Homonimet nÃ« FGJSSH - Shkenca.org

Vrojtime leksikologjike 

Homonimet në FGJSSH 

Mr. Agim Spahiu 

1 nëntor 2008 

Përmbledhje 

Në këtë shkrim jemi ndalur në çështjen e përfshirjes së homonimeve në Fjalorin e 

gjuhës së sotme shqipe të vitit 1980, ngase kemi parë se ai është shumë i pasur me 

to. Prandaj, me anë të programeve të njohura të Linux-it, kemi arritur të sortojmë 

grupet e fjalëve që formojnë homonime, të shënuara me numra romakë: I, II, III etj. 

dhe kemi arritur të sajojmë një Fjalorth me to, të cilin do të sjellim në vazhdim të 

këtij shkrimi. 

Fjalori i gjuhës së sotme shqipe i vitit 1980 është shumë i pasur me homonime. 

Kjo njësi leksiko-semantike në Fjalorin e gjuhës shqipe të vitit 2006 përkuzohet në 

këtë mënyrë: 

1. gjuh. fjalë që ka trajtë e tingëllim të njëllojtë me një tjetër, por kuptim 

të ndryshëm (p. sh. verë pije dhe verë stinë: homonime leksikore 1 . 

Ndërsa studiuesi Xh. Lloshi e përkuzon në këtë mënyrë: 

Homonimia është një polisemi e rreme, domethënë kemi po atë kompleks 

tingullor, por jo me kuptime të ndryshme, sepse me të vërtetë janë leksema 

të ndryshme, që kanë përkuar fonetikisht. Në ligjërimin e zakonshëm ajo nuk 

bie në sy, madje janë gjuhëtarët që e tregojnë si dukuri, përndryshe folësit 

nuk e njohin aspak 2 . 

Po arsyen e lindjes së homonimisë Xh. Lloshi e shpjegon në këtë mënyrë: 

Arsyeja kryesore e lindjes së saj është se gjuha ndryshon, lëviz, zhvillohet në 

të gjitha pjesët e sistemit të vet. Fjalë dikur krejt e largëta, me ndryshimin e 

gjatë fonetik që pësojnë në përputhje me ligjet e brendshme të gjuhës shqipe, 

dalin më në fund me tingëllim të njëjtë. Nga vëzhgimet mbi homonimet 

në gjuhën shqipe del se ato kanë lindur edhe gjatë fjalëformimit, ndërsa një 

1 Shih Fjalori i gjuhës shqipe, Tiranë, 2006, f. 391. 

2 Shih Xh. Lloshi, Stilistika dhe pragmatika, Tiranë, 1999, f. 130. 

1

numër tjetër dalin gjatë huazimit të fjalëve nga dialektet, e së fundi, në raste 

të veçanta, homonimia lind për shkak të largimit të madh të kuptimeve të po 

asaj fjale, për shkak të zbërthimit të polisemisë 3 . 

Në këtë vepër ky studiues ka folur edhe për vështirësitë që mund t¡i shkaktojnë 

homonimet në kontekste të caktuara të ligjërimit 4 . 

Në të shumtën e rasteve homonimet formohen nga pjesë të njëjta të ligjëratës, dhe ky 

fakt sjell vështirësi shpeshherë në identikimin e tyre, si p. sh.: PUÇ I m. libr. Grusht 

shteti që organizohet në fshehtësi nga një grup i kuzuar njerëzish, të cilët nuk kanë asnjë 

mbështetje në popull; rrëzimi i pushtetit shtetëror dhe marrja e tij me këtë rrugë. Puç 

fashist (kundërrevolucionar, ushtarak). Organizojnë puçe. U zbulua një puç. U dështoi 

puçi; dhe PUÇ II m. 1. Maja e kokës, but. Në puç të kokës. I dhemb puçi i kokës. 2. 

Maja e vezës. I përplasnin vezët nga puçi. * Janë në majë e në puç shih te MAJ/Ë, A; 

ose: PRUAJ I kal. krahin. Pretoj; plaçkit. PRUAJ II jokal. krahin. I bie pas një 

sëmundjeje duke bërë mjekime popullore etj. PRUAJ III kal. krahin. Ruaj, mbroj. 

Pruaje nga qentë! 

Mirëpo, ato mund të formohen edhe nga pjesë të ndryshme të ligjëratës, si p. sh.: DO 

I pakuf. krahin. Disa, ca. Do njerëz. Do fjalë. Do ditë. Do rrush. Do bukë. DO II 

bised. pavet. e DUA (shih te DUA 13). Do thënë. Do bërë. Do shkuar. DO III pj. 

Pjesëz që shërben për të formuar trajtat gramatikore të kohës së ardhme dhe të mënyrës 

kushtore të foljes. Do të punoj. Do të shkoja; Së fundi mund të dal edhe si një notë 

muzikore: DO f. muz. Nota e parë e shkallës muzikore; shenja për këtë notë. Nota do. 

Në vijim të këtij shkrimi po e sjellim këtë Fjalorth të homonimeve të sajuar nga 

Fjalori i gjuhës së sotme shqipe i vitit 1980: 

A I 1. Një nga zanoret e gjuhës shqipe dhe 

shkronja e parë e alfabetit të saj, e cila 

shënon këtë zanore. Zanorja a. Tingulli 

a. Shkronja a. 2. si em. f. Zanorja dhe 

shkronja a. A-ja e vogël (e madhe). A-ja 

e dorës (e shtypit). A-ja nistore. 3. si em. 

f. g. Fillimi i një pune, pikënisja për 

diçka; njohuritë llestare e më të thjeshta 

për diçka, abëcëja. A-ja e çështjes (e 

punës).Filloj nga a-ja. E bëj nga a-ja. 4. 

Simboli i një lloji vitaminash. Vitamina 

A. * Nga a-ja deri te zh-ja nga llimi deri 

në fund, fund e krye, tërësisht. 

A II lidh. 

1. Përdoret për të lidhur dy gjymtyrë të 

një fjalie ose dy fjali, që përjashtojnë ose 

që zëvendësojnë njëra-tjetrën; ose, o. Sot 

a nesër. Shpejt (herët) a vonë. I vogli a 

i madhi. Çift a tek? Atë a këtë? Bën a 

s'bën?Vjen a s'vjen? E di a s'e di? 

2. Përdoret e përsëritur për të lidhur dy 

gjymtyrë të një fjalie ose dy fjali që veçohen 

njëra nga tjetra, që i kundërvihen 

njëra-tjetrës nga kuptimi ose që plotësojnë 

njëra-tjetrën; ose. A unë a ti. A sot 

a kurrë. A s'e ka ditur, a e ka harruar. 

3. Përdoret për të lidhur dy gjymtyrët e 

një togfjalëshi foljor, ku folja përsëritet 

me mohim për ta shprehur veprimin 

në shkallë të lartë; apo. Këndonte a 

s'këndonte. Qante a s'qante. Binte a 

s'binte shi. 

3 Shih Xh. Lloshi, Rreth disa shfaqjeve të ndikimit të homonimisë në gjuhën shqipe, në: Studime 

mbi leksikun dhe mbi formimin e fjalëve në gjuhën shqipe I, botuar nga USHT, Instituti i 

Gjuhësisë dhe i Letërsisë, Tiranë, 1972, f. 227. 

4 Shih vep. e cit., po aty, f. 227 . 

2

* Pak a shumë shih te PAK. 

A III pj. 

1. Përdoret në llim të një fjalie pyetëse 

për të theksuar më shumë pyetjen; përdoret 

në një fjali pyetëse retorike për të 

përforcuar shprehjen e pohimit, të mohimit 

a të dyshimit që nënkupton a jo. 

A do të vish? A më kupton? A e mban 

mend? A je mirë? A ka? A mos e di? A 

thua? A ka gjë më të rëndë? A nuk e di 

ti? A do të vijë ajo ditë? 

A je, si je? pyetje, që përdoret në vend 

të përshëndetjes, kur takohen dy veta. 

2. Përdoret në krye të njërës prej dy 

fjalive pyetëse të zhdrejta, kur e dyta 

lidhet me lidhëzën veçuese apo, për 

të theksuar kundërvënien e veprimeve. 

Pyete, a do të bëhet tani mbledhja, apo 

u shty. Shih a erdhën, apo s'duken ende. 

3. Përdoret zakonisht në fund të një fjalie 

pyetëse, që shpreh habi, ironi, qesëndi, 

zemërim, miratim etj.; ë. Nuk e paske, 

a? Po lahet, a? S'e dashka, a? 

4. Përdoret zakonisht në llim të fjalisë 

për të theksuar përçmimin, qesëndinë ose 

ironinë; ama. A, për ujë që qenka! A, për 

burrë që qenka! 

* A thua se ... sikur. 

A IV pasth. 

1. Përdoret për të shprehur habi kur 

ndodhemi papandehur përpara një të papriture; 

ah. A, kush qenka! 

2. Përdoret për të theksuar shprehjen e 

gëzimit të kënaqësisë, të miratimit etj.; 

ah. A, sa e bukur qenka! 

3. Përdoret kur shprehim zemërim, urrejtje, 

qortim, dhembje, keqardhje etj.; ah. 

A, sa më dhemb! A, në të zënça! 

4. Përdoret për të shprehur mospërllje, 

ironi, qesëndi ose kundërshtim, pakënaqësi 

për dikë a diçka që nuk e miratojmë. 

A, mos e pyeti. A, jo, nuk jam në 

një mendje me ty. A, këtë dashke ti! 

5. Përdoret kur i drejtohemi një njeriu zakonisht 

të afërt a të njohur, me fjalë a me 

shprehje që kanë ngjyrime emocionale. 

Mirë, a derëbardhë! Ç'u bëre, a i vrarë! 

Mirë, a të keqen nëna! 

6. Përdoret kur kujtohemi papritur për 

diçka gjatë bisedës me dikë; aha. A, po, 

m'u kujtua. 

AH I m. bot. Dru gjethor i pyjeve malore, 

me trung të trashë, me lëvore të lëmuar 

të bardheme ose ngjyrë mishi, lënda e të 

cilit përdoret për orendi, në ndërtim etj. 

Ah i bardhë (i kuq). Pyll ahu. Dru ahu. 

Dërrasë ahu. Tryezë (dollap) ahu. 

AH II m. 1. Britma që del me shpirt për të shprehur 

një ndjenjë dhembjeje, hidhërimi, 

keqardhjeje etj. ose një ndjenjë habie, 

gëzimi etj. E shkonin jetën me ahe e me 

ohe. Në ah të vdekjes në grahmën e fundit. 

2. g. Nëmë, mallkim. E zuri (e gjeti) 

ahu. 

* Me ah e me bah me rënkime të mëdha, 

duke u ankuar për çdo gjë. Lë në ahe lë 

në mjerim, në vuajtje. 

AH III m. shih HAK,∼U I. Mori ahun. 

AJAZMË I fet. vjet. Ujë i bekuar (sipas 

paragjykimeve e dogmës së ritit fetar 

ortodoks); ceremonia e përgatitjes së ujit 

të bekuar në kishë ose e spërkatjes me ujë 

të bekuar shtëpi më shtëpi. 

AJAZMË II f. bot. shih MEND/ËR,∼RA. 

Ajazmë e egër (e butë). 

AJKËTORE I f. 1. Vegël e posaçme, që përdoret 

për t'i marrë ajkën qumështit. 

2. Kadishtë ku mbledhin ajkën e 

qumështit për ta përpunuar më vonë. 

Mbushin ajkëtoret. 

AJKËTORE II f. vjet. Dyqan ku shitej kryesisht 

ajkë qumështi. 

AKREP I m. 1. zool. Kafshë e vogël helmuese 

me ngjyrë të zezë, me këmbë nyjanyja, 

me dy gëthapë përpara dhe me një 

thumb të përkulshëm nga pas; sfurkth, 

përçollak. Akrep i zi. Helmi i akrepit. 

Vaj akrepi bar që përgatitet me vaj e 

3

me helmin e akrepit dhe që përdoret në 

mjekësinë popullore. Fole akrepash. E 

hëngri (e pickoi) akrepi. 

2. keq. Njeri dorështrënguar. 

3. keq. Njeri shpirtkeq, i pabesë e 

tinëzar. 

* M'u bë akrep m'u bë ferrë, s'e shoh dot 

me sy. 

AKREP II m. Secila nga shigjetëzat, që rrotullohen 

në fushën e sahatit për të treguar 

orën, minutat ose sekondat; shigjetëz 

treguese në aparatet matëse, të ngjashme 

me orën, gjilpërë. Akrepat e sahatit. 

Akrepi i madh (i minutave). Akrepi i 

vogël (i orëve). Akrepi i hollë (i sekondave). 

Në drejtim të akrepave të sahatit. 

Lëviz akrepat. 

AKTIV I m. 1. Pjesa më e gjallë, më e 

përparuar dhe më e dalluar e njerëzve 

në veprimtarinë e një organizate ose të 

një kolektivi. Aktivi i partisë (i rinisë, 

i bashkimeve profesionale). Aktivi 

i prindërve. Mbledhja e aktivit. Zgjeroj 

aktivin. 

2. Mbledhje e pjesës më aktive të një 

organizate, e aktivistëve të lidhur drejtpërdrejt 

me një veprimtari; formë organizative 

për shqyrtimin dhe zgjidhjen e 

problemeve kryesore të një dege ose të 

një veprimtarie. Aktiv kombëtar. Aktiv 

i zgjeruar. Aktiv i kulturës (i tregtisë...). 

U thirr aktivi. 

AKTIV II m. Pjesë e bilancit ekonomik të një 

ndërmarrjeje, që përfshin të gjitha vlerat 

e saj materiale, shumën e parave në arkë, 

të ardhurat dhe detyrimet që i kanë ndërmarrjet 

e tjera; kund. pasiv. Aktivi dhe 

pasivi. 

AKTIV I mb. 1. Që vepron me gjallëri, që 

merr pjesë vetë e me zell në një punë, 

veprues; që bëhet a që zhvillohet në 

mënyrë të gjallë e vepruese; kund. pasiv. 

Anëtar (luftëtar) aktiv. Pjesëmarrje 

aktive. Mbrojtje aktive. Jetë aktive. 

Pushim aktiv. Popullsia aktive popullsia 

në gjendje pune. Luan rol aktiv. Tregohet 

aktiv. 

2. spec. Që merr pjesë dhe vepron në 

një proces; që vazhdon të veprojë, që nuk 

është shuar; që rrezaton ose jep një energji 

të caktuar. Qymyr aktiv. Lëndë 

aktive. Pus aktiv. Vullkan aktiv. Sëmundje 

aktive. Shtresa aktive e tokës. 

3. Që zotërohet mirë e vihet në përdorim 

të gjallë. Përvetësim (zotërim) aktiv. 

Fjalori aktiv. Zotëroj në mënyrë aktive 

një gjuhë. 

4. usht. Që është në shërbimin e rregullt 

e të vijueshëm. Ocer aktiv. Shërbimi 

ushtarak aktiv. 

AKTIV II mb. n. Që ka më shumë të ardhura 

se shpenzime, që del me të ardhura më të 

mëdha se shpenzimet; që ka të bëjë me 

aktivin e bilancit. Llogari aktive. Bilanc 

aktiv bilanc ku të ardhurat janë më të 

mëdha se shpenzimet. 

* Bilanc aktiv libr. gjendje kur janë arritur 

shumë suksese në punë. 

AMË I f. 1. Vendi ku nis një rrjedhë uji, burim; 

shtrati i një rrjedhe uji. Ama e ujit (e vijës). 

Ama e lumit. Del nga ama. 

2. g. Burim, gurrë. 

3. Bimë ose kafshë mëmë. Ama e bletës 

mbretëresha e bletëve, matka. Pulë 

(patë) amë pulë (patë) që bën vezë e që 

shtrohet për të çelur zogj. Bimë amë. 

4. anat., bot. shih VEZOR/E,∼JA. 

Ama e gruas. Ama e lules. 

5. Dru i shkurtër, që shërben për të mbajtur 

a për të shtrënguar. Ama e çatisë 

cungali, baballëku. Ama e vegjës shuli i 

vegjës. 

6. Pjesa e kreut në një bllok biletash, çeqesh, 

faturash etj., që ruhet si dëshmi për 

pjesën e këputur. Amë e bijë. 

7. spec. Kopje negative prej metali që 

bëhet për një gdhendje me reliev dhe që 

shërben për të nxjerrë prej saj kopje të 

tjera. 

* Doli nga ama i kaloi kujtë, e shkeli 

rregullin e zakonshëm e të lejueshëm. E 

shtie në amë e sjell përsëri brenda kujve, 

e vë në udhë. 

4

AMË II f. shih AMËZ,∼A. Amë e mirë (e 

keqe). Ama e luleve. Ama e djathit. Ka 

(merr) amë. 

I jep amë. 

* S'merr amë nga diçka nuk e njeh diçka, 

nuk merr erë nga një punë etj. 

AN I m. anat. Organ i gruas dhe i femrës 

së gjitarëve, ku zihet e zhvillohet pjella, 

shtrati, këmisha që mbështjell pjellën. 

Ani i fëmijës. I bie (i shket) ani. Ngre 

anin. 

AN II m. Vendi ku lidhen eshtrat, kyç. Ani i 

dorës. 

ANË I f. 1. Pjesa e një sendi ose e një vendi, që 

gjendet më larg nga mesi i tij; skaj, buzë, 

pjesa ku mbaron sendi a vendi; pjesa e 

majtë a e djathtë e një sendi ose e një 

vendi, krah. Ana e djathtë (e majtë). 

Ana e arës (e lumit). Ana e pëlhurës 

(e lakrorit). Anët e një barazimi. mat. 

Në anën e rrugës (e tryezës.. .). Në 

(nga) të gjitha anët. Sa nga një anë në 

tjetrën. Kthehem nga ana tjetër. Marr 

anët qethem anash. U morën anët u 

morën krahët, i rrethuan. Nxjerr në anë. 

Anë për anë buzë me buzë. Me një anë 

mënjanë. 

2. Hapësira a trualli në një krah ose afër 

skajeve jashtë kujve të një sendi a vendi; 

hapësira a vendi në një drejtim të caktuar, 

si edhe vetë ky drejtim. Në këtë 

anë të shtëpisë (të fshatit.. . ). Nga ana 

e malit. Katër anët e horizontit. Ana 

e shiut (e mesditës) jugu. Ana e borës 

veriu. Ana e diellit lindja. Ana e detit 

perëndimi. Me atë anë matanë. Anë e 

më anë anembanë. Në të katër anët kudo, 

në çdo vend. Nga të katër anët nga çdo 

vend, nga të gjitha drejtimet; në të gjitha 

vendet ose drejtimet. Anë e kënd (e skaj, 

e cekë) anekënd. 

3. Faqe e një trupi, njëra nga sipërfaqet 

kuzuese të një sendi. Ana e mbarë (e 

prapme, e pasme). Ana e sipërme (e 

poshtme). Anë mali. Ana e padukshme e 

Hënës. Anë më (për) anë tejpërtej, tejendanë. 

4. Krahinë, vend. Në (nga) anët tona. 

Në ato anë. Banorët e atyre anëve. Është 

nga ana jonë. 

5. Skaji me i largët i një vendi, i një 

hapësire; fundi, mbarimi i diçkaje. Në 

anë të dheut (të botës). S'ka anë. Pa 

anë e pa fund. Nuk i gjendet ana. Në 

anë të anës shumë larg. Nga ana e anës 

nga vise shumë të largëta. 

6. Palë, njeri a grup njerëzish, që i 

kundërvihen një pale ose një njeriu a 

grupi tjetër. Anët kundërshtare. Ana paditëse. 

Ana e djalit (e vajzës). Në anën 

e popullit. Marr anën e dikujt radhitem 

përkrah një tjetri në mendime e veprime, 

bëhem me dikë. 

7. Anësi, pajë. I mban anën dikujt. 

Mban anë. Kam anë me mbajnë pajë, 

me përkrahin. 

8. Pjesë përbërëse e diçkaje, element 

i një çështjeje, vepre etj.; tipar, veçori 

që karakterizon diçka. Anët e mira (të 

dobëta, të errëta). Ana praktike (formale, 

teorike). Ana politike (objektive). 

Ana tjetër e çështjes. Zëvendës për anën 

mësimore (shkencore, administrative). 

9. Pikëpamje; kënd vështrimi. Nga ana 

e jashtme (e brendshme). Nga ana parimore 

(teknike). Nga ana sasiore. Nga 

çdo anë. 

10. Gjysma e barrës së kafshës së 

ngarkuar, njëri krah i barrës së kafshës. 

Ana e mushkës. I ngre (i mbaj) anën. E 

ha ana i rëndon me shumë njëra gjysmë 

e barrës, i varet barra nga njëra anë. 

* Nga ana e dikujt lidhur me njeriun që 

bën a që thotë diçka, për dikë. Nga ana e 

burrit (e gruas, e vëllait, e babait... ) në 

vijën e lidhjes familjare me burrin (gruan, 

vëllanë, babanë...). Me anën e dikujt 

me ndihmën e dikujt, nëpërmjet dikujt. 

Me anë të diçkaje (me anën e diçkaje) 

me një mjet, me një mënyrë a me një 

rrugë; me ndihmën e..., me. Nga njëra 

(një) anë... nga ana (me anë) tjetër përd. 

fj. ndërm. përdoret kur kundërvihen dy 

fakte, dy rrethana, dy kënde vështrimi, 

dy rrugë zgjidhjeje etj. Në anën tjetër 

5

të barrikadës shih te BARRIKAD/Ë,∼A. 

Ana e keqe euf. djalli. Ana tjetër e 

medaljes shih te MEDALJ/E, ∼A. Dal 

(e nxjerr) në anë (e) shpëtoj nga një e 

keqe, kapërcej një vështirësi. S'ia di anën 

diçkaje nuk e di ku e ka burimin, shkakun 

diçka. Ia gjej anën 

a) gjej mjetin, mënyrën për të zgjidhur 

diçka ose për të mbaruar një punë; 

b) gjej rastin për të kërkuar diçka prej një 

njeriu ose për t'i bërë diçka. S'i gjendet 

ana diçkaje nuk ke ku e kap, është bërë 

copë-copë (për rrobat etj.). S'ia gjej dot 

anën diçkaje 

a) nuk di nga ta nis një punë, s'ia gjej 

dot llin; 

b) nuk ia dal dot mbanë, nuk e kryej 

dot një punë. Më ha ana me dikë shih 

te HA. Më heq ana më dikë a më diçka 

prirem, anoj nga dikush a diçka. E kaloi 

për anash vetëm sa e përmendi, nuk e trajtoi 

gjerë a nuk e zbërtheu thellë. Marr 

anë 

a) çlodhem pak, rri pak mënjanë për të 

marrë frymë; 

b) vjet. marr pjesë. Ia ka marrë anën 

(krahun, dorën)një pune shih te MARR. 

Më merr ana 

a) anohem padashur, përkulem anash 

gati për t'u rrëzuar; 

b) bie nga shëndeti, plakem, rrëgjohem. 

Në atë anë (krah, brinjë) i! iron. shih te 

KRAH, ∼U. Nuk ka anë e udhë nuk gjen 

dot arsye për ta shpjeguar, nuk përligjet; 

nuk ka kuptim, nuk ta rrok mendja. 

S'pyes (s'dëgjoj, s'dua t'ia di) nga ajo anë 

nuk i trembem një gjëje, nuk çaj kokën 

për diçka. I hyn era në të katër anët shih 

tek ER/Ë, ∼A I. I priste shpata (palla, 

kordha, sëpata) nga të dyja anët (djathtas 

e majtas) shih te PRES I. Nga një 

anë të puth, nga tjetra të pret keq. shih 

te PUTH. Të mos na presë thika vetëm 

në njërën anë shih te THIK/Ë,∼A. 

ANË II f. tekst. Fill mëndafshi a pambuku jo 

shumë i trashë, që përdoret në endje me 

tepër për pjesët anësore të pëlhurave dhe 

për vijat e zbukurimeve. Anë e bardhë (e 

kuqe). Anë mëndafshi (pambuku). 

APOSTROFIM I m. let. Veprimi sipas kuptimit 

të foljes APOSTROFOJ I. 

APOSTROFIM II m. gjuh. Veprimi sipas 

kuptimit të foljes APOSTROFOJ II. 

APOSTROFOJ I kal. let. I drejtohem me një 

apostrofë, i bëj thirrje. 

APOSTROFOJ II kal. gjuh. Vë apostrof, 

përdor apostron për të zëvendësuar një 

zanore a një rrokje që bie. 

AR I m. 1. kim. Metal i rrallë e i çmuar, 

me ngjyrë të verdhë, që është i butë e 

punohet mirë dhe që përdoret për të bërë 

sende zbukurimi, monedha etj. ose si 

masë e vlerave; ori (simboli Au). Ar 

i pastër (i kulluar). Shufër ari. Monedhë 

ari. Medalje (unazë, kupë... ) ari. Fill 

ari. Minierë ari. Ngjyrë ari. I larë me ar. 

2. Fill i praruar, që përdoret për qëndisje; 

bised. veshje e qëndisur me këtë ll. 

Jelek ari. Qëndis me ar. I veshur në ar. 

3. përd. mb. Në ngjyrë të verdhë të 

ndritshme, i artë. Flokë ari. Ngjyej në 

ar. 

* Ari i bardhë pambuku. Ari i gjelbër 

drurët e pyllit si lëndë e vlefshme për 

ndërtim e për orendi. Ari i zi nafta ose 

qymyrguri. Fjalë ari fjalë të vërteta e me 

vlerë, fjalë me vend; fjalë e urtë. I ra ari 

në ujë u zemërua, i mbeti hatëri. 

AR II m. Njësi matjeje e sipërfaqes së tokës, e 

barabartë me 100 metra katrorë (shkurt. 

a). Një ar tokë. 

ARBËR I m. 1. hist. Emër përmbledhës për 

shqiptarët në mesjetë; arbëresh, shqiptar. 

Lufta e arbrit. Pushka e arbrit. Krerët e 

arbrit. 

2. krahin. Shqiptar, për ta dalluar nga 

të ardhurit ose të huajt. 

3. krahin. Banor i një pjese të Labërisë 

së Vlorës. 

ARBËR II m. krahin. 1. Fushë, rrafsh i hapët 

(në krahasim me malësinë). Mal e arbër 

malësorët dhe fusharakët, gjithë populli. 

Bie në arbër zbres në fushë. 

6

2. zakon. Banorët e fushave bregdetare 

të vendit tonë (në krahasim me banorët 

e krahinave malore). 

ARBËRESH I m. 1. Emër që përdoret sot 

për shqiptarët e Italisë së Jugut, të Greqisë 

dhe të Dalmacisë, të shpërngulur 

nga Shqipëria në mesjetë. Arbëreshët e 

Italisë. Arbëreshët e Greqisë. 

2. vjet. Shqiptar i kohës së mesjetës, arbër. 

3. krahin. Banor i një pjese të Labërisë 

së Vlorës, arbër. 

ARBËRESH II m. zakon. Banorët e fushave 

bregdetare të vendit tonë (në krahasim 

me banorët e krahinave malore), arbër. 

ARMATË I f. 1. usht. Njësi e madhe 

ushtarake, e përbërë nga dy a me shumë 

trup-armata dhe e pajisur për veprime 

luftarake strategjike. Armatë tankesh. 

Komandant armate. 

2. g. Masë e madhe njerëzish, që punojnë 

së bashku në një lëmë ose për një qëllim 

të vetëm; ushtri. Armatë e fuqishme. 

Armata e punëtorëve të pararojës. Armata 

e arsimtarëve (e mjekëve). 

3. g. Sasi e madhe, grumbull i madh 

mjetesh teknike. Armatë traktorësh (buldozerësh). 

ARMATË II f. Zinxhir ari që e varnin gratë në 

qafë si stoli, varëse grash. Var armatën. 

ARMATOR I m. det. Pronar ose qiramarrës 

anijesh, i cili i pajis dhe i përdor ato për 

tregti. Armatori i anijes. 

ARMATOR II m. min. shih ARMATUES,∼I. 

ARNISHTË I f. 1. Copë e vjetër që përdoret 

për arnë. 

2. Gjë e vjetër me arna. 

ARNISHTË II f. Pyll arneni. 

ARSEJ I kal. 1. I jap arsim, i jap dituri, e 

mësoj; arsimoj. Arsej fëmijët. 

2. Qortoj, këshilloj; edukoj, e mësoj dikë 

si të sillet; stërvit. Arsej me fjalë të mira. 

Arsej qenin (ogiçin). 

ARSEJ II kal. krahin. 1. Dëboj, përzë, nxjerr 

jashtë (një kafshë shtëpiake). 

2. g. E nxjerr nga duart një punë, i jap 

fund një pune, përfundoj, kryej. 

ARTIKULL I m. 1. Shkrim me përmbajtje 

publicistike a shkencore, që trajton një 

çështje të caktuar dhe që botohet në një 

gazetë, në një revistë ose në një përmbledhje. 

Artikull kryesor. Artikull kritik 

(shkencor, informativ). Artikull përkujtimor. 

Artikull gazete. Autori (titulli) i artikullit. 

Përmbledhje artikujsh. Shkruaj 

(botoj) një artikull. 

2. Ndarje në një fjalor, që përfshin fjalën 

titull, shpjegimet dhe të gjitha të dhënat 

e tjera për të. Artikujt e fjalorit. Artikulli 

për fjalën... 

3. drejt. shih NEN,∼I. Artikulli i parë i 

ligjit. 

ARTIKULL II m. Lloj prodhimi, malli a sendi, 

i caktuar për t'u shitur. Artikuj industrialë 

(ushqimorë). Artikuj shkollorë (kulturorë, 

sportive). Artikuj të ndryshëm. 

Artikuj ndërtimi. Artikuj të përdorimit 

të gjerë. Artikuj për fëmijë. Lista e artikujve. 

Prodhoi një artikull të ri. 

ARRÇ I m. bot. Shkurre gjetherënëse dy-tre 

metra e lartë, me gjethe të këmbyera si të 

arrës, me lule të blerta në të verdhë, që 

bën kokrra të vogla e të zeza dhe që përdoret 

për ngjyrosje e në mjekësi; pjerëz. 

Arrç i egër. Gjethe arrçi. 

ARRÇ II m. anat. Arrëza e fytit. 

ARRÇ III m. zool. Dosëz, bushtërz. 

ARRËZ I f. anat. 1. Rruaza e parë e qafës, 

mbi të cilën mbështetet koka. Arrëza e 

qafës. Thefsh arrëzën! mallk. 

2. Fikthi i fytit. Arrëza e fytit (e gushës). 

* Theu arrëzën shih te THYEJ. Thyej 

(këput) arrëzën (qafën)! keq. largohu që 

këtej, shporru! Zuri arrëzën u rrëzua e u 

vra, theu qafën. 

ARRËZ II f. Arrishtë, pyll me arra. 

7

ARRËZ III f. bot. Bimë barishtore njëvjeçare, 

me gjethe si të tërlit, të vendosura dendur 

rreth kërcellit, që rritet nëpër fushat 

anës detit. 

AS I m. 1. Letër loje, e para në ngjyrën e vet, 

që ka vetëm një shenjë në mes, njëshi. 

Asi spathi (kupë). Hedh asin. Man me 

as. 

2. edhe ∼Ë, ∼ËT g. Njeri i shquar, 

me aftësi të veçanta në një fushë të caktuar. 

As i skuadrës së futbollit. As i 

kinematograsë. As i aviacionit. 

* Më doli asi tova, më eci. 

AS II m. hist. Monedhë e vogël romake prej 

bakri. Okë e as fare lirë. 

ASILLOJ I dëft. bised. shih ASISOJ I. Asisoj 

sendesh. 

ASILLOJ II ndajf. bised. shih ASISOJ II. 

Mendon po asilloj. 

ASISOJ I dëft. bised. I atij soji, i atillë. Asisoj 

njerëzish. Një rrobë asisoj. 

ASISOJ II ndajf. bised. Në atë mënyrë; ashtu. 

Bëje asisoj. 

ASHËR I f. 1. Ashkël, dru e vogël e çarë për 

zjarr. Ashra dushku. I bëj degët ashra. 

2. Copë druri e çarë si dërrasë e hollë, 

që përdoret si petavër ose për të mbuluar 

çatinë; hartosë, pullazinë. Çati me ashra. 

Çaj (bëj) ashra. 

* Ashër e pisë (i zi) shumë i zi. M'u 

bënë ashër (ashra-ashra) m'u plasaritën, 

m'u ashpërsuan (për duart, gjuhën etj.). 

Janë bërë ashër u ka hyrë grindja, janë 

zënë; janë përçarë. 

ASHËR II f. bot. Gështenjë e egër. 

ASHIK I m. 1. Eshtër e vogël në gjurin e kafshëve 

të imëta, testembel (përdoret edhe 

në një lojë fëmijësh); kyçi i këmbës së 

njeriut. Luaj me ashikë. 

2. krahin. Çelës i veglave muzikore me 

tel. 

ASHIK II m. vjet. 1. Dashnor. Këngë 

ashikësh. Zuri një ashik. 

2. keq. Njeri i dhënë shumë pas qejfeve. 

ASHT I m. 1. shih ESHT/ËR,∼RA 1. Ashti 

i krahut (i këmbës). Lugë ashti. Pa 

iu pjekur ashti pa iu forcuar kocka, në 

moshë të njomë. Asht e lëkurë kockë e 

lëkurë, shumë i dobët. (Deri) në asht deri 

në kockë, shumë thellë. 

2. krahin. Kopsë e vogël prej kocke. 

* I ka shkuar (i ka vajtur) thika në asht 

(në kockë) shih te THIK/Ë,∼A. 

ASHT II m. bot. Bimë barishtore njëvjeçare 

e livadheve, me gjethe të vogla e të rralla 

në trajtë vezake, me lule ngjyrëvjollcë 

dhe me kërcell të degëzuar, që kur këputet 

lëshon një lëng të bardhë. 

ATA I përem. 1. vetor. Tregon frymorë a 

sende (të shënuar nga emra të gjinisë 

mashkullore), që zihen në gojë, por që 

nuk janë aty; zëvendëson një emër të gjinisë 

mashkullore (në numrin shumës), që 

është përmendur pak më parë ose që do 

të përmendet më pas. Ata vetë pikërisht 

ata. Para tyre. Disa prej tyre. Mbi ta. 

2. përd. em. Pala që ndryshon nga 

botëkuptimi dhe nga mënyra e jetesës 

prej nesh; pala që ka qëllime e synime 

të kundërta o të ndryshme prej nesh; të 

tjerët, kundërshtarët; kund. ne. Te ne 

dhe tek ata. 

3. dëft. Tregon frymorë a sende (të 

shënuar nga emra të gjinisë mashkullore), 

që ndodhen me larg folësit se frymorët a 

sendet e tjera të atij lloji; zëvendëson një 

emër të gjinisë mashkullore (në numrin 

shumës), që është përmendur më parë se 

një tjetër; kund. këta. Ata atje. Ja ata. 

Ata shokë. Ata drurë. 

4. dëft. Përdoret me një emër të gjinisë 

mashkullore (në numrin shumës) për të 

treguar pjesën e kohës, që shënohet nga 

emri ose që është përmendur më parë. 

Ata muaj. Ata shekuj. 

5. dëft. Përdoret para një fjalie të varur, 

e cila përcakton frymorët a sendet që 

tregon përemri (të shënuar nga emra të 

gjinisë mashkullore në numrin shumës), 

ose para një fjalie kryefjalore, e cila përcakton 

frymorët a sendet, që zëvendëson 

8

përemri, pavarësisht nga gjinia, me kuptimin 

kushdo; përdoret për të treguar 

ose për të zëvendësuar frymorët a sendet 

që përmenden më parë me një cilësi a 

tipar të caktuar. Një nga ata pleqtë patriotë. 

Ata të malit (të fushës). Atyre që 

ndjekin shkollat. 

6. dëft. libr. Përdoret në vend të një 

emri të gjinisë mashkullore (në numrin 

shumës) për të mos u përsëritur emri. 

Punonjësit e ndërmarrjeve dhe ata të kooperativave. 

ATA II përem. vjet. bised. 1. vetor. Tregon 

një send (të shënuar nga një emër i 

gjinisë asnjanëse), për të cilin bëhet fjalë, 

por që nuk është i pranishëm, zëvendëson 

një emër të gjinisë asnjanëse (në numrin 

njëjës), të përmendur pak më parë ose që 

do të përmendet më pas. 

2. dëft. Tregon një send (të shënuar nga 

një emër i gjinisë asnjanëse), që ndodhet 

më larg folësit se një send tjetër i njëjtë; 

kund. këta. Ata lesh (gjalpë, mish). Ata 

ujë. 

3. dëft. shih ASO 2. 

* Ç'qe ata? vjet. si ndodhi? si rastisi? 

si qe puna? Ç'qe ata! vjet., iron. Çudi! 

Si është e mundur! Si mund të ndodhte! 

Ç'është ata! vjet. Përdoret si përgjigje 

për ta qetësuar bashkëbiseduesin, duke e 

siguruar se diçka do të bëhet, me kuptimin: 

patjetër, pa asnjë dyshim. 

ATLAS I m. Përmbledhje hartash gjeograke; 

përmbledhje hartash, pasqyrash, skicash, 

grakësh etj. me të dhëna për një fushë 

të shkencës. Atlas gjeograk. Atlas 

botanik. Atlas gjuhësor (dialektologjik). 

Atlasi i botës. Atlasi i anatomisë. 

ATLAS II m. anat. Rruaza e parë e qafës, tek 

e cila mbështetet koka, arrëza e qafës. 

AUTO- I fjalëform. libr. 

Pjesë e parë e fjalëve të përbëra, që ka 

kuptimet: 

1. Automobilistik, i automobilave, që 

ka të bëjë me automjetet, i automjeteve; 

p.sh. autogarazh, autokolonë, autorepart, 

autopark, autotransport etj. 

2. Që është vendosur në një automobil, 

automobil; p.sh. autoambulancë, autodyqan, 

autokinema, autosondë, autovinç 

etj. 

AUTO- II fjalëform. libr. 

1. Pjesë e parë e fjalëve të përbëra, që ka 

kuptimin: vetëlëvizës, që lëviz me motor 

të vetin; p.sh. autokombajnë, automjet, 

autoqerre etj. 

2. Pjesë e parë e fjalëve të përbëra, që 

ka kuptimin: automatik, që punon në 

mënyrë automatike; p.sh. autopilot, autotimonier 

etj. 

AUTO- III fjalëform. libr. 

Pjesë e parë e fjalëve të përbëra, që nga 

kuptimi u përgjigjet fjalëve: i vet, i vetes; 

vetë: p.sh., autoakuzë, autobiogra, autogol, 

autokontroll, autoportret etj. 

BACKË I f. Dackë. I ra me backa. I futi (i 

dha) ca backa. 

BACKË II f. Gropa në mes të leqeve të këmbës, 

gropa e këmbës në anë të kundërt të 

gjurit. 

Më dhemb në backë. 

BALË I f. 1. Pullë e bardhë që kanë disa kafshë 

në kokë ose në trup. Ka me balë. Dhi 

me bala. 

2. Kafshë shtëpiake (zakonisht dele, dhi 

ose lopë), që ka një pullë të bardhë në 

ballë, në turi ose në trup. Moli balën. 

3. g. Njollë turpi, damkë, vulë. Iu vu 

bala u njollos me turp. 

BALË II f. krahin. Baldosë. 

BALLË I m. 1. Pjesa e sipërme e fytyrës së 

njeriut midis syve dhe okëve; pjesa e 

sipërme e turirit të shtazëve. Ballë i lartë 

(i gjerë, i ngushtë). Ballë i dalë (i futur). 

Me ballë të ngrysur (të vrenjtur). Shtegu 

(mesi) i ballit. Lulja e ballit. Damari 

(nervi) i ballit. Lëkura (kocka) e ballit. 

Rrudhat e ballit. Djersa e ballit. Rrudh 

ballin. Fshij ballin. 

E puth në ballë. Lëshoj okët mbi ballë. 

2. edhe ∼Ë, ∼ËT. Faqja e përparme e 

kryesore e një ndërtese, e një sendi etj.; 

9

pjesa që duket, ana që bie në sy. Balli 

i shtëpisë. Balli i anijes. Ballët e arkës 

anët më të ngushta të arkës. Ballët e 

krevatit kokat e krevatit. Balli i samarit. 

Balli i djepit. Ballët e vozës ballësoret. 

Ballët e dhomës dy faqet e ngushta të 

dhomës. Me ballë nga dielli. Në ballë të 

odës. 

3. edhe g. Pjesa e llimit të një sendi, 

llimi i diçkaje, kreu; llimi i një stine a 

i një kohe; radhët e para, vendi që ndodhet 

në krye e më i rëndësishmi. Balli i 

oxhakut qoshja. Balli i kolonës (i demonstratës). 

Balli i kopesë. Balli i vendit. 

Balli i gazetës. Balli i ujit. Në ballë në 

vijën e parë, në krye; në udhëheqje; në 

llim, herën e parë. 

4. min. Pjesa e përparme e një galerie, 

e një tuneli, e një pusi etj., ku bëhet gërmimi 

për të nxjerrë mineral. Ballë i verbët. 

Balli i galerisë (i tunelit, i pusit). 

Balli i punimit. Ballë kërkimi. 

5. Vija e ndeshjes me kundërshtarin, 

front. Balli i parë. Ballë i gjerë. Zunë 

ballin. 

6. g. Pjesa më e zgjedhur; ai që është 

më i mirë, lulja, ajka; gjëja më e parë e 

më kryesore. Balli i djemve (i djalërisë, i 

burrave, i trimave). Balli i vajzave (i nuseve). 

Balli i miqve. Balli i grurit. Balli 

i kuajve. Balli i gjellëve. Balli i rakisë. 

Marr ballin e ballin marr pjesën më të 

mirë. 

7. përd. parafj. Përballë, përkundrejt, 

përpara. Ballë një muri. Ballë armikut. 

* Ballë për ballë 

a) njëri kundrejt tjetrit, me fytyrë njëri 

përballë tjetrit; përballë, përkundrejt; 

b) njëri kundër tjetrit si kundërshtarë; në 

luftë të hapur me dikë a me diçka, pa 

iu trembur e me guxim. Ballë e fund 

kokë e këmbë, krejt. Balli i kazanit rakia 

e parë dhe më e fortë që nxjerrim kur 

bëjmë raki. As ballë as bisht as nga të 

parët as nga të fundit, i mesëm. Me 

ballë hapur (hapët) shih te HAPUR. Me 

ballë të hapur (të çelur) shih te HAPUR 

(i, e). Me ballë (me ballin) lart ballë 

lart. Me ballë të larë shih te LARË (i, 

e). Për ballë të laraskës (për bishtin e 

laraskës) shih te BISHT, ∼I. Bëri (dha) 

ballë shih te BËJ. I bëj ballë dikujt a 

diçkaje shih te BËJ. Të çan (ta jep) në 

ballë është shumë i ftohtë; është shumë i 

fortë (për pijet). Laj ballin para dikujt 

shih te LAJ. Iu nxi balli shih te NXIHEM. 

Në rogë të ballit shih te ROG/Ë,∼A. 

Rrudhi (ngrysi, mblodhi) ballin (vetullat) 

shih te RRUDH. Për sytë e ballit 

(për këta sy që kam në ballë) bet. shih 

te SY,∼RI. Shikon (vështron) nën ballë 

shikon shtrembër e me inat, shikon me 

zemërim. Ylli i ballit lulja e ballit. Me 

yll në ballë shih tek YLL,∼I. Për dy gisht 

ballë për nderin e vet. E kam ballin të 

hapur shih te HAPUR (i,e). I kam sytë 

në ballë shoh, e kam kujdes vetë; i hap 

sytë mirë. E ka të shkruar në ballë duket 

qartë, e sheh kushdo. I kërceu (i hipi, 

iu ngrit) delli i ballit shih te DELL,∼I. 

Mbaj ballin lart jam i guximshëm e i 

papërkulur, qëndroj krenar. Ngre ballin 

(lart) shih te NGRE. Pash (pasha) sytë 

e ballit betim. shih te SY,∼RI. 

I ka plasur cipa (peta) e ballit keq. është i 

pacipë, s'ka turp fare. I ka plasur damari 

(delli) i ballit (i marres) keq. shih te 

DAMAR,∼I. I qeshi shtegu i ballit shih 

te SHTEG,∼U. Ia qëndisi në lule të ballit 

shih te LUL/E,∼JA. I ra ballit me 

dorë shfaqi në mënyrë të papritur habinë, 

pendimin a zemërimin e vet. E ruaj (e 

dua) si sytë e ballit (si dritën e syve) shih 

te SY,∼RI. Rron me djersën e ballit shih 

te DJERS/Ë,∼A 3. Vë ballë për ballë 

i vë njërin përballë tjetrit; i vë njërin 

kundër tjetrit, bëj që të ndeshen njëri me 

tjetrin. E puth dhe e vë në ballë e pëlqej, 

e pranoj me gjithë qejf diçka që është më 

e mirë se një tjetër më e keqe; ku ta gjej! 

Nga vë ballin, vë thembrat (thembrën) 

tall. kthehet mbrapsht, tërhiqet nga ka 

ardhur. 

BALLË II m. spec. Njësi për të matur shkallën 

ose forcën e tërmetit, të erës etj. Tërmet 

shtatë ballësh. Era vajti pesë ballë. 

10

BALLË III m. Krehër pushke me pesë a 

gjashtë shekë; krehër që mban shekët e 

pushkës. Tre ballë shekë. Mbush ballin 

me shekë. I vuri pushkës ballin. E 

shkrepi të gjithë ballin. 

BALLUK I m. Ballësor, kaptell. Balluku i 

samarit. Balluku i djepit. 

BALLUK II m. Cjap me balluke. 

BANDË I f. 1. Grup muzikantësh, që luajnë 

me vegla fryme; orkestër frymore 

kryesisht me vegla bronzi dhe vegla 

me goditje. Bandë muzikore. Banda 

ushtarake. 

Banda e qytetit. Pjesë (melodi) për 

bandë. Festivali i bandave. 

2. keq. Grup njerëzish të bashkuar për 

të bërë vjedhje, plaçkitje e krime; grup 

njerëzish, zakonisht në pushtet, që vepron 

në dëm të popullit me metoda kriminelësh 

e tradhtarësh. Bandë e armatosur. 

Bandë balliste (reaksionare). 

Bandë diversantësh (hajdutësh, kriminelësh, 

tradhtarësh). Bandë të arratisurish. 

Kreu i bandës. Asgjësuan bandat. 

BANDË II f. 1. mjek. shih FASH/Ë,∼A 1. 

Lidh me bandë. 

2. tek. shih SHIRIT,∼I 2. Bandë magnetofoni. 

Bandë për lm. 

3. sport. Rrip pëlhure, që vihet buzë 

rrjetës së volejbollit, të tenisit etj. për ta 

forcuar. Bandat pingule. 

4. Rrip pëlhure i qëndisur ose sixhade 

e vogël, që varet në muret e dhomës për 

zbukurim. Bandë muri. 

5. det. Pjesa e ngritur anës një barke ose 

një anijeje. Kapem pas bandës. 

BANKË I f. 1. Tryezë e gjatë, zakonisht me 

syprinë pak të pjerrët, me ndenjëse të 

lidhur me të, në të cilën rrinë e shkruajnë 

nxënësit në shkollë. Banka e parë (e 

fundit). Bankë shkolle. Rresht bankash. 

Ulem në bankë. Dal nga banka. Vë mbi 

bankë. 

2. Tryezë e posaçme prej druri a prej metali, 

me pajisjet e nevojshme, ku kryhen 

punë të ndryshme me dru, me metal etj. 

Bankë zdrukthëtari. Bankë për punën 

me dru (për punën me metal). 

3. gjeol. shih STOM,∼I 2. Bankë 

mbulese. Bankë kripe. 

* Në bankat e shkollës shih te 

SHKOLL/Ë,∼A. Ulem në bankat e shkollës 

shih tek ULEM. Në bankën e të pandehurve 

(e të akuzuarve) në gjyq si i 

pandehur; në një gjendje të tillë, kur 

dikujt i kërkohet të japë llogari për fajet 

që ka bërë ose për përgjegjësinë që ka në 

një vepër a veprimtari të dëmshme. 

BANKË II f. Institucion nanciar shtetëror 

në vendin tonë, i cili ka të drejtën të 

emetojë kartëmonedha e monedha dhe, 

në përputhje me planin e zhvillimit të 

ekonomisë popullore, zbaton buxhetin, 

jep kredi, bën veprimet e llogarisë pa 

të holla në dorë, bën veprimet me monedhë 

të huaj, grumbullon mjetet e lira 

nanciare të ndërmarrjeve, të kooperativave 

e të popullsisë për t'i përdorur 

për zhvillimin e vendit, organizon qarkullimin 

e përqendruar të parasë, ushtron 

kontroll me anën e lekut në të gjitha 

fushat etj.; institucion nanciar privat 

a shtetëror në vendet kapitaliste, që 

kryen veprime të ndryshme me paratë 

e me letrat me vlerë, përqendron kapitalet 

dhe jep hua me qëllim që të nxjerrë 

time. Banka kombëtare. Bankë bujqësore. 

Bankë ndërkombëtare (botërore). 

Banka e Shtetit Shqiptar. Biletë (çek) 

banke. Nëpunës banke. Derdh paratë në 

bankë. Hapi një llogari në bankë. 

BAR I m. 1. bot. Bimë zakonisht njëvjeçare, 

me kërcell të hollë e të njomë që nuk drunjëzohet, 

me gjethe të holla e të gjata në 

ngjyrë të gjelbër, e cila mbin e dendur në 

livadhe e në vende të tjera dhe shërben 

kryesisht si ushqim për kafshët; përmb. 

tërësia e bimëve të këtij lloji, që rriten 

vetë në livadhe, në ara etj.; mbulesa e 

gjelbër me këto bimë; lëndinë. Bar i gjelbër. 

Bar i njomë (i ri, i thatë). Bar i 

11

egër bimë barishtore që mbin e rritet vetë. 

Bar i dendur. Bar helmues (i kripur). 

Bar mali (kënete). Bar vjeshte. 

Fije bari. Mullar bari. Kosë bari. Ngjyrë 

bari. Një dorë (një gojë) bar. Del (mbin) 

bari. E mbuloi bari. Ka zënë bar. I shtie 

(i hedh) bar. Korr (kosit) bar. Mbledh 

(lidh) barin. Shkul barërat. Ha bar. 

Shkel (shtrihem) mbi bar. 

2. g. Gjë pa shije, ushqim si kashtë; 

gjellë që s'ka fare kripë. 

* Bar helmues shfaqje e mbeturinave ose 

e ndikimeve të një ideologjie të huaj e 

reaksionare; mbartësi i një ideologjie të 

huaj e reaksionare. Bar i keq të meta, 

vese e koncepte të dëmshme që pengojnë 

mbarëvajtjen e punës; ai që ka këto 

të meta, vese e koncepte. Me bar e me 

gjethe me të gjitha ç'kam; kokë e këmbë. 

E bëri bar e rrënoi, e shkretoi, e la pa 

gjë prej gjëje. E hëngri barin (livadhin, 

çairin) shih te HA. Nuk ha bar (kashtë) 

shih te HA. E ka mbuluar bari (ia ka mbuluar 

varrin bari) ka vdekur prej kohësh, 

prej kohësh nuk është më. I ka dalë (i 

ka mbirë) bari (në faqe, në sy) ka vdekur 

prej kohësh; është tepër vonë tashti. I 

mbiu bari në faqe ka shumë kohë që po 

pret. Ç'i shtie bar! përb. ç'ia var, mos u 

merr me të! E bëri të hante bar përb. e 

vuri poshtë, e mposhti. Fluturon me një 

je bar përçm. i rritet mendja shpejt; 

rrëmbehet lehtë. E ha barin pa shkop 

keq. shih te SHKOP,∼I. I dha barin 

e ballkotit dikujt shih te BALLKOT,∼I. 

Mbledh me bar blete mbledh në shtëpi 

një shumicë njerëzish të ndryshëm, duke 

i joshur me diçka. Kërkon gjilpërën (qimen) 

në bar (në kashtë, në mullar) shih 

te GJILPËR/Ë,∼A. E la tokën bar e la 

tokën djerr, pa punuar. Zë peshk në bar 

është shumë i shkathët, është shumë i 

zoti, bën të pamundurën. Më zuri goja 

bar (erë) jam fare vetëm, s'kam me kë të 

ndërroj dy fjalë. I vajti bari sa hanxhari 

shih te HANXHAR,∼I. I zëntë shtëpia 

(oborri) bar! mallk. i vdekshin njerëzit 

e shtëpisë, u shoftë me gjithsej, iu shoftë 

pragu. S'di gomari ç'është bari mospërf. 

shih te GOMAR,∼I. Prit gomar të mbijë 

bar! shih te GOMAR,∼I. S'e lë hunda 

të hajë (të kullotë) bar tall. shih te 

HUND/Ë,∼A. Zog bari zool. shih te 

ZOG,∼U. 

BAR II m. 1. Lëndë e përgatitur posaçërisht 

për mjekimin a parandalimin e një 

sëmundjeje ose për shërimin e një plage, 

ilaç; bimë ose pjesë e një bime, e përgatitur 

në një mënyrë të caktuar, që 

përdoret për mjekime. Bar qetësues 

(mjekues, nxitës). Bar i hidhur. Bar 

pluhur (me kokrra). Bar kundër gripit 

(kundër helmimit). Bar plakash. Recetë 

barnash. Shishe me bar. Pi barin. I jap 

një bar. 

2. Lëndë kimike, zakonisht helmuese ose 

me erë të keqe, që përdoret për të zhdukur 

a për të larguar insektet e kafshët 

e dëmshme. Bar mole (lëkurësh) naftalinë. 

Bar pleshtash. Bar tartabiqesh. Bar 

morri. Bar miu (minjsh). 

3. g. Mjet a mënyrë që ndihmon për të 

kapërcyer një fatkeqësi, për të dalë nga 

një e keqe a vështirësi ose për të harruar 

një hidhërim etj. Kërkon barin. Ia gjeti 

barin. S'ka bar për këtë. 

* Bar djathi farë djathi që bëhet nga mullëza 

e qengjit; farë djathi. Bar dhëmbësh 

pastë dhëmbësh. Bar kulaçi sodë buke. 

BAR III m. sh Lokal i vogël, ku pinë zakonisht 

më këmbë. Bar veror. 

BAR IV m. z. Njësi e matjes së shtypjes atmosferike. 

Shtypje një bar. 

BAR I HIDHËT bot. shih RRUSHKULL,∼I. 

BAR I IMËT bot. Bimë barishtore njëvjeçare, 

me kërcell të shkurtër e me nyja, me 

gjethe të holla, që nxjerr lule të imëta, të 

bardheme e të mbledhura tufë dhe bën 

fara të zeza e shumë të vogla. 

BAR I KEQ kryes. bot. Bimë barishtore që 

mbijnë vetvetiu nëpër ara, nëpër kopshte 

etj. dhe që dëmtojnë a pengojnë rritjen 

e bimëve të dobishme. 

BAR I MADH bot. shih SHPEND/ËR.∼RA. 

12

BAR I QELBUR bot. Bimë barishtore me 

gjethe të holla si të pishës, me lule të 

kuqe, që mban erë të qelbur. 

BAR I TRASHË bot. Madërgonë. 

BAR I VERDHË bot. Kuskutë. 

BARBARIZËM I m. 1. Veprim i egër, i 

pamëshirshëm e çnjerëzor, sjellje prej barbari, 

mizori. Barbarizmat e ushtarëve 

fashistë. Barbarizmat e nazistëve. Bënë 

barbarizma. 

2. vet. nj. shih BARBARI,∼A 1. 

BARBARIZËM II m. gjuh. Fjalë ose shprehje 

e huazuar pa nevojë nga një gjuhë tjetër. 

Pastrimi i barbarizmave. 

BARI I m. 1. Ai që kullot, që ruan dhe që 

mbarështon bagëtinë, çoban. Bari lopësh 

(dhensh, dhish, derrash). Barinjtë e kooperativës. 

Bariu i fshatit. Kërraba e 

bariut. Fyelli i bariut. 

2. fet., vjet. Prift i krishterë, i cili, sipas 

paragjykimeve fetare, e quante veten udhëheqës 

shpirtëror të besimtarëve. 

* Mbeti si bariu pa bagëti mbeti 

i shkëputur nga masa që drejtonte. 

Mbetën si dhentë pa bari mbetën pa udhëheqje, 

pa drejtues a pa kujdestar. Vuri 

(bëri) ujkun bari i ngarkoi një detyrë me 

përgjegjësi një njeriu të pandershëm e të 

pabesë në një lëmë ku ai patjetër do të 

dëmtonte. Dhentë pa bari i ha ujku një 

nga një fj. u. pa një udhëheqje të mirë, 

bëhesh pre e armikut. Gjej njëherë bari, 

pastaj shko e bli dhi! fj.u. merr të gjitha 

masat e nevojshme, para se të nisësh një 

punë. 

BARI II m. zool. Shpend notues, me pupla 

ngjyrë kafe, me sqep si të pulës, që jeton 

nëpër këneta dhe ushqehet me peshq të 

vegjël. Bariu vjen era peshk. 

BARI I ARIUT bot. shih KRAHNJER,∼I. 

BARI I ÇIKËS bot. Bimë barishtore, me 

gjethe si të borzilokut e me push, me lule 

të bardha, që përdoret në mjekësinë popullore 

kundër lulëzës së syrit. 

BARI I DALËS bot. Bar plasjeje. 

BARI I DREQIT bot. shih KUSKUT/Ë, ∼A. 

BARI I DRITHIT bot. Bimë barishtore me 

gjethe të holla, të gjata e të dhëmbëzuara, 

me lule të bardha të grumbulluara në 

majë, që shtrohet në hambarët me drithë 

për të larguar kandrrat e dëmshme. 

BARI I GJËSË bot. Bar plasjeje. 

BARI I JETËS bot. Bimë barishtore njëvjeçare, 

që rritet në fusha e nëpër hamullore 

dhe që bën fara të helmëta, lëngu i të 

cilave, po të pihet, sjell të vjella e gjumë. 

BARI I LOTZONJËS bot. Drekëz. 

BARI I MINURIT bot. Bimë barishtore me 

kërcell të degëzuar, me gjethe gjatore e 

të dhëmbëzuara, me lule si të blerta, që 

mban erë të keqe kur thërrmohet. 

BARI I SË PAEMRËS bot. Bimë barishtore 

njëvjeçare, me kërcell të gjatë e të 

degëzuar, me gjethe pak më të vogla se të 

hithrës, me lule të bardha si të borzilokut, 

që përdoret në mjekësinë popullore për 

shërimin e shpërgëtisë. 

BARI I SYRIT bot. Bimë barishtore, me 

gjethe si të borzilokut etëmadh, me fara 

në majë si të arrësit, që rritet rreth dy 

pëllëmbë. 

BARI I TË HASURIT bot. Bimë barishtore 

me gjethe të vogla e të shpeshta, me lule 

të bardha, që rritet për tokë në vende me 

lagështirë dhe që, sipas besëtytnive, përdorej 

për mjekimin e 

të hasurit a të shuplakurit. 

BARI I ZGJEBES bot. Bimë barishtore njëvjeçare 

ose shumëvjeçare, me kërcell të 

degëzuar e të gjatë deri një metër, me 

gjethe të dhëmbëzuara, me lule si gjysmërruzull 

në ngjyrë trëndali, vishnjeje a 

të bardhë, që përdoret në mjekësinë popullore 

kundër zgjebes ose për të ngjyer. 

BARITUR I mb. Që ka shije të shpëlarë si bar; 

që ka humbur shijen, pa shije. Gjellë e 

baritur. 

BARITUR II mb. bised. I shëtitur. 

BARKËS I m. Shuli i përparmë i tezgjahut, 

ku mblidhet pëlhura e endur. 

13

BARKËS II m. Një lloj jeleku prej leshi, 

pa mëngë, që e veshin zakonisht gratë; 

xhamadan pa mëngë. 

BATHORE I f. 1. Tokë e mbjellë me bathe. 

2. Kërcelli i thatë i bimës së bathës, i 

bimës së pambukut etj. Bathore pambuku. 

Shkul (djeg) bathoret. 

3. krahin. Fasule kokërrmadhe. 

BATHORE II f. bot. Presh i egër, badër. 

Kokat e bathoreve. 

BAXHË I f. 1. Dritare e vogël në çati për të 

hyrë drita nga lart ose për të dalë mbi 

çati; kapak në tavan për t'u futur nën 

çati, kapanxhe. Kapaku i baxhës. Dal 

nga baxha. Hap një baxhë. 

2. Dhomë nën kulmin e shtëpisë, mbi tavan, 

me dritare në çati, që shërben për 

të banuar ose për të mbajtur sende të 

ndryshme në të. Dritaret e baxhës. Hyj 

(ngjitem) në baxhë. Fshiheshin në baxhë. 

Vë në baxhë. 

3. Vrimë në çati për të dalë tymi ose 

vrimë në mur për të hyrë drita; frëngji. 

Baxha e oxhakut. 

BAXHË II f. hist. Taksë bashkiake që paguhej 

në kohën e sundimit osman dhe në vitet 

para Çlirimit për shitjen e bagëtive e të 

sendeve të tjera në treg. Paguanin baxhën. 

Merrej baxhë. 

BEBE I f. Foshnjë. Këmishë bebeje. Pudër 

për bebe. Lindi një bebe. Lidh (mbaj) 

beben. Bën si bebe sillet si foshnjë. 

Është bebe nga mendja. 

BEBE II f. Vrimë e vogël dhe e rrumbullakët 

në të zezën e syrit, nëpër të cilën 

hyjnë rrezet e dritës brenda në sy; bebëz, 

ninëz. Iu zgjeruan bebet. I shkëlqejnë (i 

ndritin) bebet. 

E ruaj si beben e syrit. 

* E shikoj (e vështroj) në bebe të syrit 

a) nuk trembem nga diçka, i qëndroj përballë 

me guxim; 

b) kujdesem shumë për dikë, e rrit me 

pekule dhe shqetësohem shumë për të, e 

shoh në dritë të syrit (zakonisht për një 

fëmijë të vetëm). Ia njoh beben e syrit 

dikujt e di se sa trim është, e di se sa 

vlen. Nuk i dridhet bebja e syrit (syri, 

qerpiku) shih te SY,∼RI. 

BEJLEG I m. vjet. Dyluftim. E thirri (doli) 

në bejleg. U mat (luftoi) në bejleg. Ndau 

bejlegun bëri dyluftim. 

BEJLEG II m. krahin. 1. Tufa e luleve në 

majë të bimës së misrit, lulja e misrit. 

Lëshon (nxjerr) bejleg. 

Ka ardhur misri në bejleg po lëshon lule 

misri. 

2. ∼GË, ∼GËT. Tufë okësh; balluke. 

Grua me bejlegë. La bejleg. Preu bejlegët. 

3. Kec a qengj trupvogël ose që është 

pjellë para kohe. 

4. g. Njeri që dallohet nga një shenjë a 

nga një cen; njeri trupvogël e i fortë. 

BEL I m. Pjesa më e ngushtë e trupit të njeriut 

midis kraharorit dhe kërdhokullave; ijët 

dhe pjesa mbi kryqet, mesi; pjesa më e 

ngushtë e rrobave, që mbështjellin trupin 

në këtë vend. Bel i ngushtë (i hollë, i 

gjerë, i trashë). Me bel të këputur me 

bel shumë të hollë. Rrethi i belit. Rripi 

i belit. Gjerësia e belit. Fustan (pallto) 

me bel. E kapi për beli. 

Vuri duart në bel. Më dhemb beli. 

* M'u këput beli shih te KËPUTEM 1. 

Rri me duar në bel (në ijë, në brez, në 

mes) keq. shih tek IJ/Ë,∼A. 

BEL II m. Vegël bujqësore si lopatë, me teh 

trekëndësh, zakonisht me një këmbëz, që 

përdoret për të punuar thellë tokën ose 

për të hapur hendek. Bel çatall bel me 

tehun të trashë e të ndarë si bigë. Bel ulluk 

bel me teh të kthyer si lug që përdoret 

për të hapur gropa. Bishti i belit. Punoj 

(kthej) me bel. Thellë një bel thellë sa 

gjatësia e tehut të belit. Bëj belin e parë 

gërmoj (hendekun etj.) një radhë me bel. 

* Beli ka (edhe) bisht fj. u. çdo veprim ka 

edhe pasojat, dardha e ka bishtin prapa. 

14

BEND I m. Pellg me një ledh si pritë, ku grumbullohet 

ujë për të ujitur ose për një punë 

tjetër; hauz. Bend uji. Bendi i mullirit. 

Hapëm një bend. Gjuaj peshk në bend. 

BEND II m. kryes. 1. Shpoti, fjalë e thënë me 

thumb; fjalë të kota, gjepura. Flet (nget) 

me bende. 

U kapën me bende. Shet bende. 

2. Arsye të kota, që nuk qëndrojnë. Nxjerr 

(qet) bende. 

* Është në bend të mirë është në qejf. 

BEND III m. keq. Ai që i shkon pas dikujt 

për të përtuar prej tij. Bendi i beut. 

BENG I m. zool. Zog shtegtar sa një harabel, 

me pupla në ngjyrë të verdhë të ndritur, 

me krahë të zinj e me sqep të kuq, që 

ushqehet me q; kës. Tufë bengjesh. 

Femra e bengut. 

BENG II m. krahin. Gjerdan me gurë të 

çmuar ose me orinj. Beng me margaritarë. 

BERETË I f. Kapelë e rrumbullakët dhe 

e sheshtë prej sto të butë, pa strehë 

dhe pa rreth anash. Beretë burrash 

(grash). Beretë marinari (peshkatari). 

Mbaj beretë. 

BERETË II f. Revolver i vogël i prodhimit italian. 

Fishekë beretë. Qëlloi me beretë. 

BERONJË I f. 1. Grua që nuk bën fëmijë; 

femër e kafshëve shtëpiake që nuk pjell; 

shterpë. Mbeti beronjë. 

2. përd. mb. Që nuk bën fëmijë; që nuk 

pjell; që nuk prodhon: shterpë. Grua 

beronjë. Dele (dhi) beronjë. Tokë (arë) 

beronjë. Misër beronjë. 

BERONJË II f. 1. zool. Gjarpër i hollë e i 

gjatë, që i mbështillet njeriut a shtazës 

përreth kur do ta hajë; ber, shigjetull. 

2. bot. Ashe. Fletë beronjë. 

BIE I jokal. 1. Rrëzohem nga një vend i lartë 

në një vend më të ulët, këputem nga lart 

posht ë(për trupat nën veprimin e peshës 

së tyre). Ra një tullë (një gur, një kokërr). 

Ra tavani. Ra një yll. Ra një aeroplan. 

Ra nga shkëmbi (nga buza, nga bregu). 

Ra nga pema (nga dega). Ra nga çatia 

(nga muri, nga dritarja, nga kati i dytë). 

Ra nga kali (nga biçikleta, nga makina). 

Ra zogu nga çerdhja. Ra nga qielli. Më 

ra nga duart. Më ra nga xhepi. Bie nga 

lart. Ra në pus (në gropë, në humnerë, 

në lumë, në përrua, në det). Bie në fund. 

Bie përtokë (përdhe). Bie shpejt (lirisht, 

butë, me forcë). Ra më këmbë. Dardha 

nën dardhë bie. fj.u. 

2. Rrëzohem përdhe, kur humbas 

mbështetjen, lidhjen ose drejtpeshimin; 

rrëzohem padashur, gremisem, shembem. 

Ra lisi (mullari). Ra shtëpia (muri, 

gardhi). 

Ra makina. Ra në borë (në baltë, në 

rrugë, në kalldrëm, në dysheme). Ra me 

bark (përmbys, më hundë, sa gjatë gjerë). 

Ra i vdekur (top, shakull, në vend, pa ndjenja). 

Ra e u vra (theu këmbën). U pengua 

(rrëshqiti) e ra. Mbaje të mos bjerë! Lëre 

të bjerë! Gati (desh) rashë. Ka rënë 

gruri. 

3. vet. veta III. Shqitet, hiqet a shkëputet 

nga një vend ose nga e tëra, rrëzohet. 

Bien gjethet. I ranë qimet (okët). 

Po i bie lëkura. I ranë dhëmbët. I ranë 

pendët. I ra pushi. I ra korja (plagës). 

Më ra thoi. Ra suvaja. I ka rënë boja. I 

ka rënë pulla (zart). 

I ra gjuha këmborës. Bie një rrokje (një 

tingull). gjuh. 

4. Ulem vetë ndenjur, më gjunjë ose 

shtrirë; shtrihem; hidhem, lëshohem 

drejt dikujt a diçkaje. Bie në shtrat (në 

krevat, në rroba, në dyshek). Bie barkas 

(më gjunjë, përmbys, në shpinë). Bie 

poshtë shtrihem të e. Bie të e. I ra 

në krahë (në prehër, ndër këmbë). Ra 

i sëmurë zuri shtratin nga një sëmundje. 

Ra lehonë qëndroi e shtrirë në shtrat 

si lehonë; nisi lehoninë. Bie me pulat. 

bised. shtrihet të ejë shumë herët. 

5. Rrëzohem i plagosur ose i vdekur; 

vritem a vdes, jap jetën për një çështje të 

15

drejtë. Ra në betejë (në luftë, në fushën 

e nderit, në krye të detyrës). Ra dëshmor 

(si hero, heroikisht). Ra për liri (për atdhe). 

Ra i (theror). Një bie, mijëra 

ngrihen. 

6. vet. veta III. Rrjedh teposhtë, kullon, 

del e shkon poshtë; bised. derdhet 

(për lumin, përruan etj.). Bie ujëvara 

(rrëkeja, çurka). Më bien lot. Më bie 

gjak nga hundët. I bien jargë. Më bien 

djersë. Bie pikë-pikë. Lumi bie në det. 

7. vet. veta III. Rrëzohet mbi tokë 

nga lart (për reshjet); përhapet mbi tokë 

e mbi sendet, mbulon tokën e sendet. 

Bie shi (borë, breshër, llohë, vesë). Bie 

brymë. 

Bie mjegull. Bie pluhuri (tymi). Bie me 

shtamba (me rrëshekë). Fryn e bie. 

8. vet. veta III. Varet lirshëm teposhtë; 

ulet e mbështetet lirshëm mbi diçka 

tjetër, shtrihet mbi diçka. Bie perdja. I 

ranë krahët poshtë. I kanë rënë supet. I 

ranë pantallonat. I ra koka në gjoks. I 

bien okët mbi supe (mbi ballë). I bie 

kapela mbi sy. 

I ka rënë gusha. I kanë rënë faqet. 

9. Heq dorë nga qëndresa, pushoj qëndresën, 

dorëzohem (për kala, për qytete, 

për shtete). Ra qyteti. Ra kështjella 

(kalaja). Ra perandoria. Ra pa luftë. 

10. Zbres nga fuqia, humbas pushtetin, 

vendin, detyrën etj.; caktohem në një detyrë 

më të ulët; vet. veta III humbet 

fuqinë vepruese, nuk vepron më, shfuqizohet 

(për ligjet. etj.). Ra qeveria (kabineti). 

Ra nga fuqia (nga froni). Bie një 

ligj nga fuqia. 

Ra ky mendim. 

11. vet. veta III. Zbret pjerrtas ose pingul, 

shkon drejt një vendi më të ulët. 

Shkëmbi bie thikë. Shpati bie pingul 

(pjerrtas). Kodra bie butë. Bie shkallëshkallë. 

12. Shikoj në një drejtim, përshkoj; i 

dal; vet. veta III kalon, del. I bie fushës 

(bregut të lumit). Bjeri vaut! I bie nga 

kjo rrugë. I bie shkurt (drejt, rrotull, 

qark, anash, nga e majta, nga qendra). 

I ra kryq e tërthor (pash më pash). I ra 

lumit tej për tej. I ra me not. I bie përpara 

i dal përpara. I ra prapa (pas) e 

ndoqi riga pas. I ka rënë botës mbarë. 

13. Zbres, lëviz tatëpjetë; shpërngulem 

e zbres nga një krahinë më e lartë dhe 

vendosem në një më të ulët; vij a shpërngulem 

nga malësia në fushë ose nga fshati 

në qytet. Ra në fushë. Ranë në Shkodër. 

14. bised. Vete për të bujtur, shkoj për 

të kaluar natën. Ranë te një mik. Ra në 

hotel. 

I ra në shtëpi. 

15. vet. veta III. Ulet, pakësohet (si 

numër, si sasi, si vëllim etj.); edhe veta I 

më ulet vlera, humbas cilësinë, zbres në 

një shkallë më poshtë. Bie numri. Ra 

çmimi. 

Ranë aksionet. Ra kursi. Ra shpejtësia. 

Ra prodhimi. Ra lumi. Ra niveli. Ra 

në kategorinë e dytë. Ra goma u shfry 

goma. I ra barku. I ra vlera (ndikimi, 

autoriteti). 

16. vet. veta III. Pakëson a humbet forcën 

e vet, i ulet vrulli, dobësohet, zbutet. 

Ra era (deti). Ra të nxehtët (të ftohtët). 

Flakët po binin. Bie fashë qetësohet, 

pushon. 

I ranë ethet. I ra temperatura. Ra trysnia. 

Ra vrulli (ritmi). I ra gëzimi (entuziazmi). 

I ra inati (zemërimi). Biseda ra. Ra 

kureshtja (interesimi). Puna nuk binte. 

17. g. Humb vlerat a cilësitë e mira; më 

keqësohet gjendja; ulem nga ana morale, 

marr të tatëpjetën. Ra nga mjeshtëria 

(nga zanati). Ka rënë në mësime. Bie 

nga shëndeti. Ra nga gjendja. Ra në sytë 

e të tjerëve. Ra moralisht (shpirtërisht). 

Ka rënë, s'është më i pari. Sa poshtë ka 

rënë. 

18. vet. veta III. Ndodh, vjen rastësisht; 

qëllon. rastis; e merr, e prek, e 

përfshin (kryes. me një trajtë të shkurtër 

të përemrit vetor në r. dhanore). Më ra 

udha (rruga). Më ra rasti. Më ra puna. 

16

I ra (e zuri) lotaria. Më ra ndër mend. I 

ranë sytë mbi diçka. Më ra (më hyri, më 

shkoi, më erdhi) në vesh. Më ra papritur 

(e papritur, befas). 

Ra fjala. Sido që të bjerë puna. Lajmi 

ra si bombë. Ra biseda (muhabeti). Ra 

tërmeti. Me ç'të më bjerë në dorë. I ra 

një vdekje. I ra plani një shtëpie etj. 

19. vet. veta III. Qëllon në një kohë të 

caktuar, e ka kohën në një vit, në një 

muaj, në një javë a në një ditë të caktuar, 

rastis. Bie të hënën. Bie në fund të 

javës. Kur bie Viti i Ri? Ra në pranverë. 

20. edhe g. Ndodhem papritur ose 

padashur në rrethana zakonisht të këqija 

e të vështira; arrij në një gjendje të caktuar, 

kaloj në një gjendje shpirtërore; hyj, 

futem (edhe në një varg njësish frazeologjike). 

Ra në grackë (në lak, në kllapë, 

në kurth, në grep). Ra në greminë. 

Ra në pritë (në pusi). Ra në rrezik (në 

fatkeqësi). Ra në hall (në vështirësi, në 

bela). Ra rob (pre, viktimë). Ra në burg. 

Ra brenda. thjeshtligj. e futën në burg. 

Ra në duart (në thonjtë, në kthetrat) e 

dikujt. Ra nën sundimin (nën ndikimin) 

e dikujt. Ra ngushtë (keq). Ra në gjak 

(në armiqësi). Ra në zi. Ra në gabime. 

Ra borxh. bised. Ra në përleshje (në 

luftë, në përpjekje). Ra në varfëri (në 

mjerim, në skamje). Bie në mendime (në 

mëdyshje). Ra në të thella. Ra në të 

zeza u zhyt në mendime të këqija. Ra në 

dëshpërim (në hidhërim). Ra në dashuri. 

Ra në plogështi. S'bie në vetëkënaqësi 

(në shkollarizëm, në formalizëm). Ranë 

në oportunizëm (në idealizëm, në subjektivizëm). 

Ranë kllapi. Bie në gjumë 

(në qetësi, në heshtje). Ra në krizë (në 

amulli). Ra me barrë. Ra klloçkë pula. 

Më ranë veshët rehat. bised. Ra si miu 

në hauz (në poç). Shpëtoi nga shiu e ra 

në breshër. fj.u. Shpëtoi nga lumi e ra 

në det. fj.u. 

Iku nga tymi e ra në zjarr. fj.u. 

21. Ndesh papritur në diçka; gjej;. befas 

diçka, zakonisht me shumicë; turrem 

i etur mbi diçka. Ra në tokë të butë. Ra 

sharra në gozhdë. Ramë në një pyll. Gjeologët 

ranë në bakër. Ra në para (në 

bollëk). Ranë në mina. Bie në gjurmë. 

Delet ranë në kripë. 

Ra si kali në tagji. 

22. Qëlloj në një grup njerëzish, rastis 

me të tjerë, hyj rastësisht në marrëdhënie 

me dikë ndodhem. Ra në një familje (në 

një kolektiv) të mirë. Kishte rinë me 

shokë të këqij. Ra në një klasë të dalluar. 

Ra me ca udhëtarë të njohur. 

23. edhe g. E godit, e qëlloj me diçka 

(zakon. me një trajte të shkurtër të 

përemrit vetor në r. dhanore). I ra 

me gur (me grusht, me shkelma, me pëllëmbë, 

me shkop, me kamxhik). I ra me 

pushkë (me kobure, me top, me shpatë, 

me shigjetë). I ra kokës (turinjve). I ra 

në kurriz (në krah). I ra kalit. I bie topit. 

I bie tokës me këmbë. Më ra era në shpatulla. 

I ra rrufeja. I ra nga prapa. I 

ra në lule të ballit. S'bie rrufeja dy herë 

në një lis. fj. u. Nuk bie reja (rrufeja) 

në hithra. tall. Nuk i hipën dot dardhës, 

i bie kut. fj. u. S'ka ç'i bën gomarit, i 

bie samarit. fj. u. 

24. vet. veta III edhe g. Drejtohet, 

shkon në një pikë a në një vend të caktuar, 

përplaset a zë vend diku; më prek 

a më godit një nga shqisat a një organ 

te trupit (për dritën për erën, për zërin 

etj.); më prek a më godit ndjenjat. Ra 

në shenj. I bie drita. Më bien rrezet në 

sy. Topi ra në mur. I ra dielli në kokë. 

Më ra rëndë ushqimi. 

I ra rëndë ajo fjalë. Më ra si plumb,(si 

rrufe). 

25. Godit diçka: për të nxjerrë një tingull 

a një zë, bëj të tingëllojë; vet. veta III nxjerr 

një tingull a një zë kur goditet, tingëllon; 

dëgjohet (një zë, një krismë etj.). 

I bie derës (ziles, çangës). I bie daulles. 

I bie fort (ngadalë). Bie dera (zilja, kambana, 

telefoni, ora). Bie, boria (sirena). 

Bien pushkë. I bie pragut të dëgjojë dera 

(i bie derës të dëgjojë qilari) e hedh fjalën 

për diçka. Kur ta varësh zilen, duhet t'i 

biesh. fj. u. 

17

26. Luaj me një vegël muzikore; luaj një 

pjesë muzikore; vet. veta III nxjerr tinguj 

një vegël muzikore, dëgjohet, tingëllon. 

I bie një vegle:I bie lahutës (fyellit, 

çiftelisë, gajdes, violinës, pianos). Nuk di 

t'i bie kitarës:Binte muzika. Binin sazet. 

I bie një kënge popullore (një valsi, një 

tangoje) 

27. Sulem mbi dikë a mbi diçka, vërsulem; 

e sulmoj dhe e godit. Ranë mbi 

armikun. 

I ranë pushtuesit. Bini mbi ta! I ranë 

qytetit. Ra ujku ndër dhen. Ra bisha në 

bagëti. 

Ra dhelpra në pula. 

28. g. bised. Sulmoj me fjalë, qortoj 

a kritikoj rreptë; i vërsulem, e godit. I 

ra kundërshtarit. I ra një vepre (një romani). 

I ra pa të drejtë. I ra në kokë. I 

ra pas shpine (prapa krahëve). 

29. vet. veta III. Ndodhet në një vend, 

gjendet, shtrihet në një anë, është. Bie 

në veri. 

Bie afër (larg). Bie nga e majta (djathtas). 

Ku bie ky fshat? Na bie në rrugë. 

Bie nga oborri. Bie në Shqipëri. Bie i 

treti (i fundit). Theksi bie në fund. gjuh. 

30. vet. veta III. Fillon, vjen dhe 

përhapet, shtrihet e sundon mbi dikë a 

mbi diçka, mbulon, pllakos. Bie errësira 

(nata, mbrëmja, muzgu). Ra agu (mëngjesi). 

I bie drita (hija). Ra drita zbardhi agoi. 

Ra dielli doli dielli. Ra qetësi (heshtje). 

Ra zjarr. I ra aka. I ra, një çehre (një 

ngjyre) e verdhë. 

31. vet. veta III g. Vjen e përhapet; 

me kap, më zë, më prek, më godit; më 

vjen. 

Ra gripi (kolera). I ra një sëmundje. I ra 

barku i verës. I ra sëmundja e tokës. 

U ra ama (pulave). I ra pika (damllaja). 

U ra krimbi. I ra të kët. I ra në zemër. 

Më ra për thonjsh (nga të ftohtët). I ra 

gjaku e zuri gjaku. Më ra vera në kokë. 

I ra një fatkeqësi (një e keqe). I kanë 

rënë halle. I ra mbi kokë (barra e një 

pune). Dyshimi binte mbi të. I rëntë 

ama! mallk. I rëntë pika! Pika që s'i 

bie! maspërf. 

32. Hyj në marrëveshje me dikë, hyj në 

marrëdhënie të caktuara me të; pajtohem 

në mendime a në veprime me dikë, 

lidhem. Bie në marrëveshje (në ujdi, në 

fjalë). 

Bie në kuvend. Ranë në pazar. S'bie 

në kompromis. libr. Ra në grindje,(në 

sherr). 

Bie në kundërshtim me dikë; a me diçka. 

33. bised., Kam lidhje gjaku, faresnie 

ose afërsie. Më bie kushëri i parë (kunat). 

Bien baxhanakë (krushq). 

34. bised. Bëj një punë shpejt me një 

vegël; heq a pastroj me një mjet; punoj 

me një vegël, i jap (zakon. me një trajtë 

të shkurtër te përemrit vetor në r. 

dhanore).I rashë me fshesë dhomës. U 

bie më furçë këpucëve (rrobave, mureve). 

I bie me brisk mjekrës (faqes). I bie me 

drapër (me kosë). Ra drapri (në ara) 

nisën te korrat. I bie kosës me grihë (me 

limë). I bie me zdrukth. Bjeri kazmës! 

puno! 

35. bised. Jepem pas diçkaje, më tërheq 

shume diçka; lidhem me dikë a me diçka 

dhe kujdesem shumë për të. Bie pas 

muzikës (pas pikturës, pas artit; pas 

sportit). 

Bie pas bujqësisë. Bie pas gjahut. Ka 

rënë pas librave. Bie pas punëve. Kishte 

rënë pas qejfeve (pas rehatit, pas rakisë). 

Bie pas fëmijës. 

36. g. Lodhem shumë, duke bërë të 

njëjtën gjë vazhdimisht, këputem se beri 

diçka pa pushim (edhe në disa njësi frazeologjike). 

Më ranë këmbët (copë) së ecuri 

(së kërkuari). U ranë krahët (së punuari). 

I binin thonjtë (së lari rroba, së bëri çorape). 

U ranë kryqet (kërbishtet).U ra bretku 

(kurrizi) në punë. Më ra goja (së thëni, 

18

së foluri). Më ra buza (gjuha). Na binin 

brinjët ( kockat). 

37. bised. Nis diçka shtruar dhe i jap 

fund, e faroj diçka; lloj të ha me ngulm 

një gjellë a diçka tjetër ose të pi diçka 

dhe e mbaroj shpejt; i futem, i përvishem 

(një gjelle etj.). I ra kosit (byrekut, bakllavasë, 

verës). U ra fasuleve (patateve). 

I ra pjatës (tepsisë). U ra mollëve. U 

ranë shqerrave e i therën (i shitën). 

38. vet. veta III. Më nxë, më vjen për 

shtat, më rri si duhet, më bën. Më bien 

mirë këpucët. S'i bie fustani. Më bien 

tamam. Mezi më bien. 

39. vet. veta III g. Më vjen për shtat, 

përputhet, pajtohet me diçka, më shkon, 

më vjen në një mënyrë (me një trajtë te 

shkurtër të përemrit vetor në r. dhanore). 

Na bie mirë (keq).I bie mbarë. I bie 

për shtat i pëlqen, i vjen ashtu si do 

ai. I binte pas qejt (pas midesë, pas 

dëshirës). 

40. vet. veta III edhe g. bised. Më 

kushton; më qëllon ta blej, ta paguaj 

diçka (lirë a shtrenjte). Na ra lirë (shtrenjtë). 

U ra sa qimet e kokës e blenë shumë 

shtrenjtë. 

41. Më përket; më takon, e kam unë përsipër. 

I ra në pjesë (në hise). Nga sa na 

bie? 

Më bie radha. Më bie barra 

(përgjegjësia). I bie për detyrë. I ra 

atij të iste. Të bie ty të shkosh. I bie 

merita (nderi). Ra në kurrizin tim. Ra 

mbi supet (mbi shpatullat) e mia. 

Shpenzimet bien mbi të. Mos fut hundët 

tek s'të bie! 

42. Them diçka, as në një mënyrë. I bie 

drejt (shkurt anës e anës, larg e larg). 

I bie copë. Mirë i ka rënë. 

43. vet. veta III. Lëshon, ka. Bie erë. 

I bie erë të keqe (goja, plaga). Bie era 

shkrumb. 

Bie erë barut. Po s'hëngre hudhra, s'bie 

erë. fj. u. 

44. përd. pavet. sipas kuptimeve 4, 12, 

14,20, 23, 25-28, 32, 34, 37, 42. S'i bihet 

murit me kokë. fj. u. 

* Ra në baltë shih te BALT/Ë,∼A. Ra 

në bark shih te BARK,∼U. S'i bie barku 

shih te 

BARK,∼U. I ra në besë shih le 

BES/Ë∼A 4. Ra në bigë shih 

te BIG/Ë,∼A. Ra në bisht shih te 

BISHT,∼I. Ra boria shih te BORI,∼A. 

Ranë në brazdë shih te BRAZDË,∼A. 

Erdhi (ra) në brazdë (në hulli) shih te 

BRAZD/Ë, ∼A. Ra brenda (me këmbët 

e tij) shih te BRENDA. I ra në bri shih 

te BRI,∼RI. I ra bruzi shih te BRUZ.∼I. 

I ra pas buze shih te BUZ/Ë,∼A. 

I bie buzukut tall. shih te BUZUK,∼U. 

Ra në bylyk vjet. shih te BYLYK.∼U. 

Bjeri t'i biem punë e kotë, kot për 

kot (përdoret kur diçka bëhet në rrëmujë, 

pa pasur një synim të caktuar). 

Bie copë shih te COP/Ë,∼A. I 

bie cyles shih te CYL/E, ∼JA. I bie 

një çakalleje shih te ÇAKALL/E,∼JA. 

Ranë çanakun e dikujt keq. shih te 

ÇANAK,∼U. I bie çekanit diku a në 

diçka shih te ÇEKAN,∼I. Të bjerë (të 

rrahë) çekani diku ose në diçka shih 

te ÇEKAN,∼I. I bie çokut shih te 

ÇOK.∼U. Ka rënë në dardhë dikush shih 

te DARDH/Ë,∼A. Bjeri daulles! mospërf. 

shih te DAULL/E,∼JA. I bie 

daulles shih te DAULL/E,∼JA. I bie 

daulles së dikujt keq. shih te DAULL/E, 

∼JA. I bie daulles në një vend shih 

te DAULL/E,∼JA. Ka rënë nga dega 

shih te DEG/Ë,∼A. I ra në dorë shih 

te DOR/Ë,∼A. Ra në duar të liga 

diçka shih te DOR/Ë,∼A. Më kanë rënë 

dhëmbët (dhëmbë e dhëmballë) shih te 

DHËMB,∼I. 

Bie (mban, vjen) erë shih tek ER/Ë,∼A 

II. I bie në erë dikujt a diçkaje shih 

tek ER/Ë,∼A II. Bie (mban) era barut 

shih te BARUT,∼I. Bie (mban) erë myk 

diku shih te MYK,∼U. Ra (zbriti, u 

rrëza) nga ku iron. shih te FIK,∼U. 

Bie fjala shih te FJAL/Ë,∼A. I ra në 

je (në ll, në të) shih te FIJ/E,∼A. 

19

Ra në ll me të shih te FILL,∼I. I ka 

rënë aka (zjarri, ama) nuk gjendet 

gjëkundi, është mbaruar është zhdukur 

(për një send). I ra në fjalë dikujt shih 

te FJAL/Ë,∼A. I ra fshesa (kosa, gërshëra) 

u spastrua, u shkurtua, u hoq 

diçka. Ra (hyri) në gojë të dikujt shih te 

GOJ/Ë,∼A. Bie në gjumë më zë gjumi, 

e. Ra në gjunjë shih te GJU,∼RI. I ra 

në (më) gjunjë (ndër këmbë) dikujt shih 

te GJU,∼RI. Bie në gjurmë të dikujt a të 

diçkaje shih te GJURM/Ë,∼A. I ra me 

hanxhar diçkaje shih te HANXHAR.∼I. 

I ra me sëpatë shih te SËPAT/Ë,∼A. Ka 

rënë nga hëna iron. shih te HËN/Ë,∼A. 

I ra hiles shih te HIL/E, ∼JA. I ra hunda 

tall. shih te HUND/Ë,∼A. I ra në hundë 

diçka shih te HUND/Ë,∼A. I ka rënë 

hunda në dhe (përdhe) iron. shih te 

HUND/Ë,∼A. Nuk i bie hunda në shesh 

shih te HUND/Ë,∼A. Binte jashtë vjet. 

shih te JASHTË. 

I bie jongarit shih te JONGAR,∼I. 

I ranë (i zbritën) kacabunjtë shih te 

KACABUN,∼I. I ranë (i zbritën) xhindët 

(qipujt) shih te XHIND,∼I. Ra kalaja 

shih te KALA,∼JA. Ra nga kali shih 

te KAL/Ë,∼I. Bie kambana shih te 

KAMBAN/Ë,∼A. Të gjithë i bien një 

kambane shih te KAMBAN/Ë,∼A. I bie 

kavallit (fyellit) shih te KAVALL,∼I. I 

ra këmbës shih te KËMB/Ë,∼A. U ra 

(ua mbathi, ua dha) këmbëve shih te 

KËMB/Ë,∼A. Më ra këmisha shih te 

KËMISH/Ë,∼A. I bie kokës, (në kokë) 

shih te KOK/Ë,∼A. I ra në kokë shih te 

KOK/Ë,∼A. I bie kokës me grusht e shih 

te KOK/Ë,∼A. I bie krahëve dikujt shih 

te KRAH,∼U. I bie supeve (i rreh supet) 

dikujt shih te SUP,∼I. Ra (u hodh) në 

krahët e dikujt shih te KRAH,∼U. Ra 

në kurriz shih te KURRIZ ∼I. I bie lapsit 

(kalemit) i bën mirë hesapet; e llogarit 

diçka si i del më mirë. I bie legenit 

thjeshtligj. shih te LEGEN,∼I. I bie rrangallës 

shih te RRANGALL/E,∼JA. I bie 

teneqes tall. shih te TENEQE,∼JA. I ra 

me limë shih te LIM/Ë,∼A. Ka rënë në 

llum (në batak) shih te LLUM,∼I. I ra 

maska shih te MASK/Ë,∼A 4. Bie në 

mendje (në vete) vjen në vete; mbledh 

mendjen. I bie mendjes (prapa) shih te 

MENDJ/E,∼A. Ra mësysh vjet. shih te 

MËSYSH. I ra moh (hasha) shih te MOH. 

I bie ndesh shih te NDESH. I ra ndore 

dikujt shih te NDOR/E,∼JA 1. 

I ra më not diçkaje shih te NOT,∼I. Ra 

ora për diçka shih tek OR/Ë,∼A1. I ran 

ë(i zbritën) orët shih tek OR/Ë,∼A. I 

bie pas (prapa) dikujt a diçkaje shih te 

PAS. I bie sherrit prapa shih te PRAPA. 

I ranë (iu rrëzuan) pendët (puplat) dikujt 

shih te PEND/Ë,∼A. I ra pikës shih 

te PIK/Ë,∼A. Ka rënë poshtë dikush a 

diçka shih te POSHTË. S'bie poshtë shih 

te POSHTË. Ra (u hodh) në prehrin 

e dikujt shih te PREH/ËR,∼RI 6. Ra 

(mbeti) pykë shih te PYK/Ë, ∼A. I ra 

në (më) qafë dikujt shih te QAF/Ë,∼A. 

I ra qarit shih te QAR,∼I. Ra liga qielli 

shih te QIELL, ∼I. I ra në qokë shih te 

QOK/Ë,∼A. I bie qylit thjeshlligj. shih 

te QYL,∼I III. I bie rrotull dikujt a 

diçkaje shih te RROTULL. Nuk i ranë 

sqep shih te SQEP∼I. Bie në sy shih te 

SY,∼RI. 

I ra me sy ( udhës, sheshit, fushës ) 

i hodhi një vështrim (udhës, sheshit...). 

I bie në shenjë (i bie shenjës) shih te 

SHENJ/Ë,∼A. Ra nga shkallët dikush 

shih te SHKALL/Ë,∼A. Bien shkopinjtë 

mbi dikë shih te SHKOP,∼I 5. I ra (i 

erdhi, i doli) në shteg shih te SHTEG,∼U 

4. I ra në teste shih tek TEST/E,∼JA II. 

I ra nëpër të 

a) e kaloi përciptazi diçka; nuk i hyri 

thellë; 

b) iu afrua, e gjeti afërsisht mendje. 

