Një njeri - Lexo romanin (pdf) - Kliko - Gazeta Kritika

Pandi PAPANDO 

NJË NJERI 

45+1 RRËFENJA DHE MEDITIME . . . 

Pandi PAPANDO 

1

NJË NJERI 

Në kopertinë : 

Diogjeni po kërkon një NJERI 

Johann Heinrich Wilhelm TISCHBEIN 

Vaj në dru; 1780; 27 x 35 cm 

Në kopertinën e fundit 

Dallga e nëntë (fragment) 

Ivan AIVAZOVSKIJ 

Vaj në kanavace; 1850; 221 x 332 cm 

Muzeu Rus, Saint Petersburg 

Redaktoi: Neli NAÇO 

2

ANA & PALI & ANNA 

Pandi PAPANDO 

3

NJË NJERI 

4

ANA 

Mësoni që ta çmoni dashurinë, 

Sa kohë shkon më shumë ka dhe vlerë, 

Ajo nuk është psherëtimë mbi lëndinë, 

As dhe shëtitje natën në pranverë. 

Do ketë gjithëçka dhe erë dhe stuhi, 

Veç duhet ngrysur bashk’ çdo gjë në jetë, 

Dashuria është një këngë plot melodi, 

Por që ta thurësh këngën s’është lehtë. 

Anonim 

Pandi PAPANDO 

PALI 

Ai që s’ka dashuri, nuk e njeh Perëndinë, 

Sepse vetë PERËNDIA është dashuri. 

Letra e parë e Apostullit JOAN 4 : 8 

ANNA 

Sikur femrat të kishin atë guxim që kanë meshkujt, 

kur zgjedhin shokun e jetës, njerëzimi do të ishte 

dy herë më i lumtur. 

Lermontov: Një hero i kohës sonë. 

5

NJË NJERI 

6

DISA HOLLËSI SHPJEGUESE 

Pandi PAPANDO 

Është jo e lehtë të shkruash një libër, por njëkohësisht 

është më e mrekullueshmja që mund të bëjë një njeri, mbas 

riprodhimit të vetes. 

Ky libër, nuk do të ishte shkruar pa ngulmimin e Klodit. 

Shumë herë në bisedat mes miqsh, më ka thënë se pse nuk i 

shkruaj këto që them, deri sa arriti të më thotë veçmas, se sa më 

shumë të vonoja për t’i hedhur në letër, aq më zor do ta kisha më 

vonë. 

Kështu nisa të shkruaj. Fillimisht i lexova Darienit disa faqe. 

Më inkurajoi të vazhdoja më tej. Të njëjtën pohim më thanë edhe 

Klea e Markeli më pas. Po kështu më përgëzuan Dioni dhe 

Gjergji, që dëgjuan disa pjesë të tjera të dorëshkrimit. Me gjithë 

inkurajimet akoma kisha dyshime, pa përmendur ngacmimet e 

Rafaelas, nëse duhej ta botoja, apo ta lija të flinte midis shkri- 

meve të mëparshme, jo kaq të gjata. Një pjesë të vogël të tyre e 

përfshiva në libër. Gjithsesi lexuesja e parë e këtyre rrëfenjave 

dhe meditimeve, kini leje t’i quani edhe roman, është Klodi. Ajo e 

lexoi dorëshkrimin, kompjuter shkrimin, dhe. . . vendosa ta botoj. 

Ky roman është një vepër letrare, pra personazhet nuk janë 

midis të gjallëve. Nëse ndokush e njeh veten tek ndonjëri prej 

tyre, le t’i shërbejë për tu përmirësuar, ose . . . për tu bërë më i 

keq, gjë të cilën nuk ja uroj. 

7

NJË NJERI 

Personazhet historikë të familjes Sina janë të vërtetë. 

Vezullimi i tyre në hapësirën e Perandorisë Austro-Hungareze, 

ndihet ende në veprat që kanë lënë, jo vetëm atje por edhe në 

vende fqinj. Dhe kjo familje është voskopojare. 

Edhe William Hobsoni, governatori i parë i Zelandës së Re 

është person historik, ndërsa pasardhësit e tij i kam krijuar unë. 

Përse, mund të pyesë dikush. Për të vetmen arsye se Sinat e 

vjetër janë martuar me pjesë të elitës europiane dhe nuk mund 

të vepronte ndryshe Pali. 

Të vërtetë janë edhe projektet e Rotary-t të përmendura në 

libër. 

Citimet nga Bibla i kam skeduar gjatë shumë kohësh dhe më 

pëlqen t’i përdor shpesh. Jam munduar shumë për t’i vendosur, 

sepse disa përkthime të tij në shqip kanë shumë ndryshime 

midis tyre, megjithëse japin të njëjtin kuptim. Versioni anglisht i 

Mbretit Xhejms, gjithashtu nuk më ndihmoi mjaftueshëm. Ju 

lutem mos më gjykoni, nëse nuk përputhen me kopjen tuaj të 

Biblës. 

Së fundmi, para se të më pyesni, ky roman nuk është 

autobiografik. Në të ka pjesëza të ngjarjeve të jetuara apo të 

dëgjuara, por kam dëshirë ta quaj si trillimin tim. 

Kur ta lexoni, po ju pëlqeu ju falëndroj dhe në se nuk ju 

pëlqen, ju lutem të më falni për kohën që shpenzuat me mua. 

8 

Autori

I 

ANA 

Pandi PAPANDO 

Ishte e diel dhe si çdo ditë pushimi doja të qëndroja në shtrat 

më shumë. Më kishte kapur një lodhje dhe mërzi, të dyja të përzjera 

së bashku, që më krijonin një gjëndje limontie dhe këputje fizike të 

tillë sa përtoja të ngrihesha nga shtrati. Që në shtator, kur vajzat 

filluan universitetin shtëpia ishte e qetë, dhe dukej bosh. Kjo qetësi 

më shtypte e mësuar me zhurmën dhe poteren e tyre kur çoheshin 

çdo mëngjez dhe fillonin të ngacmonin njëra tjetrën dhe jo rrallë 

mua dhe tim shoq. Me shumë përtesë largova jorganin dhe u ngrita 

nga shtrati. Nga pasqyra përballë po më shihte një grua me flokë të 

shprishura, me sytë të futur thellë dhe buzë të thara. 

U shkunda për të larguar plogështinë dhe bëra disa hapa nëpër 

dhomë. Oh Zot, - i fola vetes - pse e kam lënë kaq shumë pas dore 

paraqitjen time. Me hapa të shpejta u futa në banjë dhe hapa 

rubinetat e dushit. Uji i ngrohtë më solli në vete, kur nga dhoma u 

dëgjua melodia e telefonit që vazhdonte të përsëritej pa ndërprerje 

duke më shkaktuar shumë bezdi. Vendosa të mos përgjigjem pa 

përfunduar banjën. Pas disa minutave zilja tingëlloi përsëri. Unë 

vazhdoja dushin duke përkëdhelur veten me shtupën e butë. Në 

pasqyrën karshi pashë që pamja më kishte ardhur në normalitet. 

Vazhdoja të sapunisesha pa vetëdije dhe në mendje më kalonin 

episode pa lidhje të jetës sime. Përsëri telefoni. Si dukej 

këmbëngulte dikush për të folur me mua këtë mëngjez, por unë nuk 

doja të shkëputesha nga vetja. Telefoni pushoi dhe u dëgjua prapë, 

por këtë herë i dyzuar nga zilja e portës. U shkunda dhe kuptova se 

9

NJË NJERI 

uji i ngrohtë ishte mbaruar dhe unë po qëndroja e ngrirë në ujin brisk 

të ftohtë, pa lëvizur dhe pa kuptuar se po dridhesha. U fshiva shpejt, 

hodha krahëve penuarin e trashë, pa veshur të brendëshmet dhe 

zbrita shkallët. Dhoma e ndenjes ishte e ngrohtë dhe kur hapa 

dritaren për ta ajrisur, dëgjova zërin e motrës sime që bërtiste nga 

rruga. Mendova se kishte qënë ajo që telefonoi disa herë dhe me që 

nuk u përgjigja erdhi me vrap për të më parë. Hapa derën, u puthëm 

dhe u ulëm në divan. 

-Ti më telefonove pak më parë? 

- Jo, unë dola për pazar dhe u ktheva të pi kafenë me ty, duke 

menduar se në këtë orë do të ishe zgjuar. 

- Dikush telefonoi disa herë, por unë nuk u përgjigja se isha në 

dush. 

-Vajzat nuk kanë qënë se do kishin marrë në celular, kështu mos 

u merakos. 

Zilja e telefonit u dëgjua përsëri. 

- Mirëmëngjez, - dëgjova zërin e ngjirur të Palit, - mos të zgjova, 

se të telefonova disa herë dhe nuk mora përgjigje? 

- Si je? - i thashë dhe një zjarrmi më pushtoi të gjithë trupin. 

Ndjeva që u skuqa në fytyrë dhe një boshllëk po më ngrihej nga 

fundi i barkut. U ula në divan dhe mora frymë thellë. Nuk ishte 

frymëmarrje por një ofshamë e fortë, një rënkim pas një 

dhimbjeje të beftë. Kisha mbi dy vjet që nuk kisha folur me Palin, 

që kur ai u largua nga qyteti ynë për në Tiranë. U ndamë të 

mërzitur me njëri - tjetrin dhe nuk më telefonoi asnjëherë. Unë 

kisha menduar shumë herë për ta marrë në telefon por gjithmonë 

e shtyja për më vonë. Nuk ishte vetëm kjo, por edhe egoja 

ime. Nuk doja ta hidhja unë hapin e parë, megjithëse isha e 

bindur në vetvete që Pali kishte të drejtë dhe ishte sjellë me mua 

më mirë se një vëlla. Harrova që nuk isha vetëm dhe mu 

10

Pandi PAPANDO 

mbushën sytë me lot. Zemra po më rrihte fort sikur donte të 

dilte jashtë kraharorit. 

- Ke njeri, apo je vetëm? - më shkundi zëri i Palit nga telefoni. 

- Po pijmë kafenë me Lilin. 

- Jepi të falat e mia. Do doja të ishe vetëm që të bisedoja pak 

më gjatë, por mos u përgjigj. 

-Po të dëgjoj, - i fola me zë të ulët. 

-Të hënën nisem përgjithëmonë në Zelandën e Re. Dua, më 

fal, kam dëshirë të të takoj para se të largohem, sidoqoftë ti e ke 

numrin tim të vjetër të celularit. 

- Po. 

-Atëhere mendohu dhe më telefono, mirupafshim. 

Telefoni u mbyll pa arritur t’i kthej përgjigje. E vendosa në vënd 

telefonin dhe u mbështeta pas divanit. Frymëmarja më ishte 

qetësuar, por kisha një këputje në të gjithë trupin. 

- Ç’ke, - më tha Lili, - pse u trondite kaq shumë? Si janë vajzat? 

- Nuk ishin vajzat. 

-Kush ishte? – ngulmoi Lili. U ngrit dhe filloi të më fërkonte 

fort ballin. - Ti je bërë zjarr në fytyrë. 

- Jam mirë. 

- Kush të foli që u trondite kaq shumë? - Lili nuk të ndahej pa 

mësuar çdo gjë. 

- Pali, ai do të niset të hënë për në Zelandën e Re, përgjithmonë. 

Lili e njihte Palin dhe fliste gjithmonë mirë për të. Nuk i kisha 

treguar asgjë nga marrëdhënjet tona, por ajo diçka kishte 

kuptuar, ndonëse unë i thosha se ishim vetëm miq. 

Ishim shumë të vogla kur dëgjuam të flitej për herë të parë 

për Palin. Mamaja, mësuese letërsie në gjimnazin e qytetit, duke 

11

NJË NJERI 

korrigjuar hartimet mbeti e befasuar nga njëri prej tyre, thirri 

babain dhe filloi të lexonte me zë të lartë. Unë dhe Lili lamë 

mësimet dhe po dëgjonim të shushatura. Kur përfundoi mamaja, 

babai ngriti kokën dhe pyeti: 

- Kush e ka shkruar këtë hartim? 

- Pali Sina quhet, ka ardhur këtë vit nga Tirana. Nuk i ka prindërit 

dhe tani banon me dajën e tij, Dhimitër S. Ti e ke shok të 

vjetër Dhimitrin. 

- Po - tha babai, - e kam njohur të atin dhe të ëmën, Simon dhe 

Lida Sinën. Lida vdiq në lindje rreth dhjetë vjet më parë bashkë 

me fëmijën. Simoni nuk u martua më dhe e rriti vetë djalin. Ishte 

një nga arkitektët më të aftë të vëndit. Disa vjet më parë dëgjova 

se e vranë në tentative për tu arratisur jashtë vendit. 

-Si mund të arratisej dhe djalin e vetëm ta linte këtu? - foli 

mamaja. 

- Nuk më ka bindur asnjë fjalë nga ato që u përhapën në atë 

kohë. Kur binte biseda për këtë ndodhi të gjithë flisnin 

absurditete. Dhimitri më tha versionin zyrtar, pra tentativë 

arratisje dhe se djalin nuk e lejuan ta merrte në shtëpi, por e 

futën në jetimoren e Tiranës. Nuk donte të fliste më për këtë dhe 

nuk ma ka zënë në gojë më vonë. Si është në pamje ky djalë? 

- I gjatë, i hollë, shumë i hollë, por nuk është i dobët se e kam 

parë të luajë basketboll shumë mirë. 

- Po në lëndët e tjera si është? - pyeti përsëri babai. 

- Nuk e di, - tha mamaja, - një muaj ka që ka filluar shkolla dhe 

nuk janë bërë biseda në sallën e mësuesve. 

- Më intrigoi shumë kjo bisedë, - tha babai mendueshëm, - të 

lutem kujdesu për këtë djalë. 

Kjo ishte e para herë që dëgjova të flitej për Palin. 

- Hej, humbe, - dëgjova zërin e Lilit, - pije kafenë se u ftoh. 

12

Pandi PAPANDO 

-Po kujtoja kur na lexoi mamaja hartimin e parë të Palit, ishim 

në klasë të dytë apo të tretë? 

- Nuk mbaj mend, - tha Lili - po ti qetësohu. Ah, po, në të 

tretën ishim. Pse, ai djali për të cilin bisedonin aq shpesh 

prindërit ishte Pali Sina? 

- Po, - i thashë dhe një psherëtimë më doli pa dashje. - Ai djalë 

është ky burrë dhe unë do të nisem ta takoj para se të largohet. 

- Lojte më duket, po Nardit si do t’i thuash? 

- Do ta gjej një arsye. U ngrita nga vendi dhe fillova të vishesha. 

Dola tek stacioni i furgonave dhe u nisa gati në çast. 

Pali më priste në një kafe pranë stadiumit. Po rrinte në një 

tavolinë jashtë, megjithëse ishte mjaft ftohtë dhe ishte veshur 

hollë; vetëm me një xhaketë me kuadrate mbi këmishën ngjyrë 

rozë të çelur. Kravatën e kishte lidhur hollë, ndërsa pantallonat e 

zeza harmonizoheshin me këpucët në të njëjtën ngjyrë, që i 

shkëlqenin sikur i kishte veshur për herë të parë, pavarësisht 

kohës me shi. U ngrit më këmbë dhe më dha dorën mbi tavolinën 

e mermertë duke buzëqeshur. Ma shtrëngoi dorën fort, por nuk 

më shkaktoi atë ndjesinë e mëparëshme. 

- Ulu pi një kafe dhe pastaj lëvizim. 

U ula pa fjalë. Nuk e prisja këtë takim në këtë mënyrë. Gjatë të 

gjithë rrugës imagjinoja skenën e takimit me të, si do t’i hidhesha 

në krahë dhe do ta puthja fort, shumë fort me buzët e thara, si do 

lëshohesha me trupin tim mbi gjoksin e tij, mendoja drithërimën 

e tij kur gjoksi im do t’i shtypte kraharorin, si do të lëviznin 

duart e tij për të më tërhequr me forcë nga vetja, si. . . . 

- Qënke mirë, - më ndërpreu mendimet. Si eci rruga, u lodhe? 

- Kam qënë e pavëmendëshme ndaj rrugës, sepse kam ëndërruar 

me sy hapur. Pali qeshi lehtë, dhe po më shihte drejt në sy. 

13

NJË NJERI 

E njihja mirë këtë qëndrim të tij. Kur nuk donte të dëgjonte gënjeshtra 

ai nuk fliste, por më shihte drejt në sy sikur më thoshte 

vazhdo, vazhdo. 

- Pali, po të them të vërtetën, si gjithmonë me ty. 

- Nuk më duket kështu, - buzëqeshi Pali. - Unë të kam folur 

gjithmonë të vëtetën, sido që e vërteta nuk është ndonjëherë e 

këndshme për tu dëgjuar. 

- Jo Pali, edhe unë nuk kam qënë asnjëherë e pavërtetë me ty, 

kurrë. Kur nuk kam folur nuk kam dashur të them gënjeshtra, 

kështu që kam gënjyer veten por jo ty. 

- Nuk ja vlen të zihemi, sidomos sot, shkojmë të hamë drekë 

dhe bisedojmë. 

Mbasi hymë në restorantin e zbrazur me një emer të pa 

kuptueshëm, si ndodh rëndom në Shqipëri, u ulëm në një 

tavolinë të veçuar. Ishin vetëm dy tavolina të zëna, për shkak të 

orës midis mëngjesit dhe drekës. E pashë drejt në sy dhe i thashë 

me padurim: 

- Më thuaj ç’është kjo e ikur deri në fund të botës. 

- Ke kohë të më dëgjosh, apo duhet të largohesh shpejt? 

- Sa të duash ti, unë erdha për të të takuar. 

14

II 

PALI 

Pandi PAPANDO 

Nuk doja të largohesha nga Shqipëria pa e takuar Anan. E 

kisha dashur, ndoshta që kur isha gjimnazist dhe shkova disa 

herë në shtëpinë e tyre i ftuar nga e ëma. Më pas ndodhën disa 

ngjarje, që mund të kishin sjellë shumë ndryshime në jetën time, 

por që s’ishte e thënë të bëheshin realitet. Rrinim të ulur 

përballë njëri - tjetrit dhe ajo priste të dëgjonte me një qëndrim 

shumë provokues. Kur hoqi pallton mbeti vetëm me një bluzë 

ngjyrë qielli, që i nxirte fare qartë format e trupit te saj, akoma të 

mbajtur mirë. 

- Ti e di se qëndrimi im në qytetin tuaj ishte i përkohshëm, 

vetëm për detyrimet familjare. Kur vdiq Leni, gruaja e dajës, nuk 

kisha asnjë arsye të fortë për të qëndruar. I vetmi person që më 

mbajti për mjaft kohë, ti e di mirë këtë, nuk ju përgjigj thirrjes 

sime. 

- Mos i thuaj këto fjalë, mos më mundo më shumë, - tha Ana. 

- Të lutem mos më ndërprit. Pra, mbasi shita shtëpinë e dajës 

u ktheva në Tiranë plot 802 ditë më parë. Ti e di, isha vetëm, 

krejt i vetëm. Nëna më kishte lënë të vogël, fare të vogël, vetëm 

katër vjet. Dhe babai që më rriti me mundime, por me shumë 

dashuri për të më lehtësuar sa të mundte dhimbjen, u zhduk nga 

jeta ime krejt papritur. Nuk kuptoja asgjë, isha 11 vjet kur u 

gjenda në jetimore këtu në Tiranë. Daja, i vetmi njeri i afërt që 

kisha, punonte inxhinjer në një nga hidrocentralet e veriut. 

Gruaja e tij, një engjëll i vërtetë, ishte mësuese. Fëmijë nuk 

15

NJË NJERI 

kishin. Vinin të dy të më shihnin sa herë që daja kishte punë në 

Institutet e Projektimit. Më sillnin plot ushqime të cilat i ndaja 

me shokët e dhomës, disa prej të cilëve nuk kishin asnjë të 

afërm. Nuk më flisnin asgjë për babanë. Edhe unë nuk i pyesja. E 

vetmja fjalë që dëgjoja kur largoheshin ishte për mësimet dhe 

sjelljen time. 

- Mos e zhgënje kujtimin e babait dhe familjes, - më thoshte 

daja kur largohej. U rrita shpejt, ndoshta edhe nga aktivizimi në 

basketboll pa shtuar asnjë kile, por çuditërisht pa u sëmurur. Ato 

vite kishin një dhimbje dhe vuajtje kaq të madhe, sa ishte habi që 

nuk u çmenda. Vetëm solidariteti midis jetimëve, them se më 

mbajti në jetë. Me mësime isha më i miri i shkollës, fitova dy 

konkurse kombëtare në fizikë dhe histori, por fotografia ime nuk 

u vendos asnjëherë në tabelën e nderit. Mësuesi që ishte kujdestar 

i klasës sime më shihte herë pas here në sy, me një pamje 

që mua më dukej si keqardhje. Më vinte shumë inat nga kjo 

gjendje. Nuk kisha nevojë për keqardhje, por për të vërtetën që 

nuk ma tregonte askush. Më dukej vetja i rritur për të mësuar të 

vërtetën, por si? Vetëm daja më përsëriste gjithmonë: 

- Mos u trishto, mos e lësho veten, e vërteta vonon, por nuk 

harron. - Mblidhja supet, largohesha me mërzi dhe duhej të 

kalonin dy ditë që të kthehesha në gjendje normale. Kështu 

kaluan afro katër vjet të tetëvjeçares. Kur daja u transferua në 

qytetin e tij (tuaj) dhe filloi të vinte më rrallë për të më takuar, 

fillova ta ndjej më shumë vetminë. 

- Kaq bukur je veshur për të më pritur mua, - më ndërpreu 

Ana. 

- Jo, pra erdha në Tiranë. Nga puna që kisha hoqa dorë 

përfundimisht. Kjo nuk ishte ndonjë gjë e vështirë për mua, që 

kisha ndërruar gjithë ato profesione. Pas disa ditësh u takova me 

16

Pandi PAPANDO 

Fatmirin. Ai ishte ngritur në detyrë dhe ishte bërë zv/ministër. 

Më propozoi të filloja punë si drejtor në Departamentin e Marrë- 

dhënjeve me Jashtë. Nuk pranova dhe i thashë se do çlodhesha 

disa muaj. Nuk më ngacmoi më. U mora me shtëpinë. E mbyllur 

prej disa vjetësh kisha shumë punë për të bërë, riparime të 

domosdoshme. Megjithëse nuk kisha nevoja financiare, kur mbarova 

punimet fillova të mërzitesha. Nuk shtyhej koha me kafe 

dhe lexime. Fatmirin e takoja shpesh, por nuk më tha më për 

punë. Ai më njihte mirë dhe priste që t’i përgjigjesha unë për 

ofertën e tij. Një ditë në kafe e gjeta me një mikun e tij të vjetër, 

profesor në Universitet dhe njëkohsisht në bordin e një fondacioni 

të huaj, që punonte prej disa vjetësh në Shqipëri. Gjatë 

bisedës ai tha se do të shtohej aktiviteti i këtij Fondacioni në 

Kosovë dhe FYROM dhe kishte nevojë për personel shtesë. E 

pyeta se çfarë kërkesash kishte për këtë vend pune se ndoshta i 

plotësoja unë. 

- Ti i tejkalon, - më tha. - Nesër më sill C.V.-në dhe 

rekomandimet e duhura. Do të njoftoj për zhvillimet, vetëm se 

ke një problem, duhet të heqësh dorë nga veshja jote informale. 

Vendi i punës kërkon detyrimisht veshje zyrtare. Kështu fare 

papritur, pas një interviste të thjeshtë, u detyrova të ndryshoja 

veshjen kur fillova punë në fondacion, si përgjegjës i sektorit që 

ndihmonte fëmijet në nevojë. Rroga ishte shumë e mirë dhe 

puna më jepte kënaqësi. 

- Nuk ishte e rëndë për ty kjo punë krejt tjetër nga profesioni 

dhe angazhimet e mëparëshme? 

- Jo, përkundrazi, vuajtet e mia të fëmijërisë më dhanë forcë 

për ta kryer mirë detyrën. Përkushtimi im e habiti Drejtorin e 

Fondacionit. David Forbesi, drejtori, ishte australian dhe kishte 

disa vjet që punonte në Shqipëri, pra e njihte mirë vëndin tonë. 

17

NJË NJERI 

Kur i tregova shkurt fëmijërinë time dhe jetën e mëpasme mbeti 

i shtangur. 

- Nuk mund të gjenim zgjedhje më të mirë, - tha, - falënderoj 

Zotin. 

I thashë se unë duhet ta falënderoja atë për besimin që më 

dhanë. 

Puna më pëlqente për natyrën shumë komplekse të saj. U 

njoha me shumë persona krejt të ndryshëm nga njohjet time të 

mëparëshme. Njoha varfërinë ekstreme, gra me vuajtje të pa 

imagjinueshme, e vetmja detyrë e të cilave ishte të lindnin 

fëmijë. Burra të këtyre grave që rrinin gjithë ditën të dehur dhe 

nuk i njihnin fëmijët e tyre, pa le të përkujdeseshin për familjen. 

Jeta e tyre më shokoi edhe mua që kisha vuajtur aq shumë. 

Shumë herë jam kënaqur me rezultatet e punës por edhe jam 

zhgënjyer nga pamundësia për të ndihmuar, jo për fajin tim, por 

nga rezistenca e prindërve për të pranuar ndryshimin. Unë i kam 

dashur fëmijët dhe kur puna ime jepte rezultate, kur i sistemoja 

për të vazhduar shkollën dhe i largoja nga lypja në rrugë, 

kënaqesha se munda të bëj diçka të mirë. 

Mbas një viti e pak, në Fondacion erdhën tre punonjëse të 

reja. Ishin nga Zelanda e Re dhe do të punonin për dy-tre vjet 

këtu. Me që zoti Forbes nuk ishte ditën që ato u paraqitën në 

Fondacion, u detyruan të prezantoheshin vetë. Në zyrën time 

erdhi një vajzë e re, e gjatë dhe e bukur. 

- Anna Hobson, - tha thjesht dhe më zgjati dorën. U shtanga 

kur shqiptoi emrin tënd. 

- Pse u habite? - tha duke qeshur. 

- Të lutem gërmëzoje emrin. 

- A-N-N-A. 

18

Pandi PAPANDO 

- A nuk shqiptohet Eni në anglisht? - e pyeta duke mu marë 

goja. 

- Po, - tha, - Eni më thërrasin babai dhe miqtë, ndërsa nëna më 

thëret Anna. Unë u prezantova si Anna se edhe ju kështu e 

përdorni. 

- Të mbetet qejfi në se edhe unë të drejtohem Anna? 

- Jo, përkundrazi, do kujtoj nënën, - dhe qeshi me zë. 

- Ke ndonjë fotografi të saj? - më pyeti Ana me kërshëri. Nxora 

nga portofoli një foto të Annas që e kisha nxjerrë vetë në ato 

çastet e shpeshta të lumturisë, ku dukej të paktën dhjetë vjet më 

e re. 

- Kjo është gruaja ime Anna Sina. 

- Kur jeni martuar? – pyeti Ana me një zë të mbytur. 

- Para disa javësh vumë kurorë pas një bashkëjetese rela- 

tivisht të gjatë. 

19

NJË NJERI 

20 

III 

ANA 

Pali fliste qetë, i mbështetur në njërën dorë. Më kishte 

mbërthyer sytë por dukej se nuk e kishte mendjen për të parë 

reagimet e mia. Nuk e dija që ishte martuar dhe më erdhi mirë 

për këtë. Kishte vuajtur shumë dhe i takonte të ishte i lumtur. 

Mu kujtua kur më thoshte, që ata që kishin vuajtur e ndjenin dhe 

e kuptonin më shumë lumturinë, ndërsa unë e ndërprisja duke i 

thënë se lumturia është shumë abstrakte, pra dhe e pakuptueshme. 

Ai qeshte me arsyetimin tim dhe më thoshte se 

lumturinë duhet ta kërkosh se ndryshe nuk ke si ta dallosh, 

sepse ajo është kaq e brishtë dhe kaq e ndryshme nga kënaqësia 

sa vetëm pak veta mund ta dallojnë këtë diferencë dhe ta ndjejnë 

shijen e saj. 

Kur më tregoi fotografinë e gruas së tij u përpoq të mos i 

jepte rëndësi reagimit tim dhe kaloi dorën mbi fytyrë. Unë ja 

mora foton nga dora. Nga fotoja më shihte një vajzë bjonde me 

flokë të prera shkurt dhe sy të mëdhenj blu në jeshil, që qeshte 

me të gjithë qenien e saj dhe dukej sikur mburrej dhe thoshte, 

më shihni sa e lumtur jam, më shihni sa e bukur jam, më shihni dhe 

kënaquni me lumturinë time. Një ndjenjë e papritur xhelozie më 

pushtoi të gjithën, por e përmbajta veten. Përse duhet të isha 

xheloze për një vajzë aq të re, aq më shumë që nuk e njihja dhe 

s’dihej në do ta shihja ndonjëherë. U habita se si Pali ishte 

martuar me një vajzë, që mund ta kishte bijë, aq e re dukej në

Pandi PAPANDO 

fotografi, por nuk mund ta shprehja këtë mendim, për më shumë 

sot. 

- Edhe një herë të uroj me zemër Pali! - i thashë duke e parë 

drejt në sy. - Jam shumë e gëzuar që të shoh të lumtur. 

- E di, - foli Pali, - e dija që do të gëzoheshe për mua. 

21

NJË NJERI 

22 

IV 

PALI 

Anna u ul në zyrën time në një tavolinë që e sollën enkas 

për atë. Biseduam gjatë për punën, problemet, pengesat 

burokratike dhe njerëzore të nënpunësve të të gjitha rangjeve. U 

përpoqa të flisja shkurt dhe qartë pa u munduar të mburresha, 

por edhe pa fshehur asgjë. Kur shihja që nuk kuptonte diçka 

kthehesha nga e para deri sa ta sqaroja me detaje problemin. 

Anna më falënderonte vazhdimisht, për çdo vogëlsi që i 

shpjegoja. Mbas dy javësh më thirri në zyrë zoti Forbes dhe më 

informoi se të tri punonjëset kishin ardhur të emëruara nga 

qendra si përgjegjëse sektorësh. Afati dyjavor nuk ishte vetëm 

për tu njohur me gjendjen, por edhe për të kontrolluar punën e 

deritashme të degës shqiptare të fondacionit. Më falënderoi për 

punën e sektorit tim si dhe për gatishmërinë time për t’i treguar 

Annas çdo problem. 

- Unë bëra vetëm detyrën, - i thashe i kënaqur nga toni i tij i 

bisedës dhe e falendërova. 

- S’ke pse më falënderon mua, - tha zoti Forbes, - unë po të 

shpreh mirënjohjen time, sepse puna juaj më nderon ose më 

turpëron. Në sektorët e tjerë kanë dalë disa probleme, për të 

cilat do të detyrohemi të marrim masat e duhura. 

Kur hyra në zyrë Anna më pyeti me kureshtje të hapur: 

- Përse të thiri drejtori? 

- Oh, mos luaj me mua shefe, - i fola si i mërzitur, - ju e dini më 

mirë përse. Apo jo zonjusha Hobson?

Pandi PAPANDO 

E vura re nga skuqja e fytyrës se u prek, por vendosa të 

vazhdoj ngacmimin. 

- Pali të lutem, kemi bërë një pakt bashkë, që do t’i flasim njëri 

tjetrit me ti. Pse më fyen? 

- Si t’ja bëj unë, që anglishtja nuk e ka të ndryshëm njëjësin me 

shumësin e vetës së dytë? Bëni ndryshime fonetike që të mos 

keqkuptohem. E kuptoi që unë po bëja shaka dhe qeshi me të 

madhe duke më përsëritur disa herë: 

- Ti je djalë i keq, i keq. 

Drejtori po atë ditë na lajmëroi se në fund të javës duhej të 

hartonim një raport të hollësishëm për punën e deritanishme të 

çdo sektori, raport që do të përgatitej nga përgjegjësat e 

sektorëve në bashkëpunim me punonjëset e ardhura rishtaz. Të 

premten do të mblidheshim përsëri se do të vinte për vizitë dhe 

kontroll zoti Shulc, Drejtori i Fondacionit me qendër në Vienë. 

- Pali, - tha Anna kur mbetëm vetëm, - mbas kësaj pune dy 

javore mua më takon të pushoj këto dy ditë deri të premten. 

- Po raporti? 

- Mbaroje vetë dhe unë do ta firmos pa e lexuar, - tha dhe 

buzëqeshi me djallëzi. 

- Si urdhëron shefe! 

- Prapë fillove ti, mirupafshim të premte, - dhe mbylli derën 

duke qeshur. 

Nuk e kuptova sjelljen e Annas, nuk mund të thosha se ishte e 

papërgjegjshme sepse këto dy javë që punuam së bashku kishte 

treguar një përkushtim të tillë në punë, sa unë detyrohesha të 

ndërprisja punën, për t’i dhënë mundësi të rifitonte energjitë, 

me një kafe ose freskuese. Tani më la vetëm, ndërkohë që do të 

merrte detyrën time. U detyrova të punoja pa ndërprerje, për të 

mbaruar në kohë raportin. Të premten, në mbledhje, mbasi 

23

NJË NJERI 

takuam drejtorin raportuam me radhë. Ai na kërkoi kopjet e 

raporteve tona, na uroi një fundjavë të bukur dhe tha se të 

martën do të bënim konkluzionet. 

Mbledhja e përgjithshme u zhvillua me pjesëmarjen e të 

gjithë punonjësve nga rrethet e vendit, Kosova dhe Shkupi. 

Mbledhjen e hapi zoti Forbes i cili bëri një ekspoze të gjithë 

veprimtarisë së degës shqiptare të fondacionit. Më pas 

përgjegjësit e sektorëve iu përgjigjën pyetjeve të zotit Shulc. Unë 

fola i fundit, sepse sektori im ishte hapur më vonë. Ndryshe nga 

sektorët e tjerë në pyetjet për mua nuk ndihej asnjë shënjë 

presioni apo dykuptimi. Kjo më qetësoi sepse kisha filluar ta 

doja këtë punë dhe nuk mendoja të largohesha. E dija që nuk do 

të isha më përgjegjës sektori, por kjo nuk prishte asgjë, veç 

zvogëlimit të rrogës, prandaj përgjigjet e mia nuk kishin 

nervozizëm apo pakënaqësi. 

Zoti Shulc dëgjonte me vëmendje, pa bërë komente apo 

pyetje shtesë. Anna, që ishte ulur karshi meje dëgjonte e 

përqendruar dhe më jepte shënja miratimi dhe kuraje. Më vinte 

të qeshja por, nuk ishte as koha dhe as vendi, aq më shumë, që 

isha i bindur që kisha bërë më të mirën që mund të bëja në një 

fushë krejt të re për mua dhe pa asnjë trainim paraprak. Në fund 

bëra një kërkesë, të cilën nuk e kisha shkruar në raport. Kërkova 

që për punonjësit e sektorit tim, ishte i nevojshëm një trainim 

për të parë eksperienca të ngjashme. 

Konkluzionet i bëri zoti Shulc. Ai foli shkurt, pa prekur 

detaje, por duke kapur problemet thelbësore dhe treguar 

mënyrat për të ecur më mirë në të ardhmen. Pas kësaj njoftoi se 

përgjegjësi i sektorit të parë (financa), shkarkohej nga detyra 

dhe ndërpriste marrdhëniet me fondacionin, përgjegjësja e 

sektorit të dytë, zonja Elsa Lula shkarkohej nga detyra dhe 

24

Pandi PAPANDO 

kalonte në sektorin e tretë, ndërsa unë do të qëndroja në 

detyrën që kisha. Në fund, mbasi i la të lirë punonjësit, kërkoi që 

unë dhe tre punonjëset e reja të kalonim për një kafe në zyrën e 

zotit Forbes. 

Tani që përfundoi mbledhja nuk po kuptoja asgjë se si do të 

mbetesha në pozicionin tim, duke e ditur më parë se përse 

kishte ardhur Anna me shoqet e saj në Shqipëri. Mundohesha ta 

lidhja me sjelljen e saj dhe të zotit Forbes, largimin e Annas nga 

përgatitja e raportit, të qeshurat dashamirëse, por nuk jepja dot 

ndonjë zgjidhje. Pasi erdhën kafet, zoti Shulc filloi të na jepte 

disa porosi të fundit për punën e mëtejshme, porosi të cilat ishin 

kryesisht për sektorin tim. Ai më shikonte drejt në sy, me sytë e 

tij ngjyrë gri. Unë nuk i ula për asnjë çast sytë dhe po e dëgjoja 

me vëmendje. Mbasi më tha që kisha të drejtë për problemin e 

trainimit të punonjësve, më ngarkoi me përgatitjen e temave dhe 

zhvillimin e kurseve, kur ta mendonim se ishte e mundshme, por 

sa më shpejt. 

Të gjithë qeshën, kështu që u detyrova të qesh edhe unë, për 

këtë detyrë suplementare që e kërkova vetë. Pranova me kokë, 

por thashë se një përvojë e ngjashme do të ishte veçanërisht e 

nevojshme. Zoti Shulc u përgjigj me buzëqeshje se nuk ka ndonjë 

përvojë të ngjashme në vendet ku punon Fondacioni, por do të 

kontaktonte me Fondacione të tjera. Pastaj kërkoi miratimin tim 

që Anna të ishte ndihmësja ime. U surprizova nga kjo kërkesë 

dhe iu përgjigja se ishte kënaqesi për mua, të punoja në ekip me 

zonjushën Hobson duke i buzëqeshur Annas. Zoti Shulc e mori 

përsëri fjalën dhe komunikoi emërimin e zonjës Loreta Blu si 

përgjegjëse e sektorit të financës dhe të zonjës Meri Smith në 

sektorin mbështetës. 

25

NJË NJERI 

- Duhet t’ju them se Bordi Mbikqyrës kishte vendosur për të 

zëvendësuar të tre drejtuesit e sektorëve, por mbas kontrollit të 

përgjithshëm, zonjusha Hobson i propozoi zotit Forbes, që zoti 

Sina të mos largohej nga detyra, por ajo të punonte si ndihmësja 

e tij. Zoti Forbes e përcolli propozimin e saj në Fondacion, 

prandaj u nisa për të parë vetë gjëndjen dhe për të marrë 

vendimin përkatës. Edhe një herë urime zoti Sina dhe 

shpresojmë t’ju kemi për shumë kohë midis nesh! 

- Ju falënderoj, - thashë, - për besimin që më dhatë. 

Pas tij më uruan të gjithë dhe u larguam. 

- Faleminderit Anna, - i thashë kur hymë në zyrën tonë, - sa 

kohë ke që punon në shërbimet sekrete? 

- Tridhjet e nëntë vjet dhe diçka më shumë. 

- Po numëron edhe kohën para se të ngjizeshe. 

- Jo, që kur kam lindur, prandaj nuk të thashë kohën ekzakte. 

- Ti je 39 vjet, - pyeta i habitur. - Po të më pyeste dikush, nuk 

do thosha më shumë se 30 dhe më beso, nuk e them për 

kompliment. 

- Mbas katër muajsh mbush 40, - foli Anna duke qeshur. 

Urime Anna, me pamjen tënde do t’i çmendësh vajzat, jo vetëm 

të Fondacionit. 

- Kemi thënë që të mos bëjmë komplimente, - u skuq Anna. 

- Atëhere nuk duhet të themi të vërtetën. A mos vallë nuk 

ishin komplimente për mua fjalët që tha zoti Shulc sot, autorësinë 

e të cilave e ke ti? 

- Pali, sinqerisht jam e mahnitur nga puna jote, megjithëse e 

kisha parë C.V.-në tënde si dhe rekomandimet që ke sjellë. Ti je 

rotarian dhe unë di shumë për ju nga përvoja e nënës sime. 

- Dhe pse nuk dëshiron që të jesh ti shefe? 

- Se ti e bën më mirë këtë punë. 

26

Pandi PAPANDO 

- Ka shumë si ti në vëndin tënd, se këtu tek ne do të të merrnin 

si të çmendur. 

- Oh Pali, në çdo vënd ka të mirë dhe të këqinj. Është shumë e 

këndëshme që më rastisi të punoj me ty. 

- Të kam borxh një darkë kokë më kokë, - i thashë me të 

qeshur. 

- Ku? - pyeti menjëherë, - tek ti apo tek unë. 

- Zgjidh ti, - fola me gjysmë zëri. U gjeta i pa përgatitur për të 

dhënë një përgjigje, duke menduar se çfarë kuptimi i dha ajo 

ftesës sime kokë më kokë, që ishte pa prapamendim. Anna e 

kuptoi gjëndjen time, buzëqeshi dhe foli qetë. 

- Jemi të rritur dhe të përgjegjshëm të dy. Të hamë darkë së 

bashku, qoftë edhe në shtëpitë e secilit, nuk do të thotë që do të 

shkojmë në shtrat. Fjalët që kam thënë për ty janë të sinqerta. 

- Nuk jam gati, - i fola me zë të dobët, - nuk jam i aftë për 

aventura. 

- Edhe unë nuk jam gati, - tha Anna, - aq më tepër për aventura, 

por edhe sikur të ndodhë diçka, kjo nuk e vë asnjërin para 

përgjegjësisë për punën . Vërtet ti je shefi im, por unë nuk kam 

ndërmend të të akuzoj për ngacmim seksual. 

Këto fjalë i tha me një ton aq serioz sa mbeta i shtangur. 

Befas ja dha një të qeshure të fortë duke më përqeshur me gjuhë. 

- Sido që të jetë, - tha, - ne do të jemi miq, në se ti pranon të 

jesh miku im. U ngrit nga karrikja, mu afrua, më puthi lehtë në 

faqe dhe doli nga dhoma. 

Mbeta i hutuar në karriken time. Deri tani nuk e kisha parë 

Annan si femër por thjesht si një kolege të re pune, të bukur dhe 

të sjellshme. Puna me të më jepte kënaqësi. Ndryshimi i madh në 

moshë (sipas meje), që nuk ishte i madh tani që mësova moshën 

e saj më lejonte të bëja shaka dhe ngacmime pa të keq. Tani e 

27

NJË NJERI 

kuptova se kisha vepruar gabim dhe ndoshta i kisha dhënë të 

kuptonte se po mundohesha ta joshja, gjë që nuk më kishte 

shkuar kurrë në mendje. Këtë çast e kuptova se Anna ishte 

shumë tërheqëse për mua, jo vetëm me bukurinë dhe hiret e saj, 

por edhe me sjelljen njerëzore. 

-Jo, - i fola vetes, - ti nuk duhet ta prishësh këtë miqësi, që 

Anna ta kërkoi me sinqeritet. 

28

V 

ANNA 

Pandi PAPANDO 

Kur vendosa që të largohesha nga Zelanda e Re, e mora 

seriozisht këtë largim me synimin për të punuar mirë. Në internet 

lexova sa munda për këtë vënd të vogël dhe të varfër, që u 

shkëput i fundit nga rregjimi komunist. Të dhënat ishin shpesh 

herë kundërshtuese, në shumë prej tyre kishte teprime ose 

zvogëlime dhe megjithëse u përpoqa, nuk arrita të nxirja një 

konkluzion të qartë për vete. Më e vështira ishte kur më pyesnin 

miqtë. Sado që iu flisja ishte e pamundur të kuptonin diçka, bile 

shumë prej tyre nuk kishin dëgjuar më parë të flitej për 

Shqipërinë. Nëna më tha se në Shqipëri kishte disa Rotary Club-e 

dhe po të kisha nevojë mund të drejtohesha tek çdonjëri prej 

tyre për të kërkuar ndihmë. 

Qëlloi, që kur aritëm në Tiranë nga Viena, zoti Forbes nuk 

erdhi me ne, kështu që u detyruam të paraqiteshim vetë. 

Përgjegjësi i sektorit që do të zëvendesoja unë, ishte një burrë i 

gjatë dhe me pamje tërheqëse. Në C.V.-në e tij që lexova në 

Vienë, nuk arrita të kuptoja pse kishte ndërruar aq shumë vende 

pune që nuk përputheshin me dy diplomat e tij universitare, të 

cilat i kishte marrë shumë vonë, por me rezultate maksimale. Më 

bëri përshtypje anglishtja e tij fluente, por sidomos gatishmëria 

për të sqaruar çdo pyetje timen për punën. Fillimisht mendova 

se donte të tregonte aftësitë e tij, por kjo vazhdoi edhe kur e 

mësoi se ne kishim ardhur për t’i zëvendësuar. Nuk munda të 

dalloj ndonjë shënjë dëshpërimi apo inati në sjelljen e tij. Edhe 

29

NJË NJERI 

pas kësaj vazhdonte të sillej njëlloj me mua, vazhdoi me shakatë 

dhe ngacmimet tepër fine. Ai sillej sikur të isha një vajzë e vogël 

dhe e llastuar, sepse nuk e dinte se ndryshimi i moshës sonë 

ishte vetëm disa vjet. 

Më pëlqeu që kur e pashë për herë të parë, sidomos kur u 

trondit nga emri im. Kur e pyeta pse, e kaloi shpejt hutimin. Fola 

me nënën në telefon dhe i tregova se më ra rasti të punoja në 

zyrë me zotin Pali Sina që ishte rotarian. Nëna u kënaq dhe më 

tha se në se kisha ndonjë nevojë mund të mbështetesha tek ai 

dhe t’i tregoja se edhe ajo ishte rotariane. Veçanërisht më 

porositi që të mos i bëja keq, megjithëse e njihte natyrën time. 

E dija nga C.V. - ja e tij që ishte beqar dhe u çudita se si një 

zotëri aq i pashëm nuk ishte martuar, kur shihja se në këtë vënd 

kishte shumë pak burra të pa martuar në atë moshë. Fillimisht 

mendova se do të ishte aventurier, por këtë mendim e hoqa kur 

pashë se sa qetë sillej me një kolege pune, që mundohej ta 

joshte. Kurioziteti më shtynte ta pyesja më gjatë rreth jetës së tij, 

por ai i bishtnoi disa herë me shumë finesë bisedave të këtij lloji, 

kështu që nuk më vinte mirë të tregohesha e pasjellëshme. 

Kur më ftoi për darkë vendosa të luaja. Më vonë e shava 

veten për këtë sjellje, por shigjeta kishte dalë tashmë nga harku 

dhe nuk kisha mundësi ta ktheja pas, kështu që vendosa ta luaja 

deri në fund lojën. Në fund të fundit unë jam grua dhe kurioziteti 

për ta njohur më mirë atë sfinks, që sillej njëlloj me të gjitha 

koleget e punës më bëri të mendoj, se meqë i kisha bërë një 

nder, kisha të drejtë më shumë se kushdo të mësoja për jetën e 

tij. Kurioziteti ishte më i fortë se mirësjellja, prandaj vendosa ta 

provoja deri në fund, por pa i kaluar caqet. 

30

VI 

ANA 

Pandi PAPANDO 

Kur kamerieri u afrua të merrte porositë duke mbajtur një 

shishe me verë në tabaka, kuptova se Pali ishte klient i rregullt i 

këtij lokali dhe ja njihnin shijet. 

- Nuk duhet të pi, - i thashë, - dua të jem e kthjellët sot me ty. 

Nuk dua t’ia hedh fajin pijes kur të të jepem, sepse dua ta bëj me 

dëshirën time të plotë. 

- Jo Ana, - më tha Pali i qetë, - ne nuk do të bëjmë dashuri 

bashkë. 

- Atëhere pse më kërkove që të vij? 

- Për të të takuar, thjesht për të biseduar. Nuk mund të ikja pa 

të treguar për vete. 

- Të kuptoj mirë, - i thashë, - por unë dua me të vërtetë të bëj 

dashuri me ty. 

- Nuk mundem Ana të të plotësoj këtë dëshirë. Unë e dua 

Annan dhe nuk mund ta tradhëtoj, aq më shumë me ty. 

- E di, - i thashë më zë të humbur, - të njoh mirë, por të lutem 

më kupto. Dua ta plotësoj atë dëshirë aq të madhe të të dyve, e 

cila nuk ndodhi për fajin tim. 

- Jo Ana, nuk mund të shkelim dhe të hedhim poshtë ato vite. 

Jam i sigurt që nëse bëjmë dashuri nuk do ta ndjesh veten mirë 

kur unë të largohem. E di që do të vuash dhe unë nuk dua që kjo 

të ndodhë. Mjaft vuajtje të kam shkaktuar ato vite prandaj dua të 

më falësh, që të mos e kem brengë largimin. 

31

NJË NJERI 

- Ti duhet të më falësh Pali. Sikur të kisha ndjekur zemrën 

dhe jo mendjen sot do të ishte ndryshe për të dy. 

- Miq, - tha Pali. U zgjat mbi tavolinë dhe më puthi lehtë në 

faqe, duke u larguar pa pritur përgjigjen time. 

- Mos të mërzita me historinë që po të tregoj, - tha me një ton 

shumë të qetë. 

Megjithëse e njihja mirë më bëri përshtypje të thellë sjellja e 

tij. Nuk arrita ta kuptoj asnjëherë vetëpërmbajtjen e tij, thellësinë 

e mendimit për të mos e fyer bashkëbiseduesin, duke marrë 

përsipër gabimet e të tjerëve. Kështu po sillej sot edhe me mua, 

po më kërkon të falur për gabimet e mia, të cilat m’i kishte 

përsëritur sa e sa herë. Për më shumë u habita me veten, për 

kërkesën time, të paimagjinueshme më parë. Vërtet, kisha patur 

dëshirë të bëja dashuri me Palin, dëshirë që shpesh herë më 

kishte krijuar shqetësime nervore me mjaft probleme, por 

asnjëherë nuk kisha menduar se do të propozoja unë e para dhe 

ai do refuzonte. 

- Jo Pali, nuk më mërzite, përkundrazi ke vepruar shumë mirë 

që më thirre. 

- Atëhere po vazhdoj. 

Fytyra i mori një pamje serioze, njëlloj si kur kishte shumë 

punë dhe nuk donte ta shqetësonin. Sytë e mëdhenj ngjyrë kafe i 

shkëlqenin mbrapa syzeve. Dukej që ishte i lumtur, megjithëse 

përpiqej ta fshihte për të mos më fyer. U ndjeva e kënaqur me 

lumturinë e tij, paçka se këtë lumturi nuk ja dhashë unë, por një 

tjetër. Nuk kisha asnjë ndjenjë xhelozie për adashen time të 

panjohur, por që kisha shumë dëshirë ta takoja. 

- Hiqi syzet, - i thashë, - të të shoh më mirë sytë. 

32

Pandi PAPANDO 

Kur i hoqi syzet u zhduk edhe ai ndriçim i pazakontë që vura re 

pak më parë. Sytë e tij u bënë të butë, të qetë dhe mu dukën pak 

të lagur. 

- Ti po qan Pali? 

- Jo Ana nuk po qaj, megjithëse tani mundem. Sot jemi ulur 

për tu kënaqur dhe jo për të qarë. 

33

NJË NJERI 

34 

VII 

PALI 

Të nesërmen filluam punë për të hartuar programet e reja 

sipas porosive të zotit Shulc. Po punonim të dy në skrivaninë e 

Annas, sepse kompjuteri im kishte një difekt dhe Anna shkruante 

më shpejt anglisht. Gjatë punës diskutonim herë pas here 

me njëri tjetrin, vështrimet tona kryqëzoheshin pa asnjë iluzion 

dhe nënkuptim për bisedën e djeshme. Kur përfunduam, ora e 

kishte kaluar shtatën. E ndjenim veten të rraskapitur dhe të dy 

kishim mendimin se nuk ishte ditë e përshtatshme për të 

darkuar së bashku. 

Të nesërmen, unë u nisa me shërbim në Prishtinë pas një 

bisede telefonike me zotin Forbes, për një problem që nuk 

priste. Ishte vonë për t’i telefonuar Annas, por i lashë një shënim 

se do të paguaja kamatë vonesë për darkën. Katër ditët e kaluara 

larg saj më shërbyen për të medituar për gjëndjen e krijuar dhe 

për sjelljen time të mëvonshme. Rregullorja e punës në 

Fondacion e ndalonte rreptësisht çdo lidhje midis punonjësve. 

Por Anna më pëlqente, megjithëse nuk dija asgjë për jetën e saj. 

Kush ishte kjo vajzë? Pse deri pardje për mua ishte thjesht një 

kolege pune dhe sot mendoja vetëm për të, aq sa nuk arrij të 

përqendrohem në punë? Kjo nuk më kishte ndodhur asnjëherë 

më parë. 

Si është e mundur që të bija në dashuri si një adoleshent tani 

që i kisha kaluar me kohë të dyzetat. Ajo ishte sjellë shumë mirë

Pandi PAPANDO 

me mua, nuk ishte fyer asnjëherë nga ngacmimet e shpeshta. Më 

e pakuptueshme më dukej mospranimi i vëndit të punës. 

A mundej një njeri të hiqte dorë nga një pozicion më i lartë pune, 

me një rrogë më të madhe, thjesht se vartësi i tij ishte më i aftë? 

Nuk kisha dëgjuar ndonjë rast të tillë në Shqipëri, por edhe 

gjetkë. Tundimi i karrierës është shumë i fortë, aq më shumë tek 

gratë, që mezi presin të kenë burra si vartës dhe për më tepër, 

kur janë të bindura se këta vartës nuk do ta pengojnë punën, si 

në rastin tim. Besoja se Anna e kishte kuptuar këtë gjatë 

shpjegimeve të mia. Veçanërisht më shqetësonte qetësia dhe 

butësia e fjalëve të saj. Si mund të bënte keq një njeri i tillë? 

Përvoja në punë më kish treguar disa raste që persona të 

ndryshëm, pasi kishin përfituar nga eksperienca ime, s’kishin 

lënë gur pa lëvizur për të më zënë vendin. Por rasti i Annas ishte 

i ndryshëm. Ajo më la vendin e saj pa ja kërkuar unë dhe pa më 

treguar asgjë. Bile ajo u ndje ngushtë, kur zoti Shulc, e zbuloi 

këtë për të gjithë ne, megjithëse nuk e hoqi buzëqeshjen dhe 

sjelljen e saj të qetë. Mendime të këqia më vinin në kokë për 

raste të ngjashme me gra dhe vajza të huaja, që ishin lidhur me 

kolegë të tyre shqiptarë, lidhje që kishin përfunduar keq për 

këta të fundit, bile edhe me divorce. 

Vërtet që unë isha i pamartuar, por do të më dhimbte shumë 

një histori e ngjashme, sidomos kur nuk isha shkëputur akoma 

nga një dashuri pa përgjigje. Përse doja të tregohesha kavalier 

me atë ftesë për darkë, pa praninë e të tjerëve? Pse e komentoi 

Anna në atë mënyrë ftesën time ndonëse unë nuk kisha asnjë 

nënkuptim? Thjesht doja t’i shprehja vetëm mirënjohjen 

time.Këto e të tjera mendime e zgjatën kohën e qëndrimit në 

Prishtinë më shumë se zakonisht. Më së fundmi të shtunë, vonë 

35

NJË NJERI 

pasdite e përfundova punën duke ju ngrënë kolegëve ditën e 

tyre të pushimit. 

Të diel u ngrita herët per tu kthyer në Tiranë. Kisha hasur në 

malet e Sharrit, ndanë rrugës një fshat me popullsi serbe. Shumë 

herë kisha dashur të ndaloja për të vizituar një kishë të vjetër. 

Ishte e diel, kisha ishte e hapur, kohë kisha plot, prandaj ndalova 

makinën nën hijen e një lisi të stërmadh me një zgavër të gjërë 

në trupin e tij. Lisi ishte pa gjethe dhe dukeshin shënjat e një 

rrufeje që e kishte goditur kohë më parë. Kur zbrita nga makina, 

dy ushtarakë me shënjat dalluese të KFOR-it u habitën që u 

drejtova për në kishë, ku sapo kishte mbaruar mesha dhe disa 

gra dhe burra të moshuar po dilnin duke biseduar. Njëri prej 

ushtarakëve, një djalosh i gjatë, bjond, me lëkurë tepër të 

bardhë, gati pa ngjyrë mu drejtua me mirësjellje: 

- Zotëri, dokumentat ju lutem! 

Nxora dokumentat të cilat i pa me kujdes dhe më pyeti: 

- Ku po shkoni zotëri? 

- Në kishë. 

- Zotëri më falni, ju jeni kristian ortodoks? 

- Po, - iu pergjigja i qetë, - por nuk e kuptoj se çfarë lidhje ka 

feja ime me vizitën në kishë? Nuk ka asnjë vend në botë ku nuk 

lejohet hyrja në objektet e kultit dhe aq më pak të pyetet për 

fenë. 

- Na falni zotëri, - foli ushtaraku tjetër, - por ne kryejmë detyrën 

tonë. Ngaqë ju jeni shqiptar nuk duam të kemi probleme. 

Mund të kaloni. 

Kisha ishte e padëmtuar nga lufta e para disa vjetëve. Ndeza 

një qiri në hajatin e ftohtë, hyra brenda dhe u ula në një stol. Afër 

altarit dy gra të moshuara po bisedonin me priftin. Më majtas një 

grua ishte gjunjëzuar me kokën e ulur deri afër tokës. Prifti ishte 

36

Pandi PAPANDO 

i moshuar, duhej t’i kishte kaluar me kohë të shtatëdhjetat. 

Kishte një fytyrë të hequr që i mbaronte me një mjekër të bardhë 

borë, e cila e tregonte akoma më të zbehtë fytyrën e tij pa asnjë 

rrudhë. Kur kthehu sytë nga unë ndjeva një forcë depërtuese në 

vështrimin e tij. Pastaj u kthye nga gruaja e gjunjëzuar dhe u foli 

diçka dy të moshuarave. Ato kundërshtonin me fjalë dhe duar, 

por duke parë se prifti u dha të kuptonin se biseda ishte mbyllur 

i puthën dorën dhe dolën me hapa të ngadalshme nga kisha. I 

pashë që ishin të përlotura dhe vazhdonin të flisnin me njëra 

tjetrën. 

Megjithëse u përpoqa të dëgjoja bisedën e tyre nuk kuptova 

asnjë fjalë. Në atë çast gruaja e gjunjëzuar u ngrit në këmbë. 

Mbështeta kokën midis duarve dhe nga gishtat e hapur pashë, që 

ishte rreth të njëzetave me një fytyrë engjëllore të rrethuar nga 

një kurorë flokësh të zeza korb. Veçanërisht më bëri përshtypje 

trupi i saj i latuar, që dukej sikur do ta shpërthente fustanin e 

ngushtë deri në gju. Diç i foli priftit me zë të ulët, por ai iu 

përgjigj me një ton të lartë dhe nuk pranoi që t’i jepte dorën. 

Mori një pamje gati hyjnore. Petku i bardhë i ceremonive e 

tregonte akoma më të gjatë. Zëri i lartë i priftit më trembi ndaj 

ngrita kokën për të parë më mirë. Vajza po fshinte lotët nga 

fytyra e bukur dhe e lëmuar. Filloi të ecte drejt meje për të dalë 

nga kisha me një ecje të lehtë, gati sikur nuk prekte tokën. 

Ula kokën i kredhur në mendime. Nuk e di sa qëndrova në 

këtë gjëndje kur ndjeva se para meje qëndronte dikush. Prifti më 

kishte zgjatur dorën e hollë. Nën lëkurë i dukeshin venat e holla 

blu. U ngrita në këmbë dhe i mora dorën, që nuk më lejoi ta 

puthja. Ai ishte i gjatë gati sa unë por veshja e zezë, që i rrinte e 

gjërë në supet e dobët e tregonte më të gjatë. Më pyeti serbisht 

se nga isha. 

37

NJË NJERI 

- Me origjinë nga Korça, - ju përgjigja me dialektin e bullgarishtes, 

që flitet në Prespë. 

-Flet greqisht? - më pyeti. 

-Po atë. 

- Sa mirë, - tha, - do të shkëmbej disa fjalë me ty, mbasi kemi 

dy vjet që nuk shohim njeri të huaj në fshat, përveç ushtarëve të 

KFOR-it që na ruajnë. Kjo kishë e Shën Nikollës, është e vetmja 

që shpëtoi pa u djegur në të dy fshatrat serbe ku shërbej unë, në 

të tjerat kanë mbetur vetëm muret. 

- Si ndodhi? - e pyeta kureshtar. 

- E mbrojta unë, - tha me krenari. - E kisha vendosur të flijohesha 

tek dera e kishës për të mos e parë të shkatërruar. Ai që 

udhëhiqte shqiptarët që erdhën për ta djegur, ishte i biri i një 

mikut tim të vjetër, që kishte ndërruar jetë disa vite më parë. 

- Ju i thatë ndonjë fjalë? 

- Nuk fola asnjë fjalë, - tha prifti. - Kur Masari, kështu quhet 

djali i mikut tim, më pa tek dera e kishës i ndaloi pasonjësit e tij 

me dorë, u afrua dhe më përqafoi. Nuk folëm asnjë fjalë derisa 

ndjemë lotët e njëri tjetrit në faqe. Ai ndoshta u prek që e lëshoi 

veten, më shtrëngoi fort, u kthye me shpejtësi dhe u largua. U 

fala dhe falënderova Zotin për këtë mrekulli. Urrejtja në atë kohë 

i kishte kaluar të gjitha caqet. Ishte një çmenduri kolektive, kush 

të prishte dhe të shkatëronte më shumë, sidomos objekte kulti. 

- Kush e filloi i pari? - e ndërpreva pa takt. Doja të dëgjoja 

edhe versionin serb të ngjarjeve të atyre viteve të mbrapshta. E 

dija se ishin paramilitarët serbë ata që filluan të parët shkatërrimet 

e objekteve fetare të besimit islam. 

Prifti më pa drejt në sy. Kur ndjeu se pyetja ime nuk kishte 

qëllim të keq, foli me një zë të humbur: 

38

Pandi PAPANDO 

- I paudhi biri im, i paudhi! Pa më thuaj ti, si dhe pse filluan 

shkatërimet në vendin tuaj disa vjet para nesh? 

I pa përgatitur për të dhënë përgjigje për atë histeri 

kolektive të vitit 1997, kur të gjithë ata që ishin fajtorë e bënin 

veten viktima dhe ia hidhnin fajin njëri tjetrit ju përgjigja: 

- Jetojmë në një tokë të mallkuar ose më mirë në një gadishull 

të mallkuar. 

- Jo biri im, nuk ka vende të mallkuara. Zoti i plotfuqishëm i 

krijoi njerëzit të gjithë njëlloj, ai u fali dashurinë e tij hyjnore dhe 

sakrifikoi birin e tij, të vetëmlindurin, për të shlyer mëkatet tona. 

- Atehere, pse? - ngulmova më tej. 

