Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>AY</strong>-<strong>AY</strong>AM <strong>AD</strong> <strong>AFRIKA</strong><br />
- (Animals of Africa)<br />
Summer Institute of Linguistics - Philippines, Inc.<br />
Translators 1976 Publishers
Published<br />
in cooperation with<br />
Bureau of Public Schools<br />
and<br />
Institute of National Language<br />
of the<br />
Department of Education and Culture<br />
Manila, Philippines<br />
54.2-376-3.9C<br />
68.20PD-7660k5MG<br />
Printed in the Philippines
Some of the glory of the Philippines lies in the beautiful<br />
variety of people and languages within its coasts. It is to<br />
the great credit of the national leadership ever the years that<br />
no attempt has been made to destrog this national heritaqe. The<br />
goal has been instead to preserve its integrity and dignity<br />
while building on this strong foundation a lasting superstrueture<br />
of national language and culture.<br />
The present book is one of many designed<br />
-<br />
for this purpose,<br />
It recognizes the pedagogical importance of dividing literacy<br />
and second-language learning into two steps literacy being<br />
the first. Whan a student has learned to read the language he<br />
understands best, the resulting satisfaction in his accomplishment<br />
gives the drive and confidence he needs to learn to national<br />
language. His ability to read, furthermore, is the indispensable<br />
tool for the study this program will require.<br />
The Department of Education and Culture of the Philippinee<br />
is proud to present this latest volume in a nationwide series<br />
designed to teach the national language through literacy in the<br />
vernaculars. It will strengthen both the parts of the nation<br />
and the whole.<br />
JUAN L. UMJEL<br />
Secretary
FOREWORD<br />
One of the noble aims of Education is to equip every<br />
citizen to participate meaningfully in his society and to<br />
share in shaping the destiny of his country. Providing<br />
literacy instruction in each man's vernacular is a basic step<br />
in realizing this goal. To promote this purpose the Summer<br />
Institute of Linguistics works in agreement with and under the<br />
auspices of the Department of Education and Culture in the<br />
preparation of instructional and supplementary reading<br />
materials for the various Cultural Communities of our country.<br />
The Bureau of Elementary Education takes pleasure, therefore,<br />
in presenting this volume of literacy material which is part of<br />
its list of approved supplementary reading materials prepared<br />
for use by the Elementary Schools in the areas using the<br />
vernacular of these materials.<br />
LICERIA BRILLANTES SORIANO,<br />
Director,<br />
Bureau of Elementary Education.
PREFACE<br />
This book gives a brier description of some animals<br />
that live in Africa. There are many more African animals<br />
than these, but the book features just a few of the mammals,<br />
birds and reptiles there.<br />
The translation was done by Mr. Emilio Domallig.<br />
Valuable assistance was also received from Mr. Saryong Gasatan,<br />
Mr. Manuel Amiyao, and Mr. Henry Tillao and their contribution<br />
is greatly appreciated.<br />
"Southern Kalinga" is the language spoken in the<br />
municipality of Tinglayan, Kalinga-Apayao. Since those who<br />
prepared the book reside in Mallango, this book features the<br />
dialect of Barrio Mallango. All other Southern Kalinga<br />
dialects are equally important and we hope that additional<br />
literature wiil be forthcoming from all parts of Tinglayan.<br />
"Ay-ayam ad Afrika" is written in order to stimulate<br />
interest in reading and to provide supplementary reading<br />
materials in the vernacular for use in the schools and in<br />
adult education classes.
The orthography of the Southern Kalinga language<br />
parallels that of the National Language except for the<br />
inclusion of ch and f, and the exclusion of e and h.<br />
The letters of the Southern Kalinga alphabet as it is<br />
written here are: a, b ch, d, f, g, i, k, 1, m, n, ng, o,<br />
p, r, s t, u, w y. Elottal catch is symbolized by a<br />
hyphen (-1 whe ~t occurs following a consonant, and by a<br />
grave accent ( ) when it occurs at the end of a syllable.<br />
This material has been prepared under the auspices of.<br />
the Summer Institute of Linguistics.<br />
Bruce Grayden<br />
February 1976<br />
Mallango, Tinglayan ,<br />
Kalinga-Apayao,<br />
Philippines,
TABLE OF CONTENTS<br />
Ka 1 inga<br />
Adf ark<br />
Anti lup<br />
Apunutan<br />
Fuwaya<br />
Giraf i<br />
Heyina<br />
Kipuputamus<br />
Ilipan<br />
Kaag<br />
Kamar<br />
Layon<br />
Lipard<br />
Porkupin<br />
Rinusilus<br />
Sibra<br />
Tanan<br />
Ustrits<br />
Ennlish<br />
Aardvark<br />
Antelope<br />
Ape<br />
Crocodile<br />
Giraffe<br />
Hyena<br />
Hippopotamus<br />
Elephant<br />
Monkey<br />
Camel<br />
Lion<br />
Leopard<br />
Porcupine<br />
Phinoceros<br />
Zebra<br />
Buff a10<br />
Ostrich
N3 girafi siyan<br />
athangan ta losan wi<br />
ayam.<br />
Isun 6 athang<br />
nan chuwa winnu turuy<br />
taku wi man-ut-utup.<br />
Man-anachun ikina ya<br />
anchuanchun fakangna.<br />
Na nanfuraatan na<br />
iyngana, ta tugtukuna,<br />
siyan tumufuwan na<br />
chuwa y sskudna .