Ra në tokë shih tek TOK/Ë,∼A I. Ra 

për tokë shih tek TOK/Ë,∼A I. I ra 

me top shih tek TOP,∼I. Ra trashë me 

dikë shih tek TRASHË. I ra në tru shih 

tek TRU,∼RI. Ra në thekër shih tek 

THEK/ËR,∼RA. Ra në thundër shih tek 

THUND/ËR,∼RA. Nuk ranë në va edhe 

poh. shih te VA,∼U. I ranë veshët shih 

te VESH,∼I. I ra veshit shih te VESH,∼I. 

I ra (i shkoi, i hyri, i erdhi) në vesh 

20

diçka shih te VESH,∼I. I rëntë (i ardhtë) 

pas veshit (pas qafës)! mallk. shih 

te VESH,∼I. I ranë vetullat dikujt shih 

te VETULL,∼A. I ra vula dikujt shih te 

VUL/Ë,∼A. O rashë o vdiq a s'ka rrugë 

tjetër, ndryshe s'ka ç'më duhet vetja; s'ka 

si bëhet ndryshe, patjetër (kur diçka e 

kërkojmë me çdo kusht). Bjer e çohu 

(ngrehu e bjer) 

a) gjithnjë po ajo gjë, vazhdimisht po njësoj; 

b) me shumë vuajtje, me mundime të 

mëdha. Ku më ka rënë koka ku kam 

lindur. I bie po atij avazi (po atij teli, 

po asaj gozhde) përsërit të njëjtën gjë, 

thotë gjithnjë po atë gjë. S'i bie atij 

krahu shih te KRAH,∼U. Nuk i bie (nuk 

rreh) në atë krah edhe poh. shih te 

KRAH,∼U. S'bie në ato ujëra shih tek 

UJ/Ë,∼I. Më ra çatia (shtëpia, tavani, 

qielli) mbi (në) kokë nuk dija ku të futesha 

nga turpi, nga një e papritur etj. Nuk 

bie (nuk shkel) në dërrasë (në dhogë) të 

kalbur shih te DERRAS/Ë,∼A. Ka rënë 

në duar të liga shih te DOR/Ë,∼A4. I 

bie gjoksit me grushte shih te GJOKS, 

∼I. I ka rënë gjuha e këmborës shih 

te KËMBOR/Ë,∼A. I kanë rënë leshtë 

(i kanë rënë qimet) e kokës shih te 

LESH,∼T. I bie nenit të këmbës shih 

te NEN,∼I. S'ka, çelës që i bie shih te 

ÇELËS,∼I. S'e lë të bjerë përdhe shih 

te LË. Ra qielli dhe e zuri (e mbuloi) 

shih te QIELL,∼I. Ka rënë nga shtatë 

degët shih te DEG/Ë,∼A. I ra uji i valë 

shih te VALË (i, e). Sa poshtë ka rënë 

katundi! mospërf. shih te POSHTË. Ku 

rafsha mos u vrafsha! le të dalë ku të 

dalë! (thuhet kur dikush nuk çan kokën 

për asgjë, nuk shqetësohet fare për pasojat 

që mund të vijnë nga një veprim etj.). 

Vaji në lakra bie fj.u. nuk vete dëm diçka, 

aty e ke. Gjalpi në lakror bie (derdhet, 

mbetet) fj. u. vaji në lakra bie. 

BIE II kal. 1. Mbart diçka nga vendi ku është 

dhe e sjell afër, sjell; e zhvendos, e sjell 

dikush nga larg në vendin ku jam unë; 

kund. shpie, çoj. E bie dollapin nga kati 

i dytë në të parin. E bie nga Shkodra 

në Tiranë. E bie tryezën afër dritares. I 

pruri me karrocë (me makinë, në krahë). 

I prunë eshtrat e rilindësit të shquar në 

atdhe. E prunë ujin (dritën elektrike) në 

fshat. Më bjer një kazmë (një lopatë, një 

darë)! I pruri një karrige. 

Më bjer një pjatë (një lugë)! Më bjer një 

gotë ujë! Bjerma ta shoh! 

2. Marr e sjell diçka me vete, sjell diçka 

për një njeri; vet. veta III sjell, çon diku, 

nxjerr. I pruri një letër (një telegram). 

I pruri një dhuratë. Pruri një lutje (një 

kërkesë, një ankesë). Bjere edhe djalin 

kur të vish! Bie me vete. Lumi pruri 

kërcunj. E pruri rryma. E prunë me zor. 

3. Vij e bëj të ditur, vij e njoftoj diçka, 

sjell një lajm a diçka tjetër, sjell. Pruri 

një lajm (të mirë,të keq). Ka prurë një 

përgjigje. Pruri të falat (përshëndetjet, 

falënderimet) e dikujt. 

4. Nxjerr dhe parashtroj, paraqit; e sjell, 

e nxjerr atje ku dua. Bie prova (argumente, 

fakte). Bie një shembull (një citat). 

E pruri fjalën (bisedën, muhabetin). 

E bie në mend. 

5. g. Sjell një pasojë, shkakton; bëj 

të ketë; siguroj; sjell. Kjo erë bie shi. 

Bie dobi (të mira, mbarësi, gëzim). Bie 

shëndet. Pruri çrregullime (vështirësi, 

pengesa, fatkeqësi). Bie si pasojë. E 

pruri koha (rasti). Ja pruri mbarë. Sido 

që ta bjerë puna sido që të ndodhë, sido 

që të jetë. Ç'bie sahati, nuk bie moti. fj. 

u. 

6. Tërheq për të ardhur, bëj të vijë; më 

sjell diku, më çon. E pru malli për djalin. 

Ç'erë (ç'e mirë) të pruri? Ç'dreq e pruri? 

thjeshtligj. Gjurmët e prunë deri në 

shtëpi. 

7. Bëj të jetë, e sjell në një gjendje të 

caktuar. E bie në rregull (në vijë). E 

pruri në qejf (në vete). E pruri në terezi 

punën. bised. E pruri në atë ditë (në atë 

gjendje) e soll në një gjendje shumë të 

keqe. E pruri në fuqi. 

* E pruri (e solli) në din. dikë shih te 

DIN,∼I. E pruri (e vuri) në dyzen shih te 

21

DYZEN,∼I. E bie (e vë) në (për) je (ll) 

diçka shih te FIJ/E,∼A. E pruri kokën 

përçm. shih te KOK/Ë,∼A. E pruri (e 

solli, e qiti) në jetë shih te JET/Ë,∼A. 

E bie rrufull shih te RRUFULL. E pruri 

(e nxori, e çoi) rruga (udha) shih te 

RRUG/Ë,∼A. Ma pruri (fjalën) në shteg 

shih te SHTEG,∼U. Ia bie (ia sjell, ia 

hedh) fjalën rrotull (larg e larg) shih te 

RROTULL. Ma pruri zemrën në vend 

shih te ZEM/ËR,∼RA 3. Ma pruri (ma 

solli) shpirtin në fyt (ndër dhëmbë) shih 

te FYT,∼I. 

BISBIQ I m. gjell. Kulaç që bëhet me miell 

misri të situr hollë, me qumësht dhe me 

gjalpë. 

BISBIQ II m. 1. Bagëti (dele ose dash) që e 

ka trupin të imët e të dobët dhe që zakonisht 

nuk është e shtruar e ndahet nga 

tufa. 

2. keq. Njeri zakonisht me trup të vogël a 

të hequr, por shumë i lëvizshëm; llafazan 

e ngatërrestar; mistrec. 

3. përd. mb. sipas kuptimeve të emrit. 

Dele bisbiqe. Fëmijë bisbiq. 

BISHTAK I m. 1. Mëz njëvjeçar. Hingëllin si 

pela për bishtakun. mospërf. 

2. g. Fëmijë i vogël, që ende nuk është 

ngritur më këmbë. 

BISHTAK II m. 1. Enë me bisht të gjatë që 

përdoret për ujë; lugë e madhe me bisht 

të gjatë, që përdoret për të ndarë gjellën, 

bishtore. 

2. Pjesa e fundit e dorakut të parmendës. 

Bishtaku i parmendës. 

BLANË I f. 1. Shenjë ose dangë që mbetet 

në trup nga një plagë, nga një goditje a 

nga një sëmundje. Blanë e zezë (e kuqe). 

Blanë plage. Blanë shpate. Blanë në 

ballë. Më mbeti blanë. La blanë (plaga). 

2. Njollë; shenjë me një ngjyrë tjetër, 

balë. Blanë drite. Blanë yndyre. Dele 

me blana. 

3. Sëmundje e disa bimëve, që shfaqet 

me njolla të zeza në gjethet e në frytet. 

Blana e ullirit. I ra blana. 

BLANË II f. bot. Urra e drurit. 

BOCË I f. shtypshkr. Fletë e shtypur me 

një tekst libri, gazete etj., që shërben 

për provë dhe për të bërë ndreqjet e 

gabimeve të shtypit. Bocat e para (e 

dyta). Bocat e librit (e gazetës, e revistës). 

Boca në shtylla (në faqe). 

BOCË II f. Enë prej qelqi për ujë, për verë etj., 

që zakonisht mbahet mbi tryezë; shishe 

e vogël. Bocë njëlitërshe (dylitërshe). 

Bocë me ujë (me verë). Bocë për bojë. 

BOJALLI I mb. Që është i ngjyrosur me 

ngjyra të ndryshme, ngjyra-ngjyra; që ka 

ngjyrë të bukur. Basma bojallie. Gur bojalli. 

BOJALLI II mb. bised. Që ka shtat të lartë 

e të hedhur, shtathedhur. Djalë (burrë) 

bojalli. Vajzë (grua) bojalleshë. 

BOJË I f. 1. Lëndë e lëngshme ose në trajtë 

pluhuri të tretshëm, që përdoret për 

të ngjyer rroba, për të lyer sende të 

ndryshme, për të shkruar, për të pikturuar 

etj.; shtresa e kësaj lënde në sendet 

e lyera me të. Bojë e kuqe (e zezë). Bojë 

vaji. Bojë uji. Bojë dheu. Bojë arre. 

Bojë leshi (pambuku). Bojë këpucësh. 

Bojë shkrimi. Bojë okësh. Shishja e 

bojës. Kuti bojërash. Lapsa me bojëra. 

Njollë boje. Lyej (bëj) me bojë. I jap 

bojë e bojatis. I vë bojë. Ngjyen me 

bojë. S'merr bojë. I ra boja. Ruhuni 

nga boja! 

2. Ngjyrë. Bojë argjendi. Bojë bari. 

Bojë hiri. Bojë qielli. Bojë limoni. Në 

bojë të verdhë (të kuqe, të gjelbër...). 

3. bised. Ngjyra e fytyrës ose pamja e 

përgjithshme e njeriut, çehre; keq. fytyra. 

I mirë nga boja. Iu prish boja. I iku (i 

ndryshoi) boja. I erdhi boja në vend, ia 

tregon boja. S'ia kam parë bojën. E ka 

ruajtur (e ka mbajtur) bojën e ka ruajtur 

bukurinë e njomësinë e fytyrës (thuhet zakonisht 

për gratë në moshë mesatare a të 

thyer). Mos iu duktë boja! mallk. Mos 

ia pafsha bojën! mallk. 

22

4. krahin. Vrug që u bie bimëve kur 

ka lagështirë të tepërt dhe që i mbulon 

gjethet me një shtresë të hollë pluhuri të 

kuq. U ka rënë boja. 

* U bë si boja u prish në fytyrë, u zbeh 

a u pre në fytyrë nga një lajm i papritur, 

nga zemërimi, nga frika etj. I doli boja 

keq. 

a) u zbulua se kush ishte, i doli në shesh 

fytyra e vërtetë; 

b) i iku vlera, u vjetrua, doli jashtë përdorimit; 

humbi emrin e mirë ose nderimin 

nga të përsëriturit e dendur, u bë 

bajat; 

c) s'ka më pikë turpi, i ka plasur cipa. 

I humbi (i treti, nuk i duket) boja nuk 

shihet ose nuk gjendet më asgjëkundi, u 

zhduk. I dha (një) bojë e zbukuroi nga 

jashtë, e lustroi për të fshehur thelbin e 

vërtetë. S'merr bojë një punë nuk është 

mirë të veprohet në këtë mënyrë, nuk ka 

hije kështu. Katran me bojë shumë i keq; 

në gjendje shumë të keqe. 

U nxi me bojë e zuri e keqja, e gjeti e 

zeza. Ia nxori (ia hoqi, ia qiti) bojën 

keq. e zbuloi se kush është, ia nxori 

të palarat në shesh, ia zbuloi fytyrën e 

vërtetë para të gjithëve. I shuari (i nxiri) 

me bojë i shkreti, i mjeri. Pa u tharë 

(mirë) boja libr. pa kaluar shumë kohë, 

shpejt, menjëherë (për punë që bëhen pas 

një vendimi). 

Iu vu (i mbeti) njolla me bojë shih te 

NJOLL/Ë,∼A. 

BOJË II f. bised. 1. Shtat. I shkurtër (i 

gjatë) nga boja. Hedh (lëshon, merr) 

bojë rritet. Ishte në bojën tënde ishte 

i gjatë sa ti. 

2. Masë për lartësi, e barabartë me 

gjatësinë e një njeriu mesatar. Një bojë 

njeriu. 

Tri bojë burri. 

BOKS I m. sport. 1. Ndeshje sportive, në 

të cilën secili prej dy kundërshtarëve përpiqet 

të mposhtë tjetrin, duke e goditur 

me grushte të veshura me doreza 

të posaçme lëkure; sporti i ndeshjes me 

grushte, sipas disa rregullave të caktuara. 

Ndeshje boksi. 

Doreza boksi. Bënë boks. 

2. ∼A, ∼AT bised. Goditje me grusht, 

grusht; ndeshje me grushte. I dha një 

boks. 

U zunë me boksa. 

BOKS II m. Lëkurë e fortë, zakonisht prej 

gjedhi, e regjur mirë dhe pa rrudha, që 

përdoret për faqe këpucësh, për doreza, 

për veshje mobiliesh etj. Boks viçi. 

Çizme (këpucë) boksi. 

BOKS III m. 1. E ndarë e vogël brenda në 

stallë, e ndërtuar zakonisht me thurje, 

ku mbahen të vegjlit e sapolindur të kafshëve 

shtëpiake për t'i veçuar nga nënat a 

për t'u kujdesur për ta. Boksi i viçave (i 

qengjave, i gicave). Boksi i zogjve. Bokse 

për pjellje. Shtie (fut, mbyll) në boks. 

2. Koçek, zakonisht me thurje, ku shtien 

pambuk, misër etj. Bokset e pambukut 

(e misrit). 

BORIMË I f. Borë e imët e përzier me shi. Bie 

borimë. Zunë borimat. 

BORIMË II f. Rrip toke në anë të arës, që 

mbetet pa punuar, pasi nuk e zë plugu 

kur kthehen pendët ose traktorët; anie. 

BOTË I f. 1. Rruzulli i Tokës; dheu me 

gjithçka që është në të, sipërfaqja e Tokës 

dhe gjithë qeniet që jetojnë në të, dheu, 

toka. Lëmshi (rruzulli) i botës. Harta e 

botës. Kontinentet (shtetet) e botës. Lumenjtë 

(ujërat) e botës. Rreth botës. Në 

fund të botës. Në të katër anët e botës. 

Udhëtim nëpër botë. Sa të jetë bota përjetë 

të jetëve. 

2. ∼Ë, ∼ËT. Trup qiellor; planet. Botë 

të panumërta. Botët e gjithësisë. 

3. Tërësia e formave të materies, realiteti; 

tërësia e çdo gjëje që është pavarësisht 

nga ndërgjegjja. Bota objektive 

(materiale). Bota e jashtme. Njohja e 

botës. Uniteti i botës. Pasqyrimi i botës. 

Prejardhja e botës. 

4. përmb. bised. Njerëzit e tjerë, gjindja 

që na rrethon, njerëzia; njerëzit e huaj, 

23

me të cilët nuk kemi të bëjmë; një njeri 

tjetër, dikush. Gjithë bota. Si gjithë 

bota. 

Në shtëpi të botës. Fjalët (gojët) e botës. 

U bë gazi i botës. Malli i botës mall i 

huaj. 

Në dasmë të botës. Me fjalët e botës. Çuditet 

gjithë bota. E di (et) e gjithë bota. 

U rrit në dyert e botës. Hyri botë hyri si 

i huaj në shtëpinë e një tjetri. Jam botë 

për të jam njeri i huaj e i panjohur për të, 

s'jam i tij. Mos hyr në pus me litarin e 

botës. fj. u. Mos shtjer kripë në gjellën e 

botës! fj. u. Pret thika në mish të botës. 

keq. Hanë bukën tonë e bëjnë davanë e 

botës (rrahin thekrën e botës). I nxjerr 

gështenjat (nga zjarri) me duart e botës. 

Nuk shikon traun e tij, po shikon qimen 

e botës. E pafsha nëpër dyert e botës! 

mallk. 

5. edhe ∼Ë, ∼ËT. Shoqëria njerëzore e 

një vendi ose e disa vendeve, që është organizuar 

sipas një rendi të caktuar dhe 

që dallohet nga tipare historike e kulturore 

të veçanta; mënyra e jetesës dhe 

e organizimit shoqëror në një vend, në 

një grup vendesh ose në një periudhë historike. 

Bota e re. Bota e vjetër. 

Bota shqiptare. Bota antike. Bota ilire 

(greko-romake, arabe). Bota socialiste. 

Bota kapitaliste (feudale). Bota perëndimore. 

Bota e Lindjes. Bota përparimtare. 

Bota e jashtme vendet e tjera, 

vendet e huaja. Njollat e botës së vjetër. 

Lufta ndërmjet dy botëve. 

6. Tërësia e qenieve të gjalla, që kanë 

veçori të përbashkëta të zhvillimit e të 

jetesës; tërësia e sendeve ose e dukurive 

që na rrethojnë; fushë veçantë e dukurive 

a e sendeve të realitetit objektiv. Bota 

e gjallë. Bota bimore. Bota organike 

(joorganike). Bota njerëzore. Bota shtazore 

(e kafshëve). Bota e pyllit. Bota e 

ngjyrave (e tingujve). Bota e yjeve. Në 

botën e përrallave. 

7. Fushë e veçantë e veprimtarisë së 

njerëzve, sfera e punës së njeriut; rreth 

njerëzish, që merren me një veprimtari 

të njëllojtë a që kanë interesa të përbashkëta, 

që i përkasin një mjedisi etj. 

Bota shkencore (letrare, artistike). Bota 

nanciare. Bota fshatare. Bota e fëmijëve. 

Bota e shkrimtarëve (e artistëve). 

Në botën e shkencës dhe të teknikës. 

8. Tërësia e dukurive të jetës shpirtërore 

e psikike të njeriut (perceptimet, ndjenjat, 

mendimet etj.), tërësia e ndjenjave 

dhe e mendimeve të njeriut; një rreth 

shfaqjesh psikike, që lidhen me moshën, 

me veprimtarinë mendore etj., rrethi i 

interesave të njeriut. Bota shpirtërore 

e njeriut. Bota vetjake (e brendshme). 

Botë e vogël (e mbyllur, subjektive). 

9. Jeta në Tokë, jeta e vërtetë objektive; 

jeta në tokë dhe jeta e përtejme 

në kundërvënie njëra me tjetrën, sipas 

paragjykimeve fetare e pikëpamjeve idealiste. 

Kjo botë. Bota jonë. Bota tjetër 

(e përtejme, e përtejvarrit). Doli në botë 

lindi (për fëmijën). E la këtë botë vdiq. 

Shkoi (vajti) në atë botë (në botën tjetër) 

vdiq. E dërgoi në botën tjetër. përçm. e 

vrau, e mbyti. 

10. euf. Sëmundja e tokës, epilepsia. E 

kapi bota. 

* I biri (burri) i botës përçm. një burrë 

a një djalë çfarëdo, një burrë a një djalë 

i panjohur; tjetri, dikush. E bija (gruaja) 

e botës përçm. një grua a një vajzë 

çfarëdo, një grua a një vajzë e panjohur; 

tjetra, dikush. M'u errësua bota 

(vendi) shih tek ERRËSOHEM. E dërgoi 

prapa botës (prapa diellit) dikë shih 

te DIELL,∼I. Është jashtë botës keq. 

s'merr vesh nga bota; sillet ndryshe nga 

të gjithë e jo ashtu si duhet. Është prapa 

botës (prapa dynjasë) 

a) është i paditur, ka mbetur prapa, nuk 

është i zhvilluar me kohën; 

b) nuk di se ç'bëhet, nuk merr vesh të rejat. 

Mori botën (dynjanë) shih te MARR. 

Mori botën (dheun) ndër (në) sy shih 

te MARR. Në sy të botës (të dynjasë) 

para të tjerëve, haptas, botërisht. Sa 

për sy (sa për faqe) të botës shih te 

SY,∼RI. I shtiu botën i kalli tmerrin, i 

24

shtiu frikën. U bë përrallë e botës dikush 

shih te PËRRALL/Ë,∼A. S'është në këtë 

botë (në këtë dynja) s'merr vesh çfarë 

po bëhet. Ka parë botë (dynja) me sy 

shih te SHOH. Që kur bota është botë 

prej kohësh shumë të lashta. Edhe sikur 

bota (dynjaja) të përmbyset! çfarëdo që 

të ndodhë, edhe e keqja më e madhe po të 

ndodhë, në asnjë mënyrë, kurrsesi. Bota 

është e rrumbullakët fj.u. shih te RRUM- 

BULLAKËT (i,e). Miell nga thesi i botës 

(i huaj) iron. shih te MIELL,∼I. Kali 

i botës të lë në udhë fj. u. gjëja e 

huaj s'të mbaron punë. S'merret bota 

në krahë (në kurriz) fj.u. nuk është e 

mundur të bëhen a të mbarohen të gjitha 

punët menjëherë, punët duhen bërë me 

radhë sipas kushteve e mundësive. Pula 

e botës duket më e majme fj.u. iron. shih 

te PUL/Ë,∼A. 

BOTË II f. Një lloj deltine me ngjyrë të 

përhime në të bardhë, që përdorej në disa 

krahina për të larë kokën ose rrobat; lloj 

deltine që përdoret për të bërë enë, për 

të lyer muret etj. Botë e bardhë (e kuqe). 

Enë (prej) bote. 

* Hëngri (kafshoi) botë (dhe) përçm. 

vdiq. 

BRENGË I f. Gjendje shpirtërore e shqetësuar 

dhe e rëndë, trishtim i thellë nga 

malli për dikë, nga vuajtjet etj.; vuajtje 

e rëndë shpirtërore, hidhërim. Jetë me 

brenga. Pa halle e pa brenga. Ka (e 

mundon) një brengë. Larg brengave e 

mundimeve. Brenga e shkuar, brenga e 

harruar. fj. u. 

* E kam brengë më mundon vazhdimisht 

përbrenda, e kam gozhdë në zemër. Më 

mbeti brengë diçka më mbeti merak; më 

mbeti peng. 

BRENGË II f. 1. mjek., veter. Sëmundje e 

grykës, që shfaqet me ënjtje të saj, fyti i 

keq, difteria. 

2. Mëllë, bullungë që u del njerëzve e kafshëve 

dhe shenja që lë në trupin e tyre; 

gjurma, shenja e një plage; gjurmë që 

mbetet si gungë në trup të bimëve, pasi 

është mbyllur një prerje, një gërvishtje 

etj. 

* BRENGË THIU bot. Bimë barishtore 

me degë të gjata e të shtrira përtokë, me 

gjethe të imëta e të mprehta, që del e 

rritet zakonisht nëpër pyje. 

BRERIMË I f. 1. Shi që bie me rrëmbim, me 

pika të mëdha e të dendura, shi i madh. 

Bie brerimë. 

2. Zhurmë e njëjtë dhe e vijueshme e 

pikave të shiut kur bien në çati, në tokë 

etj.; zhurmë tjetër e ngjashme me këtë. 

Brerima e shiut. 

3. Të ftohtë i hidhur me shi e me erë, 

të ftohtë që të pret, thëllim. Brerima e 

dimrit. 

BRERIMË II f. Shkarëzimë. 

BRETK I m. zool. Mashkulli i bretkosës. 

Bretk moçali. 

* Lule bretku bot. zhabinë. 

BRETK II m. vet. nj. anat. shih KRYQE,∼T. 

Më ra bretku u sëmura nga kryqet, më 

ranë kryqet nga një peshë e rëndë. Ngre 

bretkun fërkoj e ngre kryqet e sëmura. 

* I ra bretku (në punë) u lodh shumë, 

u këput nga një punë e rëndë dhe e 

gjatë. I kalli bretkun thjeshtligj. e la 

pas dore, s'çau më kokën për të, e braktisi. 

Ç'bretkun ke? thjeshtligj. ç'ke?; 

ç'dreqin ke? 

BROKË I f. 1. Enë druri e rrumbullakët, që 

përdoret si masë drithi dhe që nxë rreth 

njëzet e pesë kilogramë. Një brokë misër 

(grurë). Lëmi hodhi tridhjetë broka. 

2. Enë prej balte, prej qelqi, prej porcelani 

etj. në trajta të ndryshme, me grykë 

të gjerë e me një vesh, që shërben për të 

mbajtur ujë, verë etj. Brokë balte (qelqi, 

porcelani). Brokë uji. Pi me brokë. 

BROKË II f. 1. Xhungë, bullungë. Lis me 

broka. 

2. Larë, pullë. Dhi (lopë) me broka. 

BUBË I f. zool. 1. Vemje e rritur, para se 

të shndërrohet në utur ose në krimb, zakonisht 

e mbuluar me push, krimbalesh, 

krimb mëndafshi. 

25

2. Rre, glistër. Bar bubash. Ka buba. 

Ngjyrë bube ngjyrë e verdheme. 

3. Rrëshqanor që të ha (gjarpër, zhapi 

etj.). 

4. Morr i vogël. 

5. krahin. Pushi i një rrobe të leshtë. 

Buba e shajakut (e velenxës). 

BUBË II f. mit. 1. Qenie fantastike, 

që, sipas paragjykimeve, përfytyrohej si 

përbindësh a si gjarpër i madh, me të 

cilin trembnin zakonisht fëmijët e vegjël; 

gogol, vovë. E fryftë buba! mallk. 

2. Dordolec. 

* U bë bubë u bë tmerri i të tjerëve, u 

bë gogol për dikë. Ia bëri bubë një punë 

ia bëri të tmerrshme, ia bëri gogol. 

BUBURIZË I f. 1. Kokrrizë gjalpi që del përsipër, 

kur rrahim qumështin në tundës. 

2. Buburiskë. 

BUBURIZË II f. zool. 1. Mollëkuqe. 

2. Morr i vogël bimësh e pemësh, zakonisht 

i gjelbër a me pika. 

BUÇ I m. krahin. Xhungë, bullungë. Buçi i 

lisit. Buçi i gishtit. Iu bë një buç. 

* Vë buç nxjerr bark, fryhet më një anë. 

BUÇ II m. zool. krahin. Gjarpër, nepërkë. 

* Bar buçi bot. shih te BAR,∼I I. 

BUKATOR I m. Punëtori që fut duajt e grurit 

në makinën 

BUKATOR II m. Pjatë a enë e thellë, që nxë 

miell sa për të bërë një bukë. 

BUKËL I f. zool. Kafshë e vogël mishngrënëse 

e familjes së kunadhes, me trup të hollë 

e të shkathët, me qime të murrme pak si 

të kuqërreme sipër e të bardha në bark; 

nuselalë, bishtafurkë. Lëkurë bukle. 

* U ka hyrë bukla u ka ardhur njeriu që 

duhej dhe i ka kapur një e nga një në faj, 

ua ka zbuluar fajet. 

BUKËL II f. Tufë e trashë okësh, e dredhur 

si kaçurrel. 

BULMETORE I f. 1. Dyqan bulmeti. Bulmetorja 

e lagjes. 

2. vjet. Punishte për përpunimin e 

qumështit, punishte bulmeti. 

BULMETORE II f. Fem. e BULMETOR,∼I. 

BUNGË II f. 1. shih XHUNG/Ë,∼A. Bungë 

druri (ulliri). Bungat e qafës. Dru me 

bunga. 

2. g. Lëmsh, komb, nyje që të bëhet në 

fyt a në zemër nga hidhërimi, nga vuajtjet 

etj. Ka (iu bë) një bungë. M'u 

mblodh bungë. 

BUQICË I f. Dry. I vuri buqicën. Mbyll me 

buqicë. 

BUQICË II f. zool. Zog i vogël sa një trumcak, 

me ngjyrë të blertë si në të hirtë, 

që e ndërton çerdhen si të dallëndyshes 

nëpër guva e shpella. 

BURI I f. shih BORI,∼A. 

BURI II f. Sasi e madhe, shumicë, mori, 

mbushullim. Buri pemësh. Buri kafshësh. 

Ka me buri. 

BURI III f. Bucelë uji. Buri druri. 

BURMË I f. 1. Vidhë e vogël. Koka e burmës. 

Mbërthej me burmë. 

2. shih BURGJI,∼A 2. Burma e sahatit. 

* I janë liruar (i kanë luajtur) burmat 

(vidhat, burgjitë) dikujt shih te 

VIDH/Ë,∼A. Ia di (ia njoh) burmat (vidhat) 

dikujt ia gjej pikën ku mund të 

kapem, ia gjej vendin dikujt ku duhet 

të kapem për të zbërthyer diçka etj. Ia 

gjeti burmat (vidhat, burgjitë) shih te 

VIDH/Ë,∼A. 

BURMË II f. Fik i rreshkur, rrekë. Një varg 

me burma. Është bërë burmë. 

BURMË III f. 1. Gropëz në mjekër a në 

faqe, qukë. Burmat e faqeve. Burma e 

mjekrës. Burmat e fëmijërisë. I bëhen 

burma kur qesh. 

2. Gropëz a vrimë e vogël, që mban diçka 

(si bubëza e pushkës, kupëza e lules etj.). 

Burma e pushkës. 

26

BURSË I f. Shumë e caktuar të hollash, që 

shteti ose një kooperativë i jep çdo muaj 

një nxënësi a një studenti për të kryer 

studimet në një shkollë. Burse e plotë. 

Gjysmë burse. Student (nxënës) me 

burse. Me bursën e kooperativës. Marr 

bursë. I dhanë bursë. 

BURSË II f. 1. Institucion nancier e tregtar 

në vendet kapitaliste, ku kapitalistët 

ndjekin kursin e monedhave të arit, të 

aksioneve e të letrave të tjera me vlerë, 

luajnë me to dhe bëjnë marrëveshje - 

nanciare e tregtare për të nxjerrë time 

në kurriz të masave punonjëse dhe të 

njëri-tjetrit; ndërtesa e këtij institucioni. 

Bursa nanciare. Bursa tregtare. Bursa 

e mallrave. Veprimet e bursës. Kursi i 

bursës. Ulja (rënia) e vlerave në bursë. 

Buletini i bursës. Luan në bursë. 

2. Institucion ndërmjetësues në vendet 

kapitaliste, që shërben për t'u gjetur 

krahë pune sipërmarrësve; ndërtesa e 

këtij institucioni. Bursa e punës. 

BURSIST I m. Nxënës a student që ndjek 

studimet me bursë. 

BURSIST II m. Kapitalist që luan në bursë 

me kursin e monedhave të arit, të aksioneve 

e të letrave të tjera me vlerë dhe 

që bën marrëveshje tregtare e nanciare 

për të nxjerrë time në kurriz të masave 

punonjëse e të kapitalistëve të tjerë. 

BURTH I m. bot. Bimë barishtore, me kërcell 

të shkurtër, me gjethe në trajtë zemre, 

me lule të merme ngjyrë trëndali në 

të bardhë, që çelin në korrik; ciklamin 

i egër. 

BURTH II m. veter. Sëmundje e kafshëve 

njëthundrake, që shfaqet në qiellzën e gojës 

me luska të mbushura me gjak. I ra 

burthi. U sëmur nga burthi. 

BUSH I m. bot. Shkurre me shumë degë ose 

dru deri tetë metra i lartë, me gjethe 

vezake jorënëse, me lule të vogla në tufë, 

që e ka lëndën të verdhë, të fortë e me 

palcë dhe që përdoret për të bërë orendi, 

vegla pune, çibukë, lodra etj. Bush i egër. 

Çibukë (lugë, fyell) bushi. 

BUSH II m. mit. Qenie e përfytyruar si kafshë, 

e cila, sipas besimeve të kota, jetonte 

nëpër këneta dhe ndillte shi duke ulëritur. 

Si deshi bushi, bëri koha. fj.u. 

BUT I m. Vozë e madhe druri, që shërben për 

të mbajtur verë, djathë, turshi etj. Butet 

e verës (e vajit). Dy bute djathë. 

* Prish bute e bën kënaçe prish një punë 

të rëndësishme ose një gjë të mirë për të 

bërë diçka tjetër më të vogël a pa ndonjë 

vlerë të madhe; prish bucela e bën kënaçe. 

BUT II m. 1. anat. Pjesa e butë në çaçkën 

e kokës te fëmijët e porsalindur; çaçka e 

kokës, maja e kokës. Buti i kokës. I ra 

në but. 

2. Tul nga kofsha e bagëtisë së therur. 

But derri (viçi). 

BUXHAK I m. 1. Cepi i dhomës; qoshja pranë 

oxhakut të shtëpisë; vatra; oxhaku me 

gjithë vatër. Buxhaku i dhomës. Buxhaku 

i vatrës. Rri në buxhak. 

2. Shesh i vogël në mes të pyllit, lirishtë. 

BUXHAK II m. bot. Bimë barishtore njëvjeçare, 

e ngjashme me grashinën, me kërcell 

të gjatë e të përkulshëm, me gjethe 

çift e me lule të kuqe, që lëshon bishtaja 

me shumë fara të zeza e të rrumbullakëta 

dhe që mbillet si hasëll për ushqim 

të kafshëve. Buxhak hasëll. Farë (bishtajë) 

buxhaku. Kullot në buxhak (lopët). 

Ushqen me buxhak. 

BUZËZ I f. veter. Sëmundje e kafshëve, sidomos 

e bagëtisë së imët, që shfaqet me disa 

puçrra në buzë; puçrrat që dalin në buzë 

nga kjo sëmundje. I ka rënë buzëza. I 

kanë dalë buzëza. 

BUZËZ II f. Rrjetë e vogël prej litari, që u 

vihet qeve në gojë gjatë punës që të mos 

bëjnë dëme; hundëz. 

BUZHELË I f. Flluskë që del zakonisht në 

buzë nga ethet ose nga djegiet. Iu bënë 

buzhela. 

BUZHELË II f. Turjelë e madhe për të hapur 

vrima në dru, e cila rrotullohet me 

të dyja duart. Shpoj me buzhelë. 

27

CA I pakuf. bised. 1. Një sasi e papërcaktuar, 

jo e madhe, më shumë se dy-tre, por jo 

shumë (njerëz, kafshë, sende etj.), disa. 

Ca njerëz. Ca pëllumba. Ca q. Në ca 

vende. Para ca ditësh. Ca vjet më parë. 

Pas ca muajsh. Aty e ca muaj të shkuar. 

2. Një pjesa, jo të gjithë, disa nga një 

shumicë; një pjesë nga një lëndë; një sasi, 

pak. Ca bukë (ujë). Ca mish. Ca drithë. 

Ca kohë. Ca ushtarë luanin, ca këndonin. 

3. Disa njerëz, disa kafshë ose disa sende. 

Ca niseshin, ca ktheheshin. 

Cave u pëlqen më shumë dimri se vera. 

Ca të nënës, ca të njerkës. 

4. përd. pj. Përdoret përpara emrit të 

një frymori ose të një sendi, kur folësi shpreh 

një farë habie, admirimi a përçmimi 

ose kur atij i duket se dikush a diçka ngjan 

me një tjetër. Kishte ca dhëmbë të 

bardhë si rruaza. Atje tej u dukën ca si 

njerëz. 

* Ca e ca njerëz disa njerëz. 

CA II ndajf. 1. Në një farë sasie ose shkalle, jo 

aq pak; një kohë jo shumë të gjatë; diçka, 

pak. Edhe ca. Ca e vështirë. Ca i madh. 

Ca i vogël. Ca si tepër. Fjeti ca. U lodhëm 

ca. Hëngri ca. Punoi (pushoi) ca. 

Rron (mban, qëndron) edhe ca. Priti ca. 

Zbutet ca. 

Eja ca. Pas ca. 

2. Edhe pak, akoma (me mbiemra e ndajfolje 

të shkallës krahasore). Ca më i ri 

(më i madh, më i vogël, më i gjatë, më i 

lartë, më i fortë). Ca më mirë (më shumë, 

më tepër). Ca më tutje (më larg, më tej, 

më thellë). Ca më vonë (më pas). 

3. Në një farë shkalle, pjesërisht, pak 

(përdoret në krye të një fjalie të varur 

shkakore ose të një plotësi shkaku, për 

të theksuar shkakun, i cili sjell një pasojë). 

Ca nga puna, ca nga vapa lluan 

t'i rridhnin djersët. 

* Ca nga ca 

a) pak nga pak; dalëngadalë; 

b) pjesë-pjesë, pak e nga pak. ... e ca 

diçka më tepër, edhe pak mbi atë sasi, 

edhe disa të tjerë përveç atyre (pas një 

numërori). Erdhën njëqind e ca veta. 

Ishte pesëdhjetë e ca vjeç. 

CAPË I f. shih ÇAPË 

CAPË II f. Shtresë e fortë e tokës nën shtresën 

e butë që punohet; taban. I qiti capën 

tokës. 

CAPINË I f. 1. Vegël prej metali, me majë 

hekuri të kthyer pak e me bisht të gjatë, 

që përdoret për të tërhequr rrëshqanë 

dhe për të rrokullisur trupat e drurëve. 

I nguli capinën trungut të pishës. 

2. tek. Mashë e madhe për të kapur dhe 

për të lëvizur pjesë metalike të nxehta. 

CEKË I f. shih CEKËTIN/Ë, ∼A. Cekë lumi. 

Cekë rëre. Anë e cekë anekënd, vend e 

trevë. 

Ka ceka (lumi, deti). Gjej (kaloj) cekën. 

Dal në cekë. Ngeci në cekë. Nxjerr (lundrën) 

në cekë. 

CEKË II f. Pjesa më e mirë e diçkaje, pjesa me 

e zgjedhur, balli; maja. Ceka e duhanit. 

Ceka e tokës. Ceka e miellit. Ceka e 

leshit. Ceka e dhenve. Cekë gjelle. Ceka 

e qumështit ajka. 

CEKË III f. Qit cekën: vendos të bëj diçka, ia 

vë vetes si qëllim të bëj diçka, kam ndërmend 

të bëj diçka. 

CEKË IV f. Loja cekash, loja ta lashë. 

CEKOJ I kal. 1. shih CEK. 

2. jokal. Ndesh në fundin e detit, të 

liqenit ose të lumit, prek në vend të cekët; 

zë në tokë. Cekon në fund. Cekon në dhe 

(në tokë). Cekoi lundra. 

CEKOJ II kal. 1. E bëj të zërë cekët, të mos 

hyjë thellë në tokë (për parmendën). 

2. det. Heq (nga barka) ujin ose peshkun, 

zbraz (barkën). Cekoj ujin nga barka. 

Cekoj peshkun nga lundra. 

CEP I m. 1. Pjesa e fundit e këndit të një 

sendi, maja e këndit ose vendi ku bashkohen 

dy vijat a dy faqet e brendshme 

të një sendi; skaj, kënd; qoshe; pjesa e 

zgjatur dhe e mprehtë e diçkaje, maja; 

28

pjesë e ngushtë, rrip i ngushtë në skaj të 

një sendi. Cep i ngushtë. Cepi i tryezës. 

Cepi i dhomës. Cepat e shamisë. Cepi 

i jorganit. Cepi i jakës. Cepat e shallit. 

Cepi i rrugës. Cepi i arës (i oborrit). 

Cepi i syrit. Cepat e mustaqeve. 

Cepat e gojës (e buzëve). Yll me pesë 

cepa. Gur me cepa. Ulem në cep. Rri në 

një cep. Vë në cep. Lidh cepat. Po më 

shtrove cepin e gunës, të shtroj gunën të 

tërë. fj.u. 

2. Vend i largët ose i mënjanuar dhe jo 

shumë i rrahur. Cep i largët. Cep kutar. 

Cepi më verior (më jugor). Në një cep të 

atdheut. Në cep të fshatit. Në çdo cep 

të botës. 

3. g. Pjesë anësore e diçkaje, skaj, 

skutë. Në një cep të mendjes. Në një 

cep të zemrës. 

4. gjeom. Këndi i jashtëm i një gure 

gjeometrike. 

* Cep më cep në çdo anë, në çdo kënd, 

kudo; nga një anë në tjetrën, nga një skaj 

në tjetrin. I bën cepa dikujt përpiqet t'ia 

hedhë tjetrit, i nxjerr bishta, e mashtron. 

I tregoi cepin dikujt i tregoi vendin. Flet 

me cep et me thumba, i hedh spica 

tjetrit. E la në një cep e la mënjanë, e 

braktisi, hoqi dorë prej diçkaje. E mori 

me cep e keqkuptoi, e mori për së mbrapshti 

fjalën; e mori me të përpjekur, nuk 

e mirëpriti diçka. E ka marrë për cep 

dikë e ka marrë inat sa nuk do t'ia shohë 

sytë. Ma zuri cepi i veshit mora vesh pak, 

ma zuri veshi diku, dëgjova. E ka kokën 

me cepa (me çipa) është shumë kokëfortë, 

nuk gdhendet kollaj, është kokëshkëmb. 

CEP II m. 1. Vesh i vogël rrushi, bistak i vogël. 

Këput një cep. 

2. Lloj rrushi i bardhë, që bën bistakë 

plot me kokrra të ngjeshura e me majë. 

CËRIT I kal. 1. Nxeh a djeg vajin, gjalpin etj. 

ose tret dhjamin në tigan; skuq diçka në 

tigan. Cërit vajin. Cërit gjalpin. 

2. jokal. vet. veta III. shih CËRCËRET. 

Cërit tigani. 

CËRIT II kal. 1. Thumboj; shpoj, nguc. Cërit 

mushkën (gomarin). 

2. g. I shkaktoj një dhembje therëse; e 

pikëlloj, e përvëloj, e djeg. I cërit zemrën. 

3. jokal. vet. veta III g. Me bën të 

ndiej një dhembje therëse, më ngjall një 

ndjenjë të mprehtë shqetësimi e trishtimi. 

I cërit zemra. Me cërit në zemër (në shpirt). 

CIMË I f. Litar i trashë prej liri ose prej teli, 

me të cilin lidhin anijen në breg; litar. 

Shkallë prej cime. Lidh (hedh, mbledh) 

cimën. Lidh me cima. Tërheq cimat. 

CIMË II f. bot. Tufë lulesh të një bime, e cila 

përbëhet nga një lule e parë dhe nga disa 

lule të tjera rrotull saj, që dalin më vonë 

nga e njëjta nyjë. 

CINGËRIMË I f. 1. Të ftohtë i madh e i thatë, 

acar; ngrica e dimrit. Cingërimë e madhe 

(e hidhur). Cingërima e dimrit. Ditë me 

cingërimë. Në mes të cingërimës. 

2. vet. Dridhje e trupit nga të ftohtët, 

mornica. Me shkojnë cingërima. 

CINGËRIMË II f. 1. Zë i hollë, i zgjatur 

dhe si i çjerrë; të qarët e një kafshe, 

kuitje, pingërimë.. Cingërima e qenit. 

Cingërima e gjinkallave. 

2. Zhurmë e lehtë, e hollë që bëjnë sendet 

kur përplasen pak, tringëllimë. 

3. Tingull i hollë e i zgjatur, që na ushton 

në veshë, kumbim që ndiejmë në veshë. 

CINGËROJ I jokal. Kam shumë të ftohtë, 

mërdhij shumë, ngrij së ftohti. 

CINGËROJ II jokal. 1. Nxjerr një zë të 

hollë, të zgjatur dhe si të çjerrë; kuis, 

pingëroj (për kafshët e insektet); qan me 

zë të hollë e vajtues, nxjerr një zë të 

hollë e të zgjatur (zakonisht për fëmijët 

e vegjël). Cingëron qeni. Cingërojnë 

zogjtë. Cingëron gjarpri. Cingërojnë 

minjtë. Cingëron fëmija. 

2. g. Ankohem për diçka, qahem. 

3. Ndiej një tingull të hollë e të zgjatur 

në vesh, më ushton, më kumbon. 

29

CIPULL I m. etnogr. Vel i hollë që i hidhej 

nuses në kokë; nape. 

CIPULL II m. Fik që bën kokrra të mëdha e në 

ngjyrë të kuqërreme, të cilave, kur piqen, 

u pëlcet lëkura. 

CITOS I kal. Mbërthej me gjilpërë, zë, kap; 

ngul (një gjilpërë). 

CITOS II kal. 1. Mbush me të rrasur, e zë 

mirë me të ngjeshur; fut e ngjesh; mbush 

plot sa nuk nxë më. Citos thesin. Citos 

vrimat. Citos gardhin. 

2. Mbështjell mirë me rroba, ia ngjesh 

mirë anash rrobat e shtratit. 

CITOSEM I vetv. 1. Mbërthehem me gjilpërë, 

kap diçka në trupin tim me gjilpërë. 

2. Pës. e CITOS I. 

CITOSEM II vetv. 1. Mbushem plot sa nuk 

nxë më. 

2. Mbështillem mirë e mirë, mbulohem 

mirë me rrobat e shtratit. 

CJAP I EGËR zool. Kafshë përtypëse e ngjashme 

me cjapin, me brirë të gjatë që 

rron në male të larta e të thepisura. 

CULE I f. kryes. 1. Shtresat e mbulesat për të 

fjetur. Culet e foshnjës shpërgënjtë. Bie 

(futet) në cule. Shtroj (ngre) culet. Marr 

culet në krahë. 

2. Rroba të vjetra, zhele. Vishej me cule. 

CULE II f. shih CYL/E, ∼JA. 

CULLOHEM I vetv. krahin. Bëhem si fëmijë. 

CULLOHEM II vetv. krahin. Më fryhet 

barku. 

CUMËR I m. 1. Copë e shkurtër trungu, 

që shërben për t'u ulur në të ose për të 

mbështetur diçka mbi të. Pres një cumër. 

Rri në cumër. 

2. krahin. Bucelë. 

CUMËR II m. zool. Lloj qefulli me trup boshtor 

e të zhdërvjellët, qefulli i verës, gushtak. 

CUMRAK I m. 1. Cung i vogël, cumër i vogël. 

Ulem në një cumrak. Pres mishin në cumrak. 

2. shih CUNG,∼U 3. I mbetën krahët 

cumrakë. 

3. g. Njeri shumë i shkurtër; burrac; 

fëmijë i vogël me shtat të parritur ende. 

CUMRAK II m. zool. Cumër i vogël 

ÇAFËR I m. 1. zool. Peshk pendëkuq i 

ujërave të ëmbla, i gjatë një pëllëmbë, me 

bark të gjerë e me shumë hala. 

2. g. Fëmijë i shkathët e i mprehtë. E 

ka djalin çafër. 

ÇAFËR II m. bot. Lloj gruri me kokrra të 

mëdha e të rrumbullakëta. 

ÇAFKË I f. 1. zool. Shpend uji, që ka qafë 

të gjatë e këmbë të gjata, sqep të hollë 

dhe një tufë puplash të zeza në krye; gatë. 

Çafka e bardhë. Çafka e kuqe. Çafka e 

përhime. Çafkë deti. 

2. g. Grua e dobët dhe e hollë. 

ÇAFKË II f. 1. Filxhan ose gotë me vegjë 

për të pirë. Çafkë uji. Çafkë me raki 

(me qumësht). Mbush një çafkë. Pi një 

çafkë. 

2. Maja e kokës, buti i kresë. Çafka e 

kokës. I ra në çafkë. I çau çafkën. Po me 

luan çafka e kokës po më luan mendja. 

Mblidhe çafkën! mblidhe mendjen! 

3. Tufë pendësh në majë të kokës së 

pulave ose të disa zogjve; kaçul. Çafka e 

këndesit lafsha e këndesit. Pulë me çafkë. 

Ka një çafkë në kokë. Mban çafkën përpjetë. 

4. Lëvozhgë, gujavë. Çafka e vezës. 

Çafka e lajthisë. 

ÇAKË I f. Vendi ku ndahet uji i një vije që të 

kalojë në arë për ta ujitur; presë. Çakat 

e arës. Hap (mbyll) çakën. I vë një plis 

çakës. Kthej ujin te çaka. 

ÇAKË II f. Këmborë e vogël që u varet lopëve 

e qeve. Tingëllima e çakave. I vuri një 

çakë. I ra çaka. 

30

ÇALË I f. veter. Sëmundje ngjitëse e bagëtive, 

që i bën t'u ënjten e t'u qelbëzohen indet 

dhe të çalojnë. Iu ngjit çala. U ra çala 

dhive. I zuri çala kuajt. 

ÇALË II f. Rrudhë që ngelet në një rrobë, çapë. 

Shami me çala. Rrobë me çala. U bë me 

çala. 

ÇALLË I f. 1. Kokërr e papjekur e disa 

pemëve. Çalla ku (dardhë, kumbulle). 

I hahen edhe çallat. 

2. përd. mb. I papjekur, i pabërë (për 

kokrrat e disa pemëve). Fik (dardhë, bajame) 

çallë. I ka çalla kokrrat. 

ÇALLË II f. shih ÇALLAT/Ë,∼A. Çallë e 

vogël. Çallë në dru (në shkëmb). E bëri 

me çalla. 

ÇAM I m. Banor vendës i krahinës së 

Çamërisë ose ai që e ka prejardhjen nga 

Çamëria. Fshatrat e çamëve. E folmja e 

çamëve. 

ÇAM II m. bot. shih BREDH, ∼I. Çam i 

bardhë. Dru çami. Pyll çami. 

ÇAP I m. 1. Një e hapur e këmbës gjatë ecjes; 

hap; tingulli që del kur ecim duke shkelur 

me këmbë. Çap i shkurtër (i gjatë). Me 

çapa të shpejtë (të mëdhenj). Me çap te 

lehtë (të rëndë). Me çapa të ngadaltë (të 

nxituar). Dy çapa i gjerë. Pak çapa me 

tej. Dy çapa larg fare afër. Bëj disa çapa. 

Hedh një çap. Eci me çapa. Shpejtoj 

çapet. Nuk bëj çap (përpara) nuk lëviz 

fare nga vendi, nuk eci. E mbaj çapin 

diku ndaloj diku, nuk eci me tej. 

2. g. bised. Mënyra si veprojmë për 

të arritur diçka ose në një rast të caktuar; 

puna dhe përpjekjet për të arritur 

një qëllim a synim; hap. Çapi i parë. Bëj 

çapat e parë. 

* Çap pas çapi 

a) pa iu ndarë, këmba-këmbës, në çdo 

hap, vazhdimisht; 

b) shkallë-shkallë, pak nga pak, hap pas 

hapi. Në çdo çap (hap) shih te HAP,∼I. 

S'bëj çap nuk arrij të bëj asgjë, nuk ia 

dal dot. I mat çapin dikujt shih te MAT. 

Kaq e ka çapin (hapin) kaq mundësi ka, 

kaq fuqi ka, kaq e ka frymën. Nuk më 

arrin çapi është jashtë mundësive të mia. 

Deri ku i arrin çapi brenda mundësive të 

tij, aq sa është i aftë për të bërë diçka. 

Nuk e lë të bëj çap e ndaloj në vend, nuk 

e lejoj të ecë përpara a të bëjë diçka. 

Bëje (mate, lëshoje) vrapin sa ke çapin 

(hapin) fj. u. shih te VRAP,∼I 3. 

ÇAP II m. Zagar, langua. Çap qimezi 

(qimekuq). Çap gjahu. Çap për lepuj. 

Marr çapin për gjah. Leh si çap. 

ÇAP I jokal. bised. 1. Shkoj diku, nisem për 

të vajtur në një vend (përdoret kryesisht 

në mënyrën urdhërore). Çap në shtëpi. 

Çap për ujë. Çap për gjah. Çap e merre 

(e shiko, e i thuaj...). Mos çap atje. Çap 

e jakë shpejt. 

2. Çapitem. Mezi çapte. Nuk çapi dot 

më. 

3. kal. Hap këmbën për të ecur. Çap 

këmbën. 

* Bëj (shkoj, eci) çap e jakë shih te 

JAKË,∼NI. 

ÇAP II kal. krahin. Përçap. Çap bukën. Çap 

një copë (një kokërr). 

ÇAPEM I vetv. bised. 1. Shkoj diku, çap. 

Çapu deri te porta! Çapu përpara! Çapuni 

të shikoni! 

2. Çapitem. Çapet si foshnjë. Mezi 

çapet. Sa ka nisur të çapet. 

ÇAPEM II vetv. bised. Përtypem, përçapem. 

ÇAPË I f. 1. Vegël bujqësore për të prashitur, 

që ka ten si sqepar në njërën anë, dy 

dhëmbë në anën tjetër dhe bisht prej 

druri. Prashit me çapë. I jap një çapë. 

Punoj me çapë. 

2. Çapëza e hostenit. Çapa e hostenit. 

Krua me çapë. 

ÇAPË II f. krahin. 1. Kafshatë. Çapë e 

madhe. Një çapë bukë. Ha një çapë bukë 

ha pak. Çapa e madhe të zë fytin. fj.u. 

2. Zhubër që ngelet në një rrobë, rrudhë. 

Napë me çapa. Rrobë me çapa. Bëhet 

me çapa. 

31

ÇAPIT I jokal. bised. 1. Eci me ngadalë 

ose rëndë, hedh hapat, hedh këmbët; 

shkoj ngadalë ose me vështirësi, çapitem. 

Çapit ngadalë. Çapit rëndë-rëndë. Mezi 

çapit. Çapit tutje. Çapit poshtë e lart. 

Çapiti drejt shtëpisë. 

2. kal. Hap këmbën ngadalë ose me 

vështirësi për të ecur. Nuk i çapit dot 

këmbët. 

ÇAPIT II kal. Shkrifëroj tokën ose thyej plisat 

me çapë, punoj me çapë. Çapit tokën. 

Çapit plisat. Çapit grurin (duhanin). 

Çapit lehtë (thellë). Çapit midis rreshtave. 

ÇAPITJE I f. bised. Ecje e ngadaltë ose e 

rëndë, hap i ngadaltë ose i rëndë. 

ÇAPITJE II f. Veprimi sipas kuptimeve të 

foljeve ÇAPIT II, ÇAPITET. Çapitja e 

parë. Çapitja e pambukut. I bëj çapitjen. 

ÇEK I m. n. Urdhërpagesë e shkruar sipas 

një modeli të caktuar, me të cilën dikush 

ka të drejtën të tërheqë nga banka ose 

nga arka një shumë të caktuar prej llogarisë 

së ndërmarrjes, të institucionit ose 

të personit që e ka lëshuar ketë dokument 

në emër të tij. Çek bankar. Çek postar. 

Çek i bardhë çek i paplotësuar. Çek i 

kuzuar. Çek llogarie. Çek udhëtimi. 

Titullari i çekut. Librezë (bllok) çeqesh. 

Lëshoj (pres) një çek. Nënshkruaj çekun. 

ÇEK II m. Banor vendës i Çekisë ose ai që e 

ka prejardhjen nga Çekia. 

ÇEK III m. Ushqimi që merr me vete bariu 

për të ngrënë gjatë ditës. Mori çekun me 

vete. 

ÇELË I f. Vija prej nga llojnë disa lojëra të 

fëmijëve. Çela e dokrrës. Vrapoj te çela. 

Zë çelën. 

* I gjej çelën i gjej rastin e përshtatshëm, 

i gjej anën, i gjej llin. I zë çelën 

e zë shumë ngushtë, e vë në gjendje të 

vështirë e pa rrugëdalje. 

ÇELË II f. Pjesa e zgjedhur dhe më e mirë e 

diçkaje; ajka, lulja. Çela e grurit (e miellit). 

Çela e trimave. Çela e nuseve. I 

marr çelën e çelën. 

ÇELË III kryes. Këpucë të vjetra të grisura, 

brashnja, shkarpa. Mbath ca çela. U 

bënë çela këpucët. 

ÇIK I kal. 1. Prek lehtë; takoj, cek. Çik 

krahun. Çik okët. E çiku në sup. Sa 

e çika me gisht. 

E çiku padashur. 

2. g. Përmend ose trajtoj shkurt diçka, 

cek. Çik një çështje. 

3. Ngacmoj lehtë me fjalë dikë. E çikën 

fëmijët. 

4. jokal. Prek a takon lehtë në diçka. 

Çiku në tokë. Çiku në fund të detit. 

ÇIK II kal. 1. Ndaj diçka në copa a në pjesë 

shumë të vogla, bëj çika-çika; grij. Çik 

bukën. 

Çik mishin. E çik me thikë. 

2. vet. veta III jokal. Pikon nga pak, 

rrjedh me pika të vogla, cirkon; gjerbon 

pak. Çik uji. Çik shtëpia. Nuk çik çatia. 

ÇIKË I f. 1. Copë a pjesë e vogël, që këputet 

nga diçka ose që del kur thyhet, copëtohet 

a grihet diçka; grimë. Çika buke 

(mishi). Çika letre. Çika balte. 

2. Një sasi ose një pjesë fare e vogël nga 

diçka, një pakicë, një grimë. Ha një çikë 

bukë. Piu një çikë ujë. Do edhe një çikë 

kripë. Mblodhi (mori) vetëm ca çika. Ia 

dha edhe ato çika që kishte. I tha ato 

çika që dinte. 

3. Pjesë kohe shumë e vogël, kohë e 

shkurtër që zgjat shumë pak. Një çikë 

herë. Për një çikë. Pas një çikë. Prit një 

çikë. 

4. krahin. Pikë e vogël uji që bie nga 

çatia; vendi në çati ku pikon shiu; buza 

e çatisë jashtë murit ku rrjedh uji i shiut; 

strehë; gjerbë. Çikat e shiut. Çikat e 

shtëpisë. Çika e mullirit. Pikojnë çikat. 

Zë çikat. Hyj (futem) nën çikë. 

5. Pikë a pullë shumë e vogël me ngjyrë 

tjetër në një sipërfaqe, në trupin ose 

32

në lëkurën e disa kafshëve dhe të disa 

njerëzve; njollë e vogël. Çika të zeza (të 

hirta). Çikat e fytyrës. Gjarpër me çika. 

I ka rrobat me çika. E bëj me çika e stërpik. 

6. Çikëza e syrit; lulëz. Çika e syrit. I ka 

rënë çika. 

7. krahin. Shkëndijë, xixë. Çika zjarri. 

Çikat e urorit. Lëshon çika. 

8. zool. krahin. Xixëllonjë. Çikat e 

natës. Dolën çikat. 

9. vet. krahin. Degë të vogla e copa 

të thata druri që përdoren për të ndezur 

zjarrin, shkarpa. Mbledh çika. Na sill ca 

çika. E ndez zjarrin me çika. 

10. g. Pjesa më e zgjedhur dhe më 

e mirë e diçkaje a e një grupi njerëzish, 

balli, lulja. Çika e trimërisë. 

11. përd. mb. g. Shumë i mirë, i zoti 

e trim, që i ka të rrallë shokët. Atë çikë 

vëlla. 

Ai çikë djalë. 

12. përd. mb. g. mospërf. Përdoret 

pranë një emri për të treguar se një njeri 

a një send është i vogël, i parëndësishëm, 

pa ndonjë vlerë të madhe. Ajo çikë letërsie. 

Atë çikë grua që kishte. 

13. përd. ndajf. Në copa a në pjesë 

shumë të vogla, çika-çika. E bëri çikë e 

copëtoi shumë, e griu imët. 

* (Burrë, djalë, trim...) me çika trim e 

i zoti, që shquhet midis të tjerëve. Asnjë 

çikë aspak; fare. Për një çikë për pak, 

gati sa, për një je, pothuaj. Çikën e 

pikën gjithçka, çdo gjë. Çikë e nga një 

çikë pak nga pak. Pa çikë e pa nishan 

pa lënë asnjë gjurmë, pa nam e pa nishan. 

Jep çikë dikush a diçka nis të dalë, 

zë e shfaqet. I doli çika diçkaje doli në 

shesh, u zbulua. E bëri copë e çikë (copë, 

thërrime, copë e kothere, copë e thërrime, 

copë e grime) shih te BËJ. I lëshojnë 

(i bëjnë, i nxjerrin) sytë çika (xixa, 

shkëndija) shih te SY,∼RI. 

ÇIKË II f. Vajzë, çupë. Çikë e vogël. Djem e 

çika. Çikat e malësisë. Ka tri çika. 

ÇIKË III f. zool. Zog i vogël shtegtar që i ka 

puplat ngjyrë ulliri në pjesën e sipërme të 

trupit, të bardha në të verdhë në pjesën 

e poshtme. 

* ÇIKË E VOGËL zool. Zog i vogël me 

kaçule të verdhë në majë të kokës, me 

pupla ngjyrë ulliri në pjesën e sipërme 

të trupit dhe me dy rripa të bardhë e të 

hollë në krahë. 

ÇIKËZ I f. Pikë e vogël e bardhë që del në 

beben e syrit për shkak të një sëmundjeje; 

lulëz. 

I ka rënë çikëza. Ia vret syrin çikëza. 

ÇIKËZ II f. Mjet peshkimi i përbërë nga një 

rrjetë e vogël me dy shkopinj anash, që 

tërhiqet brenda në ujë nga dy veta dhe 

që përdoret zakonisht për të gjuajtur në 

vende të ngushta; mjet peshkimi, i përbërë 

nga një rrjetë katërkëndëshe e lidhur 

në cepa me dy kularë, që ulet në ujë 

e ngrihet me një dra të gjatë dhe që përdoret 

zakonisht për të gjuajtur në lumë. 

Shkopinjtë e çikëzës. Druri i çikëzës. 

ÇIKJE I f. Veprimi sipas kuptimeve të foljeve 

ÇIK I, ÇIKEM. Çikja e krahut. 

ÇIKJE II f. Veprimi sipas kuptimeve të foljeve 

ÇIK II, ÇIKET. Çikja e mishit. 

ÇILE I f. 1. zakon. Thinjë. Plak me çile. I 

kanë dale çilet. 

2. Gunë me lesh dhie në ngjyrë të hirtë. 

Çilja e bariut. Heq çilen. Shtroj çilen. 

ÇILE II f. Shkul penjsh. Çile peri. Një çile li 

(pambuk). 

ÇIRAK I m. 1. hist. Djalë që punonte si ndihmës 

te një zejtar për disa vjet pa shpërblim 

për të tuar mjeshtërinë. Çiraku i 

armëtarit (i këpucarit). Hynin çirakë. E 

futi çirak. 

2. vjet. Djalë i vogël që bënte punë 

ndihmëse për mjeshtrin a për të zotin e 

dyqanit. 

Çiraku i dyqanit. Dërgonte çirakun për 

ujë. 

3. g. përb. Ai që u shërben verbërisht 

interesave të dikujt, shërbëtor. 

Çirakët e imperializmit. 

33

* E bëri (e qiti, e nxori) çirak dikë edhe 

iron. e ndihmoi shumë dikë, i bëri një 

shërbim të madh, e nxori në dritë. Doli 

çirak edhe iron. i kaloi vështirësitë që 

kishte pasur, doli në dritë. 

ÇIRAK II m. 1. Kandil, bishtuk. Flaka e çirakut. 

Ndez (shuaj) çirakun. I hedh vaj 

çirakut. 

2. Mbajtëse prej druri a prej metali ku 

vendosej kandili, qiriu ose ndonjë dritë 

tjetër; pishtar. Çiraku i kandilit. Çiraku 

s'i sheh këmbët e veta. fj.u. 

3. vet. Tre gurë ose tri tulla që vihen si 

këmbje në vatër ose anës zjarrit. Çirakët 

e zjarrit. E vë kazanin mbi çirakë. 

ÇKA I përem. 1. pyetës. Çfarë, ç'. Çka i tha? 

Çka deshi? Çka po thotë? 

2. lidhor. Që, i cili. Atë çka është përparimtare. 

Atë çka dinë. Për atë çka u 

fol. 

3. lidhor. Ai që..., ajo që... Çka është 

kryesorja. Për çka folëm. Për çka u tha 

këtu. 

ÇKA II ndajf. bised. 1. As mirë as keq, njëfarësoj, 

disi, jo edhe aq keq (zakonisht në 

përgjigjen për një pyetje). - Si shkon me 

të? - Çka, mirë. - Si e ke djalin? - Çka, 

më mirë. - Si janë të lashtat?- Çka. - A 

ishin mirë? - Çka. - Si ia çon? - Çka. 

2. përd. pj. S'ka gjë, nuk prish punë; 

njësoj është. Çka, e pranoj. Çka, çka, i 

vogël është ai. 

ÇOJ I kal. 1. E marr me vete dhe e përcjell 

deri në një vend tjetër ose deri te dikush, 

shpie; e nis dikë që të shkojë deri në një 

vend për një qëllim, për të bërë një punë, 

për të mbaruar një porosi etj., dërgoj; 

kund. sjell. E çoi djalin në fshat. E 

çoi në shtëpi. 

E çoi në punë (në luftë). Çoj në shkollë 

(në aksion). E çoi me shërbim. I çoi 

krushqit. 

E çoi me lopë (me dhen). E çoj për dore. 

E çoj zvarrë. 

2. Bart deri te një vend ose deri te dikush 

për ta lënë atje; nis me një njeri, me një 

mjet ose me një mënyrë tjetër deri në 

një vend tjetër ose deri te dikush, dërgoj; 

kund. sjell, bie. I çoj librin (gazetën). 

I çoj një letër (një telegram); I çova ca 

plaçka. 

Ia çoi drutë. I çoj kafen. I çoi të hajë e 

të pijë. I çoj me postë diçka. Ma ço me 

djalin. 

Ia çoj në shtëpi (në shkollë, në punë). E 

çoj në vend. I çuan me anije (me tren). 

3. Ia bëj të njohur diçka nëpërmjet një 

njeriu ose me letër, njoftoj nga larg; i shpreh 

nëpërmjet dikujt ose me letër urime, 

përshëndetje etj., i dërgoj nga larg. 

I çoj fjalë (haber). I çoj zë për diçka. I 

çoj të fala (përshëndetje, urime). 

4. E drejtoj diçka që të shkojë a të godasë 

në një vend ose në një shenjë, dërgoj. 

E çoj në shenjë. Çoj topin në rrjetë. Çoj 

plumbin në tabelë. Çoj sytë (vështrimin) 

hedh sytë, shoh në një drejtim. 

5. vet. veta III. Lë të kalojë nëpër të në 

një drejtim të caktuar, shpie. Kanali e 

çon ujin shumë larg. Gypat e çojnë lëngun 

te kazanët. E çon rrymën elektrike 

deri në fshatrat më të largëta. 

6. vet. veta. III. Të drejton në një vend 

të caktuar, të shpie. Rruga të çon në 

fshat. 

Kjo udhë të çon në Shkodër. Ku të çon 

kjo kthesë? Të çon në veri (në jug). 

7. g. Udhëheq në një drejtim; ndihmoj 

që të zhvillohet, të përparojë, të ecë; shpie. 

E çoj drejt tores. E çon përpara revolucionin. 

E çoi në rrugë të drejtë. Përpiqet 

ta çojë prapa. 

8. Bëj që të arrijë në një përfundim të 

mirë ose të keq, e shpie në një gjendje të 

caktuar; vet. veta III ka si rrjedhim a si 

pasojë; shpie. E çoi në litar (në greminë, 

në varr). E çoi në tore (në shkatërrim 

të plotë). E çoi dëm diçka e prishi, e dëmtoi. 

Këtu të çon kokëfortësia (mendjemadhësia, 

pakujdesia). 

34

9. E shpie deri në një cak a në një shkallë; 

rrit a zmadhoj deri në një numër. E çoi 

numrin e golave në pesë. E çoj numrin 

e lopëve deri në dyqind. E çoi në kulm. 

E çoj deri në fund. E çoj më tej (më 

përpara). 

10. vet. veta III. Më bën të shkoj diku, 

më detyron të vete, më shpie. Më çon 

puna. 

Më çoi detyra. E çoi nevoja (halli). 

11. Kaloj a shkoj kohën; kaloj jetën; jetoj 

në një mënyrë të caktuar; rroj; shpie. 

E çon shumë mirë në fshat. E çoi jetën 

në mërgim. Si ja çoni andej? Si ia çon 

me punë? Ka çuar jetë ka rrojtur mirë. 

Si ia çoni me fqinjët? Ia çoj mirë (keq). 

12. vet. veta III. jokal. bised. Shkon 

edhe ca kohë, përdoret diçka edhe për një 

farë kohe; rron. E çojnë edhe ca muaj 

këto këpucë. Nuk më kanë çuar shumë 

(gjatë). 

13. bised. E vazhdoj a e zgjat diçka për 

një farë kohe; jokal. zgjat a vazhdon për 

një kohë të caktuar. E çoi gjatë kuvendin 

(bisedën). E çuan gjatë luftën. Nuk e çon 

shumë kjo luftë. S'po e çojmë më tutje 

(më tej) nuk po e zgjatim më bisedën, po 

e lëmë me kaq. 

14. bised. E gëlltit a e kapërcej në grykë 

një ushqim; e shkoj poshtë a e thith në 

mushkëri. S'e çoj dot më bukën. Mezi e 

çoj duhanin e fortë. 

15. bised. Drejtoj a ngas një kafshë pune 

ose një mjet transporti a udhëtimi; nis. 

Çoj qetë (kuajt). Çoj biçikletën. E çoj 

makinën (veturën): S'di ta çojë mirë!. 

* Çoj më andej (më tej) e shpie më përpara 

diçka, bëj që të arrijë në një cak 

më të përsosur. E çon batbat diçka shih 

te BATBAT. E çuan (e shpunë) dardhë! 

shih te DARDH/Ë,∼A. E çoi (e dërgoi) 

në djall (në dreq) dikë a diçka thjeshtligj., 

keq. shih te DJALL,∼I. E çoi (e shpuri) 

fjalën për dikë a për diçka shih te SH- 

PIE. S'e çon (nuk e shpie) më gjatë shih 

te GJATË. E çoj (e shpie) mendjen diku 

a te dikush e sjell ndër mend diçka a dikë, 

nis të mendoj për diçka a për dikë. E çoi 

poshtë dikë a diçka shih te POSHTË. E 

çoi (e nxori, e pruri) rruga (udha) shih 

te RRUG/Ë,∼A. E çon trashë dikush 

shih tek TRASHË. E çoi në varr dikë 

shih te VARR,∼I. E çoj (e shpie) në 

vend (një fjalë, një urdhër, një porosi 

etj.) shih te VEND,∼I. E çoj (e marr, 

sjell)për veshi dikë shih te VESH,∼I. Të 

çon (të shpie, të hedh) degë më degë shih 

te DEG/Ë,∼A. E çofshin me katër veta! 

mallk. vdektë! Mos e çoftë kryet (kokën) 

shëndoshë! mallk. vdektë! Ku të çon (të 

shpie) mushka! shih te MUSHK/Ë,∼A. 

Çon (shpie) ujë në mullirin e dikujt shih 

tek UJ/Ë,∼I. Ta çon (ta shkon, ta lëshon, 

ta fut, ta kalon) ujin nën rrogoz (nën 

hasër, nën vete) shih te RROGOZ,∼I. E 

çoi në vend të vetën shih te VEND, ∼I. 

Çon një pelë e ha një thelë fj. u. shih te 

PEL/Ë,∼A. 

ÇOJ II kal. 1. Shkëput diçka nga toka ose 

nga dyshemeja dhe e mbaj pezull në duar, 

marr diçka nga vendi i vet dhe e mbaj në 

dorë ose e vë më lart, ngre; kund. ul. 

Çoj thesin (barrën, valixhen).Çoj tezgën 

(vigun). Çoj dorezën e telefonit. E çoj 

peshë. 

Çoj lart. 

2. Drejtoj lart, zhvendos në drejtimin 

nga poshtë lart. Çoj dorën (gishtin). Çoj 

kokën. 

Çoj grushtin. Çoj vetullat përpjetë. 

3. Bëj që të ngrihet lart a më lart nga 

ç'është, ngre. Çon shumë pluhur (era). 

Çoj degën e pemës. 

4. E kaloj nga gjendja e shtrirë në qëndrimin 

pingul; bëj që të qëndrojë lart 

diçka që ishte e shtrirë, e varur dhe e kapur 

diku; ngre; kund. ul. Çoj rrasën. 

Çoj kapakun. 

Çoj jakën e palltos (e xhaketës). Çoj 

perdet. Çoj velat e barkës. 

5. Kthej në gjendjen e mëparshme më 

këmbë ose pingul diçka që ishte rrëzuar, 

përmbysur ose rrokullisur; bëj që të 

ngrihet në këmbë dikush që ishte ulur 

35

a shtrirë, ngre. Çoj karriget (bankat, 

tryezat). Çoj gardhin. Çoj fëmijën e 

rrëzuar. E çoi plakun. 

6. E bëj që të lëvizë a të ngrihet nga 

vendi, ngre. Çoj nga vendi (nga karrigia). 

E çoj në mësim (në dërrasë të zezë) e 

thërres për t'u përgjigjur në mësim. 

7. I prish gjumin dikujt; e ngre, zgjoj. 

Çoj nga krevati (nga shtrati). E çoj nga 

gjumi. 

Çoje djalin! E çoi herët (vonë). 

8. gjah. Nxjerr nga strofka a nga vendi 

ku ishte fshehur një kafshë a një shpend 

për të gjuajtur. Çoj rosat (shkurtat... ). 

E çoi lepurin qeni. 

9. E bëj diçka më të lartë nga sa ishte; 

ngre diçka. I çoj themelet mbi tokë. E 

çoj shtëpinë edhe një kat. Çojnë mullarë. 

I çojmë tilat. 

10. E bëj më të madh, i shtoj madhësinë, 

vlerën, masën a shkallën diçkaje; ngre 

(edhe g.) Çoj çmimin. Çoj normat. Çoj 

rendimentin (prodhimin). E çoi moshën. 

I çoj moralin. 

11. E bëj të dëgjohet më shumë, e bëj më 

të lartë a më të fortë; forcoj. Çoj zërin. 

Çoj radion. 

12. g. E bëj dikë që të marrë pjesë 

gjallërisht në një luftë të drejtë, në një 

aksion a në një veprimtari të rëndësishme 

shoqërore; frymëzoj për diçka, i 

jap zemër; ngre. 

Çuan popullin. I çoi në luftë (në aksion). 

13. bised. Heq diçka nga një vend dhe e 

shpie në një vend tjetër. 

Çoj tryezën heq enët dhe ushqimet nga 

tryeza pas të ngrënit. 

14. Bëj punimin e parë të tokës; lëroj, 

kthej. Çoj tokën (arën). Çoj ugarin. 

15. g. I ngjall a i shkaktoj diçka, zgjoj. 

Më çon mallin. I çon etjen. I çon vaj. 

16. bised. Mbledh, grumbulloj. Çoj 

ushtri. 

* E çoi (e ngriti, e nxori, e qiti) nga 

balta dikë shih te BALT/Ë,∼A. Çon 

(ngre) dorë (dorën) kundër dikujt shih te 

NGRE. Çoi (ngriti) duart lart (përpjetë) 

shih te NGRE. Çoj (ngre) gotën (dollinë, 

kupën, shëndetin) shih te NGRE. Një 

gur s'çon (s'bën) mur fj.u. shih te 

GUR,∼I. Çon (ngre) hundën (përpjetë) 

shih te HUND/Ë,∼A. Nuk çon (nuk 

ngre) kandar (peshë) edhe poh. shih te 

KANDAR,∼I. S'e çon (s'e ngre, s'e mban, 

s'e heq) kandari shih te KANDAR,∼I. 

Çoj (ngre) kokë (krye) shih te NGRE. 

Çon kokën (kokë) mëkëmbet, e merr 

veten nga ana ekonomike; përmirësohet, 

e merr veten pas një sëmundjeje të rëndë. 

S'e çon (s'e ngre) kokën nga diçka shih 

te NGRE. E çoi (e ngriti) në (më) këmbë 

shih te KËMB/Ë,∼A. Më çon (më nxjerr) 

mallin e dikujt a të diçkaje shih te 

NXJERR. Çon (ngre) peshë dikë shih te 

PESHE. 

Çon (ngre) peshë (mendjet, zemrat) shih 

te PESHË. E çoj (e ngre, e hipi) në qiell 

shih te QIELL,∼I. Çoj (ngre, mbledh 

rrudh) supet shih te NGRE. Çon (ngre) 

veshët shih te VESH,∼I. Çoj (ngre) zërin 

(në qiell) shih te NGRE. Ul e ço (ngre) 

shih tek UL. 

I çoi (i ngriti, i bëri) këmbët bigë mospërf. 

shih te BIG/Ë,∼A,. Nuk çon (nuk 

nxjerr, nuk qit) lepur nga shtrofulla shih 

te LEPUR,∼I. I çoj peshë zemrën dikujt 

shih te PESHË. 

ÇUARJE I f. Veprimi sipas kuptimeve të foljeve 

ÇOJ I, ÇOHET. 

ÇUARJE II f. Veprimi sipas kuptimeve të foljeve 

ÇOJ II, ÇOHEM. 

ÇUES I m. Ai që nis ose i jep një njeriu një 

send a diçka tjetër, për ta shpënë deri në 

një vend ose te dikush, dërgues. Çuesi i 

letrës. 

ÇUES II m. 1. Ngrehësi i mullirit me ujë, 

ulës i mullirit. Çuesi i mullirit (i gurit 

të sipërm). Çuesi i lugut të koshit. 

2. gjah. Pjesëmarrës në gjah, që ngre 

ose nxjerr nga strofka a nga vendi ku 

36

është fshehur një kafshë (duke e trembur 

me zë ose me një zhurmë) për ta qëlluar 

gjahtarët e tjerë. Çues i zoti. Gjah me 

çues. 

DAC I EGËR zool. Rrëqebull. 

DADO I f. 1. Grua që ushqen me gji fëmijën e 

dikujt tjetër, mëndeshë, tajë. E ka pasur 

dado. 

2. vjet. Grua që e merrnin me pagesë 

familjet e pasura për t'u rritur fëmijët 

dhe për t'u përkujdesur për ta; shërbëtore. 

Dadoja e fëmijëve. Ishin rritur me 

dado. 

3. Kafshë femër, e zgjedhur për të 

ushqyer me qumësht të vegjlit e një kafshe 

tjetër. Dado për viçat. U vunë dado 

qengjave. 

4. Përd. mb. sipas kuptimit 3 të emrit. 

Lopë (dele, dosë) dado. 

DADO II f. tek. Kundërvidhë. Shtrëngoj 

(liroj, vidhos, zhvidhos) dadon. 

DAMË I f. Lojë me tridhjetë e dy gurë 

(gjashtëmbëdhjetë të bardhë e gjashtëmbëdhjetë 

të zinj), që luhet nga dy veta 

mbi një pllakë druri etj., të ndarë 

në gjashtëdhjetë e katër katrorë të 

barabartë, ku gurët mund të lëvizin 

vetëm në vijë të drejtë; pllaka prej druri 

etj. dhe gurët që shërbejnë për këtë lojë. 

Gurët e damës. Tabela e damës. Luajnë 

damë. Bleu një damë. 

DAMË II f. 1. vjet. Grua e martuar, zonjë. 

Damë plakë. Damë shoqërimi. 

2. Grua a vajzë që vallëzon me një kavalier. 

E ndërroi damën. Kërceu me të 

gjitha damat. Damat në fuqi! 

3. shah. Mbretëresha në lojën e shahut. 

Dama e bardhë (e zezë). I mori damën. 

Ndërruan damat. 

4. Një nga gurat kryesore në lojërat me 

letra që paraqet një grua; letra me këtë 

gurë; çupë. Damë kupë (spathi). Hodhi 

damën. 

DATË I f. 1. Dita e muajit të një viti të 

caktuar sipas radhës në kalendar; shifra 

që shënon këtë ditë. Data e sotme (e 

djeshme). Në datën 12.8.19.. Letër pa 

datë. I vë (shënoj) datën. Sa është data 

sot? 

2. Koha a dita, sipas kalendarit, në të 

cilën ka ndodhur një ngjarje e caktuar; 

treguesi i një akti (dokumenti, letre etj.), 

që shënon kohën (shekullin, vitin, muajin, 

ditën) kur ky është shkruar a është 

botuar; afat. Datë e shënuar. Datë historike. 

Datë jubilare. Data e ardhjes (e 

largimit). Data e llimit (e mbarimit). 

Data e nisjes 

(e kthimit). Data e lindjes (e vdekjes). 

Data e dokumentit. Data e ngjarjes. 

Caktoj datën. Shtyj datën. Pa datë. 

DATË II f. bised. 1. Frikë e madhe, tmerr, 

lemeri. I zuri (i hyri) data. I kalli (i futi, 

i dha) datën. 

Ka marrë datën. 

2. Krupë, neveri, ndot, të vështirë. Të 

ngjall (të shtie) datën. 

DELMERE I f. Fem. e DELMER, ∼I. 

DELMERE II f. zool. Bishtatundës. 

DËRRMOJ I kal. 1. E bëj diçka copa-copa të 

vogla, e bëj copë e grimë, e bëj thërrime, 

e thërrmoj. Dërrmoj bukën (djathin). E 

dërrmoi duhanin. Dërrmon plisat. Mos e 

dërrmo shumë! Dërrmoj grurin (misrin) 

në mokër. 

2. bised. Shkoq misrin, grurin etj. Dërrmojnë 

misrin. E ka dërrmuar mirë 

grurin kali në lëmë. 

3. Vras keq a plagos një pjesë të trupit, 

duke e përplasur diku etj.; e shemb, 

e copëtoj. E dërrmoi dorën (këmbën, 

kokën). I dërrmoi gishtat. Ia dërrmoi 

nofullat (hundët). 

4. g. I jap dikujt a diçkaje një goditje 

të fortë shkatërruese, e mund a e thyej 

keqas, e shpartalloj krejt; prish, shkatërroj. 

E dërrmuam armikun. Dërrmuam 

fashistët e tradhtarët. I dërrmoi kundërshtarët. 

E dërrmuam burokratizmin. 

Dërrmojmë të vjetrën (shfaqjet e huaja, 

zakonet prapanike). 

37

5. E lodh a e dobësoj shumë dikë, e këput, 

e rraskapit; e mundoj shumë. Jeta në 

mërgim e kishte dërrmuar fare. E dërrmoi 

pagjumësia. 

6. g. E trondit shumë dikë, e vras shpirtërisht. 

Ia dërrmoi shpirtin (zemrën). 

E dërrmoi vdekja e të birit. 

* I dërrmoi (i theu) hundët (brinjët, turinjtë, 

dhëmbët, nofullat) dikujt përçm. 

shih te THYEJ. 

DËRRMOJ II jokal. krahin. Zbres, zdirgjem. 

Dërrmuan nga mali. Dërrmoi nga kali. 

DIETË I f. Rregull në të ngrënë e në të pirë, 

që i caktohet dikujt nga mjeku; pehriz. 

Dietë e fortë (e lehtë, e rëndë, e gjatë). 

Dietë barishtesh (pemësh, qumështi). I 

caktoi (ia hoqi) dietën. Mban dietë. E 

prishi dietën. Është me dietë. 

DIETË II f. n. Shumë e caktuar parash që 

i jepet një punonjësi për shpenzimet e 

ditës (për të ngrënë e për të fjetur), kur 

shkon me shërbim larg qendrës së tij të 

punës (zakonisht jashtë rrethit). Mori dietat. 

Shkon pa (me) dietë. 

DIKTIM I m. Veprimi sipas kuptimeve të foljeve 

DIKTOJ I, DIKTOHEM I. Diktimi 

i gjurmëve. Diktimi i sëmundjes. 

DIKTIM II m. 1. Veprimi sipas kuptimeve të 

foljeve DIKTOJ II, DIKTOHET II. Diktimi 

tekstit. Diktim me zë të lartë. 

2. Ushtrim me shkrim që mësuesi u bën 

nxënësve në klasë, duke u diktuar një 

tekst të caktuar zakonisht për të përvetësuar 

drejtshkrimin a për të kontrolluar dijet 

e tyre në mësimin e gjuhës; teksti që 

diktohet në këtë ushtrim. Diktim sqarues 

(kontrolli). Diktim për përdorimin e presjes. 

Ora e diktimit. Fletorja e diktimit. 

Bëjnë diktim. 

* Gjyqi i diktimit drejt., vjet. shih 

te GJYQ, ∼I. Gjykata e diktimit drejt., 

vjet. shih te GJYKAT/Ë,∼A. 

DIKTOHEM I Pës. e DIKTOJ I. Nuk u diktuan 

nga armiku. U diktua nga roja. 

DIKTOHET II Pës. e DIKTOJ II. Diktohet 

nga kushtet (nga nevojat). 

DIKTOJ I kal. 1. Zbuloj dikë a diçka pasi e 

kam gjurmuar, e gjej, e shoh pasi e kam 

ndjekur ose e kam vëzhguar, e pikas. Diktoi 

armikun. Diktoi gjurmët. S'diktoi asgjë. 

S'e diktoi dot. E diktoi menjëherë. 

2. Zbuloj diçka të fshehtë, arrij ta kuptoj, 

i bie me të. Diktoi qëllimet e dikujt. 

Ia diktoi mendjen ia bleu mendjen. 

DIKTOJ II kal. 1. Lexoj a them diçka qartë, 

ngadalë, shkoqur e me zë të lartë, në 

mënyrë që dëgjuesi të arrijë ta shkruajë 

ose ta mësojë mirë; lexoj një tekst 

në klasë fjalë për fjalë, qartë, ngadalë e 

me zë të lartë, në mënyrë që nxënësit të 

shkruajnë bukur e pa gabime, të ushtrohen 

për të përvetësuar drejtshkrimin 

etj. U diktoi ligjëratën (tekstin, pyetjet). 

Dikton me zë të lartë. 

2. I kërkoj dikujt të bëjë medoemos atë 

që dua unë, pa marrë parasysh vullnetin 

ose dëshirën e tij, e detyroj të veprojë 

në një mënyrë të caktuar. I dikton vullnetin. 

U diktoi kushtet. U diktoi një marrëveshje 

të pabarabartë. U diktoi afatin. 

Ua diktojnë rrethanat (kushtet). Ua dikton 

nevoja. 

DIKTUES I m. Ai që gjen dikë a diçka pasi 

e ka gjurmuar, ai që dikton dikë a diçka; 

zbulues. 

DIKTUES II m. Ai që dikton një tekst etj. 

DISIPLINË I f. 1. Zbatimi i detyrueshëm i 

disa rregullave të caktuara nga të gjithë 

anëtarët e një kolektivi; zbatimi i rreptë 

e i përpiktë i ligjeve, i vendimeve e i 

kërkesave të caktuara në një fushë të 

veprimtarisë shoqërore; bindja që formojmë 

për zbatimin e këtyre rregullave e 

kërkesave; rregulli që vendoset nga zbatimi 

i tyre. Disiplinë e ndërgjegjshme. 

Disiplinë shembullore (e fortë, e rreptë, e 

shëndoshë, e hekurt, e dobët). Disiplina 

shtetërore. Disiplina proletare. Disiplinë 

38

ushtarake. Disiplinë nanciare. Disiplinë 

teknike (shkencore). Disiplina e 

planit (e prodhimit). Disiplina e partisë 

(e organizatës, e shkollës, e klasës). 

Disiplina në punë. Mungesa (shkelja) 

e disiplinës. Rregullorja (rregullat) e 

disiplinës. Forcimi i disiplinës. Shembull 

disiplinë. Vendos (mbaj) disiplinën. 

Thyen (prish) disiplinën. Atje s'ka disiplinë. 

Ka vetëm një disiplinë. Nuk ka dy 

disiplina. 

2. Shprehia që tojmë për t'iu përmbajtur 

me përpikëri disa rregullave të caktuara 

në jetë e në punë; të qenët shumë i 

rregullt në diçka. Disiplinë e brendshme. 

Disiplina e mendjes. Ka disiplinë në të 

ngrënë. 

DISIPLINË II f. libr. 1. Degë e një 

shkence, degë e diturisë; lëndë mësimore 

në shkollë. Disiplinat mjekësore (gjuhësore). 

2. Lloj i caktuar sporti. Disiplinat e 

atletikës së lehtë. 

DITAR I m. 1. Tërësia e shënimeve të përditshme 

a të kohëpaskohshme, që mbahen 

për ngjarje nga jeta vetjake ose nga jeta 

e një kolektivi; shënime për vëzhgimet 

që bëhen ose për përfundimet që arrihen 

gjatë ditës në një ekspeditë studimi, në 

një eksperimentim shkencor, në një udhëtim 

të gjatë etj.; etorja a blloku ku 

mbahen këto shënime. Ditari partizan. 

Ditari i kujtimeve (i ngjarjeve). Ditari i 

vrojtimit. Ditari i punës (i luftës). Ditari 

i anijes. Ditari i udhëtimit. Fletët 

e ditarit. Pjesë nga ditari. Mbaj ditar. 

Shënoj në ditar. 

2. let. Vepër letrare a pjesë e saj, e 

shkruar në trajtë shënimesh të tilla. 

3. Tërësia e shënimeve që bën mësuesi 

ose një punonjës në planin ditor të punës 

së vet; plani ditor i punës së dikujt; etorja 

a blloku ku shënohet ky plan; etore 

a regjistër ku shënohen emrat e 

nxënësve të një klase në shkollë, temat 

e mësimit, detyrat që u jepen nxënësve, 

vlerësimet e mësuesit etj. Ditari i shkollës 

(i mësuesit). Ditari i llogarisë. Ditari 

i veprimeve luftarake. 

DITAR II m. vjet. Njësi mase për tokën, afërsisht 

e barabartë me sipërfaqen që mund 

të lërojë një pendë qe në një ditë. Mbolli 

dhjetë ditarë me grurë. I dhanë disa ditarë 

tokë. 

DIVAN I m. 1. Kanape e gjerë dhe e gjatë 

si shtrat, me susta a me sfungjer dhe e 

veshur si kolltuk, që shërben për të ndenjur 

ose për t'u shtrirë; shtrat i ngushtë 

anës murit të dhomës, ku mund të ulemi 

ose të shtrihemi. Divan me raft. Hap 

divanin. 

Ulet (shtrihet) në divan. Fjeti në divan. 

2. Korridor i gjerë, zakonisht në katin 

e dytë të një shtëpie, ku dalin dyert e 

dhomave, paradhomë, mesore. 

3. Ballkon i mbuluar në hyrje të shtëpisë 

ose në katin e dytë. Doli në divan. Hanin 

bukë në divan. Në verë enë në divan. 

4. hist. Këshilli i zyrtarëve me të lartë në 

oborrin e sulltanit të Turqisë, që kryente 

funksionet e gjykatës së lartë; dhoma ku 

mblidhej ky këshill. 

DIVAN II m. let. Përmbledhje poezish lirike 

në letërsinë orientale, të renditura sipas 

llojeve e formave të tyre. Shkruante divane. 

DJEGËS I m. Punëtori që djeg furrën për pjekjen 

e tullave e të tjegullave. Punon si 

djegës. 

DJEGËS II m. bot. Bimë barishtore me gjethe 

vezake, me lule të bardha, të verdha a 

të kuqërreme, të mbledhura në vile e me 

erë shumë të mirë, që rritet në vende me 

klimë të butë e mund të mbahet edhe si 

bimë zbukuruese. 

DO I pakuf. krahin. Disa, ca. Do njerëz. Do 

fjalë. Do ditë. Do rrush. Do bukë. 

DO II bised. pavet. e DUA (shih te DUA 13). 

Do thënë. Do bërë. Do shkuar. 

DO III pj. Pjesëz që shërben për të formuar 

trajtat gramatikore të kohës së ardhme 

dhe të mënyrës kushtore të foljes. Do të 

punoj. Do të shkoja. 

39

DOÇE I f. 1. vet. nj. Lojë fëmijësh me disa 

veta, njëri prej të cilëve përpiqet të hedhë 

një koçan misri a një copë të vogël druri 

të rrumbullakosur në një gropë që ruhet 

me shkopinj nga lojtarët e tjerë. Doçja 

luhet me shkopinj të gjatë. 

2. Koçan misri ose një copë e vogël druri 

e rrumbullakosur, që përdoret në këtë 

lojë. Me doçe në dorë. Mori (hodhi, 

goditi) doçen. I ra doçes. 

* E qiti në doçe e nxori pa gjë, e nxori 

pa pjesë, e la me gisht në gojë. Ka gjetur 

shkopi doçen keq. shih te SHKOP,∼I. 

DOÇE II f. Shtambë e vogël, zakonisht me një 

vesh. Pinë me doçe. 

DOÇKË I f. shih DOÇ/E, ∼JA I. 

DOÇKË II f. zvog. përk. Dorë e vogël, dorë 

e njomë, dorë fëmije. Tundte doçkat. I 

puthi doçkën. 

DOK I m. tekst. Pëlhurë e dendur prej pambuku, 

që përdoret sidomos për veshje të 

lehta verore ose për rroba pune. Dok i 

ngjyrosur. Dok i gomuar. Pantallona 

(xhaketë, kostum, këmishë, rroba) doku. 

Vishet me dok. 

* Dok diagonal dok i thurur me je që 

kalojnë në mënyrë të tërthortë. 

DOK II m. Plis dheu. 

DOK III m. det. Vend i posaçëm në një port 

për ngarkimin e shkarkimin e anijeve ose 

për ndreqjen e tyre. Dok i madh. E nxorën 

në dok anijen e çuan anijen në dok 

për ta ndrequr. Punon në dok. 

DORËS I m. Bishtak. 

DORËS II m. muz. Harku i lahutës. 

DOSË I f. 1. Femra e derrit. Dosë e majme. 

Dosë race. Polli dosa. 

2. g. mospërf. Grua me trup të shëndoshë 

dhe zakonisht të trashë. 

