermogen genetisch bepaald 

is. De betrokkenheid van een specifiek 

gen is aangetoond en door komkommer 

planten te transformeren kunnen de 

effecten van specifieke genen bestudeerd 

worden. In een proof-of-concept 

studie is één van de betrokken genen 

ingebracht in Arabidopsis onder controle 

van een constitutieve promoter. 

Als resultaat daarvan waren de transgene 

Arabidopsisplanten zonder 

beschadiging attractief voor roofmijten. 

Momenteel worden komkommerplanten 

getoetst waarin de expressie van genen 

is veranderd, die betrokken zijn bij de 

productie van ‘SOS-geuren’. Als de 

genen gebruikt kunnen worden als 

moleculaire expressiemerkers dan 

kunnen jonge komkommerplanten 

geselecteerd worden op het vermogen 

veel SOS-geuren te produceren en dat 

zou een belangrijke stap voorwaarts 

zijn in het veredelen van planten voor 

betere prestaties van biologische 

bestrijding. 

gebruiker(s) 



Enkhuizen / Koppert BV, Berkel 

Rodenrijs 

IMPROVING NUTRIENT 

UTILIZATION BY 

SYNCHRONIZATION 

USING THE PRERUMINANT 

CALF AS A MODEL 

05505 

CBA 

projectleider Dr.ir. W.J.J. Gerrits totale 


euro 242.671,90 

doelstelling 

Het onderzoeken van de 

mogelijkheid om de efficiëntie van voerbenutting 

door groeiende vleeskalveren 

te verbeteren door nutriëntsynchronisatie. 

Hierbij wordt de invloed onderzocht 

van het afstemmen van tijdstip waarop 

voedingsstoffen worden geabsorbeerd 

op de behoefte van de dieren. Utilisatie 

van dit onderzoek wordt verwacht in de 

kalvermelkindustrie, die via combinatie 

van aanpassing van voerschema’s en 

grondstofkeuze (bijvoorbeeld langzaam 

versus snel verteerbaar) nutriëntsynchronisatie 

kan beënvloeden. 


In het oog springende 

resultaten van dit project waren: 

(1) de positieve invloed van vaker 

voeren op eiwitefficiëntie; (2) gelijktijdige 

opname van glucose en aminozuren 

heeft effect op groeiprestaties 

(vetaanzet, negatief) en gezondheid 

(insulinerespons, positief); (3) vleeskalveren 

maken vrijwel geen lichaamsvet 

uit glucose. Deze bevindingen zijn of 

worden in de praktijk toegepast dan wel 

verder onderzocht. Dit bleek onder 

meer uit: (a) een nieuw, praktijkgericht 

onderzoeksproject naar effecten van 

nutriëntsynchronisatie; (b) een succesvolle 

vervolgaanvraag bij STW, gedragen 

door drie industriële partners; 

(c) diverse publicaties in de vakpers. 

gebruiker(s) 

Orffa Additives BV, 

Werkendam / Productschap Diervoeder, 

Lelystad / Provimi Research and 

Technology Centre, Sint-Stevens- 

Woluwe (België) / Tate & Lyle, Aalst 

(België) 

107

108 



VERSATILE SOFTWARE 

PROTOCOL FOR 

ECOTOXILOGICAL RISK 

ASSESSMENT AT THE 

POPULATION LEVEL 

05509 

BCB 

projectleider Dr.ir. J.E. Kammenga totale 


euro 4.537,80 

doelstelling 

Een software protocol 

voor het schatten van populatiegroeisnelheden 

bij verschillende concentraties 

van toxische stoffen. Het protocol 

moet gebruikt kunnen worden om 

resultaten van enkelsoorts testen te 

koppelen aan populatie effecten in 

mesocosmos testsystemen met als 

basis de levenscycli en reproductieve 

strategieën. Centraal staat een blauwdruk 

ontwerp gebaseerd is op de 

diversiteit van levensstrategieën binnen 

de nematodenfauna. Uitgangspunt is 

het bepalen van effecten op populatieniveau 

op basis van toxiciteitsdata 

met behilp van zogeheten dynamische 

energie budgetten (DEBtox). 


Als spin-off is DEBtox 

opgenomen in recente International 

Standards Organization (ISO) en 

OECD guidance documenten voor de 

analyse van dosis-respons data voor 

tal van organismen. Op verzoek van 

het European Chemicals Bureau van 

de Europese Commissie, is DEBtox 

geïntroduceerd bij Europese risicobeoordelaars. 