- Dëgjo një ndodhi të vjetër bir: 

- Gjyshi im, që ishte edhe ai prift dhe nga që të ardhurat e 

kishës nuk plotësonin nevojat e familjes, punonte në bujqësi dhe 

blegtori, si kam vepruar edhe unë, më tregoi një ditë dy kope 

dhensh që ktheheshin nga kullota. Dhentë e të parës ishin të 

shëndetëshme, me gjinjtë e mbushura. Ndryshe ishte kopeja e 

dytë, dhentë e të cilës me zi çapiteshin, pastaj më vuri dorën në 

kokë dhe foli i menduar, se të dyja kopetë ishin të një race dhe 

kishin kullotur në të njëjtin mal. Vetëm barinjtë ishin të ndryshëm. 

Kështu janë edhe popujt, vazhdoi më tej. Bariu e bën një 

popull të mirë apo të keq. Isha 13 vjet atëhere por i kam të 

gdhendura në mendje këto fjalë të gjyshit dhe i tregoj unë për të 

rinjtë tani. 

- Kemi shumë kohë që nuk kemi barinj të mirë, për të mos 

thënë që s’kemi patur asnjëherë - i thashë. - Dhe jam i trembur, 

se kur t’i kemi këta barinj, a do të jenë të aftë të përtërijnë tufën 

e shprishur. 

-Me hirin e Zotit, - u përgjegj. 

39

NJË NJERI 

Po rrija i heshtur duke analizuar fjalët e priftit të moshuar. 

Fillimisht nuk më pëlqeu krahasimi, mu duk shumë vulgar por 

alegoria ishte e gjetur. Duke kujtuar historinë e kombeve 

europiane, dhe veçanërisht historinë e popullit gjerman në 

kohën e Hitlerit, masakrat dhe genocidin ndaj hebrejve dhe 

popujve sllavë, vura re jo pa dhimbje se ai kishte të drejtë. 

Ripërtëritja dhe progresi i ndryshëm i dy Gjermanive pas luftës e 

vërtetonte më së miri alegorinë. Ja thashë priftit këtë mendim. Ai 

buzëqeshi, më kapi krahun dhe duke ecur tha: 

- Ata besonin tek Zoti dhe në dashurinë e Tij! 

Zëri i kumboi në kishën e zbrazur dhe mua mu duk se po 

vinte nga kubeja e lartë. Instiktivisht ngrita kokën. Në kubenë 

qëndrore figura e Krishtit e dëmtuar nga koha dhe tymi i qirinjve 

mu duk sikur po buzëqeshte me cepat e buzëve. Pata ndjesinë, 

sikur më foli duke thënë se Ai ishte aty, na shihte dhe na 

dëgjonte. Bëra kryqin dhe u ktheva nga prifti. 

- Më the se je me origjinë nga Korça. Nuk kam qënë në qytetin 

tuaj, megjithëse kam patur dëshirë ta vizitoj. Në dy shekujt e 

kaluar froni episkopal i Korçës ka qënë ndër më të nderuarit dhe 

më të kërkuarit. Veç kësaj në shkollën ku kam mësuar kishin 

studiuar disa nxënës nga Korça. 

- Ju kini studiuar në Halki? - e pyeta i habitur. 

- Ti e di Halkin? - U habit prifti më shumë se unë. 

- Po atë, e kam vizituar Halkin disa vjet më parë dhe jam mahnitur 

nga bukuria e atij ishulli. Kur hyra në shkollën e mbyllur 

dhe pa nxënës, prifti i veshur civil që u ndodh atje e shtyu 

shërbesën, për të më treguar me hollësi historinë e asaj shkolle, 

duke më shëtitur në të gjithë ndërtesën, si dhe në kishën e saj. 

- Ai nuk ishte prift, - më ndërpreu prifti, - ai ishte një nga 12 

dhespotët kanonikë të Patrikanës së Kostandinopojës. Me ligjet e 

40

Pandi PAPANDO 

Turqisë, këta dhespotë, nuk kanë të drejtë të mbajnë veshje 

fetare, me përjashtim të Patrikut. Po më habit që shtyu shërbesën. 

Sa vazhdoi vizita? 

- Rreth tre orë, - ju përgjigja. - Kur u ndamë u puthëm në faqe 

dhe nuk më lejoi t’i puthja dorën. Nuk e kuptova pse. 

- Ishte i pa veshur me rrobë, - tha prifti. - Duhet të jesh shumë 

i kënaqur nga kjo vizitë, sepse pak njerëz e kanë patur këtë 

mundësi. Në këtë shkollë kam mësuar tetë vjet, - vazhdoi të fliste 

me nostalgji, - dhe në kurset e verës më kanë dhënë mësim të 

përndriturit Kurilla dhe Kotoko që ishin nga Korça. 

- Po atë, - të dy kanë qënë episkopë, i pari në Korçë dhe i dyti 

në Gjirokastër, deri në pushtimin italian. Më pas, italianët i 

dëbuan, sepse nuk iu bindën urdhërit për të kaluar kishën 

shqiptare në ritet unite. Të dy shkuan në Greqi, i pari në Malin e 

Shenjtë, ku vazhdoi të shkruante veprat e tij të çmuara në 

albanologji, helenistikë dhe ballkanologji, ndërsa i dyti ndërroi 

jetë si dhespot në Athinë. 

-Edhe Kryepeshkopin tuaj të sotëm e kam njohur në shkollë, 

në kurset verore. Sot ai është një nga figurat më të respektuara 

të Kishës Ortodokse, si dhe një nga përkrahësit më të aftë të 

lëvizjes Ekumenike Botërore. 

- Ai është një shenjt i gjallë, - ja ktheva. - Përpjekjet e tij për të 

ngritur nga zeroja Kishën Shqiptare janë vërtet një vepër e 

frymëzuar nga Zoti. Kam patur rast ta takoj dhe të bisedoj me të. 

Më ka bërë përshtypje të madhe qetësia e tij, kur më dëgjonte në 

bisedë. Vetëm njerëzit e mëdhenj e kanë këtë veti, të pazotët nuk 

të lenë të flasësh, duhet vetëm të dëgjosh ligjëratat e tyre. 

- Ai ka hirin e Zotit, - tha prifti, - mos vallë u rrëfeve tek ai? 

- Jo atë, megjithëse kisha shumë dëshirë, sepse nuk jam 

rrëfyer asnjëherë. 

41

NJË NJERI 

- Mund të rrëfehesh tek unë në se dëshiron. 

Hezitova disa çaste, pastaj vendosa të rrëfehesha. I tregova 

priftit serb jetën dhe dyshimet e mia hapur dhe pa ndrojtje. U 

çudita me veten se si nuk më vinte turp prej tij. Ai më dëgjoi me 

vëmendje, pa i shkëputur sytë nga unë. Nuk më ndërpreu në 

tregimin tim të çoroditur. Kur mbarova së foluri ndërsa prisja 

me ankth fjalët e tij, ndjeva një çlirim në vetvete dhe më dukej 

sikur isha në kushtet e mungesës së peshës. Prifti vazhdonte të 

më shihte me vëmendje, më la për pak kohë në atë gjëndje dhe 

foli me zë të qetë: 

- Vuajtja është një provë para së cilës na vendos i Plotfuqishmi 

për të parë se si jemi. Lavdi Zotit ti e ke kaluar këtë 

provë, je bërë më i mirë. Shumë të paktë janë njerëzit, që vuajtja 

nuk iu le pasoja. Edhe ajo pak urrejtje që ende të ndrydh shpirtin, 

do të largohet me kalimin e kohës. Unë do të lutem për ty, 

por edhe ti duhet t’i lutesh Zotit të të japë mundësinë e faljes. 

Kur të arrish të dashurosh, do ta ndjesh veten të çliruar nga 

dhimbja, urrejtja dhe dëshira për hakmarrje. 

- Nuk mund të qaj atë, më janë shterur lotët. Nuk kam qarë 

edhe kur babai u largua nga jeta. Dhimbja mbetet brenda meje 

dhe kjo më mundon. Ndoshta e ke dëgjuar një këngë të vjetër 

greke : 

42 

Mos u tall me mua, 

Mos më ngacmo se po qaj 

Jam njeri, njeri jam ...... 

- Jo biri im, nuk e kam dëgjuar, por them se është e ndjerë. Të 

gjitha janë për njeriun: jeta dhe vdekja, gëzimi dhe hidhërimi, 

shpresa dhe zhgënjimi, të qeshurit dhe të qarët, besimi dhe

Pandi PAPANDO 

mosbesimi, besa dhe tradhëtia, pasuria dhe varfëria, mirësia dhe 

ligësia, mirënjohja dhe mosmirënjohja, fitorja dhe humbja, 

lumturia dhe vuajtja, suksesi dhe zhgënjimi, por mbi të gjitha 

qëndron dashuria. Shikoje këtë ikonë në mur. 

U ktheva dhe në pjesën e narteksit në të djathtë të altarit, 

pashë tre vajza të reja dhe mbi to një grua që i kishte përfshirë 

në krahët e saj. E kisha parë këtë ikonë në Moskë, në Galerinë 

Tretjakovska. Më kishte bërë përshtypje të madhe dhe në 

katalogun e Galerisë lexova, se në ikonë paraqitej Shën Sofia, 

Dituria Hyjnore, shenjtorja mbrojtëse e vejushave me të tre bijat 

e saj Besën, Shpresën dhe Dashurinë. Historia e saj ishte sa 

interesante aq tragjike. Në Romën e lashtë, në kohën e perandorit 

Adrian, Sofia ishte një grua e ve që kishte ardhur nga 

Milano-ja në Romë për të rritur tri vajzat e saj të vogla. Sofia i 

kishte quajtur vajzat me emrat Besa, Shpresa dhe Dashuri sipas 

letrës së parë të Apostulit Pavël drejtuar Korinthasve 13 : 13. 

Në këtë jetë kemi tre cilësi të qëndrueshme besimin, shpresën 

dhe dashurinë, por më e madhja ndër to është dashuria. 

Ato kishin përqafuar fenë e krishterë, e cila ishte e ndaluar 

në perandorinë romake. Mbasi i kapën i detyruan me tortura për 

të mohuar fenë. Filluan me Besën e cila ishte më e madhja e 

vajzave, trembëdhjetë vjet dhe kur ajo nuk pranoi e martirizuan. 

Të nesërmen, vazhduan të njëjtën gjë me Shpresën dymbëdhjetë 

vjeçare, që pësoi fatin e motrës së madhe. Të tretën ditë i erdhi 

radha vajzës së vogël, vetëm nëntë vjeçare, por edhe Dashuria 

nuk pranoi të ndryshonte fenë, pra u masakrua edhe ajo me 

metodat barbare si të motrat. E ëma i pa vuajtjet e bijave të saj, i 

mori trupat e tyre pa jetë dhe i varrosi. Vazhdoi të qante mbi 

varret e tyre deri sa ndërroi jetë pas disa ditësh nga dhimbja dhe 

43

NJË NJERI 

dëshpërimi. Duke parë ikonën e pa dëmtuar, mendja më 

punonte për fjalët e priftit, ndaj iu drejtova: 

- Besoj se e ke lexuar romanin e Duma - it, Konti i Monte 

Kristos? Ky roman mbaron me togfjalëshin: “Prisni dhe 

Shpresoni“. 

- Sigurisht e kam lexuar në rini, - tha prifti duke vënë buzën 

në gaz, - nuk e mbaj mend këtë që po më thua ti, por ai roman 

nuk është libri i dashurisë, ai përshkruhet i gjithi nga fryma e 

urrejtjes dhe e hakmarrjes, konkluzionet e tij nuk janë të sakta. 

Me sa më kujtohet kur konti përfundoi hakmarrjen nuk u kënaq 

nga kjo, por u zhgënjye, megjithëse i ndihmoi shumë ata që e 

kishin dashur. 

Shkrimet e Shenjta, Bibla, Dhjata apo Testamenti është libri i 

dashurisë. Ky nuk është një libër i zakonshëm. Sa herë ta lexosh 

aq më shumë mëson prej tij. Çdo lexim të jep kuptimin që të 

duhet ty, në varësi të gjendjes shpirtërore dhe nevojës që ke për 

të dëgjuar fjalën e Zotit. Ai të jep rrugën që duhet të ndjekësh. Si 

të thashë më parë, Zoti në fillim i fali njeriut Diturinë. Kjo thuhet 

në Librin e Mbreterve 3 : 12. Kur zoti e pyeti Solomonin se çfarë 

kërkonte si shpërblim për besnikërinë e tij, Solomoni nuk kërkoi 

pasuri, forcë apo madhështi, por vetëm dituri. Zoti i tha: 

“Do të ta plotësoj dëshirën tënde dhe do të të jap aq shumë 

urtësi (dituri) sa askush nuk do të matet me ty, as para teje as pas 

teje“. 

Kështu njeriu mori diturinë. Zoti pa, se dituria nuk i mjaftonte 

njeriut për ta çliruar nga mijëra dyshime të grumbulluara në 

mendjen e tij të çoroditur dhe i fali besën, jo në kuptimin folklorik 

tuajin dhe tonin, por besimin tek Zoti, pa të cilin njeriut 

nuk mund t’i hapeshin portat e diturisë. Por njeriu i paduruar, 

kërkonte që çdo gjë ta merrte shpejt dhe filloi të zhgënjehej nga 

44

Pandi PAPANDO 

pritja, prandaj Zoti i dha shpresën dhe durimin për të pritur. Së 

fundmi i dha dashurinë, më të madhen dhuratë që mund t’i jepte. 

Dashuria e mbrojti njeriun nga zhdukja, deformimi, shpërfytyrimi. 

Pa dashuri, nuk do të kishte mbetur asnjë njeri mbi 

tokë, njerëzimi do të ishte zhdukur përfundimisht. 

- Po vdekja, - e pyeta, - ku hyn, si duhet ta kuptojmë? 

- Përsëri në dashurinë e njeriut për Zotin, në përkushtimin e 

Tij për njerëzimin, por edhe në shpresën për të pritur Mbretërinë 

e Tij, gjithmonë me besimin tek Zoti. Të gjitha janë të 

shkruara në Bibël, hape dhe lexoje jo vetëm kur je i dëshpëruar. 

Kur je i lumtur, ke më shumë nevojë për Zotin. Çlirimi i shpirtit 

nga urrejtja dhe hakmarrja është fitorja më e madhe që njeriu 

arrin ndaj pjesës së keqe dhe dyshuese të tij. 

- A mund të bëj një pyetje Atë? Të lutem të më falësh në se po 

bëj gabim. 

- Më pyet biri im dhe do të përgjigjem, për çfarëdo pyetje. 

- Si është e mundur që ju, me një arsimim kaq të plotë të 

shërbeni në një fshat të largët dhe me pak banorë? Nuk besoj që 

kisha serbe të jetë e pasur në këtë nivel me shërbenjës të ditur. 

- Fare thjesht, Zoti nuk më dha hirin e tij për të zgjedhur 

rrugën e murgut. Ai më dha që fare i vogël dashurinë për një 

fqinjen time. Kur të kalosh herën tjetër këtej, qëndro një natë tek 

unë. Priftëresha gatuan kaq mirë sa nuk do kënaqim vetëm 

shpirtin me biseda, por edhe barkun, - dhe qeshi me zë. 

Vetiu më lindi mendimi për ta pyetur, se pse e kishte ngritur 

zërin, kur foli me vajzën e bukur. Kisha ndrojtje ta pyesja, 

përderisa nuk më tregoi vetë. E hoqa ngurimin dhe i tregova 

historinë e Krishtit me prostitutën që populli donte ta vriste me 

gurë. Ai e kuptoi përse e kisha fjalën dhe foli me një zë të shtruar 

dhe të përvuajtur: 

45

NJË NJERI 

- Unë nuk jam shenjt, dhe aq më shumë nuk jam Krishti. 

Vazhdimisht i lutem Atij, që të më ndriçojë mendjen, për të mos 

bërë gabime në detyrën time. 

- Edhe asaj i takon mëshira dhe fjala e mirë, në se ka dalë nga 

rruga e drejtë dhe ti je në gjëndje t’ia japësh atë. Ai uli kokën, u 

mendua një çast dhe më pa drejt në sy. Sytë i ndrisnin, vështrimi 

i tij kishte një forcë të tillë, sa kujtova se kisha bërë gabim që i 

fola në atë mënyrë, pastaj vështrimi i tij u zbut, dhe me një ton të 

qeshur tha: 

- Faleminderit, shpesh edhe unë harroj ta kryej si duhet detyrën 

time. Faleminderit shumë, nuk do ta harroj kurrë këtë mësim 

që më dhe. 

Dolëm tek dera ku bëmë një fotografi së bashku. Deri 

atëhere nuk i dinim emrat e njëri tjetrit, ndaj i dhashë kartëvizitën 

time dhe i kërkova të tijën për t’i dërguar fotografinë. 

- Më ndihmove shumë atë, - i thashë dhe i putha doren. - Nuk 

e kujtoj autorin e një poezie që thotë se ndonëse gjysma e 

njerëzve dashurojnë dhe gjysma tjetër urrejnë, unë nuk po e gjej 

vendin tim. Jam në dilemë. Dashuria nuk afrohet tek unë, ndërsa 

nuk mund ta fut veten as tek pjesa që urren. 

- Ti. . , ndoshta më ndihmove më shumë se unë ty. Lutju Zotit 

dhe ai do të ta kthejë dashurinë dhe do të çlirojë nga urrejtja. Në 

Ungjillin sipas Mateut 6 : 6 lexo fjalët e Krishtit: 

“Kur t’i lutesh Zotit, shko në dhomën tënde, mbylle derën dhe 

lutju Atit tënd, që është i padukshëm. Ai të sheh se ç’bën ti në vetmi 

dhe do të të shpërblejë”. 

Ishte akoma duke parë kartvizitën time. Kishte vënë një palë 

syze të vogla, të rrumbullakta me skelet briri dhe veshore në 

formë suste. Fytyra i mori një shprehje prej mendimtari. 

46

Pandi PAPANDO 

- Atëhëre po ndahemi, por kur të qëndrosh tek unë, herën më 

të parë që do kalosh këtej, do të bisedojmë shtruar dhe jo më 

këmbë, më sill edhe fotografinë. 

- Të jesh i sigurtë atë se kur të kaloj për në Prishtinë, do ta 

planifikoj që një të shtunë mbrëma të vij tek ti, të dëgjoj meshën 

e të dielës dhe pastaj të kthehem. 

- Zoti përpara, - tha atë Kirilli, më dha dorën dhe më përqafoi. 

U puthëm tre herë sipas zakonit serb. Nuk po më lëshonte, 

ndërkohë diç po murmuriste në një gjuhë, që nuk e kuptova. Pa 

tjetër më dha bekimin në gjuhën starosllave, mendova duke ecur 

në drejtim të makinës. Ushtarakët po qëndronin shumë afër 

makinës. Vura re se ishin akoma të çuditur nga përqafimi im me 

priftin. Si dukej nuk u besohej që një prift serb të përqafohej dhe 

të puthej me një shqiptar. I përshëndeta duke ju uruar punë të 

mbarë pastaj i ngrita dorën priftit, që priste tek dera e kishës 

deri sa të largohesha. 

Biseda me priftin dhe sidomos rrëfimi më bënë mirë, isha 

më i qetë, por përsëri truri punonte për të nesërmen, për 

takimin me Annan. Pali i qetë i thoshte tjetrit, dyshuesit: 

- Mjaft me marrëzira, hiqi nga koka këto mendime. Nuk janë 

të gjithë njerëzit të këqinj, si ata që të kanë bërë keq ty. 

47

NJË NJERI 

48 

VIII 

ANA 

-Po ti preke ushqimin dhe pi pak verë, - më foli Pali. Ishte i 

lodhur nga e folura pa ndërprerje dhe trokiti gotën me mua. 

Nesër mund të mbash dietë për të konkuruar për Miss. 

- Me sa po shoh ke ndryshuar shumë, - i thashë. 

- Në ç’drejtim? - pyeti me habi. 

- Po ja, je bërë më i qetë, më i shtruar, të mungon ekspresiviteti 

dhe . . . . je pak budalla. 

- Ke të drejtë, - foli duke qeshur. - Megjithëse jam kundër 

teorisë së Darvinit, ambjenti i punës veproka tek njeriu edhe pa 

dashjen e tij. Nuk mbaj mend sa kohë ka kaluar, që kur nuk u 

kam bërtitur vartësve dhe kolegëve në punë. Sa për të fundit, 

përsëri ke të drejtë, vërtet kam qënë pak i marrë, por tani duket 

që po përmirësohem. 

Gjatë gjithë kohës që fliste e shihja në fytyrë dhe më kujtoheshin 

sa e sa biseda që kishim bërë së bashku, kur unë i tregoja 

hallet dhe shqetësimet e mia. Ai më dëgjonte me vëmendje dhe 

më jepte kurajo, për të kaluar gjendjen depresive. Kisha patur 

një besim të patundur tek ai, se nuk do më nxirrte asnjë të 

fshehtë. Më vonë, oh me vonë . . . 

- Vazhdo të lutem, - i fola, - jam shumë kurioze të të dëgjoj 

deri në fund, megjithëse e di përfundimin. 

- Vetëm kurioziteti po të shtyn të më dëgjosh? - tha Pali pa 

mundur ta fshihte një ironi të lehtë në tonin e zërit.

Pandi PAPANDO 

- Mos më ngacmo më tej se jam shumë e hutuar. Ti e kupton 

se nuk është e lehtë të dëgjoj tregimin tënd. Unë nuk jam aq e 

fortë sa ti dhe ti e di mirë këtë. 

49

NJË NJERI 

50 

IX 

PALI 

Të hënë Anna erdhi vonë në punë. Ajo kishte qënë në 

Shkup për fundjavë dhe kishte kryer një kontroll rutinë në zyrën 

lokale të Fondacionit. Kur hyri në zyrë mbas pushimit të drekës, 

më përshendeti duke qeshur dhe tha : 

- Falemnderit për shënimin, bëre mirë që më njoftove, se nuk 

desha të pyesja. Ku do ma japësh darkën e famshme? 

- Ti zgjedh vendin, unë paguaj - i thashë. 

- Atëherë shkojmë tek unë - tha me buzën në gaz. 

- Mirë, në orën 19 do të jem tek ti me të gjitha ushqimet dhe 

pijet me vete. 

- Po kamata? 

- Do të gatuaj unë, po të mos mjaftojë kaq, më thuaj çfarë 

duhet të paguaj tjetër dhe unë do të bindem. 

Kur trokita në derën e saj, i ngarkuar me qeset me ushqime, 

Anna e hapi derën menjëherë, thuajse po priste tek pragu. Kishte 

marrë një pamje vezulluese, e veshur me një palë pantallona të 

bardha lino, që i nxirnin shumë mirë në dukje trupin e saj të 

përsosur dhe një bluzë jeshile, paksa të hapur para, që lejonte të 

dukej vijën ndarëse të gjoksit. 

- Je bërë shumë e bukur sot, të ka rënë hir. 

- Faleminderit, jam zbukuruar për ty. 

Bëra sikur s’e dëgjova dhe fillova të gatuaja në guzhinën e 

vogël, ndërkohë që Anna po përgatiste tavolinën. Nga salloni më

Pandi PAPANDO 

erdhën tingujt e një kënge të Bitëllsave: “Anna, Go to him’’. 

Ngriva në vënd kur dëgjova hyrjen: 

Anna , Anna , 

You come and ask me, girl, Ti po vjen dhe më pyet, vajzë, 

To set you free, girl, Të të le të lirë, vajzë, 

You say he loves you more then me, Më the se ai të do më fort se unë, 

So I will set you free, Pra, po të le të qetë, 

Go with him, Anna, Shko me të, Anna, 

Go with him, Anna. Shko me të, Anna. 

Ishte e pamundur, që Anna ta kishte zgjedhur me qëllim këtë 

këngë, aq më shumë që kjo nuk ishte në fillim të albumit. Kur 

hyra, e dëgjova muzikën, por nuk ishin Bitëllsat që këndonin. 

Atëherë çfarë ishte kjo koinçidencë, që në miliona këngë të 

dëgjoj Bitëllsat, që i thoshin Annas të vinte me mua? Zgjata 

kokën nga guzhina, për të parë se çfarë po bënte Anna dhe u 

qetësova kur pashë se nuk e kishte mendjen tek kënga, por po 

merrej me tavolinën. Ajo ngriti kokën dhe foli duke qeshur: 

- Të lutem Pali nxito, mbaro shpejt se kam që dje pa ngrënë. 

Desha të shihja si gatuajnë burrat shqiptarë, që si kam dëgjuar, 

janë shumë patriarkalë. 

-Ndoshta ke të drejtë, por tek unë nuk ke patur rast ta 

provosh këtë. 

Darkën e shtroi Anna, ndërkohë që unë po hapja një shishe 

me verë 10 vjeçare “Temjaninka“, prodhim i luginës së Vardarit. 

E kisha ruajtur prej kohësh këtë verë të bardhë dhe të kthjellët, 

për ndonjë rast të veçantë dhe i solla dy shishet e fundit sot. 

- Gëzuar. - i thashë duke trokitur gotat. - Shëndet dhe miqësi. 

- Jetë me dashuri, - u përgjigj Anna dhe e trokiti përsëri gotën. 

Ndjeva gjakun që u ngjit dhe fytyrën e cila mu përflak nga këto 

51

NJË NJERI 

fjalë. Truri filloi të punonte me shpejtësi marramendëse pa 

mundur të gjente një përgjigje. E piva gotën me fund. Vera e 

ftohtë më bëri mirë dhe kur ndesha sytë e Annas, pashë se ajo po 

më shihte duke buzëqeshur. Cepat e buzëve i ishin rrudhur pak 

dhe sytë e picërruar më lanë të kuptoja se po luante. Vendosa në 

çast që të hyja edhe unë në lojë. Megjithatë, ndjeja se nuk mund 

të luaja me këtë femër, si me të tjera më parë. Diç më pengonte. 

Jo kombësia e saj, për këtë nuk shqetësohesha aspak, por më 

dukej se ajo ishte ndryshe, sikur kishte vuajtur shumë dhe po 

përpiqej të dilte nga një tunel i errët. Mu kujtua një shprehje e 

Lermontovit në një nga romanet e tij, që e kisha lexuar shumë 

kohë më parë, atëhere kur në Shqipëri botoheshin vetëm 

romane ruse dhe sovjetikë : “ Ti ke diçka të veçantë, diçka të 

fshehtë dhe misterioze , diçka që se kanë të tjerët . . . .’’ 

Kur hapa shishen e dytë Anna pyeti me qesëndi: 

- Po kërkon të më dehësh. 

- Pija nuk është me detyrim, - i thashë. - Sa për mua, edhe po 

piva shumë, shtëpia ime është vetëm pesë minuta larg dhe me që 

s’e kam makinën, nuk kam rrezik. 

- Të lumshin duart për darkën, - më tha Anna kur përfunduam. 

- Ti Pali paske shumë dhunti, nuk e kisha menduar kurrë se 

do gatuaje kaq mirë. 

- Në të gjithë restorantet e mira guzhinjerët janë burra, vetëm 

një gjë e bëjnë gratë më mirë se burrat, por nuk ta tregoj sot. 

- Fillove ta nxjerësh patriarkalitetin tënd që në rastin e parë 

që tu dha. Sa të ngre tavolinën dhe të gatit kafenë, shiko në bufe 

për ndonjë pije dhe ndërroje diskun. 

Disku i parë që pashë ishte “Wind of Change“ i Skorpionsave. 

Në vitin 1990 kur dëgjuam për herë të parë këtë këngë tek 

52

Pandi PAPANDO 

ne ishte akoma në fuqi diktatura dhe në bisedat me shokët e 

prisnim me padurim Erën e Ndryshimit, që tashmë po valëvitte 

flamurët me drapër dhe çekan në Sheshin e Kuq. Prisnim që ajo 

puhizë e lehtë gati e pandjeshme të kthehej në shtërngatë, për të 

fshirë të kaluarën dhe për të filluar një epokë e re. 

- Pse rri në këmbë, - tha Anna që nga guzhina. 

- Këtë këngë nuk mundem ta dëgjoj ulur. Kur e ridëgjoj tani 

pas kaq vjetësh më kujtohen ato kohë të pritjes me ankth, se sa 

kohë do të duhej që Era e Ndryshimit të arrinte deri tek ne. 

Kishim aq vite që prisnim dhe minutat na dukeshin shekuj. 

U ula në divan pasi nxora nga bufeja një shishe të 

përgjysmuar me whisky dhe mbusha gotat me akull. Whisky 

“Dimple“ 15 vjeçar ishte i mirë. Si dukej Anna kishte shije edhe 

në pijet, ndonëse piu shumë pak verë. Anna solli kafetë dhe u ul 

në anën tjetër të divanit. I mblodhi këmbët nën vete (në të gjithë 

botën gratë ndenjkan kështu), dhe u rehatua duke tërhequr një 

jastëk në shpatullat. Po më shihte drejt në sy me atë pamjen e 

qetë, gati naive, që merrte zakonisht kur donte të pyeste për 

diçka. 

- Më trego për jetën tënde, - tha pa ndryshuar shprehjen e 

fytyrës. 

- Ti e ke lexuar C.V.-në time iu pergjigja me shpoti, kështu që 

di për mua më shumë se sa di unë për ty. 

- Po flasim për jetën e gjallë. C.V.-ja nuk të tregon asgjë për 

këtë jetë, bile shumë herë kam pyetur veten, se përse duhet të 

jetë ky formalizëm. Është për të qeshur, por një mikja ime kur 

vjen fjala për C.V.-në, në vend të saj thotë W.C. 

Nuk e di sa fola duke pirë whisky me akull. Ajo më shihte 

drejt pa folur dhe vetëm lëpinte gotën. Kur të nesërmen analizova 

këtë mbrëmje, nuk i besoja vetes, që kisha folur aq gjatë për 

53

NJË NJERI 

intimitetet e mia me një të panjohur, paçka që ishte një vajzë e 

bukur, por për të cilën para një muaji as e dija që ekzistonte. 

I tregova jetën time, që askush jashtë familjes nuk e dinte, 

fëmijërinë e trazuar, vuajtjet e mëvonëshme, shkollën, punët e 

ndryshme. I fola edhe për ty. 

- Të paska dashur shumë, - më tha për ty dhe uli sytë. 

- Nuk jam shumë i sigurt për këtë, herë herë mendoj se më ka 

përdorur për të mbushur boshllëkun e saj, por di që unë e kam 

dashur, dhe akoma nuk jam shkëputur nga kujtimi i saj. 

- Ah, ju burrat, - tha me ngadalë dhe sytë ju mbushën me lot. - 

Kujtoni gjithmonë se dini gjithëçka për seksin tjetër dhe sidomos 

për dashurinë e grave. 

- Nuk jam i paditur, qoftë nga eksperienca personale, por 

edhe nga shokët dhe shoqet e mia. 

- E di që nuk je i paditur. Ti kujton se meqë ke patur disa 

femra në jetën tënde, i njeh edhe ndjenjat e tyre. Është shumë e 

vështirë për burrat të kuptojnë ndjenjat intime të gruas. 

- Them se po, aq më shumë për këtë rast. 

- Mos këmbëngul kot për diçka që e njoh unë më mirë. Ti 

mund t’i njohësh femrat që kanë qënë parteneret tënde, por që ti 

nuk i ke dashur me të vërtetë dhe jam e sigurt se ato, duke qënë 

të bindura se s’do fitonin dashurinë tënde nuk janë hapur para 

teje. Ti i njeh femrat por duhet të kuptosh se Ana, nga sa më 

tregove nuk është një femër e zakonshme. Ajo është zonjë dhe të 

ka dashuruar fort, prandaj mbylle këtë diskutim. Të jesh i bindur 

se e vërteta është kështu si të them unë. 

54

X 

ANNA 

Pandi PAPANDO 

Pali nuk foli më, dukej tejet i lodhur. Kujtimet të lodhin 

vërtet dhe kur e pashë mu dhimbs. E qortova veten për lojën që 

kisha filluar, por megjithatë mendova se veprova drejt, që desha 

të mësoja për jetën e tij. Kisha filluar të ndjeja për Palin një 

afërsi, që nuk e kisha hasur më parë në miqësitë e mia. Nuk kam 

besuar kurrë në dashurinë me shikimin e parë, aq më shumë në 

këtë moshë dhe me përvojën time të keqe, por ndjeja se diçka 

më tërhiqte tek ai. Ndoshta qëndrimi serioz dhe pa lajka, shikimi 

i tij i veçantë, apo serioziteti i tij në punë. Sa gazmor dhe i qeshur 

ishte kur më ngacmonte, aq serioz kthehej në diskutimet e 

punës. 

Kur diskutonim me shoqet artikujt e revistave për kiminë e 

dashurisë, aromat e trupave e të tjera si këto, të gjitha më 

dukeshin marrëzira dhe spekullime të shtypit, për të shitur 

produktin e tyre duke përfituar nga pasioni i femrave për t’i 

dhënë shpjegim ndonjë rasti të veçantë. Por Pali nuk përdorte 

parfume, vetëm një aromë të lehtë pas rroje. Tani që diçka po 

ndodhte me mua nuk ndihesha e sigurtë. Ngrita kokën dhe vura 

re se Pali e kishte marrë veten dhe sikur po mundohej të 

zhbironte sjelljen time. 

-Paske vuajtur shumë, - i thashë, - po të mos ma kishe treguar 

vetë, nuk do të besoja se jeta mund të ishte kaq mizore. 

- Kam jetuar, kam jetuar jetën time me shumë vuajtje por 

edhe me gëzime. Tani që e shuajte kuriozitetin, që të mundonte 

55

NJË NJERI 

prej kohësh, më trego edhe ti për vete. Unë për ty di vetëm 

emrin, moshën që e mësova shumë vonë dhe gjithashtu, që je një 

vajzë e mrekullueshme por shumë kurioze. Ka më pije në bufe? 

- Edhe po të ketë ti nuk duhet të pish më. Ke pirë shumë . . . . . 

- Anna, unë nuk jam dehur deri më sot, - foli ngadalë. 

- Zakonisht nuk pi ose pi pak, me përjashtim të rasteve të 

veçanta si ky. 

Më doli në shteg për ta ngacmuar përsëri dhe e pyeta me 

zërin më të pafajshëm që munda: 

- Pse çfarë rast i veçantë është ky? E kuptova që nuk mund të 

luaja më me Palin. Ai më kishte kuptuar dhe po fillonte të 

kundërvepronte, por kur mu pergjigj: 

- Sot për mua është një rast i veçantë, jashtëzakonisht i 

veçantë. Është e dyta herë që rrëfehem, por duke mos qënë para 

priftit, po më duket sikur jam lakuriq para teje. 

Ndjeva dhimbje për veprimin tim, dhe i fola duke qeshur: 

- Ti nuk ke zbërthyer as këmishën, pa le për të qënë lakuriq, 

mirë që nuk erdhe me kravatë. 

-Të lutem Anna mos vazhdo me ngacmime. Më trego edhe ti. 

Tani kam edhe unë të drejtë të mësoj më shumë për ty. 

- Nuk e di, a do jesh dëgjues i duruar? 

- Të jesh e sigurtë se jam, deri më sot kam dëgjuar shumë nga 

miqtë e mij, kështu që po nuk më tregove, si mund të të quaj 

edhe ty mike? 

Më pa drejt në sy, buzëqeshi për të më dhënë kurajo, u ngrit 

nga divani, hapi dollapin e pijeve dhe mori një konjak “Remy 

Martin“ të pa hequr nga kutia. 

- Qënke furnizuar mirë me pije, - tha duke hapur shishen. 

Mori një gotë uji, e mbushi përgjysëm dhe u shtri në divan duke 

ngritur këmbët mbi tavolinën e ulët. 

56

Pandi PAPANDO 

U frikësova kur pashë gjithë atë gotë me konjak me 49 % 

alkool të pa holluar me ujë apo akull, aq më tepër se Pali kishte 

pirë verë dhe whisky. Ai e kuptoi frikën time dhe më tha duke 

qeshur: 

- Mos u frikeso Anna, nuk jam i dehur dhe nuk kam ndërmend 

të dehem për të justifikuar ndonjë veprim të pakëndshëm. Jam 

më i kthjellët se kurrë, por dua të pi, prandaj fillo të flasësh. 

- Atëhere po filloj edhe unë të rrëfehem, - i buzeqesha, - por 

ndryshe nga ti, e kam për herë të parë këtë rrëfim. Do zhvishem 

edhe unë para teje. 

Sa e çuditëshme është jeta po mendoja ndërsa Pali po priste 

që të flisja. Si mund t’i tregoj jetën time një njeriu që e njoh kaq 

pak. Po ai, si mundi të më tregonte jetën e tij kaq thjesht, bile dhe 

detaje, kur këtu nuk egziston rrëfimi dhe ka kaq pak studio 

këshillimore. Psherëtiva thellë dhe fillova të flas : 

- Kam lindur dhe jam rritur në Wellington, Kryeqytetin e 

Zelandës së Re. Babai, Bill Hobson VI është trashëgimtari i vetëm 

mashkull i William Hobsonit , kapitenit anglez, që u dërgua nga 

Kurora Britanike në Zelandë, për të shtypur kryengritjen e fiseve 

Maore në vitin 1830. Ishte fillimi i epokës Viktoriane, aq të gjatë 

dhe të mbushur me ngjarje në historinë britanike. 

Billi i vjetër ishte një ushtarak i sprovuar, që e dinte mirë, se 

një gram paqe rëndon më shumë se një ton luftë, kështu që në 

vend të fillonte shtypjen e kryengritjes dhe raprezaljet ndaj 

popullsisë, filloi negociatat me kryetarët maorë, për të vendosur 

një paqe të qëndrueshme. Fillimisht, propozoi një armëpushim 

të gjatë, i cili u pranua nga pjesa më e madhe e kryetarëve të mbi 

500 fiseve maore. Këtë kohë e përdori për të bindur kryetarët e 

fiseve, që nuk kishin hequr dorë nga lufta. Mbas dhjetë vjetësh 

57

NJË NJERI 

bisedime dhe lëvizje të pa ndërprera në çdo cep të ishujve, në 

vitin 1840 u nënshkrua Traktati i Waitang-ut, që e fuste 

Zelandën e Re në kurorën e Britanisë së Madhe dhe u jepte 

maorëve të njëjtat të drejta me qytetarët britanikë. 

Ky veprim pati reaksion të madh në Angli, sepse ishte hera e 

parë, që arrihej një paqe me të tilla kushte. Kundërshtaret e tij 

në Zelandë thurrën qindra intriga, për ta penguar, pa ja arritur 

qëllimit. Ai kishte marrë Kartë të Bardhë për të vepruar dhe veç 

kësaj, duheshin 6 muaj që të vinin udhëzimet e reja nga Londra. 

Se fundmi dekreti u firmos nga Mbretëresha Viktoria. Traktatit 

nuk ju bë asnjë ndryshim dhe njëkohësisht Billi u emërua me 

detyrën e Guvernatorit. Gjendja u qetësua dhe paqja u vendos 

përfundimisht. Bashkë me dekretin erdhi edhe familja e tij. Billi 

vazhdoi akoma punën për firmosjen e Traktatit nga krerët e 

pabindur në skajet e largëta të vendit. Jeta e vështirë, udhëtimet 

e gjata dhe të lodhëshme, ndikuan në shëndetin e tij dhe ai 

ndërroi jetë mbas disa vitesh. 

Babai studioi për menaxhim, fillimisht në Wellington dhe u 

doktorua në Harvard. Ai filloi punë në kompaninë e të atit ku 

vazhdon edhe sot. Nëna, Sofia është me origjinë polake, me 

prindër të ardhur pas luftës së parë, por e lindur në Zelandë. 

Ishin në të njëjtën klasë në kolegj me babanë, ku u dashuruan. U 

martuan pasi babai u kthye nga Amerika. Nëna studjoi për 

psikologji dhe hapi më vonë klinikën e saj. Kishte shumë punë 

dhe mori disa asistentë. Babai që ishte shumë mirë nga gjendja 

ekonomike bëri një veprim shumë frytdhënës në krizën e viteve 

1970 duke bashkuar bizneset me të nipin. 

Ata u futën të parët në teknologjitë e reja të informacionit 

dhe elektronikës, treg që ishte thuajse i parrahur në Zelandë. Ne, 

vëllai im dy vjet më i madh dhe unë filluam studimet në kolegj. 

58

Pandi PAPANDO 

Më parë Tedi, që sipas këshillave dhe ngulmimit të babait, u 

laurua për elektronikë. Pasi mbaroi doktoraturën në Berkeley në 

Kaliforni për Teknologjinë e Informacionit, u kthye dhe filloi 

punë në kompani. 

Me Tedin ishim jo vëlla e motër, por shumë shokë, rrinim 

bashkë gjithë kohën e lirë dhe kishim miq të përbashkët. Në një 

nga mbrëmjet e përbashkëta u njoh me shoqen time më të mirë, 

Elisabetin dhe u martuan shumë shpejt. Unë i ngacmoja kur 

ishim të tre, duke synuar të nxehja Betin, por ajo më thoshte të 

shikoja veten, se ata kalonin për mrekulli së bashku. Bëja sikur 

nxehesha dhe filloja ta qëlloja me jastëkë, ndërsa ajo qeshte e 

qeshte pa pushim. Atëherë ndërhynte Tedi me trupin e tij vigan, 

më pushtonte me njërën dorë dhe me tjetrën, më guduliste fort 

deri sa nuk kisha fuqi nga të qeshurit dhe bija pa frymë në divan. 

Mbas lindjes së djalit, hareja u shtua në familje dhe 

megjithëse ata jetonin më vete, vazhdonim të rrinim bashkë. Unë 

nuk ju binda babait për të vazhduar degën e Tedit, kështu që pas 

kolegjit vazhdova studimet për shkencat sociale. Isha shumë 

dembele për të studjuar I.T. dhe në matematikë nuk ja thosha 

fare. 

- Mos e ngacmo vajzën, - i thoshte vazhdimisht nëna babait 

para se të hyja në Universitet. - Nuk janë të gjithë shkencëtarë si 

ju Hobsonët. 

- Pse, -ja kthente ai, - Annan e solle me vete ti kur u martuam? 

- Edhe sikur të them kështu asnjë nuk do të besojë, kaq të 

ngjan jot bijë. Dëshiroja të më ngjante mua, por na doli kokëngjeshur 

si ti, - përgjigjej nëna. 

Dhe vërtet, tek unë vlente më teper se kurrë shprehja “Bëmë 

mama ti ngjaj babait”, kaq shumë i ngjaja babait nga pamja dhe 

karakteri. Unë isha impulsive, e pashtruar, e gatshme për të 

59

NJË NJERI 

kundërshtuar dhe për t’i shkuar deri në fund çdo bisede, sado e 

kotë të ishte. 

- Ti impulsive, - më ndërpreu Pali, - kur erdhe ti në zyrë unë u 

vizitova për veshët. 

- Kështu që vazhdova shkencat sociale, me synimin të 

doktorohesha në psikologji dhe të vazhdoja biznesin e nënës. Në 

atë periudhë u shtua shumë numri i vetëvrasjeve, sidomos tek të 

rinjtë maorë, por edhe të bardhë dhe qeveria vendosi një rregjim 

të rreptë për shëndetin mendor, pra kishte nevoja të ngutëshme 

për psikologë. Nëna në fillim nuk e pëlqeu zgjedhjen time, për 

shkak të karakterit tim impulsiv, por duke parë se unë kisha 

shumë shokë dhe shoqe u pajtua me vendimin tim. 

- Kur ndodhi aksidenti isha në vitin e fundit të doktoraturës, 

më kishte mbetur pa dhënë provimi i formimit dhe pas dy 

muajsh mbrojtja e diplomës. Ata të tre, Tedi, Beti dhe Billi i vogël 

ishin nisur për fundjavë në shtëpinë në mal. Donin të më mernin 

edhe mua, por nuk pranova. Kisha shumë punë me provimin dhe 

nuk doja të humbisja tre ditë studimi. Koha ishte shumë e mirë 

dhe e ngrohtë, si pranverë, e pazakontë për Qershorin. Kur po 

ngjisnin malin, befas një shtërngatë bore, më mirë shi i ngrirë ju 

preu rrugën. Makina devijoi nga rruga, rrëshqiti, theu barrierën 

metalike dhe përfundoi në një greminë rreth 500 metra të thellë. 

Të tre kishin vdekur në vend. Kur i nxorëm trupat e tyre pas tre 

ditë përpjekjesh vetëm djali ishte i paprekur ndërsa Tedi dhe 

Beti nuk njiheshin. Për mua kjo ishte një goditje e tmerrshme. 

Mendoja se po të isha me ta do ta shmangia katastrofën. Nuk do 

ta kisha lënë Tedin të ecte shpejt, si e kishte zakon. Fajësoja 

veten që nuk shkova me ata, kur Beti mu lut aq shumë. 

60

XI 

PALI 

Pandi PAPANDO 

Anna filloi të qante me dënesa të forta. E lashë të qante pa 

i folur. Jashtë filloi një furtunë shiu me vetëtima. Ajo u zgjat mbi 

mua dhe mori gotën time të konjakut. Gjoksi i saj më preku 

fytyrën dhe mua më shkuan të dridhura në të gjithë trupin. 

Mbasi piu një gllënke të madhe më zgjati gotën dhe tha: 

- Më fal Pali, kujtimet e mia janë shumë të dhimbshme dhe 

kam shumë kohë që nuk i kam menduar me detaje. 

- Po të duash mos vazhdo, - i fola me zë të qetë (aq sa 

munda), i kapa dorën dhe ja shtrëngova fort. - Them se po të 

vazhdosh do çlirohesh nga ankthi. Ajo tani e vuri re shtërngatën 

që kishte filluar jashtë. 

- Po qan edhe natyra bashkë me mua, - dhe vazhdonte të 

mbante dorën time midis dy duarve. Vetëtimat dhe gjëmimet 

vazhdonin. Ato i jepnin fytyrës së Annas një shkëlqim më shumë 

se të bardhë, gati transparent. U ngrita të mbyllja grilat. 

- Mund ta përdor banjën? - e pyeta, më shumë për t’i dhënë 

kohë të qetësohej. 

- Po, pa dyshim. 

Kur dola nga banja ishte qetësuar dhe kishte ndërruar 

veshjen. Kishte veshur një palë pizhama të holla pambuku të 

cilat i nxirrnin akoma më mirë në dukje format e përsosura të 

trupit. Krahëve kishte hedhur një xhaketë të gjërë kashmiri të pa 

kopsitur. Pa u ulur në divan Anna foli me zë të qetë: 

61

NJË NJERI 

- Ndërrohu edhe ti Pali që të rrish më rehat. Shiu nuk ka 

ndërmend të pushojë, unë kam akoma për të treguar, kështu që 

fli këtu sot. 

- Jo, - kundërshtova me forcë, - nuk duhet Anna, sidomos sot. 

- Do flesh në divan, budalla i vogël, - qeshi Anna, - është më 

mirë se të bëhesh ujë duke shkuar në shtëpi. Nxorri nga sirtari 

një palë tuta - pizhama çuditërisht në masën time. 

- Po këto tuta në këtë masë, - e ngacmova, - mos . . . . 

- Kur largohesh nga shtëpia për një kohë të gjatë asgjë nuk 

është e tepërt, - më ndërpreu Anna. 

U ktheva në banjë. Kur dola, Anna ishte qetësuar dhe nuk i 

dukeshin shënjat e lotëve. U ula në divan dhe pasi u rehatova ajo 

vazhdoi tregimin. 

62

XII 

ANNA 

Pandi PAPANDO 

Nuk më vihej në shkollë, nuk mund të qëndroja pranë 

njerëzve, nuk isha unë. Disa herë arrita deri sa të mendoja për 

vetëvrasje, por kur mendoja prindërit, që vetëm mua më kishin 

tërhiqesha në çastin e fundit. Nuk isha besimtare dhe meqë 

prindërit kishin fe të ndryshme, në kishë kam shkuar vetëm dy 

herë në vit, për Krishtlindje dhe Pashkë, më shumë për të 

shoqëruar nënën në kishën e vetme katolike, se sa për të kryer 

ritet. Nëna ngulmonte që të rrëfehesha tek ati i saj shpirtëror, 

por unë tallesha me të duke i treguar barcaleta të këqia, që 

qarkullonin në rrethet studentore. Ajo dëgjonte në heshtje dhe 

nuk fliste. Habitesha se si ajo grua, që nuk lejonte asnjëherë të 

vetme të flisje keq për besimin e saj, qëndronte kaq qetë pas 

fjalëve të çmendura që dërdëllisja unë. 

Më vonë e kuptova që në atë kohë për ata isha preokupimi 

kryesor. Tedi vdiq dhe ata e mbyllën atë kapitull, por si do t’ja 

bënin me mua, që po i afrohesha pragut të çmendurisë. Mjekimet 

nuk kishin efekt, sepse i hidhja pilulat që i fshihja në gojë. Nëna 

më çoi te psikologët më të mirë, por unë tallesha me ata gjatë 

vizitës, tallesha me vetëdije të plotë. Kjo gjëndje zgjati më shumë 

se një vit. I dashuri im Xhoni u mërzit nga sjellja ime dhe u 

largua pas disa muajsh në Australi. Kur më takoi para se të nisej, 

më tha se po shkonte për një punë më të mirë dhe me më shumë 

përfitime. Nuk më bëri përshtypje, megjithëse ishte dashuria ime 

e parë serioze. E doja Xhonin për qetësinë dhe butësinë e tij 

63

NJË NJERI 

(krejt ndryshe nga temperamenti im), por në momentet e rralla 

kur isha e qetë, kuptova, se nuk më kishte dashur me të vërtetë 

dhe qetësia e tij ishte e shtirë. Miqtë më vinin shpesh, por mua 

më dukeshin se nuk ishin të njëjtët, sikur silleshin ndryshe. Nuk 

më kundërshtonin fare, gjë që më shtonte trishtimin. 

Kur e mblodha veten më dukej sikur kisha dalë nga një pus i 

thellë dhe i lagësht në ajrin e freskët të malit. Koha kishte bërë të 

sajën dhe plaga ime zuri kore, një cipë të hollë që shpesh çahej 

dhe nxirrte gjak. Tani them se mua më shpëtoi dashuria për 

prindërit, mendimi që mu ngulit në tru, se po të vdisja, do të 

mbaronin edhe ata dhe do shuhej një nga familjet e para të 

Zelandës. Dega mashkullore nuk ekzistonte me vdekjen e Tedit, 

por babain e ngushëllonte fakti, se fëmijët e mi mund të mbanin 

mbiemrin e tij. Babai nguli këmbë edhe një herë, që të rishikoja 

profesionin para se të jepja provimin e laurimit, ndërsa nëna nuk 

fliste duke ma lënë mua vendimin përfundimtar. Një ditë 

dëgjova zënkën e parë midis tyre, kur babai i bërtiti nënës: 

- Folë se më marrose, merr pjesë edhe ti në diskutim. 

U largova nga dhoma por i përgjova mbrapa derës. Nuk 

kisha përgjuar për asnjë rast deri atëherë. Nëna me një zë kaq të 

ulët sa mezi e dëgjova, i tha babait se për ata preokupimi kryesor 

isha unë, jeta ime, pra nuk duhet ta vinin fare në diskutim 

profesionin tim. Unë duhej të zgjidhja vetë, aq më tepër se në 

konditat e mia, profesioni që kisha ishte zgjedhja më e mirë e 

mundëshme. 

- Mos u shqetëso për biznesin tënd, - përfundoi nëna. - Anna 

do të martohet dhe mundet që dhëndri të ta vazhdojë këtë 

biznes. 

Vitin e ardhshëm i përfundova studimet dhe mbas 

diplomimit punova për rreth një vit në studion e nënës. Puna 

64

Pandi PAPANDO 

nuk më tërhiqte, kisha nevojë për një punë me kolektiv të madh, 

kështu që ndryshova disa vende pune. Duke ndërruar vendet e 

punës fillova të marr pjesë në jetën shoqërore dhe dalë ngadalë 

e mora veten. Xhoni u kthye nga Australia dhe kërkoi të më 

takonte. Kur e takova vura re se nuk më tërhiqte më asgjë tek ai. 

Më dukej se ai nuk më kishte dashur asnjëherë mua, por paratë e 

babait tim. Ky mendim më mpiu dhe më ktheu në një krijesë 

cinike, sa që në lidhjet e mëvonshme kisha dyshime, më donin 

mua apo donin pasurinë time, tani që isha trashëgimtare e 

vetme. 

- Me pamjen dhe inteligjencën tënde është e pamundur që të 

mos gjendej një djalë që të të donte me të vërtetë, - më ndërpreu 

Pali. 

- Jo Pali, kështu më thoshin edhe shoqet e mia të afërta, por 

më beso se kisha të drejtë. I fundit djalë që pata lidhje mu duk 

me të vërtetë ndryshe. Kishte gati moshën time dhe shkonim 

mirë. Mendova se ky më donte me të vërtetë, sepse nuk kishte 

nevoja ekonomike. Babait i pëlqeu se kishte profesion që 

përputhej me synimet e tij. Kur bisedonin të dy fillova të dyshoj 

se përse Tomi nuk i kundërshtonte babait për asnjë rast, bile në 

të gjitha diskutimet mbante anën e tij. Kjo s’më pëlqente dhe 

megjithëse e doja fillova të dyshoj në sinqeritetin e ndjenjave të 

tij. Një dyshim më rritej brenda meje dhe po më dukej vetja si 

paranojake, prandaj vendosa ta provokoja. Në një çast intim, 

ndërsa rrinim të shtrirë i thashë si rastësisht, se babai kishte 

ndryshuar testamentin dhe na kishte lënë mua dhe nënës vetëm 

10 % të pasurisë, kurse pjesën tjetër ja kishte kaluar Fondacionit 

ku punojmë ne. Në të vërtetë ai i dhuroi një shumë të madhe 

Fondacionit me rastin e dhjetë vjetorit të vdekjes së Tedit. 

65

NJË NJERI 

Ishte e tmershme për mua reagimi i Tomit. Mendoje, pas 

çasteve të dashurisë të kryer me shumë ndjenjë, u hodh përpjetë 

duke bërtitur, na bëri të gjithëve të çmendur. Kur e pa që gaboi 

filloi të fliste me ledha për të zbutur atë që ndodhi. Ky ishte 

takimi i fundit me Tomin, me gjithë se ai mu vardis për shumë 

kohë, pa përfillur përbuzjen time. Për të harruar këtë lidhje, e 

cila për habi nuk më la mbresë të keqe vendosa të vija për të 

punuar për dy vjet këtu, të takohesha me ty dhe të të mërzis me 

tregimin tim jo normal. 

66

XIII 

PALI 

Pandi PAPANDO 

Anna u lëshua e gjitha në divan. Këmbët i shtriu mbi 

prehrin tim. E pashë drejt në sy. Mu duk e lodhur por shumë e 

qetë. Dukej sikur kishte shkarkuar një barrë të rëndë nga 

shpatullat dhe po rigjenerohej. Instiktivisht fillova t’i masazhoj 

shputat e këmbëve. Ajo rrinte e qetë duke shprehur një kënaqësi 

të vërtetë në fytyrë, me sytë e mbuluara nga qepallat e gjata. 

Faqet po i skuqeshin ngadalë. Befas u ngrit në këmbë, hapi 

dollapin, nxorri një batanije të trashë leshi dhe një jastëk të butë, 

të cilin ma hodhi me forcë në fytyrë. 

Tani në gjumë, - tha, - duke hyrë me vrap në dhomën e gjumit. 

Gjumi më zuri menjëherë dhe kur u zgjova shiu kishte 

pushuar. Rrugët ishin akoma të lagura dhe plehrat ishin përhapur 

gjithandej. Megjithëse lagjja ku banoja i kishte rezistuar 

ende betonizimit, mbeturinat ishin bërë bashkëqytetare të 

Tiranës dhe askush nuk shqetësohej për këtë. Sa kohë duhej të 

kalonte që ta kuptonim se jeta në komunitet kishte shumë 

detyrime. Më dukej se në vënd që ne, banorët e vjetër të 

ndikonin te të ardhurit për mirë, ndikimi i tyre po na kthente 

edhe ne në prishës të jetës së dikurshme. 

Kur hyra në zyrë Anna më përshëndeti me gëzim. Vura re se 

ishte me humor dhe u kënaqa që mbrëmja e djeshme i kishte 

bërë mirë. 

- Pse u largove si hajdut në mëngjez? - më pyeti me ironi. 

67

NJË NJERI 

- E para nuk mund të vija në zyrë me tuta, e dyta hunda ime 

duhej të mjekohej nga jastëku dhe e treta ke harruar ta pajisësh 

banjën me aksesorët e tualetit të burrave. 

- Kisha vite pa luftuar me jastëkë, por pashë që nuk kisha 

harruar. Faleminderit për darkën dhe për durimin që më dëgjove 

deri në fund. 

- Tani që e plotësove kuriozitetin për mua, besoj se nuk duhet 

të të them se sekreti i rrëfimit është i shenjtë. Të lutem për këtë, 

- i fola me seriozitet. 

- Po më fyen Pali, - tha Anna, - unë e kam kuptuar se ti kërkon 

të jesh i mbyllur, por të jesh i sigurt se ngulmimi tënd për të 

qënë i padepërtueshëm të ka bërë keq, bile shumë keq. 

- Kam patur shumë arsye të sillem kështu, por tani ti di për 

mua më shumë se çdo njeri i gjallë. 

- Pse ma thua këtë, unë ty të konsideroj mik, po ti? 

- Po pa tjetër që jemi miq, aq më shumë, që kam mirënjohje 

për sjelljen tënde. 

- Përsëri po më fyen Pali. Ti ke të drejtë kur thua, se mirënjohja 

është virtyt i njerëzve të mirë, por ajo nuk duhet të të bëjë 

skllav. Ajo mund të shërbejë si fillim i një miqësie, por jo 

gjithmonë përfundon në miqësi. Ka raste, bile këto janë më të 

shumtat, kur dikush të bën një të mirë për t’i shkaktuar një të 

keqe një personi tjetër dhe në këtë rast ky nuk quhet nder. 

- Nuk dua të të fyej, se ti ke të drejtë për teorinë që paraqite. 

Në rastin në fjalë ky arsyetim nuk qëndron, por unë po të hap 

rrugë se duhet të fillojmë punën. 

- Ti je i lig Pali, sa mësove diçka për mua e përdore 

menjëherë. 

- Atëhere tani e tutje nuk do të bëj më shaka me ty. 

68

Pandi PAPANDO 

Pas asaj mbrëmje fillova ta shikoj Annan si një mike. 

Ngacmimet reciproke vazhduan njëlloj si më parë, por gjithmonë 

pa kaluar masën. Edhe dy shoqet e saj po silleshin më të afruara 

me mua, kaluam së bashku disa fundjava në qytete të ndryshme 

ku unë luaja rolin e ciceronit. Isha i sigurt që Anna ju kishte 

treguar për jetën time, por nuk më vinte mirë ta pyesja. Anna 

tregohej herë pas here shumë e afruar, sikur priste diçka, 

ndoshta ndonjë ftesë tjetër për darkë në shtëpinë time, por unë 

sillesha njëlloj, me gjithë se kisha aq shumë dëshirë të qëndroja 

në shoqërinë e saj. 

69

NJË NJERI 

70 

XIV 

ANNA 

Nuk po arrija ta kuptoja Palin. Nata që kaloi tek unë sikur 

nuk ekzistonte për të. Nuk ndryshoi asgjë në sjelljen e tij, me 

përjashtim të ngacmimeve që u bënë më të rafinuara. Tani që e 

mësoi moshën time, nuk më trajtonte më si një vajzë të vogël. 

Tërheqja ndaj tij po bëhej gjithëmonë e më e fuqishme. Unë 

kisha nevojë për miqësinë e tij, por njëkohësisht kisha më shumë 

nevojë për përkëdhelje dhe dashuri pas gjithë atyre që kisha 

kaluar, por ai qëndronte para meje si një statujë prej guri pa 

shprehur kurgjë. Nuk e besoja se ishte aq i fortë sa t’i rezistonte 

joshjes sime, e ndjeja që kishte dëshirë për shoqërinë time, sepse 

vija re ndryshim në tonin e zërit kur ishim vetëm dhe kur kishte 

persona të tjerë. Por vetëm kaq. 

Mendimi se pëlqehesha prej tij më mbushte me krenari. Për 

shumicën e femrave, kur ishin të pëlqyera në shoqërinë e 

meshkujve, krijohej një gjëndje euforie, kështu ndodhi edhe për 

mua, por kjo nuk ma mbushi jetën. Unë kisha nevojë të 

dashurohesha fort, kisha dëshirë ta bëja timin Palin, megjithëse 

ai më tha se nuk ishte gati dhe nuk i pëlqenin aventurat. Por a 

isha gati edhe unë për aventura në këtë moshë dhe pas asaj që 

kisha kaluar? Megjithatë thellë brenda vetes mendoja se do ta 

pranoja edhe një aventurë pa të keq, një flirt të pa dëmshëm për 

askënd. Pali më tregoi se ai kishte patur disa flirte, pa harruar të 

shtojë se ato i linin shije të keqe pas ndarjes.

Pandi PAPANDO 

Jo, këto mendime ishin marrëzira, unë nuk kisha nevojë për 

seks por për dashuri. U mundova disa herë për të hapur biseda 

të ngjashme me darkën që kaluam bashkë, por Pali bëhej i 

pakuptueshëm dhe nuk hynte në hullinë, që mundohesha ta 

futja. Meri dhe Lori më shihnin me vërejtje se kisha ndryshuar. 

Kur ju tregova për mbrëmjen që kalova me Palin, më pyetën 

dhe unë u fola diçka për Palin, kuptohet jo hollësira. Lori e 

kuptoi ndryshimin tim dhe më këshilloi të isha e kujdesëshme. 

Më tha se ai ishte vërtet tërheqës dhe ka shumë veti të mira, por 

ndoshta e kishte shpirtin të tharë dhe nuk donte lidhje që 

krijonin probleme. Kjo më zëmëroi me veten dhe disa ditë 

ndryshova qëndrimin tim karshi tij. Fillimisht Pali nuk reagoi 

për sjelljen time, vazhdonte të sillej njëlloj si më parë, por mbas 

disa kohësh më pyeti se ku e kishte shkelur ai marrëdhnien tonë. 

Më zuri gafil dhe nuk munda të përgjigjesha menjëherë. Ai filloi 

të përqeshte belbëzimin tim dhe nuk pushoi, derisa fillova të 

qeshja. 

Vendosa të prisja se ç’do ndodhte. Kështu kaluan gati tre 

muaj deri sa u nisëm për në Vienë për analizën vjetore të 

Fondacionit. 

Në Vienë arritëm mbasdite vonë dhe u akomoduam në 

Marriot Hotel. Nga dritarja e dhomës hapej një pamje e 

mahnitshme e Parkut Qendror me monumentin ngjyrë ari të 

Johan Shtrausit në hyrje të tij. Telefonova Merin dhe Lorin për të 

dalë një shëtitje në qytet por më refuzuan, se ishin të lodhura. 

- Dil me Palin, - tha Lori, - i treti është i tepërt. Dhe qeshi me 

zë. I telefonova Palit dhe e pyeta: 

- Çfarë po bën, mos të zuri gjumi? 

71

NJË NJERI 

- Po vesh atletet, - u përgjigj duke qeshur. - Viena është 

shumë e bukur natën. 