3. g. keq. Grua shumë kokëfortë. 

4. g. shar. Grua a vajzë e pandershme, 

bushtër. 

* Si tym dose me të shpejtë, s'u duk nga 

vajti. Hyn derri e dosa keq. shih te 

DERR,∼I. 

DOSË II f. zool. shih DOSËZ,∼A. 

DRAGË I f. Ortek bore, reshme. E mori draga 

përpara. E zuri draga. 

DRAGË II f. Anije e posaçme që ka pajisjet 

e nevojshme për të thelluar lumenjtë 

e portet, për të pastruar kanalet etj.; 

makinë e posaçme me pajisje për gërryerje, 

që përdoret për shfrytëzimin e vendburimeve 

minerare etj. Dragë thelluese. 

Ekuipazhi i dragës. 

DRANG I m. krahin. 1. Këlysh maceje; 

këlyshi i disa kafshëve të egra. Drang 

maceje. Drang ujku (luani). 

2. g. shar. Këlysh. Drangu i dreqit. 

Drang lugati. 

DRANG II m. krahin. 1. shih SHUL,∼I 1,2. 

Drangu i portës. I vë drangun. Mbyll me 

drang. 

2. Rrem i shkurtër si lopatë që shërben 

për të ngarë lundrën në ujë të cekët. 

DREDHËS I m. 1. Punëtori që punon në makinën 

e dredhjes së llit, të telit etj.; ai që 

merret me dredhjen e llit. Puna e dredhësit. 

2. Punëtori që përgatit lidhëset ose 

gjalma për rrogoza. 

3. Vegël e thjeshtë prej dy copash druri 

të kryqëzuara, që shërben për të tjerrë 

lesh, pambuk etj., çikrik për të tjerrë; 

boshti për të tjerrë lesh, drugë. Dredh 

me dredhës. U mbush dredhësi. 

4. Boshti i mullirit të kafesë. 

5. Burgjia e llambës ose e furnelës me 

vajguri. Dredhësi i llambës (i furnelës). 

6. Dorezë prej druri, në trajtën e një 

kryqi, e cila shërben për të ngritur ose 

për të ulur lugun që ndodhet nën kosh, 

nga ku kokrrat e drithit bien në gurin 

e mullirit (kur duam ta bluajmë miellin 

më të hollë a më të trashë). Ngre (ul) 

dredhësin. 

DREDHËS II m. zool. Dre mashkull me brirë 

të degëzuar. 

40

DREDHËZ I f. bot. 1. Luleshtrydhe. Dredhëza 

të pjekura. Reçel dredhëzash. 

2. Dredhkë. Shkul dredhëzat. 

3. Urth. Mur i mbuluar me dredhëza. 

4. Dredhë hardhie etj. Ka nxjerrë dredhëza. 

Është kapur me dredhëza. 

DREDHËZ II f. Zbukurim me dredha në 

petkat kombëtare, i bërë me tehri. Jelek 

(tirq) me dredhëza. I zbukurojnë me 

dredhëz. 

DREDHUR I f. 1. Dredha e rrugës, e lumit 

etj. Rrugë me të dredhura. 

2. gjell. Dredhanik. 

DREDHUR II f. shih DRIDHUR,∼A (e) 1. 

DUDË I f. zakon. anat. Trysat. 

DUDË II f. Man i zi; kokërr mani shumë e 

pjekur dhe e butë, që bie vetë në tokë. 

DUSHK I EGËR bot. Ashe. 

DYSHE I f. Shami e madhe katrore, që gratë 

e vënë në kokë duke e palosur me dysh si 

trekëndësh. Lidhi dyshen në kokë. 

DYSHE II f. 1. Grup i përbërë nga dy qenie 

ose nga dy sende. Dyshja e parë. Tri 

dyshe. Formojnë një dyshe. 

2. Valle që kërcehet nga dy veta, valle 

dyshe. Dyshe myzeqare. Luan (kërcen) 

dyshen. 

DYSHEME I f. 1. Pjesa e poshtme e një 

dhome, e një salle etj., përkundrejt tavanit, 

e shtruar me dërrasa a me pllaka; 

shtroja e një dhome, e një salle etj. 

Dyshemeja e dhomës (e sallës). Dysheme 

me dërrasa (me pllaka). Dërrasat e 

dyshemesë. Shtroi dyshemenë. Lau 

dyshemenë. U shtri në dysheme. 

2. Pjesa e poshtme e një vendi, e një 

sendi etj., që është e rrafshët dhe përbën 

shtratin e tij ose që shërben si mbështetje 

për diçka. Dyshemeja e qerres (e urës). 

Dyshemeja e djepit (e karriges). Dyshemeja 

e magjes (e zgjoit, e furrës). 

3. gjeol., min. Shtresë dheu, shkëmbi etj., 

mbi të cilën gjendet minerali i dobishëm 

a një damar i tij. Dyshemeja e minierës. 

Dyshemeja e qymyrgurit. 

DYSHEME II f. Shami e madhe, e punuar në 

vegjë, që e hedhin gratë në kokë a e lidhin 

si përparëse, që e mbajnë burrat në 

qafë si shall a të lidhur në mes si brez ose 

që përdoret për të mbështjellë plaçka në 

bohçe. Lidh me (në) dysheme. 

DHE I lidh. 1. Përdoret për të lidhur dy 

gjymtyrë fjalie të një fare ose dy fjali 

të bashkërenditura këpujore a shtuese; e. 

Punëtorë dhe fshatarë. Burra dhe gra. 

Të rinj dhe të reja. Pleq dhe fëmijë. 

Shokë dhe shoqe! Është i ndershëm dhe 

punëtor. Punojnë dhe mësojnë. 

2. Përdoret e përsëritur përpara dy a 

me shumë gjymtyrëve a fjalive të një 

fare, kur ato numërohen me radhë njëra 

pas tjetrës ose kur shënojnë a tregojnë 

sende, dukuri, veprime që kanë të njëjtën 

rëndësi, vlerë etj., që janë të njëkohshme 

etj.; edhe. Dhe i aftë, dhe i palodhur. 

Dhe për të sotmen, dhe për të nesërmen. 

Dhe në teori, dhe në praktikë. Dhe për 

shkollën, dhe për jetën. Dhe për dimër, 

dhe për verë. 

Dhe punon, dhe mëson. I mori të gjithë 

me vete ? dhe fëmijët, dhe prindërit, dhe 

shokët. 

3. Gjithashtu, po ashtu, ashtu edhe, 

edhe. Si ai dhe ti. Si i ati dhe i biri. 

Sipas vendit dhe kuvendi. fj.u. 

4. Përdoret për të kundërvënë dy gjymtyrë 

të një fjalie a dy fjali të një fare; e, 

edhe. Duhet punë dhe jo fjalë. Dhe qeros, 

dhe fodull. Duhej të shkonte me shokët 

dhe jo të rrinte. 

5. Përdoret për të lidhur dy fjalë a 

dy trajta të së njëjtës fjalë në togje me 

bashkërenditje, që tregojnë përsëritje a 

vazhdimësi veprimi ose gjendjeje, që shprehin 

përforcim etj. Mirë dhe me mirë. 

Vetëm dhe vetëm. Keq dhe mos me keq. 

Foli dhe foli sa u lodh. Kur zë dhe ha, 

s'ka të ngopur. Kur zë dhe mburret, 

s'durohet. 

6. Përdoret për të lidhur trajtat e njëjta 

të një foljeje (një herë me pjesëzën mohuese 

s ose nuk dhe një herë pa të) 

41

për ta paraqitur veprimin a gjendjen e 

shprehur prej saj si jo të sigurt, jo të 

prerë etj. Dhe e bën, dhe s'e bën. Dhe 

e thotë, dhe s'e thotë. Dhe është, dhe 

s'është. Dhe vjen, dhe s'vjen. 

7. Përdoret në llim të një fjalie që plotëson, 

zhvillon a sqaron një mendim të shprehur 

nga një fjali tjetër para saj. E lan, 

e ushqen, ia bën të gjitha gati. Dhe pastaj 

ka gojë e et. Shkuan të gjithë. Dhe 

fëmijët. Japim gjithçka për mbrojtjen e 

vendit tonë socialist. Dhe jetën. 

8. përd. pj. Përdoret në llim të një togfjalëshi 

a të një fjalie për të përforcuar 

ose për të theksuar kuptimin që shprehet 

prej tyre ose për t'i dhënë gjallëri e 

bukuri ligjërimit a për të rritur fuqinë shprehëse 

të tij. Dhe pranvera erdhi. Dhe 

sot fshati lulëzon. Dhe lindi te ne jeta e 

re. 

9. përd. ndajf. Përdoret përpara mbiemrave 

dhe ndajfoljeve në shkallën krahasore 

me kuptimin në një shkallë me të 

lartë, me shumë, me tepër, ca. 

Dhe me të mëdha. Dhe me i fortë (me i 

mirë...). Dhe me bukur (me shumë, me 

keq...). 

DHE II pj. Përdoret për të theksuar a për 

të përforcuar kuptimin e një fjale, të një 

togfjalëshi a të një fjalie. Dhe atje nuk 

u mësua. Dhe të lodhur katër sy shohin 

prapë me mirë se dy. fj.u. 

* Dhe ja shih te JA. Si dhe përdoret si lidhëz 

bashkërenditëse këpujore a shtuese, 

si edhe, dhe. Si ..., (ashtu) dhe përdoret 

si lidhëz bashkërenditëse këpujore a 

shtuese për të lidhur dy fjalë të një fjalie 

a dy fjali të një fare që krahasohen midis 

tyre; ashtu edhe, gjithashtu. 

E. I 

1. Një nga zanoret e gjuhës shqipe dhe 

shkronja e shtatë e alfabetit të saj, e cila 

shënon këtë zanore. Zanorja e. Tingulli 

e. Shkronja e. 

2. si em. f. Zanorja dhe shkronja e. E- 

ja e madhe (e vogël). E-ja e dorës (e 

shtypit). 

E-ja e theksuar (e patheksuar). 

E II 

1. Nyjë e përparme e gjinisë femërore 

tek emrat e rasës gjinore, tek emrat e 

mbiemrat e nyjshëm, te numërorët rreshtorë 

dhe te disa përemra, kur emri me 

të cilin lidhen është në rasën emërore 

ose kallëzore; nyjë e përparme e gjinisë 

mashkullore tek emrat e rasës gjinore, te 

mbiemrat e te disa përemra, kur emri me 

të cilin lidhen është në trajtën e shquar 

dhe në rasën kallëzore të numrit njëjës 

ose në rasën emërore a kallëzore të numrit 

shumës. Vajzë e mirë. Fushat e 

gjera. Lugina e Drinit. Djemtë e fshatit. 

Trimëritë e partizanëve. E reja mirditore. 

Nga e hëna tek e diela. Klasa e parë (e 

dytë, e pestë). Doli e para e klasës. E 

mira s'ka fund. Erdhën të gjitha shoqet 

e saj. Një punë e tillë të nderon. Shprehu 

mendimin e vet. Thirri djalin e 

madh. Të njohim heronjtë e pavdekshëm. 

I këshilloi djemtë e tij (e tyre). 

2. Nyjë e përparme me kuptimin e përemrave 

pronorë të vetës së tretë të numrit 

njëjës, e cila përdoret me emrat femërorë 

që tregojnë lidhje gjaku a gjinie ose lidhje 

familjare; e tij, e saj. E ëma. E bija. 

E motra. E mbesa. E emta. E vjehrra. 

E shoqja. 

E kunata. E kushërira. 

E III 

Trajtë e shkurtër e përemrave vetorë të 

vetës së tretë në rasën kallëzore të numrit 

njëjës. E plotësoi detyrën. E pashë në 

rrugë. Nuk e kuptova mirë. Këtë e shoh 

qartë. 

Atë e dinë të gjithë. Merre (merreni) me 

vete! Thuaje hapur! 

E IV lidh. 

1. Përdoret për të lidhur dy gjymtyrë 

fjalie a dy fjali të një fare ose dy fjali 

të bashkërenditura këpujore a shtuese; 

dhe. Klasa punëtore e fshatarësia kooperativiste. 

Shkoi e u kthye shpejt. Të 

vriste natën e të qante ditën. 


dy trajta të së njëjtës fjalë në togje 

42

me bashkërenditje, që tregojnë zakonisht 

përsëritje ose vijimësi veprimi a gjendjeje, 

që shprehin përforcim etj. Tani e tutje. 

Vetëm e vetëm. Një herë e përgjithmonë. 

Rreth e rrotull. Për orë e orë të tëra. Keq 

e mos më keq. Mirë e më mirë. Ec e ec e 

s'ka të sosur. Bie e e. Zë e gërhet. Ka 

gojë e et. 

3. Përdoret për të kundërvënë dy gjymtyrë 

të një fjalie a dy fjali të një fare; dhe, 

edhe. Duhet punë e jo fjalë. Duhej t'ia 

kishe thënë e jo të heshtje. 

4. Përdoret te numërorët e përbërë për të 

lidhur klasat e ndryshme të tyre (njëshet, 

dhjetëshet etj.). Njëzet e dy. Dyqind e 

tridhjetë. Një mijë e nëntëqind e shtatëdhjetë 

e tre. 

5. përd. pj. Përdoret në llim të një 

togfjalëshi a të një fjalie për të theksuar 

kuptimin që shprehet prej tyre. E sot 

fshati duket si në festë. E u nis pastaj 

tërë gëzim. 

EDHE I ndajf. 1. Ende. Jeton (punon) edhe. 

S'ka ardhur edhe. 

2. Përdoret përpara mbiemrave dhe ndajfoljeve 

në shkallën krahasore, me kuptimin 

në një shkallë me të lartë, më 

shumë, më tepër. Edhe më të mëdha. 

Edhe më i bukur. Edhe më mirë. Edhe 

më shumë. 

EDHE II lidh. 1. Përdoret për të lidhur dy 

gjymtyrë fjalie të një fare ose dy fjali 

të bashkërenditura këpujore a shtuese; e, 

edhe. Nxënësit edhe mësuesit. Punojmë 

edhe mësojmë. Lexoj edhe dëgjoj. Ia 

them edhe s'ia them. E bën edhe s'e bën. 

2. Gjithashtu, po ashtu, ashtu dhe. Si 

bleta edhe mjalti. fj. u. Sipas vendit 

edhe kuvendi. fj. u. 


dy trajta të së njëjtës fjalë në togje me 

bashkërenditje që tregojnë përsëritje ose 

vijimësi veprimi a gjendjeje, që shprehin 

përforcim etj.; e, dhe. Vetëm edhe vetëm. 

Mirë edhe më mirë. Keq edhe më keq. 

4. Përdoret e përsëritur për të lidhur 

dy gjymtyrë fjalie a dy fjali të një 

fare shtuese a kundërshtuese; hem...hem. 

Edhe i aftë, edhe i ndershëm. Edhe sot, 

edhe nesër. Edhe për të sotmen, edhe 

për të ardhshmen. Edhe në shkollë, edhe 

në jetë. Edhe për verë, edhe për dimër. 

Edhe qeros, edhe fodull. fj. u. Edhe 

mishi të piqet, edhe helli të mos digjet. 

fj. u. Edhe të qorton edhe të do. 

5. Përdoret përpara një vargu gjymtyrësh 

fjalie të një fare ose para fjalish 

të së njëjtës farë, kur ato numërohen 

me radhë njëra pas tjetrës. I mori të 

gjithë me vete ? edhe djalin, edhe çupat, 

edhe nënën, edhe gjyshin. Është e domosdoshme 

edhe të punohet toka thellë, edhe 

të thërrmohen plisat, edhe të hapen vijat 

kulluese, edhe të hidhet fora me kohë. 

6. Përdoret në llim të një fjalie që 

plotëson, zhvillon e sqaron një mendim 

të shprehur nga një fjali tjetër para saj. 

Mjeku i ka thënë të mos pijë me duhan, 

por ai s'e ka lënë. Edhe pastaj ankohet. 

Dolën të gjithë në fushë, gra e burra. 

Edhe pleqtë. Jemi gati të japim gjithçka 

për Atdheun. Edhe jetën. 

7. përd. kallëzues. mat. Shtojmë 

(kur mbledhim një numër me një tjetër). 

Dhjetë edhe dy. Katër edhe katër bëjnë 

tetë. 

8. si em. ∼, ∼JA f. ∼, ∼TË mat. Shenja 

e mbledhjes (+); plus. 

EDHE III pj. Përdoret për të theksuar a për 

të përforcuar kuptimin e një fjale, të një 

togfjalëshi ose të një fjalie. Edhe sot e 

kësaj dite. Edhe atje ai nuk hoqi dorë. 

* Edhe në qofte se... (edhe po qe se.... 

edhe në.... edhe sikur... ) përdoret 

kur tregojmë se diçka prapëseprapë do 

të ndodhë, megjithëse ka rrethana që e 

pengojnë atë. Edhe pse përdoret për të 

lidhur një fjali të varur lejore me fjalinë 

kryesore. Jo vetëm ..., por edhe ... shih 

te VETËM. Jo vetëm që ..., por edhe ... 

shih te VETËM. Si... (ashtu) edhe... përdoret 

për të lidhur dy gjymtyrë fjalie të 

një fare ose dy fjali që krahasohen ndërmjet 

tyre. 

43

EGËRTI I f. përmb. Tërësia e kafshëve të egra, 

egërsirat. Ka egërti në mal. I hëngri egërtia. 

EGËRTI II f. 1. Dora e parë që i jepet një 

muri kur lyhet me gëlqere. Presin sa të 

thahet egërtia. 

2. Muret e një ndërtese pa suva e pa shtesat 

e plotësimet e brendshme, karabina. 

EHULL I m. 1. Hell a qiri akulli; vesë e ngrirë. 

Këput një ehull. 

2. Erë e ftohtë që fryn në mëngjes herët. 

Të pret ehulli. 

EHULL II m. Lende lisi. Bien ehujt. 

ELIPS I m. Vijë e lakuar dhe e mbyllur që ka 

trajtë vezake si të vijës së përftuar nga 

prerja e pjerrët e një koni ose e një cilindri 

me një rrafsh. Harku i elipsës. Qendra 

(vatrat, boshtet) e elipsës. Në trajtën 

e elipsit. 

ELIPSË II f. Heqja e një gjymtyre ose e më 

shumë gjymtyrëve të nënkuptueshme në 

një fjali, me qëllim që, pa e vështirësuar 

kuptimin, mendimi të shprehet më 

shkurt. Përdor elipsën. 

EMISAR I m. Njeri që dërgohet diku nga 

një shtet a nga një organizatë politike 

me detyra të posaçme, sidomos të fshehta. 

Emisar politik. Emisar fuqiplotë (i 

posaçëm). Emisar i imperializmit. 

EMISAR II m. tek. Kanal nëpër të cilin kalon 

e derdhet në det a diku gjetkë uji i një 

kënete, i një liqeni etj. Emisari kryesor. 

Emisari i Tërbut. 

END I kal. 1. Bashkoj kryq, gërshetoj jet e 

perit që janë për së gjati me ato për së 

gjeri duke i rrahur fort për të bërë pëlhurë, 

stof, qilim etj. (në vegjë ose në 

tezgjah); bëj pëlhurë, cohë etj.; punoj në 

vegjë ose në tezgjah; kund. çend. End 

pëlhurë. End qilimin. 

End në vegjë (në tezgjah). 

2. Thur (një shportë, një kurorë etj.) me 

thupra, me je etj. 

3. vet. veta III. Thur një pëlhurë 

të veçantë me jet që nxjerr vetë, bën 

pëlhurë (për merimangën e krimbin e 

mëndafshit). Merimanga end pëlhurën. 

4. g. Krijoj a shestoj diçka; thur, trilloj. 

End vjersha (këngë). End intriga 

(komplote). 

END II kal. 1. Hedh pa ndërprerje diçka në 

një drejtim të caktuar a në disa drejtime. 

End dritën (për hënën). End shikimin. 

2. Bëj që të endet, e sjell rrotull. E endi 

ca ditë, pastaj i mbaroi punë. 

END III jokal. Çel lule, lulëzon; lidh kokërr 

(për pemët a për një bimë). Endi dardha 

(molla, kumbulla, arra). Endi lulja. Endi 

gruri. 

END IV kal. Lëshon vezët në diçka, e pështyn 

(për mizën). E ka endur miza mishin. 

ENDËS I m. 1. Ai që end pëlhurë etj., ai që 

punon në vegjë a në tezgjah. Endës i 

shkathët. Endës pëlhurash. 

2. tekst. Boshti ku vendosen kallamat 

me jen e perit për të endur majën. 

ENDËS II m. bot. Mugull, syth i bimëve. 

ENDËS I mb. 1. Që shërben për të endur pëlhurë. 

Makinë endëse. 

2. Që end pëlhurë etj., që punon në vegjë 

ose në tezgjah. Punëtor endës. 

ENDËS II mb. Endacak. Fiset endëse. 

ENDËZ I f. Pëlhurë merimange, cergë. 

ENDËZ II f. 1. Endë. 

2. zool. Vezët që lëshon miza në mish, 

në peshk etj. 

3. zool. Lloj uture e vogël, si 

mushkonja, që zakonisht uturon në tufë 

bashkë me të tjera e që ushqehet kryesisht 

me nektarin e luleve. Endëza e 

pishës. 

ENDËZ III f. vjet. Masë gjatësie, e barabartë 

me perimetrin e kokës së njeriut, që përdorej 

për të matur pëlhurën, basmën etj. 

Një endëz. Dy endëza pëlhurë. 

ENDJE I f. Veprimi sipas kuptimeve të foljeve 

END I, ENDET. Endja e pëlhurës 

(e stot). Punëtor i endjes. Reparti i 

endjes. 

44

ENDJE II f. Veprimi sipas kuptimeve të foljeve 

END II, ENDEM. Endjet nëpër 

male. Endja lart e poshtë. 

ENDUR I mb. Që është punuar në vegjë ose 

në tezgjah. Pëlhurë (rrobë) e endur. 

ENDUR II mb. Që është pështyrë nga mizat 

(për mishin, peshkun etj.) Mish (Sallam) 

i endur. 

ENJË I f. Dhi, dele ose lopë që vijon të japë 

qumësht, megjithëse ka dështuar ose i ka 

ngordhur pjella. Mbeti enjë. Edhe enja 

jep qumësht. 

ENJË II f. bot. Bërshen. 

ERË I f. 1. Rrymë ajri që lëviz në drejtime 

të ndryshme. Erë e ftohtë (e ngrohtë). 

Erë e lehtë (e fortë, e tërbuar, e hollë, e 

lagësht, e thatë). Erë pranverore. Era 

mëngjesore. Era e malit (e fushës). Era 

e diellit era që fryn nga lindja. Era e lindjes 

(e perëndimit, e veriut, e jugut). Erë 

bore (shiu) erë që sjell borë (shi). Erë 

me shi (me dëborë). Forca (shpejtësia) e 

erës. Drejtimi i erës. Matës i erës. Mot 

me (pa) erë. I shpejtë si era. Fryn erë. 

Fishkëllen era. Pushoi (ra) era. Të than 

(të pret, të shkurton, të gërryen) era. 

E rreh (e zë, e kap, e ha) era. Vend i 

mbrojtur nga era. 

2. bised. Ajër. Vrimë (baxhë) për erë. 

Shtie (qëlloj) në erë. Fluturoi në erë. 

Marr erë marr frymë. 

* Erë me erë gjithkund, kudo. Fjalë në 

erë (në hava) fjalë të thëna pa u menduar, 

fjalë pa kuptim, fjalë të kota. U bë 

erë iku shumë shpejt, u zhduk menjëherë. 

Flet në erë et pa u menduar, et kot. 

Hedh në erë diçka. 

a) shpërthej, shkatërroj me lëndë shpërthyese 

diçka; 

b) prish, shkatërroj menjëherë planet e 

dikujt. E merr era dikë është i dobët me 

trup, s'mbahet dot më këmbë. E mori era 

diçka shkoi kot; nuk zuri vend; u zhduk 

pa lënë gjurmë. E ka sjellë era dikë 

a) s'dihet nga ka ardhur dhe përse ka ardhur; 

b) diçka është diçka e panjohur dhe e 

rastit. Ngopet me erë kënaqet me fjalë 

e me premtime të kota, ngopet me lugë 

të zbrazët. Prashit në erë et fare kot, 

et në tym; dërdëllit. Ruan erërat shih 

te RUAJ. Shkel në erë është shumë i shpejtë 

(për kalin, për kaprollin etj.). 

Bën (ndërton, ngre) kështjella në erë (në 

ajër) keq. shih te KESHTJELL/Ë,∼A. 

Është si era e malit është shumë mendjelehtë 

e i papjekur. Fjalët i merr era fj.u. 

s'kanë vlerë fjalët, po qe se nuk shoqërohen 

me vepra; fjalët harrohen shpejt. 

Ia hodhi leckat në erë dikujt përçm. shih 

te LECK/Ë,∼A. I hedh paratë në erë i prish 

paratë kot, i bën paratë rrush e kumbulla. 

Ia hodhi potkonjtë (në erë)shih te 

HEDH. 

Ia hodhi trutë në erë keq. e vrau (zakonisht 

me plumb dhe duke e qëlluar në 

kokë). 

Humbi si pluhuri në erë shih te 

PLUHUR,∼I. Kërkon të arrijë erën përpiqet 

më kot, i hyn një pune që nuk 

mund të bëhet. Kthehet (shkon) nga të 

fryjë era është i paqëndrueshëm në bindjet 

a në pikëpamjet e tij, është i lëkundshëm, 

nuk është parimor, kthen gunën 

nga të fryjë era. Kthen gunën (gëzon, 

shpinën, kurrizin, krahët) nga fryn era 

shih te KTHEJ. I ka marrë koka (kryet, 

mendja) erë shih te KOK/Ë,∼A. Ia ka 

marrë mendtë era dikujt është shumë 

mendjelehtë. Ia kishte marrë era çatinë 

ishte shumë i varfër e i këputur, ishte pa 

plëng e pa shtëpi. Ia ka shkundur era 

trutë shih te SHKUND. I hyn era në të 

katër anët (për një shtëpi) 

a) është ndërtuar shumë keq; 

b) është shtëpi e vjetër e gjysmë e shkatërruar. 

Kush mbjell erën do të korrë furtunën 

(stuhinë) fj.u. shih te MBJELL. 

ERË II f. 1. Veti e disa trupave që lëshojnë 

grimca të padukshme, të cilat veprojnë 

mbi shqisën e të nuhaturit; grimca të 

padukshme që lëshojnë këta trupa; diçka 

që ndihet me anë të organit të të nuhaturit. 

Erë e mirë (e këndshme). Erë e 

45

keqe (e rëndë, e qelbur).Era e lules (e 

duhanit,e barit të thatë,e qepës).Era e 

djathit (e peshkut, e gjellës).Era e djersës. 

Erë vajguri. Era e ilaçeve. Rrush 

me erë. Sapun me erë të mirë. 

I vjen era; I marr erë lules (trëndalit) 

nuhat erën që ka. Mban (bie) erë diçka. 

I del era. Merr erë diçka qelbet, prishet. 

Po nuk hëngre hudhër nuk të vjen era 

(nuk bie erë).fj.u. 

2. vet. Erëza. 

* Bie (mban, vjen) erë ka gjurmë, shenja 

ose shfaqje të diçkaje. I bie në erë dikujt 

a diçkaje i bie në gjurmë, e diktoj, kam 

gjetur shenja për ta zbuluar. 

I doli era (tymi) shih tek TYM,∼I. Mori 

erë diçka u bë e ditur, u mësua prej të 

gjithëve, u zbulua. S'merr erë nga diçka 

edhe poh. nuk merr vesh nga një punë, 

nuk e njeh fare diçka. I mbaj erë diçkaje 

shih te MBAJ. I vjen era diçkaje po del 

në shesh, po zbulohet. Bie (mban) erë 

barut shih te BARUT,∼I. Bie (mban) 

erë myk diku shih te MYK,∼U. I ka 

marrë erë barutit shih te BARUT,∼I. Më 

zuri goja erë (bar) shih te BAR,∼I I. I 

kanë marrë erë në qafë dikujt shih te 

QAF/Ë,∼A. Ia ka marrë erën dikujt a 

diçkaje pasi e ka njohur mirë dikë a diçka 

nuk ka më frikë prej tij a prej saj. E 

mban me erë të mollës dikë e mban me 

fjalë, me premtime e me shpresa të kota; 

e gënjen si të ishte foshnjë. I mban goja 

erë qumësht shih te QUMËSHT,∼I. I ardhtë 

era dhe! mallk. shih te DHE,∼U. 

Pata piqet këtu e era shkon në Stamboll 

shih te PAT/Ë,∼A. 

ERË III f. libr. 1. Periudhë kohe shumëshekullore 

në historinë e njerëzimit, që llon me 

një ngjarje të njohur; ngjarje e shënuar 

ose që quhet si e tillë, e cila shërben si 

pikënisje për një periudhë të re historike 

dhe për numërimin e viteve; epokë. 

Era e re (jonë). shkurt. e.r. Në shekullin 

e dytë të erës sonë. Para (pas) erës së re. 

2. gjeol. Ndarja më e madhe kohësore e 

historisë së Tokës. 

ERËZA I f. vet. Bimë me erë të mirë ose gjethet, 

lulet e frytet e këtyre bimëve (si majdanozi, 

kopra, rigoni, piperi etj.), që shtihen 

në gjellë e në gatesa të tjera. Erëza 

natyrore. Erëza bimësh tropikale. Gjellë 

me erëza. I shtie (i hedh) erëza. 

ERËZA II f. vet. euf, krahin. Bajga të thata 

bagëtish. Ndizte zjarr me erëza. 

ETER I m. kim. Lëng i pangjyrë, i djegshëm, 

shumë i avullueshëm e me një erë të 

mprehtë i cili përftohet nga bashkimi i 

alkooleve në mjedis acidi dhe përdoret 

kryesisht në mjekësi, në parfumeri e në 

teknikë. Eteret e thjeshta (e përbëra). 

Thith eter. 

ETER II m. libr. 1. Sipas mitologjisë së 

grekëve të lashtë pjesa më e pastër e më 

e tejdukshme e ajrit në shtresat më të 

larta të atmosferës. 

2. poet. Ajri i pastër mbi retë; hapësira 

qiellore. Zëri përhapej në eter. 

3. z. Lëndë që sipas parafytyrimeve 

të kohës së lashtë ishte e pakapshme e 

lëvizte lirisht. dhe zinte gjithë hapësirën 

mbi atmosferë një lëndë e tillë, pa peshë 

që mendohej se mbushte hapësirat ndërmjet 

grimcave dhe ishte përçues i dritës 

dhe elektricitetit. 

ETIKETË I f. 1. Copë e vogël zakonisht prej 

letre a kartoni, që i ngjitet një malli a 

diçka tjetër për të treguar se cila fabrikë 

a ndërmarrje bujqësore e ka prodhuar, 

përmbajtjen, çmimin, vendin ku dërgohet 

a ndonjë të dhënë tjetër për të. Etiketat 

e shisheve. Mall pa etiketë. I vë (i 

ngjit, i heq) etiketën. 

2. Cilësi a karakteristikë me të cilën 

dikush a diçka shfaqet para të tjerëve; 

shenjë që e tregon dikë a diçka. Me 

etiketa të ndryshme. Nën etiketën e... 

ETIKETË II f. libr. Një varg rregullash 

a mënyrash të caktuara; sipas të 

cilave sillen njerëzit në shoqëri, rregullat 

e jashtme në marrëdhëniet me 

të tjerët. Etiketë socialiste. Etiketë 

borgjeze. Etiketë oborrtare. Etiketë 

46

zyrtare. Etiketa e mirësjelljes. Flet me 

etiketë. E kërkon etiketa. 

Ë I 1. Një nga zanoret e gjuhës shqipe dhe 

shkronja e tetë e alfabetit të saj, e cila 

shënon këtë zanore. Zanorja ë. Tingulli 

ë. Shkronja ë. 

2. si em. f. Zanorja dhe shkronja ë. Ë- 

ja e madhe (e vogël). Ë-ja e dorës (e 

shtypit). 

Ë II pj. 1. Përdoret zakonisht në fund të fjalive 

pyetëse për të përforcuar pyetjen. Ashtu 

mendon ti, ë? Atëherë kush duhet të 

përgjigjet për atë, ë? S'të vjen mirë, ë? 

2. bised. Përdoret zakonisht veçan, kur 

kërkojmë të përsëritet një pyetje ose një 

mendim që nuk është dëgjuar mirë. Ë? 

Flisni edhe një herë ju lutem, se nuk e 

dëgjova 

3. Përdoret zakonisht në fund të një fjalie 

kur shprehim habi, ironi, qesëndi, mospërllje, 

zemërim, miratim etj.; a. Nuk 

do të vijë, ë? Nuk ta dha, ë? 

Ë III pasth. 1. Përdoret zakonisht e përsëritur 

për të shënuar zërin që del kur qan një 

fëmijë a dikush tjetër ose kur rënkon një 

i sëmurë; ëh. Bënte ë, ë, ë. 

2. Përdoret kur shprehim kënaqësi, miratim 

etj. ose për të përforcuar shprehjen 

e këtyre ndjenjave. Ë, sa m'u bë qej! 

3. Përdorët kur kujtohemi papritur për 

diçka. Ë, po, m'u kujtua tashti. 

ËNJT kal., ∼A, ∼UR vet. veta III. 1. Shkakton 

fryrjen e trupit të një frymori a të një 

pjese të tij. Ia ënjti dorën. 

2. bised. Fryj (duke ngrënë, duke pirë). 

E ënjti barkun me bukë (me ujë, me 

verë). 

3. bised. E rrah shumë, e zhdëp në dru. 

5. g. bised. E mërzit a e shqetësoj 

shumë dikë; e hidhëroj shumë. Na ënjti 

me fjalë. Ma ënjti zemrën. 

FAJKORE I f. zool. Femra e fajkoit. 

FAJKORE II f. Lundër e madhe; anije e vogël. 

Peshkojnë me fajkore. 

FALË I f. 1. anat. shih KYÇ,∼I 3. Falat 

e gishtërinjve. Fala e gjurit pjesa prapa 

gjurit, ku përthyhet këmba. 

2. shih FALËZ,∼A. 

FALË II f. etnogr. Dhuratë (zakonisht veshmbathje) 

që u çonte nusja njerëzve me të 

afërm të burrit. 

FARASHKË I f. 1. Farashë. 

2. Farashë me fund në trajtën e një 

krehri ose me vrima, që shërben për të 

mbjellë farë rasati. 

FARASHKË II f. bot. Melekuqe. 

FASHË I f. 1. Copë e hequr nga një pëlhurë, 

nga një stof, nga një lëkurë etj.; një copë 

e tillë e prerë si rrip, që shërben zakonisht 

për të lidhur diçka. Fashë sto (letre). 

2. mjek. Rrip prej pëlhure të hollë e të 

rrallë, që përdoret për të lidhur plagët. 

Fashë e pastër. Zgjidh fashën. Lidh me 

fashë. 

3. Diçka që ka trajtën e një rripi të 

ngushtë. Fashë drite. Fashë uji. 

* I hoqi (ca) fasha e mundoi shumë, e 

sliti. Ia lidhi gojën me fashë ia mbylli 

gojën, nuk e la të asë. 

FASHË II f. 1. Gjendje e qetë; qetësi, prehje. 

Ra në fashë. 

2. përd. ndajf. Në qetësi. Bie fashë 

pushon, qetësohet, fashitet. 

FIKËS I m. 1. Vegël e posaçme a aparat që 

shërben për të kur zjarrin ose akën. 

Fikës me ujë. 

2. vjet. Mjet i thjeshtë (një bisht i gjatë 

prej druri me një kapuç prej teneqeje) që 

përdorej për të kur qirinjtë në kishë. 

FIKËS II m. zool. Beng. 

FIL I m. 1. zool. Elefant. 

2. shah. Secila nga dy gurat, që vendosen 

anash mbretit dhe mbretëreshës 

dhe lëvizin cepazi në të gjitha kutitë e 

fushës; ocer. Fil i bardhë (i zi). Lëviz 

lin. Shkëmbej lat. 

47

FIL II m. det. Buza në të dy anët e kuvertës 

së anijes. Mbështetem në l. 

FILIK I m. I vogli i derrit të egër. 

FILIK II m. Filiqe. 

FILLAK I m. 1. Dru i gjatë e i drejtë. 

2. Filiz, bisk. Kur pritet druri, nxjerr 

llakë. 

FILLAK II m. Mbulesë e vogël prej leshi për 

fëmijë, velenxë e vogël e endur me një 

faqe, llore e vogël. 

FILLESË I f. 1. shih FILLIM,∼I. Fillesë e 

mbarë. 

2. Formë llestare e diçkaje; zanallë, 

pikënisje. Fillesat e organeve të trupit 

të njeriut. 

FILLESË II f. tek. Pjesa e vjaskuar e një vidhe, 

e një kundërvidhe etj.; Vjaskë. Fillesa e 

vidhës. Iu prish llesa. 

FILLORE I f. Mbulesë leshi e endur me një 

faqe dhe e shkelur në dërstilë, velenxë me 

një faqe. 

E mbuloi me llore. 

FILLORE II f. Vegël e drunjtë e avlëmendit, 

që çon jet e indit nëpër jet e majës, 

drugë. 

FLAKËRIJ I jokal. 1. vet. veta III. Digjet me 

akë, lëshon akë. Flakërijnë zjarret. 

2. vet. veta III. Lëshon dritë të fortë, 

shkëlqen, akëron. Flakërinin xixat. 

3. vet. veta III. Shkëlqen, shndrit, 

akëron (edhe g.). Flakërinin shpatat. 

I akërinin sytë. 

FLAKËRIJ II kal. Hedh me forcë diçka, 

akëroj, ak. E akëriu era. 

FLAKËRIT I jokal. shih FLAKËROJ I. 

FLAKËRIT II kal. shih FLAKËROJ II. E 

akëriti në erë. E akëriti jashtë. 

FLAKËRITEM I vetv. pës. shih FLAKËRO- 

HEM I. 

FLAKËRITEM II pës. shih FLAKËROHEM 

II. 

FLAKËRITJE I f. Veprimi dhe gjendja 

sipas kuptimeve të foljeve FLAKËRIT I, 

FLAKËRITEM I. Flakëritja e diellit. 

FLAKËRITJE II f. Veprimi sipas kuptimeve të 

foljeve FLAKËRIT II, FLAKËRITEM 

II. 

FLAKËROHEM I vetv. 1. vet. veta III. 

Duket sikur merr akë, përaket; bëhet 

akë i kuq, skuqet. 

U akërua qielli. Iu akërua balli. Iu 

akëruan sytë. 

2. Pës. e FLAKËROJ I. 

FLAKËROHEM II Pës. e FLAKËROJ II. 

FLAKËROJ I jokal. 1. vet. veta III. Lëshon 

akë; digjet duke bërë akë. Flakëronte 

zjarri. 

2. vet. veta III. Lëshon një dritë të 

fortë e të menjëhershme. Flakëron dielli. 

Flakërojnë shkëndijat. 

3. vet. veta III. Duket sikur merr akë, 

përaket; kuqëlon. Flakëron horizonti. 

Flakërojnë amujt në erë. 

4. vet. veta III. Shkëlqen fort, shndrit 

(edhe g.). I akëronte fytyra. I 

akëronin sytë. 

5. kal. vet. veta III. I jep një ngjyrë të 

kuqe, të ndezur, e ndez, e përak, e bën 

që të kuqëlojë. Dielli e akëroi qiellin. 

6. kal. E djeg shumë diçka, e përzhit (për 

bukën etj). 

7. vet. veta III g. Ndizet akë, zien, 

vlon. I akëron zemra. I akëron gjaku. 

8. kal. g. Mbush me ndjenja të zjarrta, 

ia ndez zemrën akë. 

9. kal. Godas me pëllëmbë, i jap një 

shuplakë. 

FLAKËROJ II kal. 1. Hedh me forcë, ak. E 

akëroi përdhe. 

2. jokal. Sulem me shpejtësi të madhe 

në një drejtim të caktuar, lëshohem 

menjëherë diku; largohem me shpejtësi. 

Flakëruan njerëzit. Flakëruan copërat. 

Flakëroi si vetëtima. 

48

FLETË I f. 1. Gjethe. Fletë e njomë (e thatë). 

Fletë molle (hardhie, ku, lisi, ahu), etë 

misri (duhani, panxhari, lakre). Fletë 

mëllage. Bien etët. 

2. Cipë e hollë si gjethe, që mbulon 

disa organe të bimëve ose të drurëve e 

të shkurreve; egër. 

3. bised. Petël. Fletët e trëndalit. 

* Fletë (gjethe) ku shih te FIK,∼U. 

Fletë delli bot. shih GJETHE DELLI te 

GJETH/E,∼JA. 

FLETË II f. 1. Copë letre katërkëndëshe, që 

përdoret zakonisht për të shkruar mbi 

të; secila nga jet e një libri, reviste 

etj. Fletë e bardhë (e shkruar, e pastër). 

Fletë etoreje (vizatimi, libri). Fletë 

cigareje. Kthej (palos, thyej, gris) etën. 

2. Një copë letre e shkruar që shërben 

si vërtetim, si dëshmi ose për qëllime të 

tjera. Fletë luftarake etë e shkruar, ku 

itet për sukseset e një kolektivi punonjës 

a për zotimet që ka marrë ai ose ku 

bëhet thirrje për të vënë në lëvizje edhe 

të tjerët, duke marrë shembull nga më të 

mirët. Fleta e votimit. Fleta e provimit. 

Fleta e udhëtimit. Fleta e kontrollit. 

Fletë nderi. Fletë lavdërimi. 

3. g. Pjesë nga jeta e një njeriu ose nga 

historia e një populli, e një kombi, e një 

vendi etj.; faqe. Fletë e lavdishme. Hapi 

një etë të re. 

4. Copë e hollë, e gjerë dhe e sheshtë 

druri, metali, plastike etj.; diçka që ka 

formën e një pllake të hollë ose të një 

cope letre. Fletë ari ( argjendi). Fletë 

çeliku (kallaji, llamarine). Fletë kompensate. 

Fletë xhami. 

5. Palë a pjesë përbërëse e diçkaje, zakonisht 

më e gjatë se e gjerë. Fletët e 

qilimit. Fletët e çadrës. 

6. Secili nga dy kapakët prej druri që 

mbyllin derën, dritaren etj., egër dere 

a dritareje, kanat. Fletët e derës (e 

dritares). Derë me dy etë. Hap (mbyll) 

njërën etë. 

7. përd. mb. Që ka trajtën e një cope 

letre a të një pllake të hollë. Duhan etë. 

Bakër etë. 

* I vuri etë gojës e mbylli gojën, 

nuk foli, e qepi, i vuri kyç gojës. E 

ktheu (e ndërroi) etën (pllakën) keq. 

shih te PLLAK/Ë,∼A. Fletë dylli shtypshkr. 

letër e posaçme që përdoret për 

të shumëshuar kopjet në shaptilograf. 

Fletë tipograke shtypshkr. fashikull me 

gjashtëmbëdhjetë faqe dhe me dyzet mijë 

shenja. 

FLETË III f. 1. Krah shpendi ose insekti. 

Fletët e zogut. Fletët e uturës. 

2. Krah aeroplani; diçka që ka trajtën 

e krahëve të shpendëve ose të insekteve. 

Fletët e aeroplanit. 

3. Penda e peshkut ose e disa kafshëve 

të tjera ujëse. Fletët e peshkut. 

4. Pjesë e rrafshët e si lopatë, që mbërthehet 

në boshtin e një pende, të një rrote 

etj. Fletët e mullirit. 

* U bënë me etë (me krahë) u gëzuan 

shumë nga një lajm, nga një tore etj; 

dhe morën guxim e forca të reja. I ranë 

etët (pendët) shih te PEND/Ë,∼A. I 

dolën etë (krahë) shih te KRAH,∼U, 

I dha etë (krahë) shih te KRAH,∼U. 

Mori etë (krahë) shih te KRAH,∼U. 

Trim me etë trim i madh; njeri shumë 

i zoti që çan përpara pa iu trembur 

vështirësive. 

FOKË I f. 1. zool. Gjitar i deteve polare, me 

trup të madh e me qafë të shkurtër, me 

këmbë si lopatë, me lëkurë të mbuluar me 

qime të shkurtra, që ushqehet me peshq 

dhe që gjuhet zakonisht për t'i marrë dhjamin 

e lëkurës. Mish (dhjamë, lëkurë) 

fokë. Gjuetia e fokave. Është si fokë. 

2. bised. mospërf. Njeri i trashë, i rëndë 

e i ngathët, që mezi lëviz. 

FOKË II f. mjek. Sëmundje e rëndë ngjitëse, 

që shfaqet me ethe dhe me mahisje të 

lëkurës, të kuqtë e madh. I ka rënë foka. 

FORT I ndajf. 1. Me forcë të madhe, me tërë 

forcën; shtrënguar me forcë, në mënyrë 

që të mos shqitet, të mos ndahet etj. E 

goditi fort. Mbaj fort. Shtrëngoj (lidh) 

fort. 

49

2. Në një shkallë të lartë, shumë. Fort i 

bukur. Fort e me fort. Me fort se kurrë. 

Shkëlqen (ndriçon) fort. E dua fort. U 

zemërua fort. 

3. Me zë të lartë. Këndon fort. I foli (i 

bërtiti) fort. 

II pj. Përdoret me një mbiemër a ndajfolje për 

të formuar shkallën sipërore, shumë. Fort 

i bukur. Fort i ndershmi...vjet. përdorej 

para emrit të një njeriu kur i drejtoheshin 

me fjalë ose i shkruanin letër me nderim. 

Fort mirë. Fort pak. Bukur (mirë) fort. 

* Aq me fort veçanërisht, sidomos, aq me 

tepër; aq me shumë. Punë e madhe fort! 

mospërf. shih te PUN/Ë,∼A. 

FORTESË I f. Kështjellë, kala. 

* Fortesë ajrore (uturuese) aeroplan 

bombardues i rëndë. 

FORTESË II f. Rrip prej kartoni a prej një 

lënde tjetër të fortë, që u vihet jakave 

të këmishëve, majave a thembrave të 

këpucëve etj. për t'i forcuar. 

FORUM I m. libr. 1. Mbledhje e gjerë e 

anëtarëve të një organi drejtues të zgjedhur 

të një partie a organizate tjetër, 

si edhe vetë ky organ; mbledhje e gjerë 

e përfaqësuesve të fushave të ndryshme 

të veprimtarisë shoqërore me karakter 

kombëtar a ndërkombëtar, ku shqyrtohen 

çështje të rëndësishme. Forumet e 

larta (e ulëta). Forum drejtues (udhëheqës). 

Forum shkencor. Forum kombëtar 

(ndërkombëtar). 

2. hist. Shesh në Romën e vjetër ku 

bëheshin mbledhje të gjera të popullit, 

zhvilloheshin gjyqe, panaire etj. 

FORUM II m. krahin. 1. Oxhaku i dhomës. 

2. Sobë. 

FRE I m. 1. Gojëza prej metali së bashku me 

rripat, e cila u vihet kuajve e mushkave 

për t'i drejtuar ose për t'i ndaluar. Rripat 

e frerit. Gojëza e frerit. I vë frerin. 

Tërheq (shtrëngoj, lëshoj) frerin. Ia heq 

frerin. 

2. Gojëz prej teli, prej druri a prej një 

rrobe të trashë, që u vihet disa bagëtive 

për të mos ngrënë ose për të mos pirë. 

Freri i viçit (i kecit, i demit). 

3. g. Pengesë që të detyron të qëndrosh 

në vend e të mos përparosh; diçka 

që ndalon a që vështirëson zhvillimin. 

* Pa fre pa u përmbajtur; lirisht, pa asnjë 

kuzim. S'ka fre është i papërmbajtur; 

s'ka njeri që e mbikëqyr e që kujdeset 

për të. Ia lëshoi (ia liroi) frerin 

(kapistallin, kapistrën) dikujt keq. shih 

te LËSHOJ. Mban frerin shih te MBAJ. 

E mban në fre dikë e mban nën kontroll të 

rreptë, nuk e lë të bëjë si të dojë; nuk e lë 

të shkojë përpara në një fushë të veprimtarisë; 

e frenon. Ia shtrëngoi (ia mblodhi) 

frerin (rripat) dikujt shih te MBLEDH. I 

vë fre dikujt a diçkaje e pengoj, e ndaloj; 

e frenoj. Vë (fat) në fre dikë e vë nën 

kontroll të rreptë; përpiqem ta frenoj. Ia 

lëshoi frerin gojës (gjuhës) lloj të asë 

pa u përmbajtur, nuk matet mirë kur 

et. E mori frerin nëpër këmbë nuk ka 

me frikë nga njeri, nuk pyet me për asnjeri, 

ka marrë vrull e kujton se nuk e 

pengon dot askush. Ia shtrëngoi frerin 

gojës (gjuhës) et më me kujdes, tregohet 

më i matur në të folur, e mblodhi 

gojën. I vuri fre gojës (gjuhës) përmbahet 

në të folur; nuk et shumë, tregohet 

më i matur në të folur. I vë fre pleshtit 

merret me gjëra fare të kota e të parëndësishme; 

krijon probleme për hiçmosgjë. 

Gjithkujt i duhet (i hyn në punë) një fre 

çdo njeri duhet të dijë kur e sa të asë 

dhe si të asë, si të sillet e të veprojë. 

FRE II m. 1. Kërcelli i veshit të rrushit që 

mbetet po t'i heqim kokrrat. Freri i 

rrushit. 

2. Bishti i frutit të disa pemëve e perimeve. 

Freri i kut (i kungullit). 

FSHIHEM I vetv. 1. Shkoj në një vend ku 

nuk dukem a që nuk e di njeri që të mos 

më gjejnë dot; futem në një vend të fshehtë 

për t'u ruajtur nga ndonjë rrezik. U 

fsheh prapa derës (pas gardhit). U fsheh 

në qilar. U fsheh në pyll. 

2. vet. veta III g. Gjendet në gjirin e 

diçkaje, ruhet e padukshme në brendinë 

50

a në përbërjen e diçkaje. Në tokë fshihen 

minerale me vlerë. Fshihen rezerva 

të mëdha. 

3. vet. veta III bised. Perëndon. U fsheh 

dielli. 

4. pës. e FSHEH. 

* Fshihet pas bregut shih te BREG,∼U. 

Fshihet pas (prapa) gishtit (pas hijes së 

gishtit) shih te GISHT, ∼I. Fshihet pas 

gjuhës së vet shih te GJUHË,∼A I. Nuk 

fshihet derri në thes fj. u. shih te 

DERR,∼I. Nuk fshihet (nuk mbulohet, 

nuk zihet) dielli me shoshë fj. u. shih 

te DIELL,∼I. Nuk fshihet (nuk hyn, nuk 

futet) hosteni (minarja) në thes fj. u. 

shih te MINAR/E, ∼JA. 

FSHIHEM II vetv. 1. Fshij me peshqir a me 

një rrobë të thatë trupin ose një pjesë të 

tij pasi jam larë a jam lagur. Fshihem 

me peshqir (me shami). 

2. Heq me furçë, me leckë etj. pluhurin 

ose ndonjë njollë nga rrobat a nga trupi 

im, pastrohem. Fshihem me kujdes (shpejt 

e shpejt). 

3. vet. veta III g. Nuk është më diçka, 

shlyhet zhduket. Fshihet nga kujtesa. 

4. Pës. e FSHIJ. 

FTOHEM I vetv. 1. vet. veta III. Bëhet më 

i ftohtë, i pakësohet të nxehtët; i ikën të 

ngrohtët e bëhet i ftohtë; kund. ngrohet. 

Ftohet moti (koha). Ftohet uji (toka, 

rëra). U ftoh kosi (bostani). 

2. Freskohem në hije etj., laditem. U 

ftohëm jashtë (në hije). 

3. Marr të ftohtë, sëmurem nga të ftohtët. 

Është ftohur fëmija. 

4. g. Dobësoj a prish lidhjet e marrëdhëniet 

e mira që kisha me një tjetër nuk 

kam më për të dashurinë e mëparshme, 

largohem prej tij; vet. veta III dobësohet, 

zbehet, humbet gjallërinë, fuqinë 

e ngrohtësinë e mëparshme (për një ndjenjë 

etj.). U ftoh me shokët (me miqtë, 

me vëllezërit). U ftoh miqësia (dashuria). 

U ftohën marrëdhëniet. Iu ftohën dëshirat. 

Po ftohej biseda. 

5. vet. veta III. bised. Shuhet, ket. U 

ftoh drita (llamba, kandili). U ftoh zjarri. 

U ftohën yjet. 

6. g. bised. Qetësohem, më del inati a 

zemërimi, bëhem gjakftohtë. Ftohu pak 

dhe merre më shtruar! 

7. euf. Vdes. 

8. Pës. e FTOH. 

* Nuk më ftohen fasulet thjeshtligj. shih 

te FASUL/E,∼JA. U ftohën (u ulën, u 

shuan. u shtruan, u zbutën) gjakrat 

shih te GJAK,∼U I. Iu ftoh gjaku shih 

te GJAK,∼U I. Nuk më ftohet pila 

(byreku) thjeshtligj. shih te PILAF,∼I. 

Iu ftoh zemra shih te 

ZEM/ËR,∼RA. T'u ftohtë zemra! mallk. 

vdeksh! 

FTOHEM II Pës. e FTOJ. 

FUGË I f. 1. zool. Femra e bengut. 

2. g. Vajzë trupvogël, e shëndoshë dhe 

e ngathët. 

FUGË II f. 1. Zjarr, akë. I vuri fugën. I doli 

fuga në majë (mbi çati). 

2. Vapë e madhe, të nxehtë i madh. Fugë 

e madhe. Sot është fugë. 

3. g. bised. Hov, vrull. 

* E bëri fugë dikë a diçka e dogji fare, e 

bëri shkrumb e hi. I vuri fugën diçkaje e 

rrënoi krejt, e prishi fare. 

FUGË III f. krahin. 1. Vrap, fugim. E ka 

fugën të shpejtë. Merr fugë nxiton, ikën 

me vrap. Merr me fugë diçka nxitohet, e 

merr me vrap, ngutet. 

2. Shtjellë, vorbull. Fugë ere. Fugë lumi. 

3. përd. ndajf. bised. Menjëherë, shumë 

shpejt, uturimthi. 

shtëpi. Erdhi fugë. 

U nis fugë për në 

FUGË IV f. 1. Lodër fëmijësh: një kon prej 

druri me majë metalike, i cili mbështillet 

me pe dhe hidhet në tokë që të rrotullohet 

rreth vetes. Hedh fugën, përdridhet 

si fugë. 

2. Lodër fëmijësh: një copë dërrasë, e 

lidhur me pe të fortë, me anën e të cilit 

rrotullohet në ajër. 

51

3. Lodër fëmijësh: një bosht i drunjtë, 

i rrumbullakët e i dhëmbëzuar, i cili rrotullohet 

me anë të një doreze e trokëllin 

fort; rrake. Zhurma e fugës. Tund fugën. 

Luan me fugë. 

4. tek. Pjesë e një mekanizmi në trajtë 

të rrumbullakët, që rrotullohet rreth një 

boshti. Fugë e madhe. 

FUNT I m. Njësi peshe e barabartë me rreth 

500 gramë. Funti anglez njësi peshe e 

barabartë me 453,6 gramë. Funti gjerman 

njësi peshe e barabartë me 409,5 

gramë. Funti i farmacisë njësi peshe 

që përdoret në farmaci dhe që është e 

barabartë me 307,3 gramë. 

FUNT II m. Njësia monetare bazë e Anglisë 

dhe e Irlandës së Veriut; monedhë që ka 

këtë vlerë. 

FUREM I vetv. 1. Mbytem me litar a me 

diçka tjetër që më shtrëngon a më zë 

grykën; varem në litar. U fur në lak. U 

fur me ujë. 

2. vet. veta. III (me një trajtë të 

shkurtër të përemrit vetor në r. dhanore). 

Më mbetet diçka në grykë, më ngec në fyt, 

mbytem. Iu fur buka. 

3. Pës. e FUR. 

* Iu fur shpirti u mërzit shumë, i ka ardhur 

shpirti në maje të hundës. 

FUREM II vetv. 1. Hyj menjëherë diku, futem 

me rrëmbim; rrasem. U fur drejt e në 

dhomë. 

2. g. I sulem dikujt a diçkaje; i turrem 

me vrull një pune a diçkaje tjetër. 

Ia furën armikut. I furem punës. Iu fur 

gjithë inat. 

FUSTË I f. 1. Fund i gjerë grash a vajzash, 

fund. Vesh fustën. 

2. Këmishë e brendshme për gra ose për 

vajza. 

FUSTË II f. vjet. Lloj barke e shpejtë, që 

përdorej për qëllime luftarake. 

FUTËS I m. 1. Punëtori që fut tullat në furrën 

e pjekjes. 

2. tek. Pajisje ose pjesë e një mekanizmi 

që shërben për të futur brenda diçka. 

Futësi i kapsulës. 

FUTËS II m. Kredharak. 

GABË I f. krahin. Gafë. Flet (lëshon) gaba. 

Ka bërë disa gaba. 

GABË II f. zool., krahin. Shkabë. U bë si 

gabë u dobësua sa i duken kockat. 

GAJTAN I m. 1. Shirit ose gjalmë i përdredhur 

prej mëndafshi, leshi a pambuku, 

që u vihet anës veshjeve a rrobave për 

stoli ose për të mos u dalë thekët; ll i 

trashë e i përdredhur prej ari, argjendi 

ose mëndafshi, me të cilin qëndisen a 

stolisen veshjet kombëtare. Gajtan i zi 

(i kuq). Gajtan ari (argjendi). Gajtan 

mëndafshi. Thur gajtan. I vë gajtan. 

2. përd. mb. poet. I hollë e i drejtë 

(zakonisht për vetullat). E ka vetullën 

gajtan. 

* E sjell gajtan muhabetin e vërtit si të 

dojë, e dredh sipas qejt. 

GAJTAN II m. Ka ose cjap me qime të murrme; 

ka i zi me disa vija si të kuqe. 

GARGARIT I jokal. Shpëlaj grykën për qëllime 

mjekimi me ndonjë bar të lëngshëm, 

të cilin e bëj të gurgullojë në gojë, duke 

e mbajtur kokën lart e nga pas, bëj gargarë. 

GARGARIT II jokal. 1. Nxjerr një zë të 

veçantë, të fortë e të ndërprerë (për 

bretkosën), kuak. Gargaritin bretkosat. 

2. zakon. veta III g. bised., mospërf. 

Nxjerr një zë si te bretkosës; dërdëllit. 

GARGË I f. zool. Bregcë. 

GARGË II f. krahin. 1. Gëzhojë sheku. 

2. g. Gërdallë. 

GASHTË I f. Kupa e gjurit 

GASHTË II f. Gur grihës, grihë; gur i fortë në 

ngjyrë të zezë që përdoret për të provuar 

arin dhe argjendin. Mpreh me gashtë. 

Provoj me gashtë. 

52

GAZ I m. 1. Trup zakonisht pa ngjyrë 

e i padukshëm, që në trysninë dhe në 

temperaturën e zakonshme është në një 

gjendje zike si ajri a si avulli dhe 

përhapet lehtë e mbush plotësisht çdo 

hapësirë; lëndë e tillë që del nga nëntoka 

dhe përdoret për djegie a për ndriçim; 

lëndë e tillë që çlirohet nga disa trupa; 

lëndë e tillë që dëmton a helmon organizmin. 

Gaz i rrallë (snik). Gaz i thatë 

(i lëngshëm). Gaz i plogët gaz që nuk 

bashkëvepron a nuk lidhet kimikisht me 

lëndë të tjera. Gaz karbonik. Gaz sulfuror. 

Gaz metan. Gaz natyror. Gaz i 

djegshëm (ndriçues). Gaz lotsjellës (helmues). 

Gazrat e naftës. Gazi i minierave (i kënetave). 

Gaz pa ngjyrë (me ngjyrë). Vetitë 

e gazit. Lëngështimi i gazit. Shkëmbimi 

i gazeve. Dhoma e gazit dhomë ku 

fashistët dhe imperialistët mbytin të burgosurit 

a robërit e luftës me gaz helmues. 

Ujë me gaz. 

Balonë me gaz. Stufë me gaz. Ngrohje 

me gaz. Bombë me gaz. Mbush me gaz. 

Punon me gaz. 

2. Lënda djegëse e lëngët (benzinë, naftë 

etj.) e cila futet në trajtë piklash në motorët 

e ndryshëm dhe digjet aty për t'i 

vënë këta në lëvizje. I jap gaz (i pakësoj 

gazin) motorit. Shkel gazin shkel një 

këmbëz të posaçme për t'i dhënë motorit 

të automjetit më shumë lëndë djegëse. 

3. vet.. ∼RA,. ∼RAT. Lëndë në trajtë 

të gaztë që dalin nga stomaku a nga 

zonët. 

Gazrat e stomakut ( e zorrëve). Ka 

gazra. 

4. bised., vjet. Vajguri. Llambë (kandil) 

me gaz. Enë për gaz. 

5. krahin. Bishtuk me vajguri. Ndez 

(shuaj) gazin. 

* Ia shkeli gazin thjeshtligj. shih te 

SHKEL. 

GAZ II m. 1. Ndjenjë gëzimi e kënaqësie; 

gjendje e gëzueshme; gëzim. 

Gaz i madh (i papërshkrueshëm). Gazi i 

punës (i tores). Lot gazi. Gjithë (plot) 

gaz e hare. Ndien gaz. Këndon me gaz. 

Fluturonte nga gazi. I sjell gaz. E kemi 

për gaz të vdesim për vendin tonë. 

2. Të qeshura të forta e me zë të lartë që 

shprehin gëzim; e qeshur. 

Me buzë në gaz (me gaz në buzë) duke 

qeshur, me gëzim, buzagaz. 

Shkrihet (shkulet, vdes, ket) gazit qesh 

me të madhe. Mbaj gazin. Krisi (pushoi) 

gazi. 

Ia plasi gazit. I hipi gazi. Vë (çoj, shpie, 

bëj) buzën në gaz qesh pakë, buzëqesh. 

Iu tha gazi në buzë pushoi menjëherë së 

qeshuri nga diçka e papëlqyer që i erdhi 

papritur. 

3. edhe∼E, ∼ET. Ngjarje e shënuar 

që i sjell njeriut gëzim e kënaqësi, rast 

i gëzueshëm; festimi i kësaj ngjarjeje; 

gëzim. Gazi i parë (i fundit). Gaz për 

derë! ur. 

Për gaz e për të mira! ur. Gaz paç! ur. 

Qoftë për gaz! ur. 

U mblodhën për gaz (për gazin e fëmijës). 

Kemi shumë gaze përpara. 

4. bised. Dikush a diçka që na sjell gëzim 

e kënaqësi të veçantë. 

Gazi i zemrës (i prindërve, i nënës). Ai 

është gazi i shtëpisë. 

5. Shaka, tallje, hoka; shpoti. Bën gaz 

me shokët. Vënë gaz dikë. E pati me 

(për) gaz. 

Foli për gaz. U bë për gaz. U bë gazi i 

botës (i dheut, i shoqërisë). 

6. vjet. Qejf, zbavitje, dëfrim. Udhëtonte 

për gaz e jo për punë. 

7. bised. Çifti që martohet (dhëndri dhe 

nusja). Gazi të trashëgohet! ur. 

GAZOJ I kal. Ngop me gaz karbonik ujin a 

një pije, i fut gaz (një lëngu). Gazoj ujin 

(verën). 

GAZOJ II kal. E vë në lojë, e tall dikë; shpotit. 

53

GDHE I m. 1. Nyell i fortë në trungun a në 

degët e një druri. Gdheri i pishës. Dru 

me gdhe. 

Shkop me gdhenj. Dërrasë me gdhe. 

2. g. Njeri i trashë nga mendja, njeri i 

pagdhendur; njeri që s'merr vesh çfarë i 

thonë, kokëfortë. 

* E ka kokën gdhe është shumë kokëfortë, 

nuk ha fjalë e arsye. 

GDHE II m. Pisha e zezë, borigë. Dërrasë 

gdheri. 

GËRDEC I m. mjek. Siliz. Të rëntë gërdeci! 

mallk. 

GËRDEC II m. 1. bot. Shkurre e vogël e 

viseve të ftohta malore, me lule si vile 

të bardha a të kuqërreme e me gjethe 

të trasha, që përdoren në mjekësinë popullore 

për sëmundjet e veshkave a të 

fshikëzës së ujit. 

2. përd. mb. I ngurtë e i fortë si i ngrirë; 

i pazier ose i papjekur mirë (për mishin). 

Mishi qenka gërdec. 

* U gdhi gërdec 

a) u gdhi me trupin si të ngrirë; 

b) u gdhi i vdekur, u gdhi kallkan. 

GËRHAÇ I m. 

gjumë. 

Njeri që gërhet shumë në 

GËRHAÇ II m. 1. veter. Sëmundje që u bie 

pulave në fyt e s'i lë të marrin frymë. 

2. mjek. Kolla e mirë. 

GËRMAJË I f. Vend i gërmuar si guvë. 

GËRMAJË II f. krahin. 1. Grumbull, shumicë. 

2. përd. ndajf. Në sasi të madhe, plot e 

përplot; grumbull. U mblodhën gërmajë. 

Ishte gërmajë me njerëz. 

GËRMICË I f. veter. shih GËRMIT/Ë,∼A. 

GËRMICË II f. krahin. Zverk. Thefsh gërmicën! 

mallk. 

* Theu gërmicën mospërf. vdiq. 

GËRTHAC I m. zool. Greth. 

GËRTHAC II m. bot. Ullastër. 

GIC I m. 1. I vogli i derrit, derrkuc. Gic 

mashkull (femër). 

2. g. përk. Fëmijë topolak, fëmijë 

shumë i shëndoshë. 

3. Gur i vogël i rrumbullakët, guralec. 

GIC II m. shih BIC/E,∼JA 1. 

GOCË I f. Vajzë, çupë. Gocë e vogël. Gocë 

e bukur (e mirë). Martoi gocën. Ka dy 

goca. 

GOCË II f. zool. Butak i vogël deti, i mbështjellë 

me një guaskë të fortë e të ndritshme, 

të ndarë në dy pjesë; guaska që mbështjell 

këtë butak. Goca të bardha (të zeza). 

Goca deti. 

GODI I f. bised. Marrëveshje, ujdi. Bie në 

godi merrem vesh me dikë për diçka. Arrij 

në godi. Lidh (bëj) një godi. 

GODI II f. bised. Zbukurim, stolisje. I ka hije 

godia. Me mirë një godi se nëntë bukuri. 

fj.u. 

GODIT I kal. 1. I bie dikujt a diçkaje me dorë, 

me këmbë a me një send tjetër, qëlloj 

dikë; e rrah. E goditi me dorë (me grusht, 

me pëllëmbë). E goditi me këmbë (me 

shkelm). E goditi me guri. E goditi me 

kamxhik. E goditi në fytyrë.(me kokë). 

Godit fort (rëndë, lehtë). 

2. usht. Shtie a qëlloj me armë zjarri 

kundër dikujt a diçkaje; sulmoj dikë a 

diçka. Godit armikun. Godit me artileri. 

Godit aeroplanin me kundërajror. 

3. sport. I bie topit me forcë (me dorë, 

me këmbë ose me kokë) në një drejtim 

të caktuar. Godit topin. Godit me dorë 

(me këmbë, me kokë). 

4. krye. veta III. Prek diku a diçka me 

forcë, rreh diçka; i bie, e merr (plumbi 

etj,). Topi goditi shtyllën (në shtyllë). 

Plumbi e goditi në shpatull. 

5. Lëndoj a plagos një pjesë të trupit 

duke përplasur a duke u përpjekur pas 

diçkaje, vras. Goditi dorën (këmbën). 

Goditi kokën (ballin). 

54

6. vet. veta III. E lë në vend, e vret; i bie 

rrufeja; i bie një sëmundje e rëndë dhe e 

papritur etj., e cila bën që të humbasë 

vetëdijen ose i shkakton vdekjen menjëherë. 

E goditi rrufeja. E goditi dielli. 

E goditi. bised. i ra pika; i ra damllaja. 

E goditi në zemër vdiq menjëherë 

nga zemra. 

7. g. Qortoj rreptë dikë për gabimet 

e të metat e tij, për qëndrimin a sjelljen 

e tij me qëllim që të ndreqet; vë në 

dukje me forcë gabimet e të metat për 

t'i zhdukur këto; kritikoj rëndë. Godit 

dembelët (parazitët, rrugaçët). Godit 

gabimet (dobësitë veset).Godit pikëpamjet 

e gabuara (zakonet prapanike). Godit 

ashpër. E goditi pas shpine (prapa 

krahëve). 

8. g. Dëmtoj rëndë a shkatërroj krejt 

dikë a diçka, i jap dërrmën, e shpartalloj. 

Godit kulakët. Godit armiqtë e popullit. 

Godit sektorin privat. Godit pa mëshirë. 

9. vet. veta III. E prek, e kap një e keqe, 

që i shkakton dëm të madh. E goditi 

thatësira. E goditi tërmeti. I goditi kriza 

ekonomike. E kanë goditur shumë fatkeqësi 

(të këqija). 

10. (zakon. me një trajtë të shkurtër të 

përemrit vetor të r. kallëzore). Më prek 

thellë në ndjenja, më ther. Më goditi në 

zemër. 

11. jokal. vet. veta III. Rreh me një 

trokitje (për zemrën, damarët, tëmthat 

ose për një mekanizëm). Godet zemra. 

Goditin damarët (tëmthat). 

12. jokal. vet. veta III bised. Bie (për 

orën e murit). Ora goditi dymbëdhjetë. 

13. jokal. g. E kam qëllimin diku, synoj 

diku, rrah. E di ku godet ai. Aty godet 

ajo fjalë. Godet larg ai me këto fjalë. 

14. jokal. pavet. Ndodh, rastis, qëllon. 

Godit të vijë. Goditi që u ndodha në 

shtëpi. 

* Goditi (qëlloi) në shenjë shih te 

SHENJ/Ë,∼A. 

GODIT II kal. 1. Ndërtoj. Godit një shtëpi 

(një urë, një rrugë). 

2. Ndreq, rregulloj diçka të prishur, 

meremetoj. Godit karrigen (orën, 

këpucët). 

3. Vë diçka në vendin e vet, e 

vë në rregull, ujdis, rregulloj, ndreq. 

Godit dhomën (shtëpinë). Godit tryezën. 

Godit plaçkat. 

4. Stolis, zbukuroj. Godit nusen. Godit 

okët. 

5. I shtoj diçka për ta bërë më të shijshme 

a më të mirë (një gjellë etj.), ujdis, 

ndreq. Godit gjellën. E goditi me erëza. 

6. bised. Hartoj, shkruaj, bëj, sajoj (një 

vjershë etj). Goditi një vjershë. Goditi 

një këngë. 

GODITEM I vetv. 1. Zihem me grushte, me 

shkelma etj. me dikë, rrihem. U goditën 

keq. I ndau se po goditeshin. 

2. usht. Ndeshem në luftë me dikë, përleshem. 

U goditëm me fashizmin. 

3. Pës. e GODIT I. 

GODITEM II vetv. 1. Stolisem, zbukurohem; 

rregullohem. Po goditej nusja. Goditet 

para se të dalë. 

2. Merrem vesh me dikë, bie në ujdi. 

Goditemi bashkë. 

3. Pës. e GODIT II. 

GODITËS I m. tek. Pjesë e një makine, e një 

mekanizmi etj. që gjatë punës godet si 

çekiç; rrahës. Goditës i rëndë. 

GODITËS II m. Ai që ndërton diçka të re; ai 

që ndreq a rregullon diçka të prishur. 

GODITJE I f. 1. Veprimi dhe gjendja 

sipas kuptimeve të foljeve GODIT I, 

GODITEM II. Goditja e objektivit. 

Goditja e veseve (e të metave, e zakoneve 

prapanike). Goditje me kokë (me dorë, 

me grusht, me këmbë). Goditje dënimi. 

sport. Goditje me armë (me pushkë, me 

artileri). Aksion me goditje të përqendruar 

aksion me forca të shumta, që 

përqendrohen në një punë e shfrytëzojnë 

të gjitha mundësinë për ta mbaruar shpejt 

e mirë. 

55

2. Grushti a pëllëmba që i japim dikujt; 

shkelmi që i japim dikujt kur e godasim 

a diçkaje kur e gjuajmë; ajo që pësojmë 

kur dikush a diçka na godet e na dëmton. 

Goditje e fortë (e fuqishme, e lehtë). 

Goditja nga dielli. Jap (marr) goditje. 

3. usht. Sulm vendimtar e i befasishëm, 

që i jepet armikut me të gjitha forcat e 

me të gjitha mjetet ose me pjesën e tyre 

kryesore. Goditja kryesore (vendimtare, 

vdekjeprurëse). Goditja në krahë. 

4. kryes. Rrahjet e zemrës, të një 

mekanizmi etj.; zhurma që dëgjohet kur 

goditim diçka me dorë, me çekiç etj.; 

trokitje. Goditjet e zemrës. 

GODITJE II f. Veprimi sipas kuptimeve të foljeve 

GODIT II, GODITEM II. Goditja 

e shtëpisë (e urës). Goditja e orës (e 

këpucëve). 

GODITUR I mb. 1. Që ruan shenjat e lëna 

nga një goditje. Vendi i goditur. 

2. g. Që është thënë a është bërë mirë 

e me vend; i zgjedhur mirë, i qëlluar; i 

përshtatshëm. Mendim i goditur. Fjalë 

(përgjigje, gurë) e goditur. Tip (personazh) 

i goditur. Martesë e goditur. 

3. g. I mahnitur, i shtangur, i ngrirë 

(nga frika, nga habia, nga diçka e papritur 

etj.). Mbeti i goditur. 

GODITUR II mb. 1. Që është ndrequr a është 

rregulluar (për diçka që ka qenë prishur), 

i meremetuar, i ndrequr. Shtëpi e goditur. 

2. I rregulluar mirë, i ujdisur; i zbukuruar. 

Dhomë e goditur. Nuse e goditur. 

3. Që i është hedhur diçka për ta bërë 

më të shijshme, i ndrequr (për një gjellë). 

Gjellë e goditur. 

GRADË I f. 1. Njësi e matjes së temperaturës, 

të shtypjes atmosferike etj.; shenja me 

vijë ose me shifër në një aparat a në një 

vegël që shërben për të matur temperaturën, 

shtypjen atmosferike etj.; shkallë. 

Gradat e termometrit (e barometrit). Dy 

grade nën zero. Në temperaturën njëzet 

grade. 

2. ∼Ë,∼ËT gjeom. Njësi e matjes së 

këndit ose të harkut, e barabartë me një 

të treqindegjashtëdhjetën pjesë të rrethit 

(simboli ◦ ); shenja me vijë ose me shifër 

në një aparat a në një vegël që shërben 

për të matur këndet ose harqet. Gradë 

këndore (harkore). Kënd nëntëdhjetë 

gradë. 

3. ∼A, ∼AT bised. Termometër. Vë 

(heq) gradën. 

4. ∼Ë, ∼ËT. Njësi e matjes së dendësisë 

së nja lëngu ose të sasisë së alkoolit në të. 

Sa gradë është kjo raki? 

5. ∼Ë, ∼ËT gjeogr. Njësi matjeje 

e barabartë me një të treqindegjashtëdhjetën 

pjesë të paralelit a të meridianit. 

Gradë gjeograke. Gradë e gjerësisë veriore 

(jugore). 

6. ∼A, ∼AT usht. Secila prej shkallëve 

të hierarkisë ushtarake; emërtim i çdo 

shkalle dhe shenja dalluese e saj (në 

ushtritë që kanë shkallë të tilla). Gradë 

oceri. Gradë koloneli. Heqja e gradave. 

7. ∼Ë, ∼ËT muz. Secili tingull në 

shkallën muzikore që shënohet me shifër 

nga nota e ulët deri në më të lartën. 

Grada e parë (e dytë, e tretë...). 

8. ∼A, ∼AT. Emërtim që i jepet një 

punonjësi shkencor a mësimor ose një specialisti 

të lartë të prodhimit pasi ka plotësuar 

kërkesat e shkallës së parë a të dytë 

të kualikimit pasuniversitar. Grada 

shkencore kandidat i shkencave (doktor 

i shkencave). 

9. ∼Ë ∼ËT mat. shih SHKALL/Ë, ∼A 

19. Ekuacion i gradës së parë (së dytë). 

10. Rend a hallkë në një sistem të 

shkallëzuar; shkallë, instancë. Gjykim i 

gradës së parë (së dytë). 

11. g. Shkallë, gjendje; cak. Në gradën 

e fundit në gjendje shumë të rëndë a 

shumë të keqe. Në ç'gradë ka arritur 

puna? Gjer më një farë grade. 

GRADË II f. krahin. 1. Çerdhe zogjsh nëpër 

drurë. Gradë zogjsh. 

2. Trinë e rrumbullakët prej degësh, për 

të çelur mëndafsh. 

56

GRAFIK I mb. 1. Që paraqet me anë vijash 

e gurash gjendjen dhe ecurinë e 

një pune a të një dukurie, zhvillimin e 

një veprimtarie, luhatjet e temperaturës 

gjatë një sëmundjeje etj. Pasqyrë grake. 

Paraqitje grake. 

2. Që pasqyron në mënyrë të qartë e 

të përpiktë sasinë e punës dhe kohën që 

duhet për ta kryer këtë. Plan grak. 

GRAFIK II mb. art. Që ka të bëjë me grakën, 

që i përket grakës, i grakës. Artet 

grake. Ekspozitë (punime) grake. Stil 

grak. 

GRAFIK III mb. gjuh. Që ka të bëjë me 

granë, që i përket grasë, i grasë. Sistemi 

grak. Shenjë grake. 

GRAFIKISHT I ndajf. Me anë të një graku, 

me grak. Paraqitet grakisht zhvillimi 

i ekonomisë. 

GRAFIKISHT II ndajf. Me anë to shenjave 

grake. Paraqet tingujt grakisht. 

GRAM I m. 1. Njësi e matjes së peshës, e 

barabartë me peshën e një centimetri kub 

ujë të pastër në temperaturën 4 shkallë 

Celsius (shkurtimi g); guri i peshores që 

ka këtë peshë. Një gram. Peshon dyqind 

gramë. Një mijë gramë bëjnë një kilogram. 

2. g. Diçka e paktë, sasi shumë e 

vogël, thërrime, çikëz. Nuk mbeti asnjë 

gram. Nuk lëshon asnjë gram. Pesë 

gramë mend ka është fare i papjekur; 

është shumë mendjelehtë. 

GRAM II m. bot. Bimë barishtore shumëvjeçare 

me kërcell të nyjëzuar e zvarritës, 

me gjethe të sheshta, të holla e të gjata, 

që rritet i shtrirë për tokë bashkë me të 

lashtat, më bimët prashitëse ose anës arave 

dhe që përdoret si ushqim për bagëtinë; 

krisje. Gram i trashë. Gram zvarritës. 

Rrënjët e gramit. Shkul gramin. 

GRASIM I m. Veprimi sipas kuptimeve të foljeve 

GRASOJ, GRASOHET. Grasimi i 

makinës 

(i tornos, i pushkës). Pompa e grasimit. 

Bëj grasimin grasoj. 

GRASIM II m. Përkore, qokë (në të ngrënë e 

në të pirë). 

GRASOJ I kal. Lyej me graso një makinë, një 

mekanizëm ose pjesët e tij, në mënyrë 

që të punojnë me mirë dhe të ruhen nga 

ndryshku, nga lagështia etj. Grasoj makinën 

(motorin, rrotat). Grasoj pushkën. 

GRASOJ II jokal. Jam i përkorë, përmbahem 

në të ngrënë e në të pirë. 

GRILL I m. 1. Lloj guri i butë e petë-petë, me 

ngjyrë të hirtë, që thërrmohet lehtë. 

2. Tokë që nuk prodhon, grillishtë. 


Tokë (vend) grill. 

GRILL II m. bot. Shkurre zbukuruese, e cila 

rritet deri në dy metra e lartë, me gjethe 

trietëshe e me lule të verdha në trajtë 

vileje, që lidhin fryte si bishtaja. 

GRIP I m. mjek. Sëmundje ngjitëse, që shkaktohet 

nga një virus, që shfaqet me pezmatim 

të organeve të frymëmarrjes, me 

ethe, me dobësi të përgjithshme trupore 

etj. dhe që përhapet zakonisht si epidemi. 

Grip i fortë (i rëndë). Gripi spanjoll. 

Vaksinë kundër gripit. Ka grip. Është 

me grip. E zuri gripi. Ruhuni nga gripi! 

GRIP II m. Pëllumb i bardhë me pika të zeza. 

GRISË I f. krahin. 1. vet. Spica, kalla. Shtie 

grisa. 

2. Grindje. Janë në grisë. 

GRISË II f. krahin. 1. E grisur. I dukej mishi 

nëpër grisa. 

2. vjet. Xhep. Mbush (zbraz) grisat. 

3. Gërvishtje, e çjerrë. Një grisë e vogël 

në dorë. Grisë pa gjak. 

GROSHARE I f. 1. vjet. Groshar. 

2. Dele me pulla të kuqe ose kafe në turi; 

dele me pikla. Humbi grosharja. 

GROSHARE II f. shih GROSHOR/E,∼JA. 

GRYKËS I m. Ai që ha shumë, ai që lakmon 

shumë në të ngrënë, hamës i madh, 

llupës. Grykës i madh. 

57

GRYKËS II m. 1. Grykëza e parmendës. 

2. Rreth hekuri që mban të mbërthyer 

bucelën e rrotës së qerres. 

GRYKËSE I f. Fem. e GRYKËS,∼I I. Grykëse 

e madhe. 

GRYKËSE II f. 1. Veshja e sipërme prej pëlhure, 

e hapur përpara ose prapa e zakonisht 

me mëngë të gjata, që mbahet 

gjatë kohës së punës, në shkollë, në kopsht 

etj.; përparëse. Grykëse e bardhë (e 

zezë). Grykëse pune (shkolle). Vajza me 

grykëse. Vesh (heq) grykësen. 

2. Këmishë burrash e mbyllur dhe e 

qëndisur, zakonisht pa jakë. 

3. Jelek grash i qëndisur. 

4. Jakë fustani që mbërthehet në grykë, 

jakë. 

5. Qafë çorapi. 

GRYKJE I f. 1. shih GRYKËS/E,∼JA 2. 

2. shih GRYKËS/E,∼JA 3. 

3. Jaka e këmishës; grykëz. 

GRYKJE II f. Enë uji me grykë të lartë e të 

ngushtë. 

GUGASH I m. zool. 1. Guhak. 

2. Mashkulli i kumrisë. 

3. g. përk. Djalë i pastër dhe i bukur, 

pëllumb. Fli, gugashi i nënës! 

GUGASH II m. Harku i lahutës. 

GUGUSHE I f. Kumri. 

GUGUSHE II f. bot. Lulja e lofatës. 

GUNISHTE I f. Gunë e vogël dhe jo shumë e 

trashë; gunë për fëmijë. 

GUNISHTE II f. bot. Bimë barishtore me 

etë të vogla si të ullirit e të mbuluara 

me push, që çel lule ngjyrëmanushaqe. 

GJAKPIRËS I m. Ai që shtyp e shfrytëzon pa 

mëshirë të tjerët, shfrytëzues i egër dhe i 

pamëshirshëm që u pi gjakun të tjerëve. 

Gjakpirësit e popullit. 

GJAKPIRËS II m. zool. Kafshë a kandërr që 

ushqehet duke thithur gjak. 

GJAKPIRËS I mb. Që shfrytëzon egërsisht 

e në mënyrë të pamëshirshme; që 

mbështetet në shfrytëzimin e egër dhe të 

pamëshirshëm. Sundues (pronar, kapitalist) 

gjakpirës. Regjim gjakpirës. 

GJAKPIRËS II mb. zool. Që ushqehet duke 

thithur gjak. Kafshë gjakpirëse. Insekt 

gjakpirës. 

GJEL I EGËR zool. Shpend i madh i ngjashëm 

me këndesin, me pendë të zeza, me zë të 

çjerrë, që rron nëpër pyje; gjelegër. 

GJEMB I BARDHË bot. Bimë e egër shumëvjeçare 

me gjethe të zgjatura e me gjemba, 

që rritet nëpër ara. 

GJEP I m. 1. Shkop a kallam i hollë e i 

shkurtër për të mbështjellë perin që vendoset 

në sovajkë; masur. Mbush gjepat. 

Vë (heq, ndërroj) gjepin. U mbarua 

gjepi. 

2. Gyp i hollë dhe i shkurtër; lëfyt, çep. 

Gjepi i kades. Gjepi i kroit. 

3. Gypi i ngushtë në fund të lugut të 

mullirit. 

GJEP II m. Enë me grykë të ngushtë e me 

lëfyt të hollë; ibrik. 

GJËLLIJ I jokal. 1. vjet. Jetoj, rroj. Ka gjëllirë 

shumë. Gjëllinte ende. Gjëllinin në 

një shtëpi. 

2. g. Ha e pi dhe bëj një jetë të 

zbrazët, nuk bëj ndonjë punë me vlerë 

për shoqërinë, rroj sa për të ngrënë. 

3. vet. veta III. Jeton një kafshë në një 

vend a mjedis të caktuar, është e përhapur. 

Gjëllin në ujë. Gjëllinin gjithfarë 

kandrrash. 

GJËLLIJ II kal. 1. vet. veta III. Kërkon andejkëtej 

ushqim duke e zgjedhur, qëmton 

(për shpendët e kafshët). Gjëllin pula. 

Gjëllin lopa. Gjëllin nëpër bar. 

2. Zgjedh diçka duke kërkuar, qëmtoj. 

Gjëllij ca ullinj. Gjëlliu ca dërrasa. 

3. I jap të hajë, e ushqej. 

58

GJËMË I f. 1. Fatkeqësi e rëndë, mynxyrë e 

madhe, e lidhur zakonisht me vdekje; e 

zeza. Gjëmë e madhe (e zezë). E gjeti 

(e zuri) gjëma. Të rëntë gjëma! mallk. I 

lëshoi një gjëmë e mallkoi që ta gjejë një 

fatkeqësi, e mallkoi rëndë. 

2. Lajmi i vdekjes, që u çohet të afërmve, 

mandate. I erdhi gjëma. 

Të ardhtë gjëma! mallk. 

3. etnogr. Vajtim me britma që bëhej 

në rast vdekjeje; britmë që nxirrej gjatë 

këtij vajtimi, britmë vajtuese. Shkoi 

për gjëmë. Vajtonte me gjëmë. Nisi 

(lëshoi, dha) gjëmën. Zunë gjëmën. Krisi 

(pushoi) gjëma. I bënë gjëmën. Të bëfsha 

gjëmën! mallk. 

4. Sasi e madhe e diçkaje. Një gjëmë 

para. 

5. bised., keq. Diçka e keqe dhe e shëmtuar, 

që mezi durohet. Ç'e ke atë gjëmë!? 

S'e shoh dot me sy atë gjëmë! 

* Bën gjëmë vajton me britma, qan me 

kujë e ulërimë. Të bën gjëmën të sjell 

a të shkakton një fatkeqësi të madhe, të 

bën të keqen, të bën atë që s'ta ka prerë 

mendja. 

GJËMËMADH I mb. 1. Që sjell a shkakton 

një fatkeqësi të madhe; që ndjell 

fatkeqësi a gjëmë. Rrebesh gjëmëmadh. 

Vdekje gjëmëmadhe. Humbje gjëmëmadhe. 

Fjalë gjëmëmadhe. 

2. Që i ka rënë një fatkeqësi e rëndë; që 

ka vuajtur shumë, fatkeq; si mallk. që i 

rëntë një gjëmë. 

3. Përd. em. sipas kuptimit 2 të mbiemrit. 

GJËMËMADH II mb. 1. Që ka gjëmim të 

madh; që ka ushtimë të madhe. Bubullimë 

gjëmëmadhe. 

Zë gjëmëmadh. Buçimë gjëmëmadhe. 

2. g. Që ka bërë bujë, që është shumë i 

dëgjuar; bujëmadh. Fitore gjëmëmadhe. 

Emër gjëmëmadh. 

3. keq. Që bën shumë zhurmë e bujë, që 

ankohet në të katër anët, zhurmëmadh. 

Njeri gjëmëmadh. 

4. Përd. em. sipas kuptimit 3 të mbiemrit. 

GJËMOJ I jokal. 1. pavet. Ushton një krismë 

e fortë, një zhurmë e madhe dhe e zgjatur 

pas vetëtimës, bubullin. Gjëmon 

moti. Gjëmon për shi. Po gjëmon andej 

nga deti. Nuk gjëmon po s'vetëtiu. fj. u. 

2. vet. veta III. Lëshon një zhurmë të 

fuqishme, të mbytur e të zgjatur; jehon 

nga tinguj a nga zëra të fuqishëm; ushton; 

uturin; buçet. Gjëmojnë topat. Gjëmojnë 

malet. Gjëmon deti (vala). Gjëmon 

traktori. Gjëmon salla nga duartrokitjet. 

Gjëmonte shtëpia nga gëzimi. Më gjëmojnë 

veshët më uturijnë veshët. 

3. vet. veta III. Dëgjohet gjithandej me 

fuqi, tingëllon e përhapet me forcë, ushton, 

buçet. Gjëmon kënga. Gjëmon zëri 

i komandantit. 

4. Flas me zë të lartë e të ashpër, bërtas. 

I gjëmoi të birit. 

GJËMOJ II kal. 1. vjet. Qaj me zë një të 

vdekur sipas zakonit, i bëj gjëmën. 

2. jokal. Rënkoj mbyturazi nga dhembja 

ose nga një fatkeqësi. 

GJËMOJ III kal. bised. 1. edhe jokal. Ndjek 

nga pas me vrap; gjurmoj. I gjëmoi 

nga prapa. E gjëmoi këmba-këmbës. Ky 

zagar e gjëmon shumë lepurin. 

2. jokal. Vrapoj. Gjëmo këtej, gjëmo 

andej, u lodh. 

3. g. I bie pas një pune, e ndjek. I ka 

gjëmuar shumë kësaj pune. 

HANE I bised. ndajf. 1. Shumë kohë më parë, 

prej kohësh, qëkur. Ka hane që ka ardhur. 

Ka hane që është gati. 

2. Dikur, në kohët e para. Hane këtu 

punonin gratë. Hane këto rroba i vishnin 

burrat. 

HANE II pj. 1. Përdoret për të dhënë shkallën 

më të lartë të habisë. Hane sa i thellë! 

Hane sa i gjatë! Hane sa larg! Hane sa 

do kjo punë! 

2. Përdoret e përsëritur kur kemi një 

kundërvënie, një mospajtim a mospërputhje, 

me kuptimet ku; tjetër; çfarë. 

59

Hane ti, hane ajo. Hane ç'them unë, 

hane ç'thua ti. Hane tas, hane hamam 

tjetër as unë, e tjetër thotë ai. 

* Hane ku në një vend të largët, diku 

larg. Hane kur në një kohë të largët e të 

papërcaktuar. 

HAPËS I m. Çelës. Hapësi i derës (i valixhes). 

Mbyll (çel) me hapës. 

* I hodhi hapëset shih te HEDH. S'është 

në hapës nuk është në rregull nga mendja. 

Ka (mban) hapëset (çelësat) e kashtës 

iron. shih te KASHT/Ë,∼A. 

HAPËS II m. Punëtor që merret me hapjen e 

gropave, të puseve etj. Hapës pusesh. 

Hapës varresh varrmihës. 

HARMOÇ I m. 1. bot. Pisha e butë. Pyll me 

harmoçë. Dru harmoçi. 

HARMOÇ II m. 1. Llaç i shkoqur, i përzier 

me gurë të vegjël që kanë rënë prej 

mureve. 

2. krahin. Hurdhë përroi; vend i gërryer 

a gropë e vogël zakonisht në shtratin e 

një përroi. 

HARRJE I f. zool. Kandërr shumë e vogël, me 

krahë të bardhë e të tejdukshëm, që del 

zakonisht në kohë të vapës, uturon tufatufa 

duke lëshuar një zë të hollë, që hyn 

në sy a në vesh ose të pickon lëkurën. Iu 

ngjitën harrjet. Na hëngrën (na grinë) 

harrjet. 

Është si harrje të bezdis e të mërzit 

vazhdimisht, është shumë i mërzitshëm. 

* Iu bë harrje dikujt iu qep dikujt dhe e 

mërziti shumë, e bezdisi tej mase. 

HARRJE II f. 1. Veprimi sipas kuptimeve të 

foljeve HARR, HARRET. Harrja e parë 

(e dytë). Harrja e grurit (e misrit). Harrja 

e barërave të këqija. Harrja e pemëve. 

Bënë harrjen. 

2. Rrallishtë misri, harrë, bitërr. 

Mblodhi harrjet. U hedh harrje lopëve. 

HEQËS I m. anat. 1. Eshtër e hollë, e gjatë 

dhe e lakuar, që bashkon kockën e gjoksit 

me supin; kocka e gjoksit të shpendëve, 

shpori. Heqësi i pulës. Ka thyer heqësin. 

2. Kunji që bashkon shtizën e parmendës 

me zgjedhën; shtiza e qerres. 

Heqësi i parmendës. Heqësi i qerres. 

3. bised. Ai që qëllon mirë me pushkë, 

qitës i mirë. Heqës i zoti. 

4. bised. Kandar me bisht. E peshoj me 

heqës. E vë në heqës i vajti thika në heqës 

arriti në një gjendje shumë të vështirë sa 

s'durohet më; i vajti thika në kockë. 

HEQËS II m. 1. Thikë e përkulur e me 

dy doreza, që përdoret për të gdhendur 

bishta sëpatash, kazmash etj., duke e 

hequr nga vetja. E gdhend me heqës. 

2. usht. Kunj i vogël metalik, që e mban 

të larguar gjilpërën e shkrepjes nga kapsolla; 

këmbëza e pushkës që e tërheqim 

me gisht. Heqësi i pushkës. Heqësi i 

granatës. Heqësi i shkrepjes. Unaza e 

heqësit. 