In het FP-7 EU-project 

NoMiracle (40 Europese partners) 

wordt het ontwikkelde DEBtox protocol 

toegepast voor analyse van mengseltoxiciteitsdata. 

Het ontwikkelde DEBtox 

protocol wordt toegepast als nieuwe 

tool voor de analyse van toxiciteitsdata 

van ExxonMobil (contract met de VU). 

gebruiker(s) 

ALTERRA, Wageningen / 

Grontmij | AquaSense, Amsterdam / 

Ministerie van Volkshuisvesting, 

Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, 

Den Haag / NOTOX, ’s-Hertogenbosch / 

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en 

Milieu, Bilthoven / TNO, Den Helder 

BOTRYTIS DISEASES 

IN FLOWER BULBS: 

MOLECULAR DIAGNOSTICS 

ANDHOSTSPECIFICITY 

05564 

BAB 

projectleider Dr. J.A.L. van Kan totale toewijzing 


Material Transfer Agreement: WUR- 

PRI, WUR Praktijkonderzoek Plant 

& Omgeving, WUR 

22.689,01 


doelstelling 

Botrytis schimmels veroorzaken 

schade in bloembollenteelt 

(‘vuur’). Het project richt zich op vuur 

in tulp en lelie: diagnostiek van Botrytis 

soorten met moleculaire merkers; 

genetische variatie in veldpopulaties; 

factoren die niet-waardplant resistentie 

en virulentie bepalen. Dit inzicht draagt 

bij aan beheersing van vuur in de 

bollenteelt. Resultaten worden benut 

door onderzoeksinstituten. 


Op basis van DNA 

sequenties kunnen alle Botrytis 

soorten onderscheiden worden en is 

een stamboom opgesteld die verwantschappen 

van soorten beschrijft. 

Wereldwijd worden deze resultaten 

gebruikt om soorten te identificeren. 

Er is grote genetische variatie gevonden 

in veldpopulaties van Botrytis tulipae 

(in tulp) en Botrytis elliptica (in lelie). 

Infectie van B. elliptica op lelie vereist 

geprogrammeerde celdood in de plant, 

veroorzaakt door een eiwit van de 

schimmel. Dit eiwit kan bruikbaar zijn 

in veredeling van lelie voor resistentie 

tegen B. elliptica. De resultaten leveren 

hoofdzakelijk basiskennis voor telers 

en onderzoeksinstituten. 

gebruiker(s) 


Wageningen / Praktijkonderzoek Plant 

& Omgeving, Lisse 

CAN FISH BECOME 

VEGETARIAN - A STUDY ON 

REPLACING FISHMEAL BY 

PLANT PROTEIN SOURCES 

CONTAINING HIGH LEVELS 

OF NON STARCH POLY- 

SACCHARIDE 

05726 

CAA 

projectleider Dr.ir. J.W. Schrama totale 


Geheimhouding: Janssen Pharmaceutica, 



doelstelling 

Voor het kweken van consumptievis 

wordt vismeel gebruikt als 

visvoer. Vispopulaties worden al maximaal 

geëxploiteerd. De vraag naar vismeel 

neemt echter nog steeds toe door 

de explosieve groei van de aquacultuur 

en het verbod op het gebruik van diermeel. 

De visvoerindustrie is genoodzaakt 

over te stappen op plantaardige 

ingrediënten, terwijl het effect van 

onverteerbare voedingsvezels op vissen 

niet bekend is. Dit project bestudeert 

het effect van niet-zetmeel koolhydraten 

en voedingsvezels op gekweekte 

vis. 


Binnen het project is 

voornamelijk basiskennis gegenereerd 

over onder andere de verteerbaarheid, 

effecten op de waterbalans in de darm, 

effecten op de microflora en fermentatie 

in de darm van niet-zetmeel koolhydraten 

in verschillende vissoorten zoals 

tilapia, zeebaars, zalm en meerval. Deze 

basiskennis was van groot belang voor 

Nutreco voor het toe kunnen passen 

van niet-zetmeel koolhydraten in het 

door hen geproduceerde visvoer. 

gebruiker(s) 

DSM Food Specialties, 

Delft / Nutreco Aquaculture Research 

Centre AS, Stavanger (Noorwegen) / 

Wageningen Universiteit & 


BREEDING FOR ENERGY- 

EFFICIENT CROPS 

A CANDIDATE-GENE 

APPROACH TO ESTABLISH 

ENHANCED SINK 

GROWTH AND NUTRIENT 

ALLOCATION 

05769 

BAA 

projectleider Prof.dr. R.G.F. Visser totale 


euro 50.000,00 

doelstelling 

Doel: ontwikkelen van 

moleculaire merkers voor het veredelen 

van tomaat voor verhoogde opbrengst 

onder lagere temperatuur condities. 