Na girdfi is6 chutchut na for6 na chdtchutnay afofa,<br />
ya charag wi miyalin. Mantaru tan angingiwan na ay-ayu.<br />
Kapu ta miyalin na uglitna, achipun na uchum wi ayam<br />
makailan siya. Layon na akurana. Nu chogchokon na layon,<br />
umawid na girafi. Achipun makapatoy won filokan nu<br />
manodch;.<br />
Nan girafi, an-anchun pangnguwan wi ikina nu<br />
udchiyan. Nu uminum nan giraf chanum, sakkakangonan<br />
pangnguwan wi ikina, achiwot uminum. Siya pion; anonan<br />
fokaw ya tufun na ayu.
Na girafi pionay mitipun ta akin gigirafina. Tinawon<br />
wi annan an:<br />
na fai wi girafi wi pasupasusuwona ikadn;<br />
akammuwonay mangkarab.<br />
Na Aiiyan; wi girafi natsthang<br />
nu taku.
RAW<br />
Siya ikaw nan kamar nan mag-anan wi<br />
ikaw. Kapu ta maid pu uchan, maid pu<br />
fokaw ya ay-ayu, afus na kallis. Afus<br />
na nachusian 6 tumufuwan nan fogfokaw<br />
ya ay-ayu.<br />
Na kamar mant6tinang nu taku. Charag ya is6 chutchut na<br />
for6 na chutchutna. Manshub nan omaammuug tan ochognay<br />
mipipidfi na fotaangna ya naukiukip na fotinad char;. Nu<br />
uminum na kamar, ipungsannay uminum 6 munay tan turuy<br />
padcha ya inchulinna tan f otha, ad achiyot ako uminum tan<br />
opat padchana.
Na Grmn.@; na kamar nef alikongkong ya luuman, siyan<br />
miway manadcharan tan kallis.<br />
Miway minturaan na takun<br />
piyukm fonogna kamar ad mangafayuwancha, mitapin ochoncha<br />
ya ichadcharan na sicha tan lagrakan.<br />
Kapu ta anchanayay<br />
achagyan nan kamar, nginachanan na tak; "Papur na<br />
Lagrakan" .
Na ilipan, siyan achakran ta a&yaayam, Man-uchafu ya<br />
luuman na uglitnay maid pun chutchutna. Man-akiit na atana<br />
ya kikiit na ipusna. Miluruppay na iyngana. Anchuanchun<br />
surfasubna ya napipikku. Na ilipan, itang-oy nan sinuy<br />
anona ta surfasubna, ya pinikuna malliwoson igka ta tGpona.<br />
Na ilipan chuwan saungnay mansupang tan ngurubna. Nu<br />
mafangit nan laki wi<br />
ilipan, iyusarnan<br />
saungnay makapatoy.<br />
Oschoran na ilipan.<br />
~akafuudcG ,chagsonan 6<br />
ochon. Mafalini<br />
ithdna ilipan
nafatang wi ayu ad itang-oyna ta surfasubna.<br />
ad chum6man tak;l ikaw nan ilipan ad minansuch;<br />
man-iwaaroncha.<br />
Siya ikaw nan ilipan na fogfokaw.<br />
fokaw, tufu ya fungan na ay-ayu.<br />
surfasubcha, ya inigkacha tan<br />
tup6cha & inumoncha..<br />
ilipan wi man-ammoammos.<br />
Pion na<br />
Nu<br />
mantabr; nan ilipan tan piy6,<br />
sumupsupch~ chanum ad<br />
imfugkaischa tan long-agcha .<br />
Simfofotang<br />
Siya anonchan<br />
Supsupanchan chanum tan
HIPUPUTAMLTS<br />
Na hipuputamus<br />
chakoran ya chagsonar<br />
wi ayam.<br />
Isun i for6<br />
long-agna ya man-afofan ikina. Sochoran ya maid pu<br />
chutchut nan uglitna. Kakan-it na atana ya iyngana won<br />
wappawap na tup6na. Na chakor wi hipuputamus is; &ang<br />
na taku na tinangna, ya opat siwayan na aanchun na<br />
long-agna, ya na chagsonna is6 chagson na opatpuruy kafan<br />
wi f inayu. Maf alin wi taangonan ngurubn; sinsiwayan.
