ΥΛΙΚΟ ΓΕΝΙΚΟΥ ΜΕΡΟΥΣ by Dimitris Bairamis

Ε.Π. Εκπαίδευση και ∆ια Βίου Μάθηση, ΕΣΠΑ (2007 – 2013)

ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΤΠΕ ΣΤΗ ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών στα Κέντρα Στήριξης Επιµόρφωσης

Τεύχος 1: Γενικό Μέρος Α’ έκδοση (06.02.2010)

Τοµέας Ε ιµόρφωσης & Κατάρτισης

Πάτρα, Φεβρουάριος 2010

Γενικό Μέρος

Προοίµιο Το επιµορφωτικό υλικό για την

επιµόρφωση των εκπαιδευτικών στα Κέντρα Στήριξης

Επιµόρφωσης, εκπονήθηκε στο πλαίσιο της Πράξης «Επιµόρφωση Εκπαιδευτικών στη χρήση και αξιοποίηση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διδακτική διαδικασία» του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ, Γ’ ΚΠΣ και περιλαµβάνει 5 τεύχη: ένα τεύχος για το γενικό µέρος και τέσσερα ακόµη τεύχη για τους 4 κλάδους του ειδικού µέρους. Το κείµενο του Τεύχους 1 που ακολουθεί περιλαµβάνει το επιµορφωτικό υλικό για το Γενικό Μέρος της επιµόρφωσης εκπαιδευτικών στα Κέντρα Στήριξης Επιµόρφωσης (ΚΣΕ) και εκπονήθηκε µε βάση το σχετικό Αναλυτικό Πρόγραµµα Σπουδών.

Το επιµορφωτικό υλικό αυτό επικαιροποιήθηκε στο πλαίσιο της Πράξης «Επιµόρφωση των Εκπαιδευτικών για την Αξιοποίηση και Εφαρµογή των ΤΠΕ στη ∆ιδακτική Πράξη» του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Εκπαίδευση και ∆ια Βίου Μάθηση» του ΕΣΠΑ (2007-2013).

Το υλικό του παρόντος τεύχους δηµιουργήθηκε και επικαιροποιήθηκε από συγγραφική οµάδα µε επικεφαλής τον Αναπληρωτή Καθηγητή του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας Βασίλειο ∆αγδιλέλη και συνεργάτη τον Παπαδόπουλο Ιωάννη, Εκπαιδευτικό της Πρωτοβάθµιας, Μαθηµατικό, έχοντας ως γνώµονα το προαναφερόµενο πρόγραµµα σπουδών, το γενικό πλαίσιο της επιµόρφωσης των Εκπαιδευτικών και ακολουθώντας τις γενικές γραµµές του Επιµορφωτικού υλικού1 για την εκπαίδευση των επιµορφωτών στα Πανεπιστηµιακά Κέντρα Επιµόρφωσης, στο πλαίσιο της Πράξης «Επιµόρφωση Εκπαιδευτικών στη χρήση και αξιοποίηση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διδακτική διαδικασία» του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ, Γ’ ΚΠΣ. Ένα τµήµα του Επιµορφωτικού υλικού χρησιµοποιήθηκε ως πρωτογενές για την παραγωγή του παρόντος ∆ιδακτικού υλικού.

Το υλικό αυτό συντάχθηκε στο πλαίσιο των αρµοδιοτήτων της ειδικής επιστηµονικής επιτροπής, αποτελούµενης από τους:

•

Χαράλαµπο Ζαγούρα, Καθηγητή του Πανεπιστηµίου

Πατρών, ο οποίος έχει την

ευθύνη συντονισµού των εργασιών της επιτροπής •

Βασίλειο ∆αγδιλέλη, Αναπληρωτή Καθηγητή Πανεπιστηµίου Μακεδονίας

Για το Γενικό Μέρος του Επιµορφωτικού Υλικού για τα ΠΑΚΕ συνεργάστηκαν και οι

Καψάλης Αχιλλέας, Καθηγητής στο Πανεπιστήµιο Μακεδονίας, Παπαδόπουλος Ιωάννης, Εκπαιδευτικός

της

Πρωτοβάθµιας,

Μαθηµατικός,

Φαχαντίδης

Νικόλαος,

Καθηγητής στο Πανεπιστήµιο ∆υτικής Μακεδονίας.

Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

Επίκουρος

Γενικό Μέρος •

Βασίλειο Κόµη, Αναπληρωτή Καθηγητή Πανεπιστηµίου Πατρών

•

∆ηµήτριο

Κουτσογιάννη,

Επίκουρο

Καθηγητή

Αριστοτελείου

Πανεπιστηµίου

Θεσσαλονίκης •

Χρόνη Κυνηγό, Καθηγητή Πανεπιστηµίου Αθηνών

•

∆ηµήτριο Ψύλλο, Καθηγητή Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης

µελών της δεκαεξαµελούς Επιστηµονικής Επιτροπής της αρχικής Πράξης. Η ως άνω ειδική επιστηµονική επιτροπή λειτουργεί στην παρούσα Πράξη ως Επιστηµονική Επιτροπή του ΕΑ.ΙΤΥ, συµπράττοντος επιστηµονικού φορέα υλοποίησης του έργου.

Το παρόν επιµορφωτικό υλικό αποτελεί ιδιοκτησία του ΥπΕΠΘ και καλύπτεται από την ισχύουσα νοµοθεσία για την προστασία των πνευµατικών δικαιωµάτων των δηµιουργών.

Γενικό Μέρος

Πίνακας Περιεχοµένων Προοίµιο .................................................................................................... 2 Ενότητα 1.1 ................................................................................................ 8 Ο ρόλος των ΤΠΕ στη δόµηση της κοινωνίας της Γνώσης. ................................. 8 Η ένταξη των ΤΠΕ στα πλαίσια των στόχων της εκπαίδευσης για το 2010. ........... 8 Ενότητα 1.2 .............................................................................................. 16 Μοντέλα εισαγωγής ΤΠΕ στην εκπαίδευση ..................................................... 16 Ενότητα 2.1 .............................................................................................. 24 Σύγχρονες θεωρήσεις για τη µάθηση ............................................................ 24 Ενότητα 2.2 .............................................................................................. 36 Σύγχρονες προσεγγίσεις στη ∆ιδακτική ......................................................... 36 Ενότητα 2.3.1 & 2.3.2 ................................................................................ 46 Xρήση και υποστήριξη Κοινοτήτων Πρακτικής και Μάθησης ............................. 46 Ενότητα 2.3.2.α ........................................................................................ 62 Το Web 2.0, η κοινωνική δικτύωση και οι νέες κοινωνικές πρακτικές ................ 62 Ενότητα 3.1 .............................................................................................. 73 To ∆ιαδίκτυο ως πηγή πληροφοριών ............................................................ 73 Ενότητα 3.2 .............................................................................................. 81 Αξιοποίηση– Αξιολόγηση ιστοσελίδων, ιστοχώρων και πυλών........................... 81 Ενότητα 3.3 .............................................................................................. 96 Σχεδίαση µαθηµάτων µε τη χρήση του ∆ιαδικτύου ......................................... 96 Ενότητα 3.4 ............................................................................................ 104 ∆ηµιουργία µαθησιακού υλικού πολυµέσων και υπερµέσων ........................... 104 Ενότητα 3.5 ............................................................................................ 116 Συστήµατα ∆ιαχείρισης Μάθησης (CMS, LMS): Γνωριµία και χρήση ................. 116 Ενότητα 3.6.1 ......................................................................................... 125 ∆ιδάσκοντας µε τη βοήθεια επεξεργαστή κειµένου........................................ 125 Ενότητα 3.6.2 ......................................................................................... 132 ∆ιδάσκοντας µε τη βοήθεια λογισµικού υπολογιστικών φύλλων...................... 132 Ενότητα 3.6.3 ......................................................................................... 140 ∆ιδάσκοντας µε τη βοήθεια λογισµικού παρουσιάσεων .................................. 140 Ενότητα 4.1 ............................................................................................ 144 Βασικές κατηγορίες λογισµικού .................................................................. 144 Ενότητα 4.2 ............................................................................................ 156 Αξιολόγηση εκπαιδευτικού λογισµικού ........................................................ 156 Ενότητα 4.3 ............................................................................................ 168 Συνοπτική παρουσίαση υφιστάµενου εκπαιδευτικού λογισµικού...................... 168 Ενότητα 5.1 & 5.2 ................................................................................... 171 Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

Γενικό Μέρος

Σχολικό εργαστήριο πληροφορικής και εισαγωγή στα θέµατα ασφάλειας ......... 171

Γενικό Μέρος

Περιγραφή του διδακτικού υλικού Το παρόν διδακτικό υλικό προορίζεται κατά κύριο να υποστηρίξει το Γενικό Μέρος, αλλά ταυτόχρονα να αποτελέσει ένα ερέθισµα για θέµατα τα οποία ενδεχοµένως δε θα θιγούν σε βάθος στο Ειδικό Μέρος – αναφέρονται για παράδειγµα το Web2.0 και οι ιστοεξερευνήσεις WebQuests, οι διδακτικές χρήσεις των λεγοµένων «εφαρµογών γραφείου», όπως οι επεξεργαστές κειµένου κλπ. Επίσης, στο παρόν διδακτικό υλικό περιλαµβάνονται ορισµένα θέµατα τα οποία πρέπει να εξεταστούν από µια γενικότερη σκοπιά – όπως για παράδειγµα το θέµα της εγκυρότητας των πληροφοριών που εντοπίζονται στο ∆ιαδίκτυο και γενικότερα της ασφαλούς πλοήγησης κ.ά. Το εύρος των θεµάτων που εξετάζονται, καθιστά εκ προοιµίου αδύνατη την διαπραγµάτευση τους σε βάθος – αρκεί να αναφερθεί ότι οι θεωρίες µάθησης, η σύγχρονη διδακτική µεθοδολογία και η συµβολή των ΤΠΕ, αντιµετωπίζονται στα πλαίσια ενός κεφαλαίου στο οποίο αντιστοιχεί διδασκαλία διαρκείας 4 ωρών. Ως εκ τούτου, τα σχετικά θέµατα εξετάζονται ακροθιγώς και από όσα τµήµατα της σχετικής θεµατολογίας θα µπορούσαν να περιληφθούν, επελέγησαν εκείνα τα οποία συνδέονται µε τον πιο άµεσο τρόπο µε το Ειδικό Μέρος αλλά και τις ανάγκες της πρακτικής εφαρµογής τους στην τάξη. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι το παρόν υλικό έχει αναµορφωθεί σε σχέση µε την αρχική του έκδοση (2007-2008), καθώς ορισµένες εξελίξεις στον χώρο των ΤΠΕ (όπως η διάδοση των κοινωνικών δικτύων, η ανάπτυξη των εκπαιδευτικών παιγνίων και η σχετική ωρίµαση της «κινητής µάθησης» - mobile learning) δηµιούργησαν καινούριες δυνατότητες και νέες κοινωνικές πρακτικές οι οποίες ενσωµατώθηκαν στο παρόν υλικό. Το παρόν διδακτικό υλικό εκπονήθηκε µε την προοπτική να διδαχθεί συνολικά σε 18 µαθήµατα. Η διαίρεση του σε επιµέρους ενότητες υπαγορεύθηκε

από 2

λόγους: (1)

προσαρµογή στα προγράµµατα επιµόρφωσης. Επειδή οι επιµορφώσεις στα

επιµορφωτικά κέντρα (Κέντρα Στήριξης Επιµόρφωσης) δεν έχουν αυστηρή και προκαθορισµένη δοµή, προτιµήθηκε αυτή η λύση ώστε το υλικό να µπορεί να χρησιµοποιηθεί σε τρίωρες, τετράωρες ή άλλου τύπου διδασκαλίες. (2)

Άρθρωση και επικαιροποίηση. Το διδακτικό υλικό νοείται ως αρθρωτό.

Αποτελείται δηλαδή από ενότητες οι οποίες αποτελούν ένα όλο, αλλά µπορούν να τροποποιηθούν ακόµη και ριζικά, χωρίς ωστόσο να επηρεαστεί το υπόλοιπο υλικό. Οι περισσότερες ενότητες µπορούν να διδαχθούν στο πλαίσιο µιας ωριαίας διδασκαλίας αν και υπάρχουν 2 τουλάχιστον εξαιρέσεις (2 ενότητες δηλαδή, διάρκειας 2 ωρών κάθε µια), οι οποίες υπαγορεύτηκαν από την ιδιαίτερη φύση του περιεχοµένου των ενοτήτων. Γενικά πάντως, η διδασκαλία του µέρους αυτού µπορεί

να

διαρθρωθεί

µε

πολλούς

τρόπους

µε

την

υπόλοιπη

επιµορφωτικών προγραµµάτων. Σε κάθε ενότητα περιλαµβάνονται • Ο τίτλος της ενότητας • Μια εισαγωγή λίγων γραµµών για το περιεχόµενο της ενότητας

ύλη

των

Γενικό Μέρος

• Μερικές παράγραφοι µε το περιεχόµενο αναλυτικά (συνήθως τρεις). • Προτεινόµενες δραστηριότητες οι οποίες απαιτούν ένα σχετικά σηµαντικό χρόνο διεκπεραίωσης και

στοχεύουν, κατά

κάποιο τρόπο,

στην επέκταση

του

περιεχοµένου της ενότητας • Ερωτήσεις

οι

οποίες

επιµορφουµένων,

αλλά

δεν

έχουν

θίγουν,

ως

κατά

σκοπό κανόνα,

την

αυτοαξιολόγηση

θέµατα

τα

οποία

των

συχνά

απασχολούν τους εκπαιδευτικούς ή αποτελούν αντικείµενα διαφωνιών. • Ασκήσεις οι οποίες είναι σχετικά σύνθετες και έχουν ως στόχο τη µεγαλύτερη εξοικείωση των επιµορφουµένων στις έννοιες που εξετάζονται. • ∆ικτυογραφία και βιβλιογραφία η οποία µπορεί να χρησιµοποιηθεί από τους επιµορφουµένους για περαιτέρω µελέτη. Το περιλαµβανόµενο υλικό σε µια ενότητα, προκειµένου να µελετηθεί πλήρως, πολλές φορές απαιτεί πολύ περισσότερο χρόνο από το συµβατικό χρόνο της µιας διδακτικής ώρας. Οι προτεινόµενες δραστηριότητες, ασκήσεις και ερωτήσεις απαιτούν κατά κανόνα πολύ χρόνο και η προτεινόµενη δικτυογραφία-βιβλιογραφία απαιτεί για τη µελέτη της ακόµη περισσότερο. Ωστόσο, ο ρόλος του διδακτικού αυτού υλικού είναι να προσφέρει την ευκαιρία στους εκπαιδευτικούς που θα το χρησιµοποιήσουν για µια πιο εµβριθή µελέτη, ανάλογα µε τις ανάγκες τους.

Τρόπος χρήσης του διδακτικού υλικού Οι επιµορφωτές Β’ επιπέδου που θα χρησιµοποιήσουν το παρόν διδακτικό υλικό είναι

πεπειραµένοι,

γνωρίζουν

τους

τρόπους

µε

τους

οποίους

θα

το

χρησιµοποιήσουν. Ωστόσο, είναι ίσως σκόπιµο να χρησιµοποιηθούν (ηλεκτρονικές) διαφάνειες για την παρουσίαση των κεντρικών εννοιών κάθε ενότητας και στη συνέχεια οι επιµορφούµενοι να εργαστούν µε την καθοδήγηση του επιµορφωτή. Οι επιµορφούµενοι, καλό θα ήταν να διαθέτουν τις σχετικές ενότητες και σε ηλεκτρονική µορφή – έτσι ώστε να ακολουθούν τους υπερδεσµούς που είναι ενσωµατωµένοι στο κείµενο χωρίς να είναι αναγκασµένοι να τους πληκτρολογούν.

Γενικό Μέρος

Ενότητα 1.1 Ο ρόλος των ΤΠΕ στη δόµηση της κοινωνίας της Γνώσης. Η ένταξη των ΤΠΕ στα πλαίσια των στόχων της εκπαίδευσης για το 2010. 1. Εισαγωγή Το µάθηµα αποτελεί µια πολύ σύντοµη ενηµερωτική εισαγωγή στις Ευρωπαϊκές πολιτικές σχετικά µε την ενσωµάτωση των ΤΠΕ στην εκπαίδευση και, µε ένα γενικότερο τρόπο, σχετικά µε το ρόλο που καλούνται να διαδραµατίσουν οι ΤΠΕ στην εκπαίδευση και την ακόλουθη αναγκαιότητα επιµόρφωσης των εκπαιδευτικών στην παιδαγωγική αξιοποίηση των ΤΠΕ. Στα πλαίσια του µαθήµατος δίδονται σχετικές πηγές στους επιµορφουµένους, ώστε να έχουν τη δυνατότητα πληρέστερης πληροφόρησης, ανάλογα µε τις ανάγκες τους. Θα πρέπει βέβαια να επισηµανθεί ότι λόγω των διαρκών διεθνών εξελίξεων, οι σχετικές πηγές εµπλουτίζονται διαρκώς και, σε κάποιο µέτρο, αλλάζουν περιεχόµενο πολύ συχνά και ως εκ τούτου ο διαρκής έλεγχος των αναφορών (µέσω υπερδεσµών) είναι αναγκαίος. ∆ιδακτικοί Στόχοι

• Η βασική ενηµέρωση γύρω από τις Ευρωπαϊκές πολιτικές που σχετίζονται µε τις εκπαιδευτικές χρήσεις των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών

2. Γενικά στοιχεία για τις πολιτικές ενσωµάτωσης των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση Όλο και περισσότερες χώρες ασχολούνται µε την εισαγωγή και Οι ΤΠΕ στα

ενσωµάτωση των ΤΠΕ στα εκπαιδευτικά τους συστήµατα,

Εκπαιδευτικά

γεγονός που δείχνει το σηµαντικό ρόλο που µπορούν να

συστήµατα

διαδραµατίσουν οι ΤΠΕ στην εκπαίδευση. Αυτή η προσπάθεια περιλαµβάνει από τη µια την ανάπτυξη δεξιοτήτων σε σχέση µε τη χρήση των Η.Υ. και των Νέων Τεχνολογιών γενικότερα (χειρισµός, προγραµµατισµός κλπ) από όλον τον πληθυσµό και από την άλλη συντελεί στον ανασχηµατισµό των εκπαιδευτικών συστηµάτων, αφού η εισαγωγή των Η.Υ. και γενικότερα των

Γενικό Μέρος ΤΠΕ, επιφέρει µια σειρά από αλλαγές στον τρόπο διδασκαλίας, στο ρόλο που καλείται να παίξει ο εκπαιδευτικός σε αυτό το νέο πλαίσιο και στα αναλυτικά προγράµµατα που θα πρέπει να είναι προσαρµοσµένα στα νέα δεδοµένα.

Με ένα γενικό τρόπο, η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνωρίζει πολύ γρήγορα

(από

τις

αρχές

της

δεκαετίας

του

1990)

την

Η Ευρωπαϊκή

αναγκαιότητα της ενσωµάτωσης των ΤΠΕ στην εκπαίδευση και

Ένωση και οι

ταυτόχρονα την ανάγκη της απόκτησης προηγµένων γνώσεων

πολιτικές

και δεξιοτήτων χειρισµού Η.Υ. και χρήσης των ΤΠΕ από το

εκπαιδευτικών

σύνολο των πολιτών. Έτσι από πολύ νωρίς θέτει σε εφαρµογή

χρήσεων των ΤΠΕ

projects και προγράµµατα που υποστηρίζουν και προωθούν τα σχετικά θέµατα, όπως τα γνωστά Socrates, Minerva, GRUNDVIG και

άλλα

(σχετική

πληροφόρηση

για

όλα

υπάρχει

στη

διεύθυνση: http://ec.europa.eu/education/programmes/socrates/socrates_ en.html και ειδικότερα για το καθένα σε άλλες ιστοσελίδες, όπως

http://ec.europa.eu/education/index_en.html

για

το

Erasmus). Την προσπάθεια αυτή σε ευρωπαϊκό επίπεδο σηµατοδοτεί η σύνοδος του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου της Λισσαβόνας το 2000, που θέτει ως ορόσηµο το 2010, τη χρονιά κατά την οποία

Ευρώπη

ανταγωνιστική

θα

δύναµη

(πρέπει διεθνώς

να) και

καταστεί αυτό

µέσα

πλέον από

το

µετασχηµατισµό (µεταξύ των άλλων) των εκπαιδευτικών της δοµών.

Στο

Λουξεµβούργο,

αργότερα,

τα

κράτη

µέλη

απεφάσισαν για τον τρόπο µε τον οποίο θα επιτευχθεί ο στόχος αυτός, δηλαδή τη σύγκλιση των εθνικών πολιτικών στην υλοποίηση συγκεκριµένων στόχων

3. Εξειδίκευση των Ευρωπαϊκών πολιτικών

Γενικό Μέρος Τα παραπάνω επιβεβαιώνονται στο Συµβούλιο της Στοκχόλµης, όπου αρχίζουν να διαφαίνονται πιο συγκεκριµένες προθέσεις

Συγκεκριµενοποίηση

προς την κατεύθυνση αυτή:

των Ευρωπαϊκών

•

Ποιοτική αλλαγή των δοµών της εκπαίδευσης

πολιτικών

•

∆ιευκόλυνση της πρόσβασης στην εκπαίδευση και την κατάρτιση

•

∆ιεύρυνση

των

«οριζόντων»

των

εκπαιδευτικών

συστηµάτων Η αλλαγή αυτή έχει να κάνει µε πρωτοβουλίες που αφορούν στη βελτίωση των υποδοµών και των ουσιαστικών και τυπικών προσόντων

σε

εκπαιδευόµενους,

εκπαιδευτικούς

και

εκπαιδευτές. Αυτές οι πρωτοβουλίες µπορεί να περιλαµβάνουν τον υπάρχοντα εξοπλισµό και την υποδοµή σε µια σχολική µονάδα, τον τρόπο αξιοποίησης των διαθέσιµων τεχνολογικών Ποιοτική αλλαγή των δοµών της εκπαίδευσης

πόρων, την επάρκεια σε εξειδικευµένο προσωπικό (τεχνικό και επιστηµονικό). επιµέρους

Περιλαµβάνεται επίσης και µια σειρά από

υπο-στόχους

που

άπτονται

της

ποιότητας

της

εκπαίδευσης και της κατάρτισης. Για παράδειγµα, πρέπει να προσδιοριστούν οι επιθυµητές δεξιότητες των εκπαιδευτικών και στη συνέχεια να ληφθούν αντίστοιχα µέτρα ώστε να τις αναπτύξουν

(για

παράδειγµα

µε

την

αναµόρφωση

προγραµµάτων σπουδών των αντίστοιχων Πανεπιστηµιακών Τµηµάτων). Επίσης, θα πρέπει να αποφασιστεί το πως οι δεξιότητες αυτές συνδυαζόµενες µε τις παραδοσιακές δεξιότητες µπορούν να ενσωµατωθούν στα αναλυτικά προγράµµατα, µε έµφαση τώρα πια στη δια βίου µάθηση, όπως και στα άτοµα µε ειδικές ανάγκες. Ακόµη, πρέπει να εξασφαλιστεί η επάρκεια του εξοπλισµού και των υποδοµών γενικότερα, ώστε να θεωρηθεί δεδοµένη η πρόσβαση στις υποδοµές αυτές. Στόχος είναι η δυνατότητα πρόσβασης όλων των πολιτών στα συστήµατα εκπαίδευσης και κατάρτισης και κατ’ επέκταση η δυνατότητα µετακίνησης από ένα σύστηµα σε κάποιο άλλο ∆ιευκόλυνση της

πάντα στα πλαίσια της δια βίου µάθησης. Αυτό σηµαίνει πως θα

πρόσβασης στην

πρέπει να τεθούν και άλλοι, ενδιάµεσοι στόχοι, όπως το να

εκπαίδευση και

εξασφαλιστούν ίσες ευκαιρίες στα πλαίσια της κοινωνικής

την κατάρτιση

συνοχής και τα προγράµµατα αυτά να σχεδιάζονται, ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των συγκεκριµένων κοινωνικών οµάδων στις οποίες απευθύνονται.

Γενικό Μέρος Πρόκειται

ουσιαστικά

(οµογενοποίησης) µοναδικού)

για

και

χώρου

την

απόπειρα

ενοποίησης

ενιαιοποίησης

(δηµιουργίας

ενός

εκπαίδευσης-κατάρτισης-επιµόρφωσης.

∆ιεύρυνση των

Όπως γίνεται αντιληπτό, για την επίτευξη του στόχου αυτού

«οριζόντων» των

προϋποτίθεται η υπέρβαση άλλων εµποδίων, όπως οι εθνοτικές,

εκπαιδευτικών

γλωσσικές και πολιτισµικές διαφορές. Επιπλέον, τα επιµέρους

συστηµάτων

περιφερειακά ή εθνικά προγράµµατα θα πρέπει σταδιακά να αποκτήσουν ένα διευρυµένο σύνολο σκοπών και στόχων, ώστε να

συνδεθούν

µε

την

επονοµαζόµενη

Κοινωνία

της

Πληροφορίας και τώρα πλέον, την Κοινωνία της Γνώσης. Θα πρέπει, για παράδειγµα, να συνδεθούν µε την κουλτούρα, αλλά και την αγορά εργασίας όλης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να λαµβάνουν υπόψη τους τις τοπικές, περιφερειακές αλλά και τις διεθνείς εξελίξεις και να ενσωµατώνουν την ιδέα της υπερτοπικότητας.

4. ∆ράσεις για τη συγκεκριµενοποίηση των στόχων σε Επίπεδο εκπαιδευτικών συστηµάτων Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναπτύξει πολλά projects για την υλοποίηση των παραπάνω στόχων, όπως είναι η δηµιουργία δικτύων σχολείων, η ενθάρρυνση για την υλοποίηση δράσεων Ψηφιακές πηγές

για συγκεκριµένες θεµατικές (περιβάλλον, επιχειρηµατικότητα,

πληροφόρησης για

ισότητα

τις σχετικές

µηχανισµών (ψηφιακών, διοικητικών, χρηµατοδοτικών).

ενέργειες και το

Ο ιστοχώρος για το ευρωπαϊκό δίκτυο σχολείων European

σχεδιασµό της

Schoolnet έχει πολλές σχετικές πληροφορίες

Ευρωπαϊκής Ένωσης

κ.ά)

και

δηµιουργία

πολλών

υποστηρικτικών

(http://www.eun.org/web/guest) για τις δράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση υποστηρίζει βέβαια την επικοινωνία µεταξύ των σχολείων και των παραγόντων των εκπαιδευτικών συστηµάτων (µαθητών, εκπαιδευτικών, διοίκησης, στελεχών) και γενικά τις δραστηριότητες, που βοηθούν στη διάδοση της ιδέας του «Ευρωπαίου πολίτη». Το http://myeurope.eun.org/ww/en/pub/myeurope/home/resourc es/los.cfm για παράδειγµα περιλαµβάνει µια σειρά από απλά παιχνίδια και κουίζ στην ελληνική γλώσσα, µε θέµα την Ευρωπαϊκή Ένωση, την ιστορία της και τους στόχους της. Επίσης το πρόγραµµα eTwinning (πληροφορίες στη διεύθυνση:

Γενικό Μέρος http://www.etwinning.net/ww/el/pub/etwinning/index2006.ht m στην ελληνική γλώσσα και http://www.etwinning.net/ww/el/pub/etwinning/areyounew.ht m) αποσκοπεί στις συνεργασίες µεταξύ σχολείων για οποιοδήποτε µάθηµα. Είναι ένα πολύ διαδεδοµένο πρόγραµµα (το καλοκαίρι του 2007 συµµετείχαν άνω των 30 000 σχολεία από όλη την ΕΕ) που χρησιµοποιεί πολύ τις ΤΠΕ (δες σχετικές οδηγίες που υπάρχουν στο: http://www.etwinning.net/shared/data/etwinning/general/guid elines_el.pdf). Εκτός από αυτό όµως η Ευρωπαϊκή Ένωση στηρίζει και µια σειρά άλλων στρατηγικών επιλογών, που συνδέουν την εκπαίδευση και τις ΤΠΕ. Έτσι, για παράδειγµα, η Ευρωπαϊκή Ένωση στηρίζει τις καινοτόµες εκπαιδευτικές χρήσεις των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση (για παράδειγµα: το project Xperimania, είναι ένα καινοτόµο πρόγραµµα, το οποίο στοχεύει στη χρήση των ΤΠΕ http://www.xperimania.net/ww/en/pub/xperimania/homepage. htm για τη διάδοση ιδεών και γνώσεων επιστηµονικών) – µάλιστα η ΕΕ αναγνωρίζει την ανάγκη για περισσότερους νέους ερευνητές στις θετικές επιστήµες και υποστηρίζει εκδηλώσεις (φεστιβάλ, διαγωνισµούς κλπ) µέσα στο πνεύµα αυτό http://ec.europa.eu/research/sciencesociety/index.cfm?fuseaction=public.topic&id=781&CFID=3403 577&CFTOKEN=36ec88066394306-A872CF48-AFC8-2F09C9AE2B9E198DEC88&jsessionid=b10131e934c52e0e85c0135b 7a7017e58433TR. Ακόµη η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί το eLearning στην Ευρωπαϊκή Ένωση µε διάφορους τρόπους (http://elearningawards.eun.org/ww/en/pub/elearning_awards _2007/homepage.htm), όπως και τις επιχειρηµατικές δράσεις της νεολαίας µε τη βοήθεια των ΤΠΕ µέσω (και) του εκπαιδευτικού συστήµατος – στις ανώτερες βαθµίδες (Λύκειο, Πανεπιστήµιο, δες για παράδειγµα τα προγράµµατα νεανικής Επιχειρηµατικότητας). Αντίστοιχα, η ΕΕ προωθεί προγράµµατα διαφόρων τύπων για την προώθηση της Πληροφορικής εγγραµµατοσύνης των πολιτών, την ψηφιοποίηση των υπηρεσιών και το e-commerce. To πρόγραµµα «∆ικτυωθείτε» (go online) για παράδειγµα, περιλαµβάνει πολύ καινοτόµες δράσεις για την κατάρτιση ιδιοκτητών πολύ µικρών

Γενικό Μέρος επιχειρήσεων στις ψηφιακές τεχνολογίες. Έτσι, οι δράσεις της ΕΕ για τις ΤΠΕ στην Εκπαίδευση και την Εκπαίδευση στις ΤΠΕ είναι πολυσχιδείς και καθολικές, και καλύπτουν όλη την εκπαίδευση, µε πολλούς τρόπους. H νέα πολιτική της ΕΕ για τις ΤΠΕ, αποκαλούµενη i2010, European

Information

Society

2010

(http://www.eurescom.de/message/messageOct2005/i2010_T he_EUs_new_ICT_strategy.asp), αποτελεί µια επέκταση της Στρατηγικής της Λισσαβόνας (στην οποία δεξιότητες στη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας θεωρήθηκαν απαραίτητες: digital competence

involves

the

confident

and

critical

use

information society technology (IST) and thus basic skills in information and communication technology αναφέρει επί λέξει η ΕΕ για να προσδιορίσει τις δεξιότητες αυτές) η οποία, όπως, υιοθετήθηκε πολύ πρόσφατα σχετικώς, το 2005, και λειτουργεί συµπληρωµατικά (http://europa.eu/scadplus/glossary/infoso_media_policy_guid elines_el.htm), περιλαµβάνει πολλές και διάφορες δράσεις. Στο http://europa.eu/scadplus/leg/el/s19000.htm

υπάρχει

µια

σχετικά πλήρης αναφορά σε πολλά σχετικά ντοκουµέντα και αποφάσεις

της

ΕΕ.

Σε

άλλους

ιστοχώρους

(όπως

http://ec.europa.eu/education/policies/2010/doc/ittechnologies_en.pdf)

υπάρχουν

ενδιάµεσες

αναφορές

και

εκθέσεις για την πρόοδο στην επίτευξη των στόχων που είχαν τεθεί. Όλα τα παραπάνω όµως αναδεικνύουν τη µεγάλη σπουδαιότητα της επιµόρφωσης των εκπαιδευτικών στα πλαίσια πάντα της δια βίου µάθησης. Η επιµόρφωση αποτελεί εργαλείο για την επαγγελµατική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών προκειµένου να αναπτύξουν περαιτέρω δεξιότητες, όπως: την ικανότητα να οργανώνουν δυναµικά περιβάλλοντα µάθησης, να αξιοποιούν Η επιµόρφωση των εκπαιδευτικών

τις ΤΠΕ προκειµένου να διδάξουν το αντικείµενό τους, να συντελούν στην οργάνωση του σχολικού προγράµµατος και να το προσαρµόζουν, όταν απαιτείται, στις συγκεκριµένες ανάγκες των µαθητών τους, να µπορούν να επικοινωνούν ουσιαστικά µε γονείς και κοινωνικούς εταίρους, να µπορούν να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις εκείνες που θέτει το πλαίσιο της δια βίου µάθησης ή το πλαίσιο της ειδικής αγωγής των παιδιών µε ειδικές

Γενικό Μέρος ανάγκες. Έτσι, ένα επιµορφωτικό πρόγραµµα (ιδιαίτερα όσα σχετίζονται µε

τις

ΤΠΕ

στην

εκπαιδευτικούς

Εκπαίδευση),

πρέπει

να

καθιστά

τους

ικανούς να µπορούν να παρακολουθούν τα

τεκταινόµενα στο χώρο των τεχνολογικών εξελίξεων και στη συνέχεια

αυτές

τις

νέες

εξελίξεις

να

µπορούν

να

τις

προσαρµόζουν και να τις ενσωµατώνουν στις ανάγκες των µαθηµάτων ή των µαθητών τους µε έναν κριτικό τρόπο. Πιο συγκεκριµένα για το Πρόγραµµα της επιµόρφωσης Β επιπέδου

θα

µπορούσαν

να

αναφερθούν

επιλεκτικά

ως

αναµενόµενες δεξιότητες που θα αναπτύξουν οι συµµετέχοντες εκπαιδευτικοί οι εξής: •

Να αντιλαµβάνονται εκείνους τους τρόπους µε τους οποίους µπορούν

να

αξιοποιηθούν

οι

ΤΠΕ

προκειµένου

να

εξυπηρετήσουν τις διδακτικές προθέσεις του διδάσκοντα και κάτω από ποιες προϋποθέσεις µπορεί να γίνει αυτή η αξιοποίηση. •

Να είναι σε θέση να εµπλέκουν ενεργητικά τους µαθητές στη διαδικασία µάθησης µε τη χρήση της τεχνολογίας

•

Να µπορούν να παρακολουθούν τις εξελίξεις στο χώρο των συγκεκριµένων

λογισµικών

που

προσφέρονται

για

εκπαιδευτική χρήση και να µπορούν να τα αξιοποιούν αποτελεσµατικά. •

Να µπορούν να εφαρµόζουν συγκεκριµένες αρχές που θα διέπουν το σχεδιασµό εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων ώστε αυτές να αξιοποιούν κατά παιδαγωγικά ορθό τρόπο τις ΤΠΕ στην τάξη.

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες Προτείνεται η επίσκεψη των πλέον σηµαντικών ιστοχώρων από τους αναφερόµενους και ο εντοπισµός των βασικών ορισµών ∆ραστηριότητα 1η

και

κατευθύνσεων

της

Ευρωπαϊκής

Ένωσης

για

την

ενσωµάτωση των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση και την εκπαίδευση των Ευρωπαίων πολιτών στις ΤΠΕ.

Γενικό Μέρος Αναζητήστε στο ∆ιαδίκτυο και επισκεφθείτε τις κατάλληλες ιστοσελίδες προκειµένου να αντλήσετε πληροφορίες για την πολιτική που ακολουθούν χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και

∆ραστηριότητα 2η

αντίστοιχα χώρες εκτός Ευρώπης στο θέµα της εισαγωγής των ΤΠΕ στην εκπαίδευση. Εντοπίστε θετικά και αρνητικά σηµεία των πολιτικών αυτών και στη συνέχεια συγκρίνετε τι πολιτικές αυτές µεταξύ τους.

6. Ερωτήσεις 1. Θεωρείτε ότι η ενιαιοποίηση και η οµογενοποίηση των εκπαιδευτικών συστηµάτων τελικά θα αποβεί προς όφελος των πολιτών, καθώς θα διευρύνει την «οπτική» των εκπαιδευτικών συστηµάτων ή αντίθετα θα προκαλέσει µια απώλεια σηµαντικών εθνικών, ιστορικών ή πολιτισµικών χαρακτηριστικών και άρα ενδεχοµένως θα λειτουργήσει αρνητικά;

7. Ασκήσεις ∆εν προτείνονται ασκήσεις

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία http://rights.apc.org/handbook/index.shtml

Μια

πολύ

κατατοπιστική σελίδα σχετικά µε θέµατα που αφορούν την πολιτική ΤΠΕ. http://www.edna.edu.au/edna/jsp/index.jsp

Βάση δεδοµένων

για την πολιτική ΤΠΕ στην εκπαίδευση και την επιµόρφωση της αυστραλιανής κυβέρνησης Ενδεικτικές

http://www.unescobkk.org/index.php?id=496

Project της

UNESCO σχετικό µε την πολιτική ΤΠΕ στην εκπαίδευση

ψηφιακές πηγές

http://www.ncte.ie/AbouttheNCTE/ICTPolicy/

πληροφόρησης

στην εκπαίδευση της Ιρλανδικής κυβέρνησης.

Πολιτική ΤΠΕ

http://www.edusud.org/spip.php?rubrique88

Σελίδα

µε

συνδέσµους σε διεθνείς οργανισµούς που ενεργοποιούνται στο χώρο της πολιτικής ΤΠΕ στην εκπαίδευση. http://www.infodev.org/en/Project.11.html

Project σε εξέλιξη

σε σχέση µε την πολιτική ΤΠΕ στην εκπαίδευση (Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης: 18 Ιανουαρίου 2010) Ενδεικτική βιβλιογραφία

Βιβλιογραφία Watson, D. (2004). Pedagogy before Technology: Re-thinking

Γενικό Μέρος the Relationship between ICT and Teaching, Education and Information Technology, 6(4), 251-266. Η εργασία παρουσιάζει την άλυτη διχογνωµία της σκοπιµότητας εισαγωγής των ΤΠΕ στην εκπαίδευση.

Reynolds, D. & Trip, H. (20033). ICT The hopes and the reality. Britissh

Journal

Educational

Policy,

34(2),

151-167.

Παρουσιάζει τους λόγους αισιοδοξίας για το ενδεχόµενο οι ΤΠΕ να δώσουν ώθηση στα επιτεύγµατα των µαθητών.

Hepp, K.P. (2003).

Critical factors for an ICT in education

policy in developing countries.

Information Technology:

Research and Education, 2003. Proceedings. ITRE2003. 501505.

Σε

µικρή

αποτελέσµατα

κλίµακα

στην

αρκετά

εισαγωγή

των

project ΤΠΕ

πέτυχαν

στην

καλά

εκπαίδευση

παρέχοντας ένδειξη ότι οι ΤΠΕ µπορούν να παίξουν ρόλο ως µοχλός αλλαγής.

Kozma, R. (2005). National policies that connect ICT-based education reform to economic and social development. Human Technology, 1(2), 117-156. Περιγράφει ένα συστηµικό πλαίσιο παραγόντων ανάπτυξης και τύπους ανάπτυξης που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την ανάλυση εθνικών πολιτικών για τις ΤΠΕ στην εκπαίδευση για την αναµόρφωση εθνικών στόχων αναµόρφωσης της οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης.

Ενότητα 1.2 Μοντέλα εισαγωγής ΤΠΕ στην εκπαίδευση 1. Εισαγωγή Το µάθηµα αποτελεί µια πολύ σύντοµη ενηµερωτική εισαγωγή σχετικά µε τα µοντέλα εισαγωγής των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση, τόσο στο µακροεπίπεδο του εκπαιδευτικού συστήµατος, όσο

Γενικό Μέρος και στο µικροεπεπίπεδο της σχολικής µονάδας

∆ιδακτικοί Στόχοι

• Βασικές γνώσεις σχετικά µε τα µοντέλα ένταξης των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση.

2. Σηµασία της εισαγωγής των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση Είναι γνωστό ότι οι ΤΠΕ ενσωµατώνονται στην Εκπαίδευση σε όλα τα σύγχρονα εκπαιδευτικά συστήµατα. Οι λόγοι για την επιταχυνόµενη αυτή ενσωµάτωση των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση είναι πολλαπλοί: •

Η «πληροφοριοποίηση» της κοινωνίας δηµιουργεί, έµµεσα, στους µαθητές την ανάγκη να αποκτήσουν ένα είδος «πληροφορικής κουλτούρας» που θα τους επιτρέψει να ενσωµατωθούν

καλύτερα

στη

σηµερινή

κοινωνία.

ενσωµάτωση αυτή µπορεί να σηµαίνει µια πιο ολοκληρωµένη συµµετοχή στα κοινά (ενεργοί πολίτες) και γενικότερα πιο ουσιαστική συµµετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι. •

αυξανόµενη

πολυπλοκότητα

του

εκπαιδευτικού

συστήµατος (για παράδειγµα το γεγονός ότι τα σχολεία εµπλέκονται πλέον και σε Ευρωπαϊκά προγράµµατα), αλλά και η γενική κρίση του εκπαιδευτικού συστήµατος καθιστούν αναγκαία την εισαγωγή των ΤΠΕ στην εκπαίδευση, καθώς θεωρείται ότι µπορούν να συµβάλλουν ουσιαστικά στη βελτίωση των διαδικασιών διδασκαλίας και εκµάθησης, αλλά και γενικότερα να δηµιουργήσουν περιβάλλοντα για την ανάπτυξη ιδιαίτερων δεξιοτήτων και την απόκτηση νέων γνώσεων. •

Οι γνώσεις της Πληροφορικής µπορούν να είναι εξαιρετικά χρήσιµες για την αυριανή επαγγελµατική πρόοδο των σηµερινών µαθητών.

Η εισαγωγή των Τ.Π.Ε. στην Εκπαίδευση µπορεί να σηµαίνει: Τι ακριβώς σηµαίνει η εισαγωγή των

i. Χρήση των Τ.Π.Ε. στη διοίκηση της Εκπαίδευσης ii. Τις ΤΠΕ ως αυτόνοµο γνωστικό αντικείµενο (διδασκαλία των

ΤΠΕ στην

βασικών δεξιοτήτων χειρισµού Η.Υ., ψηφιακός γραµµατισµός

Εκπαίδευση

ή διδασκαλία της Πληροφορικής) iii. Τις ΤΠΕ ως µέσο για τη διδασκαλία άλλων αντικειµένων (κυρίως

εκπαιδευτικά

λογισµικά

και

εκπαιδευτικά

Γενικό Μέρος περιβάλλοντα) iv. Τις ΤΠΕ ως µέσο επικοινωνίας.

Σε κάθε περίπτωση, η εισαγωγή στης Πληροφορικής στην διδασκαλία, αλλαγή,

απαιτεί

αφού

µια

συντονισµένη,

απαιτούνται

ριζικοί

συστηµική

σχεδόν

µετασχηµατισµοί

στα

παρακάτω: •

Εξοπλισµοί (υλικό και λογισµικό)

και υψηλής ποιότητας

δικτυακή υποδοµή και συντήρηση/αναβάθµισή τους και προσαρµογή τους στα διεθνή standards. •

Αλλαγή θεσµικού πλαισίου (αλλαγή σχετικής νοµοθεσίας)

•

Παραγωγή ειδικού λογισµικού, δηµιουργία εκπαιδευτικών περιβαλλόντων κατάλληλου

και

συντήρηση

εκπαιδευτικού

τους,

υλικού

δηµιουργία

(διδακτικού

ύλης

ψηφιακής µορφής και βιβλίου) και διαρκής επικαιροποίησή τους. •

Ενσωµάτωση των αλλαγών στο πρόγραµµα σπουδών των µελλοντικών

εκπαιδευτικών

(«καθηγητικές

σχολές»,

παιδαγωγικά Τµήµατα κλπ) •

Επιµόρφωση

εκπαιδευτικών

και

στελεχών

(διευθυντών,

προϊσταµένων, συµβούλων κλπ) •

Προσαρµογή των διοικητικών δοµών στις απαιτήσεις των ψηφιακών µέσων

•

Αλλαγή µιας γενικότερης «νοοτροπίας»

Η εισαγωγή της Πληροφορικής και των Τ.Π.Ε. στην εκπαίδευση, λοιπόν,

δεν

είναι

πάντοτε

απλή.

Σε

πολλές

περιπτώσεις

Εκπαιδευτικές πολιτικές οι οποίες δεν έλαβαν υπόψή τους το σύνολο

των

παραµέτρων

που

πρέπει

να

συνεκτιµηθούν

γνώρισαν µια σχετική αποτυχία. Για παράδειγµα, οι χώρες Γαλλία

και

Μ.