- Ti do dilje pa më thënë, - e kërcënova. 

- Po, - tha, - unë nuk jam tutori yt. Po të pres në holl, - dhe 

mbylli telefonin. 

Dola shpejt nga dhoma dhe hyra në ashensor. Dy kate më 

poshtë kur u hap dera Pali priste për të zbritur. Ashensori ishte 

bosh dhe kur hyri më shtypi hundën: 

- Ah ti, bukuroshe e vogël, duhet të zemërohem unë dhe jo ti. 

- Pyeta Merin dhe Lorin dhe me që nuk donin të dilnin, i 

vetmi shoqërues i mundshëm mbete ti. 

- Dëgjo Anna, në Vienë ka shumë objekte të familjes ose më 

mirë të fisit tim, kështu që mendova se do mërziteshe po të dilje 

me mua për t’i vizituar. 

- Pse do të më heqësh qafe. Ti e di se turizmi është hobi im. 

- Unë nuk e njoh Vienën, është e para herë që vij, prandaj 

mendova se do lodheshe duke bredhur për të parë objekte, që 

për ty mund të mos jenë interesante, por për mua kanë rëndësi. 

E kapa rastin dhe i thashë: 

- Deri sa për ty janë kaq të rëndësishme, do të të shoqëroj me 

shumë dëshirë. 

Nuk reagoi fare për vërejtjen time, u mbyll në guackën e tij, 

kështu që u detyrova të rihap bisedën. 

- Çfarë më the për objektet e familjes tënde në Vienë? 

- Jo saktësisht të familjes, por të afërm të largët. 

- S’po të kuptoj fare, më duket sikur më flet greqisht. 

- Mbiemri Sina, - filloi Pali duke dalë nga hoteli, - është shumë 

i njohur në Austri. Familja Sina ishte një nga më të pasurat e 

Voskopojës, me biznese të shpërndarë në shumë vende të 

Perandorisë Otomane. Nuk jam i sigurt në se kanë qënë vendas 

72

Pandi PAPANDO 

apo të vajtur në Voskopojë. Diku shkruhet se janë shpërngulur 

nga Vithkuqi, pas djegjes së parë të tij. Simon Sina (plaku), i 

lindur në Sarajevë më 1753, familja e të cilit kishte ardhur nga 

Selaniku, arriti të marrë nga Sulltani ekskluzivitetin e tregëtisë 

me Perandorinë Austo - Hungareze për duhanin dhe shumë 

prodhime të tjera. Ai e shpërnguli familjen në Vienë. Të parët e 

mij u shpërngulën në Durrës ku drejtuan degën e tij. 

Duke ecur në rrugët e Vienës së vjetër arritëm para një kishe 

të bukur me një arkitekturë të veçantë, të pangjashme me 

strukturat bizantine ose gotike. 

- Kjo është kisha e Triniti–së së Shënjtë, - tha Pali, - e cila sot 

është selia e Peshkopit Ortodoks të Austrisë. 

Kur hymë brenda në tremen e gjërë pashë një pllakë 

mermeri të shkruar në gjermanisht. Arrita të kuptoja emrin 

George Simon Sina, pastaj një fjalë që nuk e kuptova, pastaj 

greko - austriak dhe një shumë prej 50 milion guiler. Pali po më 

shihte duke buzëqeshur me tallje, ju afrova dhe i dhashë një 

grusht të fortë në gjoks. Ai vazhdoi të qeshte duke më kapur 

dorën dhe më shpjegoi: 

- Me gjithë se nuk di mirë gjermanisht këtu shkruhet se 

Baroni Gjergj Simon Sina ka dhuruar për rindërtimin e kësaj 

kishe një shumë prej 50 milion guiler, monedha austriake e asaj 

kohe, që po ta ekuivalentosh me kursin e sotëm të arit është 

rreth 500 milion dollarë amerikanë. 

- Po kërkon të më habitësh? - i fola menjëherë . Mos ishte 

Rothchild ky kushëriri yt. 

- Jo tamam, - qeshi Pali, - por sipas Solomon Rothchild-it, 

personi i dytë më i pasur në Perandori, sigurisht pas tyre. 

- Pse kushëriri yt është grek? 

73

NJË NJERI 

- Ky shpjegim do shumë kohë, diku tjetër thuhet se ishin 

arumunë, ndoshta ta shpjegoj më vonë. 

Dolëm nga kisha dhe filluam të ecnim pa drejtim të caktuar. 

Pali pyeti një çift të rinjsh dhe erdhi përbri meje. 

- Ku do na shpiesh tani, ka akoma objekte të dinastisë tënde 

për të vizituar. 

- Në se do mund ta gjej sipas shpjegimeve që mora, do 

shkojmë të darkojmë në Cafe - Restaurant Wiena, e ndërtuar nga 

Sina në ish tregun e mishit, po na pranuan të hyjmë kështu si 

jemi të veshur. Atje do të mund të shohim portretin e Baronit të 

ndjerë. 

- Pranoj po të paguaj unë, - i thashë shpejt. Pali foli duke 

qeshur: 

- Kam frikë se do të më dalë Baroni dhe do më shajë se 

turpërova familjen. 

- Pranoj, se kushedi sa të kanë mbetur nga testamenti i tij. 

Kur hymë në restorant kamerieri që priste tek dera, duke 

parë veshjen tonë hezitoi të na pranonte. Pali i foli diçka me zë të 

ulët dhe kamerieri i habitur hyri brënda dhe u kthye shpejt. 

Pastaj na kërkoi ta ndiqnim dhe nga një derë anësore na drejtoi 

në një tavolinë në qoshe. 

- Çfarë i the që na pranoi? 

- Të vërtetën, - tha Pali duke qeshur. – Ai u habit shumë, por 

shefi i tij si duket e besoi. 

Nuk ishim ulur mirë, kur në tavolinë u afrua kryekamerieri, i 

cili pasi na uroi mirëseardhjen e pyeti Palin në se ishte vërtet 

zoti Sina. Pali nxori pasaportën, por ai refuzoi ta shihte. Pali i foli 

shkurt për lidhjen e tij 200 vjeçare me baronin Sina. Shefi e 

dëgjoi me vëmendje dhe na u lut që të shkruanim një shënim në 

librin e nderit të lokalit. 

74

Pandi PAPANDO 

- Besoj se do ta bindni bashkëshortin tuaj, zonja Sina, - u 

drejtua nga unë. 

- Ende nuk jam zonja Sina, - ju përgjigja me buzëqeshje, - por 

zoti Sina nuk ka nevojë për ndërhyrjen time për t’ju shpërblyer 

nderin që na ofruat. 

- Oreks të mirë dhe bashkim të shpejtë, - na uroi dhe u largua 

me shpejtësi. 

Përsëri reagimi i Palit ishte i pa deshifrueshëm. Gjatë gjithë 

darkës menynë e të cilës Pali kërkoi ta porosiste vetë shefi, ai foli 

e foli pa pushim për shumë gjëra por vetëm për urimin e shefit 

nuk foli. Unë nuk e ngacmova më. Dolëm nga restoranti dhe 

filluam të ecnim ngadalë drejt hotelit. 

- Mund të mbështetem tek ti, - e pyeta, – dhe i futa krahun. 

Gjoksi im u mbështet fort pas krahut të tij. Pali u drodh aq sa unë 

e ndjeva. 

- Ke ftohtë që po dridhesh? 

- Jo, - u përgjigj me seriozitet, - duhet të jetë ndonjë shkarkim 

elektrik. 

Nuk i fola më dhe hymë në heshtje në hollin e hotelit, ku 

takuam pjesën tjetër të grupit. Fillova t’iu shpjegoja se ku kishim 

qënë. Zoti Forbes po dëgjonte i habitur dhe ju drejtua Palit: 

- Janë të vërteta këto që tregon Anna, apo ka orën e 

zbavitjes? 

-Po, - u përgjigj Pali, - vetëm se mbiemrin Sina, (të këtij fisi) 

tani e kam vetëm unë. 

Ne u ulëm për kafe ndërkohë që Davidi, Lori dhe Meri hynë 

në restorant. Kur hymë në ashensor shtypa vetëm katin e Palit. 

Dola mbas tij, e kapa për dore dhe i thashë: 

- Nuk kam gjumë, prandaj rrimë dhe pak në dhomën tënde. 

75

NJË NJERI 

- Do funksionojë? - pyeti Pali dhe ju përgjigj shtrëngimit të 

dorës. 

- Si mund ta dimë kur nuk e kemi provuar! 

Gjithëçka ndodhi shumë thjesht. Pali mbylli derën e dhomës 

dhe po qëndronte i mbështetur me kurriz mbas saj. Unë eca dhe 

pak dhe ktheva kokën, për të parë pse nuk po më ndiqte dhe kur 

pashë krahët e tij të lëshuara dhe vështrimin lutës të drejtuar 

drejt meje, vrapova dhe ju hodha në krahë. Ai më përqafoi fort 

me të dy krahët mbas belit tim ndërsa unë i pushtova qafën. 

Buzët tona ishin disa centimetra larg dhe ne u zhytëm në një 

puthje të gjatë pa folur asnjë fjalë, pa dhënë asnjë shpjegim. 

Ndjenja e mbledhur prej aq kohe në shpirtin tim shpërtheu dhe 

vazhdonim të qëndronim të përqafuar. Më tej nuk më kujtohet 

asgjë, të dy ju larguam formalizmave dhe nuk jam e sigurt se 

kush e morri nismën kur u shtrimë në shtratin e gjërë. 

- Oh Zoti im, - fola kur u shkëputëm nga njeri tjetri, - kam më 

se dy vjet që nuk kam bërë dashuri. 

- Dashuri apo seks? - filloi të ngacmonte Pali. 

Nuk e prisja këtë përgjigje, nuk mendoja se do të më ngacmonte 

dhe fillova të qaj me dënesë. Ai e kuptoi që e kaloi masën e 

shakasë dhe filloi të më puthte faqet, duke m’i tharë lotët me 

buzët e zhuritura. 

- Unë s’kam bërë dashuri gjithë jetën, - dhe filloi të më 

guduliste deri sa u qetësova. Pastaj u zhytëm përsëri në detin e 

trazuar të ndjenjave, deri sa na zuri gjumi të përqafuar dhe pa 

folur asnjë fjalë. 

76

XV 

PALI 

Pandi PAPANDO 

Kur u zgjova pashë që isha vetëm. Fërkova sytë se mos 

kisha parë ëndërr, por reçipetat e Annas të hedhura në tokë më 

provuan se kishte qënë e vërtetë, një e vërtetë e këndëshme që 

më mbushi me gëzim. 

- Pse më le pa puthjen e mëngjezit? - i telefonova Annas. 

- Ej, ku e ke mirësjelljen, thuhet mirëmëngjez kur flet me 

zonjat. 

- Më fal, zonjëza ime. Si fjete sot? 

- OK, takohemi poshtë për mëngjezin. 

Zbrita në sallonin e mëngjezit dhe u ula në qoshe të sallës. 

Kur po merja ushqimin nga banaku Meri dhe Lori u drejtuan tek 

unë. 

- Dukesh në formë, - më buzëqeshi Meri. 

- Gjumi të sjell në formë, sidomos pas një shëtitje të gjatë. 

Atë mëngjez nuk munda të flisja asnjë fjalë me Annan. Ajo 

shmangej, për të mos mbetur vetëm me mua. Në pushimin e 

drekës, drejtori më pyeti në se e kisha të vështirë të kthehesha 

në Tiranë me makinën e re që do të merrnim. Aty ndërhyri Lori 

dhe i kërkoi që në këtë rrugë të vinin edhe ato me makinë duke 

devijuar për disa ditë në Budapest. 

- Kjo varet nga konkluzionet e mbledhjes, - foli drejtori, - po 

të dalim mirë do t’ju jap tre ditë pushim dhe unë po kthehem 

vetë me avion. Anna dhe Meri duartrokitën dhe e puthën zoti 

Forbes ndërsa unë pohova me kokë. 

77

NJË NJERI 

- Në seancën e pasditës foli zoti Forbes. Paraqitja e tij u prit 

shumë mirë nga salla, duke merituar tre seanca duartrokitjesh, 

një prej të cilave, për pjesëmarja e biznesit vendas në projekte të 

përbashkëta për fëmijët në nevojë, pra puna ime. Në pushim Lori 

mori drejtimin e bisedës. Kisha biseduar pak me të, thjesht 

biseda pune dhe fondesh, me që ajo drejtonte financat. Nga 

pamja të jepte përshtypjen e një gruaje shtëpiake, që nuk e 

tregonte moshën. Ishte një profesioniste e shkëlqyer, që punonte 

me një pasion të habitshëm, në një punë, që mua gjithmonë më 

ishte dukur rutinë. I rregulloi shpejt problemet e lëna nga 

paraardhësi i saj dhe ndonëse kishte abuzime nuk u ankua 

asnjëherë për të. Më bëri shumë përshtypje kjo sjellje e saj, i 

mësuar me jetën tonë, ku pothuaj të gjithë që merrnin një 

detyrë, fillonin të shanin paraardhësin dhe të nxirrnin 

justifikime për punën e mëtejshme. 

Loreta i foli me seriozitet drejtorit duke e uruar për 

duartrokitjet e sallës dhe i kërkoi që të na jepte darkën e sotme. 

- Unë them të hamë atje ku darkuan mbrëmë Pali me Annan, - 

propozoi Meri. 

- Ndal, - ndërhyra unë, - është shumë shtrenjtë në atë lokal. 

- Aq më mirë, - tha Lori, - drejtori nuk ka ndërmend të na 

shpjerë në fast-food. 

- Dhe mos më sill faturë, - shtoi Lori. 

Drejtori pranoi me dëshirë duke i tundur gishtin kërcënueshëm 

Merit dhe Lorit. 

Mora në telefon restorantin për të porositur një tavolinë për 

pesë. Pritja nga shefi ishte me të vërtetë e shkëlqyer. Kolegët nuk 

ju besonin syve dhe kur panë se tregimi i Annas, jo vetëm nuk 

ishte i fryrë, por i zvogëluar më shihnin me habi. Porositëm 

shnicelin më të mirë në botë (sipas shefit), i cili na ofroi një 

78

Pandi PAPANDO 

shishe verë nga lokali, dhe dolëm fotografi me sfond portretin e 

baronit. Kur po ktheheshim në hotel, në një kohë që u ndamë 

nga grupi për shkak të semaforit, Anna më tha se sot do të flinte 

në dhomën e saj. 

- Dua të reflektoj për mbrëmë, prandaj mos u mërzit të lutem. 

Heshta. E çmund të bëja tjetër. Kur hyra në dhomën time 

shtrati mbretëror mu duk i stërmadh për të fjetur vetëm. Në 

dollapin e rrobave reçipetat e Annas, të varura mbi kostumin tim 

më flisnin të mos ëndërroja shumë për atë që ndodhi të 

djeshmen, thjesht një flirt, një natë pasionante për të cilën 

kishim nevojë të dy. Nënvetëdija ime nuk më linte të qetë. Mos u 

zemërua Anna me mua për shakanë time të keqe dhe po merte 

hak. Po të ishte kështu, nuk do vazhdonte të rrinte por do ikte 

menjëherë. Ajo më tha me qindra herë se më donte si asnjë tjetër 

para meje, si një adoleshente në dashurinë e parë, pa marrë 

përgjigje se edhe unë e doja. Në çastet e pasionit fjalët nuk janë 

të vetëdijëshme kundërshtoja veten, nuk janë të gjithë si ti, të 

kursyer në fjalë përkëdhelëse. 

Po ti a e do me të vërtetë Annan, që të vuash në këtë mënyrë? 

Pse pret vetëm nga ajo përkushtim dhe ndjenjë, kur vetë nuk 

mer përsipër asnjë detyrim? Kur e do me të vërtetë ndryshe nga 

ishet tënde, pse nuk i the të mos ikte në dhomën e saj? Ose pse 

nuk e ndoqe mbrapa? Ajo ndoshta këtë priste nga ti dhe s’ke pse 

e fajëson. Ku i ke leksionet e tua për dashurinë, që ju ke thënë të 

tjerëve? Ku i ke ligjëratat që nuk i ke zbatuar për vete? 

Me këto mendime u shtriva për të fjetur dhe mendimi i 

fundit ishte se kur jep këshilla nuk është e zorshme, por t’i 

zbatosh ato për vete qënka shumë e vështirë. Gjithë natën fjeta 

një gjumë të trazuar dhe me ëndërra të pakuptueshme që i 

harroja sa përmendesha. Në mëngjez u zgjova me një dhimbje të 

79

NJË NJERI 

fortë koke, që nuk më kaloi as pas vrapit të sforcuar në park dhe 

as pas kafesë dopio. Humori im ishte për tokë dhe nuk u 

përmirësua edhe kur Presidenti i Fondacionit përmendi në 

konkluzionet e mbledhjes emrin tim midis të dalluarve dhe më 

dha një dhuratë. Zoti Forbes më përqafoi, Meri dhe Lori mu 

hodhën në qafë duke më kërkuar darkë. Anna më takoi e fundit, 

më përqafoi, më puthi dhe më pëshpëriti në vesh “të dua 

megjithëse je budallallosur sot“. Më vonë kur u nisëm për darkë 

Lori më ngacmoi pa dëgjuar të tjerët: 

- Çfarë të pëshpëriti Anna që erdhe në formë? - dhe u largua 

duke qeshur pa pritur reagimin tim. 

Atë natë Anna ardhi përsëri në dhomën time. Egoizmi apo 

marrëzia ime ngriti përsëri krye. Pa menduar për atë, pa u 

thelluar se po kryeja një veprim për të cilin më vonë do më vinte 

turp nga vetja, e ngacmova duke qeshur kur hymë në dhomë: 

- Si duket ti vjen tek unë kur paguaj darkën. 

Anna ja dha të qarit me ofshama. Nuk më lejonte ta prekja, 

nuk dëgjonte asnjë nga fjalët e ëmbla që i flisja. Refuzonte të 

fliste por vetëm qante. Kur u qetësua pak më tha me zë të ulët të 

ndërprerë nga psherëtimat: 

- Unë të dua Pali, të dua shumë shumë, ndërsa ti tallesh me 

ndjenjat e mia. Unë po pres me ankth që të më thuash edhe ti, se 

më dashuron. 

- Është shpejt për mua që të them këto fjalë, - fola i tronditur 

dhe i mërzitur me veten. - Kur të jem i bindur se nuk kam vetëm 

tërheqje fizike ndaj teje, por ndjenja që kam do qartësohet tek 

unë, ti do jesh e para që do dëgjosh ato fjalë, që i kam thënë 

shumë pak herë. 

80

Pandi PAPANDO 

- Ti je i lig, ti je djalë shumë i keq, - dhe filloi të më godiste me 

grusht ku të mundte. E lashë të kënaqej dhe e përmblodha në 

krahë. 

Kur po çlodheshim në shtratin e gjërë i thashë: 

- Kënaqësinë e sotme nuk e kam provuar më parë, kurrë, 

asnjëherë nuk kam qënë kaq i mbushur me gëzim nga dashuria. 

Më fal për fjalët që të thashë, më vjen keq që të fola në atë 

mënyrë, por ishin vetëm ngacmim pa të keq dhe . . . 

- Kur dashuron nuk duhet të thuash kurrë “më vjen keq“, u 

përkëdhel Anna. Kështu ka thënë një vajzë e dashuruar kohë më 

parë. 

- E kam lexuar “Love Story”, por kjo vlen vetëm për vajzat. 

- Ti je vërtet i keq, që ngacmon kështu një vajzë të rënë kokë 

e këmbë në dashuri. 

81

NJË NJERI 

82 

XVI 

ANNA 

U pendova, që i thashë Palit se do të flija vetëm për të 

reflektuar, duke qënë e bindur se nuk kisha çfarë të reflektoja. 

Të gjitha dyshimet e mia ishin zhdukur pas asaj nate pasionante 

që kaluam bashkë. Për mua ai ishte i katërti, por asnjëri më parë 

nuk më dha atë kënaqësi si Pali, asnjërit më parë nuk ju dhashë 

pa menduar për më tej, pa ngurim. Të tjerët më kishin mbushur 

me lajka dhe deklarata dashurie të pafundme, deri sa shkuam në 

shtrat. Me Palin ishte krejt ndryshe, të gjitha ndodhën shumë 

natyrshëm, fare thjesht. Sikur ishim të martuar prej kohësh dhe 

qëndrimi para njëri tjetrit me kostumin e lindjes nuk na bënte 

përshtypje, nuk kishim turp nga vetja, të paktën unë kështu e 

ndjeva veten. Më vonë thashë se veprova drejt, sepse ai nuk më 

tha asnjëherë të dua, më foli shumë fjalë të ëmbla në gjuhën e tij 

por atë fjalë që e dija, që e kisha mësuar edhe shqip nuk e nxori 

nga goja. Pse-në nuk e gjeta dot mbas shumë arsyetimeve, 

megjithëse u mundova ta vija veten në vendin e tij, për ta 

justifikuar dhe jo për ta rënduar. Që më donte nuk kisha dyshim, 

unë isha e aftë ta kuptoja këtë. Që kishte një ndjenjë të fortë dhe 

të pastër edhe këtë e kuptova, por pse ishte aq i kursyer në 

shprehjen e saj dhe nuk e artikulonte të vërtetën e dukshme në 

fytyrën dhe sytë e tij. 

Dashuria nuk mund të fshihet kur ekziston, sa do të mundohesh 

për këtë, atëhere pse nuk e shprehte me zë të lartë? Pse?

Pandi PAPANDO 

Po unë pse u solla ashtu? Doja t’i tregoja se nuk isha një 

femër që jepet menjëherë dhe ky ishte një veprim i 

pavetëdijshëm i imi? Apo doja të shihja reagimin e tij në atë 

moment, për të mu lutur të mos ikja por të qëndroja me të? Sa 

veprime të çastit krijojnë ngatëresa, nganjëherë të 

pariparueshme dhe me pasoja për gjithë jetën. U shtriva për të 

fjetur dhe nuk flija dot, trupi im kërkonte përkëdheljet e natës së 

kaluar, buzët e thara kërkonin buzët dhe gjuhën e tij. Disa herë 

ngrita telefonin për ta thirrur të vinte tek unë dhe e ula pa 

formuar numrin e fundit. Egoja dhe krenaria ngrinte krye, le të 

marrë ai i pari në se e ndjen se ka nevojë për mua. Kisha arritur 

ta njihja që ishte kryelartë për tu lutur, por në se më thërriste 

kjo nuk ishte lutje. Nuk ka se si të quhet lutje thirrja për të 

qëndruar bashkë çdo minutë, për t’i dhënë njeriut të dashur 

kënaqësinë që e pret vetëm nga ti. 

E qetësova veten me mendimin se të gjitha këto ishin 

konkluzionet e mija. Personaliteti im ishte formuar në një vend 

shumë të ndryshëm nga vendi i tij dhe Palin sjellja ime e ofendoi. 

Jo. Edhe kjo nuk qëndronte, njeriu i vërtetë nuk mund të fyhet 

nga veprime të pa menduara mirë të asaj që dashuron. Është e 

pa mundur të ndodhë kjo për çdo vend dhe çdo kulturë dhe aq 

më pak për një njeri të formuar dhe të mençur si Pali. 

Këto cilësi të tij më tërhoqën tek ai dhe jo aq pamja e jashtme 

vërtet imponuese, sa rashë kokë e këmbë në dashuri me të, në 

këtë moshë dhe me disa përvoja të hidhura. Ai nuk e dinte se 

kush jam unë dhe bindjen se nuk më do për pasurinë time e kam 

të palëkundur. Por a më do vallë? A do funksionojë, më pyeti dhe 

priti të veproja unë e para. Më vonë, pas dashurisë më citoi një 

shprehje të Lermontovit, një shkrimtari rus të cilin nuk e kisha 

dëgjuar deri atëhere: 

83

NJË NJERI 

Sikur femrat të kishin atë guxim, që kanë meshkujt për të 

shprehur ndjenjat e tyre, njerëzimi do të ishte dy herë më i lumtur. 

Pra ai ishte i lumtur nga dashuria ime, bile dy herë më shumë, 

sepse unë e hodha hapin e parë, si rrjedhim ai e pranoi 

dashurinë time, jo si aventurë, por si ndjenjë të pastër dhe të 

vërtetë. Ndryshe nuk do t’i shkëlqenin sytë gjithë ditën, nuk do 

kthente kokën vazhdimisht nga unë, pa përfillur vështrimet 

hetonjëse të Merit dhe Lorit, nuk do mbetej i hutuar kur i thashë 

se do flija vetëm. I lutesha të telefononte e bindur se mendimi 

transmetohej në largësi dhe ai do ta perceptonte thirrjen time. 

Por a e perceptonte ai thirrjen time, a i kishte të gjallë receptorët 

telepatikë? 

Gjumi nuk po më merrte, megjithëse qëndroja me sy të 

mbyllur dhe kapërdiva dy hape qetësuese. 

Në mëngjez, në restorant Pali hyri me vonesë dhe mu duk i 

rrënuar. Lori e pyeti si ishte dhe ai iu përgjigj se ishte zgjuar me 

dhimbje koke. Kthehu kokën në drejtimin tjetër për të mos 

ndeshur pyetjen në sytë e mi. Unë u solla sikur nuk i kushtova 

interes kësaj bisede, që u zgjat nga ndërhyrja e Merit për të marë 

një qetësues dhe përgjigjes së tij, se ai ishte armik me 

medikamentet. Në seancën e fundit u ulëm ngjitur por 

shkëmbyem vetëm pak fjalë. Ai reagonte me vonesë ndaj 

konkluzioneve të Presidentit, bile kur u përmend emri i tij për të 

marë një çertifikatë mirënjohjeje dhe dhuratën simbolike nuk u 

ngrit nga vendi deri sa Lori e goditi me bërryl. I hutuar doli në 

podium dhe mezi foli dy fjalë, vetëm një faleminderit të thjeshtë 

dhe u largua drejt nesh. Gjatë kësaj kohe Lori më pyeti duke 

qeshur se pse ishim grindur. 

E takova e fundit për ta uruar? Nuk munda të mos i thosha se 

e doja sado i marrë të ishte. U kujtova se më kish thënë, se kur 

84

Pandi PAPANDO 

grinden dy njerëz të afërt, ai që kërkon ndjesë i pari është më i 

miri, dhe prisja se si do reagonte më vonë, por edhe për t’i thënë 

se unë isha më e mirë se ai. Pali ndryshoi menjëherë, fytyra ju çel 

dhe i erdhi energjia. Kur i kërkuam njëzëri të paguante darkën e 

sotme pohoi me kokë dhe ju kërcënua Lorit. 

Ajo fundditë ishte më e bukura e jetës sime, megjithëse mezi 

prisja të shkonim në dhomë, të mbeteshim vetëm të dy. Do t’i 

kërkoja të falur për sjelljen time dhe do prisja të më thoshte se ai 

ishte budalla, që nuk më mbajti, por më lejoi të largohesha, që 

nuk më telefonoi gjatë asaj nate të gjatë që qëndruam vetëm, kur 

kishim shumë dëshirë të rrinim bashkë të përqafuar. Prisja të 

më tregonte mendimet e tij për sjelljen time, do t’i pranoja me 

qejf kritikat dhe ngacmimet e tij. Pastaj, oh më vonë . . . . do më 

merte në krahë dhe do shtriheshim të dy në shtratin e gjërë . . . . . 

do të hidheshim në krahët e njëri tjetrit, do zhvishnim njëri 

tjetrin. Eksitimi im rritej, rruga nga restoranti në hotel mu duk 

shumë e gjatë dhe porositë e zotit Forbes për të nesërmen nuk 

po mbaronin. 

Kur hymë në dhomën e tij ai përsëri më ngacmoi. Tensionimi 

i gjatë ma mpiu trurin dhe fillova të qaj me zhurmë. Nuk doja ta 

dëgjoja kur fliste, se ishte vetëm shaka dhe asgjë tjetër. Pas 

fjalëve të tij mu duk vetja si prostitutë. Si kishte mundësi të më 

fliste ashtu, njeriu që e doja më shumë se nënën dhe babanë. A 

ishte e mundur të mos e kishte kuptuar se sa e doja, se e 

dashuroja pa kushte dhe pa paragjykime? 

Duke qarë mendova se fjalët e tij mund të ishin idiomë e 

gjuhës shqipe dhe ai nuk mundi t’i jepte kuptimin e duhur në 

anglisht. U zemërova me Zotin. Pse i kishte dënuar njerëzit duke 

ndarë gjuhët atje në Babilonën e largët mijëra vjet më parë? 

Sikur Zoti të mos i kishte përzjerë gjuhët e njerëzimit, do të 

85

NJË NJERI 

flisnim të njëjtën gjuhë dhe nuk do të ishim keqkuptuar. Pali 

fliste e fliste pa pushim, mundohej të më kapte për të më përkëdhelur, 

por unë nuk e lija. 

Mendova të largohesha nga dhoma e tij, por ai doli tek 

korridori i ngushtë dhe mori një pozicion luftimi. U xhindosa dhe 

fillova ta godas me grushta ku të mundja, pa pushim ndërsa ai 

mbrohej dhe filloi të qeshte duke nxjerrë gjuhën. Në një moment 

më kapi duart i vendosi prapa kurrizit tim dhe filloi të më puthte 

si i çmendur. Ma mbylli gojën me buzët e tij dhe sa bëhesha gati 

të flisja më puthte. Më mori në krahë dhe të gjitha sa kisha 

ëndërruar atë mbasdite ndodhën dhe u bënë realitet. Kur ishte 

brenda meje dëgjova fjalën magjike në shqip dhe i thashë ta 

përsëriste. Qeshi dhe kur u shkëputëm më foli se kishte nevojë 

për mua më shumë se për ajrin dhe ujin, më tha të mos e 

braktisja dhe të mos qaja me ngacmimet e tij. 

E mbushur plot me dashurinë e Palit kaloi ajo natë e shkurtër. 

Doja të mos gdhihej, të mos dilte dielli, të qëndronim bashkë në 

pafundësi. Ai ishte kërkues dhe i pangopur me trupin tim, më 

dukej se nata e parë kish qenë vetëm preludi i një ndjenje pa 

fund. Më dëgjonte kur flisja pa m’i hequr sytë. Nuk e dinte fjalën 

cicërim në anglisht dhe me zor e kuptova kur më kërkoi t’ja 

shpjegoja këtë fjalë. Kur e mësoi e përsëriste vazhdimisht duke i 

dhënë një theks të gabuar dhe sado që përpiqesha ta korrigjoja 

nuk donte ta artikulonte drejt por fliste dhe qeshte. I thashë të 

flinte se nesër, jo sot, do të udhëtonim gjatë dhe u bind vetëm 

kur e kërcënova, se do të largohesha po të mos bindej. 

E zuri gjumi menjëherë ndërsa unë po e shihja në gjumë. Kjo 

ishte për mua e para herë që e kqyrja nga afër pa më parë ai, pa 

praninë e vështrimit të tij drejt fytyrës sime. Fytyra i kishte marë 

shprehjen e një kënaqësie të pamasë, gati fëminore. Qeshte në 

86

Pandi PAPANDO 

gjumë dhe lëvizte buzët. Flokët kafe me pak borë në tëmthat 

ishin të shpupurisura nga duart e mija. Ngadalë për të mos e 

zgjuar fillova t’ja shtroj. Prekja ime e zgjoi, hapi sytë, më pa dhe 

fjeti përsëri. Ai është një njeri i jashtëzakonshëm, me një jetë të 

ndryshme nga imja dhe e shumicës së bashkëatdhetarëve të tij. 

Mos vallë më dukej mua kështu e verbuar nga dashuria? Jo. 

Vërtet ishte i tillë dhe do të më duhej shumë mund për ta kthyer 

në një njeri normal. Njeri normal? Çfarë kuptojmë me termin 

normal, apo ndoshta më mirë të zakonshëm? Por a duhej ta 

ktheja në normalitet? A do të pranonte ai të ndryshohej? 

Po përse të ndryshonte. Unë u dashurova me atë Pali, me të 

mirat dhe të këqiat e tij, edhe me huqet, që shumë herë më 

dukeshin marrëzira. Nuk kisha asnjë të drejtë të përpiqesha ta 

ndryshoja. Deri tani kisha kërkuar vetëm dashurinë e tij. Po më 

tej? Si do të jetonim më vonë, kur të martoheshim dhe të lindnim 

fëmijë? Për mua ishte e vështirë, gati e pamundur të qëndronim 

në Shqipëri. Kisha nevojë për prindërit dhe ata më kishin të 

vetme. 

Pali foli në gjumë emrin tim dhe u shkëputa nga mendimet. 

Do ta ngacmoja në mëngjes se kish përmendur një emër gruaje. 

Vazhdoja ta shikoja për të memorizuar çdo milimetër katror të 

fytyrës. Rrudha e thellë vertikale në ballë dukej që ishte shumë e 

vjetër. Më lart shtriheshin horizontalisht dy brazda të gjata dhe 

një më e vogël midis tyre. Një herë i thashë të provonte kremin 

tim antirrudhë. Qeshi dhe më tha se po të rinohej nuk do të 

gjente qetësi nga ngacmimet e vajzave. Atëhere nuk ngulmova se 

nuk kisha të drejtë, por tani do ta detyroja të rinohej. Për mua. 

Zbrita më poshtë dhe u ndala në vetullat e trasha e të 

dendura, të bashkuara më rrallë në mes. Doja ta bindja të 

depilonte pak pjesën e bashkimit, por përsëri mendova se nuk 

87

NJË NJERI 

do të pranonte, bile përfytyrova si do t’i rrudhte vetullat dhe do 

thoshte se nuk ishte gay. Sytë ishin të mbyllur, por nuk kisha 

nevojë për ta I kisha parë shumë herë, të mëdhenj dhe të 

kthjellët kur bisedonim, të vrejtur kur më tregoi jetën e tij, të 

vegjël dhe ndriçues kur më ngacmonte. 

- Sytë janë pasqyra e shpirtit thoshte im atë. Tani u binda se 

kishte të drejtë. Pali nuk i ulte asnjëherë sytë gjatë bisedës, por 

pa e bezdisur tjetrin. Mollëzat e faqeve ishin më të kërcyera se 

normalet, hunda ishte normale dhe e bukur. Arrita tek buzët dhe 

ndalova aty. Në gjumë ato kishin marë një formë tjetër nga dita, 

më dukeshin më të trasha ashtu gjysëm të hapura. I hoqa sytë, 

ato i njihja më mirë se çdo pjesë të fytyrës, i kisha thithur dhe 

shijuar me të mijat, e dija shijen dhe sensualitetin e tyre. Më 

kishin çuar në parajsë kur puthnin buzët, fytyrën dhe të gjithë 

trupin tim centimetër për centimetër. Më tej mjekra me qimet e 

forta dhe një gropë të vogël, gati të padukshme në qender. Këtu 

më zuri gjumi dhe nuk vazhdova më tej. 

88

XVII 

PALI 

Pandi PAPANDO 

Në mëngjes u zgjova shpejt, u ula para lap-topit dhe po 

shihja mundësitë e vizitave në Hungari gjatë rrugës deri në 

Budapest. Anna po më shihte nga shtrati në kohën që po 

kontrolloja rrugën për në Teplice të Sllovakisë, ku ishin banjat 

termale të ndërtuara nga familja Sina. Në këtë kohë Anna më 

foli: 

- Po flet me vete Pali, çfarë llogarie nuk të del që tund kokën? 

I tregova se për se po mendohesha, dhe dyzimin tim në se ja 

vlente të humbnim një ditë dhe Anna më tha se me aq pak kohë 

sa kishim më mirë të mos shkonim. Në holl ndërsa prisnim 

makinën e re Meri më ngacmoi duke qeshur: 

- Po në Budapest ka vepra të dinastisë tënde. 

- Kur të arrijmë do t’i shohësh. 

Rruga deri në hyrje të Budapestit ku ndaluam për një kafe, 

me Range-Rover–in e ri kaloi shumë këndshëm. Duke pirë 

kafenë Lori lëshoi një bombë: 

- Tani jemi pa dietë, kështu që mendoj të flemë në dy dhoma. 

E kuptova se sekreti ynë ishte zbuluar prandaj heshta. Anna 

ndërhyri: 

- OK, unë do fle me Merin. 

- Po, - vazhdoi Meri, - mbrëmë fjetëm shumë mirë bashkë. 

- Dashnorët të paguajnë drekën, - tha Lori. 

- Në heshtje shikoja fytyrën e Annas që ndryshoi ngjyrën nga 

e bardha në të kuqe dhe u zbardh përsëri. I përqafova dy shoqet 

89

NJË NJERI 

dhe u ngrita të kontrolloja makinën. Deri atje dëgjova Annan, që 

po u ankohej se nuk kishin vepruar mirë duke hapur këtë bisedë. 

- Kot ankohesh, - qeshte Lori, - ju kursyem shpenzimet e një 

dhome dhe në mos sot nesër lidhja juaj do të zbulohej. 

Kështu ndodhi zyrtarizimi i lidhjes sonë dhe nuk ishte e 

nevojshme të luanim teatër. Dy ditët kaluan shpejt duke vizituar 

Budapestin, midis të tjerave Urën e Luanëve dhe Akademinë e 

Shkencave, dhurata të familjes Sina. Rrugës të kthimit për në 

Venecia ku do mernim tragetin, ndërkohë që të tri miket flinin, 

përsëri fillova të flisja me vete. Më parë nuk kisha mbetur asnjë 

minutë vetëm dhe nuk kisha patur mundësi të analizoja gjëndjen 

ku isha. Kur mbeteshim vetëm me Annan ishim të uritur për 

njeri - tjetrin. Fillova të zbuloja një Anna tjetër, të etur për të 

jetuar dhe të pangopur për dashuri. Kërkonte t’i merte jetës 

gjithçka i kishte munguar ato vite, më pyeste për imtësira të 

miat, që nuk i kisha menduar më parë. Unë u ktheva në 

adoleshencën time, në atë kohë që më ishte mohuar ta jetoja. 

Nuk e kisha parë veten asnjë herë në atë gjëndje. Por . . . . por, 

ku do më shpinte kjo lidhje? Unë e dëshiroja Annan, kisha nevojë 

për të, por nuk isha i sigurt se e dashuroja. Ajo ishte kaq e 

pambrojtur në dashurinë e saj, sa më dukej se më thërriste për 

ndihmë. Ishte hedhur me pasion në krahët e mi, nuk linte rast pa 

më thënë të dua, edhe në sy të shoqeve të saj, sa unë u tremba. 

Nuk bëhej fjalë që të martohej me mua dhe të qëndronte këtu. 

Më kish thënë se nuk mund të ndahej nga prindërit. Kishte të 

drejtë për këtë, ata vetëm Annan kishin. 

Po unë, a doja të martohesha? Për mua martesa ishte vendimi 

më i rëndësishëm i jetës. A do mund të krijoja me Annan një 

bashkëjetesë të ngjashme me atë të prindërve të mi apo të dajës? 

Për vete, për sjelljen time isha i sigurt se do sillesha si im atë ose 

90

Pandi PAPANDO 

si daja. Për mua familja ishte e shenjtë. Por modelet e mia ishin 

shqiptare. Si e kuptonte familjen Anna? Ajo më kishte folur për 

prindërit e saj, se sa duheshin dhe respektoheshin midis tyre, se 

sa e bashkuar ishte familja e saj. Shkëputesha nga këto mendime 

dhe i përsërisja vetes se njerzit janë njëlloj kudo, të mirë ose të 

këqinj, të zgjuar ose mediokër, të hedhur ose të plogët, të 

mençur ose të marrë, të bukur ose të pabukur, të gjatë ose të 

shkurtër, mirënjohës ose mosmirënjohës, baltë e perëndisë. 

Shpirti ka vlerë, paraja vjen e shkon. 

- Po sikur Anna të mos ishte kaq e hirshme a do lidhesha me 

atë? - pyesja dhe përsëri përgjigjesha se nuk e dija. Vajzat që 

kisha pasur më parë ishin të bukura (për sytë e mi), por nuk ma 

mbushnin shpirtin, ndryshe do isha martuar më parë. 

- Sa kohë kemi për të mbritur? - Më ndërpreu Lori. 

- Rreth një orë, prandaj mund të flesh edhe pak. 

- Ndalo të ndërrohemi në timon, kemi nevojë që të jesh i 

freskët në Venecia. 

- Faleminderit, por jam shumë në formë. 

Lori pa që Anna dhe Meri flinin dhe lëshoi një nga thumbat 

e saj që ishin bërë të zakonëshme ditët e fundit: 

-Edhe unë po të më dashuronte një vajzë si Anna do të isha 

në formë. 

- Mos Lori, do të zëmërohet Anna po të dëgjoi. 

- Nuk mund të zëmërohet me mua. Ajo e di që unë e dua 

shumë, do të të dua edhe ty po të sillesh mirë me të. Mos e lëndo 

Annan, Pali të lutem shumë për këtë. Ajo tani rifilloi të jetojë. 

- Faleminderit Lori, tani fli edhe pak. 

- Nga pasqyra pashë që Lori i mbylli sytë dhe u zhyta përsëri 

në oqeanin e turbullt të mendimeve. Ndryshimi i kulturave tona 

ishte shumë i dukshëm, edukimi po ashtu. Unë isha rritur me 

91

NJË NJERI 

shumë vuajte dhe vështirësi, ndërsa Annas nuk i kishte munguar 

asgjë. 

- E ç’ka të bëjë kjo, - fliste Pali tjetër, - vështirësitë të bënë më 

të fortë, më të dhembshur, të rritën më shpejt, të burrëruan. 

Kjo ishte e vërtetë por shpirtit të ngurtësuar çfarë t’i bëja? 

- S’është e vërtetë, një njeri me shpirt të ngrirë nuk mund të 

sillej si u solle ti me dajon dhe Lenën, - përgjigjej i pari. 

- Nuk ishte sakrificë sjellja ime, por detyrë. Ishte shprehje e 

mirënjohjes për kujdesin e tyre ndaj meje. 

Në horizont u duk një Bar - Kafe ndanë udhës. Ngadalësova 

shpejtësinë dhe mbajta makinën. Të gjitha flinin. Dola jashtë, 

porosita kafe dhe cigare. Kisha shumë vite që e kisha ndërprerë 

duhanin. Kur ndeza cigaren dhe prisja të vinte kafeja, Lori u 

shfaq para meje, u ul përballë dhe më kapi dorën: 

- Ç’është kjo cigare Pali? 

- S’e di, - fola i hutuar duke parë cigaren e ndezur, - thjesht më 

pihej duhan pas shumë vjetësh ndërprerje. 

- Qetësohu, - tha, - jeta duhet parë ashtu si është dhe jo si 

duhet të jetë. Të kam vënë re se lidhja me Annan të ka shqetësuar, 

megjithëse je përpjekur ta mbash veten. 

- Jo Lori, nuk jam i shqetësuar. 

- Mos u mundo të fshihesh pas gishtit. Unë dhe Meri kemi 

folur shumë për ju këto ditë. Jam e gëzuar për lidhjen tuaj se 

shkoni shumë me njëri-tjetrin, jo vetëm si pamje por edhe në 

karakter, pra jini një dyshe e përsosur. Vetëm se më ka 

turbulluar shqetësimi yt. Ti nuk je më Pali i parë, i qetë dhe i 

shtruar, i mençur dhe i sjellshëm. Euforia jote është shprehja më 

e qartë e tronditjes tënde të brëndshme. Dashuria është një 

dhuratë, që jo të gjithë e marrin, ajo është si ky trëndafili para 

nesh, i bukur, por edhe me gjemba. 

92

Pandi PAPANDO 

Nuk durova dhe i tregova Lorit të gjitha dyshimet e mia, pa u 

munduar të zbukuroja detajet. Lori më dëgjoi me vëmendje, pa 

më ndërprerë duke pirë ngadalë filxhanin e madh me kafe. Kur 

mbarova së foluri, heshti dhe pak kohë dhe foli duke më 

shtrënguar dorën: 

- Ke të drejtë në të gjitha sa më tregove, vetëm se konkluzionet 

e tua nuk janë të sakta, janë të nxituara. Për më shumë nuk 

duhet t’i nxjerësh ti. Anna, që unë e njoh prej kohësh, është vajzë 

e pjekur që nuk i ka patur qejf aventurat, prandaj vazhdoni 

thjesht. Koha është gjyqtari më i mirë dhe më vonë çdo gjë do të 

qartësohet. Zoti ju ka të dyve me sy të mirë. 

- Faleminderit Lori, - i fola dhe i putha dorën, - ikim tani. 

Duke shkuar drejt makinës, Lori u mbështet në krahu im dhe më 

këshilloi që të mos i tregoja Annas dyshimet e mia. 

- Nuk besoj se do të të kuptojë, - tha, - ajo është kaq e lumtur 

sa nuk mendon dot në kthjelltësi . Një grua e dashuruar është 

këshilltari më i keq i vetes. 

Në makinë ra heshtja. Biseda me Lorin më qetësoi disi, por 

me të mbetur vetëm dilemat filluan të më mundonin sërish. 

Lumturia për mua nuk kishte ekzistuar deri tani. Këtë koncept 

kaq abstrakt, më dukej se nuk do ta shijoja dhe ndjeja, 

megjithëse kisha të drejtë ndoshta më tepër se shumë të tjerë. 

Kur mundohesha të kujtoja çastet e pakta që isha ndjerë i 

lumtur, nuk arrija t‘i rendisja sipas kohës kur kishin ndodhur. 

Dashuria e nënës më kishte bërë të lumtur, por në atë kohë isha 

aq i vogël sa nuk mund ta kuptoja. Përkushtimi i babait ishte i 

mbushur me shumë dashuri, por me dashuri burri. Ai mundohej 

të më largonte dhimbjen e mungesës së nënës, por vuante 

shumë se nuk dinte si ta shfaqte dashurinë. Përkëdheljet e tij aq 

të nevojshme për një fëmijë më mbrujtën me dëshirën për punë, 

93

NJË NJERI 

por kur ai iku papritur nga jeta ime, ajo lule e vogël e lumturisë 

që sa kish filluar të lulëzonte u tha dhe u shkel nga putrat e 

diktaturës. 

Më pas vuajtje, dhimbje, zhgënjime dhe përpjekje për të mos 

i treguar ato. Jeta tek daja, dashuria e tyre, shqetësimet e Lenit 

për të më pastruar shpirtin nga brengat, gjimnazi, ekipet 

sportive, mu çfaqën para syve. Kur sukseset në shkollë dhe sport 

fillonin të më mbushnin me gëzim, një ndodhi e vogël i fshinte të 

gjitha dhe duhej të filloja nga e para. Për habi, sa më të mëdha 

ishin sukseset e mia, aq më e fortë ishte goditja që merrja. Unë 

isha i biri i tradhëtarit, delja e zezë, që dallonte nga të tjerat. Daja 

më përsëriste vashdimisht, se e drejta do të dilte në shesh, 

prandaj duhej të prisja dhe të mos mërzitesha. E dëgjoja 

vazhdimisht këtë refren dhe shtoja përpjekjet në studim, pastaj i 

lija të gjitha dhe mbyllesha në guaskë. Përse duhej të mësoja kaq 

shumë kur nuk do shkoja në Universitet si shokët. Politika e 

kohës nuk lejonte që djali i një babai si im atë të shkollohej. Daja 

dhe Leni, ndërhynin në ato momente duke mos më lejuar të 

dekurajohesha. 

Adoleshenca, koha më e bukur e jetës iku pa gëzime. Sado që 

më donin, daja dhe Leni nuk i zëvëndësuan dot prindërit. Nuk 

kisha nënë që të qaja në prehrin e saj, nuk kisha baba të më 

udhëzonte në kohën e burrërimit. Leni mundohej të luante rolin 

e nënës. E doja fort, por nuk mund të qaja para saj, më vinte turp. 

Më tej, zbulimi i të vërtetës më mbushi me urrejtje për ata që më 

lanë pa baba, që më shkatërruan jetën dhe më helmuan shpirtin. 

Duhej të kalonin shumë vite dhe ngjarje për të kuptuar se 

nuk kisha vuajtur vetëm unë. Më pas Universiteti, fillova të 

ndihesha jo i vetmuar por megjithatë i palumtur. Befas edhe 

94

Pandi PAPANDO 

studimet e mia u ndërprenë shumë afër fundit. Lufta e klasave u 

forcua përsëri dhe më përjashtuan pa arritur të diplomohesha. 

Shoqëria e gjimnazit dhe universitetit ishin për mua një 

ndihmë veçanërisht e nevojshme për të hyrë në jetë, për t’ju 

bashkuar jetës. Por jeta nuk ishte e njëjtë dhe e lehtë për të 

gjithë. Ndryshimi i nivelit të shkollimit largoi nga grupi ynë 

Ladin dhe Tanin. Ata e ndienin veten të largët në bisedat tona 

dhe sado që u përpoqa të rrinin me ne nuk munda. Më pas 

martesat e shokëve, njëri pas tjetrit ata krijuan familjet e tyre 

dhe kishin më pak kohë të rrinim bashkë. Kur mblidheshim për 

gëzime apo festa e ndieja vete jashtë bisedave të tyre. Ata 

bisedonin për familjen, unë nuk kisha, bisedonin për mobiljet që 

mendonin të blinin, unë s’kisha nevojë dhe kur bisedonin për 

fëmijët ndihesha vërtet keq. Jo se s’i doja fëmijët e tyre, 

përkundrazi isha shok me ata, i përkëdhelja, luaja, ju dhuroja 

lodra, por prapë ndihesha jo mirë. Nuk kisha zili për shokët, kjo 

ndjenjë ishte e huaj për mua, por jeta e tyre e mbushur më 

trazonte. Fillova të shkëputesha prej tyre. Emigracioni i dha 

gotitjen e fundit shoqërisë tonë. Ata filluan të largoheshin njëri 

pas tjetrit dhe mua më mbeti vetëm Berti me Violën. Ata i kisha 

të dy më shumë se shokë, ishim rritur bashkë. Viola përpiqej që 

të mos e ndjeja vetminë, më ftonte shpesh, organizonte festa për 

të më njohur me shoqe të saj beqare, e çfarë nuk sajonte për të 

më shpëtuar nga vetmia. 

Shpesh kur rrija vetëm mendohesha për jetën time të 

mëvonëshme. Beqar i vetmuar, pa preokupime për familjen por 

edhe pa njeri për t’i shprehur dashurinë dhe përkushtimin. 

Vajzat nuk arrinin të ndikonin tek unë, isha shumë i ndrojtur 

para tyre, nuk i kisha thënë asnjërës i pari fjalën e shënjtë të dua. 

Nuk arrija të kuptoja se pse më lidhej gjuha kur isha vetëm me 

95

NJË NJERI 

një vajzë, ndërkohë që kur doja, në një mjedis të gjërë, bëhesha 

motorri i shoqërisë me ngacmimet, shakatë, tregimet. E vetmja 

femër që më dukej se e doja nuk mu përgjigj . Ndoshta kishte të 

drejtë sipas mënyrës së saj dhe unë nuk arrita ta kuptoja. 

Tani para meje u hap një fushë e gjerë dhe e blertë ndjenjash, 

një vajzë me një bukuri jo të zakonshme po hidhej pa ngurim në 

krahët e mia dhe unë rrija i tulatur dhe i trembur nga dashuria e 

saj. Në të vërtetë e dëshiroja, por kisha dyshim në se do 

mundesha ta doja ashtu si e kuptoja unë dashurinë. Kjo më 

frikësonte jo aq për vete se sa për atë. Nuk doja t’i shkaktoja një 

zhgënjim tjetër, por nuk e kisha në dorë të komandoja ndjenjat. 

Vështirësia qëndronte në karakterin tim dyshues. Pse kjo 

vajzë e bukur, me kulturë dhe sjellje shembullore u dashurua me 

mua? Pak djem kishte në vendin e saj të largët, atje në fund të 

botës, që donin ta kishin të tyren. Anna më kish treguar se nuk 

ishte lidhur për shkak të dyshimeve, por ndryshe nga unë ajo e 

kish provuar disa herë se e donin për paratë e saj. Po unë? Nga e 

kuptoi Anna që unë nuk isha si ata? Ku arriti të më njihte në kaq 

pak kohë? A ekziston vallë ajo tërheqje kozmike që i lidh dy 

njerëz pavarësisht nga ndryshimet shoqërore dhe mentalitetet 

kombëtare? Në libra po, ndërsa në jetë nuk kisha hasur asnjë 

rast të tillë. 

Ajo ishte e huaj. Gjatë jetës sime në takimet me të huajt kisha 

qëndruar fort në karakterin tim. Kam qënë miqësor, por kurrë i 

përulur. Ndryshimi në dijet profesionale nuk ka qënë për 

mungesën e aftësive. Këtë e kisha dëgjuar edhe nga daja për 

marrëdhëniet e tij me specialistët kinezë në hidrocentralet e 

veriut. Më vonë e provova edhe vetë. Marrëdhënia ime me 

Annan në punë ishte e shkëlqyer, punonim mirë bashkë pa asnjë 

kontradiktë. 

96

Pandi PAPANDO 

- Jeta nuk është punë, - ndërhynte Pali tjetër. - Nga e di ti se 

Anna nuk do të kalojë një aventurë të bukur këtë kohë që do 

qëndrojë këtu? A do kesh forcë për të duruar një dhimbje të tillë 

kur ajo të largohet? 

Lori në sediljen e mbrapme i zgjoi Merin dhe Annan: 

- Do paguani drekën, me paratë e hotelit, - ju tha - ndërsa unë 

pijet se fjeta më pak se ju. 

- Do dalësh e humbur, - i fola duke qeshur. 

- Po, po, - vazhdoi Lori, - me aq sa pi ti . . . . 

- Mos folë më, - e ndërpreu Anna, akoma e përgjumur. - E kam 

parë Palin të pijë nuk e di se sa whisky dhe gjysëm shishe 

konjak, pas dy shishesh verë, pa u dehur. 

- Qënke kurnace, - qesha unë, - i paske matur vërtet sa piva. 

- Nuk i mata, por u habita, dhe kur pashë se nuk po mbaroje 

së piri veprova në atë mënyrë . Anna ju tregoi detajet për darkën 

tek ajo. 

Duke qeshur dhe duke më ngacmuar mua arritëm në 

Venecia. I lashë afër katedrales së Shën Markut dhe shkova të 

parkoja makinën në sheshin e trageteve. Kur u ktheva me taksi i 

gjeta të ulura në shkallët e gurta të katedrales duke diskutuar 

për të ashtuquajturit “kuajt grekë“. 

- Kuajt para jush janë kopje, - fillova shpjegimin e peripecive 

të lëvizjes të katër kuajve. - Të vërtetët ndodhen në muzeun 

brenda katedrales. Ata janë sjellë në Venecie rreth vitit 1200 nga 

Kostandinopoja, në kryqëzatën e katërt. 

Ndërsa rrinim për tu çlodhur ju shpjegova se kryqëzatat e 

kishin shkatërruar dhe vjedhur Kostandinopojën më shumë se 

turqit që e pushtuan përfundimisht duke i ndryshuar edhe 

emrin. Kuajt qëndruan për rreth 600 vjet në fasadën e Shën 

Markut, deri sa Napoleoni, kur pushtoi Venecian dhe i dha fund 

97

NJË NJERI 

Republikës gati mijëvjeçare serenissima i çoi në Paris dhe i 

vendosi në Harkun e vogël të Triumfit, në hyrje të kopshtit të 

Tyilërive. Mbas rënjes së Napoleonit kuajt u rikthyen në Venecia, 

ndërsa në Paris u vendos kopja e dytë e tyre. 

- Paskan bredhur shumë, - qeshi Meri. 

Natyrisht që edhe në traget prenotuam dy dhoma. Mbas një 

jave të lodhëshme dhe me kaq shumë ngjarje nuk dinim si t’i 

harxhonim ato 40 orë pushimi. Të gjithë kohën bisedonim të 

katër në bar, tarracë dhe në të gjitha pjesët e tragetit ku 

qëndronim. Meri me Lorin na ngacmonin vazhdimisht se mos 

kishim nevojë të rrinim vetëm. 

- Shumë u vonuat për të lënë valixhet, - fillonte Meri. 

- Me siguri që do kenë ngatëruar plaçkat - vazhdoi Lori. 

- E vërteta është se nuk kishim bërë dashuri në traget, - përfundova 

unë dhe ndërrova karrike për t’i shpëtuar pickimit të 

Annas. 

Në Tiranë, mbasi shpura Merin dhe Lorin që jetonin së 

bashku, Anna më tha me një seriozitet të pakuptueshëm: 

- Parko makinën dhe kthehu. Kam për të diskutuar diçka me 

ty. 

E kisha menduar edhe unë se duhej të sqaronim qëndrimin 

tonë të tanishëm në Tiranë. Koha që kaluam bashkë në hotel 

ishte ndryshe. Tani do të merrnim një vendim shumë të 

rëndësishëm për jetën tonë në një kohë, që isha shumë i trazuar 

dhe i pa vendosur për të marrë përgjegjësitë. 

98

XVIII 

ANNA 

Pandi PAPANDO 

- Si do jetojmë tani e tutje Pali? 

- Nuk e di, - tha Pali, - ti si mendon? 

Topi mbeti në fushën time. Ky vendim ishte më i veçanti dhe 

i vetmi në llojin e vet, që duhej ta merrja vetë dhe detyrimisht 

sot. Po ta lija të më ikte ky rast, më vonë mund të ishte e 

pamundur ta rikuperoja. Që Pali ishte akoma i pavendosur, 

dukej fare qartë, megjithëse kishte ndryshuar por doja të mos e 

kapte ajo gjëndja e tij e zakonshme. Vendosa të luaj kartën e 

faktit të kryer prandaj i fola aq butë sa munda: 

- Unë nuk mundem që duke jetuar në një qytet, të mos 

jetojmë në një shtëpi. 

Ai u mendua pak, megjithëse e ndieu synimin tim dhe filloi 

të më sqaronte rregulloren e Fondacionit, se nuk lejoheshin 

lidhjet midis personelit. 

-Si lidhjet, - e ndërpreva. - Duhet të jetë për flirtet dhe jo për 

dashuritë që nuk dëmtojnë askënd. Ne jemi seriozë në ndjenjat 

tona dhe nuk dëmtojnë njeri. 

- Nuk i dihet, dikush mund të të ketë vënë syrin dhe mund të 

ankohet që i dola përpara. 

- Unë nuk kam patur ndonjë provokim, ndërsa ti jam e sigurt 

që ke. 

- E kush do donte një plak si unë? 

- Elsa, - i thashë duke qeshur, - të sheh sikur do të të hajë. Dhe 

është një femër shumë tërheqëse. 

99

NJË NJERI 

- Nuk e kam venë re, - foli si habitur. 

- Ti nuk di të shtiresh. 

- Eh, Anna. Unë tani jam në moshë të pjekur dhe nuk mundem 

të vrapoj mbas çdo fustani që tundet para meje. Elsa është një 

grua e bukur, por kurrsesi nuk mund t’i përgjigjem provokimit të 

saj. Nuk mundem të flirtoj me një grua të martuar. Prandaj i kam 

dhënë të kuptojë se nuk i shoh veprimet e saj. 

- Kjo ja ka shtuar këmbënguljen. Unë nuk do sillesha në atë 

mënyrë. 

- Si do silleshe ti? 

- Si u solla Pali, mos ke mendim se jam sjellë keq? 

- S’e di, - tha ngadalë, - të shikoj si do sillesh më tej. 

- Më dëgjo edhe njëherë Pali, më dëgjo me vëmendje. Kur 

arrita në Shqipëri, nga sa kisha lexuar dhe dëgjuar e dija se po 

vija në një vend të vështirë dhe të veçantë, të pakuptueshëm nga 

unë. Kontakti i parë ishe ti dhe unë u shokova nga ideja e krijuar 

për ju. Nuk gënjej kur them se më pëlqeve si tip dhe karakter. Ti 

u solle i vërtetë me mua, pa lajka dhe komplimenta dhe sidomos 

pa ndjenjë inferioriteti. Më tregove për të gjithë punën tënde me 

besim se e kishe kryer mirë dhe nuk kishe arsye për të fshehur 

diçka. Ndryshe ndodhi me Merin dhe sidomos me Lorin, 

kuptohet që ne flisnim për këtë edhe në praninë e zoti Forbes, i 

cili nuk ndërhynte për të na lejuar t’i nxirnim vetë përfundimet. 

Më tej të njoha më mirë, megjithëse ti je i futur në një guackë 

të pa depërtueshme. Fillimisht jam penduar që ngulmova nga 

kuriziteti për të më treguar për jetën tënde, por kjo e pati të 

mirën e vet. Historia jote më hoqi një ankth që më ndrydhte prej 

kohësh. Ti më dhe mundësinë të kuptoja se nuk isha e vetmja që 

kisha vuajtur, se ka dhimbje edhe më të forta. Mësova se si 

duhen duruar dhimbjet dhe si duhej rifilluar jeta. Pa të njohur ty 

100

Pandi PAPANDO 

isha e bindur se nuk mund të dashuroja më dhe ti më zgjove 

ndjenjat. Prandaj t’u dhashë pa asnjë brejtje në ndërgjegje. Ti i je 

përgjigjur me ngurim dhe tronditje dashurisë sime dhe përsëri 

ke dyshime se si do sillem unë më tej, kur je ti që duhet të 

ndryshosh sjelljen ndaj meje. 

101

NJË NJERI 

102 

XIX 

Pali 

Mbeta i habitur nga qartësia e gjykimit të Annas. Si mundi 

të depërtonte kaq thellë në shpirtin tim. Ajo më do me të vërtetë 

mendova, ndryshe nuk mund të arrinte të më njihte kaq në 

brendësi në kaq pak kohë dhe të kuptonte kompleksivitetin e 

karakterit tim. 

- Më thuaj Pali, dua të më flasësh hapur se çfarë jam unë për 

ty? 

- Ti je për mua një dhuratë kaq e bukur, sa unë gëzohem dhe 

kënaqem me të dhe nuk kam vend ku ta vendos, kaq e madhe 

është kjo dhuratë për mua. 

- Po më fyen Pali, këto fjalë më kënaqin vetëm kur bëjmë 

dashuri. 

- Më mirë të mos e përfundojmë këtë bisedë. Le t’i japim edhe 

pak kohë njëri tjetrit. 

- Unë nuk kam nevojë për kohë, - tha serioze si nuk e kisha 

parë më parë. - Pali, unë të dua si nuk kam dashuruar kurrë më 

parë, aq sa më duket sikur jam 20 vjet. 

- Edhe mua ashtu më duket, prandaj po të lutem të më lesh 

edhe pak kohë dhe ta vazhdojmë më vonë këtë bisedë. 

- Kjo bisedë bëhet vetëm një herë, nuk mund të kthehet 

plumbi kur del nga arma. 