Het telen van dergelijke tomaatrassen 

zou kunnen bijdragen aan de reductie 

van CO2 uitstoot door lager energiegebruik 

in kassen. Vraag: kunnen 

kandidaat genen, betrokken bij koolhydraatmetabolisme, 

uit wilde tomaten 

soorten na introgressie in commerciële 

tomaatrassen zorgen voor een hogere 

opbrengst bij lagere kastemperatuur? 


Vruchtontwikkeling 

en groei in cultuurtomaat en wilde 

verwanten verloopt grotendeels volgens 

dezelfde patronen. Vruchten van 

cultuurtomaat verschillen van vruchten 

van wilde verwanten wat betreft koolhydraten 

samenstelling die deels terug 

te voeren is op verschillen in regulatie 

van enzymactiviteit en regulatie van 

genexpressie van genen betrokken 

bij koolhydraatmetabolisme. Van 

diezelfde genen werden de tot expressie 

komende isovormen geïsoleerd 

en gesequenced. De sequentieverschillen 

kunnen worden omgezet tot 

moleculaire merkers. 

gebruiker(s) 



Enkhuizen / Monsanto Holland BV, 

Honselersdijk / Monsanto Holland BV, 

Wageningen / Nunhems Netherlands 

BV, Nunhem / Rijk Zwaan Zaadteelt 

en Zaadhandel BV, De Lier


06 

: Lijst gebruikers bij 


109

110 

Lijst van gebruikers bij STW-projecten 2002 / Utilisatierapport 2008


Lijst van gebruikers betrokken bij projecten 

gestart in 2002. 