Βρετανία,

πρωτοπορώντας,

εισήγαγαν

µε

συστηµατικό τρόπο την Πληροφορική τη δεκαετία του 1980, στα

σχολεία

τους,

µε

Η.Υ.

δικής

τους

σχεδίασης,

(Η.Υ.

σχεδιασµένους από την αρχή για εκπαιδευτική χρήση), αλλά εγκατέλειψαν

σταδιακά

το

πλάνο

τους,

καθώς

(λόγω

ανυπαρξίας αγοράς και οικονοµικού κινήτρου, κατά κύριο λόγο) δεν υπήρξε ούτε πρόοδος στο υλικό, ούτε στο λογισµικό (hardware, software). Τα αντίστοιχα προϊόντα του εµπορίου

Γενικό Μέρος (κυρίως PC του τέλους της δεκαετίας του 1980) τα οποία εξελίσσοντο µε πολύ γρήγορους ρυθµούς, απαξίωσαν τους Η.Υ. των

σχολείων

και

τους

κατέστησαν

ουσιαστικά

απηρχαιωµένους. Για το ρόλο του οικονοµικού παράγοντα υπάρχει σχετικός διεθνής διάλογος εδώ και αρκετά χρόνια (για παράδειγµα: http://portal.acm.org/citation.cfm?id=269014&dl=ACM&coll=G UIDE). Οι απαιτήσεις που περιγράφονται παραπάνω περιπλέκονται επίσης από την οικονοµία της αγοράς, η οποία επιβάλλει ενίοτε αλλαγές

µοντέλων

για

λόγους

καθαρά

εµπορικούς/οικονοµικούς. Επιπλέον ο συντονισµός, ο χρονισµός των

ανωτέρω

παράδειγµα

ενεργειών δεν

είναι

πολύ

επικαιροποιηθεί

σηµαντικός:

αν

για

εγκαίρως

και

προγραµµατισµένα το εκπαιδευτικό λογισµικό, µπορεί να πάψει να είναι συµβατό µε νεότερες εκδόσεις Η.Υ. ή λειτουργικών συστηµάτων. Πολύ συχνά εξάλλου, η τεχνολογία φαίνεται να υπαγορεύει τις εξελίξεις. Η ίδια η UNESCO έχει επισηµάνει µερικά

επαναλαµβανόµενα

και

σηµαντικά

λάθη

στην

εκπαιδευτική πολτική που συνδέεται µε τις ΤΠΕ: (http://www.unescobkk.org/index.php?id=1539). Τέτοια λάθη είναι η θεώρηση της δικτύωσης (και γενικά της τεχνολογικής υποδοµής) ως ενός αυτόνοµου σκοπού καθεαυτόν (δες µια σχετική προβληµατική στο: http://portal.acm.org/citation.cfm?id=204871), η επικέντρωση στους

διαθέσιµους

(οικονοµικούς)

πόρους

και

όχι

στις

εκπαιδευτικές και κοινωνικές ανάγκες, η έλλειψη πρόβλεψης για το κόστος συντήρησης, επικαιροποίησης, αναβάθµισης των ΤΠΕ που

εγκαθίστανται

στην

υπηρεσία

ενός

εκπαιδευτικού

συστήµατος. Η παγκόσµια διαµάχη γύρω από τους «φθηνούς» προσωπικούς Η.Υ. (µε επίκεντρο τον «Η.Υ. των 100 δολαρίων) δείχνει επίσης την πολυπλοκότητα του θέµατος.

3. Μοντέλα εισαγωγής των Τ.Π.Ε. στην Εκπαίδευση

Γενικό Μέρος Στο διεθνή χώρο, τρία είναι τα κυρίαρχα µοντέλα εισαγωγής των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση:

Τεχνοκρατικό,

•

το τεχνοκρατικό/τεχνοκεντρικό – που δίνει µεγαλύτερη

ολιστικό,

σηµασία στην τεχνολογία των ΗΥ Χαρακτηρίζεται από έναν

πραγµατολογικό

«τεχνολογικό ντετερµινισµό», δηλαδή δίνει σχεδόν απόλυτη

µοντέλο

αξία στα χρησιµοποιούµενα συστήµατα και την εκµάθηση της λειτουργίας τους, θεωρώντας ότι η χρήση τους θα είναι αρίστη (σχεδόν αναγκαστικά, ντετερµινιστικά η ορθή χρήση προκύπτει άµεσα από τις σχετικές δεξιότητες). •

το ολιστικό – που δίνει σηµασία στην διαθεµατική και ολιστική προσέγγιση της γνώσης. Η ενσωµάτωση των ΤΠΕ γίνεται

σταδιακά

σε

όλα

τα

γνωστικά

αντικείµενα,

Πληροφορική δηλαδή «διαχέεται» κατά κάποιο τρόπο, στο σύνολο των µαθηµάτων και των σχολικών δραστηριοτήτων. Η

υιοθέτηση

αυτού

του

µοντέλου

προκαλεί

και

τις

µεγαλύτερες ανατροπές στο τυπικό εκπαιδευτικό σύστηµα. •

το πραγµατολογικό – που αποτελεί ένα συνδυασµό των δυο άλλων.

Το

µοντέλο

συνδυασµένη

αυτό

διδασκαλία

χαρακτηρίζεται µαθηµάτων

από

τη

«αµιγούς»

Πληροφορικής και την ταυτόχρονη ένταξη των ΤΠΕ ως µέσου στήριξης της µαθησιακής διαδικασίας στα διάφορα γνωστικά αντικείµενα. Η Ελλάδα, όπως και πολλά άλλα κράτη, ακολούθησε διαδοχικά αρχικά το πρώτο µοντέλο, ενώ σταδιακά προσαρµόστηκε στο δεύτερο και το τρίτο, κυρίως από τα µέσα της δεκαετίας του 1990.

4. ∆υο διαφορετικές προσεγγίσεις

Η Πληροφορική

Θα πρέπει ωστόσο να τονιστεί ότι τα τελευταία χρόνια έχουν

«ευχέρεια» και ο

αναπτυχθεί

Πληροφορικός/

αντιµετωπίζουν το πρόβληµα σε µια διαφορετική βάση.

Ψηφιακός

•

γραµµατισµός

διεθνώς

δυο

ιδιαίτερες

προβληµατικές,

που

Η έννοια των βασικών δεξιοτήτων στην Πληροφορική, δηλαδή στη διαχείριση της πληροφορίας, υποκαταστάθηκε σταδιακά από τις δεξιότητες χειρισµού Η.Υ. Τούτο όµως τείνει να υποκατασταθεί σήµερα από την Πληροφορική «ευχέρεια» (fluency) – δηλαδή από δεξιότητες που είναι και πολύ πιο διευρυµένες, αλλά και πολύ πιο βαθειές. (για µια

Γενικό Μέρος αναλυτική

προσέγγιση:

http://www7.nationalacademies.org/bose/Horwitz_Think_Pi ece.pdf ή και: http://www7.nationalacademies.org/bose/ICT%20Fluency_Lear ning_for_21st_Century_Article.pdf). Στα πλαίσια αυτά, λόγω της γενίκευσης των χρήσεων των ΤΠΕ στον κόσµο της οικονοµίας και της εργασίας, η ενσωµάτωση των ΤΠΕ στην εκπαίδευση και η σχετική κατάρτιση των πολιτών αποτελεί κοµβικό σηµείο και έτσι αποτελεί

σταθερό στοιχείο στον

προγραµµατισµό όλων των φορέων της ελληνικής κοινωνικής ζωής (για παράδειγµα: σταθερή αναφορά από τα περισσότερα κόµµατα). •

Επίσης

το

µοντέλο

πραγµατολογικής)

της

τείνει

προσέγγισης σήµερα

να

(ολιστικής αναχθεί

στην

προβληµατική του Πληροφορικού ή ψηφιακού γραµµατισµού (για

παράδειγµα:

http://www.ictliteracy.info/

http://www.21stcenturyskills.org/index.php?Itemid=33&id =31&option=com_content&task=view ) και µέσα

στα

θεωρητικά

πλαίσια

των

πολυγραµµατισµών:

(ενδεικτικά: http://www.usq.edu.au/course/material/EDU5472/content/mod 08.htm).

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες Αναζητήστε στοιχεία για τις πολιτικές ένταξης των Τ.Π.Ε. στην εκπαίδευση. ∆ραστηριότητα 1η

Προσπαθείστε

να

δηµιουργήσετε

µια

«χρονογραµµή» (timeline) που να συσχετίζει ις πολιτικές αυτές µε την τεχνολογική πρόοδο ή άλλες παραµέτρους

∆ιερεύνηση ∆ραστηριότητα 2η

σε

προβληµατικής

µεγαλύτερη της

έκταση

«πληροφορικής

και

ευχέρειας»

Eπίσης του Πληροφορικού γραµµατισµού.

6. Ερωτήσεις

βάθος

της

(fluency).

Γενικό Μέρος 1. Θα µπορούσατε να συγκρίνετε τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα των τριών µοντέλων εισαγωγής των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση σε σχέση µε τις ιδιαιτερότητες κάθε περίπτωσης (για παράδειγµα τυπική και µη-τυπική εκπαίδευση, επαγγελαµτική κατάρτιση,

εκπαιδευση

ενηλίκων

και

δια

βίου

µάθηση,

τεχνολογική και επαγγελµατική εκπαίδευση κλπ);

7. Ασκήσεις 1. ∆ιερευνήστε τα στοιχεία που παρατίθενται στην αρχή ως προς τις απαιτούµενες µεταβολές που είναι απαραίτητες για µια πλήρη ενσωµάτωση των ΤΠΕ στο εκπαιδευτικό σύστηµα.

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία Βιβλιογραφία •

Βοσνιάδου, Σ. (2006). Παιδιά, σχολεία και υπολογιστές, Αθήνα: GUTENBERG.

•

Βοσνιάδου, Σ. (2006). Σχεδιάζοντας περιβάλλοντα µάθησης υποστηριζόµενα από τις Σύγχρονες Τεχνολογίες, Αθήνα: GUTENBERG.

•

Κεκκές, Ι. (2004). Οι Νέες Τεχνολογίες στην Εκπαίδευση, Ζητήµατα

Σχεδιασµού

και

Εφαρµογών:

Φιλοσοφικές-

Κοινωνικές προεκτάσεις, Αθήνα: Ένωση Ελλήνων Φυσικών. Ατραπός. •

Κουτλής, Μ., Μεγάλου, Ε., Παρασκευάς, Μ., Ρενιέρη, Ν., Κυνηγός, Π., Κοµνηνός, Θ., Ζαγούρας, Χ., Μπούρας, Χ., &

Ενδεικτική

Σταµατίου, Γ. (2005). Θα µας κρίνει τελικά όλους το

βιβλιογραφία

µέλλον...

Οι

τεχνολογίες

της

Πληροφορίας

και

της

Επικοινωνίας στη σχολική πραγµατικότητα, Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα. •

Neil

Postman

δηµόσιος

(1998)

λόγος

στην

∆ιασκέδαση

µέχρι

εποχή

θεάµατος.

του

θανάτου.

Εκδόσεις

∆ροµέας. •

Larry Cuban (2002) Oversold and Undrused

Harvard

University Press •

Nicolαs C. Burbules et als (2000) Watch IT! The Risks and Promises

Information

Technologies

for

Westview press.

Education.

Γενικό Μέρος •

Sara Baase (1997) A Gift of Fire: Social, Legal and Ethical issues in Computing. Prentice Hall.

•

Sara

Kiesler.

Editor

(1997)

Culture

the

Internet.

Lawrence Erlbaum Associates, Publishers. •

Toru Ishida- Katherine Ishiber(editors) (2000) Digital Cities, Springer

•

William J. Mitchell (1998) City of Bits. Space, Place, and the Infobahn. MIT Press.

•

Sherry Turkle (1996) Life on the Screen. Identity in the Age of the Internet. Simon and Schuster.

•

Seymour

Papert

ηλεκτρονικοί

(1991).

υπολογιστές

Νοητικές και

θύελλες

δυναµικές

ιδέες,

Παιδιά, Αθήνα:

Οδυσσέας. •

Richard

Rosenberg

(1997)

The

Social

Impact

Computers. Academic Press. •

Andy

Hargreaves

(2003)

Teaching

the

Knowledge

Society. Open University Press. •

Κουτσογιάννης,

∆.

(2002).

Ελληνική

γλώσσα

και

πληροφορική τεχνολογία: πρόταση για τη διαµόρφωση εκπαιδευτικής πολιτικής. Παιδαγωγική Επιθεώρηση 34: 2643. •

Τζιµογιάννης, Α. (2002). Προετοιµασία του Σχολείου της Κοινωνίας

της

Πληροφορίας.

Προς

ένα

Ολοκληρωµένο

Μοντέλο Ένταξης των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στο

Ελληνικό

Εκπαιδευτικό Σύστηµα.

Σύγχρονη Εκπαίδευση, 122, σελ. 55-65. •

Kress,

(2000a).

Σχεδιασµός

του

γλωσσικού

προγράµµατος σπουδών µε βάση το µέλλον. Γλωσσικός Υπολογιστής 2:111-124. (www.greek-language.gr).

Γενικό Μέρος

Ενότητα 2.1 Σύγχρονες θεωρήσεις για τη µάθηση 1. Εισαγωγή Πρόκειται για ένα µάθηµα γνωριµίας µε τα χαρακτηριστικά των πλέον διαδεδοµένων θεωρήσεων για τη µάθηση. Το πεδίο των θεωριών µάθησης και των τρόπων µε τους οποίους αυτές συντελούν στη διαµόρφωση της διδασκαλίας, είναι πολύ ευρύ. Στο παρόν µάθηµα παρουσιάζονται µε εξαιρετικά συνοπτικό τρόπο µερικές από τις θεωρίες µάθησης και τα χαρακτηριστικά τους και παρατίθενται αναφορές σε πηγές (ψηφιακές και έντυπες), προκειµένου να διευκολυνθεί µια περαιτέρω µελέτη των θεωρήσεων αυτών. ∆ιδακτικοί Στόχοι

• Στοιχειώδεις γνώσεις γύρω από τις πλέον διαδεδοµένες σύγχρονες θεωρήσεις για τη µάθηση, προκειµένου να εξοικειωθούν οι επιµορφούµενοι µε τη σχετική ορολογία, µε τα κύρια ρεύµατα σκέψης και τη βασική βιβλιογραφία • Κατανόηση των σχέσεων που υφίστανται ανάµεσα στις θεωρίες µάθησης και τις διδακτικές µεθόδους

2. Γενικά στοιχεία για τη µάθηση Ένας τυπικός ορισµός της µάθησης θεωρεί τη µάθηση ως µια Ορισµός της µάθησης

διαδικασία

συµπεριφοράς

οποία

οδηγεί

ενός

ατόµου

σε και

µια

διαρκή

µεταβολή

της

οποία

προκύπτει

ως

αποτέλεσµα εµπειρίας ή άσκησης. Η µάθηση έτσι, ως αίτιο της µεταβολής της συµπεριφοράς ενός ατόµου, αντιδιαστέλλεται από άλλα αίτια όπως η βιολογική ωρίµανση, η κόπωση κλπ. Η µάθηση µπορεί λοιπόν να είναι αποτέλεσµα µιας οργανωµένης διαδικασίας (διδασκαλίας, εκπαίδευσης), αλλά να προέρχεται επίσης και αποκλειστικά από την εν γένει εµπειρία του ατόµου. Ο ορισµός αυτός της µάθησης υπονοεί ότι η µεταβολή της συµπεριφοράς όχι µόνο είναι διαρκής, αλλά έχει ένα σχετικά µόνιµο χαρακτήρα. Ο ορισµός αυτός επίσης υπονοεί έµµεσα ότι τα αποτελέσµατα

της µάθησης είναι παρατηρήσιµα. Ωστόσο,

υπάρχουν και άλλοι ορισµοί της µάθησης, ευρύτεροι, που θεωρούν τη µάθηση ως τη µεταβολή της κατανόησης, των

Γενικό Μέρος στάσεων, των γνώσεων, των πληροφοριών, των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων του άτοµου. Κατ’ αυτόν τον τρόπο εντάσσονται στις

διαδικασίες

της

µάθησης

και

µεταβολές,

οι

οποίες

αναφέρονται στις γνώσεις, στις δεξιότητες, στις συνήθειες του ατόµου και γίνεται, κατά τον τρόπο αυτό, µια αναφορά και σε εσωτερικές διεργασίες του ατόµου, µη-παρατηρήσιµες. Όπως θα αναφερθεί και στις επόµενες παραγράφους, οι ορισµοί αυτοί αντιστοιχούν σε οµόλογες θεωρίες για τη µάθηση. ∆εν υφίσταται λοιπόν ένας ορισµός της µάθησης ο οποίος να είναι γενικά αποδεκτός, αλλά στο επίκεντρο των σύγχρονων θεωρήσεων για τη µάθηση, βρίσκεται η απόκτηση γνώσεων και η

µεταβολή

των

γνωστικών

δοµών

και

όχι

µόνον

παρατηρήσιµη συµπεριφορά. Ένας ορισµός πιο συµβατός µε τις σύγχρονες αντιλήψεις είναι ο εξής: Μάθηση είναι η απόκτηση και η µεταβολή γνώσεων, δεξιοτήτων, στρατηγικών, πεποιθήσεων, στάσεων και διαφόρων µορφών συµπεριφοράς, δηλ. η διαδικασία κατά την οποία αλλάζει το γνωστικό δυναµικό του ατόµου, ως αποτέλεσµα των ποικίλων εµπειριών τις οποίες το άτοµο επεξεργάζεται.

3. Σύγχρονες θεωρίες για τη µάθηση Τα ρεύµατα και οι θεωρίες για τη µάθηση είναι πολυπληθή. Μεταξύ αυτών, οι σχολές που θεωρούν τη µάθηση ως µια διαδικασία πρόσκτησης της γνώσης (θεωρίες που συνδέονται µε το συµπεριφορισµό), εκείνες που θεωρούν τη µάθηση ως διαδικασία δηµιουργίας της γνώσης (και συνδέονται µε τον κονστρουκτιβισµό) και τέλος εκείνες που θεωρούν τη µάθηση ως αποτέλεσµα της συµµετοχής σε κοινωνικές οµάδες (και συνδέονται µε τις κοινωνικοπολιτισµικές θεωρίες) είναι από τις πλέον διαδεδοµένες.

Γενικό Μέρος

Συµπεριφοριστικές

Κυριότεροι

θεωρίες µάθησης,

µάθησης είναι οι J. B. Watson, E. L. Thorndike, B. F. Skinner και

Μάθηση µέσω ενίσχυσης

εκπρόσωποι

των

συµπεριφοριστικών

θεωριών

ο γνωστός για τα πειράµατά του Ι. Pavlov. Οι θεωρίες του µπηχεϋβιορισµού (συµπεριφορισµού) λαµβάνουν υπόψη µόνο τις µεταβολές, τις µετατροπές της εξωτερικά παρατηρούµενης συµπεριφοράς. Καθώς οι εσωτερικές νοητικές διεργασίες του µανθάνοντος υποκειµένου δεν προσφέρονται στην παρατήρηση, δε µπορούν να µελετηθούν άµεσα – πάντοτε σύµφωνα µε τους µπηχεϋβιοριστές. Για το λόγο αυτό, οι συµπεριφοριστές µελετούν συστηµατικά µόνο τις εξωτερικές αντιδράσεις των ατόµων και απορρίπτουν τις υποθέσεις ή τις ερµηνείες που στηρίζονται στις εσωτερικές νοητικές διεργασίες των ανθρώπων. Κατά

κάποιο

τρόπο,

το

µανθάνον

υποκείµενο,

για

το

συµπεριφορισµό, είναι ένα «µαύρο κουτί» του οποίου αγνοούµε το περιεχόµενο. Αυτό που ενδιαφέρει είναι µόνο το εξωτερικό ερέθισµα από το περιβάλλον προς το άτοµο και η ανταπόκριση του ατόµου στο δοσµένο ερέθισµα. Η µάθηση σηµαίνει τη σύνδεση ερεθισµάτων-ανταπόκρισης. Οι επαναλήψεις ενισχύουν τις συνδέσεις και άρα τη µάθηση. Επίσης οι θετικές ενισχύσεις (όπως οι ανταµοιβές) ενισχύουν µια συγκεκριµένη «µάθηση», ενώ οι αρνητικές την αποδυναµώνουν. Κάθε είδος µάθησης, κατά τους συµπεριφοριστές, όσο πολύπλοκη και αν είναι, µπορεί πάντοτε να αναλυθεί σε στοιχειωδέστερα τµήµατα, τα οποία µε τη σειρά τους µπορούν να αναλυθούν σε ακόµη πιο απλά κ.ο.κ. µέχρις

ότου

προς

µετάδοση

γνώση

µπορεί

να

«αποσυναρµολογηθεί» σε τµήµατα απλά, µικρά, τα οποία το άτοµο µπορεί εύκολα να µάθει. Η γνώση λοιπόν είναι µια οντότητα η οποία µπορεί να µεταδοθεί. Το µάθηµα που βασίζεται στο συµπεριφορισµό, προϋποθέτει βέβαια την ενεργή συµµετοχή του µαθητή. Η προς διδασκαλία ύλη αναλύεται σε επιµέρους τµήµατα, τα οποία διδάσκονται µε βαθµιαία πρόοδο από τα πλέον απλά τµήµατα της ύλης προς τα πλέον

σύνθετα

απαντήσεις

και

των

ανατροφοδότηση

δυσνόητα.

µαθητών, –

θετική

Στα

µαθήµατα

πρέπει ή

να

αρνητική,

αυτά,

υπάρχει ανάλογα

στις

ταχεία µε

την

απάντηση. Όσες ερωτήσεις δεν απαντώνται σωστά από τους µαθητές, τίθενται εκ νέου (ενδεχοµένως µε άλλη σειρά και διαφορετική διατύπωση)

και ξανά, έως ότου ο µαθητής

απαντήσει σωστά. Βασισµένα πάνω στις θεωρίες αυτές έχουν αναπτυχθεί αρκετά µοντέλα διδασκαλίας από την προγραµµατισµένη διδασκαλία (B. F. Skinner), ως το ∆ιδακτικό Σχεδιασµό (Instructional Design, R. M. Gagné). O ∆ιδακτικός Σχεδιασµός θεωρήθηκε επί µακρόν ως

µια

αξιόπιστη

διαδικασία

για

την

προετοιµασία

Γενικό Μέρος προγραµµάτων και µαθηµάτων κατάρτισης. Περιλαµβάνει 5 στάδια: Ανάλυση του στοχευόµενου κοινού και των αναγκών του, Σχεδίαση

των µαθηµάτων, Ανάπτυξη

του διδακτικού

υλικού, Εφαρµογή, Αξιολόγηση και επιστροφή στο πρώτο στάδιο (AΣΑΕΑ, ή ADDIE = Analyze, Design, Develop, Implement, Evaluate). Το

µοντέλο

αυτό

ταιριάζει

πολύ

καλά

µε

τη

διαδικασία

ανάπτυξης λογισµικού µε διδακτικό χαρακτήρα (tutorials) και χρησιµοποιήθηκε

εκτεταµένα

κατά

τη

δηµιουργία

περιβαλλόντων αυτού του τύπου. Ένα

πολύ

σηµαντικό

τµήµα

του

υφιστάµενου

σήµερα

εκπαιδευτικού λογισµικού έχει δηµιουργηθεί µε τις αρχές του συµπεριφορισµού (παρόλο που οι θεωρίες του συµπεριφορισµού είναι σε υποχώρηση) – ίσως γιατί οι θεωρίες αυτές διευκολύνουν πολύ το σχεδιασµό των εκπαιδευτικών λογισµικών. Τα λογισµικά καθοδήγησης,

διδασκαλίας

(tutorials)

και

πρακτικής

και

εξάσκησης (drill and practice), κατά κανόνα βασίζονται πάνω στις θεωρίες αυτές. Τα λογισµικά αυτά είναι κατάλληλα κυρίως για την εξάσκηση δεξιοτήτων χαµηλού επιπέδου (όπως είναι η εκτέλεση πράξεων, η αποµνηµόνευση κ.ά), για την αξιολόγηση των

µαθητών,

συµπεριφορισµός

για

εποπτική

επέδρασε

µε

διδασκαλία. ένα

Ωστόσο,

γενικότερο

τρόπο

ο στη

σχεδίαση και τη χρήση των εφαρµογών των ΤΠΕ, καθώς έδωσε µεγάλη έµφαση στη διαρκή και ενεργό συµµετοχή του µαθητή, στην ενθάρρυνση του, στην εξάσκηση, στο ρόλο της ταχείας ανάδρασης.

Οι γνωστικές θεωρίες και ιδιαίτερα ο κονστρουκτιβισµός Γνωστικές θεωρίες αποδίδουν πολύ µεγάλη σηµασία στις εσωτερικές, νοητικές µάθησης Κονστρουκτιβισµός διεργασίες του ατόµου. Η µάθηση στις θεωρίες αυτές δε µεταδίδεται, αλλά είναι µια διαδικασία προσωπικής κατασκευής της γνώσης, η οποία εδράζεται πάνω σε προγενέστερες γνώσεις (οι

οποίες

φυσικά

τροποποιούνται

κατάλληλα

ώστε

να

συζευχθούν µε τη νέα γνώση). Η µάθηση απαιτεί δηλαδή την αναδιάταξη και αναδόµηση των νοητικών δοµών του ατόµου, έτσι ώστε αυτές να προσαρµοστούν µε τη νέα γνώση, αλλά και να “προσαρµόσουν” τη νέα γνώση στις υφιστάµενες νοητικές δοµές.

Γενικό Μέρος Ο εποικοδοµισµός του J. Piaget, θεωρεί ότι η ανάπτυξη της λογικής

και

επιστηµονικής

σκέψης

του

παιδιού

είναι

µια

εξελικτική διαδικασία µε διάφορα στάδια. Η θεωρία του J. Piaget είναι ουσιαστικά στον αντίποδα του συµπεριφορισµού, καθώς ξεκινά µε την υπόθεση ότι ο κάθε µαθητής κατασκευάζει τη γνώση µε το δικό του τρόπο, ενεργητικά και δεν αποτελεί απλά έναν παθητικό υποδοχέα πληροφοριών και «γνώσεων». Άρα ο µαθητής πρέπει να µαθαίνει σε ένα περιβάλλον πλούσιο σε ποικίλα εξωτερικά ερεθίσµατα, το οποίο να δίνει τη δυνατότητα στο µαθητή να αλληλεπιδρά µαζί του. Ο J. Bruner πρότεινε ως βασική θεωρία για τη µάθηση, την ανακαλυπτική µάθηση. Οι µαθητές ανακαλύπτουν τη γνώση (κανόνες,

αρχές,

ανάπτυξη

δεξιοτήτων)

µέσα

από

ανακαλυπτικές διαδικασίες – µε το πείραµα, τη δοκιµή, την επαλήθευση ή τη διάψευση. Η σταδιακή ανακάλυψη των εσωτερικών

δοµών,

αρχών

και

νόµων

που

διέπουν

ένα

φαινόµενο συντελούν στη βαθύτερη κατανόηση του από το µαθητή. Αυτό, η ιδέα της σταδιακής ανακάλυψης της γνώσης, µπορεί να αποτελέσει ένα ιδιαίτερα σηµαντικό κίνητρο για το µαθητή, τον οποίο ο εκπαιδευτικός µπορεί να βοηθήσει ή και να καθοδηγήσει ακόµη (καθοδηγούµενη ανακάλυψη). Σύµφωνα µε τις θεωρίες του Bruner, o εκπαιδευτικός έχει το ρόλο του εµψυχωτή, του διευκολυντή, του καθοδηγητή στη διαδικασία της

ανακάλυψης:

µαθητής

έρχεται

αντιµέτωπος

µε

προβλήµατα τα οποία καλείται να επιλύσει και ο εκπαιδευτικός τον υποστηρίζει στην προσπάθεια του αυτή, την οποία ο µαθητής όµως πραγµατοποιεί µε το δικό του ρυθµό και µε βάση τις δικές του αποφάσεις και επιλογές. Ο J. Bruner, µε νεότερες θεωρίες

του,

έδωσε

ιδιαίτερη

βαρύτητα

στον

κοινωνιοπολιτισµικό παράγοντα, πλησιάζοντας έτσι τη σχολή των κοινωνιοπολιτισµικών θεωριών µάθησης. Στην

ίδια

σχολή

(των

γνωστικών

θεωριών

µάθησης)

εντάσσονται και άλλες θεωρίες, όπως η θεωρία της επεξεργασίας της πληροφορίας και γενικότερα όλες οι νεότερες απόψεις που στηρίζονται στις σύγχρονες προόδους της Βιολογίας και της νευροφυσιολογίας. Τα εκπαιδευτικά λογισµικά και περιβάλλοντα που σχεδιάζονται λαµβάνοντας υπόψη τις γνωστικές θεωρίες µάθησης, πρέπει να

Γενικό Μέρος ενθαρρύνουν µια σειρά από διαδικασίες και να υποστηρίζουν τη δηµιουργία διδακτικών καταστάσεων µε τα ακόλουθα (µεταξύ άλλων) χαρακτηριστικά: •

Τα εκπαιδευτικά λογισµικά και περιβάλλοντα πρέπει να υποστηρίζουν την ιδέα της οικοδόµησης της γνώσης από τον ίδιο

το

µαθητή,

καθώς

αυτός

προσπαθεί

να

επιλύσει

προβλήµατα και στην προσπάθεια του αυτή αλληλεπιδρά µε το υλικό περιβάλλον (στο οποίο εντάσσεται το εκπαιδευτικό λογισµικό), τους συµµαθητές του και τον εκπαιδευτικό. Ο µαθητής διερευνά, ανακαλύπτει σταδιακά, κάνει υποθέσεις τις οποίες επαληθεύει ή διαψεύδει και το εκπαιδευτικό περιβάλλον πρέπει να στηρίζει αυτή την πορεία του µαθητή. •

Τα εκπαιδευτικά λογισµικά και περιβάλλοντα πρέπει να ενθαρρύνουν την προσωπική έκφραση των µαθητών και να υποστηρίζουν την προσωπική τους εµπλοκή, λαµβάνοντας επίσης

υπόψη

λαµβάνουν

το

χώρα

γενικότερο οι

πλαίσιο

κοινωνικές

µέσα

στο

οποίο

αλληλεπιδράσεις

των

µαθητών. •

Τα εκπαιδευτικά λογισµικά και περιβάλλοντα πρέπει να παρέχουν,

στο

µέτρο

του

δυνατού,

πολλαπλές

αναπαραστάσεις των εννοιών, σχέσεων και των οντοτήτων που είναι υπό διαπραγµάτευση σε κάθε µάθηµα. Ακόµη, τα περιβάλλοντα, δεν πρέπει να υποδεικνύουν στο µαθητή τις ορθές διαδικασίες, αλλά αντίθετα να τον αφήνουν να εκφράζει τις απόψεις του (έστω και λαθεµένες) και να υποστηρίζουν

τη

διαδικασία

την

κοινωνιογνωστικής

σύγκρουσης, κατά την οποία τα ίδια τα γεγονότα ή τα επιχειρήµατα άλλων µαθητών ανατρέπουν τις ενδεχόµενες λανθασµένες αντιλήψεις του µαθητή.

Η οικογένεια των περιβαλλόντων Logo, αποτελεί δηµιούργηµα του S. Papert, ο οποίος υλοποίησε και επεξέτεινε τις ιδέες του J. Piaget µε έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο. Τα περιβάλλοντα αυτής της κατηγορίας

αποτελούν

την

πλέον

διαδεδοµένη

κατηγορία

λογισµικών, και η ευρύτερη κλάση των ανοιχτών µικρόκοσµων (στην

οποία

εντάσσονται

και

τα

περιβάλλοντα

Logo),

στηρίζονται πάνω ακριβώς στις ιδέες αυτές και αποτελούν τα πλέον τυπικά παραδείγµατα εκπαιδευτικών λογισµικών, που

Γενικό Μέρος είναι κατασκευασµένα µε βάση τις γνωστικές θεωρίες.

Κοινωνιοπολιτισµικές Τα τελευταία χρόνια, στις θεωρίες µάθησης επικρατεί όλο και περισσότερο η γενική ιδέα ότι ο κοινωνιοπολιτισµικός θεωρήσεις για τη µάθηση

παράγοντας παίζει έναν ουσιώδη ρόλο στη µάθηση. Η µάθηση, σύµφωνα

µε

τις

συγκεκριµένα αντιλήψεις)

θεωρίες

πολιτισµικά και

αυτές,

συντελείται

πλαίσια

ουσιαστικά

(γλώσσα,

µέσα

σε

στερεότυπα,

δηµιουργείται

από

την

αλληλεπίδραση του ατόµου µε άλλα άτοµα, σε συγκεκριµένες επικοινωνιακές περιστάσεις και µέσω της υλοποίησης κοινών δραστηριοτήτων (activities). Οι θεωρίες µάθησης αυτής της κατηγορίας δηλαδή, προσδίδουν ένα σηµαντικό ρόλο στην κοινωνική αλληλεπίδραση, καθώς, σύµφωνα µε τις απόψεις τους, το µανθάνον υποκείµενο δνε κατασκευάζει την προσωπική του γνώση µέσα σε ένα πολιτισµικό και επικοινωνιακό «κενό», αλλά πάντοτε µέσα σε ευρύτερα πλαίσια, µέσα στο οποία η γνώση, δηµιουργείται και σηµατοδοτείται. Bασικοί εκπρόσωποι αυτής της κατηγορίας θεωριών είναι ο L. Vygotsky,

οι

Doise

και

Mugny,

που

υποστηρίζουν

τις

κοινωνιογνωστικές θεωρίες µάθησης και νεότεροι ερευνητές όπως ο Ε. Wenger, θεωρητικός των Κοινοτήτων Πρακτικής και Μάθησης (µια εκτενέστερη αναφορά στη θεωρία του υπάρχει στην παράγραφο 2.3). Κατά κάποιο τρόπο, ο κοινωνικός εποικοδοµισµός δεν είναι ασύµβατος

µε

τις

γνωστικές

θεωρίες,

όπως

είναι

συµπεριφορισµός, αλλά λειτουργεί, σε ορισµένο επίπεδο, ακόµη και συµπληρωµατικά µε τις θεωρίες αυτές. Οι θεωρίες του L. Vyotsky και άλλων ψυχολόγων της Σοβιετικής σχολής

Ψυχολογίας,

ιδιαίτερα

σηµαντικές

για

τις

κοινωνιοπολιτιστικές θεωρίες µάθησης, αποδίδουν πολύ µεγάλη σηµασία στη γλώσσα, ως παράγοντα για τη µάθηση και στηρίζονται στην υπόθεση της ζώνης εγγύτερης (ή επικείµενης) ανάπτυξης: η ζώνη αυτή αποτελεί ένα σύνολο γνώσεων τις οποίες ο µαθητής µπορεί να δηµιουργήσει µε τη βοήθεια του περιβάλλοντος – αλλά όχι ακόµη µόνος. Έτσι, ο ρόλος του εκπαιδευτικού

και

γενικότερα

του

σχολείου

και

του

περιβάλλοντος µέσα στο οποίο ζει και µαθαίνει ο µαθητής, είναι ιδιαίτερα σηµαντικός. Οι θεωρίες της δραστηριότητας (activity theory) και οι θεωρίες

Γενικό Μέρος της εγκαθιδρυµένης µάθησης και της κατανεµηµένης νόησης (situated

cognition,

distributed

cognition)

είναι

νεότερες

θεωρίες, οι οποίες επίσης εντάσσονται στη γενικότερη οµάδα των κοινωνιοπολιτισµικών και κοινωνιογνωστικών θεωριών. Είναι σαφές ότι οι κοινωνιοπολιτισµικές θεωρίες υποστηρίζουν τη συνεργατική µάθηση σε όλες τις µορφές της και εποµένως ένα µάθηµα οργανωµένο έτσι ώστε να λαµβάνει υπόψή του τις θεωρίες αυτές, πρέπει να είναι προσεκτικά σχεδιασµένο, έτσι ώστε

να ενθαρρύνει τη συνεργασία µεταξύ των µαθητών και

γενικότερα την κοινωνική αλληλεπίδραση. Οι κοινωνιοπολιτισµικές θεωρίες µάθησης είναι συµβατές µε όλη την

νέα

γενιά

εκπαιδευτικών

περιβαλλόντων,

τα

οποία

ενσωµατώνουν ένα πλήθος δυνατοτήτων αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας των µαθητών και επιπλέον παρέχουν ένα πολύ συγκροτηµένο θεωρητικό πλαίσιο για τη διδακτική εκµετάλλευση των δυνατοτήτων που προσφέρει το λεγόµενο Web2.0 και η κοινωνική δικτύωση. Υπάρχουν σχετικώς λίγα αυτόνοµα λογισµικά που σχεδιάστηκαν µε

βάση

τις

κοινωνιοπολιτισµικές

θεωρίες.

Ωστόσο,

όπως

αναφέρθηκε και παραπάνω, όλα τα σύγχρονα εκπαιδευτικά λογισµικά

και

περιβάλλοντα

περιλαµβάνουν

υπηρεσίες

επικοινωνίας και συνεργασίας. Επιπλέον, οι κοινωνιοπολιτισµικές θεωρίες επηρέασαν σε σηµαντικό βαθµό τον τρόπο µε τον οποίο τα εκπαιδευτικά λογισµικά εντάσσονται στη διδασκαλία – καθώς ευνοήσανε το µοντέλο του µαθητών που συνεργάζονται µε τη βοήθεια

των

Τ.Π.Ε.

προσπαθούνε

ατοµικά

(µε να

πολλαπλούς επιλύσουν

τρόπους), τα

προβλήµατα.

4. Σύνοψη

αντί

να

προτεινόµενα

Γενικό Μέρος Από

τις

τρεις

βασικές

συµπεριφορισµός, που συµπεριφορά,

σχολές

δίνει

θεωριών

σηµασία

µάθησης,

στην παρατηρούµενη

µάλλον βρίσκεται σε υποχώρηση, παρόλο που,

αναµφίβολα, ένα πολύ σηµαντικό ποσοστό των εκπαιδευτικών λογισµικών

που

έχουν

συµπεριφοριστικές

παραχθεί,

θεωρίες.

στηρίχθηκαν

Ορισµένες

στις

κατηγορίες

δραστηριοτήτων πάντως (όπως της εξάσκησης) βασίζονται στο συµπεριφορισµό.

Οι

γνωστικές

και

οι

κοινωνιοπολιτισµικές

θεωρίες από την άλλη πλευρά, βρίσκονται στο επίκεντρο των σύγχρονων ερευνών και είναι γενικότερα αποδεκτές. Οι θεωρίες αυτές είναι συµβατές µεταξύ τους και µάλιστα, σε κάποιο µέτρο, λειτουργούν συµπληρωµατικά. Παρέχουν έτσι ένα ενιαίο πλαίσιο όχι

µόνο

για

τη

σχεδίαση

και

τα

χαρακτηριστικά

των

εκπαιδευτικών λογισµικών και περιβαλλόντων, αλλά και για τον τρόπο χρήσης τους, τον τρόπο δηλαδή µε τον οποίο οι ΤΠΕ πρέπει να ενσωµατώνονται στο µάθηµα. Οι

θεωρίες

αυτές

υποστηρίζουν

ότι

µαθητής

µαθαίνει

αναπροσαρµόζοντας τις νοητικές του δοµές ανάλογα µε την αλληλεπίδραση που έχει µε το περιβάλλον του. Η γνώση δε «µεταβιβάζεται» στο µαθητή, αλλά δηµιουργείται από το µαθητή ο οποίος δρα και επικοινωνεί µέσα σε συγκεκριµένα κοινωνικά και

πολιτισµικά

πλαίσια.

Το

περιβάλλον

του

µαθητή

περιλαµβάνει τόσο την υλικοτεχνική υποδοµή, µέρος της οποίας αποτελεί και το χρησιµοποιούµενο λογισµικό, όσο και τους υπόλοιπους µαθητές, τους εκπαιδευτικούς – ενδεχοµένως και άλλα άτοµα. Το περιβάλλον, µε µια γενική έννοια, περιλαµβάνει επίσης τον τρόπο µε τον οποίο είναι οργανωµένα όλα αυτά τα στοιχεία. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού λοιπόν είναι να οργανώσει διδακτικές καταστάσεις και µαθήµατα, στα πλαίσια των οποίων ο µαθητής έχει τη δυνατότητα να εκφραστεί, να διερευνήσει και να αλληλεπιδράσει µε το περιβάλλον του προκειµένου να οικοδοµήσει τη γνώση του.

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες

Γενικό Μέρος

Με τη βοήθεια µηχανών αναζήτησης, εντοπίστε πληροφορίες για θεωρίες µάθησης οι οποίες αναφέρονται στις προηγούµενες ∆ραστηριότητα 1η

παραγράφους, χωρίς να αναπτύσσονται και προσπαθήστε να βρείτε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους.

6. Ερωτήσεις 1). Θεωρείτε ότι η γνώση βασικών θεωριών µάθησης µπορεί να υποστηρίξει µια

ουσιαστικά το διδακτικό σας έργο ή ότι αποτελεί

γνώση

χωρίς,

σε

τελευταία

ανάλυση,

πρακτικά

αποτελέσµατα;

7. Ασκήσεις 1)

Υπάρχουν

αναφέρονται

στο σε

∆ιαδίκτυο

συγκρίσεις

αρκετοί ανάµεσα

ιστοχώροι στις

οι

οποίοι

σηµαντικότερες

θεωρίες µάθησης, για παράδειγµα ποιος είναι ο ρόλος του εκπαιδευτικού σύµφωνα µε την κάθε θεωρία, ποια είναι η βασική επιστηµολογική υπόθεση κάθε θεωρίας κλπ. Εντοπίστε έναν τέτοιο ιστοχώρο και εξετάστε τις διαφορές αυτές.

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία ∆ικτυογραφία Οι Νέες Τεχνολογίες στη ∆ιδακτική και τη Μαθησιακή ∆ιαδικασία http://www.etpe.gr/files/proceedings/uploads/eisigisi2.pdf ∆ιδασκαλία και Μάθηση µε τη βοήθεια των Νέων Τεχνολογιών http://www.etpe.gr/files/proceedings/uploads/p125raptis.pdf Εγκέφαλος, µάθηση και µνήµη Ενδεικτικές ψηφιακές πηγές

http://www.cs.phs.uoa.gr/el/courses/neuroscience/brainlearning-memory.pdf Θεωρίες Μάθησης και Τ.Π.Ε. http://www.netschoolbook.gr/epimorfosi/theories.html Ψυχολογία της µάθησης: Θεωρίες Mάθησης http://paroutsas.jmc.gr/psycho.htm Μάθηση µέσω δράσης µε τη βοήθεια Λογισµικών Παιχνιδιών http://conta.uom.gr/conta/publications/html/Mathisi%20Meso %20Drasis.htm Περί… εκπαιδεύσεως ο λόγος

Γενικό Μέρος http://ekpaideusi.blogspot.com/ Θεωρίες µάθησης http://www.slideshare.net/eftchrist/ss-427097 Σύγχρονες θεωρίες µάθησης http://www.aegean.gr/culturaltec/vandoulakis/Courseware06/p age7.html Ο Σχεδιασµός µιας ∆ιαδικασίας Μάθησης µέσω του ∆ικτύου Υπολογιστών http://hyperion.math.upatras.gr/tea/Bb.html#B15 Υποστηρικτικό υλικό για θεωρίες µάθησης http://www.e-yliko.gr/htmls/langyliko/langyl1.aspx Θεωρίες και Μορφές Μάθησης www.cs.phs.uoa.gr/el/courses/introduction_psychology/Learnin g.revised.ppt Μάθηση www.cs.phs.uoa.gr/el/courses/introduction_psychology/Learnin g.revised.ppt ∆ραστηριότητες Μάθησης µέσω Υπολογιστή http://www.etpe.gr/files/proceedings/uploads/p127raptis.pdf Τεχνικές Θετικής και Αρνητικής Ενίσχυσης http://www.ibrt.gr/ekpaideysi/2_enisxisi.pdf Θεωρίες µάθησης και Τεχνολογίες Πληροφορικής http://dtps.unipi.gr/files/notes/20032004/eksamino_6/ekpaideysh_apo_apostash/learningtheories.p pt Εφαρµογές των νέων Τεχνολογιών στη διδασκαλία και µάθηση (εκτενής βιβλιογραφία) http://www.dapontes.gr/index.php?option=com_content&task= view&id=127&Itemid=46 Ο Σχεδιασµός µιας ∆ιαδικασίας Μάθησης µέσω του ∆ικτύου Υπολογιστών http://hyperion.math.upatras.gr/tea/Bb.html#B15 ∆ραστηριότητες Μάθησης µέσω Υπολογιστή http://www.etpe.gr/files/proceedings/uploads/p127raptis.pdf Βιβλιογραφία •

Βοσνιάδου, Σ. (2006). Παιδιά, σχολεία και υπολογιστές, Αθήνα: GUTENBERG.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

•

Bigge, M. (1990). Θεωρίες µάθησης για εκπαιδευτικούς. Μτφρ. Α. Κάντας & Α. Χαντζή. Αθήνα, Πατάκης

•

Eisenstadt, M. & Wason, P. (1985). Μάθηση και εκπαίδευση ΙΙ. Μτφρ. Γ. Μπαρουξής. Αθήνα, Κουτσουµπός

•

Κολιάδης, Ε. (1991). Θεωρίες µάθησης και εκπαιδευτική πράξη. τ. α΄ Συµπεριφοριστικές θεωρίες. Αθήνα.