- I përsërita disa herë të njëjtën kërkesë, por ajo nuk dëgjonte 

dhe kërkonte me ngulm mendimin tim. Nuk e kisha parë kaq 

ngulmuese dhe të vendosur. Qëndronte karshi meje serioze dhe

Pandi PAPANDO 

e qetë. Sytë i ndrisnin dhe derdhnin mbi mua një dritë të 

pafundme, ku nuk munda të dalloj dyshim apo vuajtje në 

brendësi të tyre por vetëm përqëndrim dhe dashuri. Pavarësisht 

mendimit tim dhe këshillës së Lorit, për të mos i treguar 

mendimet dhe dyshimet e mia nuk isha i sigurt nëse do mundja 

të mos flisja. Megjithëse isha i bindur se e vërteta sado e 

admirueshme të jetë, nuk është gjithmonë mjeti më i mirë për të 

sqaruar, fillova t’i tregoja brengat dhe dyshimet që kisha. I fola 

se sa më pëlqeu kur hyri për herë të parë në zyrën time. 

- E kuptova këtë dhe u ndjeva mirë, - më ndërpreu. 

Nuk doja të më ndërpriste por edhe më pëlqeu ndërhyrja e 

saj. Po mendoja në shqip dhe më duhej të tregoja në anglisht 

ndjenjat e mia, me frikë se përkthimi i keq do krijonte 

keqkuptime. I thashë se i isha mirënjohës. 

- Mos përsërit për të fituar kohë, se më vë në pozitë të 

vështirë. - Këtë herë toni i zërit u ngrit me një oktavë. 

I tregova për ndryshimet që kishim në edukim dhe kulturat 

e vendeve tona. Anna ja dha të qeshurit me të madhe dhe foli: 

- Ne nuk po flasim për vendet tona, por për ne. Më dëgjon. Po 

flasim për Palin dhe Annan. Në edukim nuk kemi ndonjë 

ndryshim të madh, ndërsa në kulturë ti ma kalon ku e ku. 

- Po, - i thashë, - dhe kjo më tremb. Në kohën kur i vetmi 

argëtim i imi ishte leximi dhe ato pak programe të huaja 

televizive që herë i shihnim dhe herë jo, ti ke kaluar një jetë 

shoqërore shumë aktive dhe shumë të lumtur. Unë kënaqem 

duke lexuar ose naviguar në internet për probleme që mund të 

mos jenë interesante për ty, sepse jam mbrujtur në këtë mënyrë 

dhe nuk e besoj se jeta jote aq e mbushur me ngjarje dhe gëzime 

do t’i pranonte këto veprime të miat. 

103

NJË NJERI 

- Dhe çfarë fitova unë nga kjo, - buzëqeshi Anna. - Tani po 

kuptoj se sa kohë kam humbur kot. 

- Nuk ke të drejtë të flasësh kështu. Kur ti jetoje e gëzuar dhe 

argëtoheshe me shokët dhe shoqet, brezi im shkonte në aksione, 

për punë vullnetare me detyrim. Ne kemi fjetur shumë herë në 

kashtë bile edhe në gjethe fieri, edhe pa çarçafë. Shoqet e mia në 

periudhën e pubertetit, atëhere kur kishin më shumë se kurrë 

nevojë për higjenën personale laheshin në lumë, pa këshillat dhe 

kujdesin e prindërve. Ky është një ndryshim shumë i madh. 

- Ishte, - foli Anna, - ishte atëhere, kurse ne jetojmë sot, po 

flasim sot, po dashurohemi sot. Ajo që ishte nuk është më, ajo 

kohë ka kaluar dhe është vetëm kujtim i mirë apo i keq. Është e 

vërtetë që nuk duhet kujtuar koha e lumtur kur je në mjerim, 

ndërsa e kundërta, kujtimi i vuajtjeve kur je i lumtur të bën mirë, 

që të mos fluturosh, që të qëndrosh me këmbë në tokë. 

Logjika e saj ishte e thjeshtë dhe e qartë prandaj më kënaqi 

thellësia dhe sinqeriteti i gjykimit. 

- Po feja, - fola për të gjetur një argument. - Unë jam besimtar 

ortodoks dhe kryej shumicën e riteve. 

- Po flet marrëzira, - më ndërpreu përsëri. - Nëna dhe babai 

im kanë fe të ndryshme, por kjo nuk i ka ndaluar ta duan dhe 

respektojnë njëri - tjetrin. Babai është anëtar i kishës anglikane 

ndërsa nëna është besimtare katolike. Megjithatë babai nuk e ka 

ndaluar të shkojë në kishën e saj, bile kurrë nuk ka bërë shaka 

me besimin e saj. Sot po flet marrëzira Pali. 

- E ke vënë re sa mirë ndjehemi në shtrat , - vazhdoi, - sa 

gëzim i falim njeri tjetrit. 

- Kemi qënë të dy të uritur, - e ndërpreva. 

- Ti je i çmendur, - në zërin e saj kishte dhimbje, - ti je vërtet i 

marrë. Ne kemi bërë dashuri, prandaj jemi të lumtur kur jemi 

104

Pandi PAPANDO 

bashkë. Dashuria ka shumë ndryshim nga seksi, nuk të mërzitet 

nuk të vel, përkundrazi të bën më të etur. 

Të gjitha sa tha ishin të vërteta, unë e dija këtë, por më erdhi 

mirë që t’i dëgjoja nga Anna. E dija se nuk mund të nxirja 

argumenta bindëse, kështu do t’i flisja edhe unë po të isha në 

vendin e saj, por. . . . . . 

- Kuptomë Anna, unë e ndjej se ti më dashuron, unë e di këtë. 

Po ashtu unë kam nevojë për ty. Kam vetëm një merak. A do të 

mundem ta mbush jetën tënde me mundësitë e mia? A do jenë të 

pranueshme për ty ato që mund të të ofroj? Kuptomë të lutem se 

nuk dua të të lëndoj, dua të të bëj të lumtur dhe nuk jam i sigurt 

në se do ta arrij këtë. I lumtur është ai që i bën të tjerët të lumtur, 

ka thënë një i ditur dhe unë akoma nuk po e ndjej këtë. 

- Ti më ke bërë të lumtur, megjithëse nuk më ke thënë deri 

tani të dua. 

- Të kam thënë shqip, prandaj nuk e ke kuptuar. Po të lutem si 

Krishtit e lemë këtë bisedë. Të jesh e bindur se gjithëçka e bëj 

për ty dhe jo për vete. Unazën e kërkesës për tu martuar me mua 

do të ta jap kur të mendoj se do të ta shtojë gëzimin. 

105

NJË NJERI 

106 

XX 

ANA 

Gjatë tregimit të Palit e dëgjoja me vëmendje dhe kujtoja 

kohën e bisedave të pafundme kur ishim bashkë. Po 

mundohesha të sillja në mend se kur më kishte thënë të dua, sa 

herë ma kish thënë këtë fjalë. Për shumë kohë ishim vetëm miq. 

Ndihesha e lumtur nga prania e tij, kisha shumë nevojë për 

miqësi të sinqertë në atë kohë të turbullt të jetës sime. Këtë 

miqësi e kuptova se mund t’ia kërkoja Palit dhe ai ma ofroi pa 

kursim. Në fakt unë e doja Palin, e kisha dashur në nënvetëdijen 

time që kur isha fëmijë. Bisedat e nënës me babain në kohën e 

gjimnazit të tij, që ishin mjaft të shpeshta kishin krijuar tek unë 

një aureolë për figurën e tij. Në atë moshë nuk kisha asnjë ide 

për dashurinë, por figura e tij qëndronte në mendjen time në 

rresht mbas figurës së babait të cilin e adhuroja. Ndoshta kisha 

krijuar vizionin e burrit ideal, të heroit pozitiv (si përdorej 

atëhere), ose të princit të kaltër (si thuhet sot), që do vinte të më 

rrëmbente kur të madhohesha. Më vonë, kur u rrita dhe fillova të 

kuptoja, në shkollë u hapën fjalë për Palin, i cili ishte ushtar, se 

ishte ndarë nga e dashura. Në të vërtetë flitej se e kishte lënë e 

dashura. Bëhej fjalë për Mimoza T. e cila kur filloi universitetin u 

nda nga Pali e detyruar nga i ati, një funksionar partie, kuptohet 

për arsye politike. Ata të dy kishin qënë në të njëjtën klasë dhe 

nga nëna kisha dëgjuar se ishin shumë shokë, por vetëm shokë. 

Pastaj për shumë kohë nuk e pashë dhe nuk dëgjova asgjë 

për Palin. Edhe në Tiranë, gjatë studimeve e shihja rrallë, shumë

Pandi PAPANDO 

rrallë. Fakulteti i tij ishte jo shumë larg nga imi, Ekonomiku i 

mbipopulluar me vajza, por Pali ndryshe nga shumica e djemve 

të Inxhinierisë nuk avitej në oborrin e shkollës sonë. Kur 

shkëmbeheshim në rrugë shihja nga ai për ta përshëndetur, por 

nuk tentoi asnjëherë të më fliste, ulte kokën dhe vazhdonte 

bisedën me shokët. 

Po kështu fliste edhe Mira, shoqe dhome me mua në konvikt, 

e cila kishte qënë fqinjë me atë. Ajo tregonte historira të habitshme 

për dashnoret e tij të shumta tiranase dhe e përgojoste, se 

ai i shihte nga lart konviktoret, megjithëse jetonte në konvikt. 

Nuk e kisha parë të studjonte në peshkopatë, si e quanim atë 

kohë sallën e madhe të studimit. Me që Mira fliste vazhdimisht 

për të, informacioni në dhomën tonë ishte gati i plotë. Edhe 

shoqet e tjera të dhomës filluan të flisnin dhe të tregonin histori 

që më dukeshin si përralla. Vetëm unë nuk flisja por dëgjoja dhe 

fillova ta urreja në heshtje, pa e ditur pse. Në atë kohë ai kishte 

shumë miqësi me një vajzë të bukur që kalonte gati të gjithë 

verën në qytetin tonë, dhe pastaj u ndanë befas. 

- Do të kisha përfundua me atë - më tregoi Pali më vonë - 

sikur të ishte treguar e sinqertë me mua. Më tha se i kishte 

kushtuar shumë kjo ndarje dhe ju desh kohë për ta harruar. 

Kujtimet më çuan në fejesën e Tanit, shok gjimnazi me Palin 

dhe djali i hallës sime. Kjo ishte fejesa e parë e shoqërisë së tyre 

dhe kishin ardhur të gjithë shokët e Tanit. Unë, me disk në dorë 

lëvizja nëpër shtëpi për të shërbyer. Ata pinin raki dhe qeshnin e 

këndonin, bile njëri prej tyre, gjatë vallzimit më propozoi të 

takoheshim të nesërmen. Vetëm Pali sillej ndryshe ose ndoshta 

më dukej mua kështu. Gjatë gjithë kohës qëndroi ulur në cep të 

sallonit duke mbajtur gotën e rakisë në dorë dhe vështronte nga 

unë. Sa herë ktheja kokën ndjeja shikimin e tij të fiksuar drejt 

107

NJË NJERI 

meje dhe sytë që ndryshonin drejtim për të mos ndeshur sytë e 

mi. 

- Po, - pohoi kur e pyeta për këtë ngjarje, - ti kishe veshur një 

fustan të kuq me vija të zeza në gjoks dhe ishe shumë e bukur, të 

kishte rënë një nur që s’mund ta harroj. Do të të flisja për t’u 

rinjohur me ty po të mos të të kishte propozuar Bobi gjatë 

vallzimit. Nuk e mbaja mend si isha veshur atë ditë, por u kënaqa 

që kisha patur vëmendjen e Palit. Disa muaj më vonë, Tani erdhi 

të më takonte në konvikt për të më sjellë diçka nga familja. Në 

errësirë pashë një siluetë të gjatë që shihte drejt nesh. Zemra më 

rrahu fort dhe megjithëse nuk ja dallova fytyrën e njoha që ishte 

Pali. 

- Erdha të takohesha me ty, i kërkova Tanit të më rinjihte, se 

nuk doja të të ndalja në rrugë, - më tha kur e pyeta në se ishte ai 

atë ditë. - Dukeshe si laps kuq e blu me tutat dhe bluzën e kuqe, - 

më ngacmoi. 

I thashë se si do kishte qënë jeta ime po të ishim takuar atë 

natë. 

- Asgjë nuk mund të themi, - vazhdoi Pali. - Vitin tjetër mua 

më përjashtuan nga Universiteti, kështu që nuk jam i bindur se ti 

do mund të martoheshe me mua. Do të merrja një plagë tjetër, 

do vuaja më shumë se herën e kaluar sepse unë ndjeja për ty. 

U mundova ta kundërshtoja, pa qënë e bindur plotësisht në 

fjalët që thosha. Ai më shihte me buzën në gaz dhe nuk fliste. 

- Pse nuk pranove të flisje me mua atë ditë, - më pyeti pas 

pak. - Artani më tha, se ti nuk pranove të prezantoheshe me mua. 

I thashë se Tani nuk më tha asnjë fjalë për ty, ndryshe pse do 

të pyesja në se ishe ti. 

- Si duket nuk ka patur besim në sinqeritetin tim, - vazhdoi , - 

s’ka si të jetë ndryshe. 

108

Pandi PAPANDO 

Duke ditur ndodhitë e mëvonshme, për mua ishte e qartë se 

Tani nuk e donte Palin. Në kohën e gjimnazit rrinte me të thjesht 

për interes, sepse Pali harxhonte shumë kohë për ta ndihmuar. 

Veç kësaj ndjenja e inferioritetit kishte krijuar tek ai një urrejtje 

të pavetëdijshme gati patologjike për shokët, që vazhduan 

studimet, prandaj dhe u nda prej tyre më vonë. Nuk ja tregova 

Palit këto mendime, sepse isha e bindur që ai i dinte, por nuk 

donte t’i flisje keq për ata që ai i mendonte dhe i donte si shokë. 

U shkëputa nga vetja dhe e pyeta: 

- Kur më ke thënë mua të dashuroj? Nuk po e kujtoj ditën kur 

më ke thënë këtë fjalë. 

- Ti nuk më ke thënë, - u përgjigj serioz, - megjithëse e dije se 

sa vlente kjo fjalë për mua. Ti Ana nuk më kërkove kurrë të të 

thosha se të dua, prandaj dhe më dhurove librin e Remarkut “Më 

thuaj se të dashuroj“. E shfletova atë libër me letra dashurie për 

Marlinë Dihtrih, por nuk më tërhoqi. Më janë dukur gjithëmonë 

jo të vërteta fjalët e kërkuara dhe bombastike për të shprehur 

ndjenjat. Njeriu që dashuron kuptohet, sa do të përpiqet të mos e 

tregojë këtë. 

- Nuk janë të gjithë si ti, për njerëzit e zakonshëm, fjalët kanë 

vlerë të pallogaritshme. 

- Kjo nuk ka asnjë vlerë tani - psherëtiu Pali. - Lidhja jonë 

ishte aq romantike dhe e jashtëzakonshme, sa po ta tregosh 

duket si përrallë. 

- Përrallë ju duk Annas tënde? 

- Jo, nuk ju duk përrallë. Anna më njeh mirë, ajo ka depërtuar 

aq thellë tek unë, sa e kuptoi se ishte e vërtetë, bile më tha se unë 

kisha më shumë frikë se ti, për të thyer kornizat. 

- Ka pasur të drejtë. Besoj se të kujtohet sa u trembe kur 

diskutuam se ku do të bënim dashuri. Për të gjitha rastet kërkoje 

109

NJË NJERI 

një siguri absolute. Edhe kur u puthëm për herë të parë nxitove 

të më shpije në shtëpi. 

- Shoqet mund të dyshonin dhe të telefononin tek ty. 

- Po tani, a më jep të drejtë për pasigurinë dhe ngurimin tim? 

- Nuk mundem Ana, mos më kërko të të kërkoj falje për diçka 

që nuk varej nga ne. 

- Çdo gjë varej nga ne, por unë nuk isha e sigurtë se do ta 

mbushja jetën tënde me ato që ti kishe nevojë të merrje nga 

gruaja jote, jo se s’doja, por nuk isha e aftë për këtë. Vazhdo të 

lutem. 

110

XXI 

PALI 

Pandi PAPANDO 

Dy muajt në vazhdim nuk sollën ndonjë të re në punë dhe 

marrëdhëniet tona, me përjashtim të një letre anonime tek zoti 

Forbes. Patjetër që e kishte shkruar Elsa, sepse jepeshin hollësira 

dhe detaje, të cilat vetëm një i brendshëm mund t’i dinte. 

Midis të tjerave unë përshkruhesha si një Don Huan, me shumë 

raste të tilla në vendet e mia të mëparshme të punës, që po 

prishja dhe ulja prestigjin e Fondacionit, e shumë të tjera. 

Drejtori më thirri në zyrë, më dha të lexoja letrën dhe më foli i 

qetë se këto ndodhnin kudo, prandaj nuk duhet të 

shqetësohesha. Ja ktheva letrën pa e lexuar plotësisht, të cilën e 

grisi dhe e hodhi në kosh. 

- Kjo letër s’ka vlerë për mua, me gjithë atë të këshilloj të kesh 

kujdes nga veprimet e të paaftëve. 

- Nuk është e para kjo letër për mua, jam mësuar dhe në disa 

raste më kanë ndihmuar, aq më shumë kur e di se kush e ka 

shkruar, - dhe dola i qetë. 

Po hynte dhjetori dhe Anna më tha se do ishte mirë të 

kalonim Krishtlindjen në Zelandë. Nuk i dhashë përgjigje. Kisha 

dëshirë të shkoja por kisha një ngurim. Akoma nuk kisha 

vendosur për më tej, ndonëse po i afrohesha shpejt vendimit 

përfundimtar. Anna nuk më ngacmoi më, ajo priste përgjigje nga 

unë, atë përgjigje që unë hezitoja ende, ndonëse ajo e ndjente 

po-në time. Natën para se të nisej për në Prishtinë për një vizitë 

111

NJË NJERI 

pune, i thashë si rastësisht se me cilën linjë mendonte të udhëtonim. 

Më pa me gëzim dhe më tha se e bisedonim kur të 

kthehej. Në fakt duhej të shkoja unë të nesërmen, por më ndaloi 

zoti Forbes për disa probleme të tjera, prandaj shkuan Anna dhe 

Lori. Ato u nisën herët me mendimin të punonin edhe atë ditë. 

Mbas dy orësh më lajmëruan për një aksident në Kërrabë. Të 

dyja i kishin shpënë në spital. Kaq. Asnjë fjalë për gjëndjen e 

tyre, as në ishin gjallë. Lajmërova Merin dhe drejtorin dhe u nisa 

si i çmendur në spital. E tmerrshme, të dyja qëndronin pa 

ndjenja të shtrira në reanimacion. Mjekët vinin rrotull me nxitim 

pa dhënë përgjigje për ecurinë e aksidentit. Qëndruam të dy me 

Merin në dhomën e tyre, duke vëzhguar ekranin e madh. Më 

vonë fillova të numëroj pikat e serumit, pastaj numërimi mu 

ngatërrua tek dymija dhe fillova nga e para. 

Meri ishte më e përmbajtur se unë dhe vazhdonte të më jepte 

kurajo. Fajësoja veten që nuk u nisa unë atë ditë dimri. Ajo që 

kishte ndodhur nuk mund të kthehej prapa, por në këto raste 

njeriu mendon të pamundurën. Në drekë, Meri shkoi me 

drejtorin për të lajmëruar familjet e tyre dhe mbeta vetëm në 

dhomë. “Lutmu . . . . . . “ kujtova një shprehje nga Bibla . . . dhe 

fillova të lutesha për të mos mbetur prapë i vetëm. Plagët dhe 

dhimbjet e mëparshme kishin kaluar, ishin mbyllur nga harresa 

dhe më shumë nga dashuria e Annas. Po sot, po tani si do mund 

të jetoja pa shpresë dhe dashuri, pa njeriun që për mua ishte 

nënë dhe babë, motër dhe vëlla, bir dhe bijë, pa vajzën që më 

kthehu në jetë, që më dha besimin se jeta është e bukur edhe 

atëhere kur nuk të duket kështu, se duhet jetuar çdo minutë e 

saj, se i duhet marrë çdo kënaqësi. Isha bosh, pa drejtpeshim, 

koka më vinte rrotull e shkëputur nga trupi, duart i kisha 

112

Pandi PAPANDO 

mbështetur mbi tubin e nikeluar horizontal të shtratit të Annas 

pa e prekur atë. 

Fillova t’i flisja Annas ndonëse e dija se nuk dëgjonte. Kisha 

besim se fjalët e mija do të thitheshin nga truri i saj njëlloj si 

serumi që pikonte . . . dymijë e pesë, dymijë e gjashtë, dymijë e 

katërqind e tetë . . . , jo e nëntë, e dhjetë . . . . Kapa dorën e Annas 

dhe vazhdoja të flisja e të flisja pa pushim. Dënoja veten që nuk i 

kisha treguar sa e doja, sa e rëndësishme ishte për mua, që nuk i 

kisha thënë kryefjalën e të gjitha fjalëve të dua. Po ja thosha tani, 

po ja përsërisja pa pushim dhe pa u lodhur. Por sot Anna nuk 

dëgjonte, nuk reagonte fare. Kur i shihja fytyrën herë pas here 

më dukej se buzëqeshte, ngrihesha dhe afroja sytë pranë saj për 

të kapur ndonjë reagim të mundshëm dhe dëgjoja frymëmarrjen 

e dobët, që mezi ndjehej, ulesha prapë në gjunjë, i puthja atë 

pjesë të dorës të pa mbuluar me fasho. 

Kështu vazhdova për kushedi se sa kohë, nuk e pashë Merin 

kur u kthye dhe qëndronte ulur në karriken e vetme të dhomës, 

nuk e vura re infermieren që ndërroi serumet. Mjekët që hynë në 

dhomë mu dukën si fantazma dhe biseda e tyre si një makth 

filmash horror. Ata kujtuan se flija dhe e panë të arsyeshme të 

mos më shqetësonin, po kështu edhe Meri. Kështu në atë gjëndje 

gjysëm shoku, as i gjallë dhe as në gjumë, më tronditi zilja e 

telefonit të Merit. Ngrita kokën dhe pashë Merin që fliste në 

telefon pa mundur të kuptoja asnjë fjalë. Meri duke folur u afrua 

tek unë dhe më goditi fort me pëllëmbë në faqe. Atëhere erdha 

në vete dhe dëgjova fjalët e fundit të saj, i thoshte dikujt rrugë të 

mbarë dhe mirupafshim. 

- Ishte Sofia, nëna e Annas, po nisen sot dhe nesër arrijnë me 

Lufthansa-n në orën 14.00. 

113

NJË NJERI 

Dola në aeroport për të pritur prindërit e Annas dhe vajzën 

e Lorit. Isha para kohe prandaj u ula në sallën e pritjes me një 

tabelë ku kisha shkruar emrat e tyre. Nuk kisha fuqi të qëndroja 

në këmbë kur filluan të dilnin pasagjerët. Para meje u shfaq një 

burrë i gjatë dhe i bëshëm që mu drejtua me mirësjellje: 

- Mirë dita zoti . . . 

- Mirë se ardhët, - ju përgjigja dhe u ngrita me vrull duke 

humbur ekuilibrin. Gjunjët e lodhur dhe të pamësuar me 

qëndrimin e gjatë mbi ta më tradhëtuan. Do të kisha rënë në 

tokë po të mos më kapte për krahu Billi. 

- Marim nga një kafe para se të nisemi, me sa duket ju kini më 

shumë nevojë, zoti . . . 

- Sina, Pali Sina, por ju lutem më thërisni thjesht Pali. 

- Duke pirë kafe dhe rrugës ju shpjegova gjëndjen e Annas 

dhe Lorit. Fjalët e fundit të mjekëve ishin se rreziku për jetën 

kishte kaluar por ecuria do të përcaktohej mbasi të dilnin nga 

gjëndja e komës. Rezonanca magnetike nuk tregonte dëmtim të 

trurit, por mjekët ishin të pasigurt se sa do vazhdonte kjo 

gjëndje. 

- Pas ardhjes së tyre qëndrimi në spital ishte më i lehtë për 

mua dhe Merin. Lori u përmend ditën e tretë dhe prisnim me 

ankth Annan. Unë kur isha vetëm me Merin vazhdoja t’i flisja 

papushim fjalë të cilat nuk i kisha folur kurrë më parë (s’kisha 

patur kujt t’ia thosha). Atë natë vonë na ndërruan Sofia dhe e 

bija e Lorit, Karolina. Në mëngjez herët u zgjova nga një ëndërr e 

habitëshme sikur ishim me Annan në Kopështin Japonez të 

Monte Karlos dhe unë po thithja me ëndje një cigare. Atje nuk 

duhej të hidhje asgjë në tokë, bile nuk lejohej as të shkundje 

hirin e cigares. Dy roje me uniformë u afruan ngadalë drejt nesh 

për të më gjobitur sipas një ligji të habitshëm të vitit 1917, por 

114

Pandi PAPANDO 

kur panë që e shkunda hirin në picetën që mbante Anna në dorë, 

u larguan duke tundur kokën. U ngrita menjëherë dhe u nisa për 

në spital. 

Sofia më dha lajmin e gëzuar se Anna ishte përmendur për 

një moment dhe kishte folur emrin tim. E përqafova Sofinë dhe e 

putha fort në faqe. Ajo ngeli e habitur nga sjellja ime pastaj 

buzëqeshi, u lëshua në krahët e mia dhe filloi të qante me 

dënesë. Kur u qetësua më shikonte me një pyetje që nuk e 

thoshte dot, nëna donte një përgjigje të cilën nuk kisha të drejtë 

t’ja jepja. Duke mos ditur si të sillesha më, e putha Annan në 

ballë dhe dola nga dhoma. U ktheva në shtëpi, bëra një banjë dhe 

u rrojta mbas pesë ditësh dhe gati dy orë më vonë hyra në 

dhomën e spitalit. Anna qëndronte me sytë të ngulur tek dera, u 

përpoq të buzëqeshte pa folur. 

- Sa ike ti po i mban sytë nga dera, - tha Sofia. 

- Pse s’më lajmëruat më parë, nuk do humbja kohë me 

tualetin, - fola pa mundur të lëvizja. 

- Kështu urdhëroi mjeku, - dëgjova zërin e Lorit, - shiko sa je 

zbukuruar sot je bërë dhëndër. 

Sofia më kapi për dore dhe më afroi tek shtrati. U përkula 

dhe e putha Annan në faqe por kur pashë buzët e saj të zhuritura 

nuk durova dot dhe i dhashë një puthje të fortë në buzë. 

- Faleminderit, - dëgjova zërin e dobët të saj. I kapa dorën dhe 

u ula në karriken bosh. 

- Çfarë ka midis jush, - më pyeti Sofia. 

- Do t’ja u thotë Anna. 

- Po mua nuk do më japësh një të puthur, - ngacmoi Lori. 

- Ta dhashë dje, kur u zgjove, megjithatë për fjalët e mira që 

më fole po të puth edhe ty. 

115

NJË NJERI 

116 

XXII 

ANNA 

Koka më buçiste nga një dhimbje e butë dhe e vazhdueshme. 

Nuk kuptoja pse isha aq e këputur dhe më dhimbnin të 

gjitha pjesët e trupit. Ndieja disa hije që silleshin rrotull nëpër 

dhomë. U përpoqa të hapja buzët për të thirrur Palin dhe prapë 

hyra në një tunel të errët, dikush po më fliste por nuk dëgjoja 

asgjë, vetëm ndieja një gumëzhimë në veshë, një miksazh zërash, 

një zhurmë të ngjashme me një orkestër diletantësh, që 

akordonin vegla muzikore të prishura. Përsëri heshtje dhe terr 

dhe befas një drite e fuqishme u shfaq para syve. Një figurë burri 

doli nga drita, i rrethuar me një aureolë të kuqe. Ishte një njeri 

që e kisha parë diku, por nuk më fliste. Drita u mek ngadalë dhe 

mbeti vetëm figura e burrit që fliste dhe thoshte pa pushim 

shumë fjalë të palidhura në një gjuhë të pakuptueshme për mua, 

pastaj fliste në gjuhën time por nuk ishte ai pathos si në gjuhën e 

parë dhe prapë nuk dëgjoja asgjë. Përsëri terr . . . Zhurma u shtua 

dhe përsëri u përpoqa të kuptoja se çfarë flisnin tre zëra të 

ndryshme femrash, zëra që më dukeshin të njohura por nuk 

mund ta kuptoja se kujt i takonin. Kërkoja të dalloja midis tyre 

atë zë burri që më kishte folur në ëndërr dhe u kujtova se ishte 

zëri i Palit. Atëhere munda të thërras emrin e tij ose mendova se 

e thira. Një zë i ëmbël gruaje filloi të më fliste “Anushka . . . 

Anushka”. Kisha shumë kohë që se kisha dëgjuar. Të ishte nëna 

nuk e besoja por nuk mund të ishte askush tjetër veç saj që të më 

thëriste anushka. Ajo më thoshte të hapja sytë, por sado që

Pandi PAPANDO 

përpiqesha nuk mundja. Zëri më kërkonte të flisja, të thosha një 

fjalë, më pyeste se çfarë thashë më parë, më përgjërohej përsëri 

e përsëri të hapja sytë. Me shumë përpjekje ja dola të hap sytë. 

Mu duk se qepallat ishin të ngjitura kur dallova dritën elektrike, 

që vinte nga prapa krevatit ku qëndroja shtrirë dhe fytyrën e 

nënës mbi mua, afër, shumë pranë fytyrës sime. Nuk arrija të 

lëvizja dot buzët për të folur apo qeshur. Sytë i rrotullova nëpër 

dhomë dhe prisja të shihja Palin. Tani isha më e kthjellët, në 

dhomë hynë dy burra të veshur me të bardha, u afruan tek 

krevati dhe po bisedonin midis tyre duke komentuar diçka mbi 

kokën time. Nuk kuptova se ç’po thoshin kur dëgjova nënën që u 

tha se kisha shqiptuar një emër. 

Më i moshuari prej tyre tha se kisha dalë nga rreziku dhe të 

mos më shqetësonin që të flija pak. Vetëdija filloi të më qartësohej, 

dhimbjet vazhdonin të më ngacmonin, sidomos shpatulla 

por ishin të durueshme. Koka po më lehtësohej, sytë i hapa 

plotësisht dhe e kuptova se ku ndodhesha. Zëri i Lorit tregonte 

një histori për një makinë të madhe që kish filluar të rrëshqiste, 

si goditi makinën tonë dhe nuk mbante mend asgjë më vonë. 

Doja t’i thosha se si bërtiti Lori për të tërhequr vëmendjen time, 

si i dhashë gaz për të evituar goditjen që gjithsesi ndodhi. Kaq 

mbaja mend, por për mua këto nuk kishin asnjë rëndësi. 

Unë prisja me ankth të hapej dera për të parë Palin. Pse nuk 

po vinte ai, ku ishte dhe më kishte lënë vetëm në këtë sallë të 

bardhë? Mos i kishte ndodhur ndonjë gjë e keqe, se ndryshe ai 

nuk do më kishte lënë kurrë vetëm në këtë gjendje. Po, do të 

kishte ngjarë diçka që nuk donin të ma tregonin. Jo, ai më kishte 

folur, më kishte folur shumë në shqip dhe pastaj në anglisht më 

tha për herë të parë I love you në vënd të I need you, që ma kish 

thënë shumë shumë herë. Apo unë ëndërroja për këtë fjalë dhe 

117

NJË NJERI 

më dukej se e dëgjova nga goja e tij, pa e dalluar se kush ma tha. 

Befas u hap dera dhe e pashë, të veshur me kostumin e zi që ja 

dhurova unë për ditëlindje. 

- Kam vite që nuk kam marrë dhuratë, - më tha atëherë dhe 

më puthi me shumë ndjenjë. Nuk e kishte veshur këtë kostum 

bashkë me këmishën dhe kollaron që e shoqëronin. 

- Do ta vesh për një rast të veçantë. Unë nuk e ngacmova më, 

e njihja kokën e tij por edhe isha mësuar se shumë veprime të tij, 

paradoksale në vështrim të parë, më jepnin një gëzim të paparë. 

Po më shihte me dashuri dhe i hutuar nga dera. Mbeti i ngurosur, 

pa fjalë dhe vetëm kur nëna ju afrua, i foli dhe e zuri për dore u 

afrua tek unë. Më puthi lehtë në faqe dhe menjëherë, sikur u 

kujtua i ngjiti buzët tek të mijat. Kjo puthje më fuqizoi, fryma e tij 

hyri në mushkëritë e mija dhe më ngjalli, më dha jetë, njëlloj si 

Zoti që i fryu në hundë njeriut të parë, munda t’i flas faleminderit. 

Pas kësaj dëgjova Lorin që i foli: 

- Je bërë si dhëndër sot dhe Palin që e kërcënoi me gisht, 

dëgjova nënën që e pyeti Palin dhe ai i dredhoi përgjigjes. Kështu 

më zuri gjumi. Kur u zgjova ishte natë, Pali bisedonte me babanë 

me zë të ulët. Doja të dëgjoja se për se po flisnin por babai më pa 

që u zgjova. U binda për këshillën e tyre se duhej të flija përsëri. 

Një ditë para Krishtlindjes më në fund mjekët vendosën të 

më lejonin të shkoja në shtëpi. Lori kish dalë para dy ditësh dhe 

dhoma në spital kishte më pak zhurmë. Sofia përgatiti darkën 

me gjelin e detit (misrokun, sipas gjuhës së vjetër të Palit), 

megjithë kundërshtimet e Palit që ta lejonte që të gatuate ai. 

Babai ndërhyri duke i thënë se do bëhej armik me Sofinë, po të 

mos e linte të nderohej me kuzhinën e saj dhe vetëm pas kësaj 

Pali u tërhoq. Mbas mesnatës Pali ju lut prindërve që të na linin 

118

Pandi PAPANDO 

vetëm për pak kohë dhe kur ata dolën nga dhoma më foli me 

solemnitet: 

- Anna, pranon të martohesh me mua? 

- Jo, - i thashë, - kush ka folur për martesë deri tani? Si të 

pranoj me një njeri që s’më ka thënë akoma se më dashuron? 

- Unë të dua Anna, të adhuroj dhe ta kam përsëritur këtë fjalë 

me mijra herë, për çdo pikë serumi që numëroja në spital, por ti 

nuk ke mundur ta dëgjosh. 

- Nuk e kam dëgjuar por e kam ndjerë ndonëse pa vetëdije, - i 

thashë e përlotur. U ngrita me zor nga karrikja dhe ju hodha në 

krahë. 

- Po Pali, po, pranoj të jem gruaja jote, ky premtim është 

kënaqësia më e madhe që kam patur deri tani. 

Kur hynë prindërit, Pali ju drejtua babait dhe i kërkoi dorën 

time. Serioziteti i tij më argëtoi aq sa fillova të qesh me të madhe. 

Pas meje edhe Sofia dhe mezi e dëgjuam babanë të përgjigjej: 

- E ç’mund të them unë për një vendim që e kini marë 

kushedi sa kohë më parë. 

- Vetëm pesë minuta kemi, por më duket si një jetë, - fola unë 

dhe fillova të qaj. Ktheva kokën të shihja Palin të miratonte fjalët 

time, por vetëm dëgjova portën të mbyllej me forcë. Mendova se 

kishte ndonjë surprizë tjetër, ndryshe do t’i kish përqafuar 

Sofinë dhe Billin. 

119

NJË NJERI 

120 

XXIII 

PALI 

Pa thënë asnjë fjalë u nisa me vrap për në shtëpi. Ika 

vetëm me këmishë dhe sa dola jashtë ajri i acartë dhe disa pika 

të rralla shiu të ftohtë më goditën në fytyrë. Nuk doja të humbja 

kohë për tu kthyer. Në kasafortë kisha unazën e nënës, një unazë 

shumë e vjetër dhe e çmuar që kishte shkuar brez pas brezi në 

familjen time, atë unazë që babai ja kish dhënë dajës dy ditë para 

se ta vrisnin dhe që daja kur ma dorëzoi më porositi se ishte 

vetëm për gruan time. 

- Këtë unazë ka të drejtë ta mbajë vetëm bashkëshortja jote, 

më tha atëherë, kuptove, vetëm gruaja jote. U ktheva me vrap 

dhe duke u dridhur, u ula në tavolinë para Annas dhe i mora 

dorën. 

- Pse po dridhesh më ngacmoi Anna? 

- Vetëm nga i ftohti, - i tregova unazën që e mbaja në dorën e 

shtrënguar grusht dhe ja futa në gisht. Anna klithi nga gëzimi: 

- Sa e bukur, kjo është një mrekulli Pali. Ti po ma fal mua këtë 

unazë? 

- Po, kujt tjetër mund t’ia jepja këtë unazë, e cila ka breza që 

kalon dorë pas dore në gratë që marrin mbiemrin Sina. 

Sofia u afrua tek Anna dhe po habiteshin me rubinin e madh 

të kuq të rrethuar me dymbëdhjetë gurë të tjerë, katër diamante 

të ndritshëm, katër zefirë blu dhe katër smeraldë të blertë të 

alternuar midis tyre. Ato filluan të flisnin njëkohësisht pa e

Pandi PAPANDO 

dëgjuar njëra tjetrën. Billi më kapi për krahu dhe duke qeshur 

tha: 

- Eja të pijmë diçka jashtë sa të mbarojnë së gëzuari zonjat. 

Do vazhdojnë për shumë kohë të diskutojnë, të jesh i sigurt për 

këtë. 

Në korridor më uroi, u përqafuam dhe më puthi në ballë. E 

ndjeva kënaqësinë në zërin e tij. Ai ishte i lumtur për Annan, u 

mallëngjye dhe nuk foli më. U veshëm dhe dolëm pa folur. Billi 

donte të bisedonte veçmas me mua. Kuptohej shqetësimi i tij për 

këtë vendim tonin, që për atë ishte i papritur. Kur u ulëm në 

lokalin më të afërt të mbushur plot, përsëri nguronte të fliste. 

Rrinim përballë njëri tjetrit duke buzëqeshur, secili në 

mendimet e veta. Trokitja e gotave na shkëputi nga heshtja. Billi 

filloi të më fliste për familje e tij, mirëkuptimin midis tyre dhe se 

sa të shqetësuar kishin qënë për Annan. E ndërpreva pa takt dhe 

i thashë se të gjitha m’i kish treguar Anna me hollësi. 

- E di, - vazhdoi Billi, - Anna na tregoi për ty kur mbeteshim 

vetëm, gjatë kësaj kohe, por nuk na tha si do vazhdoni më tej. Ne 

jemi prindër dhe kur të bëhesh vetë prind do më kuptosh. 

- Nuk e dimë edhe ne, - u përgjigja duke qeshur. - Me Annan 

nuk arritëm të bisedonim se ndodhi aksidenti. E kishim lënë ta 

bisedonim kur të vinim tek ju për Krishtlindje. Por çdo gjë 

ndodhi kaq shpejt. 

- Të kuptoj Pali, të falënderoj për sjelljen tënde sot. Ishte një 

veprim që më mbushi me lumturi. Kjo do të ndikojë shumë mirë 

emocionalisht tek Anna. 

- E thatë para meje, por qetësohuni se do të gjejmë rrugën më 

të mirë për ne dhe ju. 

Billi ishte i qetë dhe më kërkoi mendim për ta marë Annan 

me vete nëse e lejonin mjekët. 

121

NJË NJERI 

- Sigurisht bashkë me ty, - shtoi duke qeshur. 

-Tani që u takuam, ndoshta ardhja ime nuk është e 

nevojshme, - iu përgjigja. - Sidoqoftë Anna ka nevojë për një 

vizitë më të specializuar, megjithëse profesori që e ndoqi ecurinë 

e aksidentit është shumë i aftë. Nëse ai nuk lejon një udhëtim 

kaq të gjatë do të shkojmë në Vienë a diku tjetër në Europë për 

të hequr çdo dyshim. Me gjithë atë e bisedojmë edhe me Annan 

dhe Sofinë për mendimin e tyre. 

Kur u kthyem në shtëpi gratë e kishin pastruar tavolinën 

dhe po na prisnin. Sofia u ngrit, më përqafoi dhe më uroi me 

ngrohtësi. Ishte e lumtur, ishte gëzimi i nënës, aq i veçantë për 

fëmijën e saj, gëzim që nuk e kisha ndierë deri tani. U preka dhe 

më shkoi mendja tek prindëri e mi. Sa do t’i kish gëzuar fejesa 

ime, si do sillej nëna në këtë rast? Por edhe unë a do të prisja kaq 

gjatë për të vendosur? Akoma i përqafuar me Sofinë më shkëputi 

zëri i Billit që po ngacmonte të shoqen: 

- Lëshoje djalin se do fillosh të qash, megjithatë unë e urova i 

pari. 

Sofia më pushtoi edhe një herë fort dhe pasi më puthi më 

foli: 

- Pali ki kujdes që të mos marësh zakonet e Billit, gruaja nuk 

duhet ngacmuar por llastuar. 

- Sa e lumtur do isha sikur Pali të më ngacmonte aq sa babai, - 

filloi Anna, - mama ti ke qënë me fat për martesën tënde. 

- Nuk besoj se mund të ketë ndonjë burrë në botë, të cilit 

gruaja e vet t’i ketë thënë se është e kënaqur. Për ty Anna ditën 

që linde kam bërë urimin: - Paç zgjuarsinë e babait dhe fatin e 

mamasë, - dhe jam i kënaqur për të dyja. 

- Me të vërtetë qënke i zgjuar,- tha Sofia. – Në të dy pjesët del 

ti fitimtar. 

122

Pandi PAPANDO 

- Ti je mirë, - fola, - se po i dëgjon ankesat kaq vonë, po unë si 

të veproj me bijën tënde që po ankohet sapo vendosëm të jemi 

bashkë. 

Sytë mu mbushën me lot, kujtova prindërit dhe ata që më 

rritën, dajën dhe Lenin. Si do ta organizonin fejesën time, si do 

mbushej shtëpia me njerëz. Pse jam i vetëm për të ndarë 

gëzimet, se hidhërimet munda t’i duroj? Fati apo njerëzit nuk 

kanë qënë me mua këtë kohë. Po tani, a mbaroi e keqja dhe po 

fillon mirësia dhe mbarësia? Më e mira është se nuk jam më 

vetëm dhe i lutem Zotit të më ketë parasysh. Anna e pikasi 

ngashërimin tim, por nuk ndërhyri vetëm më tha të shihja diçka 

në guzhinë. E falënderova me sy dhe dola. 

Mbas dy ditësh mjekët na thanë se Anna mund të udhëtonte 

por duhet të zbatonte porositë edhe për disa kohë. Anna u gëzua 

shumë por kur i thashë se unë nuk do shkoja me ata nuk i mbajti 

dot lotët. Fillova t’i shpjegoja se kështu ishte më mirë, se prania 

ime nuk do t’a lejonte të pushonte si dhe sa duhej, pushim që 

ishte i domosdoshëm për atë. Sofia dhe Billi ishin dakord me 

mua por Anna nuk donte të kuptonte. 

- Anna, mjaft u përkëdhele, - fola serioz, - të urdhëroj të niseni 

pa mua. Kjo është zgjidhja më e mirë për ty dhe për ne. 

- Të lumtë Pali, - vazhdoi Billi, - Vetëm me urdhëra kuptojnë 

këto të dyja. 

Për mua kishte mbetur edhe një problem në marëdhënjet 

me prindërit e Annas, se si do t’ju drejtohesha në bisedë. 

- Me emër, pa etiketa, - tha Sofia, - tani jemi një familje. 

I përcolla në aeroport mbas dy ditësh së bashku me Merin 

dhe Lorin dhe u ktheva në Fondacion. Kisha shumë punë dhe 

isha vetëm sepse zoti Forbes u largua para Krishtlindjes. 

123

NJË NJERI 

124 

XXIV 

PALI 

Kur hyra në zyrë dhe pashë tavolinën e Annas ndjeva se 

sa do më mungonte ato tre javë. 

- Do më marrë malli, - më tha Anna e përlotur kur u ndamë. 

- Mua më mori që tani, se mbeta fare vetëm. 

U shkëputa nga mendimet dhe organizova një mbledhje me 

personelin e të gjithë sektorëve, sepse zoti Forbes më la mua si 

zëvëndës. Viti i Ri ishte në prag dhe ne nuk i kishim përfunduar 

dhuratat për fëmijët në nevojë, prandaj të gjithë punonjësit do 

punonin me sforcim këto ditë. Mbasi ndava detyrat Elsa qëndroi 

në zyrën time dhe mbylli derën. 

- Kam një bisedë me ty Pali. 

- Urdhëro Elsa, me se mund të të ndihmoj? 

- Ti nuk dëshiron të më ndihmosh. 

- Nga se e ke nxjerrë këtë përfundim, unë jam sjellë gjithmonë 

korrekt me ty. 

- Pikërisht korrektësia jote më shkakton vuajtje. 

- Leri këto budallallëqe, nuk kanë fare lezet në moshën tonë. 

- Për mua nuk janë budallallëqe, - tha Elsa dhe u ul në mënyrë 

provokuese në cepin e tavolinës së Annas, fundi ju hap dhe nxori 

në dukje këmbët e derdhura. Ishte vërtet e bukur dhe kujdesej 

shumë për trupin dhe tualetin e saj. 

- Pali, unë nuk mund të të jap familje, por mund të të jap një 

kënaqësi të tillë që nuk e ke provuar kurrë. Kemi patur simpati

Pandi PAPANDO 

për njëri tjetrin që kur ishim studentë ndërsa ti, tani që kishim 

shumë mundësi më ke refuzuar. 

- Unë e dua Annan dhe do të martohem së shpejti. 

- Nuk besoj se je kaq konservator, - më ndërpreu, - nuk po të 

ofroj martesë por kënaqësi. 

- Ti ke burrë dhe fëmijë, - i fola me zë të ulët. - Edhe në se nuk 

e dashuron burrin, nuk duhet ta bësh këtë për fëmijën tënd. 

- Mos je i marrë Pali, me burrin jam martuar pa dashuri, nuk 

mund të shpëtoja dot veten dhe familjen nga i biri i shokut R. Ti 

e di si ishte ajo kohë. Veç kësaj më ka tradhëtuar që në muajin e 

parë pas martesës. 

Befas u kujtova për Elsën. Ajo kishte qënë vajza më e bukur 

e Tiranës kur isha student. Si nuk e kisha njohur deri tani atë 

vajzë që e simpatizoja aq shumë. Më kishte ngatërruar mbiemri, 

që si dukej nuk e kishte ndërruar pas martesës apo pamja e saj 

me tualet. Kryqëzoheshim shpesh në rrugë dhe nuk mund të 

kaloja pa e kthyer kokën për ta soditur. Flitej shumë për të 

sidomos kur u fejua me djalin e shokut R. Tani i jepja të drejtë. 

Nuk kishte asnjë mundësi për tu mbrojtur në atë kohë dhe këtë 

unë e kisha hequr në kurriz. E pashë që ishte përlotur por nuk 

mund ta ndihmoja. Këtë dhimbje dhe mllef të mbledhur në 

shpirtin e saj nuk mund ta lehtësonin fjalët, aq më shumë se ajo 

nuk kërkonte ndihmë por hakmarrje. 

- Pse u hutove, - pyeti duke fshirë lotët. 

- Kujtova kohën studentore, ti ke qënë vajza më e bukur e 

Tiranës. Më ka ngatërruar mbiemri që nuk të kam kujtuar. 

- Edhe tani jam e bukur, - u përkëdhel Elsa, - dhe më vjen habi 

që nuk po më pranon, kur atëherë nuk mi hiqje sytë. 

- Mjaft, - e ndërpreva jo me takt, - ulu në karrike sa të sjell një 

kafe. 

125

NJË NJERI 

Shkova në bufenë e fondacionit për të përgatitur kafetë dhe 

nuk shkëputesha nga kujtimet. Jeta ishte e ndryshme për të 

gjithë, por vuajtjet ngjanin si pikat e ujit. Si ta ndihmoja Elsën? 

Më parë kisha këshilluar disa shokë dhe shoqe kur më kishin 

kërkuar ndihmë, ndërsa me Elsën ishte krejt tjetër. Ajo donte të 

ishte dashnorja ime dhe asgjë tjetër. Po sikur këtë bisedë ta 

kishim bërë para ardhjes së Annas a do t’i kisha rezistuar dot 

tundimit? Isha i paqartë, jo për përgjigjen time që tashmë e kisha 

dhënë, por për ta ndihmuar. Kur hyra me kafetë Elsa ishte 

qetësuar dhe nuk i dukeshin shenjat e lotëve. Fytyra i kishte 

marrë shprehjen e zakonshme të sigurisë dhe indiferencës, kish 

vënë maskën e përhershme. 

- Po të kesh nevojë të flasësh, folë pa ndrojtje. 

- Ç’vlerë ka nëse flas, kur ti i ke veshët e mbyllura. 

- Ndoshta do të lehtësohesh, - i thashë, - më ka ndodhur që e 

folura, bile me një të panjohur më ka ndihmuar. 

Elsa e la filxhanin në tavolinë tërhoqi fundin duke mbuluar 

kofshët e përsosura dhe ndryshoi pozicionin provokues. 

- Mirë, - tha, - do të flas me ty, vetëm me një kusht, po të më 

premtosh se do më thuash gjykimin tënd të vërtetë për veprimet 

e mia, por vetëm të vërtetën. Unë jam aq e fortë sa të duroj. 

- Kur të pashë për herë të parë vazhdonim në kurse paralele, 

unë isha në ekonomik dhe talleshim me një shoqen tonë e cila 

ishte dashuruar me një shokun tënd të kursit. Ju quanim uritha, 

kjo ishte nofka për inxhinierët e minierave. Laura, shoqja ime të 

mbante në gojë si një djalë të mençur dhe shumë të sjellshëm, sa 

ne e tallnim se mos kishte rënë në sevda me ty, pamjen isha në 

gjëndje ta dalloja vetë. Ti më hidhje vështrime vazhdimisht kur 

këmbeheshim dhe përshëndesje Laurën, por nuk të pashë 

126

Pandi PAPANDO 

asnjëherë në mbasditet e vallzimit ose në oborrin e fakultetit 

tonë. Të pashë edhe në atë ndeshjen e basketbollit me fakultetin 

tonë, kur ti u aksidentove dhe e le lojën. Në fakt të simpatizoja, jo 

vetëm për pamjen dhe sjelljen, por më dukeshe i ndryshëm nga 

djemtë e tjerë, më i pjekur, më i rritur. Vonë, shumë vonë, kur të 

përjashtuan nga fakulteti, e kuptova pse dalloje nga të tjerët. 

Unë e fillova jo me dëshirë shkollën, nuk më pëlqente dega, 

por në atë kohë ishte e pamundur të zgjidhje. Megjithatë me 

mësime shkoja mirë. Kisha shumë shokë dhe shoqe, por më 

shumë simpatizantë, që më ndalonin për të më ofruar dashurinë 

e tyre. Nuk i pranova asnjërit prej tyre, gjykoja se ata më donin 

vetëm për bukurinë, ndërsa shokët e kursit më dukeshin të 

vegjël dhe të papjekur. 

Me burrin tim të sotëm u njoha në ditëlindjen e një shoqes 

sime të kursit, që e kishte fis të largët, ku kishte ardhur enkas 

për mua. Kur më ftoi në vallzim më tha se quhej Genci dhe ishte i 

biri i shokut R. Mu neverit menjëherë dhe neveria u shtua akoma 

më shumë, kur vazhdonte të më ndalte për të më shprehur 

ndjenjat e tij. I thashë të mos më ngacmonte më dhe u përpoqa të 

mos e takoja. Pak kohë më vonë babai më tha se e kishte kërkuar 

shoku R. dhe i kishte kërkuar që të fejohesha me të birin. U 

tromaksa dhe fillova të qaja. Babai dhe nëna nuk më ngacmuan 

për disa ditë, por kur shoku R. e kërkoi përsëri babanë gjendja u 

bë alarmante. Nëna më foli për fatin e ardhshëm të familjes dhe 

sidomos të dy vëllezërve më të vegjël, kështu që vendosa. 

Për të qënë e sinqertë më joshi edhe jeta e ardhëshme në 

bllok, aq e ndryshme dhe enigmatike për të gjithë ne. U martuam 

shpejt, pa mbaruar studimet. Muaji i mjaltit në vilat e plazhit 

kaloi si ëndërr, me ato kushte që nuk i kisha patur kurrë më 

parë. Të mësuar me pushimet në barakat e plazhit, me paisjet që 

127

NJË NJERI 

duhet të merrnim me vete nga Tirana, duke filluar nga furnela 

me vajguri, mu duk vehtja si në përrallë. Kur u kthyem në Tiranë 

ndodhi tragjedia ime, e pashë duke kryer marrëdhnie me 

shërbyesen e shtëpisë. Kisha dyshuar deri në atë kohë se 

vjehërri abuzonte me atë femër të bukur dhe shumë provokuese, 

e cila ishte dhjetë vjet më e madhe se Genci. Megjithatë nuk u 

zemërova me shërbyesen, e dëgjova kur i foli Gencit se tani që u 

martua nuk duhej ta tradhëtonte nusen e re, aq më shumë se 

ishte vajza më e bukur e Tiranës. Por . . . por, Genci duke rënkuar 

nga epshi iu përgjigj se unë isha një zero para saj. 

Me zor shkova në dhomën time dhe u shëmba në shtrat. 

Koka më buçiste dhe nuk isha në gjëndje të mendoja, aq sa po të 

kisha diçka në dhomë do vrisja veten. Pastaj më zuri frika, një 

frikë që nuk e kisha provuar më parë. Më dukej se nuk mund të 

ecja, i kisha të paralizuara të gjitha gjymtyrët bile edhe 

mendimet. Kur vija në vete mendoja për familjen time. Po të 

divorcohesha ata do t’i syrgjynosnin, do t’i internonin në ndonjë 

fshat të humbur në moçalet e Myzeqesë dhe kjo në rastin më të 

mirë. Kisha dëgjuar më parë për raste të ngjashme dhe provat 

mund të sajoheshin pa mundim. Mendova ta tradhëtoja, t’i 

përgjigjesha me të njëjtën mënyrë, por nuk më linte krenaria 

ime dhe veç kësaj nuk kisha kushte. Po ta mashtroja me shoferin 

ose rojet, mendova për pasojat që do kishin ata, do t’iu shkaktoja 

vuajtje që nuk i meritonin. 

Elsa filloi të dëneste. Dukej që ishte shumë e tronditur nga 

këto kujtime të hidhura. Mendova ta lija pa i folur dhe ndonëse 

ajo priste diçka me vështrimin pyetës drejt fytyrës sime, vetëm i 

dhashë kurajo duke tundur kokën. Fshiu lotët dhe mbasi mori 

frymë thellë vazhdoi: 

128

Pandi PAPANDO 

- Por e keqja s’ka fund, shokët e kursit u larguan nga unë, gjë 

që nuk kish ndodhur me shoqet e mia që ishin fejuar apo 

martuar më parë. Ata ndruheshin, më dukej sikur kishin frikë 

nga unë, bile disa herë kur afrohesha në një grup ndërprisnin 

bisedën. Edhe familja nuk mund të më ndihmonte, babai e kuptoi 

që vuaja, megjithëse përpiqesha ta fshihja prej tyre dhimbjen. 

Unë nuk flisja, nuk mund të ankohesha. Isha e burgosur, isha në 

një burg më të tmerrshëm se burgu i madh ku jetonit ju të tjerët. 

Unë isha në qeli, e vetmuar, pa asnjë mundësi komunikimi. Gati u 

çmenda nga moskokëçarja e tim shoqi. Ai nuk dallonte asgjë tek 

unë, për të mos thënë se s’donte ta shikonte gjëndjen time. 

Kuptova se ai nuk më donte, se për atë isha një zbukurim, një 

stoli që të binte në sy në publik. Vetëm vjehërri më kuptoi, ai më 

fliste herë pas here se priste një fëmijë nga ne. Mbas shumë 

ngulmimesh të tij u vizituam. Atje dëgjova se dy ish të dashura të 

Gencit kishin abortuar. U gëzova që nuk mund të lindja fëmijë, u 

gëzova që nuk mund të isha nënë. Askush nuk mund ta besojë 

këtë paradoks, por është e vërtetë. U gëzova se tani do të më 

divorconte dhe nuk do të kisha pasoja për vete dhe familjen. Por 

edhe kjo dëshirë nuk mu plotësua. Genci gjeti një shkak për të 

bredhur jashtë vëndit, me preteksin e vizitave mjekësore. 

Shkuam në disa nga klinikat më të mira të Europës, ku përgjigjja 

ishte pozitive për të dy. Mua më dhanë disa kura, por nuk i 

pija barnat, i fshihja në gojë kur nuk isha vetëm dhe i hidhja në 

banjë. Profesori i fundit që më vizitoi e zbuloi të fshehtën time. 

Mbasi mbaroi vizitën i nxorri jashtë tim shoq dhe asistenten dhe 

më pyeti se pse nuk doja të lindja. U përpoqa ta shmangja përgjigjen, 

por ai ngulmoi se për atë diagnoza ishte e qartë unë nuk 

doja të lindja. Kujtonte se nuk doja për të ruajtur linjat dhe kur 

po më fliste se lindja do më zbukuronte i tregova të vërtetën, atë 

129

NJË NJERI 

të vërtetë që nuk ja kisha treguar as babait. Më dëgjoi i habitur, u 

ngrit nga karrikja e tij dhe më puthi flokët. Më këshilloi si prind 

dhe jo si mjek, se një fëmijë do të ishte për mua vendimtar, për 

të më ndryshuar jetën, për të shpëtuar nga vetja pa harruar të 

shtonte se çka i kisha treguar e harroi. Profesori kishte patur të 

drejtë. Djali e ndryshoi jetën time, por lidhjen me Gencin e ftohu 

akoma më shumë. Ai shfrynte tek unë vetëm kur kthehej i dehur 

dhe nuk gjente shërbyesen. Gati sa s’pëlcisja nga inati që isha 

katandisur në këtë gjendje, më dukej vetja sikur isha në një 

shtëpi publike dhe kryeja shërbimin e radhës. 

Shembja e rregjimit e ndryshoi edhe Gencin. Ai u urtësua 

dhe sillej krejt ndryshe. Më kërkoi të falur për të kaluarën dhe 

atëhere e shtoi edhe më neverinë time. Kishte frikë se mos e lija 

dhe ikja tek prindërit. Nuk munda të divorcohesha për shkak të 

djalit, që do mbetej pa baba, por edhe nga krenaria ime. Mbas 

largimit nga blloku jetuam tek babai dhe të dy ishim pa punë. 

Hapëm një biznes, sipas profesionit të tij duke përdorur edhe 

lidhjet e tij të vjetra jashtë vendit. Punonim së bashku me 

Petritin, një shok të Gencit. Kur unë fillova punë në Fondacion 

ata punësuan disa djem dhe vajza të rinj në moshë. Vija rallë tek 

ata, por një nga këto ditë duke shkuar tek prindërit pashë, dritë 

në zyrën e Gencit dhe u ktheva të hyja. Porta ishte e mbyllur dhe 

ziles nuk ju përgjigj njeri. Duke zbritur shkallët takova Petritin i 

cili më ktheu. Kur hymë brenda pamë Gencin të zhgryer në 

dysheme me sekretaren që bërtiste. Petriti më mbajti që të mos 

rrëzohesha. 

Jashtë ai më lëshoi krahun dhe më pyeti ku të më çonte. 

Shkojmë tek ti i thashë pa u menduar dhe u pendova menjëherë 

duke kujtuar vështrimet plot ndjenjë që më hidhte kur takoheshim. 

Atë ditë njoha mashkullin e vërtetë, ai më dashuronte 

130

Pandi PAPANDO 

prej kohësh në heshtje dhe unë e provova sa e fortë ishte 

dashuria e tij. Nuk kam turp të flas para teje Pali se atë natë unë 

jam sjellë si një prostitutë, pa asnjë kufizim moral. Ndoshta inati 

dhe mllefi i grumbulluar prej vitesh shpërtheu. Me Petritin 

vazhduam disa vite, ai më donte dhe më thoshte të martoheshim 

por nuk pranova. Më dukej se helmi im nuk më lejonte ta doja 

dhe më vinte keq që të vuante prej meje. Me atë u lidha pa e 

dashur, vetëm për hakmarrje ndaj Gencit. Mund të të duket e 

papranushme por kjo është e vërteta. 

Elsa ndaloi së foluri, ndoshta u lodh ose donte të shihte 

reagimin tim. E dëgjova pa folur dhe pa lëvizur. Sa i pakursyer 

ishte treguar Zoti me këtë vajzë duke i falur një bukuri 

mahnitëse, por edhe një mendje të mprehtë, po aq keq rrodhi 

jeta e saj. Ndjeva mëshirë dhe dhimbje, por nuk mund të bëja 

asgjë për ta ndihmuar. Sikur këtë bisedë ta kishim bërë para se 

të vinte Anna, jeta e saj dhe imja ndoshta do të ishin ndryshe, 

mund të ishin zgjuar kujtimet e rinisë. Fati qënka i çuditshëm 

dhe i paparashikueshëm. Prindërit e rritin fëmijën me kujdes 

dhe dashuri, mundohen ta edukojnë me ndjenjën e respektit për 

veten, familjen dhe punën, por ka shumë pengesa dhe pakujdesi 

që shkatërrojnë të gjithë atë ndërtesë të ngritur me aq mund. 

Elsa më pa që nuk po reagoja dhe pyeti: 

- Të lodha Pali, më duket se nuk po më dëgjon më. 

- Vazhdo, - i fola gati pa zë, - jeta nuk është treguar bujare 

edhe me mua, prandaj humba në mendime. 

- Kur fillove ti punë në Fondacion mendova se u krijua rasti 

për tu shkëputur nga e kaluara dhe për të filluar nga e para. 

Kujtimet e vjetra u zgjuan, fjalët e Laurës kishin vepruar tek unë. 

Të njoha menjëherë, megjithëse ti je shëndoshur dhe nuk je ai 

djali thatanik i rinisë. Serioziteti yt më intrigoi për të të joshur, 

131

NJË NJERI 

por nuk munda dhe më vinte të pëlcisja se si nuk arrita të 

ndikoja tek ti. Duke pyetur mësova disa nga lidhjet tënde dhe të 

gjitha ish partneret e tua nuk ishin më të bukura se unë. Nuk 

kam për ta kuptuar kurrë sjelljen tënde, nuk mendoja se do të 

ekzistonte një mashkull, që t’i rezistonte tundimit për të më 

patur në shtrat. Për ty Pali do të divorcohesha pa mëdyshje dhe 

brerje ndërgjegje. 

- Pse për mua do të divorcoheshe dhe për Petritin nuk 

veprove . . . Elsa nuk më la të vazhdoja më tej, si dukej ju druajt 

drejtimit që do merrte biseda. 

- Nuk është ashtu si mund ta mendosh ti. Ti je ndryshe Pali, je 

i pjekur dhe burrë. Kjo është për pyetjen tënde të pa mbaruar, 

por më e rëndësishmja për mua, duhet ta dish se të kam 

simpatizuar në rini dhe e dija se edhe ti më shihje me interes. 