Chanum na ach;<br />
ikaw na hipuputamus ya siya karafonan<br />
16ruut ta chanum. Siya ach; mangkarafanan lafi. Naunyun<br />
hipuputamus won nu masukatan, kaog-ogyat tan kinachakorna<br />
ya kinaoschorna.
Na rinusilus, osay ayam wi chakoran ya<br />
chagsonan. Isun athang na takun tinangna.<br />
Na uglitna sochoran ya kot-ongan. Na ayam wi<br />
rinusilus chakoran isun nan chakoran wi<br />
amussumussuy for6 wi masikuchan osa winnu<br />
chuwa tan ngatuwon na ongorna. Xanchagson<br />
1<br />
va mansali~Gad na ikina won filokan nu
LIPARD<br />
Na lipard isun A<br />
pangat na ngiyaw wi<br />
aoschoran. Mangngitit<br />
na uchum wi lipard, won<br />
na kaachuwan falit ya lafang na uglitna. Siya ikawchan<br />
kinkinnufat wimu fattufattu ya chopchopras wi filfilig.<br />
Achipun nan uchum wi ayam makailan sicha mipangkop tan<br />
churan na uglitcha.<br />
Kaog-ogyat na lipard. Kumakanas na kunayna ya<br />
mangakammuy man-iyat. Manganup 5 anona ta luta ya uray<br />
ay-ayu. Mangan uchum .I kakGit 5 ayam, ya simfofotang<br />
ad chumogchog 6 taku. Man-ichopapna ya paytuanan uchum<br />
wi ayam ta lumaus ta mantatalluwanna.
- L<strong>AY</strong> ON<br />
Na layon isun<br />
ak6 pangat ya<br />
aoschoran wi ngiyaw.<br />
Man-anachu ya<br />
man-atatachom nan<br />
ukuna ya saungna.<br />
Na laki wi layon sochoran ya man-anachun<br />
chutchut wi maliwos ta fakangna.<br />
Siya ikaw na layon na fogfokaw ya chopchopras. Kapu<br />
ta kinamaid na uchan, maryaw ad marangun fogfokaw. Charag<br />
na churan na layon, siyan miyalin tan maranguy fokaw.<br />
Kaog-ogyat tan oschoran ya amangrokan. Na painay layon<br />
saysaymot nan anup. Siya iinnapans anonan laf i . Chopapona
ya paytuanan uchum wi ayam ad otyon; anona.<br />
Manganup na<br />
layon ya otyonan sinuy chachakkor wi ayam, afus na ilipan,<br />
rinusilus winnu hipuputamus 5 foon otyona. Simfofotang<br />
ad man fi taku. Umogyat losan na ay-ayam ta layon. Siyan<br />
nginachanan na tak; alin na maniachap.<br />
Chuwa winnu turun asawan na laki wi layon.<br />
Nu urnan;<br />
na painay layon, chuwa, tun, winnu opat na anina tan<br />
mamingsan.<br />
Pasupasusuwona sicha ingkani chumakorchay<br />
loogcha y mangan 5 ayam.<br />
Na makangput na chinakornay<br />
layon chuwan siwayan na aanchuna.
Na sibra isun kiit wi afayuy mangngitit ya charag<br />
.na falitna. Anachun iyngana ya anchun ipusna. Na layon<br />
siyan akurana. Pipion siyan layon anonchan sibra.<br />
Siya ikaw na sibran<br />
tanap winnu afofay filfilig.<br />
Pionchay maug-ugpun wi<br />
mangkarab. Simfofotang ad<br />
ch6maan na tak; sicha ad<br />
mausarchi man-iiwwaar.