Γενικό Μέρος •

Κολιάδης, Ε. (1995). Θεωρίες µάθησης και εκπαιδευτική πράξη. τ. β΄ Κοινωνικογνωστικές θεωρίες. Αθήνα.

•

Κολιάδης, Ε. (1997). Θεωρίες µάθησης και εκπαιδευτική πράξη. τ. γ΄ Γνωστικές θεωρίες. Αθήνα.

•

Κολιάδης,

Ε.

(2002).

Νευροεπιστήµη

και

Γνωστική

Ψυχολογία,

Εκπαιδευτική

Πράξη.

Γνωστική Μοντέλο

Επεξεργασίας Πληροφοριών. τ. δ΄. Αθήνα. •

Κόµης Β. (2004) Εισαγωγή στις εκπαιδευτικές εφαρµογές των Τεχνολογών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών, Μεταίχµιο

•

∆έσποινα Μακρίδου-Μπούσιου (2003) Θέµατα Μάθησης και ∆ιδακτικής, Εκδόσεις Πανεπιστηµίου Μακεδονίας

•

DiSessa, A. (2000) Changing minds, M.I.T. Press.

•

Robert M .Gagné, Walter W. Wager, Katharine C. Golas, John M. Keller (2005), Principles of Instructional Design, Thomson Wadsworth

•

Ελένη Α. Νηµά, Αχ. Γ. Καψάλης (2002) Σύγχρονη ∆ιδακτική, Εκδόσεις Πανεπιστηµίου Μακεδονίας.

•

Ράπτης, Α. & Ράπτη, Α. (2006). Μάθηση και ∆ιδασκαλία στην Κοινωνία της Πληροφορίας, Τόµος Α’ Ολική προσέγγιση. Αθήνα: Έκδοση συγγραφέων.

•

Ράπτης, Α. & Ράπτη, Α. (2006). Μάθηση και ∆ιδασκαλία στην Κοινωνία

της

Πληροφορίας,

Τόµος

Β’

Παιδαγωγικές

∆ραστηριότητες. Αθήνα: Έκδοση συγγραφέων. •

Helen Cowie et als. Editors. (2000) Social Interaction in Learning and Instruction. Pergamon – Earli.

•

Sharon E. Smaldino, James D. Russell, Robert Heinich, Michael

Molenda

(2005), Instructional

Technology and

Media for Learning, Pearson Merrill, Prentice Hall. •

Timothy J. Newby, Donald A. Stepich, James D. Lehman, James

Russell

(2006),

Educational

Technology

for

Teaching and Learning, Pearson, Merrill Prentice Hall3. •

Anne-Marie Armstrong Editor. (2004) Instructional Design in the Real World. A View from the Trenches. Iidea Group, Inc.

•

Artigue, M., Kynigos, C., Mariotti, A., Cerulli, M., Lagrange, J. B., Bottino, R. M., Haspekian, M. & Cazes, C. (2006). Methodological Tools for Comparison of Learning Theories in Technology Enhanced Learning in Mathematics, interim

Γενικό Μέρος report

the

‘Technology

Kaleidoscope Enhanced

European

Learning

Research

Team

Mathematics,

(www.itd.cnr.it/telma).

Ενότητα 2.2 Σύγχρονες προσεγγίσεις στη ∆ιδακτική 1. Εισαγωγή Το µάθηµα περιλαµβάνει την άκρως συνοπτική παρουσίαση µερικών από τις σύγχρονες προσεγγίσεις στη ∆ιδακτική. Παρουσιάζεται πλαίσιο

για

επίσης, τη

πάντοτε

συνοπτικά,

δηµιουργία

το

θεωρητικό

εκπαιδευτικού

υλικού,

εκπαιδευτικών σεναρίων και δραστηριοτήτων ∆ιδακτικοί Στόχοι

• Στοιχειώδεις γνώσεις γύρω από τη βασική ορολογία της Σύγχρονης ∆ιδακτικής • Βασικές γνώσεις για ορισµένες από τις σύγχρονες διδακτικές µεθόδους σε συνδυασµό µε τις ΤΠΕ

2. Βασικές έννοιες και ορολογία Ως Μέθοδοι διδασκαλίας

µέθοδος

διδασκαλίας

θεωρείται

ένα

πρότυπο

(pattern)

οργάνωσης του µαθήµατος και συµπεριφοράς του εκπαιδευτικού, ένα οργανωµένο σύνολο διδακτικών στοιχείων, που εφαρµόζεται µε συστηµατικό

τρόπο

σε

µια

σειρά

µαθηµάτων.

Μια

µέθοδος

διδασκαλίας µπορεί προφανώς να υιοθετηθεί και από µια ευρύτερη οµάδα εκπαιδευτικών. Οι στρατηγικές διδασκαλίας αποτελούν µια ευρύτερη έννοια από εκείνη της µεθόδου διδασκαλίας, καθώς περιλαµβάνουν, ενδεχοµένως, περισσότερες από µια µεθόδους και συνιστούν διδακτικές παρεµβάσεις συγκροτηµένες σε µια ακολουθία µε βάση συγκεκριµένες αρχές. Ευρύτερη από την έννοια αυτή είναι και η έννοια του µοντέλου διδασκαλίας που αποτελεί µια διδακτική πρόταση η οποία περιλαµβάνει προτεραιοτήτων,

την ιεράρχηση των εκπαιδευτικών

συγκεκριµένες

διδακτικές

διαδικασίες

και

προσδιορίζει τον τρόπο µε τον οποίο οργανώνεται η τάξη και γενικότερα η διδασκαλία. Πολύ συχνά πάντως, στη βιβλιογραφία, οι τρεις όροι, ή παραλλαγές τους, χρησιµοποιούνται περίπου ως συνώνυµα και δηµιουργείται µια σχετική ασάφεια. Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

Γενικό Μέρος

3. Σύγχρονες διδακτικές µέθοδοι και ΤΠΕ Πολλές από τις διδακτικές µεθόδους που αποκαλούνται σύγχρονες (κυρίως για τα ελληνικά δεδοµένα, δεδοµένου ότι στη διεθνή βιβλιογραφία και σε ξένα εκπαιδευτικά συστήµατα συναντώνται εδώ και αρκετά χρόνια) εφαρµόζονται µε πολύ ικανοποιητικό τρόπο µε τη βοήθεια των ΤΠΕ, δηλαδή η εφαρµογή τους ευνοείται ιδιαίτερα από τη χρήση των ΤΠΕ. Στην πραγµατικότητα, η ίδια η ύπαρξη των ΤΠΕ στη διδασκαλία «ακυρώνει» εµπράκτως ορισµένες παραδοσιακές µεθόδους διδασκαλίας καθώς διανοίγει νέες δυνατότητες που δεν είναι δυνατόν να αγνοηθούν. Έτσι, για παράδειγµα, η πρόσβαση των µαθητών στο ∆ιαδίκτυο καθιστά πολύ πιο εύκολη την πρόσβαση σε ένα τεράστιο απόθεµα πληροφοριών για οιοδήποτε σχεδόν θέµα από αυτά που περιλαµβάνονται στη σχολική ύλη. Η χρήση λοιπόν των ΤΠΕ, είναι διδακτικά «ασύµβατη» µε ορισµένες από τις παραδοσιακές µεθόδους διδασκαλίας, ενώ αντίθετα φαίνεται να είναι πολύ πιο ταιριαστή µε ορισµένες άλλες.

Το δυναµικό εξάλλου των ΤΠΕ

επέτρεψε, σε ορισµένες περιπτώσεις, τη δηµιουργία και άλλων µοντέλων και µεθόδων διδασκαλίας (για παράδειγµα: eClip) και µάλιστα

ορισµένες

από

αυτές

(όπως

τα

WebQuests:

http://www.webquests.org, για παράδειγµα) βρήκαν σε σύντοµο χρονικό διάστηµα µεγάλη απήχηση διεθνώς. Οµαδοσυνεργατική

Οι σύγχρονες θεωρίες µάθησης που αποδίδουν µεγάλη σηµασία στον

µάθηση

κοινωνιοπολιτισµικό παράγοντα, συνηγορούν υπέρ της οργάνωσης µαθηµάτων στα οποία να ευνοείται η κοινωνική αλληλεπίδραση και η συνεργατική, η οµαδική µάθηση. Ταυτόχρονα, τα περισσότερα σύγχρονα

περιβάλλοντα

εργασίας

όπως

και

τα

εκπαιδευτικά

λογισµικά, προσφέρουν πολλές δυνατότητες για επικοινωνία και συνεργασία: άµεση, σύγχρονη επικοινωνία (µε ήχο, εικόνα, γραπτό κείµενο), συνεπεξεργασία κειµένων, εικόνων και ντοκουµέντων πάσης φύσεως, από κοινού επίλυση προβληµάτων, διαµοίραση ψηφιακών πόρων, παιχνίδια ρόλων και συλλογικών κατασκευών, συµµετοχή

σε

Κοινότητες,

ιστολόγια

και

wikis,

ασύγχρονες

επικοινωνίας. Μέσα στα πλαίσια αυτά, οι µέθοδοι που αποκαλούνται µε το γενικό όρο οµαδοσυνεργατικές φαίνονται να προσφέρουν πολλά διδακτικά πλεονεκτήµατα. Η οργάνωση των µαθητών σε οµάδες έχει κάποιο διδακτικό «κόστος»: ο εκπαιδευτικός είναι υποχρεωµένος να λάβει µερικές αποφάσεις που είναι σηµαντικές. Κατ΄αρχάς, αφού αποφασίσει γα την οργάνωσης της τάξης σε οµάδες, θα πρέπει να εκτιµήσει τα µεγέθη των οµάδων, τον τρόπο µε τον οποίο θα σχηµατισθούν, τον τρόπο µε τον οποίο θα αλληλεπιδρούν οι οµάδες, τα αναµενόµενα αποτελέσµατα, όπως και µια σειρά άλλων παραγόντων όπως είναι ο λεγόµενος

διδακτικός

θόρυβος

(παράγοντες

των

οποίων

πολυπλοκότητα αυξάνει λόγω του νέου τρόπου οργάνωσης), η

Γενικό Μέρος διαχείριση του χρόνου κ.ά.

Σχέδια

Με την αυστηρή έννοια του όρου οι εργασίες και τα σχέδια

συνεργατικής

συνεργατικής έρευνας (στο εξής: projects) δεν αποτελούν µεθόδους

έρευνας µέθοδος project

διδασκαλίας, µολονότι οδηγούν σε αποτελέσµατα µάθησης. Τα projects δίνουν

στον εκπαιδευτικό τη δυνατότητα να µεταδώσει

στους µαθητές του ένα τόσο ευρύ φάσµα γνώσεων και δεξιοτήτων, αλλά από την άλλη µπορούν να οδηγήσουν σε µεγάλη σπατάλη χρόνου και άλλων πόρων. Ως projects θεωρούνται οµαδικές εργασίες που εκτελούνται σε σχετικά µεγάλο χρονικό διάστηµα (για την ακρίβεια: µεγαλύτερο από µια διδακτική ώρα – αλλά η ολοκλήρωση τους µπορεί να απαιτήσει και µήνες), τα οποία αποσκοπούν στην παραγωγή ενός τελικού προϊόντος, το οποίο και αξιολογείται από τα µέλη της οµάδας. Κατά κανόνα, τα projects αποσκοπούν στην από κοινού διερεύνηση ενός ανοιχτού προβλήµατος, αλλά κατ’ επέκταση µε τον όρο projects αποκαλούνται και όλες οι εργασίες που πραγµατοποιούνται οµαδικά και έχουν όλα τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά των projects (τελικό προϊόν, αξιολόγηση κλπ). Τα projects έχουν πολλά πλεονεκτήµατα καθώς

αναµφίβολα

χρησιµοποιήσει

δίνουν

ένα

ευρύ

στο

µαθητή

σύνολο

την

γνώσεων,

ευκαιρία

να

δεξιοτήτων

και

ικανοτήτων. Του δίνουν επίσης την ευκαιρία να χρησιµοποιήσει ανώτερες

µορφές

µάθησης

και

νοητικών

δεξιοτήτων,

π.χ.

δηµιουργικότητα, πλάγια σκέψη, ανάλυση, σύνθεση, αξιολόγηση και τον ασκούν στην αυτοπειθαρχία. Έτσι, τρία σηµαντικά πλεονεκτήµατα του project είναι: • τονίζει την σηµασία που έχει η διαδικασία της µάθησης και όχι το αποτέλεσµα, •

βοηθάει τους µαθητές και τους µαθαίνει να θέτουν στόχους,

•

στηρίζεται στην οµαδική εργασία και στην συνεργασία.

ολοκλήρωση

συνεργατικής

µιας

εργασίας

έρευνας

και

αποτελούν

η µία

εκτέλεση

ενός

δηµιουργική

σχεδίου

διαδικασία.

Μερικά βήµατα ωστόσο είναι απαραίτητα σε µία τέτοια διαδικασία:. * επιλογή του θέµατος * συγκεκριµενοποίηση των στόχων, * συνεργατικός σχεδιασµός, * αναζήτηση πηγών, * εκτέλεση, * παρουσίαση του τελικού προϊόντος, * αξιολόγηση. Πολλοί

ειδικοί

υποστηρίζουν

οργανώνουν

την

ερευνητικών

προσπαθειών

διδασκαλία

περιβάλλοντα

µάθησης

ότι τους

οι

εκπαιδευτικοί

γύρω

εξασφαλίζουν τα

οποία

από στους

είναι

οι

σχέδια

οποίοι κοινών

µαθητές

ιδεώδη

για

τους την

αυτοκατευθυνόµενη διερεύνηση. Η επιτυχία των projects οφείλεται στο γεγονός ότι η όλη εργασία

Γενικό Μέρος των µαθητών κατευθύνεται από εσωτερικά κίνητρα µάθησης. Οι υποστηρικτές τους µάλιστα διατείνονται ότι τα εσωτερικά κίνητρα µάθησης δεν είναι ένα στοιχείο το οποίο σχετίζεται µε το θέµα διδασκαλίας και µάθησης ούτε µε τις προδιαθέσεις του µαθητή ούτε τέλος αποτελεί αποκλειστική ευθύνη του εκπαιδευτικού. Αντίθετα δέχονται

ότι

τα

εσωτερικά

κίνητρα

µάθησης

υποστηρίζονται,

γεννιούνται και διατηρούνται (ευδοκιµούν) σε ένα περιβάλλον µάθησης, στο οποίο εκπαιδευτικός και µαθητές αναγνωρίζουν και αποδέχονται ότι το καθένα από τα στοιχεία αυτά έχει να παίξει έναν σηµαντικό ρόλο, το καθένα από µόνο του ωστόσο δεν επαρκεί. Tα projects έχουν δύο συστατικά στοιχεία που τα διακρίνει από άλλες, συναφείς µεθόδους: α. οργανώνονται γύρω από ένα κεντρικό ερώτηµα ή πρόβληµα, το οποίο βοηθάει να οργανωθούν και να τεθούν σε ενέργεια οι δραστηριότητες της τάξης, β. απαιτούν ένα συγκεκριµένο προϊόν ή ένα αποτέλεσµα, το οποίο αποτελεί κατά κάποιον τρόπο την απάντηση ή την λύση στο αρχικό κεντρικό ερώτηµα ή πρόβληµα. Eπίλυση

Οι σύγχρονες θεωρίες µάθησης, θέτουν το πρόβληµα και την

προβληµάτων –

επίλυση προβληµάτων (µε τη γενική έννοια του όρου «πρόβληµα»)

problem solving

στο

επίκεντρο

των

µαθησιακών

δραστηριοτήτων.

Πρόβληµα

αποκαλείταισυνήθως µια κατάσταση κατά την οποία το άτοµο προσπαθεί να επιτύχει έναν συγκεκριµένο σκοπό και πρέπει να βρει τα µέσα και τους τρόπους, ώστε να τον επιτύχει. Κατά συνέπεια η επίλυση προβληµάτων αναφέρεται στις προσπάθειες που καταβάλλει ένα άτοµο, προκειµένου να επιτύχει έναν σκοπό, για τον οποίον δεν έχει έτοιµη µια λύση. Οι ειδικοί διακρίνουν συνήθως δύο είδη προβληµάτων, τα σαφώς και τα ασαφώς διατυπωµένα προβλήµατα. Σαφώς διατυπωµένα είναι τα προβλήµατα τα οποία δίνουν στον λύτη όλες τις απαραίτητες πληροφορίες, δηλ. πληροφορίες α. για την αρχική κατάσταση, β. για την τελική κατάσταση (στόχο), γ. για επιτρεπόµενους ή µη επιτρεπόµενους χειρισµούς. Στα

ασαφώς

διατυπωµένα

προβλήµατα

αντίθετα

δεν

δίνονται

καθόλου ή δεν δίνονται επαρκείς πληροφορίες για όλα αυτά. Παράδειγµα: πως θα επιλυθεί ένα οικολογικής φύσεως πρόβληµα µιας περιοχής; Το πρόβληµα αυτό δεν είναι σαφώς διατυπωµένο. Το τελικό αποτέλεσµα δεν είναι σαφές, µπορεί να επιλυθεί µε πολλές στρατηγικές και επιδέχεται πολλές σωστές λύσεις. Συγγενής είναι και η έννοια των ανοιχτών προβληµάτων, τα οποία όχι µόνο επιδέχονται πολλές λύσεις αλλά συχνά δεν προσδιορίζουν καν τις αποδεκτές λύσεις µε σαφή τρόπο. Για

την

επίλυση

σαφώς

διατυπωµένων

προβληµάτων

χρησιµοποιούµε συνήθως αλγορίθµους, δηλ. σταθερούς κανόνες ή διαδικασίες οι οποίες εξασφαλίζουν την σωστή απάντηση, αν τις ακολουθήσουµε

σωστά. Σε

αντίθεση τα

ασαφώς διατυπωµένα

Γενικό Μέρος προβλήµατα απαιτούν ευριστικές προσεγγίσεις (heuristics), άτυπες δηλ. διαισθητικές, πρωτότυπες στρατηγικές, οι οποίες κάποιες φορές αποδίδουν και κάποιες άλλες όχι. Οι ευριστικές προσεγγίσεις δεν εγγυώνται λύσεις, όπως οι αλγόριθµοι, αλλά εφαρµόζονται σε ένα ευρύτερο φάσµα προβληµάτων και επιτρέπουν στους ανθρώπους να εφευρίσκουν µόνοι τους τις λύσεις. Η πιο σοβαρή προσπάθεια ερµηνείας της διαδικασίας επίλυσης προβληµάτων καλλιέργειας Ψυχολογία.

και

αντίστοιχων

σχετικών Σύµφωνα

προσπαθειών

ικανοτήτων µε

τους

έγινε

κύριους

από

ανάδειξης την

και

Λειτουργική

εκπροσώπους

της

Ε.

Claparède (1873-1940) και J. Dewey (1859-1952), κάθε µέρα ο άνθρωπος καλείται να λύσει µικρά ή µεγάλα προβλήµατα και κατά βάση η εκπαίδευση αυτόν τον σκοπό εξυπηρετεί, να εφοδιάσει τους µαθητές

µε

τρόπους,

στρατηγικές

και

µεθόδους

επίλυσης

προβληµάτων. Μια προσέγγιση για την επίλυση προβληµάτων είναι εκείνη που πρότεινε πριν από µερικές δεκαετίες ο G. Polya, o οποίος διακρίνει τέσσερα βήµατα τα οποία ακολουθεί συνήθως το άτοµο το οποίο επιλύει

προβλήµατα,

α.

κατανόηση

του

προβλήµατος,

β.

κατάστρωση ενός σχεδίου επίλυσης του προβλήµατος, γ. εκτέλεση του σχεδίου και δ. ανασκόπηση και αξιολόγηση. Η συµβολή των ΤΠΕ στην εφαρµογή των σύγχρονων διδακτικών Η συµβολή των ΤΠΕ

µεθόδων, είναι ουσιαστική σε τουλάχιστον 3 διαφορετικά επίπεδα: (α) το επίπεδο του περιεχοµένου: το ψηφιακό υλικό (είτε εντοπίζεται µέσω ∆ιαδικτύου, είτε έχουν σε αυτό πρόσβαση οι µαθητές µέσω άλλου τρόπου – π.χ. CD), αυξάνει πρακτικά απεριόριστα τις δυνατότητες για ανεύρεση και συνδυασµό πληροφοριών για διάφορα θέµατα. Υπάρχει λοιπόν υλικό, το οποίο οι µαθητές καλούνται να εντοπίσουν, να ελέγξουν (ως προς την εγκυρότητά του, την επικαιρότητά του, τη νοµιµότητά του, την πληρότητά του), να µορφοποιήσουν και να συνδυάσουν έτσι ώστε να επιλύσουν κάποιο πρόβληµα ή να επεξεργαστούν λύσεις προς µια κατεύθυνση. (β) στο επίπεδο διεκπεραίωσης και οργάνωσης των δεδοµένων, πληροφοριών και γενικά των στοιχείων που είναι απαραίτητα για την επεξεργασία ενός θέµατος. Για παράδειγµα, αν ένα θέµα πρέπει να τεθεί προς «ισότιµη», Online συζήτηση, µπορεί να τεθεί σε µια discussion list ή σε ένα e-forum (για τις µεταξύ τους διαφορές δες στην ενότητα 3), εφόσον είναι επιθυµητή µια ασύγχρονη συζήτηση, ή να τεθεί σε ένα chat room για µια online σύγχρονη συζήτηση. Σε περίπτωση όµως που πρόκειται µια οµάδα µαθητών να «εκθέσει» ορισµένα στοιχεία – εκτεταµένα σχετικά – και είναι επιθυµητός ο σχολιασµός τους, τότε ίσως µια σελίδα ιστολογίου (blog) να είναι καταλληλότερο

εργαλείο.

Αν

τέλος

οµαδοσυνεργατικό project, η χρήση σελίδων

πρόκειται

για

ένα

wikis είναι ίσως πιο

ενδεδειγµένη. (γ) στο επίπεδο προέκτασης των πρακτικών αυτών και άλλων Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

Γενικό Μέρος καινοτόµων

πρακτικών.

δυνατότητες,

σε

Οι

πολλά

ΤΠΕ

επίπεδα

παρέχουν

πάρα

επεξεργασίας

πολλές

νέες

δεδοµένων

και

επικοινωνίας, και κατά τον τρόπο αυτό καθιστούν δυνατή την επέκταση των πρακτικών αυτών ή και τη δηµιουργία άλλων. Ένα τυπικό παράδειγµα διδακτικής µεθοδολογίας που βασίζεται στις ΤΠΕ, µε πολύ µεγάλη διάδοση στον Αγγλοσαξωνικό χώρο είναι τα Web Quests. Υπάρχουν πάρα πολλά παραδείγµατα και θεωρητικά κείµενα για τα Web Quests (για παράδειγµα: http;//www/webquests.org). Τα Webjects αποτελούν µια επέκταση των Web Quests σε projects σχετικά µεγάλης διάρκειας (πρακτικά µερικών µηνών).

4. ∆ιδακτικά σενάρια και διαθεµατικότητα Ως διδακτικό σενάριο, θεωρούµε την περιγραφή µιας διδασκαλίας µε εστιασµένο

γνωστικό(ά)

εκπαιδευτικούς

στόχους,

αντικείµενο(α),

διδακτικές αρχές

συγκεκριµένους

και

πρακτικές. Ένα

διδακτικό σενάριο µπορεί να έχει διάρκεια περισσότερων από µια διδακτικών ωρών. Το σχέδιο µαθήµατος είναι µια έννοια πολύ συγγενική µε το σενάριο και αντιστοιχεί σε µια λεπτοµερή περιγραφή µιας διδασκαλίας – από την οποία ωστόσο ενίοτε µπορεί να απουσιάζει η περιγραφή της κοινωνικής

αλληλεπίδρασης

µεταξύ

µαθητών-εκπαιδευτικού

(ή

εκπαιδευτικών, αν είναι περισσότεροι). Κατά κάποιο τρόπο, ιστορικά, ο όρος σχέδιο µαθήµατος είναι παλιότερος και έχει συνδεθεί µε µια µηχανιστική ή µάλλον µπηχεβιοριστική περιγραφή µιας διδασκαλίας (περιγραφή

των

φάσεων

σταδίων

µιας

διδασκαλίας,

όπως

αφόρµηση, ανάπτυξη, ανακεφαλαίωση κλπ). Στα διδακτικά σενάρια, αντίθετα, περιλαµβάνονται και στοιχεία όπως η αλληλεπίδραση και οι ρόλοι των συµµετεχόντων, οι αντιλήψεις των µαθητών και τα ενδεχόµενα διδακτικά εµπόδια και γενικότερα όλα εκείνα τα στοιχεία που θεωρούνται σηµαντικά στη σύγχρονη θεωρία. Στη σύγχρονη ∆ιδακτική πάντως, οι δυο όροι τείνουν να ταυτιστούν και πρακτικά µπορούµε να θεωρήσουµε ότι ταυτίζονται (µε την έννοια ότι σήµερα ένα

σχέδιο

µαθήµατος

πρέπει

να

περιλαµβάνει

και

την

αλληλεπιδραστική και συνεργατική διάσταση της διδασκαλίας κλπ). Ένα διδακτικό σενάριο υλοποιείται, κατά κανόνα, µέσα από µια σειρά εκπαιδευτικών

δραστηριοτήτων.

δοµή

και

ροή

κάθε

δραστηριότητας καθώς και οι ρόλοι του διδάσκοντα-διδασκοµένων (οι οποίοι διδασκόµενοι, κατά περίπτωση µπορεί να είναι µαθητές, σπουδαστές, αλλά και επιµορφούµενοι κλπ) και η αλληλεπίδρασή τους µε τα όποια χρησιµοποιούµενα µέσα και υλικό, περιγράφονται στα πλαίσια του διδακτικού σεναρίου. Οι δραστηριότητες λοιπόν είναι τµήµατα του σεναρίου, εντάσσονται µέσα σε αυτό και µπορούν να είναι από απλές έως πιο προηγµένες, σύνθετες, κλπ. Το διδακτικό σενάριο ή διδακτική κατάσταση αντίθετα είναι πολύ πιο σύνθετα

Γενικό Μέρος αντικείµενα και εστιάζονται σε έννοιες. Έχουν ένα χαρακτήρα «ευρύ», καθώς η κυρίαρχη λογική τους είναι η λογική της υπό διδασκαλίας

εννοίας.

Σε

µια

τέτοια

διδασκαλία

µπορούν

να

συνδυάζονται περισσότεροι διδακτικοί πόροι, όπως π.χ. περισσότερα το ενός λογισµικά, σηµειώσεις, sites, όργανα (π.χ. εργαστηριακά, πίνακας, διαβήτης,…), προκειµένου να επιτευχθεί ένα µαθησιακό αποτέλεσµα.

Τονίζεται και πάλι ότι η διάρκεια τους µπορεί να

επεκτείνεται και πέρα από τη 1 διδακτική ώρα. Πολύ συχνά, στη προβλήµατος

διάρκεια

απαιτεί

την

της διδασκαλίας, η

επίλυση

αντιµετώπιση

από

του

ενός

πολλές,

διαφορετικές οπτικές γωνίες, µε τα εργαλεία πολλών και διαφόρων επιστηµονικών

κλάδων.

διεπιστηµονικότητα,

αποτελούν

διαθεµατικότητα δυο

µεθόδους

και

προσεγγίσεων

προβληµάτων, αλλά και διδασκαλίας, των οποίων η ανάλυση θα απαιτούσε

πολύ

χώρο

και

ως

εκ

τούτου

παρατίθενται

δυο

συνοπτικότατοι ορισµοί: Η διεπιστηµονικότητα είναι η εµπλοκή περισσοτέρων από µια γνωστικών περιοχών στην µελέτη ενός φαινοµένου (για παράδειγµα το

Πυθαγόρειο

θεώρηµα

µπορεί

να

µελετηθεί

από

καθαρά

µαθηµατική άποψη, αλλά και από γλωσσική-γλωσσολογική). Η διαθεµατικότητα είναι η επέκταση της ανάλυσης ενός υπό µελέτη αντικειµένου σε σφαίρες που επεκτείνονται πέρα από τα αυστηρά όρια της µιας γνωστικής περιοχής, προκειµένου η µελέτη αυτή να εγγραφεί σε ένα γενικότερο πλαίσιο και να διασυνδεθεί µε άλλες έννοιες.

Για

παράδειγµα

µια

διαθεµατική

προσέγγιση

του

Πυθαγόρειου θεωρήµατος θα εξέταζε και την ιστορία του, το ρόλο που έπαιξε στα Μαθηµατικά, αλλά ενδεχοµένως και σε άλλους τοµείς ανθρωπίνων δραστηριοτήτων κλπ. Η διάταξη της διδακτέας ύλης στο σχολείο µε βάση τα επιµέρους µαθήµατα βλέπει συνήθως τις γνώσεις ως µωσαϊκό και η σχολική εργασία γίνεται µε την ελπίδα ότι η ενσωµάτωση των ειδικών γνώσεων, η οποία µπορεί να οδηγήσει σε µια γενική µόρφωση, γίνεται αυτοµάτως στο µυαλό του µαθητή. Αυτό το πρόβληµα έρχεται να επιλύσει η διαθεµατική διδασκαλία. Αυτό που προέχει δεν είναι βέβαια η κατάργηση των επιµέρους µαθηµάτων, αλλά µια νέα σχέση ανάµεσα στην µάθηση µε βάση ειδικά µαθήµατα και σε προσπάθειες για υπέρβαση των ορίων που θέτουν

τα

επιµέρους

µαθήµατα

µε

βάση

την

διαθεµατική

προσέγγιση. Στην εφαρµογή της η διαθεµατική προσέγγιση παρουσιάζει διάφορα προβλήµατα όπως αυτά που προκύπτουν από

τον κάθετο και τον

οριζόντιο συντονισµό των διδακτικών ενοτήτων. Η

διαθεµατική

προσέγγιση

ευνοεί

εργασία

τύπου

σχεδίων

συνεργατικής έρευνας (project). Ευνοεί επίσης την συζήτηση στην τάξη. Οι µαθητές αναγκάζονται να επιχειρηµατολογούν λογικά και κριτικά, να θέτουν ερωτήσεις, να κάνουν προγνώσεις, και µε την βοήθεια του εκπαιδευτικού να ελέγχουν και να αξιολογούν την Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

Γενικό Μέρος καταλληλότητα και την εγκυρότητα των απαντήσεών τους. Μέσα στα πλαίσια αυτά, ως διδακτικό και επιµορφωτικό υλικό θεωρείται οτιδήποτε υλικό (έντυπο, ψηφιακό αλλά και αντικείµενα όπως

αφίσες,

χάρτες

κλπ)

πρόκειται

να

χρησιµοποιηθεί

στη

διδασκαλία. Υπάρχει µια διάκριση ανάµεσα στο επιµορφωτικό και το διδακτικό υλικό. Η διάκριση βασίζεται στο εξής: το επιµορφωτικό υλικό εξ ορισµού απευθύνεται σε υποκείµενα επιµόρφωσης και εποµένως

προσδιορίζει

τα

επιθυµητά

χαρακτηριστικά

ενός

µαθήµατος, χωρίς ωστόσο να το προσδιορίζει σε όλες του τις λεπτοµέρειες. Θεωρούµε επίσης ότι το επιµορφωτικό υλικό έχει έναν «µη-υποχρεωτικό» χαρακτήρα και αποτελεί ένα σώµα υλικού, ενώ το διδακτικό υλικό είναι πιο «αυστηρό» στη µορφή του, είναι πιο αυστηρά δοµηµένο. Επίσης το διδακτικό υλικό δε συνοδεύεται γενικώς από εκτεταµένες επεξηγήσεις, ενώ το επιµορφωτικό υλικό αναµένεται να συνοδεύεται. Κατά κανόνα επίσης, το επιµορφωτικό υλικό είναι πλουσιότερο από το διδακτικό (για το ίδιο µάθηµα, για την ίδια διδασκαλία).

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες Εκτός από τις αναφερόµενες µεθόδους διδασκαλίας, υπάρχουν πολλές ακόµη που στηρίζονται σε κάποια µορφή συνεργασίας, όπως ∆ραστηριότητα 1η

οι λεγόµενες εταιρικές, οι καταιγισµοί ιδεών κ.ά. Βρείτε µερικές από αυτές και τα βασικά τους χαρακτηριστικά. Θα µπορούσατε να τις χρησιµοποιήσετε στις διδασκαλίες σας; Με ποιο τρόπο συνδέονται µε τις ΤΠΕ; Εντοπίστε στο ∆ιαδίκτυο πηγές που αναφέρονται στις WebQuests

∆ραστηριότητα 2η

(ιστοεξερευνήσεις),

δείτε

τα

χαρακτηριστικά

τους.

Θα

είχαν

εφαρµογή στις δικές σας διδασκαλίες;

6. Ερωτήσεις 1.

Εκτιµάτε

ότι

οι

προτεινόµενες

οµαδοσυνεργατικές

µέθοδοι

διδασκαλίας προσιδιάζουν στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα; Θεωρείτε ότι υπάρχουν ορισµένα γνωστικά αντικείµενα στα οποία θα ήταν πιο αποτελεσµατικές; 2. Θεωρείτε ότι τα διδακτικά σενάρια προσφέρουν ουσιαστική στήριξη στο διδακτικό έργο ή είναι, κατά την άποψή σας, περιττά για τους πεπειραµένους εκπαιδευτικούς – δεδοµένου µάλιστα ότι σε πραγµατικές συνθήκες, σπανίως εφαρµόζονται επακριβώς.

7. Ασκήσεις

Γενικό Μέρος 1. Εντοπίστε ψηφιακές πηγές στο ∆ιαδίκτυο που σχετίζονται µε την οµαδοσυνεργατική διδασκαλία και αξιολογείστε τα πλεονεκτήµατα και τα µεινεκτήµατά της.

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία ∆ικτυογραφία ∆ιδακτικές Μέθοδοι http://kpe-edess.pel.sch.gr/prosegiseis.htm Συνεργατική Μάθηση: από τη θεωρία στην πράξη http://users.auth.gr/~kliapis/NeofytF.pdf Συνεργατική µάθηση στο σχολείο (Μαθηµατικά-Μειονότητες) http://users.uoa.gr/~spapast/SynedrKozan/Praktika/05Biblia/1031 Doublh%E3%E7%F3%E7.doc Ο

Σχεδιασµός

µιας

∆ιαδικασίας

Μάθησης

µέσω

Ενδεικτικές

Υπολογιστών

ψηφιακές πηγές

http://hyperion.math.upatras.gr/tea/Bb.html#B15

του

∆ικτύου

∆ραστηριότητες Μάθησης µέσω Υπολογιστή http://www.etpe.gr/files/proceedings/uploads/p127raptis.pdf Οι Νέες Τεχνολογίες στη ∆ιδακτική και τη Μαθησιακή ∆ιαδικασία http://www.etpe.gr/files/proceedings/uploads/eisigisi2.pdf ∆ιδασκαλία και Μάθηση µε τη βοήθεια των Νέων Τεχνολογιών http://www.etpe.gr/files/proceedings/uploads/p125raptis.pdf Βιβλιογραφία •

Αναγνωστοπούλου, Μ. Σ. (2005). Οι διαπροσωπικές σχέσεις εκπαιδευτικών

και

µαθητών

στη

σχολική

τάξη.

Θεωρητική

ανάλυση και εµπειρική προσέγγιση. Θεσσαλονίκη, Κυριακίδης •

Στο βιβλίο δίνονται οι βασικές προϋποθέσεις για την εφαρµογή της οµαδικής εργασίας στην σχολική τάξη.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

•

Eisenstadt, M. & Wason, P. (1985). Μάθηση και εκπαίδευση ΙΙ. Μτφρ. Γ. Μπαρουξής. Αθήνα, Κουτσουµπός

•

Μολονότι κάπως παλιό, πρόκειται για καλό βιβλίο, γραµµένο µε επιστηµονικότητα αλλά και ευκολία κατανόησης, αν και αυτό είναι προτέρηµα σχεδόν άγνωστο σε µεταφρασµένα σχετικά βιβλία.

•

Avouris, N., Dimitracopoulou, A., & Komis, V. (2003). On

Γενικό Μέρος analysis of collaborative problem solving: An object-oriented approach. Computers in Human Behavior, Vol. 19, Issue 2, March, pp. 147-167. •

Scardamalia, Μ. & Bereiter, C. (1994). Computer Support for Knowledge – Building Communities, The Journal of the Learning Sciences, 3(3), pp. 265-283.

•

Frey, K. (1986). H «µέθοδος project». Μια µορφή συλλογικής εργασίας στο σχολείο ως θεωρία και πράξη. Μτφρ. Κ. Μάλλιου. Θεσσαλονίκη, Κυριακίδης

•

Πρόκειται για κλασικό βιβλίο για την εφαρµογή της µεθόδου των σχεδίων συνεργατικής έρευνας στο σχολείο.

•

Holloway, C. (1985). Μάθηση και εκπαίδευση. τ. Α΄. Μτφρ. Γ. Κονδύλης. Αθήνα, Κουτσουµπός

•

Είναι συµπληρωµατικό του βιβλίου των Eisenstadt, M. & Wason, P. (1985).

•

Johnson, D. W. & Johnson, R. Τ. (1999). Learning Together and Alone. Cooperative, Competitive, and Individualistic Learning. 5th ed. Boston, Allyn and Bacon

•

Είναι διεθνώς το βασικό βιβλίο στο οποίο στηρίζεται η εφαρµογή της οµαδικής και οµαδοσυνεργατικής διδασκαλίας και µάθησης.

•

Kahney, H. (1997). Λύση προβληµάτων. Μτφρ. Π. Ρούσος. Αθήνα, ελληνικά γράµµατα

•

Το βιβλίο δίνει µια γενική ενηµέρωση για τα θέµατα της επίλυσης προβληµάτων, όχι βεβαίως στα στενά πλαίσια του σχολείου.

•

Νηµά,

Ε.

Καψάλης,

Α.

(2002).

Σύγχρονη

∆ιδακτική.

Θεσσαλονίκη, εκδόσεις Πανεπιστηµίου Μακεδονίας •

Πρόκειται για βασικό εγχειρίδιο για υποψήφιους και µάχιµους εκπαιδευτικούς, το οποίο δίνει

κυρίως έµφαση σε θέµατα

σχεδιασµού, εκτέλεσης και αξιολόγησης της διδασκαλίας. •

Φράγκος, Χ. (1977). Ψυχοπαιδαγωγική. Θέµατα Παιδαγωγικής Ψυχολογίας,

παιδείας,

∆ιδακτικής

και

µάθησης.

Αθήνα,

Παπαζήσης •

Επίσης χρήσιµο βιβλίο, από τα πρώτα βιβλία Παιδαγωγικής Ψυχολογίας στην Ελλάδα µε έµφαση στις εφαρµογές των θεωριών της µάθησης και των ψυχολογικών δεδοµένων στην εκπαιδευτική πράξη.

•

Borich, G. D. (2004). Effective Teaching Methods. 5th ed. Upper Saddle River, Pearson.

Γενικό Μέρος •

Gage, N. L. & Berliner, D. C. (1998). Educational Psychology. 6th ed. Boston, Houghton Mifflin.

•

de Jong, T. & Sarti. L. (ed., 1994). Design and Production of Multimedia and Simulation-based Learning Material. Dordrecht, Kluwer

•

Mietzel, G. (2001). Pädagogische Psychologie des Lernens und Lehrens. 6. Aufl. Göttingen, Hogrefe

•

Slavin, R. (2000). Educational Psychology. Theory and Practice. 6th editon. Boston, Allyn and Bacon Κυνηγός, Χ., Φράγκου, Σ. (2000). Πτυχές της Παιδαγωγικής Αξιοποίησης της Τεχνολογίας Ελέγχου

στην

Σχολική

Τάξη.

Πρακτικά

2ου

Πανελλήνιου

Συνεδρίου ‘Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην

Εκπαίδευση’.

Επιµέλεια

Β.

Κόµης,

Εκδόσεις

Νέων

Τεχνολογιών, 83-91. •

Αγγελή, Χ. & και Βαλανίδης, Ν. (2004). Μία Προσέγγιση ∆ιδακτικού Σχεδιασµού για την Ενσωµάτωση Εργαλείων των Τ.Υ.Π.Ε. στη ∆ιδακτική- Μαθησιακή ∆ιαδικασία, Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου Ε.Τ.Π.Ε., Παν/µιο Αθήνας, Οκτώβριος 2004, Τόµος Α, σελ.3-13..

Ενότητα 2.3.1 & 2.3.2 Xρήση και υποστήριξη Κοινοτήτων Πρακτικής και Μάθησης

To web 2.0 1. Εισαγωγή Το µάθηµα περιλαµβάνει την άκρως συνοπτική παρουσίαση ορισµένων βασικών εννοιών που σχετίζονται µε τις Κοινότητες Πρακτικής και Μάθησης καθώς και την παρουσίαση µερικών ευρέως διαδεδοµένων περιβαλλόντων για την υποστήριξη, δηµιουργία, συντήρηση και συµµετοχή σε κοινότητες αυτού του είδους. ∆ιδακτικοί Στόχοι

• Στοιχειώδεις γνώσεις γύρω από την έννοια των Κοινοτήτων Πρακτικής και Μάθησης • Βασικές γνώσεις για τα περιβάλλοντα υποστήριξης των

Γενικό Μέρος διαφόρων τύπων Κοινοτήτων Πρακτικής και Μάθησης

Γενικό Μέρος

2. Βασικές έννοιες και ορολογία Η Κοινότητα, στην ευρύτερη της έννοια, αποτελεί ένα σύνολο ανθρώπων οι οποίοι έχουν κοινά (κοινωνικά) χαρακτηριστικά. Ωστόσο, αυτός ο ορισµός δεν είναι πολύ λειτουργικός, καθώς Η έννοια της Κοινότητας

είναι εξαιρετικά ευρύς. Στην πραγµατικότητα, τα µέλη µιας κοινότητας, εφόσον είναι ενεργά, εφόσον συµµετέχουν δηλαδή στην κοινότητα, έστω και παθητικά, σταδιακά δηµιουργούν (και αναπτύσσουν

συνεχώς

και

αναπροσαρµόζουν)

µια

κοινή

ορολογία, ενδεχοµένως κοινές απόψεις για ορισµένα θέµατα ή ακόµη και κοινές αξίες, νοοτροπίες και στάσεις καθώς και κοινές πρακτικές. Τα µέλη µιας κοινότητας επικοινωνούν µεταξύ τους, ενδεχοµένως συνεργάζονται και µέσα από τις ανταλλαγές τους συνδιαµορφώνουν τελικά δεσµούς και διαµορφώνουν κοινά στοιχεία υποκειµενικότητας, κοινά στοιχεία της ταυτότητάς τους. Η κοινότητα έχει παρελθόν, παρόν, µέλλον και τα µέλη της έχουν ενδεχοµένως προσδοκίες. Η κοινότητα έχει µια διάρκεια, µια ενδεχόµενη σταθερότητα, µια κινητικότητα στα µέλη της. Τα µέλη της Κοινότητας αναπτύσσουν, κατά κανόνα, δεσµούς µεταξύ τους. Σταδιακά, εκτός από τις διαπροσωπικές σχέσεις που δηµιουργούνται,

εµφανίζεται

και

αναπτύσσεται

ένα

είδος

κοινωνικού κεφαλαίου: τα µέλη των κοινοτήτων συγκροτούν ένα είδος κοινωνικού ιστού, ένα είδος δικτύου στο οποίο οι δεσµοί αποκτούν ένα πιο γενικευµένο χαρακτήρα (όχι απρόσωπο, αλλά γενικευµένο).