A 


(Amsterdam Zuidoost) / 05496 / 05727 

Advanced Surface Technology (Bleiswijk) / 05546 

Advies- en projectburo Estilla (Meppel) / 05979 

Agilent Technologies Netherlands BV 

(Alkmaar) / 05752 

AGPO BV (Breda) / 05646 

Airbus UK 

(Filton, Bristol, Groot Brittannië) / 06054 

Akzo Nobel Chemicals BV (Arnhem) / 05739 

Akzo Nobel Functional Chemicals BV 

(Amersfoort) / 05751 

Akzo Nobel Nederland (Arnhem) / 05772 

Alcatel-Lucent (Hilversum) / 05579 

Alkyon Hydraulic Consultancy & Research BV 


ALTERRA (Wageningen) / 05509 / 05571 

AM Pharma BV (Bunnik) / 05456 

Applied Instruments (Vlissingen) / 05610 

Applikon Biotechnology BV 

(Schiedam) / 05688 

Aquamarijn Microfiltration BV 

(Zutphen) / 05713 

ASML Netherlands BV 

(Veldhoven) / 05417 / 05696 

Atag Verwarming BV (Lichtenvoorde) / 05646 

AWS II BV (Hoenderloo) / 05797 

Azur Space Solar Power GmbH 

(Heilbronn, Duitsland) / 05492 

B 

BASF Nederland BV 

(De Meern) / 05063 / 05733 / 05772 / 05774 

Bekeart Combustion Technology BV 

(Assen) / 05646 

BioComp Industries bv (Vught) / 05758 

Biomade Technology (Groningen) / 05683 

Biomet Merck Biomaterials GmbH 

(Darmstadt, Duitsland) / 05546 

Bolidt Kunststoftoepassingen 

(Hendrik Ido Ambacht) / 05979 

Bouwdienst Rijkswaterstaat (Utrecht) / 05979 

Bronkhorst High-Tech BV 

(Ruurlo) / 05610 / 05677 

C 

C2V (Enschede) / 05384 

CAM Implants BV (Leiden) / 05546 

CATENA Microelectronics BV (Delft) / 05752 

COMBIMAC BV (Emmen) / 05797 

Corus Research, Development & Technology 

(Velzen-Noord) / 05983 

Corus Staal BV (IJmuiden) / 05480 

COVRA NV (Vlissingen) / 05751 

CRV BV (Arnhem) / 05589 

Cytocentrics BV (Eindhoven, Nederland) / 06016 

D 

Dassault Systemes (Suresnes, Frankrijk) / 06054 

De Ruiter Seeds CV 

(Bergschenhoek) / 05479 / 05583 / 05769 

Dejima Optical Films BV (Arnhem) / 05745 

Deltares (Delft) / 05798 / 06025 

DHV Water BV (Amersfoort) / 05577 

Disphar International BV (Baarn) / 05758 

DMV International (Veghel) / 05739 

Douwe Egberts (Utrecht) / 05063 

Dow Benelux BV (Terneuzen) / 05481 / 05733 

DSM Anti-Infectives BV (Delft) / 05563 / 05772 

DSM Coating Resins (Zwolle) / 05745 

DSM Elastomers BV (Sittard) / 05576 

DSM Engineering Plastics BV (Geleen) / 05713 

DSM Food Specialties 

(Delft) / 05630 / 05683 / 05726 

DSM ResearchBV (Geleen) / 05481 / 05694 / 05718 / 05734 / 

05739 / 05745 / 05758 / 05795 

DSM Solutech BV (Heerlen) / 05713 

Dutch Space BV 

(Leiden) / 05492 / 05369 / 05492 / 05569 / 

05670 / 05677 

DYNA Dental Engineering BV 

(Bergen op Zoom) / 05546 

E 

E.P. Controls BV (Roden) / 05774 

Eldim BV (Lomm) / 05478 

Electrabel Nederland NV (Eemshaven) / 05874 

Elster-Instromet BV (Silvolde) / 05645 

Energieonderzoek Centrum Nederland 

(Petten) / 05063 / 05369 / 05492 / 05547 / 

05663 / 05713 / 05718 / 05776 / 05804 

Enza Zaden BV 

(Enkhuizen) / 05479 / 05565 / 05583 / 05769 

Enza Zaden Research and Development BV 

(Enkhuizen) / 05565 

Erasmus MC (Rotterdam) / 05544 / 05611 / 05793 

ESA/ESTEC (Noordwijk) / 05670 / 05879 

Esha (Groningen) / 05979 

Euro-Diagnostica BV (Arnhem) / 05734 

European Medical Contract Manufacturing BV 

(Nijmegen) / 05758 

European Space Agency 

(Noordwijk) / 05492 / 05677 

F 

Factory Cro For Medical Devices BV 

(Bilthoven) / 06050 

FCDF Corporate Research (Deventer) / 05587 

FeyeCon D&I BV (Weesp) / 05643 

FMLC (Delft) / 05244 

Fokker Aerostructures BV (Dordrecht) / 06054 

Fokker Special Products BV (Hoogeveen) / 05244 

Fontys Hogeschool Eindhoven 


Ford Forschungszentrum Aachen (FAA) 