3. Rrjetë që përdoret për të zënë peshq 

duke e tërhequr në ujë. Hedh heqësin. 

Gjuaj me heqës. 

4. krahin. shih HEQËS/E,∼JA 5. 

5. Ai që merret me heqjen e diçkaje 

në një punë (punëtori që heq tullat nga 

furra, ai që heq të brendshmet e bagëtive 

të therura etj.). Heqësi i tullave. 

6. n., vjet. Ai që kishte të drejtë të 

tërhiqte paratë në emër të dikujt, tërheqësi 

i të hollave; Heqësi i parave. 

HEQËS III m. 1. Ai që u tregon udhën të 

tjerëve, udhërrëfyesi; vjet. ai që ndihmonte 

një kusar për të vjedhur ose një 

gjakës për të vrarë dikë, duke i dhënë 

njoftimet e duhura; kallauz. Heqësi i 

fshatit. 

2. Ai që është në krye të vargut të valltarëve, 

ai që heq vallen. Heqësi i valles. 

3. Dashi a cjapi që prin kopenë, përçor. 

Heqësi i kupesë (i tufës). 

HEQËS IV m. Heqkeqës. Heqësi e di të keqen. 

fj. u. 

60

HEQJE I f. 1. Veprimi sipas kuptimeve të 

foljeve HEQ, HIQEM. Heqja e lëvozhgës 

(e lëvores). Heqja e dhëmbëve. Heqja e 

njollave. Heqja e lirisë. 

2. Pjesë që hiqet nga një tekst. Ka heqje 

dhe shtesa në tekst. 

3. g. Vuajtje e madhe; dhimbje. Heqje 

e madhe (e rëndë). Shpëtoi nga heqjet. 

4. z., vjet. Rëndesë. Qendra e heqjes. 

HEQJE II f. Heqël. 

HEROINË I f. Fem. e HERO,∼I. Heroina 

kryesore. Heroinë e luftës. Heroinë e Popullit. 

Heroinë e Punës Socialiste. 

* Nënë Heroinë titull nderi që u jepet në 

vendin tonë nënave që kanë lindur, kanë 

rritur dhe kanë edukuar mirë tetë fëmijë 

e lart. 

HEROINË II f. Pluhur i bardhë kristalor, 

me veti qetësuese e gjumëdhënëse, i cili 

përdoret gjerësisht në vendet borgjeze e 

revizioniste si narkotik për të trullosur 

njerëzit. Përdorin (marrin) heroinë. U 

helmua nga heroina. 

HIKËRR I f. bot. 1. Lloj drithi që bën kokrra 

të vogla me cipë të murrme e përbrenda 

të bardha, të cilat përdoren më shumë si 

tagji për kafshët; grurë i zi, hejdë; kokrrat 

e këtij drithi. 

Bollgur hikrre. Arë e mbjellë me hikërr. 

2. Bimë e egër barishtore ose shkurre e 

livadheve, me shumë lloje, me gjethe të 

dhëmbëzuara si të domates që bën kokrra 

të vogla të rrumbullakëta. Hikrra e kuqe 

shkurre e tillë e shtrirë ose kacavarëse, që 

rritet deri 2-3 metra. Familja e hikrrave. 

* Rron me hikrra kursen shumë në të 

ngrënë; është shumë dorështrënguar. 

HIKËRR II f. 1. Qumësht i prerë; hirrë. 

Hikërr kosi. Bëhet hikërr qumështi pritet 

qumështi. 

2. veter. Hirrëz, ngalosë. Sëmundja e 

hikrrës. 

HIPERBOLË I f. 1. let. Figurë letrare që ndërtohet 

mbi bazën e zmadhimit tej mase të 

qenieve, të sendeve, të vetive, të dukurive 

etj., zakonisht nëpërmjet krahasimit, për 

të theksuar më shumë një mendim a një 

ide dhe për të bërë përshtypje më të 

madhe te lexuesi. Hiperbolë letrare. E 

shpreh me një hiperbolë. 

2. Zmadhim tej mase që i bëhet diçkaje 

kur u asim të tjerëve. Flet me hiperbola. 

HIPERBOLË II f. gjeom. Lakore që përftohet 

nga prerja e një koni të dyshtë me 

anë të një rrafshi, i cili shkon paralel me 

boshtin e konit. 

HIPI I f. 1. Mullar. Hipi bari. Hipi me kashtë 

(me dushk). Dhjetë hipi me grurë (me 

tërshërë). 

Huri i hipisë. Vë (bëj) hipi. 

2. Stivë. Hipi drush. 

HIPI II m. kryes. Njerëz endacakë e 

të shthurur nga shtresat e pasura e 

mikroborgjeze, me okë të gjatë e të 

veshur keq, që bëjnë gjoja një jetë primitive 

e të veçuar dhe që në thelb mohojnë 

nevojën e luftës revolucionare të masave 

punonjëse kundër sistemit të kalbur kapitalist. 

Grupet (turmat) e hipive. 

HORË I f. arb. Vendi banuar, qendër banimi, 

qytet a fshat. Hora e arbëreshëve. Venë 

në horë. 

Bredhin horë më horë. 

HORË II f. bised. 1. Bar i keq që del nëpër 

ara, të cilin zakonisht e shkulin dhe e djegin. 

2. edhe ∼A, ∼AT. Dordolec prej bari a 

prej kashte që e digjnin në arë. 

3. Zjarr, akë. Mori horë kasollja. 

4. përd. ndajf. Si zjarr, si akë; me akë 

të madhe. U dogj horë shtëpia. U ndez 

horë zjarri. U ndez horë fëmija. E kishte 

horë trupin. 

* I digjet zemra horë ka dëshirë të aktë 

për diçka. I mori horë (akë) shpirti shih 

te SHPIRT,∼I. I ndezi zemrat horë ngjalli 

gëzim të madh, i ngriti zemrat peshë. 

61

HUPËT I mb. 1. Që është gatuar e pjekur 

shumë kohë më parë, që nuk është i butë 

e i shkrifët, i ndenjur, bajat (zakonisht 

për bukën). Bukë e hupët. Kulaç i hupët. 

Simite të hupëta. 

2. Që është i ngjeshur e i fortë, i ngurtë, 

i ngrirë. Dëborë e hupët. 

HUPËT II mb. krahin. 1. I humbur. Para të 

hupëta para që nuk pritnim t'i merrnim, 

para që i quanim të humbura. 

2. Që është i ngrënë a i zbrazët përbrenda, 

i zgavërt. Dru (shkëmb) i hupët. 

3. Që nuk është i ngjeshur mirë, që nuk 

është rrasallitur; i imët e i butë. 

Duhan (pambuk) i hupët. Dhe i hupët. 

Miell (sheqer) i hupët. 

HUTË I f. 1. zool. Femra e hutit. Zogu i 

hutës. Ra huta në pula. 

2. zool. Shpend grabitqar, me kokë dhe 

me gushë të mbuluar me pupla, me qafë 

të rrjepur, me kthetra të mëdha, të forta 

e pak të kthyera, që rron nëpër pyje. 

Huta e bardhë kali i qyqes. Hutë deti 

pulëbardhë. 

3. g. Grua a vajzë e trashë nga mendja; 

femër e shushatur e matufe. Kishte 

marrë një hutë. 

4. Dele me veshë shumë të vegjël. I 

humbi huta. 

HUTË II f. vjet. Lloj pushke e vjetër, me katër 

vjaska dhe me një shek, që mbushej nga 

prapa. 

Huta e kushtrimit. Çarku i hutës. Krisi 

huta. Gjëmoi huta shqiptare. Hutë 

dervishi lloj pushke e vjetër me një shek. 

I pjekim hutat bashkohemi e luftojmë 

kundër armikut. 

HUTËRROJË I f. zool. shih HUT/Ë,∼A 12. 

HUTËRROJË II f. krahin. 1. Vajzë a grua 

që hutohet shumë, hutaqe. Hutërrojë e 

madhe. 

2. Përd. mb. sipas kuptimit të emrit. 

Plakë hutërrojë. 

I I 


shkronja e trembëdhjete e alfabetit të saj, 

që shënon këtë zanore. Zanorja i. Tingulli 

i. Shkronja i. 

2. si em. f. Zanorja dhe shkronja i. I-ja e 

madhe (e vogël). I-ja e dorës (e shtypit). 

I-ja nistore (fundore). I-ja gojore (hundore). 

* Vë pikat mbi i libr. shih te PIK/Ë,∼A. 

I II 

1. Nyjë e përparme e gjinisë mashkullore 

tek emrat e rasës gjinore, tek emrat 

dhe mbiemrat e nyjshëm, te numërorët 

rreshtorë dhe te disa përemra. Këshilli 

i fshatit tonë. I sëmuri i treti. I zoti i 

punës. Qyteti i ri. I dashur shok! I pari 

në punë. 

I tij. I saj. I vet. I tillë. I cili. 

2. Nyje e përparme me kuptimin e përemrave 

pronorë të vetës së tretë të numrit 

njëjës, e cila përdoret me emrat mashkullorë, 

që tregojnë lidhje gjaku a gjinie ose 

lidhje familjare; i tij, i saj. I ati. I biri. I 

vëllai. I nipi. I ungji. I vjehrri. I shoqi. 

I kunati. I kushëriri. 

I III 

1. Trajtë e shkurtër e përemrave vetorë 

të vetës së tretë në rasën dhanore të numrit 

njëjës. I them (atij, asaj). I dhashë 

(atij, asaj). I kërkova (atij, asaj). I mora 

(atij, asaj). 

2. Trajtë e shkurtër e përemrave vetorë 

të vetës së tretë në rasën kallëzore të numrit 

shumës. I pashë (ata, ato). I gjeta 

(ata, ato). I zura (ata, ato). I mblodha 

(ata, ato). 

IDEAL I mb. psikol., logj., loz. Që ka të 

bëjë vetëm me idenë a me ndërgjegjen, 

që vetëm përfytyrohet mendërisht; kund. 

material. Përfytyrim ideal. Figurë ideale. 

Qenie ideale. 

* Trup (gaz, lëng) ideal trup (gaz, lëng) 

që merret teorikisht për qëllime studimi 

në një trajtë të caktuar ose me veti abstrakte. 

62

IDEAL II mb. 1. Që mbahet si mishërim 

i tipareve më të larta, i vlerave më të 

mira, i vetive më të përsosura, që merret 

si model; që është shembull i përkryer i 

diçkaje, shembullor. 

Burrë ideal. Grua ideale. Marrëdhënie 

(sjellje) ideale. Dashuri ideale. 

2. bised. Që është i përkryer e i përsosur, 

që qëndron mbi të gjithë, shumë i mirë, 

i shkëlqyer. Jetë ideale. Kushte ideale. 

Zë ideal. Bukuri ideale. Lojë ideale. Në 

rastin më ideal në rastin më të mirë, më 

të përshtatshëm ndër të gjitha rastet e 

tjera. 

IMSHTË I f. Pyll i dendur me drurë të hollë a 

me liza; korije me drurë të rinj. Imshtë 

me dushqe (me ahe). Kujdesi për imshtat. 

Hyri në një imshtë. Kaluan nëpër ca 

imshta. 

IMSHTË II f. Arka e mullirit ku bie mielli; 

gryka nga ku derdhet drithi prej koshit 

të mullirit në mokër, dishtë. Imshta e 

mullirit. 

IND I m. 1. Fill i tjerrë leshi ose pambuku, që 

thuret për së gjeri me majën kur bëjmë 

qilim, kur endim pëlhurë etj. Ind pëlhure. 

Masure të indit. Tjerr indin. Pëlhurës 

këqyri indin dhe fëmijës prindin. fj. u. 

2. g. Plan i ravizuar i një rruge, i një 

shtëpie, i një ndërtese etj., skicë. Indi 

i shtëpisë. Indi i rrugës. Bëj indin e 

ndërtesës. 

* Ind e majë 

a) fund e krye, me gjithçka; 

b) i zgjuar; i djallëzuar, dreqi vetë; 

ngatërrestar i madh. S'është as për ind 

as për majë është shumë i vogël ose 

shumë pak, s'mjafton për asgjë, nuk arrin. 

Është vetë ind e vetë majë është njeri 

pa njeri, ka mbetur llikat i vetëm. 

IND II m. anat. Lidhje a bashkim qelizash 

të njëllojta, që formojnë një pjesë të caktuar 

në organizmin e bimëve ose të frymorëve 

dhe që kryejnë të njëjtin funksion. 

Inde bimore (shtazore). Ind muskulor 

(kockor, eshtëror, nervor, dhjamor). 

Inde lidhëse inde që gjenden në mes të 

indeve të organeve të ndryshme për t'i 

lidhur njërin me tjetrin, inde që lidhin 

pjesët e trupit. Ind i sëmurë (i dëmtuar). 

Indet e një organi. Dëmtimi i një indi. 

ITH I m. krahin. 1. Ngrohtësia e dheut, afshi 

i tokës. Del ith nga dheu. 

2. Afsh; zjarrmi. Ithi i trupit. 

ITH II m. Ana e prapme, pjesa e pasme. 

ITH I ndajf. Prapa, pas. 

II parafj. Prapa, pas. Ith meje (teje, nesh...). 

JA I pj. 1. Përdoret për të treguar dikë a diçka, 

që gjendet zakonisht afër, që kalon pranë, 

që shfaqet papritur etj.; përdoret për të 

dëftuar diçka ose për të tërhequr vëmendjen 

për diçka që ndodh në afërsi, përpara 

syve a në kohën që asim. 

Ja shtëpia (shkolla, rruga, fshati) Ja 

shokët! Ja ku qenka! Ja ku po vjen! Ja, 

shih këtu! Ja, zbardhi dita. Kur, ja, u 

duk... 

2. Përdoret me kuptim dëftor, kur zë 

ll tregimi, ligjërimi etj., kur ndryshojmë 

temën e bisedës ose kur duam të tërheqim 

vëmendjen për ato që do të themi. 

Ja si ndodhi ...Ja ç'pashë ...Ja ç'më 

shkruan... 

3. Përdoret kur shprehim nxitim, shpejtim 

etj., afërsisht me kuptimin: menjëherë, 

tashti, këtë çast. Ja, tashti! Ja, 

vajta e erdha! Ja, sa të shoh (sa të 

vishem, sa ta lajmëroj)! Ja, sa erdhi! 

4. Përdoret përpara përemrave vetorë e 

dëftorë, si edhe përpara disa ndajfoljeve, 

me kuptimin: pikërisht. Ja, ai e shpëtoi! 

Ja, kjo është e gjitha. Ja, kësaj 

i thonë punë. Ja, ky është burri. Ja, 

këtë desha të them. Ja, kështu bëhet 

puna. Ja, kështu duhet menduar (duhet 

mësuar). 

5. Përdoret për të shprehur qëndrimin e 

folësit ndaj asaj që dëgjon, që vë re etj. 

(zakonisht për të shprehur habi, kënaqësi, 

zemërim, përçmim etj.). Ja ç'na qenka! 

Ja dhe puna (shpikja) jote! Ja, si të them, 

s'di! Ja, thoni edhe ju! Ja ç'vete bën! 

63

6. Përdoret zakonisht me një parafjalë 

a me një lidhëz kur përmbyllim 

një mendim, kur nisim të nxjerrim 

përfundimin, kur shpjegojmë arsyet e 

diçkaje, kur kumtojmë diçka me rëndësi 

ose kur llojmë një numërim, kur asim 

për diçka përfundimin e së cilës mezi e 

presim etj. Ja ku na doli! Ja tek e solli 

fjalën! Ja dhe ky! Ja edhe diçka tjetër... 

Ja pse u menit ai! Ja pra pse veprova 

kështu! Ja dhe kjo punë mbaroi. Ja ku e 

ke, merre! Ja ku po ta them. Dhe ja. Ja 

dhe. 

* Ja që hë thjeshtligj. s'ke ç'i bën, hë 

pra. 

JA II lidh. (vetëm e përsëritur). Ose... ose..., 

a... a... Ja vdekje, ja liri. Ja fol, ja rri. Ja 

di, ja s'di. Ja në qytet, ja në fshat. Ja e 

marr, ja s'ka. Ja i binte, ja s'i bënte pesë 

orë gjumë (punë). Ja ishim ja s'ishim 

pesë vetë. Ja me ne, ja me ata. 

JAZ I m. 1. Vijë a hendek i vogël, që shpie ujin 

në mulli, në arë etj.; rrjedhë uji; vend a 

gropë e madhe ku grumbullojnë ujë për 

ujitje etj. Jazi i mullirit. Jazi i fshatit. 

Shtrati i jazit. Lahem në jaz. 

2. g. bised. Fillimi a burimi i diçkaje. 

Jazi i jetës. 

JAZ II m. shih ZI,∼A. Mbante jaz. Ishte për 

jaz. Vishej në jaz. 

JOORGANIK I mb. Që nuk ka të bëjë me organizmat 

e gjallë, që nuk lidhet me botën e 

gjallë; që nuk bëhet a nuk formohet prej 

qenieve të gjalla; që nuk është organik, 

jo i gjallë. Lëndë joorganike. Bota joorganike. 

JOORGANIK II mb. Që përbëhet nga pjesë, 

të cilat nuk janë të lidhura mirë e në 

mënyrë të harmonishme; që nuk rrjedh 

nga vetë ndërtimi i diçkaje, që është i 

rastit, që s'është organik. Ndërtim joorganik. 

JOSHË I f. Dhelkë fjalë e bukur, naze, bukuri 

etj., që të tërheq a që të bën për vete; 

diçka tërheqëse; fuqi që të josh. Joshë 

e fortë (e madhe). Josha e rinisë. Ka 

shumë joshë. Përdor si joshë (në gjah) 

përdor një ushqim, një kafshë etj. për të 

tërhequr në pritë kafshët që gjuaj. 

JOSHË II f. Nëna e nënës, gjyshja nga ana e 

nënës. Shkoj te josha. 

JU I (dhan. JUVE, tr. e shkurt. JU; kallëz. 

JU, tr. shkurt. JU; rrjedh. JUSH) vetor. 

1. Përdoret për t'iu drejtuar një grupi 

njerëzish, me të cilët bisedojmë ose të 

cilëve u shkruajmë; përdoret për t'iu 

drejtuar bashkëbiseduesit dhe grupit të 

njerëzve ku bën pjesë ai. As ju as ata. 

Vetëm ju. Ju folët! Shkoni edhe ju! 

Ju e dini. Ju mësoni (punoni)! Varet 

nga ju (prej jush). Do të vijë pas jush. 

Punon me ju. Banon te ju. Është nga ju. 

S'është me ju. 

2. Përdoret i ndjekur nga një emër për të 

dalluar bashkëbiseduesit ose bashkëbiseduesin 

së bashku me një grup njerëzish që 

kanë moshë të afërt; pikëpamje, interesa 

a diçka tjetër të njëjtë. Ju të rinjtë. Ju 

pleqtë. Ju vajzat. Ju punëtorët. Ju të 

fshatit (të qytetit, të malit, të fushës). Ju 

të punës mendore. 

3. zyrt. Përdoret për të treguar përfaqësuesit 

e një organi drejtues, të një institucioni 

etj., të cilit i drejtohemi. Ju, si 

këshill popullor. Ju, si komitet ekzekutiv. 

4. Përdoret kur asim me një njeri a kur 

i drejtohemi dikujt që duam ta nderojmë. 

Ju, shoku mësues. 

JU II përem. Trajtë e shkurtër e përemrit vetor 

ju në rasat dhanore dhe kallëzore. 

Ju them juve. Ju dhashë (ju kërkova) 

juve. Ju pashë (ju gjeta, ju mblodha) ju. 

KAÇUP I m. 1. Calik për të mbajtur vaj, 

gjalpë, raki etj., kacek. Kaçup me vaj 

(me raki, me verë). 

Si kaçup me hirrë. mospërf. i fryrë e pa 

vlerë (për njerëzit). 

Ishte veshur si kaçup ishte veshur shumë 

trashë. 

2. Gjyryku i kovaçit, kacek. Fryj 

kaçupin. 

64

* U bë kaçup u fry (nga ndonjë sëmundje 

a nga të ngjallurit); u mbyt në ujë. 

Bie shi me kaçupë bie shi i madh, bie shi 

me rrëshekë. Iu bë barku kaçup hëngri 

tepër, iu fry barku nga të ngrënët a nga 

të pirët, iu bë barku kacek. 

KAÇUP II m. 1. Kaçul, kaçirubë. 

2. Lulja e misrit, xhufka e misrit. 

3. Kapë e vogël me degë misri, tufëz, 

dorëz. Katër kaçupë (misër). 

KAFAZ II m. Nëpunës në shërbim të konsullit 

ose të një përfaqësie diplomatike; roja 

personale e konsullit ose e një zyrtari të 

lartë (në shtetet borgjeze; para Çlirimit 

edhe në Shqipëri). 

KALANDËR I f. zool. 1. Lloj laureshe, me 

shpinë të përhime, me nga një njollë të 

zezë në të dyja anët e gushës, që e bën 

çerdhen në tokë. Fole kalandre. 

2. Insekt me ngjyrë të ndritshme, që 

shumëzohet shpejt dhe dëmton drithërat 

(grurin, orizin etj.). Kalandra e grurit. 

Kalandra e orizit. Preket nga kalandra. 

KALANDËR II f. tek. Makinë me cilindra, që 

shërben për të lëmuar ose për t'i dhënë 

shkëlqim një pëlhure a një sto, për të 

petëzuar a për të kthyer një metal (hekur, 

llamarinë, teneqe) etj. Kalandër me tre 

cilindra. Kalandër për kthimin e llamarinës. 

Reparti i kalandrave. 

KALORE I f. 1. Thupër, me të cilën godasin 

kalin, mushkën etj. për t'i nxitur që të 

ecin më shpejt; purtekë e hollë. 

2. përd. mb. g. E hollë e truphedhur, 

e hajthme; që ngrefoset e kapardiset, 

që ecën me kokën përpjetë (për vajzat e 

gratë). 

KALORE II f. 1. Secila nga dy shpatullat e 

sipërme të samarit. 

2. Rripi mbi vithet e kafshës, që lidh 

samarin me nënbishten a me palldëmin. 

3. Pjesa e kapistrës që i vihet kalit, 

mushkës etj. në hundë. 

4. Cipë e drunjtë brenda arrës, që ndan 

thelpinjtë. I heq kaloren arrës. 

5. Tjegulla që vihet sipër dy tjegullave 

të tjera të kthyera me lug përpjetë (në 

çati). 

6. përd. mb. Qepje kalore: mënyrë qepjeje 

me zigzage duke e hedhur perin sipër 

buzëve të copës; qepje jo e kujdesshme; 

qepje e përkohshme me dorë, mbi të cilën 

shkohet një tegel me makinë. 

7. përd. ndajf. në vijë të drejtë, me 

zigzage; jo me kujdes; përkohësisht (kur 

qepin); kaluar. Qep kalore. 

KALORI I f. 1. shih KALORËSI,∼A 1, 2, 4. 

2. Ecje; me kalë, shëtitje me kalë. Bënte 

kalori shëtiste me kalë për t'u dëfryer. 

KALORI II f. z. Njësia e matjes së nxehtësisë, 

e barabartë me sasinë e nxehtësisë 

që nevojitet për të ngritur në një gradë 

temperaturën e një grami uji të pastër; 

sasia e kalorive që jep një ushqim. Kalori 

mesatare. Kalori e madhe sasia e ngrohtësisë 

që nevojitet për të ngritur ose për 

të ulur në një gradë temperaturën e një 

kilogrami (a të një litri) uji të pastër. Sasia 

e kalorive. Jep (prodhon) kalori. Shprehet 

në kalori. 

KALL I kal. 1. Fut brenda, shtie; shtie në dhe, 

këllas. Kall gozhdën në mur. Kall perin 

në gjilpërë. Kall dorën në xhep. Nuse, 

ku kalle këmbët.. . folk. nuse, ku hyre.. 

. 

E kallën në dhe e varrosën. 

2. Shtyj, nxit dikë, fut, shtie (kryesisht 

për të keq). Kalli njerëz për ta vrarë. 

Kalli një të vetin për çupin. Ia kalli në 

vesh diçka shtyri dikë që t'ia thotë. 

3. I shkaktoj, i fut; këllas. I kalli frikën 

(tmerrin, lemerinë, datën). U kalli grindjen. 

Më kalli në dyshim. 

4. g. Mashtroj dikë, ia hedh dikujt. 

* I kalli bretkun bised. shih te 

BRETK,∼U. I kalli djallin (dreqin) 

dikujt a diçkaje thjeshtligj. nuk u interesua, 

nuk pyeti fare, nuk çau kokën për 

dikë a për diçka; e braktisi. I kalli (i 

shtiu) ethet dikujt shih tek ETH/E,∼JA 

65

3. I kalli e i futi amën (murtajën) dikujt 

a diçkaje thjeshtligj. 

a) s'pyet më fare për të, as do t'ia dijë 

më për të; 

b) i kalli tmerrin, i futi frikën. Ia kalli 

qimen thjeshtligj. shih te QIM/E,∼JA. 

I kalli spicat dikujt e shtyu për keq; e 

futi në grindje; i futi kallat. I kalli ujkun 

thjeshtligj. e braktisi, e la fare, i kalli 

amën, i kalli djallin. 

KALL II kal. krahin. Ndez. Kalli zjarrin 

(cigaren, eshkën). Kalle një! ndize një 

cigare! 

* I kalli (i dha) barut shih te JAP. 

KALLEM I vetv. 1. Hyj, futem brenda. 

2. Pës. e KALL I. 

KALLEM II vetv. 1. Ndizem. 

2. Pës. e KALL II. 

KALLËZIM I m. 1. Veprimi sipas kuptimeve 

të foljeve KALLËZOJ, KALLËZOHEM. 

2. Tregim. Kallëzim i shkurtër. Kallëzime 

për fëmijë. 

3. Njoftim që dikush i jep një institucioni, 

një zyre a një personi për veprimet e sjelljet 

e dikujt tjetër (zakonisht me qëllim të 

keq). Kallëzim i rremë. 

KALLËZIM II m. Veprimi dhe gjendja sipas 

kuptimit të foljes KALLËZON. Kallëzim 

i hershëm 

(i vonë). Para kallëzimit. Koha e 

kallëzimit të grurit. Është në kallëzim. 

KALLËZUES I m. Ai që i njofton dikujt çfarë 

ka parë ose çfarë di për dikë a për diçka 

(zakonisht me qëllim të keq), ai që kallëzon 

dikë; ai që padit dikë. 

KALLËZUES II m. Gjymtyrë kryesore e fjalisë, 

e cila shpreh një veprim, një gjendje 

ose një tipar të frymorit a të sendit që 

shënohet nga kryefjala. Kallëzues foljor 

(emëror). 

Kallëzues i thjeshtë (i përbërë). 

KAPË I f. 1. Kapelë. Vë kapën. 

2. Grumbull a stivë sendesh të vëna njëri 

mbi tjetrin; disa duaj drithi (gruri, misri, 

thekre etj.), që janë mbledhur e janë vënë 

më këmbë ose stivë; kapule, kapicë. Kapë 

bari. Kapë gruri (misri). Bëj kapë. Vë 

në kapa. 

KAPË II f. Kapëz, biberon. 

KËNDOHET I 1. pavet. Duket, shfaqet, shprehet; 

del, kuptohet. I këndohet gëzimi 

në fytyrë. 

2. pës. e KËNDOJ I 1, 5. 

KËNDOHET II Pës. e KËNDOJ II 1, 3. 

KËNDOJ I kal. 1. Nxjerr me zë tinguj 

muzikorë, duke shqiptuar fjalët e një vjershe, 

jap me zë një pjesë muzikorë, ia 

them këngës, ia marr një kënge; kam aftësi 

të posaçme për të nxjerrë me zë tinguj 

muzikorë. Këndoj një këngë. Këndon 

bukur (shtruar, si bilbil). Këndon e 

kërcen. 

2. jokal. Jam këngëtar, punoj si këngëtar 

në një ansambël, në estradë, në operë 

etj. Këndon në ansamblin e këngëve e të 

valleve (në korin e radios, në estradë). 

3. jokal. vet. veta III. Nxjerr zë melodik, 

lëshon një zë si këngë, nxjerr tinguj të 

zgjatur si këngë (për disa shpendë dhe 

kandrra). Këndojnë zogjtë. Këndon bilbili 

(qyqja, lauresha, kanarina). Këndon 

gjinkalla. Këndoi këndesi (gjeli). 

4. jokal. vet. veta III. Nxjerr një 

zhurmë të vijueshme që herë dobësohet, 

herë bëhet më e fortë; punon mirë duke 

nxjerrë një zhurmë të njëtrajtshme; nxjerr 

tinguj të harmonishëm; buçet. Këndojnë 

telat e telefonit. Këndon burimi. 

Këndon mitralozi. Këndon motori (makina). 

Këndo, kitara ime! 

5. edhe jokal. Bëj një vjershë për dikë, 

i kushtoj një këngë dikujt a diçkaje të 

shtrenjtë, thur këngë për nder të dikujt; 

i thur himn dikujt, e përjetësoj në këngë 

a në vargje, ngre lart në këngë a në vargje 

cilësitë e virtytet e tij. I këndojmë Atdheut 

(për trimat, për heronjtë). Këndoj 

66

trimëritë (heroizmin) e dëshmorëve. I 

këndojnë lirisë (punës). I këndon vashës. 

6. jokal. vet. veta III g. Shpreh 

një ndjenjë gëzimi a entuziazmi; merr 

një pamje të bukur e të gëzuar, duket 

sikur ia thotë këngës (për rrugët, ndërtesat 

etj.). I këndon zemra është shumë i 

gëzuar. Të këndoftë zemra! ur. Nuk i 

këndon buza nuk i qesh buza. Këndon 

dhoma (shtëpia). Këndojnë rrugët. 

* I këndon alilluja dikujt shih tek ALIL- 

LUJA. I këndoi fermanin vjet. shih te 

FERMAN,∼I. I këndon gishti dikujt shih 

te GISHT,∼I. E këndoftë hoxha (prifti)! 

mallk. vjet. shih te HOXH/Ë,∼A. I ka 

kënduar huti dikujt shih te HUT,∼I. I 

këndoi kollofruthin thjeshtligj. shih te 

KOLLOFRUTH,∼I. I ka kënduar kukuvajka 

dikujt shih te KUKUVAJK/Ë, ∼A. 

Nuk këndon me perde dikush shih te 

PERD/E,∼JA. Këndon qyqja për dikë 

shih te QYQ/E,∼JA. I ka kënduar qyqja 

dikujt a diçkaje shih te QYQ/E,∼JA. 

I ka kënduar qyqja në derë shih te 

QYQ/E,∼JA. S'këndon më ajo qyqe shih 

te QYQ/E,∼JA. I këndoi në tru tall. 

shih tek TRU,∼RI. Më këndon veshi 

(i djathtë) shih te VESH,∼I. I këndon 

(i fryn, i shkëllen) në vesh dikujt shih 

te VESH,∼I. I këndojnë (i kërcasin, i 

gërhasin) zorrët shih te ZORR/Ë, ∼A. 

S'i këndon më gjeli në shtëpi shih te 

GJEL,∼I. I këndojnë dyzet gjela mbi 

kokë shih te GJEL,∼I. I këndon gjeli 

në samar shih te GJEL,∼I. Kur të këndojë 

qyqja e kuqe (nga bishti) iron. shih 

te QYQ/E,∼JA. S'këndon zhaba në të 

thatë fj.u. shih te ZHAB/Ë,∼A. 

KËNDOJ II kal. bised. 1. Lexoj, lëçit. Këndoj 

një letër (një libër). Këndoj gazetën. 

Ia këndova në sy. 

Di (ka mësuar) të shkruajë e të këndojë. 

2. jokal. vet. veta III. Shkruan, thotë. 

Ç'këndon këtu? Ç'këndon gazeta (shpallja)? 

3. vjet. Ysht. E këndonte prifti (hoxha, 

yshtësja). 

* Ti këndon (t'i lexon) kartat (letrat) në 

xhep shih te XHEP,∼I. Vetë këndon, vetë 

shkruan (vetë shkruan, vetë vulos) shih 

te SHKRUAJ. 

KËPUTJE I f. 1. Veprimi dhe gjendja 

sipas kuptimeve të foljeve KËPUT, KË- 

PUTEM. Këputja e luleve. Këputja e 

qengjave. Vendi i këputjes. Kam (ndiej) 

një këputje. 

2. Rasti kur këputet një ll, një lm etj.; 

vendi ku këputet një ll, një lm etj. 

Ka shumë këputje. 

KËPUTJE II f. bot. Bimë barishtore shumëvjeçare 

e tokave të lagështa, e ngjashme 

me erin, me gjethe të holla e të lëmuara 

si ato të pishës, që këputen lehtë. 

KËRR I mb. Në ngjyrë të përhime, i përhimë. 

Kalë kërr. Pelë kërre. 

KËRR II mb. I zhveshur, pa drurë e pa bimësi. 

Vend kërr. Tokë kërre. 

KËSULËKUQE I f. bot. Lloj kërpudhe e 

vogël, në trajtën e një kupe, që e ka faqen 

e jashtme në ngjyrë si të kuqërreme. 

KËSULËKUQE II f. folk. Figurë e përrallave 

popullore të disa popujve evropianë, që 

përfytyrohet si një vajzë e vogël, e urtë 

dhe e zgjuar me kësulë të kuqe në kokë. 

KËSHILLTAR I m. 1. Ai që jep këshilla, ai që 

këshillon dikë, këshillues. 

2. Ai që është caktuar pranë një institucioni, 

një organizate etj. për të 

dhënë mendimin për çështje të ndryshme 

dhe për të ndihmuar me këshilla në 

një fushë të caktuar të veprimtarisë 

shoqërore a shtetërore. Këshilltar teknik 

(ushtarak, tregtar). Këshilltar ligjor. 

drejt. nëpunës me arsim të lartë juridik 

pranë zyrës së ndihmës juridike, 

i cili ndihmon popullin për t'u njohur 

me legjislacionin dhe në raste të veçanta 

merr pjesë edhe në gjyq. Këshilltar i 

posaçëm. Këshilltar i ambasadës. 

KËSHILLTAR II m. Ai që është zgjedhur 

nga populli si anëtar i organit lokal të 

67

pushtetit shtetëror, anëtar i këshillit popullor; 

detyra e këtij të zgjedhuri. Këshilltarët 

popullorë. Detyrat (të drejtat) e 

këshilltarëve. U zgjodh këshilltar. 

KËSHILLTARE I f. Fem. e KËSHILLTAR,∼I 

I. 

KËSHILLTARE II f. Fem. e KËSHILLTAR, 

∼I II. 

KËTA I dëft. 1. Tregon frymorë a sende (të 

shënuar nga emra të gjinisë mashkullore), 

që ndodhen më afër folësit se frymorët 

a sendet e tjera të atij lloji; zëvendëson 

një emër të gjinisë mashkullore (në numrin 

shumës), që përmendet në kohën kur 

asim ose është përmendur pak më parë; 

kund. ata. Këta këtu. Ja këta. Këta 

shokë. Këta njerëz. Këta gurë. - Cilët 

folën? - Këta. - Cilët kërkon? - Këta. 

2. Përdoret me një emër të gjinisë 

mashkullore (në numrin shumës) për të 

treguar pjesën e kohës, që shënohet nga 

emri ose që përmendet a është përmendur 

pak më parë. Këta muaj. 

3. Përdoret para një fjalie të varur, e 

cila përcakton frymorët a sendet që tregon 

përemri (të shënuar nga emra të 

gjinisë mashkullore në numrin shumës), 

ose para një fjalie kryefjalore, e cila përcakton 

frymorët a sendet, që zëvendëson 

përemri, pavarësisht nga gjinia, me kuptimin 

kushdo, cilido; përdoret për të 

treguar ose për të zëvendësuar frymorët a 

sendet që përmenden në kohën kur asim 

ose që janë përmendur pak më parë me 

një cilësi a tipar të caktuar. Një nga 

këta të rinjtë e uzinës. Këta të malit (të 

fushës). Këtyre që erdhën. Këtyre që ndjekin 

shkollat. 

4. libr. Përdoret në vend të një emri të 

gjinisë mashkullore (në numrin shumës) 

për të mos u përsëritur emri. Punonjësit 

e qytetit dhe këta të fshatit. 

KËTA II dëft. bised. vjet. Tregon një send 

(të shënuar nga një emër i gjinisë asnjanëse), 

që ndodhet më afër folësit se një 

send tjetër i njëjtë; kund. ata. Këta ujë. 

Këta mish. 

KILE I f. bised. Kilogram. Një (dy, katër) kile 

mollë. Dy lekë kilja. 

* Ka me kile ka shumë, ka me okë, ka sa 

të duash. Nuk e ha kilen për okë edhe 

poh. shih tek OK/Ë,∼A. 

KILE II f. 1. Gëzhojë sheku. 

2. shih KILZ/Ë,∼A. 

KOCË I f. Kocak. 

KOCË II f. zool. Peshk deti me trup të gjerë 

e shpatuk, me një shenjë të verdhë si ar 

midis syve dhe me dhëmbë të fortë, që e 

ka mishin shumë të shijshëm. 

KOCË III f. Dhi e zezë. 

KOMB I m. 1. Bashkësi e qëndrueshme 

njerëzish, e formuar historikisht në bazë 

të bashkësisë së gjuhës, të territorit, të 

jetës ekonomike dhe të formimit psikik, 

që shfaqet në bashkësinë e kulturës. 

Kombi shqiptar. E drejta e kombeve për 

vetëvendosje. Baballarët e kombit. vjet. 

deputetët reaksionarë në parlamentin e 

regjimit zogollian. 

2. spec. Shtet, vend. Lidhja e Kombeve. 

Organizata e Kombeve të Bashkuara. 

KOMB II m. 1. Lidhje e shtrënguar e dy 

pjesëve a e dy anëve të një lli, të një 

litari etj. ose e dy cepave të një shamie, 

pëlhure etj.; nyjë. E lidhi komb. Zgjidh 

kombin. 

2. Nyjë druri, gdhe. 

3. anat., bised. Fikth. Me komb të dalë. 

4. Pikë (uji, vere etj.); gllënjkë, hurbë. 

Një komb ujë. S'ka mbetur asnjë komb 

s'ka mbetur as edhe një pikë (për lëngjet). 

5. g. Shtrëngim që ndien njeriu në 

grykë kur tronditet ose kur hidhërohet 

shumë, saqë nuk et dot e nuk përcillet 

lirisht; lëmsh. Kam një komb në grykë. 

M'u bë (m'u mblodh) një komb. I është 

bërë komb diçka i është mbledhur dhe e 

mundon, e shqetëson shumë (një ndjenjë, 

një mendim etj.), i ka mbetur pikë në 

zemër. Iu lidh fjala komb nuk mundi të 

iste, nuk nxirrte dot një fjalë nga goja 

(nga frika, nga mallëngjimi etj.). 

68

KOMISION I m. 1. Grup njerëzish të zgjedhur 

a të caktuar për të hetuar, për të 

shqyrtuar ose për të studiuar një çështje, 

për të përgatitur një material, për të kontrolluar 

një punë etj. Komision qendror. 

Komision përgatitor (organizues). Komisioni 

ekonomik. Komision mjekoligjor. 

Komisioni i garave (i konkursit). Komisioni 

i hartimit të rregullores. Komisioni 

i provimit (i pranimit). Anëtarët e komisionit. 

Kryetari i komisionit. 

2. Organizëm i përhershëm ose i 

përkohshëm, që krijohet pranë një organi 

shtetëror ose organizate shoqërore 

dhe që merret me ndjekjen e një veprimtarie 

të caktuar. Komisionet e Kuvendit 

Popullor. Komisionet e Këshillit Popullor. 

Komisioni i verikimit të mandateve. 

Komisionet e zgjedhjeve. 

KOMISION II m. Shitja e një sendi ose 

e një malli të dikujt, duke i mbajtur 

pronarit një përqindje për ndërmjetësimin. 

Dyqan me komision. 

KORE I f. 1. Cipa e jashtme e fortë, që zë buka 

a ndonjë ëmbëlsirë kur piqet ose kur thahet; 

cipë e fortë që zë zakonisht dheu kur 

ka thatësirë të madhe. Kore e djegur (e 

fortë). 

Nuk i ha koret. I prish koren dheut. 

2. Lëkurë e trashë dhe e thatë, që mbështjell 

trungun e disa drurëve. 

Korja e pishës (e dushkut, e vidhit). 

3. Cipë e trashë dhe e fortë, që zë plaga 

përsipër kur llon të shërohet, dregëz. 

Plaga zuri (vuri) kore. I heq koren. Ra 

korja. 

* Ka zënë (ka vënë) kore (dregëz) plaga 

është harruar, nuk kujtohet më një ngjarje 

e hidhur a një plagë e vjetër shpirtërore. 

Korja e tokës gjeol. shtresa 

e fortë në pjesën e sipërme të rruzullit 

tokësor. Korja e trurit anat. cipa e trurit. 

KORE II f. krahin. Turp, marre. 

* Ia la koren (turpin) te dera shih tek 

TURP,∼I. 

KRAPJE I f. Qershi që bën kokrra pak si të 

forta, zakonisht të zeza dhe të ëmbla. 

Krapje kokërrmadhe (kokërrvogël). 

KRAPJE II f. 1. anat. Heqës. Nxori krapjen. 

2. bised. Amanet. Ia la krapje. E kam 

krapje. 

KREP I m. Pëlhurë prej mëndafshi ose prej 

leshi, e punuar hollë, por me sipërfaqe 

jo të lëmuar, që përdoret zakonisht për 

veshje të lehta grash; copë e zezë nga kjo 

pëlhurë, që përdorin gratë për të mbuluar 

kokën, zakonisht si shenjë zie. Krep 

i bardhë (i zi). Fustan (shami) krepi. 

KREP II m. 1. Shkëmb me majë të mprehtë, 

shkëmb i thepisur; shkrep. Krepat 

e malit. 

2. Copë e madhe akulli, shkëmb akulli. 

Krep akulli. 

KRIPANIK I m. 1. Mbajtëse kripe, kripës. 

2. gjell. Lakror i gatuar me miell misri, 

me gjizë të kripur e me dhallë. 

KRIPANIK II m. 1. Njeri shumë i varfër e i 

këputur, njeri që s'ka gjë prej gjëje. 


KRISJE I f. 1. Veprimi sipas kuptimeve të 

foljeve KRIS, KRISET. Shkakton krisje. 

2. Krisë. 

KRISJE II f. bot. Gram. Shkul krisjet në arë. 

KROS I m. sport. Vrapim me shumë pjesëmarrës, 

që bëhet zakonisht në vende 

të hapura me pengesa natyrore dhe në 

lartësi të mëdha. Kros pranveror. Kros 

popullor. Kros fushor. 

Fituesit e krosit. Kampionati kombëtar 

(lokal) i krosit. Bëj kros. Marr pjesë në 

kros. 

KROS II m. Qeros. 

KUADËR I m. zyrt. 1. përmb. Tërësia 

e punonjësve (e nëpunësve dhe e punëtorëve) 

të një ndërmarrjeje, të një institucioni 

etj.; edhe secili nga këta punonjës 

që bën një punë të caktuar sipas organikës. 

Kuadri i institutit. Kuadrot 

teknike. Kuadri i mesëm kuadri me 

arsim të mesëm. Kuadrot e arsimit. 

69

Kuadrot me arsim të lartë. Lëvizja e 

kuadrit. 

Kualikimi (forcimi) i kuadrit. Zyra e 

kuadrit. Përgjegjësi i kuadrit. Politika e 

kuadrit. 

2. Punonjës a nëpunës i kualikuar 

që ka mbaruar zakonisht një shkollë të 

lartë a speciale dhe që kryen një detyrë 

drejtuese, organizuese etj. Kuadri 

vendës. Kuadrot tona. Kuadër drejtues 

(komandues). Kuadër me origjinë punëtore. 

U bë kuadër. 

3. përmb. usht. Tërësia e ushtarakëve 

që kanë për detyrë përgatitjen luftarake e 

po1itike të trupave në një njësi ushtarake; 

edhe secili nga këta ushtarakë. Kuadri i 

repartit. 

4. bised. Zyrë e veçantë (seksion, dege, 

drejtori) në çdo ndërmarrje, institucion 

etj., që mban organikën dhe dokumentet 

e tjera të punonjësve përkatës. Shkoi në 

kuadër. 

5. bised. Organika e punonjësve që tregon 

detyrën dhe vendin ku caktohet të 

punoji secili. Doli kuadri i arsimit. 

KUADËR II m. 1. Tablo, pikturë me ngjyra 

vaji. Kuadër i bukur. Var kuadrin. Vë 

kuadrin në kornizë. 

2. kinem. Pjesë e shkëputur a skenë e 

veçantë nga një lm artistik, nga një lm 

dokumentar etj. U dhanë disa kuadro 

nga lmi. 

3. elektr. Kuti a dhomëz e pajisur 

me aparate të posaçme nga ku drejtohet 

hapja e mbyllja e dritave, funksionimi i 

një mekanizmi etj. Çelësi i kuadrit. 

4. g. libr. Tërësia e caqeve brenda të 

cilëve ndodh, zhvillohet ose kryhet diçka. 

Në këtë kuadër. Jashtë këtij kuadri. Në 

kuadrin e festës. Del nga ky kuadër. 

KUÇ I bised. kryes. fëm. Emërtim për çdo 

qen (përdoret edhe për të ndjellë qenin). 

Leh kuçi. E kafshoi kuçi. Përzëre kuçin! 

Kuç, kuç! 

* Erdhën (ikën, shkuan) me kuç e me 

maç (me qen e me mace) erdhën me 

gjithçka që kishin; erdhën duke marrë me 

vete të gjithë e çdo gjë. 

KUÇ II m. Enë e madhe balte si vorbë, pa 

dorëza, që shërben për të zier gjellën, për 

të mbajtur ujë të ngrohtë pranë zjarrit 

etj. Ziejnë fasulet në kuç. 

KUKOJ I kal. Përkul si hark, lakoj, kukëzoj. 

Kukoi kurrizin. 

KUKOJ II kal. Mbush plasat e vozës a të një 

ene tjetër prej druri me kapcele ose me 

copa leckash që të mos rrjedhë. Kukoi 

vozën. 

KUMBARA I f. Kuti e vogël prej teneqeje etj., 

e mbyllur mirë, që ka një vrimë, ku fëmijët 

hedhin para për t'i ruajtur. 

KUMBARA II f. vjet. shih BOMB/Ë,∼A 1. 

Kërsiti topi e kumbaraja. 

KUQËL I f. Lëng si i kuq që lëshojnë ullinjtë 

kur mbahen në fuçi a kur shtypen për t'u 

marrë vajin; llumi që lëshon vaji në fund 

të shishes a të enës, fundërria e vajit. 

I heq kuqlën vajit. 

KUQËL II f. 1. zool. Rosë e madhe kuqalashe. 

2. Kafshë (lopë, dhi etj.) me qime të 

kuqe a si të kuqe. 

KURTH I m. 1. Mjet prej druri a prej metali, 

i ndërtuar posaçërisht për të zënë kafshë 

të egra, minj, zogj etj.; çark, grackë. 

Kurth minjsh. Zë me kurth. Nuk zuri 

gjë kurthi. 

2. Vend i fshehur, i rrethuar a i mbyllur, 

nga i cili nuk mund të shpëtojë ose e ka 

shumë vështirë të dalë ai që futet aty. E 

tërhoqën armikun në kurth. 

3. g. Gjendje e vështirë që krijohet me 

dredhi e me keqdashje për dikë për ta 

dëmtuar a për ta asgjësuar; dredhi që i 

kurdiset dikujt pas shpine. 

Ra (e futi, e shtiu) në kurth. Ngrinte 

kurthe. Shpëtoi nga kurthi. 

KURTH II m. kryes. 1. Degëzimet e kungullit, 

të pjeprit etj., që shtrihen e zgjaten 

në tokë. 

2. Gropa ku mbillet kungulli, pjepri etj. 

LAHURI I f. shih LAHUR,∼I. 

70

LAHURI II f. krahin. Lahutë. I binte lahurisë. 

U këndonte trimave me lahuri. 

LAKËRISHTË I f. 1. Kopsht a arë që është 

mbjellë me lakra. 

2. vet. Lakrat, lakrurinat. 

LAKËRISHTË II f. bot. Bimë barishtore 

ujëse, me kërcell të gjatë, me lule të 

bardha dhe me gjethe të gjera gjithë 

push, të cilat rrinë të zhytura në ujë. 

LALË I m. vjet. 1. Emër i lashtë i banorëve 

të Myzeqesë. 

2. Emër, me të cilin të pasurit thirrnin 

me përbuzje fshatarin e varfër të Myzeqesë. 

3. Emër, me të cilin thirrej banori i 

krishterë i Myzeqesë nga banorët myslimanë. 

LALË II m. bised. 1. Babai në moshë të re 

kundrejt fëmijëve të vet. E ka lalë. 

2. Vëllai i madh kundrejt vëllezërve më 

të vegjël ose kundrejt motrave më të 

vogla; kunati ose kunati i madh kundrejt 

kunatave; xhaxhai kundrejt nipërve ose 

mbesave. Lala i madh. Lala i saj. Hajde 

te lala! Do të shkoj te lala. E do 

shumë lalën. E kanë pasur lalën në vend 

të babait. 

3. Përdoret për të quajtur një njeri, të 

cilin e kemi shumë të afërt ose e thërresim 

me nderim e me dashuri. Lalë Gjoni. Hajde, 

or lalë! Ta bën lala ty! Ku di gjë ti, 

mor lalë! 

* Nusja e lalës zool. nuselalë. 

LALË III f. Lloj guri lara-lara. 

LARËZ I f. bot. shih LARUSHK,∼U. 

LARËZ II f. zool. 1. Zog i vogël sa një harabel, 

me trup të larmë, që rri më shumë 

livadheve. 

2. zool. Lloj peshku i vogël me lara në 

trup. 

LASKAR I m. 1. Dru i trashë e i gjatë, zakonisht 

me majë të gdhendur e shpatuke, që 

përdoret për të ulur a për të ngritur gurin 

e mullirit, për të lëvizur nga vendi gurë e 

sende të ndryshme etj.; ngritës. Laskari 

i mullirit. E ngriti (e uli) me laskar. I 

vuri laskarin. 

2. Tezgë me dy drunj të trashë anës e me 

një shtrojë thuprash për të mbajtur dhe 

e sende të rënda. 

3. Lopatë lundre. 

4. g. shar. Njeri me trup të madh e i 

trashë nga mendja, shul. 

LASKAR II m. Landare. Laskar rrushi. 

Laskar kungulli. Laskar arre (gështenje). 

* U bë laskar u dobësua shumë, u tret 

nga trupi. 

LASHTË I mb. 1. Që i përket një kohe 

shumë të largët, i hershëm; që ka qenë 

ose që ka ndodhur shumë kohë më parë, 

i dikurshëm; që është krijuar a formuar 

shumë shekuj më parë; që ka jetuar në 

të shkuarën e largët, shumë i vjetër, i 

moçëm. Në kohë të lashta. Ngjarje 

(ndodhi) e lashtë. Njerëzit e lashtë. Kultura 

e lashtë. Zakonet (traditat) e lashta. 

Popull i lashtë. Gjuhë e lashtë. Qytet 

i lashtë. Tokë e lashtë. Veshje e lashtë. 

Fjalë e lashtë fjalë e urtë. Histori e lashtë 

historia e periudhës më të hershme. 

2. Që është shumë i vjetër në moshë, që 

është i kaluar në moshë, i moçëm. 

Burrë (plak) i lashtë. Është i lashtë në 

moshë. 

3. Që rritet e zhvillohet në një kohë më 

të shkurtër se të tjerët, që jep prodhim a 

piqet më parë se llojet e tjera, i hershëm; 

kund. i vonë. Fik i lashtë. Misër i lashtë. 

Qengj (kec) i lashtë. 

4. Që është prej bagëtie të vjetër. Mish 

i lashtë. 

5. Përd. em. sipas kuptimeve 2, 3 të 

mbiemrit. 

LASHTË II mb. bised. Që është bërë me miell 

të lashtash. Bukë e lashtë. 

LATË I f. 1. Sëpatë e vogël me teh të gjerë, 

që përdoret për të prerë degë të holla 

dhe për të gdhendur e sheshuar trungjet, 

trarët etj., sëpatë marangozi, cakorre; sëpatë 

e madhe me qafë të gjatë. E latoi 

71

(e gdhendi) me latë. E çau trungun me 

latë. 

2. Thikë e madhe, zakonisht me teh të 

gjerë e të harkuar, me të cilën kasapi pret 

mishin. Lata e kasapit. 

3. Pjesa e metaltë e sëpatës, e kazmës 

etj., që është shpatuke dhe me teh. 

Lata e sëpatës (e kosës, e sqeparit, e 

shatit, e kazmës). I mprehu latin. 

4. Trung druri i gdhendur, që përdoret 

për lëndë ndërtimi; send i latuar, latesë. 

Latë e fortë. Latat e shtëpisë. 

5. Kllapë e gdhendur në dru. Latat e 

çeteles. 

* Si lata, sëpata keq. njësoj janë, si 

njëri ashtu edhe tjetri. Kur shkoi lata, 

të shkojë edhe sëpata kur ikën pjesa më 

me vlerë, s'ke ç'e do tjetrën; ikën sytë, le 

të ikin edhe vetullat. 

LATË II f. 1. Pjesë e një triske ose copë e 

vogël letre, zakonisht në trajtë katrore, e 

cila ka të shënuar sasinë e druve, të vajgurit 

etj. që mund të marrë një familje a 

një njeri. Latat e triskave. Latat e druve 

(e vajgurit). Latat e mensës. 

2. Fletë e vogël, që i jepet shoferit së 

bashku me patentën për të ngarë një automjet, 

në të cilën i shënohen shkeljet e 

rregullave të qarkullimit dhe që në raste 

të rënda i merret si ndëshkim bashkë me 

patentën. Lata e parë (e dytë, e tretë). I 

bëri një shenjë në latë. I preu latën. Ia 

mori (ia hoqi) një latë. 

LEDH I m. 1. Vend i ngritur buzë arave ose 

anës shesheve, udhëve, hendeqeve etj., 

mezhdë, trap. Ledhi i arës (i livadhit, i 

rrugës, i hendekut). Ledhet e llogoreve. 

I pengojnë edhe ledhet. Ecte nëpër ledh 

(ledh më ledh). Mbroheshin pas ledhit. I 

prishën ledhet e i bashkuan arat. 

2. Pendë dheu që bëhet për të penguar 

ujërat, sfrat. I bënë ledhe të larta lumit. 

U çanë ledhet nga ujërat. 

3. Rrip i ngushtë arë; lehe. Ledhet e 

perimeve. Dy ledhe misër. 

4. Mur i trashë guri i një kalaje a qyteze; 

mur guri pa llaç, që bëhet në toka të pjerrëta 

për të mos shkarë dheu. Ledh i lartë 

(i gjatë). Brezare me ledhe. 

Kala me ledhe të forta. 

5. g. Pengesë, gardh; prag. I vuri (iu 

bë) ledh diçkaje. E hodhi (e kapërceu) 

ledhin. 

* S'i hedh dot ledh punës edhe poh. nuk 

e rregullon dot, nuk gjen dot një zgjidhje 

të drejtë e të qëndrueshme për një 

çështje. Zuri ledhin (përruan) keq. shih 

te ZË. 

LEDH II m. bised. 1. Lym; baltë. Ledh lumi. 

Ledhi i vijave (i kanaleve). U mbush me 

ledh. E lyen me ledh. E bënë murin me 

ledh. 

2. kryes. Tokë a arë anës lumenjve a përrenjve, 

e cila mbulohet me lym nga vërshimi 

i tyre; ledhishtë, lymërishtë. Bëhet 

mirë drithi në ledhet. 

* Zuri ledh dikush vuri pasuri, u bë i pasur, 

zuri dhjamë. E zuri ledhi dikë i ra 

në dorë papritur një pasuri si trashëgim, 

u bë papandehur i pasur; i erdhi e mira 

te dera; i eci mbarë, e ndihmoi fati. 

LEDHISHTË I f. 1. Vend a tokë me ledhe e 

me brezare. 

2. kryes. Mure të trasha mbrojtëse 

rreth e qark një kështjelle, një qyteze 

etj., ledhnajë. Ledhishtat e kështjellës (e 

qytezës). 

LEDHISHTË II f. 1. Tokë a arë e mbuluar me 

lym nga vërshimi i ujërave; tokë që është 

krijuar nga lymi; lymore, lymërishtë. 

2. Vend që ka shumë baltë e llucë, baltak. 

LEGEN I m. 1. Enë e madhe, e rrumbullakët 

dhe mjaft e thellë prej metali a prej 

ndonjë lënde tjetër, që shërben për të larë 

fytyrën, duart e këmbët, për të larë rroba 

etj. 

Legen alumini (llamarine, bakri, plastike). 

Laj duart (fytyrën, këmbët, fëmijën, 

rrobat) në legen. 

2. g. bised., mospërf. Njeri që nuk 

është serioz e i qëndrueshëm në sjelljet e 

72

në veprimet e tij, njeri pa vlerë e llafazan, 

të cilin e trajtojnë të gjithë me mospër- 

llje e si të duan. Është bërë legen ai. 

3. Pjesa e plugut mbi plorin, e gjerë e 

pak e përkulur, që shërben për të kthyer 

plisin. Legeni i plugut. 

* I bie legenit thjeshtligj. 

a) et kot më kot, et gjepura; et, po 

s'ia var njeri; 

b) bën një punë fare të kotë, tund derën. 

Legen i shpuar mospërf. shih te SH- 

PUAR (i,e). 

I vunë (i varën) legenin (teneqenë) dikujt 

mospërf. shih tek TENEQE,∼JA. Bie 

shi me legenë (me gjyma, me shtamba, 

me kova, me ibrikë) shih te GJYM,∼I. 

LEGEN II m. anat. Pjesë e skeletit të njeriut, 

e cila përbëhet nga brezi i harkuar i eshtrave 

të kryqeve e nga kërdhokullat; brezi 

i eshtrave të kafshëve gjitare në pjesën e 

prapme të trupit, që vjen si e harkuar. 

Eshtrat e legenit. 

LEGË II f. Erë e fortë që rrotullohet, dredhë. 

Po fryn lega. 

LEGË II f. Masë gjatësie me vlera të ndryshme 

sipas vendeve, por më e madhe se dy 

milje. 

Legë detare masë gjatësie për udhëtimet 

detare e barabartë me 4,445 km ose 5,556 

km. 

LEGJENDË I f. 1. Gojëdhënë. Legjendat popullore. 

Legjendat mesjetare. Legjenda 

e Mujit dhe e Halilit. Legjendat për 

Gjergj Kastriotin - Skënderbeun. Mbeti 

legjendë. Hyri në legjendë. 

2. g. Trillim që përhapet me qëllime 

të caktuara për dikë a për diçka; diçka 

që nuk i ngjan fare së vërtetës, diçka e 

pabesueshme. S'u besonte kush atyre legjendave. 

* E bëri legjendë diçka e zgjati shumë 

tregimin për diçka, duke i shtuar edhe 

gjëra të paqena e duke e zbukuruar me 

trillime. 

LEGJENDË II f. libr. 1. Shenjat e posaçme 

dhe shpjegimet që jepen poshtë ose anës 

një harte, një skice etj. 

2. Mbishkrim në një monedhë a në 

ndonjë gurë. Legjenda e një monedhe 

(e një gure). 

LERANË I f. 1. Vend i pjerrët a i sheshtë, i 

mbuluar me gurë të rënë nga mali; pjesë 

zalli ku janë mbledhur shumë gurë nga 

ujërat e përroit a të lumit; përrua plot 

me gurë të sjellë nga mali. 

2. Grumbull gurësh të sjellë nga ujërat 

ose të mbetur nga një ndërtesë e rrënuar; 

rrënojë, gërmadhë. U bë shtëpia leranë. 

LERANË II f. Dru i trashë ku mbështetet 

boshti i mullirit të blojës. 

LERË I f. 1. Baltë e hollë, llucë; vend a gropë 

e gjerë me baltë të hollë e me ujë të ndenjur; 

tokë e s'qullët që të thith brenda, 

moçalishte. Gropë me lerë. U bë lerë. 

Ngeci në lerë. I futi buajt në lerë. 

2. Zhul në trup a në rroba, që bëhet 

nga të palarët për një kohë të gjatë; llum, 

zdralë. Lera e kokës (e okëve, e trupit). 

Lera e rrobave (e jakës). Ka zënë lerë. 

3. Llum vaji; papastërti të ndryshme që 

zë një send. Lera e pushkës. Pastroi lëren 

e tytës. 

4. edhe ∼A, ∼AT. Pellg me ujë në kullotat 

malore, që bëhet gjatë verës kur 

shkrin bora; gropë e madhe që mbushet 

me ujë për të pirë bagëtitë në kohën 

e thatësirës. Lerat e kullotave. I çoi 

bagëtitë në lerë. 

5. g. Diçka e turpshme dhe e fëlliqur; 

njollë turpi; turp. I vuri lerë dikujt e 

njollosi, e turpëroi. Ia la lerën në derë. 

E bëri lerë dikë e turpëroi, i vuri njollë. 

6. g. Fjalë të ndyra e të turpshme. Nxori 

lerë nga goja. 

7. përd. ndajf. Tërë, krejt (kur dikush a 

diçka fëlliqet shumë). U bë lerë me gjak. 

* E bëri barkun lerë piu shumë ujë, piu 

sa u fry. 

LERË II f. shih LERAN/Ë, ∼A I 1. 

73

LESË I f. 1. Vegël bujqësore, që bëhet me 

disa drurë, të thurur me thupra e zakonisht 

me kunja të vegjël nga poshtë dhe 

që përdoret për të copëtuar plisat, për të 

shtruar dheun ose për të mbuluar farën 

në arë; trinë. Lesë e lehtë (e rëndë). Lesë 

druri (hekuri). I shkoi (i hoqi) lesën e 

lesoi. Merr lesë mund të lesohet. Rri 

mbi lesë. 

2. Derë e vogël e thurur me thupra për 

të mbyllur vathën a ndonjë shteg tjetër 

kalimi; gardh thuprash për të rrethuar 

diçka; trinë. Lesa e kasolles (e oborrit, e 

vathës, e gardhit). E mbyllin shtegun me 

lesë. I rrethojnë pemët me lesa. 

3. Thurimë me purteka, me kallama të 

hollë ose me kashtë që përdoret për të 

nderë gjëra të ndryshme mbi të, për të 

mbuluar diçka etj.; trinë e thurur rrallë, 

mbi të cilën rrahin me shkop kallinjtë e 

misrit kur i shkoqin. Lesë druri (kashte). 

Lesë duhani. Lesë tavani. Lesë për të 

zënë peshq. E mbuloi me lesë. E shkoqnin 

misrin në lesë. I ndejnë qtë në lesë 

për t'i tharë. 

4. Tezgë, zakonisht prej thuprash, që përdoret 

për të mbartur pleh, kashtë etj.; 

vig. 

5. Lloj saje që shërben për të mbartur 

diçka, duke e tërhequr mbi borë, 

rrëshqitëse. Lesë bore. 

* U bë lesë u bë tapë. E bëri për lesë dikë 

e rrahu fort, e shqepi në dru, e bëri për 

vig. I bëri (i thuri) lesa dikujt i bëri një 

kurth, i ngriti grackë. E vuri (e futi) në 

lesë dikë e futi në kurth, e futi në grackë. 

I vuri lesë dikujt a diçkaje e ndaloi, e pengoi, 

ia preu hovin, i vuri gardh. I vuri 

lesën diçkaje e mbylli një çështje, i vuri 

kapak. Për çdo derë (për çdo shteg) ka 

një lesë nuk ka të metë a dobësi që nuk 

mund të ndreqet, çdo të keqeje a plage i 

gjendet ilaçi. 

LESË II f. kryes. Xhufka që varen për 

zbukurim në veshjet popullore (sidomos 

në ato të grave). 

LESHNIK I m. Veshje popullore burrash, e 

punuar me lesh deleje ose dhie; me mëngë 

të rreme, që mbahet si pallto në dimër, 

tallagan. Hëngre kun, vish leshnikun. 

fj. u. 

LESHNIK II m. gjell. Lloj ëmbëlsire me 

qumësht delesh e me miell që piqet në 

tepsi. 

LEVË I f. 1. Shufër e fortë dhe e gjatë, që 

ka një pikëmbështetje dhe shërben për 

të ngritur më lehtë a për të lëvizur nga 

vendi trupa të rëndë; ngritës, lloz. Levë 

e dyshtë dy leva që kanë një pikëmbështetje 

të përbashkët si p.sh. gërshërët, 

darët etj. Krahët e levës. Mbështetja e 

levës. Boshti i levës. E ngre me levë. 

2. tek. Shufër me një dorezë, që shërben 

për drejtimin e një makine, për të rregulluar 

lëvizjen e një mekanizmi etj. Levë 

dore. Levë komandimi. Levat e makinës 

(e traktorit). Leva e ndërrimit të marsheve. 

3. g. Mjet që ndihmon për të vënë në 

lëvizje diçka, për të zhvilluar një veprimtari, 

etj. Leva të fuqishme. Levat 

shtetërore (ekonomike). 

LEVË II f. Njësia monetare bazë e Bullgarisë; 

monedhë që ka këtë vlerë. 

LËKORE I f. 1. Cipa e hollë dhe e bardhë 

nën lëkurën e disa drurëve, lëkura e dytë, 

lëkostër. 

Lëkore plepi (shelgu). 

2. Cipë e hollë që zë diçka, shtresë e hollë 

që formohet nga diçka; kore. 

Ka zënë plaga lëkore. Djathi ka vënë 

lëkore myku. 

LËKORE II f. bot. Radhiqe. Lëkore e egër. 

LËNDINË I f. 1. Tokë e lënë pa punuar, tokë 

djerr. Lëndinat e fshatit. 

2. Shesh i vogël, i veshur me bar të njomë. 

Lëndinë malore. Lëndinë në mes të pyllit. 

Rrinte në lëndinë. Kullot bagëtia në 

lëndina. 

* E bëri lëndinë diçka e shkatërroi krejt, 

e bëri rrafsh me tokën, e bëri shesh. 

Ia nxori (ia qiti) në lëndinë diçka ia nxori 

diçka që e mbante të fshehtë, ia nxori në 

shesh. 

74

LËNDINË II f. krahin. Lëndishtë. 

LËNGOJ I jokal. 1. Vuaj e dergjem për shumë 

kohë nga një sëmundje e rëndë. Lëngoi 

gjatë (shumë). Lëngon në shtrat. Ka 

disa vjet që lëngon. 

2. g. Vuaj shumë, heq keq a mundohem 

nga dikush. Kemi lënguar nën zgjedhën 

e të huajve (e bejlerëve, e pasanikëve). 

Lëngoi në burg (në dhe të huaj, në 

kurbet). I lëngoj zemra vuajti shumë. 

LËNGOJ II kal. 1. Lag me pak ujë, njom, stërpik. 

E lëngoj gjethin e dhive. 

2. shih LËNGËSHTOHET 2. Lëngon 

rrushi. Lëngojnë drurët në pranverë. 

LIGË I f. bised. Jargë. Liga e njeriut (e kërmillit). 

I dilnin (i binin) ligat nga goja. 

E bëri me ligë. 

LIGË II f. libr. Bashkim i grupeve të veçanta 

politike a shoqërore, i partive, i organizatave 

të ndryshme ose i shteteve për qëllime 

të caktuara; lidhje. Liga Ndërkombëtare 

e Kryqit të Kuq. Liga e Prizrenit. 

vjet. Lidhja Shqiptare e Prizrenit. 

LIGJËRATË I f. 1. Fjalim për një çështje 

politike, ideologjike a shoqërore, që mbahet 

përpara një grupi të madh dëgjuesish. 

Ligjëratë e gjatë (e bukur). Mbajti një 

ligjëratë. 

2. Mësim për një temë të caktuar që 

zhvillohet nga pedagogu në shkollat e 

larta; leksion. Cikël ligjëratash. 

3. Kuvend, bisedë. Ligjëratë e këndshme. 

Ligjërata e plakut. gjuh. Ligjërim; e 

folme. Ligjëratë e shkruar (e folur). 

Ligjërata e zakonshme (e bisedave të 

përditshme). 

* Ligjëratë e drejtë gjuh. formë e ndërtimit 

sintaksor të ligjërimit, në të cilën ai 

që et a shkruan përsërit fjalë për fjalë, 

pa asnjë ndryshim ato që ka thënë një 

tjetër ose që ka thënë vetë më parë, duke 

i veçuar si fjali më vete. Ligjëratë e zhdrejt 

ë(e tërthortë) gjuh. formë e ndërtimit 

sintaksor të ligjërimit, në të cilën 

ai që et a shkruan i riprodhon fjalët 

e një tjetri ose fjalët që ka thënë vetë 

më parë pa bërë ndryshime në përmbajtje, 

por me ndryshime në formë, duke 

mos i veçuar si fjali më vete. Pjesët 

e ligjëratës gjuh. kategoritë themelore 

leksiko-gramatikore, në të cilat grupohen 

të gjitha fjalët e gjuhës sipas kuptimit 

leksikor dhe veçorive të tyre gramatikore 

(p.sh. emri, mbiemri, numërori, përemri, 

folja, ndajfolja, parafjala etj.). 

LIGJËRATË II f. vjet. Vajtim me ligje i një të 

vdekuri nga gratë. E ëma nisi ligjëratën. 

LIGJËRI I f. vjet. 1. Fjalë. Nuk mund të 

thuhet me ligjëri. 

2. Këngë vaji; elegji. 

LIGJËRI II f. vjet. 1. Legjislacion; ligjshmëri. 

2. vet. nj. Drejtësi. Njeriu i ligjërisë. 

LIGJËRIM I m. 1. Veprimi sipas kuptimeve 

të foljeve LIGJËROJ I, LIGJËROHEM 

I. 

2. gjuh. Gjuha e gjallë kur e asim a e 

shkruajmë, gjuha në çastin e përdorimit 

të saj nga njerëzit. Gjuha dhe ligjërimi. 

Stili i ligjërimit. 

3. gjuh. Variant i gjuhës me disa veçori 

dalluese, që përcaktohen nga rrethanat 

në të cilat bëhet kumtimi dhe nga qëllimi 

i kumtimit; stil i gjuhës; mënyrë të 

foluri; mënyra e shqiptimit në të folur. 

Ligjërimi letrar ligjërim i normëzuar që 

përdoret nga njerëzit e shkolluar, gjuhë 

letrare. Ligjërimi bisedor. Ligjërimi 

libror. Ligjërimi poetik. Ligjërimi i 

thjeshtë. Ligjërimi dialektor. Ligjërim 

tregimtar. Ligjërim i plot ë(i lirë). 

Ligjërim i hollë (i trashë). 

4. E folme; gjuhë. Ligjërimi i krahinës (i 

fshatit). Ligjërimet shqiptare të Atikës 

(të Italisë). 

5. Kuvend, bisedë. U mblodhën në 

ligjërim. 

6. g. Zëri i disa zogjve që këndojnë 

ose cicërojnë bukur, kënga e zogjve; 

shushurimë a fëshfërimë e ëmbël që të ngjall 

kënaqësi. Ligjërimi i bilbilit. 

Dëgjohej ligjërimi i lumit (i drurëve, i pyllit). 

75

LIGJËRIM II m. Ligjësim. Ligjërimi i një 

vendimi. U paraqit për ligjërim. 

LIGJËRIM III m. 1. Veprimi sipas kuptimeve 

të foljeve LIGJËROJ III, LIGJËRO- 

HEM II. 

2. Vajtim i një të vdekuri me ligje, ligje. 

E qanë me ligjërime. 

LIGJËROHEM I vetv. bised. Flas, kuvendoj, 

bisedoj; merrem vesh. Ligjërohu me 

prindër (me vëllezërit)! 

LIGJËROHEM II vetv. bised. Ankohem 

për diçka, qahem te dikush. Mjaft u 

ligjërove! 

LIGJËROJ I jokal. 1. Flas; as bukur. Ligjëro, 

bilbili ynë. kr. pop. Ligjëron bukur. 

Ligjëron shqip. Ligjëronin me zë të ulët. 

Nuk i ligjëron goja. 

2. kal. Lexoj ose e them përmendësh 

e bukur një pjesë artistike përpara të 

tjerëve, recitoj; vjet. lexoj. Ligjëroi një 

vjershë. 

3. Mbaj një ligjëratë a fjalim përpara një 

grupi të madh dëgjuesish. 

4. Shqyrtoj një çështje për të nxjerrë në 

shesh të drejtën; e kuvendoj, e pleqëroj. 

E kishte zgjedhur fshati për të ligjëruar. 

5. vet. veta III g. Këndon a cicëron 

bukur (për disa zogj); shushurin 

a fëshfërin ëmbël. Ligjëron bilbili 

(kryeartëza). Ligjëron lumi. Ligjërojnë 

gjethet (drurët). 

* I ligjëron zemra është shumë i gëzuar, 

i këndon zemra. 

LIGJËROJ II kal. 1. shih LIGJËSOJ 1. E ka 

ligjëruar statuti. 

2. Vendos a urdhëroj si dua vetë, e kërkoj 

diçka si me ligj; bëj ligjin. Në fshat vetëm 

ai ligjëronte. 

LIGJËROJ III kal. Qaj me ligje një të vdekur. 

LIGJËRUES I m. 1. Folës; gojëtar. 

2. Ai që lexon ose e thotë përmendësh e 

bukur një pjesë artistike, recitues; vjet. 

lexues. Ligjërues i zoti. Ligjëruesit e 

gazetës. 

3. Ai që mban një ligjëratë a fjalim përpara 

një grupi të madh dëgjuesish. 

LIGJËRUES II m. Ligjvënës. Është pasur 

parasysh nga ligjëruesit. 

LIGJIM I m. vjet. 1. Veprimi sipas kuptimeve 

të foljeve LIGJOJ I, LIGJOHEM. 

2. Diçka që vërteton se dikush është i 

pafajshëm, shfajësim. 

LIGJIM II m. Veprimi sipas kuptimeve të foljeve 

LIGJOJ II, LIGJOHET. 

LIGJOJ I kal. vjet. 1. jokal. Flas, ligjëroj. 

Nisi të ligjojë. 

2. I jap të drejtë dikujt; e nxjerr të pafajshëm 

dikë, e shfajësoj; përligj. 

3. Ngushëlloj; mëshiroj. S'kishte njeri që 

ta ligjonte. 

4. fet. Pagëzoj. I ligjonin në kishë. 

LIGJOJ II kal. vjet. Pranoj diçka si të vërtetë, 

vërtetoj; ligjësoj. Nuk e ka ligjuar dija 

(shkenca). 

LINJË I f. 1. Këmishë pëlhure e hollë, e gjatë 

dhe e gjerë, që e përdorin si veshje të 

sipërme ose të brendshme kryesisht gratë 

fshatare; këmishë burrash, zakonisht prej 

pëlhure të bardhë, që e veshin kryesisht 

fshatarët. Linjë e hollë (e bardhë, e 

thjeshtë, e qëndisur). Linjë grash. Linjë 

burrash. Linjë pëlhure (liri, pambuku, 

mëndafshi). 

Linjë me mëngë të gjata. 

2. Çarçaf prej pëlhure liri. Shtroi linjat. 

3. Shami koke prej pëlhure të bardhë. 

Lidhi kokën me linjë. 

* Doli linjës u çudit shumë, u habit jashtë 

mase. I vuri linjën dikujt e vuri nën vete 

dikë, e vuri poshtë, e mposhti. Rrinte si 

murga në linjë shih te MURG/Ë,∼A I. 

LINJË II f. 1. shih VIJ/Ë, ∼A 1, 3, 4, 9- 

13. Linjë ajrore (hekurudhore). Linjë 

telefonike (telegrake). Linjë elektrike. 

Linja e tensionit të lartë. Në dy linja. 

Shtrirja e linjave. tek. Sistem pajisjesh e 

makinerish të lidhura së bashku, të cilat 

kryejnë në varg punë të ndryshme për 

prodhimin e diçkaje. Linjë teknologjike. 

Linjë prodhimi. 

76

Linja e petëzimit. Ngritja e linjave 

të reja. bot. Pasardhës i një bime, 

që është tuar nga vetëpllenimi i saj i 

detyrueshëm, zakonisht gjatë katër ose 

gjashtë breznish. Linjë misri. 

LIQE I f. bot. Xinë. 

LIQE II f. vjet. Shpërblim për një punë të 

kryer, hak; qira. Kërkoi liqe. Mori liqen. 

Mori qetë me liqe. E pagoi liqen. 

LIRË I f. 1. Vegël muzikore e përdorur që 

në kohë të lashta, me kasë të vogël e të 

përkulur në të dy anët, me dy brirë që 

zgjaten prej saj dhe me katër deri shtatë 

tela në mes tyre. Lira greke. Telat e lirës. 

I binte lirës. Figura e lirës është emblema 

e muzikës. 

2. g. Frymëzimi e krijimi poetik. Nuk 

heshti asnjëherë lira e Naimit. 

LIRË II f. Njësia monetare bazë e Italisë, e 

Turqisë etj.; monedhë që ka këtë vlerë. 

Lira italiane. Lira turke. Lirë sterlinë 

njësi monetare e Anglisë, funt sterlinë. 

LIRI I f. 1. Të qenët i lirë në jetë e në punë; 

mungesa e shtypjes, e varësisë dhe e kuzimeve 

që pengojnë, vështirësojnë e ndrydhin 

veprimtarinë politike e shoqërore 

të një klase a shtrese të caktuar, të 

shoqërisë në tërësi ose të anëtarëve të 

saj; gjendja kur një vend nuk është i 

pushtuar dhe kur një popull rron i lirë 

dhe i pavarur. Liri politike (shoqërore, 

ekonomike). Liritë demokratike e drejta 

e fjalës, e shtypit, e mbledhjes, e grumbullimit 

dhe e manifestimit publik. Liri e 

plotë (e kuzuar). Liria e fjalës (e shtypit, 

e mbledhjeve). Lufta për liri e pavarësi. 

E tuam (e mbrojmë) lirinë. 

Vdekje Fashizmit ? Liri Popullit! 

S'durohet jeta pa liri. Liria i ka rrënjët 

në gjak. fj. u. Liria nuk dhurohet, por 

tohet. fj. u. Liria nuk mbrohet me fjalë 

e me urata, por me harqe e me shpata. 

fj. u. 

2. Gjendja e dikujt që nuk është i burgosur, 

i internuar a i arrestuar dhe gëzon 

të drejtat qytetare; të qenët i lirë. Liria 

personale. U dënua me heqje të lirisë. 

3. vet. nj. hist. Gjendja e një njeriu, i 

cili nuk ishte skllav a bujkrob (në rendin 

skllavopronar e në atë feudal). 

4. Mungesa e kuzimeve ose e pengesave 

në veprimtarinë e përditshme të dikujt 

ose në një fushë të caktuar; e drejta 

e plotë që i jepet dikujt për diçka; të 

qenët i lirë në mendime e veprime. Liria 

e mendimeve (e pikëpamjeve). Liria e 

ndërgjegjes. 

Liri veprimi. Liria e martesës. I ka dhënë 

fëmijës liri të madhe. 

5. vet. nj. loz. Mundësia e njeriut për 

të njohur dhe për të përdorur sipas vullnetit 

të tij ligjet objektive të zhvillimit të 

natyrës e të shoqërisë. Liria dhe domosdoshmëria. 

Liria e vullnetit. 

* I ka dhënë liri gjuhës keq. et shumë e 

pa u menduar mirë, nuk i vë fre gjuhës. 

Liria poetike let. heqje e shtesa tingujsh 

ose ndryshime të tjera gjuhësore në 

vargjet për të ruajtur ritmin, numrin e 

rrokjeve etj. Liria e detit të hapët e 

drejta e anijeve të shteteve të ndryshme 

për të lundruar lirisht në det të hapët. 

Liria e hapësirës ajrore (liria e ajrit) 

e drejta e aeroplanëve të shteteve të 

ndryshme për të uturuar lirisht në një 

hapësirë ajrore të caktuar. 

LIRI II f. Jelja e kalit. Liri e gjatë. Mbahej 

nga liritë. 

LIRISHTË I f. Livadh i vogël në mes të pyllit, 

çeltirë. Lirishtat e pyjeve. Lirishtë me 

bar. 

Doli në lirishtë. 

LIRISHTË II f. Arë e mbjellë me li; tokë që ka 

qenë e mbjellë me li. 

LOJË I f. 1. Veprimi sipas kuptimeve 1 e 2 të 

foljes LUAJ. Loja me top. Loja me letra. 

Ndalohet loja në rrugë. 

2. Tërësia e lëvizjeve dhe e veprimeve 

të tjera që bëjnë ata që luajnë (në kuptimin 

1 e 2); ndeshje sportive; lloji i 

mënyrave dhe i mjeteve që përdorin ata 

77

që luajnë; mënyra si luan dikush. Lojë 

e bukur (argëtuese, edukuese). Lojërat 

popullore. Lojëra sportive. Lojërat ballkanike 

(olimpike). Lojëra për fëmijë 

(për të rinj). Loja e futbollit 

(e basketbollit, e shahut). Pjesa e parë e 

lojës. Gjyqtari i lojës. sport. Edukimi i 

fëmijëve nëpërmjet lojës. Mori pjesë në 

lojë. E toi (e humbi) lojën. I pëlqen 

loja. Është dhënë pas lojës. 

3. Send a tërësi sendesh që përdorim për 

të luajtur, lodër. Lojëra fëmijësh. 

Bleu lojëra të reja. 

4. art. Veprimet e lëvizjet që bën një 

aktor kur luan një rol në skenë; mënyra 

si e luan rolin e tij; mënyra si luhet një 

pjesë a një vepër muzikore. Loja skenike 

(teatrale). Lojë e shkathët. Loja e aktorit 

(e artistit). 

5. g. Sjellje e shtirur e veprime dredharake 

për të mashtruar të tjerët; diçka 

që organizohet me dredhi për t'ia hedhur 

një njeriu ose për t'u tallur me të; shaka. 

Lojë e rrezikshme. I luajti një lojë. Mos 

i bëj lojëra! E ka për lojë. Bëri lojë me 

dikë u tall; bëri shaka me të. 

6. usht. vjet. Stërvitje luftarake, që 

kryhej nga forcat ushtarake të njësive të 

ndryshme sipas një plani të organizuar 

për të arritur një qëllim të caktuar. 

Lojë luftarake (operative). Loja e trupave. 

7. Tërësia e veprimeve që kryhen nga forcat 

e sigurimit të shtetit, nga zbuluesit 

etj. për të mashtruar kundërshtarin, për 

të shpëtuar prej tij a për të tuar kundër 

tij. Hyri (mori pjesë) në lojë. 

8. g. Këmbim i shpejtë i njollave të dritave, 

të ngjyrave etj.; ndryshimi i shpejtë 

e i shpeshtë a i përsëritur i diçkaje. Lojë 

dritash. Loja e akëve. Loja e çmimeve 

të tregut. Loja e bursës. 

* U bë lojë e dikujt e tallin a e qeshin 

të tjerët, u bë gazi i botës. Bën lojën e 

dikujt 

a) shtiret për të ngatërruar të tjerët, 

bën veprime mashtruese për t'ia hedhur 

dikujt; 

b) sillet e vepron si ia do puna një tjetri, 

është vegël e dikujt. Doli nga loja u 

largua nga një punë e vështirë, e rrezikshme 

a e ndërlikuar, doli nga vallja. Hyri 

në lojë hyri në një punë të vështirë, të 

rrezikshme a të ndërlikuar, hyri në valle. 

E humbi lojën shih te HUMB. Lojë fëmijësh 

punë shumë e thjeshtë, që kryhet 

fare lehtë. Lojë fjalësh diçka që thuhet 

për shaka a për qëllime të tjera, duke 

përdorur fjalë që tingëllojnë njësoj a në 

mënyrë të ngjashme, por që kanë kuptime 

të ndryshme; fjalë që thuhen sa 

për të kaluar radhën dhe që nuk i japin 

zgjidhje a përgjigje të vërtetë një çështjeje. 

Luan lojën (lodrën) e dikujt shih te 

LUAJ. E vuri në lojë (në lodër) dikë e 

talli, e qesëndisi. Bën lojën e strucit libr. 

shih te STRUC,∼I. 

LOJË II f. 1. Grua e bukur me lëkurë të 

bardhë e me trup të shëndoshë. 


Grua lojë. 

LOZAK I mb. Që bën shumë lojëra; lodërtar, 

lozonjar. Vajzë lozake. 

LOZAK II mb. Që ka loze, që është me loze. 

Bimë lozake. 

LUGARE I f. 1. Enë prej druri si lug me bisht, 

që e përdorin muratorët për të mbajtur 

llaçin; govatë. Lugarja e muratorit. 

2. Luginë e pjerrët dhe e thellë. Malësia 

është gjithë lugare. 

LUGARE II f. Mbajtëse lugësh, lugës. 

LUGËS I m. 1. Sqepar me presë të harkuar, 

që përdoret për të gdhendur drurin për 

bucela, për lugje etj.; thikë e lakuar që 

përdoret për të gdhendur pjesë të thelluara 

në dru, për të bërë lugë etj. Gdhend 

me lugës. 

2. Rende e përkulur. Lugësi i kungullit. 

3. Vegël e metaltë, me një lopatëz të 

lugët, që përdoret për të kruar magjen 

nëpër qoshet; kruese. Lugësi i magjes. 

78

LUGËS II m. 1. Kuti e posaçme prej druri, që 

varet në mur dhe shërben për të mbajtur 

lugët, mbajtëse lugësh, farashë. Lugës 

druri. Vë në lugës. 

2. Mbathësi i këpucëve. 

3. Lugë e madhe, qepshe, garuzhdë. E 

ndau gjellën me lugës. 

4. përb. Lugëlëngës, sahanlëpirës. 

Lugësit e Ballit Kombëtar. 

LUGËS III m. zool. Sqeplugë. 

LULËBARDHË I f. bot. 1. Bimë barishtore e 

egër, me gjethe të vogla heshtore, me lule 

të bardha në vjollcë, që rritet zakonisht 

në arat e mbjella me drithëra. 

2. Lloj lakre e ëmbël, me gjethe të mbledhura, 

që çel lule të bardha. 

LULËBARDHË II f. mjek. Sëmundje e rëndë, 

që shfaqet me puçrra të vogla në trup, të 

cilat ënjten e mbushen me qelb dhe japin 

dhimbje të mëdha. Ka lulëbardhën. I ra 

lulëbardha. 

LULËZ I f. 1. bot. Bimë barishtore, me gjethe 

të holla si hala pishe e të grumbulluara 

në tufë, e cila bën një boçë në majë që e 

thajnë dhe e përdorin për fare djathi. 

2. mjek. Sëmundje e syrit që e vesh atë, 

e skuq ose i lë një njollës të kuqe; pika e 

syrit. 

3. mjek. Elbth, kath. I ka dalë lulëza në 

sy. 

LULËZ II f. zool. Lubardhë. 

LUNDËR I f. 1. Mjet i thjeshtë lundrimi prej 

druri, që vihet në lëvizje me lopata ose 

me shtagë, barkë e ngushtë dhe e gjatë; 

anije e vogël me fund të sheshtë, që vihet 

në lëvizje me lopata ose me vela. Lundër 

peshkatarësh (peshkimi). Shtaga e lundrës. 

Hipi në lundër. 

2. Trap druri që shërben për të kaluar 

lumin. 

3. tek. Pjesë e makinës shirëse, që ka 

trajtën e një govate. 

* U bë lundër mospërf. u deh sa mezi 

qëndron më këmbë, u bë tapë, u bë bërryl. 

S'bëhet lundra me dru marene fj.u. shih 

te MAREN/Ë,∼A. 

LUNDËR II f. zool. Kafshë e egër e mishngrënëse, 

e madhe sa një mace, me lëkurë 

të butë e të çmueshme, me qime të shndritshme 

në ngjyrë kafe të mbyllur, që 

rron në ujëra të ëmbla dhe ushqehet me 

peshq; vidër. Lëkurë lundre. 

* U bë (si) lundër u ngjall a u majm 

shumë. 

LLAJË I f. 1. Dele ose lopë krejt e zezë. 

2. përd. mb. Që e ka qimen të zezë (për 

delet dhe lopët). 

LLAJË II f. krahin. Hinkë. 

LLALLË I f. 1. zool. Flutur, më e madhe 

se miza e zakonshme, e cila i bën vezët 

në zgjuan e bletëve dhe i detyron këto të 

largohen prej këtej. Llalla i prish bletët. 

2. g. Diçka që sjell grindje; grindje, 

gërnjë. U ka hyrë llalla në shtëpi. 

LLALLË II f. bised. Mëndeshë. 

LLASHKË I f. 1. Dele, dhi ose lopë që ka 

pjellë një vit para kohës së zakonshme; 

pëllejë motake. 

Qengji (keci) i llashkës. Viçi i llashkës. 


Dele (dhi, lopë) llashkë. 

LLASHKË II f. Përpajnë. Llashkat e hardhive. 

LLOGOBERE I f. 1. Lule që është hapur 

shumë dhe që e ka humbur bukurinë. 

2. g. Vajzë a grua që et shumë, 

llafazane, gojëpashmagje. 

LLOGOBERE II f. zool. Rosë e egër që e ka 

zënë vera pa shtegtuar. 

LLONXHË I f. 1. Ngastër a rrip toke që mbillet 

me perime ose me lule në oborr a 

diku pranë shtëpisë, lehë. Llonxhë me 

lule (me spinaq, me domate). 

2. përd. mb. g. I mbushur plot, që 

ka të gjitha të mirat. Llonxhë e kishte 

shtëpinë. 

3. përd. ndajf. g. Me të ngrëna me 

të pira. Është mësuar llonxhë. Ia kaluan 

llonxhë. 

79

LLONXHË II f. 1. Gropë e madhe e mbushur 

me ujë, pellg me ujë shiu. 

2. Strofull; vrimë: Llonxha e dhelprës (e 

lepurit). 

LLONXHË III f. 1. vjet. Kuvendi i gjithë 

fshatit; mbledhja e pleqësisë së fshatit; 

njerëzit që merrnin pjesë në kuvend a 

në mbledhje; vendi a sheshi i fshatit, ku 

bëhej kuvendi i tij ose mblidhej pleqësia. 

Llonxha e fshatit. Rrapi i llonxhës. U 

mblodh llonxha. 

Ishin mbledhur në llonxhë. 

2. g. bised. Bisedë e gjatë dhe e 

shtruar. 

3. g. bised. Zhurmë e madhe që bëjnë 

shumë veta kur asin njëherësh e nuk 

merren vesh njëri me tjetrin muhabet me 

zhurmë e me potere; potere, rrëmujë. 

U bë llonxhë e madhe. 

4. përd. ndajf. g. Pa rregull, rrëmujë, 

plot zhurmë. Shkoi puna llonxhë. 

LLUKË I f. 1. Vezë e prishur, e cila nuk mund 

të çelë zog. Llukat e pulës. 

2. krahin. Klloçkë, sqokë. Ka rënë të 

pala llukë. 

3. g. Njeri i trashë nga mendja, budalla. 

4. Përd. mb. sipas kuptimeve 1, 3 të 

emrit. Vezë lluke. Ishte fare llukë. 

LLUKË II f. bot. krahin. Bli. 

MAÇ I m. 1. Njëra nga të dy ngjyrat e zeza në 

lojën e letrave, që shënohet me një gurë 

në trajtën e gjethes me bisht; letra me 

këtë gurë e ngjyrë. Hodhi maçin. 

Kishte tre maçe në dorë. 


Asi (mbreti) maç. Dama (nënta) maç. 

MAÇ II m. krahin. Mace. 

* Erdhën (shkuan, ikën) me kuç e me 

maç (me qen e me mace) shih te KUÇ,∼I. 

MAHI I f. ndërt. Secila nga gërshërëzat anësore 

të çatisë së një ndërtese, që shkojnë 

nga streha në kulm. Shtëpia ka katër 

mahi. 

MAHI II f. Pezmatim, malcim i një plage, 

mahisje. Mahia e plagës. 

MAHI III f. Shaka; shpoti, qesëndi. Mahi e 

hollë. Bën mahi. E ka me (pa) mahi. Si 

për mahi. 

MAJ I m. Muaji i pestë i vitit, që vjen pas 

prillit. Festa e Një Majit. Lulet e majit. 

* Si bora në maj shih te BOR/Ë,∼A. 

Nuk ka kokë dëbora në maj fj. u. nuk 

qëndron gjatë, shkrin shpejt. Shkëndijat 

(shkëndijëzat) dalin në maj fj. u. shih 

te SHKËNDIJ/Ë,∼A. Zinin majin vjet., 

etnogr. ngriheshin herët ditën e një majit 

dhe dilnin në natyrë për të festuar ardhjen 

e muajit të luleve (sipas një zakoni 

të vjetër popullor). Lule maji bot. shih 

te LUL/E,∼JA. Zhuzhaku i majit zool. 

shih te ZHUZHAK,∼U. 

MAJ II m. 1. Çekan i madh që e përdor farkëtari 

për të rrahur hekurin; vare hekuri. 

Maji i kovaçit. Maj për të thyer gurët. 

2. Vare druri; tokmak; kopan. Maj 

samarxhinjsh. Majat e dërstilës. Maj 

për të rrahur rrobat. Thyejnë plisat me 

maj. E rrahin gjineshtrën me maj. 

MAKTH I m. bot. Lloj bari i ngjashëm me 

trëndelinën, që rritet zakonisht në ara të 

mbjella me grurë dhe bën lule të verdha 

a të bardha e me erë si të mjaltit. 

MAKTH II m. Këlysh lepuri; lepurush. 

MAKTH III m. anat. Cipë e mishtë si sfungjer, 

që mbështjell e ushqen pjellën te gruaja 

shtatzënë ose te femrat barrsa të gjitarëve 

dhe që del jashtë bashkë me të, 

shtrat. 

MAKTH IV m. folk. 1. Ankth. 