Pali, duhet të më falësh se kam kryer një veprim të pa 

pranueshëm, që më vjen turp nga vehtja. Kam shkruar një letër 

anonime. Xhelozia për Annan, qëndrimi tënd, korrektësia jote 

ndoshta më humbën logjikën. U pendova, por nuk munda ta 

ktheja dot. Kur u ktheva në Postë më thanë se nuk mund të ma 

kthenin atë letër sepse nuk kishte dërgues. 

- E di, - i thashë, - e kuptova që e kishe shkruar ti, por të kam 

falur. Kam patur edhe raste të tjera të ngjashme më parë dhe 

nuk më bëri përshtypje. Për më tepër e dallova tek ti pendimin 

që të brente ndërgjegjen. Duhet karakter shumë i fortë për t’i 

shpëtuar tundimit për të bërë keq. 

- Faleminderit që më fale, sepse jam penduar. Pali e kuptoj se 

rrugët tona janë të ndara, por të jesh i bindur se unë nuk jam 

kurvë, jeta më ndryshoi kështu. 

132

Pandi PAPANDO 

I fola gjatë për të ndryshuar jetën e saj, ajo ishte akoma e re 

dhe nuk duhej ta lëshonte veten por duhej të shikonte përpara 

dhe përfundova: 

- Po qe se ke vendosur të ndryshosh, hiqe maskën dhe kthehu 

në Elsën e vërtetë. 

- Si do silleshe me mua po të isha pa maskë, - më pyeti, - se je i 

vetmi që ke mundur ta lexosh maskën time. 

- Tani kjo s’ka vlerë, jeta ecën vetëm në një drejtim dhe nuk 

flitet me po të. 

- Pali të lutem që të më konsiderosh si shoqe. 

- Po, por vetëm pa maskë. 

133

NJË NJERI 

134 

XXV 

ANA 

Duke dëgjuar Palin që tregonte u binda se më kishte 

dashur shumë, megjithëse ishte i kursyer në shprehjen e 

ndjenjave. Ai më kish pohuar se ishte gati të martohej me mua, 

pavarësisht se kisha dy fëmijë të rritur. U habita nga refuzimi i tij 

për të flirtuar me Elsën, me të cilën isha njohur kur isha 

studente. Si mundej ta refuzonte një bukuri të tillë para njohjes 

me Annan. Elsa kishte të drejtë se asnjë nga ishet e tij nuk mund 

të krahasohej me atë, as unë. Kur e takova para pak kohe vura re 

se bukuria e saj ishte më e plotë, më e përpunuar. Tani që 

mësova nga Pali jetën e saj duke krahasuar veten me Elsën u 

ndjeva krenare që Pali më kishte dashur mua dhe e kish refuzuar 

atë. 

Pyesja veten se a do t’i rezistoja presionit të shoqërisë dhe 

ndoshta edhe të familjes, po të isha lidhur me Palin që kur isha 

studente. A do ta gëlltisja dot përjashtimin e tij nga studimet. Më 

parë nuk e kisha menduar këtë, ndërsa edhe tani përsëri nuk 

jam e bindur se si do sillesha. Shumë vendime të mëparëshme, 

sot të duken të gabuara, por mundësitë për t’i ndrequr nuk 

ekzistojnë. Sa e sa po të ose sikur i bëjmë vetes pa marrë 

përgjigje. Dhe më vonë fillon të mendohesh pse veprova kështu 

dhe jo ashtu, fillon të ankohesh se pse jeta u soll keq me ty, kur ti 

vetë e kishe në dorë ta ndryshoje. Aq më shumë për ngjarjen më 

të rëndësishme të jetës, dashurinë dhe martesën. Të duket glasa 

e pulës si vezë e tiganisur, thoshte im atë shpesh. Nardi ishte i

Pandi PAPANDO 

pari djalë që u lidha dhe u fejova shpejt. Njohja me të, më shumë 

ishte mblesëri se sa dashuri dhe dyshimet më filluan pak kohë 

pas fejesës, pa e njohur mirë. Në atë kohë të shpejtë të njohjes 

secili prej nesh përpiqej të dukej si duhej të ishte, pa e zbuluar 

veten dhe kur e kuptova këtë ishte vonë, ishte shumë vonë. 

Kujtoja se e doja dhe më donte por kjo kaloi shumë shpejt dhe u 

zhgënjeva në dashurinë time të parë. Nuk munda të merrja 

hapin për t’u ndarë nga ai, mentaliteti i asaj kohe ishte mbytës 

për vajzat. Do isha një vajzë e lënë dhe mundësitë për tu lidhur 

sërisht binin shumë. 

- Nardi është dashuria ime e parë dhe e fundit - i përsërisja 

vetes shpesh, ja thashë edhe Palit një herë këto fjalë me sa më 

kujtohet disa ditë mbasi më tha se nuk duhej të dashurohej me 

mua. Ai ndënji gjatë pa folur, ndërsa unë flisja pa lidhje, pastaj 

më pa drejt në sy dhe më ndërpreu me fjalët “ti nuk e ke dashur 

kurrë Nardin”. Ika me vrap për të mos qarë para tij. Sot po 

qëndrojmë karshi njëri tjetrit dhe unë po e dëgjoj, sikur ta kisha 

vëlla. Dëgjoj për dashurinë e tij dhe në vend që të inatosem, 

kënaqem që është i lumtur, kur para disa vjetësh bëhesha 

xheloze për ishet e tij. 

- Ç’farë ëmbëlsirë dëshiron, - dëgjova të fliste Pali. 

- Të gjitha. 

Pali i bëri një shënjë kamerierit dhe ai u afrua me një tabaka 

me ëmbëlsira. 

- Ti vazhdon të hash ëmbëlsira njëlloj si më parë? 

- Pse jo, - tha, - ti e di mirë teorinë time të të ushqyerit, se çdo 

ushqim që të pëlqen nuk të dëmton, kur ushqehesh me masë. 

- Po,po e di prej kohësh teorinë e llupsave. 

- Mirë, ti fillo të hash dhe unë po vazhdoj të flas. 

135

NJË NJERI 

Ndërsa Pali u largua për të folur në telefon po kujtoja se sa 

gjatë u mundova ta joshja, të më shihte si femër dhe jo si shoqe. 

Një ditë, kur ai bisedonte para derës së hapur të zyrës sime 

fillova të luaja me fustanin për t’i treguar këmbët. Jam e sigurtë 

se më pa, por nuk reagoi megjithëse shkova si rastësisht në 

zyrën e tij dhe biseduam gjatë, bile i tregova disa hollësi intime. 

Më vonë, si pa dashje i tregova një sahat dore, dhuratë e babait 

për ditëlindjen, duke pritur që të më kapte dorën për ta parë nga 

afër. Ai më tha ta hiqja orën dhe ndërsa e kqyrte me vëmendje 

ishte krejt i pandjeshëm ndaj një psherëtime që s’munda ta ndal. 

Vetëm shprehjen e tij të ndjenjave “Nuk duhet të dashurohesha 

me ty Ana“ nuk mundem ta kujtoj se si ma tha, por s’mund 

t’ja kërkoj Palit të ma tregojë. Pas kësaj fillova t’i flisja më pak, 

prisja që ai të ngulmonte në kërkesën e tij. Kur e pyeta se pse tha 

atë fjalë dhe nuk vazhdon më të flasë u përgjigj shkurt, se priste 

përgjigjen time. Më vonë puthja e parë. 

Në atë mbrëmje Krishtlindjesh u ula ngjitur me të. Kisha 

bërë një tualet jo të zakonshëm dhe ai më tha sa u ula se isha 

shumë e bukur sot. Kur ju përgjigja se si isha herët e tjera, më pa 

drejt në sy dhe më pëshpëriti, se po të mos isha e mirë nuk do 

kishte frikë nga dashuria ime. Kalova gati në ekstazë atë natë, 

kërceva të gjitha vallet popullore dhe të gjitha vallzimet, tre herë 

me Palin dhe të trija me kërkesën time. Ai vallzonte shumë mirë, 

por larg, tepër larg meje, kur unë prisja të më shtërngonte pas 

vetes, ta ndjeja trupin e tij. Pastaj më pyeti se pse nuk flisja, por 

qëndroja e heshtur dhe nuk e ndiqja në këngën që këndonin të 

gjithë. U turbullova kaq shumë sa i thashë fjalët më të 

paarsyeshme: 

136

Pandi PAPANDO 

- Edhe Nardi kështu më ka thënë kur vallzuam për herë të 

parë. Ai ndaloi një çast, më largoi edhe më nga vehtja dhe foli 

duke qeshur: 

- A s’e sheh se nuk ka vend për Nardin midis nesh. 

Kur vuri re skuqjen time dhe ndjeu drithërimën në gjithë 

trupin tim të ngurtësuar, u bë serioz dhe më pyeti nëse më 

kishte thënë ndonjëherë se më donte. Në atë kohë ndaloi muzika 

dhe mezi munda t’i thosha: 

- Mos u tall të lutem. 

Pas mbrëmjes u nisëm për në shtëpi, me makinën e tij (së 

bashku me shoqet e mia), Më tha të ulesha në ndenjësen e parë, 

se dëshironte të më puthte sot. U ula pa fjalë në ndenjësen e 

pasme, pa folur dhe me një shtrëngim në gjoks, duke pritur se 

ç’do ndodhte. Ai e nisi makinën duke zgjedhur rrugën për të 

mbetur unë e fundit, u kthye në një rrugë pa drita dhe më kërkoi 

ta puthja. Protestova duke i thënë se do të hidhesha nga makina 

po të mos ndalonte. Pali ndaloi makinën dhe u kthye nga unë. 

Dhe. . . . në vënd të hapja derën dhe të dilja, u zgjata nga ai dhe i 

dhashë një puthje të gjatë, shumë të gjatë. Trupat tanë ishin larg, 

të ndara nga ndenjëset e makinës, por unë humba në atë puthje, 

ku vetëm gojët tona ishin bashkuar. 

Ndjeva gjuhën e tij të bashkohej me timen, shijova lëngun e 

gojës së tij, me një aromë të mbetur vere. Bota filloi të rrotullohej 

kur edhe unë iu përgjigja me të njëjtën mënyrë, ndërkohë 

që ma thëthiu gjuhën duke e kafshuar lehtë. Kjo lloj puthje ishte 

e para për mua, kënaqësia ishte e paprovuar më parë. Ai u 

shkëput i pari, ndezi makinën dhe më çoi në shtëpi. Rrugës zgjati 

dorën midis ndenjësve. Donte të më përkëdhelte këmbët e 

mbuluara me çizmet e gjata. Ja kapa dorën për të mos e lejuar të 

137

NJË NJERI 

shkonte më lart dhe ndërsa e shtërngoja me të dy duart e mija i 

fola me një zë që nuk arrita ta dëgjoja as vetë: 

- Mos të lutem nuk jam në vete. 

Kur më vonë më pyeti se pse nuk e lejova të më prekte atë 

natë, mbeta e shtangur se ai e kishte kuptuar gjëndjen time. Të 

nesërmen i tregova pa më pyetur se më kënaqi puthja e tij, ishte 

e vetmja. 

- Pse s’i ke prekur ëmbëlsirat, - më shkëputi nga mendimet. 

138

XXVI 

PALI 

Pandi PAPANDO 

Anna u kthye pas tre javësh. Ajo e hënë Janari ishte një 

ditë me furtunë dhe avioni u vonua pak. Kur filluan të dilnin 

pasagjerët e linjës austriake, u shqetësova se nuk po shihja 

Annan dhe kur Meri me Lorin më ngritën dorën brofa në këmbë 

por s’munda të ngrihesha se dy duar më mbajtën për supesh dhe 

Anna më puthi flokët. 

- Qesh pak Pali, - foli Meri, - kjo adoleshentja tënde arriti t’ia 

mbushte mendjen oficerit të shërbimit për të dalë nga dera e 

personelit. Ka pesë minuta që qëndron prapa teje. 

- Donte të të kontrollonte se sa të kishte marrë malli, na 

çmendi gjithë rrugës duke folur për ty. 

U ktheva nga Anna dhe e pushtova fort. Megjithëse kishim 

folur çdo ditë u kënaqa që pushimi i kishte bërë mirë. Ajo 

rrezëllinte pavarësisht lodhjes së udhëtimit. Mbasi çuam Merin 

dhe Lorin u drejtuam për në shtëpinë time. Anna ishte e 

pavëmendshme dhe u habit kur makina ndaloi para garazhit. 

- Ku po më shpie? - pyeti e habitur. 

- Në shtëpi. 

- Pse, nuk do të rrimë tek unë? 

- Jo, - u përgjigja me solemnitet. – Sot e më pas do të banojmë 

në shtëpinë tonë. 

Deri atë ditë nuk e kisha sjellë në shtëpi, (një nga huqet e 

mia). Akoma të habitur e mora hopa në krahë dhe hymë brenda. 

139

NJË NJERI 

Doja të flisja por Anna ma mbylli gojën me buzët e saj për të mos 

folur. 

Gjatë kohës që Anna u largua në Zelandë vendosa pa e 

pyetur, që të shpërnguleshim tek unë. I transportova të gjitha 

plaçkat e saj dhe ndërpreva kontratën e qerasë të apartamentit, 

kuptohet me një penalitet të vogël. Isha i sigurt se Anna do ta 

mirëpriste vendimin tim dhe ashtu ndodhi. 

- Sa surpriza të tjera më presin? - tha Anna. U kënaq kaq 

shumë sa filloi të kërcente nëpër sallon pa përfillur përqeshjen 

time. Ndërsa unë fusja valixhet ajo vizitoi të gjithë shtëpinë dhe 

më foli nga kati i dytë: 

- Pali, një derë nuk hapet lart. 

E di, por zbrit të hamë. Duke ngrënë Anna më tregoi për 

qëndrimin në vendin e saj, për miqtë që ishin habitur kur 

mësuan se do të martohej në Shqipëri, si dhe vizitat mjekësore. 

Fliste kaq shpejt sa herë - herë nuk e kuptoja. Më dukej si një 

fëmijë që ngatërrohet, se kë përrallë të tregojë më parë dhe në 

fund e bën lëmsh të gjithë belbëzimin. Kur e kuptoi nga e 

qeshura ime, u shkri në gaz dhe pyeti: 

- Pali kuptove gjë nga sa fola unë? 

- Po, kuptova se kam përpara një fëmijë të vogël që përkëdhelet 

duke më treguar lodrat dhe që kërkon përkëdhelje. E 

rrëmbeva në krahë dhe u shtrimë në divan. 

- Pse s’shkojmë në dhomën tënde? 

- Në mbrëmje se tani nuk më pritet sa të ngjit shkallët. 

Kur u zgjuam i propozova Annas të ftonim për darkë Merin 

dhe Lorin për t’iu treguar vendimin tonë. Ajo u telefonoi 

menjëherë dhe dolëm mbas pak. Lori ishte shëruar plotësisht 

dhe vetëm po ta shihje me vëmendje mund të dalloje një çalim të 

lehtë, ndërsa Merit i ndriste fytyra dhe ishte bërë shumë 

140

Pandi PAPANDO 

tërheqëse. Ishte rreth të pesëdhjetave me një trup të imët por 

shumë të bukur. Tani që ishim njohur mirë mund ta lëshoja 

gojën pa frikën e keqkuptimeve. 

- Po të ishe më e gjatë do të marrosesha pas teje, - e 

ngacmova kur u ulëm. 

- Paske ndryshuar shumë, - ma kthehu Meri. Kur erdhëm nuk 

më hidhje sytë, ndërsa sot kërkon të më joshësh. 

- Ke të drejtë, - qeshi Anna, - ky bukuroshi im, që do të kish 

hyrë në manastir po të mos kisha lindur unë, tani po bëhet 

agresiv. 

Vazhduam me të qeshura dhe ngacmime dhe shumë herë 

tërhoqëm vëmendjen e klientëve të tjerë me harenë tonë. 

Ndenjëm vonë, unë i druhesha kthimit në shtëpi. Isha i 

tensionuar se do të hapja dhomën e prindërve dhe duhej ta 

hapja detyrimisht sot. Amaneti i babait që me gruan time të flija 

atje, pa tjetër në atë dhomë më shqetësonte, por edhe më 

intrigonte. Në atë dhomë nuk ishin hapur grilat që ditën kur 

ndërroi jetë nëna dhe unë hyja rrallë për të pastruar pluhurin. 

Tani sjellja ime më habit por kjo është e vërteta, ajo dhomë 

kishte për mua kujtime aq të bukura dhe të hidhura sa nuk 

përballoja dot ndryshimin. Kur u kthyem ngjitëm shkallët dhe 

tek dera e dhomës ndalova për një çast, nxorra çelësin dhe hapa 

derën. Nga grilat e ulura nuk hynte asnjë fije drite. Ndeza 

abazhurin dhe dhoma mori një pamje tjetër. Zymtia ishte 

zhdukur. Sytë mu mbushën dhe u mundova të fshihja dy pika loti 

që më rodhën në faqe. Anna u kthye nga unë. 

- Ti po qan Pali, - më foli e trembur dhe më kapi për mezi. 

Ishte e pamundur të flisja, një ngashërimë e fortë më doli 

nga gjoksi dhe lotët mu derdhën lumë. Anna më tërhoqi dhe u ul 

në shtrat, u ula në gjunjë para saj, i zhyta fytyrën në prehër dhe 

141

NJË NJERI 

qava gjatë. Ajo më përkëdhelte flokët dhe qafën pa folur. Filloi të 

dridhej nga emocioni duke më shtrënguar fort pas vetes. Kur mu 

shteruan lotët nuhata aromën e trupit të saj dhe nuk doja të 

lëvizja. Doja të qëndroja ashtu sa më gjatë, pa folur dhe pa 

menduar, por Anna që e mori veten më ngriti me forcë, më puthi 

dhe më foli me një zë të çjerrë: 

- Tregomë më tej, nuk ke qënë i sinqertë me mua, kur më fole 

për vete. 

- Kam një jetë pa qarë, unë të dua shumë, shumë, ti më ktheve 

në jetën njerëzore. 

- Folë, - bërtititi përsëri, - dua të di gjithçka për ty. 

Zëri i saj më trembi, si mund të sillej kështu ajo vajzë e 

brishtë dhe e qetë. I hutuar ktheja kokën majtas dhe djathtas. 

Para meje u shfaq figura e nënës që hapi dollapin e rrobave dhe 

diç po kërkonte brenda tij, ndërkohë unë kërceja mbi krevat. 

- Më mirë të mos kishim hyrë në këtë dhomë, - fola duke u 

dridhur, - kujtimet e nënës po më mbytin. 

- Shkëputu nga kujtimet, - zëri i saj ndryshoi, u kthye i ëmbël 

dhe përkëdhelës, - tani jam unë me ty, ne jemi të dy dhe ti nuk je 

më vetëm. 

E kuptova pse bërtiti, pa britmën e saj ishte e pamundur të 

dilja nga ajo gjendje. 

- Kjo dhomë ka qënë e mbyllur pas vdekjes së nënës. Babai 

nuk e hapi dhe më la amanet që këtu të flija vetëm me gruan 

time. 

- Pali të përgjërohem, hape zemrën dhe më trego çdo gjë që 

mban të ndrydhur për vete. Vetëm kështu do të lehtësohesh. 

Kush mund të të ndihmojë si unë, kujt tjetër mund t’i tregosh 

përveç meje. 

142

Pandi PAPANDO 

Ajo po më përkëdhelte dorën që kish mbetur pa lëvizur në 

prehrin e saj dhe po priste me ankth. Si gjithmonë për 

marrëdhëniet tona kishte të drejtë, Anna donte ta hiqte 

përfundimisht koren e plagës sime, atë kore që e ruaja me 

fanatizëm për të mos e prekur. 

- Të kam treguar se nëna ndërroi jetë . . . . . 

- Po, por unë e dua tregimin të plotë, dua të di çdo ndjenjë që 

ke burgosur në shpirt, edhe ato që po ja fsheh vetes. Po ta kërkoj 

këtë, më me ngulm se kur të kërkova dashurinë tënde. Më beso 

se kam më shumë ankth se atëherë. Ty nuk të janë mbyllur ende 

plagët, prandaj të përpiqemi t’i mbyllim së bashku. 

Anna ja shkrepi të qarit dhe më duhej ta qetësoja, ajo kaloi 

nga e bërtitura në të qarë krejt papritur. Trupi i saj u ngurtësua, 

fytyra i ngriu aq sa mu duk se edhe lotët që i ridhnin nga sytë 

mezi lëviznin dhe qëndronin pezull në mollzat e faqeve. Anna 

kishte të drejtë në kërkesën e saj, por unë s’mundja të trazoja 

kujtimet, kisha frikë të prishja atë qetësi të brishtë që kishte 

krijuar harresa. Pa qënë krejt i bindur vendosa të flisja, dashuria 

që më kish dhënë Anna, dashuria ime për të nuk duronte 

fshehtësira. Gjithë jetën time kisha menduar për të mos 

shkarkuar tek të tjerët problemet dhe hallet e mia, për të mos ju 

dhënë ngarkesa, por deri tani në të vërtetë nuk kisha kujt t’i 

hapesha. S’kisha pse të hapesha dhe po të mos flisja sot do të 

krijoja një çarje të kotë dhe ndoshta të pariparueshme mes nesh. 

Egoizmi dhe kryeneçësia ime të mbetura nga vetmia dhe 

mosbesimi tek të tjerët, që shpeshherë e kalonte masën nuk 

mund të justifikoheshin në marrëdhënien me Annën. Ajo nuk 

fliste por priste të tregoja unë, qëndronte e ulur duke më parë 

drejt në sy. I kishte thënë të gjithë argumentat. Unë doja edhe një 

nxitje tjetër, ajo e kuptoi këtë, por përsëri vazhdonte të priste. 

143

NJË NJERI 

Kuptova se donte të thyente kokëfortësinë time dhe kur heshtja 

u bë e papërballueshme për të dy, fillova të flas. 

- Ke të drejtë të mësosh gjithëçka për mua dhe do të flas, por 

jo të gjitha sot, më beso se nuk mundem sot. Prindërit e mi kanë 

qënë një çift ideal, aq sa kam menduar se unë nuk do mundja të 

krijoja një familje të tillë. Megjithëse i vogël për të gjykuar jetën 

e tyre, deri më sot nuk kam njohur asnjë çift aq të lidhur me njëri 

tjetrin. Kishin karaktere krejt të kundërt, babai ishte një tip 

kolerik, ai nuk i hapte kurrë rrugë askujt, për atë që mendonte se 

kish të drejtë me përjashtim të nënës. Para saj ishte i urtë dhe i 

bindur, bile edhe veshjet ja përcaktonte nëna. Kur e ngacmonin 

shokët për këtë skuqej, por nuk kundërshtonte, vetëm qeshte 

dhe herë pas here ju thoshte se gruaja ka futur djallin në shishe 

dhe jo më atë që ishte shenjt. 

Grindeshin vetëm për mua, për përkëdheljet e nënës. Babai i 

thoshte se do të më dëmtonte, se do të bëhesha tekanjoz, por ajo 

nuk dëgjonte kurrsesi, si dukej e ndiente se nuk do kishte shumë 

kohë për të më përkëdhelur. Vetëm për punën babai nuk 

tregonte asgjë, i thoshte se shqetësimet e tij, nuk kishte pse t’ja 

ngarkonte asaj. Shpesh nëna e ngacmonte se sa kohë e kishte 

ndjekur për t’i mbushur mendjen dhe ai i thoshte se ajo i kish 

thënë e para të dua. E kam peng që nuk kam mësuar më vonë 

nga daja për njohjen e tyre. Ai nuk më fliste për ata, s’donte të 

ngacmonte qetësinë time, por edhe unë druhesha të prekja atë 

temë që ishte tabu. 

Kur u kthyem nga varrimi i nënës, babai pasi hoqi veshjet e 

tij, e kyçi dhomën dhe hyri në dhomën e vogël. Ai ndryshoi edhe 

qëndrimin ndaj meje, filloi të më përkëdhelte bile herë - herë më 

llastonte. Megjithëse isha i vogël, kur hyra në shkollë doja të 

ndihmoja në punët e shtëpisë dhe e prisja me tavolinë të shtruar 

144

Pandi PAPANDO 

për drekë. Një herë, në shtëpinë e një shoku të tij dëgjova babanë 

që ngriti zërin me shokët dhe iu tha se ai e kishte mbyllur atë 

kapitull. Me sa kuptova babai kishte vendosur të mos martohej 

përsëri. 

Të tjera kujtime kam për nënën, ajo ishte e gjatë, elegante dhe 

shumë e qetë. Më dukej gruaja më e bukur në botë. Me mbarimin 

e studimeve për histori filloi punë si asistente pedagoge dhe e 

shihja gjithë mbasditen duke studiuar dhe konspektuar. Kam 

pak kujtime për nënën dhe sado që jam përpjekur nuk kam 

arritur të sjell në mendje episode të jetës me të. I donte shumë të 

vëllanë dhe gruan e tij, sepse kur vinin ata tek ne bëhej festë dhe 

unë kisha të drejtë për dy orë të tjera të rrija zgjuar. Por . . me 

ikjen e saj, si fëmijë i vogël prisja të kthehej nga qielli dhe të më 

sillte dhurata, megjithëse pyesja veten se pse e kishin mbuluar 

me dhe kur ajo kishte fluturuar në qiell . . . 

Kështu kaluan rreth gjashtë vjet kur vura re se babai filloi të 

ndryshojë, harronte të më puthte kur nisesha në shkollë ose kur 

i shtroja drekën. Para se ta vrisnin bisedoi gjatë me dajën dhe 

mua më tha të shkoja në dhomën time. Daja u largua pas pak 

duke marë me vete një çantë të madhe. Dy ditë më vonë po e 

prisja me tavolinë të shtruar për drekë. Ngaqë u vonua shumë, 

mora në telefon xhaxhi Skënderin, shokun më të afërt të tij për 

ta pyetur se pse nuk po kthehej. Skënderi erdhi shumë shpejt 

për të ndenjur me mua. E pashë që edhe ai ishte i shqetësuar. 

Vonë më zuri gjumi dhe u zgjova nga një zhurmë e madhe. 

Shtëpia ishte e mbushur me policë dhe civilë të armatosur. 

Filluan të kontrollonin shtëpinë në çdo cep, i rrëzuan në tokë të 

gjitha librat në studion e babait, çanë dyshekët, hynë në bodrum, 

e ku nuk panë. Unë rrija i trembur, i strukur pas Skënderit pa 

folur. Së fundmi më thirrën lart, para derës së mbyllur të kësaj 

145

NJË NJERI 

dhome dhe më kërkuan çelsin. Nuk më besuan që s’kisha çelës 

dhe e thyen derën me shkelma. Duken akoma shënjat sado që e 

riparova me kujdes. E hodhën në tokë të gjithë garderobën e 

nënës dhe kontrolluan kudo. Dëgjova një civil që foli në radio me 

dikë se nuk gjetën asgjë dhe zërin tjetër që bërtiste të kalonin në 

variantin dy. Së fundmi po ky civil, nuk mund ta harroj emrin e 

tij, Baftjar Rrena, më urdhëroi të merrja rrobat dhe librat se do 

më shpinin në jetimore. Skënderi i foli të më merrte në shtëpinë 

e tij për sa kohë të sqaroheshin gjërat, por Baftjari i bërtiti edhe 

atij se unë isha pjella e tradhëtarit dhe ky ishte urdhër. 

- Ngrihu ti qen, - më bërtiti, - tët atë e vramë në tentativë për 

tu arratisur. 

Të nesërmen daja erdhi me urgjencë i lajmëruar nga 

Skënderi, por me gjithë përpjekjet nuk arriti të më merte me 

vete. Kudo merte përgjigjen standarte “tentativë arratisje“ dhe 

unë do të jetoja në jetimore. Nga ajo ditë nuk munda të qaja. Me 

shumë përpjekje të dajës vetëm mbas gati katër vjetësh munda 

të shkoj tek ai. Atë ditë erdhëm të dy këtu për të parë gjëndjen. E 

gjithë shtëpia ishte rrëmujë nga plaçkat e hedhura në dysheme. 

Studioja ishte bosh, në libërmbajtës nuk kishte asnjë libër, i 

gjithë arkivi, të gjitha librat e gjyshit dhe babait i kishin marrë. 

Mu kujtua babai që nuk më lejonte të prekja disa dosje të trasha, 

punën dyzetvjeçare të të atit, punimet e pabotuara të tij. Me këto 

punime filloi të merrej nëna për aq pak kohë sa pati, pa mundur 

të botonte, por mungonte edhe dosja e saj. 

Mbas ndërrimit të pushtetit, u përpoqa shumë të gjeja se ku 

kishte përfunduar biblioteka e familjes. Librat artistikë dhe 

shkencorë ishin në Bibliotekën Kombëtare dhe nuk mund të 

ktheheshin, ndërsa dorëshkrimet ishin zhdukur pa asnjë gjurmë. 

Gjysma e të keqes në se i kish përdorur dikush por po t’i kishin 

146

Pandi PAPANDO 

djegur më vjen shumë keq. Kuzhina dhe salloni ishin boshatisur 

nga porcelanet dhe kristalet e shtrenjta, mungonin edhe enët e 

zakonshme dhe pa vlerë. Në mure kishin mbetur gozhdët ku 

vareshin pikturat. Në këtë dhomë ishin shpërndarë në dysheme 

veshjet e nënës dhe babait dhe vetëm fotografia e prindërve, kjo 

fotografi që po shikon kishte mbetur e varur në mur. U kënaqa 

dhe buzëqesha, e mora fotografinë, e putha dhe e vendosa 

përsëri. Daja më pa dhe mezi mbante lotët, më përkëdheli kokën 

dhe mezi e mbajti ngashërimin e mbledhur prej vitesh: 

- Mos u shqetëso për asgjë, të gjitha do t’i plotësosh me kohë. 

Fotografitë familjare, dokumentat e familjes dhe tapinë e 

shtëpisë m’i dha Simoni dy ditë para se ta vrisnin. Shtëpinë ta 

kish dhuruar ty një vit më parë, prandaj shpëtoi nga shtetëzimi. 

Kaq mund të të them tani, të tjerat sipas amanetit të Simonit do 

t’i mësosh kur të rritesh. Të jesh krenar për babain, mos e harro 

kurrë këtë. 

Tek daja kisha dhomën time dhe nuk më mungonte asgjë. I 

mësuar me jetën e jetimores më vinte turp nga kujdesi i tepruar 

që tregonin për mua. Dy ditë mbasi u sistemova bëra një gabim, 

mbas banjës i lava vetë mbathjet. Më vinte turp nga disa njolla të 

moshës. Kur hyra në dhomën e ndënies gjeta gruan e dajos që 

qante dhe dajon që mundohej ta qetësonte. U shtanga dhe u 

ktheva të dilja, por ajo më tha të hyja dhe i foli të shoqit se do 

fliste diçka vetëm me mua. 

- Pali, - foli mbasi fshiu lotët, - Dhimitri të ka thënë se ne 

kërkuam të rrije me ne që ditën kur mbete pa baba, por nuk na 

lejuan. Ti e ndjen se të duam të dy. Ne jemi pa fëmijë, kështu që 

ti je djali ynë. Unë do të mundohem të zëvëndësoj nënën për ty, 

prandaj me mua sillu njëlloj si do silleshe me atë. Të lutem mos i 

laj vetë ndërresat - dhe më përqafoi fort duke qarë. 

147

NJË NJERI 

Nuk flisja dot, një lëmsh mu mblodh në stomak dhe me zor 

shqiptova një faleminderit të dobët. U nisa drejt derës por ajo 

më foli përsëri se tani e tutje ta thërisja me emër, thjesht Leni. 

- Nuk mund të jem nëna jote - shtoi - por tek unë do të gjesh 

miken më të mirë, më trego çdo shqetësim, pa drojtje, të gjitha 

do të jenë mes nesh. 

Në vitet në jetimore isha zgjatur shumë por isha shumë i 

hollë. Leni e shqetësuar për shëndetin tim bisedoi me një shok të 

saj dhe hyra në ekipin e basketbollit me të rinjtë e qytetit. Më 

pëlqente sporti dhe shumë shpejt traineri më aktivizoi në 

skuadër, megjithëse shokët ishin dy - tre vjet më të mëdhenj. 

Vitin tjetër më përjashtuan, për politikë. Më dhembi shumë, por 

mu shtua koha e lirë dhe ju futa leximit. Lexoja si i etur deri vonë 

pas mesnate dhe kur i mbarova librat e dajës ju kthehesha për së 

dyti e për së treti. Ndërkohë Leni filloi të më jepte mësime të 

gjuhës angleze dhe u shtuan librat anglisht për të lexuar, midis 

tyre edhe një Bibël xhepi në versionin e Mretit Xhejms, të cilën 

gjyshi e fshehu kur u ndalua feja. Më vonë zbulova në qilar, në 

një sënduk të vjetër edhe disa libra të tjerë fetarë. Midis tyre 

Eksodin nga Dhiata e Vjetër. Ishte një përkthim brilant i K. 

Kristoforidhit me një titull shumë domethënës: “Të dalëtë”. 

Pastaj më thirrën përsëri në ekipin e basketbollit, ishte 

larguar një brez dhe ekipi rrezikonte të binte në një kategori më 

të ulët. Mbas një viti kalova tek të rriturit dhe atje pësova 

goditjen e dytë, nuk më lejuan të shkoja me ekipin në Kosovë për 

një ndeshje miqësore. Mora vendim për të mos luajtur më, edhe 

Leni e miratoi vendimin tim ndërsa daja më foli që të mos 

dorëzohesha ndaj goditjeve. Që atë ditë nuk shkova më në 

stërvitje megjithëse pata presione jo vetëm unë, por edhe 

Dhimitri. 

148

Pandi PAPANDO 

Anna po më dëgjonte dhe priste të vazhdoja më tej, duke 

qëndruar në këmbë para meje. Isha shumë i lodhur, i kapitur dhe 

nuk mund të flisja më. 

149

NJË NJERI 

150 

XXVII 

ANNA 

Pali më kapi duart, fytyra i shprehte një lodhje të madhe si 

dhe një lehtësim, sytë e tij të mëdhenj ngjyrë kafe ishin 

zvogëluar dhe shikonin në pafundësi gati si në gjumë. I shtrëngova 

duart dhe atëhere doli nga gjendja e shurdhët. 

- Anna, të lutem për diçka që mund ta bësh vetëm ti. 

- Për çdo gjë. 

- Ne do të flemë këtu, prandaj të lutem sistemoi rrobat e 

nënës në dhomën e babait. Po të sjell valixhet me rrobat e tua. Po 

të pres poshtë deri sa t’i vendosësh në dollap. 

Kur solli valixhet i kërkova një çekan dhe disa gozhdë. 

Nxora nga valixhet një fotografi me kornizë ku kishim dalë të dy 

në Vienë dhe e vara ngjitur me foton e prindërve. U kënaqa duke 

parë se shkonin mirë dhe fillova të hiqja plaçkat e nënës së Palit. 

Më pëlqeu shumë një qyrk i gjatë kastori dhe e provova para 

pasqyrës. Më rrinte sikur të ishte prerë për trupin tim dhe 

vendosa ta mbaja. Po kështu vendosa për një jakë kunadhe dhe 

disa vogëlima të tjera. Me çmimet e tyre në treg këto ishin gati të 

pa aritëshme edhe për mua. Mbasi mbarova edhe me 

garderobën e Palit, vesha qyrkun dhe e thirra Palin të ngjitej lart. 

Kur më pa të veshur me qyrk u shtang një çast tek dera dhe më 

përqafoi. Kënaqësia në fytyrën e tij më mbushi me gëzim. Pastaj 

pa përqark ndërkohë që unë rrotullohesh për t’i treguar si më 

shkonte qyrku dhe foli i mallëngjyer.

Pandi PAPANDO 

- Të shkon shumë Anna, ta gëzosh. Faleminderit Anna, faleminderit 

shumë. Pa ty kjo dhomë nuk do të hapej kurrë. 

E pashë në fytyrë, shënjat e mërzisë nuk dukeshin por dukej 

i kapitur. 

- Tani të flemë, vazhdojmë nesër me dhomat e tjera. 

Në mëngjez u zgjova shpejt dhe kur u ngrita nga krevati Pali 

nuk më ndjeu. Flinte në të njëjtin pozicion, me buzën në gaz. E 

lashë të flinte deri sa mbarova tualetin, por nuk u zgjua edhe 

mbas fjalëve të mia përkëdhelëse. Mora një gotë me ujë dhe i 

derdha disa pika në fytyrë. Ai i hapi sytë, më drejtoi vështrimin e 

tij të veçantë dhe zgjati duart të më tërhiqte mbi vete. Bëra sikur 

nuk e pashë kërkesën e tij, i hodha të gjithë ujin në fytyrë dhe u 

largova duke qeshur pa pritur reagimin e tij. 

Gjatë gjithë ditës nuk mund të punoja, mendoja për 

martesën tonë të afërt dhe si do të jetonim, ku do të jetonim. 

Dëshira ime ishte për tu kthyer në Zelandë, atje kisha prindërit 

dhe miqtë, kisha jetën time. Por kjo s’mund të më ndante nga 

Pali. Nuk kishim folur për këtë, por e dija se ai e donte shumë 

vendin e tij, diskutonte me patos për historinë, ngjarjet dhe fatin, 

që sipas tij kishte qënë gjithmonë i kursyer për Shqipërinë. Ai i 

donte shokët dhe ata e donin dhe e respektonin. Pali kishte 

ngritur një jetë të tijën, këtu kishte shumë kujtime të mira dhe të 

këqija, por ishin kujtimet e tij, që unë nuk mund t’i anashkaloja. 

Po varret, këtu ishin varret e prindërve, për të cilat ai nuk 

harronte asnjë javë pa çuar lule, edhe kur binte shi, edhe kur 

ishte ngricë. Sa më shumë mendohesha aq më shumë arsye të pa 

kapërxyeshme nxirrja, fillova të trembesha për jetën time, për 

dashurinë tonë. Pali ma kishte përsëritur disa herë se do të më 

shprehte dashurinë vetëm kur të ishte i bindur se do të më 

lumturonte. Kështu ndodhi, por dyshimet e mia vazhdonin, për 

151

NJË NJERI 

kohën kur vendosi të kërkonte dorën time. Mos e bëri këtë 

veprim nga mëshira dhe jo nga dashuria? Kisha lexuar diku, 

kohë më parë, kur më dukej se urtësia e shkruar në libra nuk 

vlente për mua se, mëshira është baza e moralit. E pa mundur, ai 

më donte me gjithë të metat e mia. Pali kishte një shpirt të pastër 

dhe ishte i kursyer në komplimenta. 

Nëna dhe Meri më treguan për ankthin e tij në kohën që unë 

isha në koma. Meri më ngacmoi më tej se do të ma merte ajo 

Palin, po të mos i jepja edhe unë atë dashuri që i takonte, në 

këmbim të dashurisë së tij dhe unë qeshja me lot. Tani fillova 

unë të mendohesha në se isha e denjë për të. Pali dëgjonte 

shpesh në makinë një këngë italiane të Giani Morandit “Nuk jam 

i denjë pë ty“ dhe ma përktheu të gjithën. Kënga ishte 

melankolike por me muzikë dhe tekst të bukur. A e meritoja 

dashurinë e Palit dhe përkushtimin e tij? Për mua duhej një 

sforco e madhe, për të qëndruar në një nivel me të, për të 

mbushur diferencën kulturore. Ai është një enciklopedi lëvizëse 

në shumë fusha, më surprizonte shpesh në diskutimet për 

profesionin tim. 

- Ku e ke lexuar këtë përfundim - e pyeta kur diskutonim mbi 

dy fëmijë me prindër të divorcuar. 

- Nuk duhet të lexosh vetëm filozofët modernë për të nxjerë 

përfundime, - u përgjigj duke qeshur, - filozofia klasike greke 

dhe perëndimore jep përgjigje edhe për këto, vetëm duhet të 

dish si të nxjerësh përfundimet e duhura. Të nesërmen më tregoi 

një frazë të nënvizuar kohë më parë në Dialogjet e Platonit ku 

me fjalë të tjera shprehej e njëjta ide. U mendova gjatë dhe i 

kërkova ndihmë për të më udhëzuar në kulturimin tim të 

mëvonshëm. 

152

Pandi PAPANDO 

- Përse të duhet kjo, - më ngacmoi, - ti qëndron shumë mbi 

nivelin mesatar. E kuptova që bënte shaka, prandaj e ndërpreva 

duke i thënë se ai kish frikë se do t’ja kaloja. Qeshi me zhurmë 

dhe më foli se kjo do ishte kënaqësia më e madhe e tij: 

- Unë jam i dashuruar nga vajza më e bukur në botë, e cila nuk 

beson që është edhe më e mençura. 

Kohën që jetuam tek unë vura re se ai nuk hoqi dorë nga 

leximi. Lexonte çdo ditë, rilexonte pjesë të shkëputura dhe herë 

pas here më citonte ndonjë shprehje pikante, për të cilën 

kërkonte me detyrim komentin tim. Shpesh hynte në internet 

dhe konsultonte përfundimet e tij, për librin që lexonte me 

autorë të tjerë. 

- Kjo e vë trurin në lëvizje, të nxit për të nxjerë përfundime 

në raste të ngjashme, plus që forcon kujtesën, që për mua 

qëndron e dyta nga rëndësia, pas dashurisë tënde. Më detyroi 

edhe mua t’i kthehesha leximit, që e kisha lënë pas dore. 

Fillimisht nuk më ngacmoi por pas disa ditësh më pyeti se çfarë 

të re kisha mësuar ato ditë. U befasova nga pyetja e tij dhe s’po 

dija të përgjigjesha. 

- Pse habitesh, - më tha, - më trego edhe mua të rejat që 

mësove, sado të pa rëndësishme të të duken. Do ta ndjesh veten 

më mirë dhe do hapim një temë të re bisede së bashku. 

Megjithëse kisha studiuar për shkencat humane, nuk e kisha 

dëgjuar deri atëhere këtë mënyrë të lexuari, por kur vura re se 

kjo mënyrë ishte e dobishme jo vetëm për të forcuar kujtesën 

por edhe në përfundimet që nguliteshin, e pyeta se ku e kishte 

mësuar këtë metodë. 

- Në jetimore, - tha, - nga një kujdestar i moshuar, i doktoruar 

për filozofi në Paris, që punoi disa vite mësues dhe që e hoqën 

153

NJË NJERI 

nga arsimi për arësye politike. Fillimisht më detyroi mua të 

diskutoja me shokët e klasës sime dhe më vonë filloi me të gjithë. 

- Kur të arrij t’ju bind se duhet të mësoni jo për të marë nota, 

- më tha një mbrëmje mbas mbarimit të studimit, - kur të 

kuptoni se i mençur nuk është ai që mëson mirë, por ai që e nxit 

trurin për të menduar, atëhere e kam plotësuar detyrën time. 

Rezultatet në mësime u rritën për të gjithë grupin tonë. 

Mbrëmjeve filloi të punonte për temat e trainimit të 

ngarkuara nga zoti Shulc. Kjo punë e rrëmbeu shumë dhe kur 

mbaroi temën e parë, rreth 20 faqe u konsultua me mua për 

përmbajtjen e saj. E dëgjova me interes dhe mu duk me nivel më 

të lartë se nevojat e personelit tonë. Ja thashë këtë mendim 

timin, duke shtuar se me pak përpjekje dhe shtesa në 

bibliografinë e përdorur këto mund të përfshiheshin në një libër 

shkencor. Diskutuam gjatë për këtë ide timen dhe nuk u tërhoqa 

deri sa i mora premtimin se do t’i përkthente në anglisht dhe 

unë do t’i redaktoja. Mbas tre temave të para, në trainimin e 

personelit tonë zoti Forbes i shprehu të njëjtën kërkesë për t’i 

përmbledhur në një libër, që do t’ju shërbente jo vetëm 

Fondacioneve të tjera, por edhe një publiku më të gjërë. Pali më 

vështroi me vërejtje se ndoshta kisha folur me zoti Forbes. Në 

shtëpi, kur u kthyem më falënderoi për idenë time dhe shtoi se e 

vura para një përgjegjësie të madhe. 

Dita dhe nata e djeshme ishin për mua një mësim i madh për 

përkushtimin që duhej të kisha në marrëdhënjen tonë. Pali 

kishte ende nevojë për ndihmë dhe më duhej ta zhbiroja deri në 

fund, më duhej të lehtësoja dhimbjen e grumbulluar. Të tjerat 

nuk kishin asnjë vlerë, ai më donte dhe kjo më mjaftonte në mos 

më tepronte. Sot do të vazhdonim me dhomat e tjera, me 

kujtimet që fshiheshin në ato. 

154

XXVIII 

PALI 

Pandi PAPANDO 

Në studio nuk kisha ndryshuar asgjë. Dhoma ishte e 

madhe dhe me dritë, tavolina e shkrimit e gjyshit zinte mjaft 

vend. Këtë tavolinë gjyshit ja kishte dhuruar së bashku me 

ndenjësen e veshur me lëkurë të shnjyrosur nga përdorimi, një 

nga rilindasit e fundit, bir dhe nip i një familje të madhe 

patriotësh, para largimit nga vendi në kohën që komunistët po 

merrnin pushtetin. Skrivania ishte prej arre me një llustër 

natyrale gomallaku të dëmtuar në shumë vende nga përdorimi. 

Disa herë kisha menduar ta riparoja, të kruaja llustrën e vjetër, 

vende - vende me njolla të lehta boje shkrimi, që nuk laheshin 

me ujë. Por mendimi se rreth kësaj tavoline ishin ulur disa nga 

mendjet më të ndritura të kombit, se me bojën e mbetur mbi 

sipërfaqe mund të ishin shkruar disa nga traktatet më të 

famshme filozofike, historike apo edhe patriotike, më stepte. Le 

të qëndrojë si është vendosa, bukuria e kësaj tavoline qëndron 

në historinë që mbart. Fatmiri, kur i tregova për skrivaninë më 

sugjeroi ta shpija në Muzeun Kombëtar. Muzeu po ristrukturohej 

duke hequr shumë stenda pa vlerë historike të komunizmit dhe 

do të shtoheshin materiale të ndryshme të mbledhura të 

armiqve. 

- Ndoshta më vonë, - ju përgjigja, - kur të sigurohem se nuk 

do të përfundojë si dosjet e gjyshit. 

Karshi librambajtësi mbulonte të gjithë faqen e murit deri 

në tavan. Megjithëse vendosa të gjithë bibliotekën e dajës dhe 

155

NJË NJERI 

librat e mia kishte akoma shumë vend bosh. Hoqa një grup 

librash, shtypa dy vida gati të padukshme dhe faqja fundore 

lëvizi. Mbas saj doli dera e kasafortës e cila nuk ishte zbuluar 

ditën e kontrollit. Hapa kasafortën dhe nxora dy kuti me stoli të 

dy familjeve, babait dhe nënës. 

- Këto janë stolitë e familjes, - i thashë Annas, - shikoi dhe 

përdori. 

Mbasi i dhashë Annas çelsin e dytë të kasafortës u ula në 

kolltukun e punës dhe shihja reagimin e saj kur i merrte në dorë 

një nga një stringlat e kutisë së nënës. Kur mbaroi më solli një 

mbajtëse kravate dhe dy kopsa mëngësh. Nuk kisha treguar 

interes t’i shihja stolitë duke menduar se të gjitha ishin për gra, 

prandaj u habita me bukurinë e tyre. Anna më tregoi edhe pjesën 

femërore të tyre me atë pasion që kanë gratë duke komentuar 

vlerën e seicilës. Sipas saj unë isha milioner vetëm me këtë pjesë 

të arturinave. 

- Tani që t’i fala ty mbeta prapë i varfër, - qesha dhe i putha 

dorën. - Pasuria ime më e madhe dhe e paçmuar je ti. 

- Je shumë i lig Pali, më dhuron diçka dhe pastaj më thua, se 

unë jam pasuria, pra prona jote me gjithë dhuratat. 

U ngrita, dhe nga bibla i citova në Fjalet e Urta 31 : 10. “Një 

grua e mirë është stolia më e çmuar që mund të gjejë burri“, 

prandaj shiko edhe kutinë tjetër, për të nxjerrë vlerën e plotë. 

Anna hapi kutinë e Lenës dhe u habit. Dy varëse ishin të 

njëjta së bashku me vathët, si duket gjyshi i kishte porositur për 

vajzën dhe nusen. Veçoi një unazë burrash me një gur të madh 

ngjyrë vishnjë dhe po mundohej të lexonte brenda saj. 

- Lexoma të lutem emrin këtu brenda, është shkruar greqisht. 

- Kjo qënka unaza e gjyshit nga nëna, brenda shkruhet emri i 

gjyshit dhe i gruas së parë të tij. Ai nuk e mbante këtë në dorë. 

156

Pandi PAPANDO 

- Po nëna dhe Lena i mbanin stolitë? 

- Nënën nuk e kujtoj dot, ndërsa Lena i mbante shumë rrallë, 

më thoshte shpesh se në atë kohë mbajtja e tyre mund të 

krijonte probleme, por do t’i mbante më vonë nusja ime. 

- Pse nuk e mban ti Pali unazën e gjyshit, është shumë e 

bukur dhe jashtëzakonisht me vlerë. - E mori unazën dhe ma 

vuri në gisht. 

- Faleminderit Anna për dhuratën. Pa mbaruar fjalën Anna u 

hodh prapa dhe doli me vrap. U kthye shpejt me një qese, u ul në 

prehrin tim dhe filloi të nxirte një nga një dhuratat që kish sjellë 

nga Zelanda. 

- Më fal Pali, më fal se dje nuk t’i tregova dhuratat e Sofisë dhe 

Billit. Mbrëmë nuk më mbeti mend në kokë, por ti do të më 

falësh. 

- Cila është dhurata jote, - e pyeta me seriozitet. 

- Tani do të ta tregoj, - dhe filloi të më shkopsitë këmishën. 

157

NJË NJERI 

158 

XXIX 

ANA 

Pali fliste e fliste me sytë të ngulura në fytyrën time. Ishte 

i përqendruar, por më dukej se nuk më shihte mua. Kishim folur 

së bashku qindra në mos mijëra orë, por ai më kishte treguar 

shumë pak nga jeta e tij. Në të vërtetë edhe unë nuk e kisha 

pyetur, kujtoja se e njihja nga bisedat e nënës. Disa herë ai kishte 

filluar të tregonte, por unë e ndërprisja duke i folur për vete, për 

shqetësimet e mia. I tregoja gati gjithçka para se të më thoshte se 

s’duhej të dashurohej me mua, bile edhe për jetën time intime 

dhe marëdhënjet me tim shoq. Ai më dëgjonte pa folur duke 

qëndruar si sot me ndryshimin e vetëm se vështrimi mbi mua 

atëhere ishte i gjallë, i përqëndruar në maksimum dhe, ndërsa 

unë prisja me ankth të më shprehte ndjenjat e tij nuk fliste asnjë 

fjalë. I thashë se s’kisha gjumë dhe ai më thoshte se ilaçi më i 

mirë për çiftet pa gjumë është seksi. Nuk arrita ta kuptoja në se 

tallej apo fliste të vërtetën. Nuk munda ta kuptoja pse ishte kaq i 

kursyer në fjalë. 

Një herë në një varrim ai u largua para kohe për të shkuar 

tek varret e familjes së nënës së tij. Isha shumë e ngarkuar nga 

heshtja e gjatë, nga pavëmendja e tij. I thirra të më priste. Pali 

ndaloi, më tha ta prisja tek makina dhe u afrua pas pak. 

Biseduam pak për gjepura deri sa mbaroi ceremonia dhe, në 

kthim, në makinën e tij i thashë se shoqet e mia po flisnin për ne. 

Nuk u përgjigj. Atëhere i fola përsëri se janë hapur fjalë për 

marrëdhëniet tona. Pali ngadalësoi shpejtësinë, kthehu kokën

Pandi PAPANDO 

nga unë dhe më tha se ne nuk po bëjmë asgjë të ndaluar, por 

jemi shokë. Ndjeva që u skuqa, zemra po më rrihte fort dhe nuk 

fola më. 

Atë kohë ai ishte shkëputur nga një vajzë që e njihja, pra nuk 

kishte arsye pse të mos më fliste. Në zyrë, në orën e 

thashethemeve dëgjova se ishin ndarë pa arsye dhe ajo nuk fliste 

keq për Palin. E pyeta se si kishte qëndruar kaq gjatë me një 

vajzë shumë më poshtë nivelit të tij dhe u përgjigj me dy fjalë se 

ajo ishte e mirë në shtrat. Për të qënë e saktë përdori termin 

vulgar të marrëdhënieve intime, atë fjalë që më bënte të 

skuqesha edhe kur e përdornin shoqet në zyrë. Ai e ndjeu 

sikletin tim dhe më foli qetë se fjalët duhej të përdoreshin, ashtu 

si e kishin kuptimin, përndryshe nga mospërdorimi ato humbisnin. 

Pse duhet të përdorim fjalë të huaja edhe për këtë fjalë kur 

ne kemi fjalën shqipe? Pse kur themi marrëdhënie sexuale nuk 

na vjen turp por sinonimin shqip të kësaj fjale e quajmë të 

turpshme për ta përdorur në bisedë? A nuk është ky një 

snobizëm? 

Në të vërtetë mua më pëlqente shoqëria e tij, fillimisht 

mendova se për një grua nuk kishte asnjë të keqe të shoqërohej 

me një koleg pune, mund të hapej me atë, të kalonte edhe në 

biseda intime. Më vonë e kuptova se shoqëria e Palit u bë e 

domosdoshme dhe fillova të kisha frikë nga vetja, nga ndjenjat e 

ndrydhura prej shumë kohe brenda meje. Sot që po e dëgjoj të 

flasë për vete, kuptova se pse kisha besim tek Pali. Jeta ime 

kishte qënë konstante, e vijueshme. Nga lindja të gjitha veprimet 

ishin të përcaktuara me saktësi për të gjithë. Shkolla, 

universiteti, aksionet, puna. Më pas fejesa, martesa, largimi nga 

shtëpia e prindërve dhe krijimi i familjes së re. Çdo hap i 

vendosur sipas një rregulli strikt, njëlloj për shumicën e vajzave. 

159

NJË NJERI 

Bile edhe mobiljet ishin njëlloj. Të njëjtat divane, të njëjtën 

bufe, të njëjtin televizor, të njëjtën dhomë gjumi që lashë tek 

babai gjeta në shtëpinë e bashkëshortit. Edhe apartamentet në 

banesat shtetërore që për ironi i quanin dhe vazhdojmë t’i 

quajmë pallate (kur vetëm pallate nuk mund të jenë ato 

ngrehina të shëmtuara), ishin të njëjta, aq sa një turist shqiptaroamerikan 

kur shkoi në disa vizita tek të afërmit e tij i tha me 

seriozitet mikpritësit që e shoqëronte se pse kishin shkuar 

përsëri tek e njëjta shtëpi. 

Sot po e kuptoja diferecën e madhe me Palin ose më saktë të 

Palit me shumicën e brezit tonë. Ai ishte rritur ndryshe, vuajtjet 

e kishin pjekur. Kur e pyeta se si shpjegohej se ai megjithëse 

ishte nga të parët në demonstratat antikomuniste, dhe 

themeluesit e Partisë së parë opozitare, nuk u mor me politikë 

më vonë por mbeti një nënpunës i thjeshtë mu përgjigj me dy 

fjalë se s’donte të humbiste lirinë duke hyrë në parti, donte të 

ishte i lirë në mendimet dhe veprimet e tij. Të nesërmen më 

lexoi një paragraf nga Bibla, Fjalët e Urta 4 : 27: 

Mos u shmang as në të majtë as në të djathtë. Tërhiqe këmbën 

tënde nga e keqja. 

Më vonë, në disa komisione prokurimi, përsëri u habita me 

paanshmërinë në gjykimin e konkurentëve, megjithë presionin e 

një grupi, përfshirë drejtorin, për të favorizuar një prej tyre. Dhe 

përsëri më shpjegoi se nuk donte të ishte i padrejtë në vendime. 

- Asnjëherë në jetë nuk kam dashur të përfitoj padrejtësisht, - 

tha, - bile shumë herë kam pyetur veten se, nëse do isha nevojtar 

si do veproja në këto raste. Kur e pyeta për këtë u përgjigj se 

karakteri formohet dhe nuk ndryshon nga rrethanat. Pali nuk 

kishte frikë për vendin e punës dhe kjo e bënte më të besueshëm 

në ato që fliste, prandaj dhe kisha besim në këshillat e tij. 

160

Pandi PAPANDO 

Pali erdhi në ndërmarjen ku punoja i transferuar nga Tirana, 

në një vend pune që e lakmonin shumë nga ne. Kur u mësua 

emërimi i tij u hapën shumë fjalë, si duket ka miq shumë të 

fuqishëm, jo do ketë motive politike tani në ndryshimin e 

qeverisë, falimentoi në biznesin dhe ortakët e dëbuan dhe bile 

një fjalë ishte se e dëbuan për një lidhje jashtëmartesore me një 

vartësen e tij në Ministrinë ku punonte si drejtor. Ja tregova Palit 

më vonë këto fjalë dhe u përgjigj duke qeshur se arsyeja ishte 

shumë e thjeshtë: 

- Lena, gruaja e dajës që më rriti, mbeti vetëm pas vdekjes së 

të shoqit dhe më duhet të kujdesem për atë. 

Atë kohë nuk e njihja mirë dhe mu duk e habitshme se si ky 

burrë i pashëm, beqar afër të dyzetave, i veshur me sqimë, 

megjithëse gjithmonë sportiv, të linte Tiranën dhe të kthehej 

këtu, kur shumica e inteligjencies së qytetit ishte larguar në 

emigracion ose në Tiranë. Dhe për më tepër për tu kujdesur për 

gruan e dajës, që kishte mbetur vetëm dhe e sëmurë. 

Pak kohë pasi kishte filluar punë Pali hyri në zyrën time për 

të kërkuar një dokument. Shoqet e zyrës kishin dalë për kafe. 

- Jam Pali Sina, - dhe më shtrëngoi dorë, - kurse ti je Ana, 

vajza e mësueses sime të dashur. Ti ndoshta s’e mban mend kur 

kam ardhur në shtëpinë tuaj dhe ti ishe, ja kaq e vogël, dhe 

tregoi me dorë duke qeshur. Pastaj më pyeti për prindërit dhe 

doli për tu kthyer më vonë për dokumentin. Erdhi më vonë dhe 

u prezantua me të njëjtën dashamirësi me shoqet e mia të zyrës. 

- Më parë, - tha, - kur fillonte punë një punonjës i ri prezantohej 

në kolektiv, në Bashkimet Profesionale. Tani janë lënë 

pas dore këto ceremoni. Ju dha dorën dhe mua më foli se bashkë 

njiheshim shumë kohë më parë. Doli menjëherë duke na 

përshëndetur me dorë. 

161

NJË NJERI 

- E ke patur të dashur kur ke qënë studente dhe e ke lënë të të 

shpëtojë nga dora, - mu drejtua Moza sa u mbyll dera. Ajo kishte 

gojë të prishur në bisedat mes nesh dhe po të mos e njihje sa 

puntore, e sjellshme dhe e ndershme ishte do mendoje se po 

flisje me një vajzë rrugësh . 

- Unë do t’i qepem që sot dhe ve bast se për dy javë do t’ju 

tregoj me imtësi nishanet në trupin e tij. 

Nuk më pëlqenin këto biseda, të zakonëshme në një ambjent 

me gra, por duhet të jepja përgjigje. Ju tregova rrethanat e 

njohjes sonë pa folur për detajet. 

- Po na mban të fshehta, - tha Eriola, - ti u skuqe. U desh 

ndërhyrja e Dianës që të mbaronte kjo bisedë. 

- Me që qënka kështu unë po hidhem në sulm që tani, - 

vazhdoi Mimoza dhe doli nga zyra. 

- Përse po mendohesh, - më shkëputi Pali. 

- Po mendohem se pse ti nuk më ke folur për veten gjatë kaq 

viteve. Shumicën për sa më tregove po e dëgjoj për herë të parë. 

- Ti nuk më ke pyetur, bile kur unë filloja të flisja ti më 

ndërprisje duke më folur për vete. 

- Jo, nuk është e vërtetë, - gati bërtita. 

- Ti Ana e di shumë mirë se kjo është e vërtetë. E di mirë se ti 

je gruaja që unë e kam dashur. Por tani mund të të them se egoja 

dhe mentaliteti yt nuk mund të na jepte lumturinë që prisja prej 

teje. Më vjen keq që po ta them sot, nuk dua të të lëndoj, por kjo 

është e vërteta që kam menduar atëherë. Prandaj të këshillova 

kur ishe gati duke u divorcuar me Nardin, që të ribashkoheshe, 

megjithëse kam vuajtur për këto fjalë. 

Zgjati dorën dhe kapi timen. Ndjeva me dhimbje se nuk ishte 

ai shtrëngim dore, që më bënte të lumtur dhe më rrënqethte 

dikur. Nuk e kuptova në se dora e Palit nuk shkarkonte tek unë 

162

Pandi PAPANDO 

atë ndjenjë dhe afsh si më parë apo receptorët e mij nuk ishin në 

të njëjtën gjatësi vale me të. E pyeta Palin për këtë dyshim. 

- Të dyja bashkë, - foli duke qeshur. - Unë sot mund të të jap 

vetëm miqësi, ndërsa ty të janë prishur receptorët kohë më parë 

pa i kuptuar. 

- Gabohesh, unë nuk kam pushuar së dashuruari ty, por sipas 

mënyrës sime. 

- Po ta përsërit atë që ta kam thënë shumë herë se, të 

dashurosh do të thotë të japësh. Kur e harron këtë dhe nga 

dashuria kërkon vetëm të marrësh, dashuria vdes, nuk mund të 

jetojë dhe të zhvillohet. Dashuria është një lule e brishtë për të 

cilën duhet të kujdesen duke e ujitur të dy së bashku, ndryshe 

thahet. Dashuria është vetmohim. Kur merr shumë dashuri 

duhet të japësh edhe më shumë dhe kështu vazhdon deri në 

pafundësi. 

- Ta ka dhënë Anna këtë? 

- Po, por më duket se unë nuk i jap asaj aq sa dua dhe sa ka 

nevojë t’i jap. Të thirra se nuk desha të largohesha me një peng 

nga ti dhe po të kërkoj ndjesë për të gjitha shqetësimet. 

- Gëzohem nga këto që më the, me të vërtetë gëzohem që e ke 

gjetur lumturinë. Sa për ndjesë fjalët e Annas se kur dashuron 

nuk duhet të kërkosh të falur vlejnë edhe për mua. Pali unë kam 

qënë e lumtur nga marrëdhënia jonë, nga takimi me ty në atë 

kohë të vështirë për mua. Këshillat dhe fjalët e tua më kanë 

dhënë shumë dhe të jam mirënjohëse, por kjo nuk ka shumë 

rëndësi tani. Ti e ke gjetur atë që të takon dhe mua kjo më gëzon. 