(Aachen, Duitsland) / 05774 

Ford Research Laboratory 

(Dearborn, Verenigde Staten) / 05774 

Formatec Technical Ceramics BV (Goirle) / 05703 

Free Energy Europe BV 

(Eindhoven) / 05492 / 05718 

Friesland Foods (Leeuwarden) / 05587 

FUJIFILM Manufacturing Europe BV 

(Tilburg) / 05718 

FuMA-Tech 

(Vaihingen-Enz, Duitsland) / 05713 / 05739 

G 

Gastransport Services (Groningen) / 05645 

Gasunie Engineering & Technology 


Gemeente Ede (Ede) / 05571 

Gemeentewerken Rotterdam (Rotterdam) / 05979 

General Electric Plastics BV 


Gezondheidsdienst voor Dieren 

(Deventer) / 05589 

Giant Leap Technologies (Amsterdam) / 05414 

Grontmij | AquaSense (Amsterdam) / 05509 

H 

Haskoning Nederland BV (Nijmegen) / 05577 

Helianthos BV (Arnhem) / 05369 / 06101 

Heraeus TENEVO GmbH 

(Greppin, Duitsland) / 05703 

Hertel Rubber Products BV (Kampen) / 05576 

Hightech Development Leiden (Leiden) / 05879 

Holland Genetics BV (Arnhem) / 05589 

Hollandia BV (Krimpen a/d IJssel) / 05979 

Holst Centre / TNO (Eindhoven) / 05744 

Humeca BV (Enschede) / 05758 

I 

IBIS Technologies BV (Hengelo) / 06016 

IBM Microelectronics 

(Burlington, Verenigde Staten) / 05752 

IEC NV (Riemst, België) / 05739 

IHC-Lagersmit (Kinderdijk) / 05797 

111

112 


ILA GmbH (Edinburgh, Groot Brittannië) / 05663 

ILA Intelligent Laser Applications GmbH 

(Jülich, Duitsland) / 05663 

IMEnz Bioengineering BV (Groningen) / 05496 

Imtech (Amersfoort) / 05410 

INFN (Povo, Italië) / 05879 

Institut Straumann AG 

(Waldenburg, Zwitserland) / 05758 

IQ Products (Groningen) / 06016 

Itho BV (Schiedam) / 05063 

J 

Janssen Pharmaceutica 

(Beerse, België) / 05727 / 06016 

Johnson & Johnson Pharmaceutical Research 

& Development (Beerse, België) / 05643 / 05727 

Joint Radar Sensors (Hengelo) / 06054 

K 

Katholieke Universiteit Leuven 

(Leuven, België) / 05758 

KEMA Power Generation & Sustainables 

(Arnhem) / 05480 / 05874 

Keygene NV (Wageningen) / 05583 / 05664 

Kipp & Zonen BV (Delft) / 05547 

Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut 

(De Bilt) / 05547 / 05798 

Koninklijke DSM NV (Heerlen) / 05751 

Koppert BV (Berkel en Rodenrijs) / 05479 

L 

Laborelec (Linhebeek, België) / 05874 

Leids Universitair Medisch Centrum 

(Leiden) / 05651 

LioniX BV (Enschede) / 05610 

Lithp Systems BV (Purmerend) / 05411 

Loders & Croklaan BV (Wormerveer) / 05616 

Logica Nederland BV (Rotterdam) / 05417 

M 

Mallinckrodt Medical BV (Petten) / 05607 

Matricel GmbH 

(Herzogenrath, Duitsland) / 05758 

Medis Medical Imaging Systems bv 

(Leiden) / 05651 

Medtronic Bakken Research Center BV 

(Maastricht) / 05758 

Medtronic SQDM (Arnhem) / 06050 

Micromeritics SA/NV 


Micronit Microfluidics BV 

(Enschede) / 05384 / 05605 / 05677 / 06016 

Ministerie van Defensie 

(Den Haag) / 05983 

Ministerie van Verkeer en Waterstaat 

(Utrecht) / 05979 

Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke 

Ordening en Milieubeheer (Den Haag) / 05509 

Mitutoyo Research Center Europe BV 

(Best) / 05879 

ModiQuest BV (Nijmegen) / 06016 

Monsanto Holland BV 

(Wageningen) / 05583 / 05769 

MRConsult (Voorschoten) / 05797 

MSC Software Benelux BV (Gouda) / 06054 

Mucovax BV (Leiden) / 05630 

N 

Nanomi BV (Hengelo) / 05610 

NanoSpecials (Geleen) / 05718 

Nationaal Instituut voor Kernfysica en 

Hoge-Energiefysica (Amsterdam) / 05791 

Nationaal Lucht- en Ruimtevaart Laboratorium 

(Marknesse) / 05244 / 05541 / 05645 / 05663 / 

05670 / 06054 

National Semiconductor BV (Delft) / 05752 

NCLR BV (Enschede) / 05478 / 05696 / 05795 

Nedinsco BV (Venlo) / 05795 

NedStack fuel cell technology BV 

(Arnhem) / 05713 

Nerviano Medical Science 

(Nerviano, Israël) / 05697 

Nestlé Nederland BV (Nunspeet) / 05587 

Nestlé Suisse S.A. 