2. mit., folk. Figurë e përrallave popullore, 

që përfytyrohet si njeri, i cili gjoja 

vjen natën e të zë frymën, por, po ta 

kapësh, mund të të japë çdo gjë që i 

kërkon në atë çast; të rëndët e dheut. 

80

MALL I m. Dhembje e thellë shpirtërore e trishtim 

që ndjejmë për dikë a për diçka 

që ndodhet larg nesh; dëshirë e fortë 

për t'u kthyer përsëri në një vend që s'e 

harrojmë kurrë, për të takuar një njeri 

të dashur që është larguar, për të rijetuar 

edhe një herë si dikur ose për t'u 

marrë përsëri me diçka që na ka pëlqyer 

shumë. Me mall të madh. Malli për atdhe. 

Malli i nënës (i motrës). Kishte mall 

për prindërit (për fshatin, për shtëpinë, 

për gurët e sokakut). Kam mall për ato 

vite. Kishte mall t'i hipte kalit 

(të ngiste qetë). Më merr (më zë, më 

kap) malli për dikë a për diçka. 

* Sa për mall sa për qejf, sa për të nxjerrë 

mallin. Është për mall diçka është shumë 

e mirë a shumë e bukur, është diçka që ta 

do zemra gjithnjë. E kishte për mall dikë 

a diçka e donte shumë, e kishte për zemër. 

Do t'i kesh mallin dikujt a diçkaje do ta 

kërkosh e nuk do ta gjesh më (thuhet 

kur dikush nuk e vlerëson si duhet dikë 

a diçka kur e ka). Më nxjerr (më heq) 

mallin e dikujt a të diçkaje shih te NX- 

JERR 28. S'e ha malli për dikë a për 

diçka iron. nuk shqetësohet fare, as që 

bëhet merak për dikë a për diçka, aq i 

bën. Nuk më merr malli për dikë mospërf. 

nuk dua të di fare për të, nuk dua 

t'ia shoh fytyrën. E preu malli (barku) 

për dikë a për diçka iron. shih te PRES I. 

Rrallë e për mall shih te RRALLË 2. E 

bën nga halli e jo nga malli shih te HALL, 

∼I. 

MALL II m. 1. ek. Produkt i punës, që 

plotëson një nevojë të njeriut dhe që 

prodhohet për t'u këmbyer ose për t'u 

shitur; send i prodhuar për t'u shitur. 

Mall i mir ë(i lirë, i shtrenjtë). Mallra 

ushqimore (industriale). Mall shqiptar 

(i huaj). Mallra të përdorimit të gjerë. 

Depo mallrash. Tren (vagon) mallrash. 

Agjencia e mallrave. 

Shitja (blerja) e mallrave. Prodhimi i 

mallrave. Sasia (cilësia) e mallrave. 

2. bised. Pasuri, kryesisht e patundshme, 

që mund të shitet ose të blihet; pasuri private, 

shoqërore a shtetërore. Mall belik. 

vjet. pasuri shtetërore. Mall i trashëguar. 

Mall e gjë. Malli i shtëpisë. Është malli 

i shtetit (i kooperativës). I zoti i mallit. 

Kishte shumë mall e para. E hëngri (e 

shtoi) mallin. Shinte në mallin e botës 

(si në mallin e vet, si në mallin e babait). 

3. bised. mospërf. Njeri ose send pa 

vlerë a pa rëndësi. E njoh mirë se çfarë 

malli është ai. Këto fjalë s'janë të tuat, 

janë mall i tjetërkujt. Mall bajat. 

* Mall belik mall pa zot, diçka e lënë pa 

rojë e pa kujdesie. Mall pa zot diçka, për 

të cilën s'kujdeset askush, diçka me të 

cilën gjithkush mund të bëjë ç'të dojë. 

S'e bëj mall dikë a diçka s'i jap rëndësi, 

s'e vë në hesap. Nuk ia dinte skajin mallit 

(pasurisë) shih te SKAJ,∼I. 

MARKË I f. Njësia monetare bazë e Gjermanisë 

dhe e Finlandës; monedhë që ka këtë 

vlerë. Marka gjermane. Marka nlandeze. 

MARKË II f. 1. Shenjë dalluese që u 

vihet prodhimeve të ndryshme për të 

treguar llojin, cilësinë dhe ndërmarrjen 

ose vendin ku janë prodhuar; prodhim 

i një fabrike, i cili mban një shenjë të 

tillë dhe që ka cilësi e tipare të caktuara; 

fabrika a uzina që prodhon një mall 

e që vlerësohet nga cilësia e tij. Marka 

shqiptare. Markë e njohur (e mirë). Me 

markë të huaj. Marka e fabrikës (e uzinës). 

Marka e stofrave (e makinave). 

Mall pa markë. I vë markën. I ç'marke 

është? Mbrojnë markën e vet. 

2. g. bised., keq. Njeri çfarëdo, dikush; 

lloj, farë (për njerëzit). E njohim se çfarë 

marke është ai. 

MARSH I m. muz. Pjesë muzikore me 

ritëm të theksuar, që luhet nga një 

bandë zakonisht për të shoqëruar ecjen 

me hap të rregullt të një grupi 

njerëzish (ushtarakësh, pjesëmarrësish 

në parakalim etj.). Marsh ushtarak. 

Marsh i përmortshëm. 

Marshi i zkulturistëve. Nën tingujt e 

marshit. 

81

MARSH II m. tek. Shkallë shpejtësie në disa 

motorë, që vihet a ndërrohet me anë të 

një mekanizmi të posaçëm; mekanizmi i 

ndërrimit të shpejtësisë; shpejtësia e një 

automjeti në një shkallë të tillë. Marshi 

i parë (i dytë, i katërt). Marshi i shpejtësisë. 

I ndërroi marshin automobilit (makinës, 

traktorit). 

MARROHEM I vetv. Marrosem, çmendem. 

MARROHEM II vetv. 1. Turpërohem, bëhem 

me marre, koritem. 

2. Pës. e MARROJ II. 

MARROJ I kal. Marros, çmend. 

MARROJ II kal. E turpëroj dikë, e bëj me 

marre, e korit. E marroi dhe e bëri horr 

e shau e s'i la gjë pa thënë. 

MASË I f. 1. Njësi matjeje (e gjatësisë, e 

peshës, e vëllimit etj.); diçka që përdoret 

si mjet për të matur gjatësinë, vëllimin, 

peshën etj.; enë (gotë, tenxhere etj.), vëllimi 

i së cilës njihet dhe shërben si njësi 

matjeje për diçka zakonisht të lëngshme, 

si pluhur a kokrra-kokrra; sasia e lëndës 

që nxë një enë e tillë. Masë e madhe (e 

vogël). 

Masë drithi (mielli). Masë vaji (rakie, 

vere). Masë njëlitërshe. Masë gjatësie. 

Sistemi metrik i masave. Zyra e kontrollit 

të peshave dhe të masave. Mori një 

masë sheqer. 

2. Vlera e një madhësie, e shprehur 

në njësi matëse; përmasat e diçkaje 

(gjatësia, gjerësia etj.), që duhen për t'i 

bërë një veshje, një pajisje etj. Masa e 

trupit. Masa e këmbës (e këpucës). Masa 

e enës. I mori masën. Janë prerë me një 

masë. 

3. edhe g. Madhësia a sasia e diçkaje; 

madhësi a vlerë që merret për krahasim. 

Në të njëjtën (në po atë) masë. Në masë 

të barabartë. Nuk duhen matur me të 

njëjtën masë. 

4. g. Ku, cak; shkallë. Tej (jashtë) 

mase tepër, jashtë çdo kuri. Ndjenja 

e masës njohja e një caku që nuk duhet 

kaluar në veprime, në qëndrimet ndaj të 

tjerëve etj. E kaloi masën e teproi. Në 

një masë të madhe. Deri në atë masë sa... 

Deri në një farë mase. Në masën e duhur. 

E di masën. Nuk ka masë. U gëzova pa 

masë u gëzova shumë. 

5. let. Numri dhe mënyra e radhitjes së 

rrokjeve të theksuara e të patheksuara 

në llojet e ndryshme të vargjeve. Masa e 

vargut. Masat e një vjershe. 

6. muz. Ndarja e një pjese muzikore në 

disa pjesë të barabarta, për të formuar 

ritmin; takt. Masë muzikore. Masë e 

thjeshtë (e përzier, e përbërë, e çrregullt). 

Masë teke (çifte). 

* Me masë 

a) as shumë as pak, aq sa duhet, me qokë; 

b) me kursim, pak nga pak. Nuk i vë 

masë gojës edhe poh. et të lara e të 

palara, et shumë e pa përgjegjësi, nuk i 

vë fre gojës. 

MASË II f. 1. Veprim a mënyrë veprimi, urdhër 

a udhëzim i nevojshëm për t'ia arritur 

një qëllimi të caktuar. Masë e rëndësishme 

(e shpejtë, e ngutshme, e drejtë, 

e rreptë). Masa konkrete (praktike, energjike, 

rrënjësore, përgatitore). Masa organizative. 

Masa lehtësuese. Masat e nevojshme. 

Masa mjekësore (higjienike, 

parandaluese, parambrojtëse). Masa sigurimi. 

Plani i masave. Marr masa. 

2. Ndëshkim, dënim që përdoret si mjet 

edukimi ndaj dikujt. 

Masë disiplinore (ndëshkimore). Morën 

masë kundër tij. 

MASË III f. 1. Sasi e madhe prej një lënde, 

pa formë të caktuar e vështruar si diçka 

më vete. Masë e madhe. Masë plastike. 

Masë e zjarrtë. Masë bimore. Masë e gjelbër 

(e njomë). Masë dheu (rëre). Masë 

ajri (ajrore). Masë uji (ujore). Masë dëbore. 

2. Grumbull i madh sendesh a qeniesh të 

ndryshme. Masë gurësh. 

82

Masë peshqish (shpendësh). 

3. kryes. Grup i madh njerëzish që përbën 

një forcë të gjallë e të qëndrueshme 

në një vend; shtresë e gjerë shoqërore; 

populli punonjës. Masat e gjera (punonjëse). 

Masa e punëtorëve (e fshatarëve, e 

grave, e rinisë, e mësuesve, e nxënësve, e 

sportdashësve, e dëgjuesve, e shikuesve). 

Organizatë masash. Këngë masash 

(për masat). Zëri i masës. Vija e masave. 

Vepër e masave. Kërkesat e masës (e 

masave). Në gjirin e masave. Në krye 

(në bisht) të masave. Shkrirja me masat. 

T'u shërbejmë masave. E bëjnë masat. 

Për masat. 

4. spec. Madhësi që mat sasinë e lëndës 

së një trupi dhe që është një nga madhësitë 

themelore të mekanikës; plogëtia e 

një trupi në raport me forcën që zbatohet 

mbi të. 

5. loz. Kategori që shpreh njësinë e 

sasisë e të cilësisë në sendet ose në dukuritë 

e botës reale. Masë e re. Kategoria 

e masës. Prishet masa. 

* Në masë me shumicë. Bën masë elektr. 

bën qark të shkurtër e nxjerr shkëndija 

(kur takohen dy përcjellës të zhveshur të 

rrymës elektrike). 

MASHALLA I f. vjet. Monedhë ari ose 

argjendi që u vinin fëmijëve të vegjël në 

ballë gjoja për t'i mbrojtur nga syri i 

keq (sipas besëtytnive). Kujtonin se i 

mbronin fëmijët me mashalla e hudhra. 

MASHALLA II f. vjet. Kuti teneqeje me hi 

e me vajguri, që përdorej për ndriçim; 

pishë a urë e madhe e ndezur. Ndiznin 

mashallanë. Rrugët ndriçoheshin me 

mashalla. 

MASHKULLOR I m. Mashkulli i bletës. 

MASHKULLOR II m. Shermend i hardhisë që 

nuk lidh kokrra. 

MAT I m. 1. Buzë deti; breg lumi. 

2. Ranishtë. 

MAT II m. shah. Gjendje e lojës kur mbreti 

i kërcënuar me shah nuk mund të mbrohet 

ose nuk ka asnjë vend të lirë për të 

lëvizur. Mat i bukur (i pashmangshëm). 

Shah mat! 

Mbreti është mat! E bëri (e zuri) mat. 

* E zuri (e bëri) mat dikë e zuri ngushtë, 

e bëri që të mos ketë asnjë mundësi shpëtimi, 

e mbërtheu me shpatulla në mur, e 

mundi. 

MEKTH I m. Të kët. I ra mekthi. Të raftë 

mekthi! mallk. 

* I ra mekthi në punë u lodh e u këput, i 

ra bretku. 

MEKTH II m. Këlysh lepuri, lepurush. 

MEL I EGËR (MELI I PULËS) bot. Kostrevë. 

MË II përem. 1. Trajtë e shkurtër e përemrit 

vetor të vetës së parë në numrin njëjës, 

në rasën dhanore. Më duket. Më pëlqen. 

Më vjen mirë. Më bëri një të mirë. Më 

gjeti një vend. Më thuaj të vërtetën! Më 

iku nga mendja. Më hëngri veshët. 

2. Trajtë e shkurtër e përemrit vetor të 

vetës së parë në numrin njëjës, në rasën 

kallëzore. Më pa. Më dëgjoi. Më merr 

malli. Më la vetëm. Më falni! 

3. bised. Përdoret para foljeve për të 

treguar një qëndrim të afërt e dashamirës 

të folësit për atë, për të cilën bëhet fjalë 

(si dhanore etike). Si më shkon? Si më 

je? 

A m'i pe fëmijët? Të m'i bësh të fala 

nipit! 

4. përd. pj. Përdoret para foljeve për 

t'i dhënë më shumë gjallëri dhe shprehësi 

ligjërimit. Më t'u ngrit në këmbë. Më ta 

bëri copë-copë. Më t'ia nisi këngës. Hë, 

më të lumtë! 

MËTOJ I kal. Kërkoj me këmbëngulje të 

bëhet diçka, të më plotësohet a të më 

pranohet diçka etj., kërkoj diçka sikur 

të ishte e drejta ime, pretendoj. Mëton 

shumë. Mëton me (pa) të drejtë. 

MËTOJ II kal. 1. Dalloj a kuptoj diçka, vë 

re; e marr vesh, e zbuloj diçka pasi e kam 

gjurmuar a hetuar, e pikas, e nuhat (edhe 

g.). E mëtoi vonë (shpejt). S'e mëtoi 

dot nga larg. 

83

E mëtoi se çfarë njeriu ishte. E mëtoi ku 

e kishte hallin. 

2. Rregulloj, ndreq, qeveris. Mëtoi 

dhomën (shtëpinë). Mëtoi opingat. 

MIROS I kal. bised. Përmirësoj, mirësoj. 

Miros shtëpinë. Miros tokën (arën) me 

pleh. 

MIROS II kal. fet. Lyej me vaj të bekuar një 

besimtar të krishterë, zakonisht në ballë, 

duke i bërë shenjën e kryqit, lyej me miro, 

vajoj (në vendet ku vepron kisha e krishtere). 

MIROSEM I vetv. bised. Përmirësohem, mirësohem. 

U miros vendi. 

MIROSEM II fet. Pës. e MIROS II. 

MIROSJE I f. bised. Veprimi sipas kuptimeve 

të foljeve MIROS I, MIROSEM I. 

Mirosja e vendit. 

MIROSJE II f. fet. 1. Veprimi sipas kuptimeve 

të foljeve MIROS II, MIROSEM II. 

2. Ceremonia e lyerjes së besimtarëve me 

miro nga prifti. 

MISHËL I f. kryes. anat. Tejzat e zërit; penjëz. 

MISHËL II f. bot. Lloj kërpudhe e tultë, që 

hahet, e cila e ka anën e poshtme të ombrellës 

në ngjyrë kafe të çelur. 

MITË I f. 1. Bisk i ri që del rreth trungut të 

një druri të prerë; lastar. 

2. Bisk i vogël i të lashtave ose i 

bimëve të tjera, që ka mbetur i pazhvilluar, 

mitër. Mitat e misrit (e duhanit). 

MITË II f. 1. keq. Para a diçka tjetër 

që dikush ia jep nën dorë një nëpunësi 

në kundërshtim me moralin socialist 

që t'i mbarojë një punë në rrugë të 

jashtëligjshme; ryshfet. Marrja (dhënia) 

e mitës dënohet me ligj. Merrte mitë. 

2. etnogr. Shuma e parave që familja e 

dhëndrit i jepte familjes së nuses; shpërblimi 

në para që i jepej shkuesit. 

MITËR I f. anat. Organ i gruas dhe i femrës 

së gjitarëve, në trajtë të dardhës, ku zihet 

e zhvillohet pjella; an. Trupi i mitrës. 

Brirët e mitrës. Qafa e mitrës. Cipa e 

mitrës. Heqja e mitrës. 

MITËR II f. bot. Bisk i vogël i të lashtave ose 

i bimëve të tjera, që ka mbetur i pazhvilluar, 

mitë. Mitër misri (gruri). 

MITËR III f. Kësulë e lartë me dy maja, e 

qëndisur me shirita ari etj., që mbajnë 

peshkopët e klerikët e tjerë eprorë gjatë 

ceremonive fetare. Mitër e peshkopit (e 

kryepeshkopit, e papës). 

MIZANTROP I m. libr. 1. Njeri i mbyllur në 

vetvete e i zymtë, të cilit i pëlqen të rrojë 

i vetmuar, larg njerëzve; ai që nuk i do a 

i urren njerëzit e shoqërinë. 

2. Përd. mb. sipas. kuptimit të emrit. 

Njeri mizantrop. 

MJET I m. 1. Vegël, send, makinë, tërësi pajisjesh 

etj., që shërben për të bërë një 

punë, për të kryer një veprim a veprimtari, 

për të udhëtuar etj.; çdo gjë që 

përdoret për të bërë një punë. Mjet i 

thjeshtë. Mjete shkollore. Mjete mbrojtëse. 

Mjete tokësore (detare, ajrore). 

Mjetet luftarake (e motorizuara). Mjetet 

e punës. Mjetet e transportit (e komunikacionit). 

Mjetet e lundrimit (e udhëtimit). 

Mjetet e mësimit. Mjetet e 

peshimit (e matjes). 

2. Mënyrë veprimi a udha që ndiqet 

për t'ia arritur një qëllimi; rrugë. Mjet 

i fuqishëm (i rëndësishëm). Mjet i sigurt. 

I vetmi mjet shpëtimi. Teatri është 

një mjet edukimi dhe çlodhjeje. Përdori 

gjithfarë mjetesh për t'ia dalë mbanë. E 

gjeti mjetin për ta zgjidhur çështjen. Me 

të gjitha mjetet me çdo kusht, me çdo 

mënyrë. S'ka mjet tjetër. 

3. kryes. Sende (para, ushqime etj.) të 

nevojshme për të jetuar; n. fonde, para. 

Mjetet nanciare (buxhetore, monetare, 

xhiruese). Mjetet e lira. Mjetet e jetesës. 

Mjetet e pagesave. 

4. Pjesë përbërëse e diçkaje, element 

që hyn në përbërjen e një tërësie ose që 

84

kryen një funksion të caktuar. Mjetet letrare 

(artistike). Mjete gramatikore (sintaksore, 

leksikore, fjalëformuese). Mjet 

stilistik (shprehës). Mjetet e kompozimit. 

* Mjetet e prodhimit ek. tërësia e 

veglave dhe e objekteve të punës që përdorin 

njerëzit në procesin e punës për të 

përvetësuar lëndët natyrore dhe për të 

prodhuar të mirat materiale. 

MJET II m. Mur i hollë, zakonisht me dërrasa, 

që ndan një dhomë nga një tjetër; 

ndërmjetëz dërrase. 

MOLLDRAGË I f. Mëllë a bullungë që del nën 

thua ose afër thoit. I daltë molldraga! 

mallk. 

MOLLDRAGË II f. bot. Bordullak. 

MOLLËZ I f. 1. Pjesa e ngritur e faqes nën 

sy. Me mollëza të skuqura (të kërcyera). 

Me mollëza të dala. Mollëzat e faqeve. I 

digjeshin mollëzat. 

2. Pjesa e mishtë dhe e ngritur në majat 

e gishtave ose në pëllëmbën e dorës. Mollëza 

e pëllëmbës. Mollëzat e gishtave. E 

prek me mollëza. 

3. Pjesa e një dorëze që shtrëngohet me 

pjesën e tultë të pëllëmbës; koka e një 

dorëze. Mollëza e shpatës. 

* Mollëza (molla) e fytit anat. kthi. 

MOLLËZ II f. bot. Modhull. 

MOTIV I m. Shkaku që nxit e vë në lëvizje 

dikë për të bërë diçka, arsyeja që të shtyn 

për një veprim ose për një qëndrim a 

sjellje të caktuar. Motiv i rëndësishëm (i 

fuqishëm, snik, i ulët, i panjohur). Motiv 

politik (ideologjik, revolucionar, historik). 

I shtyrë nga motive vetjake. Motivi 

nuk dihet. 

MOTIV II m. 1. muz. Njësia më e vogël e 

më e thjeshtë ritmike e melodisë, që përbëhet 

zakonisht nga dy a tre tinguj të 

bashkuar në një theks; melodi. Motiv i 

ëmbël (i bukur). Motive të gëzuara. Motive 

partizane. Motive të njohura. Motive 

të muzikës së lehtë. Këndonte po 

atë motiv. 

2. art., let. Pjesa më e thjeshtë përbërëse 

e subjektit të një vepre letrare a 

artistike, që shërben si bërthamë organizuese 

e saj; ideja kryesore, tek e cila 

mbështetet një krijim artistik, tema e tij; 

ll që përshkon një vepër letrare a krijim 

artistik nga llimi deri në fund. Motivi 

kryesor. Motive plotësuese (të njohura). 

Motive kombëtare (popullore) në 

qilima (në qëndisma, në banesa). Motivi 

i veprës letrare (i poezisë). Motive nga 

vallet popullore. Është ndërtuar (është 

hartuar) sipas motiveve të vjetra. 

MU I pj. Përdoret para një fjale a një togfjalëshi 

për të përcaktuar më mirë, për ta 

theksuar ose për ta bërë më të përpiktë 

vendin, kohën etj., atë që shprehet nga 

fjala a nga togfjalëshi; pikërisht; ashtu. 

Mu në llim të librit. Mu në krye të 

dhomës. Mu në fund të enës. Mu në 

mes të qytetit (të sheshit, të ballit, të kraharorit, 

të ditës, të natës). Mu në kokë 

(në zemër). Mu në shenjë. Mu këtu (aty). 

Mu si (në) dasmë. Mu si luftë. Mu si i 

çmendur. 

MU II onomat. Përdoret për të imituar britmën 

e lopës a të kaut kur muet. Lopa 

bën mu. 

* Bën mu bised. Është fare e qartë, duket 

sheshit, bie në sy menjëherë. 

MUND I jokal. 1. Kam fuqi, zotësi, aftësi etj. 

për të bërë një punë a një veprim, jam 

në gjendje të kryej a të arrij diçka; e kam 

në dorë ta bëj diçka; jam i zoti a i aftë 

për diçka; mundem. Po të mundësh, eja 

(rri)! Sa mund, aq bëj. Ndihmuan me 

ç'mundën. Bëri (piu, hëngri) sa mundi. 

Foli ç'mundi. Kush mundi, mori. Fle 

(ha) ku të mundë e (ha) pa pyetur se ku, 

pa e zgjedhur vendin, ku të ketë mundësi, 

ku t'i jepet rasti. S'mund më. 

2. (zakonisht me pjesëzat mohuese s, nuk 

dhe mos). Jam pa qejf, s'jam mirë me 

shëndet, jam sëmurë. Nuk para mund. 

Sot s'mund. Si je? - Më dhemb koka, 

nuk mund. 

3. kal. Përdoret si folje gjysmëndihmëse 

me vlerë modale, zakonisht në tra- 

85

jtën e vetës së tretë të numrit njëjës, 

për ta paraqitur si të mundshme a si të 

lejueshme atë që shpreh folja ose fjalia 

e mëpasme; mundem. Mund të hajë (të 

pijë) vetë. S'mund ta bëj (ta them, ta tregoj). 

S'mund të duronte (të priste) më. 

S'mund të lejohet (të pranohet). Mundi 

të shpëtonte. Mund të niset nesër a pasnesër. 

Mund të ketë ardhur. Mund të 

jetë kështu. U largua pa mundur të takohej 

me të. 

* Aq mundi, aq shkundi shih te 

SHKUND. 

MUND II kal. 1. E vë poshtë dikë, e vë nën 

vete, dal timtar mbi të në një ndeshje, 

në një luftë etj.; mposht. E mundi 

armikun (kundërshtarin). I mundëm në 

luftë. I mundën në futboll (në shah). E 

mundi me pikë. Dy mace mundin një ari. 

fj.u. 

2. kal. Nuk e lë diçka të më thyejë a të 

më mposhtë, nuk dorëzohem, nuk jepem 

para diçkaje, por i qëndroj dhe ia nënshtroj 

vullnetit tim; e përballoj dhe e 

kapërcej diçka; e mposht, e shtyp; vet. 

veta III (me një trajtë të shkurtër të 

përemrit vetor në r. kallëzore) më dobëson, 

më ligështon, më mposht a më thyen 

diçka e rëndë a e keqe (një sëmundje, një 

fatkeqësi, një ndjenjë e rëndë etj.). E 

mundi hidhërimin (dëshpërimin, dhembjen). 

E mundi gjumin. E mundi sëmundjen. 

I mundën fatkeqësitë (vuajtjet). 

Më mundi gjumi (lodhja). E mundi 

sëmundja. Trim është ai që mund veten. 

fj.u. trim është ai që mposht dobësitë 

e veta, veset etj. E mundën vështirësitë 

(vuajtjet, mundimet). 

MUNDEM I vetv. 1. Kam fuqi, zotësi, aftësi 

etj. të bëj diçka, jam në gjendje të 

kryej, të plotësoj a të arrij diçka; mund. 

Po të mundem, do të nisem. Me sa 

mundet, nuk kursehet. Deshi të kthehej, 

po s'mundi. S'mundemi më. 

2. shih MUND I 3. S'mundemi të rrimë 

pa punuar. S'munden të shkojnë. 

3. pavet. Është e mundshme. 

4. vet. veta III përd. pj. Ndoshta. - 

Kështu ka ndodhur? - Mundet. 

MUNDEM II vetv. 1. Ndeshem trup me 

trup me dikë, duke u kapur për mesi, për 

qafe etj. dhe përpiqem ta vë poshtë, bëj 

mundje me dikë. Mundej me moshatarët. 

2. g. Hahem me dikë e përpiqem t'ia 

kaloj në një punë. Nuk mundet dot ai 

me të. 

3. Pës. e MUND II. 

MURGESHË I f. Fem. e MURG,∼U. 

Murgeshë e re (plakë). Kuvend (shkollë) 

murgeshash. E zbehtë si murgeshë. 

* Ka zemër murgeshë ka mëshirë e keqardhje 

kristiane për këdo pa përjashtim, 

nuk e ndan të mirin nga i ligu. 

MURGESHË II f. zool. 1. Flutur e madhe me 

shirita të zinj e njolla të zeza në krahë 

dhe në bark, vemja e së cilës njihet si 

dëmtues i drurëve e sidomos i pishave. 

2. Kandërr uturuese që e ndryshon 

ngjyrën sipas mjedisit, me trup shumë 

të gjatë, me kokën trekëndëshe e shumë 

të lëvizshme, me sy të dalë, me dy palë 

krahë të hollë, me të cilët, duke i fërkuar 

bën një zhurmë. 

MURGË I f. 1. fet. Murgeshë. U bë murgë. 

2. bised. Vajzë a grua që ka mbetur e 

shkretë, e vetme, pa njeri; vajzë a grua 

e mjerë, që bën një jetë të rëndë. Murga 

e shkretë (e mjerë)! Ç'e gjeti, murgën! 

Hoqi të zitë e ullirit, murga! 

* Rrinte si murga në linjë rrinte pa 

folur asnjë fjalë, rrinte e heshtur dhe e 

shushatur. 

MURGË II f. Llumi i vajit që bie në fund të 

enës, fundërri vaji; lëngu i errët që del 

kur shtypin ullinjtë. I heqin murgën (vajit). 

Murgën e përdorin për sapun. 

MYSHK I m. bot. Grup bimësh me ndërtim 

më të ndërlikuar se algat, kërpudhat e 

likenet, pa lule, që kanë gjethe, kërcell 

dhe rrënjë, riprodhohen me spore dhe 

rriten në vende me lagështi, mbi trungje 

drurësh, mbi tjegulla, mbi gurë a mbi 

86

shkëmbinj, buzë përrenjsh etj. Myshku 

i gjelbër (i butë). Myshqe të njoma. 

Myshk druri. Myshk uji. Myshk pylli. 

Myshku i kënetës. Fije myshku. I 

veshur (i mbuluar) me myshk. Mbrojtja 

e bimëve nga myshku. Zuri myshk. 

MYSHK II m. 1. Lëndë me erë të fortë e 

të këndshme, që nxirret nga një gjëndër 

e mashkullit të një lloj dreri dhe që 

përdoret në parfumeri, në mjekësi etj.; 

erë e mirë dhe e këndshme që ka diçka. 

Myshku i rrushit (i kumbullave). Myshk 

e sheqer! ur. urim që u bëjnë fëmijëve 

kur teshtijnë. 

2. Sapun me erë të mirë, sapun fytyre. 

U harxhua (u tret) myshku. 

3. përd. mb. Që ka erë të mirë. Rrush 

(kumbulla) myshk. Sapun myshk. 

MYSHKËT I mb. Që vjen erë myshk, që 

ka erë të mirë e të këndshme. Mollë e 

myshkët. Rrush i myshkët. Të dehte me 

erën e myshkët. 

MYSHKËT II mb. Që ka zënë myshk, që është 

i veshur a i mbuluar me myshk. Gur 

(shkëmb, dru) i myshkët. 

NA I 1. Trajtë e shkurtër e përemrit vetor NE 

në rasat dhanore e kallëzore. 

Na tha se... Na dha librat. Na jep zemër. 

Na gëzoi pa masë. 

2. Përdoret në rasën dhanore për të shprehur 

një farë qëndrimi të afërt të folësit 

ndaj asaj që ndodh, për të përforcuar shprehjen 

e veprimit ose për ironi. Na ishte 

ç'na ishte. Na shkon aty një plak. Na u 

kthye dimri. Pa shiko ç'na qenka! 

NA II pasth. bised. 1. Përdoret kur i japim 

dikujt diçka, me kuptimin merre, urdhëro. 

Na librin. Na merre. Na edhe 

një. 

2. Përdoret për të tërhequr vëmendjen e 

dikujt ose për ta thirrur. Na, more ti! 

Na, moj vajzë, eja këtu! 

NA III pj. 1. Përdoret kur duam të vëmë në 

dukje diçka që nuk e pritnim ose nuk e 

dëshironim; ja. Na edhe një përrua të 

pret udhën. Të dëgjoja ty e, na tashti, 

se ç'më gjeti. 

2. Përdoret për të vënë në dukje një send, 

një gjendje a një veprim me përmasa 

që na habitin (në kuptimin kaq, aq, 

duke e shoqëruar zakonisht me lëvizje të 

duarve). E kishin gjoksin na-a! Na ta 

bësh dhëmbin! I hapi sytë na! 

3. Përdoret në shprehjet që shoqërojnë 

lëvizjen e pëllëmbës kur i japim dikujt 

munxët. Na, të plaçin sytë! 

NDER I kal. shih NDEROJ. 

NDER II kal. shih NDEJ. 

NDERMË I mb. shih NDERË (i,e) 1. Pjatë e 

nderme. 

NDERMË II mb. bised. shih NDERSH/ËM 

(i), ∼ME (e). 

* Gjithë ditën e nderme tërë ditën pa 

pushim, sa zgjat dita, gjithë ditën e ditës. 

NEFRIT I m. mjek. Pezmatimi i veshkave i 

shoqëruar me dhembje etj. Nefrit i qelbëzuar. 

NEFRIT II m. min. Shkëmb i fortë me ngjyrë 

të gjelbër, që merr një shkëlqim të bukur 

kur punohet dhe që përdoret për shtylla, 

për të punuar vazo, statuja të vogla etj. 

Gurë nefriti. Statujë nefriti. Vazo nefriti. 

NEN I m. Nënndarje e një ligji, e një kodi, e 

një rregulloreje etj., zakonisht e shënuar 

me një numër përpara. Nen plotësues. 

Nenet e ligjit (e kodit). Leximi (miratimi) 

i ligjit nen për nen. 

NEN II m. krahin. Nyelli, syri i këmbës, noçka. 

Neni i këmbës. 

* I ra nenit të këmbës e goditi dikë në 

pikën më të ndjeshme. 

NË I parafj. Përdoret me një emër në rasën 

kallëzore për të treguar: 

1. Vendin ku ndodhet dikush a diçka, ku 

bëhet një veprim. Në qendër (në mes, në 

anë). Në shtëpi (në shkollë, në rrugë, në 

fushë). Në qytet (në fshat, në malësi). 

Në rrjedhën e poshtme të lumit. Në veri 

të qytetit. Në faqe (në ballë, në kraharor). 

I plagosur në dorë (në këmbë). 

87

2. Vendin drejt të cilit lëviz dikush a 

diçka ose vendin ku futet a mbyllet diçka. 

Shkoj në Durrës. U ngjitën në majë (në 

mal). E mbylli në arkë (në dollap). E 

shtiu (e futi, e kyçi) në sirtar. 

3. Një send a frymor, me të cilin 

ndeshemi a takohemi gjatë lëvizjes, 

kërkimit etj. Ndeshi në një gur (në 

pengesa, në vështirësi). Rashë në 

gjurmë. 

4. Një send, nëpërmjet të cilit kalon 

diçka a bëhet një veprim. Shkoj perin 

në gjilpërë. Shoh në teleskop. E pa në 

vrimën e çelësit. Foli në telefon. E dëgjoi 

në radio. 

5. Një send, veprimit të të cilit i nënshtrohet 

diçka. E nxori në diell (në dritë). E 

la në ajër (në shi, në dëborë). 

6. Gjendje në të cilën ndodhet dikush 

a diçka ose rrethanat, në të cilat kryhet 

diçka. Në shi (në tufan). Në inat e sipër. 

Në zjarrin e punës (e luftës). Është në 

nevojë. Jeton në varfëri. Është në qejf. 

Është në gjumë (në ethe). Jam në pritje. 

Është në dyshim. Është (ka rënë) në hall. 

S'është në vete. Rri në gatishmëri. Ra në 

ndeshje me dikë. 

7. Mënyrën se si bëhet diçka. Eci në 

këmbë. Rri në gjunjë. Në këtë mënyrë. 

8. Gjendjen e re tek e cila kalon diçka. E 

ktheu në gaz (në ujë, në lëng). U shndërrua 

në një vend socialist. 

9. Punën, veprimtarinë, grupin a organizatën, 

ku përfshihet ose është dikush a 

diçka. Punon në ndërmarrje. Ishte në 

Brigadën e Parë. Është në një komision. 

Hyri në punë. Shkon në shkollë ndjek 

mësimet. Hyri në parti (në organizatë) u 

bë anëtar i partisë (i organizatës). 

10. Diçka që merret si bartëse e veprimtarisë 

mendore e shpirtërore ose shfaqje 

të ndryshme të kësaj veprimtarie. Në 

zemër. Në mendje. Në kujtesë. Në shpirt. 

Në vullnetin (dëshirën) tonë. I zhytur në 

mendime. 

11. Kohën kur kryhet ose brenda së cilës 

kryhet një punë a një veprim. Në verë 

(në dimër). Në rini (në pleqëri). Në të 

gdhirë (në të ngrysur). Në vitin e kaluar. 

Në orën dy. Në tri javë. Në dy muaj. 

12. Qëllimin përse bëhet diçka; për. Në 

shenjë kujtimi (nderimi, miqësie). Në 

dobi të dikujt a të diçkaje. Në përgjigje 

të thirrjes. Në luftë kundër zakoneve prapanike. 

13. Sasinë e njësive nga të cilat përbëhet 

diçka ose në të cilat ndahet diçka. 

Komedi në dy akte. Histori e letërsisë në 

tre vëllime. Pesha në tonë. Gjatësia në 

metra. E ndau në tri pjesë. 

14. Sendin a dukurinë që shërben për 

të përcaktuar dikë a diçka. Në sasi (në 

cilësi). Në gjatësi (në gjerësi). Në numër. 

I kursyer në fjalë. I fortë në matematikë. 

I diplomuar në mjekësi. Kampion në futboll 

(në shah). Punime në pikturë (në 

skulpturë). 

Të ardhura në të holla. 

15. Marrëdhënie me diçka. Në marrëveshje 

(në lidhje, në krahasim, në 

grindje, në kundërshtim) me një tjetër. 

Në gjak me dikë. 

16. Diçka të cilën e mbikëqyrim, e kemi 

nën kujdes etj.; nën. E ka në kujdestari. 

Është në mbikëqyrje. 

17. Një ngjarje ku merr pjesë dikush a 

diçka. Në festën tonë. Në gëzime! urim 

në dolli. Në një dasmë (në një fejesë, në 

një vdekje). 

18. Ngjyrën e diçkaje ose ngjyrën me të 

cilën ajo afrohet. Në ngjyrë trëndali. E 

leu në të bardhë. I kuq në të verdhë. 

19. Petkun ose sendin me të cilin është 

veshur ose mbështjellë dikush a diçka. I 

veshur në të bardha. I mbështjellë në 

letër. I paketuar në qese. Ishte vetëm 

në këmishë. 

20. Ndër. Në të rinjtë. Në të sëmurët. 

Në të parët. Në më të mirët. 

21. Përdoret me një emër në rasën kallëzore, 

i cili bën pjesë në një tog që ka kuptim 

foljor. Vë në dijeni njoftoj. Vë në 

dyshim dyshoj për diçka. Vë në lidhje 

lidh. Vë në zbatim zbatoj. Vë në lojë 

88

tallem me dikë. Lë në harresë harroj. Vë 

në plan planikoj. Rri në pritje pres. 

22. Përdoret në një varg togjesh me kuptim 

ndajfoljor. Në përgjithësi përgjithësisht. 

Në veçanti veçanërisht. Në krye. 

Në fund. Në kohë. Në kulm. 

23. Përdoret në një varg shprehjesh, që 

luajnë rolin e parafjalëve. Në kundërshtim 

me... Në bashkëpunim me... Në krahasim 

me... Në lidhje me... Në drejtim 

të...Në sajë të... Në emër të... Në bazë 

të... Në mes të... Deri në... Që në... 

24. Përdoret për të shënuar pikën e 

mbarimit (në bashkëlidhje me parafjalën 

nga) në togje që kanë një gjymtyrë 

të përsëritur a përemrat njëri... tjetri 

dhe që tregojnë një shtrirje a një lëvizje 

të pandërprerë në hapësirë dhe në kohë 

ose një përsëritje të veprimit a të gjendjes. 

Nga mali në mal. Nga fshati në fshat. 

Nga dita në ditë. Nga çasti në çast. Nga 

koha në kohë. Nga njëri breg në tjetrin. 

Nga njëri vit në tjetrin. Nga njëra ditë 

në tjetrën. 

NË II lidh. 1. Përdoret në llim të një fjalie të 

varur kushtore; nëse. Në e di, ma thuaj! 

Në ardhsha vonë, mos më prit. Në u 

ktheftë, do ta takoj. Në s'gabohem, ky 

lloj ku piqet në gusht. 

2. Përdoret në krye të një fjalie pyetëse 

të zhdrejtë. Nuk e di në vjen apo jo. 

3. Përdoret në disa shprehje lidhëzore. 

Në qoftë se. Në rast se. Në është se. Në 

mënyrë që. 

NGAS I kal. 1. Prek diçka me dorë, me këmbë 

a me një send. Ngas me dorë (me këmbë). 

Mos i nga librat (etët). 

2. g. Shqetësoj dikë me fjalë a me vepra; 

nuk e lë të qetë, trazoj, ngacmoj, cyt. E 

ngau rëndë. E ngau me fjalë. Nuk të 

nget njeri. Të sulmon, po e ngave. 

3. bised. Zë diçka për ta ngrënë, për ta 

pirë ose për t'u marrë me të, prek, nis (zakonisht 

me mohim). Nuk e ngau gjellën 

fare nuk hëngri fare. Nuk i ngau mësimet 

nuk mësoi fare. Nuk e nget duhanin nuk 

e pi duhanin. E nget gotën pi raki. 

4. vet. veta III bised. Më shqetëson 

një sëmundje ose shfaqja e saj herë pas 

here, nuk më lë të qetë duke më shkaktuar 

dhembje, të dridhura etj. E ngasin 

ethet. Më nget reumatizmi. E nget kolla 

(lemza). E nget ajo e tokës. 

5. Shtyj një kafshë që të ecë në një drejtim 

të caktuar ose të punojë në arë. Ngau 

kalin (gjokun, doriun). E ngiste kalin me 

të katra. Nget qetë. Nget karvanin i drejton 

rrugën një karvani me kafshë barre. 

6. krahin. Punoj tokën, me kafshë ose 

me mjete të mekanizuara, lëroj. Ngasin 

tokën me qe (me parmendë, me traktor). 

E ngau tokën tri herë. 

7. E nis dhe e drejtoj gjatë ecjes një 

mjet transporti. Ngas veturën (kamionin, 

traktorin, qerren). Ngas biçikletën. Di 

(mësoi) të ngasë makinën. Ngas me shpejtësi. 

8. bised. Merrem me një punë a me një 

çështje për ta shqyrtuar, për ta parë më 

tej; prek. Nuk po e ngasim më tej këtë 

punë (këtë bisedë, këtë muhabet). 

9. bised. Merrem me një punë, me një 

mjeshtëri etj.; ndjek diçka. Nget bujqësinë 

(blegtorinë). Ngasin shkollën rregullisht. 

Nuk ngasin zakonet e vjetra. 

10. Vë në lëvizje me shpejtësi. Ngas 

duart (këmbët). 

11. krahin. Mpreh. Ngas thikën (sëpatën). 

* E lau dhe e ngau shih te LAJ. Lëre mos 

e nga! shih te LË. Ngas fjalën 

a) marr fjalën përsëri, vazhdoj të as; 

b) kapem pas fjalës, kërkoj grindje. Që 

ta ngas fjalën meqë ra fjala; që ta kam 

fjalën. E nget reja (këtë verë, këtë behar) 

shih te RE, ∼JA 1. E ngau shkuma 

shih te SHKUMË,∼A. 

NGAS II jokal. Eci me vrap, ngarend. Ngau 

shpejt (me hapa të shpejtë). Ngau me 

vrap. Ngiste pas fëmijës. Ngava në 

shtëpi. Ngau përpara përparoi, bëri përparime. 

Nget me të katra vrapon shumë 

shpejt. 

89

NGASJE I f. 1. Diçka që të ngjall një dëshirë, 

që të shtyn për të bërë një veprim, të 

cilit përpiqemi t'i shmangemi; tundim. 

Ngasje e fortë. E futi (e vuri, e shtiu) 

në ngasje. 

Iu shmang (i shpëtoi) ngasjes. 

2. fet. Shtytje për të rënë në 

mëkat, tundim për të bërë një punë 

në kundërshtim me moralin fetar (sipas 

paragjykimeve fetare). 

NGASJE II f. bot. Prrall. Dru ngasjeje. 

Lëndët e ngasjes. 

NGRIHEM I vetv. 1. Çohem në këmbë, merr 

qëndrimin drejt (për dikë që ishte ulur a 

kishte rënë përdhe) çohem; kund. ulem. 

Ngrihem në këmbë. U ngrit nga vendi 

(nga karrigia). 

U ngrit nga toka (nga dyshemeja). U 

ngrit në mbledhje mori fjalën në një 

mbledhje, duke u çuar nga vendi. Ngrihem 

nga tryeza largohem nga tryeza, 

pranë së cilës isha ulur. Ngrihet arithi 

(has, sus). Mezi ngrihet. 

2. Largohem nga shtrati ose nga vendi 

ku isha shtrirë për të fjetur, zgjohem; 

lë shtratin pas një sëmundjeje; çohem; 

kund. bie. Ngrihem herët (shpejt, vonë). 

Ngrihem që me natë. U ngrit i sëmuri 

nga shtrati (nga dysheku) nuk dergjet më 

i sëmurë, u shërua. Ngrihet me gjelat 

ngrihet shumë herët në mëngjes. 

3. Nis të eci, mëkëmbem (për foshnjat). 

U ngrit fëmija me këmbë. Është ngritur 

shumë vonë. 

4. bised. Largohem nga një vend, ku 

banoja ose ku isha vendosur përkohësisht. 

U ngritën nga Tirana. U ngrit me gjithë 

familje. U ngritën të gjithë të huajt. 

5. vet. veta III. Shton lartësinë; shkëputet 

nga toka ose nga një sipërfaqe 

tjetër dhe ngjitet lart; kund. ulet, zbret. 

Ngrihen retë. Ngrihen zogjtë. Ngrihet 

aeroplani (helikopteri, raketa). Ngrihet 

nga aerodromi (nga pista). 

6. vet. veta III. Shkëputet ngadalë nga 

një sipërfaqe dhe përhapet në ajër. Ngrihet 

pluhuri (avulli) nga toka. Ngrihet 

tymi shtëllunga-shtëllunga. 

7. vet. veta III. Shkon më lart nga rrafshi 

i sipërfaqes, bëhet më i lartë ose më 

i bymyer; çohet, fryhet. U ngrit toka 

(vendi). I ngrihej gjoksi. Ngrihet brumi. 

8. vet. veta III. Zë një vend duke 

dalë më lart se sendet e tjera përreth, 

duket mbi sendet e tjera. Atje tej ngrihet 

një mal (një kodër, një shkëmb). Anës 

rrugës ngrihej një përmendore (një lapidar). 

Ngrihen oxhakët e fabrikave. 

9. vet. veta III. Duket në horizont, si 

pasojë e rrotullimit të Tokës, çohet, lind, 

del. U ngrit dielli tre peshë. 

10. Drejtoj trupin, pasi kam qenë shtrirë 

a i përkulur; drejtohet lart diçka që rrinte 

varur ose ishte përkulur, merr drejtimin 

pingul. U ngrit drejt. U rritën degët. U 

ngrit përsëri gruri pas shiut. Më ngrihen 

okët (qimet e kokës) përpjetë. 

11. Ngre krye, bëj kryengritje, çohem në 

luftë; nuk pranoj t'i nënshtrohem më. 

U ngritëm kundër pushtuesit. U ngrit i 

gjithë populli. U ngritën masat e gjera 

si një njeri (si një trup) i vetëm. Një bie, 

mijëra ngrihen. 

12. vet. veta III. I shtohet madhësia, 

vlera, masa shkalla, bëhet më i madh, 

rritet. Ngrihet temperatura (shtypja, 

trysnia). Ngrihet niveli. Ngrihet mirëqenia. 

Ngrihet në mënyrë të ndjeshme. 

13. vet. veta III. I shtohet vrulli ose 

shkalla e shfaqjes a e zhvillimit, i zmadhohet 

forca, bëhet më i fuqishëm. Ngrihet 

vigjilenca (fryma revolucionare). Ngrihet 

gjendja shpirtërore. In ngritën nervat u 

zemërua, u nevrikos. 

14. vet. veta III. I shtohet forca e 

ndriçimit ose e zërit. Ngrihet drita. Iu 

ngrit zëri. 

15. Marr një punë a një vend më të lartë 

se më parë, ngjitem. U ngrit ne detyrë 

(në përgjegjësi). U ngrit lart. 

90

16. vet. veta III. Më rritet vlera ose 

rëndësia përpara të tjerëve. I është 

ngritur autoriteti (prestigji). 

17. Fitoj përsëri vendin a gjendjen e mëparshme; 

përmirësoj gjendjen ekonomike; 

kund. bie. U ngritën pasi hynë në kooperativë. 

18. vet. veta III. Krijohet, themelohet. 

U ngrit një çetë (një rreth, një organizatë). 

U ngrit kooperativa. 

19. vet. veta III. Fillon, nis me forcë. U 

ngrit një erë e madhe. 

20. E ndërpres a i jap fund një pune, 

të cilën e kryeja ndenjur. U ngritën nga 

tryeza (nga buka, nga sofra). U ngrit nga 

puna. 

21. Para një foljeje tjetër tregon llimin e 

një veprimi a një përpjekje më të madhe 

për të kryer diçka. U ngrit e vajti (e 

shkoi). Ngrihet e punon. Ngrihen dhe 

e mbrojnë shokët. 

22. Pës. e NGRE. U ngrit amuri. U 

ngritën dolli. 

* U ngrit (doli) nga balta shih te 

BALT/Ë,∼A. Ngrehu e bjer (bjer e çohu) 

shih te BIE I. Iu ngrit (i hipi, i kërceu, 

e zuri) damari shih te DAMAR,∼I. Iu 

ngrit (i hipi, kërceu) dielli i ballit shih 

te DELL,∼I. Iu ngrit mendja shih te 

MENDJ/E, ∼A, Ngrihet (çohet) peshë 

shih te PESHË. Ngrihet me vesë (për 

vesë) shih te VES/Ë,∼A. Iu ngritën (iu 

çuan) okët (qimet, leshrat e kokës) përpjetë 

shih te FLOK,∼U. I ngrihet ( i 

çohet) pluhuri nga prapa dikujt shih te 

PLUHUR,∼I. Iu ngritën (i erdhën, iu 

mblodhën) zorrët te goja (në grykë, në 

fyt) shih te ZORR/Ë,∼A. Ngrihu prift të 

ulet (të rrijë) hoxha! shih te PRIFT,∼I 

I. Ngrihen (çohen) këmbët e bien kokës 

shih te KËMB/Ë, ∼A. Kush e me qenin 

(me qentë) ngrihet me pleshta fj.u. shih 

te QEN,∼I. 

NGRIHEM II vetv. shih NGRIJ 1,3,4. M'u 

ngri qafa (krahu). U ngri në vend. U 

ngri uji. 

NGJESH I kal. 1. Shtyp diçka dhe e bëj më të 

rrasët duke i pakësuar vëllimin; dendësoj, 

ndrydh. Ngjesh barin (sanën). Ngjesh 

leshin. Ngjesh një lëng (një gaz, ajrin). 

Shiu e ka ngjeshur tokën. 

2. Shtie diçka në një vend duke e rrasur 

me forcë që të zërë pak vend a të rrijë 

shtrënguar; e afroj shumë pas diçkaje, 

rras, shtrëngoj. Ngjesh duhanin në llullë 

(në çibuk). Ngjesh rrobat në valixhe. 

E ngjeshi pas murit. Ngjesh kokën në 

jastëk. Ngjesh radhët. Ngjesh kapelën 

(festen) në kokë. 

3. Përziej mirë me duar a me ndonjë mjet 

një lëndë derisa të bëhet si brumë i trashë, 

mbruj, gatuaj; rrasallit, shtyp. Ngjesh 

brumin e bukës. Ngjeshi një kulaç. Ngjesh 

baltën (deltinën). Ngjesh llaçin (betonin). 

4. Mbush plot me diçka. E ngjeshi mirë 

xhepin. E ngjeshi thesin. E ngjeshi 

barkun hëngri mirë, u ngop. E ngjeshi 

me majë. 

5. g. Mbush mirë me diçka, pa lënë 

zbrazëtira a mungesa, e pasuroj që të jetë 

plot me diçka; e bëj më të ngjeshur, i heq 

gjërat e tepërta. E ngjeshi tekstin. E ka 

ngjeshur me shembuj. I ka ngjeshur mirë 

ngjarjet në roman (në lm). 

6. Hedh me forcë që të ngjitë diku. Ia 

ngjeshi baltën (gëlqeren) murit. 

7. bised. E rrah rëndë; e godas me 

diçka, i jap, i rras. E ngjeshi paq. Ia 

ngjeshi fytyrës (syve, turinjve). I ngjeshi 

një grusht (një pëllëmbë). 

8. bised. Ia hedh fajin dikujt a e rëndoj 

me diçka që nuk i takon; e ngarkoj me 

një punë që nuk i bie ta bëjë. Ia ngjeshi 

atij përgjegjësinë (fajin). Ua ngjesh të 

tjerëve. Ma ngjeshën mua. Ia ngjeshën 

të gjitha punët. Ia ngjeshi si me shaka. 

* Ngjeshin (shtrëngojnë) radhët shih te 

SHTRËNGOJ. Qesh e ngjesh shih te 

QESH. 

NGJESH II kal. 1. Vë e shtrëngoj mirë pas 

trupit; vë rreth mesit armë, marr një 

armë me vete; kund. zgjesh. Ngjesh 

brezin (rripin). Ngjesh shpatën (pallën, 

91

kordhën). Ngjesh revolen (koburen). Ngjesh 

armët (e brezit). Ngjesh rripin (gjerdanin) 

e shekëve. 

2. I vë rrathë, e shtrëngoj me rrathë. E 

ngjeshi fuçinë. 

NGJËROJ I kal. 1. Provoj një gjellë për kripë 

a për shije; marr fare pak, në majë të 

lugës, nga një gjellë. Ngjëroj gjellën. E 

ngjëroj për kripë. E mburr pa e ngjëruar 

fare. Nuk ngjëroi asnjë pikë nga ajo verë. 

2. g. Provoj a shijoj diçka. Ngjërojnë të 

mirat e arsimit (e diturisë, e përparimit). 

NGJËROJ II jokal. 1. Eci me kujdes që të mos 

bëhem me baltë e të mos ndotem, kaloj 

aty ku nuk ka llucë; i bie rrotull. Ngjëroj 

anës rrugës. Ngjëron me kujdes. 

2. g. Kaloj kohën me diçka, zbavitem. 

NGJISHEM I vetv. 1. vet. veta III. Bëhet 

më i rrasët dhe e pakëson vëllimin, bëhet 

më i dendur, rrasallitet. Ngjishet toka. 

Është ngjeshur tepër. 

2. Afrohem shumë pas dikujt a pas 

diçkaje, shtrëngohem. Ngjishem pas murit. 

Ngjishej pas s'ëmës. Ngjishen njëri 

pas tjetrit. 

3. bised. Ha sa ngopem mirë; marr me 

shumicë diçka, dendem. U ngjeshën së 

ngrëni. Hëngri sa u ngjesh. U ngjesh 

paq. 

4. Pës. e NGJESH I. Ngjishet me dorë. 

NGJISHEM II vetv. Vë armët në brez; kund. 

zgjishem. U veshën e u ngjeshën. 

NGJIT I kal. 1. Bashkoj një gjë tek një tjetër 

me një lëndë veshtullore si zamkë, tutkall 

etj.; vë; kund. shqit, heq, çngjit. Ngjit 

pullën në zarf. Ngjit parullën (ashen, 

shpalljen) në mur. Ngjit me tutkall (me 

zamkë). 

2. Bashkoj pjesët e diçkaje që ishte 

këputur e thyer; bashkoj një gjë me një 

tjetër duke e qepur a duke e mbërthyer. 

Ngjit kockën e thyer. Ngjit dorezën e 

çadrës. 

I ngjiti mëngët këmishës. 

3. Bashkoj dy pjesë prej metali duke i 

shkrirë me zjarr në dy skajet; i zë vrimat 

një ene prej metali duke e pikur. Ngjit 

hekurin (shufrën e këputur). Ngjit kovën 

(kazanin). Ngjit me kallaj (me plumb). 

4. Ia kaloj një tjetri sëmundjen nga e cila 

vuaj vetë; g. e bëj ta zërë një ndjenjë, që 

e kisha vetë. I ngjiti sëmundjen (gripin). 

Ua ngjit gëzimin (guximin, optimizmin) 

edhe të tjerëve. 

5. I vë emrin; i vë një emër të dytë a një 

nofkë, quaj. Ia ngjitën emrin Agim. 

I ngjitën një nofkë. 

6. g. I vë fajin pa të drejtë për diçka; ia 

vë në kurriz dikujt diçka që nuk i takon; 

ia vesh. Ia ngjiti fajin atij. Ia ngjiti 

tjetërkujt vrasjen (vjedhjen). Ia ngjitën 

të gjitha atij. I ngjiti një bisht. 

7. Bashkoj fort pas diçkaje; afroj shumë 

sa të takohen. E ngjiti pas dheut (pas 

xhamit). I ngjitën tryezat. I ngjiti dhëmbin 

e kafshoi. 

8. bised. Godas me diçka, qëlloj fort. 

Ia ngjiti me shuplakë (me pëllëmbë). Ia 

ngjiti në lule të ballit. 

9. vet. veta III jokal. Ka aftësinë të 

bashkojë dy gjëra që të mos ndahen (për 

disa lëndë veshtullore etj.). Kjo zamkë 

nuk ngjit. Ngjit mirë. 

10. vet. veta III jokal. Zë vend mirë dhe 

nuk shqitet lehtë, ngjitet. Ngjit bora. 

Më ngjiti këmba në baltë. Më ngjiti në 

dorë. 

11. vet. veta III jokal. Më zë vend një 

ushqim, më shijon e më shkon mirë. Nuk 

më ngjiti buka (dreka). 

* I ngjit dorën (krahun) dikujt ndihmoj 

dikë që është në vështirësi. I ngjiste (i 

vinte) brirë (brirët e kaut) dikujt keq. 

shih te BRI,∼RI. I ngjit fjala i shkon 

fjala, i zë vend ajo që thotë, e dëgjojnë. 

E ngjiti me barrë e la shtatzënë. 

Ia ngjiti sytë e shikoi me vëmendje të 

madhe. Më ngjit në zemër dikush shih 

te ZEM/ËR,∼RA. Është për ta ngjitur 

pas murit shih te MUR,∼I. 

92

NGJIT II kal. 1. Shpie diçka nga një vend më 

i ulët në një vend më të lartë, ngre; kund. 

zbres, ul. 

I ngjiti tullat në katin e tretë. E ngjiti 

shumë lart aeroplanin (helikopterin). 

2. Kaloj nëpër një vend nga poshtë lart, 

ngjitem. Ngjitën të përpjetën. I ngjiti 

shkallët me vrap. 

3. g. Ngre, çoj lart. E ngjiti lart. E 

ngjiti në krye të klasikimit. 

* I ngjit shkallët një nga një dikush i 

merr punët shtruar; është i matur e i kujdesshëm 

në të folur e në të vepruar; nuk 

ngutet. 

NGJITEM I vetv. 1. vet. veta III. Bashkohet 

te diçka tjetër me zamkë, me tutkall 

etj., kapet te diçka tjetër dhe nuk hiqet 

(për diçka të lyer me zamkë, për diçka të 

lagët etj.); kund. shqitet. U ngjit pulla. 

M'u ngjit në dorë. M'u ngjit këmisha pas 

trupit. 

2. vet. veta III. Bashkohen përsëri pjesët 

e thyera të diçkaje; kund. thyhet. 

Kocka e thyer fëmijëve u ngjitet shpejt. 

3. vet. veta III. Ka aftësinë të bashkohet 

me diçka tjetër duke u nxehur. 

Nuk ngjitet bakri me aluminin. Nuk 

ngjitet me kallaj. 

4. I afrohem shumë dikujt a diçkaje sa 

puthitem me të; i ngjishem. U ngjitën 

pas tokës. Iu ngjit në gjoks. 

5. g. I vete prapa dikujt a diçkaje dhe 

nuk i shqitem, i qepem pas, i bëhem ferrë; 

i vardisem nga pas. Më ngjitet prapa. 

U ngjiten prapa karrocave (makinave). I 

ngjitet të atit (s'ëmës) fëmija. I ngjitet 

si rodhe (si hije, si baltë). 

6. bised. Jepem shumë pas diçkaje. U 

ngjitet mësimeve. 

7. vet. veta III. Më zë sëmundja nga një 

tjetër. Iu ngjit rrufa (gripi, tifoja). 

8. vjet. Pajtohem për të punuar 

me pagesë a për të mësuar mjeshtërinë 

te dikush. Ngjiteshin hyzmeqarë 

(shegertë). 

* U ngjit me barrë mbeti shtatzënë. 

U ngjitet fjala shih te FJAL/Ë,∼A 6. 

Ngjitet edhe pa shkallë dikush shih te 

SHKALL/Ë,∼A. Iu ngjit si ushunjëz 

dikujt shih tek USHUNJËZ,∼A. Iu ngjit 

si bajga (si balta) pas këpucës thjeshtligj. 

shih te BAJG/Ë,∼A. Në çati ngjiten me 

shkallë fj.u. shih te SHKALL/Ë,∼A. Iu 

ngjit barku pas shpine (me kurrizin) shih 

te BARK,∼U. Nuk i ngjitej (nuk e kapte) 

ferra gjëkundi shih te FERR/Ë,∼A. 

Iu ngjit gjuha pas qiellze shih te 

GJUH/Ë, ∼A I. Iu ngjit këmisha pas 

trupit (në trup) shih te KËMISH/Ë,∼A. 

Ngjitet si pallaska pas brezit shih te 

PALLASK/Ë,∼A. S'i ngjitet qimja në 

trup shih te QIM/E,∼JA. U ngjitën 

shumë për shpinë shih te SHPIN/Ë,∼A. 

Buka që thyhet, s'ngjitet me fj. u. shih 

te BUK/Ë,∼A. Po u thye kulaçi, s'ngjitet 

më fj.u. shih te KULAÇ,∼I. 

NGJITEM II vetv. 1. Kaloj nga një vend më 

i ulët në një vend më të lartë, hipi; kund. 

zbres, ulem. Ngjitem në çati (në pemë). 

U ngjit në tribunë (në skenë). I ngjitet 

malit (kodrës). Ngjitem në majë. Ngjitet 

përpjetë. Ngjitet ngadalë (me mundim). 

Ngjitet me litar. 

2. vet. veta III. Lëviz në drejtimin nga 

poshtë lart; ngrihet lart. Ngjitet dielli 

(hëna). Ngjitet aeroplani. Ngjitet tymi 

(aka). Ngjiten retë. Iu ngjit një lëmsh 

në grykë. 

3. vet. veta III. Bëhet gjithnjë e më i 

lartë, shkon përpjetë, merr drejtimin nga 

poshtë lart. Rruga (xhadeja) ngjitet më 

të djathtë. Vjen duke u ngjitur. 

4. vet. veta III. Ngrihet. U ngjit temperatura. 

5. g. Arrij në një shkallë më të lartë 

zhvillimi; marr vrull e fuqi të reja, ngrihem. 

U ngjiten lart. Ngjitet revolucioni proletar. 

Ngjitet vendi ynë vazhdimisht. 

Ngjitemi në një shkallë të re (më të lartë) 

zhvillimi. 

NGJITËS I m. 1. Lëndë veshtullore ose 

përzierje e disa lëndëve, me të cilën lyhen 

93

sipërfaqet e dy etëve a të dy pjesëve për 

t'i ngjitur; zamkë. Ngjitës i lëngshëm (i 

trashë). Lyej me ngjitës. Tutkalli është 

ngjitës i mirë. 

2. bot. Bimë barishtore që rritet ndër 

ara e nëpër gjerdhe, me kërcell të hollë e 

të gjatë si të kulprës, me gjethe të çara e 

me gjemba, që të ngjiten pas trupit, dhe 

me lule të bardha në të gjelbër, që lëshojnë 

disa fara të murrme. 

3. bot. Urth. 

NGJITËS II m. Ai që ngjitet diku; sport. 

ai që u ngjitet majave të larta, alpinist. 

Ngjitësit arritën majën e malit. 

NGJITËS I mb. 1. Që shërben për të ngjitur 

dy gjëra; që është i lyer me një lëndë e 

cila ngjit. Lëndë ngjitëse. Gomë ngjitëse. 

Letër ngjitëse (për miza) rrip letre i lyer 

me një lëndë veshtullore për të kapur 

mizat. 

2. Që ngjitet pas sendeve të tjera dhe 

nuk shqitet lehtë. Baltë ngjitëse. Truall 

i butë dhe ngjitës. 

3. mjek. Që ka aftësinë të kalojë nga një 

i sëmurë te një i shëndoshë, që përhapet 

nga një i sëmurë tek të shëndoshët (për 

sëmundjet). Sëmundje ngjitëse. Spitali 

(pavijoni) i sëmundjeve ngjitëse. Nuk 

është ngjitëse. 

4. g. Që përhapet lehtë tek të tjerët, që 

i zë edhe të tjerët. 

NGJITËS II mb. 1. Që merr drejtimin nga 

poshtë lart; që shkon duke u ngritur; 

që lëviz nga poshtë lart; kund. zbritës. 

Vijë ngjitëse. Rryma ngjitëse të ajrit. 

Shkallëzim ngjitës. Diftong ngjitës. gjuh. 

diftong tek i cili theksi bie mbi elementin 

e dytë. Shkallë ngjitëse. muz. shkallë 

muzikore në të cilën çdo tingull a zë është 

më i lartë se ai që gjendet para tij. 

2. bot. Kacavarës. Fasule ngjitëse. 

NGJITJE I f. 1. Veprimi dhe gjendja sipas 

kuptimeve 1-5 të foljes NGJIT I dhe 1,2 

t ëNGJITEM I. Ngjitje e fortë (e dobët). 

Ngjitje me tutkall (me zamkë). Ngjitja e 

kockës. Ngjitja e sëmundjes. 

2. Vendi a pika ku bashkohen e puqen dy 

gjëra. Ngjitjet ndërmjet indeve. 

NGJITJE II f. 1. Veprimi sipas kuptimeve të 

foljeve NGJIT II, NGJITEM II. Ngjitje 

alpinistike. Ngjitja në majë. 

2. g. Zhvillim drejt një shkallë më 

të lartë, ngritje; kund. rënie, zbritje. 

Periudhë ngjitjeje të vrullshme (revolucionare). 

Është në ngjitje. 

3. Pjesë rruge ose shpat që shkon përpjetë, 

e përpjetë; kund. zbritje. 

NOTË I f. 1. muz. Shenjë që përfaqëson një 

tingull muzikor sipas shkallës dhe gjatësisë; 

vetë tingulli kur këndohet ose luhet 

në një vegël; let. muz. tekst i një vepre 

muzikore, i shkruar me këtë shenja; etë 

ose etore me tekste të pjesëve muzikore. 

Nota re. Notë e plotë. Notë katërshe 

(tetëshe). Nota nën pentagram (mbi pentagram). 

Mësoj notat. Marr një notë 

këndoj me zë një tingull ose i bie në vegël. 

Këndoj (i bie) me nota. E hedh në nota. 

I vë përpara notat. 

2. g. Ngjyrimi që merr diçka e shprehur 

ose e shkruar sipas ndjenjave dhe 

qëndrimit të njeriut; tipar dallues që 

merr në shprehjen e jashtme një dukuri; 

veçori e shprehjes në një vepër artistike. 

Nota optimiste (të gëzuara). Nota 

të zymta (pesimiste). Nota lirike (dramatike). 

Nota antifeudal (antiklerikale). 

Nota shqetësimi (ironie). Sjell nota të 

reja (një notë të re). 

NOTË II f. Vlerësimi i shkallës së njohurive 

ose i sjelljes së nxënësve, i shprehur me 

një numër. Natë e mirë (e keqe, e dobët). 

Notë kaluese (pakaluese). Notë negative 

notë pakaluese. Nota mesatare. Nota e 

sjelljes (e përparimit). Nota vjetore. Libreza 

e notave. 

Ul (zbres, ngre) notën. I thyen notën e 

sjelljes. Vlerësoj me notë. Dal me nota 

të mira. Nuk mësojmë për notë. 

NOTË III f. dipl. Letër zyrtare, që i dërgon 

një shtet një shteti tjetër me anë të një 

përfaqësuesi. Notë diplomatike. Notë 

94

proteste. Shkëmbim notash. I drejtoi (i 

dërgoi) një notë. 

NUSKË I f. 1. vjet. Një copë letër e mbledhur 

zakonisht si trekëndësh, e mbushur 

me fjalë t ëkota, të shkruara nga një fetar, 

të cilën e mbanin në trup njerëzit me 

paragjykime ose ua varnin fëmijëve, duke 

kujtuar se kishte fuqi për t'i mbrojtur 

nga një sëmundje ose nga të këqijat; hajmali. 

Nuskat e hoxhallarëve. Nuk u besojnë 

nuskave. I dogjën nuskat e pështira. 

2. bised. Thelë ëmbëlsire në trajtë 

trekëndëshi ose rombi. Nuskat e bakllavasë. 

NUSKË II f. 1. Kukull fëmijësh. Luan me 

nuska. 

2. Grumbull me duaj misri të korrur 

dhe të mbështetur njëri pas tjetrit, kapule 

misri. E bënë misrin nuska. 

NXË I kal. 1. Është në gjendje të mbajë, të 

përfshijë brenda vetes; merr, mban. Enë 

që nxë dhjetë kilogramë ujë. Sallë që nxë 

mbi katërqind veta. Këtë dollap nuk e 

nxë korridori (dhoma). Arka (valixhja) 

nuk i nxinte rrobat. 

2. E lejon të kalojë diçka përmes tij a të 

futet diçka në të. Nuk e nxë vrima (dera). 

Nuk e nxënë këpucët. Është bërë sa nuk 

e nxë dera është trashur shumë. 

* Si ta nxë goja! shih te GOJ/Ë,∼A. 

S'ma nxë mendja (koka) nuk e marr dot 

me mend, nuk arrij ta kuptoj. S'më nxë 

vendi shih te VEND,∼I. Një mill s'i nxë 

dy jataganë fj.u. shih te JATAGAN,∼I. 

NXË II kal. Fitoj njohuri të reja, mësoj. Nxë 

shkrim e këndim. Nxë një mjeshtëri. Nxë 

përmendsh. Nxë në shkollë. 

* Nxuri (vuri) mend mësoi nga përvoja 

të mos e përsëritë një punë a një veprim, 

pësimi iu bë mësim. 

O I 


shkronja e njëzetenjëtë e alfabetit të saj, 

e cila shënon këtë zanore. Zanorja o. 

Shkronja o. Tingulli o. 

2. si em. f. Zanorja dhe shkronja o. O-ja 

e madhe (e vogël). O-ja e shtypit 

(e dorës.) 

O II lidh. 

1. Përdoret zakonisht e përsëritur për të 

lidhur dy gjymtyrë të një fjalie a dy fjali 

që veçohen njëra nga tjetra, që kundërvihen 

nga kuptimi ose që plotësojnë njëratjetrën; 

ose, a. O djalë, o vajzë qoftë. O 

unë, o ti. Sot o nesër. 

2. Përdoret e përsëritur për të lidhur dy 

gjymtyrë të një fjalie a dy fjalë që përjashtojnë 

njëra-tjetrën; ose. O sot o kurrë. O 

asin mirë për ty, o për asnjë tjetër. O 

do marrësh atë, o s'ka. 

O III pj. 

Përdoret për të përforcuar thirrjen kur i 

drejtohemi dikujt (me emra në funksion 

thirrori). O shok! O nëna ime! Jo, o 

djem, nuk bëhet kështu! Eja, o bir! Kush 

je ti, o? Puna mbarë, o djalë! O malet e 

Shqipërisë!... 

O IV pasth. 

1. Përdoret kur shprehim dhimbje ose keqardhje 

për dikë a për diçka; oh. O, ç'më 

vrave në këmbë! O, unë i mjeri (i ziu, i 

gjori)! O, ku ta dija unë i shkreti! 

2. Përdoret kur shprehim habi para një 

të papriture ose për diçka jo të zakonshme. 

O, po ç'është kështu me ty?! O, 

gjallë qenka a? ! 

3. Përdoret kur shprehim gëzim, kënaqësi 

a admirim për diçka; oh. O, sa 

mirë që erdhët! O, sa shpejt e paskeni 

kryer! O, sa e bukur qenka! 

OBJEKTIV I m. Pjesë e një aparati optik, që 

përbëhet nga një ose nga disa thjerrëza 

dhe që vihet përballë një sendi, një njeriu 

etj. për ta parë a për ta fotografuar. Objekti 

i aparatit fotograk. Objekti i dylbisë 

(i mikroskopit). Objektiv me rreze 

të largët. Thjerrëza e objektivit. 

OBJEKTIV II m. 1. Sendi a pika ku drejtohet 

syri i njeriut a një aparat optik për ta 

parë ose për ta fotografuar. Hodhi sytë 

nga objekti. Drejtoi aparatin tek objektivi. 

95

2. usht. Vendi a pika ku drejtohen 

veprimet luftarake për të goditur kundërshtarin. 

Objektiv tokësor (detar, ajror). 

Objektiv i lëvizshëm (i palëvizshëm). Objektivi 

i sulmit (i bombardimit). E 

goditën objektivin me predhën e parë. 

3. g. Synimi që kemi ndaj dikujt a 

diçkaje; qëllimi që duam të arrijmë. Objektivi 

kryesor. Objektiva të qarta. Objektivat 

e revolucionit. Ka si objektiv. E 

arritën objektivin. 

OJNË I f. 1. Sjellja a shtirja e dikujt sikur nuk 

e do ose nuk i pëlqen diçka me qëllim që 

t'i luten të tjerët; shprehje mospëlqimi 

për një gjë a për një punë, naze. Njeri 

me ojna dhe me teka. Bën ojna. U bën 

ojna gjellëve. Nuk i bën ojna punës. 

2. Lëvizje, sjellje ose e folur me naze për 

të tërhequr vëmendjen e të tjerëve ose për 

t'u pëlqyer atyre; shaka, lojë. Njeri me 

ojna. Ka ojna shumë. Flet me ojna. E 

bëri për vete me ojna. Ia di ojnat dikujt. 

Mos bëj ojna me mua! 

3. Lëvizje a e folur e këndshme e fëmijëve 

të njomë, lojë. Ojnat e foshnjës (e 

fëmijëve). Ojna dasme. I luajti (i bëri) 

një ojnë dikujt. 

OJNË II f. 1. Ojë. Shami (këmishë) me ojna. 

2. g. Zbukurim që i bëjmë diçkaje. 

I bëri ojna diçkaje. Flet me ojna për 

punën (për ndodhinë). Po ju as pa ojna. 

ORË I f. 1. Njësi kohe që është e barabartë 

me një të njëzetekatërtën pjesë të ditës 

e të natës dhe që ka gjashtëdhjetë minuta. 

Një gjysmë (një çerek) ore. Dita 

ka dymbëdhjetë orë. Punoj tetë orë. E 

bëri rrugën për gjashtë orë. Fluturon me 

shpejtësi tetëqind kilometra në orë. U 

mbush një orë. Erdhi pas dy orësh. U 

vonua një orë e gjysmë. Kaluan tri orë. 

Paguhet me orë. 

2. Kohë prej dyzetepesë ose gjashtëdhjetë 

minutash, gjatë së cilës bëjmë diçka, 

pushojmë etj.; kohë e tillë që përdoret 

për një mësim dhe që shërben si njësi 

për të caktuar ngarkesën mësimore të 

mësimdhënësit. Orë mësimore (ora e 

mësimit). Orë akademike kohë prej rreth 

pesëdhjetë minutash. Ora e gjuhës (e 

leximit, e historisë, e zikës). Ora e 

punës politike (e vizatimit, e punës me 

dru, e stërvitjes ushtarake, e praktikës 

mësimore). Orë pushimi (çlodhjeje). Filloi 

ora e dytë. Mbaroi ora. Kemi një orë 

bosh. bised. Ka shumë orë (një mësues). 

Jep gjashtë orë në javë. 

3. astr. Njësi kohe, që përcaktohet 

për të llogaritur lëvizjen sipas rrotullimit 

të Tokës ose të një trupi tjetër qiellor. 

Orë diellore. Orë hënore. Orë astronomike 

kohë e përpiktë, që përcaktohet 

me vrojtime të veçanta, duke marrë si 

bazë meridianin e Grinuiçit. Ora zyrtare 

(ligjore) ora që miratohet me ligj në një 

vend. Ora lokale ora që përcaktohet duke 

matur kohën e një vendi. Ora galaktike 

kohë e barabartë me 9,1 vjet të Tokës. 

4. Kohë e caktuar me numër sipas ndarjes 

së ditës a të natës në dymbëdhjetë 

pjesë ose të ditës e të natës së bashku në 

njëzet e katër pjesë; kohë e caktuar si cak. 

Sa është ora? Erdhi në orën tetë. Në 

orën shtatë të mëngjesit. Në orën dymbëdhjetë 

të natës (në orën njëzet e katër). 

Në orën katër pasdite (në orën gjashtëmbëdhjetë). 

Në ç'orë do të shihemi? Në ç'orë llon 

puna? U ngrit me dy orë natë. 

5. Kohë e papërcaktuar me përpikëri, 

zakonisht e shkurtër, gjatë së cilës ngjet 

diçka, kryhet një veprim etj., çast, 

kohë. Ore për (me) orë nga një çast në 

tjetrin; shumë shpejt, fare së shpejti. Në 

orët e para të ditës (në orët e mëngjesit). 

Orë pas ore kohë pas kohe, herë pas 

here. Erdhi në orët e vona. Kaluam disa 

orë të këndshme. Iu gjend në orët më të 

vështira. Kishte ardhur ora e shpagimit. 

S'i ka ardhur ora kësaj pune. Erdhi ora 

e madhe. Rrinte me orë të tëra rrinte 

një kohë mjaft të gjatë. Në atë orë erdhi 

edhe ai në atë çast erdhi edhe ai. I erdhi 

ora e fundit (ora e vdekjes) i erdhi çasti i 

fundit, është para vdekjes. E prisnin nga 

një orë në tjetrën. Ç'sjell (ç'bie) ora, s'e 

96

sjell (s'e bie) moti (viti). fj. u. Ç'sjell 

minuta s'e sjell ora (s'e sjell moti). fj. u. 

6. bised. Kohë e caktuar posaçërisht për 

diçka; orari. Ora e pritjes. Ora e nisjes 

(e arritjes). Ora e pagesave. 

7. Vegël e posaçme me një fushë të ndarë 

në dymbëdhjetë pjesë dhe me akrepa, që 

punon me kurdisje, me rrymë elektrike 

etj. dhe që shërben për të matur kohën. 

Orë e madhe. Orë elektrike. Orë e artë 

(oriri). Orë dore (xhepi, muri, tryeze). 

Ora e qytetit. Orë me zile. Akrepat e 

orës. Fusha e orës. Zinxhiri (rripi) i 

orës. Kurdis (ngreh) orën. Më mbeti (më 

ngeli) ora. Ra ora (zilja e orës). 

* Sa (te) ora përnjëherësh, në çast, atë 

çast. Orë e çast vazhdimisht, duke u 

përsëritur shumë dendur, herë pas here 

dhe shpesh. Orë e minutë gjithnjë, orë 

e çast. Orë e kohë gjithnjë, orë e çast. 

Orë e pa kohë herë pas here; në kohë të 

papërshtatshme, kohë e pa kohë. I orës 

së fundit që është dhënë në kohën më 

të afërt, që sapo është dhënë nga dikush 

(për një lajm a njoftim). I orës së parë (i 

orëve të para) i llimit të diçkaje, që ka 

marrë pjesë që në llim në një veprimtari; 

i aktë. Ora me dorë (ora me një) 

a) shpejt e mirë; 

b) me siguri, një me një. Një orë (çast, sahat) 

e më parë sa më shpejt, në një kohë 

sa më të afërt. Ra ora për diçka u dha 

shenja e llimit të diçkaje; erdhi koha për 

diçka. I ndreqi orët me dikë keq. thuri 

a kurdisi planet me dikë kundër dikujt 

tjetër, i bashkërendoi veprimet me dikë 

kundër një tjetri. Nuk e zë ora dikë a 

diçka 

a) është në mbarim e sipër, merr fund së 

shpejti; 

b) do të niset, do të largohet së shpejti. 

Mos të zëntë ora! mallk. vdeksh! 

I ka orët të numëruara është në mbarim 

e sipër, po i vjen fundi, s'e ka të gjatë. 

I bie ora (sahati) gjithnjë shtatë (dymbëdhjetë, 

tetë) nuk mërzitet fare; nuk 

shqetësohet për asgjë, nuk bëhet merak 

fare; qëndron gjithnjë në mendimin e vet, 

s'luan nga e vetja. 

ORË II f. 1. mit. Figurë e besimeve popullore 

shqiptare, e cila përfytyrohej si një 

grua, si një gjarpër etj., besohej se jetonte 

në male, në pyje, në fusha, në kroje 

ose pranë njerëzve, u ndihmonte a u sillte 

fat të mirëve dhe ndëshkonte të këqijtë. 

Orët e bardha. Orët e liga. Orët e maleve 

(e pyjeve, e fushave, e krojeve). Ora e 

njeriut (e shtëpisë, e sit). Ora e Shalës. 

Ora e përrallave. Të shitoftë (të preftë) 

ora! mallk. Shkoftë ora e dëgjoftë! ur. 

qoftë për të mirë, u bëftë ajo që dëshiron! 

Të vdektë ora! mallk. Të ngrëntë 

(të marrtë) ora e ligë! mallk. 

2. g. vjet. Fati. Ora e bardhë (e mirë, 

e tetë, e ligë, e keqe). Ka orë. Qofsh 

me orë! ur. I ka prirë ora dikujt. E ka 

lëshuar ora s'e ndihmon më fati. 

* Ora e shtëpisë euf. bolla. Ia ha orën 

dikujt shih te HA. I hipën (i erdhën) orët 

dikujt u ndërkrye, u bë si i çmendur, i 

hipën xhindet. Ishte me orë të këqija (të 

liga) ishte në gjendje të keqe shpirtërore, 

ishte i zemëruar a i mërzitur. Iu lig (iu 

ligështua) ora dikujt vjet. I ra hovi i mëparshëm, 

iu prenë krahët, e lëshoi zemra, 

u ligështua. I ka vdekur ora dikujt a 

diçkaje ka marrë fund dikush a diçka. 

I ndërruar orësh i prishur nga mendtë, i 

shituar, i shkalur, i shuplakur; budalla. 

Ngre orën kundër dikujt nis a ndërmarr 

një veprim kundër dikujt. Njeri me orë 

njeri që bën si t'i shkrepet, njeri me teka. 

I zbritën (i ranë) orët u qetësua, i ra 

inati. E kishte orën gjallë vjet. i shkonte 

puna mbarë, kishte gjithnjë fat, e ndihmonte 

fati vazhdimisht. E mori ora e ligë 

shkoi dëm; vdiq. Iu pre ora (dita) shih 

te PRITEM I. 

ORGANIK I mb. 1. Që ka të bëjë me organizmat 

e gjallë, i organizmave të gjallë; 

që karakterizon qeniet e gjalla, i gjallë; 

që bëhet a që formohet prej qenieve të 

gjalla. Qenie organike. Lëndë (materie) 

organike. Bota (natyra) organike. Limfë 

organike. Acidet organike. 

97

2. Që është formuar nga mbeturinat dhe 

nga kalbëzimi i bimëve a i kafshëve; që 

është formuar nga jashtëqitjet e kafshëve. 

Plehu organik. Lëndët organike. 

* Kimia organike pjesë e kimisë, që studion 

bashkimet e karbonit me elemente 

të tjera si në organizmat e gjallë. 

ORGANIK II mb. 1. Që ka të bëjë me një 

organ të trupit të njeriut ose të kafshës; 

që ka të bëjë me ndërtimin e brendshëm 

të një organi. Sëmundjet organike. Ndijimet 

organike. Cenet organike të zemrës. 

2. g. Që ka të bëjë me ndërtimin e 

brendshëm a me thelbin e diçkaje, me 

vetë natyrën e saj, i brendshëm; që përbëhet 

nga pjesë të lidhura shumë ngushtë, 

mirë e bukur ndërmjet tyre, i gërshetuar 

në mënyrë të natyrshme. Lidhje organike. 

Gërshetim (ndërtim, unitet) organik. Në 

mënyrë organike. U bë pjesë organike e 

diçkaje. 

PA I ndajf. bised. Pastaj. Mat, pa pri! Mendohu 

mirë, pa fol! 

PA II parafj. Përdoret me një emër, me një 

përemër ose me një numëror në rasën 

kallëzore për të treguar: 

1. Mungesën e dikujt a të diçkaje në 

një kohë a vend të caktuar ose gjatë 

një veprimi, mungesën e një vetie të 

brendshme a të një tipari thelbësor e 

të përhershëm ose mungesën e një gjymtyre 

a pjese te dikush a te diçka etj., 

mungesën a mohimin e një veprimi a 

gjendjeje të caktuar ose të një mënyrë 

veprimi, rrethane etj. gjatë kryerjes së 

një pune, gjatë shfaqjes së një dukurie 

etj., mungesën e cakut a të kujve në 

hapësirë, në kohë ose në sasi etj. Kafe 

pa sheqer. Shtëpi pa ballkon. Fustan pa 

mëngë. Bluzë pa jakë. Arrë pa bukë. Urë 

pa këmbë. Gjellë pa mish. Gjellë pa shije. 

Njeri pa cene (pa fjalë). Njeri pa cipë (pa 

turp, pa nder, pa vlerë, pa brumë). Vajzë 

pa djallëzi. Fëmijë pa vullnet. Djalë pa 

mend. Ditë pa diell. Shaka pa lezet (pa 

kripë). Çështje pa rëndësi. Fjalë pa vend. 

Muhabet pa bulmet. Fushë (det) pa anë 

e pa fund. Doli pa kapelë. Rrinin pa 

bukë. Luftuan edhe pa pushkë. Erdhi pa 

djalin. Jetonte pa burrin. Nuk rrinte dot 

pa të. Mos shko pa mua! Kjo gjë bëhet 

edhe pa ty. Rronte pa shpresa. Doli pa 

humbje. U dorëzua pa kushte. Punonte 

pa kujdes (pa mend në kokë). Punon 

(et) pa pushim. Mbeti (ra) pa ndjenja. 

Mbeti pa gojë. Kaloi pa vështirësi. Erdhi 

pa vonesë. Kishte pa numër. Shpenzon 

pa hesap. Ha (et, shëtit, vjen) pa kohë. 

Ishte pa punë. Humbi pa gjurmë (pa të 

thënë). Ia tha pa shaka. E kish pa të keq. 

E mori pa dëshirë. E bëri pa dashje. E 

bëri pa bujë. E la pa frymë. Na la p'a 

mend. Erdhën të gjithë pa përjashtim. 

Fëmija pa nënë si nata pa hënë. fj.u. 

2. Heqjen, përjashtimin, veçimin 

e diçkaje a të dikujt (në kuptimin 

duke mos e llogaritur, duke e hequr 

a zbritur, duke e përjashtuar, veç, 

përveç). Peshon tridhjetë kile pa arkën. 

Shkolla ka 600 nxënës, pa ata të degës së 

natës. 

3. Mungesën e një pjese ndaj një njësie 

të plotë të peshës, të gjatësisë a të kohës 

(me fjalë që tregojnë sasi, masë, kohë). 

Tetë pa dy (minuta). Katër pa një çerek. 

Dhjetë pa pak. Një metër pa katër centimetra. 

Peshon pesë kile pa dyqind 

gramë. Është një vit pa dy muaj. 

4. Përdoret me një emër të përsëritur 

për të ndërtuar togje të qëndrueshme 

që shënojnë një mënyrë veprimi ose një 

rrethanë, e cila zakonisht nuk është e 

përshtatshme a e dëshirueshme. Flet 

(ndërhyn) vend e pavend. Vjen kohë pa 

kohë. Udhëtuan rrugë pa rrugë. 

* Pa dyshim shih te DYSHIM,∼I. Pa 

fjalë shih te FJAL/Ë,∼A. Pa një pa dy, 

shih te NJË. 

PA III lidh. bised. 1. Prandaj. Ka ndodhur, 

pa e rrëfejnë. Kishte rrugë të gjatë, pa u 

ngrit herët. 

2. Përdoret në periudha me fjali të 

bashkërenditura kundërshtore me kuptimin 

përndryshe, në rast të kundërt. 

98

Nuk e dinte, pa s'do ta kishte bërë kurrë 

një gjë të tillë. Nuk e vuri re, pa do t'i 

kishte folur. 

3. Përdoret në periudha, me fjali 

të bashkërenditura kundërshtore me 

ngjyrime shtesore. Fliste me zë të lartë, 

pa se shqetësonte fqinjët nuk donte t'ia 

dinte. Ç't'i bënte atij, pa për të tjerë nuk 

pyeste fare. 

4. Përdoret në periudha me fjali të 

bashkërenditura me ngjyrime shtesore në 

kuptimin sa për... përsa i përket.... 

Shko në ke punë, pa ta mbaj unë djalin. 

Qoftë kryet shëndoshë, pa kësula gjen sa 

të duash. fj. u. 

5. Përdoret në periudha me fjali 

të bashkërenditura që shprehin marrëdhënie 

qëllimore; që, për të... Duhej të 

lanin dy napolona në muaj, pa të shpëtonin 

shtëpinë. 

6. Përdoret me ngarkesë të veçantë 

modale, kur numëroj më disa veprime 

që ndjekin njëri-tjetrin. Velenxat kanë 

shumë punë - pa duhet larë leshi, pa 

duhet krehur, pa duhet punuar në avlëmend, 

pa duhet dërstilur etj. 

7. përd. kallëzues. mat. Heqim, zbresim 

(kur zbresim një numër nga një tjetër). 

Nëntë pa dy.. 

8. si em. ∼,∼ JA f.,∼,∼TË mat. Shenja 

e zbritjes (-); minus; kund. edhe. Vëri 

panë! 

PA IV pj. 1. Përdoret përpara një foljeje ose 

një fjale tjetër me funksion kallëzuesor 

për të zbutur urdhrin, kërkesën etj. që 

shprehet prej saj. Pa na i thuaj! Pa mendoni 

pak! Pa të bëjmë pak hesap! Pa eja 

këtu! Pa hë, de! 

2. Përdoret me një pjesore për të ndërtuar 

formën e pashtjelluar mohore. S'la 

gurë pa lëvizur. S'la gjë pa bërë. Qëndroi 

një kohë të gjatë pa folur. U nis po 

zbardhur dita. 

Liria s'tohet pa derdhur gjak. 

3. Përdoret kur duam ta bëjmë më të 

gjallë, më të ngrohtë etj. bisedën ose kur 

asim për diçka që vjen a që ndodh pas 

diçkaje tjetër, si edhe kur zë ll ligjërimi, 

tregimi etj. Pa nisi kënga, valle merr 

rinia. Pa erdhi dimri. Pa u hap fjala 

anë e mbanë. Pa, kur lloi të punonte, 

ç'të shihje. Pa, do ti, edhe këtu e tregoi 

veten. 

4. Përdoret kryesisht në fjali pyetëse për 

të theksuar ndjenjën e folësit ose qëndrimin 

e tij ndaj asaj që thotë, për të 

rritur fuqinë shprehëse të ligjërimit etj.; 

se. Mirëpo kush besonte pa? E për kë 

foli pa! E përse pa? Dhe ku pa?! Dhe 

ç'krom pa! 

5. Përdoret në fund të fjalisë kur e ndërpresim 

ligjërimin me qëllim, për të lënë 

të nënkuptuar diçka që do të ndodhte, 

do të bëhej, do të ndërmerrej etj! si 

kundërveprim. S'e pashë, pa nuk do ta 

lija të nisej. S'e mori vesh, pa do të ishte 

përgjigjur. 

* Pa le shih te LE. 

PAERË I mb. Që nuk ka erë të fortë, pa erë e 

i qetë. Mot i paerë. 

PAERË II mb. Që nuk bie erë, që nuk ka 

ndonjë erë të veçantë a të rëndë. Gjellë 

e paerë. 

PAGËZUAR I mb. fet. Që ka bërë pagëzimin 

dhe ka marrë emrin sipas ritit fetar 

(në vendet ku vepron feja e krishterë). 

Fëmijë i pagëzuar. 

PAGËZUAR II mb. Që nuk ka njohur gëzimet 

kryesore në jetë (përdoret zakonisht për 

prindërit që vdesin përpara se të martojnë 

fëmijët e tyre ose për të rinjtë që 

vdesin përpara se të martohen). Shkoi 

(vdiq) i pagëzuar. 

PAH I m. 1. Pjesa shumë e imët e miellit, që 

ngrihet si pluhur gjatë bluarjes; maja e 

miellit. Pah mielli. 

2. Hedhet e të lashtave. Pahu i misrit (i 

grurit, i orizit). 

3. Hedhet e imëta të lëndës së drurit kur 

e sharrojmë. Pahu i drurit. Pahu i sharrës. 

4. Endi i luleve, pjalm. Pahu i luleve (i 

pemëve). 

99

5. Flokët e imët të dëborës; shtresë e 

imët dëbore. Pah dëbore. 

6. Zbokth; zhuli që zë koka e fëmijëve. 

Pahu i kokës. 

PAH II m. Pamje e jashtme, paraqitje; dukje, 

dukë, pashi. Ia humb pahun. 

* Del në pah 

a) bëhet i dukshëm qartë, del në dritë, 

del në dukje; 

b) shquhet ndërmjet të tjerave, bie në sy, 

dallohet. Nxjerr në pah 

a) e bëj të duket qartë, e nxjerr në dritë, 

e vë në dukje; 

b) tërheq vëmendjen për diçka ndërmjet 

të tjerave, i vë theksin, e theksoj, e nënvizoj. 

PAJË I f. 1. etnogr. Plaçkat dhe pasuria 

që merrte me vete nusja e i çonte në 

shtëpinë e dhëndrit kur martohej. Pajë e 

madhe. Paja e nuses (e vajzës). Qëndismat 

(jastëkët) e pajës. Arka e pajës. 

Bënte (përgatiste) pajën. Nisi (dërgoi) 

pajën. Nuk sjellin më pajë me vete. 

2. bised. Barrë që i ngarkohet dikujt. Ia 

bëri (ia la) pajë atë punë. I mbeti pajë. 

* Bëhu pajë! keq. shporru, qërohu! E 

mori pajë me vete (iu bë pajë) i mbeti 

përgjithnjë si njollë, nuk i hiqet më. Ia 

bëri pajë dreqit (shejtanit) e shporri dikë, 

e hoqi qafe. 

PAJË II f. Përkrahje e dikujt kur nuk ka të 

drejtë, anësi, anë, hatër. Mban pajë 

anon nga dikush, et a vepron me anësi. 

I mban pajën dikujt e përkrah edhe kur 

nuk ka të drejtë, i mban anën. Flet me 

pajë. 