Για

απασχολήσει

ένα

παράδειγµα, µέλος,

ένα

πρόβληµα

ερώτηµα,

κατά

που

θα

κανόνα

αντιµετωπίζεται µέσα στα πλαίσια της κοινότητας – ακόµη και όταν δεν είναι εκ των προτέρων γνωστό το συγκεκριµένο άτοµο Η έννοια της Κοινότητας Πρακτικής και Μάθησης

ή τα άτοµα που θα επιχειρήσουν να το επιλύσουν. Εκτός από το κοινωνικό κεφάλαιο όµως, αναπτύσσεται και ένα γνωσιακό κεφάλαιο: η κατανεµηµένη γνώση, η διεσπαρµένη επιθυµία για επίλυση

προβληµάτων

που

απασχολούν

την

Κοινότητα,

συλλογική προσπάθεια για απάντηση στα τιθέµενα ερωτήµατα εµπλουτίζουν τόσο το ατοµικό γνωστικό απόθεµα των µελών της Κοινότητας, όσο και το κοινό της αποθεµατικό. Ορισµένοι ερευνητές (Etienne Wenger 1999) θεωρούν ότι αυτή η συµµετοχή σε Κοινότητες, τις Κοινότητες Πρακτικής, όπως τις ονοµάζει, αποτελούν το βασικό παράγοντα µάθησης. Σε πολλές περιπτώσεις, η γνώση, η µάθηση και το συλλογικό γνωστικό κεφάλαιο είναι µε έναν εµφανή τρόπο απότοκα της κοινής

Γενικό Μέρος δραστηριότητας: ανακαλύψεις,

µια η

διαπραγµάτευση παραδείγµατα

χορωδία,

οι

σύγχρονες

κοινωνικοποίηση, κοινωνικών

παραγωγής

και

επιστηµονικές

διαµοίραση

στερεοτύπων, διαµοίρασης

και

αποτελούν

της

γνώσης

–

πρακτικής και θεωρητικής. Αλλά ακόµη και όταν η συµµετοχή σε κοινότητες δεν είναι τόσο εµφανώς ο βασικός παράγοντας για την παραγωγή νέων γνώσεων και ατοµικής µάθησης, πάλι µια πιο ενδελεχής µελέτη θα αναδείξει τον

πρωτεύοντα ρόλο της

συλλογικότητας. Η συµµετοχή σε κοινότητες δεν είναι µόνο η βάση για τη µάθηση, αλλά και ο ουσιαστικότερος παράγοντας για την παραγωγή νοήµατος: η νοηµατοδότηση δηλαδή της γνώσης, η αξία της και η χρηστικότητά της επαναπροσδιορίζεται συνεχώς για το κάθε µέλος της κοινότητας µέσα ακριβώς από τις διαδικασίες συµµετοχής. Oι Κοινότητες Πρακτικής αποτελούν Κοινότητες Μάθησης.

Με τον όρο Ψηφιακές Κοινότητες, ή Online Κοινότητες, νοούνται κοινότητες οι οποίες στηρίζονται στην ψηφιακά διαµεσολαβηµένη επικοινωνία.

Mε

τον

όρο

Online

Κοινότητες

Ψηφιακές

Οι Ψηφιακές

Κοινότητες δηλαδή, περιγράφεται ένα φαινόµενο δηµιουργίας και

Κοινότητες.

εξάπλωσης κοινοτήτων οι οποίες έχουν ψηφιακή υπόσταση –

Online

δηλαδή υφίστανται χάρη στην ύπαρξη πληροφορικών δικτύων,

Κοινότητες και

δηµιουργούνται και λειτουργούν χάρη στα δίκτυα Η.Υ (για µια

Εικονικές (Virtual) Κοινότητες

θεωρητική εισαγωγή: http://www.fullcirc.com/community/communitytypes.htm). κοινότητες communities

αυτές

αποκαλούνται

και

«εικονικές»

Οι

(virtual

http://en.wikipedia.org/wiki/Virtual_community)

και «δικτυακές» (για µια συλλογή θεωρητικών κειµένων: http://www.uiowa.edu/~commstud/resources/digitalmedia/digit alcommunities.html). Θα πρέπει βέβαια να επισηµανθεί ότι οι Η.Υ. δεν αποτελούν απλώς µέσα επικοινωνίας, αλλά έχουν µια διαµεσολαβητική λειτουργία: η ύπαρξη τους σηµαίνει ότι πολλές από τις οικείες και κοινότυπες διαδικασίες κοινωνικής αλληλεπίδρασης πρέπει να µετασχηµατιστούν

σε

ψηφιακά

τους

ισοδύναµα

–

µετασχηµατισµός που σε ορισµένες περιπτώσεις είναι αδύνατος. Μεταβάλλεται έτσι, κατ’ ανάγκη, η οικονοµία της συµµετοχής, της επικοινωνίας, της οργάνωσης και της ιεραρχίας, της διαµοίρασης

Γενικό Μέρος των γνώσεων και του «συνανήκειν». Ορισµένες από τις µορφές κοινωνικής αλληλεπίδρασης εξασθενούν, άλλες ενισχύονται και δηµιουργούνται,

ενδεχοµένως,

µερικές

(κοινωνικοί) που είχαν νόηµα

και

νέες.

ύπαρξη

Ακόµη,

ρόλοι

στις «φυσικές»

κοινότητες, ενδεχοµένως παύουν να υπάρχουν και στη θέση τους αναφύονται άλλες (όπως του «κατόχου», του «διαµεσολαβητή», του «διαχειριστή» στις ψηφιακές κοινότητες – ownwer και moderator).

Ορισµένοι ερευνητές θεωρούν ότι η ίδια µας η ταυτότητα επηρεάζεται βαθεια από τη συµµετοχή µας σε Online Κοινότητες. Η πρακτική της συµµετοχής σε εικονικές κοινότητες και κατ’ επέκταση σε εικονικούς κόσµους, εγείρει ερωτήµατα όχι µόνο σε σχέση µε την κοινοτική µας ζωή, αλλά και σε σχέση µε την προσωπικότητά µας, την ταυτότητά µας. Κάθε νέα τεχνολογία η οποία υπεισέρχεται στις κοινωνικές µας πρακτικές ως εργαλείο συνυφαίνεται µε υποκειµενικά συνεπακόλουθα, µας αλλάζει ως ανθρώπους, επηρεάζει τις σχέσεις µας αλλά και την αυτοεικόνα µας (Sherry Turkle, 1996). Μέσα στα πλαίσια αυτά, όπως αναφέρθηκε και σε προηγούµενες παραγράφους,

αναπτύχθηκε

και

έννοια

των

Κοινοτήτων

Πρακτικής, οι οποίες στην αρχή (αρχές της δεκαετίας του 1990) παρέπεµπαν κυρίως σε εργασιακά περιβάλλοντα (όπως τα µέλη µιας µεγάλης πολυεθνικής εταιρείας, για παράδειγµα). Σταδιακά όµως, ο όρος µετεξελίχθηκε και σήµερα παραπέµπει σε κάτι ευρύτερο, στην ύπαρξη κοινοτήτων ατόµων µε κοινές κοινωνικές πρακτικές. Έτσι, για παράδειγµα, οι καθηγητές Μαθηµατικών της δευτεροβάθµιας

εκπαίδευσης

–

ακριβέστερα

ορισµένοι

καθηγητές Μαθηµατικών της δευτεροβάθµιας – θα µπορούσαν να αποτελούν

µέλη

µιας

τέτοιας

κοινότητας

(επαγγελµατικής)

πρακτικής. Η wikipedia περιλαµβάνει πολλά άρθρα µε σχετικά θέµατα, τα οποία έχουν παραποµπές σε πρωτογενείς και έγκυρες πηγές (αν υποτεθεί ότι τα κείµενα της wikipedia δεν είναι απολύτως έγκυρα). Οι σχετικές αναφορές σχετίζονται τόσο µε τις κοινότητες

Γενικό Μέρος πρακτικής (http://en.wikipedia.org/wiki/Community_of_practice αλλά και http://www.ewenger.com/theory/ και επίσης: http://www.co-i-l.com/coil/knowledge-garden/cop/index.shtml) όσο και µε τις online κοινότητες (σχετικά άρθρα στη wikipedia για τα κοινωνικά δίκτυα: http://en.wikipedia.org/wiki/Social_network).

Γενικό Μέρος Ορισµένες από τις Online Κοινότητες είναι πολύ µεγάλες (το MySpace έχει άνω των εκατό εκατοµµυρίων µέλη, δηλαδή αν ήταν κράτος, θα ήταν το 6ο κράτος στη Γή – ανάλογα είναι και τα µεγέθη άλλων κοινοτήτων online). H θεµατική των Online κοινοτήτων

είναι

επίσης

ποικίλη:

µπορούν

να

αποτελούν

κοινότητες µε κοινά επαγγελµατική ενδιαφέροντα, οικογενειακά γκρουπ, «εικονικούς χώρους» κοινωνικής οργάνωσης (κόµµατα, µη-κυβερνητικές

οργανώσεις,

οµάδες

πολιτικού

ακτιβισµού),

εθνοτικά δίκτυα, οµάδες ατόµων µε γεωγραφική διασύνδεση ή ακόµη

και

ανάπτυξης

οµάδες

ανάπτυξη

λογισµικού

ελεύθερου/ανοιχτού

(όπως

λογισµικού).

οι

οµάδες

Eπίσης,

σε

ορισµένες περιπτώσεις η έννοια της «κοινότητας» είναι πολύ χαλαρή, αφού στην πραγµατικότητα πρόκειται για θέµατα τα οποία µπορούν να σχολιαστούν από οιονδήποτε έχει πρόσβαση στο ∆ιαδίκτυο (για παράδειγµα στον ιστοχώρο του ΟΤΕ µπορεί κανείς

να

βρεί

πολλές

τέτοιες

κοινότητες:

http://apopsis.otenet.gr/). Οι

κοινότητες

στις

οποίες

κάνει

κάποιος

εγγραφή

(άρα

αυτοβούλως και ρητά αποφασίζει να συµµετάσχει µε συστηµατικό τρόπο) και ακολουθεί συγκεκριµένες προδιαγραφές για την επικοινωνία µέσα σε αυτές, είναι σηµαντικές για την εκπαιδευτική κοινότητα. Για µια σειρά θεωρητικών και πρακτικών προβληµάτων που συνδέονται µε τη διαχείριση και τα διδακτικά οφέλη των Online κοινοτήτων, υπάρχει µια σχετικά µεγάλη αρθρογραφία. Για σειρά κοινοτήτων αυτού του είδους (που λειτουργούν µε τις πλατφόρµες των discussion groups, δηλαδή στηρίζονται στο ηλεκτρονικό ταχυδροµείο), οι παρακάτω διευθύνσεις παραπέµπουν σε «λίστες λιστών», δηλαδή σε καταλόγους µε Online κοινότητες που παρουσιάζουν εκπαιδευτικό ενδιαφέρον (στην Αγγλική γλώσσα). Ελληνικές κοινότητες αυτού του είδους λειτουργούν στα πλαίσια ειδικών θεσµών (για παράδειγµα στα Πανεπιστηµιακά ιδρύµατα, σε σχολεία όπως τα Σχολεία ∆εύτερης Ευκαιρίας καθώς και στο Πανελλήνιο Σχολικό ∆ίκτυο). http://www.lsoft.com/scripts/wl.exe?qL=education&F=L&F=T http://www.h-net.org/lists/ http://www.shef.ac.uk/scharr/ir/email.html#r (οι διευθύνσεις ελέγχθηκαν τον Απρίλιο του 2008, αλλά οι σχετικές λίστες δεν ελέγχθηκαν, καθώς είναι αρκετές δεκάδες)

3. Ψηφιακές Κοινότητες: περιβάλλοντα Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

Γενικό Μέρος Οι Online Κοινότητες στηρίζονται σε ψηφιακά περιβάλλοντα τα οποία

επιτρέπουν

την

επικοινωνία

µεταξύ

των

µελών.

Σε

ορισµένες περιπτώσεις, τα περιβάλλοντα αυτά επιτρέπουν τη σύγχρονη επικοινωνία µε ήχο, βίντεο (όπως το σύστηµα Skype http;//www.skype.com ή το σύστηµα επικοινωνίας MSN) ή κείµενο (για παράδειγµα, πλατφόρµες που υποστηρίζουν άµεση γραπτή

επκοινωνία

επιτρέπουν

την

–

chat).

Αν

ταυτόχρονη

και

τα

επικοινωνία

συστήµατα µεταξύ

αυτά

πολλών

χρηστών, ωστόσο είναι σε γενικές γραµµές σχεδιασµένα για την επικοινωνία µεταξύ ενός σχετικά περιορισµένου αριθµού ατόµων. Κοινωνική ∆ικτύωση Web2.0 και Εκπαίδευση2.0

Άλλα

συστήµατα,

όπως

το

(http://www.elluminate.com/)

υποστηρίζουν

επικοινωνία

σχετικά

µεταξύ

ενός

elluminate τη

µεγάλου

σύγχρονη αριθµού

συµµετεχόντων, αποµακρυσµένων µεταξύ τους. Τα συστήµατ αυτά χρησιµοποιούνται πολλέ φορές στα πλαίσια µαθηµα΄των από απόσταση και e-learning (δες σχετική ενότητα). Σε άλλες περιπτώσεις, τα περιβάλλοντα αυτά υποστηρίζουν την ασύγχρονη επικοινωνία,

είτε

µε

το

µοντέλο

των

«οµίλων

ψηφιακών

συζητήσεων» (discussion lists), είτε µε το µοντέλο των e-forae. Οι δυο κατηγορίες έχουν τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα τους κάθε µια. Οι νέες συλλογικότητες συντελούν στη δηµιουργία έων κοινωνικών πρακτικών που έχουν επιπτώσεις και στην οικονοµία

(wikinomics

ονοµάζεται

αυτό

το

νέο

φαινόµενο

επιχειρήσεων που βασίζονται στη συλλογική δράση των ατόµων), αλλά και στους άλλους τοµείς των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, της εκπαίδευσης συµπεριλαµβανόµενης. Σε

κάθε

περίπτωση

οι

Online

Κοινότητες

είναι

εξαιρετικά

σηµαντικές για τους εκπαιδευτικούς, καθώς προσφέρουν µια σειρά από δυνατότητες:

•

∆υνατότητα επικοινωνίας χωρίς όρια χρονικά ή γεωγραφικά. Η επικοινωνία µπορεί να είναι σύγχρονη ή ασύγχρονη, κειµενική ή πολυµεσική, µε ήχο ή/και βίντεο. Να αφορά δυο µόνο άτοµα ή µια ολόκληρη οµάδα, να είναι «ενός προς πολλούς» ή πολλών προς πολλούς»

•

∆υνατότητα πληροφόρησης – και µάλιστα στοχευµένης, ανάλογα µε τη φύση της Online Kοινότητας

•

∆υνατότητα

διαµοίρασης

και

συνεργατικής

επεξεργασίας

Γενικό Μέρος διαφόρων ντοκουµέντων, µε ελεγχόµενη πρόσβαση. Ακόµα διαµοίραση

ψηφιακών

πόρων

–

όπως

για

παράδειγµα

Bookmarks

•

Σχεδίαση και υλοποίηση οµαδοσυνεργατικών projects –ειδικά για εκπαιδευτικούς σκοπούς.

Η σηµασία των Online Kοινoτήτων είναι τόσο µεγάλη, ώστε σήµερα

γίνεται

αναφορά

σε

Κοινωνική

δικτύωση.

Τα

νέα

περιβάλλοντα έχουν επιφέρει µεγάλες αλλαγές στον τρόπο µε τον οποίο διατίθενται οι πόροι του ∆ιαδικτύου και έχει έτσι επινοηθεί ο όρος Web2.0. Καθώς εκτιµάται ότι τα νέα δεδοµένα θα επηρεάσουν µε πολύ ριζικό τρόπο, µεταξύ άλλων, και την Εκπαίδευση, γίνεται λόγος – ίσως µε µια δόση υπερβολής – για Eκπαίδευση2.0 (Education2.0). Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί µια σειρά περιβαλλόντων και εργαλείων που προορίζονται για εκπαιδευτική χρήση και προσφέρουν πολλές νέες δυνατότητες. Τυπική περίπτωση περιβάλλοντος που µπορεί να χρησιµοποιηθεί στην εκπαίδευση είναι µια σειρά σχετικών εργαλείων της εταιρείας Google: Google Apps for Education http://www.google.com/a/help/intl/en/edu/index.html Ανάλογες χρήσεις βρίσκουν και περιβάλλοντα που αναπτύχθηκαν τα τελευταία χρόνια – όχι κατ’ ανάγκη δηµιουργηµένα για εκπαιδευτικές

χρήσεις,

(http://earth.google.com/)

όπως ή

ακόµη

το και

Google πιο

Earth

εξειδικευµένα

εργαλεία – πάντοτε µε ελεύθερη πρόσβαση και χρήση – όπως το Celestia

(http://www.shatters.net/celestia/),

οι

εννοιολογικοί

χάρτες (http://cmap.ihmc.us/) κ.ά.

4. Mερικά σηµαντικά στοιχεία από Κοινότητες Πρακτικής και Μάθησης Επιστηµονικές Ενώσεις Υπάρχουν πολλές Επιστηµονικές Ενώσεις, (όπως και Ερευνητικά Ινστιτούτα και Εργαστήρια, Κέντρα Ερευνών, Προγράµµατα Προπτυχιακών και Μεταπτυχιακών Σπουδών, Εθνικά ή Ευρωπαϊκά προγράµµατα και γενικά θεσµοί και ιδρύµατα) που σχετίζονται µε τις εκπαιδευτικές εφαρµογές των Τ.Π.Ε., µε άµεσο ή έµµεσο τρόπο Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

Γενικό Μέρος

(ο όρος «Ενώσεις» είναι φυσικά ενδεικτικός – δεν αντιστοιχεί στο πραγµατικό τους νοµικό πρόσωπο). Πολλές από αυτές τις Ενώσεις υπάγονται σε κάποιο κρατικό ή κυβερνητικό οργανισµό, αλλά τις περισσότερες φορές είναι ανεξάρτητες. Οι Ενώσεις αυτές έχουν µια σειρά δράσεων οι οποίες αποσκοπούν στη µελέτη των εκπαιδευτικών εφαρµογών των Τ.Π.Ε. και συχνά παράγουν σχετικό υλικό. Μεταξύ των πιο συχνών υπηρεσιών και δράσεων των Ενώσεων αυτών (και των υπολοίπων σχηµατισµών που αναφέρονται παραπάνω) αναφέρονται τα εξής: Αποτελούν «χώρους» συνάντησης και συγκρότησης ακαδηµαϊκών ή επαγγελµατικών Κοινοτήτων, συγκεντρώνουν ερευνητές, επαγγελµατίες και ενδιαφεροµένους για τα θέµατα που σχετίζονται µε τις ΤΠΕ και τις εκπαιδευτικές τους εφαρµογές. Στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων διατηρούν ιστοχώρους, οι οποίοι λειτουργούν ως κοινό σηµείο πληροφόρησης και συλλογικής έκφρασης των µελών της αντίστοιχης Ένωσης. ∆ιοργανώνουν εκδηλώσεις (Συνέδρια, Ηµερίδες, Workshops, Συµπόσια) σχετικά µε τις ΤΠΕ και τις εκπαιδευτικές τους εφαρµογές και εκδίδουν σχετικά Πρακτικά Εκδίδουν επιστηµονικά περιοδικά σε έντυπη ή ψηφιακή µορφή – µε συχνότητα που ποικίλλει από τη µια ηµέρα έως ένα έτος. Στηρίζουν ή χορηγούν µαθήµατα εξ αποστάσεως (σε διάφορες µορφές) ή σεµιναριακά µαθήµατα «κλασικού τύπου» (πρόσωπο-µε-πρόσωπο) στα πλαίσια διαφόρων δράσεων και προγραµµάτων. Παράγουν υλικό πάσης φύσεως (όπως e-books και γενικά ψηφιακά βιβλία, παρουσιάσεις, e-yliko κ.ά) Έχουν νέα σχετικά µε τις ΤΠΕ και τις εκπαιδευτικές τους εφαρµογές, πολλές φορές από το διεθνή χώρο και έχουν υπηρεσίες πληροφόρησης των µελών τους ποικίλων τύπων - όπως RSS). Σε πολλές περιπτώσεις εκδίδουν έντυπα υλικό πάσης φύσεως ειδικού ενδιαφέροντος. Για παράδειγµα η ISTE (International Society for Technology in Education) παράγει συστηµατικά τη σειρά ΝETS (National Educational technology Standards) για Εκπαιδευτικούς, Μαθητές, Συµβούλους Εκπαίδευσης. Συγκροτούν και υποστηρίζουν οµάδες εργασίες σε ειδικά θέµατα (στη διεθνή ορολογία έχουν την ονοµασία SIG (Special Interest Group, Οµάδες Ειδικού Ενδιαφέροντος). Προσφέρουν υπηρεσίες Ψηφιακών Βιβλιοθηκών (διατήρηση, ταξινόµηση, πρόσβαση σε ψηφιακό υλικό). Υποστηρίζουν τη δηµιουργία ψηφιακών online Κοινοτήτων (συνήθως ∆ιεθνούς χαρακτήρα) είτε χρησιµοποιώντας e-forae, είτε χρησιµοποιώντας τις τεχνικές των discussion lists. ∆ιοργανώνουν τοπικούς ή διεθνείς διαγωνισµούς για την ανάδειξη ιδεών, ταλέντων, ευρεσιτεχνιών που σχετίζονται µε διάφορες όψεις των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση. Το πλήθος των σχετικών Εταιρειών είναι εξαιρετικά µεγάλο και ο όγκος των παραγοµένων πληροφοριών πρακτικά ανεξάντλητος. Για παράδειγµα, η ψηφιακή βιβλιοθήκη της AACE (Association for the Advancement of Computing in Education) εµπλουτίζεται ετησίως µε άνω των 2000 άρθρα. Η επιστηµονική αυτή ένωση πραγµατοποιεί τουλάχιστον 4 διεθνή Συνέδρια ετησίως και εκδίδει αρκετά περιοδικά (τα οποία σχετίζονται όλα µε τις εφαρµογές των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση). Όπως είναι εύλογο, είναι πρακτικά αδύνατο, και ίσως άνευ σηµασίας, η ενδελεχής διερεύνηση όλου αυτού του υλικού. Σε όσα ακολουθούν, περιγράφονται µερικές από τις πλέον σηµαντικές (µε γνώµονα την «απήχηση» που έχουν στη διεθνή Κοινότητα) στον Ελλαδικό και το διεθνή χώρο.

Γενικό Μέρος

Ελληνικές Επιστηµονικές Ενώσεις Υπάρχουν αρκετές ελληνικές Επιστηµονικές Ενώσεις που σχετίζονται µε τις ΤΠΕ και τις εφαρµογές τους στην Εκπαίδευση. Αναφέρονται µερικές από τις σηµαντικότερες. Ελληνική Επιστηµονική Ένωση Τεχνολογιών Πληροφορίας & Επικοινωνιών στην Εκπαίδευση, συντοµογραφικά ΕΤΠΕ: http://www.etpe.gr. Στο σχετικό ιστοχώρο λειτουργεί και ψηφιακή βιβλιοθήκη. Πραγµατοποιεί ένα τουλάχιστον Συνέδριο ανά διετία για τις ΤΠΕ στην Εκπαίδευση και συµµετέχει στη διοργάνωση άλλων, όπως των Συνεδρίων για τη ∆ιδακτική της Πληροφορικής. Ελληνική Εταιρεία Επιστηµόνων και Επαγγελµατιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών, συντοµογραφικά ΕΠΥ: http://www.epy.gr. Η ΕΠΥ πραγµατοποιεί ένα τουλάχιστον Συνέδριο ανά διετία και συνδιοργανώνει ένα Βαλκανικό Συνέδριο Πληροφορικής µε την ίδια συχνότητα. Ελληνική Ένωση για την αξιοποίηση των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση, συντοµογραφικά e-diktyo:http://www.e-diktyo.eu. Πραγµατοποιεί Συνέδριο σε τακτά χρονικά διαστήµατα. Παιδαγωγική Εταιρεία Ελλάδος, συντοµογραφικά ΠΕΕ, http://www.pee.gr Πραγµατοποιεί ένα τουλάχιστον Συνέδριο κάθε χρόνο. Επιστηµονικές Ενώσεις διαφόρων γνωστικών κλάδων. Αναφέρονται για παράδειγµα η Ελληνική Μαθηµατική Εταιρεία (http://www.hms.gr), η Ένωση Ελλήνων Φυσικών (http://www.eef.gr) και η Πανελλήνια Ένωση Εκπαιδευτικών για την αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διδασκαλία των Φυσικών Επιστηµών «ΜΙΧΑΛΗΣ ∆ΕΡΤΟΥΖΟΣ» (http://ekped.gr/), των Εκπαιδευτικών της Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης (http://www.pekp.gr/). Οι επιστηµονικές αυτές ενώσεις, κατά κανόνα, πραγµατοποιούν συστηµατικά εκδηλώσεις ακαδηµαϊκού χαρακτήρα (όπως τακτικά Συνέδρια, ηµερίδες κλπ), στα πλαίσια των οποίων περιλαµβάνονται και µέρη που σχετίζονται µε τις ΤΠΕ στην Εκπαίδευση. Επαγγελµατικές Ενώσεις τοπικού ή πανελληνίου χαρακτήρα. Αναφέρονται δειγµατικά οι ενώσεις που σχετίζονται µε τη διδασκαλία της Πληροφορικής: http://dide.flo.sch.gr/Links/clubs.html. Συχνά διοργανώνουν εκδηλώσεις ακαδηµαϊκού χαρακτήρα, στα πλαίσια των οποίων περιλαµβάνονται και τµήµατα που σχετίζονται µε τις ΤΠΕ στην Εκπαίδευση. Το Πανελλήνιο Σχολικό ∆ίκτυο (http://www.sch.gr) αποτελεί µια από τις πλέον πλούσιες πηγές υλικού σχετικού µε τις ΤΠΕ στην Εκπαίδευση. Το Ελληνικό ∆ίκτυο Ανοιχτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (http://www.opennet.gr/) έχει επίσης υλικό σχετικό κυρίως µε την Εκπαίδευση, Κατάρτιση και Επιµόρφωση Ενηλίκων. ∆ιεθνείς Επιστηµονικές Ενώσεις Υπάρχουν πάρα πολλές διεθνείς Επιστηµονικές Ενώσεις που σχετίζονται µε τις ΤΠΕ. Αναφέρονται ενδεικτικά µερικές από τις πλέον σηµαντικές: Association for the Advancement of Computing in Education, συντοµογραφικά AACE: http://www.aace.org Πραγµατοποιεί αρκετά ∆ιεθνή Συνέδρια ετησίως, εκδίδει περιοδικά (διεθνώς αναγνωρισµένα), διαθέτει ψηφιακή βιβλιοθήκη µε δεκάδες χιλιάδων άρθρα που σχετίζονται µε τις ΤΠΕ στην Εκπαίδευση. International Society for Technology in Education, συντοµογραφικά ISTE, http://www.iste.org Υποστηρίζει Συνέδρια µε ∆ιεθνή απήχηση, εκδίδει περιοδικά (διεθνώς αναγνωρισµένα), διαθέτει ψηφιακή βιβλιοθήκη,. Εκδίδει τακτικά τα ΝΕΤS (National Educational technology Standards) για διάφορες κατηγορίες χρηστών και υποστηρίζει διάφορες Οµάδες Ειδικού Ενδιαφέροντος (SIG). Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

Γενικό Μέρος

Αssociation for Computing Machinery, συντοµογραφικά ACM, ίσως η µεγαλύτερη Ένωση πληροφορικών παγκοσµίως. Εκδίδει πολλά περιοδικά, διοργανώνει πολλά ∆ιεθνή Συνέδρια ετησίως, υποστηρίζει ένα µεγάλο αριθµό Οµάδων Ειδικού Ενδιαφέροντος (SIG). ∆ιαθέτει µια µεγάλη ψηφιακή βιβλιοθήκη. Ιnstitut of Electrical and Electronic Engineers, συντοµογραφικά ΙΕΕΕ, http://www.ieee.org Ένωση Μηχανικών από όλο τον κόσµο µε ∆ιεθνή ακτινοβολία και στην πραγµατικότητα περιλαµβάνει µια σειρά επί µέρους ενώσεων. Εκδίδει πολλά περιοδικά, διοργανώνει πολλά ∆ιεθνή Συνέδρια ετησίως, υποστηρίζει ένα µεγάλο αριθµό Οµάδων Ειδικού Ενδιαφέροντος (SIG). ∆ιαθέτει µια µεγάλη ψηφιακή βιβλιοθήκη. Αναφέρεται τέλος µια διεθνής ένωση που σχετίζεται µε την Ανοιχτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση: http://www.icde.org

Ελληνικά Συνέδρια και τα Πρακτικά τους (έντυπα ή ψηφιακά) Το τακτικό Συνέδριο της ΕΤΠΕ. Πραγµατοποιείται κάθε δυο χρόνια Τα πρακτικά του (ελεύθερη πρόσβαση) υπάρχουν σε ψηφιακή µορφή στη διεύθυνση: http://www.etpe.gr/extras/index.php?sec=conferences Το Συνέδριο του e-∆ικτύου (Σύρος). Σχετικές πληροφορίες και δεσµοί (ελεύθερη πρόσβαση) υπάρχουν σε ψηφιακή µορφή και στη διεύθυνση του ∆ικτύου e-diktyo: http://e-diktyo.eu/ Συνέδρια της Ελληνικής Παιδαγωγικής Εταιρείας. Σε έντυπη κυρίως µορφή (διαθέσιµα µε συµβολικό αντίτιµό ή δωρεάν). Άλλα Συνέδρια: πολλά διαθέτουν τα Πρακτικά τους σε ψηφιακή µορφή στη διεύθυνση: http://www.etpe.gr/

∆ιεθνή Συνέδρια και τα Πρακτικά τους Τα ∆ιεθνή Συνέδρια οργανώνονται κυρίως από τις αντίστοιχες Επιστηµονικές Ενώσεις που αναφέρονται παραπάνω. Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις, τα πρακτικά υπάρχουν και σε ψηφιακή µορφή στις ψηφιακές βιβλιοθήκες των Ενώσεων. Είναι προσβάσιµα είτε στα µέλη τους, είτε µέσω Ακαδηµαϊκών ιδρυµάτων (για παράδειγµα µέσω της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας: http://www.lib.uom.gr/).

Περιοδικά Ελληνικά Παρατίθενται ορισµένα Εκπαιδευτικά Περιοδικά µε ψηφιακή «παρουσία» Εκπαίδευση και Νέες τεχνολογίες της Επιστηµονικής Ένωσης Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθµιας για τη διάδοση των ΤΠΕ στην εκπαίδευση (http://lifelonglearningnow.gr/periodiko/index.html) Σύγχρονη Εκπαίδευση (http://www.estiabookstore.gr/estia/HestiaBookStore_pub.asp?searchpub=25490 000) ∆ίµηνη Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεµάτων (ο ιστοχώρος είναι ιδιωτικός). "Ανοικτή Εκπαίδευση" (http://www.opennet.gr/) - το περιοδικό για την Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση και την Εκπαιδευτική Τεχνολογία Mέντορας (http://www.pi-schools.gr/publications/mentor/) , περιοδικό του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεµάτων (http://www.pischools.gr/publications/epitheorisi/) , περιοδικό του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Παιδαγωγική Επιθεώρηση (http://www.pee.gr/paidag.HTM) το περιοδικό της Ελληνικής Παιδαγωγικής Εταιρείας

Γενικό Μέρος

Επιστήµες της Αγωγής (http://ediamme.edc.uoc.gr/index.php?magazines), περιοδικό του Παιδαγωγικού Τµήµατος ∆.Ε. του Πανεπιστηµίου της Κρήτης. Περιοδικά ∆ιεθνή Είναι προσβάσιµα είτε στα µέλη τους, είτε µέσω Ακαδηµαϊκών ιδρυµάτων (για παράδειγµα µέσω της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας: http://www.lib.uom.gr/). Παραδείγµατα περιοδικών ελεύθερης πρόσβασης: (http://www.ifets.info/) και The International Review of Research in Open and Distance Learning (http://www.irrodl.org/index.php/irrodl). Tα ελεύθερης πρόσβασης περιοδικά συνιστούν επίσης µια επιλογή για πολλούς οργανισµούς, θεσµούς και επιστηµονικές ενώσεις (για παράδειγµα δες: http://www.icaap.org/).

Ψηφιακές Κοινότητες (on line) – e-forae και discussion lists Discussion lists Ιδιαίτερα µνεία γίνεται για τους οµίλους του CEDEFOP (http://www.trainingvillage.gr/etv/default.asp) Ενδεικτικά, αναφέρεται ο «όµιλος ψηφιακών οµίλων» L-Soft (http://www.lsoft.com/) καθώς και οι http://www.h-net.org/ Yahoo! (http://www.yahoo.com) Google (http://www.google.com) MySpace (http://www.Myspace.com). Ένας σχετικός «όµιλος ψηφιακών οµίλων», µαζί µε οδηγίες για τον τρόπο µε τον οποίο λειτουργούν, υπάρχει στον ιστοχώρο του Παν. του Sheffield (Μ. Βρετανία, http://www.shef.ac.uk/scharr/ir/email.html#r). http://www.h-net.org/~edweb/). Ελληνικοί ιστοχώροι που σχετίζονται µε την Εκπαίδευση και τις ΤΠΕ AlfaVita (http://www.alfavita.gr/) Esos (http://www.esos.gr) Έδρα Εκπαίδευσης (http://www.edra.gr/) Θρανίο (http://www.thranio.gr/) Plefsis (http://www.plefsis.gr/) eduportal (http://eduportal.gr/) ΠΥΛΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ (http://users.lar.sch.gr/georgeatha/) Ανάπλους (http://anaplous.tripod.com/) Νέες Τεχνολογίες και Πρωτοβάθµια (http://www.de.sch.gr/kvoutsin/) e-paideia.net (http://www.e-paideia.net/) e-πύλη εκπαίδευσης (http://www.pekp.gr/) Πανελλήνιο Σχολικό ∆ίκτυο (http://www.sch.gr/) e-Πύλη Εκπαίδευσης (http://www.pe.sch.gr/pe) ∆ιευθύνσεις από ∆ηµοτικά (http://dir.forthnet.gr/566-0-gr.html) Εκπαιδευτική Πύλη Ν. Ηλείας (http://edu.bravepages.com/) Ελληνική Εκπαιδευτική Πύλη (http://www.greekedu.net/) ∆άσκαλος (http://www.daskalos.edu.gr/) Εκπαιδευτική Πύλη Νοτίου Αιγαίου (http://www.epyna.gr/) Η Εκπαιδευτική Πύλη του ΥΠΕΠΘ (http://www.e-yliko.sch.gr/) Τετράδιο (http://www.tetradio.gr/) Πανελλήνιο ∆ίκτυο για την εκπαίδευση (http://www.edu.teiath.gr/index.htm)

Γενικό Μέρος

Πύλη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (http://www.kpe.gr/) Γέφυρες Παιδείας (http://www.simotas.org/) Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση στην κοινωνία της πληροφορίας (http://www.de.sch.gr/kvoutsin) Παιδεία. Ο ελληνικός εκπαιδευτικός web server (http://www.pedia.gr/) Αντίβαρο (http://www.antibaro.gr/)

∆ιεθνείς ιστοχώροι που σχετίζονται µε την Εκπαίδευση και τις ΤΠΕ Αναφέρονται ενδεικτικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, http://www.eep-edu.org/InnService/InnHome.htm

µε

αρχική

σελίδα:

Λοιπό ψηφιακό υλικό και ψηφιακές υπηρεσίες Ψηφιακά βιβλιοπωλεία Παράδειγµα: http://www.amazon.com ∆ιεθνείς εκδοτικοί οίκοι Παράδειγµα: http://www.igi-pub.com/about/ http://www.tandf.co.uk/journals/

και

Μαθήµατα online http://www.w3schools.com (http://www.sch.gr) http://www.e-yliko.gr/ Ψηφιακές δράσεις Το κίνηµα του Ανοιχτού Λογισµικού/λογισµικού Ανοιχτού Κώδικα: http://www.open-source.gr/ και http://www.ellak.gr/ OLPC (Ένας Φορητός για Κάθε Παιδί): http://olpc.ellak.gr/ Ψηφιακό χάσµα: http://www.digitaldivide.net/ Ασφαλής πλοήγηση στο ∆ιαδίκτυο: http://www.wiredsafety.org/ και http://www.educaunet.org Κατάλογοι διευθύνσεων: http://www.cpe.gr/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=35 http://www.alfavita.gr/links.htm

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες ∆ραστηριότητα 1η

Επισκεφθείτε µερικά ιστολόγια ( blogs) που έχουν σχέση µε την Εκπαίδευση: Tα ιστολόγια (blogs) µπορούν να είναι οι χώροι στους οποίους αναρτώνται οµαδοποιηµένες πληροφορίες που αφορούν στο µάθηµα – γενικά ή ειδικά. Τα blogs προσφέρονται επίσης ιδιαιτέρως για την ανάρτηση εργασιών και την υποβολή σχολίων (όλων δηµοσίων) από τα υπόλοιπα µέλη των οµάδων-της κοινότητας http://www.blogcatalog.com/directory/education_and_training http://e-filologos.blogspot.com http://pake31.blogspot.com

Γενικό Μέρος

http://aibaliotis.blogspot.com/ Εντοπίστε

στο

∆ιαδίκτυο

πηγές

οι

οποίες

αναφέρονται

στις

εκπαιδευτικές

εφαρµογές των ιστολογίων και εξετάστε αν τα ιστολόγια θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν στα πλαίσια των µαθηµάτων σας. ∆ραστηριότητα 2η

Τα wikis αποτελούν εργαλεία καταλληλότερα µάλλον για τη στήριξη οµαδικών δραστηριοτήτων, για την επίτευξη κοινών στόχων. http://sdem.pbwiki.com/ Επισκεφθείτε

σχετικούς

εκπαδευτικές-διδακτικές

ιστοχώρους δραστηριότητες

και θα

εξετάστε είχαν

αν

οι

εφαρµογή

προτεινόµενες στη

δική

σας

διδασκαλία. ∆ραστηριότητα 3η

Ιστοχώροι και υπηρεσίες για Web2.0 – Education2.0 http://del.icio.us/ http://www.flickr.com/ http://el.wikipedia.org/ http://www.technorati.com/ http://www.facebook.com/ http://www.myspace.com/ http://www.youtube.com/ Επισκεφθείτε τους παραπάνω ιστοχώρους και

εξετάστε τη δυνατότητα

να

χρησιµοποιήσετε τις υπηρεσίες που προσφέρουν στα πλαίσια της διδασκαλίας σας. ∆ραστηριότητα 4η

Eπισκεφθείτε το http://www.google.com και δηµιουργείστε ένα νέο Google Account σύµφωνα µε τις οδηγίες των εκπαιδευτών σας – εάν δεν έχετε. ∆ιερευνείστε τις δυνατότητες του Google, για δηµιουργία µιας Κοινότητας (Google Group), για διαµοίραση αρχείων (Google Docs) καθώς και για τη δηµιουργία προσωπικού ιστολογίου. ∆ηµιουργείστε προσωπικό ιστολόγιο (blog) και εξετάστε αν θα µπορούσατε να το χρησιµοποιήσετε στη διάρκεια της επιµόρφωσης. Συγκρίνετε τις υπηρεσίες για τη δηµιουργία Κοινοτήτων του Google, µε άλλες, ανάλογες (για παράδειγµα του Yahoo!).

6. Ερωτήσεις 1. Κατά τη γνώµη σας όλες οι νέες υπηρεσίες στα πλαίσια του Web2.0 θα επηρεάσουν κατά τρόπο ουσιαστικό την Εκπαίδευση;

Γενικό Μέρος

2. Κατά τη γνώµη σας, οι Οnline Kοινότητες θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν στα πλαίσια της διδασκαλίας σας (για παράδειγµα να δηµιουργήσετε µια τέτοια κοινότητα για τους µαθητές σας);

3. Πολλές από τις Online Kοινότητες στην πραγµατικότητα στηρίζονται πάνω σε φανταστικούς κόσµους και ένα είδος παιχνιδιού. Το πλέον γνωστό παράδειγµα αποτελεί το περιβάλλον Second Life. Ορισµένα εκπαιδευτικά Ιδρύµατα (για παράδειγµα Αµερικανικά Πανεπιστήµια) αποπειρώνται να χρησιµοποιήσουν τα περιβάλλοντα αυτού του είδους για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Κατά τη γνώµη σας εγχειρήµατα αυτού του είδους έχουν κάποια χρησιµότητα για την Εκπαίδευση; Θα ενσωµατώνατε εσείς δραστηριότητες αυτού του είδους στις διδασκαλίες σας;

7. Ασκήσεις 1. ∆ηµιουργείστε ή σχεδιάστε ένα µάθηµα της ειδικότητάς σας στο οποίο να ενσωµατώνετε τις υπηρεσίες του Web2.0

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία

Ενδεικτικές ψηφιακές πηγές

∆ικτυογραφία Ο Σχεδιασµός µιας ∆ιαδικασίας Μάθησης µέσω του ∆ικτύου Υπολογιστών http://hyperion.math.upatras.gr/tea/Bb.html#B15

∆ραστηριότητες Μάθησης µέσω Υπολογιστή http://www.etpe.gr/files/proceedings/uploads/p127raptis.pdf

Οι Νέες Τεχνολογίες στη ∆ιδακτική και τη Μαθησιακή ∆ιαδικασία http://www.etpe.gr/files/proceedings/uploads/eisigisi2.pdf

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Βιβλιογραφία •

K. Ι. Γιαννακόπουλος (2005) Εικονικές Κοινότητες, Εκδόσεις Παπαζήση

•

Avouris, N., Dimitracopoulou, A., & Komis, V. (2003). On analysis of collaborative problem solving: An object-oriented approach. Computers in Human Behavior, Vol. 19, Issue 2, March, pp. 147-167.

62 •

Γενικό Μέρος Scardamalia, Μ. & Bereiter, C. (1994). Computer Support for Knowledge – Building Communities, The Journal of the Learning Sciences, 3(3), pp. 265283.

•

Johnson, D. W. & Johnson, R. Τ. (1999). Learning Together and Alone. Cooperative, Competitive, and Individualistic Learning. 5th ed. Boston, Allyn and Bacon

•

Palloff R. M., Pratt K. (1999) Building Learning Communities in Cybespace, Jossey-Bass Publishers.

•

Turkle Sherryl (1996) Life on the Screen, Simon & Schuster, USA

•

Vassilios

Dagdilelis,

“Critical

eLiteracy

and

Online

communties:

some

considerations”, Conference eLit 2006 •

Wenger Etienne (1998) Communities of Practice, Cambridge University Press.

Ενότητα 2.3.2.α

Το Web 2.0, η κοινωνική δικτύωση και οι νέες κοινωνικές πρακτικές 1. Εισαγωγή Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται συνοπτικά τα χαρακτηριστικά του web 2.0, δηλαδή της νεότερης γενιάς διαδικτυακών τόπων, εργαλείων και διαδικτυακών υπηρεσιών,

που

στηρίζονται

στην

πλήρη

συµµετοχή

των

χρηστών

στη

συνδιαµόρφωση του περιεχοµένου τους και την άµεση, απευθείας (online) συνεργασία µεταξύ των χρηστών. Ορισµένα από τα εργαλεία του web 2.0 έχουν ήδη αναφερθεί περιστασιακά σε άλλες ενότητες, αλλά στην παρούσα ενότητα τα εργαλεία του web 2.0 παρουσιάζονται πιο συνθετικά. Ο λόγος για τον οποίο κρίθηκε αναγκαία µια αναδιοργάνωση του σχετικού υλικού, είναι ότι οι υπηρεσίες του web 2.0, έχουν αποκτήσει πλέον πολύ µεγάλη σηµασία, παίζουν έναν πολύ σηµαντικό ρόλο στην κοινωνικοποίηση και τη γενική κουλτούρα των σηµερινών νέων και ταυτόχρονα διανοίγουν πολλές νέες δυνατότητες στη διδασκαλία και τη µάθηση.

∆ιδακτικοί Στόχοι

• Η εκµάθηση βασικών χαρακτηριστικών του web 2.0 • H εξοικείωση µε µερικά από τα βασικά περιβάλλοντα και τις υπηρεσίες του web 2.0 • H βασική γνώση της προβληµατικής που σχετίζεται µε τις νέες χρήσεις και τις

Γενικό Μέρος κοινωνικές πρακτικές που χαρακτηρίζουν το web 2.0

2. Μερικοί βασικοί ορισµοί Τι διαφοροποιεί το web 2.0 από την προηγούµενη γενιά υπηρεσιών; Με τον όρο «web 2.0» εννοούνται µια σειρά από εφαρµογές και περιβάλλοντα στο ∆ιαδίκτυο που χαρακτηρίζονται από το γεγονός ότι είναι ανοιχτά στην πρόσβαση και

ευνοούν

την

ουσιαστική

συµµετοχή

των

χρηστών:

οι

χρήστες

δεν

επισκέπτονται µόνο ιστοσελίδες και δεν αρκούνται στην παθητική ανάγνωση του περιεχοµένου τους, αλλά σχολιάζουν, κατασκευάζουν δικές τους ιστοσελίδες και δηµιουργούν

περιεχόµενο.