(Lausanne, Zwitserland) / 05587 

Nickerson-Zwaan BV (Made) / 05583 

NIMR College (Nieuwegein) / 06054 

NMi Certin BV (Dordrecht) / 05645 / 05663 

NMi Van Swinden Laboratorium BV 

(Delft) / 05795 / 05879 

NOTOX (’s-Hertogenbosch) / 05509 

NR Malotaux Consultancy (Bilthoven) / 05411 

NRG (Petten) / 05751 

Nuclear Research and Consultancy Group (NRG) 

(Petten) / 05874 

Nucletron BV (Veenendaal) / 05544 

Nunhems Netherlands BV 

(Nunhem) / 05583 / 05664 / 05769 

Nutreco Aquaculture Research Centre AS 

(Stavanger, Noorwegen) / 05726 

nv Bekaert sa (Ingelmunster, België) / 05646 

NV Organon (Oss) / 05605 / 05793 

NXP Semiconductors 

(Eindhoven) / 05410 / 05411 / 05752 / 05791 

NXP Semiconductors - Research 


Nycomed bv (Hoofddorp) / 05793 

O 

Océ Technologies BV (Venlo) / 05411 

Océ-Nederland BV (Venlo) / 05410 / 05745 

OctoPlus NV (Leiden) / 05643 

Ordina (Nieuwegein) / 05417 

Orffa Additives BV (Werkendam) / 05505 

P 

PANalytical BV (Almelo) / 05538 

Paques BV (Balk) / 05577 

Parker Filtration & Separation BV 

(Etten-Leur) / 05776 

PD&E Automotive Solutions BV (Helmond) / 05774 

PEPSCAN Systems BV (Lelystad) / 05456 

PepTx (Wayzata, Verenigde Staten) / 05456 

Perdix Technologies BV (Wijchen) / 05696 / 05795 

Pharmacia & Upjohn S.p.A 

(Nerviano, Italië) / 05697 

Philips (Eindhoven) / 05804 

Philips Applied Technologies 

(Eindhoven) / 05411 / 05414 / 05645 / 05983 

Philips Consumer Lifestyle (Drachten) / 05645 

Philips Electronics Nederland BV 


Philips ETG CTC & Prototyping 


Philips Lighting BV (Oss) / 05675 

Philips Medical Systems Nederland BV 

(Best) / 05410 / 05569 / 05816 

Philips Research 

(Eindhoven) / 05384 / 05544 / 05579 / 05663 / 

05718 / 05745 / 06101 

Philips Research Europe 

(Eindhoven) / 05414 / 05417 / 05745 / 06101 

Plant Research International 

(Wageningen) / 05564 / 05664 / 05683 / 05699 


(Lisse) / 05564 

Productschap Diervoeder (Lelystad) / 05505 

Provimi Research and Technology Centre 

(Sint-Stevens-Woluwe, België) / 05505 

PSA Peugeot Citroën 

(La Garenne Colombes, Frankrijk) / 05774 

Purac Biochem BV (Gorinchem) / 05758 

Q 

Quest International NV 

R 

(Ashford, Groot Brittannië) / 05772 

R & R Mechatronics (Zwaag) / 06016 

R en V Engineering (Hilversum) / 05480 

Radboud Universiteit Nijmegen 

(Nijmegen) / 05480 / 05734


Remeha BV (Apeldoorn) / 05646 

Rhein Chemie Rheinau GmbH 

(Mannheim, Duitsland) / 05576 

Rijk Zwaan Breeding BV 

(Fijnaart) / 05562 / 05565 / 05583 

Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV 

(De Lier) / 05565 / 05664 / 05769 

Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer 

en Afvalwaterbehandeling (Lelystad) / 06025 

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu 

(Bilthoven) / 05509 / 05688 

Rijksuniversiteit Groningen 

(Groningen) / 05541 / 05576 / 05795 

Rijkswaterstaat (Arnhem) / 05798 