- Po të mos e dija këtë nuk do të të kisha thirrur për tu takuar. 

- Pali, nuk mund të ndahem pa e dëgjuar deri në fund jetën 

tënde. 

163

NJË NJERI 

- Para se të vazhdoj lajmëroi vajzat se do të vonohesh, ato do 

të jenë shqetësuar. 

Edhe për këtë ai mendoi para meje. Vajzat ishin të 

shqetësuara për vonesën time. Gënjeshtra ime se makina ishte 

prishur në një vend ku nuk kishte valë i qetësoi. 

- Ti akoma s’ke mësuar të gënjesh, - qeshi Pali. 

- Më mirë folë se të më ngacmosh. 

164

XXX 

PALI 

Pandi PAPANDO 

Të premte i thashë Annas se të diel do të shkonim në 

varreza. Unë shkoja çdo javë dhe kur banonim tek Anna më tha 

disa herë që ta merrja me vete. 

- Më vonë i përgjigjesha, - nuk e kuptoj pse. Atë ditë vendosa 

të shkonim së bashku. 

- Pse të diel, - pyeti Anna, - pse e kini këtë zakon këtu. E diela 

është ditë pushimi dhe njerëzit shkojnë në kishë, jo në varre. 

Telefonova një mik që i dinte mirë ritet dhe më tha të njëjtën 

përgjigje. I thashë Annas se kishte të drejtë, në varreza do të 

shkonim të shtunë por iu luta që të diel të më shoqëronte në 

kishë. 

- Megjithëse thua që je besimtar nuk i di të gjitha ritet, - më 

ngacmoi Anna. - Sa për në kishën tuaj do të vij me shumë 

kënaqësi. Unë nuk kam besuar tek Zoti, por mbas takimit tonë, 

çdo ditë e më tepër e uroj Atë, për fatin që të njoha ty dhe do vij 

ta falënderoj në kishën tënde. Fëmijët tanë Pali do jenë një 

përzjerje fesh dhe le ta zgjedhin vetë doktrinën që do të 

përqafojnë. 

U nisëm shpejt për në varrezat rrëzë Dajtit atë të shtunë të 

ngrohtë Janari. Mimozat kishin filluar të nxirnin sythat para 

kohe të gënjyera nga dimri jo i ftohtë. Lamë makinën në 

vendqëndrim dhe u nisëm ngadalë drejt varreve. Kisha dy varre, 

në njërin prehej gjyshi me gjyshen. Këtë varr e kishte projektuar 

dhe ndërtuar babai me gurë masivë të punuar me dorë. E 

165

NJË NJERI 

ndërtoi mbas ndalimit të fesë, kur varrit të vjetër i hoqën kryqin. 

Po ja tregoja Annas këto ndodhi ndërsa ishte përkulur për të 

vendosur lulet. 

- Po ky varr e ka kryqin. 

- Shikoje me vëmendje, - i thashë, - ngjyra e gurit nuk është e 

njëjtë, megjithëse janë nga e njëjta gurore. Xhaxhi Skënderi u 

përpoq shumë deri sa zgjodhi gurin dhe gjeti zgjidhjen optimale 

për kryqin. 

- Yt atë, - më tha atë ditë, - ishte novator në punët e tij. Për 

këtë varr punoi që të ishte i vetëm. Në projekt e kishte 

parashikuar kryqin. Do të duhet për më vonë më tha, por unë 

nuk e kujtoj. Vazhdova t’i tregoj Annas se sa ishin përpjekur 

Skënderi, Ismaili dhe Llazi për të projektuar dhe ndërtuar varrin 

e ri të prindërve, kur pas pesë vjet kërkimesh gjeta eshtrat e 

babait. 

- Këtë e ke dhuratë nga ne, - më tha Llazi kur ju kërkova të 

paguaja për punën e tyre, - nuk është dhuratë për ty por 

falënderim yni për Simonin. Do të kishim krijuar një ekip të 

shkëlqyer po ta kishim sot. 

- Akoma nuk më ke treguar se pse e vranë babanë, - më 

ndërpreu Anna. 

- Kjo ishte historia më e dhimbshme për mua, sepse e mësova 

kur mbarova ushtrinë. 

- Ma trego sot Pali. 

- Gjimnazin e mbarova me rezultate të shkëlqyera, të gjitha 

notat maksimale, por për të vazhduar universitetin parësore 

ishte politika dhe unë nuk mund të vazhdoja studimet. Edhe 

Medaljen e Artë për rezultatetet e gjimnazit nuk ma dhanë 

atëhere, por e mora në vitin 1993, pas ndryshimeve politike në 

vend. Më thirrën të kryeja shërbimin ushtarak dy vjeçar. Reparti 

166

Pandi PAPANDO 

im kishte një numër si të tjerët por ne nuk kishim armë. Në vënd 

të armëve na dhanë kazmë dhe lopatë, ishim “brigadë pune“. 

Ishim njëlloj si të burgosurit në kampet e punës, me ndryshimin 

që quheshim ushtarë dhe nuk mernim shpërblim për 

tejkalim të normës. Më ndihmoi shumë forca fizike, plotësoja 

normën time dhe ndihmoja një shok të dobët fizikisht, Janin, një 

minoritar grek nga jugu. Me Janin rrinim gjithë kohën bashkë, 

bisedonim dhe mësonim njëkohësisht. Ai më mësoi greqishten 

dhe unë i mësova anglishten, pra nuk i harxhuam kot ato 24 

muaj. Ah, më fal se Jani më mësoi edhe duhanin. 

Kur i mësoja anglishten e përdorja shpesh fjalën OK. Jani më 

ndërpreu dhe më tha se kjo fjalë ishte huazim nga fjalët greke 

ola kala, pra të gjitha mirë. Më qeshej me patriotizmin e tij dhe i 

sqarova se ishte shkurtimi i fjalëve angleze all correkt, pra 

gjithëçka e saktë. Nuk e pranoi këtë se sipas tij duhej të shkruhej 

AC dhe jo OK. E kuptova se kishte të drejtë për të dytën. Vonë, 

shumë vonë lexova në internet prejardhjen dhe përdorimin e OK 

në shumë gjuhë të botës. Ishte një pafundësi kuptimesh dhe 

gjuhësh, bile edhe nofka e një kandidati demokrat për president 

të SH.B.A. Nuk mungonte edhe versioni grek i Janit. Më bindëse 

mu duk versioni se ishte përdorur duke shkrojtur artikulimin e 

fjalëve oll korrekt dhe kjo për herë të parë është shkrojtur në 

gazetën Boston Morning Post të 23 Marsit 1839. 

- Jani po më kujton filmin Dasma ime e madhe greke, por 

vazhdo me bisedën që nise. 

-Ndërtonim tunele mbrapa malit të Dajtit. Hynim me sy të 

lidhur për të mos parë vendin dhe po kështu dilnim. Lidhëset e 

syve nuk i hiqnim edhe brenda kamionit të mbuluar me 

mushama. Dy herë kemi shpëtuar për mrekulli nga vdekja kur 

shembej tuneli. Janin nuk e takova më pas ushtrisë, mësova se e 

167

NJË NJERI 

futën në burg për agjitacion dhe propogandë dhe në vitin 1989 e 

vranë në kufi kur tentoi të arratisej. I kishte sosur durimi dhe 

nuk priti një vit për të ikur pa probleme. 

- Përsëri po shmangesh Pali, të pyeta për babanë. 

- Kur mbarova ushtrinë, ishte një Janar i akullt dhe u kthyem 

pa gojë në shtëpi me një kamion pa mbulesë, të mbuluar nga 

bora që na shoqëroi gjatë gjithë udhëtimit. Daja shtroi një darkë 

në shtëpi me disa njerëz të afërt dhe shokët e mi. Kur u larguan 

të gjithë, u ulëm të tre dhe daja mu drejtua me një dhimbje të pa 

parë deri atëhere. 

- Tani u bëre burrë Pali. Deri më sot nuk të kam treguar çfarë 

ndodhi me Simonin, sipas porosisë së tij. Tashmë ti je i rritur dhe 

mund ta durosh këtë ngarkesë. Edhe Leni do ti dëgjojë për herë 

të parë këto fjalë. 

Filloi të fliste pa më parë në sy, me kokë të ulur. Fjalët me 

zor i dilnin nga buzët e shtrënguara. Babai ishte një nga 

arkitektët më të aftë të brezit të tij, ishte shumë i shoqërueshëm, 

por kishte një të metë të madhe për atë kohë. Ishte shumë 

kokëfortë dhe i patrembur për të thënë të vërtetën, në të gjitha 

rrethanat. Kjo ishte një nga shkaqet që i kushtoi jetën. Një 

projekt i Institutit ku punonte dështoi me humbje të mëdha 

ekonomike. Ky projekt nuk ishte punuar nga grupi që drejtonte 

Simoni. Drejtues ishte dhëndri i shokut X. Simonit ju ngarkua 

oponenca një vit më parë, ku kishte paraqitur rezervat e tij për 

projektin, që nuk u morrën parasysh. Pas kësaj filloi të dyshonte 

se diçka po gatuhej kundër tij, do të pritej një kokë, do të sajohej 

një grup sabotator për të shpëtuar dhëndrin autor të projektit. 

Skënderi e paralajmëroi të ruhej dhe të merte masa se po i 

përgatisnin një kurth, por ai nuk i vuri rëndësinë e duhur. Kur 

situata po keqësohej thirri Dhimitrin për tu konsultuar dhe për 

168

Pandi PAPANDO 

të hequr nga shtëpia sendet dhe dokumentet me vlerë. Daja ishte 

i bindur se babai ishte i pafajshëm dhe viktimë e rregjimit. 

Më vonë, mbas shumë vitesh kur nxorrëm eshtrat e babait 

nga varri i fshehtë në një luginë këtu afër, i pyeta tre shokët e 

babait për vdekjen e tij. Ata shihnin njëri tjetrin dhe nuk flisnin. 

Llazi foli se ata ishin me faj që nuk luftuan për të nxjerë të 

vërtetën, Skënderi heshti përsëri, ndërsa Ismaili më tregoi se 

Skënderi kishte folur me drejtorin dhe për këtë arsye e 

transferuan në një uzinë larg kryeqytetit për të ndjekur zbatimin 

e punimeve të projektit të dështuar. 

- Po të isha unë ose ti Llazi, - tha Ismaili, - do kishim ndjekur 

Simonin, por Skënderi ishte djalë dëshmori, prandaj shpëtoi. 

Atëhere Skënderi tregoi se kishin falsifikuar dokumentat për 

projektin e dështuar dhe nga që në Institut të gjithë e dinin të 

vërtetën sajuan gjoja arratinë e babait, pra u mbyllën edhe 

hetimet. Të tre shokët e babait më ndihmuan dhe nuk u ndanë 

nga unë gjatë kërkimeve për varrin. Në arkivat nuk kishte 

dokumenta dhe me zor mësuam emrat e dy personave që mund 

ta kishin varrosur. I pari më kërkoi 10.000 dollarë për të folur. 

Sikur të isha vetë do ta kisha mbytur, me zor ma shkëputën nga 

duart. Krejt tjetër ishte i dyti, një burrë i vjetër dhe i ndershëm. 

Ai u tregua i gatshëm të fliste, por na u lut të mos i thoshim 

askujt që na kish treguar. Si dukej kishte akoma frikë. Hapi një 

bllok të vogël shënimesh dhe na pyeti për datën e vrasjes. 

Kontrolloi për pak kohë në bllok dhe na tregoi me saktësi vendin 

e varrit. 

- Është shumë cekët, - tha, - prandaj kujdes kur të gërmoni. U 

largua në dhomën tjetër dhe më solli një kuti të vogël. Me lotë në 

sy më dha orën e babait. U ngriva kur pashë orën dhe dëgjova 

169

NJË NJERI 

fjalët e tij se priste prej shumë kohësh ta kërkonin të afërmit. 

Dukej që ishte njeri i mirë, me shpirt të pastër. 

- Unë hapja vetëm varret, - tha, - nuk kam vrarë njeri, ishte 

puna ime për të mbajtur familjen. Nxora portofolin dhe i dhashë 

të gjitha paret që kisha me vete. Nuk pranoi t’i merte, me gjithë 

varfërinë që shihej në shtëpinë e tij. 

- Pi kafe për shpirtin e babait, - i fola dhe e përqafova, - të 

lutem mos më refuzo, të jam mirënjohës për gjithë jetën. 

- Nuk ma ke treguar orën e babait, - foli Anna. 

- Këtë ti e ke parë shumë herë, dhe ja tregova duke e hequr 

nga dora. 

- Qënka orë e vyer dhe e vjetër, - tha Anna e habitur, - çudi si 

ta dha dhe nuk e mbajti për vete, ndoshta nuk e ka ditur vlerën e 

saj. 

- Nuk dua ta mendoj këtë. Njeriu i mirë ka ca parime të cilat 

nuk mund t’i shkelë, si do që të jenë rrethanat dhe sado i varfër 

të jetë. Varrmihësi ishte njeri me virtute dhe dua ta besoj se kjo 

është e vërteta. 

- Po varrin e gjetët kollaj? - Ashtu urtë kërkonte të flisja më 

gjatë. 

- Po e gjetëm shumë shpejt, skica ishte tepër e saktë. Shkuam 

që të nesërmen, të katër dhe dy puntorë të kompanisë së tyre. 

Mbas pak që kishim filluar punë, në atë vend erdhi ai që kishte 

vrarë babanë, jo xhelati por projekuesi i vrasjes, ish kolegu i 

babait. U afrua dhe pyeti se çfarë kërkonim në atë vend të 

frikshëm. 

- Babain e këtij djali që e le jetim, - i foli Llazi me inat. 

- S’është e vërtetë, - tha menjëherë dhe u hodh përpjetë sikur 

e kafshoi gjrpëri, - këto fjalë i hapën për të më burgosur. 

170

Pandi PAPANDO 

- Largohu shpejt, - shpërtheu Skënderi, - për të mos i ndohtur 

duart me ty. Ne të njohim, e dimë se pse hyre ti në burg kur të 

pushkatuan vjehrrin, me gjithë se u divorcove nga gruaja. E dimë 

dhe pse u rimartove kur dole nga burgu, e dimë dhe pse nuk të 

flet asnjë nga shokët. Largohu dhe mos na e prish këtë ditë të 

shenjtë. 

- Unë qëndroja i heshtur, i mbështetur mbi një lopatë. Kisha 

patur frikë nga vetja se do ta humbja logjikën dhe do ta vrisja atë 

person që më shkatërroi fëmijërinë dhe jetën. Jo për hakmarrje, 

por nga dëshpërimi dhe urrejtja e çastit. Ndërsa atë ditë u 

hutova dhe dëgjoja paturpësinë e tij pa mundur të reagoj. Miqtë 

e babait më lanë për pak kohë në mendimet e mia dhe Llazi më 

përqafoi dhe më tha të vazhdonim punën. 

- Mos u shqetëso Pali, - foli Skënderi, - ai njeri i pafytyrë 

kërkon eshtrat e të vjehrrit. Ironia e fatit e sjell, që viktima dhe 

perskutori të varrosen në të njëjtin vend. 

- Dante Aligeri, në rrethin e shtatë të Ferrit pa ja përmendur 

emri personit që tregon shkruan: Për të fjalët s’vlejnë, shikoje, 

pështyje dhe shko tutje. Më fal fjalën pështyje e shtova unë, - më 

tha Ismaili dhe më mori në krahë. 

- Mbasi qëndruam edhe pak, e kapa Annan për krahu dhe 

ecëm drejt makinës. Aty pashë një burrë të moshuar me bastun 

që priste autobuzin qytetës. Ishte profesor Grigori, mësuesi im i 

historisë në gjimnaz. 

- Njihu me profesor Grigorin, - i fola Annas, - ai është mësuesi 

im më i dashur i gjimnazit, që e transferuan nga Instituti i 

Historisë se nuk mund ta shkruante historinë me porosi. Ai flet 

mirë anglisht. 

171

NJË NJERI 

- Më ka mbetur merak që Pali nuk arriti të studjojë për 

histori, - i foli menjëherë Annas, - do të vazhdonte rrugën e 

gjyshit, mikut, kolegut dhe mësuesit tim. 

Profesori dhe Anna hipën në sediljen e pasme sepse të dy 

këmbëngulnin për të nderuar njëri tjetrin dhe filluan të 

bisedonin sikur njiheshin prej kohës. Annas i ishte bërë shprehi 

për të pyetur për mua të gjithë ata që më njihnin dhe përfitoi nga 

rasti, aq më shumë që profesori nuk pushonte së foluri. Gjatë 

gjithë rrugës ai fliste e fliste për mua me superlativa që nuk më 

takonin, ndërsa Anna dëgjonte dhe qeshte pa pushim. 

- Mbaje dhe trajtoje mirë, - i tha kur po ndaheshim, - nuk e di 

a të takon të martohesh me këtë djalë. 

Anna u shkri gazit dhe pohonte me kokë. 

- Anna është më e mirë se unë, prandaj qetësohu, - i thashë 

duke qeshur. 

- Do Zoti, ashtu qoftë, duket, duket, më pëlqen shumë, - tha 

kur na dha dorën. Nuk kishte hequr dorë nga shprehia për të 

folur ai i fundit. Hipëm në makinë, kur befas profesori u kthye. 

- Pritmë të të jap esse-në për Napoleonin që ke shkruar në 

gjimnaz. 

- Ç’është kjo esse, - pyeti Anna akoma duke qeshur. 

- E kisha harruar dhe profesori nuk më kishte folur për këtë 

esse me gjithë se jemi takuar shumë herë. Në vitin e tretë të 

gjimnazit, ai na kërkoi që kush të donte, të krijonte një esse për 

një figurë historike që do ta zgjidhte vetë. Unë sapo kisha lexuar 

romanin biografik “Napoleoni” të ruso – sovjetikut E. Tarle dhe 

mbasi u konsultova me Lenin shkrojta një esse për Napoleonin, 

diçka rreth tridhjet faqe. U bë një zhurmë e madhe për këtë në 

shkollë, të cilën nuk e kuptova nëse u zgjat për mua apo për të 

goditur profesorin. U habita që profesori e ka ruajtur këtë 

172

Pandi PAPANDO 

fletore, sepse kur ja kërkuan kishte thënë se nuk e kishte. Dua ta 

lexoj tani për të kuptuar mendimet e rinisë. E mora fletoren e 

vjetër me një letër të errët dhe e ftova profesorin për drekë. 

- Jo sot, një herë tjetër, - tha dhe iku me vrap. 

Qesha me sjellen e tij por nuk i fola se do të kthehej përsëri. 

Deri sa arritëm në shtëpi Anna nuk pushoi së qeshuri duke 

kujtuar tregimet e profesorit. 

- Pse s’më ke takuar më parë me të? - më tha, - është njeri i 

mirë dhe më duket shumë i ditur. Kuptova se të ka dashur 

shumë. 

173

NJË NJERI 

174 

XXXI 

ANA 

- E mbaj mend unë këtë ngjarje Pali. Nëna bisedonte gati 

çdo ditë me babain për këtë. Ishin shumë të frikësuar për ty dhe 

profesor Grigorin. 

- Si nuk më ke treguar më parë. 

- Duro pak sa të lidh mendimet, po, duhet të ketë qënë fund 

Dhjetori, se biseda u hap kur nëna gatuante bakllavanë për Vitin 

e Ri. Babai e pyeti pse u vonua dhe ajo u përgjigj se do t’ja 

tregonte me hollësi pasi të mbaronte gatimin. Ti e di se në 

shkollë ishte tradita që mësuesit lexonin në sallën e mësuesve 

punime të nxënësve të mirë, sidomos hartime por edhe esse të 

lëndëve të tjera. Nëna kishte lexuar një hartim tëndin sa fillove 

shkollën, por më vonë e kishte thirrur sekretari i partisë dhe i 

kish thënë me mirësjellje se nuk duhej të vlerësonte armikun e 

klasës. Nëna heshti dhe më vonë hartimet tënde i lexonte vetëm 

në shtëpi. 

Profesor Grigori nuk e dinte historinë e babait tënd. Ai kishte 

ardhur atë vit në qytetin tonë i dënuar dhe i ulur në kandidat 

partie dhe e lexoi esse-në në sallën e mësuesve pa përmendur 

emrin. Një mësues e pyeti për autorin dhe kur ai lexoi emrin, një 

nga mësuesit bërtiti se shumë elozhe po i bëni të birit të armikut. 

Profesori u habit dhe tha se gjyshi yt ka qënë një nga albanologët 

më të respektuar jo vetëm në Shqipëri por edhe në botë, me 

punime që citoheshin akoma në konferencat e ballkanistikës. 

Ndërkohë Nikolla, një mësues ambicioz dhe mediokër në

Pandi PAPANDO 

profesion e ndërpreu bisedën se këtë çështje do ta diskutonin në 

organizatën e partisë. 

Nikolla kishte qënë student i profesorit dhe kur ky kishte 

filluar punë në gjimnaz e ngacmoi duke i thënë se tani u bënë 

kolegë. Profesori ishte skuqur në fytyrë dhe ja ktheu se ata 

vërtet punonin në një shkollë, por ai nuk mund ta fyente veten 

për tu quajtur koleg me një ish student të tij, të cilin e kishte 

mbetur dy herë për kopje në provim dhe ja dha një pesë vetëm 

pas shumë ndërhyrjesh. Kjo bisedë u mbyll, por Nikolla gjeti 

rastin për tu hakmarrë. Edhe më parë ishte diskutuar për ty në 

organizatë por nuk gjenin rast për të justifikuar përjashtimin. 

Tani po i lidh ato ngjarje me tregimin tënd. Kur ti u largove nga 

ekipi i basketbollit çështjen e mbylli drejtori me dy fjalë, se këtë 

e dinte ai dhe nuk duhej të zgjateshin. 

- Drejtori më thiri në zyrë atëherë dhe më këshilloi, se nuk 

kisha zgjedhur mënyrën e duhur për tu larguar. Kur unë 

këmbëngula në vendimin tim, se nuk do të luaja më basketboll 

me ekipin e qytetit, por do të jepja maksimumin për ekipet e 

shkollës, më pa me dhëmbshuri dhe më foli, që të mos bëja 

marrëzira dhe të isha i kujdesshëm sepse nuk mund të më 

ndihmonte dot më shumë. 

- Ishte edhe një ngjarje tjetër me një konkurs kombëtar të 

shkollave. 

- Kjo ngjarje më ka tronditur edhe më shumë se të tjerat në 

gjimnaz. Fizika ishte pasioni im, e lexoja me ëndje çdo gjë që më 

binte në dorë, punoja vetë edhe me librat e inxhinjerisë (të 

dajës) dhe zgjidhja të gjithë problemet. Profesor Llui më dha 

çelsat e laboratorit ku shkoja vazhdimisht me dy shokë për të 

bërë eksperimente. Atë vit që po flasim u organizuan konkurse 

për fizikën, duke filluar nga shkolla e deri në konkursin 

175

NJË NJERI 

kombëtar. Mësuesi i fizikës më donte shumë, e ndieja këtë çdo 

orë nga ngacmimet dhe pyetjet që më drejtonte. Ti e mban mend 

mësues Mihalin, që e hoqën nga arsimi dhe e internuan në një 

fshat të largët? Veç fizikës Mihali ishte edhe muzikant dhe luante 

në orkestrën filarmonike të qytetit. 

- Po Pali e kujtoj shpesh Mihalin. Atë vit unë e kisha mësues. 

- Akoma më vjen keq që nuk munda të vija në varrimin e tij. 

Leni nuk më lajmëroi nga frika, e dinte që do lija çdo punë për të 

ardhur. Mihali ishte një mësues i shkëlqyer dhe një njeri me 

sedër, marazi e vdiq se s’ka si shpjegohet ai kancer galopant. Pra 

atë vit unë u rendita i pari në rreth, prandaj më thirrën në grupin 

që do shkonte në konkursin kombëtar. Mihali na shpjegonte çdo 

mbasdite. Ishim tetë nxënës dhe një ditë më tha se unë do të isha 

në ekip duke më shkelur syrin. Ky konkurs për fatin tim ishte me 

skuadra dhe jo individual. U nisëm pas një testimi të fortë nga 

disa mësues të rrethit të kryesuar nga profesor Llui, tre djem 

dhe një vajzë, të katër nga gjimnazi ynë. Fituam vend të parë dhe 

u kthyem si heronj, mësues dhe nxënës na flisnin dhe na 

lavdëronin për fitoren. Mua më thirri drejtori në zyrë dhe më 

falënderoi veçan të tjerëve për fitoren. 

- Si të kam thënë - përfundoi dhe më goditi në faqe. Shumë 

kohë më vonë e mësova se drejtori kishte qënë student i gjyshit 

tim. Ai ma tha në ceremoninë kur mora Medaljen e Artë gati 

njëzet vjet më vonë. 

- Të nesërmen një fotografi e madhe u vendos në stendën e 

shkollës me diçiturën “Krenaria e shkollës”, “Ekipi Fitues në 

Konkursin Kombëtar të Fizikës”. Kur hyra në shkollë dëgjova 

nxënësit që flisnin se pse s’isha unë në fotografi, se isha më i miri 

etj, etj. Ula kokën dhe hyra në klasë pa folur, pa u kthyer 

përgjigje shokëve që më afroheshin dhe mundoheshin të më 

176

Pandi PAPANDO 

qetësonin. Orën e fizikës e prisja me ankth dhe u qetësova vetëm 

nga Mihali, që më buzëqeshi nga jashtë derës dhe më mbylli 

synë. 

- Edhe për përfshirjen tënde në ekipin e shkollës u diskutua 

në organizatën e partisë kur u kthyet. Thirrën mësues Mihalin të 

jepte llogari, se pse të kishte marrë ty në ekip dhe përsëri 

drejtori e mbylli diskutimin me fjalët “fitimtarët nuk gjykohen“. 

Kjo për Mihalin, ndërsa për ty ju tha se ti ishe miratuar nga ai 

dhe sekretari i partisë. 

- Më trego për profesor Grigorin, jam kurioz se ai nuk më ka 

treguar megjithëse jemi takuar shumë herë. 

- Mbledhja vazhdoi dy ditë, të dytën me pjesëmarjen e të 

gjithë mësuesve. Nikolla propozoi për përjashtimin tënd nga 

shkolla me motivacionin si armik i partisë, me mendime 

kapitaliste që binin ndesh me filozofinë marksiste-leniniste të 

partisë. 

- E kuptoj, tani që e rilexova esse-në e kuptoj se kishin të 

drejtë, megjithëse kur e shkrojta nuk kam menduar për asnjë 

çast që ta shkruaja me këtë qëllim. Gabimi im ishte se nuk duhej 

ta dorëzoja pa ja dhënë më parë dajos apo Lenës. 

- Në esse-në tënde nuk përfshihej vija e masave, roli i tyre në 

histori por lartësohej individi, jo vetëm Napoleoni por edhe 

kundërshtarët e tij mareshali rus Kutuzovi dhe gjenerali britanik 

Wrangeli. Kjo ishte një blastfemi e vërtetë për një nxënës 

gjimnazi. Por kështu do të ishte, nuk mund të pritej tjetër 

qëndrim nga një djalë si ti, bir i një familjeje mikroborgjeze nga 

të dy prindërit dhe sidomos i një tradhëtari, të cilin partia e 

kishte ngritur në një detyrë të lartë dhe ai si shpërblim kishte 

sabotuar një nga veprat më të rëndësishme të pesëvjeçarit dhe 

më tej për t’i shpëtuar gjyqit të popullit ishte vrarë në tentativë 

177

NJË NJERI 

për tu arratisur. Këto ishin shkurtas fjalët e Nikollës për ty. Pas 

tij diskutuan disa të tjerë për mirë dhe për keq, por pa 

përmendur përjashtimin nga shkolla. Të mbrojtën dy mësues të 

fizkulturës dhe veçanërisht profesor Llui, që i kishte patur 

nxënës gati të gjithë mësuesit e tjerë dhe respektohej nga gjithë 

qyteti për sjelljen dhe kontributin e tij. Drejtori dhe sekretari i 

partisë e mbyllën diskutimin për ty pa masë, me siguri kishin 

biseduar më parë. Nëna më tha se në vendimin e tyre duhet të 

ketë ndikuar edhe babai i një shoqes tënde. . 

- Ti i mban mend që atëhere këto që po më tregon sot ? 

- Jo Pali, kam biseduar gjatë me nënën për ty, gjeja arsye për 

të folur me ata që të njihnin. Duke folur me të tjerët, më dukej 

sikur flisja me ty. Jam pak e marrë apo jo. 

- Dhe nuk më ke treguar për këtë. 

- Këto biseda i kam bërë kur ti ike në Tiranë dhe po të mos 

ishim takuar sot, ti nuk do t’i mësoje. Pjesa e dytë e mbledhjes u 

zhvillua për profesorin. Nikolla dhe disa mësues të tjerë donin ta 

kryqëzonin me çdo kusht. 

- Solidariteti i të paaftëve është një fenomen i njohur, por 

vazhdo më tej. 

- Nikolla e dinte shkakun e lëvizjes së profesorit. Instituti 

kishte marë detyrë të hartonin një studim për kryengritjen e 

Haxhi Qamilit në Shqipërinë e Mesme duke e quajtur atë si një 

kryengritje të fshatarësisë. 

- Po - më ndërpreu Pali, - këtë ngjarje ma ka treguar profesor 

Grigori. Synimi ishte për të krijuar një Pugaçov shqiptar, duke 

fshehur karakterin antikombëtar të kësaj lëvizjeje dhe duke i 

veshur një karakter antifeudal, për ta paraqitur si pararendëse 

të reformës agrare. Profesori u ndëshkua sepse megjithëse ishte 

munduar ta lehtësonte sa mundte figurën e Haxhi Qamilit, 

178

Pandi PAPANDO 

ndershmëria dhe korrektesa e tij nuk e lejonin të falsifikonte 

faktet dhe dokumentat. Studimi u hodh poshtë dhe ai u 

ndëshkua me qarkullim. Më vonë u botua si vepër e 

komandantit, por autorët sot kanë turp tu kujtosh këtë vepër të 

falsifikuar. 

- Pikërisht këtë kishte mësuar Nikolla, për të goditur Grigorin. 

Një ngjarje e përsëritur tregonte sipas tij mentalitetin filozofik të 

tij. Argumenta të tjera nxorrën pasuesit e Nikollës, por dukej se 

ata nuk i kishin shkruar vetë ato që lexonin sepse ju merrej goja 

dhe ngatërronin shënjat e pikësimit, pra e gjitha ishte sajim i 

Nikollës. 

- Si u mbrojt profesori? 

- Shumë thjesht por me kurajo të madhe. Foli për jetën e tij, si 

ndërpreu studimet në Liceun e Korçës dhe doli partizan, si luftoi 

për çlirimin e vendit, foli për studimet dhe botimet e tij të 

shumta dhe e mbylli diskutimin se i vinte turp nga vetja që një 

nulitet si Nikolla, i cili nuk kishte asnjë kontribut në histori dhe 

nuk kishte shkruar asgjë që nga koha kur kopjonte në provime, 

të analizonte punën e tij. Sipas nënës dënimi për Grigorin ishte i 

paracaktuar nga lart dhe nuk mund ta arrinin gurët e Nikollës. Ai 

u kthye në institut pas dy-tre vjetësh. 

- Shumë herë kam pyetur veten - foli Pali i menduar, - se çfarë 

i shtyn disa persona të sillen në këtë mënyrë? Çfarë fitojnë duke 

dashur të rrënojnë të tjerët, çfarë ndjejnë duke ju bërë keq të 

tjerëve? Si mund të gëzohen me fatkeqësinë e tjetrit, bile duke ja 

u shkaktuar ata të keqen? 

- Dhe në çfarë përfundim ke arritur? 

- Nuk kam mundur të jap përgjigje për këto pyetje, ndoshta 

sepse vetë s’kam vepruar kështu me shokët e mi, por edhe ata 

179

NJË NJERI 

më kanë dashur shumë dhe miqësia e tyre ka qënë e pa zëvendësueshme, 

kur unë kisha nevojë për shokë. 

- Po midis tyre si janë sjellë shokët e tu, sepse ti ke qënë 

ndryshe nga ata, nuk ishe i martuar, nuk kishe fëmijë, ishe pa 

pretendime. 

180

XXXII 

PALI 

Pandi PAPANDO 

Pyetja e Anas më vuri në mendime. Unë e kam konsideruar 

shoqërinë shumë të rëndësishme për jetën time. I kam 

respektuar vazhdimisht dhe i kam ndihmuar gjithmonë, kur kam 

patur mundësi. Pa shumë fis të afërt edhe babai besonte, se 

shokët për njeriun janë të domosdoshëm. Ai përsëriste shpesh 

fjalët e të vjehrrit, kur nëna i tregoi se ishte e dashuruar dhe 

Simoni dëshironte të takohej me atë. Gjyshi e kishte pyetur 

nënën nëse Simoni kishte shokë. 

- Ka shumë shokë dhe kalojnë mirë së bashku, - ju përgjigj 

nëna. 

- Atëhere qënka djalë i mirë, - i kishte thënë gjyshi, - ai djalë 

që s’ka shokë në përgjithësi ka të meta, thuaji se po e pres ta 

takoj sa më shpejt. 

Këto fjalë të gjyshit kishin mbetur në nënvetëdijen time dhe 

sjellja ime me shokët ka qënë gjithmonë e njëjtë, bile shpesh 

kam toleruar ndonjë veprim të pamatur, dhe kam ndërhyrë për 

të mos patur grindje. Por Ana nuk pyeti kot. Edhe ajo më kishte 

folur herë pas here se toleranca ime më dëmtonte mua, prandaj 

duhej t’i jepja secilit atë që i takonte, sepse tolerancën disa mund 

ta kuptonin si dobësi. 

- Ka patur një rast, - i fola Anas, - i cili më ka bërë përshtypje 

kur u ktheva në qytetin tuaj, mbas shumë vitesh. Berti me Violën 

më pritën me ngrohtësi dhe u miqësova edhe me disa shokë të 

tyre, që i njihja pak më parë. Atë vit Edi, djali i madh i Bertit 

181

NJË NJERI 

përfundonte gjimnazin së bashku me fëmijët e Skëndos dhe 

Maksit. Edi ishte dhe është një djalë i mbarë, i shkëlqyer në 

mësime dhe sjellje. Përveç kësaj i ndihmonte pa interes të gjithë 

shokët e tij, edhe me kopje në provime për të rritur pikët. Nuk 

kishte shqetësim se ata shokë mund t’i kishte rivalë. Mua kjo 

sjellje më dukej normale dhe disa herë i bërtita Violës, kur 

përpiqej t’i fuste frymën e individualizmit. Një ditë Mirela, gruaja 

e Maksit i fliste të birit Erionit, shok klase me Edin që të mësonte 

si Edi, etj. Maksi e ndërpreu të shoqen: 

- Mjaft moj grua se na mërzite, se mos e ndritëm ne të dy në 

mësime që ta ndritë yt bir. Thuaji të bëhet i mbarë si Edi në 

sjellje, kjo ka rëndësi. Fëmijët janë të ndryshëm, me prirje të 

ndryshme, por nuk mund të jenë të gjithë Ajnshtajna. 

Qeshëm dhe i dhamë të drejtë Maksit. Skëndoja dhe e shoqja, 

Luljeta heshtën por unë nuk i kushtova rëndësi heshtjes së tyre. 

Djali i tyre Toni gjithashtu ishte moshatar me Edin, studionte 

shumë por nuk arrinte rezultatet e tij. E ëma nuk mund ta 

pranonte këtë dhe vinte vazhdimisht në shkollën e tyre për të 

kërkuar nota maksimale nga mësuesit, donte me çdo kusht që i 

biri të ishte i pari. Atë vit pranimi në universitet bëhej me 

konkurs për degët që zgjidhte nxënësi. Lejohej konkurimi në 

shumë degë dhe pastaj mund të zgjidhje degën që dëshiroje nga 

ato që kishe fituar. Edi fitoi në Mjekësi, i dyti në listë, Erioni ishte 

brenda fituesve në Financë, ndërsa Toni diskutohej në Mjekësi. U 

nisa në Tiranë dhe mbas shumë përpjekjesh Toni u regjistrua në 

Mjekësi. 

Bisedova me Maksin që në vizitat tek njëri tjetri të më 

lajmëronte për të shkuar së bashku. Fillimisht shkuam tek Maksi 

dhe u kënaqëm me harenë dhe lumturinë e tyre. Fëmijët u rritën, 

u pendosën si thoshte daja im dhe do fillonin fluturimin drejt 

182

Pandi PAPANDO 

hapësirave të pafund, jashtë kujdesit dhe disiplinës prindërore. 

Të nesërmen tek Berti u vonova pak, por si kumbar i Edit më 

kishin lënë kreun e tavolinës. Mbas meje një vënd bosh në 

tavolinë priste Skëndon. Filluam pa atë por biseda po ngecte dhe 

mu desh një përpjekje e madhe për të thyer heshtjen. Viola më 

përqafoi dhe më puthi kur u larguam. Dëgjova një falemnderit të 

shqiptuar me dhimbje. 

Të nesërmen më priste para zyrës shumë e tronditur. E 

pyeta për shëndetin dhe u tremba kur filloi të qante. Midis lotëve 

dhe ngashërimave më tregoi se Skëndoja me Lulin munguan 

mbrëmjen e djeshme nga xhelozia. Arsyeja ishte se Edi kishte 

dalë më mirë se Toni. Luljeta e kishte shprehur këtë në disa 

vende. Si gjithmonë në qytetin tuaj fjala arriti shpejt tek i zoti. 

E këshillova që të mos binte pre e provokimeve, por duke 

bërë lidhjen e disa ngjarjeve të mëparëshme, kur unë jetoja në 

Tiranë, u binda që Viola kishte të drejtë. Berti dhe Skëndoja ishin 

angazhuar në politikë në parti të ndryshme dhe diskutimet e 

tyre unë i ktheja shpesh në gallatë duke i ngacmuar. Berti e 

kishte ndihmuar Skëndon kur donin ta transferonin në fshat, nga 

gjimnazi i qytetit. Me ndërrimin e pushtetit Skëndoja u emërua 

drejtor i arsimit në rreth, ndërsa uzina ku punonte Berti u mbyll 

dhe ai mbeti pa punë. Mendoi të hynte mësues në shkollën 

teknike, ku më parë kishte punuar si i jashtëm. Ai ishte nga 

inxhinjerët mekanikë më të mirë të vendit, me kontribute të 

mëdha në projektim dhe zbatim dhe për më tepër një njeri i 

ndershëm dhe shumë punëtor. Ne të gjithë besonim se ai do t’i 

kthente shkollës lavdinë e dikurshme për përgatitjen e 

nxënësve. Skëndoja nuk i dha përgjigje Bertit për disa muaj dhe 

Berti hapi një bisnes me të cilin eci shumë mirë. 

183

NJË NJERI 

Në atë kohë isha në Tiranë dhe e mësova me vonesë dhe 

krejt rastësisht këtë ngjarje. Ja thashë Skëndos që në takimin e 

parë. Në atë kohë ai nuk ishte më drejtor dhe u shfajësua sa 

mundi pa më bindur, megjithëse më tha se ato vite presionet nga 

partia nuk e lejonin për të ndihmuar shokët. Ju përgjigja se 

shokët dhe miqtë janë jashtë partive dhe duhen ruajtur dhe 

ndihmuar kur ata kanë nevojë. I përmenda edhe shprehjen e 

Konfucit: “Një mik në pushtet është një mik i humbur”, duke 

shtuar komentin tim se kjo shprehje nuk vlente për miqtë e 

vërtetë. Më pa i prekur dhe shtoi se tani që partia e tij ishte në 

opozitë ishte zhgënjyer nga shumë miq të rremë. Viola më 

shkëputi nga mendimet me një pyetje: 

- A të falënderuan ty Pali kur e sistemove Tonin në degën që 

donte? 

Ju përgjigja se nuk prisja falënderime për fëmijët, se për mua 

ata ishin njëlloj si të mijtë dhe do t’i ndihmoja sa herë të kishin 

nevojë, me të gjitha mundësitë e mia. 

- Ti nuk je oportunist, bile nuk ke qënë as atëherë kur jeta 

mund të të detyronte të bëheshe. Pse tani sillesh kështu me mua, 

- vazhdoi Viola. 

Viola më njihte mirë, ajo e kuptonte sjelljen time, bile ishte e 

bindur se edhe Berti do vepronte njëlloj, por zemra e nënës nuk 

falte dot. Kishte të drejtë se ata takoheshin gati çdo ditë dhe për 

atë ishte e pakonceptueshme mungesa e Skëndos në darkë. 

- Sa herë na e ke përsëritur, - tha, - se shoqëria jonë është 

gjëja më e mirë që kemi, se duhet ta ruajmë dhe ta vazhdojmë 

edhe tek fëmijët. Sa herë na ke bindur të tolerojmë, më shumë 

Bertin se mua dhe unë kam toleruar për të mos ta prishur qejfin 

ty, se të dua si vëlla. Unë nuk vij nesër për të uruar tek Luli. Berti 

po të dojë le të vijë, - dhe u largua duke dënesur. 

184

Pandi PAPANDO 

Më futi në mendime për oportunizmin tim. Pyeta veten në se 

kisha vepruar drejt për t’i riafruar në çarjen e parë midis tyre, 

por edhe për të mos dëgjuar shumë fjalët ziliqare të ambientit. 

Për mua toleranca është e domosdoshme në shoqëri dhe në 

familje, por Viola pyeste për masën e saj. Sa duhej të tolerojmë 

dhe për kë rast. Mos vallë kjo tolerancë i bën disa të abuzojnë me 

miqësinë? Isha i bindur se përsëri do të veproja njëlloj, do 

pajtoja zënkat e vogla por dyshimi për rastin në fjalë më 

turbulloi gjykimin. Ishte e pamundur të gjeja sasinë e masës së 

tolerancës. Me gjithë se kam menduar për mirë, për të patur 

miqësi të pastër dhe pa të meta midis shokëve të vjetër, kisha 

dështuar, kisha prishur në vend që të ndreqja. 

- Kam shumë vite që të njoh Pali, - më ndërpreu Ana, - dhe 

besoj se të njoh mirë, por nuk kuptoj se pse kërkon ta mbash ti 

përgjegjësinë e veprimeve të shokëve të tu. 

- Kjo s’ka shumë rëndësi, atë ditë kuptova se të gjithë kishim 

ndryshuar, jeta nuk kishte qënë e njëjtë për të gjithë dhe 

sidomos ndikimi i grave ka vepruar. 

- Mos u mundo ta gjesh shkakun jashtë, - foli Ana. - Ti nuk 

kishe grua në atë kohë, por gratë nuk ndërhyjnë për të ndarë 

shokët, vetëm se ato janë më të vëmendëshme. 

- Ndoshta ke të drejtë ti Ana, ndryshimi i sistemit ekonomik 

nxorri në dukje shumë cilësi që flinin brenda nesh, sidomos 

zilinë apo cmirën, por lejomë të vazhdoj. Ikja e Violës në atë 

mënyrë që nuk kishte ndodhur më parë më çoroditi, në se duhej 

të shkoja edhe unë tek Skëndoja. Ai për mua ishte më i largët se 

Berti dhe për më shumë unë u afrova me të nga Berti. Pas kësaj 

ne nuk do të ishim si më parë, në festat dhe gostitë tona do të 

mungonte njëri prej tyre dhe unë nuk mundja dhe nuk doja t’i 

bashkoja përsëri. Megjithëtë shkova dhe ja rendita të gjitha 

185

NJË NJERI 

Skëndos thjesht, pa zbutje. Më tha se do shkonte më vonë për 

urim. Atëherë nuk durova pa i thënë se e prishën shoqërinë tonë. 

Thirra Tonin e urova dhe i dhashë dhuratën, të njëjtë me ato të 

Edit dhe Erionit. Më falënderoi për dhuratën por sidomos për 

ndihmën time në realizimin e ëndrrës së tij. E putha dhe i thashë 

se falënderimi më i mirë për mua ishte që të bëhej një mjek i 

mirë dhe sidomos i ndershëm. Por nuk mund ta harroj se sa u 

trishtova kur u largova pa dalluar ndonjë shënjë pendimi tek 

Skënderi dhe Luljeta. 

186

XXXIII 

PALI 

Pandi PAPANDO 

- Jeta me Annan në shtëpinë time u ndërlikua pak. Ajo nuk 

pranonte kursesi pastruese, kërkonte t’i bënte vetë punët e 

zakonshme. I hapa rrugë dhe e ndihmoja edhe unë sa mundja. 

Filloi të më kërkonte të flisja akoma për jetën e mëparshme. 

- Pse je diplomuar aq vonë Pali dhe pse ke ndërruar kaq 

vende pune - ishte pyetja e parë. 

- Sa pyetje ke në listë, m’i thuaj të gjitha që të përgjigjem sipas 

radhës. 

- Nuk shpëton dot me shaka, tani që u fejuam të drejtat e mia 

do t’i respektosh deri në një, ndryshe ka gjykatë. 

Fillova me përjashtimin nga universiteti kur më kishte 

mbetur vetëm një provim pa dhënë. Anna më ndërpreu duke më 

pyetur si munda të hyja në universitet. 

- Pas ushtrisë Dhimitrin e thirrën në lagje dhe e kërcënuan se 

duhej detyrimisht të filloja punë, përndryshe do të kisha pasoja 

kështu që fillova punë në ndërtim. Përgatitja llaç dhe e çoja në 

muratorët dhe suvatuesit me një karrocë dore. Isha i mësuar me 

këtë punë nga ushtria dhe fillimisht nuk më bënte përshtypje 

lodhja. Dhimitri ishte shok me kryeinxhinjerin e ndërmarrjes 

dhe ai i premtoi se do përpiqej për të më sistemuar sa më mirë. 

Atë vit kalova si murator dhe ky ishte profesioni i parë që 

mësova, për të kaluar më vonë në suvatues. Mbasi kaloi viti i 

parë në ndërrmarje filloi montimi i një fabrike të re betoni. Ishte 

koha kur filloi ndërtimi i bunkerëve dhe cilësia e betonit nuk 

187

NJË NJERI 

realizohej me metoda primitive. Kishte nevojë për përkthyes 

gjatë montimit dhe kolaudimit të fabrikës, kështu që u mora për 

pak kohë me specialistët e huaj gjatë kolaudimit. Dhimitri u 

shqetësua shumë për këtë ndryshim dhe një ditë të bukur më 

tha se duhej të lija punën, ai kishte frikë se për çdo gabim të 

mundshëm do akuzohesha unë. 

- Duhet të banosh në Tiranë, - më tha, - këtu fjalët dhe 

ngacmimet janë më të mëdha dhe nuk dua të përfundosh në 

burg. 

Më ardhi keq të ndahesha nga ata, më dhimbsej Leni që u 

shkri në vaj për largimin tim. Në Tiranë fillova punë pas 

ndërhyrjeve të Skënderit në një laborator për riparimin e 

paisjeve elektromjekësore. Më pëlqeu kjo punë se ishte një 

kolektiv i vogël, por mbi të gjitha, se usta Halimi që e drejtonte 

sillej shumë mirë me mua. Ai, kur mësoi se dija anglisht dhe 

rusisht më dha detyrë të përktheja të gjitha manualet e 

aparaturave dhe paisjeve. 

Nga kjo punë u shkëputa kur fillova studimet për inxhinjeri 

minierash. Doja të studioja, kudo që të mundesha. Preferoja 

Historinë dhe Inxhinierinë, por se do studioja për miniera nuk e 

kisha imagjinuar. Për të hyrë në universitet më ndihmoi xhaxhi 

Skënderi dhe ulja në atë vit e luftës së klasave. Kur u forcua 

përsëri lufta e klasave më përjashtuan. Më vonë mësova, se ishin 

dërguar disa letra anonime në dekanat kundër meje dhe u 

detyrova përsëri të kërkoja punë. Ismaili dhe Llazi më morën në 

një laborator për studimin e tokave dhe betoneve por edhe këtu 

nuk qëndrova gjatë, hyra përsëri në ndërtim dhe përsëri në 

punishten e usta Halimit. Përsëri më hoqën dhe fillova në një 

minierë qymyri në periferi të Tiranës. Këtu më gjeti ndryshimi i 

sistemit politik. 

188

Pandi PAPANDO 

I fola për demonstatat e studentëve dhe krijimin e partive 

opozitare,për grevën e minatorëve dhe pjesëmarrjen time në 

rrëzimin e monumentit të diktatorit. Unë mund të jem nga të 

paktët persona, në mos i vetmi, që kam parë me sy rrëzimin e dy 

monumenteve në të njëjtën ditë, në Tiranë dhe në qytetin tuaj. 

Leni duke dëgjuar se në Tiranë po zhvillohej një demonstratë 

e madhe, më dërgoi fjalë me telefon nëpërmjet Ismailit që të 

nisesha sa më parë. E shtrenjta Leni, duke e ditur pjesëmarjen 

time në manifestimet e studentave, por edhe mllefin tim të 

grumbulluar prej vitesh, kërkonte të më ruante nga diçka e keqe, 

që mund të ndodhte në Tiranë. Ismailin, pjesëmarës edhe ai në 

demonstratë, e takova midis turmës. Ai po më kërkonte siç 

dukej. Midis të tjerave më foli, se do nisej atë ditë për një 

mbledhje të partisë opozitare në qytetin tuaj dhe më tha ta 

shoqëroja. Rrugës më tregoi për bisedën me Lenin dhe kur pa 

tronditjen time ndaluam në një PTT anës rrugës për të 

telefonuar. Leni u qetësua se unë isha nisur dhe më tha se ishin 

mirë por e kish marrë malli prandaj të mos nxitonim. Ismaili hyri 

në mbledhje, ndërsa unë shkova në shtëpi mbas mbarimit të 

demonstratës, kur pjesëmarësit po zvarrisnin rrugëve shtatoren 

e rrëzuar. 

- Në atë kohë isha në një udhëkryq për jetën time, për punën 

dhe studimet. Halimi më takoi dhe biseduam për të hapur një 

biznes privat. Menjëherë sa doli ligji që lejonte aktivitetet e vogla 

private filluam punë. Morrëm edhe një shok tjetër dhe puna filloi 

të ecte shumë mirë. Isha në mëdyshje nëse duhej të 

diplomohesha në degën që kisha, apo të filloja një degë të re dhe 

mbas shumë bisedave me Fatmirin, vendosa për t’i bërë 

njëkohësisht të dyja. Filluam të dy me Fatmirin Fakultetin e 

Drejtësisë dhe unë përgatita projekt - diplomën e shfrytëzimit të 

189

NJË NJERI 

minierave të qymyrit. Kjo është arsyeja që diplomat e mia ishin 

kaq larg njëra tjetrës në profesione dhe kaq afër në kohë. 

- Mbas diplomës së dytë kam ndryshuar shumë vende pune, 

gjithmonë në institucione qendrore. Më ndihmoi shumë njohja e 

disa gjuhëve por mbi të gjitha përkushtimi në punë dhe 

ndershmëria. Disa herë për të mos u bërë pjesë e punëve të 

pista, që i nuhasja se mund të ndodhnin kam dhënë dorëheqje, 

prandaj dhe kam ndërruar vendet e punës. 

- Ty Ana po t’i tregoj shkurt ndërsa kjo bisedë vazhdoi mbi tre 

orë, për Annan ishin të domosdoshme të gjitha detajet, bile disa 

herë më ndërpriste kur nuk bindej se tregimi im ishte i plotë. Atë 

ditë u binda plotësisht se gratë janë shumë më të vëmendëshme 

se burrat, përveç kuriozitetit, edhe në bisedat më të zakonshme. 

190

XXXIV 

ANNA 

Pandi PAPANDO 

Tani që i kishim kaluar disa muaj së bashku përparësia 

ime u bë gatimi. Së pari e ndalova Palin të merrte për të pastruar 

Bakushen, një grua tiranase e urtë dhe nevojtare, me përjashtim 

të të shtunave kur pastronim të gjithë shtëpinë. Ai kërkonte të 

më ndihmonte në punët e zakonëshme por nuk e lejova dhe u 

bind me vështirësi. Ndërkohë vazhdonte “grindja“ se kush do të 

gatuante. Pali propozoi që ai të gatuante, ndërsa unë të shtroja 

tryezën dhe të laja enët. Sipas tij gatimet do të ishin më cilësore 

(ai gatuante më mirë) dhe tavolina do shtrohej më me shijë 

(kompliment për aftësitë e mia). Unë e kundërshtova me 

preteksin se në këtë rast po më kthente në shërbyese, për të 

kryer punët e rëndomta. Qeshnim dhe ziheshim vazhdimisht 

deri sa ju futa me dëshirë leximit të librave të gatimit. Më la disa 

herë të tregoja aftësitë e mia dhe si rrjedhim i hodhëm gatimet 

dhe u ushqyem me piza në porosi. 

Shkonim kaq mirë me njëri - tjetrin sa fillova të mendoj, se 

pse më takonte kjo lumturi. Pali ishte i qetë dhe kur më tregonte 

për jetën e tij nuk dalloja më vuajtje. I mburresha se arrita ta 

çliroj nga të gjitha kujtimet e së kaluarës. Më shihte pa folur dhe 

buzëqeshte. Sytë i ndrisnin nga lumturia. Gjithmonë bashkë, në 

punë dhe në shtëpi aq sa Lori me Merin na ngacmonin se do 

mërziteshim shpejt. 

191

NJË NJERI 

- Lere të dalë edhe me ne, - i thoshin Palit, - nuk do t’i flasim 

keq për ty. Nuk na mjafton vetëm e enjtja kur ti ke mbledhjen e 

Rotary Club-it. 

Pali qeshi me zë: 

- Sot do të dalim si njerëz, - tha, - dhe u tregoi një lojë me 

Dianan, gruan e Fatmirit. Ai e ftoi në telefon Palin për të dalë për 

darkë dhe Pali e pyeti se si do dilnin: 

- Si njerëz apo me gratë? 

Në atë kohë Diana po priste në telefonin tjetër për të folur 

me mua dhe e dëgjoi bisedën e tyre. Nuk foli por gjatë darkës 

filloi të më ngacmonte se me kaq pak kohë Pali ishte mërzitur 

me mua. Burrat qeshnin dhe Fatmiri më tha se Diana u mërzit 

vërtet, kur e dëgjoi për herë të parë këtë shaka të Palit. 

- Po, - tha Lori, - ne po dalim si njerëz, ndërsa ju vazhdoni 

mbledhjet për ndryshimin e botës. 

Pali ishte i impenjuar vazhdimisht me problemet e Rotary 

Club-it. Këtë vit kishin një projekt për të ndihmuar dhjetë fëmijë 

me difekte në zemër, të cilët do të operoheshin pa pagesë në 

Itali. Projekti quhej Një zemër për Shqipërinë dhe financohej në 

vlerën prej 160.000 euro me kontributet e të gjitha Rotary Clubeve 

italiane, në bashkëpunim me Club-et shqiptare. Me publikimin 

e projektit në Fondacion filluan të vinin shumë prindër me 

fëmijët e mitur për tu takuar me Palin. Në këtë kohë punoja në 

një zyrë me Merin (mjaft me Palin në një zyrë, tani e sigurove) 

dhe hyja tek ai më rrallë. Ai i dëgjonte me durim dhe u jepte 

shpjegimet se përgjigjen do ta merrnin nga komisioni i mjekëve. 

Një ditë hyra si gjithmonë në zyrën e Palit dhe e pashë se po i 

shpjegonte një burri të moshuar procedurat e punës. 

- Si quhet fëmija? 

- Ka emrin tim, Baftjar Rrena. 

192

Pandi PAPANDO 

Pali u zverdh në fytyrë, por nuk foli. Mbushi formularin dhe i 

tha se do ta lajmëronin për dokumentat e tjera, nëse fëmija do 

caktohej për operacion. 

- Nipi duhet të operohet pa tjetër - vazhdoi burri, pa dalluar 

asgjë në fytyrën e Palit. – Unë i kam dhënë shumë këtij populli 

dhe më takon më tepër se të tjerët. 

- Vendimin e merr komisioni mjekësor dhe jo unë. 

- E di unë si punojnë mjekët, ata janë të gjithë për në burg. 

Por me mua nuk ndahen mirë, e di unë kujt t’i shkruaj dhe nipin 

do ta dërgoj se s’bën në Itali. 

Pashë që Pali ndryshoi pamje, por e pyeti me një qetësi që 

më trembi: 

- Ke qënë në burg ti zoti Rrena, apo ke futur njerëz në burg? 

Baftjari ndryshoi shprehjen e fytyrës dhe të trupit: 

- Nuk kam asgjë me ju dhe shokët tuaj zoti Sina, ju duheni 

lavdëruar për punën tuaj, por doktorët janë të gjithë për në burg. 

- Në jetën tënde a i ke bërë mirë ndokujt ti, zoti Rrena, po të 

pyes se jemi njohur shumë kohë më parë, por ty si duket të ka 

lënë kujtesa. 

Ai picërroi sytë dhe po mendohej duke parë Palin dhe 

mërmëritur emrin e tij. Emocionet që mundohej t’i fshihte po e 

tradhëtonin. Në atë çast u kujtova për emrin dhe e lidha me 

personin, me atë person, që Pali nuk do ta harronte kurrë për 

fjalët dhe qëndrimin ditën kur i vranë babanë. U ula në karrike 

dhe qëndrova pa folur, nuk mund ta lija Palin vetëm përpara atij 

monstre. Megjithëse e dija që Pali nuk mund të humbte 

vetëkontrollin, përsëri kisha merak se Baftjari mund ta 

provokonte. Ai rrinte ende pa folur dhe po sforcohej të kujtonte 

takimin me Palin. Mbas disa minutash, duke parë se Pali po e 

shihte drejt në sy, me një qëndrim korrekt nuk duroi më dhe foli: 

193

NJË NJERI 

- S’po kujtohem zoti Sina, ndihmomë pak. 

- Unë kam qënë dhjetë vjet dhe ti ke ardhur në shtëpinë time 

një natë vonë për të më shpënë në jetimore. Atë ditë shokët e tu 

më kishin vrarë babanë. 

Baftjari kërceu nga karrikja sikur e kafshoi gjarpëri, u skuq 

në fytyrë dhe filloi të merrte frymë me zor. Mbusha një gotë me 

ujë dhe ja ofrova me mirësjellje, ndërkohë që Pali më miratonte 

me kokë. Baftjari u qetësua disi dhe kur pa se Pali ishte shumë i 

qetë foli: 

- Atë dreq pune kisha, edhe mua më vinte keq, por me atë 

punë mbaja familjen. 

- Nuk po të flas për punën, por për sjelljen tënde, me ty ishin 

edhe disa policë por tek ata, gati tek të gjithë pashë një farë 

keqardhje. Sot besoj je bindur se unë nuk jam qen, ndërsa babai 

im nuk kishte bërë asnjë krim. Mund të largohesh zoti Rrena, 

dosjen e nipit tënd do ta dërgoj në komision bashkë me të tjerat, 

njëlloj me të gjitha kërkesat. 

Baftjari doli pa fjalë dhe foli diçka tek dera. Pali u kthye nga 

unë, më pa me dashuri dhe më foli: 

- Kam nevojë për pak qetësi, prandaj mendoj të nisemi sot 

për ski, nesër në darkë do të flemë tek një mik dhe të hënën jemi 

gati për punë në Prishtinë. Të lutem nisu më parë për në shtëpi 

dhe gatit sendet që na nevojiten, ndërsa unë do dal për të blerë 

disa dhurata dhe vij shpejt, drekën e hamë rrugës. 

E mësuar me vendimet e shpejta të Palit u largova mbasi ai 

më qetësoi se ndjehej mirë dhe do kënaqeshim. Skitë më 

pëlqenin, ndërsa vizita e papritur ku do kalonim natën më habiti. 

194

XXXV 

PALI 

Pandi PAPANDO 

“Qeraxhiu me hanxhinë takohen“ thoshte gjyshi, kështu 

ndodhi edhe sot. Kujtimet e asaj nate u ringjallën përsëri në 

figurën e Baftjarit por ndryshe nga sa mendoja. Sado që urrejtja 

ishte fashitur nga koha, por sidomos nga ndikimi i Annas, një 

ndjenjë e keqe hakmarrje po më pushtonte. Fillimisht mendova 

t’i hiqja dokumentat e nipit nga dosja, t’i hiqja për të parë se si 

do sillej i gjyshi, për ta parë të më lutej, të më përulej, për ta 

poshtëruar atë monsër. Çfarë do fitoja? A mund të më shlyej 

dhimbja dhe a mund ta ktheja babanë në jetë? Me gjithë atë nuk 

isha i qetë, prandaj edhe e largova Annan, doja që të bëja provën 

e vetes, pa u ndikuar dhe pa dëgjuar mendimin e saj. 

Ndoshta doja të provoja edhe Annan, të shihja se si i 

përjetonte ajo kujtimet e jetës sime. Anna ndenji gjithë kohën e 

takimit me Baftjarin, vërtet pa folur por e vura re se ishte e 

shqetësuar, mbase edhe për të mos lejuar ndonjë shpërthim të 

mundshëm timin. Jo, ishte e pamundur të mbante mend emrin e 

tij, apo kujtonte mbiemrin simbolik Rrena. Ajo nuk dinte shqip 

kur e dëgjoi për herë të parë. Anna e ndjeu me nënvetëdije 

tronditjen time, kjo duhej të ishte e vërteta. 

Drejtori më foli pak kohë më parë se të hënën duhet të 

shkonim në Prishtinë, të dy me Annan por nuk i kisha thënë 

ende asaj. Ideja për të shkuar për ski dhe për të fjetur tek Atë 

Kirilli më erdhi jo vetëm për tu çlodhur dhe mbajtur premtimin, 

por edhe se doja mendimin e tij për nipin e Baftjarit. 

195

NJË NJERI 

Kisha tre mundësi, t’i hiqja nga dosja dokumentat, t’i lija dhe 

të vendoste komisioni njëlloj si për gjithë fëmijët e tjerë, apo të 

ndërhyja për ta ndihmuar. Zgjedhjen e fundit e fshiva, nuk mund 

të bëja një bamirësi në kurriz të një fëmije tjetër, që ndoshta 

kishte më shumë nevojë, kjo do të më rëndonte në ndërgjegje më 

vonë dhe ishte jashtë natyrës sime. Po kështu do të ndjehesha 

keq edhe në se i hiqja dokumentat. Si mund të dënoja një fëmijë 

të pafajshëm për mëkatet e gjyshit? Gjyshi vërtet ishte një 

kriminel i pandreqshëm, këtë veti të tij e pashë edhe sot dhe jam 

i sigurt se po ta ndihmoja, ai do ta kuptonte si dobësi. 