ANTILUP<br />
Charag, mangngitit ya man-uchafun uglit na antilup ya<br />
is; chutchut na ugsa na chutchutna. Lamang na laki<br />
masAkuchan A anachu. Na antilup isun A ugsa. Kakan-it na<br />
uchum wi antilup, mantAt&ang na uchum<br />
nu taku. Man-afifilog losan na<br />
antilup. Mallasukon sugkayatcha.<br />
Pion na antilup wi maug-ugpun.<br />
Na kaachuwan siya ikawchan tanap.<br />
Na uchum siya ikawchan kinkinnufat.<br />
Siya karafonchan fokaw, tufu, ya<br />
marnus wi pingin na ay-ayu. Anupon<br />
na takun antilup i ischacha ya<br />
aranchan sikudcha ya uglitcha.<br />
15
TANAN<br />
Na tanan oschoran ya chagsonan. 1s6 atinang na takun<br />
tinangna , won kaog-ogyat . Mangngitit na uglitna ya mataan<br />
chutchutnay is6 luwang . Maliligkaun sikudna tan urunay<br />
mamforaatan nan iyngana.<br />
Pion na tanan wi<br />
mantabtabri ta piy; wi is;<br />
foro: Siya kaachuwan<br />
ikawchan chanum. Siya<br />
06ananchan f igf ikat ya maschom.<br />
Fokaw na kakallafoncha. Siya<br />
ikawchan chan; wi tanap ya<br />
kinkinnufat.
W-<br />
G<br />
Ad-adchuwan na karasin na kaag. Kakan-it<br />
na uchum ya chachakkor na uchum. Man-ob-ofot<br />
na churan na chutchutcha, mangngitit, charag,<br />
ya man-uchafu. Asingangayutngutchay sumitong.<br />
Na kaachuwan, siya ikawchan ay-ayu.<br />
Siya<br />
anonchan, fungan na ay-ayu, farat, tubtufu ya<br />
iprug na sissiwit.<br />
Na kaag is6 iki ya iman na takun iki ya<br />
imana. Siyan usaronnay mangan. Anchun ipusna. Ipanitilna ad<br />
tan pangan na ayu, nantayun ya nawwaswassawas. Pasusuwon na<br />
kaag na anicha ya aabfooncha sicha. Manganup na tak; kaag<br />
ad inischacha.
APUNuTBN<br />
Siya ikaw na apunutan na kinkinnufat. Lamsng chutchut<br />
na uglitcha. Man-uchafu, mangngitit winnu charag na<br />
chutchutcha. Maid pu ipus na apunutan won anachu ya<br />
oschoran na thaycha. Matanayun na uchum tan ay-ayu. Na<br />
uchum, kaachuwan wi siya ingkawanchan luta. Sumiad na<br />
apunutan wi manadcharan is; taku won mallasun ungarcha.<br />
Siya anon na apunutan na fungan na<br />
ay-ayu, ad masuyopcha ta ay-am. ~ i w a ~<br />
chum6man tad apunutan ad tinaf~wcha<br />
sicha. Mallasun maacharanchay ayam.
<strong>AD</strong>FARK<br />
Punoran na adfark wi is; for;.<br />
Anchun surfasubna ya<br />
man-anachun iyngana. Man-afofan ikina won man-anachun<br />
ukuna wi usaronay mansob-ay winnu man-ut-ut.<br />
Masusuyop ta padcha ad nu lumafi man-ub-ub 2 laoy.<br />
Chilchilanan laoy tan anchuanchu ya miotan wi chilana ad<br />
inanna .<br />
Siya ikaw na adfark<br />
na liyang ta tanap ancha<br />
kinkinnufat. Anupon na<br />
takun adfark A anoncha ad<br />
opyoonchan f afani f arangat<br />
A is;<br />
og-ogyat na aran.
H<strong>AY</strong>INA<br />
IS; chakoran wi asun hayina. Charag na hayina won<br />
annan falitna winnu lafangna. Mantataru tan timpun na<br />
padcha ad nu lumafi man-inap i anona. Iyungus nan<br />
masakit ya kakiit wi ayam otyon ad inanna ya uray<br />
mamattoy wi ayam anona.<br />
Oschoran na fafana,<br />
miway kotkotonan tung-ar.<br />
Masugkayat na taku tan<br />
kingana. Magwonchan<br />
kingana is; amang na<br />
aran.
&&h Na porkupin isun 4<br />
fuwot won is; lasin<br />
chutchutna.<br />
Na porkupin<br />
naunyuy ayam, won na<br />
masugkayat, iwitiwit nan<br />
ipusna ad nalingad na<br />
chutchutnay kaog-ogyat nu misakid tan farangna.<br />
~angafutch; ingkawancha ta luta.<br />
Nu figfikat, maschom,<br />
ya lafi manchakupchs murmur6 anoncha.<br />
Mangancha k6 up-us<br />
na ayu.