Ταυτόχρονα,

αξιολογούν

συλλογικά

το

ψηφιακό

περιεχόµενο του ∆ιαδικτύου, µοιράζονται τους ψηφιακούς πόρους, δηµιουργούν και συντηρούν online κοινότητες. Το web 2.0 ξεκίνησε κατ’ ουσίαν στις αρχές του 21ου αιώνα, µετά την κατάρρευση πολλών οnline επιχειρήσεων στο τέλος της δεκαετίας του ’90. Σχετικά µε την ιστορία του όρου και το νόηµά του, υπάρχουν πολλά στοιχεία στο http://oreilly.com/web2/archive/what-is-web-20.html?page=1 καθώς και στο http://www.paulgraham.com/web20.html (τελευταία επίσκεψη 12/12/2009). όπως και στη wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/Web_2.0 Το web 2.0, αυτό καθαυτό, είναι πολύ σηµαντικό – µε την έννοια ότι οι υπηρεσίες που προσφέρει είναι ευρύτατα διαδεδοµένες και έχουν σηµαντικές επιπτώσεις στον τρόπο

µε

τον

οποίο

οι

άνθρωποι

εκφράζονται,

επικοινωνούν

και

τελικά

διαµορφώνουν τις ταυτότητές τους, κυρίως µεταξύ των νέων. Εξίσου σηµαντικό είναι όµως και το γεγονός ότι το web 2.0 δηµιουργήθηκε εντελώς απρόσµενα, αναπτύχθηκε ταχύτατα και επηρέασε σε σηµαντικό βαθµό την εξέλιξη του ∆ιαδικτύου, αλλά και των κοινωνικών πρακτικών των χρηστών του ∆ιαδικτύου. Ενδεχόµενα, αυτό αποτελεί χαρακτηριστικό των αλλαγών που πρόκειται να επέλθουν στο µέλλον: οι µελλοντικές υπηρεσίες του ∆ιαδικτύου και των άλλων δικτύων θα είναι πιθανότατα απρόβλεπτες και ο ρόλος τους ενδέχεται να καταστεί σηµαντικός σε πολύ µικρό χρονικό διάστηµα. Οι παράγοντες αυτοί πρέπει λοιπόν να ληφθούν σοβαρά υπόψη στη διαδικασία ψηφιακού εγγραµµατισµού τόσο των εκπαιδευτικών, όσο και των µαθητών. Το web 2.0 διανοίγει πολλές νέες διδακτικές δυνατότητες. Η εκµετάλλευση των δυνατοτήτων καινοτόµων

αυτών

ωστόσο,

διδακτικών

πολλές

µεθόδων.

Αν,

φορές

προϋποθέτει

αντίθετα,

τα

νέα

την αυτά

εφαρµογή εργαλεία

χρησιµοποιηθούν στα πλαίσια τυπικών, παραδοσιακών µαθηµάτων, η χρησιµότητα τους θα είναι πολύ περιορισµένη. Η γνώση των διδακτικών δυνατοτήτων του Web 2.0, αλλά και των νέων κοινωνικών πρακτικών, αποτελούν ένα σύνολο γνώσεων και δεξιοτήτων πολύ σηµαντικό για τους εκπαιδευτικούς. Στα πλαίσια της παρούσας ενότητας οι εκπαιδευτικοί θα γνωρίσουν τα βασικά χαρακτηριστικά των υπηρεσιών Web 2.0 και των εκπαιδευτικών τους δυνατοτήτων, έτσι ώστε να αποκτήσουν τις στοιχειώδεις Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

Γενικό Μέρος

γνώσεις που θα τους επιτρέψουν να διερευνήσουν τις δυνατότητες αυτές σε µεγαλύτερο βάθος και να τις χρησιµοποιήσουν στη διδακτική πράξη. Τo web 2.0 χαρακτηρίζεται από µερικά στοιχεία: 1. είναι ανοιχτό µε την έννοια της ανοιχτής πρόσβασης από όλους τους πολίτες, ανεξάρτητα από ηλικία, µόρφωση, οικονοµική κατάσταση κλπ. Το web 2.0 στοχεύει στη µείωση του ψηφιακού χάσµατος που υφίσταται ανάµεσα σε ορισµένες οµάδες των πολιτών. Ευνοεί επίσης ις πλατφόρµες και εφαρµογές που είναι που εντάσσονται στο κίνηµα του Free, Open Source Software (FOSS). Αυτός ο τρόπος οργάνωσης και διάθεσης των πληροφοριών φαίνεται να έχει γενικότερες επιπτώσεις, για παράδειγµα στον τρόπο µε τον οποίο αντιµετωπίζουν τα σχετικά θέµατα οι θεσµοί και τα ιδρύµατα: το γνωστό ΜΙΤ που διαθέτει τα µαθήµατα του online, ελεύθερα και η EΡΤ που ψηφιοποιεί και διαθέτει ελεύθερα τα αρχεία της (µε ακουστικό και οπτικό υλικό) αποτελούν δυο χαρακτηριστικές περιπτώσεις. 2. Το web 2.0 επιτρέπει και ευνοεί τη συνεργασία, την συλλογική δράση την κοινωνική δικτύωση. Eιδικότερα, σε σχέση µε τη µάθηση, η κυρίαρχη αντίληψη είναι η «συµµετοχική» και όχι η αντίληψη της «πρόσκτησης» της γνώσης. 3. Το web 2.0 επιτρέπει την προσωπική έκφραση και διάδοση των ιδεών – η ανάπτυξη της «ατοµικής δηµοσιογραφίας» (personal online journalism) είναι µια χαρακτηριστική συνέπεια αυτής της τάσης – µε όλα τα θετικά και αρνητικά στοιχεία της. 4. ευνοεί τη δηµιουργία – και φυσικά διαµοίραση – περιεχοµένου, ψηφιακών ή ψηφιοποιηµένων πόρων από τους χρήστες) Ένα πολύ σηµαντικό στοιχείο του web 2.0 φαίνεται, ωστόσο, να είναι ακόµη απρόβλεπτο: η ιστορική εµπειρία δείχνει ότι συχνά οι σηµαντικές τεχνολογικές εφευρέσεις (όπως ο ηλεκτρισµός, το αυτοκίνητο ή η τυπογραφία) δεν εκτιµώνται σωστά από την αρχή. Οι οικονοµικές, πολιτισµικές, γενικά οι κοινωνικές τους επιπτώσεις τους και η έκτασή τους δηλαδή, δε µπορούν να γίνουν αντιληπτές στα πρώτα

στάδια

της

εξέλιξής

τους

ούτε

και

το

είδος

των

χρήσεων

που

αναπτύσσονται, όταν οι τεχνολογίες αυτές αποκτήσουν µια «ωριµότητα», δηλαδή καταστούν εύχρηστες, φθηνές και διαδοθούν πολύ. Είναι λοιπόν πολύ πιθανόν να µην είµαστε σήµερα σε θέση να αντιληφθούµε πλήρως τις επιπτώσεις της ψηφιακής τεχνολογίας της επικοινωνίας – ίσως ούτε καν να τις φανταστούµε. Ενδεχοµένως λοιπόν, το πιο σηµαντικό συµπέρασµα µας να είναι ότι µπορούµε να είµαστε σχεδόν σίγουροι ότι τα πράγµατα στον τοµέα των ψηφιακών επικοινωνιών θα αλλάζουν µε µεγάλες ταχύτητες για αρκετό καιρό ακόµη και οι κοινωνικές επιπτώσεις των αλλαγών αυτών δε θα είναι αµελητέες. Μέσα στο πλαίσιο αυτό, ο ρόλος της εκπαίδευσης και του σχολείου στην παρούσα τους µορφή, ίσως θα πρέπει να επαναπροσδιοριστεί. Έτσι, για παράδειγµα, θα αναπτυχθούν νέες διδακτικές µέθοδοι και πρακτικές, οι οποίες θα επιτρέπουν στους µαθητές να συνεργάζονται και να εκµεταλλεύονται πληρέστερα το δυναµικό των νέων

Γενικό Μέρος

τεχνολογιών και του ∆ιαδικτύου. Σε κάθε περίπτωση πάντως, το εκπαιδευτικό σύστηµα δε µπορεί να παραµένει «κλειστό» στις αλλαγές που ήδη συντελούνται.

3. Yπηρεσίες Web 2.0 Μια καλή εισαγωγή στις νέες υπηρεσίες του ∆ιαδικτύου αποτελεί ένα σύντοµο βίντεο, που δείχνει µε πολύ παραστατικό τρόπο την επίδρασή τους στον τρόπο µε τον οποίο εκφραζόµαστε και επικοινωνούµε ψηφιακά: http://vodpod.com/watch/25484-the-machine-is-using-us-final-version

http://www.youtube.com/watch?v=6gmP4nk0EOE (τελευταία επίσκεψη 12/12/2009).

Επίσης,

στη

διεύθυνση:

http://www.go2web20.net/

(τελευταία

επίσκεψη

12/12/2009) υπάρχει ένα µεγάλο ευρετήριο µε εφαρµογές Web 2.0. Παρόµοιο ευρετήριο

(για

υπηρεσίες

που

δεν

απαιτούν

εγγραφή

του

χρήστη):

http://blog.go2web20.net/2008/03/39-web-based-tools-that-dont-require.html (τελευταία επίσκεψη 12/12/2009). Στον

ιστοχώρο

http://twopointouch.com/2006/08/17/10-definitions-of-web-20-

and-their-shortcomings/ (τελευταία επίσκεψη 12/12/2009) υπάρχουν µερικά από τα πλέον σηµαντικά χαρακτηριστικά του Web 2.0. Ποιες είναι οι σύγχρονες τεχνολογικές τάσεις; Ποιο θα είναι το µέλλον του web 2.0; Ακριβέστερα, ποιες θα είναι οι νέες υπηρεσίες που θα χαρακτηρίσουν τα αµέσως επόµενα χρόνια; Θα υπάρξει κάποιο web 3.0; Είναι βέβαια πολύ δύσκολο να κάνει κανείς προβλέψεις αφού, σε µεγάλο βαθµό, η πρόοδος της τεχνολογίας εξαρτάται, εκτός των άλλων, και από τη γενική κατάσταση της οικονοµίας οικονοµία και τα οικονοµικά συµφέροντα των µεγάλων εταιρειών. ∆υο φαίνεται πάντως να είναι οι επικρατέστερες τάσεις: η «φορητή ταυτότητα», δηλαδή η διασύνδεση των ιστοχώρων κοινωνικής δικτύωσης (έτσι ώστε στοιχεία από τον ένα να µεταδίδονται και να ενηµερώνουν το λογαριασµό του ίδιου χρήστη σε άλλον) και η επέκταση των υπηρεσιών στις φορητές συσκευές (τηλέφωνα τρίτης και τέταρτης γενιάς, ipod αλλά και υπερφορητά netbooks κ.ά.). Φυσικά, τα σενάρια αυτά είναι πιθανά – αλλά βέβαιες προβλέψεις είναι πολύ δύσκολο να κάνει κανείς, ακόµη και για το εγγύς µέλλον (για παράδειγµα: http://media.nucleus.naprojects.com/pdf/OPEN_BOOK5_SM_Adam.pdf). (τελευταία επίσκεψη 12/12/2009) Μια εκτενής και καλά τεκµηριωµένη αναφορά σχετικά µε τις φορητές συσκευές πάσης φύσεως και το µέλλον τους υπάρχει στο: Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

Γενικό Μέρος

http://www.scribd.com/doc/9883044/JPMorgan-Internet-Report-2009 (τελευταία επίσκεψη 12/01/2010) Oι περιγραφές αυτές δε λαµβάνουν υπόψη τους τις ταυτόχρονες προόδους που συντελούνται σε τοµείς όπως: - τα εκπαιδευτικά παιχνίδια - την πρόοδο στις νέες αρχιτεκτονικές των ψηφιακών συστηµάτων, το cloud computing και άλλες τεχνολογίες (οι οποίες, ενδεχοµένως, θα ευνοήσουν ακόµη περισσότερο τις φορητές συσκευές και το mobile learning). Τυπικό παράδειγµα νέου τύπου Η.Υ. – αλλά µε αβέβαιο σχετικά µέλλον – αποτελεί ο XO-1 (project One Laptop Per Child: http://www.ellak.gr/index.php?option=com_openwiki&Itemid=103&id=ellak:ell hnopoihsh_ma8htikou_ypologisti.txt) - τη βιοπληροφορική - τα «έξυπνα» αντικείµενα Ο λόγος για τον οποίο δίνεται µεγάλη σηµασία στο web 2.0, είναι ότι το web 2.0 είναι «ήδη εδώ», έχει δηλαδή ήδη πολύ µεγάλη ανάπτυξη και καθολική σχεδόν αποδοχή.

Blogs (Ιστολόγια) και «προσωπική δηµοσιογραφία» (personal journalism)

Οδηγίες για τους αρχάριους στα ιστολόγια υπάρχουν στο: http://www.problogger.net/archives/2006/02/14/blogging-for-beginners-2/ Επίσης, κατατοπιστικό είναι το video: http://www.commoncraft.com/blogs (τελευταία επίσκεψη 12/01/2010) Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

Γενικό Μέρος

Τα ιστολόγια απετέλεσαν αρχικά ιστοχώρους στους οποίους ο εξουσιοδοτηµένος χρήστης µπορούσε να αναρτήσει προσωπικές σκέψεις – ένα είδος προσωπικού, χρονολογηµένου σχολιάσουν

οι

ηµερολογίου. επισκέπτες

του

Τα

αναρτώµενα

ιστολογίου

(ή

µηνύµατα

µπορoύν

να

τα

ορισµένοι

εξουσιοδοτηµένοι

επισκέπτες). Ωστόσο, τα ιστολόγια γνώρισαν πολύ µεγάλη ανάπτυξη και οι χρήσεις τους ξεπέρασαν πολύ γρήγορα το προσωπικό ηµερολόγιο για να αναχθούν ακόµη και

σε

προσωπικές,

ψηφιακές

(http://wapedia.mobi/en/Citizen_journalism?t=4)

και

εφηµερίδες

«τόπους»

κοινωνικού

σχολιασµού ή κέντρα στήριξης της διδασκαλίας. Τα ιστολόγια επιτρέπουν την ανάρτηση ανακοινώσεων σε αντίστροφη χρονολογική σειρά και την αναγραφή σχολίων για κάθε ανακοίνωση από τους επισκέπτες του ιστολογίου. Για τη δηµιουργία ιστολογίου µπορεί είτε να χρησιµοποιηθεί ένας αποµεµακρυσµένος πάροχος υπηρεσιών αυτού του είδους (για παράδειγµα, το Google, ή το http://wordpress.com/ επιτρέπει τη δηµιουργία ιστολογίου σε όσους έχουν λογαριασµό), είτε να χρησιµοποιηθεί η δυνατότητα που ενσωµατώνεται σε ορισµένα περιβάλλοντα διαχείρισης της γνώσης ή διαχείρισης περιεχοµένου (όπως το Moodle), είτε, τέλος, να χρησιµοποιηθεί µια ειδική εφαρµογή (για παράδειγµα: http://wordpress.org/

τελευταία

επίσκεψη

12/12/2009).

Όπως

είναι

αναµενόµενο, τα «τοπικά» ιστολόγια είναι λιγότερο «ορατά» στο ∆ιαδίκτυο, αλλά καλύτερα ελεγχόµενα και οι επισκέπτες τους, κατά κανόνα, είναι ενηµερωµένοι και τα παρακολουθούν συστηµατικά. Τα ιστολόγια προσφέρουν πολλές δυνατότητες για διαδικτύωση µεταξύ τους και ενηµέρωση όσων ενδιαφέρονται, όταν υπάρχει οιαδήποτε επικαιροποίηση ή µεταβολή του περιεχοµένου τους (όπως η ανάρτηση νέων µηνυµάτων). Τα blogs συχνά λειτουργούν ως χώροι «προσωπικής δηµοσιογραφίας», ως ένα είδος δηλαδή εφηµερίδων, ή ακριβέστερα ως ένα είδος «δηµοσιογραφικού πρακτορείου» που αντλεί πληροφορίες και ειδήσεις από παντού (προσωπικές, από τον τύπο ή από άλλα blogs) και τις αναπαράγει. Η «δηµοσιογραφία των πολιτών» είναι επίσης µια νέα, σχετικά, κοινωνική πρακτική πολιτών που επιθυµούν να παίξουν έναν ενεργό ρόλο στη συλλογή, επεξεργασία, αναφορά και διάδοση ειδήσεων (σχετικό: έκθεση We Media του 2003). H πρακτική αυτή, ολοένα και πιο συχνή, όπως είναι φυσικό, εγείρει πολλές συζητήσεις, καθώς θέτει θέµατα ηθικής και δεοντολογίας, επαγγελµατισµού, οικονοµικά θέµατα - ανταγωνισµός µε τις εφηµερίδες – αλλά και θέµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας κ.ά.). Πάντως, ενδεικτικό της επιρροής που έχουν σήµερα τα ιστολόγια είναι το γεγονός ότι µέσα στο πλαίσιο αυτό, όπως είναι γνωστό, το Υπουργείο Παιδείας, ∆ια Βίου Μάθησης και Θρησκευµάτων, αποφάσισε να ενηµερώνει συστηµατικά µε ανακοινώσεις όσους blogers το επιθυµούν: …ζητά τη συµµετοχή και συµβολή των ιστολογίων (blogs),

Γενικό Μέρος

στην πληροφόρηση και ενηµέρωση των πολιτών, ως προς τα θέµατα που σχετίζονται µε τις αρµοδιότητες του (ανακοίνωση του Υπουργείου. (http://www.ypepth.gr/el_ec_category1757.htm) Στη λεγόµενη «µπλογκόσφαιρα» οι πρακτικές της συλλογικής/συνεργατικής αξιολόγησης εφαρµόζονται εξίσου αποτελεσµατικά. Έτσι, ο ιστοχώρος Digg http://about.digg.com/ και άλλοι όµοιοι του, υιοθετεί µια ασυνήθιστη διαδικασία για να αναδείξει τις σπουδαιότερες ειδήσεις αλλά και γενικά το πιο σηµαντικό ψηφιακό υλικό: ό,τιδήποτε δηµοσιοποιείται στον ιστοχώρο (ειδήσεις, αλλά και φωτογραφίες ιστοχώρου.

ή Αν

δηµοσιοποιείται

βίντεο) αυτό στην

υποβάλλεται

λάβει

αρκετές

πρώτη

σελίδα,

για

«κρίση»

ψήφους ενώ

οι

στους

(τα

αναγνώστες

λεγόµενα

αναγνώστες

Diggs)

µπορούν

να

του τότε το

σχολιάσουν δηµόσια. Τα ιστολόγια έχουν ευρείες εφαρµογές στην Εκπαίδευση. Μερικά παραδείγµατα: http://e-filologos.blogspot.com/, http://3gymnasio-toumpas-thessalonikis.blogspot.com/ και http://blogs.sch.gr/tgiakoum/

Wikis

Πρόκειται για ένα ιστοχώρους ή ιστοσελίδες στους οποίους οι χρήστες, και όχι µόνο

δηµιουργός,

επιτρέπεται

να

προσθέτουν

να

επεξεργάζονται

το

περιεχόµενο. H δηµιουργία και επεξεργασία των ιστοσελίδων δε γίνεται έµµεσα, δηλαδή αλλάζοντας τον κώδικα html, αλλά άµεσα, µέσω ενός φυλλοµετρητή (web browser). Το πιο γνωστό «προϊόν» των wikis είναι η γνωστή wikipedia: http://el.wikipedia.org/ και στην ιστοσελίδα http://www.wikimedia.org/ είναι συγκεντρωµένοι όλοι οι σχετικοί ιστοxώροι µε το project wikipedia. Ένα κατατοπιστικό βίντεο για τη λειτουργία των wikis υπάρχει στη διεύθυνση:

Γενικό Μέρος

http://www.commoncraft.com/video-wikis-plain-english (Τελευταία επίσκεψη 12/12/2009). Έτσι, τα wikis αποτελούν περιβάλλοντα κατάλληλα για τη συνεργατική δηµιουργία ιστοσελίδων. Στις παρακάτω διευθύνσεις υπάρχουν οδηγίες για καλές πρακτικές στη δηµιουργία και συντήρηση wikis, όπως και ορισµένα στοιχεία από την ιστορία των wikis από το 1995:

• • •

http://c2.com/cgi/wiki?WelcomeVisitors http://c2.com/cgi/wiki?WikiHistory http://c2.com/cgi/wiki?WikiDesignPrinciples

(Τελευταία επίσκεψη 12/12/2009). Η

δυνατότητα

δηµιουργίας

ιστοσελίδων

wikis

είναι

ενσωµατωµένη

στα

περισσότερα σύγχρονα, ολοκληρωµένα περιβάλλοντα διαχείρισης περιεχοµένου ή διαχείρισης γνώσης.

Podcasts και Vodcasts H λέξη Podcasts προέρχεται από τις λέξεις Portable On Demand Broadcasting, δηλαδή, σε ελεύθερη απόδοση, «φορητή αναµετάδοση κατόπιν αιτήσεως». Το Podcast είναι ουσιαστικά ένα σύνολο από αρχεία ήχου (ή βίντεο – στην περίπτωση αυτή µπορεί να χρησιµοποιηθεί ο όρος vodcast) τα οποία είναι διαθέσιµα στο ∆ιαδίκτυο κυρίως µέσα από υπηρεσίες προσωπικής συνδροµής (σύστηµα RSS feed ή Atom) και µπορούν να χρησιµοποιηθούν σε Η.Υ. ή άλλες συσκευές (όπως mp3 players, iPods κ.ά.). Το βασικό τους χαρακτηριστικό είναι ότι οι

συνδροµητές-χρήστες,

ενηµερώνονται

αυτόµατα

όταν

ανανεώνεται

το

περιεχόµενο των Podcasts, δηλαδή όταν υπάρχει καινούριο περιεχόµενο. Το Podcast εµφανίστηκε το 2004 και γρήγορα έγινε πολύ δηµοφιλές. Η βασική καινοτοµία των Podcasts δεν είναι τεχνολογική, αλλά µάλλον η ευκολία χρήσης του. Οδηγίες για τη χρήση του Podcast και καλές πρακτικές στο: http://www.learnoutloud.com/Content/Topic-Pages/Introduction-ToPodcasting/17 καθώς και στο: http://www.ukoln.ac.uk/qa-focus/documents/briefings/briefing-83/html/ (Τελευταία επίσκεψη 12/12/2009).

Εικονικοί κόσµοι - Virtual worlds Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

Γενικό Μέρος

Οι εικονικοί κόσµοι και ιδιαίτερα το Second Life (http://secondlife.com/)

και το

OpenSimulator (http://opensimulator.org/wiki/Main_Page) (Τελευταία επίσκεψη 12/12/2009) αποτελούν εδώ και µερικά χρόνια ένα πολύ διαδεδοµένο µέσο για τη διδασκαλία, αν και θα πρέπει να αναφερθεί ότι ίσως η εκτεταµένη χρήση τους στο τυπικό σχολικό περιβάλλον (και ιδιαίτερα το ελληνικό) να είναι δύσκολη. Πληροφορίες για τις εκπαιδευτικές (και µη-εκπαιδευτικές) χρήσεις των εικονικών κόσµων µπορoύν να βρεθούν στα εξής: http://www.virtual.gmu.edu/pdf/constr.pdf http://sleducation.wikispaces.com/educationaluses

Κοινωνική δικτύωση και folksonomy Ίσως η πιο σηµαντική εξέλιξη στον ευρύτερο χώρο του web 2.0 είναι η ραγδαία ανάπτυξη

των

χώρων

κοινωνικής

δικτύωσης.

Το

FaceBook

(http://www.facebook.com) αριθµεί περίπου 350 εκατοµµύρια µέλη (Ιανουάριος του 2010), το MySpace (http://www.myspace.com) άνω των 450 και το Twitter (http://www.twitter.com) περίπου 50 εκατοµµύρια µέλη – σύµφωνα τουλάχιστον µε στοιχεία που δίνει η wikipedia. Αντίστοιχoι ιστοχώροι περιορισµένης εµβέλειας (γεωγραφικής, γλωσσικής ή εξειδικευµένων θεµάτων), όπως το ρωσσικό Vkontakt αριθµούν αντίστοιχου πλήθος µελών – περίπου 50 εκατοµµύρια για το ρωσσικό ιστοχώρο. Στη διεύθυνση: http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_social_networking_websites

υπάρχει

ενηµερωµένη εκτεταµένη κατάσταση ιστοχώρων κοινωνικής δικτύωσης.

µια

Γενικό Μέρος

Οι ιστοχώροι αυτοί δεν έχουν την ίδια αποστολή, ούτε το ίδιο στυλ. Ενώ το Facebook και το MySpace είναι γενικού περιεχοµένου, άλλοι ιστοχώροι όπως ο ning (http://www.ning.com) επιτρέπουν στους χρήστες τους τη δηµιουργία των δικών τους δικτύων και ιστοχώροι όπως ο linkedin (55 εκατοµµύρια µέλη, http://wwwlinkedin.com) απευθύνονται κυρίως σε επαγγελµατίες οι οποίοι θέλουν να δηµιουργήσουν δίκτυα πελατών, συνεργατών κ.λ.π. Οι επιπτώσεις των δικτύων αυτών δεν είναι ακριβώς εκτιµηµένες. Ορισµένοι ερευνητές φτάνουν να µιλούν ακόµη και για µια κοινωνική επανάσταση που συντελείται σταδιακά (σχετικές αναφορές στη βιβλιογραφία), ωστόσο υπάρχουν κριτικές φωνές που αµφισβητούν το βάθ0ς των αλλαγών που θα συντελεστούν. Η σχέση αυτών των δικτύων γενικά µε την εκπαίδευση είναι στενή: τα περισσότερα από τα δίκτυα αυτά έχουν ιδιαίτερα τµήµατα που σχετίζονται µε την εκπαίδευση

µε

διάφορους

τρόπους:

δηµοσιοποίηση

εργασιών,

υποστήριξη

εκπαιδευτικών δικτύων ποικίλης µορφής, διαµοίραση υλικού είναι µερικές µόνο από τις δραστηριότητες που υλοποιούνται µέσω των ιστοχώρων κοινωνικής δικτύωσης. H συλλογικότητα που δηµιουργείται στα πλαίσια των διαφόρων ψηφιακών Κοινοτήτων δηµιουργεί νέες κοινωνικές πρακτικές. Αναφέρθηκε ήδη το παράδειγµα του dig και του del.icio.us τα οποία στηρίζουν τη λειτουργία τους στις ίδιες τις επιλογές των χρηστών. Η ιδέα αυτή, της έµµεσης δηλαδή αξιολόγησης των ψηφιακών πόρων και την ανάδειξη (ό,τι µπορεί αυτό να σηµαίνει κατά περίτπωση) των πλέον σηµαντικών βρίσκει πολλές γενικεύσεις και είναι γνωστή µε τη γενική ονοµασία folksonomy. Για παράδειγµα, είναι γνωστό ότι η µηχανή αναζήτησης Google λειτουργεί µε µια ανάλογη αρχή προκειµένου να ταξινοµήσει τα sites που εντοπίζει σε µια δεδοµένη αναζήτηση.

5. ∆ραστηριό τητα 1η

Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες

Το µέλλον Είναι βέβαια πολύ δύσκολο να προβλέψει το µέλλον των ψηφιακών τεχνολογιών γιατί εξελίσσονται µε πολύ µεγάλη ταχύτητα. Ορισµένες ενδείξεις πάντως δείχνουν ότι οι σηµαντικότερες εξελίξεις θα είναι στο τοµέα των κινητών συσκευών και της «κινητής µάθησης» (mobile learning). Συσκευές αυτού του είδους µπορεί να είναι οι λεγόµενοι υποφορητοί (ή τα netbooks, όπως αυτά που διενεµήθησαν το 2009 στην 1η Γυµνασίου), αλλά και συσκευές όπως τα ipods, τα

Γενικό Μέρος ipads αλλά και συσκευές όπως οι e-readers και τα kindles. Πρόσφατη σχετικά αναφορά µιας µεγάλης εταιρείας (http://www.scribd.com/doc/9883044/JPMorgan-InternetReport-2009, τελευταία επίσκεψη 29/01/2010) τεκµηριώνει µε στοιχεία την τάση αυτή Άλλες τάσεις στο τοµέα αυτό είναι η «ενσωµάτωση» των δικτύων µέσα σε αντικείµενα καθηµερινής χρήσης (όπως ρούχα, ηλεκτρικές οικιακές συσκευές κ.ά). Αναµένεται επίσης να είναι πολύ σηµαντικ΄ςο ο ρόλςο των ψηφιακών βιβλιοθηκών (digital libraries) Βρείτε σχετικά στοιχεία στο ∆ιαδίκτυο και σχολιάστε τα

∆ραστηριό τητα 2η

Επισκεφτείτε τη σελίδα: http://www.nytimes.com/2006/06/21/nyregion/21sidekick.html ?_r=1 Περιέχει την ιστορία του χαµένου κινητού τηλεφώνου και της ανάκτησής του. Συζητείστε την ιστορία αυτή και το γενικότερο νόηµά της.

∆ραστηριό τητα 3η

Οι νέοι ιστοχώροι κοινωνικής δικτύωσης θέτουν και ορισµένα θέµατα ασφαλείας των χρηστών (για παράδειγµα, ασφάλεια προσωπικών στοιχείων). ∆ιαβάστε την παρακάτω ιστορία και σχολιάστε την. http://www.alfavita.gr/worldnews/des.php?id=1166 Οι αλλαγές των ρυθµίσεων ασφαλείας και της προστασίας των προσωπικών δεδοµένων που έγιναν στο Facebook φαίνεται ότι δεν ήταν οµαλή για όλο τον κόσµο. Εκτός από τους απλούς χρήστες της υπηρεσίας, έπεσε θύµα και ο Mark Zuckerberg αφού δηµοσιοποιήθηκαν κρυφές φωτογραφίες του. Μετά τις νέες ρυθµίσεις

της

υπηρεσίας,

στο

προφίλ

του

Zuckerberg

εµφανίστηκε µια φωτογραφία του δίπλα σε µια πισίνα να κρατάει ένα αρκουδάκι, µε ύφος σαν να βρισκόταν υπό την επήρεια αλκοόλ ή άλλης ουσίας. Αυτή η φωτογραφία µε το αρκουδάκι αφαιρέθηκε λίγη ώρα µετά την εµφάνιση της είδησης. Έπειτα από αυτή την εξέλιξη, ελάχιστοι πείστηκαν από τις εξηγήσεις του Zuckerberg. ∆ραστηριό

RSS readers ονοµάζονται ορισµένες διαδικτυακές εφαρµογές οι

73 τητα 4η

Γενικό Μέρος οποίες συγκεντρώνουν ψηφιακούς πόρους από διάφορες πηφές σε µια «θέση» (για παράδειγµα εξειδικευµένη ιστοσελίδα) ώστενα είναι πιο εύκολη η ανάγνωσή τους. Βρείτε σχετικές πληροφορίες στο ∆ιαδίκτυο.

Ενότητα 3.1 To ∆ιαδίκτυο ως πηγή πληροφοριών 1. Εισαγωγή Πρόκειται για ένα µάθηµα γνωριµίας µε τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα της αναζήτησης πληροφοριών στο ∆ιαδίκτυο. Εξετάζονται επίσης και τεχνικές για την ασφαλή και αποτελεσµατική αναζήτηση πληροφοριών µε επιθυµητά χαρακτηριστικά (όπως είναι η αξιοπιστία, η επικαιρότητα, η πληρότητα των πληροφορικών κ.ά). Η αναζήτηση, επεξεργασία και αναµετάδοση των πληροφοριών ωστόσο, συντελείται µέσα σε ένα συγκεκριµένο σχολικό περιβάλλον και µε σκοπό τη διδακτική αξιοποίηση των πληροφοριών αυτών. Έτσι η παρουσίαση των τεχνικών αναζήτησης πληροφοριών εντάσσεται µέσα σε ένα διδακτικό πλαίσιο. ∆ιδακτικοί Στόχοι

•

Η υλοποίηση αναζητήσεων µέσα από µηχανές αναζήτησης, αρχειοκαταλόγους, και εργαλεία µετα-αναζήτησης.

•

Η εκµάθηση βασικών τεχνικών και µεθόδων για την αποτελεσµατική χρήση του ∆ιαδικτύου ως πηγής πληροφορίας

2. Πλεονεκτήµατα από τη χρήση του ∆ιαδικτύου για την αναζήτηση

Γενικό Μέρος

πληροφοριών • Υπάρχει πληθώρα πληροφοριών (που περιλαµβάνουν µεγάλο Σε επίπεδο πηγών

εύρος από media). • Οι µαθητές καθίστανται «ερευνητές πληροφοριών» λόγω της εύκολης πρόσβασης σε δεδοµένα • Οι µηχανές αναζήτησης είναι γρήγορες, αποτελεσµατικές Κι εύκολες στη χρήση τους.

Σε επίπεδο επικοινωνίας

• ∆υνατότητα άµεσης σύνδεσης µε µέρη και ανθρώπους • Παγκόσµια διάχυση της πληροφορίας • Κίνητρο να µοιραστούν οι µαθητές online τη δουλειά τους µε άλλους οπουδήποτε.

Εξεικόνιση (Visualization) και µοντελοποίηση

• Ευκολότερη

κατανόηση

πολύπλοκα

αντικείµενα

πληροφοριών µε

τη

χρήση

που

αφορούν

εξεικονιστικών

αναπαραστάσεων. • Περισσότερος έλεγχος µάθησης από µέρους των µαθητών (εποικοδοµητισµός) αφού από µόνοι τους ανακαλύπτουν παρά βλέπουν και αποµνηµονεύουν.

3. Επιφυλάξεις και σηµεία για επισήµανση σε σχέση µε τη διδακτική χρήση του ∆ιαδικτύου

Γενικό Μέρος • Υπάρχει

πολύ

µεγάλος

όγκος

πληροφορίας

για

κάθε

συγκεκριµένο θέµα (Υπερφόρτωση πληροφορίας) • Είναι επιτακτική ανάγκη ποιοτικού ελέγχου στα δεδοµένα που βρίσκουν και χρησιµοποιούν οι µαθητές. Oι πληροφορίες σε Σε επίπεδο πηγών

πολλές περιπτώσεις δεν είναι αξιόπιστες, δεν είναι πλήρεις, δεν είναι επίκαιρες ή, ενδεχοµένως, παρουσιάζουν πολύ µεγάλες αποκλίσεις από τα αποδεκτά κοινωνικά πρότυπα, ενδεχοµένως εµπεριέχουν µηνύµατα σεξιστικά, ρατσιστικά, αντικοινωνικά. Θα πρέπει τα ενδεχόµενα αυτά να ληφθούν υπόψη από τους διδάσκοντες, σε συνδυασµό µε το γεγον΄ςο ότι οι µαθητές δεν έχουν εκείνο το γνωστικό και πολιτισµικό υπόβαθρο που θα τους επέτρεπε αν ελέγξουν την ποιότητα των πληροφοριών που ελέγχουν στο ∆ιαδίκτυο. • Πολλές µηχανές αναζήτησης παρουσιάζουν αποτελέσµατα µιας αναζήτησης µε βάση εµπορικά και οικονοµικά κριτήρια αντί για ακαδηµαϊκά και κοινωνικά. • Είναι ανεπαρκής ο χρόνος εκπαίδευσης για να επιτευχθεί µια αποτελεσµατική χρήση των µηχανών. • Θα πρέπει να επισηµανθούν τα προβλήµατα που δηµιουργεί η χρήση

πηγών

πληροφοριών

που

προστατεύονται

από

κάποιου είδους πνευµατικά δικαιώµατα. Επίσης, οι µαθητές πρέπει

να

εθισθούν

στην

αναφορά

των

πηγών

που

χρησιµοποιούν από το ∆ιαδίκτυο. • Θα πρέπει οι µαθητές να ασκηθούν στην εκµετάλλευση, την κριτική σύνθεση πληροφοριών και όχι στην απλή παράθεσή τους (“copy-paste”). • Οι µαθητές θα πρέπει να ευαισθητοποιηθούν στους «κανόνες» του νέου τρόπου επικοινωνίας µέσω δικτύων Η.Υ., ιδιαιτέρως του ∆ιαδικτύου, να σέβονται τη λεγόµενη netiquette – για παράδειγµα να συνειδητοποιήσουν, ότι παρά την αµεσότητα της ψηφιακής επικοινωνίας, πρόκειται τελικά για γραπτή επικοινωνία και άρα καλόν είναι να παρουσιάζονται όταν ξεκινούν µια επικοινωνία µε κάποιο άτοµο.

Γενικό Μέρος • Η ταχύτητα επικρατεί της ποιότητας • Ελλοχεύει ο κίνδυνος µεγέθυνσης του χάσµατος µεταξύ

Σε επίπεδο επικοινωνίας

αυτών που έχουν και αυτών που δεν έχουν πρόσβαση στην πληροφορία. • Αναδύονται

θέµατα

πνευµατικών

δικαιωµάτων

(οι

εκπαιδευτικοί πρέπει να είναι σίγουροι ότι οι µαθητές ακολουθούν και σέβονται σχετικούς κανόνες) Εξεικόνιση (Visualization) και µοντελοποίηση

• Είναι πολύ εύκολο να θεωρηθεί ότι έχοντας µια επιφανειακή γνώση αυτό συνεπάγεται πραγµατική κατανόηση • Είναι

πολύ

εύκολο

να

παρερµηνευτούν

δεδοµένα

που

βρίσκονται σε µορφή γραφικών • ∆ηµιουργείται µια τάση προς την τακτική «κάνε κλικ και µάντεψε» παρά «σκέψου πρώτα».

4. Τεχνικές Αναζήτησης στο ∆ιαδίκτυο

Χρήση Αρχειοκαταλό γων (Directories)

Πρόκειται για χρήσιµες σελίδες ταξινοµηµένες σε µια ιεραρχική δοµή βασισµένη σε συγκεκριµένα θέµατα (Yahoo, in.gr, dmoz.org)

Χρήση µηχανών αναζήτησης

Θέτεις ένα ερώτηµα µε λέξεις κλειδιά, η µηχανή το συνταιριάζει µε τις εγγραφές που έχει στη βάση δεδοµένων της και παρουσιάζει µια λίστα πιθανών κειµένων που ικανοποιούν την απαίτησή σου. (Google, Yahoo, MSN, Lycos, ...)

Γενικό Μέρος

Εργαλεία µετααναζήτησης

Πρόκειται για ταυτόχρονη πρόσβαση σε πολλαπλές µηχανές αναζήτησης (metacrawler, dogpile, webcrawler,...) •

Για το σωστό προσδιορισµό τη αναζητούµενης πληροφορίας βοηθούν τα ερωτήµατα: α) Ποιος ή Τι είναι αυτό(ς) που αναζητώ, β) που βρίσκεται, γ) πότε συνέβη, δ) πως συνέβη, ε) γιατί.

•

Σχεδόν πάντα χωρίς εξαίρεση οι κεντρικές λέξεις-κλειδιά πρέπει να είναι ουσιαστικά

•

Οι

λέξεις

κλειδιά

να

εκφράζουν

µε

σαφήνεια

την

αναζητουµένη πληροφορία. Αν λοιπόν ζητώ πληροφορίες για την πολική αρκούδα πρέπει να είµαι σαφής και να αποφύγω τον

γενικό όρο «ζώο», ή τον όρο «αρκούδα» στην

αναζήτηση. ∆είτε τι µου δίνει αριθµητικά το Google για κάθε όρο:

«ζώο»:

237.000,

«αρκούδα»:

149.000,

«πολική

αρκούδα»: 11.900. Όσο πιο σαφής γίνοµαι τόσο ελαττώνεται ο όγκος της διαθέσιµης πληροφορίας. Άλλες παράµετροι αποτελεσµατικής αναζήτησης

•

Πολλές φορές η χρήση συνώνυµων καλύπτει τις απαιτήσεις µιας αναζήτησης.

•

Χρήση φράσεων όπου απαιτείται. Μια απλή αναζήτηση µε τους όρους «εν τούτω νίκα» δίνει 9.880 αποτελέσµατα. Αναζητώντας όµως µε βάση την ακριβή φράση στη σχετική επιλογή έχουµε µόλις 509 αποτελέσµατα.

Γενικό Μέρος •

Αναζήτηση µε βάση Boolean τελεστές (χρήση AND, OR, NOT). Η χρήση του AND σηµαίνει: «Θέλω κείµενα που να περιλαµβάνουν και τους δυο όρους». Η χρήση του OR δίνει κείµενα που περιλαµβάνουν τον έναν ή τον άλλο όρο, ενώ το ΝΟΤ αποκλείει την εµφάνιση συγκεκριµένων όρων στο αναζητούµενο κείµενο.

•

Προσοχή στην ορθογραφία. Είναι τόσο προφανές που πολλές φορές δε σχολιάζεται. Κι όµως µπορεί να σε αποκλείσει από πληροφορίες ή να σε στείλει σε παραπλανητικά κείµενα. ∆είτε αποτελέσµατα στο Yahoo:

•

Είναι

καλό

να

χρησιµοποιείται

περιορισµένος

αριθµός

λέξεων-κλειδιά (6 ως 8 το πολύ). •

Όταν

περιορίζεται

έρευνα

σε

πολύ

συγκεκριµένη

κατεύθυνση είναι καλό να γίνεται χρήση φίλτρων. Ένα είδος φίλτρων είναι η απόληξη του URL. Έτσι έχουµε απολήξεις: com

για

εταιρείες

και

εµπορικές

σελίδες,

edu

για

εκπαιδευτικά ιδρύµατα, gov για κρατικούς οργανισµούς, mil για στρατιωτικούς οργανισµούς, net για παροχείς υπηρεσιών Internet, org για µη κερδοσκοπικούς οργανισµούς κλπ)

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες Χρησιµοποιείστε µια µηχανή αναζήτησης για να αντλήσετε πληροφορίες

για

το

µύθο

της

χαµένης

Ατλαντίδας

χρησιµοποιώντας ως λέξη κλειδί α)τη λέξη «Ατλαντίδα», β) τις ∆ραστηριότητα 1η

λέξεις «ήπειρος Ατλαντίδας» (όλες τις λέξεις) και γ) τη λέξη «Ατλαντίδα» χωρίς τις λέξεις «αποστολή», «ταινία», «φίλµ». Συγκρίνετε τα αποτελέσµατα που έχουν προκύψει

Γενικό Μέρος Στη µηχανή αναζήτησης Google κάνετε µια αναζήτηση όπου θα είναι πιο αποτελεσµατικό να αποφύγετε την αναζήτηση «Με όλες

∆ραστηριότητα 2η

τις λέξεις» και να χρησιµοποιήσετε ως εργαλείο την «ακριβή φράση» και την επιλογή «Παρόµοιες σελίδες». Έχετε να αντλήσετε πληροφορίες πχ για τις εξερευνήσεις του Κολόµβου (ή οποιοδήποτε θέµα της δικής σας επιλογής). Ανατρέξτε σε αρχειοκαταλόγους (directories) ή σε κάποια µηχανή αναζήτησης προκειµένου να πετύχετε πληροφορίες που να έχουν τη βάση τους α) στην Ιστορία, β) στην κουλτούρα και

∆ραστηριότητα 3η

την παράδοση άλλων λαών, γ) στη χρήση χαρτών, δ) στην εύρεση στατιστικών και οικονοµικών δεικτών. Προβλέψτε κακές στρατηγικές

αναζήτησης

από

µέρους

των

µαθητών

και

προετοιµάστε τις υποδείξεις που θα κάνετε προς τη σωστή χρήση των τεχνικών αναζήτησης που έχουν παρουσιαστεί

∆ιαλέξτε

έναν

όρο

χρησιµοποιώντας

και

κάνετε

ταυτόχρονα

δυο

µια

σχετική

αναζήτηση

διαφορετικές

µηχανές

αναζήτησης. Συγκρίνετε τα αποτελέσµατα που θα σας δώσουν οι δυο µηχανές. ∆ώστε πιθανές ερµηνείες για τον διαφορετικό ∆ραστηριότητα 4η

αριθµό αποτελεσµάτων και για τη διαφορετική σειρά µε την οποία

εµφανίζονται

τα

αποτελέσµατα

στις

δυο

µηχανές

βασιζόµενοι στα κριτήρια που νοµίζετε πως υιοθετεί η κάθε µια από αυτές.