Rolls-Royce Deutschland 

(Dahlewitz, Duitsland) / 05874 

Route 67 (Waalre) / 05417 

Rubber Resources (Maastricht) / 05576 

S 

SABIC Innovative Plastics 


Samenwerkende Nederlandse Staalbouw Intra 

(Rotterdam) / 05979 

Samsung Advanced Institute of Technology 

(Suwon, Korea) / 05579 

Saxion Hogeschool Enschede 


Schering-Plough BV (Oss) / 05697 

Sensata Technologies Holland BV 

(Almelo) / 06050 

Sensor Sense BV (Nijmegen) / 05688 / 05795 

SenterNovem Utrecht (Utrecht) / 05369 / 05492 

SESVANDERHAVE Nederland BV 

(Rilland, Nederland) / 05562 

Shell Global Solutions (Amsterdam) / 05718 

Shell Global Solutions International BV 

(Amsterdam) / 05338 / 05675 / 05776 

Shell International Chemicals BV 


Shell International Oil Products BV 

(Amsterdam) / 05694 / 05804 

Shell Research and Technology Centre 

(Amsterdam) / 05605 / 05694 

Shell SIEP BV (Rijswijk) / 05338 / 05645 

Shimadzu Benelux (Den Bosch) / 06016 

Siemens Nederland NV 

(Den Haag) / 05579 / 05675 

Siemens VDO Trading BV (Eindhoven) / 05417 

SKF Research and Development Company BV 

(Nieuwegein) / 05675 / 05797 

Skyscan NV (Aartselaar, België) / 05544 

SMI BV (Enschede) / 05816 

Smit Draad (Nijmegen) / 05816 

Smit Transformatoren BV (Nijmegen) / 05816 

Smits Neuchatel Infrastructuur BV 

(Utrecht) / 05979 

Société des Pétroles Shell 

(Colombes, Frankrijk) / 05979 

Solvay Pharmaceuticals BV 

(Weesp) / 05605 / 05643 / 05697 / 05793 

Specialistische Bedekkingen en Onderhouds 

Technieken BV SBO (Andelst) / 05979 

SRON - Netherlands Institute for Space 

Research (Utrecht) / 05677 / 05798 / 05879 

Staatsbosbeheer (Driebergen) / 05571 

Stichting Astronomisch Onderzoek in Nederland 

(Dwingeloo) / 05677 / 05791 

Stichting Brandwonden Research Instituut 


Stichting Maritiem Research Instituut Nederland 

(Wageningen) / 05798 

Stichting Nationale Computer Faciliteiten 

(Den Haag) / 05874 

Stichting Sanquin Bloedvoorziening 

(Amsterdam) / 05611 / 05643 

Stirling Cryogenics & Refrigeration BV 

(Son) / 05569 

Stork Fokker AESP (Papendrecht) / 05244 

Stork Plastics Machinery BV (Hengelo) / 05410 

Stork Veco BV (Eerbeek) / 05610 

STOWA (Utrecht) / 05577 

Svasek Hydraulics (Rotterdam) / 06025 

T 

TASS Nederland (Eindhoven) / 05410 


(Delft) / 05244 / 05338 / 05369 / 05478 / 05480 / 

05541 / 05563 / 05663 / 05703 / 05752 / 05797 / 

05798 / 05979 / 05983 / 06054 


(Eindhoven) / 05480 / 05646 / 05663 / 05694 / 

05816 / 05874 

TEIJIN TWARON BV (Arnhem) / 05481 

Ten Cate Advanced Composites 

(Nijverdal) / 05244 

Thales Cryogenics BV (Eindhoven) / 05569 / 05677 

Thales Nederland BV (Hengelo) / 05414 

TNO (Delft) / 05244 / 05338 / 05411 / 05414 / 

05480 / 05481 / 05509 / 05546 / 05547 / 05587 

/ 05645 / 05646 / 05670 / 05699 / 05961 

TNO Wegtransportmiddelen (Delft) / 05744 

Toyota Central R&D Labs. Inc. 