Në Bibël shkruhet mos i bëj tjetrit atë, që nuk do të ta bëjnë 

ty. Po, por nuk kam hasur të thuhet, se atij që të ka bërë keq 

duhet t’i bësh mirë në dëm të një tjetri. Mbetej vetëm mundësia e 

tretë, të vendoste komisioni pa ndikuar unë për këtë rast. Edhe 

këtu kishte diçka që nuk shkonte sepse unë nuk mund të rrija pa 

folur. Komisioni mjekësor nuk do të vendoste për emrat, por 

vetëm për diagnozat pa ditur se kujt fëmije i takonin, kjo për të 

shmangur ndërhyrjet dhe emrat do të përcaktoheshin nga 

Rotary Club-et shqiptare duke patur parasysh, përveç gjendjes 

shëndetsore të fëmijës edhe gjëndjen ekonomike të familjeve. Ky 

ishte një vendim i përbashkët me Rotary Club-et italiane që 

financionin projektet dhe unë isha kryetari i komisionit 

vendimmarrës, pra nuk mund të mos flisja. 

- Pse më dole para përsëri o Baftjar Rrena, pse më shqetëson 

prapë. Kjo ngjarje do të ishte një provë e rëndë për mua dhe 

duhej ta zgjidhja vetë, pa ndikimin e Annas. 

Me këto dilema dola për të blerë disa dhurata për atë 

Kirrilin dhe priftëreshën. I telefonova atë Kirrillit për t’a 

lajmëruar se nuk isha vetëm. Ai u kënaq dhe më tha se më priste 

me padurim. 

196

Pandi PAPANDO 

Në restorantin buzë rrugës, ku u ulëm të drekonim Anna më 

shihte në sy dhe priste t’i flisja. Qesha me vete dhe i fola se si e 

kujtoi emrin e Baftjarit. 

- Pashë reagimin dhe ndjeva tronditjen tënde, prandaj dhe 

qëndrova deri në fund. Në fakt u kënaqa nga sjellja jote dhe më 

vjen turp për frikën time. Por po shoh se shqetësimi yt është 

shtuar. Gjithë ditën jam torturuar nga mendimi, se kjo ngjarje të 

ka futur në shumë siklet. Si do të veprosh më tej Pali? 

- Jam në një dilemë të madhe, sepse të gjitha versionet e 

mundshme mund të krijojnë dyshime. 

- Vepro si ta mendosh vetë dhe të lutem mos më kërko 

mendimin tim. Të takon ty vendimi dhe jam e sigurt se ti nuk i 

shmangesh përgjegjësisë. 

Mbas një dite të lodhëshme në kompleksin alpin të 

Mavrovos në FYROM arritëm në fshatin e atë Kirillit në të 

ngrysur. Rrugës i tregova Annas bisedën me priftin, duke e 

porositur të sillej sa më natyrshëm. Përsëri e njëjta histori me 

rojet e KFOR-it bile ata nuk na lejuan të hynim në fshat deri sa 

erdhi shefi i tyre, djaloshi i gjatë bjond që më ndaloi herën e 

parë. Ai më njohu por me gjithë atë na kërkoi dokumentat dhe 

më pyeti se sa do qëndronim në fshat. 

- Do të flemë këtu, - i thashë, - na ka ftuar atë Kirilli. 

- Atëhere makinën lere tek ne, më mirë të jemi të qetë për çdo 

rast. 

Urdhëroi një nga ushtarët të na shoqëronte deri tek shtëpia 

e priftit dhe të merrte makinën me vete. 

197

NJË NJERI 

198 

XXXVI 

ANNA 

Nga sa më foli rrugës Pali, vura re se kishte një respekt të 

veçantë për priftin dhe jo vetëm se ishte rrëfyer para tij. 

- Është i mençur - tha, dhe kaq mjaftonte për mua. 

Disa herë mendoja se ai nxitohej në përcaktimin e personave 

që hynin në marrëdhënie me ne, disa i seleksiononte për mirë që 

në takimin e parë dhe afrohej shumë, ndërsa ndonjë tjetër e 

largonte me takt. Kur gabonte më thoshte: 

- Po më tradhëton intuita në marrëdhniet me njerëzit dhe për 

këtë e ke fajin ti. 

E pyeta se pse isha unë fajtore pa ndërhyrë thuajse në asnjë 

rast. 

- Shumë e thjeshtë, - tha, - dhe ti nuk duhet ta bëje këtë pyetje 

si psikiatre që je me profesion. Rezervuari i ndjenjave të mia 

është mbushur plot nga dashuria për ty dhe nuk ka vend jo 

vetëm aty, por edhe në kutinë e vogël të nënvetëdijes, për 

persona të tjerë. 

Këto fjalë ma mbushën shpirtin. Pali gjente rastin për të më 

shprehur dashurinë e tij atje ku s’e prisje dhe në mënyrën më të 

pazakontë dhe po kuptoja se ai lumturohej kur arrinte të më 

bënte mua të lumtur. Disa herë e kuptoja me vonesë dhe kjo 

shkaktonte një moment hareje tek ai dhe një kritikë të vogël, se 

duhej ta vija më shumë trurin në lëvizje. 

- Ti s’flet mirë anglisht, - i kthehesha unë, - prandaj të kuptoj 

me vonesë. Dhe atëhere fillonte të llogariste ditët që unë po rrija

Pandi PAPANDO 

në Shqipëri, për të cilat kishte dy standarte. Sikur të kisha 

mësuar pesë fjalë në ditë para se të banonim së bashku dhe 

dhjetë pas kësaj kohe, dilte një llogari se do të kisha një bagazh 

prej rreth dymijë fjalësh dhe si rrjedhim do të flisja rrjedhshëm 

shqip, bile më mirë se disa shqiptarë që përdorin fjalë të huaja 

për tu dukur të ditur. 

Atë Kirilli na priti sikur Pali të ishte biri i tij i larguar prej 

shumë kohësh, po kështu edhe priftëresha. Banonin në një 

shtëpi prej guri me tre kate, i pari prej të cilëve përdorej në 

dimër si stallë për bagëtitë, por i ndarë nga pjesa e banimit me 

hyrje dhe oborr të veçantë. Në oborrin e pjesës së banimit në të 

djathtë të portës ngrihej një pus i punuar bukur me gurë 

dekorativë të gdhendur me dorë, ndërsa dy trëndafilishta 

qarkonin avllitë e larta. U ngjitëm në shkallët e gjëra po prej guri 

dhe hymë në një derë dy kanatëshe lisi, shumë të rëndë, e 

qarkuar edhe kjo nga kollona guri. Në trarin e gurtë sipër saj 

ishte gdhendur viti i ndërtimit të shtëpisë - kullë, 1911 e qarkuar 

me dy degë dafine ose ulliri, që nuk arrita t’i dalloja nga errësira. 

Priftëresha donte të na drejtonte në sallon por atë Kirilli ndërhyri 

dhe i foli me zë të lartë. 

- Miqtë familjarë i futim në dhomën ku dimërojmë vetë, - 

përktheu Pali. 

Ndryshe nga prifti, e shoqja ishte jo e gjatë por topolake. 

Fytyra e pastër ruante akoma një bukuri të vjetër dhe sytë 

jeshilë i qeshnin plot dritë. Dukej që ndihej e lumtur nga vizita 

jonë. Na gostiti me reçel kumbulle të përgatitur në shtëpi, i cili 

kishte një aromë barbaroze dhe borziloku dhe me një pije të 

fortë, me një ngjyrë të lehtë jeshile. 

199

NJË NJERI 

- Shlivovicë, - foli Pali dhe më tha të nxirja dhuratat. Prifti u 

kënaq nga dy shishet me raki rrushi dhe një triko leshi e zezë, 

ndërsa priftëreshës i fala një shall leshi të madh blu (e kisha 

sjellë nga Zelanda), dhe një kuti me llokume dhe bonbone. Na 

falënderuan, mua më shumë (me sa dukej Pali i tha priftit se 

dhuratat i kisha përgatitur unë). Ishim katër persona që flisnim 

tre gjuhë amtare dhe biseda zhvillohej në një gjuhë të katërt, 

greqisht. Pali me priftin bënë shaka se mëkatat e njerëzve të 

vjetër po na pengonin dhe vendosën që të dy të na përkthenin 

mua dhe priftëreshës. Ishim ulur në dy minderë të gjërë dhe të 

butë, të mbuluara me kuverta leshi me flokë të gjatë, të 

vendosura në të dy anët e vatrës që bubullonte nga zjarri. 

Priftëresha na tha të hiqnim rrobat e tepërta dhe të visheshim 

njëlloj si në shtëpinë tonë. Si u rehatuam prifti filloi: 

- Të shoh të ndryshuar dhe të lumtur Pali, na e prezanto 

shoqen tënde. Në telefon më the se do vije i shoqëruar, por 

priftesha do të dijë sa dhoma të përgatitë për të fjetur. 

- Anna është e fejuara ime, Perëndia ma dërgoi që nga 

Zelanda e Re, për të më prangosur. 

- Lum si ti, të isha edhe unë i ri do kënaqesha nga këto 

pranga. 

- Po plakesh dhe s’hoqe dorë nga shakatë pa lezet, - ndërhyri 

priftëresha, - mos ja verë re bija ime, se ka që dje në drekë që 

s’po i mbyllet goja duke folur për ju. Uroj të plakeni së bashku 

vetëm se mos e përkëdhel shumë Palin, ndryshe do të bëhet si ky 

imi. Prej shumë vitesh që jemi vetëm, kur fëmijët mbaruan 

studimet dhe banojnë djali në Beograd dhe vajza në Gjermani 

s’ka punë tjetër vetëm më ngacmon mua. Kërkon të hakmerret 

për kohën kur më ndiqte pas për të më mbushur mendjen. Eja 

me mua të përgatisim darkën. 

200

Pandi PAPANDO 

Hymë në kuzhinën e vogël dhe nuk po ndjeja asnjë ndrojtje 

nga gruaja e vjetër, që na hapi shtëpinë dhe po më fliste si bijës 

së saj. Dy orë më parë nuk njiheshim dhe tani filluam të 

përgatisnim ushqimet. Flisnim seicila për vete dhe megjithëse 

nuk kuptonim njëra tjetrën, tavolina u mbush plot. Anica thiri 

priftin për të bërë punën e burrave, prerjen e mishit të pjekur. 

Tavolina u ngarkua aq shumë sa do të mjaftonte edhe për dhjetë. 

Pali më porositi rrugës të mos habitesha nga sasia e ushqimit 

dhe të mos mbaja dietë. Atë Kirilli më pa me vëmendje kur u 

ulëm dhe i foli Palit: 

- Priftëresha ka gatuar sa për një ushtri prandaj ta nderojmë 

duke ngrënë, ndryshe zemërohet dhe më le pa gatuar një javë. 

Isha e surprizuar nga sjellja e tyre, edhe mbas kaq shumë 

vitesh së bashku duheshin dhe respektoheshin. Ngacmimet e 

ndërsjellta e vërtetonin atë mirësi dhe dashuri midis tyre. Pali 

hante me shije dhe pa cermoni, duke e këputur mishin me dorë 

njëlloj si prifti. 

- Të lumtë Pali, e ditke se qingji dhe gruaja shijohen me dorë, 

- foli prifti dhe u mbyt nga e qeshura kur ja përktheu të shoqes. 

Ajo u skuq nga turpi, por kur unë fillova të qeshja me të madhe u 

ngrit dhe më puthi në faqe. Dy pika loti i rrëshqitën në fytyrë por 

i fshiu shpejt për të mos e diktuar i shoqi. Vazhduam të hanim 

duke e shoqëruar ushqimin me verë ndërsa burrat me 

shlivovicën e fortë. 

- Si do jetojmë tani e tutje, - tha prifti, kur u ulëm rreth vatrës, 

- me sa duket Kosova do të ndahet nga Serbia. 

- Po atë, të gjitha ngjasat këtë paralajmërojnë. Historia e 

Ballkanit asnjëherë nuk ka shkuar sipas dëshirës sonë. Të 

mëdhenjtë kanë vendosur për ne dhe kështu do të vazhdojë, - ja 

ktheu Pali. 

201

NJË NJERI 

- Ne kemi jetuar këtu mes malesh në paqe dhe miqësi, ka 

patur ndonjë zënkë për kullotat dhe pyjet, por i kemi zgjidhur 

vetë, shumicën pa ndërhyrjen e qeverive. Tani u prishën të gjitha 

lidhjet e vjetra dhe me sa duket do të vazhdojmë të jetojmë me 

roje. 

- I dashur atë, ti je më i moshuar se unë dhe besoj se e di sa 

mundësi ka patur më parë, edhe në kohën e Perandorisë Turke. 

- E vërtetë. Atëhere të aftët kishin mundësi të çanin në gjithë 

atë hapësirë ku jetonin së bashku turq, bullgarë, serbë, grekë, 

shqiptarë, romë, egjiptianë, vllehë, hungarezë, malazezë e të 

tjerë, pa luftra të brendëshme deri sa u krijuan shtetet e rinj. 

- Shqiptarët dolën më të humburit nga ndarja e Turqisë dhe 

tani po vuajmë pasojat. 

- Jam dakord me ty, - foli prifti, - po kalojnë afro njëqind vjet 

dhe kemi përsëri konflikte. Të gjithë kërkojnë zgjerim teritoresh 

në kurriz të fqinjëve dhe po ta shikosh me paanësi problemin, të 

gjithë kanë të drejtë. Në ish Jugosllavi përveç konfliktit shqiptaro 

- serb për Kosovën egziston edhe konflikti serbo - shqiptar për 

Serbinë e jugut, Preshevë e të tjera. Mirë këto që janë toka me 

lidhje dhe mund të ndahen, po për ishujt e vegjël etnikë si dy 

fshatrat tona a mendon kush? Si do të hyjmë në Evropë me këto 

grindje dhe mëri të pa mbyllura? 

- Askush nuk jep zgjidhje të pëlqyeshme nga të gjitha palët. 

Ndarja e Kosovës, e vendosur tani do të krijojë një proces 

domino të pashmangshëm. E para Bosnja dhe Herzegovina ku 

triumvirati i drejtimit të saj më kujton Romën e para dymijë 

vjetëve. Po kështu FYROM-i, që mua më duket një shtet artificial 

me shqiptarë dhe maqedonas, të cilët flasin një dialekt të 

bullgarishtes. Po të vazhdoj më tej mund të numëroj më shumë 

se dhjetë pretendime të drejta të shteteve ndaj njëri tjetrit. 

202

Pandi PAPANDO 

Prandaj e lemë këtë bisedë se s’kemi fuqi ta zgjidhim. Unë i 

dashur atë kam mendimin se njerëzit janë qytetarë të botës, 

pavarësisht nga raca, kombësia, gjuha, zakonet dhe kjo nuk bie 

në kundërshtim me Shkrimet e Shenjta të të gjitha feve. Ndryshe 

pse do ishin zhdukur shumë popuj në lashtësi dhe krijuar kombe 

të rinj, pse do lindnin raca të reja si për shembull mulatët, 

metisët e të tjera. Më thuaj ku janë thrakasit, fenikasit, 

maqedonasit, gotët e të tjerë popuj të lashtë. 

- Shumë thellë na fute me këto mendime Pali, është mjaft e 

vështirë për mua të ndryshoj, por hapin e parë e hodha me 

ndihmën që më dhe ti. 

- Nuk po të kuptoj. 

- Të kujtohet Millanka, ajo vajza e bukur ditën që u takuam 

për herë të parë. E kam rritur si vajzën time. Anica e pagëzoi dhe 

e kemi ndihmuar me të gjitha mënyrat kur mbeti jetime, pa 

prindër dhe vetëm me dy gjyshet. Vajza kërkonte prej disa 

muajsh bekimin tim për tu martuar me të dashurin e saj 

shqiptar, pa më thënë emrin e tij. Me sa mbaj mend unë vetëm 

një martesë e tillë ka ndodhur këtu, kur një vajzë shqiptare u 

martua me një djalë nga tanët. Atëhere pati probleme me 

prindërit e vajzës, të cilët e mohuan dhe nuk e takuan më, as kur 

lindi fëmijë dhe as kur u larguan në emigracion, në Zvicër. 

Kjo mua më dukej normale deri sa ti më kërkove të 

reflektoja. A mund ta kuptosh se si u ndjeva kur Millanka më 

tregoi se i dashuri i saj quhej Masar, djali i mikut tim të vjetër, që 

kurseu pa djegur kishën tonë? Ata dashuroheshin prej disa 

vjetësh dhe të dy kishin të njëjtat shqetësime familjare, të dy 

ishin të papranuar nga familjet dhe fiset e tyre. Dhe unë i doja të 

dy, që kur ishin fëmijë të vegjël. I kërkova Millankës të bisedoja 

me Masarin. Ai erdhi mbas dy ditësh dhe mu duk i burrëruar dhe 

203

NJË NJERI 

i matur, por edhe i mençur. Punonte në Prishtinë, në një nga 

Ministritë e krijuara. Mu lut të mos e pengoja dashurinë e tyre, 

sepse Millanka nuk dëshironte të martohej pa bekimin tim. E 

pyeta në se atë do ta bekonte i ati, po të ishte gjallë. Mbasi u 

mendua pak më tha, se asnjëherë prindërit e mençur nuk mund 

të pengonin lumturinë e fëmijëve. I bekova të dy dhe i lutem 

Zotit të kem vepruar mirë. 

- Ke dyshime se veprove keq? 

- Dyshime jo, por më duket sikur kam thyer një tabu, një 

rregull moral të pa shkruar, por të ngurtësuar prej kohësh. 

Shumë besimtarë më shohin tani me dyshim, disa më kanë folur 

me nënkuptime dhe jam në një udhëkryq para ndërgjegjes sime. 

- Kush tjetër përveç teje mund të thyente tabutë. Atë, unë të 

respektoj shumë për mençurinë tënde, e kuptoj dhe dyzimin 

tënd. Veprimi yt do të ketë ndikim të madh në të dy komunitetet. 

Ti më tregove historinë e dhenve dhe bariut të mirë dhe më 

thuaj, sa e këndëshme do të jetë bashkëjetesa këtu, kur edhe 

bariu tjetër të të ndjekë ty. 

- Faleminderit Pali, nuk e kisha menduar këtë arsyetim, 

thjesht ndoqa instiktin dhe që të jem i sinqertë i dua të dy si 

fëmijët e mi. Ndoshta kam pasur edhe një ndjenjë mirënjohje për 

Masarin, përveç miqësisë me të atin, por ti më çlirove nga një 

brengë, që nuk më linte të qetë. Tani më folë për vete dhe për 

Annan. 

- Shiko dhe shkruaj. Anna m’u ngjit pas si llokumja në gojë 

dhe me që i ha shumë ëmbëlsirat po e shijoj ngadalë. Shpesh 

pyes veten se çfarë kam bërë, që Zoti më shpërbleu kaq shumë. 

- Jetë të gjatë dhe të lumtur, por tani që kini kaq kohë bashkë 

çfarë prisni për tu gëzuar me frytet e dashurisë. Fëmijët janë 

bekimi i Zotit për dashurinë prandaj, kërkojani edhe këtë bekim 

204

Pandi PAPANDO 

sa më parë. Mos kujtoni se fëmijët do ta pakësojnë dashurinë 

tuaj, përkundrazi. 

Me Palin deri tani nuk kishim biseduar akoma për jetën, 

martesën dhe fëmijët. Ai nuk ruhej në marrëdhënit intime, por 

edhe unë s’po i merrja më pilulat kontraceptive. Ishte një 

marëveshje e heshtur, apo të dy e donim të ndodhte natyrshëm. 

Me gjithë atë vendosa ta bisedonim seriozisht. Sot, tani, u tremba 

se kaloi mjaft kohë dhe . . . Por kishim edhe disa probleme të 

tjera për të zgjidhur. Afatit të kontratës sime në Shqipëri po i 

afrohej fundi dhe vendimi për të ardhmen duhej marrë. Për sa 

kohë do ta shtynim këtë bisedë? Sa kohë do të prisnim? Kisha 

vendosur që t’ia lija Palit nismën për të folur i pari, sepse ai 

kishte më shumë gjëra për të zgjidhur. Edhe nëse ai do më 

kërkonte të qëndronim në Shqipëri, unë do të pranoja megjithëse 

jo me dëshirë. Sot ai i tha priftit se njerëzit janë qytetarë të 

botës, por se sa ishte ai i tillë, nuk e dija. Të qënit qytetar i botës 

a e kuptonte se mund të jetonte kudo në botë, pa probleme, pa 

brengat e ndarjes me ambjentin e tij, me kujtimet e tij, të mira 

apo të këqija? Në të vërtetë kisha frikë ta hapja këtë bisedë, 

druhesha se mos po i kërkoja shumë Palit, më shumë se sa kisha 

të drejtë të kërkoja. 

Po të krahasoje cilësinë e jetës në Shqipëri me atë në 

Zelandë pa dyshim se rëndonte më shumë e dyta. Cilësia e 

jetesës për një dyshe të re, por jo në kushtet tona ishte më e mirë 

në Zelandë. Pali nuk ishte i ri, ai kishte mbi njëzet vjet punë, një 

numër shumë të madh miqsh dhe shokësh. Nga ana tjetër edhe 

këtu jetohet mirë, vërtet që ka mungesa të cilat duhet shumë 

kohë të plotësohen, por ka dhe shumë mundësi për të jetuar 

këndshëm. Takimet dhe darkat me shokët e tij më kënaqnin, 

205

NJË NJERI 

kishte shumë humor dhe jetë në to. Gjithashtu Shqipëria është 

në Europë me mundësi për turizëm (hobi im por edhe i Palit) 

shumë të mëdha dhe me kosto të ulët. 

- Pali, po shikoj se ke diçka për të treguar, - më ndërpreu 

prifti në meditimin tim. 

- E vërtetë, kam një shqetësim që do të ta tregoj, për tu 

këshilluar me ty. Dua mendimin tënd në se mundesh. Anna më la 

vetëm për këtë problem. 

Pali filloi të tregojë historinë e Baftjar Rrenës, plakut dhe 

bebes që nga fillimi i saj. Tregonte shumë qetë, me sa dukej e 

kishte marrë vendimin. Nuk po përkthente për mua, ishte pjesa 

që unë e dija. Prifti përkthente për Anicën e cila u shtang nga 

emocionet dhe herë pas here bënte kryqin dhe fshinte lotët. 

- Kam tre mundësira, - vazhdoi Pali edhe për mua, - E para, të 

heq dokumentat nga dosja, gjë që s’mundem ta kryej, sepse 

është jashtë të gjitha koncepteve të mia për sjelljen dhe moralin. 

E dyta, t’i lija komisionit të vendoste pa dhënë mendim, që 

përsëri është e pamundur, sepse si përgjegjës nuk mund të mos 

flas dhe gjithashtu nuk duhet t’iu tregoj anëtarëve të tjerë të 

komisionit shkakun e dyzimit tim. Tregimi im do t’i bënte edhe 

ata të humbisnin objektivitetin në gjykim. Dhe e treta, të veproj 

sikur nuk ka ndodhur asgjë, pra të gjykoj me objektivitet, për të 

cilën nuk jam i sigurt. Në se fëmija do të caktohet për operim, do 

të më dalë për gjithë kohën para sysh figura e keqe e të gjyshit, 

mburrjet e tij se më theu përsëri. Jam i sigurtë se kështu do ta 

komentojë dhe do të krenohet ai. Në rastin e kundërt, kur fëmija 

nuk do të ketë fatin për tu trajtuar, i gjyshi do të ankohet se e 

kam penguar unë. Nga të gjitha anët që ta shohësh paragjykimet 

dhe pasgjykimet janë në dëmin tim. 

206

Pandi PAPANDO 

- Si e ndjen veten ndaj gjyshit Pali, - pyeti prifti. - E urren 

akoma apo e ke falur ? 

- Deri pa e parë përsëri e kam kujtuar shumë rrallë, pa asnjë 

përshtypje, si një nga personat që më kishin bërë keq midis 

shumë të tjerëve, por ritakimi me atë më bindi se e keqja jeton 

brenda tij, nuk mund të them në shpirt sepse ai nuk ka shpirt. Sa 

për ta falur jam munduar ta fal, por më besoni se nuk kam 

mundur. Ti atë më the njëherë, që nuk je shenjt dhe aq më pak 

Krishti, vetëm ata mund të falin. Unë po përpiqem të harroj, kjo 

është më e shumta që mund të bëj. 

- Anna të ka thënë mirë, të takon ty t’i japësh përgjigje vetes, 

pa menduar për fjalët e të tjerëve. Vetëm të jesh i bindur, se 

është e pamundur të punohet, nëse për çdo veprim tonin do të 

mendonim se si do ta komentonin të tjerët, prandaj mos e 

mundo veten me dyshime. 

207

NJË NJERI 

208 

XXXVII 

PALI 

E diela u gdhi një ditë e bukur dhe e ngrohtë. Zbritëm 

shkallët dhe pamë Anican që na priste me tavolinë e shtruar për 

mëngjes. Unë nuk hëngra për të marë naforë dhe Anna ndoqi 

shëmbullin tim. Prifti kishte ikur për tu pregatitur për meshën e 

së dielës dhe na duhej të shpejtonim për të mos qënë vonë. 

Kishën e gjetëm të mbushur me burra dhe gra, shumica të 

moshuar. Doja të shihja Millankën, vajzën bukuroshe tani të 

lumtur, sipas priftit, por nuk munda ta dalloja. Mesha zgjati dhe 

atë Kirilli ishte brilant në mënyrën si predikonte. E kuptova nga 

qetësia e sallës dhe nga ajo pjesë, që meshoi greqisht për mua. 

Në fund, mbasi ndau naforën, ju lut të pranishmëve të qëndronin 

edhe pak të qetë dhe filloi një fjalim filozofik, të cilin e mbajti në 

dy gjuhë serbisht dhe greqisht. 

Salla ngriu kur dëgjoi se ne, të huajt ishim një dyshe shumë 

domethënëse, ishim të parët shqiptarë dhe neozelandezë, që po 

mernim pjesë në një meshë në kishën e tyre. 

- A nuk është kjo një mrekulli bijtë e mij, a e imagjinoni dot se 

zoti Pali Sina, që me lejën e tij po e quaj miku dhe mirëbërësi im 

më nderoi për darkë me të fejuarën e tij dhe u falën bashkë me 

ne sot? Të gjithë ne mëkatarët kujtojmë se jemi të mirë, se jemi 

të ditur e shumë të tjera. Unë i pari. Miku im më mësoi disa muaj 

më parë, se vetëm Zoti është i mirë dhe i drejtë, vetëm Zoti ka të 

drejtën të japë vendime, vetëm Ai ka të drejtë të gjykojë

Pandi PAPANDO 

veprimet tona. Më mësoi se jeta e njeriut ka shumë të papritura, 

të mira dhe të këqia, por i lumtur është ai që e pastron shpirtin 

nga urrejtja dhe ka virtutin e faljes. Dhe në se nuk mund të falë, 

atëhere të paktën të harrojë të keqen që i kanë bërë. Në darkën e 

djeshme më tha se nuk mund ta falte një person, nuk po përdor 

fjalë njeri për atë se nuk i takon, person që i kishte shkaktuar një 

traumë të vërtetë kur ishte i vogël, vetëm dhjetë vjet. Nuk i 

dhashë përgjigje kur më pyeti, se si të vepronte ndaj tij. Kështu i 

ishte përgjigjur edhe e fejuara. Dhe e dini pse? Sepse të dy 

besojmë se ai do ta gjejë vetë zgjidhjen, më të mirën, sepse miku 

im Pali Sina është NJERI me të gjitha virtytet që i ka dhënë 

Perëndia. 

Përpiquni të kuptoni se sa mirë është kur e duam njëri - 

tjetrin, sa të mira kemi nga mirëkuptimi dhe dashuria. Sa 

probleme sjell urrejtja dhe armiqësia. Bota ku jetojmë nuk është 

më ajo e kaluara, është rritur popullsia por është zvogëluar në 

hapësirë. Komuniteti ynë është pakësuar. Fëmijët po largohen 

për të bërë një jetë më të mirë, jo se s’na duan, përkundrazi. Ata 

na duan dhe vuajnë për ne, njëlloj si vuajmë ne që s’i kemi afër. 

Prandaj le ta pakësojmë vuajtjen me dashurinë për fqinjin. 

Ndoshta dikush mund të mendojë se kaq e pati atë Kirilli, u plak 

dhe është kthyer në llafazan, por besomëni bijtë e mi, më mirë të 

flasësh shumë se të qëndrosh pa folur. Të gjithë kemi nevojë për 

të folur midis nesh, kemi nevojë për tu këshilluar midis nesh, 

nganjëherë edhe për të qarë, pa u turpëruar nga lotët. Vetëm ata 

që janë njerëz mund të qajnë, më ka thënë Pali. Dhe së fundmi le 

t’i lutemi Zotit të na heqë urrejtjen dhe të na mbushë me 

dashuri. 

209

NJË NJERI 

Atë Kirilli e mbaroi predikimin, bëri shënjën e kryqit në 

drejtimin tonë dhe hyri në altar. E vura re se po dridhej dhe fshiu 

sytë. Besimtarët filluan të dilnin nga kisha, por ndalonin pranë 

nesh dhe na jepnin dorën me buzëqeshje. Në fund na takuan dy 

gra të moshuara. I njoha, i kisha parë herën e parë kur ardha në 

kishë dhe pas tyre Millanka. Të dy gratë më falënderuan në 

serbisht dhe dolën. Millanka qëndroi para nesh e ndrojtur. Faqet 

ju skuqën, donte të fliste por nga emocionet ju zu goja. Pastaj 

takoi Anicën dhe Annan dhe u hodh në krahët e mia duke qarë 

pa mundur të fliste. Me zor artikuloi thank you. Qesha me vete 

për hutimin e saj. Si duket harroi që unë isha shqiptar. Vura re 

me kënaqësi se ishte e lumtur dhe më e bukur se herën e parë. 

Sytë e kaltër i qeshnin përmes lotëve. U shkëput nga mua dhe 

filloi të bisedonte me Annan. Po i kërkonte Annas që të 

qëndronim edhe për drekë. Kishte shumë dëshirë të na njihte me 

Masarin, i cili ishte nisur menjëherë sa mësoi për ardhjen tonë. 

Anna, e habitur shihte drejt meje, i bëra një shënjë pohuese me 

sy dhe ajo i pohoi se do të qëndronim. Millanka e përqafoi dhe u 

puthën sikur ishin njohur prej kohësh. 

- Çfarë po kurdisni ju të dyja, - atë Kirilli ishte afruar pa e 

parë. - Pali, më trego ti se nuk po kuptoj asgjë. 

- Asgjë të keqe atë, Millanka i telefonoi Masarit se ne jemi 

këtu dhe ai është nisur të na takojë. Na ftoi edhe për drekë. Prifti 

filloi të qeshte dhe më tha se e kishte organizuar ai këtë lojë, pa i 

treguar njeriu. Atë mëngjez kishte folur me Masarin dhe ky i 

telefonoi Millankës. 

- Drekën do ta hamë tek unë, - vazhdoi, - dhe po të më lejosh, 

kam dëshirë të ftoj dhe dy ushtarakë të KFOR-it. 

Qesha me mënyrën se si atë Kirilli donte të na mbante edhe 

pak kohë aty, por kur më tha se ju kishte treguar Masarit dhe 

210

Pandi PAPANDO 

Millankës për mua arsyetova se duhej të qëndronim. Çifti i ri dhe 

i lumtur kërkonte të njihej me mua dhe të më falënderonte, por 

edhe unë kisha nevojë të shihja dy të rinj të dashuruar dhe të 

lumtur në sajë të ndërhyrjes sime. Po mendohesha në se ndikimi 

im e nxiti priftin të bindej apo vetëm e shpejtoi vendimin e tij. Në 

shumë raste njeriu sado i mençur dhe i drejtë të jetë, ka nevojë 

për një nxitje, jo se do t’i kthehet mendja, por për të sistemuar 

mendimet dhe vendimet e tij. Atë Kirilli brenda vetes e ndjente 

se duhej t’i bekonte të rinjtë por . . . . mentaliteti i fshatit të tij 

kërkonte një sforcim të jashtëzakonshëm për tu thyer. 

- Përse po mendohesh Pali? 

- Për ty atë, po sistemoj mendimet e mia dhe . . . a më takojnë 

ato fjalë që the për mua. E kam për nder që më quajte mik, por 

nuk mund ta pranoj se jam mirëbërësi tënd. 

- Gabim Pali, gabim. Në botë kanë jetuar shumë njerëz, që 

kanë përdur paratë e tyre për bamirësira, kanë martuar vajza të 

varfëra, kanë hapur shkolla, kanë ushqyer të pabukët. Edhe sot 

ekzistojnë bamirësa të tillë, si shëmbull mund të sjell 

Fondacionin ku punon ti. Ti më kthjellove mendjen time të 

plakur dhe më çlirove nga paragjykimet, më bëre ta kërkoj të 

mirën atje ku mendoja se nuk ekzistonte. Ndërhyrja jote i bëri 

ata dy të rinj të lumtur. Nga goja e Krishtit ka dalë shprehja: Bëje 

të mirën dhe hidhe në det, por njeriu ka dëshirë të dëgjojë një 

falënderim. Të quajta mirëbërës, se ndikove që të mirën ta bëja 

unë dhe prandaj dua që ta ndaj me ty. 

- Atë i dashur, ke hyrë në filozofira sot, - i fola duke qeshur. - 

Ne kuptohemi aq mirë edhe pa folur, pse më bën të skuqem. Të 

lutem të mos e hapim këtë bisedë në drekë, ne të dy përkthejmë 

dhe i lemë të tjerët të flasin. 

211

NJË NJERI 

- Do të përpiqem, por s’jam i sigurtë se do mundem. Të mos 

flas, . . . eh, është shumë e vështirë për mua të rri pa folur, aq më 

shumë në shtëpinë time. 

Duke folur dhe qeshur aritëm në shtëpinë që shërbente si 

komandë dhe fjetore e forcave të KFOR-it. Komandanti u habit 

nga vizita jonë dhe na ftoi në zyrën e tij. Ishte ai djali i gjatë 

bjond dhe na u prezantua Hans van der Lars, kapiten i forcave 

hollandeze. Na kërkoi t’i flisnim me emër. Prifti i shpjegoi 

qëllimin e vizitës sonë të cilën nuk e kuptoi. Ja përktheva në 

anglisht dhe u kënaq shumë. 

- Do të hamë për drekë së bashku, dy hollandezë, një çift 

pleqsh serbë, një çift shqiptaro - zelandez dhe një çift i ri 

shqiptaro - serb. Unë dhe Pali do të mundohemi shumë për të 

përkthyer, prandaj duhet të mbani rregull në bisedë. Prifti qeshi 

me të madhe dhe e qeshura e tij na infektoi edhe ne. 

Të katër, së bashku me dy ushtarakët, filluam të ecnim për të 

vizituar fshatin. I ngritur në një terren të thyer dhe me pak 

hapësira midis shtëpive fshati më pëlqeu, më kujtoi fshatin e 

origjinës së gjyshit tim, tani pa banorë. Rrugët ishin të 

kalldrëmuara dhe shumë të pastra. Hymë në kafen e vetme të tij 

dhe disa burra na ftuan të uleshim me ata. Ishin shumë 

dashamirës por ne preferuam të ulemi më vete. 

- Do të vijë Masari, - tha prifti, - dhe për sot mjafton kaq sa 

fola në kishë. Nuk dua të merret si provokim. Dhe në të vërtetë 

hyrja e tij në kafe shkaktoi një reagim në sallë, disa nga klientët 

shihnin me ngulm nga ne pa folur. Ai u përshëndet me ne dhe u 

ul bri meje. Ishte me trup mesatar, por i lidhur. Kostumi i zi me 

kravatën e kuqe, i jepnin hije burrërore dhe e tregonin më të 

madh në moshë. 

212

Pandi PAPANDO 

- S’kemi dasmë sot, - e ngacmoi prifti, - dhe e prezantoi me 

mua. Masari filloi të më fliste por e ndaloi prifti. 

- Ndalohet e folura shqip dhe serbisht, sot do të flasim 

anglisht dhe greqisht, bile edhe me Millankën do flasësh anglisht. 

- Faleminderit, - më foli Masari me një anglishte të 

ngadalshme, - ndikimi tënd më bëri të lumtur. Të lutem në emër 

të të dyve, je i ftuar në dasmën tonë, në të dy dasmat. 

- Ku jam i shtëpisë dhe ku krushk, - qesha unë. - Me ty më lidh 

kombësia dhe gjuha, me Millankën feja, ndërsa me të tre, 

përfshirë edhe atë Kirillin dashuria. Asnjëherë nuk kam 

menduar se do jem në këtë situatë, të më falënderojnë për diçka 

që s’më përket dhe të jem dasmor pa njohur askënd. Me gjithë 

atë faleminderit dhe ju uroj gjithë të mirat. 

Ju shpjegova hollandezëve shkurt historinë e dashurisë së 

tyre (ata e dinin) dhe arsyet e falënderimeve. I dhanë të drejtë 

priftit. Ata kishin gati dy vjet në Kosovë dhe e njihnin situatën 

më mirë se unë. Piteri, ushtaraku tjetër, tha se dashuria dhe 

martesat mund të shkrinin marrëdhënjet e ngrira midis dy 

popujve shumë më shpejt dhe me më shumë frytshmëri se 

takimet dhe marrëveshjet e politikanëve, por për këtë duhet të 

punonin të dy palët. Piteri që ishte shumë i dhënë mbas folklorit 

dhe kishte lexuar mjaft për legjendat dhe mitet e shqiptarëve 

dhe serbëve, pyeti duke qeshur: 

- Ju lutem më tregoni se kush nga popujt tuaj ka të drejtë për 

legjendën e murimit, e kam hasur në të dy varjantet serb dhe 

shqiptar. 

- Kjo është padyshim jona, - tha Masari, - ne jemi më të vjetër 

në Ballkan dhe si rjedhim serbët e kanë huajtur nga ne. 

213

NJË NJERI 

- Po në se unë them, se ne e kemi pasur më të vjetër, dhe e 

kemi sjellë me vete, kush mund t’a zgjidhë të vërtetën, - ndërhyri 

prifti. 

- Ju nuk mund ta keni sjellë me vete, - ja ktheu Masari, - 

legjenda juaj flet për urën mbi Drino, lumi ndodhet këtu dhe ura 

pa tjetër që është shumë më e re se Kështjella e Rozafës, për të 

cilën flet legjenda jonë. 

- Kjo legjendë egziston edhe në Greqi, - ndërhyra, - edhe atje 

flet për një urë me tre harqe, pa përcaktuar vendin, por më lejoni 

t’ju tregoj një ndodhi të disa viteve më parë. Kam qënë në 

Shkodër duke pirë kafe në Kalanë e Rozafës me një mik francez 

dhe me Fatmirin, një mikun tim shkodran që erdhi me Edonën, 

vajzën e tij të vogël rreth dhjetë vjet. Fatmiri i tregoi francezit 

legjendën e Rozafës kur u pyet se sa e vjetër ishte kalaja. Unë 

ndërhyra dhe i fola edhe për versionet serbe dhe greke të kësaj 

legjende dhe diskutimin na e ndërpreu Edona me një pyetje sa 

fëminore aq edhe të mençur. 

“O ba, - i foli të atit, - pse zihen për këtë përrallë , nuk e kuptoj. 

Nga të tre vëllezërit vetëm njëri ishte i mirë“. 

Qeshëm me të madhe dhe kaluam në një bisedë tjetër, por sa 

herë bie fjala për legjendat ndarëse midis popujve, sepse ka edhe 

shumë të tjera, me tema të ndryshme tregoj përfundimin e 

Edonës për dy të këqij dhe vetëm një të mirë dhe për 

shkencëtarët që grinden, për të provuar se 66.6 % e popullit të 

tyre është i keq. 

- Përgjigje Solomoni, - tha prifti. - Fëmijët janë engjëj dhe fjala 

e tyre frymëzohet nga Zoti. 

- Me gjithë atë arti dhe letërsia duhet të jenë ura bashkimi 

dhe jo përçarjeje, - foli Hansi. Jam pak i ditur në këtë fushë por 

kam lexuar diçka për krushq dhe ngricë nga një shkrimtar 

214

Pandi PAPANDO 

shqiptar. Jo novelën por njëfarë komenti në gazetë, që vazhdoi 

gjatë. 

- Është një novelë e Ismail Kadaresë “Krushqit janë të ngrirë“, 

e cila tregon një dashuri të madhe midis një djali shqiptar dhe 

një vajze serbe, dashuri të cilën e ndërpreu dhuna e policisë në 

demonstratat studentore të vitit 1981, duke vrarë djalin. 

Lumturisht tani Masari dhe Millanka shkrihen për njëri - 

tjetrin. Apo jo Masar? Ai pa nga unë dhe më hodhi dorën në sup 

pa folur. 

- Në shkollë na kanë treguar për një poet tuajin, më duket 

prift, i cili ka shkruar keq për ne serbët, - tha prifti. 

- E vërtetë, - u përgjigja, - bëhet fjalë për atë Gjergj Fishtën 

dhe një varg të tij, n’mni të njani tjetrit kena le. Por të mos 

harrojmë një mori historianësh dhe akademikësh serbë dhe 

doktrinat e tyre luftënxitëse. Them ta ndërpresim këtë diskutim 

përçarës. Millanka me Masarin na dhanë një mësim të mirë me 

dashurinë e tyre dhe më e rëndësishmja ne jemi të kënaqur nga 

ata. 

Prifti ju përgjigj telefonit. Anica e lajmëroi se dreka ishte gati 

dhe na priste shpejt. 

215

NJË NJERI 

216 

XXXVIII 

ANNA 

- Nuk jam e vetmja që kam zbuluar dhe kuptuar vlerat e 

Palit, pra nuk është dashuria që më mprehur shqisat. Është diçka 

tjetër më e thellë, më e gjërë, dashuria në kuptimin e plotë të 

fjalës, dashuria për njerzit qoftë dhe të panjohur. Ndryshe si do 

të mundte një prift serb t’i kërkonte Palit që ta lejonte për të 

qënë miku i tij. Çfarë zbuloi ky prift i vjetër dhe i mençur në 

karakterin e Palit? Sigurisht jo ato që zbulova unë, me aq vonesë 

dhe peripeci. Aq më pak Meri dhe Lori, që e kuptuan shumë pak 

Palin, me gjithë se u takuan dhe biseduan për shumë kohë gjatë 

punës së përbashkët. Ato më paralajmëruan se ndoshta i ishte 

tharë shpirti nga dhimbjet e jetës pa prindër. Por si mund të 

quhej i tharë një shpirt kaq fisnik dhe i papërlyer? 

Ndjej një krenari që ai është imi, i gjithi, me të mirat dhe të 

metat e tij. Çfarë them? Të meta nuk kam mundur të gjej me 

gjithë përpjekjen time për t’i zbuluar. Vesi im, i cili më parë gati 

u kthye në paranojë, për të kërkuar tek partnerët e mundshëm 

shkaqet pse donin të lidheshin me mua nuk funksionoi këtë 

herë. Jo se unë nuk u përpoqa, por u ndodha e topitur para 

personalitetit të tij, njëlloj si lepuri para një ujku. Krahasim më 

të pagoditur nuk mund të gjeja por e vërteta është kështu. Do ta 

diskutoj me Palin kur të dalë rasti, se ku qëndron magjia e tij, 

magjia që më trullosi dhe më lumturoi. E di që do më ngacmojë, 

por jam e sigurtë gjithashtu se nuk do tallet.

Pandi PAPANDO 

Ka dëshirë gjithmonë të ngacmojë të tjerët, por vetëm ata që 

i quan miq. Kur e pyeta se mos e kalon masën me ngacmimet, më 

tha se nuk do të fliste më në festat me shokët dhe miqtë e tij. Dhe 

kur veproi kështu festa ngeci, nuk pati alegri. Diana, gruaja e 

Fatmirit më pyeti se çfarë shqetësim kishte Pali, që nuk po fliste 

dhe kur nuk i dhashë përgjigje pyeti Palin. 

- Jam mirë, - u përgjigj ai, - por më ka urdhëruar Anna të mos 

ngacmoj njeri se ndoshta fyen. Plasi e qeshura dhe filluan të më 

ngacmonin mua, se nuk mund t’a ndryshoja Palin sado të 

mundohesha. Nuk e bëra veten atje dhe kur u kthyem në shtëpi e 

pyeta gjysëm e inatosur se pse foli ashtu për mua. 

- Thashë të vërtetën, - foli serioz, - nuk e kuptove se ngacmimi 

për ty e ktheu këndshëm bisedën? 

Kishte të drejtë, çiltërsia e tij më çarmatosi. 

- Po prifti pse e quajti mirëbërës, këtë nuk munda ta kuptoja. 

Kur ma përktheu predikimin brilant të priftit ishte shumë i 

emocionuar, u skuq në fytyrë dhe më shtrëngoi dorën fort. E di 

që nuk ka shumë qejf të falënderohet, por sot ndjeva se u mbush 

nga fjalët e priftit dhe nuk e dallova se ç’ishte ndjenja që e 

pushtoi. Krenari, dhimbje, mirënjohje, respekt apo . . të gjitha 

bashkë nga pak. Atë Kirilli është me të vërtetë i mençur. Pali 

kishte të drejtë me përcaktimin e tij, por unë shtoj se është edhe 

shumë fisnik. U habita se si kishte mundur të ruante integritetin 

dhe kulturën këtu në majë të malit, larg jetës dhe gjallërisë të 

qyteteve. Pali kishte pasur të drejtë kur më tha, se ne 

ndryshonim shumë, për arsye të ambientit ku ishim rritur dhe të 

mos habitesha nga mikpritja që do të kishim, por të sillesha sa 

më thjesht, të isha vetvetja. Nga mendimet më shkëputi Anica 

(Millanka përkthente ngadalë). 

217

NJË NJERI 

- Ana nuk je mike këtu, prandaj ngrihu se burrat duan drekë. 

Ti me Millankën pregatitni qingjin sa të gatuaj ëmbëlsirën. 

- Po majko (e thira njëlloj si Millanka), por unë jam fare e 

paaftë në gatim dhe mos turpërohemi. 

- Të dyja jeni të reja dhe duhet të gatuani sa më mirë, burrat 

duhet të kënaqin jo vetëm sytë dhe trupin me hiret tuaja, por 

edhe stomakun me gatimet. 

Duke folur këto fjalë Anica qeshi dhe më përqafoi. Qingjin 

duhej ta gatuanim në një mënyrë të re për mua, jo të pjekur por 

të futur në një enë të madhe gjysëm hermetike, ku ai zjente për 

gati dy orë dhe pas kësaj futej në furrë për të marrë një faqe. E 

mbaruam shpejt detyrën tonë dhe po shihnim gatimin e 

ëmbëlsirës. Nuk po e kuptoja se si mund të quhej ëmbëlsirë, ai 

konglomerat përbërësish dhe sa mund të përshtateshin me njëra 

tjetrën. Nuk fola për këtë, bile edhe Millanka vetëm shikonte dhe 

më shpiegoi se këtë lloj ëmbëlsire në fshat e përgatiste vetëm 

majka dhe vetëm për raste të veçanta. E kishte trashëguar nga e 

gjyshja dhe nuk e jepte recetën për asnjë tjetër. Kur miket e saj 

ngulmonin shumë, ju kërkonte t’i sillnin përbërësit dhe ju a 

gatuante ajo. Millanka u habit se si na lejoi ta shihnim procesin e 

punës. E pyeta Anicën se pse nuk kishte marë një përzjerës 

elektrik për të mos u lodhur. 

- E kam një, por e përdor për gatimet e zakonshme. Ëmbëlsira 

është gatim qejfi dhe për tu kënaqur mënyra e vjetër është më e 

mira. 

Millanka u skuq kur përktheu fjalët e fundit. Me pak vonesë 

e kuptova shakanë dhe u shkriva gazit, gati u mbyta, nderkohë e 

kuqja në fytyrën e Millankës u shtua dhe doli nga dhoma. E 

surprizuar nga humori i Anicës e pyeta të më tregonte për jetën 

218

Pandi PAPANDO 

dhe martesën e saj. Nguroi pak, por vetëm disa çaste, thirri 

Millankën për të përkthyer dhe filloi tregimin: 

Me atë Kirillin kemi qënë fqinjë, shtëpia e prindërve të mi 

është kjo mbas nesh, bile kemi edhe një derë të vogël 

komunikimi në oborr. Ai ka qënë një fëmijë ters, por shumë i 

zgjuar dhe punëtor i palodhur. I ati dhe i gjyshi , mbasi mbaroi 

shkollën fillore e dërguan të mësonte në shkollën më të 

famshme fetare të ortodoksisë në ishullin e Halkit, në detin 

Marmara. Kjo shkollë pregatiste jo vetëm priftërinj, por ishte 

edhe laike për fëmijë pa të ardhura, që pranoheshin me konkurs. 

Kur iku unë isha vajzë e vogël dhe luaja me motrën e tij Savën. U 

rritëm si motra me njëra tjetrën, bile dhe flinim ku të mundnim 

herë tek unë dhe herë tek ajo. Kirilli na ndukte gërshetat dhe 

luante me ne. Mbasi u rritëm, mbaj mend isha katërmbëdhjetë 

vjet, ai mbaroi shkollën e mesme dhe u kthye në fshat. Kishte 

ndryshuar shumë, ishte zgjatur dhe forcuar dhe sillej me shumë 

seriozitet me banorët e fshatit. Lexonte vazhdimisht dhe na 

detyronte edhe ne të lexonim. Ne kishim frikë nga ai dhe 

përpiqeshim të mos i kthenim fjalë, vraponim kush e kush t’i 

sillte një gotë ujë ose t’i pastronte këpucët. Ai qeshte me ne, na 

tregonte për jetën në shkollë dhe në qytetet e mëdha. Shpesh 

tregimet e tij na dukeshin përralla, por nga goja e tij ato mernin 

ngjyra të bukura. 

Atë vit ai qëndroi në fshat, donte të vazhdonte universitetin 

në Beograd për mësues dhe punoi për të fituar diçka, por i gjyshi 

u sëmur dhe ceremonitë fetare zhvilloheshin me mungesa. 

Burrat e fshatit u mblodhën dhe vendosën t’i propozonin të 

studionte teologji dhe të bëhej prift. Ata panë se ai nuk ishte më 

tersi i fshatit, që nuk linte mace e qen pa goditur dhe pemë pa 

trazuar. Fillimisht Kirilli nuk pranoi, mendonte të largohej nga 

219

NJË NJERI 

fshati kur të mbaronte shkollën dhe priftërimi do ta detyronte të 

kethehej këtu. Por i gjyshi e këshilloi që të merte vendimin dhe 

të pranonte lutjen e banorëve. Studimet i filloi në Beograd, me 

financimin e përbashkët të fshatit. Ishte nga më të mirët në 

mësime dhe sjellje. Lajmet nga Universiteti i vinin kryeplakut 

çdo dy muaj. Ndërkohë unë isha rritur dhe zhvilluar dhe vura re 

se më shihte ndryshe kur kthehej në verë. Nuk më ngacmonte 

dhe më fliste me shumë mirësjellje. Sava i vuri re e para këto 

ndryshime dhe më tha disa herë se ai kishte rënë në dashuri me 

mua. Skuqesha nga turpi, isha 16 vjet dhe nuk dija asgjë mbi 

dashurinë. Një ditë Savës i shpëtoi goja dhe i tha në praninë 

time, se ai po më jepte mua më shumë libra se asaj dhe fliste me 

mua më me seriozitet. Ai nuk foli, u skuq dhe i shkuli flokët. U 

largua përsëri dhe në letrat që i dërgonte Savas unë 

përmendesha pak e më pak. Kjo më prekte, më vinte inat që po 

më harronte, por s’kisha asnjë mundësi komunikimi. U shtuan 

netët pa gjumë, u inatosa me Savën që më ngacmonte. Verën 

tjetër ai erdhi me vonesë, pa lajmëruar dhe u takuam në oborr 

kur unë po dilja. Më dha dorën por nuk më përqafoi si më parë. 

Folëm pak dhe ika me vrap në shtëpinë time. Tre ditë nuk dola 

jashtë, prisja t’i thoshte ndonjë fjalë Savas, por edhe ajo s’po 

vinte tek unë. Të diel Sava më thiri për të shkuar në kishë. 

- Kirilli u nis më parë me gjyshin për ta ndihmuar, - tha dhe 

më shikoi me djallëzi. 

Sheshi para kishës ishte plot me djem, që nuk hynin brenda 

por vinin të ngacmonin vajzat. Një prej tyre, Ivani, më kishte 

folur disa herë se më donte për nuse dhe vazhdonte të më 

ngacmonte pa ndërprerje. Ivani, ishte bir i familjes më të pasur 

në fshat, studionte për mjek dhe kujtonte i gjori se ku të vinte 

gishtin do ta pranonin. Atë ditë u tregua më guximtar. Kur dolëm 

220

Pandi PAPANDO 

nga kisha, më foli të ndahesha nga Sava dhe nga që unë nuk 

pranova, më kapi për krahu dhe më tërhoqi pas vetes. Bërtita 

nga dhimbja dhe nga inati. Kirilli dëgjoi zërin tim dhe u afrua me 

vrap. 

- Lëshoje Anican, - i foli gati pa zë, - jemi miq dhe nuk duhet të 

zihemi, - por djali që u bë trim atë ditë ja ktheu me mburrje se 

mund të sillej si të donte me mua. Kirilli ja përsëritë disa herë 

kërkesën duke e ngritur zërin pa marrë përgjigje. E pashë që u 

prek por edhe s’donte të zihej në sy të shumë banorëve që u 

grumbulluan rreth nesh. Dy burra të moshuar ndërhynë kur 

panë grushtat e mbledhur të tij dhe unë ika me vrap. 

Kjo skenë u përsërit më vonë. Ne të tre kishim dalë në mal 

për të mbledhur luleshtrydhe. Po luanim dhe qeshnim kur 

përpara na del Ivani me një shok të vetin. Ai nuk e kishte 

gëlltitur fyerjen dhe erdhi të merrte hak. Filloi t’i thoshte Kirillit, 

se nuk kishte asnjë të drejtë mbi mua, pra s’duhej ta pengonte të 

flisnim. Përsëri Kirilli i foli me të butë që të largohej dhe të 

bisedonin më vonë për të drejtat, por Ivani filloi ta fyente. Kur i 

përmendi përsëri të drejtat, Kirilli i tha se unë isha e fejuara e tij 

dhe bënte mirë të largohej. Ivani u fye, se do të hapej fjala në 

fshat. Ai ishte refuzuar për shkak të një barkthati, që studionte 

me paratë e fshatit dhe e goditi Kirillin me grusht në fytyrë. 

Shoku i Ivanit ndërhyri për t’i ndarë, por a kishte burrë të ndalte 

Kirillin. U ngrit, fshiu gjakun që i mbulonte fytyrën dhe po të mos 

ndërhynim ne do ta kishte vdekur Ivanin. Rrugës së kthimit për 

në shtëpi Sava filloi të luante me ne. 

- Do të shtroj një drekë për Ivanin, - foli, - se ndryshe ju të dy 

do kishit shkuar kot. Kjo ishte historia ime me Kirillin dhe që 

atëhere jemi gjithmonë bashkë dhe e duam njeri tjetrin si ditën e 

221

NJË NJERI 

parë. Djali na ka kërkuar prej vitesh të shkojmë për të banuar me 

atë, por Kirilli s’do të largohemi. 

- Largimi im, - thotë, - do të mbyllte edhe kishën. Nuk 

mundem sa të jem gjallë ta le fshatin pa shërbesë. Kur Zoti të më 

thërrasë pranë tij, nuk kam më detyrime për njerëzit. 

Anica përfundoi tregimin dhe kontrolloi furrën. Ëmbëlsira 

ishte pjekur, për mua pamja e saj ishte njëfarë keku por me 

ngjyrë më të çelur diku midis të verdhës dhe të kuqes. Anica u 

kënaq me pamjen dhe filloi të përgatiste shurupin. Mori një vazo 

me mjaltë, që e kish vendosur që mbrëmë anës vatrës dhe e 

përzjeu me një lëng me ngjyrë të errët. 

- Mjaltë dhe lëng i zjerë kumbulle të egër, - përktheu Millanka 

dhe më shpjegoi se si përgatitej nardeni, lëngu i kumbullave të 

egra, që përsëri nuk arrita ta kuptoja. Kuptova se edhe po të 

merrja recetën do ishte e pamundur të përgatisja këtë ëmbëlsirë. 

Ora e kaloi mesditën kur Anica telefonoi priftin për të ardhur në 

shtëpi. 

222

XXXIX 

PALI 

Pandi PAPANDO 

Atë Kirilli u ul në krye të tavolinës dhe caktoi vendet. 

Anicën e vendosi në të majtë të tij dhe mbas tyre ushtarakët 

hollandezë. Mua më caktoi vendin në të djathtë, mbas meje 

Annan dhe filloi ligjëratën: 

- Ti Masar me Millankën do të shërbeni, Pali dhe unë do 

përkthejmë, ndalohet e folura për politikë dhe vesh më vesh. 

Janë të ndaluara falënderimet. U kuptuam besoj. 

Filluam të hanim por biseda po ngecte, mbasi mbaruam 

komplimentat për cilësinë e ushqimeve, të cilat Anica nuk i 

pranoi, por i drejtoi për vajzat fjalët e mira. E kuptova se vetëm 

roli i përkthimit ishte i pamjaftueshëm për priftin dhe ja thashë 

duke qeshur. Ai e mori në dorë situatën dhe na kërkoi të hapnim 

një diskutim për jetën dhe dashurinë. Hollandezët shkëmbyen 

nga një vështrim të shpejtë, që nuk i shpëtoi priftit. 

- Dashuria është një kuptim shumë i gjërë, prandaj mos e 

banalizojmë. Ja për shëmbull, si mund ta kuptoni miqësinë time 

me Palin ose më mirë dashurinë time për Palin? Vetëm mbas një 

bisede jo të gjatë e prita në shtëpi si djalin tim dhe Anica e vuri 

Annan të gatuajë. A është kjo një formë e dashurisë për njeriun? 

A mund të ndodhë kështu në vendet tuaja, apo kjo është një 

formë e primitivitetit tonë? 

- Pyetje e drejtë, - foli Hansi. - Unë në të vërtetë u habita kur 

ju pashë të putheshit tek dera e kishës para disa muajsh. Pali mu 

duk tepër intelektual për të qënë besimtar dhe për ty atë, të më 

223

NJË NJERI 

falësh, kam menduar se je i sertë dhe i prerë në karakter, për të 

puthur një shqiptar. Sot po e shoh se jam i gabuar në të gjithë 

gjykimin tim. Nga se vjen kjo mund të pyesni. Ka shumë arsye 

për të cilat do të flas, ndoshta pa i renditur si duhet. Kryesorja 

është përpunimi i keq mediatik i situatës në vendin tuaj. 

Asnjëherë nuk është prekur në media se si kanë mundur të 

jetojnë këta popuj për qindra vjet pa gjakderdhje, për të mos 

thënë në mirëkuptim me njëri tjetrin. 

-Ndalo të lutem, - e ndërpreu prifti, - përsëri e ktheve në 

politikë. 

- Ke shumë të drejtë për mediat, - filloi Anna. - Me gjithë se vij 

nga një prej vendeve më demokratikë të botës, përsëri jam e 

bindur se brenda nesh egziston një ndjenjë racizmi, ose për ta 

zbutur shprehjen mospranimi, mospërputhje me popuj të tjerë. 

Në Tranë, i pari që takova ishte Pali dhe jo vetëm që më habiti 

personaliteti i tij, por u dashurova me të. Prindërit e mi e 

pranuan pa fjalë ndjenjën time, bile me shumë kënaqësi. Po 

kështu dashuria e papranuar e Millankës dhe Masarit përsëri 

paraqet një racizëm të fshehur dhe të dy anshëm, por që 

ekziston brenda nesh, sado që përpiqemi t’i japim ngjyra të tjera. 

Ne të zhvilluarit, të qytetëruarit, kujtojmë se bota është vetëm 

ajo jona, me rregullat strikte dhe të shkruara, thyerja e të cilave 

përbën mëkat. 

Në familjen e Anicës hyra me turp, por dashuria që më falën 

më bën të skuqem, sepse unë nuk besoj se do sillesha kështu në 

vendin tim. Prandaj unë, edhe nga ndikimi i Palit, nuk e besoj 

Darvinin. Teoria e tij e evolucionit është një racizëm i fshehur 

dhe si i tillë, më e dëmshme se ajo e filozofëve të shekullit të 19të. 

Kjo teori është injektuar tek ne në mënyrë shumë të 

sofistikuar dhe ne e pranojmë veten si më të mirë, më të aftë se 

224

Pandi PAPANDO 

popujt me zhvillim ekonomik të ulët, por, . . . por, kur hyjmë 

brenda këtyre popujve, kur njohim jetën dhe zakonet e tyre po 

të analizojmë veten, po të jemi të sinqertë me veten, shohim se 

jemi njëlloj, fare të njëjtë, bile vuajmë nga një sëmundje e 

fshehtë, mbivlerësimi i vetes, individualizmi dhe mungesa e 

dashurisë. 

- Pa më keqkuptuar, më fal për pyetjen, si u prit ose si do 

pritet martesa jote me Palin në vendin tënd, - foli Piteri. - 

Mendimi im është se në rastin më të mirë do të jetë për shumë 

kohë në qendër të diskutimeve. 

- Dhe pse duhet të merakosemi për këtë? Ne duhemi dhe 

mirëkuptohemi, jemi të lumtur pra fjalët dhe thashethemet nuk 

mund ta prishin lidhjen tonë. 

- Ku do të jetoni, në Shqipëri apo Zelandë? - pyeti Hansi. 

- Nuk kemi vendosur asgjë deri tani. Këtu, më falni, në Shqipëri, 

unë e ndiej veten shumë mirë. Shoqëria e Palit më 

respekton si të barabartë, e kuptoni togfjalëshin të barabartë, 

dhe kjo sjellje e tyre ka shumë domethënie për mua. 

- Je e sigurt se edhe në Zelandë, në se vendosni të banoni atje 

kështu do ndjehet Pali? 

- Pse jo, - ndërhyri prifti, - i miri i bën vend vetes kudo. 

- Më falni për ngulmimin tim, nuk kam asnjë paragjykim për 

ju, por historia e prindërve të mi nuk ishte kaq e thjeshtë. Babai 

ishte një nga ata miliona gjermanë, që u detyruan të braktisnin 

vendin e tyre mbas luftës. Ka lindur në Silezi, krahinë që iu 

aneksua Polonisë. I mbetur jetim u shvendos drejt perëndimit 

dhe u birësua nga një çift hollandez në një kamp refugjatësh. 

Studimet universitare i kreu në Angli, ku dhe u njoh me nënën 

time, studente amerikane me origjinë hebreje. Duheshin shumë 

dhe u ndanë vetëm për arsye të vendimit se ku do banonin. Nëna 

225

NJË NJERI 

donte me çdo kusht të vendoseshin në Amerikë, ndërsa babai të 

kthehej në Hollandë pranë prindërve të tij adoptues. Sot që 

flasim për racizëm apo mospërfshirje fillova të mendoj për 

arsyet e vërteta të ndarjes së tyre, ndoshta pasuria e nënës ka 

ndikuar, apo arsimimi i babait s’përputhej me shijet e prindërve 

të saj. Kam edhe një dyshim tjetër, të cilin nuk dua ta besoj, nëna 

ime ishte hebreje dhe ndoshta prindërit e saj të shokuar nga 

racizmi hitlerian, që kishte çuar në dhomat e gazit mbi 6 milion 

hebrej, ishin kthyer vetë në racistë. 