6. Ερωτήσεις 1). Για να πραγµατοποιήσετε µια αναζήτηση που πρέπει να περιλαµβάνει

υποχρεωτικά

δυο

λέξεις,

χρησιµοποιείτε

τον

πλεονεκτήµατα

και

τελεστή AND – OR – NOT; 2)

Μπορείτε

να

αναφέρετε

µερικά

µειονεκτήµατα της αναζήτησης πληροφοριών στο ∆ιαδίκτυο – προκειµένου να χρησιµοποιηθούν για διδακτικούς σκοπούς; 3) Μπορείτε να αναφέρετε µερικούς τρόπους µε τους οποίους θα ενσωµατώνατε την αναζήτηση πληροφοριών στο ∆ιαδίκτυο στη διδασκαλία;

Γενικό Μέρος

7. Ασκήσεις 1.Αναζητείστε σελίδες µε βιογραφικό υλικό για έναν λογοτέχνη που θέλετε να παρουσιάσετε στο µάθηµα. Γενικότερα, βρείτε βιογραφικό

υλικό

για

µια

προσωπικότητα

γνωστή

στον

επιστηµονικό σας κλάδο και εντοπίστε χαρακτηριστικά της προσωπικότητας αυτής ή

γεγονότα της ζωής της, που θα

µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν στη διδασκαλία. 2. Βρείτε χρησιµοποιώντας µια µηχανή αναζήτησης θεατρικές παραστάσεις που ανεβάζονται στην πόλη σας προκειµένου να οργανώσετε µια επίσκεψη µε την τάξη σας. 3. Σε έναν θεµατικό κατάλογο αναζητείστε πληροφορίες για ξενοδοχεία σε ένα νησί που αποτελεί τον προορισµό της Γ’ Λυκείου για την πενθήµερη εκδροµή.

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία http://www.princeton.edu/~soccomp/edu/sides.html Σελίδες που ασχολούνται µε τα πλεονεκτήµατα και τις δυσκολίες από τη χρήση του ∆ιαδικτύου στη σχολική τάξη

http://www.vroma.org/~bmcmanus/presentation/loyola.html http://www.dso.iastate.edu/asc/academic/elearner/advantage. html http://library.mcneese.edu/tutorial/advantages.htm#advantage si (Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης: 18 ∆εκεµβρίου 2009) http://www.library.jhu.edu/researchhelp/general/evaluating/ http://lib.nmsu.edu/instruction/evalcrit.html http://www.educationworld.com/a_tech/tech078.shtml

Σελίδες που ασχολούνται µε το θέµα των τεχνικών της ασφαλούς αναζήτησης πληροφοριών στο ∆ιαδίκτυο

http://www.pacificwebsites.com/lesson_example.htm http://www.cnr.edu/home/bmcmanus/internetassign.html http://www.vuw.ac.nz/staff/alastair_smith/searching/eval.htm http://www.internet4classrooms.com/search.htm http://webquest.sdsu.edu/searching/specialized.html (Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης: 18 ∆εκεµβρίου 2009) Montelpare, W. & Williams, A. (2000). Web-based learning: Challenges

Ενδεικτική βιβλιογραφία

using

the

Internet

the

undergraduate

curriculum. Education and Information Technology, 5(2), 85101. Εργασία που συζητά το θεωρητικό πλαίσιο που πρέπει να διέπει την ανάπτυξη συνιστωσών του ∆ιαδικτύου

σε χρήση

Γενικό Μέρος µαθηµάτων

Wiesenmayer, R. & Koul, R. (1998). Integrating Internet Resources into the Science Classroom: Teachers' Perspectives. Journal of Science Education and Technology,, 7(3), 271-277. Εργασία που µελετά τον ενθουσιασµό των δασκάλων αλλά και τον προβληµατισµό σχετικά µε τη φύση του ∆ιαδικτύου και τους περιορισµούς στη σχολική χρήση.

Bilal, D. (2000). Children's use of the Yahooligans! Web search engine: I. Cognitive, physical, and affective behaviors on factbased search tasks. Journal of the American Society for Information Science, 51(7), 646-665.

Άρθρο που αναφέρεται

στη συµπεριφορά µαθητών καθώς χρησιµοποιούν τη µηχανή αναζήτησης Yahooligans! Προκειµένου να βρουν συγκεκριµένες πληροφορίες για κάποιο θέµα.

Ενότητα 3.2 Αξιοποίηση– Αξιολόγηση ιστοσελίδων, ιστοχώρων και πυλών 1. Εισαγωγή Πρόκειται για ένα µάθηµα γνωριµίας µε τους τρόπους µε τους οποίους µπορεί να διερευνηθεί και να αξιοποιηθεί εκπαιδευτικά µια ιστοσελίδα, όπως επίσης και τα κριτήρια που πρέπει να χρησιµοποιηθούν προκειµένου να αξιολογηθεί µια ιστοσελίδα (από εκπαιδευτική/διδακτική σκοπιά). Η γνώση των τρόπων αυτών αποτελεί σηµαντική δεξιότητα, δεδοµένης της εξάπλωσης των ∆ιαδικτύου και της θέσης που κατέχει στις σύγχρονες κοινωνίες. Υπάρχουν σήµερα µια σειρά από τελευταίας γενιάς δηµοσιευµένες σελίδες στο ∆ιαδίκτυο, των οποίων η αξιοποίηση ωστόσο, εξαρτάται από µια σειρά τεχνικών αξιολόγησης που πρέπει να διαθέτει είτε ο εκπαιδευτικός, είτε ο µαθητής προκειµένου να µπορεί να εκτιµήσει το υλικό που του προσφέρεται µέσα από τη σελίδα (ακριβέστερα να εκτιµήσει τη διδακτική αξία του υλικού αυτού). Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

Γενικό Μέρος

∆ιδακτικοί Στόχοι

•

Η εκµάθηση τεχνικών για την αποτελεσµατική διδακτική αξιοποίηση του ∆ιαδικτύου.

•

Η δηµιουργία ενός συνόλου γενικής φύσεως κριτηρίων, µε τον οποία θα είναι δυνατόν να εκτιµώνται οι πληροφορίες που παρέχονται σε διάφορες ιστοσελίδες και ιστοχώρους.

2. ∆ιερεύνηση και αξιοποίηση ιστοσελίδων από εκπαιδευτικούς και µαθητές Το ∆ιαδίκτυο µπορεί να χρησιµοποιηθεί στη διδασκαλία µε πολλούς ∆υνατοί τρόποι αξιοποίησης ιστοσελίδων και ισττοχώρων

τρόπους.

Ένας

ιστοχώρος

που

περιέχει

πολλές

εφαρµογές του ∆ιαδικτύου, αλλά και των ΤΠΕ γενικότερα, στην εκπαίδευση, είναι ο εξής: http://www.columbia.edu/~sss31/Education/tech.html (τελευταία επίσκεψη 12/12/2009). Παρακάτω

αναφέρονται ορισµένοι από τους τρόπους µε τους

οποίους το ∆ιαδίκτυο µπορεί να χρησιµοποιηθεί στη διδασκαλία: •

Προετοιµασία

µαθήµατος

εκπαιδευτικός

από

επισκέπτεται

τον

εκπαιδευτικό.

ιστοσελίδες

και

πύλες

προκειµένου είτε να συλλέξει πληροφορίες, είτε να βρει πηγές στις οποίες µπορεί (για παράδειγµα) να παραπέµψει τους µαθητές του, προκειµένου εκείνοι να συλλέξουν και να αξιοποιήσουν τις σχετικές πληροφορίες. •

∆ηµοσίευση

στο

WWW

(από

τον

εκπαιδευτικό).

εκπαιδευτικός αναρτά πληροφορίες, υποδείξεις, γνώµες ή εργασίες των µαθητών του στο ∆ιαδίκτυο. •

Συλλογή πληροφοριών από τους µαθητές. Οι

µαθητές

συλλέγουν πληροφορίες επισκεπτόµενοι σελίδες στο δίκτυο για την επιτέλεση εργασιών που τους έχουν ανατεθεί στα πλαίσια του µαθήµατος – είτε υπό την καθοδήγηση του καθηγητή (όπως στην προαναφερόµενη περίπτωση Ι), είτε χωρίς καθοδήγηση. Τα WebQuests (ιστοεξερευνήσεις είναι ο πλέον

συγγενής

µεθοδολογία

ελληνικός εργασίας

όρος),

στην

µια

πολύ

διαδεδοµένη

για

περισσότερες

(http://webquest.org/index.php πληροφορίες)

αποτελούν

επόµενη

ενότητα

υπάρχουν

περισσότερες λεπτοµέρειες. •

∆ηµοσίευση στο WWW (από τους µαθητές) . Οι µαθητές προβάλλουν

και

δηµοσιεύουν

τη

δουλειά

τους.

Τους

Γενικό Μέρος ανατίθεται η ενασχόληση µε ένα πολύ συγκεκριµένο θέµα και έτσι γίνονται «ειδικοί» στο θέµα αυτό και στη συνέχεια δηµοσιεύουν

τα

ευρήµατα

τους

στο

∆ιαδίκτυο.

Για

παράδειγµα, τα blogs (ιστολόγια) συχνά χρησιµοποιούνται στην εκπαιδευτική διαδικασία µε τον τρόπο αυτό - στην επόµενη ενότητα υπάρχουν περισσότερες λεπτοµέρειες.

3. Αξιοποίηση της τελευταίας γενιάς υπηρεσιών στο ∆ιαδίκτυο Σε προηγούµενη ενότητα είχαν αναφερθεί οι σηµαντικότερες υπηρεσίες που συνδέονται µε το web 2.0 και την κοινωνική δικτύωση. Στην παρούσα παράγραφο παρατίθενται ορισµένα πρόσθετα στοιχεία για τη διδακτική τους αξιοποίηση.

Γενικό Μέρος Στο ∆ιαδίκτυο υπάρχουν πολλοί ιστοχώροι, ιστολόγια και γενικά ψηφιακές πηγές για τους τρόπους µε τους οποίους το ∆ιαδίκτυο και ιδιαίτερα το Web 2.0 και οι υπηρεσίες του µπορούν να ενσωµατωθούν στη διδασκαλία. Αναφέρονται ενδεικτικά οι εξής ιστοχώροι: http://digiteen.ning.com/ http://www.flatclassroomproject.org/ http://teachweb2.wikispaces.com/ Επίσης: http://larryferlazzo.edublogs.org/2007/12/27/the-bestof-the-best-2007/

καθώς και οι ακόλουθοι ιστοχώροι πο

παρουσιάζουν τόσο εκπαιδευτικές χρήσεις του Web 2.0, όσο και πιο «τυπικές» χρήσεις του ∆ιαδικτύου στην εκπαίδευση: http://www.kidsnetsoft.com/html/web20.html http://cooltoolsforschools.wikispaces.com/ http://www.google.com/educators/index.html (τελευταία επίσκεψη 12/12/2009). Eπίσης, σε συνδυασµό µε όσα αναφέρθηκαν σε άλλα σηµεία του διδακτικού υλικού, στο ∆ιαδίκτυο υπάρχουν πολλοί ψηφιακοί «χώροι» και πολλές πηγές για ην επεξήγηση των βασικών υπηρεσιών του web 2,0 και συγγενών υπηρεσιών. Μέσο στο πλαίσο αυτό, πολύ επεξηγηµατικές είναι µια σειρά από παρουσιάσεις ψηφιακών διαφανειών στο ∆ιαδίκτυο, οι οποίες παρουσιάζουν µε πολύ συνοπτικό τρόπο τα χαρακτηρισιτκά του Web 2.0, των ιστολογίων, wikis, podcasts κλπ. http://www.slideshare.net/suziea/blogs-wikis-and-web-20tools-in-education-presentation http://www.slideshare.net/meganpoore/creative-use-oftechnology-in-education http://www.slideshare.net/LearningAndSkillsGroup/lsgwebinar-barry-sampson-08113-presentation http://www.slideshare.net/sabestian/ivstem-introduction-toblogs-wikis-rss (τελευταία επίσκεψη 12/12/2009)

Α. Έµφαση στα τεχνικά χαρακτηριστικά

Γενικό Μέρος

Blogs (Ιστολόγια)

Τα ιστολόγια παρουσιάστηκαν σε κάποια έκταση στην ενότητα που αναφέρεται στο Web 2.0. Οι διδακτικές χρήσεις των ιστολογίων

είναι

πολλαπλές:

χρησιµοποιηθούν

ως

κατ’

πηγές

αρχάς

µπορούν

πληροφόρησης

να (πχ.

http://www.tpe.gr/ - τελευταία επίσκεψη 12/12/2009). Με ένα γενικότερο τρόπο, τα ιστολόγια µπορούν να αντικαταστήσουν τις απλές

ιστοσελίδες,

ως

πάροχοι

πληροφοριών

και

µέσο

επικοινωνίας µεταξύ διδάσκοντος και διδασκοµένων για τα µαθήµατα: ωράρια, εργασίες, πληροφορίες γενικής φύσεως, προτεινόµενα προβλήµατα ή projects, όλα αυτά µπορούν να εµφανίζονται

µέσα

από

ένα

ιστολόγιο,

αντί

για

στατικές

ιστοσελίδες. Οι επισκέπτες της σελίδας (εν προκειµένω, οι µαθητές ή σπουδαστές) µπορούν να προσθέτουν σχόλια στα δηµοσιευµένα άρθρα. Οι συγγραφείς του blog µπορούν να επιλέξουν το πώς θα χειριστούν τα σχόλια. Θα πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι ο χειρισµός των ιστολογίων είναι πολύ πιο ευχερής από το χειρισµό απλών ιστοσελίδων, ενώ η εµφάνιση των δηµοσιευµένων άρθρων σε αντίστροφη χρονολογική σειρά, βοηθά τους επισκέπτες του ιστολογίου να διακρίνουν τα νεότερα µηνύµατα από εκέινα τα οποία, ενδεχοµένως, δεν έχουν αξία, λόγω παλαιότητας. Το περιεχόµενο ενός ιστολογίου και η οργάνωση των αναρτωµένων πληροφοριών µπορούν ουσιαστικά ψηφιακά κέντρα οργάνωσης του µαθήµατος. Ο εκπαιδευτικός µπορεί δηλαδή να διευθετήσει το διδακτικό υλικό του κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να στηρίζει ολοκληρωτικά και πολύπλευρα το εκάστοτε µάθηµα. Επίσης, µε ένα γενικότερο τρόπο, ένα ιστολόγιο µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως χώρος αποθήκευσης και κατηγοριοποίησης διδακτικού υλικού, χωρίς κατ’ ανάγκη να αναφέρεται

σε

συγκεκριµένο

µάθηµα

(για

παράδειγµα:

Γενικό Μέρος http://blogs.sch.gr/dadamid/

ακόµη

και

filologos.blogspot.com/2008/05/blog-post_14.html

http://e(τελευταία

επίσκεψη 12/12/2009). Εκπαιδευτικό περιεχόµενο έχουν και τα ακόλουθα ιστολόγια: http://mathematicslearning.blogspot.com/ http://oedb.org/library/features/top-100-education-blogs http://elemenous.typepad.com/weblog/ http://weblogg-ed.com/ (τελευταία επίσκεψη 12/12/2009). Τα ιστολόγια µπορούν να αποτελέσουν ψηφιακούς «τόπους» για την ανάπτυξη διαλόγου και συζήτησης στην τάξη: θέµατα που προτείνονται από τον εκπαιδευτικό ή τους µαθητές µπορούν να συζητηθούν στο ιστολόγιο µέσα από τα σχόλια που στέλνουν οι συµµετέχοντες στο σχετικό ιστολόγιο. Με έναν τελείως ανάλογο τρόπο εξάλλου, οι σπουδαστές και οι µαθητές µπορούν να αναρτήσουν τις εργασίες τους σε ένα ιστολόγιο και να δεχθούν εκεί

τα

σχόλια

του

εκπαιδευτικού

αλλά

και

των

άλλων

σπουδαστών και µαθητών. Η διατήρηση και ενηµέρωση ιστολογίων από τους ίδιους τους µαθητές (ατοµικών ή οµαδικών ιστολογίων) αποτελεί επίσης ένα είδος δραστηριότητας η οποία µπορεί να χρησιµοποιηθεί µε πολλούς τρόπους στα πλαίσια ενός µαθήµατος.

Γενικό Μέρος

Wikis

Ο πιο φηµισµένος ιστοχώρος wiki µε περιεχόµενο χρήσιµο για εκπαιδευτικές δραστηριότητες είναι η γνωστή Wikipedia: http://wikipedia.org/ (Τελευταία επίσκεψη 12/12/2009). Η αµεσότητα πρόσβασης στην διαθέσιµη πληροφορία και ο όγκος των διαθέσιµων πληροφοριών µπορούν να αποδειχτούν πολύτιµα για την οργάνωση ενός µαθήµατος. Η Wikipedia ωστόσο παρέχει πληροφόρηση η οποία δεν είναι ελεγµένη και η χρήση της απαιτεί προσοχή. Για το λόγο αυτό η Wikipedia έχει δεχθεί πολλή κριτική. Μια σειρά εναλλακτικών ψηφιακών εγκυκλοπαιδειών, γενικού χαρακτήρα ή θεµατικού, έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια, βασισµένη πάντοτε σε wikis (σχετική πληροφόρηση στο: http://oedb.org/library/features/top-7-alternatives-towikipedia ): http://en.citizendium.org/wiki/Welcome_to_Citizendium http://www.scholarpedia.org/ Ιδιαίτερη µνεία πρέπει να γίνει για τη σατιρική «wikipedia»: http://uncyclopedia.wikia.com/wiki/Main_Page (Τελευταία επίσκεψη 12/12/2009) η οποία έµεµσα αποτελεί µια κριτική στο γενικό πρόβληµα της αναξιοπιστίας των δεδοµένων που προέρχονται από συλλογές πληροφορικών τεχνολογίας wikis. Οι περισσότερες «τυπικές» εγκυκλοπαίδειες (όπως η http://www.britannica.com/) δε χρησιµοποιούν wikis, ακόµη και όταν η πρόσβαση σε αυτές είναι δωρεάν (για παράδειγµα: http://www.infoplease.com/). Οι ιστοσελίδες wikis επιτρέπουν τη συνεργατική δηµιουργία, ενηµέρωση και συντήρηση ιστοσλίδων µε τρόπο άµεσο και απλό. Έτσι, υποστηρίζουν τα οµαδικά σχέδια δράσης (projects) από τις πιο απλές εφαρµογές (οι µαθητές αναρτούν φωτογραφίες, κείµενα και ψηφιακό υλικό από την τελευταία σχολική εκδροµή) ως τις πιο προηγµένες διδακτικές δραστηριότητες (όπως µια έρευνα που πραγµατοποιούν οι µαθητές). Τα wikis µπορούν επίσης να χρησιµοποιηθούν ως «πίνακας κοινών δραστηριοτήτων» όλης της τάξης είτε µιας οµάδας σπουδαστών. Σχετικό υλικό και περιβάλλον για τη στήριξη των εκπαιδευτικών υπάρχει στον ιστοχώρο: http://wikisineducation.wetpaint.com/page/How+we+use+wiki s+in+class?t=anon όπως και στο: http://wikisineducation.wetpaint.com/ Παραδείγµατα υπάρχουν επίσης στο: http://educationalwikis.wikispaces.com/Examples+of+educatio nal+wikis (Τελευταία επίσκεψη 12/12/2009). Επίσης: http://itcboisestate.wordpress.com/2008/05/21/10best-practices-for-using-wikis-in-education/ και http://www.shambles.net/pages/learning/ict/wikiedu/ Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

Γενικό Μέρος Τυπικές χρήσεις των Podcasts σε εκπαιδευτικό περιβάλλον περιλαµβάνουν: •

την

εγγραφή

(µαγνητοφώνηση-µαγνητοσκόπηση)

και

διανοµή των παραδόσεων προς χρήση από τους σπουδαστές (ενδεχοµένως άτοµα µε ειδικές ανάγκες, απόντες, χρήση για µαθήµατα εξ αποστάσεως η για λόγους επανάληψης). Τα

Podcasts

Podcasts µπορούν να ταξινοµηθούν και έτσι ο εντοπισµός ενός συγκεκριµένου µαθήµατος να είναι εύκολος. Στην πραγµατικότητα,

τα

Podcasts

µπορούν

να

είναι

δηµιουργηµένα και διαθέσιµα ακόµη και πριν το µάθηµα – ανεξάρτητα από αυτό – και να χρησιµοποιούνται και ως µια εισαγωγή στο µάθηµα. Στις περιπτώσεις αυτές τα Podcasts, κατά κάποιο τρόπο, επιµηκύνουν το σχολικό-εκπαιδευτικό χρόνο και λειτουργούν ως συµπλήρωµα των σηµειώσεων που κρατούν οι µαθητές. •

εγγραφή και διανοµή των Podcasts των ίδιων των µαθητών (για παράδειγµα στα πλαίσια ενός project)

•

εγγραφή

και

διανοµή

των

Podcasts

από

συναντήσεις

(meetings κλπ) για να χρησιµοποιηθούν από απόντες •

µετατροπή κειµένων σε αρχεία ήχου για διανοµή

•

εγγραφή και διανοµή διαλέξεων, εισηγήσεων σε σεµινάρια, Συνέδρια κ.λ.π.

Άλλοι ειδικοί ιστοχώροι – digital story telling κλπ

Εκτός από τους ιστοχώρους που προσφέρουν προηγµένες υπηρεσίες web 2.0, υπάρχουν πολλές υπηρεσίες στο ∆ιαδίκτυο οι οποίες µπορούν να χρησιµοποιηθούν για εκπαιδευτικούς σκοπούς, µε την ευρύτερη έννοια της εκπαίδευσης. Ένα τυπικό παράδειγµα αυτού του είδους αποτελεί η δυνατότητα ψηφιακής αφήγησης (digital storytelling), η δυνατότητα δηλαδή αφήγησης ιστοριών (ζωής) όχι µόνο προφορικά, αλλά χρησιµοποιώντας ψηφιακά (τελευταία

µέσα επίσκεψη

http://www.storycenter.org/index1.html στις

04/02/2010).

Τρόπους

για

να

χρησιµοποιήσει κανείς τις ψηφιακές αφηγήσεις στην εκπαίδευση µπορεί να βρει στον ιστοχώρο: http://digitalstorytelling.coe.uh.edu/ Είναι πάντως φανερό ότι οιοιδήποτε ψηφιακοί πόροι µπορούν να χρησιµοποιηθούν για εκπαιδευτικούς σκοπούς, πάντοτε βέβαια µέσα στο κατάλληλο πλαίσιο.

Β. Έµφαση στη διδακτική αξιοποίηση

Γενικό Μέρος

Webquests

∆ραστηριότητες µε έντονο το χαρακτήρα της αναζήτησης, στις οποίες όλη ή η περισσότερη από την απαιτούµενη πληροφορία που θα χρησιµοποιήσουν οι µαθητές θα µεταφορτωθεί από το ∆ιαδίκτυο. Πρόκειται για οργανωµένη δραστηριότητα όπου υπάρχουν

όλα

τα

βήµατα

από

την

αρχή,

τη

συλλογή

πληροφοριών, τη διαδικασία, την αξιολόγηση, ενσωµατωµένα σε µια ενιαία συλλογή. Μερικά παραδείγµατα που µπορούν να αναφερθούν: http://www.collier.k12.fl.us/weblessons/cookiewq/index.htm http://www.thematzats.com/radio/ (τελευταία επίσκεψη στις 12/12/2009)

E-Portfolio (Ηλεκτρονικός χαρτοφύλακας)

Ο ηλεκτρονικός φάκελος (e-portfolio) είναι µια νέα προσέγγιση για την αξιολόγηση στην τάξη, η οποία βασίζεται στις ΤΠΕ. Η αξιολόγηση των µαθητών µέσω του ηλεκτρονικού φακέλου υλικού επιτρέπει στους διδάσκοντες να αξιολογήσουν την πρόοδο των µαθητών κατά τη διάρκεια χρονικών περιόδων που εκτείνονται έως και αρκετά έτη. Ένα e-portfolio είναι ένα σύστηµα διαχείρισης πληροφοριών που βασίζεται στον Ιστό Παγκόσµιας

Εµβέλειας

(Web).

µαθητής

συλλέγει

και

Γενικό Μέρος οργανώνει

ψηφιακά

Παραδείγµατα

τα

αντικείµενα

αντικειµένων

είναι:

της

εργασίας

έγγραφα,

του.

φωτογραφίες,

βίντεο, σύνθεση µουσικής, παρουσιάσεις, εργασία που γίνεται έξω από την τάξη (οµαδική εργασία, δουλειές, εκτός διδακτέας ύλης δραστηριότητες κ.λπ.), δείγµα γραφικού χαρακτήρα (από σαρωτή),

δείγµα

ανάγνωσης

(καταγραφή

της

ανάγνωσης

µαθητών µεγαλοφώνως), πειράµατα, γραφικά, λύσεις ασκήσεων κλπ.

Εικονικό Εποπτικό Υλικό – Εικονικά εργαστήρια, µουσεία, «εκπαιδευτικοί χώροι»

Αντικατάσταση πολλών δραστηριοτήτων που θα ήταν επιθυµητό να υλοποιηθούν στην τάξη και που δεν γινόταν γιατί ήταν απαγορευτική η όλη διαδικασία προετοιµασίας της σχετικής εποπτείας.

4. Τεχνικές αξιολόγησης σελίδων •

Λόγω του ότι υπάρχει πληθώρα πληροφοριών και επειδή αυτές

ενδεχοµένως

εµφανίζονται

ως

«ανώνυµες»

είναι

απαραίτητο να αναπτύξει ο µαθητής δεξιότητες αξιολόγησης αυτών που βρίσκει. Μια αναζήτηση σε µια βιβλιοθήκη, για παράδειγµα, ή σε ένα περιοδικό σηµαίνει αυτόµατα ότι το υλικό αυτό έχει ήδη αξιολογηθεί από άλλους πριν το δει ο Πιθανές τεχνικές που θα µπορούσαν να εφαρµοστούν για την αξιολόγηση µιας ιστοσελίδας

µαθητής. Όµως δεν συµβαίνει το ίδιο όταν χρησιµοποιεί γενικότερα σελίδες στο ∆ιαδίκτυο. ∆εν υπάρχουν φίλτρα µε απόλυτη ισχύ. Οποιοσδήποτε µπορεί να γράψει µια σελίδα µε κείµενα χείριστης ποιότητας σε οποιοδήποτε πεδίο. Οι πιο κατάλληλες

πηγές

βρίσκονται

στο

ίδιο

επίπεδο

διαθεσιµότητας µε τις χειρότερες. •

Τεχνικές αξιολόγησης που θα µπορούσαν να τεθούν υπό µορφή ερωτηµάτων είναι:

Πρόκειται για προσωπική σελίδα; Μια προσωπική σελίδα δεν είναι απαραίτητα κακή, όµως χρειάζεται προσοχή.

Γενικό Μέρος ∆εν υπάρχει η εγγύηση του εκδότη ή του κατόχου του domain για τις πληροφορίες στη σελίδα.

Από τι τύπο domain προέρχεται η πληροφορία στη σελίδα;

(εκπαιδευτικό,

µη

κερδοσκοπικό,

εµπορικό,

κυβερνητικό....) (βλ. .gov, .edu, .org,...) Είναι η αρµόδια για να δώσει µια σχετική πληροφορία µε το θέµα;

Ποιος

έγραψε

οργανισµού,

τη

σελίδα;

ιδρύµατος,

(όνοµα

συγγραφέα,

e-mail,

πληροφορίες

επικοινωνίας). Οι σελίδες όλες δηµιουργούνται µε κάποιο σκοπό είτε ο δηµιουργός τους είναι φυσικό πρόσωπο, είτε ένας οργανισµός, µια αντιπροσωπεία κλπ. Μια διεύθυνση e-mai,l για παράδειγµα, χωρίς επιπλέον πληροφορίες για το συγγραφέα, δεν είναι αρκετή για να εκτιµήσουµε τα διαπιστευτήρια του συγγραφέα.

Είναι η σελίδα ενηµερωµένη; (πχ στατιστικά δεδοµένα που δεν είναι ενηµερωµένα, δεν είναι καλύτερα από ανώνυµα δεδοµένα). Επίσης για κάποια θέµατα κάποιος θέλει την τρέχουσα πληροφορία, ενώ για άλλα χρειάζεται ενδεχοµένως µια πληροφορία που δηµοσιεύτηκε τον καιρό που υπήρχε το θέµα σε εξέλιξη. Σε κάποιες περιπτώσεις,

σπουδαιότητα

της

ενηµέρωσης

της

σελίδας έγκειται στο να πληροφορήσει κατά πόσο ο συγγραφέας συνεχίζει να διατηρεί ένα ενδιαφέρον για τη σελίδα ή την έχει παρατήσει.

Υπάρχει τεκµηρίωση στις πληροφορίες που δίνονται; (µε άλλους συνδέσµους σε πρωτότυπες πηγές-σελίδες, σε βιβλία ή περιοδικά κλπ).

Αν είναι αναπαραγωγή από άλλη πηγή µήπως έχει υποστεί αλλοιώσεις; Μπορεί να χρειάζεται να βρεθεί η αρχική πηγή για να διαπιστωθεί ότι η αντιγραφή είναι πλήρης;

Αν, για

παράδειγµα, πρόκειται

για

νόµιµη

αναπαραγωγή ενός άρθρου από ένα έγκριτο περιοδικό, θα πρέπει να συνοδεύεται από µια δήλωση σχετικά µε τα πνευµατικά

δικαιώµατα

την

χορήγηση

άδειας

αναπαραγωγής του υλικού.

Αν

υπάρχουν

σύνδεσµοι

προς

άλλες

σελίδες,

λειτουργούν; Είναι αντιπροσωπευτικοί µιας σφαιρικής θεώρησης ∆είχνουν

των

πραγµάτων

µήπως µια

είναι

προκατάληψη;

µονόπλευροι;

Πολλές

σελίδες

προσφέρουν συνδέσµους σε άλλες σελίδες ανάλογου περιεχοµένου και καλούν τον επισκέπτη να συγκρίνει τη δική τους πληροφορία µε αυτήν των άλλων σελίδων. Όταν αυτή η παρακίνηση γίνεται προς σελίδες ,µε

Γενικό Μέρος αντίθετο περιεχόµενο είναι πιθανό η αρχική σελίδα να είναι πιο ισορροπηµένη και χωρίς προκαταλήψεις.

Είναι διαθέσιµες οι πληροφορίες της σελίδας και σε άλλες γλώσσες; (Για παράδειγµα σκεφτείτε µια σελίδα ενός κρατικού οργανισµού που παρέχει υπηρεσίες. Είναι οι πληροφορίες αυτές προσβάσιµες σε µέλη µειονοτήτων που µένουν στη χώρα;)

Υπάρχει δυνατότητα να γίνει προβολή της σελίδας µε τροποποίηση στην εµφάνισή της, ώστε να διευκολύνει άτοµα

που

έχουν

συγκεκριµένες

ανάγκες;

(Για

παράδειγµα σε άτοµα µε δυσκολίες στην όραση θα ήταν σηµαντικό να µπορούν να προβάλλουν τη σελίδα µε διαφορετική γραµµατοσειρά και αλλαγές στο µέγεθος της γραµµατοσειράς).

Υπάρχουν διαφηµίσεις στη σελίδα; Πρόκειται για άµεση ή έµµεση διαφήµιση;

Το κείµενο που παρουσιάζεται στη σελίδα είναι άρτιο γλωσσικά;

Υπάρχουν

λάθη

γραµµατικά,

συντακτικά,

ορθογραφικά;

Είναι το περιεχόµενο της σελίδας σύµφωνο µε τα κοινωνικά και πολιτισµικά πρότυπα της κοινωνίας στης οποίας τα µέλη απευθύνεται; Αισθητικώς είναι αποδεκτή;

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες Επισκεφτείτε τη σελίδα: http://oncampus.richmond.edu/academics/education/projects/ webquests/rome/ ) Τελευταία επίσκεψη στις 18 ∆εκεµβρίου 2009). Πρόκειται για ένα αξιόλογο webquest που αφορά την αρχαία Ρώµη. Παρατηρείστε τη δοµή του, τον τρόπο που είναι ∆ραστηριότητα 1η

οργανωµένα τα βήµατά του, τις κατευθύνσεις που δίνει στους µαθητές, τους επιµέρους στόχους που θέτει και στη συνέχεια σχεδιάστε τον κορµό για ένα ανάλογο webquest σε σχέση µε την αρχαία Ελλάδα. Στήστε το σκηνικό της δραστηριότητας (την ιστορία, το ζητούµενο), αναζητείστε και βρείτε τους κατάλληλους ιστότοπους στους οποίους θα παραπέµψετε τους µαθητές σας για να βρουν τις απαιτούµενες πληροφορίες, σκεφτείτε πως θα αξιολογηθεί η δουλειά κάθε οµάδας

Γενικό Μέρος Χρησιµοποιείστε

το

Google

όποια

µηχανή

αναζήτησης

προτιµάτε, για να υλοποιήσετε µια αναζήτηση πάνω σε ένα επίµαχο επίκαιρο θέµα ή σε θέµα της προτίµησής σας. Ανοίξτε κάποια (ή κάποιες) από τις σελίδες που θα σας προτείνει η µηχανή.

Στη

συνέχεια

χρησιµοποιείστε

το

checklist

που

ακολουθεί προκειµένου να αξιολογήσετε συστηµατικά (και µε βάση όσα έχουν ήδη προηγηθεί σχετικά µε την αξιολόγηση ιστοσελίδων) τη σελίδα (ή τις σελίδες) που επισκέπτεστε.

ΦΥΛΛΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΙΣΤΟΣΕΛΙ∆ΑΣ Τίτλος της επισκέπτεστε:

σελίδα

που

……………………………………….

∆ραστηριότητα 2η

Προσωπική σελίδα;

□~ ή □ % □members....

□

users

Τύπος domain; Κατάλληλος για το συγκεκριµένο περιεχόµενο;

□com □org/net □edu □mil □non-US □άλλο

Ποιος έγραψε τη σελίδα;

□e-mail

Ενηµερωµένη;

Τελευταία Ηµεροµηνία……

□gov

□ Όνοµα

Ικανοποιητική; □ Καλά τεκµηριωµένες πηγές; Σε περίπτωση µεταφοράς πληροφορίας από άλλη πηγή έχει υποστεί αλλοιώσεις; Σύνδεσµοι σε άλλες πηγές; Λειτουργούν; Σφαιρικότητα σε ιδεολογία; Προκαταλήψεις; Ποιοι συνδέονται µε τη σελίδα αυτή;

□Πολλοί; τους;

□Λίγοι;

Υπόδ: σε µια αναζήτηση για τη σελίδα αυτή στο Google Έχει η σελίδα αυτή υψηλή βαθµολογία (rating) σε κάποιον αρχειοφάκελο; http://lii.org http://infomine.ucr.edu http://about.com Ψάξε

για

το

συγγραφέα

ή ή

της

Η γνώµη

Γενικό Μέρος σελίδας στο Google Ποιος ο λόγος ύπαρξης της σελίδας αυτής στο ∆ιαδίκτυο;

□Πληροφορία, δεδοµένα

γεγονότα,

□ εξηγεί □ προσπαθεί να πείσει □ Να πουλήσει □ Να δελεάσει □ Να µοιραστεί ή να αποκαλύψει □ Άλλο Είναι διαθέσιµε οι πληροφορίες και σε άλλες γλώσσες; Είναι διαθέσιµη η τροποποίηση στον τρόπο προβολής της σελίδας ώστε να εξυπηρετεί άτοµα µε συγκεκριµένες ανάγκες; Υπάρχουν διαφηµίσεις;

□ Ναι

□ Όχι

□ Άµεσες Ποιότητα γλωσσικού επιπέδου

□ Επαρκής

□ Έµµεσες □ Ανεπαρκής

□ Γραµµατικά λάθη □ Συντακτικά λάθη □ Ορθογραφικά λάθη Συµφωνεί το περιεχόµενο της σελίδα µε τα κοινωνικά πρότυπα;

Είναι η σελίδα τελικά τόσο καλή όσο και κάτι αντίστοιχο που θα βρίσκατε σε άρθρο κάποιου περιοδικού ή σε άλλη δηµοσιευµένη βιβλιογραφία από αυτά που δεν κυκλοφορούν ελεύθερα στο ∆ιαδίκτυο; Στη διεύθυνση: http://www.ert-archives.gr/V3/public/index.aspx µπορείτε να βρείτε αρχειακό υλικό της ελληνικής ραδιοφωνίας ∆ραστηριότητα 3η

και τηλεόρασης σε ψηφιακή µορφή.

Αφού επισκεφθείτε τον

σχετικό ιστοχώρο και εξοικειωθείτε µε τα περιεχόµενα του και τον τρόπο πρόσβασης σε αυτά, προσπαθήστε να βρείτε τρόπους µε τους οποίους αυτό το υλικό θα µπορούσε να αξιοποιηθεί διδακτικά.

Γενικό Μέρος

6. Ερωτήσεις 1) Το WebQuest είναι µια µορφή µαθήµατος µε προσανατολισµό προς την έρευνα όπου η περισσότερη αν όχι όλη η πληροφορία µε την οποία θα εργαστούν οι µαθητές προέρχεται από το ∆ίκτυο. Σας φαίνεται ότι η πρόταση αυτή ανταποκρίνεται στην αλήθεια; 2) Θα µπορούσατε να βρείτε τρόπους ώστε να ενσωµατώσετε τα κριτήρια για την αξιολόγηση ιστοσελίδων στην καθηµερινή διδακτική σας πρακτική;

7. Ασκήσεις 1. Επισκεφτείτε τη σελίδα http://googleblog.blogspot.com/ και δηµιουργείστε το προσωπικό σας ιστολόγιο (blog). 2. Εντοπίστε στο ∆ιαδίκτυο τρόπους για να χρησιµοποιήσετε wikis/blogs στη διδασκαλία σας.

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία http://www.library.jhu.edu/researchhelp/general/evaluating/ http://lib.nmsu.edu/instruction/evalcrit.html Σελίδες που ασχολούνται µε την αξιοπιστία της πληροφορίας στο ∆ιαδίκτυο και την ασφαλή της αναζήτηση

http://www.educationworld.com/a_tech/tech078.shtml http://www.pacificwebsites.com/lesson_example.htm http://www.cnr.edu/home/bmcmanus/internetassign.html http://www.vuw.ac.nz/staff/alastair_smith/searching/eval.htm http://www.internet4classrooms.com/search.htm http://moon.ouhsc.edu/kboyce/sdms/otherlinks/spidap.htm (Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης: 18 ∆εκεµβρίου 2009)

Σελίδα µε πολλούς συνδέσµους που βοηθούν τους εκπαιδευτικούς στην αποτελεσµατική χρήση του ∆ιαδικτύου

http://www.internet4classrooms.com/teacher.htm (Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης: 18 Μαρτίου 2008)

Alexander, Jan, and Marsha Tate. "Teaching Critical Evaluation Skillsfor World Wide Web Resources." Computers in Libraries Ενδεικτική βιβλιογραφία

16, no. 10 (November/December 1996): 49-55. Εξετάζει τα παραδοσιακά κριτήρια αξιολόγησης (ακρίβειας, αυθεντικότητας κλπ) όπως εφαρµόζονται στα µοναδικά χαρακτηριστικά των ιστοσελίδων.

Γενικό Μέρος Cooke, A. (1999). A guide to finding quality information on the net: Selection and evaluation strategies. London: Library Association Publishing. Βιβλίο

σχετικό µε στρατηγικές για την

επιλογή και αξιολόγηση πληροφορίας στο ∆ιαδίκτυο. Schlein, A. M. (2000). Find it online: The complete guide to online research. (2nd ed.). Tempe, AZ: Facts on demand Press. Βιβλίο σχετικό µε στρατηγικές για την επιλογή και αξιολόγηση πληροφορίας στο ∆ιαδίκτυο.

Ενότητα 3.3 Σχεδίαση µαθηµάτων µε τη χρήση του ∆ιαδικτύου 1. Εισαγωγή Πρόκειται για ένα µάθηµα γνωριµίας µε ορισµένες θεωρητικές αρχές που πρέπει να διέπουν τη σχεδίαση µαθηµάτων µε τη χρήση του διαδικτύου. Οι αρχές αυτές στηρίζονται σε ένα θεωρητικό µοντέλο το οποίο δεν είναι το µοναδικό που µπορεί να χρησιµοποιηθεί, αλλά είναι σχετικά πλήρες. Η σχεδίαση µαθηµάτων µε τη βοήθεια του ∆ιαδικτύου πρέπει να λαµβάνει υπόψη της την παιδαγωγική διάσταση των µαθηµάτων, την τεχνολογική, τη θεσµική, την ηθική, τη σχεδίαση της διεπαφής, θέµατα αξιολόγησης, διαχείρισης και πρόσθετης υποστήριξης των µαθηµάτων αυτών. Η υλοποίηση τέτοιων µαθηµάτων παρουσιάζει πλεονεκτήµατα αλλά και µειονεκτήµατα. ∆ιδακτικοί Στόχοι

•

Κατανόηση

των

αρχών

που

διέπουν

ένα

µάθηµα

(επιµόρφωσης ή διδασκαλίας) µε τη χρήση του ∆ιαδικτύου και

των

χαρακτηριστικών

της

ηλεκτρονικής

µάθησης

γενικότερα 9e-learning). •

Παρουσίαση της σύγχρονης προβληµατικής σχετικά µε τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα του e-learning.

2. Ένα γενικό, θεωρητικό πλαίσιο εργασίας για το e-Learning

Γενικό Μέρος

Το παρουσιαζόµενο πλαίσιο στηρίζεται πάνω στο µοντέλο που έχει αναπτυχθεί από ερευνητές (ιδιαίτερα από τον Badrul Khan, δες σχετική βιβλιογραφία) και αποβλέπει σε µια σχετικά πλήρη περιγραφή των παραγόντων που πρέπει να ληφθούν υπόψη προκειµένου µεµονωµένα

να

αναπτυχθούν

µαθήµατα, αλλά

όχι

τόσο

συγκεκριµένα,

προγράµµατα

εκπαίδευσης ή

επιµόρφωσης που στηρίζονται στο ∆ιαδίκτυο. Όπως είναι φανερό, στην ανάπτυξη συνόλων µαθηµάτων µε επιµορφωτικό ή γενικότερα, εκπαιδευτικό, χαρακτήρα, δεν αρκεί να ληφθεί υπόψη µόνο η παιδαγωγική ή διδακτική διάσταση των µαθηµάτων (η οποία αναλύεται διεξοδικά σε άλλη ενότητα), αλλά

και

το

γενικότερο

πλαίσιο,

µέσα

στο

οποίο

πραγµατοποιούνται τα µαθήµατα αυτά. Ο γενικός όρος που χρησιµοποιείται για τα µαθήµατα αυτά είναι ηλεκτρονική ή ψηφιακή µάθηση (e-learning, να και πρέπει να σηµειωθεί ότι ο όρος

αυτός

γενικότερα

καλύπτει

και

µαθήµατα

που

δε

στηρίζονται στο ∆ιαδίκτυο). Ο σχεδιασµός, η ανάπτυξη, η εφαρµογή και η αξιολόγηση ανοικτών,

ευέλικτων

συστηµάτων απαιτεί

και

κατανεµηµένων

προσεκτική

ανάλυση

µαθησιακών

και

έρευνα

των

τρόπων χρήσης των χαρακτηριστικών και των πηγών του ∆ιαδικτύου και των ψηφιακών τεχνολογιών, σε

συµφωνία µε

αρχές διδακτικού σχεδιασµού και µε θέµατα σηµαντικά

σε

σχέση µε τις ποικίλες διαστάσεις των online µαθησιακών περιβαλλόντων.

98 Παιδαγωγική ∆ιάσταση

Γενικό Μέρος Ο παράγοντας αυτός του e-learning αναφέρεται στη διδασκαλία και τη µάθηση. Καταπιάνεται µε θέµατα όπως o

Ανάλυση του περιεχοµένου

Ανάλυση του ακροατηρίου, της οµάδας-στόχου

Ανάλυση των στόχων

Ανάλυση των χρησιµοποιούµενων µέσων

Σχεδίαση προσέγγισης

Οργάνωση

Μέθοδοι και στρατηγικές (Παρουσίαση, έκθεση, επεξήγηση, εξάσκηση και προγύµναση - drill and practice - tutorials, παιχνίδια, αφήγηση ιστοριών, προσοµοιώσεις, παιχνίδι ρόλων, συζήτηση,

αλληλεπίδραση,

µοντελοποίηση,

διευκόλυνση,

συνεργασία, µελέτη περιπτώσεων, ...)

Τεχνολογική ∆ιάσταση

Η διάσταση αυτή αναφέρεται σε θέµατα τεχνολογικής υποδοµής στο περιβάλλον του e-learning. o

Σχεδιασµός υποδοµής (τεχνολογικό σχέδιο, standards, µεταδεδοµένα, προσβασιµότητα, µαθησιακά αντικείµενα).