3'U ,<br />
-, <strong>AY</strong>A<br />
Na fuwaya is; chakoran mi silsy.<br />
mcn-afofan ikina ya oschoran ns ipusna.<br />
slpsisipsip.<br />
o~at wi takuy man-ut-utup.<br />
Chakorsn n 1irL,n,<br />
Sochoran na uglitnay<br />
Na chokor wi fuwaya is; aanchun nan turu winnu<br />
Na fu~vaya siya kaachuwan wi ikawnan chanum.<br />
ingkawan na chani ya fayyayong wi chawwang.<br />
man<br />
Siya pion;<br />
Simfofotang ad<br />
taku won na kaachuwan siya anonan lamos, sissiwit ya<br />
uchum wi ayam.<br />
Na painay fuwaya mangiprug ad ob-ofana ad sachin maip-ipan<br />
ad marnus wi fuwaya.<br />
Siya anonchan<br />
korkor ta amarnuscha ya kakan-og wi<br />
ayam.<br />
Otyon na takun fuwaya<br />
anoncha,<br />
ya aranchan uglitni oyyoonchi larat<br />
ya samfag.
USTRITS<br />
Na ustrits siyan<br />
achakran wi sissiwit ta<br />
lufung.<br />
taku.<br />
~antAtinang nu<br />
Man-anachun ikina<br />
ya fakangna ya filokan<br />
nu manodchi won achipun makatayap tan man-akiit na tayapcha.<br />
Pion na ustrits wi mangan i murmura, pinit ya fcfuor.<br />
Siya ikaw nan tanap wi lafud.<br />
scfutnay afut ta lafud.<br />
iprug na man;<br />
ustrits.<br />
Siya mangiprukan na upan<br />
Na iprug na ustrits is; turumpuruy<br />
wi man-am-among na achakorna.<br />
Mangngitit ya mamputili na chutchut na awitan na<br />
Aran na takun chutchutcha ad iygar-arkus na
fubfufai tan fatticha. Man-uchafun chutchut na upan nan<br />
ustrits. Maid pu chutchut na ustrits ta uru ya fakangcha.
MGA H<strong>AY</strong>OP SA <strong>AFRIKA</strong>
Ang g~raii'; ang pinakamataas sa lahat ng hayop. Ito'y<br />
kasintaas ng a awa o tatlong lalaking patung-patong.<br />
Uapakahaba ng paa, gayon din ang liig. May sungay ito sa<br />
pagitan ng dalawang tainga.<br />
Maiksi lamang ang buhok at kulay dilaw na may parang<br />
mantsa. Nagtatago ang giraffe sa lilim ng punongkahoy.<br />
Dahil sa kulay ng balat ay mahirap itong mapansin ng ibang<br />
nga hayop. Ang malimit na kaaway ng giraffe ay ang leon.<br />
Kapag hinahabaol ito ng leon ay tumatakbo nang malayo. Hindi<br />
nga lumalaban ngunit napakaliksing tumakbo.<br />
Ang hazapang paa ay lalong mahaba kaysa hulihang paa.<br />
Kapag umiinom ang giraffe, kailangang isakang muna niya ang<br />
narapang paa bago uminom. Gustong-gustong kainin ang mga<br />
damo at dahon ng puno.<br />
Ang mga giraffe ay mahilig sa pag-uumpukan. Taun-taon,<br />
sng babaing giraffe ay nanganganak at kanyang pinasususo ito<br />
hanggang sa lumaki at maaari nang kumain ng damo. Ang<br />
bagong-silang na giraffe ay kasintaas ng isang mama.
Ang kamelyo ay hayop na tumitira sa disyerto. Walang<br />
ulan sa mga lugar na ito kaya't wala ring dam0 ni<br />
punung-kahoy kundi buhangin lamang. Pero paminsan-minsan,<br />
mayroon ding tumutubong dam0 sa panahon ng tagsibol.<br />
Ang kamelyo ay mas mataas kaysa tao. Parang buhok ng<br />
baboy ang balahibo nit0 ngmnit manilaw-nilaw. Umbok ang<br />
likod at maraming tiyan. Kung uminom ito ay maramihan na<br />
maaaring para sa loob ng tatlong araw. Ito'y kanyang<br />
iniimbak sa kanyang mga tiyan. Kaya hindi na ito umiinom<br />
hanggang sa ikaapat na araw.<br />
Ang talampakan ng kamelyo ay mabilog-bilog at makinis<br />
na parang sinadya talaga sa kanilang paglalakad sa buhangin.<br />
Maaaring lagyan ng siya ang umbok ng kamelyo at kargahan.<br />
Nadadala niya ito kahit sa malalayong lugar sa disyerto. Ito<br />
ang dahilan kung bakit tinaguriang "Bapor ng Disyerto"<br />
ang mga hayop na ito.<br />
Pinakamalaki sa lahat ng hayop ang elepante. Ang<br />
balat nit0 ay kulay abo, makinis at walang balahibo.