Po për mua? A menduan nëna dhe gjyshët për streset e mia 

të mëvonshme? Pse vinte të më takonte aq rrallë nëna, kur kisha 

aq nevojë për dashurinë dhe përkëdheljet e saj? Vetëm bisedat 

në telefon, takimet e rralla, dhuratat dhe një çek me dollarë në 

ditëlindjet e mia nuk mund të zëvëndësonin mungesën e saj. Të 

dy nuk u martuan më dhe kjo më bind se duheshin shumë. Babai 

nuk më foli kurrë keq për nënën, bile para se të jepte shpirt me 

emrin e saj në gojë, më kërkoi t’i premtoja se do të shkoja ta 

takoja dhe ta falja. Jam më i ri se ju për të dhënë këshilla, por 

them se bëra mirë që ju tregova dhimbjen time që do të ishte 

lumturi nëse . . . 

Hansi e la përgjysëm tregimin e tij dhe në tavolinë u vendos 

një heshtje e rëndë. Deri tani, të zhytur thellë në dalldinë e 

lumturisë dhe kënaqësive reciproke nuk kishim biseduar për 

jetën tonë të mëtejshme. Anna diç mendonte për këtë sepse e 

kisha kapur disa herë në gjendje ëndërrimi ose më mirë humbje 

vëmendjeje. Kur e pyesja përse mendohej nuk jepte përgjigje 

dhe vinte buzën në gaz. Sado që ta shtynim këtë bisedë, ajo do të 

bëhej dhe vendimi duhej marrë. Me siguri Anna mendonte se 

duhej ta shtroja unë këtë problem të vështirë për mua. I rritur 

jetim unë e kuptoja sa e vështirë do të ishte për Annan ndarja 

226

Pandi PAPANDO 

nga prindërit e saj, po të qëndronim në Shqipëri, por edhe unë 

nuk e kisha të lehtë të largohesha aq larg nga vendi im. Mbas 

hapjes së Shqipërisë dhe largimit të shumë shqiptarëve në 

perëndim, me mënyra të ligjshme ose klandestine, kishim 

diskutuar shumë herë me miqtë për këtë. Shumë herë i mërzitur 

nga mënyrat e drejtimit të shtetit kam menduar se Shqipëria 

s’bëhet dot, por largimi më dukej si dezertim, më vinte turp nga 

vetja që të mos përpiqesha për të ndryshuar vendin tim. Kur u 

largua Mondi, një prej miqve të mi për në Amerikë, më tha i 

përlotur se nuk mund tu privonte fëmijëve të tij një jetë më të 

mirë. 

- Po për Mondin, - i thashë, - si do të jetë jeta? 

Nuk m’u përgjigj atë ditë, por mbas disa vjetësh kur u kthye 

me pushime. 

- Po të përgjigjem për një pyetje që më ke drejtuar para se të 

ikja, - tha. - Këtu s’rrihet e atje s’vihet, dhe para se të më pyesësh 

përsëri, se ku është këtu, këtë shprehje e mendoj edhe në New 

York edhe këtu. 

Mondi ishte një mjek i shkëlqyer dhe me karakter të fortë, 

kishte arritur edhe atje të ekuivalentonte diplomën dhe punonte si 

mjek, por i mungonte jeta dhe kujtimet. 

- Më merr malli për gjithëçka, shpesh në pushimin e mesditës, 

duke pirë kafe në bufenë e spitalit mendoj se ku po e pi kafenë ti 

Pali, me kë je në atë orë, që përputhet me orën kur dilnim për 

kafenë e darkës. Mendoj se ju bisedoni, ngacmoheni ndoshta edhe 

bërtisni. Më beso se vuaj për këtë, por kur kthehem në shtëpi dhe 

shoh djemtë që studjojnë në dhomën e tyre kënaqem dhe filloj nga 

e para. Mondi ishte i dyzuar dhe peshoi më shumë nga fëmijët se 

nga vehtja dhe s’kam të drejtë ta gjykoj në se veproi drej. Po unë? 

227

NJË NJERI 

Unë nuk mund të vendos në peshore asgjë tjetër veç vetes sime 

nga njëra anë, përfshirë edhe kujtimet, brengat, vuajtjet dhe 

gëzimet, ndërsa nga ana tjetër Annan, jetën e saj të ndërlikuar dhe 

dashurinë për mua. Dilema është se nga cila anë e peshores duhet 

vendosur dashuria ime për atë. Po ta vendos nga ana ime nuk jam 

i sigurtë si do jetë vendimi, ndërsa vendosja nga ana e Annas e 

kthen peshoren rëndshëm nga largimi. Fisi im u shpërngul nëpër 

botë shumë vite më parë dhe i vetmi pasardhës në Shqipëri mbeta 

unë. Ata, degët e tjera u integruan shpejt dhe mirë, bile shumë 

mirë në jetën europiane. Njëra degë mori edhe tituj fisnikërie në 

Perandorinë më konservatore të kohës, por një çekan më godet 

fort në tru. Disa pyetje që s’kam dashur asnjëherë t’i tregoj më 

mbeten vazhdimisht para syve. 

Pse janë larguar nga vendi pjesa më e zhvilluar e popullsisë së 

tij? Pse mbas një farë kohe edhe ata që ecin përpara në dije dhe 

begati përsëri largohen? Kur këta çajnë, në të vërtetë me shumë 

mundime në vendet ku shkojnë, megjithë trajtimin jo të barabartë 

me vendasit, sa përpara do ta shpinin vendin e tyre? Apo do të 

humbnin nën presionin e të paaftëve, që me shumicë ishin ngjitur, 

dhe vazhdojnë të ngjiten si pjavica në trupin e Shqipërisë duke 

menduar vetëm për pasurimin dhe mbijetesën e tyre. Kështu mund 

të vazhdoj edhe me nënpyetje që rjedhin nga të parat. 

I pari që mund të përmendet është Aleksandri i Madh. Sipas 

historianëve, nëna e tij Olimpia ishte nga një fis që banonte në 

territorin e sotëm të Shqipërisë, por ai nuk punoi për këtë vend 

dhe mbasi pushtoi gjysmën e botës vdiq në Indi. Ndoshta do ta 

bënte po të jetonte gjatë. Më vonë u larguan princat, kontët dhe 

baronët mbas pushtimit turk, duke marrë me vete jo vetëm 

pasuritë e luajtëshme, por edhe pjesën më të madhe të njerëzve të 

ditur dhe trima që kishin rreth tyre. Ata u tretën në Europën e 

228

Pandi PAPANDO 

copëtuar dhe sot nuk ekzistojnë as emrat e tyre. Para dhe mbas 

tyre vazhdoi eksodi masiv i popullsisë drejt Italisë (arbëreshët) 

dhe Greqisë (arvanitasit). Prej tyre dolën udhëheqësa politikë dhe 

ushtarakë, deri në kryeministër të Italisë (Francesko Krispi , tre 

herë kryeministër), për të mos folur për Greqinë ku ndikimi është 

edhe më i madh, që nga heronjtë e revolucionit grek dhe vazhdon 

deri në ditët tona. 

Qyprillinjtë, në Perandorinë Otomane nxorën 7 vezirë të 

mëdhenj (kryeministra) dhe udhëhoqën për 65 vjet atë shtet të 

stërmadh. Por jo vetëm ajo familje ka udhëhequr Turqinë. Nga 213 

kryeministra që drejtuan perandorinë në 623 vjet të jetës së saj 38 

ishin shqiptarë, dhe si finale edhe ai që shkatërroi perandorinë e 

kalbur për të ndërtuar Turqinë moderne, Mustafa Qemal Ataturku 

përsëri ishte shqiptar. Babai i turqve (Ata Turk), është i vetmi 

personalitet botëror që ka qënë i pari kryeminister i vendit, i pari 

kryetar parlamenti dhe i pari president. 

Vazhdojmë më tej me Muhamed Ali Pashën, me origjinë nga 

Zëmblaku, një fshat i Korçës, që themeloi dinastinë prej 11 brezash 

të Mbretërisë të fundit të Egjiptit, dhe lagjes më të pasur të Kajros 

i dha emrin Zemelak. Dhe përsëri pyes veten në se kanë menduar 

ndonjëherë për vendin e tyre të origjinës këta personalitete, apo e 

kanë fshehur origjinën e tyre? Pse? Pse? 

Në udhëtimet në Europë kam parë ndërtesa madhështore, 

projekte urbanistike me vlera të mëdha. Pse mungojnë këto 

ndërtime në Shqipëri dhe në Ballkan? Mungojnë rrugët dhe urat, 

kishat dhe xhamitë, objektet sociale. Trashëgimia nga kultura e 

vjetër greke dhe ndërtimet e mëvonëshme romake janë të shumta. 

Vetiu lind pyetja se kush e ndërpreu zhvillimin, pse u ndërpre 

përparimi? 

229

NJË NJERI 

- Përse mendohesh Pali? Atë Kirilli më shkëputi nga 

mendimet dhe shkaktoi të qeshura. Heshtja ime bëri përshtypje 

tek të gjithë dhe më detyroi t’iu tregoja se përse po meditoja. E 

dëgjuan me interes tregimin tim dhe në fund Piteri më tha një 

pyetje - përgjigje: 

- A nuk e mbështet meditimi tënd i tanishëm atë që na the në 

mëngjez, se njerëzit janë qytetarë të botës? Unë mendoj se 

pikërisht kjo lëvizje dhe përzjerje e popullsive, për të mos thënë 

e racave ka sjellë zhvillim për botën. 

- Pali nuk flet për zhvillimin, as për mirëqënien por me sa 

kuptova çështja qëndron në jetën shpirtërore, në kujtimet, - 

ndërhyri Masari. - Mendoj se sa më i moshuar të jesh në kohën e 

migrimit aq më shumë të mundojnë kujtimet. Nipat e mi që janë 

lindur dhe rritur në Zvicër, kanë më pak dhembshuri për vendin 

tonë se ati i tyre. 

- Nuk besoj se janë vetëm kujtimet, - ndërhyri Piteri. Nuk 

mund ta citoj, por kam lexuar në një studim për Odisenë e 

Homerit se Uliksi, në ishujt e Circes dhe Kalipsosë hoqi dorë nga 

pavdekësia për. . . idenditetin dhe dashurinë njerëzore. 

Deri tani nuk kisha menduar për kuptimin filozofik të kësaj 

historie. Kisha menduar se vetëm dashuria për gruan, djalin dhe 

atdheun mbizotëronte në ndërgjegjen e Odiseut ose më thjesht 

isha kënaqur nga një histori e bukur pasioni dhe lufte. Por Homeri 

ka dashur të japë edhe një kuptim tjetër, shumë më të thellë, 

ndarjen e prerë të njeriut me perënditë, përpjekjen e parë për të 

mos i imituar ato. Gjeniu i verbër, që përshkruan shumë histori të 

bashkimit fizik midis perëndive dhe vajzave të bukura, bashkime 

që lindën heronjtë, njerëz me fuqi të mbinatyrshme, nuk është 

dakord me kthimin e njeriut në zot. Pse? Po të ishin këto kthime të 

230

Pandi PAPANDO 

palejuara nga zotat, Circe-ja dhe Kalipso-ja s’do të bënin 

propozimin për ta mbajtur dashnorin në ishujt e tyre me 

premtimin për ta kthyer në të pavdekshëm, pra në perëndi. Në se 

Zeusi nuk e lejonte këtë kthim, ato s’mund të bënin një premtim të 

pamundur ose të paktën të diskutueshëm. Pra ky ndryshim në 

statusin e njeriut, Odisesë në rastin në fjalë ishte i lejuar, mund të 

kryhej. Atëhere ka një arësye tjetër që Homeri nuk e jep këtë 

mundësi, dhe kjo arësye është mospranimi i Odisesë. 

Pse nuk pranoi ky hero? Pse hoqi dorë nga rinia dhe bukuria e 

përjetshme? Dhe nga dy femra me bukuri të mahnitëshme me të 

cilat ndau shtratin respektivisht një dhe katër vjet? Në atë kohë 

kuptimi i moralit dhe të drejtave të burrit ishte ndryshe nga sot, të 

gjithë mbretërit kishin robina që plotësonin nevojat mishtore në 

kohën e fushatave ushtarake edhe më të shkurtëra se lufta 

dhjetëvjeçare e Trojës, ndoshta edhe më të bukura se Penelopa. 

Rjedhimisht nuk mund të flasim për besnikëri ndaj bashkëshortes 

që po plakej larg. Bile edhe mendimi për tradhëti të mundshme të 

saj, kishte zënë të rritej në mendjen e Odisesë, gjë që shtjellohet në 

fundin e veprës. Penelopa ishte e fundit që mësoi kthimin e tij, pra 

Odiseja besonte tek ajo më pak edhe se tek shërbëtorët. A mos 

vallë Odisesë nuk i pëlqenin sjelljet e zotave dhe nuk donte të ishte 

si ata? Edhe ky version bie poshtë sepse ai e kishte provuar shumë 

herë se nuk ish më i mirë. Veprimet dhe sjelljet e tij ishin në 

përputhje me moralin e kohës. Bile në disa raste e tejkalonin këtë 

moral. 

Rjedhimisht mbetet vetëm idenditeti, ruajtja e tij, uni vetjak, 

mendimi për të qënë i veçantë dhe i patjetërsueshëm. Fitoi apo 

humbi nga ky vendim nuk jam në gjëndje ta them. Homeri e le të 

hapur dhe pa përgjigje këtë veprim. Secili mund të gjykojë dhe të 

veprojë sipas personalitetit të tij, sipas mënyrës si e sheh botën. 

231

NJË NJERI 

Apo sa i lidhur është me vetveten? Përgjigjet janë individuale, dhe 

në se anketohemi për këtë pyetje besoj se vendimi i Odisesë do të 

jetë në anën e pakicës. Po unë, në cilën pjesë hyj, kush jam në të 

vërtetë, që ta krahasoj veten me perënditë e lashta apo edhe me 

heronjtë e kësaj kryevepre botërore letrare dhe filozofike. Unë jam 

një njeri i zakonshëm i një populli të vogël, pa asnjë meritë të 

veçantë. Kam punuar me ndershmëri dhe dinjitet, por nuk jam i 

vetmi njeri i tillë .Në vendin tim ka shumë si unë. Pse duhet të vuaj 

për diçka që është e pashmangshme të ndodhë. Instiktivisht jam në 

anën e Odisesë, por kushtet e mia nuk janë të njëjta. Ai hoqi dorë 

nga dashnoret e pavdekshme për tu kthyer tek e shoqja, tek i biri 

dhe mbretëria e tij. 

Unë nuk kam këto kushte. Më duhet të heq dorë nga vendi im, 

nga miqtë dhe shokët, nga varret e prindërve, nga kujtimet dhe 

jeta e deritanishme, nga armiqtë dhe keqdashësit, si dhe nga 

shumë zakone të miat e të vendit tim. Përse kjo sakrificë. Përse 

duhet të veproj kështu? Vetëm për dashurinë e Annas dhe qetësinë 

e saj. Dhe cili është shpërblimi për këtë sakrificë, në se mund ta 

quaj kështu largimin nga vendi im? Nuk më mundon largimi që e 

ka shpërblimin në dashurinë e Annas dhe më tepër në timen për 

atë. Të tjera janë pengesat dhe dilemat që s’më lenë të qetë. A do 

mund të integrohem në jetën që më pret? A do mund të gjej vendin 

që meritoj dhe më takon në atë shoqëri multietnike, me zakone 

dhe jetë krejt tjetër nga sa kam jetuar? Dhe për më tepër, a do 

mundem të mos e zhgënjej Annan para miqve të saj, para 

prindërve të saj? A do jetë dashuria jonë e përjetëshme? A do kemi 

frytet e saj? 

Poeti i pavdekshëm e la deri këtu historinë e Odisesë. Të tjerë 

poetë dhe dramaturgë më vonë sollën shumë versione për jetën e 

mëvonshme të tij, deri në vrasjen nga i biri që pati me Circe-në, bir 

232

Pandi PAPANDO 

që nuk e përshkruan Homeri. Por asnjë prej tyre nuk e ka atë 

madhështi dhe filozofi për njeriun dhe karakterin njerëzor. Të 

gjitha këto tregime janë si arna të vendosura në një rrobë të 

shkëlqyer, sado me art të jenë shkrojtur. 

Sidoqoftë duhet të mendohem me qetësi dhe mendje të 

kthjellët për këtë vendim. Nuk duhet të jetë një veprim emocional 

dhe i rrufeshëm, për më shumë se nuk ka të bëjë vetëm me mua. Në 

këtë vendim përfshihet edhe Anna, pra vendimin duhet ta marrim 

së bashku, ta diskutojmë në të gjitha këndvështrimet, në të gjitha 

aspektet. Do ti lutem Annas të mos e përfshijë dashurinë e saj për 

mua në këtë diskutim, që sipas meje është përsëri e pamundur për 

të. Përsëri po bëhem egoist, duke ja ngarkuar asaj barrën e një 

vendimi, si dhe disa herë më parë. Megjithëse e kam konsideruar 

veten të fortë dhe të paepur në vendimet e mëparëshme, 

megjithëse kam dhënë shumë këshilla, ky vendim qënka me të 

vërtetë i vështirë dhe me pasoja. Duke e njohur veten, dhe duke e 

ditur se nuk ndryshoj kollaj nga vendimet e marra edhe kur ato 

janë në dëmin tim duhet të mendohem mirë. 

- Përsëri e humbëm fillin e bisedës, - foli Anna. - Në se e vini 

re, vetëm atë Kirilli dhe Pali po e hanë mishin me mënyrën e 

vjetër pa përdorur thikë dhe pirun, megjithëse unë e di, se në një 

tavolinë zyrtare të dy do t’i përdornin takëmet njëlloj si ne. Më 

thoni pse ne nuk sillemi të vërtetë, ashtu si jemi? 

Më kënaqi Anna me mënyrën fine të mbylljes së bisedës. Ai 

vendim është vendimi ynë, imi më shumë dhe nuk mund të 

merrej në rrethana aq të pazakonta si sot. 

- Ke të drejtë ti Anna për formalizmin, që po na mbyt dhe nuk 

na le të jemi vetvetja, - foli Hansi dhe i la mbi tavolinë thikën dhe 

pirunin. - Po të ishte verë, ndoshta këtë qingj të shijshëm do ta 

233

NJË NJERI 

hanim në natyrë dhe ne përsëri do silleshim njëlloj, megjithëse 

në vendet tona nuk veprojmë kështu. Mes miqve tonë sillemi 

ndryshe, më të çiltër, më të thjeshtë dhe pse-ja jote më fut në 

dyshime, se sa të vërtetë jemi. 

Prifti po kënaqej me drejtimin që i dha bisedës, përkthente 

për të shoqen dhe nga nënqeshja në buzët e reshkura mendova 

se po përgatitej të vinte një prej nesh në qendër të diskutimit. 

Ktheu kokën nga unë, fytyra e tij mori një shprehje serioze dhe 

vetëm sytë i ndriçonin. Më shkeli syrin dhe ju drejtua Annas: 

- Mund të më tregosh se si dhe pse u dashurove me Palin? Në 

se ke turp mos na trego detajet. Po të pyes jo nga kurioziteti, por 

dua të vendos rregull në disa përshtypje të miat. 

Anna u gjet e papërgatitur nga kjo pyetje direkte, vuri buzën 

në gaz dhe më pa mua për të kërkuar ndihmë. 

- Mos pyet Palin, ai nuk të ndihmon dot për këtë, ose lere fare 

më mirë. 

- Para se të përgjigjem, unë na trego ti atë, se pse e le majkon 

të priste aq gjatë për t’i treguar ndjenjat e tua? 

- Ty të paska treguar Anica, por në kohën tonë jo gjithëçka 

ishte e lehtë si sot. Edhe unë pata probleme me të dy familjet 

tona për vendimin e nxituar që mora, veçanërisht me vjehrrin, 

por me që isha djali më i bukur i fshatit ai u bind shpejt. Ndoshta 

edhe se po të mos pranonte, kush do të fejohej me një vajzë që 

mendonte vetëm për mua? Më vonë e kuptova se sa shumë u 

nxitova. 

Të gjithë filluam të qeshim. Kur Anica dëgjoi përkthimin e 

qeshura vazhdoi më me forcë. Ajo gjoja e zemëruar u ngrit nga 

tavolina dhe hyri në guzhinë. U ngritën edhe Anna me Millakën 

dhe mbas pak u dëgjua e qeshura e tyre. 

234

XL 

ANNA 

Pandi PAPANDO 

E qeshura e Anicas na infektoi, ajo i foli disa fjalë 

Millankës, që u skuq deri në flokët dhe nuk pranoi ta përkthente 

për mua. Atëhere Anica filloi të fliste me gjuhën ndërkombëtare 

të gjesteve dhe unë u shkriva. Lotët më dolën nga sytë dhe 

mbeta pa frymë. Pasi u qetësuam më tha mua të nxirrja 

ëmbëlsirën në pjata dhe para se të ktheheshim në dhomë më foli 

që të tregoja pak. 

- Po ju tregoj edhe unë për Palin dhe lidhjen tonë. Në të 

vërtetë më erdhi keq se ky burrë i pashëm kishte mbetur vetëm, 

dhe mbas shumë lutjesh të tij pranova, por duke të dëgjuar ty 

atë, mendoj të vendos që sot të ndahem. Më mirë shpejt se sa në 

moshën tënde, kur edhe mishi nuk zjen më. Millanka ja përktheu 

Anicës. Ajo u kënaq aq shumë sa u ngrit nga karrikja, mu afrua 

dhe më puthi. Të gjithë filluan të qeshnin me zhurmë, më shumë 

prifti. 

- E shihni miqtë e mi se sa vlen miqësia, e kuptoni se Anna foli 

kaq çiltër vetëm se e ndjen veten në familje? Kjo vlen edhe për 

ju, - iu drejtua ushtarakëve. - Megjithëse kini mjaft kohë që jetoni 

mes nesh, akoma qëndroni larg. Unë e kuptoj rëndësinë e 

detyrës suaj, por besoj se në rregulloret nuk ndalohet miqësia 

me banorët, bile sipas meje miqësia ndihmon në kryerjen më 

mirë të detyrës. 

235

NJË NJERI 

- Ke të drejtë, - foli Hansi, - por kjo e sotmja ishte ftesa e parë 

për ne dhe ne e pranuam me shumë kënaqësi. Dhe po ta shohësh 

me imtësi mendoj se do ketë ndërhyrë Pali për të na ftuar. 

- Si m’u hodhët të gjithë kundër, - qeshi prifti. Vetëm ti Pali 

më mbete besnik. 

Prifti u ngrit nga tryeza, mori në dorë Biblën dhe na lexoi një 

shprehje nga Fjalët e Urta, 12:1 duke i folur Palit ta përkthente. 

Pali u mundua shumë sa i dha kuptimin e plotë; 

- Kush do të mësojë, (kush e do diturinë) pranon të korigjohet(e 

pranon kritikën), ai që nuk duron asnjë qortim është i marrë. 

- Atë, leri mënjanë filozofitë dhe vetëlavdërimet. Po më bën të 

dyshoj për veten, se mos bëhem edhe unë kështu kur të arrij 

moshën tënde. Kemi akoma për të ngrënë dhe biseduar, - foli 

Pali. - Ti Masar, pse nuk i tregove Atë Kirillit për dashurinë 

tënde, pse u ndruajte nga ai, duke e pasur edhe mik të familjes. 

- Kisha turp, më dukej se do t’i kërkoja të pamundurën. Kam 

gabuar, por ne të rinjve na falen edhe gabimet . Ju lutem mos më 

kërkoni të flas për vete, le ta vazhdojmë atje ku e lamë bisedën. 

236

XIL 

ANA 

Pandi PAPANDO 

- Pali, të lutem më trego si përfundoi historia e fëmijës që 

do operohej. 

- Fëmija, Baftjari i vogël, u caktua për tu operuar. Unë i 

shoqërova në Ankona fëmijët të shoqëruar nga një prej 

prindërve të tyre. Baftjarin e shoqëroi e ëma, një grua e ndrojtur 

por shumë e bukur. Ajo s’dinte si të më falënderonte gjatë gjithë 

kohës para operacionit. Prindërit u sistemuan në një shtëpi 

miqsh të Universitetit, shumë pranë hotelit ku flija unë. Kisha 

shumë punë në Tiranë, por duhej të qëndroja, ata kishin nevojë 

për mua. Veçanërisht për Mimozën, nënën e Baftjarit të vogël. 

Ajo ishte rreth të tridhjetave, djali ishte i vetmi fëmijë i saj, i 

lindur me shumë vështirësi mbas dy dështimesh. E dinte 

historinë e të vjehrrit me mua, ai e kish treguar me zbukurime 

në kohën kur s’besonte se unë do veproja me korrektësi. Më 

tregoi gjatë analizave të gjata. Priste që t’i flisja keq për vjehrrin 

dhe mbeti e habitur kur i fola se tani rëndësi kishte vetëm 

shëndeti i foshnjës. Operacioni pati probleme sepse ai e kish 

kaluar moshën e ndërhyrjes. Fëmija pati një vdekje klinike prej 

disa minutash. Mimoza qëndronte e heshtur se nuk e mësoi këtë, 

por shqetësimi im ishte i madh. Kur mjekët dolën nga salla u 

çlirova nga dyshimi, që nuk e kisha për fëmijët e tjerë. Mbasi 

asistova dhe dy operime të tjera u largova i kënaqur se bëmë 

diçka të mirë. 

237

NJË NJERI 

Një ekip i madh i Rotary Club-eve tona do të nisej për në Indi 

për t’i dhënë goditjen e fundit poliomelitit. Kjo sëmundje e 

tmerrshme e gjysmës së parë të shekullit të kaluar po zhdukej 

përfundimisht nga bota. Dhe kontributi i Rotary Club-eve të 

mbarë globit ishte pa diskutim faktori vendimtar në këtë betejë 

të fituar. Deri atëhere ishin shpenzuar më shumë se 1 miliard 

dollarë, dhurata nga anëtarët e R.C.-ve përveç fondacioneve të 

tjera dhe qeverive të ndryshme. Mbeteshin vetëm katër vende, 

akoma me praninë e polios, një prej të cilëve ishte India, ku do 

shkonim për tre javë. 

- Tek ne u zhduk në vitet ‘94 ose ‘95, se më kujtohet koha kur 

lulëzuan skemat piramidale, apo e kam gabim? 

- Po, atë kohë bëja shaka me disa shokë që humbën kursimet, 

ju thosha se vaksina ndoshta ishte për të mpirë mendjet e 

shqiptarëve, të etur për të fituar para pa punuar. 

- Unë humba, jo shumë, por po të kisha të tjera do t’i kisha 

humbur. Pse, ti Pali nuk vure para në atë kohë? 

- Leni, donte të vinte por nuk e lejova. Isha i sigurt se ishte një 

lojë e keqe, dhe kur ngulmoi shumë, i thashë: 

- Nuk mund t’i lejoj vetes që ata bastardë të thonë nën zë, se 

edhe Pali Sina hyri në vathë. 

Kjo e bindi dhe nuk foli më, bile e tërhoqi para kohe shumën 

që kish vendosur para se të fliste me mua. 

- Përmende një miliard dollarë, kaq e madhe ka qënë kostoja 

e vaksinës? 

- Po Ana, dhe kjo shumë është e vogël falë shpikësit të saj Dr. 

Jonas Salk. Ky hero i shkences shpëtoi miliona fëmijë nga vdekja 

dhe paraliza. Ai nuk pranoi të nxirte patentë për vaksinën e 

poliomelitit që do t’i sillte fitime kolosale por do të rriste 

238

Pandi PAPANDO 

çmimin. Kur e pyeti një gazetar se kush e zotëronte patentën, ju 

përgjigj me dy fjalë : 

“Asnjeri, a mund të patentohet dielli“. 

Por për habi, megjithëse mori një nderim të jashtëzakonshëm 

nga shumë shtete, dhjetëra medalje dhe çmime 

amerikane dhe ndërkombëtare, nuk u laureua me çmimin Nobel. 

Vonë lexova një shprehje të tij: 

Shpresa qëndron në ëndërrat dhe në kurajon e atyre që 

guxojnë t’i bëjnë ato realitet. 

- Ti ke guxuar gjithmonë Pali. 

- E vërtetë, kam guxuar por më shumë kam ëndërruar. Tani 

jemi shumë të rritur për ëndërra. 

- Që kur u dashka të të jap unë kurajo ty? 

- Ti më ke dhënë kurajo pa e ditur. Kur ishim studentë, 

ndjenja për ty më rriste dëshirën për studim dhe shkencë. Këto 

ëndërra u thyen pa mëshirë dhe sot nuk kemi më kohë për të 

bërë punë të mëdha. 

- Përsëri po gabon. Në se ti dhe shumë njerëz të ndershëm si 

ti, do ishit treguar aktivë dhe nuk do tërhiqeshit nga drejtimi i 

vendit , në të gjitha nivelet. . . . 

- S’mundesha, isha shumë i lodhur nga diktatura dhe më 

mundonte mënyra e njëjtë e drejtimit në tranzicion. 

- Kam lexuar një artikull tëndin në shtyp, në fillimet e 

demokracisë, “të luftojmë frustacionin”. Atëherë më dha një 

përshtypje të thellë shprese. 

- Më shumë e publikova për vete se për të tjerët atë artikull. 

Shefi im u bë një njeri, . . . Bile në titull vendosa enkas fjalën e 

huaj frustacion për të mos përdorur fjalën shqipe zhgënjim. E 

vendosa për të mos dekurajuar ata që nuk dinin anglisht. Isha i 

dëshpëruar nga mënyra si po zhvilloheshin ngjarjet, por tani jam 

239

NJË NJERI 

i gëzuar që paska bërë punë, megjithëse nuk shpresoja. Më mirë 

e lemë këtë bisedë se më ligështon, sidomos tani që po largohem. 

- Përse ke dhimbje Pali? Mendoj se veprimi yt është shumë i 

drejtë. Si kaluat në Indi? 

- Nuk shkova, më dolën disa probleme shumë të rëndësishme 

pune. 

- Kur mund ta takoj Annan, kam shumë dëshirë ta njoh? 

- Anna u nis më parë, për të hapur shtëpinë e re. 

- Bëre një gabim të madh që nuk më njohe me atë. Nuk e 

kuptoj se nga se kishe frikë kur ti ja tregove të gjithë historinë 

tonë. 

- S’është frikë, por në të vërtetë kam pasur një ngurim të 

madh edhe për këtë takim. Kam qënë vazhdimisht i dyzuar për 

marrëdhënjen tonë. Herë - herë më është dukur se ti më ke 

përdorur dhe nuk më ke dashur sa dhe si duhet, ose si e kuptoja 

unë dashurinë. Të kujtohet një ditë që nuk pranove një dhuratë 

timen? Pse më le si dru atë ditë pa më folur asnjë fjalë, pa dhënë 

asnjë shpjegim? Dhe së fundmi kur e morre mbas ngulmimit tim, 

harrove të më falënderoje? 

- Ka qënë një nga çmenduritë e mija, një veprim spontan dhe 

pa kuptim. Por, atë ditë u kënaqa se të bëra të më ndiqje pas në 

rrugën për në shtëpinë e mamasë sime, u kënaqa se e prisja prej 

vitesh atë ndjekje, që më mungoi prej teje. A mund të më 

kuptosh dhe të më falësh sot. Mos qesh të lutem, të thashë të 

vërtetën. 

Pali vazhdoi të buzëqeshte lehtë pa folur. Sytë e tij depërtues 

më trembën për pak çaste dhe pata përshtypjen se do më merrte 

me vete atë natë. U mundova të kapja një dëshirë të tij të 

hershme, në kohën kur edhe vështrimi fliste, por jo, vetëm më 

kapi duart mbi tavolinë dhe i shtrëngoi fort. U drodha, por e 

240

Pandi PAPANDO 

mbajta brenda vetes. Isha e sigurt se ai nuk mund të dilte jashtë 

kornizës së tij, sado të lutesha. Krenaria dhe kokëfortësia ime 

nuk funksiononte më, dëshira për të kënaqur ndjenjat ishte më e 

fortë se kurrë. Ai vazhdonte të më shtrëngonte duart pa thënë 

asnjë fjalë. Befas u ngrit dhe thirri kamerierin për pagesën. 

- U bë vonë dhe duhet të përgatitem për nesër. Avioni niset 

shumë herët dhe nuk mundem të të takoj në mëngjes. Ngrihemi 

dhe po të përcjell tek vajzat. 

- A mund t’i shkruaj një letër Annas? Kam një dëshirë të 

pafundme ta uroj. 

- Pse jo, dërgoje në adresën time elektronike dhe unë po ia 

jap, ose më mirë po të jap adresën e saj. Anna di shqip aq sa ta 

kuptojë, por mund ta ndihmoj edhe unë. Apo nuk dëshiron ta 

lexoj unë letrën. 

- Edhe po të mos dua, ajo do të ta japë, jam e sigurtë nga sa 

më tregove sot. 

241

NJË NJERI 

242 

XIIL 

PALI 

Takimi me Anan më lehtësoi. Më kënaqi mënyra se si ajo 

shprehu gëzimin për martesën time, u çlirova nga një barrë e 

rëndë. Por nuk munda t’ia thosha abortin spontan të Annas, që 

më ndaloi të shkoja në Indi. Disa herë u gatita të flisja, por në 

fund e mposhta ngurimin. Ana kishte të drejtë t’i dinte të gjitha. 

Vdekja e babait ishte e lehtë para shqetësimit për humbjen e 

pësuar, abortin e Annas. Anna e kaloi më shpejt goditjen, ose 

donte të mos rriste shqetësimin tim. Shqetësimet i filluan në 

gjumë, pa asnjë tronditje të mëparshme. Më erdhi e papritur se 

Anna nuk më kishte thënë se ishte shtatzanë. 

- Doja të sigurohesha para se të tregoja, - tha. 

E besova se me kohë kishte filluar të bënte surpriza. 

- Ti më ke mësuar, - qeshte kur i shtypja hundën. 

Kur e çova në spital kishte mbaruar gjithëçka. Mjeku më 

njoftoi të mos merakosesha, ishte një gjë pa pasoja për të 

ardhmen, por që ndodhte për shtatzanitë e vona. U qetësova sa 

munda, doja që Anna të mos pikaste gjëndjen time. Doli të 

nesërmen nga spitali dhe në shtëpi u shkreh në vaj. 

- Duhet të heq dorë nga shumë gjëra për të të bërë baba. 

- Përse m’i thua këto fjalë? Ti më njeh mirë. 

- Se të njoh prandaj po ta përsëris, dëshira ime më e madhe 

është të të jap mundësinë për të mos qënë i vetëm në këtë botë. 

- Unë s’jam më vetëm, të kam ty dhe ti më mjafton.

Pandi PAPANDO 

Leri këto furça Pali, të dy e dimë mirë se ti dëshirën më të 

madhe e ke që gjaku yt, emri tënd dhe i familjes tënde të mos 

shuhet por të vazhdojë. Mos u trishto të lutem, qetësia, besimi 

dhe lutja do na e mbushë shpirtin me gëzim. Dhe përgatitu të 

rrisësh dhe edukosh një skuadër dhe jo një bir të vetëm. 

Fillova të punoja për librin. Puna na qetësoi sidomos Annan. 

I propozova të shkruante disa kapituj teorikë, por nuk pranoi, 

vazhdoi me redaktimin. 

- Ky është libri tënd dhe nuk mund të bëhem bashkëautore, 

sa do të përpiqesh të më përkëdhelësh, - tha. 

Ndërkohë vendosa përfundimisht për të shkuar në Zelandë. 

Koha kalonte shpejt, puna më tërhiqte, por sa më shumë 

shkruaja, aq më shumë më dukej se s’do mbaroja kurrë. Zoti 

Forbes më nxiste, më lehtësoi edhe nga puna rutinë për të 

vazhduar. Pesë kapitujt e parë i dërguam për reçencë në Angli 

nga erdhën vlerësime maksimale. Anna më këshilloi që të mos 

vazhdoja më shumë se 12 kapituj, të cilat i kisha përfunduar në 

dorëshkrim. 

- Një libër nuk mund të përmbledhë të gjitha ato që ke 

grumbulluar dhe dëshiron të thuash - më foli Anna duke qeshur. 

- Ndryshe nuk do kesh çfarë të bësh pas tij. 

U binda se ishte zgjidhja më e mirë. Ndryshe do të bëhej si 

pëlhura e Penelopës. Atë ditë i thashë Annas se duhej të 

merrnim një vendim për jetën e mëpasme. 

- Unë nuk kam asnjë pretendim, megjithëse ti e di se sa e 

vështirë është për mua ndarja nga prindrit. Por edhe ti duhet ta 

kesh të vështirë largimin. 

243

NJË NJERI 

- Kam frikë, frikë nga vehtja, frikë nga e panjohura, por mbi 

të gjitha kam frikë nga puna. Si do të sistemohemi atje? Ku do 

punoj? Si dhe sa do të integrohem në jetën tuaj? 

- Për mua Pali ka rëndësi vetëm dashuria dhe dua që të 

ndihesh mirë. Prandaj nuk të kam ngacmuar për të vendosur 

shpejt. Sidoqoftë unë kam edhe gjashtë muaj për të plotësuar 

kontratën, dhe duhet kohë deri sa të botohet libri. Dhe më e 

rëndësishmja nga të gjitha, nuk do të largohemi pa ngjizur këtu 

fëmijën tonë të parë. 

Më shokoi gjykimi dhe vendimi i saj. Sa e sigurtë ishte se do 

mbetej përsëri shtatzënë? Mjekët ku u vizitua na dhanë siguri se 

aborti ishte pa pasoja, pra nuk duhej të humbnim shpresat. 

Profesori vienez, që çuditërisht ishte po ai që vizitoi Elsën, vite 

më parë na këshilloi të ishim të qetë. Problemi nuk ishte 

biologjik por mendor. Stresi vepronte më shumë se çdo gjë, 

sidomos për moshën e saj. Por ndryshe nga qëndrimi i parë në 

Vienë, këtë radhë nuk mundeshim ta shijonim magjinë e këtij 

qyteti. 

Mu duk se Anna u qetësua dhe fillova të luaja rolin edhe unë. 

Brenda vetes vuaja, numëroja me vëmendje ditët për të pritur 

ndalimin e periodave. Atëherë më fillonte ankthi. Fillova të lexoj 

literaturë për të sqaruar veten. Diku lexova se në dhjetë çifte një 

mbetej pa fëmijë, jo për difekte, por vetëm për mospërputhje 

genetike. Të ishim ne njëri prej tyre? Jo, kjo nuk qëndronte për 

rastin tonë, sepse Anna abortoi provën e parë. Kur në një libër 

tjetër lexova se edhe në çiftet që kishin lindur, një në dhjetë nuk 

mund të lindnin përsëri, më kapi paniku. Filloi pagjumësia dhe 

ëndërrat e këqia. Qëndroja shtrirë në shtrat, pa lëvizur për të 

mos zgjuar Annan. Vëreja fytyrën e saj engjëllore dhe më 

pushtonte dëshpërimi. Doja të qaja, por s’duhej, nuk duhej t’i 

244

Pandi PAPANDO 

transmetoja asaj ankthin tim të tmerrshëm. Disa herë u ngrita 

nga krevati dhe shkova në banjën e katit përdhe ku qava me 

ngashërim dhe rënkime shpirti. Deri sa Anna më kapi duke qarë. 

Ajo qëndronte pa lëvizur, duke buzëqeshur në korridor dhe 

priste të kthehesha. Në pasqyrë pashë figurën e saj dhe fshiva 

sytë se mos ishte ëndërr. Ajo vazhdonte të qeshte duke më 

përqeshur me gjuhë. 

U ktheva nga ajo dhe e mora në krahë. Filluam të qanim të 

dy me dënesa deri sa na u mbaruan lotët, pastaj u ngjitëm në 

dhomën tonë dhe ajo që prisnim ndodhi atë natë. 

Libri doli nga shtypi ditën që Anna më dha lajmin e mirë se 

ishte shtatzanë. Kur zoti Forbes më solli kopjet e para isha kaq i 

ngazëlluar sa nuk e kuptova se përse fliste. Ai po na shihte të 

dyve duke kthyer kokën sa tek unë tek Anna. 

- Ç’ka ndodhur me ju të dy, më tregoni shpejt të gëzohem 

edhe unë. 

- Sa u ktheva nga mjeku me lajmin e mirë se Pali Sina do të 

bëhet baba. 

- Urime të dyve. Shumë e zonja u tregove Anna, erdhe vetëm 

në Shqipëri dhe do të kthehesh vet’ i tretë! Tani që u bënë dy 

gëzime duhet të diskutojmë për promovimin e librit të Palit, 

prandaj të lutem shko kujdesu për bebin dhe na lerë të punojmë. 

Promovimi i librit shqip shkoi shumë mirë. Folësit më 

lavdëruan për frymën njerëzore të tij, pa mundur ta klasifikojnë 

si një traktat filozofik, apo si një ndihmues për punonjësit që 

merreshin me ndihmë sociale. Secili e analizonte nga 

këndvështrimi i tij dhe më tepër nga profesioni që kish. 

Kur u ardhi rradha pyetjeve u mundova të isha i shkurtër në 

përgjigjet. Megjithatë nuk arrita t’i bindja dy folës, profesorë të 

filozofisë, se kjo sprovë e parë e imja kish filluar në rrethana aq 

245

NJË NJERI 

të thjeshta, vetëm si ndihmë për punonjësit tanë. Ata ngulmonim 

se libri ishte një traktat i mirëfilltë filozofik dhe sociologjik, që 

kapte tema të pa trajtuara më parë, dhe për më shumë ishte i 

nevojshëm në kohën e sotme të globalizmit në shumë vende që 

punonin për tu shkëputur nga varfëria. Në fund më kërkuan leje 

për të përdorur pjesë nga libri im në leksionet e tyre. 

Përfundimet i bëri zoti Shulc, Drejtori i Përgjithshëm i 

Fondacionit. Ai mbasi falënderoi të pranishmit dhe ftoi profesor 

Alfredin dhe profesor Gjergjin për promovimin e botimit 

anglisht që do të mbahej në Vienë, mu drejtua mua: 

- Kam dy ndjenja për të shprehur për ty zoti Sina, e para të 

përgëzoj për punën tënde që nderon Fondacionin tonë, punë që 

unë e di se filloi krejt rastësisht, dhe e dyta dua të shpreh 

keqardhjen e stafit tonë si dhe të bashkëpunëtorëve tanë në 

Shqipëri, Kosovë dhe FYROM për largimin tuaj nga nga ne. Të 

uroj shëndet, lumturi dhe punë të mbarë në Zelandën e Re, 

shumë larg në distancë, por edhe shumë afër shpirtërisht me ne. 

Jam i surprizuar me talentet që ka vendi juaj i vogël, por 

njëkohësisht jam i lumtur t’iu shpreh kënaqësinë time për vlerat 

që mbart populli juaj. Po të uroj Pali që të mos stepesh nga 

vështirësitë e fillimit, vështirësi që ti edhe me ndihmën e zonjës 

tënde të mrekullueshme do ti kalosh shumë shpejt. Dhe së 

fundmi, besoj se shpreh edhe dëshirën e gjithë të pranishmëve 

këtu, uroj që ky të mos jetë libri yt i fundit. 

Në çast më lindi një mendim që nuk e kisha menduar më 

parë dhe pa e biseduar me Annan vendosa që ta shprehja në 

sallë. E drejta e autorit dhe të ardhurat nga shitja e librit më 

takonin mua. Kjo më mundonte në kuptimin e mirë të fjalës. Pa 

këtë punë, pa natyrën e Fondacionit dhe përpjekjet e të gjithë 

punonjësve të tij, unë nuk do ta kisha shkruar këtë libër. Por 

246

Pandi PAPANDO 

edhe pa ndihmën e zoti Forbes dhe të Annas botimi në anglisht 

do të ishte i pamundur. Jashtë të gjitha regullave, sepse i kisha 

falënderuar më parë për praninë dhe fjalët që thanë i kërkova 

zoti Forbes përsëri fjalën. Ai u habit në fillim, pastaj qeshi dhe 

më tha se çfarë surprizë do t’iu bëja. 

- Ju falënderoj edhe një herë dhe po ju njoftoj se vendosa që 

të ardhurat e shitjes të botimit shqip të shkojnë në dobi të Degës 

shqiptare të Fondacionit, ndërsa gjysma e të ardhurave nga 

botimi anglisht të shkojnë në dobi të Fondacionit. 

247

NJË NJERI 

248 

XIIIL 

ANNA 

Në promovim u ula me Merin dhe Lorin në reshtin e dytë 

të sallës. E refuzova qëndrimin në podium, që më takonte si 

redaktore e librit, për të parë nga drejtpërdrejt reagimet e Palit. 

Doja të vëja re çdo veprim për ta ngacmuar më vonë. Ai foli 

shumë shkurt, sa më habiti sepse sa herë diskutonim për librin e 

tij harronte të pushonte. Aq sa Fatmiri filloi ta ngacmonte se mos 

vallë kishte shkalluar. Mendova se diskutimet e mëparëshme e 

kishin ndihmuar t’i rendiste më mirë idetë kryesore. Edhe dy 

profesorët megjithëse u përpoqën shumë për t’i thyer guackën 

nuk mundën. Ai ju tha se çdokush le ta kuptonte si e ndjente, 

ndërsa ai do të kënaqej nëse libri ishte i dobishëm. Fytyra i 

ndriçonte nga gëzimi. Befas kur fliste zoti Shulc, pashë se donte 

të më thoshte diçka, më pa ngultas në sy sikur kërkonte leje nga 

unë për të folur. Megjithëse nuk e kuptova i pohova me sy se isha 

në një mendje me të. 

Surpriza për shpërblimet e të drejtës së autorit më kënaqi. U 

binda që zgjedhja ime ishte e shkëlqyer, për Palin paratë ishin të 

fundit nga rëndësia. Lori më ngacmoi se më në fund Pali u tregua 

burrë, mori një vendim pa më pyetur. Qesha, dhe i fola se edhe 

vendimin për të shkuar në Zelandë e mori vetëm, pa praninë dhe 

mendimin tim. 

U lodha shumë për ta qetësuar se do të hynte shumë shpejt 

në jetën e atjeshme. Atë nuk e mundonte vendi ku do punonte 

por zhgënjimi im në se do të hynte si i barabartë në jetën e

Pandi PAPANDO 

Zelandës. Dëshironte që ta çante vetë rrugën, të mos përflitej se 

përfitoi nga ndikimi i babait tim. Libri i sapobotuar është shumë 

domethënës me suksesin që pati. Shitja e botimit anglisht po 

ecte mirë dhe kjo e uli pak ankthin e tij. 

Patëm një sherr të vogël për Elsën. Prej kohësh kisha vënë re 

se qëndrimi i saj kishte ndryshuar. Ajo sillej ndryshe me Palin, 

nuk përpiqej ta joshte. Më kapi një xhelozi e keqe disa muaj 

mbas kthimit nga Zelanda. Mos vallë në mungesën time ata 

kishin patur diçka? S’doja t’ju besoja syve kur i shihja që 

bisedonin si miq. Në koktejlin që shtroi Elsa për ditëlindjen e saj 

e pashë që Pali e puthi lehtë në faqe dhe ajo ju përgjigj. Me zor 

prita të mbaronte festa për të mbetur vetëm me Palin. 

- Më thuaj ç’ishte ajo puthje me Elsën? 

- Pse u habite Anna, a nuk më ke parë të puthem edhe me 

koleget e tjera njëlloj? 

- Po, por të tjerat nuk të kanë joshur më parë. Ka disa muaj që 

kam parë një ndryshim të madh në sjelljen e saj ndaj teje, por 

edhe ti nuk je më i pari në qëndrimin ndaj saj. 

- Unë duhet të fyem nga fjalët e tua dhe habitem si nuk ke 

dalluar ndryshimin e Elsës. Ajo po punon mirë, është më e 

sjellshme me të gjithë, dhe mbi të gjitha edhe pamja e saj po 

normalizohet. 

- Kjo më fut frikën për ty. Më beso se të dua kaq shumë sa nuk 

mundem të pranoj as të çarën më të vogël midis nesh. 

- Si mund të dyshosh në dashurinë dhe përkushtimin tim ndaj 

teje? Për mua, megjithëse i dua miqtë, nuk egziston asgjë para 

teje. 

- E di, por. . . më fal Pali, megjithëse ndjej se ti më fsheh diçka. 

Të vërtetën e mësova disa muaj më vonë nga Elsa. Ishim 

vetëm të dyja në një shërbim dy ditor në Tetovë. Ajo më tregoi 

249

NJË NJERI 

jetën e saj, vuajtjet dhe peripecitë. Më ardhi keq dhe nuk munda 

të mos i thosha se ajo po ndryshonte. Më pa me habi dhe ja plasi 

të qarës. 

- Më shpëtoi Pali, - tha midis dënesave. - Ti Anna akoma nuk e 

ke kuptuar se ai është njeriu më i mrekullueshëm që kam takuar. 

U qetësua dhe më tregoi të gjithë bisedën me Palin. Biseduam 

gjatë për arsyen pse Pali nuk më tregoi për bisedën midis tyre 

dhe nuk mundëm të gjenim asnjë shkak të natyrshëm sipas nesh. 

Pastaj qeshëm të dyja dhe përfundimi. “Ishim të paafta ta 

kuptonim plotësisht Palin”. 

Elsa më tregoi për profesorin austriak, ku ishte vizituar dhe 

vendosa të shkonim tek ai, pa i thënë Palit se ma dha Elsa 

adresën. Doja të hakmerresha apo doja të shihja reagimin e tij? 

Nuk e di. 

Kur u binda se isha shtatzënë, mjeku më porositi që në 

gjëndjen time më lejohej fluturimi i gjatë për në Zelandë jo më 

vonë se pas dy muajsh. Kishim shumë punë për të përfunduar 

dhe vendosëm që të fillonim nga më të rëndësishmet, 

kurorëzimi në kishë dhe darka e martesës. Unë do nisesha vetëm 

dhe Pali do vinte mbas përfundimit të gjithë detyrimeve të tij. 

250

Pandi PAPANDO 

XIVL 

ANA 

Kjo ishte dita më e gjatë e jetës sime, filloi me një dush të 

ftohtë dhe përfundoi me këtë bisedë të pazakontë. Rrugën për në 

banesën e vajzave e bëmë më këmbë, ngulmova që të qëndroja 

edhe pak me Palin. Ecnim pa folur në Tiranën e përbaltur nga 

shiu. Kjo më kujtoi jetën studentore, xhirot në bulevardin e 

madh që sot ishte thuajse bosh, megjithëse ishte e diel. I futa 

krahun dhe një ngrohtësi më përfshiu të gjithën. Pse nuk kishim 

ecur kështu kur ishim të dy të lirë dhe pa detyrime? Pse të mos 

shkonim drejt shtëpisë sonë të përbashkët por drejt ndarjes? Pse 

të mos na prisnin fëmijët tanë dhe jo largimi i përhershëm? Pse e 

sa pse të tjera më godisnin trurin dhe më mbyllën gojën? Për një 

çast mendova se kjo bisedë ishte një ëndërrim i imi. Krahu i Palit 

ku po mbështetesha ma hoqi këtë mendim. Pastaj më zuri frika 

se mos vajzat kishin dalë të më kërkonin dhe më shihnin krah 

për krah me një burrë që ato nuk e njihnin. Si do tu 

shpjegohesha dhe si do reagonin për sjelljen time. Ndaluam tek 

xhamia në qëndër. Karshi në qoshen e Pallatit të Kulturës, rrëzë 

neonit pashë disa djem të rinj që bisedonin. Ky ishte vendi ku 

takohej Pali me shokët e tij. Në atë kohë sheshi u ndriçua nga 

dritat. Ai e kuptoi përse po mendoja dhe më foli duke qeshur: 

- Atje ku po sheh ti qëndronim me shokët kur prisnim dikë, 

kam kaluar shumë kohë në atë vend. 

- Fole para meje, të mbaj mend shumë herë kur më ngulje 

sytë prej andej. 

251

NJË NJERI 

- Kanë kaluar shumë vite, unë nuk jam ai djali gjatosh dhe 

thatanik dhe ti s’je ajo vajza bukuroshe që të ndiqnin pas djemtë, 

megjithëse ishe aq serioze. Vazhdojmë të të përcjell. 

- Ndahemi këtu Pali, po marr autobuzin dhe ti kthehu për të 

përfunduar punët e mbetura. Sado të vazhdojmë të qëndrojmë 

bashkë, përsëri do të ndahemi. 

Ju hodha në krahë dhe ndjeva se më përfshiu të gjithën. 

Ndenjëm ashtu për disa çaste pa folur. Të dy po dridheshim nga 

emocionet. Pali u shkëput i pari dhe më tha se ky nuk mund të 

ishte kurrsesi takimi ynë i fundit. Do takoheshim përsëri dhe do 

të flisnim. Më tërhoqi përsëri nga vehtja, më puthi dhe u largua 

me shpejtësi. 

Vajzat po më prisnin dhe malli nuk ju lejoi të vinin re 

gjendjen time. Pasi biseduam pak, para se të dilnim së bashku u 

ula në PC-në e tyre dhe i shkrojta një letër Annas. 

E dashur Anna, 

po të shkruaj këtë letër dhe të lutem t’i kërkosh Palit të ta 

përkthejë në pjesët që nuk i kupton. Ti më njeh prej shumë kohësh 

nga tregimet e tij, ndërsa unë të pashë sot, (fotografinë), por 

dëgjova me vëmendje Palin të më fliste për ty. Tani u ndava prej 

tij. Mund të të duket e çuditëshme se sa jam gëzuar, që Pali është i 

lumtur me ty, megjithëse ka bërë një sakrificë të tejskajshme. që po 

largohet në vendin tënd. Kur unë kërkoja me ngulm vite më parë 

të shkoja në emigracion, ai më fliste për të mirat dhe të këqiat e 

emigrimit. Fillimisht mendova se e bënte për të më patur afër, (në 

atë kohë ishim vetëm shokë) dhe kisha dëshirë të ishte kjo e 

vërteta, të cilën nuk ma pohoi kurrë. Por tani e kuptova se ai është 

i aftë të bëjë gjithëçka për të lumturuar njeriu që do, sado e 

dhimbëshme të jetë për të. 

252

Pandi PAPANDO 

Më beso, se këto fjalë janë të sinqerta, për më shumë unë nuk 

kam turp të t’i them. Ah . . . sa dëshirë kam të të takoj dhe të të 

puth, si motër dhe shoqe, të të uroj shëndet dhe jetë të gjatë me 

Palin. E kam dashur shumë, që e vogël, por jeta tek ne ka qënë e 

mbushur me shumë dhimbje dhe fatalitete. Ndoshta fati të zgjodhi 

ty për të qënë krah tij. Sot i thashë atij se doja të isha esëll, pa pirë 

verë kur ti jepesha, pa pendim, ose më mirë për të shkallmuar atë 

pendim dhe ngurrim aq të gjatë timin. Mu përgjigj se më thirri për 

të më kërkuar ndjesë për dhimbjen që mund të më kish shkaktuar. 

Unë duhej t’i kërkoja ndjesë atij, por Pali si Pali, gjithmonë merr 

mbi vete mëkatet e të tjerëve, edhe shumë më të largët se unë dhe 

ti. Kot po ta mburr se ti e njeh mirë, sipas tij je e vetmja që i ke 

depërtuar brenda shpirtit. 

Besomë të lutem, se nuk jam xheloze për ty. Për të thënë të 

vërtetën sot në mëngjez u bëra xheloze dhe të urreva, por tregimi i 

Palit për ty, për cilësitë dhe shpirtin tënd të madh më mbushën me 

gëzim. Jam shumë e tronditur për të shkruar këtë letër, doja ta 

shkruaja në anglisht, por mbas dy fjalive e kuptova se nuk do të 

mundja të shprehja atë lumë ndjenjash dhe përshtypjesh që edhe 

në shqip po i rendis shumë të çregullta. Po të tregoj një sekret që 

Pali do ta mësojë kur të lexojë këtë letër. Një nga arsyet që nuk 

pranova të lidhesha në martesë me të është se nuk mund të lindja 

fëmijë mbas operimit. E kisha kuptuar se fëmijët janë ëndërra e tij, 

janë kuptimi më i madh i jetës së tij. Ai ka një dëshirë të pafundme 

të vazhdojë emrin e madh të familjes, të ketë një djalë. Këtë ma ka 

pohuar vetëm një herë, kur ishim vetëm shokë. 

Pali të do shumë, krenohu se je e vetmja grua që ka dëgjuar 

prej tij fjalën të dua. Mua më tha vetëm një herë “nuk duhej të 

dashurohesha me ty”, por një njeri si ai kur e thotë një fjalë e 

mendon aq shumë sa . . . . nuk e di sa. Të lutem më kthe përgjigje 

253

NJË NJERI 

në adresën time të email-it se e lexove këtë letër. Sa dëshirë kam të 

të takoj, sa dëshirë kam të jetonit këtu, të bisedonim dhe të ishim 

shoqe. Jeta nuk është treguar e drejtë me mua, ndoshta edhe për 

fajin tim, por kur e mendoj sot se a do isha një partnere e denjë për 

Palin, gjej shumë mungesa, jo në moralin tim por në formimin e 

përgjithshëm, në përkushtimin për të tjerët dhe punën, pa 

përmendur kulturën dhe prirjet e tij të shumëfishta. Për formimin 

e tij ai ka punuar shumë, ka lexuar dhe studjuar pa ndërprerje. 

Të lutem, mos e shkëput nga puna dhe studimi. Kjo do t’i 

shkaktojë dhimbje, por kot t’i them këto fjalë sepse ti ke arritur ta 

njohësh më mirë se unë, përderisa ai ndjehet kaq i lumtur. Mos 

qesh me mua për fjalët pa lidhje dhe këshillat prej nëne, por nuk 

rri dot pa t’i shprehur. Unë nuk kam vëlla, sot e kuptova se Palin 

mund ta konsideroja të tillë. Dashuria ime për të ka ndërruar 

kahun, nuk është më dashuri mishi ose platonike por një ndjenjë 

që s’e kisha provuar kurrrë më parë. Jam në një gjëndje 

shpirtërore të tillë, sikur po fluturoj në hapësirë, pa peshë dhe me 

mendjen gati bosh. S’e di a më kupton dot, ndoshta ti nuk ke qënë 

në këtë gjendje. 

Njeriu që e kam dashur ose më mirë që kam ëndërruar për të, 

që në fëmijërinë time, kur kam qënë e paditur për ndjenjat e 

femrës, martohet me një tjetër dhe unë jam e lumtur. Do doja që 

këto fjalë të t’i thosha me gojë, për të parë reagimin tënd dhe 

lumturinë që vura re në foton që pashë. Edhe këtu spikat aftësia e 

tij për të zgjedhur në atë mori fotosh të tuat. Nga tregimi i Palit 

mësova se kini marë lajmin e mirë të pritjes së një fëmije. Më 

njofto të lutem kur ky çast të vijë. Ju uroj që i pari të jetë djalë, 

(gëzimi më i madh i Palit). Do t’i lutem Zotit që ta shpërblejë 

dashurinë tuaj dhe besimin e Palit tek Ai. 

254

Pandi PAPANDO 

Unë si shumica e moshatarëve të mi, jemi rritur dhe formuar 

duke mos besuar tek Zoti. Pali më ktheu në besimtare dhe i jam 

mirënjohëse për këtë sa të kem jetë. Edhe jetën e kam prej tij. Para 

një operimi të vështirë jashtë Shqipërisë, një ditë para se të 

shtrohesha në spital hyra në të parën kishë që më doli para. Pyeta 

për emrin e saj dhe kur dëgjova përgjigjen u përtëriva. Kisha hyrë 

në kishën e Shën Palit. Po shkruaj budallallëqe, prandaj të lutem 

mos qesh me mua. Edhe koha për ta shkruar është e pakët, vajzat 

po më presin për të dalë, ndërsa unë dua ta përfundoj letrën tani, 

pa u zvogëluar emocionet, gëzimi për ju dhe hidhërimi që do të jini 

kaq larg. 

Po e mbyll letrën duke ju uruar gjithë të mirat, jetë të gjatë 

dhe me dashuri të pafundme. 

Pres t’ju takoj në rastin më të parë të mundshëm. 

Të puth me dashuri, 

Ana. 

255

NJË NJERI 

256 

XVL 

PALI 

Mbas një udhëtimi të lodhshëm, avioni i stërmadh u ul në 

aeroportin e Wellingtonit. Bagazhet i kisha nisur më parë dhe 

me çantën e dorës u drejtova tek dalja. Jashtë pashë menjëherë 

Annan, Sofinë dhe Billin që më prisnin. Anna mbante një tufë 

trëndafilash shumëngjyrësh, lulja ime e preferuar. Eleganca e saj 

kishte humbur brenda fustanit të gjerë. E takova të fundit, mu 

hodh në krahë dhe më pëshpëriti shqip. 

- Simoni nuk është i vetëm, ka edhe një vëlla prandaj 

mendohu për emrin. Sofia dhe Billi nuk e dinë që kemi binjakë 

dhe seksin e tyre. Doja të ta thoja ty të parit. 

- Tregoju ti që tani dhe ia lerë Sofisë zgjedhjen e emrit të të 

voglit. Mua më pëlqejnë të dy emrat, Billi ose Tedi. 

- Edhe diçka, para se të flas me prindërit, besoj se kam pasur 

të drejtë kur të kam thënë se Ana është zonjë. Mos u habit, e 

lexova letrën e saj dhe do të ta jap ta shohësh, vetëm po u bëre 

djalë i mirë. 

Ana nxorri nga makina një xhup të gjatë dhe ma dha ta 

vishja. Ishte Korrik dhe kisha ardhur vetëm me këmishë. 

Ndryshimi i parë mendova. 

Hipëm në makinën e madhe, unë në ndenjësen e parë, 

përkrah Billit, por në anën e majtë të makinës. 

Ja dhe ndryshimi i dytë.

Pandi PAPANDO 

Makina hyri në udhën me shpejtësi të lartë, në drejtim të 

kundërt me drejtimin europian të lëvizjes. Në disa minuta u bënë 

tre ndryshime. 

Sa të tjera më presin? 

Si do t’ja dal mbanë? 

Me besim, me shpresë, me dashuri dhe, mbi të gjitha, me 

bekimin e ZOTIT. 

Korçë, 28 Maj 2010 - 4 Prill 2011. 

- F U N D – 

257

Një njeri - Lexo romanin (pdf) - Kliko - Gazeta Kritika

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?