(Nagakute, Japan) / 05774 

TRC Development BV (Arkel) / 05670 

Twente Solid State Technology BV 


Twister BV (Rijswijk) / 05338 

U 

UGS PLM Solutions (’s-Hertogenbosch) / 06054 

Unilever R & D 

(Vlaardingen) / 05496 / 05587 / 05616 / 05699 / 

05751 / 05795 

Universita Tor Vergata Roma 

(Roma, Italië) / 05879 

Universitair Medisch Centrum Groningen 


Universitair Medisch Centrum St. Radboud 

(Nijmegen) / 05607 / 05795 / 06050 


(Utrecht) / 05544 / 05688 / 05758 

Universität Aachen (Aachen, Duitsland) / 05874 

Universität Heidelberg 

(Heidelberg, Duitsland) / 06101 

Universiteit Gent (Gent, België) / 05411 / 05538 

Universiteit Leiden 

(Leiden) / 05414 / 05583 / 05664 

Universiteit Maastricht (Maastricht) / 05758 

Universiteit Twente 

(Enschede) / 05063 / 05478 / 05480 / 05569 / 

05576 / 05610 / 05645 / 05677 / 05816 / 05879 / 

06016 / 06101 

Universiteit Utrecht (Utrecht) / 05804 

University of Cambridge 

(Cambridge, Groot Brittannië) / 05874 

University of Manchester 

(Manchester, Groot Brittannië) / 05630 

University of Oslo (Oslo, Noorwegen) / 05804 

V 

Van der Pluijm Water- en Milieumanagement 

(Boxtel) / 05577 

Van der Velden Marine Systems 

(Krimpen a/d Lek) / 05797 

Vertigo Flight Simulation (Amsterdam) / 05670 

Vreman Research (Hengelo) / 05874 

Vrije Universiteit Amsterdam (Amsterdam) / 05793 

W 

Wageningen Universiteit & Researchcentrum 

(Wageningen) / 05571 / 05577 / 05587 / 05688 / 

05726 / 05795 / 06016 

Warsaw University of Technology 

(Warsaw, Polen) / 05703 

Waterschap AA en Maas (Den Bosch) / 05577 

Waterschap Hollandse Delta (Dordrecht) / 05577 

Waterschap Reest en Wieden (Meppel) / 05577 

Whirlpool S.A. (Joinville, Brazilië) / 05063 

Y 

Y’All BV (Waalwijk) / 05414 

113

Lijst van afkortingen / Utilisatierapport 2008 

Lijst van afkortingen 

EU Europese Unie 

EUR Erasmus Universiteit Rotterdam 

EZ Ministerie van Economische Zaken 

FOM Stichting voor Fundamenteel 

Onderzoek der Materie 

k€ kilo euro 

(eenheid van 1.000 euro) 

M€ Mega euro 

(eenheid van 1.000.000 euro) 

NWO Nederlandse Organisatie voor 

Wetenschappelijk Onderzoek 

OCW Ministerie van Onderwijs, 

Cultuur en Wetenschap 

OTP Open Technologieprogramma 

RU(N) Radbouduniversiteit Nijmegen 

RUG Rijksuniversiteit Groningen 

TNO Nederlandse Organisatie 

voor Toegepast 

Natuurwetenschappelijk 

Onderzoek 

TU Technische Universiteit 

TUD Technische Universiteit Delft 

TUE Technische Universiteit Eindhoven 

UL Universiteit Leiden 

UM Universiteit Maastricht 

UMC Universitair Medisch Centrum 

UT Universiteit Twente 

UU Universiteit Utrecht 

UvA Universiteit van Amsterdam 

VU Vrije Universiteit 

WRR Wetenschappelijke Raad 

voor het Regeringsbeleid 

WU Wageningen Universiteit 

WUR Wageningen Universiteit en 

Researchcentrum 

115

Technologiestichting STW / Utilisatierapport 2008

De statuten vermelden als doel van de Stichting: in het algemeen 

belang en in dat van het wetenschappelijk onderwijs technischwetenschappelijk 

onderzoek en de toepassing daarvan te bevorderen. 

Het doel wordt nagestreefd door met geld, dat beschikbaar wordt 

gesteld door NWO (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) 

en door het Ministerie van Economische Zaken, technisch-wetenschappelijk 

onderzoek te stimuleren en te steunen in het bijzonder bij 

de instellingen van wetenschappelijk onderwijs. Tevens draagt de 

stichting bij aan de bevordering van de coördinatie van het onderzoek 

en het gebruik ervan. Technologiestichting STW financiert onderzoek, 

dat wordt geselecteerd op grond van wetenschappelijke kwaliteit 

en utilisatie. Onder dit laatste wordt verstaan de kans dat gebruikers 

de resultaten zullen toepassen. De kans op gebruik kan op twee 

Ministerie van 

Economische Zaken 

manieren groot zijn. Ten eerste wanneer nu al gebruikers kunnen 

worden geïdentificeerd, die daadwerkelijk geïnteresseerd zijn. Ten 

tweede doordat resultaten klaarblijkelijk een heel veld van toepassingen 

zullen ontsluiten, ook al zijn in dit stadium concrete gebruikers nog 

niet aan te wijzen. 

STW zal tevens stimulerend en initiërend optreden op prioriteitsgebieden 

waar er, op grond van maatschappelijke en/of wetenschappelijke 

ontwikkelingen, een duidelijke inspanning vanuit het (para-)universitair 

onderzoekspotentieel is. 

De utilisatie van de STW-projecten die in 1997 van start gingen, 

alsmede de interimrapportage over de in 2002 gestarte projecten. 

Technologiestichting STW

Utilisatierapport 2008 - Technologiestichting STW

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?