Malillit aog mga mata at manipis ang buntot. May malalaking<br />
tainga na yimapagaspas. Ang nguso ay mahaba at baluktot. Ito<br />
ang kanyallg ginagamit na pamulot ng pagkain at pinaiikot muna<br />
bag0 ini.alagay sa bunganga. Dalawa ang pangil ng elepante<br />
na kanyang ginagamit kung siya'y nagagalit.<br />
Nopakalakas ng mga kayop na ito. Kaya nilang buhatin<br />
kahit gaano kabigat ang karga. Kayang-kaya ng isang elepante<br />
na buwagin ang punungkahoy at kargahin sa pamamagitan ng<br />
nguso. Ang maliliit na elepante ay sinasanay ng ibang tao<br />
para magtrabaho.<br />
Gustung-gusto nilang tumira sa mga lugar na may maraming<br />
damo. Ito ang kanilang kinakain maliban sa mga dahon at bunga<br />
ng mga ksk3y. Sinisipsip nila ang tubig sa pamamagitan ng<br />
kanilang nguso kapag gusto nilang uminom. Gustung-gusto ring<br />
maligo ang mga elepante. Kapag sila'y lumulublob sa putik ay<br />
sinususop anf; pa';ik at pinupulandit sa buong katawan.<br />
HIPPOPOTAMUS -<br />
Ang @>~o~otamus ay napakalaki at napakabigat na hayop.<br />
Ito'y parang matabang baboy at ang mga paa ay maiikli.<br />
Napakakapal ang balat na walang balahibo. Ang mata'y maliliit<br />
gayon din ang talnga, ngunit napakalaki naman ang bunganga.
Ang malkltftlg bippopoti BY kasinlaki ng isang tao at ang<br />
haba ng buong katawanyaabot ng labing-dpat ne talarnb~kan.<br />
Ito'y kasimbigat ng isang kabang bigas. Kapag bukas na bukas<br />
ang bunganga ay maaaring apat na talampakan ang laki.<br />
Gustung-gusto ng hippopotamus ang lugar na matubig. At<br />
gustung-gusto rin nilang kainin ang mga halamang tumutubo roon.<br />
Kadalasan ay sa gabi sila kumakain. Mabait na hayop ang<br />
hippopotamus ngunit nakakatakot kapag nanakit lalo na't malakas<br />
at napakalaki.<br />
RHINOCEROS<br />
Ang rhinoceros ay malaki at napakabigat na hayop. Ito'y<br />
kasintaas ng tao. Ang balat ay makapal at magaspang. - - - Para<br />
itong malaking baboy na pangit- tingnan. Dalawa ang sungay nito<br />
sa itaas na ilonn. - Maiikli at mabibinat ana mna Daa nmnit<br />
mabilis tumakbo. Napakasama nitong magalit: Eakakapamuhay ito<br />
sa mga latian at gayon din sa gubat. Gustung-gusto nitong<br />
matulog sa araw, at sa gabi ay kumakain ng mga halaman, damo at<br />
murang sanga ng mga punungkahoy.
ng leopard ay parang pusa, lamang ay mas malaki kaysa<br />
~ito. May ilang - leopard na maitim ngunit karamihan ay may<br />
~atak-patak sa balat. Ang mga ito'y namumuhay sa kagubatan<br />
~t sa mababatong burol. Mahirap makita ito ng ibang hayop<br />
lahil sa kulay ng balat.<br />
Ang leopard ay mabagsik. Maliksi itong kumilos at<br />
narunong ding luaangoy. Nakakapangaso ito sa lupa, gayon din<br />
:;a mga punungkahoy. Kinakain nito ang mga maliliit na hayop<br />
-it sumusugod din sa mga tao. Hinuhuli niya ang ibang hayop<br />
,;a pamamagitan sa pagdakma sa kanila kapag dumaraan ang mga<br />
ito sa kanyang taguuan.<br />
- LEON<br />
Ang leon ay parang pusa din na napakalakas. Ang kanyang<br />
r.ga kuko at ngipin ay mahahaba at matatalas. Ang lalaking<br />
leon ay may makapal na buhok sa may batok. Mas gusto ng hayop<br />
na ito ang tumira sa labas na may mahahabang dam0 at malalaking<br />
bato. Dahil sa kakulangan ng ulan sa mga lugar na ganito, ang<br />
mga dam0 ay natutuyo at namamatay. Ang leon ay kulay<br />
kayumangging manilaw-nilaw. Dahil sa kulay na ito ay maaari<br />
ciyang magtago sa mga damuhan. Kinatatakutan ng leopard ang
leon sapagkat malaki at mabagsik. Ang babaing leon ang<br />
kadalasang nangangaso at ito'y ginagawa niya sa gabi. Nilulundag<br />
niya at hinuhli ang ibang hayop para sa kanyang pagkain. Kaya<br />
niyang >+,lihin kahit ang malaking hayop maliban lamang sa<br />
elepante, rhinoceros, at hippopotamus.<br />
Kung minsan din ay napakasama ng hayopna ito sa mga tao.<br />