PAJTIM I m. 1. Veprimi dhe gjendja sipas 

kuptimeve të foljeve PAJTOJ I, PAJTO- 

HEM I. Pajtimi i gjaqeve. Kundër pajtimit 

me të metat. Politikë pajtimi. keq. 

Ra në pajtim u pajtua. 

2. Përputhja me diçka tjetër, ana në të 

cilën diçka përputhet a pajtohet me një 

tjetër. Nuk kanë pajtime midis tyre. 

* Në pajtim me ... libr. në përputhje 

me.... në përshtatje me ... 

PAJTIM II m. 1. Veprimi sipas kuptimeve të 

foljeve PAJTOJ II, PAJTOHEM II. Pajtimi 

i fuqisë punëtore. 

2. Porosi që bën dikush, duke paguar sasinë 

përkatëse të të hollave, për të marrë 

rregullisht ose për të përdorur diçka për 

një kohë të caktuar. Pajtimet telefonike. 

Fushata e pajtimeve. Zyra e pajtimeve. 

PAJTIMTAR I m. shih PAJTUES,∼I I 1. 

Vinin si pajtimtarë. 

PAJTIMTAR II m. Ai që ka bërë pajtimin për 

një organ të shtypit ose për diçka tjetër. 

Pajtimtarë të rinj (të vjetër). Pajtimtarit 

e gazetës Zëri i popullit. Porositë e pajtimtarëve. 

Lista e pajtimtarëve. Shtohet 

çdo vit numri i pajtimtarëve. 

PAJTOHEM I vetv. 1. Vendos përsëri marrëdhënie 

të mira a miqësore me dikë, me 

të cilin kam pasur mëri ose isha grindur. 

U pajtuan pas dy muajsh. 

2. Pranoj mendimet, arsyetimet etj. të 

dikujt, bashkohem me ato që thotë ose 

me qëndrimet që mban dikush. U pajtua 

me mendimet (me arsyetimet) e shokëve. 

3. Pranoj një gjendje a diçka tjetër 

ashtu siç është dhe nuk bëj përpjekje për 

ta ndrequr ose për ta ndryshuar, nuk e 

kundërshtoj. Nuk pajtohen me të metat. 

4. vet. veta III. Përputhet me diçka 

tjetër, përshtatet. Kjo nuk pajtohet 

me mendimet tona. Nuk u pajtoheshin 

karakteret. 

5. Pës. e PAJTOJ I 1,3. U pajtuan 

gjaqet (hasmëritë). 

PAJTOHEM II vetv. 1. Hyj në punë te 

dikush, duke rënë në ujdi për pagesën (në 

kushtet e sundimit të pronës private). Pajtoheshin 

shërbyes (argati). U pajtua në 

punë. 

2. Bëj pajtimin për një organ shtypi a 

për diçka tjetër. U pajtua në gazetë (në 

revistë). Pajtohet çdo vit (çdo gjashtë 

muaj). 

3. Pës. e PAJTOJ II. 

100

PAJTOJ I kal. 1. Bëj që të kenë përsëri 

marrëdhënie të mira a miqësore dy a më 

shumë veta që i mbanin mëri njëri-tjetrit 

ose që ishin grindur. I pajtuan të dy 

shokët. Ndërhynë për t'i pajtuar. Pajtonin 

gjaqet. etnogr. ndërhynin që të 

pushonte gjakmarrja ndërmjet dy familjeve. 

2. Sheshoj kundërtitë ndërmjet dy a më 

shumë pikëpamjeve, tezave, qëndrimeve 

etj., i afroj që të përputhen. Përpiqej 

t'i pajtonte pikëpamjet (qëndrimet) e të 

dyja palëve. 

3. bised. E bëj të pushojë së qari; e 

qetësoj; i lehtësoj dhembjen. E pajtoi 

fëmijën. Pajtoi vajin. I pajtoi zemrën. I 

pajtoi plagët. 

4. jokal. kryes. veta III. Shkon a përshtatet 

me diçka tjetër, përputhet; pajtohet. 

Ngjyra që pajtojnë njëra me tjetrën. 

Në këtë pikë pajtojnë. 

5. jokal. bised. Bie në një mendje me 

dikë, arrij në një zgjidhje të përbashkët 

me dikë, bie në ujdi, merrem vesh. Pajtoi 

me të vëllanë. 

PAJTOJ II kal. 1. E marr dikë në punë, duke 

rënë në ujdi për pagesën (në kushtet e 

sundimit të pronës private). Pajtonin 

shërbëtorë (ustallarë, argatë). E pajtoi 

lirë. 

2. E fut dikë në një punë te dikush duke 

rënë në ujdi për pagesën (në kushtet e 

sundimit të pronës private). E pajtoi të 

birin te këpucari. E pajtoi në punë. 

3. Marr a zë me qira diçka (një banesë, 

një mjet etj.) për ta përdorur për një 

kohë të caktuar. Pajtoi një karrocë. 

4. Bëj pajtimin për dikë në një organ 

shtypi ose në diçka tjetër. E pajtoi në 

gazetë (në revistë). 

PAJTUES I m. 1. Ai që ndërhyn për të pajtuar 

dy a më shumë njerëz, të cilët i 

mbanin mëri njëri-tjetrit ose që ishin në 

armiqësi midis tyre. Pajtues i gjaqeve. 

etnogr. 

2. Ai që përpiqet të pajtojë dy gjëra 

(mendime, pikëpamje, ide etj.), që bien 

ndesh a që janë në kundërshtim njëra me 

tjetrën. Pajtues i dy teorive. 

PAJTUES II m. Ai që merr a zë me qira një 

mjet, një shtëpi etj. për një kohë të caktuar. 

Pajtuesi i karrocës. 

PAK I pakuf. 1. Përdoret për të treguar në 

mënyrë të pacaktuar një numër të vogël 

qeniesh, sendesh, dukurish etj., një sasi a 

masë të vogël; kund. shumë. Pak njerëz 

(burra, nxënës, punëtore). Pak shokë (të 

afërm, të ftuar). Pak ndërtesa (shkolla). 

Pak kohë më parë. Pak ujë. Pak lekë 

(para). Kishte pak pluhur (baltë). Ra 

pak shi. Ka pak të ngjarë. Me pak fjalë 

shkurt. Më mirë pak e sak, se shumë e 

për lumë. fj. u. Fjalë pak e punë shumë. 

fj. u. 

2. Përdoret për të treguar në mënyrë 

të pacaktuar një numër të vogël ose një 

pjesë të vogël të një tërësie qeniesh a 

sendesh; kund. shumë. Pak nga të sëmurët. 

Pak prej tyre. Pak ishin të pavendosur. 

Pak nga të tëra. Erdhën pak, të 

tjerët s'u dukën. Mori pak, të tjerat i la. 

* Pak gjë pa... shih te GJË. Mish pak 

e pupla shumë shih te MISH,∼I. Shumë 

pula e pak vezë shih te PUL/Ë,∼A. 

PAK II ndajf. 1. Në një shkallë jo të lartë, 

në një masë të vogël; kund. shumë. Pak 

fare. Pak a shumë në një fare mase, deri 

diku. Çdo ditë e më pak. Ku më pak e ku 

më shumë. Punon (lexon, shkruan) pak. 

Djeg (shkëlqen) pak. Pret pak (thika). 

Prodhon (jep) pak. Kanë mësuar pak. U 

lodh pak. Kënaqej me pak. Është bërë 

pak në këtë drejtim. Mbetet edhe pak 

për të bërë. 

2. Jo aq sa duhet a sesa është e nevojshme. 

Ka fjetur pak. Ka zier pak. Ka 

ngrënë pak. Ke ndenjur pak në diell. E 

ka mprehur pak. Pak e ka! 

3. Jo shumë kohë, jo gjatë. Ndenji pak. 

S'ka pak që u kthye. Prit pak! Heshti 

pak. 

Rri dhe pak. Të mendohem dhe pak. Era 

mbajti pak. 

101

* Pak se... jo vetëm që..., nuk mjafton 

që... Për pak pothuaj, gati sa; për një 

je, për një qime. Pak (e) nga pak ca 

nga ca, dalëngadalë. 

PAK III pj. 1. Përdoret përpara një mbiemri a 

një ndajfoljeje për të treguar një shkallë 

jo të lartë të cilësisë së një frymori, të një 

sendi etj. ose të veprimit a të gjendjes; 

kund. shumë. Pak i egër. Pak i ftohur. 

Pak i shkuar në moshë. Pak i zbehtë. 

Pak larg (afër). Pak me gjerë. Pak më 

shumë. 

2. Përdoret përpara shkallës krahasore të 

sipërisë të një mbiemri a ndajfoljeje për 

të treguar një farë dallimi cilësor ndërmjet 

gjymtyrës së parë e gjymtyrës së 

dytë të krahasimit; kund. shumë. Është 

pak më i fortë (më i mprehtë, më punëtor) 

se tjetri. Vrapon pak më shpejt (me 

ngadalë) se ai. Pak më mirë (më keq) se... 

Pak më tej (më poshtë). 

3. Përdoret pas një foljeje në mënyrën urdhërore 

për të zbutur urdhrin, kërkesën 

etj. që shprehet prej saj. Ma jep pak 

shkrepësen! Hape pak dritaren! Thuaji 

pak të vijë! 

PALË I f. 1. Pjesë e një pëlhure, e një petku, 

e një letre etj., e thyer me dysh në vijë të 

drejtë; e kthyer në fund a në anë të një 

rrobe ose të një cope. Palat e fundit. Fustan 

me pala. Ktheu palën. Qepi (shqepi) 

palën. Hekurosi palat. 

2. Një e kthyer më dysh në vendin ku 

rrudhet një pëlhurë a një petk; rrudhë, 

zhubër. Iu bë një palë në fustan. Drejtoi 

palat. 

3. Shtresa e lëkurës dhe e dhjamit që i 

varet në gushë, në bark etj. një njeriu 

shumë të ngjallur a të vjetër në moshë 

ose një bagëtie. Palat e gushës (e qafës, 

e barkut). 

4. kryes. Valëzim i lehtë në sipërfaqen e 

diçkaje, rrudhë. Palat e amurit. Palat 

e trurit. anat. Rrudhat e trurit. 

5. gjeol. Rrudhë e shtresave të tokës. 

Palë e hapur (e drejtë). Krahët e palës. 

Bërthama e palës. 

6. përd. ndajf. Më dysh a më trish; njëri 

mbi tjetrin, palë-palë, stive. E bëj palë 

e palos. Vë palë dy thekët (jorganët). 

Mbledh palë. 

* E bëri palë dikë a diçka e shtypi, e bëri 

petë. E bëri bishtin palë përçm. 

a) vdiq, ngordhi; 

b) mori mësimin që meritonte, e uli 

hundën; i ranë pendët. 

PALË II f. 1. Dy sende të një lloji dhe të një 

madhësie që shkojnë e përdoren bashkë. 

Një palë këpucë (çizme, sandale, opinga). 

Një palë çorape (doreza). Një palë shtiza. 

2. Veshje, vegël a diçka tjetër që ka 

dy pjesë të njëjta. Një palë pantallona 

(mbathje, pizhame). Një palë gërshërë. 

Një palë darë. Një palë syze. 

3. Një numër a sasi e caktuar sendesh të 

njëjta që merren së bashku si një e terë. 

Një palë letra. Një palë ndërresa. Një 

palë domino. Ngjiti një (dy) palë shkallë. 

4. Dhëndri me nusen ose i fejuari me të 

fejuarën së bashku; një djalë e një vajzë 

që vallëzojnë së bashku; çift. Vallëzonin 

me gëzim palët e të rinjve. 

5. Një grup njerëzish a frymorësh 

që i bashkojnë tipare a rrethana të 

përkohshme; disa prej tyre; grup. Një 

palë erdhën, një palë shkuan. Një palë 

njerëz një kategori njerëzish, një takëm 

njerëzish. 

6. Grup njerëzish me qëllime e interesa të 

përbashkëta, që i kundërvihet një grupi 

tjetër; anë. Pala kundërshtare. Pala e 

interesuar. Pala paditëse. drejt. Me 

pëlqimin e të dy palëve. U pyetën të 

dy palët. Hynë në marrëveshje me palën 

tjetër. 

7. Përdoret përpara disa emrave që përdoren 

vetëm në shumës, me kuptimin përforcues 

disa, ca. E zunë një palë ethe 

të forta! 

* Me sa palë mend? shih te MEND,∼TË. 

U plak me një palë mend mospërf. shih 

te MEND,∼TË. Për shtatë palë qejfe 

shih te SHTATË. E mbylli me shtatë 

palë çelësa (me shtatë kyçe) shih te 

102

SHTATË. Qante me shtatë palë lot shih 

te SHTATË. 

I shkuan shtatë palë djersë shih te 

SHTATË. E kishin zënë shtatë palë ethe 

shih te SHTATË. 

PALË III f. 1. Fik i shtypur ose i çarë me dysh 

dhe i tharë në diell, që ruhet për dimër. 

Palë ku. Varg palash. I bëri palë. Ruanin 

pala për dimër. 

2. Pesë ose gjashtë gjethe duhani të 

thara dhe të vëna njëra mbi tjetrën për 

t'i grirë. Griu një palë duhani. 

* Si arra me palën (si ku me arrën) shih 

te FIK,∼U. 

PALË-PALË I ndajf. 

1. Në shumë pala njëra mbi tjetrën. I 

bëri (i vuri) palë-palë. Me shumicë të 

madhe. 

I kishte paratë palë-palë. 

2. përd. mb. Që ka shumë pala njërën 

pas tjetrës a që ka disa shtresa a palë 

njërën mbi tjetrën. Fustan palë-palë fustan 

me pala. Dhjamë palë-palë. 

* Iu bë qafa palë-palë (me pala) shih te 

QAF/Ë,∼A. 

PALË-PALË II ndajf. 

Në shumë grupe njëri pas tjetrit. Vinin 

palë-palë. 

PALËZ I f. 1. Bula e veshit. 

2. Palë e vogël në një pëlhurë a petk. 

Palëzat e bluzës (e fustanit). 

PALËZ II f. 1. Fije prej mëndafshi etj., 

e mbështjellë në një rrotull me trajtë 

vezake. Palëz mëndafshi. 

2. Sasi leshi që del nga një e krehur me 

gërhanë. Palëz leshi. 

PALËZ III f. Palë ku. 

PALLANGË I f. vjet. Fshat me shtëpi të 

mbledhura dhe me disa dyqane ose me 

një shesh të vogël për pazar. 

PALLANGË II f. krahin. 1. Llozi i derës. 

2. Secila nga lopatat e pendës së mullirit 

ose të dërstilës. 

PAQËSIM I m. Veprimi dhe gjendja sipas kuptimeve 

të foljeve PAQËSOJ I, PAQËSO- 

HEM I. Paqësimi i vendit. Paqësim ndërmjet 

dy shtetesh. Politika e paqësimit 

politikë e shteteve shtypëse dhe e formave 

oportuniste që synon të shuajë 

lëvizjet revolucionare ose të arrijë paqe 

ndërmjet dy shteteve pavarësisht nga 

karakteri i saj. 

PAQËSIM II m. bised. Veprimi sipas kuptimeve 

të foljeve PAQËSOJ II, PAQËSO- 

HEM II. 

PAQËSOHEM I vetv. 1. Bëhem përsëri mik 

dhe u jap fund grindjeve e mosmarrëveshjeve 

me një tjetër, pajtohem. U paqësuan 

më në fund. 

2. Më ikën një shqetësim a një telash, bie 

në qetësi, qetësohem. 

3. vet. veta III. Fashitet, qetësohet; i bie 

forca a vrulli. U paqësua plaga (dhembja). 

4. Pës. e PAQËSOJ I. 

PAQËSOHEM II vetv. pës. bised. shih 

PAQOHEM II. 

PAQËSOJ I kal. 1. Ndërhyj që të vendosen 

përsëri marrëdhënie të mira ndërmjet dy 

njerëzve a palëve, i bëj përsëri miq, i pajtoj. 

I paqësoi fqinjët. 

2. Vendos paqen përsëri në një vend, zhduk 

çrregullimet e turbullirat; ndikoj për 

t'u rivendosur marrëdhënie të mira ndërmjet 

dy a më shumë shteteve që ishin në 

luftë (zakonisht për veprimet e shteteve 

shtypëse e të forcave oportuniste). 

3. I fashit a i qetësoj dikujt dhembjen ose 

diçka tjetër shqetësuese. I paqësoi dhembjen. 

I paqësoi plagën. E vë në udhë të 

mbarë, e vë për je, e rregulloj. I paqësoi 

punët. 

PAQËSOJ II kal. bised. shih PAQOJ II. E 

paqësoi shtëpinë. 

PAQOHEM I vetv. shih PAQËSOHEM I 2,3. 

Iu paqua dhembja. 

103

PAQOHEM II vetv. bised. 1. Lahem e pastrohem 

mirë. U paqua mirë para se të 

inte. 

2. Pës. e PAQOJ II. 

PAQOJ I kal. 1. shih PAQËSOJ I 1,3. I paqoi 

fëmijët. Ua paqoi zemrën. 

2. jokal. vet. veta III. Fashitet, qetësohet 

(për plagën, dhembjen etj.); ul 

vrullin a forcën, bie në qetësi (për erën 

etj.). Paqoi plaga (dhembja). Paqoi deti 

(era). 

PAQOJ II kal. bised. Laj a pastroj mirë dikë 

a diçka; e pastroj dhe e rregulloj mirë një 

vend. I paqoi enët. E paqoi shtëpinë. I 

paqoi fëmijët. 

PARANIK I m. Lloj përparëseje prej leshi, zakonisht 

e zezë. Paranik me thekë. Vuri 

paranikun. 

PARANIK II m. 1. Fëmija i parë, i parëlinduri. 

Paranikun e kishin djalë. 

2. vet. Të parët, stërgjyshërit. 

PARË I as. 1. Njëra nga të pesë shqisat: 

mundësia dhe aftësia për të parë botën 

që na rrethon me anë të syrit Organi i të 

parit. Çrregullime të të parit. Higjiena e 

të parit. Iu dobësua të parët. 

2. Veprimi sipas kuptimeve të foljes 

SHOH; shikim,vështrim. Të parët me sy 

kritik. Fusha e të parit. 

3. Pamja, ana e jashtme e dikujt a e 

diçkaje; dukja. I bukur në të parë. Nga 

të parit është e mirë. Mos e shih nga të 

parët! 

* Me të parë e me të bërë do të veprohet 

sipas gjendjes që do të krijohet, sipas 

rrethanave a kushteve konkrete. 

PARË II as. etnogr. Vajtja e nuses për herë të 

parë te prindërit e vet pas martesës, pasi. 

Shkonte nusja në të parë. 

PARTI I f. 1. Organizatë politike e një klase 

a e një shtrese shoqërore të caktuar, që 

ka programin e statutin e vet dhe që 

lufton për të mbrojtur interesat e klasës 

a të shtresës shoqërore, së cilës i përket. 

Parti politike. Parti borgjeze. Parti 

demokratike (konservatore, republikane). 

Parti fashiste. Parti revizioniste. Kongresi 

i partisë. 

2. Reparti pararojë dhe i organizuar i 

klasës punëtore, që e udhëheq atë drejt 

tores së revolucionit proletar dhe për 

ndërtimin e shoqërisë socialiste e komuniste, 

që ka në themel të të gjithë veprimtarisë 

së saj idetë e marksizmit. Parti komuniste. 

Parti marksiste. Parti e tipit të 

ri. 

3. vjet. Grup njerëzish që i bashkon 

përkohësisht një qëllim i caktuar; palë; 

secili nga grupet që marrin pjesë në një 

lojë. U ndanë dy partish. Partia e parë 

mundi të dytën. 

PARTI II f. Pjesë a sasi e madhe mallrash ose 

lëndësh që çohen së bashku diku. Parti 

malli. Parti leshi (pambuku, lëkure). 

Shitja e partisë së parë. 

* Parti dyshe n. mënyrë regjistrimi, 

sipas së cilës çdo shumë që shënohet në 

dobi të një llogarie ose të disa llogarive, 

shënohet njëkohësisht edhe në kredi të 

një llogarie tjetër ose të disa llogarive të 

tjera. 

PASANIK I m. Ai që ka pasuri të madhe, 

pronar shtëpish, tokash etj.; pjesëtar i 

shtresave të pasura që nxjerr time duke 

shfrytëzuar punën e të tjerëve (në vendet 

me sistem shfrytëzues). Pasanik i madh. 

Pasanikët e fshatit. Pasanikët dhe të varfrit. 

Shtëpi pasanikësh. Bij pasanikësh. 

PASANIK II m. vjet. Ai që i shkonte pas 

një njeriu të pasur a me rëndësi për ta 

shoqëruar, për ta ruajtur etj.; bishti i një 

tjetri. 

PASIV I mb. 1. Që nuk vepron, që nuk merr 

pjesë në një punë a veprimtari; që rri 

në pritje e nuk vetëvepron; jo i gjallë, i 

plogët; që nuk ndikon me forcë në zhvillimin 

e ngjarjeve; kund. aktiv. Njeri pasiv. 

Nxënës pasiv. Qëndrim pasiv. Qëndresë 

pasive. Mbrojtje pasive. Rol pasiv. 

Tregohej pasiv. 

104

2. spec. Që nuk merr pjesë në një proces; 

që nuk vepron më, që është shuar; kund. 

aktiv. Vullkan pasiv vullkan i shuar. 

3. Që nuk zotërohet në mënyrë të thelluar 

dhe nuk vihet në përdorim gjallërisht 

e pa vështirësi; kund. aktiv. Fjalori 

pasiv. E zotëron në mënyrë pasive një 

gjuhë. 

PASIV II mb. n. Që ka më shumë shpenzime 

se të ardhura; që ka të bëjë me pasivin 

e bilancit; kund. aktiv. Llogari pasive. 

Bilanc pasiv bilanc me shpenzime më të 

mëdha se të ardhurat. 

PASOJ I kal. 1. edhe jokal. Ndjek dikë a diçka 

që ecën para meje, i shkoj prapa pa iu 

ndarë; ndjek. Pasoi shokët. Skuadra pasonte 

udhërrëfyesin. I dyti pasoi të parin. 

Të tjerët pasojnë më vonë. 

2. jokal. vet. veta III. Bëhet a 

ndodh menjëherë pas diçkaje, vjen ll pas 

diçkaje tjetër; vjen pas, vijon. Pasoi një 

heshtje. Ditët që pasuan. Rregullat që 

pasojnë. 

3. E bëj diçka menjëherë e si një tjetër 

a si të tjerët, ndjek. Këngën e pasuan 

shokët. 

4. g. Eci në rrugën e dikujt a ndjek 

shembullin e tij; bëhem përkrahës i 

dikujt a i diçkaje; e çoj më tej punën e 

nisur prej dikujt, vijoj po atë rrugë. Pason 

shembullin e të përparuarve. Pason 

rrugën e tyre. Ata që e pasuan këtë teori. 

PASOJ II kal. 1. E kaloj diçka dorë më dorë 

që të arrijë deri te dikush a në një vend të 

caktuar, i jap dikujt diçka për ta kaluar 

dorë më dorë në mënyrë që të gjithë ta 

shohin, ta lexojnë etj. Pasonin tullat 

(tjegullat, gurët). E pasoi letrën. Lexoje 

dhe pasojua shokëve. 

2. sport. I hedh topin një lojtari tjetër 

me dorë ose duke e gjuajtur me këmbë 

(në ndeshjet që luhen me top). E pasoi 

bukur (keq). Nuk e pasoi mirë. Ia pasoi 

qendërsulmuesit (mbrojtësit). 

PASOJ III jokal. etnogr. Shkonte në të parë 

te prindërit e vet, shkonte së pari (për 

nusen). 

PASTË I f. Ëmbëlsirë me përmasa të vogla e 

në trajta të ndryshme, që përgatitet me 

miell, me vezë, me gjalpë e me sheqer dhe 

zbukurohet përsipër me krem. 

PASTË II f. Lëndë e butë dhe e qullët 

si brumë, që përdoret për qëllime të 

ndryshme. Pastë ngjitëse (mbrojtëse). 

Pastë dhëmbësh. Pastë rroje. Pastë 

xhamash baltë xhamash. Paste druri 

lëndë veshtullore që del nga përpunimi 

i drurit dhe që përdoret për prodhimin e 

letrës. Pastë për heqjen e ndryshkut. 

PENDË I f. 1. kryes. Gypa të brirtë e të 

hollë, me push e me je të imëta në të 

dyja anët, që mbulojnë trupin e krahët 

e shpendëve; pupël. Pendë të gjata (të 

bukura). Pendë pule (pate, palloi). Me 

pendë të ngritura. Pendët e krahut (e 

bishtit). Ua rrjepin pendët. Dikur shkruanin 

me pendë pate. 

2. shih PEN/Ë,∼A. 

3. Fletë në pjesë të ndryshme të trupit 

të peshqve, e cila u shërben këtyre për të 

notuar. Pendë notuese. Penda e bishtit. 

Pendët e kurrizit (e barkut). 

4. Fletë të një vegle a mekanizmi; rrotë 

me shumë etë të tilla, që rrotullohet 

nën veprimin e ujit dhe vë në lëvizje 

gurët e mullirit. Penda rrotullohej shpejt. 

S'kthehej me penda. 

5. përd. mb. Shumë i lehtë. Ishte pendë. 

6. përd. ndajf. Shumë (me mbiemrin i 

lehtë). Pendë i lehtë (i lehtë pendë). 

* I ranë pendët (puplat, etët) dikujt mospërf. 

a) s'ka më atë pushtet a fuqi që kishte, 

s'i shkon më fjala, ra nga ku; 

b) nuk mburret më si përpara, i ra hunda, 

u shtrua. I uli pendët (puplat) 

a) i ra inati, u zbut; 

b) i ranë pendët. I dolën pendët (puplat) 

dikujt shih te PUP/ËL,∼LA. Ia la 

pendët (puplat) dikujt iron. i iku papritur 

a fshehurazi nga dikush dhe as që u 

bë merak për të, i iku nga duart papritur 

dhe e la me gisht në gojë; mori ç'mundi, 

105

përtoi sa mundi prej dikujt e iku papritur. 

Na la pendët (shëndetin) dikush 

shih te LË. S'e prek dot as me pendë 

(as me pupël) dikë shih te PUP/ËL,∼LA. 

Kjo është (kësaj i thonë) tre qe e dy 

pendë kjo është punë që nuk bëhet, që 

nuk ka si rregullohet. Sa të zbardhet 

penda e korbit shih te KORB, ∼I 

PENDË II f. 1. Një çift qe, buaj etj. si 

kafshë pune. Një (dy) pendë qe (buaj, 

kuaj).Nget pendën. 

2. Sipërfaqe toke sa mund të lërohet me 

një çift qe brenda një dite. Kishte një 

pendë tokë. I mbeti edhe një pendë për 

të lëruar. 

PENDË III f. Cfrat i ngritur me gardh e me 

dhe, me zhavorr ose me gurë anës lumenjve 

a përrenjve ose gjatë bregut të detit, 

të liqenit etj. për të penguar vërshimin e 

ujërave; digë. Pendë e lartë. Pendë lumi 

(liqeni). Mbrohet me pendë. 

PENGOJ I kal. 1. I dal përpara dikujt a 

diçkaje dhe s'e lë të lëvizë më tej, i zë 

rrugën; e ndaloj ose e vonoj lëvizjen e 

dikujt a të diçkaje. 

2. I lidh kafshës këmbët e para që të 

mos largohet nga vendi ku kullot. Pengoj 

kalin (viçin). 

3. g. I nxjerr pengesa dikujt a diçkaje; 

nuk e lë të bëhet a të zhvillohet diçka, 

e pengoj, e vështirësoj a e ndaloj diçka; 

bëhem pengesë për dikë a për diçka. Pengon 

zhvillimin (përdorimin, shfrytëzimin, 

arritjen) e diçkaje. Asgjë s'e pengon revolucionin. 

PENGOJ II kal. Lë peng diçka; kund. shpengoj 

(në vendet me sistem shfrytëzues). 

Pengoi shtëpinë. 

PERÇE I f. bised. 1. Balluke. Preu perçen. 

2. vjet. Tufë okësh të gjatë që linin 

burrat në majë të kokës; okë tepër të 

gjatë e të lëshuar mbi supe (për burrat). 

Djalë (burrë) me perçe të zezë (me perçe 

të artë ). Krihte perçen. E ka lëshuar 

perçen. 

3. Tufë qimesh të gjata që kanë disa kafshë 

në qafë; jelja e kalit (e luanit). Tundi 

(shkundi) perçen. 

4. Xhufka e misrit. 

PERÇE II f. Pëlhurë e zezë dhe e hollë me të 

cilën gratë myslimane në disa vende mbulojnë 

fytyrën që të mos i shohin të tjerët 

(më parë edhe në disa vise të Shqipërisë); 

lloj nape e zezë. Mbuloheshin me perçe 

të zezë. S'dilnin pa perçe. Gratë tona i 

hoqën perçet njëherë e përgjithmonë. 

PESHKATORE I f. Anije e ndërtuar dhe e pajisur 

posaçërisht për peshkim. Ndërtimi 

i peshkatoreve të reja. 

PESHKATORE II f. tek. Shtagë e gjatë e metalta, 

me majë të kthyer si grep, e cila 

përdoret për ta nxjerrë nga toka pjesët 

e këputura të gypave që janë futur gjatë 

shpimeve të puseve të naftës. Kunja për 

peshkatore. Nxjerr me peshkatore. 

PËLHURË I f. 1. Copë e endur hollë në avlëmend 

ose në tezgjah, zakonisht me je 

pambuku a mëndafshi që përdoret për 

veshje të lehta, për mbulesa etj. Pëlhurë 

e hollë (e trashë). Pëlhura të pambukta 

(të mëndafshta). Pëlhurë liri. Prodhimi 

i pëlhurave. Bëjnë (endin) pëlhurë. 

2. Veli i anijes. Anije me pëlhurë. Shpalosi 

(ndeu) pëlhurat. Mblodhën pëlhurat. 

3. Rrjetë jesh të holla që end merimanga, 

cergë merimange. Fshiu (hoqi) 

pëlhurat e merimangave. 

4. g. Diçka që shërben për të mbuluar 

a fshehur një send a një dukuri, perde. 

Një pëlhurë resh (me re). Pëlhura e misterit. 

* Pëlhura e Penelopës libr. punë që zgjatet 

shumë a nuk merr fund kurrë. 

PËLHURË II f. mit. Figurë e përrallave popullore 

shqiptare, që përfytyrohet si një qenie 

e gjatë dhe e bardhë, e cila u del përpara 

njerëzve natën dhe u pret udhën. 

PËRCËLLAK I m. 1. Kulaç i hollë me miell 

gruri ose misri, i zënë me ujë të ftohtë 

dhe i pjekur në hi a në zjarr me akë. 

106

2. Zjarr me akë, që ndizet e shuhet shpejt; 

zjarr me kashtë ose me shkarpa të 

holla e të thata, që bëhet zakonisht sa 

për të përcëlluar diçka (një pulë, këmbët 

e bagëtive për paçe etj.). Ndezëm një 

përcëllak sa për të ngrohur duart. E përcëlloi 

në përcëllak. 

3. g. Njeri i thatë dhe i dobët, që ka 

marrë një ngjyrë të hirtë në fytyrë. 


Fëmijë përcëllak. 

PËRCËLLAK II m. Bimë barishtore rreth një 

metër e lartë, me kërcell të fortë, të drejtë 

e të degëzuar sipër, gjethet e së cilës janë 

të vogla e të mprehta si ato të mërsinës 

dhe kërcasin kur digjen në zjarr; përce. 

Kërcet si përcëllaku në zjarr. 

PËRCILLEM I vetv. 1. Kaloj nga goja në 

stomak një ushqim, përpiqem të kapërdij 

një ushqim etj.; gëlltitem. Përcillem me 

zor (nga dhembja e grykës). 

2. Bëj sikur gëlltit diçka kur jam i prekur 

a i tronditur ose kur më tërheq shumë 

diçka. Përcillej i mallëngjyer (nga zori). 

PËRCILLEM II Pës. e PËRCJELL 2-9. 

PËRDHES I m. mjek. Sëmundje që shfaqet 

me pezmatim të kyçeve e të mishrave, 

me dhembje e me dridhje, reumatizëm; 

cermë. E ka zënë përdhesi. I dhembin 

kyçet (këmbët, duart) nga përdhesi. 

PËRDHES II m. euf. Gjarpri. 

PËRFLAK I kal. 1. E djeg me akë, i jap 

akë, e mbuloj me akë (një vend etj.). 

Rrufetë e përakën korijen. Zjarri për- 

aku dheun. 

2. E përcëlloj në akë diçka, e përzhit. E 

përaku pulën. I përakin kularët. 

3. g. I jap një ngjyrë të kuqe të 

ndezur si të akës, e përskuq, e ndez. Agimi 

përaku diellin. Rrezet e diellit për- 

akën retë e bardha. Perëndimi përaku 

liqenin. 

PËRFLAK II kal. E hedh tutje me forcë, e ak 

tutje. E përaku vala. 

PËRFLAKET I vetv. 1. Digjet me akë, merr 

akë, mbulohet nga akët. U përak 

pylli. U përak një kasolle. 

2. g. Merr një ngjyrë të kuqe të ndezur 

si të akës, përskuqet, ndizet. U përak 

qielli. U përakën retë (nga rrezet e diellit). 

U përak në fytyrë. 

3. Pës. e PËRFLAK. 

PËRFLAKET II Pës. e PËRFLAK II. 

PËRFLAKJE I f. Veprimi dhe gjendja sipas 

kuptimeve të foljeve PËRFLAK I, PËR- 

FLAKET I. Përakja e qiellit. 

PËRFLAKJE II f. Veprimi sipas kuptimeve të 

foljeve PËRFLAK II, PËRFLAKET II. 

PËRGJËRATË I f. 1. Qenie shumë e 

shëmtuar; përbindësh. Ç'na sollën atë 

përgjëratë. Iu duk si përgjëratë. 


Njeri përgjëratë. 

PËRGJËRATË II f. Përgjërim. E zinte në gojë 

me përgjëratë. E donte me përgjëratë. 

PËRGJIM I m. 1. Veprimi sipas kuptimeve 

të foljeve PËRGJOJ, PËRGJOHEM. 

Përgjimi i lëvizjeve të armikut. Përgjimi 

i zhurmave të dyshimta. Përgjim me anë 

të telefonit. 

2. Përqendrim i vëmendjes dhe i shqisave 

për të hetuar çfarë ndodh rreth e rrotull; 

usht. vëzhgimi organizuar i çdo lëvizjeje 

të armikut. Rri (qëndron) në përgjim. 

Kompania forcoi përgjimin. 

PËRGJIM II m. etnogr. Gostia a darka që 

bëhej kur i vihej emri fëmijës, zakonisht 

tri ditë pas lindjes; dhuratat që i çoheshin 

lehonës me këtë rast. 

PËRHEQ I jokal. Jam në çastet e fundit të 

jetës, jam në grahmat e vdekjes, jam 

duke dhënë shpirt. 

PËRHEQ II kal. Marr nëpër gojë dikë, përgojoj, 

as keq për dikë. 

PËRKTHYER I mb. Që është kthyer në një 

gjuhë nga një gjuhë tjetër. Vepra të përkthyera. 

107

PËRKTHYER II mb. Që është i kthyer në një 

anë, i harkuar. Me kthetra të përkthyera. 

PËRMENDORE I f. 1. Vepër arkitekture ose 

skulpturë e ngritur në një vend për të përjetësuar 

kujtimin e një ngjarjeje historike 

a të një njeriu të shquar, monument. Përmendore 

madhështore. Përmendorja e 

Skënderbeut. I ngritën një përmendore. 

2. Ndërtim a shkrim me rëndësi të 

veçantë historike a me vlerë kulturore, që 

ruhet si dëshmi e së kaluarës së një populli. 

Përmendore historike. Përmendore 

e vjetër e shkrimit shqip. Përmendore 

kulture. Mbishkrimet e përmendoreve. 

3. g. Vepër e shquar e me rëndësi 

të madhe që kujtohet brez pas brezi; 

vepër letrare me përmbajtje të thellë e 

me formë të përsosur. Mbeti përmendore 

e përjetshme. Poema Bagëti e bujqësi 

është përmendore e pavdekshme. 

PËRMENDORE II f. dipl. vjet. Përkujtesë. 

PËRPARJE I f. Përparëse (kryesisht si pjesë 

e disa veshjeve popullore). Përparje prej 

leshi (prej shajaku). 

PËRPARJE II f. Lastar i ri që del në hardhi; 

përpajnë. I shumëzojnë hardhitë me përparje. 

PËRZIHEM I vetv. 1. vet. veta III. Bashkohet 

një gjë me një tjetër a një lloj i një 

lënde etj. me një lloj tjetër dhe formon 

me të një masë pak a shumë të njëllojtë. 

U përzjenë bojërat. 

U përzje vaji. U përzjenë portokalliet 

(mollët, ullinjtë, fasulet). 

2. Ndërhyj në punë që s'më përkasin; 

ndërhyj në çështjet e të tjerëve për qëllime 

të caktuara. Nuk përzihet në punët 

e të tjerëve. Nuk i lejojmë të përzihen 

në çështjet tona të brendshme. Mos u 

përziej në atë punë! 

3. Futem diku a marr pjesë në diçka 

bashkë me të tjerë; shkoj me një grup 

njerëzish për të bërë një punë bashkë me 

ta, për t'i ndihmuar, për të mësuar prej 

tyre etj. 

U përzjenë me popullin (me turmën). 

Përzihet me gëzimet dhe hidhërimet e 

tyre. 

4. pavet. (me një trajtë të shkurtër të 

përemrit vetor në r. dhanore). Më vjen 

për të vjellë. Më përzihet nga udhëtimi 

(nga era e benzinës). 

5. Pës. e PËRZIEJ. 

* U përzie moti u prish koha. U përzien 

retë po prishet koha, pritet kohë e keqe. 

Përzihet si bolla me ngjalën shih te 

BOLL/Ë,∼A. Mos u përziej me krundet, 

se do të të hanë pulat! (Po të përzihesh 

me krundet, të hanë pulat.) fj. u. shih 

te KRUNDE,∼T. 

PËRZIHEM II Pës. e PËRZË. 

PËRZHITEM vetv. zakon. veta III. 1. Përcëllohet 

në akë, përakohet; digjet pak 

përsipër; theket pranë zjarrit. 

U përzhit mishi (buka). 

2. Pës. e PËRZHIT. U përzhit duarsh. 

PILË I f. 1. Dy arra njëra mbi tjetrën ose tri 

arra të afruara me një kokërr tjetër përsipër, 

që i vënë fëmijët në tokë kur luajnë 

duke i gjuajtur me një arrë më të madhe. 

Një pilë arrash. I ra pilës. 

2. Gur a dru ku mbështetet pilca. 

3. Këmbë ure prej betoni e me përmasa 

të mëdha. 

4. Secili nga trarët e mëdhenj, që vihen 

në urat e drunjta. 

5. Brezi i murit. 

6. Breg i vogël, bregore, sop. E ndoqi 

pilë më pilë e ndoqi këmba-këmbës. 

7. përd. ndajf. Njëra mbi tjetrën, në 

dy shkallë (për arrat kur luajnë fëmijët); 

njëri mbi tjetrin. Pilë më pilë njëri mbi 

tjetrin dhe pa rregull. I vuri arrat pilë. 

* I ka punët pilë dikush nuk ka asgjë të 

sigurt, e ka gjendjen të paqëndrueshme. 

PILË II f. z. elektr. Aparat që shndërron një 

reaksion kimik, një reaksion bërthamor 

ose nxehtësinë në energji elektrike; mjet 

që shërben si burim i energjisë elektrike. 

Pilë elektrike. Pilë atomike. Pila e Voltës 

108

pilë e përbërë prej disa pllakëzash zinku, 

të ndara nga disa rrathë cohe të ngopur 

me acid sulfurik. Pilë e thatë bateri. 

PIQEM I vetv 1. vet. veta III. Bëhet i 

gatshëm për t'u ngrënë pasi zbruhet e 

rreshket në furrë ose në zjarr. U poqën 

bukët. U poq mishi. U poq byreku 

(lakrori). U poqën patatet (specat). 

U poq kafeja. 

2. vet. veta III. Bëhet më i fortë, më i 

qëndrueshëm, më i ngjeshur etj. në furrë 

ose në një vend të mbyllur me temperaturë 

të lartë. U poqën tullat (tjegullat, 

shtambat, qypat). U poq gëlqerja. 

3. vet. veta III. Arrin zhvillimin e vet të 

plotë (një pemë, drithi etj.) dhe është në 

kohën më të mirë për t'u vjelë, për t'u korrur 

a për t'u përdorur. U poq gruri. U 

poqën mollët (qtë). U poq rrushi. U poqën 

pjeprat. U poqën para kohe (vonë). 

S'është pjekur mirë. 

4. g. Nxehem shumë e skuqem a 

rreshkem duke qëndruar në diell pranë 

zjarrit etj., thekem. U poqëm në diell 

(pranë zjarrit). U poq nga këmbët. 

5. vet. veta III. Mbledh qelbin plaga, 

arrin në një fazë kur, pasi ka mbledhur, 

është gati të çahet; arrin në fazën kur e 

nxjerr këlbazën. U poq çibani (lunga). 

M'u poq kolla. 

6. g. Bëhem i aftë për jetën a për një 

veprimtari, duke tuar përvojën e njohuritë 

e nevojshme, duke u kalitur etj.; arrij 

moshën e pjekurisë. Është pjekur shpejt 

ai djalë. U poq para kohe. Janë pjekur 

politikisht (ideologjikisht). 

7. vet. veta III. Arrin kulmin ose pikën 

më të lartë të zhvillimit (një gjendje, një 

dukuri etj.); arrin në një gjendje kur 

është gati të shpërthejë e të veprojë për 

të sjellë ndryshime të reja cilësore. U poqën 

kushtet për diçka. U poq situata revolucionare. 

U poqën kushtet ekonomike 

(politike). U poq revolucioni. 

8. Pës. e PJEK I. 

* Piqet (digjet) në prush për dikë shih te 

PRUSH, ∼I. Nuk piqet buka me shkarpa 

fj. u. shih te SHKARP/Ë,∼A. Sheh 

rrushi rrushin (ku kun) e piqet fj. u. 

shih te RRUSH,∼I. Edhe mishi të piqet, 

edhe helli të mos digjet fj. u. shih te 

MISH,∼I. 

PIQEM II vetv. bised. 1. Takohem me dikë; 

ndeshem me dikë. U poqëm me një mik. 

Po vete të piqem me një shok. Piqej me 

njerëz të ndryshëm. Mirë u pjekshim! (u 

pjekshim me të mira)! ur. 

U poqën ballë për ballë. U poqën rrugës. 

Mali me malin nuk piqet, njeriu me 

njeriun piqet. fj. u. 

2. vet. veta III. Takohet një gjë me një 

tjetër; ndërpritet. Vija ku duket se piqet 

toka me qiellin. Dy vija që piqen. 

* Më piqet gjaku me dikë shih te 

GJAK,∼U I. U pjek ylli shih tek YLL, 

∼I. 

U poq (u puq) qielli me detin shih te 

QIELL,∼I. 

PJEK I kal. 1. Vë diçka në furrë ose në 

zjarr që të zbruhet e të rreshket dhe të 

bëhet e gatshme për t'u ngrënë. Pjek 

bukën (kulaçin, mishin). Pjek byrekun 

(lakrorin). Pjek qengjin në hell. Pjek 

patate (speca, kunguj, ftonj). Pjek misra 

në prush. Pjek qefullin në tjegull. Pjek 

kafenë vë kafenë në qebap dhe e rrotulloj 

në zjarr që të bëhet për t'u bluar. Pjek 

në zjarr (në prush, në furrë, në sobë, në 

saç). 

2. Shtie diçka në një furrë të posaçme 

ose në një vend të mbyllur me temperaturë 

të lartë për ta bërë më të fortë, më 

të qëndrueshme, më të ngjeshur etj. Pjek 

tullat (tjegullat). Pjek vorbat (shtambat, 

qypat). 

3. Ziej rrushin a pemë të tjera në një 

kazan të posaçëm për të nxjerrë raki; 

krahin. bëj një kafe. Pjek raki. Poqi 

një kafe. 

4. vet. veta III. Bën që të arrijë zhvillimin 

e vet të plotë (një pemë, drithi etj.) 

dhe të jetë i gatshëm për t'u përdorur. I 

poqi vapa pemët (qtë, kumbullat). E 

109

poqi shpejt të nxehtët grurin. Pema pa 

u pjekur s'hahet. fj. u. 

5. edhe jokal. vet. veta III. Lëshon nxehtësi 

të madhe sa të djeg; përvëlon. Pjek 

dielli. Na poqi vapa. 

6. vet. veta III. E bën të mbledhë, të 

çahet dhe të nxjerrë përjashta qelbin; e 

bën të nxjerrë këlbazën. Bar që e pjek 

çibanin. Shurup që e pjek kollën. 

7. kryes. veta III g. E bën të fortë e të 

aftë për jetën a për një veprimtari, duke i 

dhënë përvojën e njohuritë e nevojshme, 

duke e kalitur etj. Lufta (vuajtjet) e poqën 

para kohe. 

* Djeg e pjek dikush shih te DJEG. Ma 

poqi buzën më mundoi shumë, ma solli 

në majë të hundës, ma plasi buzën. Ta 

pjek byrekun ta bën gropën, të vret, të 

zhduk. Ta pjek peshkun në buzë shih te 

BUZ/Ë, ∼A. Mos pjektë dy bukë në një 

hi! mallk. shih te BUK/Ë, ∼A. 

PJEK II kal. bised. 1. Takoj dikë; ndesh. Poqi 

një mik (një shok). E poqa rrugës (papritur). 

2. Prek, çik. E poqi me gisht. 

3. Përputh. I poqi bashkë dy etë. 

* Piqe (një herë) këtu! ma jep dorën ta 

shtrëngoj! (i thuhet dikujt që s'e kemi 

parë ose kur duam ta lavdërojmë për një 

veprim të guximshëm). I pjekim hutat 

shih te HUT/Ë,∼A II. 

PJEKË I f. vjet. Vendi i takimit; pikëpjekje. 

E nxirrnin nusen në pjekë. etnogr. caktonin 

vendin e takimit për të marrë nusen 

krushqit. 

PJEKË II f. Pengojcë që i vihet kalit, mushkës 

etj. ndër këmbë që të mos largohet 

shumë nga vendi ku kullot dhe të mos 

bëjë dëme rreth e përqark. U vuri pjeka 

kuajve. 

PJEKË III f. Berr që piqet në hell. 

PJEKJE I f. Veprimi dhe gjendja sipas kuptimeve 

të foljeve PJEK I, PIQEM I. Pjekja 

e bukëve. Pjekja e grurit (e mishit, e mollëve). 

Pjekja e kushteve për diçka. 

PJEKJE II f. bised. 1. Veprimi sipas kuptimeve 

të foljeve PJEK II, PIQEM II. 

2. Takim, pikëpjekje. Kishte një pjekje 

me dikë. 

PLAN I m. 1. Lloj vizatimi që paraqet me 

anë vijash e shenjash të posaçme dhe në 

një shkallë shumë të zvogëluar një sipërfaqe 

të vogël toke, hartë e shkallëzuar; 

vizatim që paraqet në përmasa zakonisht 

të zvogëluara pamjen nga një anë ose 

prerjen sipas një rrafshi të një sendi, të 

një ndërtese, të një pajisjeje etj., që do 

të ndërtohet a do të prodhohet; skicë. 

Plan topograk. Plani i qytetit. Plani 

i ndërtesës. Plani i bibliotekës. Plani i 

vendit. Shkalla e planit. Zbatoj planin. 

2. Tërësi masash të menduara e të caktuara 

që më parë, që parashikojnë ecurinë 

a mënyrën e zhvillimit të një pune 

a veprimtarie, vëllimin e afatet e saj etj. 

Plani i punës. Plani i mbjelljeve (i ndërtimeve). 

Plani i punës edukative. Plani 

i stërvitjes. Punë me (pa) plan. Punojnë 

(ecin) me plan. Bën plane në hava. 

keq.,bised. 

3. ek. Tërësia e detyrave, e treguesve 

dhe e mjeteve për plotësimin e tyre, që 

përcaktohen a përllogariten që më parë 

për zhvillimin e harmonishëm e përpjesëtimor 

të ekonomisë e të kulturës gjatë 

një periudhe të caktuar në shoqërinë socialiste; 

dokumenti ku janë shënuar këto 

detyra e masa. Plani vjetor (tremujor, 

mujor). Plani perspektiv plani për disa 

vjet në të ardhmen. Plani i parë (i dytë, 

... i gjashtë) pesëvjeçar. Plan ekonomik 

(nanciar). Plan shtetëror. Plan shkencor. 

Plan real (mobilizues, i guximshëm). 

Plani i shtetit. Plani i prodhimit (i shpërndarjes). 

Treguesit e planit. Dega 

(zyra) e planit. Komisioni i Planit të 

Shtetit. Hartimi i planit. Ekonomi pa 

plan. Shtroj (diskutoj) një plan. Miratoj 

planin. E plotësuan (e tejkaluan) planin. 

E mbyllën planin. Prodhojnë mbi planin. 

4. Përmbledhje paraprake e një mësimi, 

e një studimi etj., e cila përmban pikat 

ose vijat kryesore, ecurinë e shtjellimit 

110

a të hartimit etj.; skicë. Plani i orës së 

mësimit. Plani i hartimit. Plani i copës 

së leximit. Pikat e planit. Bëj planin. 

5. g. Qëllimi a synimi që duam të arrijmë 

dhe që e parashikojmë që më parë. 

Plan i guximshëm. Planet mashtruese 

(grabitqare, djallëzore) të armikut. 

Plane të errëta. Thuri (kurdisi) plane 

të reja. Ia prishën planet. S'i doli plani. 

6. Fusha e veprimtarisë ose lëmi i shfaqjes 

së diçkaje; mënyra e shqyrtimit të 

diçkaje, drejtimi a këndi me të cilin 

e shohim; rrafsh (zakonisht në tog me 

parafjalën në). Në planin ekonomik (politik, 

ideologjik, teorik, moral, shoqëror). 

Në plan të brendshëm (të jashtëm). 

Në planin kombëtar (ndërkombëtar, 

botëror). 

Në planin kohor (historik). Del në dy 

plane. 

7. Vendndodhja e një sendi a e një objekti 

lidhur me largësinë e tij nga shikuesi. 

Vinte më prapa, në plan të dytë. Janë në 

një plan. 

8. g. Vendi që zë dikush a diçka sipas 

rëndësisë që ka (kryes. me një numëror 

rreshtor). E nxori në plan të parë. E vuri 

në plan të dytë. Kalon në plan të fundit. 

9. gjeom. Rrafsh. Plan i pjerrët (pingul, 

horizontal). Plane paralele. Plani i 

meridianit. Plani i ekuatorit. Drejtëzat 

e një plani. 

* Kam në plan mendoj, kam parashikuar. 

Kam vënë në plan kam ndërmend, mendoj, 

synoj. I vë në plan libr. i quaj njësoj, 

i barazoj dy a më shumë njerëz, sende etj. 

PLAN II m. Zdrukth i madh që përdoret 

për të rrafshuar faqen e parë të dërrasës, 

zdrukth për drejtim. Sheshoj me plan. 

PLENG I m. 1. Send i rëndë. 

2. përd. ndajf. Si plumb. Më ra buka 

pleng në bark. 

PLENG II m. krahin. Dhunë, turp. 

PLENG III m. krahin. 1. Kunj për të varur 

diçka. 

2. Rrip pëlhure të hollë etj. që përdoret 

për të lidhur plagët. 

PLËNG I m. bised. 1. Pasuri, mall. Plëngu 

i shtëpisë. Ishte pa plëng e pa shtëpi 

s'kishte asgjë, ishte shumë i varfër. Linin 

plëng në shtëpi e shkonin në kurbet. 

Rronte pa plëng e pa shtëpi rronte duke 

bredhur rrugëve. Me lëng e me plëng shih 

te LËNG, ∼U 5. 

2. Vatra familjare, gjiri i familjes. Iku 

nga plëngu. 

PLËNG II m. bised. Malli e dashuria që 

ndiejmë për dikë a për diçka. Me plëng 

në zemër. 

* Më mbeti plëng kam shumë mall e 

merak për dikë. 

PLIS I m. 1. Copë e madhe dheu, që ngre 

plugu kur çan tokën; copë e tillë dheu 

me bar, e prerë me bel a me ndonjë 

mjet tjetër. Plisat e arës. Plis me bar. 

Thyen (shtyp, vret) plisat. I veshën anët 

e rrugës me plisa. 

2. përd. ndajf. Si plëndës, pa lëvizur; 

si lëmsh, shuk. Ra plis në tokë. Më ra 

buka plis në stomak më ra buka si gur në 

stomak e më rëndoi shumë. Mbeti plis 

përdhe. 

3. përd. ndajf. Plot, mizë. U mbush 

sheshi plis me nxënës. 

4. përd. ndajf. Shumë (me mbiemrin i 

rëndë). Ishte plis i rëndë (i rëndë plis). 

* Si breshka nëpër plisa shih te 

BRESHK/Ë,∼A. Nuk rri iriqi në plis fj. 

u. njeriu dëshiron të jetë gjithnjë i lirë, 

nuk i pëlqen zogut kafazi. Nuk zihet (nuk 

mbulohet) dielli me plisa fj. u. shih te 

DIELL,∼I. 

PLIS II m. 1. Lloj cohe, që bëhet me lesh delesh 

të shkelur disa herë, duke e lagur me 

ujë të vakët e duke e fërkuar me sapun 

derisa të thahet e të forcohet; një cohë 

e tillë që përdoret si plaf. Shtroi plisin. 

Bënte plisa. Flinte (shtrihej) në plis. 

2. Kësulë e bërë prej kësaj cohe, e cila 

sipër vjen zakonisht e rrumbullakët si 

kupë; qeleshe. Plis i bardhë. 

111

3. Copë prej cohe të tillë ose copë thesi e 

mbushur me kashtë thekre si jastëk, e cila 

vihet nën samar që të mos vritet kafsha 

në kurriz; një copë cohe prej leshi, prej 

thesi a prej lëkure, që i vihet kaut në qafë 

që të mos e vrasë zgjedha, qafëz. 

4. Lëmyshk që zënë drurët, zakonisht 

nga ana e veriut. 

PLLANGË I f. Njollë. Pllangë e zezë (e 

bardhë). Pllanga gjaku. Lopë me pllangë 

të bardhë në ballë. 

PLLANGË II f. 1. Tra mbështetës, që i vihet 

një muri a një shtylle për ta mbajtur. I 

vuri një pllangë. 

2. Levë që shërben për të shkulur gurë të 

mëdhenj; druri që përdoret për të lëshuar 

gurin e poshtëm të mullirit. E lëshoi me 

pllangë. 

PO I lidh. 1. Përdoret për të lidhur dy fjali 

të bashkërenditura me marrëdhënie të 

ndryshme kundërshtore ose dy gjymtyrë 

të njëjta të një fjalie me marrëdhënie 

kundërshtore a kuzuese; por. Dukej i 

vogël, po ishte i rëndë. Lirinë s'jua solla 

unë, po e gjeta këtu në mes tuaj. Donte 

të vinte, po s'e lanë. Dua të e, po nuk 

më ihet. 

2. Përdoret për të lidhur dy fjali ose dy 

pjesë fjalie, njëra prej të cilave e plotëson 

a e zhvillon më tej atë që thuhet 

në tjetrën; por. Ai do të vijë, po pak 

më vonë. Gruri mbin edhe në lagështirë, 

po (mbin) me vështirësi. Hëngri, po me 

masë. Iu kujtua, po me vonesë. E ndihmonte 

vërtet, po pa qejf. 

3. Përdoret, zakonisht së bashku me 

fjalët megjithatë, ende, përkundrazi, 

për të përforcuar a për të 

theksuar më shumë kundërvënien; 

por. Vështirësitë qenë të mëdha, 

po megjithatë nuk e thyen. E 

kishte dëshiruar prej kohësh, po ende 

(megjithatë) s'e kishte arritur. 

4. Përdoret, zakonisht me një ndajfolje 

kohe ose me një fjalë tjetër që tregon 

kohë, për të lidhur dy fjali a dy pjesë 

të një fjalie, njëra nga të cilat (e dyta) 

shënon një gjendje ose një kohë të re, jo 

siç ishte parashikuar, kur kryhet veprimi 

i së pares; por. Arritëm, po kur gjithçka 

kishte marrë fund. Puna u krye, po një 

ditë më pas. Do të dalim, po kur të 

pushojë shiu. Ia solli, po kur ai s'kishte 

më nevojë. 

5. Përdoret së bashku me lidhëzat 

edhe, as në bashkëvajtje me shprehjet 

lidhëzore jo vetëm..., jo vetëm që ..., 

le që... për të formuar shprehje lidhëzore 

bashkërenditëse të shkallëzimit (jo që.., 

po; jo veç, po; jo vetëm që ..., po edhe; 

jo vetëm (veç) që ..., po as ...; jo vetëm..., 

po edhe; le që... po; le që... po as (që); 

le që...,po edhe). Jo vetëm që e ndërtuan 

shpejt, po e bënë edhe të bukur. Le që 

s'e kupton, po as përpiqet më shumë. 

6. Përdoret në llim të një fjalie të 

pavarur që shpreh një kundërshtim ndaj 

fjalisë së mëparshme; por. Po vetë e 

kërkoi. Po unë s'i thashë gjë. Po asnjë 

s'u ngrit. Po as që kanë për ta pritur. 

7. Përdoret në llim të një fjalie të varur 

kushtore, që tregon kushtin për realizimin 

e veprimit të shprehur nga fjalia 

drejtuese; në qoftë se. Po të kem kohë, 

do të vij. Po të pëlqeu, mbaje. Po e 

mbarove librin, sille. Po të kishe nxituar 

edhe ca, do ta kishe arritur trenin. 

Po s'punove, s'ton. Po s'luajte këmbët, 

s'luan (as) dhëmbët. fj. u. 

Po s'hëngre hudhra, s'bie erë. fj. u. 

8. Përdoret në disa shprehje lidhëzore me 

kuptim kushtor (po qe se; po qe që; po 

të jetë se; po të jetë që). Po qe se e gjen, 

i thuaj se e kërkoj. Po të jetë e vërtetë, 

njofto edhe të tjerët. 

9. Përdoret në llim të një fjalie me kuptime 

të ndryshme e me ngjyrime dëshire, 

urdhri, pyetjeje, habie, pakënaqësie etj. 

Eh, po të vinte! Po çelësin që e harrova! 

Erdhëm, po ç'e do, u lodhëm. Po 

nesër ç'do të bëjmë? Po ky djalë që s'vuri 

mend! 

* Po deshe të lutem, në mundsh. 

PO II pj. 1. Përdoret me vlerën e një fjalie, 

kur pranojmë a kur miratojmë diçka, kur 

112

pajtohemi me atë që thuhet etj.; kund. 

jo. - Do të shkosh? -! Po. -E kuptove? 

- Po. Disa po, disa jo. Thotë po e pranon, 

nuk kundërshton. S' thotë as po as 

jo nuk vendos. Po apo jo? Po dhe jo. 

2. Përdoret kur përforcojmë diçka që 

është thënë më parë, me kuptimin patjetër, 

sigurisht, s'ka dyshim, vërtet; 

kund. jo. Po, do të vijë. Po, do ta marr 

atë. Po, e mirë është. Po, s'ka dyshim 

që do ta bëjmë. Po, patjetër që do të 

nisemi. 

3. Përdoret para a pas një fjale për të përforcuar 

kuptimin e saj duke e përsëritur 

urdhrin, përgjigjen, miratimin etj.; kund. 

jo. E shikon atë majën e malit? - E 

shikoj, po. Mua më kërkoi? - Ty, po. 

E gjeti, po. Po, nisu! Fol, po, ç'pret! E 

marrim, po, e marrim. 

4. Përdoret kur tregojmë diçka, kur 

përfundojmë një bisedë a përmbyllim 

një mendim, me kuptimin kështu, pra, 

është e vërtetë. Po ja, kështu ndodhi. 

Po, i tillë ishte ai. Po, ç'do gjë kapërcehet. 

5. Përdoret kur gjatë të folurit kujtojmë 

papritur atë që është thënë më parë ose 

kur na kujtohet diçka tjetër. Po, m'u kujtua. 

Po vërtet, ishin dy. Po, ashtu ishte. 

Ku e patëm fjalën? Ah po, te gazeta e 

sotme. 

6. Përdoret zakonisht në krye të fjalisë 

për t'i tërhequr vëmendjen bashkëbiseduesit 

që ai të ndalet e të mendojë më 

mirë për diçka. Po, ta thashë që ta 

shohësh edhe njëherë. Po, për të mirën 

tënde e kam. 

7. Përdoret, edhe e shoqëruar me 

pasthirrmë, për të shprehur habi, mosbesim, 

mospërllje, qesëndi, përçmim, 

pakënaqësi etj. Po more, e ditke ti! Po 

moj, vërtet thua?! Pooo, dashke edhe 

më! Pooo, s'i pëlqyeka atij! 

8. Përdoret në fjalitë pyetëse kur duam 

të përforcojmë e të mbështetim pyetjen. 

Po si je? Po ç'të bëjmë sipas teje? Po sa 

vetë ishin? Po kush ta tha? 

9. bised. Përdoret në fund të një 

fjalie pyetëse me ngjyrim dyshimi për 

të përsëritur pyetjen ose për të nxjerrë 

atë që kërkohet nëpërmjet përgjigjes së 

bashkëbiseduesit, me kuptimin apo jo?. 

Ti do të vish, po? Do ta lexosh librin, po? 

Ti je me ne, po? 

Ai mbeti i kënaqur, po? 

10. Përdoret për të theksuar se është 

fjala për të njëjtin njeri, send etj.; pikërisht; 

krejt; gjithashtu. Po ai njeri. Po 

ajo gjë. Gjithnjë po kështu. Po atë ditë 

erdhi dhe ai. Po në të njëjtën mënyrë. 

Bathë, bathë, po një kokërr të njëjtën gjë 

përsërit, aty mbeti. 

11. Përdoret përpara foljeve në kohën e 

tashme dhe në të pakryerën e mënyrës 

dëftore, nganjëherë edhe të mënyrës 

habitore, kur shprehim veprime që zgjatin, 

që janë duke u shtjelluar në çastin 

e ligjërimit ose në të njëjtin çast me një 

veprim tjetër. Po shkruaj. Po bie shi. 

Po perëndonte dielli. Po dilte kur hyra 

unë. Po mbushet viti që nga ajo ditë. 

Po i pëlqyeka shumë. Po e merr me të 

qeshur. 

12. si em. ∼, ∼JA f. ∼, ∼TË. Pohim; 

miratim, pranim. Bëri po me kokë. 

Shqiptoi një po nëpër dhëmbë. Ponë e 

ka po. 

* E po... përdoret kur duam të kundërshtojmë 

lehtë e me kujdes, kur duam të 

përmbyllim një mendim, kur duam të arsyetojmë 

për diçka ose kur pajtohemi më 

në fund me diçka. Po e po... ( po se po...; 

po që po...) përdoret kur folësi dëshiron 

të miratojë a të vërtetojë diçka me forcë. 

POÇAR I m. Ai që bën poçe a enë të tjera prej 

balte; vegshar, vorbar. Çarku i poçarit. 

POÇAR II m. Qyp i vogël balte me një dorezë, 

që përdoret për të mbajtur ujë etj. e 

për të hedhur ujë për t'u larë. Mbushi 

poçarin. Hidhte ujë me poçar. 

POL I m. 1. gjeogr. Secili nga dy skajet e 

boshtit të përfytyruar të Tokës, që mendohen 

si pika të palëvizshme gjatë rrotullimit 

të rruzullit rreth vetes; vendi a 

113

zona rreth këtyre pikave. Poli Verior (i 

Veriut). Poli Jugor (i Jugut). Zonat e 

poleve. Jeta në pol. 

2. astr. Çdonjëri nga dy skajet e boshtit 

të përfytyruar në sferën qiellore, rreth 

të cilit duket sikur rrotullohen yjet gjatë 

njëzet e katër orëve. Poli i Veriut. Poli i 

Jugut. 

3. z. Secili nga dy skajet e kundërta 

të një qarku elektrik, që kanë rrymë me 

shenjë të kundërt; secili nga fundet e 

një magneti, të një elektromagneti ose të 

gjilpërës magnetike. Pol pozitiv (negativ). 

Polet e burimit pika ku burimi lidhet 

me qarkun e jashtëm. Polet e magnetit. 

4. spec. Secila nga dy anët e diçkaje, që 

kanë veti të kundërta; pika më e fundit e 

qëndrimit të diçkaje. Poli i të ftohtit (i 

të nxehtit). Poli i thatësirës. 

5. g. libr. Ana krejt e kundërt e diçkaje; 

diçka që ndodhet në kundërvënie me një 

tjetër. Dy polet e shoqërisë borgjeze. 

* Pol gjeograk gjeogr. vendi ku bashkohen 

meridianët. Pol magnetik pikë afër 

Polit të Veriut ose të Jugut, drejt së cilës 

kthehet gjilpëra e busullës. 

POL II m. krahin. 1. Kind. Polat e fustanit. 

Fund me pola. 

2. Fletë. Polat e qilimit. Qilim me dy 

pola. 

POL III m. Thith, çivi dere. Pola dyersh. 

POR I m. libr. kryes. 1. Vrima shumë të 

imëta në lëkurën e njeriut ose të kafshëve; 

vrima shumë të vogla në diçka. Poret e 

lëkurës. Poret e guaskës së vezës. Trup 

me pore. Hapen (lirohen) poret. 

2. g. Vrimë, hapësirë shumë e vogël; 

pjesë përbërëse e diçkaje; qelizë. Poret e 

jetës. Poret e shoqërisë. 

POR II m. Hallkë e hekurt që i vihet boshtit 

të rrotave të qerres. 

POR III m. Sobë, stufë. 

POSTË I f. 1. Institucion zyrtar, që merret 

me dërgimin e letrave, të gazetave 

e të revistave, të pakove, të të hollave 

etj. nga një vend në një tjetër dhe me shpërndarjen 

e tyre; ndërtesa e këtij institucioni. 

Posta qendrore. Posta dhe telegra. 

Posta e qytetit (e lagjes). Zyrat e 

postës. Nëpunësit e postës. E dërgoi me 

postë. 

2. Dërgesa (letrat, pakot etj.) që çohet a 

shpërndahet nëpërmjet këtij institucioni; 

tërësia e letrave, e pakove etj. që shpërndahen 

njëherësh, dërgesa e radhës. Postë 

e shpejtë. Postë ajrore. Posta e parë. 

Posta e mbrëmjes. Pullë poste. Shpërndarësit 

e postës. Kutia e postës. Çon 

(merr) postën. Erdhi posta. 

* Iu qep (iu ngjit, iu bë) si pullë poste 

dikujt shih te PULL/Ë, ∼A. 

POSTË II f. usht. Vend i posaçëm ku 

qëndron një njësi e vogël ushtarake, që 

është caktuar për të vëzhguar dhe për 

të ruajtur; ushtarakët e kësaj njësie; 

ndërtesa ku banojnë ata. Postë kutare 

(ushtarake). Postë e fortikuar. Postë 

policie. Postë vrojtimi (vëzhgimi). Komandanti 

i postës. Vendosën një postë 

të re. Sulmuan (shkatërruan) një postë 

armike. E çuan në postë. 

PRAJ I jokal. krahin. Pushoj, resht, ndaloj; 

hesht. Prajti era (shiu, breshri, bora). 

S'e pran të qarët. Prajti pushka. Nuk e 

prajtëm luftën. Prajti pak pas punës. 

PRAJ II kal. bised. I ngjit sëmundjen dikujt, 

e moleps. 

PRAJË I f. Prehje, pushim. 

PRAJË II f. bised. Prekja e një qenieje a e 

një bime nga mikrobe ose nga baktere 

që shkaktojnë sëmundje, infeksion. Prajë 

e rëndë (e lehtë). Prajë në këmbë (në 

dorë). 

PRAPË I ndajf. 1. Nga ana e prapme; praptas, 

mbrapsht; kund. mbarë. Mbarë e 

prapë. E ktheu (e veshi) prapë. 

2. bised. Në drejtim të kundërt me 

lëvizjen që ka bërë dikush a diçka, andej 

nga ka ardhur, prapa, praptas, mbrapsht. 

Iku prapë. E ktheu prapë. I mori fjalët 

prapë. 

114

3. g. bised. Në mënyrë të pakënaqshme, 

jo ashtu siç duhet; mbrapsht. 

* Bën prapë bën prapësira, bën gjëra që 

s'lejohen (zakonisht për një fëmijë). E 

bëri prapë dikë ia ktheu mendjen për 

diçka, e bëri që ta lërë një punë, e prapësoi. 

I ra vendit mbarë e prapë (mbrapsht) 

shih te MBARË. Folën mbart e 

prapë (mbrapsht) shih te MBARË. E pa 

mbarë e prapë shih te MBARË. E pyeti 

mbarë e prapë shih te MBARË. E rrahën 

(e shoshitën, e gjykuan) mbarë e prapë 

(mbrapsht) një çështje shih te MBARË. 

PRAPË II ndajf. bised. 1. Përsëri, edhe një 

herë. Shkoi (erdhi) prapë. E pyeti prapë. 

E ndërtuan prapë. 

E mori prapë. E pyeti prapë. 

2. Ende; megjithatë, përsëri, 

prapëseprapë. Prapë vijon me të tijën 

ai! Prapë me të vjetrën. S'e dëgjoi mirë, 

po prapë e kuptoi si qe puna. 

PRASHITËSE I f. Fem. e PRASHITËS,∼I. 

Një nga prashitëset më të mira. 

PRASHITËSE II f. 1. Makinë prashitëse. 

Prashitëse orizi. Shkrifëron tokën me 

prashitëse. 

2. Bimë që duhen prashitur. Pas 

prashitëseve mbollën grurë. 

PREKË I f. bot. Vrugu i bimëve. I ra preka 

grurit (misrit, duhanit, rrushit). 

PREKË II f. kryes. 1. Pika të murrme a të 

kuqërreme që u dalin disa njerëzve zakonisht 

në fytyrë. Fytyrë me preka. Ka 

preka. 

2. Gropëza a shenja që lë lija në fytyrë; 

quka. Preka lie. 

3. g. vjet. Njollë, damkë. Prekë e ligë. 

PRES I kal. 1. Heq një pjesë nga e tëra me një 

përdorëse a mjet të mprehtë (me thikë, 

me gërshërë, me sëpatë etj.); ndaj diçka 

në pjesë, e bëj pjesë-pjesë me një vegël 

të tillë. Ia prenë degët e thata. Pres 

anët e letrës (e teneqesë). Pres bukën 

(mollën, pjeprin, mishin). Pres dru bëj 

dru në pyll. Preu shiritin (kur inaugurohet 

një vepër) inauguroi, përuroi. Pres 

me thikë (me sëpatë, me gërshërë, me 

sharrë). Pres me dysh (me tresh). E 

preu thela-thela (copa-copa). E preu për 

së gjati (për së gjeri). 

2. Shkurtoj, heq, krasit, korr, kosit, rrafshoj 

etj. diçka me një përdorëse a mjet 

të mprehtë. Preu okët i shkurtoi ose i 

hoqi fare. Pres thonjtë. Pres misrin korr 

misrin. Prenë pyllin. E preu mollën se u 

tha. Ia prenë këmbën (dorën, gishtin). 

Ia prenë kokën. I preu kërthizën. Prenë 

vreshtin e krasitën. 

3. Çaj së gjati një pjesë të trupit me 

thikë, me brisk, me sëpatë, me sharrë etj., 

plagos me një mjet të tillë. Preu gishtin 

(dorën, këmbën). E preu pak berberi. 

E preu me brisk (me xham). E ka prerë 

thellë. 

4. bised. Ther me thikë a me një vegël 

tjetër të mprehtë. Preu një dele (një 

dash, një pulë). Ia prenë djalin nazistët. 

5. Vras në masë, ther shumë vetë; shfaros 

me shumicë, grij. Armiqtë vranë e prenë 

pleq, gra e fëmijë. E prenë armikun në 

qafë të malit. E prenë bletën e mbytën 

bletën për t'i marrë mjaltin. Ia preu lia 

pulat. E preftë murtaja (kolera, e zeza, 

mortja)! mallk. 

6. jokal. vet. veta III. Është i mprehtë, 

mund të ndajë lehtë një pjesë nga e tëra, 

të çajë diçka etj. (për thikën, gërshërën, 

sëpatën etj.). Thika (sëpata) nuk priste 

mirë. 

Ky brisk nuk pret. Sharra priste shumë. 

7. E çaj me diçka të mprehtë; vet. veta 

III hyn në mish dhe e çan si me thikë; 

futet diku dhe e çan. I ka prerë këmbët 

nëpër truskë. I preu gishtin një gjethe 

(një rrasë e hollë, një xham). M'i preu 

spangoja duart. E ka prerë litari. E preu 

me dhëmbë. 

8. Ndaj me gërshërë një copë sto, basme 

etj. Në pjesë sipas përmasave të trupit 

kur qep një kostum, një fustan etj.; qep 

një petk të ri. Pres një kostum (një 

115

pallto, një palë pantallona, një fustan, 

një këmishë). Di të presë e të qepë. 

9. Caktoj a shënoj me përpikëri kujtë 

e diçkaje, i vë shenjë kuri; e ndaj a e 

bëj diçka sipas një forme, një kallëpi etj. 

Prenë themelet e ndërtesës. Presin tulla 

(tjegulla). Pres me vija. 

10. Ndaj me diçka, e bëj në pjesë; vet. 

veta III e takon dhe e ndan më dysh, më 

tresh etj. E preu me një vijë. E preu 

arën me katërsh me hendek. Lumi e pret 

fushën më dysh. E pret pak në cepa. Vija 

AB pret vijën CD. gjeom. 

11. Prodhoj e nxjerr në qarkullim një 

monedhë të re (zakonisht të metaltë). 

Këtë monedhë e kanë prerë ardianët. 

12. Marr një biletë, një faturë etj. kundrejt 

një pagese; marr një dokument për 

një porosi a për diçka tjetër. Premë 

bileta për teatër. Preu etëdaljen (etëporosinë, 

faturën). 

13. Kapërcej rrugën kryq përpara dikujt; 

i dal përpara dikujt në rrugë dhe e pengoj 

të shkojë më tej; i zë udhën, e ndaloj 

ose i ndërroj drejtimin; kthej. 

Na preu rrugën një gjarpër. U pres ballin 

deleve i kthej në një drejtim tjetër. 

Prite kalin (dhinë) se iku! 

14. edhe jokal. bised. Kaloj drejt e 

mes për mes një hapësire nga bie më 

shkurt; i bie, shkoj; kthej; bie. Prenë 

djathtas (majtas). Prenë në një rrugë 

anësore. Preu përmes arave (fushës, pyllit). 

E preu timonin majtas (djathtas). 

Pret shkurt (gjatë) rruga andej. 

15. g. Them diçka shpejt dhe në 

mënyrë të vendosur; i përgjigjem menjëherë 

e shkurt për të mos e lënë dikë 

të asë a të vijojë më tej. S'është ashtu 

- ia preu tjetri. Ia preu shkurt (ashpër). 

Ia preu aty për aty. Ma preu më tha 

fjalën e fundit, më tha mendimin e tij të 

pandryshueshëm. 

16. g. bised. Caktoj diçka përfundimisht 

(një çmim, një dënim, një afat 

etj.); vendos, e ndaj mendjen. Nuk ia 

preu çmimin (pazarin). Prenë ditën e 

dasmës. 

Nuk e ka prerë ç'zanat do të marrë. E 

prenë të niseshin bashkë. 

17. vet. veta III (me një trajtë të 

shkurtër të përemrit vetor në r. kallëzore) 

g. 

Më than, më ngrin; më hyn deri në palcë. 

Më preu era. Na preu të ftohtët (acari, 

dimri). Të pret veriu (thëllimi). 

18. jokal. vet. veta III (me një trajtë të 

shkurtër të përemrit vetor në r. dhanore) 

g. 

Më dhemb shumë, më ther, më sëmbon 

(një pjesë e trupit). Më pret barku. 

Më pret në shpatull. 

19. g. Ndaloj diçka që kam nisur, e lë, 

ndërpres punën e dikujt a të diçkaje; nuk 

e lë të vijojë tutje, e ndal, ndërpres. E 

preu duhanin (rakinë) e la, nuk e pi më. 

I prenë punimet. E preu këngën (bisedën, 

punën, lojën). I prenë shakatë. Na e 

prenë ndihmën. U prenë ujin (dritën). Ia 

preu gjakun. I pritnin rrogën (bukën). 

Ia preu sisën foshnjës. Ia preu fjalën (në 

mes) nuk e la të iste më; e ndërpreu kur 

iste. E preu shoqërinë me të. I prenë 

marrëdhëniet. 

20. g. (me një trajtë të shkurtër të 

përemrit vetor në r. kallëzore). E dobësoj 

a e pakësoj diçka; ia ul ose ia ndal forcën, 

vrullin etj.; shkurtoj, këput. Ia preu 

vrullin (hovin). Ia preu vrapin. Ma preu 

fuqinë. Ia preu oreksin. M'i preu këmbët 

(gjunjët, krahët, duart). Na preu e përpjeta 

na lodhi shumë, na këputi. E preu 

vdekja e djalit (ai lajm i hidhur). Ai bar 

ua pret qumështin bagëtive. 

21. I shtie supës diçka zakonisht të thartë 

për ta përgatitur lëngun sipas një mënyre 

të veçantë; i hedh qumështit, hirrës etj. 

tharm ose diçka tjetër për ta mpiksur; 

mpiks. E preu qumështin djathë (gjizë). 

E preu supën me limon (me vezë). Preu 

pekmezin. 

22. g. Nuk e mbaj fjalën a besën që i 

kam dhënë dikujt; e tradhtoj dikë, i dal i 

116

pabesë, e lë në baltë. E preu në besë nuk 

ia mbajti besën e dhënë. E preu në fjalë 

nuk e mbajti fjalën, e gënjeu. 

23. edhe jokal. g. bised. Kap, kuptoj; 

mendoj, e marr me mend. Siç ma pret 

mua. Ashtu ma preu. Aq ia pret atij. 

Nuk ia pret fare. Pret hollë. Nuk ia pret 

mendja. S'ia pret mendja (koka, qiri, 

poçi) edhe poh. Nuk ma priste mendja 

se... 

24. g. bised. (me një trajtë të shkurtër 

të përemrit vetor në r. kallëzore). Kam 

shumë nevojë për dikë a dëshirë për diçka, 

këputem për të; s'duroj dot pa të, e dua 

shumë; kam nevojë të ngutshme për të 

bërë diçka, mezi duroj, s'më durohet. E 

preu për gjumë i ihet shumë. Më preu 

për bukë (për të ngrënë) më hahet shumë. 

Nuk më preu për atë njeri nuk kam mall 

për atë njeri, aq më bën për të. E preu 

uria. E preu ujët e hollë. 

25. Ia marr këngës pas këngëtarit të parë 

me zë plotësues, ia kthej me zë të dytë. 

Njëri ia merr e tjetri ia pret. Ia priste 

bukur. 

* I preu bishtin dikujt ia hoqi gjërat e 

tepërta që ka e nuk i meriton. Ia preu 

me brisk shih te BRIS/K, ∼KU. Ia preu 

me cakorre dikujt shih te CAKORR/E, 

∼JA. 

E preva derën e dikujt nuk shkoj më te 

dikush. Ia preu derën d i k u j t nuk e lë të 

hyjë e të dalë diku, ia mbylli hyrjen; nuk 

e qas më në shtëpi. Ia preu (ia shkurtoi) 

dorën (duart) dikujt shih te DOR/Ë,∼A. 

I preu (i shkurtoi, i thau) duart (dorën, 

krahët) shih te DOR/Ë,∼A. I ka prerë 

një gërshërë (janë prerë me një gërshërë) 

shih te GËRSHËR/Ë,∼A. Ia prenë gëzon 

shih te GËZOF,∼I. E preu gojën 

dikush 

a) është në agoni, po vdes e nuk et dot; 

b) nuk et më; nuk kërkon dot më asgjë. 

Preu gozhdë (thumba) mërdhiu shumë, 

ngriu së ftohti. Ia preu me hanxhar 

shih te HANXHAR,∼I. Sikur i ka prerë 

kërthizën shih te KËRTHIZ/Ë,∼A. E 

pres kokën! e them me bindje të plotë 

diçka, jam shumë i sigurt. I ka prerë 

kokën dikujt i ka ngjarë krejtësisht, është 

gjallë ai. I preu (i këputi) lakun dikujt 

shih te LAK,∼U. Pret (vret) larg shih 

te LARG. Ia preu litarin dikujt shih te 

LITAR,∼I. E preu malli (barku) për dikë 

a për diçka! iron. nuk e merr malli për 

të, as që do ta shohë me sy. Ta pret 

mendja! sigurisht, natyrisht, vetëkuptohet. 

I pret edhe myka shih te MYK/Ë, 

∼A. Ia preu orën (ditën, jetën) dikujt e 

vrau, e vdiq. Pret perin dikush është 

shumë i hollë nga mendja, është shumë 

i zgjuar e i mprehtë. Pret e qep dikush 

ç'thotë ai bëhet, ka në dorë edhe gurin 

edhe arrën. Ia pres rrënjët diçkaje e zhduk 

me rrënjë diçka në mënyrë të tillë 

që të mos shfaqet më. Pres (shkul, 

përmbys) nga rrënjët (me rrënjë) shih 

te RRËNJ/Ë,∼A. I pres rrugën (udhën, 

shtegun) diçkaje marr masa që më parë 

që të mos ndodhë a të mos zhvillohet më, 

ia mbyll shtegun, e ndaloj. Ia preu (i 

ra) me sëpatë shih te SËPAT/Ë,∼A. I ka 

prerë një sharrë shih te SHARR/Ë,∼A. 

E pres (e ndaj) me thikë diçka shih te 

THIK/Ë,∼A. Ia preu thonjtë dikujt shih 

te THUA, THOI. Ia preu veshët dikujt e 

bëri që të mos mbahet më të madh, ia uli 

hundën, e bëri që t'i bien pendët. Ta pret 

xhokën dikush të bën zap, ta mbledh, 

t'i fut të dyja këmbët në një këpucë. 

Vriste e priste shih te VRAS. Gjuha pret 

hekurin (çan gurin, çan shkëmbin) fj. 

u. shih te GJUH/Ë,∼A I. I preu drutë 

shkurt me dikë shih te SHKURT. I pret 

me dy teha dikujt shih tek TEH,∼U. I 

pret gjuha (goja) brisk (gozhdë, hekur) 

et rrjedhshëm dhe me mprehtësi; ta 

jep përgjigjen menjëherë; është shumë i 

zgjuar. Preje (shkurtoje) gjuhën! shih 

te SHKURTOJ. Është për t'i prerë (për 

t'i rrëmbyer) kokën shih te RRËMBEJ. 

Është pre e mos kosit et shumë dhe 

vend e pa vend, et kot. Pre mish e 

ha shih te MISH,∼I. S'ia pret njeri qimen 

(perin) është i zoti e i zgjuar, nuk 

mund t'ia hedhë dot njeri, s'e mashtron 

dot. Ka prerë para të madhe dikush ka 

117

tuar shumë para. 

Ia preu thekun gruas vjet. shih te 

THEK,∼U I. I priste shpata (palla, kordha, 

jatagani, sëpata) djathtas e majtas 

(nga të dyja anët) iste e vepronte 

si donte vetë, s'pyeste për të tjerët. Nga 

një anë të puth, nga tjetra të pret keq. 

shtihet si i mirë, por s'është i tillë, të 

vret natën e të qan ditën, është njeri me 

dy faqe. Preje për vete e vishma mua! 

mendo edhe për të tjerët si për vete. Mat 

tri (shtatë, dhjetë) herë e pre një herë! fj. 

u. shih te MAT. 

PRES II kal. 1. edhe jokal. Rri në një vend 

për një kohë derisa të vijë dikush, të 

ndodhë diçka, të mbarojë një punë etj. 

Pres autobusin (trenin). Pres të më vijë 

radha. E prita gjithë pasditen. Të pres 

në shtëpi (në orën nëntë). Pret gjahun. 

Pret në radhë. Pres me padurim. Priti 

dy orë. Pritmë pak, se erdha! Ke kohë 

që po pret? Priti shumë (deri në darkë). 

S'mund të pres më (më gjatë). Më fal, 

se të bëra të presësh! Pres të pushojë 

shiu. Priti sa priti, pastaj iku. U lodh 

(u mërzit) duke pritur. Më doli mjekra 

duke pritur. 

2. vet. veta III. Është gati për dikë a për 

diçka, mund të përdoret, të llohet etj.; 

kërkon, do punën a dorën tonë, është për 

t'u nisur, për t'u bërë etj. Po ju pret 

dreka. Një veturë po e priste përjashta. 

Po vajti ora, treni s'të pret. Ajo punë 

pret zgjidhje. Detyra të mëdha na presin. 

3. Ruaj, përgjoj; gjej; rri gati për të 

vepruar. Pret rastin (çastin) e volitshëm. 

Pret fjalën e tij. Pret ditën (orën, kohën) 

kur... Presim urdhrin e komandantit. 

Pres njoftimin. 

4. Besoj se do të vijë dikush ose se do 

të ndodhë diçka, e quaj të mundshme; 

e dëshiroj të vijë a të ndodhë; shpresoj 

të kem diçka; parashikoj, mendoj, kujtoj. 

Pres letër (përgjigje, fjalë) nga vëllai. 

Ajo pret fëmijë do të lindë së shpejti. 

Ata presin që unë të kthehem sot. Ai 

pret ndihmë nga ne. I binim armikut aty 

ku nuk e priste. S'e prisja këtë prej teje! 

E ç'pret prej tij?! Mos prit gjë (ndonjë 

të mirë) prej tij. Atdheu pret shumë nga 

ne. Prisja tjetër gjë. Ç'prisja e ç'më doli! 

Diçka pret. Prisnin shumë nga jeta. 

5. Kam përpara diçka që do të ndodhë 

patjetër dhe përgatitem për të; jam përpara 

diçkaje që do të vijë. E presim festën 

(kongresin) duarplot. E prisja këtë. 

Na pret e ardhmja e sigurt. Tradhtarët i 

pret plumbi. 

6. edhe jokal. Bëj durim, duroj; lë të 

kalojë një kohë para se të bëj diçka, të 

marr një vendim etj. Do të presësh ca, 

se puna nuk zgjidhet menjëherë. Presim 

edhe pak para se të vendosim! Priti sa 

priti, pastaj doli. 

7. E rrok me dorë ose me një gjë tjetër 

dikë a diçka që vjen drejt meje, e kap 

diçka që më hidhet. Trill topin (mollën). 

Prite, se e hodha! E priti në prehër (me 

çarçaf). 

E priti me një dorë. 

8. Pranoj dikë për vizitë; pranoj një shok, 

një mik a të ftuar në shtëpi; gëzohem kur 

më vjen dikush në shtëpi dhe e mbaj mirë, 

e gostit me të gjitha ç'kam. Është njeri 

që të pret është mikpritës. Shtëpi që pret 

miq. Na pritën mirë. Të pret me buzë në 

gaz (me dashamirësi, krahëhapur). Pret 

e përcjell është shumë mikpritës; i vijnë 

shumë miq në shtëpi, ka shumë hyrje e 

dalje. 

9. Dal në mënyrë të organizuar në vendin 

ku do të arrijë dikush për ta përshëndetur 

a për t'i uruar mirëseardhjen. Populli 

priti delegatët e kongresit. 

10. I gjendem pranë dikujt, rri afër për 

t'i ardhur në ndihmë. Fëmijën e priti 

mamia. 

11. I dal përpara dikujt që niset drejt 

meje, i bëj pritë. Armiqtë i presim me 

pushkë. 

12. E pranoj dikë për të zhvilluar bisedime, 

e lejoj të hyjë në zyrë për një punë, 

për ndonjë kërkesë etj.; takohem me dikë; 

e lejoj dikë të vijë të më takojë e të asë 

me mua. Në ç'orë pret drejtori? 

118

13. Shpreh qëndrimin e mendimin tim 

për dikë a për diçka; i përgjigjem aty 

për aty (me fjalë, me veprime etj.) duke 

shprehur mendimin e qëndrimin tim për 

diçka. 

E pritën mirë ardhjen e tij. E priti mirë 

(keq) kritikën. 

14. përd. pj. Dale. Prit ta shoh! Prit se 

s'e mora vesh. Prit t'ia tregoj. 

* I pret ditën dikujt e ruan ta zërë 

ngushtë, i ruan rastin që ta ketë në dorë. 

E priti me hundë (me turinj, me hundë e 

buzë) shih te HUND/Ë,∼A. Pa pritur e 

pa kujtuar menjëherë; papandehur. Prit 

të presim! thuhet kur dikush rri gjatë 

duke pritur. Nuk vepron a nuk lëviz ose 

e bën diçka me ngadalësi të madhe. Nuk 

më pret puna (koha) nuk kam kohë e 

mundësi; ngutem, shpejtoj. E priti me 

këmbët e para shih te KËMB/Ë,∼A. S'ia 

pret luga lugën shi te LUG/Ë,∼A. Kape 

laro, prite balo! tall. shih te LARO,∼JA. 

Njëri ia thotë e tjetri ia pret shih te 

THEM. Prit gomar të mbijë bar! shih te 

GOMAR,∼I. Presin të ngordhë gomari 

(kali) që të marrin potkonjtë përb. shih 

te GOMAR, ∼I. 

PRESË I f. 1. Pjesa e metaltë e briskut, e 

thikës, e shpatës etj. pa dorezën; ana e 

mprehtë e thikës, e sëpatës a e një mjeti 

tjetër prerës, pjesa që pret, ten. Presë 

e mprehtë. Presë e thikës (e briskut, e 

sëpatës, e kosës, e bajonetës). Thikë me 

dy presa. 

2. g. Goditje kryesore, ana më e mprehtë 

dhe më e rëndësishme e diçkaje; teh. 

Presa e luftës. E drejtoi presën e fjalimit 

nga... 

3. Vendi ku ndahet uji i kanalit a i vijës 

për të ujitur arën; secila nga vijat e vogla 

që të çojnë ujin nëpër hullitë e një are; 

hulli e hapur tërthorazi me plug në një 

arë për t'u prerë rrugën ujërave. Ndan 

presën. Ujit me presa. 

4. Ledh me gurë a cfrat në një lumë për 

t'u prerë rrugën peshqve. 

* Është (qëndron) në presë (në teh) 

të briskut (të thikës, të shpatës) shih 

te TEH,∼U. Është thikë (presë) me dy 

presa shih te THIKË,∼A. 

PRESË II f. tek. Makinë e posaçme që shërben 

për të përpunuar diçka ose për t'i 

dhënë formë me anë të shtypjes. Presë 

horizontale. Presë mekanike (hidraulike). 

E futi (e vuri) në presë. 

PRESJE I f. 1. bot. Bimë barishtore shumëvjeçare 

gjithnjë e gjelbër, me kërcell të 

drejtë deri në dy metra të lartë, me 

gjethe të ngushta si të preshit, me anë të 

mprehta e të dhëmbëzuara si sharrë dhe 

me lulesë të gjatë, që rritet nëpër këneta. 

Korrin presjet. Presja ta pret dorën si 

brisk. 

2. shih PRES/Ë,∼A I 3. 

3. vjet. Vrasje mizore me thikë a me 

sëpatë. 

PRESJE II f. gjuh. Shenjë pikësimi (,) që tregon 

një pushim të shkurtër dhe ndan një 

fjalë, një grup fjalësh ose një a më shumë 

fjali. Përdorimi i presjes. Vë presjen. 

* Nuk luaj (nuk ndryshoj) asnjë presje 

nuk bëj asnjë ndryshim në atë që kam 

shkruar; nuk e ndryshoj fare qëndrimin 

tim. Nuk ndryshon në asnjë presje nuk 

ndryshon aspak, është njësoj me dikë a 

me diçka tjetër. 

PREVË I f. mit. Vitore. 

PREVË II f. krahin. 1. Udhë shumë e rrahur; 

xhade; vend kalimi. E kishte shtëpinë në 

prevë e kishte shtëpinë buzë udhës, në 

vend të dukshëm. 

2. Lumë i vogël e i cekët, she; va lumi. 

Preva e lumit. Kërkon të zërë peshk 

në prevë bën një punë të padobishme, 

mundohet më kot. 

PRIFT I m. 1. Titulli fetar më i thjeshtë në 

kishën e krishterë; ai që mban këtë titull 

dhe kryen shërbesat e zakonshme fetare 

(në vendet ku vepron kisha e krishterë); 

hist. ai që kryente shërbesat fetare në 

një tempull (në kohën e lashtë), faltar. 

Prifti katolik (ortodoks). Prift fshati. U 

bë (doli) prift. Ishte bërë si prift ishte pa 

rruar. Barku i priftit është hambar për 

të pirë e për të marrë. 

119

2. letr. Mbret, plak. 

* I foltë prifti (hoxha)! mallk., vjet. 

shih te HOXH/Ë, ∼A. E këndoftë prifti 

(hoxha)! mallk. shih te HOXH/Ë,∼A. 

Ia thëntë prifti (hoxha) në vesh! mallk. 

shih te THEM. 

E bën priftin (dhespotin, hoxhën) me 

barrë tall. shih te BARR/Ë,∼A. Kërcen 

prifti nga belaja tall. thuhet kur 

dikush është i detyruar të bëjë diçka 

nga e keqja, ngaqë s'ka se si të veprojë 

ndryshe. E pagoi si prifti sorrën shih 

te SORR/Ë,∼A. Ngrihu prift të ulet (të 

rrijë) hoxha! Përdoret kur ia heqim një 

të drejtë njërit dhe ia japim një tjetri që 

është njësoj me të, pa ndonjë arsye të 

shëndoshë e pa dobi për punën. Po e 

bëre prift, mos i rruaj mjekrën! thuhet 

kur i besojmë dikujt një punë, po nuk i 

japin mundësinë e nuk e përllin; hem të 

vë plak, hem të rruan mjekrën. 