Σχεδίαση ∆ιεπαφής (Interface Design)

Υλικό (hardware)

Λογισµικό (software)

Αναφέρεται

σε

µια

γενική

θεώρηση

περιβάλλοντος

των

µαθηµάτων και σχετίζεται µε τους τρόπους µε τους οποίους οι χρήστες επικοινωνούν µε το σύστηµα. Περιλαµβάνει θέµατα όπως:

Αξιολόγηση

Σχεδίαση σελίδων

Σχεδίαση της παρουσίασης του περιεχοµένου

Πλοήγηση στο υλικό

Προσβασιµότητα

Έλεγχος ευχρηστίας (usability testing)

Περιλαµβάνει o

Αξιολόγηση των επιµορφούµενων (µαθητών)

Αξιολόγηση

της

διδασκαλίας

και

του

µαθησιακού

περιβάλλοντος o ∆ιαχείριση

Αξιολόγηση του όλου συστήµατος

Αναφέρεται στη: o

Συντήρηση του µαθησιακού περιβάλλοντος (maintenance) και στην

Κατανοµή της πληροφορίας

99 Πρόσθετες υποστηρικτικές πηγές

Ηθική ∆ιάσταση

Θεσµική ∆ιάσταση

Γενικό Μέρος Η διάσταση

αυτή

του e-learning

εξετάζει

τις πηγές που

απαιτούνται

για την ανάπτυξη ενός ουσιαστικού µαθησιακού

περιβάλλοντος: o

Online support

∆ιδακτική/συµβουλευτική υποστήριξη

Τεχνική υποστήριξη

Υπηρεσίες συµβουλευτικής επαγγελµατικής σταδιοδροµίας

Άλλες online υποστηρικτικές υπηρεσίες

Υποστηρικτικές υπηρεσίες offline

Περιλαµβάνει θέµατα όπως: o

Κοινωνική και πολιτική επίδραση

Πολιτισµική διασπορά

Προκατάληψη

Γεωγραφική διασπορά

Ψηφιακή διανοµή

Κανόνες συµπεριφοράς

Ιδιωτικότητα

Λογοκλοπή (plagiarism)

Πνευµατικά δικαιώµατα

Θέµατα διαχειριστικά.: αξιολόγηση αναγκών, αξιολόγηση αµεσότητας οργάνωση

(οικονοµικής, και

καινοτοµιών),

αλλαγή

υποδοµών,

περιεχοµένου),

(αποδοχή

χρηµατοδότηση

και

εφαρµογή

απόσβεση

της

επένδυσης, συνεργασία µε άλλα ιδρύµατα, κατάλογος πληροφοριών προγράµµατος και µαθηµάτων (ακαδηµαϊκό ηµερολόγιο,

πρόγραµµα

µαθηµάτων,

δίδακτρα,

αποφοίτηση), marketing, παροχή οικονοµικής βοήθειας, εγγραφή

και

πληρωµές,

διδακτικός

σχεδιασµός

και

υπηρεσίες µέσων, έγγραφα αποφοίτησης). o

Θέµατα

ακαδηµαϊκά:

επικύρωση

τίτλων,

διδακτική

ποιότητα, επιστηµονικό προσωπικό, µέγεθος τµηµάτων, φόρτος εργασίας και αποζηµίωση, δικαιώµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας. o

Παροχή Υπηρεσιών στους εκπαιδευόµενους: Υπηρεσίες πριν την εισαγωγή τους στο πρόγραµµα, κατευθύνσεις, τοµείς

επιστηµονικού

συµβουλευτική,

και

λοιπού

επαγγελµατικός

προσανατολισµός,

προσωπικού,

100

Γενικό Μέρος ανάπτυξη µαθησιακών δεξιοτήτων, υπηρεσίες για µαθητές µε ειδικές ανάγκες, βιβλιοθήκη, υπηρεσίας tutorial, δίκτυο κοινωνικής υποστήριξης, µαθητικό newsletter, υπηρεσίες εύρεσης εργασίας, κλπ.

3. Μερικά πλεονεκτήµατα της χρήσης συστηµάτων e-learning •

Ευκαµψία

σε επίπεδο πρόσβασης, µεθόδων διανοµής,

ταχύτητας και στρατηγικών διδασκαλίας. •

Οι µαθητές έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν µαθησιακό υλικό ανάλογα µε το επίπεδο γνώσης και τα ενδιαφέροντά τους.

•

µελέτη

µπορεί

να

γίνεται

οπουδήποτε

υπάρχει

προσωπικούς

ρυθµούς

υπολογιστής µε σύνδεση στο δίκτυο. •

µαθητής

εργάζεται

µε

βάση

εργασίας και απόδοσης. •

Ασύγχρονη, οπουδήποτε-οποτεδήποτε και σε πραγµατικό χρόνο,

αλληλεπίδραση

µε

συν-εκπαιδευόµενους,

διδάσκοντες και έλεγχο πάνω στη µαθησιακή διαδικασία. •

Προσαρµόζει διαφορετικά µαθησιακά στυλ και διευκολύνει τη µάθηση µέσα από µια ποικιλία δραστηριοτήτων.

•

Αναπτύσσει γνώση σχετικά µε το ∆ιαδίκτυο και δεξιότητες στη

χρήση

του

υπολογιστή,

προσόν

χρήσιµο

για

την

µετέπειτα ζωή και καριέρα τους. •

Αναπτύσσει αυτοπεποίθηση και ενθαρρύνει τους µαθητές να αναλαµβάνουν ευθύνες για την ίδια τους τη µάθηση.

•

Οι µαθητές µπορούν να περάσουν γρήγορα ύλη που ήδη γνωρίζουν και να επικεντρώσουν τις προσπάθειές τους στο να αποκτήσουν περιοχές µε νέες γνώσεις ή δεξιότητες.

4. Μερικά µειονεκτήµατα της χρήσης του e-learning •

Μαθητές µε µειωµένο κίνητρο ή άσχηµες συνήθειες µελέτης θα µείνουν πίσω σε σχέση µε τους άλλους.

•

Χωρίς την αλγοριθµική δοµή των παραδοσιακών µαθηµάτων, οι

µαθητές

µπορεί

να

µπερδευτούν

σχετικά

δραστηριότητες που έχουν να αντιµετωπίσουν.

µε

τις

101

Γενικό Μέρος •

Οι µαθητές µπορεί να αισθάνονται αποµονωµένοι από τον διδάσκοντα και τους συµµαθητές.

•

Ο διδάσκων πιθανά να µην είναι πάντα διαθέσιµος, όταν οι µαθητές µελετούν ή χρειάζονται βοήθεια.

•

Χαµηλές ταχύτητες στο δίκτυο η

παλαιάς τεχνολογίας

υπολογιστές, πιθανόν να αποθαρρύνουν την πρόσβαση στο µαθησιακό υλικό. •

Η διαχείριση αρχείων ή online λογισµικού, µπορεί κάποιες φορές να φαίνεται πολύπλοκη σε µαθητή που βρίσκεται στο επίπεδο του αρχαρίου

σε

σχέση

µε

τις υπολογιστικές

δεξιότητες.

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες Επισκεφτείτε µερικές ή όλες από τις παρακάτω σελίδες που παρέχουν εκπαίδευση βασισµένη στο/υποστηριζόµενη από το ∆ιαδίκτυο (ηµεροµηνία

τελευταίας επίσκεψης για

όλες

τις

σελίδες 19/12/2009): Πανεπιστήµιο Μακεδονίας http://telemathea.uom.gr ασύγχρονης

Πρόκειται

τηλεκπαίδευσης

που

για

ένα

προσφέρει

περιβάλλον ηλεκτρονική

υποστήριξη στα µαθήµατα ξένων γλωσσών και τα µαθήµατα σεµιναριακού τύπου αλλά και προγράµµατα για την απόκτηση βασικών δεξιοτήτων που στηρίζονται σε Ανοιχτό Λογισµικό και προσφέρονται από το Πανεπιστήµιο Μακεδονίας. Βασίζεται στο ∆ραστηριότητα 1η

λογισµικό ανοικτού κώδικα Moodle. http://eos.uom.gr/~bsolist/ πρόκειται για ψηφιακό κέντρο για τα

σχολεία

δεύτερης

ευκαιρίας

µε

ψηφιακό

και

άλλο

περιεχόµενο. http://compus.uom.gr/

Σύστηµα ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης

του πανεπιστηµίου Μακεδονίας, µε διαθέσιµα µαθήµατα ανά Τµήµα.

Massachusetts Institute of Technology http://ocw.mit.edu/OcwWeb/web/home/home/index.htm Πρόκειται για ελεύθερη πρόσβαση σε 1700 µαθήµατα που διδάσκονται

στο

ΜΙΤ.

Το

υλικό

περιλαµβάνει

οµιλίες,

παραδόσεις, συλλογές προβληµάτων, ύλη εργαστηρίου, βίντεο

102

Γενικό Μέρος κλπ και αφορά µεγάλη ποικιλία αντικειµένων.

Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο http://www.eap.gr

Πρόκειται για τη σελίδα του ανοικτού

πανεπιστηµίου που βασίζεται στην απόσταση από εκπαίδευση παρέχοντας προπτυχιακή και µεταπτυχιακή εκπαίδευση και επιµόρφωση.

e-school http://www.e-school.com/

Προσφέρει

εκπαίδευση

από

απόσταση σε µεγάλη ποικιλία αντικειµένων µε έµφαση στην εκπαίδευση ενηλίκων.

Full Web Building Tutorials http://www.w3schools.com/

Η σελίδα προσφέρει πάρα πολλά

web-building tutorials, από basic HTML και XHTML µέχρι XML, SQL, Βάσεις δεδοµένων, Πολυµέσα και WAP.

Αφού επισκεφτείτε όλες ή κάποιες από τις σελίδες αυτές εντοπίστε τις σχεδιαστικές αρχές που τις διέπουν. Βρείτε τα υπέρ και τα κατά στην κάθε σελίδα. Παρατηρείστε τυχόν οµοιότητες ή διαφορές µεταξύ τους (σε επίπεδο για παράδειγµα διεπαφής, ή ευχρηστίας κλπ). Βρείτε πληροφορίες για ανοικτά θέµατα όπως: δίνουν αυτοί οι φορείς πτυχία και στην περίπτωση που δίνουν πόσο έγκυρα είναι; Εργαζόµενοι σε οµάδες, υλοποιείστε το σχεδιασµό µιας τέτοιας υπηρεσίας παροχής εκπαίδευσης από απόσταση. Αρκεστείτε στο να

περιγράψετε

φιλοσοφία

τα

βασικά

σχεδιασµού

του

στοιχεία

που

εγχειρήµατος

θα

διέπουν

σύµφωνα

µε

τη το

µοντέλο που έχει παρουσιαστεί. Όπου νοµίζετε, µπορείτε να διαφοροποιείστε

από

το

µοντέλο

δίνοντας

τη

σχετική

τεκµηρίωση.

6. Ερωτήσεις 1) Κάνοντας την υπόθεση ότι ένα σηµαντικό τµήµα των εκπαιδευτικών πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης

103

Γενικό Μέρος έχει τις προαπαιτούµενες δεξιότητες για την παρακολούθηση µαθηµάτων βασισµένων στο ∆ιαδίκτυο, ποια θα ήταν, κατά τη γνώµη σας, η αξία ενός συστήµατος διαρκούς αυτεπιµόρφωσης αυτής της µορφής; 2) Θα µπορούσατε να σχεδιάσετε µερικά µαθήµατα βασισµένα στο ∆ιαδίκτυο για ένα συγκεκριµένο θέµα της ειδικότητάς σας; Ποια θα ήταν, κατά τη γνώµη σας, τα σηµαντικότερα προβλήµατα που θα αντιµετωπίζατε;

7. Ασκήσεις 1. Αναζητήστε στο ∆ιαδίκτυο

σελίδες που προσφέρουν online

µαθήµατα σχετικά µε την ειδικότητά σας. 2. Ορισµός E-Learning: Όρος που καλύπτει µια ευρεία γκάµα εφαρµογών και διαδικασιών όπως µάθηση µέσω του Web, µάθηση µέσω του υπολογιστή, εικονικές τάξεις, και ψηφιακή συνεργασία. Περιλαµβάνει διανοµή περιεχοµένου µέσω Internet, µέσω

ήχου

και

βίντεο,

µέσω

δορυφορικής

εκποµπής,

διαδραστικής τηλεόρασης, CD-ROM κ.α.

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία Συλλογή από πηγές για το σχεδιασµό και τη διαχείριση e-learning projects Σελίδα µε βιβλιογραφία σχετική µε το e-learning Σελίδα του Harvard που χρησιµοποιεί το µοντέλο του Khan Σελίδα του πανεπιστηµίου Towson που χρησιµοποιεί το µοντέλο του Khan

http://www.e-learningcentre.co.uk/eclipse/Resources/pm.htm

(ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης 19/12/2009)

http://www.chartula.com/isdarticles.htm (ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης 19/12/2009)

http://www.gse.harvard.edu/~dedech/502/ (ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης 19/12/2009)

http://mywebpages.comcast.net/atkinson/framework.html (ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης 19/12/2009)

104

Γενικό Μέρος Khan,

(2000).

framework

for

e-learning.

Distance

Education Report, 24(3), p.3-8. Άρθρο που αναφέρεται στο γνωστό µοντέλο του Khan. Garrison, D., Anderson, T. and Garrison, R. (2003). E-Learning in the 21st Century: A Framework for Research and Practice. Ενδεικτική βιβλιογραφία

Routledge, New York, NY, 10001. Clegg, S., Hudson, A. and Steel, J. (2003). The Emperor's new clothes: globalisation and e-learning in Higher Education. British Journal of Sociology in Education, 24(1), 39-53. Singh, G., O’Donoghue, J., and Worton, H. (2005). A study into the effects of e-learning on higher education. Jouranl of University Teaching and Learning Practice, 2(1), 13-24

Ενότητα 3.4 ∆ηµιουργία µαθησιακού υλικού πολυµέσων και υπερµέσων 1. Εισαγωγή Πρόκειται για ένα µάθηµα γνωριµίας µε τα πολυµέσα (multimedia) και ιδιαίτερα τα πολυµέσα σε σχέση µε τη διδασκαλία και τη µάθηση. Εξετάζονται ιδιαίτερα το σύνολο των µερών που συνιστούν το πολυµεσικό υλικό και τα εργαλεία για την επεξεργασία του πολυµεσικού υλικού, η οποία είναι απαραίτητη προκειµένου το υλικό αυτό να χρησιµοποιηθεί στις λεγόµενες πολυµεσικές εφαρµογές. Λαµβάνοντας υπόψη την ανάγκη για την προτυποποίηση των µαθησιακών τεχνολογιών, παρουσιάζονται πληροφορίες για το κείµενο, την εικόνα, την κινούµενη εικόνα, το βίντεο και τον ήχο, ως συνιστώσες των πολυµεσικών παρουσιάσεων και αναφέρονται στοιχεία για την ανάλυση, τη σχεδίαση, την ανάπτυξη, τον έλεγχο και τη διανοµή ως τα απαραίτητα βήµατα για την πλήρη παραγωγή µιας πολυµεσικής εφαρµογής. ∆ιδακτικοί Στόχοι

•

Κατανόηση της φύσης των επιµέρους συνιστωσών που απαρτίζουν µια πολυµεσική εφαρµογή.

•

Γνωριµία µε τα βήµατα που απαιτούνται για τη δηµιουργία και αξιολόγηση µιας πολυµεσικής εφαρµογής

105

Γενικό Μέρος

2. Αναγκαιότητα προτυποποίησης µαθησιακών τεχνολογιών Όπως υποδηλώνει η ίδια η ονοµασία τους, οι εφαρµογές που συνήθως

αποκαλούνται

µε

το

γενικό

όνοµα

πολυµέσα

(multimedia) συνδυάζουν πολλαπλά µέσα (δηλαδή τρόπους αναπαράστασης και εκφοράς της πληροφορίας) σε µια ενιαία παραγωγή, σε µια ενιαία εφαρµογή. Παλιότερα υπήρχε µια αρκετά σαφής διάκριση ανάµεσα στα πολυµέσα και τα υπερµέσα, δηλαδή εκείνες τις εφαρµογές που επέτρεπαν τη µη-γραµµική, υπερσύνδεση ανάµεσα σε δυο µέσα. Σήµερα αυτή η διάκριση τείνει να γίνει λιγότερο σαφής. Κείµενο, εικόνα, ήχος, βίντεο, γραφικά, κινούµενη εικόνα και διαλογικότητα µε το χρήστη συνθέτουν τον κόσµο των πολυµέσων. Ως όρος «πολυµέσα» µπορεί να αναφέρεται τόσο σε προγράµµατα εφαρµογών όσο και στη δηµιουργία εφαρµογών. Η διαθέσιµη πληροφορία σε µια πολυµεσική εφαρµογή µπορεί να προσπελαύνεται από τον τελικό χρήστη είτε γραµµικά (προκαθορισµένη διαδροµή χωρίς κανέναν έλεγχο από το χρήστη) είτε µη-γραµµικά, χάρη στη διάδραση χρήστη-εφαρµογής (ο χρήστης δηλαδή, καθορίζει τη σειρά πρόσβασης στο υλικό µε βάση τις προσωπικές του προτιµήσεις).

Τα πολυµέσα κατηγοριοποιούνται ανάλογα µε τον τρόπο µε τον οποίο

οργανώνουν

ανάλογα προς

και

«διαθέτουν»

την

πληροφορία

και

µε τον τρόπο χρήσης των σχετικών εφαρµογών. Ως

τον

τρόπο

διάθεσης/διανοµής

της

πληροφορίας

διακρίνονται σε εφαρµογές διαθέσιµες σε οπτικούς δίσκους, σε

106

Γενικό Μέρος κιόσκια, στα πολυµέσα πραγµατικού χρόνου και στα πολυµέσα προασπελάσιµα/χρησιµοποιούµενα µέσω ∆ιαδικτύου. Η επιλογή του

τρόπου

διανοµής

κάθε

φορά

προσδιορίζεται

από

συγκεκριµένους παράγοντες όπως το κόστος (του µέσου και της εγγραφής των δεδοµένων), η αποθηκευτική ικανότητα, η δυνατότητα

επανεγγραφής,

οι

οµάδες

κοινού

στις

οποίες

απευθύνεται, και οι υψηλές απαιτήσεις σε ταχύτητες που απαιτούνται ακριβώς λόγω της φύσης του υλικού. Ως προς τη χρήση των εφαρµογών, τα πολυµέσα διακρίνονται σε όσα είναι πρόσφορα

για

ψυχαγωγία,

λεξικά), πληροφόρηση

εκπαίδευση

(ηλεκτρονικοί

(εγκυκλοπαίδειες,

κατάλογοι

προίόντων,

µουσεία, κλπ) ή για επιχειρηµατικούς σκοπούς (επιµόρφωση στελεχών, προβολή προϊόντων κλπ) Ο εξοπλισµός υλικού πολυµέσων συνήθως περιλαµβάνει οθόνη που να υποστηρίζει συγκεκριµένες αναλύσεις και µε το ίδιο σκεπτικό, κάρτα γραφικών, επιταχυντή γραφικών, κάρτα ήχου, συσκευές σύλληψης εικόνων (scanner, ψηφιακή φωτογραφική µηχανή),

συσκευές

σύλληψης

βίντεο,

σύλληψης

ήχου,

περιφερειακά µέσα για αποθήκευση (σκληρός δίσκος, CD, DVD) και ηχεία. Αναφέρθηκε παραπάνω ότι τα πολυµέσα τα συνθέτουν

συνύπαρξη κειµένου, εικόνας, βίντεο, γραφικών, και κινούµενης εικόνας. Τα συστατικά αυτά των πολυµέσων θα παρουσιαστούν στη συνέχεια πιο διεξοδικά. Κείµενο

Το

κείµενο

είναι

απαραίτητο

συστατικό

για

την

ακριβή

περιγραφή µιας έννοιας. Τα πολυµέσα καινοτοµούν τώρα µε τη χρήση του υπερκειµένου που ουσιαστικά τεµαχίζει το συνολικό κείµενο σε επιµέρους τµήµατα που συνδέονται µεταξύ τους µε συνδέσµους, οι οποίοι ενεργοποιούνται µέσω συγκεκριµένων

107

Γενικό Μέρος λέξεων,

εικόνων

φράσεων.

Το

κείµενο

εισάγεται

µε

πληκτρολόγηση, µε οπτική ανάγνωση χαρακτήρων έπειτα από σάρωση (OCR), ή µε αναγνώριση οµιλίας. Αξίζει να σηµειωθεί ότι πρέπει πάντοτε να λαµβάνεται µέριµνα για ορθή χρήση του κειµένου στις πολυµεσικές εφαρµογές (σωστή επιλογή λέξεων, κατάλληλη µορφοποίηση, γραµµατοσειρά κλπ).

Εικόνες Γραφικά

Η εικόνα είναι ένα στοιχείο που δε µπορεί να λείπει από καµιά σχεδόν αποτελεί

εφαρµογή. ένα

εικόνα

σηµαντικότατο

στις

πολυµεσικές

παράγοντα

για

εφαρµογές

τη

µετάδοση

πληροφοριών και µηνυµάτων και συνιστά ένα από τα καλύτερα εποπτικά µέσα στη διδασκαλία. Στον υπολογιστή, η εικόνα δεν είναι παρά ένα σύνολο από εικονοστοιχεία τα οποία δε φέρουν καµιά πληροφορία για τη δοµή των εικονιζόµενων αντικειµένων, σε αντίθεση µε τα γραφικά τα οποία δεν αποτελούν απλώς σύνολο από εικονοστοιχεία, αλλά ένα σύνολο από (γραφικά) αντικείµενα. Ανάλογα µε τον τρόπο κατασκευής τους, οι εικόνες διακρίνονται σε ψηφιογραφικές και διανυσµατικές. Οι

ψηφιογραφικές

αποτελούνται

από

έναν

εικονοστοιχείων και τα χαρακτηριστικά τους είναι

πίνακα

η ανάλυση

(εικονοστοιχεία ανά ίντσα), το βάθος χρώµατος (διαθέσιµα bit σε κάθε εικονοστοιχείο µε πληροφορία για το χρώµα του), το µέγεθος (αποθηκευτικός χώρος που καταλαµβάνουν) και οι διαστάσεις τους. Τέτοιες εικόνες πετυχαίνουµε έτοιµων

εικόνων

από

συλλογές,

µε

µε τη χρήση

σάρωση,

ψηφιακή

φωτογραφική µηχανή, σύλληψη από βιντεοκάµερα ή από την οθόνη του υπολογιστή κλπ. Τύποι τέτοιων εικόνων είναι όσες έχουν επέκταση JPG, BMP, GIF, TIF κλπ. Οι διανυσµατικές παράγονται

µε

τη

χρήση

γεωµετρικών

σχηµάτων

και

χαρακτηριστικά τους είναι οι διαστάσεις τους, το µικρό τους µέγεθος

και

αδυναµία

να

αποδώσουν

εικόνες

µε

φωτορεαλιστικό τρόπο. Τύποι τέτοιων αρχείων έχουν επεκτάσεις ΑΙ, DXF, CDR, EPS, WNF κλπ.

Όπως και στο κείµενο έτσι και

108

Γενικό Μέρος στην εικόνα χρειάζεται προσοχή στον αριθµό των χρωµάτων, και στο ποια θα επιλεγούν.

Κινούµενη εικόνα

Πρόκειται για µια διαδοχή εικόνων που επιτελείται τόσο γρήγορα (20-30 καρέ το δευτερόλεπτο) ώστε να δίνει την αίσθηση της κίνησης.

Υπάρχουν

πολλά

µοντέλα

για

τη

δηµιουργία

κινουµένων εικόνων (animation). Ο χρήστης µπορεί να επέµβει στην κίνηση κάποιου αντικειµένου, να µετατρέψει τα γραφικά σε βίντεο, να επεξεργαστεί το φωτισµό ή τον τρόπο εµφάνισης των αντικειµένων. Βίντεο

Το βίντεο αποτελεί πολύ σηµαντικό παράγοντα στη δυναµική των πολυµέσων. Ο αριθµός των καρέ, ο ρυθµός προβολής τους (καρέ ανά δευτερόλεπτο), τα χρώµατα και ο φωτισµός είναι κάποια από τα βασικά συστατικά ενός βίντεο. Το βίντεο που θα χρησιµοποιηθεί µπορεί είτε εξ αρχής να είναι σε ψηφιακή µορφή (πχ βίντεο που έχει ληφθεί µε ψηφιακή βιντεοκάµερα) είτε σε αναλογική µορφή οπότε στην περίπτωση αυτή πρέπει να ψηφιοποιηθεί µε την κατάλληλη διαδικασία (απαραίτητη κάρτα βίντεο). Λόγω του υπερβολικού µεγέθους των αρχείων βίντεο χρησιµοποιούνται αλγόριθµοι συµπίεσης των αρχείων αυτών ώστε να καταλαµβάνουν µικρότερο χώρο. Γνωστοί αλγόριθµοι είναι οι MPEG, MJPEG, DVI. Μια σχετικά νεότερη τεχνική συµπίεσης αρχείων ψηφιακού βίντεο, το DivX, µπορεί να συµπιέσει ένα αρχείο στο 10% του αρχικού µεγέθους του. Οι πλέον γνωστοί τύποι ψηφιακού βίντεο είναι οι MPEG, AVI, MOV. Το ψηφιακό βίντεο εξασφαλίζει πολύ καλή ποιότητα

στην

αντιγραφή, δυνατότητα πλοήγησης σε οποιοδήποτε σηµείο της ταινίας, είναι επεξεργάσιµο και µεταδίδεται µέσω του ∆ιαδικτύου

109

Γενικό Μέρος (streaming video).

Ήχος

Σε µια πολυµεσική εφαρµογή ο ήχος µπορεί να περιλαµβάνεται µε τη µορφή µουσικής, οµιλίας ή ηχητικών εφέ. Το πόσο αποτελεσµατική θα είναι η συµβολή του στους στόχους της εφαρµογής εξαρτάται

από την ποιότητα του ήχου, τη χρονική

του διάρκεια, το συνταίριασµά του µε τα άλλα µέσα που συνυπάρχουν µαζί του και τη σωστή υποστήριξη του θέµατος της εφαρµογής. Η παρουσία ηχητικού υλικού προϋποθέτει την ύπαρξη κάρτας ήχου στον υπολογιστή. Στις υποδοχές της συνδέονται συσκευές αναπαραγωγής ήχου ή όργανα µουσικής που επικοινωνούν µε τον υπολογιστή µε τη βοήθεια ενός συγκεκριµένου

προτύπου

(MIDI).

αποθήκευση

ηχητικού

υλικού σηµαίνει πρώτα ψηφιοποίησή του. Αυτή γίνεται αυτόµατα µε τη χρήση ενός µετατροπέα

που διαθέτει η κάρτα ήχου. Τα

γνωστότερα και πλέον δηµοφιλή αρχεία ήχου έχουν επεκτάσεις WAV, MIDI. Η χρήση του ψηφιοποιηµένου ήχου δίνει τη δυνατότητα επεξεργασίας του, µεταφοράς και αντιγραφής του διατηρώντας το επίπεδο ποιότητας του ήχου, µετάβαση σε οποιοδήποτε σηµείο του αρχείου θέλουµε. Για τον περιορισµό του απαιτούµενου χώρου αποθήκευσης έχουν αναπτυχθεί και για

την

περίπτωση

του

ήχου

τεχνικές

συµπίεσης.

Το

δηµοφιλέστερο πρότυπο συµπίεσης είναι σίγουρα το MP3 το οποίο συνδυάζει καλή ποιότητα ήχου και εύκολη µεταφορά των ηχητικών αρχείων. Βέβαια από τη στιγµή που ένα αρχείο ήχου θα µετατραπεί σε MP3 δεν θα είναι δυνατή η αναπαραγωγή του µε οποιονδήποτε media player

3. Λογισµικά Ανάπτυξης πολυµεσικών εφαρµογών

110

Γενικό Μέρος

Εργαλεία ∆ηµιουργίας Παρουσιάσεων

Πολυµεσικό

χαρακτήρα

µπορεί

να

πάρει

ένα

αρχείο

δηµιουργηµένο µε µια εφαρµογή για κατασκευή παρουσιάσεων (PowerPoint, Impress κλπ), στο οποίο θα ενσωµατωθούν µια σειρά από αντικείµενα-συνιστώσες πολυµεσικών εφαρµογών. Εργαλεία Συγγραφής (Authoring Tools)

Πρόκειται

για

προγράµµατα

συγγραφής

πολυµεσικών

εφαρµογών και ανάλογα µε το πώς οργανώνεται, δοµείται και παρουσιάζεται το υλικό, µπορεί να είναι εργαλείο συγγραφής βασισµένο σε κάρτες, σε εικονίδια ή στο χρόνο. Τα εργαλεία συγγραφής βασισµένα σε κάρτες θυµίζουν ένα βιβλίο και ο χρήστης µετακινείται από µια σελίδα σε µια άλλη. Οι σελίδες αυτές περιέχουν τα διάφορα πολυµεσικά αντικείµενα. Τα εργαλεία συγγραφής βασισµένα σε εικονίδια βασίζονται σε ένα διάγραµµα ροής όπου αποτυπώνονται οι ενέργειες που επιτελεί το πρόγραµµα και αφού ολοκληρωθεί το διάγραµµα ροής ακολουθεί η πρόσθεση του περιεχοµένου. Τα

εργαλεία

συγγραφής

που

βασίζονται

στο

χρόνο,

χρησιµοποιούν τη µεταφορική έννοια µιας χρονογραµµής στην οποία

τοποθετούνται

και

οργανώνονται

τα

αντικείµενα.

πολυµεσικά

111

Γενικό Μέρος Και στα εργαλεία συγγραφής πρέπει να υπάρχει µια ισορροπία στη συµµετοχή των διαφορετικών πολυµεσικών αντικειµένων και να επιλέγονται εργαλεία µε κριτήρια το βαθµό ανταπόκρισής τους στον εκάστοτε τιθέµενο στόχο, στη δυνατότητα δηλαδή διαχείρισης µεγάλων αρχείων, στο κόστος, στην παρεχόµενη τεχνική υποστήριξη κλπ

4. Βήµατα για το σχεδιασµό και την παραγωγή πολυµεσικών εφαρµογών Προκειµένου να σχεδιαστεί και να παραχθεί µια πολυµεσική εφαρµογή πρέπει ακολουθηθεί η εξής σειρά από στάδια: •

Ανάλυση

•

Σχεδίαση

•

Ανάπτυξη

•

Έλεγχος

•

∆ιανοµή

Στο στάδιο αυτό απαιτείται να προσδιοριστεί η βασική ιδέα της εφαρµογής και να συγκεντρωθούν εκείνες οι πληροφορίες που θα καθορίσουν την περαιτέρω πορεία σχετικά µε τον αν υπάρχουν οι δυνατότητες να υλοποιηθεί η εφαρµογή, τι αρχεία απαιτούνται και τι υπάρχει διαθέσιµο. Να αποσαφηνιστεί η οµάδα των χρηστών στους οποίους απευθύνεται, να ελεγχθεί κατά πόσο -µε βάση το τι είναι επιθυµητό και τι είναι διαθέσιµοµπορεί να υλοποιηθεί η συγκεκριµένη εφαρµογή, να γίνει η κατανοµή των εργασιών, να αποφασιστούν τα διάφορα στάδια Ανάλυση

υλοποίησης του έργου και να τοποθετηθούν µε τη χρονική σειρά που θα διαδέχεται το ένα το άλλο όπως επίσης και τη χρονική διάρκεια κάθε σταδίου, να συγκροτηθεί η οµάδα εργασίας που θα αποτελείται από τον υπεύθυνο της οµάδας αυτής, το συγγραφέα του σεναρίου, το σχεδιαστή του περιβάλλοντος της διεπαφής, τους ειδικούς για τον ήχο, την εικόνα, τα γραφικά, την κινούµενη εικόνα, το βίντεο, να επιλεγούν εκείνοι από τους διαθέσιµους πόρους που θα συντελέσουν στην υλοποίηση, και να γίνει η κοστολόγηση του έργου

112

Γενικό Μέρος Το στάδιο αυτό περιλαµβάνει τη σύνθεση όλων των επιµέρους τµηµάτων και υλικού που αποτελούν την εφαρµογή, σχεδιάζεται ο χάρτης πλοήγησης του τελικού χρήστη ώστε να µπορεί αυτός εύκολα να κινείται ανάµεσα στο περιεχόµενο της εφαρµογής, στήνεται το διάγραµµα ροής της εφαρµογής, σχεδιάζεται το

Σχεδίαση

περιβάλλον διεπαφής αρχικά στο χαρτί και έπειτα στην οθόνη, φροντίζοντας να ικανοποιούνται κάποιες βασικές προδιαγραφές όπως να είναι απλό, να υιοθετεί παντού την ίδια ορολογία, να παρέχει βοήθεια στο χρήστη και να δίνει στο χρήστη τη δυνατότητα να ακυρώνει ενέργειες Στο

στάδιο

αυτό

συγκεντρώνεται

όλο

το

υλικό

που

θα

χρησιµοποιηθεί στην εφαρµογή. Το υλικό αυτό είτε θα συλλεχθεί από διάφορες πηγές (πχ φωτογραφίες από το δίκτυο) είτε θα κατασκευαστεί από την αρχή (πχ συγκεκριµένα γραφικά). Όλο αυτό Ανάπτυξη

το

υλικό

υφίσταται

τη

σχετική

επεξεργασία

και

ψηφιοποιείται, αν δεν είναι ήδη σε ψηφιακή µορφή. Στη συνέχεια αυτά τα στοιχεία αρχίζουν να ενσωµατώνονται µέσα στην εφαρµογή µε τη βοήθεια του εργαλείου συγγραφής που έχει

επιλεγεί

κάποιας

γλώσσας

προγραµµατισµού.

∆ιορθώνονται τα όποια σφάλµατα και αδυναµίες εντοπιστούν Μετά Έλεγχος

από

κάθε

επανασχεδιάζει

στάδιο

την

ελέγχου

εφαρµογή

οµάδα

διορθώνει

ολοκληρώνοντας

έτσι

και την

προσπάθεια και φτάνοντας στο τελικό προϊόν Η ολοκληρωµένη εφαρµογή εγγράφεται σε κάποιο αποθηκευτικό µέσο. Προφανώς. για ευνόητους λόγους. κρατούνται αντίγραφα ασφαλείας. πνευµατικά

Πρέπει

περιλαµβάνει ∆ιανοµή

εξασφαλιστούν

δικαιώµατα

κρυπτογράφηση) εφαρµογής.

να

ώστε

Γράφεται οδηγίες

των

στο

δηµιουργών

να

αποτραπεί

το

εγχειρίδιο

του

σχετικές

βήµα

µε

την

αυτό

τα

(κλείδωµα,

αντιγραφή χρήστη

εγκατάσταση

της που του

προϊόντος όπως και βοήθεια για όλα τα πιθανά προβλήµατα που θα αντιµετωπίσει ο χρήστης κατά την εκτέλεση της εφαρµογής. Τελευταία ενέργεια στην πορεία αυτή είναι η συσκευασία του προϊόντος. Για την περίπτωση που αυτό έχει εγγραφεί σε έναν οπτικό δίσκο αποµένει η αναπαραγωγή του. Για την περίπτωση που θα διατίθεται µέσω του ∆ιαδικτύου, απλά απαιτείται ένας αποθηκευτικός χώρος και να εγκατασταθεί στον server

113

Γενικό Μέρος

5. Πολυµέσα και εκπαίδευση Οι

εκπαιδευτικές

πολυµεσικές

εφαρµογές

µπορούν

να

χρησιµοποιηθούν αποτελεσµατικά αφού ο ρόλος που µπορούν να παίξουν είναι διπλός. Συµβάλλουν όχι µόνο στη διαδικασία κατανόησης του διδακτικού αντικειµένου από τη µεριά του εκπαιδευόµενου/επιµορφούµενου, αλλά υποστηρίζουν και τον επιµορφωτή, προκειµένου να καταστήσει το διδακτικό του αντικείµενο πιο σαφές, λεπτοµερές και πλήρες. Στο πεδίο της εκπαίδευσης, πολλές φορές οι πολυµεσικές εφαρµογές χρησιµοποιούνται ως πλήρη ή και ως αυτόνοµα διδακτικά

συστήµατα.

Άλλες

πάλι

φορές

οι

πολυµεσικές

εφαρµογές µπορεί να απευθύνονται σε πολύ µικρά παιδιά. Πολυµεσικής φύσης µπορούν πια να είναι οι εγκυκλοπαίδειες (Encarta, Grolier κλπ – ενώ η Wikipedia αποτελεί τυπικό δείγµα µιας

συλλογής

εγκυκλοπαιδείας,

πληροφοριών

οργανωµένης

δηµιουργηµένης

από

µε

τη

µορφή

µη-πιστοποιηµένους

συγγραφείς, διαθέσιµης δωρεάν µέσω ∆ιαδικτύου). Αυτές οι εγκυκλοπαίδειες παρέχουν από τη µια ένα ευρετήριο για τους όρους κάνοντας την αναζήτηση πολύ εύκολη ενώ από την άλλη µπορούν οι ίδιοι οι χρήστες να προσθέτουν λέξεις επιπλέον για να διευκολύνουν την αναζήτησή τους.

Τέλος µπορούν να αναφερθούν και τα λεξικά που βασίζονται σε πολυµέσα. Πολύ καλά παραδείγµατα είναι τα λεξικά Oxford και Longman που συνδυάζουν την κλασική όψη ενός λεξικού ενισχυµένη από την παρουσία συχνά ήχου και εικόνας.

114

Γενικό Μέρος

6. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες Υλοποιήστε µια απλή πολυµεσική εφαρµογή µε τη χρήση λογισµικού παρουσίασης (Power Point). Η εφαρµογή θα πρέπει να περιλαµβάνει τουλάχιστον κείµενο, ήχο, εικόνα και βίντεο. (Προφανώς, θα πρέπει, όπως αναφέρθηκε και αρχικά, να είναι εφοδιασµένος ∆ραστηριότητα 1η

υπολογιστής

µε

ένα

τουλάχιστο

σχετικό

πρόγραµµα επεξεργασίας για καθένα από τα υλικά αυτά). Το πρωτογενές υλικό µπορεί είτε να αναζητηθεί διαδικτυακά ή µπορεί να έχει από πριν ετοιµαστεί (είτε από δραστηριότητα µέσα

στη

διάρκεια

της

επιµόρφωσης

µε

µια

ψηφιακή

φωτογραφική µηχανή ή κάµερα βίντεο είτε να µεταφερθεί από το σπίτι). Στην τελευταία περίπτωση πρέπει να προηγηθεί σχετική ενηµέρωση.

7. Ερωτήσεις 1) Τα πολυµέσα συνδυάζουν κείµενο, ήχο, εικόνα, προσοµοίωση κίνησης και βίντεο σε µια διαλογική µε το χρήστη µορφή. Θεωρείτε ότι η οργάνωση αυτών των εφαρµογών µπορεί να παίξει ένα σηµαντικό ρόλο στη διδασκαλία σας – ή µόνον έναν σχετικά δευτερεύοντα ρόλο; 2. Οι συνήθεις τρόποι οργάνωσης των πολυµεσικών εφαρµογών βασίζονται σε οικείες µεταφορικές έννοιες (διαδοχικές κάρτες, χρονογραµµή

κλπ).

Θα

µπορούσατε

να

προσδιορίσετε

εναλλακτικούς τρόπους οργάνωσης των εφαρµογών αυτών;

115

Γενικό Μέρος

8. Ασκήσεις 1. Βρείτε στο ∆ιαδίκτυο πληροφορίες σχετικά µε εφαρµογές των πολυµέσων στην εκπαίδευση και ετοιµάστε µια εφαρµογή µε λογισµικό παρουσίασης προκειµένου να παρουσιάσετε το υλικό αυτό. 2. Σχεδιάστε µια τουλάχιστον πολυµεσική εφαρµογή σχετική µε ένα γνωστικό αντικείµενο που διδάσκετε

9. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία http://www.nime.ac.jp/en/ Η σελίδα του Εθνικού Ινστιτούτου πολυµεσικής εκπαίδευσης στην Ιαπωνία. http://www.merlot.org/merlot/index.htm

Σελίδα πολυµεσικών

εκπαιδευτικών πόρων για την online µάθηση και διδασκαλία. http://www.uen.org/general_learner/multimedia_resources.sht ml

Πολυµεσικοί πόροι για εκπαιδευτικούς και σπουδαστές από

το εκπαιδευτικό δίκτυο της UTAH http://www.agocg.ac.uk/mmedia.htm

Σελίδα

µε

τεχνικές

αναφορές για διάφορα θέµατα και µεταξύ αυτών, για τα πολυµέσα στην εκπαίδευση (Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης 19/12/2009)

Schar,

Krueger,

(2000).

Using

new

learning

technologies with multimedia. Multimedia, IEEE, 7(3), 40-51. Παρουσιάζει

πέντε

παράγοντες

για

την

ανάπτυξη

υποστηριζόµενης από τον υπολογιστή µάθησης µεταξύ των οποίων και τα πολυµέσα. Ivers, K.S., & Barron, A.E. (2002). Multimedia Projects in Ενδεικτική βιβλιογραφία

Education.

Designing,

Producing

and

Assessing.

Libraries

Unlimited. Το βιβλίο αξιοποιεί τα πλεονεκτήµατα που παρέχει η ανάπτυξη των πολυµεσικών εφαρµογών και εφοδιάζει τους εκπαιδευτές µε στρατηγικές ιδέες για την ενσωµάτωση των πολυµεσικών εφαρµογών στο αναλυτικό πρόγραµµα. Solomon, M. (1994). What’s wrong with multimedia in higher education?. IALL Journal of Language Learning Technologies, 27(2), 27-32. Ερευνά τα εµπόδια στη χρήση πολυµεσικών µαθηµάτων στη δευτεροβάθµια εκπαίδευση και τους παράγοντες

116

Γενικό Μέρος που

απαιτούνται

για

να

ευδοκιµήσουν

τα

πολυµέσα

στο

περιβάλλον αυτό. Hede, A. (2002). Integrated Model of Multimedia Effects on Learning. Journal of Educational Multimedia and Hypermedia. 11 (2), pp. 177-191 Προτείνεται ένα µοντέλο που θεωρείται χρήσιµο στο να υπογραµµίσει την πολυπλοκότητα της φύσης των αποτελεσµάτων των πολυµέσων στη µάθηση και στο να ενισχύσει

το

διδακτικό

σχεδιασµό

που

θα

µπορούσε

να

αντιµετωπίσει αυτήν την πολυπλοκότητα.

Ενότητα 3.5 Συστήµατα ∆ιαχείρισης Μάθησης (CMS, LMS): Γνωριµία και χρήση 1. Εισαγωγή Πρόκειται για ένα µάθηµα γνωριµίας µε τις αρχές σχεδίασης και φιλοσοφίας που διέπουν τα διάφορα συστήµατα διαχείρισης του διδακτικού περιεχοµένου (υλικού) και τα συστήµατα διαχείρισης µάθησης, όπως επίσης και µε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που τα ξεχωρίζουν µεταξύ τους ∆ιδακτικοί Στόχοι

•

Χρήση ενός συγκεκριµένου συστήµατος διαχείρισης της µάθησης ανάλογα µε τον σκοπό για τον οποίο το χρειάζονται

•

Ανάπτυξη δεξιότητας στην επιλογή του κατάλληλου συστήµατος µε βάση τους στόχους τους και τις δυνατότητες των συστηµάτων αυτών

2. ∆ιάκριση µεταξύ CMS και LMS

117

Γενικό Μέρος Στα συστήµατα διαχείρισης περιεχοµένου/διαχείρισης µάθησης (όπως είναι τα Blackboard, Joomla, Moodle, e-class, PostNuke, Drupal κ.ά. τα οποία θα αποκαλούνται Σ∆Π/Σ∆Μ στο εξής), υπάρχει µια σύγχυση σε σχέση µε τις πραγµατικές λειτουργίες του CMS (Content Management System) και του LMS (Learning Management System). Πηγή αυτής της σύγχυσης είναι οι οµοιότητες

των

δυο

συστηµάτων.

Και

τα

δυο

επιτελούν

λειτουργίες εγγραφής σπουδαστών, επικοινωνίας µε αυτούς, αποτίµησης

της

απόδοσης

και

ενεργοποίησης

µαθησιακού

υλικού, αλλά έχουν και ορισµένες διαφορές µεταξύ τους. CMS (Content Management System)

Επιτρέπουν στο διδάσκοντα να δηµιουργήσει ένα δικτυακό µάθηµα, όπου µπορούν να «ανεβούν» (upload) κείµενα σε έναν από τους συνήθεις τύπους (όπως κειµένου, παρουσίασης, ήχου) κλπ. χωρίς να χρειάζεται να µετατρέπονται σε web format δηλαδή να µετατραπούν σε υλικό για ιστοσελίδες (ενσωµάτωση στον κώδικα της ιστοσελίδας).

Απαιτεί σχετικά περιορισµένες

δεξιότητες και αυτό το καθιστά δηµοφιλή επιλογή. Καλύπτει συνήθως τα εξής χαρακτηριστικά: •

Online ανάρτηση υλικού µαθηµάτων

•

Αξιολόγηση σπουδαστή. Η αξιολόγηση αυτή µπορεί να υλοποιηθεί µε online ερωτήσεις, τεστ κλπ

•

Φόρουµ συζητήσεων (e-forum). Οι συζητήσεις µπορούν να διεξάγονται µε την επίβλεψη µιας οµάδας προκειµένου να ανταλλάσσονται σηµειώσεις και να συζητώνται συγκεκριµένα θέµατα στο ενδιάµεσο των µαθηµάτων.