Lahat ng hayop sa gubat ay natatakot sa leon. Siya ang<br />
tinatawag ng mga taong "hari ng mga hayop". Ang lalaking leon<br />
ay may dalawa o tatlong asawa. Ang babaing leon ay nanganganak<br />
ng dalawa, tatlo o apat sa isang beses. Pinasususo niya ang<br />
mga ito hanggang sa lumaki at nakakakain ng ibang hayop. Ang<br />
matandang leon ay halos siyam na talampakan ang taas.<br />
- ZEBRA<br />
Ang zebra ay parang maliit na kabayo na may itim o<br />
kayumangging @it sa balat. Mahahaba ang ilong pati ang<br />
buntot. Kaaway nit0 ang leon sapagkat gustung-gustong kainin<br />
siya ng leon. Ang zebra ay namumuhay sa mababang kapatagan<br />
o di kaya'y mababang gubat. Palaging sama-sama ang lahat ng<br />
zebra. Ang kanilang pagkain a y damo. Kung minsan ay hinuhuli<br />
G g mga tao para sanayin sa trabaho.
ANTELOPE<br />
Ang antelope ay maitim, kayumanggi o kulay abo na mag<br />
naiksing balahibo gaya ng usa. Lahat ng lalaking antelope<br />
ly may mahahabang sungay. Ang ibang nntelo~e ay maliliit<br />
ngunit ang iba nama'y kasinlaki ng tao. Napakaliksing<br />
tumakbo ng rnga ito at madaling magulat.<br />
Ang rnga antelope ay palaging nagsasama. Naninirahan<br />
sila sa rnga kapatagan. Paminsan-minsan ay mayroon ding<br />
naninirahan sa kagubatan. Ang kinakain ng rnga ito ay damo,<br />
dahon, at bagong-sib01 na punungkahoy. Hinuhuli ng tao ang<br />
nntelo e para kainin at dahil sa rnga sungay at magagandang<br />
ba at<br />
7+<br />
WATER BUFFALO<br />
Ang water buffalo ay malakas at mabigat na hayop. Ito'y<br />
kasintaas ng tao at nakakatakot tingnan. Ang balat nito'y<br />
maitim at ang balahibo ay gaya sa kalabaw. Mayroon itong<br />
malalaking sungay sa pagitan ng dalawang tainga. Gustung-gustong<br />
sumubsob sa putik na gaya ng baboy. Kadalasan ay sa tubig sila<br />
nagtatagal. Sa umaga at sa gabi lamang sila kumakain. Ang<br />
psgkain nila'y damo. Ang rnga ito'y naninirahan lamang sa latian<br />
at sa gubat.
Maraming uri ang unggoy. Ma unggoy na maiiliit ht<br />
mayrbon ding malalaki. Ang balahi c o ng mga ito ay makapal at<br />
maitim o di kaya 'y kayumanggi, pula o dilaw. Ang rnga ito'y<br />
napakaingay kung magsalita.<br />
Karamihan sa mga unggoy ay naninirahan sa mga kahoy.<br />
Kinakain nila ang mga bunga nito maliban sa rnga saging, dahon,<br />
kulisap at rnga itlog ng ibon.<br />
Ang rnga kama y at paa ng rnga unggoy ay katulad ng sa<br />
tao. Ito ang ginagamit nila kung sila ay kumakain. Napakahaba<br />
ng buntot na ipinupulupot nila sa sanga ng kahoy at pagkatapos<br />
ay naglalambitin doon, Pinasususo ng unggoy ang mga anak at<br />
kinakarga sila sa likod. Sila'y hinuhuli ng mga tao at<br />
kinakain.<br />
BAKULAW<br />
Ang rnga bakulaw ay naninirahan sa gubat. Makakapal ang<br />
balahibo at kulay kayumanggi o di kaya'y itim o kulay abo.<br />
Kung minsan ay mamula-mula rin. Walang buntot ang bakulaw.<br />
Mayroon lamang kamay na mahahaba at malalakas. Naglalambitin
a!lg mga ito sa sanga ng mga punungkahoy sa pamamagitan ng mga<br />
knmay na ito. Ang iba nama'y kadalasang nasa lupa. Parang<br />
t.30 kung lumakad ngunit madaling mapagod.<br />
Ang kinakain nila'y mga bungangkahoy at doon din sila<br />
n,>tutulog sa puno. Kung minsan ay hinuhuli ang mga ito at<br />
pinaaamo sapagkat madali silang paamuin.<br />
Mataba ang aardvark at parang baboy. Mahahaba ang mga<br />
tainga at ilong. Maikli ang mga binti ngunit matatalas ang<br />
kuko na siya niyang ginagamit kung naghuhukay ng anay.<br />
Psgkatapos ay hinihimod ang anay sa pamamagitan ng madikit<br />
niyang dila.<br />
Ang aardvark ay naninirahan sa mga daan sa ilalim ng<br />
lupa. Kung minsan naman ay sa kagubatan. Ang kanilang<br />
tinitirahan ay puwedeng daanan ng mga tao. Hinuhuli ang - mga<br />
-<br />
- aardvark para kainin at gamitin ang-mga ngipin na panggapma<br />
aa maeasamang ispiritu.