PRIFT II m. ndërt. krahin. Baballëk. 

PRIJË I f. 1. Vijë e thellë që kalon përmes arës 

për të kulluar a për të mbledhur ujërat; 

hulli që bihet në arë me plug për ujitje, 

presë; rrëke e vogël, rrëpirë. I bënë prijat 

arës. 

2. Pjesë toke që gjendet midis dy hullive, 

kurrizi i hullisë; lehe, vulla. Prijë 

me qepë. Mbolli dy prija. 

3. Radhë a varg pemësh në fund të një 

are etj. Prijë hardhish (mollësh). 

PRIJË II f. Udhëheqje. Nën prijën e tij. 

PRITEM I vetv. 1. Çahem së gjati në trup 

me diçka të mprehtë; plagosem me thikë, 

me brisk, me sëpatë, me xham etj. U pre 

duke u rruar. 

2. vet. veta III g. bised. Pushon, 

ndalon, ndërpritet (për shiun, për borën 

etj.). 

U pre uji. U pre shiu (bora). Iu pre 

qumështi lehonës. 

3. vet. veta III g. bised. Nuk është më; 

nuk vjen më. Iu pre ky zakon. U prenë 

miqtë. 

4. vet. veta III. Prishet (për qumështin). 

U pre qumështi kur po ziente. 

5. vet. veta III. Kryqëzohet (për rrugët). 

Këtu priten rrugët. 

6. vet. veta III gjeom. Takohet në një 

pikë a në një rrafsh me një tjetër. Priten 

dy drejtëza (dy rrafshe). 

7. vet. veta III (me një trajtë të shkurtër 

të përemrit vetor në r. dhanore) g. 

bised. Ndiej lodhje të madhe në gjymtyrët, 

i ndiej gjymtyrët të rraskapitura, 

këputem; më pakësohet menjëherë, më 

ikën. M'u prenë fuqitë. Iu pre zëri (goja) 

nuk foli dot më; shtangu; ngriu në vend. 

M'u prenë këmbët (leqet e këmbëve, gjunjët) 

s'kisha më fuqi fare, u këputa, gati 

sa s'më ra të kët, s'mbahesha dot me 

këmbë; u trondita shumë. Iu prenë gjunjët 

nga e përpjeta. Kur arriti në shtëpi u 

pre fare. 

8. vetv. veta III bised. Ndiej një dëshirë 

a një nevojë të madhe e të ngutshme për 

diçka, s'bëj dot pa të. U pre për bukë. U 

premë për gjumë. 

9. Pës. e PRES I. 

* Është prerë për dikë a për diçka është 

pikërisht për atë, shkojnë mirë së bashku, 

është shumë i përshtatshëm për dikë a 

për diçka. U pre në fytyrë i ndryshoi fytyra 

nga një tronditje e fortë. Iu pre (iu 

lidh) goja (gjuha, fjala) shih te LIDHEM. 

U pre (i ngriu, iu tremb) gjaku shih te 

GJAK,∼U I. S'pritet lisi (druri) me një 

shpatë (me një të rënë të sëpatës) fj. u. 

shih te SËPAT/Ë,∼A. 

PRITEM II 1. Pavet. e PRES II. Siç pritej. 

S'më pritet sa të vijë dita. Pritet kohë e 

mirë në dyjavorin tjetër. 

2. Pës. e PRES II. U prit me duartrokitje 

dhe me brohoritje. U pritën nga 

kryetari. 

PRITË I f. 1. Ledh prej dheu, prej guri, 

prej betoni etj. që ngrihet në vende të 

pjerrëta, në shtratin e një lumi, të një 

përroi etj. për të ndaluar vërshimin e 

ujit ose për të mbrojtur tokën nga gërryerja; 

cfrat, pendë. Pritë malore. Pritë 

120

dheu (betoni). Pritë me gurë (me mur, 

prej zhavorri). Pritat e lumit. Ndërtoi 

(ngriti) një pritë. 

2. Vendi ku ndahet uji nga vija kryesore 

nëpër hulli të arës, presë. Pritat e orës. 

3. spec. Send a pajisje që pengon kalimin 

e diçkaje. Pritë ere. Prita e avujve. 

4. g. Punë ë vështirë, vështirësi; 

pengesë që duhet kaluar. Pritë e vështirë. 

E kaloi priten. I vuri pritë diçkaje e pengoi 

diçka. 

PRITË II f. 1. Vend i fshehtë ku dikush rri 

në pritje a në përgjim për të sulmuar në 

befasi dikë; pusi. I zuri (i bëri, i ngriti, i 

vuri) pritën. I doli (i rrinte) në pritë. E 

futën në pritë. 

Ra në pritë. 

2. përmb. Grupi i njerëzve që përgjojnë 

në një vend të fshehtë për të sulmuar dikë 

në befasi. Prita partizane. 

PRUAJ I kal. krahin. Pretoj; plaçkit. 

PRUAJ II jokal. krahin. I bie pas një sëmundjeje 

duke bërë mjekime popullore etj. 

PRUAJ III kal. krahin. Ruaj, mbroj. Pruaje 

nga qentë! 

PUÇ I m. libr. Grusht shteti që organizohet në 

fshehtësi nga një grup i kuzuar njerëzish, 

të cilët nuk kanë asnjë mbështetje në 

popull; rrëzimi i pushtetit shtetëror dhe 

marrja e tij me këtë rrugë. Puç fashist 

(kundërrevolucionar, ushtarak). Organizojnë 

puçe. 

U zbulua një puç. U dështoi puçi. 

PUÇ II m. 1. Maja e kokës, but. Në puç të 

kokës. I dhemb puçi i kokës. 

2. Maja e vezës. I përplasnin vezët nga 

puçi. 

* Janë në majë e në puç shih te 

MAJ/Ë,∼A. 

PULITH I m. bot. Bimë barishtore e egër dhe 

e helmët, me lule të verdha e të grumbulluara 

në tufë, që rritet zakonisht në toka 

të lëna djerr dhe që përdoret në mjekësi. 

PULITH II m. 1. Thërija e morrit të pulave; 

morr pule. Pulat kishin zënë pulithë. 

Ishte sa një pulith ishte shumë i vogël. 

2. Fik i bardhë e kokërrvogël, me bisht 

të gjatë, që piqet vonë; cingull. 

3. g. Njeri tinëzar; mistrec. 

PUPË I f. bised. 1. Tufë e vogël prej 

diçkaje; xhufkë. Pupa pambuku. Pupa 

bari (duhani). Fes me pupë. Shami me 

pupa. 

2. Veshul, bistak. Pupë rrushi. 

PUPË II f. bised. 1. Kërcim me të dyja 

këmbët të bashkuara. E kapërceu me dy 

pupa. E arriti me dy a tri pupa e arriti 

shpejt. 

2. Mënyrë vrapimi me këmbë të 

bashkuara, duke hedhur në llim dy të 

parat pastaj të prapmet (për kuajt). E 

ka lëshuar kalin në pupë. 

3. Hap. I ka pupat të gjata. 

PUPË III f. kryes. Këpucë të vogla e të buta 

për foshnja, zakonisht prej lëkure të hollë 

a prej cohe. Pupa të bardha. Një palë 

pupa. I mbathi pupat fëmijës. 

PUPË IV f. 1. Pjesa e prapme e anijes a e 

barkës, kic. Pupa e anijes (e vaporit, e 

lundrës). Qëndronte në pupë. E ka erën 

në pupë. 

2. Pjesa më e ngritur në bordin e një 

anijeje. Velat (kabinat) e pupës. U ngjit 

(doli) në pupë. 

3. Pjesë e ngritur e një mjeti, ku zakonisht 

ulen. Pupa e karrocës. U ul në pupë. 

4. g. bised. Rregull, terezi. E ka në 

pupë me të. I kishte punët në pupë. 

* Është çuar në pupë është bërë mendjemadh, 

i është rritur mendja. 

QEPORE I f. bot. Pjesa e nëndheshme e disa 

bimëve barishtore, që ka trajtën e një 

koke të rrumbullakët e pak të zgjatur si 

të qepës dhe prej shumë etësh të mbledhura 

njëra mbi tjetrën. Qeporja e zambakut. 

Degëzat e qepores. 

QEPORE II f. shih SMALT, ∼I 1. 

121

QËLLIM I m. Veprimi sipas kuptimeve të foljeve 

QËLLOJ, QËLLOHEM. Qëllimi me 

armë. Qëllimi në shenjë. 

QËLLIM II m. 1. Ajo që kërkojmë të arrijmë, 

gjëja drejt së cilës synojmë, pika tek e 

cila përpiqemi të vemi; synim. Qëllimi 

kryesor (i parë). Qëllimi i udhëtimit (i 

ekspeditës). Qëllimi i jetës. Qëllimi i 

mësimit. Qëllim në vetvete diçka që nuk 

shërben si mjet për të arritur një synimi 

por që mbyllet në vetvete. Rrethanori i 

qëllimit. gjuh. Me të vetmin qëllim. Ka 

si qëllim. Ia arriti qëllimit. Punojnë për 

një qëllim. Ndjek një qëllim. Kjo ka si 

qëllim. Ia vë vetes si qëllim. Endet pa 

ndonjë qëllim. 

2. Mendimi ose dëshira që kemi në kokë 

për të bërë diçka, plani ose ideja që kemi 

menduar a përgatitur për të arritur diçka. 

Qëllime snike. Me qëllime të mira (të 

këqija). Për qëllime paqësore. Për qëllime 

ushtarake (strategjike). I fsheh qëllimet. 

Ia kuptoi (ia zbuloi) qëllimet dikujt. 

3. Mendim i fshehtë që ka në kokë dikush 

për të bërë diçka (zakonisht të keqe a të 

dëmshme), paramendim (zakonisht keqdashës). 

Plagosje me qëllim. E bëri me 

(pa) qëllim. Ia tha me qëllim. E la me 

qëllim. 

* Me qëllim që... për të ..., që ... 

QINGËL I f. bot. shih SHPEND/ËR,∼RA 1. 

QINGËL II f. Rrip i gjerë leshi a lëkure, që u 

kalohet nën bark kafshëve të ngarkesës 

për të lidhur të dy anët e samarit 

a të shalës; nënbarkës, nënbarkje. I 

vuri qinglën samarit. Çliroi (shtrëngoi) 

qinglën. U këput qingla. 

QOLE I m. bised. 1. edhe g. vjet. Rob, 

skllav; shërbëtor. Ishte qole. Iu bë qole. 

I shkonte pas si qole. 

2. keq. Njeri pak i trashë nga mendja, që 

e përdorin të tjerët si të duan, budalla, 

leshko. E bënë qole. 

QOLE II f. zool. Zog këngëtar i ngjashëm 

me laureshën, që jeton nëpër ara dhe në 

drurë. 

QUKË I f. 1. Gropëz e vogël që e kanë disa 

njerëz në mjekër ose që u bëhet në faqe 

kur qeshin; burmë. Quka e mjekrës. Vajzë 

me dy quka në faqe. 

2. Shenjë si gropëz e vogël që lë në fytyrë 

e në duar sëmundja e lisë. Quka të 

imëta. Quka të kuqe. Quka lije. Fytyrë 

me quka. 

3. Pikël me ngjyrë tjetër, pikë. Shami 

me quka. 

QUKË II f. zool. 1. Pulëdeti, misëroke. 

2. krahin. Kukuvajkë. 

QYL I m. Baltë, llucë. Ra shi e u bë qyl. 

QYL II m. bised. 1. E ngrënë ose e pirë pa 

paguar asgjë; një send a diçka tjetër që 

merret rastësisht falas. I pëlqen qyli. I 

bie qylit. thjeshtligj., keq. e ka zakon t'i 

marrë gjërat falas, i pëlqen e përpiqet të 

hajë e të pijë në kurriz të të tjerëve. 

2. edhe ∼A, ∼AT keq. Njeri që nuk 

punon, por e pret çdo gjë nga të tjerët; 

njeri përtac, i ngathët e i pazoti. 

RADIO- I fjalëform. libr. 

Pjesë e parë e fjalëve të përbëra, që 

ka kuptimin e fjalës radio (i radios, 

me radio, me anë të radios); p.sh. radiodëgjues, 

radiodramë, radiodrejtim, radiozikë, 

radiolidhje, radiozbulim etj. 

RADIO- II fjalëform. libr. 

Pjesë e parë e fjalëve të përbëra, që ka 

kuptimin e fjalëve radioaktiv, rrezatim 

radioaktiv; p.sh. radiobiologji, radiorrezatim, 

radioterapi etj. 

RADHOR I m. shih RADH/UA,∼OI I. 

RADHOR II m. 1. Varg gurësh që dalin nga 

toka ose në një shtresë shkëmbi; gur i 

madh. Rri mbi radhor. Nxjerr një radhor. 

2. Varg që varet në qafë për zbukurim. 

RADHUA I m. Fletore për të shkruar ose për 

të mbajtur shënime për një punë. Radhua 

shënimesh. Radhua vizatimi. E 

shënoj në radhua. 

RADHUA II m. Radhor II. 

122

RAKETË I f. usht. 1. Fishekzjarr që hidhet 

lart për të dhënë shenja ose për 

të ndriçuar. Raketë e bardhë (e kuqe). 

Raketë shumëngjyrëshe. Drita e raketës. 

Pistoletë për raketa. Hedh një raketë. 

Jap shenjë me raketë. 

2. usht. Mjet luftarak me motor reaktiv, 

që shërben për të dërguar në largësi një 

predhë ose një bombë; predhë, e cila lëviz 

me forcën shtytëse të gazrave që lëshon 

pas. Raketë ndërkontinentale (balistike, 

e telekomanduar). Raketë bërthamore. 

Raketë kundërajrore. Raketë tokë-ajër 

(ajër-ajër). Raketë me rreze të mesme 

(të shkurtër) veprimi. Shtrati i raketës. 

Mbushja e raketës. Bazë raketash. 

Lëshoi (hodhi) raketën. E goditën me 

raketë. 

3. Mjet uturimi, që lëviz me shpejtësi 

të madhe me anë të një motori reaktiv. 

Raketë kozmike. Raketë meteorologjike 

(gjeozike). Raketë shumëfazëshe. Faza 

e parë e raketës. Fluturimi i raketës. 

RAKETË II f. sport. Pallaskë e rrumbullakët 

prej druri me një bisht të shkurtër, që 

përdoret për të qëlluar topin në lojën e 

pingpongut; rreth vezak i drunjtë, i thurur 

brenda me një rrjetë dhe me bisht 

të gjatë, që përdoret për të qëlluar topin 

në lojën e tenisit. Raketë pingpongu. 

Raketë tenisi. 

RAPORT I m. 1. Kumtim a parashtresë me 

shkrim që i bëhet një organi më të lartë a 

epror ose një përgjegjësi për plotësimin e 

një detyre, për një çështje ose për gjendjen 

e një pune; llogari që jepet për një 

punë a për një detyrë, raportim. Raport 

ditor (javor, vjetor). Raport i hollësishëm 

(i imët). Raport zyrtar. Raport 

hetimor (konsullor). Raport me shkrim 

(me gojë). I bëri një raport. E thërritën 

(e morën) në raport. Doli në raport. I 

paraqiti një raport. 

2. Kumtim a parashtresë që lexohet përpara 

një organizate ose një mbledhjeje 

për veprimtarinë e kryer gjatë një periudhe 

dhe për detyrat që dalin. Raport 

politik. Raporti i Komitetit Qendror. 

Tezat e raportit. Diskutimet rreth raportit. 

Përgatit (shkruaj, bëj) raportin. 

Lexoi (mbajti) raportin. Dëgjuan raportin. 

Miratuan raportin. 

3. Dëshmi me shkrim që i lëshohet një të 

sëmuri nga mjeku kur është i paaftë për 

punë. Raport mjekësor. Raport pushimi. 

I dha (i nxori) një raport. Marr raport. 

Është me raport. bised. është me pushim 

për shkak të një sëmundjeje. 

RAPORT II m. 1. kryes. shih 

MARRËDHËNI/E,∼A. 

2. Përpjesëtimi midis dy a më shumë 

anëve, dukurive, madhësive; lidhje e 

ndërsjellë sipas një përpjesëtimi të caktuar. 

Raporte sasiore (cilësore). Raporti 

i forcave. Raporti ndërmjet numrave 

(madhësive, vlerave). Raporti ndërmjet 

masës dhe energjisë. Në raportin 

një me njëqind. E ndryshoi (e prishi) raportin. 

U vendos një raport i drejtë. 

* Në raport me... në krahasim me. 

RASË I f. 1. gjuh. Secila nga trajtat e 

ndryshme që merr emri, mbiemri ose 

përemri gjatë lakimit, që shpreh një kuptim 

të caktuar gramatikor dhe që shërben 

për ta lidhur fjalën përkatëse me 

gjymtyrët e tjera të fjalisë; kategoria 

gramatikore që shprehet me këto trajta. 

Rasa emërore (gjinore, dhanore, kallëzore, 

rrjedhore, thirrore, vendore). Rasa 

parafjalore. Rasë e drejtë (e zhdrejtë). 

Rasat e emrit. E lakoi në të gjitha rasat. 

2. bised. Rast. Me këtë rasë. Kur ta 

bjerë rasa. Pret rasën. Me rasë e pa 

rasë. 

RASË II f. Rrobë e sipërme prej pëlhure të 

zezë, e lirshme, me mëngë të gjera dhe 

e gjatë deri te këmbët, të cilën e veshin 

klerikët ortodoksë (në vendet ku vepron 

kisha ortodokse). Rasa e zezë. Rasa e 

priftit. Vuri (hoqi) rasën. 

RE I f. 1. Grumbull avujsh uji, që rrinë pezull 

lart në qiell. Re të bardha (të zeza, të 

murrme, të kuqërremta). Re të imëta 

(të rralla, të dendura, të shpeshta). Re 

pupëlore (grumbullore, shtresore). Re të 

123

larta (të ulëta). Re të ngarkuara. Re 

shiu (dëbore, breshri). Re me shi. Shtëllunga 

resh. Qiell me (pa) re. Kohë me 

re. Doli një re. 

U vesh (u mbush) qielli me re. U derdhën 

(u shkarkuan) retë. U mblodhën (u 

shpërndanë) retë. Një re shi pak shi. 

2. Shtëllungë e madhe grimcash të imëta 

që enden në ajër; grumbull i dendur i 

diçkaje që ngrihet e që lëviz në ajër; 

mizëri. Re tymi (avulli, pluhuri). Një 

re riri. 

Një re mushkonjash (karkalecash, zogjsh, 

plumbash). U ngrit një re. 

3. Diçka që pengon vështrimin, perde. I 

zunë (i vunë) sytë re. M'u bë një re. 

Kam një re përpara sysh. 

4. g. Diçka e zymtë, që paralajmëron 

një të keqe; diçka që sjell një shqetësim. 

Retë e dyshimeve. Mblidhen (varen, 

dendësohen) re të zeza. Shpërndahen 

retë. 

5. g. Grumbull fjalësh ose veprimesh, 

zakonisht të mbledhura për të errësuar a 

shtrembëruar diçka. Re fjalësh (frazash, 

parullash). Re gënjeshtrash. 

6. krahin. Rrufe. I ra (e goditi) reja. 

Krisi (shtiu) reja. E vrau reja. 

* Gjer në re (te retë) shumë lart. Re 

e gjallë shih te GJALLË (i,e). Re me 

breshër 

a) njeri zemërak, i hidhur; 

b) trim i madh, të cilit nuk i del kush 

përpara. U bë re nuk duket më, u zhduk, 

u bë tym. Kullot retë shikon si i hutuar, 

nuk e ka mendjen aty. 

E nget reja (këtë verë, këtë behar) bie 

shumë shi, s'po pushon shiu. Përpin retë 

shih te PËRPIJ. U përzien retë shih te 

PËRZIEJ. Pinin retë ishin shumë të shpejtë 

e të aftë (për trimat, për kuajt). Shpërthyen 

retë shih te SHPËRTHEJ. Treti 

(humbi) si re humbi fare nga sytë, u zhduk. 

U bë si re e bardhë mezi shquhej, 

mezi dallohej. Iku (erdhi, kaloi) si reja 

me breshër (me furtunë) iku me vrull 

me shpejtësi të madhe. Nuk bie reja 

(rrufeja) në hithra fj. u. mospërf. shih 

te HITH/ËR,∼RA. 

RE II f. muz. Nota e dytë e shkallës muzikore; 

shenja për këtë notë. Nota re. 

RE III f. Nusja e shtëpisë; e reja. Ime re. Re 

e vjehërr. 

RE IV f. krahin. Fytyrë, pamje, çehre. Ka re 

të keqe. 

RE I f. 1. Vajzë e re, vajzë në moshën e rinisë. 

Të rinj e të reja. Të rejat e skuadrës. 

Kampionati për të rejat. 

2. Anëtare e organizatës së rinisë. Të rejat 

e organizatës. Mbledhje me të rejat. 

3. Nusja e djalit (kundrejt prindërve të 

djalit), nusja e shtëpisë. E reja e djalit. 

Vjehrra me të renë. 

* I bërtet së bijës ta dëgjojë e reja fj. u. 

e hedh fjalën për ta dëgjuar dikush tjetër, 

e thotë tërthorazi diçka, i bie pragut të 

dëgjojë dera. 

RE II f. 1. kryes. Lajm, diçka që ka ndodhur 

kohët e fundit dhe që merret vesh, ngjarjet 

e fundit. Të rejat e ditës. Të rejat e 

fundit. Të rejat e shtypit (e gazetës). Mësoj 

(marr vesh) të rejat. Ç'të reja kemi? 

Ç'të re na solle? Ç'kemi ndonjë të re? 

2. kryes. Diçka që është zbuluar ose 

studiuar kohët e fundit, arritjet e fundit 

në një fushë të shkencës, të teknikës a 

të prodhimit. Të rejat e shkencës e të 

teknikës. 

3. vet. nj. Ajo që ka ardhur në jetë para 

pak kohësh, dukuri që sapo është shfaqur; 

diçka e re dhe përparimtare, ajo së cilës i 

përket e ardhmja; kund. e vjetra. E reja 

revolucionare (përparimtare). E reja në 

jetë (në art). Filizat e së resë. Lindja 

(torja) e së resë. Luftëtar (përfaqësues) 

i së resë. Mbrojtja (përkrahja) e së resë. 

Lufta e së resë me të vjetrën. Përqafoj 

(përhap) të renë. Jetoj me të renë. I hap 

rrugën së resë. 

REAKSION I m. 1. libr. Lëvizje ose ndryshim 

tjetër që bën një organizëm kur mbi të 

124

vepron një ngacmues i jashtëm a i brendshëm, 

kundërveprim i organizmit ndaj 

një ndikimi. Reaksioni i lëkurës (i organizmit). 

I bën (i shkakton, i jep) reaksion. 

2. libr. Kundërveprim; reagim. Aksioni 

dhe reaksioni. Shkakton reaksion. 

Si reaksion ndaj kësaj. 

3. kim. Bashkëveprim midis dy a 

më shumë lëndëve gjatë shndërrimeve 

kimike. Reaksion kimik. Reaksion 

shkëmbimi (zëvendësimi, zbërthimi). 

Reaksion acid (termik). Reaksioni i 

tokës. bujq. gjendje e tokës, që përcaktohet 

nga përpjesëtimi i disa lëndëve të 

nevojshme për bimët. Hyn në reaksion. 

Merr pjesë në reaksion. Kryhet (zhvillohet) 

një reaksion. 

4. tek. Kundërveprimi i gazrave, që 

shtyjnë përpara një send duke dalë me 

forcë nga pas. Aeroplan (motor) me reaksion. 

* Reaksion bërthamor z. zbërthimi i 

bërthamave të atomeve të një elementi, 

si pasojë e të cilit ai shndërrohet në një 

element tjetër, duke lëshuar energji të 

madhe. Reaksion zinxhir 

a) z., kim. shndërrim kimik ose 

zbërthim i pandërprerë i elementeve dhe 

i lëndëve, gjatë të cilit produktet e 

zbërthimit marrin pjesë në procesin e 

mëtejshëm; 

b) z. varg veprimesh ose rrjedhimesh, 

që lidhen njëri me tjetrin dhe që nisin 

nga një shkak i vetëm llestar. 

REAKSION II m. 1. Politikë e klasave shfrytëzuese, 

që mbrojnë sistemin e vjetër sundues, 

shtypin egërsisht çdo lëvizje revolucionare, 

luftojnë kundër përparimit 

shoqëror dhe përpiqen të ruajnë me çdo 

kusht të drejtat dhe privilegjet e veta ose 

t'i rikthejnë këto, kur janë mundur nga 

revolucioni; regjimi i egër që vendosin 

këto klasa; kundërshtimi i çdo përparimi 

dhe zhvillimi shoqëror, qëndrimi kundër 

së resë e përparimtares. Reaksion i zi. 

Periudhë reaksioni. Organe të reaksionit 

borgjez (feudal). 

2. përmb. Forcat e klasave shfrytëzuese, 

që ndjekin këtë politikë ose që 

kanë vendosur një regjim të tillë; kundërrevolucionarët, 

reaksionarët. Reaksioni 

i jashtëm (ndërkombëtar, i brendshëm). 

Forcat e reaksionit. Qendra e reaksionit. 

Krerët e reaksionit. Lufta kundër reaksionit. 

E shpartalluam reaksionin. 

REAKTIV I m. kim. Lëndë që merr pjesë 

në një reaksion kimik dhe që duke u 

bashkuar me një lëndë tjetër jep mundësinë 

të zbulohet prania dhe sasia e kësaj 

në një përbërje që analizohet. Reaktiv 

kimik. Shishet e reaktivëve. Përdorimi i 

reaktivëve. 

REAKTIV II m. bised. Aeroplan me motor 

reaktiv. Fluturojnë dy reaktivë. 

REGJISTËR I m. Fletore e madhe, zakonisht 

e ndarë me vija sipas nevojës, ku 

shënohen emra, shifra, fakte etj. që të 

ruhen e të përdoren më pas për qëllime 

të ndryshme. Regjistri i llogarisë (i magazinës). 

Regjistri i klasës. Regjistri 

i kompanisë. Regjistri i të sëmurëve. 

Regjistri themeltar i shtetasve libri që 

mbajnë zyrat e gjendjes civile, në të 

cilin shënohen të dhënat e plota për çdo 

shtetas (emri, mbiemri, atësia, amësia, 

seksi, vendlindja, data e lindjes, martesa, 

vdekja dhe çdo ndryshim tjetër që bëhet 

me vendim të organeve të pushtetit ose 

të gjykatës). Regjistri i anijes libri i anijes. 

Regjistri i amzës. Regjistri i hotelit. 

Shkruaj (shënoj, hedh) në regjistër. 

REGJISTËR II m. 1. muz. Një nga pjesët e 

shkallës muzikore të një vegle ose të zërit 

të njeriut; shtrirja e zërit të një këngëtari. 

Regjistër i lartë (i mesëm, i ulët). 

Regjistri i zërit. Regjistra të ndryshëm. 

2. muz. Tërësia e tasteve ose e gypave 

të një vegle me frymë, që japin të njëjtën 

shkallë muzikore. Regjistri i zarmonikës 

(i organos). Ndërroj (shtyp) regjistrin. 

3. tek. Mjet i posaçëm që shërben 

për të rregulluar në një masë të caktuar 

lëvizjen ose punën e një aparati a të një 

mekanizmi; mënyra e përpiktë ose masa, 

sipas së cilës duhet të punojë një aparat 

125

a një mekanizëm. Regjistri i orës. Vë në 

regjistër. 

REKLAMIM I m. Veprimi sipas kuptimeve të 

foljeve REKLAMOJ I, REKLAMOHET 

I. Reklamimi i mallrave (i prodhimeve, 

i librave). Reklamimi i shfaqjeve (i lmave). 

Reklamimi i një politike. 

REKLAMIM II m. Veprimi dhe gjendja sipas 

kuptimeve të foljeve REKLAMOJ II, 

REKLAMOHET II. Reklamime për mallrat. 

Reklamimi i ndeshjes. Bëj (paraqit) 

një reklamim. Nuk ka pasur asnjë 

reklamim. 

REKLAMOHET I Pës. e REKLAMOJ I. 

REKLAMOHET II Pës. e REKLAMOJ II. 

REKLAMOJ I kal. 1. I bëj reklamë një 

malli, një shfaqjeje etj., paraqit cilësitë 

ose vlerat e një malli, të një shfaqjeje 

etj. për të tërhequr sa më shumë blerës a 

shikues; paraqit në një reklamë. Reklamojnë 

mallin (librat). Reklamojnë lmat. 

Reklamojnë modën. 

2. keq. Lëvdoj me të madhe dikë a diçka 

për ta bërë sa më të njohur, duke i rritur 

vlerën para syve të botës. 

REKLAMOJ II kal. 1. treg. Kthej prapa një 

mall për shkak se nuk i ka cilësitë e nevojshme 

ose sepse nuk i plotëson kërkesat. 

Reklamoj mallin. 

2. sport. Kërkoj të quhet e pavlefshme 

një ndeshje, për shkak se nuk është zhvilluar 

sipas rregullave. Reklamoj ndeshjen. 

REKLAMUES I m. 1. Ai që i bën reklamë një 

malli, një shfaqjeje etj. 

2. keq. Ai që përpiqet të bëjë sa me të 

njohur dikë a diçka për t'i rritur vlerën 

para syve të botës. Reklamues i zellshëm. 

Reklamues i kapitalizmit. Luan rolin e 

reklamuesit. 

REKLAMUES II m. treg. Ai që paraqit një 

reklamim për një mall, i cili nuk i ka 

cilësitë e nevojshme ose nuk i plotëson 

kërkesat. Reklamuesi i mallit. 

REND I m. 1. Radhë, rresht. Rendi i parë (i 

dytë...). Në të njëjtin rend. Me tre rende 

e gajtanë. Dal nga rendi. 

2. Vendosja e diçkaje sipas një radhe 

të caktuar, vendi që zënë sendet në një 

varg në lidhje me njëri-tjetrin. Rendi alfabetik. 

Rendi kronologjik (kohor).Rendi i 

fjalëve në fjali. Në rend të kundërt. 

3. Rregulli sipas të cilit bëhet diçka, vijueshmëria 

në një mënyrë të caktuar për 

të kryer një veprim, radhë. Rendi i ujitjes 

(i kullotjes). Të gjithë me rend. Rend 

e pa rend. Pa rend e pa rregull. Ndjek 

një rend. Pres (lëshoj, kam) rendin. Më 

vjen rendi. 

E bënë me rend. Flasin me rend. 

* Rendi i ditës tërësia e çështjeve që 

shqyrtohen e që rrihen në një mbledhje 

a në një konferencë sipas një radhe të 

caktuar. Është (vë, mbetet) në rendin e 

ditës është (mbetet) në qendër të vëmendjes, 

qëndron në radhë të parë si diçka që 

duhet shqyrtuar e zgjidhur, është çështje 

e ditës. Nuk i del rend dikujt nuk i del 

koha, nuk ka kohë për të bërë diçka, ka 

shumë punë, është shumë i zënë me punë. 

REND II m. 1. Sistemi i organizimit shoqëror, 

shtetëror dhe ekonomik; formë e organizimit 

të shoqërisë në një etapë të caktuar 

të zhvillimit të saj. Rendi shoqëror 

(ekonomik, politik, shtetëror). Rendi i 

vjetër (i ri). Rendi snor (gjinor). Rendi 

feudal. Rendi kapitalist (borgjez). Rendi 

socialist. Rendi kooperativist. Rend 

shtypës (shfrytëzues). Vendosja e një 

rendi. Mbroj (ruaj, forcoj, përmbys) një 

rend. 

2. Tërësia e rregullave të vendosura, që 

shërbejnë për të ruajtur të pacenuar ndërtimin 

dhe veprimtarinë e një shoqërie, 

rregulli shoqëror e qytetar. Rendi publik 

tërësia e rregullave për të mbajtur 

dhe për të mbrojtur qetësinë, rregullin 

dhe moralin në marrëdhëniet shoqërore e 

qytetare. Forcat e rendit (ruajtësit e rendit) 

përdoret zakonisht për policinë dhe 

xhandarmërinë në vendet borgjeze e revizioniste. 

Mbaj (ruaj) rendin. Vendas 

126

(prish) rendin. Shkel rendin publik. 

3. Lloj i caktuar sendesh a dukurish me 

të njëjtat veti ose të një shkalle; klasë, 

kategori. Sende (shifra) të të njëjtit rend. 

Njësi të rendit të parë. 

4. hist. Shtresë shoqërore në periudhën 

e feudalizmit, e cila kishte të drejta e 

detyra të trashëgueshme, që pasqyronin 

marrëdhëniet klasore dhe luftën e klasave 

|në këtë periudhë. Rendet e privilegjuara 

aristokracia dhe kleri. Rendet e shtypura 

(e ulëta). Rendi i tregtarëve. Ndarja e 

popullsisë në rende. Zhdukja e rendeve. 

5. biol. Njësi e botës bimore e shtazore, 

e cila përfshin një grup familjesh, 

që i kanë të përbashkëta tiparet kryesore 

dhe bën pjesë në një klasë të caktuar. 

Rend bimësh (kafshësh). Rendi i brejtësve. 

Rendi i kafshëve grabitqare. 

6. vjet. Klasë, vit mësimi (në shkollë). 

Nxënësit e rendeve të para. 

REND III m. Vrap. Eci me rend. Iku (shkoi) 

me rend. Mori rend. Një rend kali një 

vrap pele. 

RENDOJ I kal. shih RENDIT. Rendoj librat. 

I rendoi në listë. 

RENDOJ II kal. Grij në rende. Rendoj qepët 

(kungujt). 

REPUBLIKË I f. 1. Formë e qeverisjes, në 

të cilën organet e larta të pushtetit dhe 

kryetari i shtetit, që përfaqësojnë interesat 

e klasës në fuqi, janë të zgjedhshëm 

për një afat të caktuar. Republikë popullore. 

Republikë demokratike popullore. 

Republikë demokratike borgjeze formë e 

sundimit politik të borgjezisë, në të cilën 

diktatura e saj ushtrohet nëpërmjet organeve 

të zgjedhura, që vetëm në dukje 

përfaqësojnë interesat e popullit. Republikë 

skllavopronare (aristokratike). Republikë 

parlamentare. Organet e republikës. 

Kushtetuta e republikës. Shpallja 

e republikës. 

2. Vend që ka këtë formë shtetërore. 

Republika të bashkuara (të federuara). 

Stema e republikës. Flamuri i republikës. 

Kujtë e republikës. Kryetari 

(presidenti) i republikës. 

REPUBLIKË II f. bised. Lloj kapeleje burrash, 

në trajtë të rrumbullakët, me majë 

të shtypur dhe me strehë rreth e përqark 

paksa të ngritur. Republikë e re (e 

vjetër). Mbaj republikë. Vë (heq) republikën. 

RESË I f. 1. Lule në trajtë vileje, që lëshojnë 

disa drurë; gath, vastak, lëvare. Resat e 

arrës 

(e gështenjës, e lajthisë). Nxjerr resa. I 

bien resat. 

2. bot. Bimë barishtore e kënetave dhe 

e liqeneve, që bën je të gjata, të cilat 

përdoren për të thurur; kashtë kënete. 

3. Thurimë prej kallami ose prej kashte 

kënete, që përdoret për çati, për trina, 

etj.; thurimë e tillë në trajtë hinke që përdoret 

për të zënë peshk etj. Resë kallamash 

(thuprash). Resa e çatisë. Resa 

e peshkut. Thur (bëj) një resë. Mbuloj 

çatinë me resë. 

4. Vend në një lumë ku i zihet pritë 

peshkut për ta kapur natën me resa; 

pritë, pusi. 

RESË II f. Smirë. Resë e keqe. Plasi nga resa. 

REVISTË I f. 1. Botim periodik, që përmban 

artikuj, studime dhe shkrime të tjera 

për një fushë të caktuar ose me karakter 

të përgjithshëm; e përkohshme. Revistë 

mujore 

(e përmuajshme, e përjavshme, e përdyjavshme). 

Revistë letrare (shkencore, 

kulturore, politiko-shoqërore, satirike). 

Revistë e ilustruar. Redaksia e revistës. 

REVISTË II f. Rreshtim i trupave ushtarake 

për inspektim para llimit të një parade; 

rojë nderi e rreshtuar për të pritur a 

për të përcjellë një personalitet të shquar. 

Kaloi në revistë. 

RIGË I f. 1. Curril i hollë, vijë e hollë uji. 

Rigat e shiut. Dy riga lot. 

127

2. vet. nj. Shi i imët e i lehtë që bie për 

një kohë të shkurtër, vesë shiu. Ra një 

rigë shi. 

RIGË II f. Vizore. Rigë e shkallëzuar (matëse). 

Rigë njehsimi. Riga e kontrollit. 

RIJ I kal. 1. Përtërij. Rij zakonet. Rij vendin. 

2. vet. veta III jokal. Del i ri; mbin; 

mbulohet, vishet me diçka që del e re. 

Rin bari (misri). Rin vetiu. I rinë puplat. 

Rin hëna e re. Rin plaga llon të 

mbyllet plaga, duke zënë mish të ri. Riu 

mali (fusha) u mbulua me bar të ri. 

RIJ II kal. 1. Njom, lag pakëz. Rij rrobat. Rij 

duhanin. 

2. Koj, ushqej grepin për peshk. Rij grepin. 

RIJ III kal. Kënaq, gëzoj. Rij sytë. 

ROMAN I m. let. Vepër letrare e gjatë, zakonisht 

në prozë, e cila pasqyron një rreth të 

gjerë ngjarjesh e dukurish nga jeta dhe 

karaktere, që shtjellohen në zhvillimin e 

tyre dhe në lidhjet e ndërlikuara me kohën 

e me jetën e shoqërisë; gjinia letrare 

që përfshin këto lloj veprash. Roman 

i gjatë (i shkurtër). Roman shoqëror 

(historik, epik, psikologjik). Roman 

kalorësiak (policor, fantastik). Roman në 

vargje. Autor romanësh. Heroi i romanit. 

Cikël romanësh. Shkruaj (botoj) një roman. 

ROMAN II m. krahin. shih SHULËS,∼I 1. 

RRAGË I f. 1. Pëlhurë e trashë prej liri, që 

përdoret për thasë etj., burdhë. E mbuloi 

me rragë. 

2. Përparëse prej kësaj pëlhure, që vihet 

për të mos u fëlliqur gjatë punës. 

RRAGË II f. shih RRAGAT/Ë,∼A. 

RRAXHË I f. 1. Një copë dërrasë që shërben 

për të rrafshuar drithin, miellin etj. 

në grykën e një ene të mbushur buzë 

me buzë. Rraxha e qases (e karroqes). 

Rraxha e baltës së tullave. E presin 

me rraxhë. E rrafshojnë me rraxhë. E 

mbushi me rraxhë e mbushi plot, buzë 

më buzë. Është me (në) rraxhë është plot, 

buzë më buzë. 

2. përd. ndajf. Plot e përplot, buzë më 

buzë. U mbush rraxhë. 

* Janë një rraxhë janë të një mase, sa 

njëri tjetri, të prerë me një gërshërë. I vë 

rraxhën e bëj rrafsh, e rrafshoj. 

RRAXHË II f. zool. Peshk deti me trup 

petashuq në trajtë rombi që ka bisht të 

hollë e të gjatë. 

RRE I f. 1. Shteg i ngushtë; rrugë e ngushtë e 

hapur në dëborë. Nëpër shtigje e nëpër 

rre. 

2. Gjurma që lë pas kërmilli ose një zvarranik 

kur kalon. Rre kërmilli (gjarpri). 

Lë rre. 

RRE II f. zool. Krimb që jeton si parazit në 

zorrët e fëmijëve, bubë. Bar rresh. Zuri 

rre. Nxori rre. 

RREKË I f. 1. Fik i pjekur shumë e i rreshkur 

në degë, burmë. E ëmbël si rrekë. Një 

shportë me rreka. 

2. kryes. Rezhdat e dhisë, vathët. 


Fiq rreka. 

RREKË II f. 1. Lëvizje e shkathët për t'ia 

kaluar kundërshtarit në një lojë zakonisht 

me top. 

Bën rreka. Luan me rreka. 

2. Dredhi; shaka, shpoti duke ia hedhur 

tjetrit. Merret me rreka. 

RRËNJË I f. 1. bot. Pjesa kryesisht nën dhe 

e një bime barishtore, e një shkurreje a e 

një druri, që e mban atë të ngulur dhe që 

i shërben për të thithur ujin a ushqimin; 

pjesa e nëndheshme e disa bimëve, që përdoret 

për ushqim, për të bërë barna a pije 

ose për të përgatitur sende të ndryshme. 

Rrënjë e hollë (e trashë, e shkurtër, e 

thellë). Rrënjë kryesore (nëntokësore, 

ajrore, mbitokësore, anësore). Rrënjë 

boshtore (xhufkore, penjëzore). Rrënjë 

të kalbura. Rrënjë në ujë. Qafa e rrënjës. 

Qimet (sythat) e rrënjës. Pije (barna) 

me rrënjë bimësh të egra. Çibuk nga 

128

ënja e shqopës. Lëshon (nxjerr, zë) 

rrënjë. I pres rrënjët. Shkul rrënjën. I 

zbuloj (i mbuloj, i mbath) rrënjët. E nxjerr 

me gjithë rrënjë. Shtoj me rrënjë. 

2. Një bimë e mbjellë ose një pemë që 

jep kokrra; një bimë a një dru si njësi 

numërimi. Dyzet rrënjë mollë (hardhi). 

Njëzet rrënjë ullinj. Mbollën pesëqind 

rrënjë pemë. Plehërojnë çdo rrënjë 

(rrënjë me rrënjë). 

3. anat. Pjesa me të cilën një organ me 

trajtë të zgjatur është kapur ose është 

ngulur në një ind; pjesa e prapme e një 

organi të tillë. Rrënja e okut. Rrënja 

e thoit. Rrënja e hundës rrëza e hundës. 

Shkul (heq) rrënjët e dhëmbit. I mbeti 

një rrënjë. I këputi rrënjët. 

4. g. Burimi më i parë e më i thellë 

i një dukurie, prejardhja; mbështetja 

e thellë, mbi të cilën rritet e zhvillohet 

diçka, themeli. Rrënjë të thella 

(të forta). Rrënjët e vërteta. Rrënjët 

klasore. Rrënjët historike (ideologjike, 

shoqërore, lozoke). Rrënjët e së keqes 

(e paragjykimeve, e gabimeve, e kontradiktave). 

I gabuar që në rrënjë. I gjeti 

rrënjët diçkaje. I ka rrënjët thellë në... 

E kap (e zë) nga rrënjët diçka. Gjer në 

rrënjë. 

E tundi (e lëkundi) nga rrënjët. E mësoi 

me rrënjë. Liria i ka rrënjët në gjak. fj. 

u. 

5. gjuh. Pjesa kryesore e fjalës, që 

nuk mund të ndahet më tej në pjesë përbërëse, 

që bart e ruan kuptimin themelor 

dhe që shërben si bazë për të formuar 

fjalë të reja me anë parashtesash, prapashtesash 

etj. Rrënjë emërore (foljore). 

Rrënjë njërrokëshe (dyrrokëshe). Rrënja 

e përbashkët. Fjalë të një rrënjë. I gjej 

rrënjën fjalës. 

6. mat. Numër a shprehje algjebrike, 

që, kur ngrihet në fuqi, jep madhësinë 

e dhënë më parë; numër që shërben si 

zgjidhje e një barazimi. Rrënjë katrore 

(kubike). Rrënjët aritmetike (algjebrike). 

Rrënja e një thyese. Shenja e rrënjës. Nxjerr 

(gjej) rrënjën katrore të një numri. 

Ngre në fuqi një rrënjë. 

7. kim. Grup me atome në molekulat 

e lëndëve kimike, që merr pjesë në reaksionet 

pa u ndryshuar. Rrënjë kimike. 

Rrënjë acide (bazike). Rrënjë e lirë. 

8. bised. Prejardhja e një njeriu, familja 

a faresi nga vjen dikush; mbështetja 

e përkrahja që ka dikush nga njerëzit 

e afërm ose të njohur, rrethi i ngushtë. 

Rrënja e një njeriu (e një si). Nga e ka 

rrënjën? Nga ç'familje a nga ç'shtresë 

rrjedh? Ka rrënjë të thella (të forta) 

dikush. Rrënjë pas rrënjë brez pas brezi. 

Është pa rrënjë ka mbetur pa familje. I 

ka dalë rrënja ka mbetur pa fëmijë, pa 

trashëgimtarë. I ka rrënjët të shkulura 

ka mbetur ll i vetëm, i shkretë, pa të 

afërm, pa njeri. 

* Me rrënjë në mënyrë të thellë, shumë 

mirë e me hollësi. (E pyes) rrënjë më 

rrënjë (e pyes) me hollësi, imtësisht. Ia 

heq (ia tërheq) rrënja për diçka ka qejf 

për diçka, ia do qej. Lëshon (zë, ngul, 

hedh, shtie) rrënjë 

a) dikush zë vend përgjithmonë diku, 

ngulet përgjithnjë; shkon në një vend e 

s'di të ikë më që andej; 

b) diçka zë vend të qëndrueshëm, rrënjoset 

fort. Numëron rrënjët shih te 

NUMËROJ. Ia pres rrënjët diçkaje shih 

te PRES I. Shkul (përmbys, pres) nga 

rrënjët (me rrënjë) e shkatërroj që nga 

themelet, i heq çdo mundësi për të jetuar 

a për t'u zhvilluar më tej, e shfaros, 

e zhbij. I zbuloj rrënjët dikujt a diçkaje 

shih te ZBULOJ. U bë rrap e rrënjë shih 

te RRAP,∼I. Nuk ka degë pa rrënjë fj.u. 

askush a asgjë nuk mund të ecë përpara 

pa pasur një themel të shëndoshë; nuk 

ka zhvillim pa mbështetje të shëndoshë; 

nuk ka majë pa rrëzë. I ka rrënjët mbi 

ujë është pa mbështetje, nuk ka themel 

të shëndoshë, qëndron në ajër. I ngeci 

plori në rrënjë shih te PLOR,∼I. E njoh 

(e di) me rrënjë e me degë e njoh shumë 

mirë, ia di të gjitha me hollësi. E shau 

rrënjë më rrënjë (me rrënjë e me degë) e 

shau shumë rëndë, s'i la gjë pa thënë. E 

129

shkulën (e ngritën) me rrënjë e me degë 

e larguan a e dëbuan nga një vend me 

gjithë familje, me të madh e me të vogël. 

E kap për rrënjësh e jo pas degësh kap 

hallkën kryesore, i futem thelbit për të 

zgjidhur diçka, e kap demin për brirësh. 

Gjuha e ka rrënjën në zemër fj. u. shih te 

GJUH/Ë,∼A. Mos mburr degët pa parë 

rrënjët! fj. u. për të vlerësuar diçka mos 

u mbështet në anët e jashtme, por shiko 

brendinë, thelbin, themelet, shkaqet, qëllimet. 

RRËNJË II f. bot. Lloj dushku me trup të 

drejtë e me gjethe si të gështenjës, që bën 

lende të bashkuara zakonisht tri e nga tri 

dhe që përdoret për lëndë ndërtimi, për 

të nxjerrë tanin, për të bërë qymyr të cilësisë 

së lartë etj. Druri i rrënjës. Lende e 

rrënjës. 

RRËSHQITJE I f. 1. Veprimi sipas kuptimeve 

të foljes RRËSHQAS. Rrëshqitje e shpejtë 

(e ngadalshme). Rrëshqitje artistike. 

Rrëshqitja e dheut. Rrëshqitja mbi akull. 

Rrëshqitja me gura. Rrëshqitje me ski 

(me patina). Sheshi i rrëshqitjes. Kampionati 

i rrëshqitjes. 

2. g. Gabim që bëhet pa dashur ose 

pa e kuptuar; fjalë e thënë ose e shkruar 

gabimisht pa e vënë re. Ruhet nga 

rrëshqitjet. Në tekst ka disa rrëshqitje. 

RRËSHQITJE II f. bot. Lloj kërpudhe që hahet, 

e cila e ka kësulën ngjyrë hiri nga 

sipër e të bardhë poshtë dhe vjen si e 

yndyrshme kur preket me dorë. Mbledh 

(ha) rrëshqitje. 

RRËZË I f. 1. Pjesa e poshtme e diçkaje që 

është e ngulur në tokë ose e mbështetur 

në të, fundi i diçkaje që ngrihet mbi tokë. 

Rrëza e murit (e gardhit). Rrëza e drurit 

(e pemës). Rrëza e malit brezi i fundit 

të një mali, ku ky llon të ngrihet mbi 

fushën, këmbët e malit. Rrëza e shkëmbit 

(e kodrës). U ulën në një rrëzë muri 

(peme, kodre). E preu pemën deri në 

rrëzë. E prishi (e shembi) deri në rrëzë. 

2. Krahinë që shtrihet në brezin e fundit 

të një mali ose vargmali. Rrëza e Korçës 

(e Përmetit). Rrëzat e Shkodrës. Fshatrat 

e rrëzës. 

3. Vendi ku një gjymtyrë ose një organ 

tjetër bashkohet me trungun kryesor; 

fundi i një gjymtyre ose i një organi aty 

ku lidhet. Rrëza e veshit. Rrëza e kofshës. 

Rrëza e hundës. Rrëza e okëve. 

Rrëza e gjuhës (e dorës). Në rrëzë të 

qafës. Ia prenë këmbën (dorën) deri në 

rrëzë. T'u thaftë deri në rrëzë! mallk. 

4. Pjesë e futur në skaj të një vendi ose të 

një sendi të mbyllur nga disa anë; kënd. 

skutë, cep. Rrëzat e arkës (e dollapit). 

Rrëzat e shtëpisë. E futi (e vuri) në një 

rrëzë. Fshijnë edhe rrëzat e dhomës. E 

ka harruar në ndonjë rrëzë. I kërkoi të 

gjitha rrëzat. Nuk lashë rrëzë pa parë. 

5. g. Vend i mënjanuar, pak i fshehur 

ose që nuk rrihet nga njerëzit; skutë, 

qoshe. Rrëza të fshehta. Rrëzat e lagjes 

(e qytetit). Rrëzat e pyllit. Njeri 

i rrëzave. Rri (ecën) rrëzave. Fshihet 

(futet) rrëzave. Ka gjetur (ka zënë) 

ndonjë rrëzë. 

6. bised. Rrënjë bime. Një rrëzë ulliri 

(duhani, misri). Dru me rrëza. Lëshon 

rrëza. 

* Është nga rrëza vjet. është nga lagjet e 

skajshme të qytetit, është nga lagjet e të 

varfërve, është i varfër (thuhej në të kaluarën 

me mospërllje nga shtresat shfrytëzuese 

për të shfrytëzuarit). Në rrëzë të 

veshit shih te VESH,∼I. Ai është në rrëzë 

të dardhës shih te DARDH/Ë,∼A. Nuk 

ka majë pa rrëzë fj. u. askush a asgjë 

nuk mund të ecë përpara pa pasur një 

themel të shëndoshë; nuk ka zhvillim pa 

një mbështetje të shëndoshë. 

RRËZË II f. bot. Bimë barishtore e vendeve të 

ngrohta, me gjethe të holla që dalin si je 

nga kërcelli, me lule të imëta, të verdha e 

të mbledhura tufë dhe me rrënjë të tultë, 

e cila thahet, bluhet e përdoret si bojë 

për të ngjyer në të kuqe të ndezur. Rrënjët 

e rrëzës. Ngjyej me rrëzë. 

RRIKË I f. bot. Rrepë. Rrikë e kuqe. Lëngu i 

rrikës. 

130

* I lë rrikën dikujt ia ngarkoi fajin 

a gabimin dikujt tjetër, ia hedh fajin 

tjetrit. 

Ia bëri (kokën) rrikë e qethi shumë 

shkurt, ia bëri kokën rrafsh. 

RRIKË II f. Kuti druri e varur në mur për të 

mbajtur lugët, lugës, shelqe. 

RRIPA-RRIPA I 

1. ndajf. Në shumë je a copë si rripa, 

në rripa. E presin rripa-rripa. E grisi 

rripa-rripa. E bëri rripa-rripa. 

2. mb. Që është i ndarë në shumë rripa a 

breza. Tokë rripa-rripa. Pyll rripa-rripa. 

RRIPA-RRIPA II mb. 

Që i ka shpatet të thepisura e të gërryera, 

që ka shumë brinjë e rrëpira, me 

shumë rripa. Male (kodra, maja) rriparripa. 

Vende rripa-rripa. 

RRJEPËS I m. 1. Ai që rrjep bagëtitë 

e therura. Rrjepës lëkurësh. Rrjepës 

bagëtish. 

2. keq. Ai që grabit ose që shfrytëzon të 

tjerët pa mëshirë. 

RRJEPËS II m. mjek. Sëmundje e rëndë, që 

shfaqet në llim me disa njolla të kuqe në 

lëkurë, e cila thahet, zhvoshket e leskërohet, 

pastaj me fshikëza në buzë e në gojë 

e më vonë me çrregullime të mëdha të 

tretjes e të veprimtarisë nervore dhe që 

shkaktohet nga mungesa e një vitamine 

në ushqim. 

RROJË I f. Jetë; jetesë, rrojtje. Rrojë e mirë 

(e keqe, e vështirë). Rroja e popullit. 

RROJË II f. Veprimi sipas kuptimeve të foljeve 

RRUAJ, RRUHEM. Sapun (pastë, 

krem) rroje. Brisk (makinë) rroje. Veglat 

e rrojës takëmi (makina, furça etj.) 

që përdoret për t'u rruar. 

RROKJE I f. Një tingull zanor ose një grup tingujsh, 

i përbërë nga një zanore e nga një 

a më shumë bashkëtingëllore, që shqiptohen 

me një të nxjerrë të frymës. Rrokja e 

parë (e dytë.... e fundit). Rrokje e hapur 

(e mbyllur). Rrokje e theksuar (e patheksuar). 

Fjalë me një (dy, tri) rrokje. Varg 

me tetë rrokje. Ndaj në rrokje. Lexoj 

rrokje për rrokje. Theksi bie mbi rrokjen 

e parafundit. 

RROKJE II f. Veprimi sipas kuptimeve të foljeve 

RROK, RROKEM. Rrokja e armëve. 

Rrokja e duarve. 

RROKME I f. Shkop i gjatë me një rrotull 

në krye, me të cilin rrahim qumështin në 

tundës; liç. 

RROKME II f. krahin. 1. Punë që e ndërmerr 

dikush për ta bërë. 

2. Veprim që bën dikush pa i menduar pasojat 

ose për të kënaqur dëshirat e rastit, 

aventurë. Jepet pas rrokmesh. Nuk u 

përton rrokmeve. 

RRUSHI I QYQES bot. Rrushqyqe. 

SAGË I f. Tepsi e thellë me fundin të shpuar 

vrima-vrima, që përdoret për të pjekur 

gështenja. 

SAGË II f. let. Këngë epike popullore ose 

legjendë e përhapur sidomos në vendet 

skandinave e në Islandë në mesjetën e 

hershme. Sagë historike. Saga të lashta. 

Sagat norvegjeze (daneze). 

SAK I m. krahin. Rrjetë peshkimi në trajtë të 

një traste me një rreth druri e me bisht 

të gjatë. 

Zë peshk me sak. 

SAK II m. Ai që u mbush gotat e rakisë 

njerëzve në tryezën e gostisë. Sonte të 

kemi vënë sak. 

SERRË I f. Ngrehinë e lehtë, e mbuluar me 

xham ose me lëndë plastike të tejdukshme, 

në të cilën rriten në të ngrohtë 

bimë të ndryshme; perimore e mbuluar. 

Serrë diellore. Serrë e ngrohtë. Serra me 

xham. Serra domatesh (lulesh). Perimet 

e serrave. Rritet në serra. 

SERRË II f. Shkëmbinj të lartë e të thepisur. 

SË I gjin. dhan., rrjedh. e nyjës së përparme 

e. Ndjenja e së bukurës. Drejtoreshës së 

kopshtit. Mjelëses së dalluar. Për hir të 

së vërtetës. I klasës së dytë. I foli së bijës 

(vajzës së saj). 

131

SË II pj. Pjesëz trajtëformuese në disa shprehje 

ndajfoljore. Së pari. Së paku. Së 

tepërmi. Së afërmi. Së gjalli. Së bashku. 

Për së largu. Për së mbari. 

SIRENË I f. Pajisje që lëshon tinguj të mprehtë 

e të vazhdueshëm dhe që përdoret si 

mjet për të dhënë alarmin, për të paralajmëruar 

ose për të njoftuar diçka. Sirena 

e lokomotivës (e trenit). Sirenat e fabrikave. 

Zëri i sirenave. Fishkëllima (oshtima) 

e sirenës. Ra (buçiti) sirena. I bie 

sirenës. 

SIRENË II f. 1. mit. Figurë mitologjike që 

përfytyrohej nga grekët e lashtë si qenie 

me pjesën e sipërme të trupit si grua ose 

si zog e me bisht si peshk, e cila rrinte 

mbi shkëmbinjtë e detit dhe me këngën 

e saj joshte anijetarët aq sa i bënte të 

mbyteshin. Kënga e sirenave. 

2. g. Grua e bukur dhe shumë tërheqëse. 

SJELL I kal. 1. Mbart diçka nga vendi ku 

është dhe e vë diku me afër, bie; e mbart 

dikush nga larg dhe e bie në vendin ku 

jam unë; kund. shpie, çoj. Solli plaçkat. 

Solli orendi të reja. E solli në krah (me 

kalë, me kamion). Sille këtu! Na sollën 

veglat e punës. Sollën ujin në fshat. Më 

sill pak ujë! 

2. Marr e bie dikë a diçka me vete; bie; 

kund. shpie, çoj. Solli një letër (një 

libër). Solli edhe djalin. E solli me zor 

(zvarrë). E solli me vete. E solli uji (lumi, 

rryma). 

3. Vij dhe bëj të ditur; vij e njoftoj 

diçka nga ana e një tjetri, bie një lajm a 

diçka tjetër; bie; kund. dërgoj, çoj, shpie. 

Solli një lajm të mirë. Na solli shumë lajme 

të reja. Na solli të fala. Nuk i solli 

përgjigje. Sjell mendimet e masës. Sjell 

zërin e klasës punëtore. 

4. Nxjerr dhe parashtroj, paraqit; e nxjerr 

atje ku dua, e bie (bisedën, fjalën). 

Solli shumë prova. E solli si shembull. E 

solli fjalën (bisedën) te dikush a te diçka. 

5. Bëj që të vijë diçka si rrjedhim a si 

pasojë, shkaktoj. Të sjell gjumë. Sjell 

shi (stuhi, borë). Sjell dobi (dëm). Sjell 

pengesa (shqetësime). Solli përmirësime 

(ndryshime). I solli gëzim (kënaqësi). 

Sjell mërzi. I solli vdekjen. Kjo sjell me 

vete... kjo ka si pasojë, shkakton. 

6. g. I siguroj a i dhuroj dikujt diçka që 

kërkon përpjekje e luftë për t'u arritur. 

I solli lirinë (shpëtimin). U solli toren. 

7. E bie diçka deri në një cak a përfundim; 

e bëj një punë a diçka deri në një 

pjesë. E solli gjer në mes punën. E ka 

sjellë në fund. E solli në të mbaruar. Deri 

atje ku e kishin sjellë studiuesit paraardhës. 

8. E bëj dikë a diçka të jetë a të vijë në 

një gjendje të caktuar (të mirë a të keqe). 

E solli në vete (në udhë të mbarë). E solli 

në qejf. E solli punën në vijë (në rregull). 

E solli në tore. Ai e solli në këtë gjendje 

(në këtë ditë). Ja ku e solli kokëfortësia 

(mendjemadhësia, pakujdesia). 

9. E tërheq dikë për të ardhur në një 

vend; e bëj të vijë a të kthehet diku. E 

solli malli për fshatin (për vendlindjen). 

Ç'e solli këtu? 

10. vet. veta III. Bën që të vijë a të 

ndodhë rastësisht ose pa e pritur e pa e 

kërkuar; më detyron të shkoj diku. E 

solli koha (rasti). E solli puna (nevoja). 

E solli hera (fati). 

11. E vë të punojë në një organ drejtues 

a i jap një pozitë drejtuese; e pranoj në 

një organizatë etj. E sollën në fuqi (në 

pushtet). Sollën punëtorë në udhëheqje 

(në organet e pushtetit). 

12. I kthej njërën anë diçkaje ose e kthej 

nga njëra anë; i paraqit njërën anë; drejtoj. 

I solli fytyrën (kurrizin) diellit. E 

solli përmbys. Sille nga ana tjetër! Mos 

i sill sytë nga rruga! Sille kokën prapa! 

13. bised. E shqep një rrobë dhe e qep 

nga faqja tjetër, kthej. Solli pallton (pantallonat). 

14. E bëj që të vijë rrotull a të ecë 

përqark; rrotulloj. Sjell rrotën. E sjell 

rrotull. 

132

E solli përqark shtëpisë. 

15. g. bised. Nuk ia mbaroj një punë 

dikujt dhe ia zvarrit për një kohë të gjatë; 

e vonoj dikë, e sorollat. E solli ditë të 

tëra kot. Mos i sill njerëzit! Po i sjell 

poshtë e përpjetë (rrugëve). 

16. Ringjall në kujtesë. Sjell ndërmend 

kujtoj. E solli në hatër. bised. e kujtoi, 

e solli në kujtesë. Ia solli ndër mend ia 

kujtoi. 

* Këtu ma solli (ma solli këtu) shih te 

KËTU. E solli në biçim dikë a diçka 

shih te BIÇIM,∼I. E solli me bisht dikë 

shih te BISHT,∼I. E solli çarku shih te 

ÇARK,∼U. 

E solli (e pruri) në din dikë shih te 

DIN,∼I. Ia sjell (i vete, i shkon) djathtazi 

shih te DJATHTAZI. E sjell dokërr dikë 

shih te DOK/ËRR,∼RRA. E ka sjellë 

era dikë a diçka shih tek ER/Ë,∼A I. 

E solli (e pruri) kokën mospërf. shih te 

KOK/Ë,∼A. I solli (i ktheu) krahët (shpinën, 

kurrizin) dikujt shih te KTHEJ. 

E ka sjellë laraska iron. shih te 

LARASK/Ë,∼A. E sjell në rreth dikë 

a diçka shih te RRETH,∼I. E sjell rrotull 

(vërdallë) dikë shih te RROTULL. 

E sjell (e marr, e çoj) për veshi dikë 

shih te VESH,∼I. Solli (futi) zjarrin 

(në shtëpi) shih te ZJARR,∼I. Gjumi 

sjell gjumin shih te GJUM/Ë,∼I. Sjell 

(kthej) në një emërues të përbashkët 

libr. shih tek EMËRUES,∼I. Ia sjell 

(ia bie, ia hedh) fjalën rrotull (larg e 

larg) shih te RROTULL. E sjell gajtan 

muhabetin shih te GAJTAN, ∼I 

I. Ia solla në grykë të pushkës dikë a 

diçka shih te PUSHK/Ë,∼A. Ia solla 

gjakun në vend dikujt shih te GJAK,∼U 

I. E sjell (e luan) në majë të gishtit 

(të gishtave) dikë shih te GISHT,∼I. E 

solli (e ktheu) mbrapsht shtëpinë shih 

te MBRAPSHT. Ia sjell mendjen rrotull 

(vërdallë, përqark) dikujt shih te 

MENDJ/E,∼A. Ma solli (ma pruri) shpirtin 

në fyt (ndër dhëmbë) shih te 

FYT,∼I. Ma solli (ma pruri) shpirtin në 

majë të hundës shih te HUND/Ë,∼A. 

Nuk hahen ato petulla që t'i sjell (t'i jep) 

shigjetulla fj.u. shih te PETULL,∼A. 

Ç'sjell minuta, s'e sjell ora (s'e sjell moti) 

fj.u. shih te MINUT/Ë,∼A. 

SJELL II jokal. I bie ose e godas me diçka. I 

solli me gurë. I solli me dorë (me pëllëmbë). 

I solli me kamxhik. I solli topit 

me këmbë. I solli me sa fuqi kishte. 

SKLLOP I m. zool. Shpend uji i murrmë, i 

madh sa një pulë. Skllopat me sqep të 

gjatë. 

SKLLOP II m. Baltë e përzier me borë të 

shkrirë; baltë, llucë. Rrugë tërë skllop. 

* E bëri skllop diçka e zbuti shumë duke 

e rrahur me diçka a duke e zier, e squlli. 

SKUADËR I f. 1. usht. Njësi bazë e reparteve 

ushtarake, nënndarje e togës që arrin 

deri në 10-15 veta dhe që ka në krye 

një ushtar më të vjetër a një nënocer. 

Skuadër pushkatare. Skuadër këmbësorie. 

Skuadër artiljerësh (tankistësh, 

ndërlidhësish). Komandanti i skuadrës. 

Rreshtimi i skuadrës. Togë me tri 

skuadra. 

2. Njësia më e vogël e një brigade pune, 

e një kompanie fëmijësh ose e një organizimi 

tjetër të ngjashëm me atë ushtarak; 

grup prej pak vetash, i organizuar për 

të kryer një punë të caktuar. Skuadrat 

e brigadës së kooperativës. Skuadër pionierësh. 

Skuadër vullnetarësh. Skuadrat 

e ndërtimit. Skuadrat e shpëtimit. 

Skuadër zjarrkësish. Skuadrat e minatorëve. 

Përgjegjësi i skuadrës. Anëtarët 

e skuadrës. Komandanti i skuadrës. 

3. sport. Grup lojtarësh që marrin 

pjesë në ndeshje si përfaqësues të 

një vendi, të një klubi, të një shoqërie 

etj. Skuadra përfaqësuese (kombëtare). 

Skuadra mike (tuese). Skuadër futbolli 

(volejbolli, basketbolli). Lojtarët e 

skuadrës. Kapiteni i skuadrës. Ndeshjet 

midis skuadrave. 

SKUADËR II f. Vegël e thjeshtë në trajtën e 

një trekëndëshi kënddrejtë, që përdoret 

për të vizatuar kënde të drejta ose për 

të matur nëse një kënd është i drejtë (zakonisht 

në ndërtim). E vuri në skuadër 

133

e kontrolloi dhe e bëri që të jetë si kënd 

i drejtë. 

SKUTË I f. 1. Cep i futur, vend i mënjanuar 

dhe i fshehtë; kënd, qoshe. Skutë e errët. 

Skutat e shtëpisë. Rri në një skutë. Gërmoi 

në të gjitha skutat. E kërkoi skutë 

më skutë. Flisnin qosheve e skutave isnin 

prapa shpine. 

2. g. Ana e panjohur, e thellë ose e 

fshehtë e diçkaje. Në skutat më të thella 

të zemrës (të shpirtit). Në skutat më të 

errëta të ndërgjegjes. 

SKUTË II f. Përparëse e leshtë grash; një copë 

pëlhurë katrore prej leshi që përdoret si 

mbulojë. I hodhi përsipër një skutë fëmijës. 

SOP I m. 1. Pjesë e ngritur si gungë a si breg 

në sipërfaqen e tokës; kodrinë e vogël dhe 

e ulët, bregore, stom. Tokë gjithë sopa e 

gropa. U ul në një sop. 

2. tek. Pjesa vijore e ngritur ndërmjet 

dy kanaleve të thelluara në një vegël a 

në një gyp. Vjaskat dhe sopat e tytës së 

armës. 

SOP II m. 1. Pjesa e fundit në lugun e mullirit, 

nga del uji me forcë dhe godet etët 

e gurit. 

2. Muslluku i një fuçie, i një buti, i një 

voze etj. Hapi sopin e butit. 

3. Një copë dru si pykë a koçan misri, që 

përdoret në vend të shtupës për enët prej 

druri. Sopi i kades. I vuri sopin bucelës. 

SPIRË I f. mjek. 1. Heqje barku, diarre. E ka 

zënë spira. E lau spira. 

2. keq. Supë fare e hollë e pa shije, gjellë 

e keqe tërë lëng, fare pa yndyrë; spirilëng. 

As që futej në gojë ajo spire. 

SPIRË II f. mek., elektr. Një rrotullim i një 

përçuesi ose i një teli të dredhur si spirale; 

dredhë. Spirat e telit (e bobinës). 

Numëron spirat. 

STELË I f. 1. Rrobë e vjetër që i shtrohet 

qenit për t'u shtrirë, shtrojë për qenin. 

2. Kasolle e vogël prej dërrase ku rri qeni. 

Lidh qenin te stela. I bëri qenit një stelë. 

Qeni leh atje ku ka stelën. fj.u. 

3. g. mospërf. Banesë ose dhomë fare e 

vogël dhe e mbajtur keq. Banonte në një 

stelë. 

4. vet. krahin. Shtresat dhe mbulesat e 

fjetjes. 

5. vet. krahin. mospërf. Lecka të vjetra; 

rroba të grisura e të vjetra. I veshur me 

stela. 

6. Dysheku i samarit, stromë. Lëkura 

dhe kashta e stelës. Mbushi stelën me 

kashtë. 

7. mospërf. Duhan i keq nga gjethet e 

dorës së fundit; duhan vjeshtak, batraç. 

STELË II f. arkeol. Shtyllëz ose pllakë guri 

a mermeri me një mbishkrim dhe shpesh 

e zbukuruar me gura në reliev, që 

i kushtohej kujtimit të një të vdekuri, 

një perëndie etj. Stelë varri. Stelë me 

mbishkrime. Stelë e gjetur në Pojan. 

Stelë e mesit të shekullit I para erës së 

re. 

STËRPIK I kal. 1. Lag lehtë përsipër duke i 

hedhur pikla uji a lëngu tjetër; spërkat. 

Stërpik rasatin. Stërpik murin. Stërpik 

pantallonat për t'i hekurosur. 

2. Ndot me pikla balte ose të diçkaje 

tjetër, që përhapen me vrull; çikloj. Na 

stërpiku makina me baltë (me llucë). 

STËRPIK II kal. 1. E nxjerr përpajnë, përpajnoj. 

Stërpik hardhinë. 

2. jokal. vet. veta III. Nxjerr liza afër 

rrënjës. Stërpik lisi. 

STRUGË I f. Mbulesë e leshtë që hidhej 

krahëve si rrobë ose që përdorej si shtrojë; 

lloj bërruce e bardhë, që e përdornin 

barinjtë në disa krahina të Veriut të 

Shqipërisë. Strugë e bardhë. Struga e 

Zadrimës. Hodhi (shtroi) strugën. 

STRUGË II f. 1. Vend me ujë dhe me shkurre 

moçalore; vend i ulët, si gropë, që mban 

ujë edhe gjatë verës. 

2. Vijë uji. 

134

SHAH I m. 1. Lojë me prejardhje nga vendet 

e Lindjes, që luhet ndërmjet dy vetave 

në një dërrasë të ndarë në gjashtëdhjetë 

e katër katrorë të vegjël dhe me tridhjetë 

e dy gura (gjashtëmbëdhjetë të bardha 

e gjashtëmbëdhjetë të zeza), të cilat kanë 

vlera të ndryshme dhe vendosen e lëvizin 

sipas disa rregullash të caktuara; fusha 

dhe gurat e kësaj loje. Loja e shahut. 

Kampionati i shahut. Fushë (dërrasë, 

gur) shahu. E mundi në shah. 

2. Gjendja në këtë lojë, kur gura e 

mbretit është sulmuar drejtpërdrejt nga 

një gurë kundërshtare; sulm i drejtpërdrejtë 

me një gurë mbi mbretin e 

kundërshtarit. Shah i përhershëm. Shah 

mat. Shah me kalë. I jap shah. Jam 

shah. 

* Gur shahu dikush që vepron sipas dëshirave 

të një tjetri. 

SHAH II m. Titulli që mbanin mbretërit në 

disa vende të Lindjes (si në Iran etj.); ai 

që mbante këtë titull. 

SHAKULLORE I f. Qese lëkure për të mbajtur 

një sasi të vogël duhani a bulmeti. 

Shakullorja e duhanit. Mbushi shakulloren 

me gjizë. 

SHAKULLORE II f. Shakullinë. Shakullore 

rëre. Vjen rrotull si shakullore. 

SHALË I f. Pjesa e këmbës së njeriut nga gjuri 

e sipër, kofshë; ana e brendshme e kësaj 

pjese; këmba e njeriut nga rrëza e kofshës 

deri poshtë te nyelli. Shala e djathtë (e 

majtë). Me shalë të trasha (të gjata, të 

holla, të shtrembra). I shkoi topi nëpër 

shalë. 

* Iku me bisht ndër shalë përçm. shih 

te BISHT,∼I. Mori bishtin ndër shalë 

përçm. shih te BISHT,∼I. I shtie prush 

në shalë dikujt shih te PRUSH,∼I. 

SHALË II f. 1. Mbulesë e posaçme prej 

lëkure, që i vihet kalit a mushkës në shpinë, 

shtrëngohet me rrip pas trupit të 

tyre dhe shërben për t'u ulur në të. Kalë 

me shalë. Kalë (kafshë) shale kalë (kafshë) 

që shërben për t'i hipur dhe për të 

shkuar nga një vend në një tjetër. Molla e 

shalës. I vë (i heq) shalën kalit (mushkës). 

Ulem në shalë. U rrëzua (ra) nga shala. 

2. Ndenjësja e biçikletës ose e motoçikletës, 

zakonisht si trekëndësh, që bëhet 

prej lëkure të trashë dhe prej disa sustash. 

Shalë biçiklete. I ndërroi (i hoqi) 

shalën (biçikletës). 

* Shalë mbi samar barrë a detyrë e re, e 

një shkallë më të lartë, të cilën ia ngarkojmë 

dikujt që është i zënë me shumë punë 

të tjera dhe nuk e përballon dot. 

I shkon (i ka hije) si shala gomarit iron. 

nuk i shkon fare, nuk i përshtatet (për 

një rrobë etj.). Shkoi (vajti) gjaku deri 

në shalë (deri në bark) të kalit (deri 

në tra) shih te BARK,∼U. Zbriti (u ul) 

nga shala e hipi në samar iron. ra nga 

përgjegjësia, zbriti nga një detyrë a punë 

e lartë në një detyrë a punë më të ulët, 

zbriti nga kali e hipi në gomar. 

SHAP I m. kim. Kripë minerale (sulfati i dy- 

shtë i aluminit e i kaliumit) që të rrudh 

gojën; gur i bardhë që përbëhet prej 

kristalesh të kësaj kripe minerale dhe 

që përdoret për të bërë të qëndrueshme 

ngjyrat e pëlhurave, për të regjur lëkurët, 

për të ndaluar gjakun kur pritemi pak etj. 

Shap i zakonshëm. Minierë shapi. Fërkoj 

të prerën me shap. 

* E ha (e merr) shapin për sheqer e kujton 

si të mirë diçka që nuk është aspak 

e tillë, e merr sapunin për djathë. Ndaj 

shapin nga sheqeri dalloj të padobishmen 

nga e dobishmja; dalloj të keqen nga e 

mira a të drejtën nga e padrejta; sqaroj 

një çështje që s'është e kthjellët, duke dalluar 

atë që është e vërtetë nga ajo që 

s'është e vërtetë. 

SHAP II m. veter. Sëmundje e rëndë ngjitëse, 

që zë kryesisht gjedhin dhe që shfaqet me 

disa luska në gojë, në gji e në thundër. 

Masat kundër shapit. 

SHAPKË I f. Kapelë burrash, e sheshtë e 

me strehë përpara, kasketë. Shapkë 

ushtarake. Shapkë lëkure. Streha e shapkës. 

Vë (heq) shapkën. 

135

* I heq shapkën (kapelën) dikujt shih te 

HEQ. Ka mizën nën shapkë (nën kësulë, 

nën feste) shih te MIZ/Ë,∼A. 

SHAPKË II f. kryes. 1. Lloj pantoash të 

thjeshta, të hapura nga prapa, që mbahen 

zakonisht në shtëpi; sheshje. Një 

palë shapka. Vë (heq) shapkat. 

2. Këpucë e vjetër, e shtypur prapa; 

këpucë e keqe. Hiqte shapkat zvarrë. 

SHAPKË III f. zool. Shaptore, pulëdushke. 

Shapkë ujëse (uji) lloj shpendi i tillë, që 

rron nëpër moçalishte. 

SHARK I m. 1. Lëvozhga e gjelbër që mbështjell 

kokrrat e disa pemëve si arra, bajamja, 

lajthia e gështenja, e cila bie a 

u hiqet lehtë kur këto piqen. Sharku i 

arrës (i bajames, i lajthisë, i gështenjës). 

Shark me gjemba. I ra sharku. 

2. bot. Tuli që mbështjell bërthamën ose 

farat e disa pemëve si pjeshka, kumbulla, 

rrushi, portokalli etj. Sharku i pjeshkës 

(i qershisë, i ullirit, i thanës). Pemë me 

shark të ëmbël. 

3. Lëkura që zhvesh gjarpri, këmisha e 

gjarprit. Sharku i bollës. 

SHARK II m. Bërruc. Shark çobani. Hodhi 

sharkun krahëve. Mbështillem me shark. 

SHARKË I f. 1. Petk i sipërm grash, i leshtë, 

i qepur gjerë e me kinda dhe pa mëngë 

ose me mëngë që nuk vishen. 

2. Xhokë e gjatë. 

SHARKË II f. 1. Dele sharane. 


Dele sharkë. 

SHARRËZ I f. mjek. veter. 1. Sëmundje 

shumë e rëndë, e cila shkaktohet nga 

një bacil që hyn në organizëm nëpërmjet 

plagësh a gërvishtjesh dhe shfaqet me 

tkurrje të të gjithë muskujve të trupit e 

me të dredhura të forta; tetanos. E zuri 

sharrëza. Vdiq nga sharrëza. 

2. Sëmundje e kafshëve të trasha, që 

shfaqet me koqëza të vogla në bulçitë e 

në gjuhë, i fryn këto dhe i pengon kafshët 

që të hanë. U ra sharrëza lopëve. 

3. anat. Zgjatime të mishta mbi sipërfaqen 

e lëkurës e të disa mukozave, që 

përmbajnë fundin e jeve nervore ose të 

enëve të gjakut dhe që janë shumë të ndjeshme. 

Sharrëzat e gjuhës. 

SHARRËZ II f. 1. anat. Vija dhëmbë-dhëmbë 

ku lidhen pjesët e kafkës. 

2. Penda e kurrizit të peshqve. 

SHARROJ I kal. Pres ose çaj me sharrë një 

copë dru, hekur, mermer etj. Sharroj një 

dërrasë. Sharroj drutë. Sharroj hekurat. 

Sharroj trupat. 

* E sharroftë sharra! mallk. shih te 

SHARR/Ë,∼A. 

SHARROJ II jokal. 1. Fundosem, shkoj 

në fund, humbulloj; zhytem në diçka të 

shkrifët ose të ujshme. Sharroj në dëborë. 

Sharroj në llucë (në baltë). Sharroi lundra. 

2. g. Zhytem, futem thellë. Sharroj në 

terr. Sharroj në mendime. 

3. Më vjen fundi, mbaroj; vuaj, heq keq 

për diçka; ngordh për të ngrënë, për të 

pirë etj. (edhe g.). Sharroi krejt. Sharruan 

atyre maleve. Sharroi për të ngrënë. 

Sharroi për duhan (për një cigare). Sharroi 

nga uria. 

SHKALIT I kal. Shkreh, dobësoj, ligështoj, 

ashk. E shkaliti sëmundja. E shkalitën 

ethet. 

SHKALIT II jokal. vjet. 1. Zbres nga kali; 

zbres në një shtëpi a në një han për të 

bujtur; sos diku, arrij. Shkaliti në han. 

2. kal. Shkarkoj, nxjerr, zbarkoj. Vapori 

i shkaliti në breg. 

SHKALIT III kal. tek. I heq kalitjen diçkaje 

prej çeliku. 

SHKALITUR I mb. I shkrehur, i dobësuar, i 

ligështuar, i ashkur. Ishte krejt i shkalitur. 

SHKALITUR II mb. tek. Që i është hequr 

kalitja. 

136

SHKALLOJ I jokal. 1. Luaj mendsh, prishem 

mendsh, çmendem, marrosem. Paska 

shkalluar fare. Shkalloi nga gëzimi. 

Shkallove nga mendtë? Është në vete apo 

shkalloi? 

2. kal. E çmend, e bëj të luajë mendsh 

me veprimet a me sjelljet e mia. Pusho, 

se na shkallove! Shkalloi dynjanë! 

SHKALLOJ II kal. 1. Gdhend një dru duke 

i bërë një si shkallë, e pres një dru me 

sëpatë deri në zemër, i bëj një çallatë. 

Shkalloj një lis (një pishë, një tra). 

2. U bëj dhenve a dhive një shenjë si 

shkallë në vesh. I shkalloi në veshin e 

djathtë. 

SHKARPË I f. kryes. Degë të holla e të thata, 

që përdoren për të ndezur zjarrin a për 

të bërë zjarr me akë; karthje. Shkarpa 

të thata. Një krah shkarpa. Mbledh 

shkarpa. Vete për shkarpa. Ndez zjarrin 

me shkarpa. 

* U bë shkarpë 

a) u dobësua shumë, u hollua tepër, u 

tha (për njerëzit e për kafshët); 

b) s'i ka mbetur më gjë, u shkund fare. 

Kërceu përmbi shkarpa (përmbi samar) 

shih te KËRCU,∼RI. Iu bë buka shkarpë 

mezi e kapërcen bukën a ushqimin, nuk 

i hahet ngaqë është i mërzitur, i shqetësuar 

a i pikëlluar. La dasmën e shkoi për 

shkarpa la një punë të rëndësishme dhe 

merret me një punë të parëndësishme e jo 

të ngutshme. Nuk piqet buka me shkarpa 

fj. u. nuk mund të kryhet mirë një punë 

pa pasur mjetet e nevojshme. 

SHKARPË II f. kryes. Këpucë të vjetra, 

të shqepura a të grisura, këpucë që 

s'mbathen më. 

SHKARPË III f. bot. krahin. Xinë. 

SHKARPË IV f. Pite pa mjaltë. 

SHKESË I f. 1. etnogr. Shkuese. 

2. Shkuesi. Ishte fejuar me shkesë. 

SHKESË II f. 1. Kalim, shtegtim (për bagëtinë); 

bagëtia që është në shtegtim nëpër 

një vend. Dhentë janë në shkesë. 

2. Reshje të forta e të befasishme, që 

vijnë e shkojnë shpejt. Shkesë shiu 

(breshri). 

SHKORSË I f. Qilim i thjeshtë, i punuar zakonisht 

me lesh dhie, cergë; mbulesë e 

leshtë, velenxë; rrobë e thjeshtë që përdoret 

për ta shtruar a për t'u mbuluar. 

Shkorsë e dhirtë. Shkorsë e vjetër. Shkorsë 

liri (kërpi). Me një shkorsë krahëve. 

Shtroj (shkund) shkorsën. 

SHKORSË II f. Trinë thuprash e lyer me 

baltë, që vendosej mbi vatër për të ruajtur 

trarët nga shkëndijat (në disa krahina 

ku e ndiznin zjarrin në mes të shtëpisë); 

pjesë e oxhakut të thjeshtë, e bërë prej 

një trine në trajtë hinke të lyer me baltë, 

që shërbente për të mbledhur e për të 

nxjerrë jashtë tymin dhe për të ruajtur 

trarët nga shkëndijat. 

SHKRIFËRIM I m. Veprimi sipas kuptimeve 

të foljeve SHKRIFËROJ, SHKRIFËRO- 

HET. Shkrifërimi i tokës. Ndjeu një 

shkrifërim në trup. 

SHKRIFËRIM II m. kryes. gjeol. Shtresa 

të shkrifëta të kores së tokës, të formuara 

nga kokrrizat e lëndëve të ngurta 

të sjella nga lumenjtë, të cilat përmbajnë 

shpesh edhe grimca mineralesh të 

rralla (ar, platin, diamante); mbathje 

të shkrifëta. Shkrifërime të vjetra (të 

reja). Shkrifërime bregdetare. Shfrytëzimi 

i shkrifërimeve. 

SHKRIHEM I vetv. 1. vet. veta III. Kalon 

nga gjendja e ngurtë në gjendje të lëngët 

duke u ngrohur a duke u nxehur; tretet. 

U shkri dëbora (akulli). U shkri gjalpi 

(çokollata). U shkri kallaji. 

2. g. Bashkohem ngushtë me një tjetër 

duke formuar një gjë të vetme; lidhem 

fort shpirtërisht me një grup a me një 

kolektiv dhe bëhem pjesë e pandashme e 

tij. Shkrihem me masat (me punëtorët, 

me fshatarët, me ushtarët, me popullin, 

me nxënësit).U shkri e u bë një me malësorët. 

U shkrinë në një parti të vetme (në 

një organizatë). Këto batalione u shkrinë 

137

në Brigadën e Pestë. Lëvizja e studentëve 

u shkri me luftën e klasës punëtore. 

Gëzimi i mësueses u shkri me gëzimin 

e nxënësve. Në horizont deti shkrihej 

me qiellin. Këto të ardhura shkrihen në 

pasurinë e përbashkët. Janë shkrirë organikisht. 

3. vet. veta III g. Pushon së qeni 

e së vepruari si një organizëm më vete. 

U shkrinë dy drejtori (katër sektorë, dy 

ndërmarrje). 

4. vet. veta III g. Harxhohet i 

tëri deri në fund, tretet, shkapërderdhet 

(për mallin, për pasurinë, për forcat etj.). 

Iu shkri gjëja e malli. Iu shkri edhe 

trashëgimi. Iu shkrinë fuqitë. 

5. Derdh të gjitha fuqitë, punoj pa 

kursyer asgjë. U shkri në punë. 

6. Shkrihem, gjallërohem. M'u shkrinë 

gjymtyrët. 

7. g. Tretem, dobësohem, bie nga shëndeti. 

U tha e u shkri. U shkri në burgjet 

e fashizmit. 

8. g. bised. Më del frika, çlirohem nga 

një ankth a nga një shqetësim i madh, më 

vete zemra në vend. U shkri nga lajmi që 

mori. Iu shkri zemra (gjaku). 

9. g. bised. Qesh a qaj me të madhe e 

pa pushim. U shkrimë gazit (së qeshuri). 

U shkri në lot (në vaj, së qari). 

10. g. Ndiej një kënaqësi të madhe, 

më pushton një ëndje e papërshkrueshme; 

jepem i tëri pas dikujt a pas diçkaje. 

Shkrihet pas muzikës. U shkri pas të 

birit. 

Ai shkrihet pas saj. Shkriheshin pas njëritjetrit. 

11. Pës. e SHKRIJ. 

* U shkri (u tret) si kripa në ujë shih te 

KRIP/Ë,∼A 

SHKRIHEM II vetv. Shthur gërshetat; shprish 

okët e krehur, shpupurish okët. 

SHKUL I m. 1. Litër leshi, pambuku, mëndafshi 

etj.; torkë, çile. Një shkul lesh (pambuk, 

mëndafsh). Bëri katër shkule. Ngjeu 

dy shkule. E bëri shkulin lëmsh. E 

bëri lëmshin shkul. 

2. g. Shtëllungë; tufë. Një shkul drite. 

SHKUL II m. 1. Shkulm. Shkul gjaku. I 

shkonin lotët shkul. Këndonte me shkul 

të zemrës. 

2. përd. mb. Shumë i ngrohtë, i nxehtë, 

i valë. Uji ishte shkul. E përvëloi me ujë 

shkul. E kishte trupin shkul. 

3. përd. ndajf. Shumë ngrohtë. Kjo 

pallto të mban shkul. 

4. përd. ndajf. Duke hedhur valë, me 

valë (për ujin kur valon). Hiqe ujin se 

valoi shkul. 

SHKURT I m. Muaji i dytë i vitit, që vjen 

pas janarit. Të ftohtët e shkurtit. Java 

e parë e shkurtit. 

SHKURT II m. 

shkurtër. 

Djalë a burrë me trup të 

SHKURTAQE I f. bised. 1. Fjala e fundit 

(kur bëjnë pazar). Fol shkurtaqen! Sa e 

ke shkurtaqen? 

2. shih SHKURTJ/E,∼A. I erdhi shkurtaqja. 

SHKURTAQE II f. Grua me shtat të shkurtër, 

shkurtabiqe (edhe mospërf). 

SHKURTË I f. zool. Zog shtegtar që i ngjan 

thëllëzës, me pendë të murrme e laralara, 

me këmbë të shkurtra dhe me mish 

shumë të shijshëm; shkurtëz. Shkurtë 

pikaloshe. Ecën si shkurtë. 

SHKURTË II f. 1. Petk i sipërm prej shajaku 

ose prej pëlhure, i hapur përpara 

e me mëngë, që arrin deri mbi gju ose 

deri në mes (sipas krahinave); mëngore 

a gunë e shkurtër; xhaketë e shkurtër 

grash, zakonisht e mbushur me pambuk 

dhe e rrahur me tegel. 

(burrash). Vishnin shkurta. 

2. shih SHKURTËZ,∼A 1. 

3. Grua e shkurtër. 

Shkurtë grash 

SHOJZË I f. zool. Peshk i ujërave të kripura 

e të ëmbla, me trup vezak e petashuq, 

i murrmë nga sipër e në të bardhë nga 

poshtë, me të dy sytë të vendosur nga 

ana e djathtë e trupit dhe me mish të 

shijshëm. 

138

SHOJZË II f. bot. Fryti i thatë i disa drurëve, 

i pajisur me një atër vemesore, që e 

lejon të përhapet duke uturuar në ajër. 

Shojzë frashri (vidhi, panje). 

SHOSHARE I f. Fem. e SHOSHAR,∼I. 

SHOSHARE II f. 1. Qepshe me vrima, biralie. 

2. Kulluese çaji. 

SHOSHË I f. 1. Përdorëse që bëhet zakonisht 

prej një cope teneqeje a lëkure të 

shpuar vrima-vrima e të mbërthyer në 

një rreth druri dhe që shërben për të 

ndarë drithin nga gëzhutat e nga papastërti 

të tjera; sasia sa nxë një enë e 

tillë; përdorëse për të pastruar lëndë të 

ndryshme (si rëra, zhavorri, çaklli) ose 

për t'i ndarë këto sipas madhësisë së kokrrave 

a të copave. Shoshë e thellë. Shoshë 

mekanike (rrotulluese, dridhëse). Shoshë 

cilindrike. Shoshë dore. Shoshë gruri 

(misri). Shoshë zhavorri. Shoshat e kombajnës. 

Rrethi i shoshës. Një shoshë 

grurë. 

2. g. Mjet a mënyrë që shërben për të 

shqyrtuar diçka me imtësi e me kujdes 

dhe për të ndarë të mirën nga e keqja, 

të vërtetën nga e rrema, të drejtën nga e 

gabuara, atë që vlen nga ajo që nuk vlen. 

Shosha e parë. Shosha e Partisë. I kaloj 

në shoshë. 

3. g. Vend i vogël, një copë, pak. Një 

shoshë vend (qiell). 

4. Lagës. 

5. si mb. Vrima-vrima, tërë vrima. E 

ka tavanin shoshë. U bë shoshë nga 

plumbat. 

* Bën vrima në shoshë bën një punë pa 

vlerë, bën një vrimë në ujë. Është shoshë 

pa rreth ka një farë aftësie a vlere, por 

i mungon diçka, që e bën të padobishëm. 

Është shoshë e prishur shih te PRISHUR 

(i,e). Është shoshë e shpuar mospërf. 

shih te SHPUAR (i,e). Të jep ujë me 

shoshë 

a) është shumë i zgjuar e i shkathët; 

b) të ngop me lugë të zbrazët. Mbush 

(mban, merr) ujë me shoshë (me shportë) 

bën punë kot; përpiqet në një 

mënyrë që nuk sjell asnjë dobi. Të 

nis me shoshë për ujë të gënjen, ta 

mbush mendjen për gjëra që nuk janë 

të vërteta, të bën të besosh për gjëra të 

paqena. Rronte me një shoshë lakra shih 

te LAK/ËR, ∼RA. Sillet si lëmshi në 

shoshë shih te LËMSH,∼I. Shkon (vete) 

me shoshë për ujë mban ujë me shoshë. I 

kishte zënë shosha (hambari) merimanga 

shih te MERIMANG/Ë,∼A. Nuk trembet 

ariu (arusha) me shoshë. fj. u. 

a) për të bërë një punë të rëndësishme 

duhen mjetet e përshtatshme; 

b) keq. armiku a e keqja duhen goditur 

me mjete të forta, derri do plumb. 

Nuk mbulohet (nuk zihet, nuk fshihet) 

dielli me shoshë fj. u. shih te DIELL,∼I. 

E vunë në sitë e në shoshë dikë shih te 

SIT/Ë,∼A. Shosha shosh, sita sit fj. u. 

secili ka aftësitë e veta e bën punën që ka 

mundësi të bëjë. 

SHOSHË II f. bot. Një lloj gjembaçi, që rritet 

në vende të thata e nëpër rripa, me lule 

të përbëra e me kërcell të ëmbël, i cili 

hahet pasi të qërohet. 

SHPATËZ I f. 1. Pjesë e parmendës që vihet 

pingul dhe lidh shtizën me përdhecin. Iu 

thye shpatëza parmendës. 

2. Dërrasë e hollë dhe e ngushtë, që përdoret 

kur i vënë jaki këmbës a krahut të 

thyer. I vuri katër shpatëza. 

3. shih SHPAT/Ë,∼A 3-6. 

SHPATËZ II f. 1. bot. Bimë barishtore zbukuruese 

me gjethe të gjata, të ngushta e me 

majë si shpatë, me kërcell të lartë, e cila 

nxjerr një vile lulesh të mëdha, zakonisht 

të bardha, të purpurta ose të trëndalta. 

Shpatëz e bardhë (e kuqe). 

2. bot. Shpatore, luleshpatë. Lule 

(ngjyrë) shpatëze. 

SHPATORE I f. Shpatinë. Shpatoret e 

maleve. Arat në shpatore. 

SHPATORE II f. bot. 1. Bimë barishtore 

shumëvjeçare, me gjethe si shpatë, me 

rizomë zvarritëse dhe me lule të mëdha 

ngjyrëvjollcë në të kaltër, që rritet deri 

139

në një metër; luleshpatë. Lulja e shpatores. 

Rrënjët e shpatores. Kanë çelur 

shpatoret. 

2. vet. Familje bimësh barishtore 

shumëvjeçare si shpatorja, shpatëza etj., 

që i kanë gjethet si shpatë dhe lulet të 

mëdha, të bukura e zakonisht të mbledhura 

në vastakë, në kallinj a në vile. 

SHPENGIM I m. Gjendje kur e ndiejmë veten 

të çliruar nga diçka që na pengon, na 

ndrydh a na kuzon në sjelljet e në 

veprimet tona. Ndjeu një shpengim. I 

jap shpengim dikujt. 

SHPENGIM II m. 1. Veprimi sipas kuptimeve 

të foljeve SHPENGOJ II, SHPEN- 

GOHEM II. Afati i shpengimit. 

2. Shuma që paguhet për të nxjerrë nga 

pengu dikë a diçka (në vendet ku merren 

a lihen pengje ose për kohën e kaluar). 

Paguanin shpengimin. 

SHPENGOHEM I vetv. 1. vet. veta III. Lirohet 

nga pengorja, zgjidhet vetë (për kafshët). 

U shpengua mushka. 

2. g. Çlirohem nga diçka që më pengon, 

më ndrydh a më kuzon në sjelljet e në 

veprimet e mia, i jap liri vetes. 

SHPENGOHEM II Pës. e SHPENGOJ II. 

SHPENGOJ I kal. I heq pengoren një kafshe, i 

zgjidh këmbët; kund. pengoj. Shpengoj 

kalin (mushkën). 

SHPENGOJ II kal. Marr përsëri diçka që kam 

lënë peng, duke paguar për të shumën e 

caktuar; çliroj dikë që e kanë marrë peng 

(në vendet ku merren a lihen pengje ose 

për kohën e kaluar). Shpengoi shtëpinë. 

SHPËRBYTHEM I përçm. Pës. e SHPËR- 

BYTH. 

SHPËRBYTHEM II vetv. krahin. Largohem; 

prapsem, zbythem. 

SHPËRGËTI I f. mjek. Urdhje. 

SHPËRGËTI II f. bot. Liken. Pastroj drurët 

nga shpërgëtitë. 

SHPIK I kal. 1. E pi deri në pikën e fundit, 

shkulloj; nuk i lë asnjë pikë, shkrënd (kur 

e mjel). 

E shpiku gotën (faqoren). E shpikën 

pusin. E shpiku lopën. 

2. g. Përdor a shfrytëzoj diçka tërësisht 

e deri në fund, shteroj. I shpikën të gjitha 

burimet. 

3. bised. Ia toj tjetrit të gjitha 

paratë, arrat etj. në lojë; ia thaj (xhepin, 

kuletën). 

I shpiku shokët. Ia shpikën xhepat. 

4. Nxjerr ujë (nga pusi). Shpik ujë në 

pus. 

SHPIK II kal. 1. Krijoj a zbuloj diçka të re që 

nuk njihej më parë, bëj një shpikje, ndërtoj 

për së pari diçka që nuk dihej. Punëtorët 

kanë shpikur metoda të reja pune. 

Ka shpikur mikroskopin (telefonin). 

2. Gjej, mendoj një mjet ose një mënyrë 

për të bërë diçka, sajoj. Shpiku një marifet. 

3. bised. Mendoj gjëra të paqena a të 

rreme, trilloj, shpif. E shpiku nga koka. 

S'kam shpikur asgjë! 

4. bised. Shkaktoj, bëj, krijoj, shpif. Shpikin 

ngatërresa e turbullira. I shpiku të 

keqen ai fëmijë. 

SHPOR I m. 1. Kocka e kraharorit të shpendëve, 

samari a gjoksi i shpendëve; 

heqës. 

2. Samari i kafshës. 

SHPOR II m. 1. Mamuz. Shporet e çizmeve. 

I nguli shporet kalit. Vuri shporet. 

2. bot. Zgjatim si gyp i kupës a i 

kurorëzës së lules, ku mblidhet nektari. 

SHPOR III m. 1. Lehe, vllajë; pjesa ndërmjet 

dy hullive në një arë të palëruar, e 

gjerë aq sa arrin krahu kur hedhim farën 

e grurit. Ujitje me shpore. Ka mbjellë 

dy shpore me duhan. Hedh farën shpor 

për shpor. Tetë shpore u bë ara. 

2. Vijat që ndajnë lehet dhe që shërbejnë 

për të ujitur a për kullimin e tokës; vija të 

vogla që hapen nëpër ara, që të përhapet 

140

uji sa më mirë gjatë ujitjes; lehe. Zë shporin. 

I bëmë shporet arës. 

SHPREHEM I vetv. 1. Shpreh mendimet, ndjenjat 

a pikëpamjet e mia. U shprehën të 

një mendimi me ne. U shprehën me fjalët 

më të mira. Shprehem për diçka (kundër 

diçkaje). Shprehet bukur (qartë). Nuk 

di të shprehet. 

2. vet. veta III. Pasqyrohet, mishërohet. 

Në festivalin folklorik u shpreh gjenia krijuese 

e popullit. 

3. vet. veta III. Shënohet a njehsohet 

në një njësi ose në një masë të caktuar. 

Shprehet në centimetra katrorë. Shpenzimet 

shprehen në para. 

4. Pës. e SHPREH. 

SHPREHEM II vetv. bised. Prehem, çlodhem. 

Shprehu pak! Më shprehet mendja. 

SHQIPE I f. Gjuha shqipe. Shqipja e sotme. 

Shqipja letrare kombëtare. Leksiku i 

shqipes. E di 

(e ka mësuar) shqipen mirë. 

SHQIPE II f. zool. 1. Shqiponjë. Shqipja arbërore. 

Shqipja dykrenore. Shqipe mali. 

E rrëmbeu shqipja. U vërsul si shqipe. 

2. përd. mb. Shumë e shkathët dhe e 

zonja në punë; trime (për vajzat e gratë). 

E ka nusen (çupën) shqipe. Është shqipe. 

SHTËNË I mb. Që i pëlqen dikush a diçka, 

që e do a që e ka qejf shumë, i dhënë 

(me një emër të paraprirë nga parafjala 

pas ). I shtënë pas punës. I shtënë 

pas gjahut (pas muzikës, pas sportit, pas 

matematikës). I shtënë pas parave pas 

(rakisë) Është shumë i shtënë pas fëmijëve 

(pas së shoqes). 

SHTËNË II mb. I shtirë. Gëzim i shtënë. 

Mirësjellje e shtënë. 

SHTËNË III mb. Shtiak. Kec i shtënë. 

SHTIAK I mb. 1. Që shtiret, që është me dy 

faqe. Njeri shtiak. 

2. Përd. em. sipas kuptimit të mbiemrit. 

Ua nxori bojën shtiakëve. 

SHTIAK II mb. 1. Pjellë e dështuar, dështak. 

2. Përd. em. sipas kuptimit të mbiemrit. 

Shtiakët janë pakësuar. 

SHTIHEM I vetv. 1. Jepem fort ose bie, pas 

dikujt a pas diçkaje. Është shtënë pas 

muzikës (pas gjahut, pas të pirit). U shti 

pas saj. 

2. pavet. Më teket, më pushton një 

dëshirë e madhe për diçka (zakonisht për 

gjëra që hahen). M'u shti për peshk. Iu 

shti për byrek me kungull. 

3. pavet. Më bëhet sikur shikoj dikë a 

diçka (në ëndërr), më duket, më përhihet. 

M'u shti në ëndërr (në gjumë). 

4. Pës. e SHTIE. 

SHTIHEM II vetv. shih SHTIREM. 

SHTIRË I mb. Që bëhet sa për sy e faqe për të 

mashtruar të tjerët, për të përtuar diçka 

etj., jo i sinqertë, shtinjak. Përzemërsi e 

shtirë. Gëzim i shtirë. Buzëqeshje (keqardhje) 

e shtirë. 

SHTIRË II mb. 1. Dështak, shtiak. Kec i 

shtirë. 

2. Që ka dështuar, që ka shtirë. Dele 

(dhi) e shtirë. 

3. g. I dobët nga trupi, ligaç, ngordhalaq. 

Është si i shtirë. 

SHTUF I m. 1. Gur i lehtë, i thërrmueshëm e 

me shumë pore, i formuar nga lidhja e çimentimi 

i grimcave të hirit dhe të pluhurit 

vullkanik, që përdoret në ndërtim etj. 

Gur shtu. Pllakë shtu. Damar shtu. 

2. Shkëmb ranor i butë e i thërrmueshëm, 

që përdoret në ndërtim në vend të rërës. 

Shtuf gëlqeror (ranor). 

3. Përd. mb. sipas kuptimeve të mbiemrit. 

Gur shtuf. Tokë (kodër, vend) shtuf. 

SHTUF II m. anat. Ashti i krahut nga bërryli 

deri te supi; sup. Shtu i krahut. Puna 

do shtufe e shpatulla. 

SHUMË I pakuf. 1. Përdoret për të treguar në 

mënyrë të pacaktuar një numër të madh 

qeniesh, sendesh, dukurish etj., një sasi 

a masë të madhe; kund. pak. Shumë 

141

njerëz (gra, fëmijë, fshatarë). Shumë 

shtëpi (shkolla, libra). Shumë fjalë. 

Shumë zhurmë. Shumë kohë. Ka shumë 

shokë (miq). Ka rënë shumë shi (dëborë). 

Kishte shumë baltë (pluhur). Kaluan 

shumë vjet. Ka shumë durim (vullnet, 

dëshirë). Ka shumë të drejtë. Ishin ftuar 

(erdhën) shumë. Ka parë (njeh) shumë 

ai. Trimi i mirë me shokë shumë. fj. u. 

Më mirë pak e saktë, se shumë e për lumë. 

fj. u. 

2. Përdoret për të treguar në mënyrë 

të pacaktuar një numër të madh ose një 

pjesë të madhe të një tërësie qeniesh, 

sendesh etj.; kund. pak. Shumë nga 

partizanët. Shumë nga mësuesit. Shumë 

prej tyre. Shumëve nuk u pëlqejnë këto. 

* Është lis me shumë degë shih te LIS,∼I. 

I lëshon shumë ujë mullirit tall. shih te 

LËSHOJ. Mish pak e pupla shumë shih 

te MISH,∼I. Njeri me dyzet (me njëqind) 

amurë shih te FLAMUR,∼I. Ka pirë 

ujë në shumë burime (kroje) shih tek 

UJ/Ë,∼I. Ka rrjedhur shumë ujë shih tek 

UJ/Ë,∼I. Shumë pula e pak vezë shih te 

PUL/Ë,∼A. 

SHUMË II ndajf. 1. Në një shkallë të lartë, 

fort; në një masë të madhe; kund. pak. 

Shumë e më shumë gjithnjë e më tepër. 

Gjithnjë e më shumë. Çdo vit më shumë. 

Pak a shumë në një farë mase. Ku 

më pak e ku më shumë. Punon (lexon, 

mëson, mendon) shumë. Kupton (sheh, 

dëgjon) shumë. Djeg (shkëlqen) shumë. 

Ka hequr (ka vuajtur) shumë. U lodhën 

shumë. I dhemb shumë. Duhen shumë 

ata të dy. Pret shumë (thika). Të falënderoj 

shumë. Flitet shumë për këtë ngjarje. 

2. Më tepër sesa duhet a sesa është e 

nevojshme, tepër. Ka zier shumë. Ai et 

shumë. Fjeti shumë. Ka ngrënë shumë. 

Ka ndenjur shumë në diell. 

3. Gjatë, për një kohë të gjatë, mjaft 

kohë. Ndenji shumë. S'ka shumë që u 

kthye. Ka shumë që ka ikur? Zgjati 

shumë (mbledhja). Nuk do të vejë shumë 

kjo punë. 

4. Përdoret me pjesëzën më kur pohojmë 

diçka më me forcë, duke e krahasuar 

ose duke e kundërvënë me diçka tjetër (në 

kuptimin kryesisht, në radhë të parë). 

Është më shumë yni se juaji. E kam më 

shumë me ty se me atë. Është më shumë 

tregim i gjatë sesa roman. 

* Aq më shumë veçanërisht, sidomos, aq 

më tepër; madje. E hapi shumë gojën 

shih te GOJ/Ë,∼A. 

SHUMË III pj. 1. Përdoret para një mbiemri 

a një ndajfoljeje për të formuar shkallën 

sipërore dhe tregon një shkallë të lartë 

të cilësisë së një frymori, të një sendi etj. 

ose të veprimit a të gjendjes. Shumë i 

gjatë (i mirë, i dashur, i shpejtë, i ri, 

i aftë, i kënaqur, i fortë). Shumë trim 

(besnik, kokëfortë, mendjelehtë). Shumë 

pjellore. I bukur shumë. Shumë mirë 

(keq). Shumë afër (larg). Mbahet shumë 

rëndë. Janë shumë shokë (miq) janë 

shokë (miq) të ngushtë. 

2. Përdoret përpara shkallës krahasore të 

sipërisë të një mbiemri a të një ndajfoljeje 

për të treguar dallimin e madh cilësor 

ndërmjet gjymtyrës së parë e gjymtyrës 

së dytë të krahasimit; kund. pak. 

Është shumë më i fortë (më i aftë, më 

zemërgjerë, më punëtor) se tjetri. Fluturon 

shumë më lart (më shpejt, më 

ngadalë) se ai. Shumë më mirë (më keq, 

më pak) se ... 

TA I 1. Trajtë e shkurtër e shkrirë e përemrit 

vetor, e formuar nga bashkimi i trajtës 

së shkurtër të vetës së dytë në rasën 

dhanore të numrit njëjës (të) me trajtën 

e shkurtër të vetës së tretë në rasën kallëzore 

të numrit njëjës (e). Ta dhashë 

fjalën. Ta thashë një herë. 

2. Shkrirja e pjesëzës (të) të mënyrës lidhore 

të foljeve me trajtën e shkurtër të 

përemrit vetor të rasës kallëzore të numrit 

njëjës (e). Ta gjejë menjëherë! Ta 

kthejë mbrapsht! Ta marrë domosdo! 

TA II përem. Ata (kur përdoret pas parafjalëve). 

Fola me ta. Shkoi me ta. Kujdeset 

për ta. 

142

TABAK I m. Fletë e madhe dhe e hollë letre, 

llamarine etj.; etë e madhe letre për 

të shkruar, e palosur më dysh; etë letre 

për duhan. Një tabak letër. Tabak i 

madh llamarine. Tabak kartoni (lëkure). 

Tabak duhani. Pres tabakët. Mbush dy 

tabakë me shkrim të imët. 

TABAK II m. vjet. Lëkurëregjës. Dyqani i 

tabakëve. Lagjja (rruga) e tabakëve. 

TAÇ I m. 1. Derrkuci që dosa e pjell të fundit, 

derrkuci më i vogël. 

2. I fundit i fëmijëve, djali më i vogël e 

më i përkëdhelur; fëmija i pleqërisë. 

Është taçi i tij ai. 

TAÇ II m. vjet. Qylaf i bardhë me një rrip 

të gjelbër, që e mbante shehu, dervishi e 

babai i bektashinjve. 

TAJË I f. Grua që ushqen me gji një foshnjë 

të huaj, mëndeshë. E ka tajë. E vuri foshnjën 

në tajë i gjeti foshnjës një grua për 

t'i dhënë gji. 

TAJË II f. spec. 1. Vidhë, burme. 

2. vjet. Torno. 

TAKT I m. Kujdes e pjekuri në veprime e në 

të folur me të tjerët, sjellje e matur dhe 

e menduar mirë, mënyrë e kujdesshme 

dhe e përmbajtur kur u asim të tjerëve, 

kur i qortojmë ose kur u vëmë në dukje 

ndonjë të metë. Takt pedagogjik. Takt 

diplomatik. Njeri me takt. Duhet takt 

me njerëzit. Kërkon (do) takt puna. Ka 

takt. Sillet (vepron) me takt. Ndërhyri 

pa takt. 

TAKT II m. 1. muz. Një nga njësitë metrike, 

në të cilat ndahet një pjesë muzikore; 

shenjë grake në trajtë të një vije pingule, 

që vihet në kujtë e kësaj njësie. Luajti 

(këndoi) tri taktet e para. 

2. gjuh. Pjesa më e shkurtër e kuptimshme 

e frazës, që veçohet gjatë të folurit 

me anë të intonacionit dhe të ritmit. 

Takti i ligjërimit (ligjërimor). 

3. spec. Pjesë e ciklit të plotë, që kryen 

një mekanizëm gjatë punës së vet. 

Takti i parë. Takti i pistonit të makinës. 

Fundi i taktit të shtypjes. 

TAMAM I ndajf. 1. Aq sa duhet, as më shumë 

e as më pak; ashtu si duhet, në rregull. 

I rrinë tamam këpucët (rrobat). I vjen 

tamam bluza (kostumet). Janë tamam 

paratë (delet). 

Është tamam për martesë. 

2. Krejt njëlloj, pikë për pikë, njësoj, 

gjallë; barabar. Tamam i ati (e ëma, e 

motra, i vëllai). Janë tamam me njëritjetrin 

(nga mosha, nga madhësia, nga 

gjendja). 

TAMBLATORE I f. krahin. Lopë qumështore. 

TAMBLATORE II f. bot. krahin. Qumështore. 

TAS I m. 1. Enë e thellë dhe e rrumbullakët, 

në madhësi të ndryshme, prej balte, prej 

metali etj., që përdoret për gjellë, për bulmet 

ose për ushqime të tjera; sasia sa nxë 

një enë e tillë. Tas kosi. Një tas fasule (pilaf, 

qumësht, kos). Një tas me miell (me 

gjizë, me gjalpë, me supë, me ashure, me 

pilaf). Mbushi tasin. Hanin në një tas. 

2. Gotë a lxhan i madh e pa bisht, zakonisht 

prej balte ose prej metali. Tas 

uji. 

Tas çaji. Pi me tas. 

TAS II m. Pëllumb me kaçul në kokë. 

TELISH I m. Tërësia e jeve të holla prej 

argjendi ose prej ari për punime argjendarie; 

punim i hollë a i imët me këto je. 

Figurë prej telishi. Zbukuruar(punuar) 

me telish. 

TELISH II m. bot. Bimë shumëvjeçare, me 

kërcej të dendur, me rrënjë të holla e me 

shumë gjethe në fund, që rritet në kullota 

e në livadhe dimërore, lulëzon nga 

maji në korrik dhe shërben si ushqim për 

bagëtinë. 

TERRATISET vetv. vet. veta III. Errësohet, 

erret. U terratis qielli. U terratis jashtë. 

M'u terratisën sytë. 

Iu terratis mendja. 

TERROHET vetv. vet. veta III. Errësohet, erret. 

U terrua jashtë. I terroheshin sytë. 

143

TESTE I f. bised. 1. Moshë e njëjtë, vërsë; 

brez njerëzish. Testja jonë. Ishin të një 

testeje. 

Ishte si në testen tënde. 

2. Njerëz të një zanati, të një profesioni a 

të një niveli kulturor, njerëz të një shkalle 

a të një dore. Ishin një teste. Ishte i 

testes sonë. 

3. Cilësi, lloj, kategori (për pijet dhe 

sendet ushqimore). Testja e parë (e 

dytë). 

TESTE II f. 1. Dhjetë copë të një lloji (lugë, 

pirunj, thika, lxhanë etj.) të marra së 

bashku. 

Bleu një teste pjata (lxhanë). U thye 

një pjatë nga testja. 

2. krahin. Shtupës hudhrash; qysqi për 

të shtypur kafenë në gur. 

3. Filxhani ku fshihet unaza a diçka 

tjetër (në lojën e lxhanëve a të kapuçave). 

E gjeti testen. 

* I ra në teste e kuptoi ku ishte qëllimi, e 

kapi menjëherë, i ra në të, i ra në shenjë. 

TË I Trajtë e shkurtër e përemrave vetorë të 

vetës së dytë në rasën dhanore e kallëzore 

të numrit njëjës. Të pashë nga larg (ty). 

Të fola (ty). Të thashë një herë (ty). 

TË II përem. Trajtë e shkurtuar e përemrave 

vetorë e dëftorë ai, ajo, në rasën kallëzore; 

atë (në bashkëvajtje me parafjalë). 

E pashë me të. Folëm për të. E mora pa 

të. 

* I ra në të (në je, në ll) shih te FIJ/E, 

∼A. Nuk është në të nuk është në vete, 

nuk është në rregull. S'ka gjë në të nuk i 

ka punët në vijë; e ka gabim. 

TË III 1. Nyjë e përparme e gjinisë mashkullore 

a femërore në numrin njëjës ose 

shumës tek emrat e rasës gjinore, tek 

emrat e mbiemrat e nyjshëm, te mbiemrat 

e emërzuar, te numërorët rreshtorë 

dhe te disa përemra; nyjë e përparme e 

emrave prejpjesorë të gjinisë asnjanëse. 

Nxënësve të shkollës sonë. Punonjësve 

të institutit tonë. Vajzave të fshatit tonë. 

Qytetit të ri. Të dashur, shokë! Të parët, 

në punë. Djemve të tij 

(të saj, të vet). Njerëz të tillë. Të dhëna 

të përpikta. I foli me të butë. 

Procesi i të menduarit. 

2. Nyjë e përparme me kuptimin e përemrave 

pronorë të vetës së tretë, e cila përdoret 

me emra që shënojnë njerëz sipas 

lidhjeve të gjakut, sipas lidhjeve familjare 

etj.; të tij, të saj. I tha të birit (të 

vëllait,të vjehrrit, të shoqit, të nipit, të 

kushëririt, të kunatit). Ua la trashëgim 

të bijve (të bijave, të vëllezërve). 

Ia ktheu (ia dha) të zotit. 

TË IV 1. Nyjë e pasme e mbaresë shquese 

e shumësit të emrave (sot në një varg 

rastesh edhe në trajtën-t; p.sh. miq-të, 

kala-të, vëllezërit, motrat, lisa-t, gurë-t, 

toka-t etj.). 

2. Nyjë shquese për emrat asnjanës prejpjesorë 

(sot një trajtën -t; p.sh. të hyrët, 

të dalët etj.); vjet. nyjë shquese për emrat 

asnjanës (p.sh. ballë-t, mjaltë-t, ujë-t 

etj.). 

TIS I m. 1. Cipë a napë e hollë. Tis i bardhë 

(i zi). 

2. mjek. Cipë e hollë në sy, perde. I kanë 

vënë sytë tis. 

3. Shtresë e hollë; që mbështjell a që mbulon 

diçka. Tis avulli (mjegulle, tymi). 

Një tis resh. 

* I kanë vënë sytë tis nuk i kupton gjërat, 

i janë verbuar sytë. 

TIS II m. bot. Bërshen. 

TITAN I m. kim. Metal i bardhë si argjendi, 

më i rëndë dhe më i fortë se alumini, 

që përdoret në industri, zakonisht i lidhur 

me metale të tjera, për të bërë 

vagonë, lokomotiva, automobila, traktorë 

etj. (Simboli Ti). Fletë titani. Lidhje 

titani. 

TITAN II m. mit. 1. Qenie, që sipas 

mitologjisë greke, përfytyrohej si njeri 

me trup shumë të madh e me fuqi të 

144

mbinatyrshme dhe që gjoja luftonte me 

perënditë. 

2. g Njeri me trup të madh dhe me fuqi 

të jashtëzakonshme, vigan. 

3. g. lart. Njeri shumë i shquar, që 

ka çarë rrugë të reja në një fushë të 

veprimtarisë shoqërore, të kulturës, të 

shkencës etj. dhe i ka sjellë shërbime të 

mëdha njerëzimit, njeri që dallohet për 

dhuntitë e tij të jashtëzakonshme; vigan. 

Titan i shkencës (i letërsisë). Titanët e 

mendimit njerëzor. 

TOGË I f. usht. Njësi e vogël ushtarake në përbërje 

të kompanisë, e ndarë në dy deri në 

katër skuadra. Togë këmbësore. Toga e 

zbulimit. Komandanti togës. 

Mbledh (shpërndaj, stërvit) togën. 

TOGË II f. hist. 1. Veshje sipërme e gjatë, 

zakonisht e bardhë, që mbanin qytetarët; 

zyrtarët lartë e priftërinjtë në Romën e 

lashtë. Togë me shirit të qëndisur. 

2. g. libr., keq. Mbulesë për të fshehur 

përmbajtjen e diçkaje ose qëllimin e 

vërtetë, petk, veshje. Ka veshur togën e 

marksistit. 

TOJË I f. 1. Gjalmë a lidhëse prej leshi, prej 

pambuku a prej liri me shumë je të dredhura, 

që përdoret për të lidhur çorapet 

ose opingat; retër; ll çfarëdo, për të lidhur 

diçka, lidhëse; litar. Tojë lesh (pambuku, 

liri). Tojë e hollë (e trashë). E 

lidhi me tojë. 

Lidhi (zgjidhi, shtrëngoi) tojën. 

2. Fitili i kandilit. U dogj toja. 

3. Secila nga jet e para të trasha 

që tërhiqen nga fshikëza e mëndafshit 

dhe që zakonisht nuk përdoren për 

punime; tepricat e fshikëzave të mëndafshit. 

Grumbullimi (shfrytëzimi) i tojave. 

Tërhoqi tojën. 

4. Fill i gjatë, me një grep në fund; i lidhur 

zakonisht në kallam, që përdoret për 

të zënë peshk. Hodhi tojën. Mblodhi 

(tërhoqi) tojën. 

5. Pipi i hardhisë, që lidh rrush. Tojat e 

hardhisë. 

TOJË II f. zool. Kurrillë. Tufë tojash. Fluturimi 

i tojave. 

TOKË I f. vet. nj. 1. Planeti ynë, si një nga 

planetët e sistemit diellor; rruzulli i këtij 

planeti me pjesën e fortë e me pjesën 

ujore, si edhe shtresa e gaztë (atmosfera) 

që e rrethon atë; planeti ku jeton njerëzimi 

në tërësinë e tij; bota. Rruzulli i 

tokës. Boshti i Tokës. Korja e Tokës. 

Bërthama (qendra) e tokës. Ekuatori i 

tokës. Meridianët e tokës. Jeta në tokë. 

Toka rrotullohet rreth Diellit. Toka është 

e rrumbullakët. 

2. Pjesa e fortë e rruzullit tonë në 

kundërvënie me ujin a e kuzuar prej tij; 

Tokë e mbyllur. Toka e Arktikut. Në 

tokë e në det. Zbriti (zbarkoi) në tokë. 

Zbriti (zbarkoi) në tokë. Doli në tokë. E 

nxori në tokë. Uji lag tokën. 

3. Korja e rruzullit tonë në tërësinë e 

saj a në një pjesë të caktuar; shtresa e 

sipërme e kësaj koreje; lënda e fortë a e 

shkrifët që përbën koren e rruzullit tonë; 

dhe. Tokë e bardhë (e zezë, e verdhë, e 

përhime). Tokë e hedhur. Lëkundjet e 

tokës. Shembjet (shkarjet) e tokës. E 

futi në tokë. E nxori nga toka. 

4. Rrafshi, në të cilin qëndrojnë e lëvizin 

njerëzit, kafshët etj., sipërfaqja, trualli. 

Ulem (shtrihem) në tokë. Rri (bie) në 

tokë. Zvarritem për tokë. Ngrihet mbi 

tokë. Zhvillohet nën tokë. Vë këmbën 

(gjurin) në tokë. Prek tokën. U ngrit 

nga toka. 

Zuri tokë. Shkeli në tokë. Preku tokën. 

U bë njësh me tokën. 

5. Copë trualli që e punojmë dhe e mbjellim 

me bimë bujqësore; me pemë, me 

bar etj.; arë, vresht, pemishte etj.; vend i 

kuzuar, i punuar a në gjendje natyrore, 

që e ka dikush dhe e përdor për diçka. 

Tokë e vogël (e madhe). Tokë pjellore. 

Tokë e lëruar. Toka të reja. Tokë e ujitur 

(nën ujë). Tokë e punueshme. Tokë 

djerre. Tokë buke. Tokë për vreshta ( 

për duhan, për pyje, për kullotë). Tokë 

për vreshta (për duhan, për pyje). Tokë 

kullotë. Tokat e kooperativës. Tokat e 

145

kishës (e teqesë). vjet. Kullimi i tokës. 

Pjelloria e tokës. Punojmë (lërojnë, mbjellin) 

tokën. Hapën tokë të re. Pasurohet 

(varfërohet) toka. Nuk lejohet shita 

(blerja) e tokës. Toka i takon atij që e 

punon. 

6. Sipërfaqe e pakuzuar; pjesë e sipërfaqes 

së rruzullit tonë ashtu siç është. 

Tokë e zhveshur (e veshur). Toka të panjohura 

(të pafundme). 

7. gjeol. Shtresë gjeologjike me ndërtim 

të veçantë nën ndikimin e faktorëve 

kimikë, biologjikë etj. Tokë ranore 

argjilore, gëlqerore. Tokë e kripur. Përbërësit 

e tokës. Shkenca mbi tokën. 

8. lart. Vend, shtet; atdhe. Toka arbërore. 

O toka ime! Toka mëmë. E 

duam tokën tonë. Dëbuam armikun nga 

toka jonë. 

* Ra në tokë lindi (për fëmijët). Ra për 

tokë ra shumë poshtë (për gjendjen shpirtërore 

etj.). Fiton tokë (truall, vend) 

shih te FITOJ. Humb tokë libr. shih te 

HUMB. Është për tokë është në gjendje 

shumë të keqe (për prodhimin, disiplinën 

etj.); nuk vlen fare, është shumë keq (për 

një njëri me përgatitje të dobët, e sjellje 

të keqe etj.). S'e ka toka! është shumë i 

mirë a i bukur, s'e ka shokun a shoqen, 

s'ka të tillë në botë. Nuk e mban toka 

diçka shih te MBAJ. Nuk e mban toka 

(vendi) dikë shih te MBAJ. Dy pëllëmbë 

mbi tokë shih te PËLLËMB/Ë, ∼A 4. 

S'e prek tokën dikush shih te PREK. 

Prush në tokë (në hi) shih te PRUSH, 

∼I. Puthi tokën (truallin) dikush u përul 

me nderim përpara dikujt; ra në gjunjë 

përpara dikujt a diçkaje. Si qielli me 

tokën shih te QIELL, ∼I. Rren për tokë 

(shtruar) shih te RREJ. Rri në tokë! iron. 

jo more! (kur dikush thotë diçka shumë 

të çuditshme e të pabesueshme). Me shpinë 

në tokë (përdhe, përfundi) shih te 

SHPIN/Ë, ∼ A. E zbriti në tokë dikë 

e ka bërë të njohë e të kuptojë jetën e 

vërtetë që e rrethon, kushtet e vërteta, 

në të cilat punon e vepron. Zë tokë shih 

te ZË. Kur të bashkohet (të takohet, të 

puqet) qielli e toka (qielli me tokën) iron. 

shih te QIELL, ∼I. U bë një (njësh) me 

tokën vdiq. E bëri një (njësh) me tokën 

e shkatërroi krejt, e rrafshoi (një qytet, 

një fshat, një shtëpi etj.). E bëri tokë e 

tavan shtëpinë etj. e bëri rrëmujë, e bëri 

lesh e li, e bëri lëmsh. E bëri rrafsh me 

tokën shih te RRAFSH. S'i bie fjala në 

(për) tokë nuk thotë asnjë fjalë pa vend, 

e di se ç'et, nuk et kot; është i pjekur, 

i matur; është i zgjuar. I ranë duart në 

tokë dikujt 

a) i ngrinë, iu thanë duart nga të ftohtët; 

b) iu këputën, iu lodhën shumë duart nga 

një punë e rëndë dhe e pandërprerë. Mos 

të rëntë shpina për tokë! shih te SH- 

PIN/Ë, ∼A. I digjet (i zien) toka (trualli) 

nën këmbë shih te DIGJEM. Nuk është 

ende në tokë të bukës dikush nuk ka lluar 

ende ta tojë bukën vetë. S'është 

as në qiell as në tokë (as në dhe) shih 

te QIELL, ∼I. S'e mban (s'e duron) as 

qielli as toka (as dheu) shih te QIELL, 

∼I. Qielli me tokën të bashkohen! shih 

te QIELL, ∼I. I rrëshqet (i shket, i luan, 

i lëviz, i dridhet) toka (trualli) nën këmbë 

shih te KËMB/Ë, ∼A. Taktika (politika) 

e tokës së djegur shkatërrimi i plotë i 

çdo gjëje, që bën një ushtri pushtuese 

në një vend të caktuar për të mposhtur 

qëndresën e popullit. S'i zënë këmbët 

tokë (dhe, vend) shih te KËMB/Ë, ∼A. 

E kërkoi në qiell, e gjeti në tokë shih te 

QIELL, ∼I. S'e lë fjalën të bjerë në tokë 

(përdhe, përtokë) i dëgjon me vëmendje 

fjalët që i thotë dikush, nuk i shpëton asnjë 

fjalë; është i zgjuar dhe i mprehtë. E 

ka një këmbë në tokë, një këmbë në varr 

shih te VARR, ∼I. Ajo e tokës (sëmundja 

e tokës) mjek., euf. epilepsia. Kadai 

i tokës bot. shih te KADAIF, ∼I. Lëngata 

e tokës (e hënës) mjek., euf. shih 

te LËNGAT/Ë, ∼A. Skeleti i tokës bujq. 

shih te SKELET, ∼I. Tokë skeletore bujq. 

shih te SKELETOR, ∼E. Krimb toke 

bot. shih te KRIMB, ∼I. Man toke bot. 

shih te MAN, ∼I. Mizë toke (dheu ) zool. 

milingonë. Qershi toke bot. shih te QER- 

SHI, ∼A. Rrush toke (frëngu) bot. shih 

te RRUSH, ∼I. 

146

TOKË II f. Pllakë e metaltë, së cilës i bien 

për të dhënë një shenjë; tingëllima e saj; 

çangë. 

Toka e punës (e pushimit). Toka e drekës. 

Ra toka. Fillojnë punën me tokë. 

TON I m. Njësi peshe e barabartë me një mijë 

kilogramë ose me dhjetë kuintalë. Një 

ton grurë. Dhjetë tonë misër. Kanë prodhuar 

njëqind tonë mbi planin. 

TON II m. zool. Peshk i madh grabitqar, deri 

në pesë metra i gjatë e me peshë deri në 

pesëqind kilogramë, me kurriz në ngjyrë 

blu të errët e me bark pulla -pulla, që 

rron zakonisht në detet e ngrohta. Gjuetia 

e tonit. Konserva toni. 

TON III m. 1. Tingull i rregullt në një lartësi 

të caktuar, që prodhohet nga lëkundje 

të njëpasnjëshme të valëve të ajrit; tingulli 

në kundërvënie me zhurmën. Ton i 

thjeshtë (i përbërë). Ton i lartë (i ulët). 

Ton i pastër. 

2. muz. Tingull muzikor; intervali 

më i madh ndërmjet dy notave të njëpasnjëshme 

në gamën muzikore; tingulli 

muzikor bazë me të cilin nis një këngë 

a një vepër tjetër muzikore. Gama ka 

pesë tone dhe dy gjysmëtone. Një ton 

më lart (më poshtë). I dha tonin korit 

(orkestrës). 

3. Forca a lartësia e zërit kur asim. 

Ngre (ul) tonin. Fliste me ton të lartë. 

4. zakon. libr. Nuancë e hollë e një 

ngjyre, ngjyra a nuanca nga anon një 

ngjyrë tjetër. Me tone të hapura (të 

çelura). Me tone të errëta. Tonet e 

ngjyrës. 

5. Mënyra si asim a si shkruajmë, 

mënyra si i themi gjërat për të shprehur 

më qartë ndjenjat, qëndrimin e 

vlerësimin tonë për dikë a për diçka. Me 

ton të ashpër (të butë). Me ton të ngrohtë 

(të ftohtë). Me ton lutës. Me ton 

atëror (këshillues). 

Me ton të prerë (të vendosur). Me 

ton tallës (qortues). Me ton zyrtar. 

Iu përgjigj me po atë ton. Ndërroi 

(ndryshoi) tonin. 

* I jep tonin (jetës, mbledhjes, etj.) libr. 

e përcakton, e bën të marrë një drejtim 

a një rrugë të caktuar (një mbledhje, 

një punë etj.); bën diçka që shërben 

si shembull për të tjerët bëhet shembull 

për diçka. 

TORBË I f. Trastë. Torbë e madhe (e vogël). 

Mbushi (zbrazi) torbën. 

* E futi në torbë e bëri për vete plotësisht 

duke ia hedhur, e shtiu në grackë. 

Me kokë (me krye) në torbë (në trastë, në 

thes) me rrezik të madh për jetën, duke 

rrezikuar jetën. Si torba (si trasta) në 

degë shih te DEGË, ∼A. Me torbë me 

trastë shih tek TRASTË, ∼A. Nuk ia var 

torbën (trastën, kapistrën, kapistallin, 

këmborën, hejbetë) shih te VAR. S'ka 

gjë në torbë (në trastë) nuk ka siguruar 

gjë, nuk ka gjë në dorë nuk i ka punët 

mirë, nuk ka gjë në vijë (për një punë, 

një çështje). Iu qep me bukë në torbë 

(në trastë) dikujt shih te BUK/Ë, ∼A. 

E vuri kokën (kryet) në torbë (në trastë) 

rrezikoi kokën, ndërmori një veprim duke 

rrezikuar jetën. Fjalë të mira e gurë në 

torbë (në trastë) shih te GUR, ∼I. As në 

thes, as në torbë shih te THES, ∼I. E 

mban në torbë bukën e barutit është gati 

për gjithçka, me bukë e me armë, është 

gati për të përballuar çdo rrezik. 

TORBË II f. Deng jesh pambuku, me peshë 

nëntë kilogramë. Dy torba pambuk! 

Mblodhi (lidhi) torbën. Ngarkoi torbat. 

TORTË I f. Litar i trashë, zakonisht prej 

lëkure bliri, që përdoret për të lidhur, për 

të mbartur a për të tërhequr barrë të 

rënda. Lidhi barrën (varkën) me tortë. 

* E zgjat (e tjerr) tortë diçka e zgjat 

shumë dhe pa nevojë një punë, një bisedë 

etj., e bën tërkuzë. 

TORTË II f. Ëmbëlsirë në trajtë të rrumbullakët 

a katërkëndëshe me përmasa të 

ndryshme, pa sherbet e me disa shtresa 

që bëhet me miell, me vezë, me sheqer, 

me qumësht etj., mbushet brenda, 

me krem, me arra të shtypura etj. dhe 

zbukurohet përsipër e anash; një copë 

147

nga kjo ëmbëlsirë, e prerë zakonisht në 

trajtë trekëndëshi. Tortë me arra e me 

gjalpë. Tortë me bajame. Një copë tortë. 

Preu tortën. Hëngrën nga një tortë. 

TRAP I m. 1. Vija që hap plori, hulli, brazdë; 

vijë e thellë në tokë; hendek. Trap i 

thellë. Kapërceu trapin. Mos ec me vrap, 

se bie në trap. fj. u. Pa hedhur trapin, 

mos thuaj hop. fj. u. 

2. Përrua i ngushtë dhe i thellë; shtrati i 

tij. Kaloi trapin. 

3. Gropë e thellë në tokë ku futin patatet 

gjatë dimrit për t'i ruajtur nga të ftohtët;; 

gropë e madhe. I futën patatet në 

trap. 

4. Vend i ngritur anës një hendeku nga 

dheu i hedhur, ledh; rrip toke në mes 

të dy arave, zakonisht i ngritur dhe i 

papunuar, që shërben si ku a për të 

kaluar; ana e arës që nuk punohet; breg. 

Trapi i hendekut. Trapi i orës. Ecin 

(kalojnë) trapeve. Ishte mbushur lumi 

(hendeku) trap më trap. 

5. Udhë e ngushtë në mal a në pyll, shteg; 

dhiare. 

6. krahin. Lehe. Trap me domate (me 

qepë, me duhan).Trap lulesh. 

7. krahin. Pyll i dendur me drurë të 

shkurtër. Hyri në trap. 

* Bie në trap (në kurth) shih te 

KURTH,∼I. Ku ta nxjerrë trapi të bëhet 

si të bëhet; të dalë ku të dalë (për një 

punë, për një çështje etj.). 

TRAP II m. Mjet i thjeshtë lundrimi, i ndërtuar 

zakonisht me trungje të lehtë ose me 

dy lundra të vogla, mbi të cilat mbërthehen 

dërrasa që formojnë një shesh të 

gjerë; trung druri ose disa dërrasa të lidhura 

bashkë, me të cilat kalohet një lumë, 

një liqen etj. Trap i madh. Nget trapin. 

E kaloi lumin me trap. I ngarkoi në trap. 

TRAPIT I jokal. 1. Kaloj nëpër shtigje të 

ngushta e dhiare, eci nëpër trape (në mal 

a në pyll); eci nëpër shtigje që e shkurtojnë 

udhën, shkoj rrugë e pa rrugë për 

të arritur më shpejt, i bie shkurt, pres 

shkurt. Trapiti sapo e lajmëruan erdhi 

shumë shpejt. 

2. Bredh poshtë e lart, shëtit a shkoj 

andej-këndej. Trapit gjithë ditën. Trapit 

andej-këtej. Nga trapit? Kush trapit 

shumë, mbetet pa punë. fj.u. 

3. kal. Kërkoj diçka a dikë andej-këtej, e 

kërkojnë çdo vend. Ku nuk e trapitën. 

E trapiti tërë ditën dhe s'e gjeti. 

TRAPIT II kal. Bëj gjedhen e një vepre artistike 

me baltë, me allçi, me laps etj., i 

jap trajtën e parë; bëj modelin, modeloj; 

përvijoj. Trapiti një shtatore. 

TRETAR I m. 1. hist. Ai që i merrte pronarit 

për përdorim tokën a bagëtinë dhe i jepte 

një të tretën e prodhimit. 

2. hist. Ai që mblidhte të tretën, ai që 

merrte të tretën. 

TRETAR II m. Trinjak. Lindi tretarë. 

TROP I m. let. Fjalë a shprehje që përdoret 

me kuptim të gurshëm për t'i dhënë 

ligjërimit fuqi shprehëse më të madhe. 

Metafora është një lloj tropi. 

TROP II m. Bërsi rrushi; rrushi i shtypur që 

lihet për t'u bërë verë. 

TULLAR I m. Vegjë, avlëmend, tezgjah. 

Punon në tullar. 

TULLAR II m. Ai që bën tulla. Punon si 

tullar. 

TURRË I f. 1. Grumbull drush të vëna me 

rregull njëra mbi tjetrën, stivë; grumbull 

sendesh të një lloji. Turrë drush. 

Turrë librash (etoresh). Turrë rrobash. 

Turrë kashte disa duaj kashte të lidhur së 

bashku. I vuri drutë turrë. 

2. Tufë, grup. Ka një turrë fëmijë. 

3. Torkë, shkul leshi, pambuku etj.; 

katër-pesë shkule të lidhura së bashku. 

Turrë leshi (pambuku). E bëj llin turrë. 

Trikoja do katër turra. 

4. Topth që bëhet me bukë të përsheshur, 

me djathë e me gjalpë, të ngjeshur në një 

shami dhe që e marrin fëmijët në dorë; 

topth buke, brumi etj.; që bëjnë për t'ua 

148

futur shpendëve në gojë (sidomos për të 

mëkuar gjelat e detit). I dha një turrë 

në dorë. E ushqeu me turra buke. E bëri 

bukën turra. 

* Është bërë turrë 

a) është mbledhur grusht; 

b) nuk dëgjon nga veshët është shurdhuar. 

TURRË II f. 1. Shami a peshqir, që e përdredhin 

mirë, e lidhin nyjë nga njëra anë dhe 

e përdorin për të goditur me të në disa 

lodra, (kapuçash, lxhanash, unazash); 

loja që bëhet me këtë shami a peshqir. 

E bëri turrë shaminë. E qëlloi me turrë. 

I dredh okët si turrë. 

2. hist. Vula e sulltanëve në shkresat e 

në paratë e Perandorisë Osmane. 

THARTORE I f. bot. Lëpjetë mali, uthullaç; 

uthullishte, uthullnike, lëpjetë lepuri. 

THARTORE II f. 

kosi. 

Hirrë e thartuar me farë 

THEK I m. kryes. 1. Tufë jesh të bashkuara 

më një kokë, që varen varg në fund ose 

anëve të një petku, të një qilimi, të në 

mbulese, të një perdeje etj. për ta zbukuruar, 

xhufkë; fundet e jeve anës një qilimi 

a një endjeje tjetër; jet e shkurtra, 

me të cilat mbushet një qilim, një sixhade 

etj. thekë të gjatë (të kuq, të zez). Thekë 

ari. Qilim me thekë. Xhoke me thekë. 

Mbulesë me thekë. Shall me thekë. Gërshërë 

për thekë. 

I presim thekët. Bie borë me thekë bie 

borë okë-okë. 

2. Halat e kallirit të grurit, të thekrës etj. 

thekët e grurit. 

* Thekë e degë shumë i grisur, copë-copë. 

Në thekun e zemrës në thelbin e zemrës. 

Ia preu thekun gruas vjet. e ndau gruan 

dhe e turpëroi para të tjerëve, duke ia 

prerë xhufkat e brezit. Ia tjerrin thekun 

bisedës e zhvillojnë mirë bisedën, e qëndisin 

mirë muhabetin. 

THEK II m. kryes. bot. Pjesa e lules së disa 

bimëve, që përmban endin. Thekët e misrit. 

Theket e zambakut. 

THEK I kal. 1. Shpojë me diçka të mprehtë a 

me majë. E theku me shpatë (me thikë). 

2. E qëlloj fortë dikë, i bie dikujt me 

forcë e pa pritur. Ia theku syve. Ia theku 

në fytyrë (në bark, në gju). Ia theku me 

shuplakë. 

3. E mpreh, e nxjerr me forcë të veçantë; 

e nxjerr me fuqi dhe duke e dredhur (për 

zërin). Ia theku një kënge. Ia theku një 

gjel. 

4. E bëj më të shpejtë, e nxitoj (hapin, 

vrapin etj.); shpejtoj, u jap këmbëve, iki 

me të shpejtë, nxitoj. Theku vrapin. 

Theki këmbët! Ia theku tutje. Thekja 

përpara! 

5. g. Më prek thellë në shpirt, më shpon 

a më ther në zemër, më mallëngjen, 

thekem. Më theku zemrën. Na theku shpirtin. 

6. jokal. Bie borë e hollë dhe me okë, 

bie borë me thekë. Po thek bora maleve. 

* Të thek ai është shumë i zoti, është 

shumë i fortë. 

THEK II kal. 1. E ngrohë bukën mirë para 

zjarrit sa të thahet e të marrë të skuqur. 

Thek bukën. 

E theku në zjarr. E vuri për të thekur. 

2. Ngroh mirë pranë zjarrit a e lë në diell 

për një kohë të gjatë sa të skuqet a të 

rreshket. Thek këmbët (duart, kurrizin) 

pran zjarrit. E theku trupin në diell. 

THEKEM I vetv. 1. Prekem thellë në zemër, 

mallëngjehem. Theket lehtë. S'theket 

fare. 

2. Pës. e THEK I. 

THEKEM II vetv. 1. vet. vetv III. Ngrohet 

mirë pranë zjarrit, thahet e merr të 

skuqur (për bukën). 

U thek buka. 

2. Ngrohem mirë pranë zjarrit, rri pranë 

zjarrit sa të thahem mirë, sa të skuqem 

etj.; rri në diell sa të ngrohem mirë, të 

skuqem a të rreshkem. 

U thekën pranë zjarrit. U thek në diell. 

3. Pës. e THEK II. 

U I 

149


shkronja e tridhjetë e alfabetit të saj, e 

cila shënon këtë zanore. Zanorja u. Tingulli 

u. Shkronja u. 

2. si em. f. Zanorja dhe shkronja u. U- 

ja e vogël (e madhe). U- ja e dorës (e 

shtypit). 

U- ja nistore. 

U II 

Trajtë e shkurtër e përemrave vetor ATA, 

ATO në rasën dhanore. U dhashë librin. 

U thashë të vinin. U çova fjalë. U erdhi 

mirë. 

U III pj. 

Përdoret përpara foljeve pësore dhe 

vetvetore për të ndërtuar trajtat e kohës 

së kryer të thjesht, të mënyrës dëshirore 

e të përcjellores e paskajores. U nis. U 

derdh. U lanë. U shpall. U bëftë! Duke 

u përpjekur. Për t'u shqyrtuar. 

U IV pasth. 

1. Përdoret për të shprehur habi, kur 

ndodhemi përpara një të papriture ose 

para diçkaje jo të zakonshme; ua. U, sa 

më gëzove! U, sa mirë! U, nga erdhi ky? 

U, si qenka bërë! U, more djalë! 

2. Përdoret kur kujtohemi papritur për 

diçka; ah. U, po! U, dale se harrova! U, 

prit, se do të të jap diçka! 

3. Përdoret kur shprehim dhembje ose 

pakënaqësi për diçka të papëlqyeshme; 

uh. U, sa më dhemb! U, të shkretën! 

U, ta kisha ditur më parë! U, ç'më gjeti! 

UA I Trajtë e shkurtër e shkrirë e përemrit 

vetor, e formuar nga bashkimi i trajtës 

së shkurtër u të përemrave ATA, ATO 

në rasën dhanore dhe e të përemrave AI, 

AJO në rasën kallëzore ose i të përemrave 

ATA, ATO në rasën kallëzore. Ua thashë 

lajmin. Ua dhashë librat. Ua bleva etoret. 

UA II pasth. bised. Përdoret kur habitemi 

shumë për diçka jo të zakonshme ose të 

papritur. Ua, sa bukur! Ua, sa i mirë! 

Ua, ç'më the! Ua, si qenka bërë! Ua, 

edhe ti! 

UJËSE I f. Enë për të mbajtur ujë të pijshëm. 

UJËSE II f. zakon. Flluska të vogla me ujë që 

u dalin fëmijëve në trup; sëmundje lëkure 

që shfaqet me luska me ujë. U dalin 

ujëse në kokë. 

UJK I m. 1. zool. Kafshë e egër mishngrënëse, 

e ngjashme me qenin, me qime 

të përhime në të verdheme, me veshë 

të drejtë e me majë, që sulmon shpesh 

bagëtitë. Ujk i murrm ë(i kuqërremë). 

Ujk i madh. Ujk i uritur. Kope (lukuni) 

ujqish. Këlysh ujku. Lëkurë ujku. Strofull 

e ujkut. Angullima e ujkut. Të çaftë 

(të preftë) ujku! mallk. Delen (dhinë) që 

ndahet nga tufa, e ha ujku. fj. u. Ujku 

mjegull do. fj. u. Kur thonë ngordhi 

ujku, atëherë ruaje gomarin. fj. u. Qeni 

i keq e sjell ujkun në vathë. fj. u. Nuk 

e (nuk kullot) delja me ujkun bashkë. fj. 

u. Ujku bari s'bëhet. fj. u. 

2. g. keq. Njeri shumë i egër e i 

pamëshirshëm; ai që kërkon të vrasë të 

tjerët e të gllabërojë gjithçka; lakmues i 

pangopshëm. Ujqit imperialistë. 

3. g. bised. Njeri shumë i fortë e i shëndoshë; 

njeri shumë i aftë për punë. Është 

ujk. 

* Iu bë ujk diçka iu mërzit shumë diçka, 

i doli fare nga zemra, s'e duron dot, s'e 

sheh dot me sy. U bë ujk (bishë) shih 

te BISHË,∼A. Në gojë të ujkut rrethuar 

nga armiq të egër, fare pranë një rreziku 

të mundshëm. I kalli ujkun thjeshtligj. 

shih te KALL. Ujk me brirë thjeshtligj. 

shih te BRI,∼RI. Ujk deti njeri i regjur 

me vështirësitë e detit, detar i vjetër e me 

përvojë. Ujk i vjetër (plak) njeri i rrahur 

me jetën; ai që e njeh mirë një punë. 

Fut ujkun në vathë shih te VATHË. Ka 

lëkurën (qimen) e ujkut e ndjekin gjithmonë 

të këqijat, nuk i ndahen të zezat; i 

vërsulen të gjithë edhe pa të drejtë. I la 

një qime ujku te dera (te pragu) dikujt i 

la një ngatërresë, i la një çështje të ngatërruar 

për ta zgjidhur, një grindje etj. Mori 

udhën e ujqve mori një rrugë të shtrembër, 

hyri në një udhë të keqe. Mbeti 

(ra) si ujku (si zagari) në thekër mbeti 

150

në gjendje të vështirë, shumë ngushtë, sa 

s'ka ku të vejë më keq, pa përkrahje, pa 

rrugëdalje, pa shpresë. E pagoi si ujku 

me lëkurë mori dënimin e merituar, e 

pagoi shtrenjtë, me kokë një veprim të 

keq. E shikon (e vështron) si ujku hënën 

e shikon me inat. E ka parë ujkun që i 

vogël (që në vogëli, që foshnjë) është njeri 

i rrahur me jetën, ka parë e ka kaluar 

shumë të këqija e rreziqe, nuk trembet 

nga rreziqet e nga kërcënimet. I tregon 

lëkurën e ujkut dikujt e frikëson, e tremb 

dikë duke iu kanosur me diçka. S'trembet 

ujku nga mushkonjat fj. u. thuhet për 

dikë që nuk do t'ia dijë fare kur e kërcënon 

një kundërshtar i pafuqishëm. Ujk 

me lëkurë qengji njeri i pabesë, që i mbulon 

qëllimet e veta grabitqare duke u 

shtirë sikur është i mirë. Prej ujkut ra 

në gjarpër shih te GJARPËR,∼RI. Vuri 

(bëri) ujkun bari shih te BARI,∼U I. 

Ka lëkurën e ujkut në kurriz (në shpinë) 

është me turp mbi shpinë; ka shumë faj. 

Leshtë e ujkut, thonjtë e but fj. u. 

kundër të keqit e të egrit duhet përdorur 

forca. I vari ujkut mëlçitë në qafë iron. 

shih te VAR. Ujku qimen ndërron, por zakonin 

s'e harron thuhet për dikë që hiqet 

sikur ka ndryshuar qëllimet dhe natyrën 

e tij, por që në të vërtetë është po ai 

i pari. Unë them ja ujku!, ti kërkon 

gjurmët (kur ke ujkun, mos i kërko gjurmët!) 

fj. u. thuhet për dikë që kërkon 

të fshehë diçka që duket fare qartë ose 

që e kërkon të vërtetën jo aty ku ajo 

duket qartë, por aty ku ajo mbulohet e 

errësohet. Çakalli bëri kërdinë, ujkut i 

doli nami fj. u. thuhet për dikë që ka 

bërë shumë të këqija, por është fshehur 

pas dikujt tjetër që njihej nga të gjithë 

si keqbërës. Dhentë pa bari i ha ujku një 

nga një fj. u. shih te BARI,∼U I. Gojë 

ujku bot. gojujk. Gjemb ujku bot. ashe. 

Thanë ujku bot. shih te THAN/Ë,∼A. 

UJK II m. Shtyllëz që mbështetet tërthorazi 

mbi trarët e tavanit dhe që mban mbi 

vete cungalët e kulmit. Ujqit e vatrës. 

Mbërtheu ujkun. U thye ujku. 

UJTIS I jokal. Lëshon lagështi, bulon nga pak 

ujë, lagëson. Ujtisin muret. Ujtis toka. 

UJTIS II kal. krahin. Hekuros rrobat me 

hekur. 

UJTH I m. 1. Lëng si ujë që del nga një plagë 

ose nga një luskë. Ujth me qelb. Ujthi 

i kallove. Fshikë me ujth. Pikon ujth. 

Nxjerr ujthin. 

2. bot. Lëng që qarkullon në trupin 

e bimëve dhe që ndryshon sipas stinëve, 

limfë. Ujthi i pemëve. 

3. anat. Fshikëza e ujit të hollë; sëmundje 

e fshikëzës së ujit të hollë. Ujthi 

i qengjit. 

4. veter. Sëmundje që u bie kafshëve zakonisht 

në këmbë, ku u dalin luska me 

ujë. 

5. Buti i kokës (zakonisht për fëmijët). 

UJTH II m. bised. Qepje e rrallë dhe e çlirët 

me dorë, ildisje. I shkoi një ujth rrobës. 

URDHËR I m. 1. Porosi me gojë ose me 

shkrim që jepet nga një organ më i lartë 

nga një përfaqësues i tij, nga një epror 

etj. dhe që duhet zbatuar pa kundërshtim; 

letra ku është shkruar kjo porosi. Urdhër 

i prerë (i rreptë, i padiskutueshëm). 

Urdhër i drejt ë(i padrejtë). Urdhër i 

ministrisë (i komitetit ekzekutiv, i kryesisë, 

i drejtorisë). Urdhër i ministrit (i 

kryetarit, drejtorit, i përgjegjësit). Mori 

urdhër e urdhëruan. Jap urdhër urdhëroj. 

Bëri urdhër. bised. urdhëroi. Zbaton 

urdhrin. Shkel (thyen) urdhrin. Pres 

urdhër. Lëshoi një urdhër. Kam urdhër 

jam urdhëruar. Sipas urdhrit të dikujt. 

Me urdhër të dikujt. Jam nën urdhrat e 

dikujt jam i gatshëm të zbatoj çdo gjë që 

më ngarkohet nga dikush. 

2. usht. Detyra ose tërësia e detyrave 

që jep komanda a komandanti, të cilat 

duhet të kryhen nga vartësit pa asnjë 

kundërshtim; letra, ku janë shënuar këto 

detyra. 

Urdhri luftarak (i luftimit) tërësia e detyrave, 

që përcakton komandanti për të 

bërë një betejë. Urdhri i komandës. Urdhri 

i mësymjes. Urdhër dite. Zbaton 

urdhrin. 

151

3. Shkresë zyrtare, që i jepet dikujt për 

të lluar një punë. Urdhër pune. 

* Me urdhër të peshkut iron. shih te 

PESHK,∼U. 

URDHËR II m. 1. Bashkësi e mbyllur fetare 

në gjirin e kishës katolike, anëtarët e së 

cilës jetojnë sipas dogmave të veçanta, 

sipas disa rregullave e shkallëzimeve të 

rrepta dhe zhvillojnë një veprimtari reaksionare 

të organizuar në shumë vende. 

Urdhri i jezuitëve (i françeskanëve, i dominikanëve). 

Anëtar (pjesëtar) i urdhrit. 

Hyri në një urdhër. I përket një urdhri. 

2. hist. Bashkësi ushtarako-fetare në 

mesjetë, e krijuar nga shtetet feudale e 

nga papa për qëllime pushtuese e grabitqare. 

Urdhri teuton. Urdhri i kryqtarëve. 

URDHËR III m. Shenjë e lartë nderi, që i jepet 

një kolektivi a një njeriu nga shteti për 

merita të veçanta në punë ose për vepra 

trimërie; guximi e heroizmi në luftë. Urdhër 

i lartë. Urdhër pune. Urdhër lufte. 

Urdhri i Flamurit. Urdhri i Lirisë. Urdhri 

i Skënderbeut. Urdhri i Punës i Klasit 

të Parë. 

URË I f. sh 1. Ndërtim prej druri guri ose 

metali, që lidh dy anë të një lumi, të një 

përroi etj. dhe që shërben për të kaluar 

mbi të njerëz kafshë e mjete transporti. 

Urë e gjatë (e gjerë).Urë e lartë (e ulët). 

Urë e drunjtë (e hekurt). Urë e varur. 

Urë e vjetër. Urë e prishur. Urë lëvizëse 

(ngritëse). Urë hekurudhore. Urë lundruese. 

Urë guri (betoni). Urë me këmbë (pa 

këmbë). Urë me qemer. Harku i urës. 

Këmbët e urës. Parmakët e urës. Ndërtoi 

një urë. Kaloi mbi urë (nën urë). Kur 

s'ka urë, edhe vau është i mirë fj. u. 

2. Diçka në trajtë të një harku, që 

shërben për të lidhur dy pjesë ose si 

mbështetës. 

Ura e syzeve. Ura e vinçit. Ura e violinës. 

Ura e supit. anat. heqësi. Ura e këmbës. 

anat. pjesa e thelluar e shputës së këmbës. 

Urë dhëmbësh pllakë e posaçme që 

mban dhëmbët e vënë duke u lidhur nga 

të dyja anët me dy dhëmbët e shëndoshë. 

3. g. Shteg që hapet duke kapërcyer 

mbi pengesat a kundërtitë ndërmjet dy 

anëve për të kaluar më tej ose për të arritur 

diçka tjetër; diçka që lidh dy anë. 

Ura ideologjike (ekonomike). Urë kalimi. 

Urë lidhjeje. Urë pajtimi. I këput (i 

preu) urat më dikë. Hodhi një urë. 

4. sport. Përkulja që merr trupi 

kur mbështetemi me duar prapa (në 

gjimnastikë); përkulja që merr trupi 

kur mbështetemi mbi këmbë e qafë (në 

mundje). Bëri urën. Kaloi në urë. 

5. tek. Pjesa e shtratit të automobilit ose 

të traktorit ku është vendosur mekanizmi 

për ta kaluar lëvizjen të rrotat. Ura e përparme 

(e pasme) e automobilit. 

6. spec. Kullë në anije ose në disa makina, 

e cila ka një shesh të vogël ku qëndrojnë 

për të vrojtuar ose për të drejtuar. 

Ura e anijes. Ura e komandimit. 

7. shih URËZ,∼A I 1,2. Ura e parmendës. 

8. shih KULMAR,∼I. Ura e çatisë. 

* Me urë e pa urë me të gjitha mënyrat e 

mjetet me çdo kusht. I bëhet urë (urë e 

vig) dikujt përulet, nënshtrohet përpara 

dikujt dhe e lejon të bëjë ç'të dojë. Urë 

pa qemer shih te QEMER,∼I. S'bëhet 

urë me gëzhdalla fj. u. çdo gjë ka nevojë 

për mjetin ose për mënyrën e vet që të 

bëhet. U bë urë e gurë u robtua në punë 

u përpoq me të gjitha fuqitë për të përballuar 

vështirësitë e jetës e për të tuar 

diçka. Është ende (akoma, hala) tek ura 

iron. i thuhet dikujt që nuk ka ndryshuar 

fare që ka ngelur me të vjetrën a ka ngelur 

prapa nga të tjerët ose dikujt që nuk ka 

marrë vesh se ç'bëhet përreth, që është 

në bisht të situatës. Është këmbëza e 

urës është njeri shumë i prapë njeri që 

llap gjithmonë telashe. Mbeti në bisht të 

urës (të bishti i urës) nuk eci me hapin e 

kohës, mbeti prapa. Nuk i shkoi kali (gomari) 

në urë (në udhë) edhe poh. shih 

tek UDH/Ë,∼A. Një herë shkoi lepuri 

mbi urë edhe iron. thuhet për një veprim 

152

që ndodh rrallë ose që nuk përsëritet më. 

Urë ajrore vijë nëpër të cilën kalojnë për 

një kohë pa ndërprerje aeroplanë nga një 

pikë në tjetrën për qëllime të veçanta. 

URË II f. Copë druri, kopaçe që është e ndezur 

ose që vazhdon të digjet në zjarr. Urë e 

ndezur. Urët e zjarrit. Afroj (shtyj) urët. 

Shkrep urët. E ndezi me urë. U bëfsh 

urë e zezë! mallk. 

* Luan urët shih te LUAJ. Shkund urët 

shih te SHKUND. Shtyn (trazon, ngacmon) 

urët bëhet shkak që të acarohet më 

tej një grindje një mosmarrëveshje, i nxit 

nga prapa krahëve të tjerët që të grinden, 

fut spicat. U bë urë e zezë 

a) u nxi tepër; 

b) u mërzit e u dëshpërua jashtë mase, u 

pikëllua. Është urë e pashuar është i fshehtë, 

thëngjill i mbuluar. Vjen, (kalon) 

me urë (me pishë) në dorë djeg e shkreton 

ç'gjen përpara. Shkurti shkurton urët fj. 

u. shih te SHKURTOJ. 

URËZ I f. 1. Pjesa e poshtme e parmendës, e 

cila mbështetet në tokë. 

2. Druja e poshtme e zgjedhës së qeve. 

3. Pjesë e qerres, mbi shtizën a boshtin, 

që lidhet me zgjedhën. 

4. shih KULAR,∼I 1. 

URËZ II f. vjet. Vendi përballë këmbëzës, ku 

vihej baruti (tek armët e vjetra me zjarr). 

URTH I m. bot. Shkurre kacavarëse, më kërcell 

të bardhë në të verdhë, me gjethe 

gjithmonë të gjelbra e me bisht të gjatë 

me lule të vogla, të verdha në të blertë, 

që bën kokrra të vogla sa një qiqër dhe 

që rritet si bimë zbukuruese. E mbuloi 

urthi. Ngjitet si urth. 

URTH II m. 1. Sëmundje, e cila shkatërron, 

kallinjtë e të lashtave, duke bërë që kokrrat 

e tyre të zbuten e të mbushen me një 

pluhur të zi që mban erë të keqe. I ka 

rënë urthi. 

E prishi grurin urthi. 

2. mjek. Urdhje. 

URTH III m. Djegësira që ndiejmë në grykë 

nga thartira që vjen prej stomakut. Më 

djeg urthi. 

I vjen urth. 

VAJ I m. 1. Lëng i trashë dhe i yndyrshëm, më 

i lehtë se uji, që nxirret prej farave a prej 

kokrrave të disa bimëve (si luledielli, ulliri, 

kikiriku, etj.), prej bimësh të veçanta, 

prej disa kafshësh ose nga përpunimi i 

disa mineraleve e i naftës dhe që përdoret 

për ushqim, në industri, në mjekësi etj. 

Vaj i pastër (i kulluar). Vaj i mirë vaj 

ulliri. Vaj i trashë. bised. vaj recini. 

Vaj i djegur. tek. vaj makinash i përpunuar. 

Vaj ulliri (kikiriku, luledielli, 

misri). Vaj peshku. Vaj balene. Vaj 

recini. Vaj arrash (bajamesh). Vaj liri 

(dane, dëllinje). Vaj makinash. Vaj 

okësh. Vaj plazhi. Vaj pushke vaj 

që përdoret për të pastruar pushkët, automatikët 

etj. dhe për të lyer pjesët metalike 

të tyre që të mos ndryshken. Bojë 

vaji bojë e shkrirë në një lëng të tillë. 

Fabrikë (mulli) vaji. Ngjyrë vaji. Fërgoj 

(skuq) me vaj. 

2. vet. Lloje të ndryshme të këtyre lëngjeve. 

Vajra bimore (shtazore). Vajra aromatike. 

Vajra minerale. 

3. përmb. Bojëra në ngjyra të ndryshme, 

që përpunohen me lëngje të tilla dhe që 

përdoren për pikturë. Pikturë në vaj. 

4. përd. mb. Shumë i qetë, pa dallgë 

(për detin, liqenin); i shtruar, i bindur; i 

qetë (për njerëzit). Ishte bërë deti vaj. U 

shtrua, u bë vaj. 

5. përd. ndajf. Mirë, pa ndonjë 

vështirësi, pa pengesa, lehtë; qetë. Ecën 

vaj puna. Diskutimi (mbledhja) shkoi 

vaj. 

* E ka vaj (grurë, dhjamë) me dikë shih 

te GRURI/Ë,∼I. I nxori vaj dikujt e 

lodhi shumë, e stërmundoi. Shkon (ecën) 

si në vaj shkon mirë, pa asnjë vështirësi 

e pengesë. E vuri në vaj 

a) diçka e vuri në rregull, e rregulloi; 

b) dikë e qetësoi, e shtroi. I bën petullat 

pa vaj (me ujë) shih tek UJ/Ë,∼I. E bëri 

për vaj e për uthull dikë 

153

a) e rrahu shumë; 

b) e qortoi ashpër. Doli si vaji mbi ujë 

doli pa faj, i shfajësuar; doli i tuar. 

S'del vaj nga guri fj.u. thuhet kur është 

e pamundur të bëhet diçka. U derdh vaji, 

s'mblidhet më fj.u. thuhet për një punë 

a për një veprim të gabuar që bëhet dhe 

nuk mund të ndreqet më. U derdh vaji në 

uthull (u derdh vaji e ra në uthull) shih 

tek UTHULL,∼A. S'hahet as me vaj, as 

me uthull, nuk mund të pranohet a të 

durohet, nuk shkon fare. Është hapur si 

vaji në lakra (në ujë) 

a) et a lëviz pa drojtje e pa u matur 

mirë, e tepron duke u sjellë kudo si në 

shtëpi të vet; 

b) është hapur shumë shpejt e në të 

gjitha anët. E ka (shkon, është) gjalpë 

e vaj me dikë shih te GJALP/Ë,∼I. Nxjerr 

(qit) vaj (mjaltë, ujë) nga guri dikush 

është shumë i zoti, bën të pamundurën, 

nxjerr dhjamë nga pleshti. I rrahur (i 

regjur) me vaj e me uthull që ka shumë 

përvojë, që e njeh mirë jetën, i regjur në 

jetë, që ka provuar të mira e të këqija. 

Vaji në lakra bie fj.u. shih te BIE I. E 

drejta rri si vaji mbi ujë fj.u. shih te 

DREJT/Ë,∼A (e). Humbi në vaj e toi 

në presh fj.u. më shumë humbi se toi, 

s'toi gjë. I rri punës përsipër si vaji mbi 

uthull shih tek UTHULL,∼A. Vaj e verë 

e uthull bised. ylberi. 

VAJ II m. 1. Britma a ulërima të zgjatura, 

që lëshon dikush në rast vdekjeje a kur i 

ndodh ndonjë fatkeqësi tjetër; kujë. Vaj 

i thekshëm. Plasi vaji. Lëshoi vajin. 

2. Të qarët me ligje në rast vdekjeje, 

vajtim; fjalët që thuhen gjatë vajtimit, 

ligje; vet. vjet. këngë popullore, që 

këndoheshin në raste vdekjesh dhe që 

shprehnin hidhërim e dhembje të thellë. 

Vaji i grave. Këngë vaji. Nisi (lloi, 

hapi) vajin. Pushoi (ndali) vajin. E 

qante me vaje. Bëri vaj për dikë e qau 

me ligje. 

3. Të qarët. Më vjen vaj. Ia dha (ia 

plasi, ia shkrepi) vajit. Shpërtheu në vaj. 

U shkri në vaj. Është gati për vaj. E 

mori vaji kur e pa ashtu. 

4. Fatkeqësi e madhe, mynxyrë, gjëmë; 

pikëllim. Vaj i madh (i kobshëm). I gjeti 

një vaj. 

* Bëj vaj ankohem, qahem për diçka. 

E ka vajin në buzë dikush ankohet 

vazhdimisht, gjithnjë qahet. Mbeti me 

vaj në buzë dikush. 

a) mbeti duke qarë; s'iu ndanë fatkeqësitë; 

b) s'pushon së ankuari. 

VAJËS I mb. Që përmban shumë vaj, që jep 

shumë vaj; vajor. Ulli vajës. Arrë (bajame) 

vajëse. Fara vajëse. 

VAJËS II mb. Që qan orë e çast, qaraman. 

Fëmijë vajës. 

VALËBUKE I f. Gjym i vogël që mbahet gjithnjë 

në zjarr për të zier ujë. Mbushi 

valëbuken. Vuri valëbuken në zjarr. 

VALËBUKE II f. Bukëvale; përshesh me 

qumësht; papare me qumësht. Valëbuke 

me gjalpë (me vaj). 

VARE I f. 1. Çekan i madh prej metali, që 

përdoret për të thyer gurë të mëdhenj ose 

për të rrahur hekurin e skuqur në zjarr. I 

bien shkëmbit me vare. E goditi (e theu) 

me vare. Rëndon si vare. 

2. Tokmak druri që përdoret për të thyer 

plisat në arë. 

3. përd. mb. Shumë i rëndë, plumb; 

shumë i fortë. Ishte vare. E kishte 

grushtin (dorën) vare. 

4. përd. ndaj. Shumë, plumb (zakonisht 

me mbiemrin i rëndë). I rëndë vare. 

* E ka kokën vare është shumë kokëfortë. 

VARE II f. Vend i pjerrët e pa bimësi në një 

mal, shpat mali i zhveshur. 

VARRIM I m. Veprimi sipas kuptimeve të foljeve 

VARROJ I, VARROHEM I. 

VARRIM II m. 1. Veprimi sipas kuptimeve 

të foljeve VARROJ II, VARROHEM II. 

Vendi i varrimit. Dita e varrimit. Zyra e 

varrimeve. Ceremonia e varrimit. U bë 

varrimi. 

154

2. Ceremonia e përcjelljes së trupit të të 

vdekurit për në varr. Varrim solemn. Shpenzimet 

e varrimit. Shkoi (mori pjesë) 

në varrim. 

VARROHEM I vetv. 1. Plagosem. 

2. Pës. e VARROJ I. 

VARROHEM II Pës. e VARROJ II. 

VARROJ I kal. Plagos. 

VARROJ II kal. Varros. 

VEGULLOJ jokal. vet. veta III Vegon. Vegulloi 

drita. Vegullonin yjet. Nisi të vegullonte. 

S'ma vegullojnë sytë. 

VERË I f. 1. Stina e dytë dhe më e ngrohtë 

e vitit, që vjen pas pranverës (në gjysmërruzullin 

verior llon më 21 qershor e 

mbaron më shtator). Verë e nxehtë (me 

shi). Verë për verë në çdo verë. Stina e 

verës. Vapa (thatësira) e verës. Ethet e 

verës. mjek. Barku i verës. mjek. Rroba 

vere. Pushimet e verës. Iku vera e lloi 

vjeshta. 

2. Tërësia e muajve të ngrohtë të vitit, 

behar. Verë e dimër. Dita e verës dita e 

parë e marsit. Doli dimri e erdhi vera. 

* Buka e verës shih te BUK/Ë,∼A. 

Dimër e verë shih te DIM/ËR,∼RI 2. 

Si gjethja në verë shumë, me shumicë; 

shumë i përhapur, i dendur a i zhvilluar. 

Si qyqja verën shih te QYQ/E,∼JA. Ta 

bën verë (me gojë) të premton shumë, ta 

bën shesh me lule. Ardhtë si vera! ur. 

ardhtë me shumë të mira! Është shend 

e verë shih te SHEND,∼I. I erdhi vera 

te dera i erdhi e mira pranë. Në atë 

shtëpi nuk qesh as vera shih te QESH. Na 

rrofsh për dimër, se për verë jemi vetë! 

thjeshtligj., iron. shih te DIM/ËR,∼RI. 

Korani i verë zool. shih te KORAN,∼I. 

Lule vere bot. shih te LUL/E,∼JA. Qefulli 

i verës zool. shih te QEFULL,∼I. 

VERË II f. 1. Pije alkoolike që nxirret zakonisht 

nga tharbëtimi i mushtit të rrushit; 

një sasi e kësaj pijeje sa nxë një gotë. 

Verë e ëmbël. Verë e kuqe (e bardhë). 

Verë e vjetër (e re). Verë e gazuar. Verë 

e hapur verë fuçie që shitet me litra, jo në 

shishe të mbyllura. Gotë vere. Një gotë 

verë. Shishe me verë. Fabrika (kantina) e 

verës. Industria e verës. Rrush për verë. 

Pi verë. Pres verën holloj verën. Prodhon 

verë. U deh me verë. 

2. Pije e tillë, që del nga tharbëtimi i disa 

pemëve dhe që ka një shije të veçantë. 

Verë molle. 

3. vet. ∼ËRA,∼ËRAT. Lloje të 

ndryshme të kësaj pijeje. Verëra mjekësore. 

Konkursi i verërave. 

* I hedh ujë verës shih tek UJ/Ë,∼I. Nuk 

mban më ujë vera (orizi, pila, kosi) shih 

tek UJ/Ë,∼I. Mbart (mban) verë e pi 

uji është dorështrënguar, është koprrac. 

Ta shet ujin e pusit për verë ta hedh, të 

mashtron, nuk mund t'i zihet besë. Këtej 

të pi verën, andej të shan derën shih te 

PI. Vaj e verë e uthull bised. ylberi. 

VERI I m. 1. Pika e horizontit që është përkundrejt 

jugut, drejtimi në të kundërtën e 

jugut, ana që është në të majtë kur kthehemi 

me fytyrë nga lind dielli. Ylli i 

Veriut. Në veri të qytetit (të fshatit). Me 

dritare nga veriu. Sheh nga veriu. Fryn 

nga veriu. Vjen nga veriu. Pusulla tregon 

veriun. 

2. Vend që gjendet në këtë drejtim; 

banorët e këtij vendi. Veriu i Evropës (i 

Afrikës). Detet e veriut. Banorët (popujt) 

e veriut. Poli i Veriut. gjeogr. pika 

më veriore e rruzullit tokësor. Rrethi polar 

i Veriut. Oqeani i Ngrirë i Veriut. 

Amerika e Veriut. 

Në veri të vendit. 

3. Vend i ftohtë, në krahasim me vendet 

e ngrohta të jugut. Dielli i veriut. E ftohta 

e veriut. 

4. Erë e fortë dhe e ftohtë që fryn nga ky 

drejtim. Fryn veriu. E largoi shiun veriu. 

Të pret (të than) veriu. 

5. Erë e lehtë, erë e dobët, lad; erë që 

bëjmë me diçka për t'u freskuar. Hap 

dritaren të hyjë pak veri. I bëj veri 

dikujt. 

155

* U bë veri iku shumë shpejt, u zhduk 

papritur, u bë erë. I është bërë mendja 

veri është trullosur fare, s'është në vete; 

i është ngritur mendja. E ka mendjen si 

veriu është mendjelehtë, s'mbahet me asgjë. 

Kakaris si pula në veri (si pula pa 

grurë) shih te PUL/Ë,∼A. 

VERI II m. shih VEROR/E,∼JA III. Veri prej 

letre. Bënte fresk me veri. 

VERORE I f. enogr. Gjalmë i hollë, i dredhur 

me dy-tri je të kuqe e të bardha 

prej leshi a mëndafshi që ua lidhnin fëmijëve 

në duar a në qafë ditën e verës; larës. 

Vuri (lidhi) veroren. 

VERORE II f. zool. Zhabë e vogël me ngjyrë 

të gjelbër, që del e kuak në llim të 

pranverës. Veroret e kënetës. Këndojnë 

veroret. 

VERORE III f. Përdorëse në trajtë gjysmërrethi 

prej letre, prej pendësh, prej plastike 

etj., që shërben për të bërë veri, kur 

është vapë, erashkë. Verore prej letre 

(prej mëndafshi). 

VERZË I kryes. zool. Organet që kanë peshqit 

e disa kafshë të tjera në të dy anët e kokës 

nën vesh, që hapen e mbyllen dhe që u 

shërbejnë atyre për të marrë frymë në ujë. 

Verzat e kokës. Kapakët e verzave. I heq 

verzat. 

VERZË II f. 1. Kulari i derrit, kërçabë. I vuri 

verzën. 

2. Veshëza e parmendës, llapari. 

VESHËZ I f. Pjesë e parmendës që vihet 

pas plorit dhe që shërben për të hedhur 

dheun anash. vesh, llapar. Parmendë me 

veshëz. U thye veshëza. 

VESHËZ II f. Gërshërëza. 

VESHJE I f. sh 1. Veprimi sipas kuptimeve të 

foljeve VESH, VISHEM. Veshja me gur 

ë(me pllaka, me dru). Reparti i veshjes 

së telave. 

2. Tërësia e petkave të qepura, me të 

cilat mbulojmë trupin, rrobat që përdorim 

për t'u veshur; tërësia e rrobave 

që veshim mbi të linjtat; secila prej këtyre 

rrobave. Veshje e lehtë (e rëndë). 

Veshjet e brendshme (e jashtme). Veshje 

e sipërme 

(e poshtme). Veshje dimërore (verore). 

Veshje popullore. Veshje dibrane (kolonjare, 

kosovare, labe, matjane, mirditore, 

myzeqare, shkodrane). Veshje grash 

(burrash). Ndërroi veshjen. 

3. spec. Shtresa e sipërme prej druri, 

prej guri, prej metali a prej një lënde 

tjetër, me të cilën veshim orenditë, muret 

etj. Veshje zjarrduruese. Veshje prej guri 

(prej kalldrëmi) e kanalit. Veshje plumbi 

(alumini). Veshje gome (betoni). Veshje 

me pllaka (me mermer). 

VESHJE II f. Kusi me veshë. 

VIDË I f. zool. 1. Pëllumb femër, pëllumbeshë. 

Vida e bardhë. 

2. g. përk. Grua e bukur. 

VIDË II f. Vidhë. 

VIGËL I f. Vegël e thjeshtë, që përbëhet nga 

dy dërrasa të bashkuara njëra me tjetrën 

dhe nga katër këmbë, me të cilën mësohen 

fëmijët e vegjël të ecin; kular. E vuri 

fëmijën në vigël. 

VIGËL II f. 1. Ajka e qumështit, mazë. I mori 

viglën qumështit. 

2. g. Pjesa më e mirë e diçkaje, ajka; 

thelbi. 

VILË I f. 1. Shtëpi e bukur e rrethuar zakonisht 

me kopsht dhe e pajisur mirë; shtëpi 

e tillë jashtë qytetit për të pushuar gjatë 

verës. Vilë dykatëshe. Vilat e plazhit. 

Banonte në vilë. 

2. hist. Çiigu i skllavopronarit në 

Romën e Vjetër. 

VILË II f. Dy kokrra arra të vendosura njëra 

mbi tjetrën, me të cilat luajnë fëmijët; 

pilë. 

I vuri arrat vilë. Gjuajti vilën. E rrëzoi 

vilën. 

VIZË I f. 1. Shenjë e zgjatur dhe e hollë që 

bëhet mbi diçka me laps, me penë etj., 

156

vijë. Vizë e drejtë (e lakuar, gjarpëruese). 

Vizë lidhëse. gjuh. vizë e shkurtër që 

shërben për të lidhur dy pjesë të një fjale. 

Vizë ndarëse. gjah. vizë e shkurtër që 

shërben për të ndarë fjalën në fund të 

rreshtit. Viza e dialogut. Heq një vizë. 

Shkruhet me vizë në mes. 

2. E thelluar a e çarë e ngushtë në diçka, 

vijë. Vizat e dorës. 

* I hoqi (i vuri, i futi) vizë (vijë) dikujt 

a diçkaje nuk e përll më; hoqi dorë nga 

dikush a nga diçka, e fshiu nga defteri. 

VIZË II f. Shënim zyrtar me vulë të posaçme 

në pasaportën a në letërnjoftimin e 

dikujt, me të cilin ai lejohet të hyjë e të 

dalë nga kuri ose të kalojë në një shtet 

tjetër. Viza e hyrjes. Vizë për hyrje e 

dalje. Zyra e vizave. Nxjerr (marr) vizën. 

I dhanë vizën. 

E ka vizën. 

VIZOHET I vetv. 1. Zgjatet diçka si vijë, formon 

një vijë. 

2. Nis të shfaqet diçka, sa duket pak, 

përvijohet. Iu vizua një buzëqeshje e 

lehtë. 

3. Pës. e VIZOJ I. 

VIZOHET II Pës. e VIZOJ II. 

VIZOJ I kal. 1. Heq viza në diçka, vijëzoj. 

2. g. Paraqit në vija të përgjithshme 

diçka, vizatoj, përvijoj. Vizoi portretin e 

punëtorit. 

3. vjet. Vizatoj. Vizoi një rreth. 

VIZOJ II kal. I shënoj vizën dikujt në pasaportë 

a në letërnjoftim. I vizoi pasaportën. 

VIZUAR I mb. Që i janë hequr vijat, që është 

vizuar. Fushë e vizuar. Letër e vizuar. 

VIZUAR II mb. Që i është shënuar viza. Pasaportë 

e vizuar. 

VLOHET I Pës. e VLOJ I. 

VLOHET II Pës. e VLOJ III. 

VLOJ I jokal. 1. edhe kal. Valoj (edhe g.). 

Vloj qumështin. Vloi uji. Vlon puna. 

Vlon jeta. Vlonte lufta. Vlon kënga 

(vallja). 

2. vet. veta III g. Është i mbushur plot 

me njerëz, kafshë etj., që lëvizin shpejt 

e pa rregull; lëviz shpejt e në mënyrë të 

parregullt (për një shumicë njerëzish, kafshësh 

etj.), ka gjallëri të madhe, gëlon, 

lëvrin. Vlonin rrugët. Vlonte qyteti. 

Vlonte sheshi nga aksionistët. Vlonte 

bleta. 

3. vet. veta III g. Shfaqet me forcë a 

me gjallëri (një mendim, një ndjenjë etj.); 

zien. Më vlojnë mendimet. 

* I vlon (i zien, lëvrin) gjaku shih te 

GJAK,∼U I. 

VLOJ II kal. shih FEJOJ. Vloi vajzën (djalin). 

VLOJ III kal. Vë mënjanë diçka për ta ruajtur; 

vendoj. E vloi në vend të sigurt. 

XINË I f. Majë pene për të shkruar. I vë xinën. 

Iu thye xina. 

XINË II f. bot. Shkurre me shumë degë, me 

lëvore të murrme leskra-leskra me gjethe 

vezake përherë të blerta që përmbajnë 

tanin e me lule të kuqërreme në vile që 

lidh si fryt disa kokrra të vogla të zeza, 

nga të cilat nxirret një lloj vaji me erë 

të këndshëm; shqind. Degë xinash. Pyll 

xinash. 

XHOL I m. 1. Arra ose guri më i madh, me 

të cilin goditen arrat e tjera ose gurët e 

tjerë në një lojë; guri që hedhim e presim 

në lojën guraçokthi; kaqol; qokël. Xhol i 

madh. 

Xhol i rëndë (i lehtë). E gjuajti (e goditi) 

me xhol. Priti xholin. 

2. Pjesë e një sendi në trajtë të rrumbullakët, 

kokë. Xholi i çomanges. 

XHOL II m. Figurë e veçantë në letra, që përdoret 

në vend të çdo letre tjetër; lojë me 

letra, në të cilën ton ai që lidh i pari letrat 

që ka në dorë, zakonisht me ndihmën 

e kësaj gure. 

Marr xholin. Gjeti xholin. I doli (i ra) 

xholi. Luajnë xhol. 

157

* Hyn (futet) si xhol fut hundët në çdo 

punë, përzihet edhe aty ku nuk i takon. 

Y I 


shkronja e tridhjetekatër e alfabetit të 

saj, e cila shënon këtë zanore. Zanorja 

y. Tingulli y. Shkronja y. 

2. si em. f. Zanorja dhe shkronja y. Y-ja 

nistore. Y-ja e vogël (e madhe). 

Y-ja e dorës (e shtypit). 

3. (lexo: ipsilon). Përdoret në matematikë 

e në zikë për të shënuar një madhësi 

të panjohur ose të varur, zakonisht 

krahas shkronjës x lexo: ( iks). 

Y II pasth. thjeshtligj. 

1. Përdoret për të shprehur përbuzje a 

neveri për dikë a diçka. Y, sa i pacipë! 

Y, turp të ketë! 

2. Përdoret për të shprehur habi kur 

shohim diçka jo të zakonshme; ua. Y, sa 

qenka! 

ZGJIDHEM I Pës. e ZGJEDH. Fara zgjidhet 

me kujdes. U zgjodh kryetar (sekretar). 

U zgjodh njëzëri. 

ZGJIDHEM II vetv. 1. vet. veta III. Lirohet 

nyja ose diçka tjetër e lidhur a e bashkuar; 

i lirohen e i bien lidhëset diçkaje të lidhur. 

Iu zgjidh gryka thesit. Iu zgjidh 

këpuca (opinga). U zgjidh litari. U 

zgjidh dengu. 

2. Lirohem nga diçka që më mban të lidhur, 

lirohem nga lidhëset a nga diçka me 

të cilën më kanë lidhur. Zgjidhu tani, po 

munde! Tani nuk zgjidhesh dot. 

3. g. Lirohem nga një detyrim; bëhet i 

pavlefshëm detyrimi që kam ndaj dikujt; 

vet. veta III merr fund a ndërpritet diçka; 

kund, lidhet. Zgjidhem nga detyrimi që 

kisha. U zgjidh magjia. vjet. 

4. Pës. e ZGJIDH. 

* As lidhet, as zgjidhet shih te LID- 

HEM. Iu zgjidh (iu çel) gryka thesit shih 

te GRYK/Ë,∼A. Iu zgjidh gjuha (goja) 

dikujt lloi të asë lirisht, lloi ta thotë 

hapur mendimin e tij; e theu heshtjen. 

ZOT I m. fet. Sipas parafytyrimeve fetare 

e mistike: qenia më e lartë e mbinatyrshme, 

e trilluar nga fetë e ndryshme, e 

cila gjoja ka krijuar botën, qëndron mbi 

të dhe drejton gjithçka; perëndi. S'ka zot. 

Nuk i lutemi me zotit. 

ZOT II m. 1. vjet. Pronar i një pasurie që 

kishte edhe pushtet kundrejt të tjerëve; 

pronari kundrejt shërbëtorëve ose kundrejt 

atyre që punonin për të; zotëri. 

Zotërinj dhe skllevër. Sillej si zot. Ndërroi 

zot. Ti zot, unë zot, gomarin kush e 

kullot? fj.u. 

2. vjet. Përdorej për të thirrur me 

nderim një burrë; përdorej nga nusja e re 

për të thirrur me nderim vjehrrin, burrin 

ose kunatin. 

3. libr. Përdoret për t'iu drejtuar në 

mënyrë zyrtare a me nderim burrave që 

janë shtetas të një vendi josocialist e që 

nuk janë komunistë, zotëri. Zoti president! 

Zoti ministër! Zoti ambasador! 

4. Ai që ka në dorë diçka dhe që e përdor 

atë sipas dëshirës, ai që ka të drejta 

të plota mbi diçka; i zoti. Zoti i shtëpisë 

kryefamiljari, i zoti i shtëpisë. Mali (qen) 

pa zot. Shqipëria sot ka zot. Toka sot 

ka zot. Do zot shtëpia. Fushën pa zot, 

gjithkush e kullot. fj.u. 

* I dal (për) zot 

a) diçkaje e pranoj, e marr përsipër ta 

bëj diçka; jam i aftë ta kryej; 

b) dikujt e ndihmoj dikë me gjithçka; e 

marr nën mbrojtjen time, e përkrah. U 

bë zot i vetes 

a) u rrit, u burrërua; 

b) e ka në dorë vetë gjithçka që ka të bëjë 

me të, vendos vetë për fatin e tij. Ka zot 

(plak) ahuri shih tek AHUR,∼I. Vetë zot, 

vetë shkop është i plotfuqishëm, bën siç 

do vetë, nuk varet nga të tjerët, por vendos 

dhe urdhëron vetë ai; s'pyet për të 

tjerët. 

ZHAKË I f. Pellg me ujë lë ndenjur, bërrakë. 

Ra në një zhakë. Vendi ishte tërë zhaka. 

158

ZHAKË II f. 1. Pëlhurë e trashë prej liri a 

prej kërpi, që shtrohet në vend të qilimit; 

thes a petk që bëhet me këtë pëlhurë a 

me ndonjë pëlhurë tjetër të trashë e të 

ashpër. E mbuloi me zhakë. E mbushi 

zhakën plot. Kishte veshur një zhakë. 

2. Leckë e trashë që përdoret për të 

larë dyshemenë, për të fshirë çerepin ose 

për të kapur një gjë të nxehtë, për të 

fshirë këpucët përpara pragut të derës 

etj.; rrobë e vjetër. Zhakë çerepi. E lau 

dyshemenë (i fshiu këpucët) me zhakë. 

3. vet. nj. Shtupë liri, greth. 

ZHAP I kal. 1. Bëj që të shket e të varet; 

e bëj si zhapë. Foshnja ia zhapi gjirin 

s'ëmës. 

2. g. E lodh shumë, e rraskapit dikë. 

ZHAP II kal. bised. 1. Fut me forcë diku 

(një njeri, një send etj.); rras, ngjesh. E 

zhapën brenda. 

E zhapi në xhep. E zhapi në ujë. I zhapi 

rrobat në kazan. 

2. Zhdëp dikë me të ngrëna, ngjesh, dend. 

E zhapi me rrush. 

ZHAPEM II vetv. bised. 1. Futem a zhytem 

me forcë diku, rrasem. U zhapen në një 

përdhese. 

2. Ha shumë, ngopem mirë, fryhem së 

ngrëni, zhdëpem. U zhap me pilaf. 

U zhapën me mish. 

3. Pës. e ZHAP II. 

ZHAVELLË I f. hist. Lloj shtize jo shumë e 

gjatë. Qëllonin me zhavella. 

ZHAVELLË II mjek. Sëmundje e rëndë 

ngjitëse, që shfaqet me temperaturë e me 

të hequr të barkut. 

I ka rënë (e ka zënë) zhavella. 

ZHUKË I f. 1. bot. Lloj xunkthi, me rrënjë 

të gjerë dhe me je të holla e të gjata, 

që dalin drejtpërdrejt nga rrënja dhe që 

mbarojnë sipër me një krekëz të mbushur 

me fara dhe me një gjemb. Krekëza 

zhuke. Shkulën (dogjën) zhukat. U fshehën 

nëpër zhuka. 

2. Fijet e kësaj bime që shkulen, përpunohen 

e përdoren për thurje, për litarë etj. 

Kapele (shportë, litar) zhuke. Një tufë 

zhuka. E mbulojnë me zhuka. E lidhi 

me zhukë. 

ZHUKË II f. Burim, uji i të cilit nuk rrjedh në 

një vijë, po përhapet në sipërfaqe të tokës 

dhe humbet; vend me shumë lagështirë, 

tokë e lagësht që nxjerr ujë; buronjë. 

Vend me zhuka. 

159

Homonimet nÃ« FGJSSH - Shkenca.org

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?