HYENA<br />
Ang ay parang asong malaki. Kayumanggi ang balat<br />
na may guhit o di kaya'y napapatakan ng parang mantsa. Nagtatago<br />
sila sa araw ngunit sa gabi ay lumalabas at naghahanap ng<br />
makakain'. Pinapatay nito ang mga hayop na maysakit o di kaya'y<br />
ang mga maliliit. Kumakain din ng patay na hayop. Pati boses<br />
ng hyena ay kinatatakutan ng mga tao at sinasabing parang<br />
tinig daw ito ng demonyong tumatawa.<br />
Ang porcupine ay balot ng mahahaba at maninipis na<br />
balahibo, na animoy parang karayom. Ito'y mabait na hayop<br />
ngunit kung ginugulat ay ipinapagaspas niya ang kanyang buntot<br />
at ang mala-karayom na balahibo ay dumidikit sa sinumang<br />
malapit na matamaan. Ang mga hayop na ito'y naninirahan sa<br />
mga ohales sa ilalim ng lupa. Sa umaga, hapon at gabi ay<br />
nag-iipon sila ng mga halaman na kinakain. Kumakain din sila<br />
ng balat ng punungkahoy.<br />
Ang buwaya ay parang malaking tuko.<br />
3 5<br />
Malaki ang ulo,
naikli ang binti at napakalakas ang buntot. Ang balat ay<br />
makapal at makaliskis. Ang malaking buwaya ay maaaring kasintaas<br />
ng tatlo o apat na lalaking patung-patong.<br />
Ang buwaya ay nakatira sa tubig. Gustung-gusto nilang<br />
tumira sa mga latian at ibang lugar na ang agos ng tubig ay<br />
hindi gaanong malakas. Kung minsan ay nakakasama sa mga tao<br />
ngunit ang karaniwang kinakain ay mga isda, ibon, at ibang<br />
hayop.<br />
Ang pinagmumulan ng batang buwaya ay sa itlog ng mga<br />
babaing buwaya. Kung maliit pa ang mga ito, ang maaaring<br />
kainin lamang ay ang mga kulisap at maliliit na hayop.<br />
Pinapatay ng mga tao ang buwaya upang kainin, at gamitin<br />
ang balat sa paggawa ng sinturon at bag.<br />
Ang ostrich ang pinakamalaking ibon sa buong mundo.<br />
Ito'y mas malak'lkaysa sa tao. Ang liig at binti ay mahahaba<br />
at; maliksing tumakbo ngunit hindi makalipad dahilan sa mga<br />
pnkpak nitong maliliit lamang.
Ang gustung-gustong kainin ng mga ostrich ay ang rnga<br />
halaman, mansanitas, at rnga buto. Ang rnga ito'y nakatira sa<br />
rnga lugar na patag at mabuhangin. Ang babaing ostrich ay<br />
nangingitlog sa rnga ohales na ginagawa nila sa may buhangin.<br />
Ang itlog nito ay kasinlaki ng tatlumpong itlog ng manok na<br />
sama-sama.<br />
Ang balahibo ng lalaking ostrich ay maitim at mayroon<br />
ding puti. Kinukuha ang rnga ito at ginagamit na pangdekorasyon<br />
sa sombrero ng rnga babae. Ang balahibo ng babaing ostrich ay<br />
kulay kayumanggi. Walang balahibo sa ulo at sa liig ang<br />
ostrich.
Change language