Ως µειονεκτήµατα θα µπορούσαν να θεωρηθούν: •

Μειωµένη

ευελιξία.

Τα

ονόµατα

των

συγκεκριµένων

τµηµάτων που αποτελούν ένα CMS σπάνια µπορούν να αλλάξουν ή να µεταβληθούν. •

Ανεπαρκής παροχή διαδραστικού e-learning. Το διαδραστικό e-learning

µέσα

από

εργαλεία

συγγραφής

όπως

το

Dreamweaver, ή το Flash, δεν µπορεί να διανεµηθεί µέσω των CMS. Για το σκοπό αυτό οι διδάσκοντες απαραίτητα θέτουν συνδέσµους προς το αποµονωµένο υλικό που έχουν δηµιουργήσει και που βρίσκεται αποθηκευµένο αλλού. •

Αδυναµία στον έλεγχο και την καταγραφή. ∆εν µπορεί να επαληθεύσει

την

ταυτότητα

των

σπουδαστών

που

118

Γενικό Μέρος λαµβάνουν µέρος στην εξέταση ούτε µπορεί να σώσει το τεστ πριν το υποβάλλει ο µαθητής στον διδάσκοντα

LMS (Learning Management System)

Σύστηµα που διανέµει και διαχειρίζεται όλες τις µαθησιακές ανάγκες. Είναι αναγκαίο στο σηµείο αυτό να διευκρινιστεί ότι η διαχείριση

αναφέρεται

περισσότερο

στην

πληροφορία

που

συντελεί στη µάθηση και όχι σε αυτήν καθεαυτή τη µάθηση. Καθιστά διαθέσιµα τα µαθήµατα, κάνει εγγραφές σπουδαστών και προχωρά στην επιβεβαίωση αυτών των εγγραφών, ελέγχει την καταλληλότητα των σπουδαστών, δηµιουργεί υπενθυµίσεις για το πρόγραµµα µαθηµάτων, καταγράφει την ολοκλήρωση των µαθηµάτων, δηµιουργεί τεστ, ανακοινώνει την ολοκλήρωση του µαθήµατος στο διδάσκοντα και ακολούθως ενηµερώνει και το

σπουδαστή.

Παράγει

αναφορές

για

τον

αριθµό

των

σπουδαστών που έχουν εγγραφεί σε ένα συγκεκριµένο µάθηµα, ή συγκεντρώνει τη βαθµολογία απόδοσης των σπουδαστών σε συγκεκριµένα µαθήµατα. Οι

βασικές

λειτουργίες

ενός

τέτοιους

συστήµατος

λοιπόν

περιλαµβάνουν: •

Εγγραφή σπουδαστών

•

Παρακολούθηση συµµετοχής στο µάθηµα

•

Εξέταση

•

∆ιεξαγωγή συζητήσεων

•

Μεταφορά πληροφορίας σε άλλα συστήµατα

•

Προγραµµατισµό µαθηµάτων

Ως µειονεκτήµατα θα µπορούσαν να θεωρηθούν: •

Ραγδαία

εξέλιξη

σύστηµα

της

καθίσταται

τεχνολογίας. πλεονάζον

Σύντοµα περιττό

ένα

τέτοιο

εξαιτίας

της

επερχόµενης τεχνολογίας που περιλαµβάνεται στις νεότερες εκδόσεις του. •

Προβλήµατα προσαρµογής. Οι διαφορετικές ανάγκες των διαφόρων οργανισµών που θα υιοθετήσουν ένα τέτοιο σύστηµα δηµιουργεί προβλήµατα προσαρµογής στις ανάγκες αυτές.

Το

σύστηµα

επιδέχεται

περιορισµένες

αλλαγές.

119

Γενικό Μέρος Εκτεταµένες αλλαγές µπορεί να κάνουν περισσότερη ζηµιά παρά να ωφελήσουν. •

Aπαραίτητη η σχετική εκπαίδευση των χρηστών στη χρήση του συστήµατος

Παρόλο λοιπόν που και τα δυο συστήµατα ενσωµατώνουν δυνατότητες για ηλεκτρονική µάθηση, εν τούτοις το ένα σύστηµα δεν µπορεί να αντικαταστήσει το άλλο, λόγω των ανόµοιων µαθησιακών δραστηριοτήτων

που υποστηρίζουν.

Είναι απαραίτητο να γίνει κατανοητό ότι η εκπαίδευση κερδίζει σε µακροπρόθεσµη γνώση ενώ η επιµόρφωση κερδίζει γνώση για άµεση εφαρµογή. Συνεπώς, το CMS υποστηρίζει καλύτερα µακροπρόθεσµες συνεδρίες µαθηµάτων ενώ το LMS υποστηρίζει έναν αριθµό από σύντοµα επιµορφωτικά γεγονότα – φυσικά, θα πρέπει να επισηµανθεί ότι αυτές οι διαφορές δεν έχουν απόλυτο χαρακτήρα, αλλά είναι πολύ σχετικές.

3. Μερικά Συστήµατα ∆ιαχείρισης Μάθησης BlackBoard

http://www.bla ckboard.com/ (Τελευταία επίσκεψη 19/12/2009)

∆υνατότητες του BlackBoard •

Εργαλεία συγγραφής περιεχοµένου

•

Προκατασκευασµένο υλικό µαθηµάτων

•

Προσαρµοστικότητα.

Ο διδάσκων καθορίζει την πορεία

µάθησης ορίζοντας ή απορρίπτοντας την πρόσβαση κάποιου σπουδαστή σε συγκεκριµένο υλικό •

∆ηµιουργία πολλαπλών φόρουµ συζήτησης

•

Online αξιολόγηση και επισκόπηση της προόδου ενός µαθητή

•

Σύστηµα έγκαιρης προειδοποίησης (κατατάσσει τους µαθητές σταδιακά σε profiles µε βάση τη συµµετοχή και τις επιδόσεις τους και ειδοποιεί τον διδάσκοντα προκειµένου αυτός να επιλέξει την πορεία µάθησης)

•

∆ηµιουργία µαθησιακές κοινότητες µε online συζητήσεις

120

Γενικό Μέρος •

Εύκολη ανάρτηση πληροφορίας χωρίς γνώση HTML

•

Ηλεκτρ. Εµπόριο. Τα ιδρύµατα µπορούν να χρεώνουν online

•

Επιτρέπει στους χρήστες να δηµιουργούν blogs

•

∆ηµιουργία portfolio και δυνατότητα προσωπικών ρυθµίσεων στην εµφάνιση του Portfolio

•

Templates για κάθε είδους υλικό

•

∆ηµιουργία αναφορών

•

Κατάλογος µαθησιακών αντικειµένων (για αναζήτηση)

•

Εύκολο στην εγκατάσταση

•

Επεξεργασία του περιεχοµένου µόνο µε απλή γνώση word

•

∆ιαθέσιµη

Joomla

http://www.joo mla.org/ http://www.joo mla.gr/ (Τελευταία επίσκεψη 18 ∆εκεµβρίου 2009)

συλλογή

πολυµεσικών

αρχείων

και

εικόνας •

∆υνατότητα ηλ. εµπορίου

•

Χώρος για φόρουµ και συζητήσεις

•

∆υνατότητα δηµιουργίας blogs

•

Email Newsletters

•

Συλλογή δεδοµένων και δηµιουργία αναφορών

•

Υπηρεσίας συνδροµητικής εγγραφής

•

∆ηµιουργία καταλόγων περιεχοµένου

αρχείων

121

Γενικό Μέρος

Moodle

http://moodle. org/ (Τελευταία επίσκεψη 18 ∆εκεµβρίου 2009)

•

∆υνατότητα εγγραφής των χρηστών µε δηµιουργία δικού τους λογαριασµού και επιβεβαίωση των διευθύνσεων

mail. •

Έλεγχος του διδάσκοντα στο περιεχόµενο του µαθήµατος και δυνατότητα ποικιλίας στις δραστηριότητες σχετικά µε το µάθηµα (φόρουµ, κουίζ, εργασίες)

•

Συγκεντρωτική παρουσίαση βαθµολογίας

•

Γραφική απεικόνιση της κίνησης των χρηστών

•

Υποστηρίζει πολύγλωσση υποστήριξη κειµένων

•

Έλεγχος των εργασιών. Ο διδάσκων µπορεί να επιλέξει αν θα εµποδίσει εκπρόθεσµες υποβολές εργασιών, αν θα επιτρέψει να υποβληθούν εκ νέου ή αν θα λάβει προειδοποιητικό email όταν οι µαθητές προσθέτουν κάτι στην υποβληθείσα εργασία ή ενηµερώνουν το περιεχόµενό της

•

Επιτρέπει τη διεξαγωγή συζητήσεων online

•

Επιτρέπει τη δηµιουργία λίστας ορισµών σε τύπο λεξικού

•

Επιτρέπει στο διδάσκοντα να δηµιουργεί ποικιλόµορφα τεστ (πολλαπλή επιλογή, κενά σε προτάσεις, αντιστοίχιση, ...)

•

∆ηµιουργία blogs και wikis

•

Μέθοδοι εγγραφής και ταυτοποίησης χρηστών

•

Φίλτρα περιεχοµένου

•

Έχει απλή διεπαφή

•

Αποδοχή

E-class

http://www.ecl ass.net/pub/EC lass_Web_Site _1.htm (Τελευταία επίσκεψη 18 ∆εκεµβρίου 2009)

πολλών

φορµάτ

περιεχοµένου

(word,

pdf,

122

Γενικό Μέρος powerpoint, flash, windows media, κλπ) •

Εύκολη

οργάνωση

του

περιεχοµένου

(µετακινήσεις,

αντιγραφές) •

Εµφάνιση

ανάλογη

µε

τους

γνωστούς

browsers

για

διευκόλυνση των χρηστών •

FTP Publishing

•

Visual HTML Editing

•

Ενσωµατωµένη µηχανή αναζήτησης

•

Γρήγορη

και

εύκολη

παραγωγή

αυτοβαθµολογούµενων

διαγωνισµάτων •

Πολύγλωσση υποστήριξη

PostNuke

http://www.po stnuke.com/ (Τελευταία επίσκεψη 18 ∆εκεµβρίου 2009) •

Εγγραφή

χρηστών

και

άδεια

εισόδου

στο

σύστηµα

(διαχείριση χρηστών) •

Πολύγλωσση υποστήριξη

•

Έλεγχος προσβασιµότητας. Μπορεί να προσαρµοστεί ώστε ορισµένα µέλη να έχουν πρόσβαση µόνο για ν α προσθέσουν συγκεκριµένο υλικό χωρίς πρόσβαση σε άλλα µέρη της σελίδας.

• •

Στατιστικές αναφορές για όλα τα δεδοµένα FAQ. Βάση δεδοµένων µε τις συχνότερες ερωτήσεις που θέτουν οι χρήστες

•

Λίστα µελών για όλους που έχουν εγγραφεί

•

Ανταλλαγή προσωπικών µηνυµάτων µεταξύ των χρηστών

•

∆υνατότητα δηµοσίευσης άρθρων σε σχέση µε την τρέχουσα επικαιρότητα

•

Μηνύµατα του διαχειριστή απευθυνόµενα σε συγκεκριµένες οµάδες χρηστών

•

TopList µε τα πιο δηµοφιλή περιεχόµενα της σελίδας

•

Αναζήτηση εντός της σελίδας

•

Συνεργατική

Drupal

http://drupal.o rg/

συγγραφή

βιβλίου

µε

επιλεκτική

πρόσβασης στους συνεργάτες που θα γράψουν •

Online Βοήθεια

άδεια

123

Γενικό Μέρος •

Το

περιεχόµενο

και

προβολή

του

µπορούν

να

εξατοµικευθούν σύµφωνα µε τις προτιµήσεις του χρήστη •

Όλο το περιεχόµενο είναι διαθέσιµο σε αναζήτηση

•

Εγγραφή και ταυτοποίηση χρηστών

•

∆ιαθέσιµα templates για κάθε περιεχόµενο

•

Επιτρέπει τη διεξαγωγή συζητήσεων

•

∆ηµιουργία blogs

•

Πολύγλωσση υποστήριξη

•

Καταγραφή και στατιστικές αναφορές σχετικά µε το πόσο δηµοφιλές είναι το περιεχόµενο και µε την πλοήγηση των χρηστών

4. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες Με

βάση

τις

πιο

πάνω

περιγραφές

των

συγκεκριµένων

συστηµάτων διαχείρισης και αφού επισκεφθείτε τις σελίδες που ∆ραστηριότητα 1η έχουν αναφερθεί (ή, αν προτιµάτε, και άλλες που θα βρείτε στο

∆ιαδίκτυο), καταγράψτε πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα των πιο πάνω συστηµάτων Ας υποθέσουµε ότι µε βάση την ειδικότητά σας θέλετε να δηµιουργήσετε µια online κοινότητα συναδέλφων σας µε τους οποίους θα µοιράζεστε συγκεκριµένα πράγµατα. Η πρόθεση και η δική σας οπτική γωνία θα προσδιορίσει εκείνα από τα ∆ραστηριότητα 2η

χαρακτηριστικά του συστήµατος διαχείρισης µάθησης που θα αξιοποιήσετε. Επιλέξτε ένα σύστηµα και ένα θέµα και µε βάση αυτά εντοπίστε εκείνες τις παραµέτρους που θα χρησιµοποιήσετε για τη δηµιουργία της κοινότητάς σας

5. Ερωτήσεις 1) Υπάρχουν ιδιαίτερα ή πρόσθετα χαρακτηριστικά (σε σχέση µε τη διαχείριση, τις δυνατότητες ή τη διεπαφή τους) τα οποία θα έπρεπε να συµπεριληφθούν στα συστήµατα CMS και LMS. 2) Θεωρείτε ότι Σ∆Π/Σ∆Μ αποτελούν περιβάλλοντα περισσότερο κατάλληλα

για

«µετάδοση»

κονστρουκτιβιστικού

τύπου

γνώσεων µαθησιακές

και

λιγότερο

δραστηριότητες

για ή

αντιθέτως θεωρείτε ότι µπορούν να να χρησιµοποιηθούν εξίσου καλά και στις δυο περιπτώσεις;

6. Ασκήσεις

124

Γενικό Μέρος 1. Εντοπίστε στο ∆ιαδίκτυο διαθέσιµα µαθήµατα σχετικά µε τη δηµιουργία και λειτουργία συστηµάτων διαχείρισης της µάθησης

7. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία http://www.steptwo.com.au/papers/kmc_opensource/index.ht ml Ένα πολύ καλό δοκίµιο του James Robertson (2004) που ασχολείται µε τα δυνατά και αδύνατα σηµεία των ανοικτών CMS, και τις αποφάσεις κλειδιά σε µια επικείµενη χρήση τους. http://www.opensourcecms.com/ Σελίδα που δίνει την ευκαιρία σε κάποιον να δοκιµάσει ορισµένα ανοικτά CMS προκειµένου να αποφασίσει ποιο είναι κατάλληλο για τις ανάγκες του.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

(Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης 18/12/2009) Corkill, D. (1991). The characteristics and potential of blackboard systems. AI Expert, 6(9), 40-47. Άρθρο που αναφέρεται στα χαρακτηριστικά και τις δυνατότητες του BlackBoard. Dougiamas, M. & Taylor, P. (2003). Moodle: Using Learning Communities to Create an Open Source Course Management System. In D. Lassner & C. McNaught (Eds.), Proceedings of World Conference on Educational Multimedia, Hypermedia and Telecommunications 2003 (pp. 171-178). Chesapeake, VA: AACE Graf, H. (2006). Building websites with Joomla. Packt Publishing. Το βιβλίο αναφέρεται στα βασικά χαρακτηριστικά του Joomla και δίνει µια γενική θεώρηση του πως µπορεί να εφαρµοστεί το πρόγραµµα σε πραγµατικές καταστάσεις. Hirzallah, N. (2007). An authoring tool for as-in-class e-lectures in e-learning systems. American Journal of Applied Sciences, 4(9), 686-692. Μελέτη που ασχολείται µε τα βασικά χαρακτηριστικά που πρέπει να διακρίνουν κάθε σύστηµα e-learning. Romero, C., Ventura, S. & Garcia, E. (2007). Data mining in course management systems: Moodle case study and tutorial. Computers and Education (In press).

125

Γενικό Μέρος

Ενότητα 3.6.1 ∆ιδάσκοντας µε τη βοήθεια επεξεργαστή κειµένου 1. Εισαγωγή Στο παρόν κεφάλαιο περιγράφονται «καλές πρακτικές» που µπορούν να εφαρµοστούν στη χρήση επεξεργαστή κειµένου για τη διδασκαλία διαφόρων γνωστικών αντικειµένων. Θα παρουσιαστούν συγκεκριµένες τεχνικές και παραδείγµατα µε κύριο σκοπό όµως, να υλοποιηθούν στο εργαστήριο δραστηριότητες που θα τις αξιοποιούν. ∆ιδακτικοί Στόχοι

•

Η εκµάθηση τεχνικών και µεθόδων για τη χρήση του επεξεργαστή κειµένου στη διδασκαλία.

2. Θεωρητικά στοιχεία και αντίλογος Ο επεξεργαστής κειµένου αποτελεί ένα πολύ ισχυρό µέσο («εργαλείο») διδασκαλίας, καθώς µπορεί να χρησιµοποιηθεί στη διδασκαλία µε πολλούς και ποικίλους τρόπους. Έτσι, η χρήση του επεξεργαστή κειµένου µπορεί να αποτελέσει τον πυρήνα για µια διδασκαλία ή να αποτελέσει το πεδίο για δραστηριότητες προγύµνασης και εξάσκησης (drill and practice). Θα πρέπει να αναφερθεί ότι το Word είναι ένα λογισµικό το οποίο χρησιµοποιείται ευρέως στην εκπαίδευση. Θα πρέπει να τονιστεί ότι αποτελεί ένα εµπορικό προϊόν. Υπάρχουν ωστόσο λογισµικά µε τις ίδιες περίπου δυνατότητες, που ανήκουν στην κατηγορία του Ελεύθερου και Ανοιχτού Λογισµικού, όπως το πρόγραµµα Write του ολοκληρωµένου πακέτου OpenOffice. Έχουν διατυπωθεί αρκετές επιφυλάξεις για τη χρήση των επεξεργαστών κειµένου: σε πολλές περιπτώσεις χρησιµοποιείται για διεκπεραίωση εργασιών γραµµατειακού χαρακτήρα (όπως οργάνωση και δηµιουργία τεστ και ανάθεση εργασιών για το σπίτι). Γίνεται κατ’ αυτόν τον τρόπο χρήση ενός πολύ µικρού µέρους των δυνατοτήτων του επεξεργαστή κειµένου, γεγονός που σηµαίνει ότι δε χρησιµοποιείται το πλήρες «διδακτικό του δυναµικό».

3. Πρακτικές συµβουλές για τη χρήση του επεξεργαστή κειµένου

126

Γενικό Μέρος Όταν

χρησιµοποιούνται

κείµενα

που

απευθύνονται

στους

µαθητές (όπως τα φύλλα εργασίας), θα πρέπει να ληφθον υπόψη ορισµένοι παράγοντες: • Προσοχή στο κείµενο: µέγεθος, µέγεθος, γραµµατοσειρά και γενικά µορφοποίηση. Το κείµενο καθαυτό, πρέπει επίσης να είναι

ανάλογο της τάξης στην οποία απευθύνεται και των

αναγνωστικών ικανοτήτων των µαθητών, δηλ. τόσο αραιό ώστε να µην είναι δυσανάγνωστο (αν προορίζεται για µικρές ηλικίες), µε προσεκτικά επιλεγµένο λεξιλόγιο. • Έλεγχος των υπερδεσµών (εάν υπάρχουν) ώστε να είναι ενεργοί-επικαιροποιηµένοι (δηλαδή να «κατευθύνουν» στα αρχεία ή τις ιστοσελίδες που πρέπει). • Οι ήχοι, οι εικόνες, η διακόσµηση και τα παντός είδους εφέ είναι εργαλεία και ως τέτοια πρέπει να χρησιµοποιούνται (δηλαδή µε φειδώ και µόνο εκεί που εξυπηρετούν κάποιο σκοπό)

4. Τεχνικές και παραδείγµατα • Παρακολούθηση αλλαγών (µια τεχνική που διευκολύνει τη συνεργατική συγγραφή κειµένων) • Χρήση ορθογραφικού – γραµµατικού ελέγχου και Θησαυρός (διευκολύνει

τη

δηµιουργία

κειµένων

χωρίς

πολλά

ορθογραφικά-γλωσσικά λάθη) Τεχνικές

• Εισαγωγή σχολίων (διευκολύνει τη συνεργατική συγγραφή) • Χρήση εξωτερικών και εσωτερικών υπερδεσµών (για χρήση εξωτερικών πηγών πληροφόρησης) • Αξιοποίηση πινάκων (για πινακοποίηση πληροφοριών) • Συνδυασµός εικόνας και κειµένου http://www.schoolhistory.co.uk/lessons/cromwell/cromwell_les son.html Στη σελίδα αυτή θα βρείτε µια διδακτική πρόταση για το µάθηµα

Παράδειγµα

της Ιστορίας για τη ζωή και το χαρακτήρα του Cromwell µε τη χρήση του επεξεργαστή κειµένου (Τελευταία επίσκεψη 18 ∆εκεµβρίου 2009)

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες

127

Γενικό Μέρος Ανατίθεται στους µαθητές να υποβάλουν στη διεύθυνση του σχολείου ένα κείµενο που θα περιλαµβάνει µια πρόταση για µια σχολική εκδήλωση που πρόκειται να αναλάβουν. Το κείµενο περνά σταδιακά από τον ένα µαθητή στον άλλο (ή ανά οµάδες από τη µια στην άλλη) προκειµένου να προταθούν βελτιώσεις ή τροποποιήσεις στο υπάρχον κείµενο οι οποίες θα

∆ραστηριότητα 1η Παρακολούθηση αλλαγών

είναι ορατές µέσα από την παρακολούθηση αλλαγών (Track changes). Κάθε µαθητής (ή οµάδα) είναι σε θέση να βλέπει το σχολιασµό του προηγούµενου, να ανταποκρίνεται σε αυτόν ή να προσθέτει δικό του σχολιασµό

Με διαθέσιµο ένα κείµενο σε ψηφιακή µορφή (µια σύντοµη ιστορία ή απόσπασµα από ένα βιβλίο). Κάνετε Highlight στο δύσκολο λεξιλόγιο και χρήση του Insert Comments ή τη δυνατότητα Screen Tips (ανάλογα µε τη version που χρησιµοποιείτε) κατά την εισαγωγή υπερδεσµών για να δώσετε τον ορισµό τους. Μετά οι µαθητές διαβάζοντας και βλέποντας τις εντοπισµένες λέξεις, χωρίς κλικ, µπορούν σε αναδυόµενα παράθυρα να βλέπουν το υποστηρικτικό υλικό που έχετε παραθέσει. ∆ραστηριότητα 2η Εισαγωγή σχολίων και ιστορικές αναφορές

Οι µαθητές µπορούν επίσης να εισαγάγουν σχόλια ορίζοντας τις λέξεις που αυτοί θεωρούν δύσκολες, χρησιµοποιώντας ένα online λεξικό

- επιλογή που εξοικειώνει τους µαθητές µε τη

χρήση τέτοιων λεξικών και παρέχει υποστήριξη για µελλοντική συγγραφή εργασιών. Η ιδέα µπορεί να επεκταθεί στο να δοθούν επίσης (αν το κείµενο προσφέρεται) ιστορικές αναφορές. Για παράδειγµα, σε ένα κείµενο του Μακρυγιάννη να δοθούν πρόσθετες αναφορές (πέρα από τις άγνωστες λέξεις), σε πληροφορίες για πρόσωπα που παρουσιάζονται στο κείµενο ή να παραπέµπει το σχόλιο σε συγκεκριµένη σελίδα στο ∆ιαδίκτυο κλπ. χωρίς να διακόπτεται η ροή του κειµένου. Επίσης η τακτική αυτή µπορεί να υιοθετηθεί σε περιπτώσεις στις

128

Γενικό Μέρος οποίες οι µαθητές κρίνουν την εργασία συµµαθητών τους.

Σε πολλές περιπτώσεις,

όταν δίνεται υλικό για κάποιο θέµα

στους µαθητές, αυτό συνοδεύεται από οδηγίες για πρόσβαση σε πληροφορίες που δεν θα µπορούσαν να συµπεριλαµβάνονται στο φυλλάδιο. Οι οδηγίες αυτές µπορεί να είναι υπό τη µορφή προτεινόµενης βιβλιογραφίας ή κάποιες διευθύνσεις στο δίκτυο κλπ. Η χρήση των υπερδεσµών µπορεί να φέρει τους µαθητές σε άµεση επαφή µε µια σειρά από πηγές των οποίων η πρόσβαση αλλιώς θα ήταν από δύσκολη µέχρι απαγορευτική. Σε ένα µάθηµα ιστορίας µπορεί να δοθεί ένα κείµενο σχετικό µε το πρόσωπο ή το γεγονός που είναι υπό µελέτη (όπως το ∆ραστηριότητα 3η Χρήση υπερδεσµών

µάθηµα της ηµέρας) για να βοηθηθούν οι µαθητές. Μπορεί να εισαχθούν υπερδεσµοί σε εικόνες σχετικές µε το θέµα (προσωπογραφίες

του

ήρωα,

πίνακες

ζωγραφικής

που

αναφέρονται στο γεγονός) ή ακόµη και σε ηχητικά ντοκουµέντα αν το θέµα έχει να κάνει µε τη νεότερη ιστορία (ανακοινωθέντα, διαγγέλµατα, κλπ) Αν στο κείµενο γίνονται αναφορές για ένα µέρος το οποίο πολλοί µαθητές δεν έχουν επισκεφτεί, είναι εύκολο να υπερσυνδεθεί το όνοµα αυτό άµεσα µε µια σχετική διεύθυνση στο δίκτυο. Το ίδιο µπορεί να γίνει µε έναν συγγραφέα και µε άµεση σύνδεση σε µια βιογραφία του κλπ. Ο υπερδεσµός µπορεί να αναφέρεται επίσης σε αυθεντικές πηγές (αυθεντικά χειρόγραφα ή ψηφιοποιηµένο υλικό βιβλίων)

129

Γενικό Μέρος Ζητείται

να

χρησιµοποιηθούν

τα

εργαλεία

Σχεδίασης

και

WordArt προκειµένου να δηµιουργηθεί µια σελίδα οριζόντιου προσανατολισµού, χωρισµένη σε 4 στήλες, ένα διαφηµιστικό φυλλάδιο για έναν οποιοδήποτε ταξιδιωτικό προορισµό. Το

φυλλάδιο

θα

πρέπει

σε

κάθε

στήλη

να

περιέχει

συγκεκριµένες πληροφορίες: Μια περιγραφή του ταξιδιωτικού προορισµού (1η στήλη) Προτάσεις για δραστηριότητες αναψυχής – ψυχαγωγίας που προσφέρονται στην περιοχή (2η στήλη). Τι εφόδια πρέπει να έχει µαζί του ο ταξιδιώτης (3η στήλη). Συστάσεις µετακίνησης: (Πληροφορίες για το πως µπορεί να φτάσει στον προορισµό και αφού φτάσει εκεί στη συνέχεια ∆ραστηριότητα 4η Χρήση του Word Art

πληροφορίες για τις µετακινήσεις του στη γύρω περιοχή) (4η στήλη).

6. Ερωτήσεις 1) Θα µπορούσατε να σκεφθείτε συνδυασµένες χρήσεις του επεξεργαστή κειµένου µε άλλα λογισµικά (για παράδειγµα λογιστικά φύλλα ή ένα πρόγραµµα σχεδίασης), έτσι ώστε να δηµιουργήσετε ένα πιο ολοκληρωµένο κείµενο; 2) Βρίσκετε χρήσιµο να εξασκήσετε τους µαθητές σας ώστε να δηµιουργούν κείµενα µε βάση συγκεκριµένα πρότυπα (ε’ιτε περιεχοµένου, είτε µορφής);

7. Ασκήσεις Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

130

Γενικό Μέρος 1. Κατασκευή ηµερολογίου

Κατασκευή ενός πίνακα που τα κελιά του θα χρησιµεύσουν ως χώρος για κάθε µέρα του µήνα. Σε κάθε κελί θα µπει η αντίστοιχη ηµεροµηνία και αντίστοιχα µια εικόνα ή ένα µικρό κείµενο για ένα γεγονός που συνδέεται µε τη συγκεκριµένη µέρα (εορταζόµενος άγιος, µια εθνική γιορτή, ένα παλαιότερο γεγονός που

έγινε την ίδια µέρα, µια διοργάνωση, το γενέθλιο µιας

µεγάλης προσωπικότητας. Το κείµενο ή η εικόνα θα είναι σύνδεσµος προς µια άλλη σελίδα, εικόνα, χάρτη, αρχείο ήχου ή video κλπ. (∆ιαθεµατικότητα). Παραλλαγή της πιο πάνω ιδέας θα µπορούσε να είναι ένα αντίστοιχο ηµερολόγιο που να περιλαµβάνει τις γενέθλιες ηµέρες όλων των µαθητών του τµήµατος ή τις ηµέρες της ονοµαστικής εορτής τόσο των µαθητών όσο και των καθηγητών τους.

2. ∆ηµιουργία εφηµερίδας Μπορεί να χρησιµοποιηθεί για την παρακίνηση των µαθητών προς τη δηµοσιογραφία «εκδίδοντας» µια εφηµερίδα γραµµένη από αυτούς. Χρήσιµα

εργαλεία

θα

µπορούσαν

να

είναι

µια

ψηφιακή

φωτογραφική µηχανή, τα ρεπορτάζ που µπορούν να πάρουν οι ίδιοι οι µαθητές, το διαδίκτυο. Μια οµιλία που θα γίνει στο χώρο του σχολείου, για παράδειγµα είναι καλή αφορµή για να γράψουν για το τι είδαν (ποιος, τι, που, πότε, γιατί). Κάποιοι µπορούν να πάρουν µια σύντοµη συνέντευξη από τον οµιλητή. Ένα γεγονός της επικαιρότητας (πχ οι πρόσφατες πυρκαγιές) µπορεί επίσης να αποτελέσει αφορµή για την πρώτη σελίδα της εφηµερίδας (πληροφορίες από το δίκτυο, σχετικές φωτογραφίες,

131

Γενικό Μέρος έκκληση για συγκέντρωση σχολικών ειδών που θα σταλούν σε µαθητές των περιοχών κλπ). Αξιοποίηση των δυνατοτήτων των πινάκων, πλαισίου κειµένου, υπερδεσµών (για περίπτωση online εφηµερίδας). 3. Κατασκευή λεξικού όρων Μετά το πέρας µιας ενότητας, έστω στη γεωµετρία, µπορεί να γίνει µια συγκεντρωτική παρουσίαση όλων των σχετικών όρων της ενότητας (για παράδειγµα έννοιες όπως ύψος, βάση, διάµεσος, διχοτόµος, ισόπλευρο τρίγωνο, ισοσκελές κλπ) µε τη µορφή κειµένου ενός «λεξικού» όρων. Τοποθετούνται οι νέοι όροι σε αλφαβητική σειρά. Για κάθε έναν υπάρχει παρακάτω στο κείµενο η ερµηνεία του. Με τη χρήση σελιδοδεικτών εισάγεται σε κάθε λέξη υπερδεσµός, ο οποίος µε την ενεργοποίησή του, µεταφέρει τον αναγνώστη σε εκείνη τη θέση του κειµένου, όπου βρίσκεται η ερµηνεία του όρου. Το λεξικό αυτό εµπλουτίζεται κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς κάθε φορά που έχει ολοκληρωθεί µια ενότητα µε την προσθήκη νέων όρων

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία http://www.fsdb.k12.fl.us/rmc/tutorials/office.html Σελίδα µε πλούσιο υλικό σχετικά µε τη χρήση των λογισµικών του Microsoft Office. http://teach.fcps.net/talk/index2.asp?nav=content

Σχέδια

µαθηµάτων εκ των οποίων πολλά είναι βασισµένα στη χρήση του Word. http://t4.jordan.k12.ut.us/t4/index.php?option=com_content&t ask=view&id=85&Itemid=35 Κάποιες ιδέες για το πώς µπορεί κανείς να χρησιµοποιήσει το Word στην τάξη και σύνδεσµοι σε άλλες σχετικές σελίδες. (Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης 20/01/2010)

Bangert-Drowns,

(19930.

The

Word

processor

instructional tool: a meta-analysis of Word processing in writing Ενδεικτική βιβλιογραφία

instruction. Review of Educational Research Vol. 63, No. 1, pp. 69-93. Μελέτη που αναδεικνύει τη συµβολή του επεξεργαστή κειµένου στη βελτίωση της ποιότητας του γραπτού λόγου των

132

Γενικό Μέρος µαθητών.

Lam, F. S., & Pennington, M. (1995). The computer vs. the pen: a comparative study of Word processing in a Hong Kong secondary classroom. Computer Assisted Language Learning, v.8(1), pp. 75-92. Μελέτη µαθητών της δευτεροβάθµιας της συµβολής του επεξεργαστή κειµένου στην έκθεση ως προς το περιεχόµενο, την οργάνωση, το λεξιλόγιο, τη χρήση της γλώσσας.

Ενότητα 3.6.2

∆ιδάσκοντας µε τη βοήθεια λογισµικού υπολογιστικών φύλλων 1. Εισαγωγή Στο παρόν κεφάλαιο περιγράφονται «καλές πρακτικές» που µπορούν να εφαρµοστούν στη χρήση επεξεργαστή κειµένου για τη διδασκαλία διαφόρων γνωστικών αντικειµένων. Θα παρουσιαστούν συγκεκριµένες τεχνικές και παραδείγµατα µε κύριο σκοπό όµως, να υλοποιηθούν στο εργαστήριο δραστηριότητες που θα τις αξιοποιούν. ∆ιδακτικοί Στόχοι

•

Η εκµάθηση τεχνικών και µεθόδων για τη χρήση των υπολογιστικών φύλλων στη διδασκαλία.

2. Θεωρητικά στοιχεία και αντίλογος Το λογισµικό υπολογιστικών φύλλων µπορεί να αποτελέσει ένα πολύ ισχυρό µέσο («εργαλείο») διδασκαλίας, καθώς µπορεί να χρησιµοποιηθεί στη διδασκαλία µε πολλούς και ποικίλους τρόπους. Έτσι η χρήση των υπολογιστικών φύλλων µπορεί να αποτελέσει τον πυρήνα για µια διδασκαλία ή να αποτελέσει το πεδίο για δραστηριότητες προγύµνασης και εξάσκησης (drill and practice). Θα πρέπει να αναφερθεί ότι το Excel ίσως είναι ένα λογισµικό το οποίο δεν χρησιµοποιείται ευρέως στην εκπαίδευση – πέραν των Μαθηµατικών και των περιπτώσεων πινακοποίησης δεδοµένων. Ωστόσο αποτελεί ένα πολύ ισχυρό υπολογιστικό εργαλείο. Θα Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

133

Γενικό Μέρος πρέπει να τονιστεί ότι το Εxcel αποτελεί ένα εµπορικό προϊόν. Υπάρχουν ωστόσο λογισµικά µε τις ίδιες περίπου δυνατότητες, που ανήκουν στην κατηγορία του Ελεύθερου και Ανοιχτού Λογισµικού, όπως το πρόγραµµα Calc του ολοκληρωµένου πακέτου OpenOffice. Έχουν διατυπωθεί αντιρρήσεις για τη χρήση των λογιστικών φύλλων: ότι για παράδειγµα αποκρύπτει τη µαθηµατική διάσταση των προβληµάτων όταν οι µαθητές τα λύνουν στο περιβάλλον του. Πολλοί εξ άλλου θεωρούν τη χρήση υπολογιστικών φύλλων ως κάτι που δύσκολα µπορεί να εφαρµοστεί στην τάξη.

3. Πρακτικές συµβουλές για τη χρήση των υπολογιστικών φύλλων •

Έλεγχος στη χρήση των συναρτήσεων ώστε να λειτουργούν, ειδικά όταν προέρχονται από αντιγραφή και επικόλληση.

•

Η εισαγωγή εικόνων και διακόσµησης να γίνεται µε φειδώ, Είναι εργαλεία και ως τέτοια πρέπει να χρησιµοποιούνται

•

Μια

εργασία

πρώτα

σχεδιάζεται

στο

χαρτί

(έστω

ένα

σκαρίφηµα) και µετά υλοποιείται στο σχετικό περιβάλλον (λογισµικό). •

Μια εργασία στηρίζει το µάθηµα: δεν είναι το µάθηµα

4. Τεχνικές και παραδείγµατα •

∆ηµιουργία

γραφηµάτων

σε

µια

ποικιλία

διαφορετικών

µορφών. •

Επίλυση προβλήµατος µε χρήση fill down µενού και χρήση συναρτήσεων

Τεχνικές

•

Χρήση συνάρτησης αθροίσµατος

•

Μέσος όρος και ερµηνεία γραφήµατος

•

Χρήση της γραµµής εργαλείων σχεδίασης

Πρόκειται για εντυπωσιακή εργασία στο περιβάλλον του Excel µε θέµα την κατανοµή του πληθυσµού σε διάφορες χώρες σε σχέση Παράδειγµα

µε την ηλικία και το φύλλο. Μπορείτε να ανοίξετε (ή να κατεβάσετε) το συνοδευτικό αρχείο που υπάρχει στον πιο κάτω

134

Γενικό Μέρος σύνδεσµο για να µελετήσετε το παράδειγµα. http://sunsite.univie.ac.at/Projects/demography/ (ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης 20/01/2010)

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες Πρόκειται για την πραγµατοποίηση µιας έρευνας µέσα στην τάξη σε σχέση µε το δηµοφιλές άθληµα ανάµεσα στους συµµαθητές τους. Οι µαθητές ερωτώνται, οι προτιµήσεις καταµετρώνται και στο Excel δηµιουργείται φύλλο εργασίας µε τα αριθµητικά δεδοµένα. Στη συνέχεια δηµιουργείται γράφηµα (µπάρες) και δίνονται απαντήσεις

σε

ερωτήσεις

όπως:

Ποιο

άθληµα

είναι

το

δηµοφιλέστερο; Το λιγότερο δηµοφιλές; Είναι κάποια εξίσου δηµοφιλή; Βέβαια σε ένα τέτοιο επίπεδο η δραστηριότητα φαντάζει αρκετά απλή και περιορισµένη. Έτσι σε ένα δεύτερο επίπεδο µπορεί να αυξηθεί η πολυπλοκότητα µε περισσότερα δεδοµένα µέσα από απαντήσεις µαθητών και άλλων τάξεων. Το νέο γράφηµα θα ∆ραστηριότητα 1η Συλλογή δεδοµένων∆ηµιουργία γραφηµάτων

δείχνει ταυτόχρονα τις προτιµήσεις για όλες τις τάξεις. Τώρα µπορούν να τεθούν ερωτήσεις όπως: Σε ποια τάξη ένα συγκεκριµένο άθληµα είναι το λιγότερο δηµοφιλές; Ποιο το συνολικό νούµερο για τους οπαδούς ενός αθλήµατος; Ποιο άθληµα

πήρε

έναν

συγκεκριµένο

αριθµό

προτιµήσεων;

Προτιµούν τα περισσότερα παιδιά το Α και το Β άθληµα µαζί ή το Γ και το ∆;

∆ηµοφιλή Αθλήµατα

Τέννις

Πόλο

Βόλεϊ Ποδόσφ Μπάσκετ Σκι Τµήµα Γ1 Τµήµα Γ2

χόκεϊ καγιάκ Τµήµα Γ3

πάλη

135

Γενικό Μέρος To Excel µπορεί να αποτελέσει τον πρόδροµο της σύνδεσης µε την αλγεβρική σκέψη και την εισαγωγή στις έννοιες της εξίσωσης και των µεταβλητών

∆ραστηριότητα 2η Επίλυση προβλήµατος – χρήση fill down menu

Πρόβληµα Τρεις οµάδες παιδιών µοιράζονται 100 σοκολάτες. Η 2η οµάδα πάίρνει 4 φορές περισσότερες απ’ ότι η 1η. Η 3η οµάδα παίρνει 10 σοκολάτες παραπάνω από τη 2η. Πόσες έχει κάθε µια; Α ΟΜΑ∆Α1

1 2

B ΟΜΑ∆Α2 =4*Α2

C ΟΜΑ∆Α3 =Β2+10

D ΣΥΝΟΛΟ =Α2+Β2+C2

Τα κελιά ενός φύλλου εργασίας αποτελούν έναν χρήσιµο τρόπο αναπαράστασης του εµβαδού και της περιµέτρου ειδικά αν κανείς βάψει το εσωτερικό των κελιών. Μπορεί να γίνει σύνδεση µε ∆ραστηριότητα 3η Χρήση αθροίσµατος

παραστάσεις

της

καθηµερινότητας

περιπάτου, πάρκα, κήποι έτσι ώστε οι

όπως

διαδροµές

µαθητές να δουν τη

σύνδεση µε την δική τους καθηµερινή ζωή. Σηµαντική είναι η δυνατότητα

πολλαπλών

λύσεων.

Ένας

πιθανός

τρόπος

υπολογισµού είναι ο τεµαχισµός της περιοχής σε µικρότερα ορθογώνια (στην περίπτωση αυτή κάθε φορά που επιλέγουµε µια τέτοια περιοχή, πάνω αριστερά βλέπουµε τις διαστάσεις του ορθογωνίου και έτσι υπολογίζουµε το εµβαδόν του). Άλλος τρόπος είναι µε την προηγούµενη στρατηγική να υπολογίσουµε το εµβαδόν ενός µεγάλου ορθογωνίου που εµπεριέχει την περιοχή που αναζητούµε και

µε την ίδια στρατηγική να

αφαιρέσουµε τις περιοχές που περισσεύουν. Τρίτος τρόπος είναι η χρήση της εντολής SUM. Κάθε φορά που επιλέγουµε µια περιοχή µέσω της εντολής (και δεδοµένου ότι έχουµε βάλει µονάδες µέσα στα κελιά) παίρνουµε ανά γραµµή ή στήλη το εµβαδόν της και µε νέα χρήση της ίδια εντολής υπολογίζοµε το Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

136

Γενικό Μέρος ολικό

εµβαδόν.

προηγηθεί

αφορµή

µπορούµε

ερωτηµάτων. πάρκου,

Με

Αλλαγές

άµµου

κλπ.

να

την

δραστηριότητα

επεκτείνουµε

στο

κόστος

ποιες

άλλες

µε

που

χρήση

έχει

what

πλακιδίων,

διαστάσεων

αλλαγές

επιφέρουν;

Αποτελεσµατική εδώ µπορεί να είναι για τα επιπλέον κόστη µια κατάλληλη χρήση του fill down µενού

6. Ερωτήσεις 1) Θεωρείτε ότι η χρήση των λογιστικών φύλλων µπορεί να συντελέσει

στην

«έκπτωση»

ορισµένων

δεξιοτήτων

των

µαθητών (όπως η εκτέλεση πράξεων «µε το µυαλό»); 2) Τα λογιστικά φύλλα έχουν εξαιρετικές δυνατότητες στη στατιστική επεξεργασία δεδοµένων (σε στοιχειώδες ή και πιο προηγµένο επίπεδο) και την γραφική τους αναπαράσταση. Το σύνολο αυτών των δυνατοτήτων είχε κάποια χρησιµότητα στη διδασκαλία σας;

7. Ασκήσεις 1) να µελετηθούν τα χαρακτηριστικά της µεταβολής της µέσης ετήσιας θερµοκρασίας σε τοπικό επίπεδο τα τελευταία 50 χρόνια (µεµονωµένα ανά χρόνο είτε οµαδοποιηµένα ανά πενταετία ή δεκαετία). Η αναζήτηση των αριθµητικών δεδοµένων µπορεί να γίνει δικτυακά. Να σχεδιαστεί το φύλλο εργασίας (τι θα περιλαµβάνει η κάθε στήλη), να εφαρµοστούν τύποι όπου αυτό απαιτείται (πχ µέσοι όροι) και να δηµιουργηθούν σχετικά γραφήµατα. Στη συνέχεια να ερµηνευτούν τα δεδοµένα µε βάση ερωτήσεις όπως: α) Υπάρχουν αλλαγές στην πορεία αυτών των ετών; Β) Θεωρείτε ότι οι αλλαγές αυτές είναι σηµαντικές ή όχι; Γ) Ποιοι µπορεί να είναι οι πιθανοί λόγοι που µπορούν να ερµηνεύσουν

αυτήν

την

εξέλιξη

του

γραφήµατος;

∆)

Παρουσιάζει κάποια κανονικότητα το γράφηµα; Ε) Μπορούν µε βάση το γράφηµα να γίνουν προβλέψεις για την εξέλιξη του φαινοµένου στα επόµενα χρόνια; 2) Η χρονογραµµή µπορεί να χρησιµοποιηθεί προκειµένου να αναπαραστήσει πληροφορίες σε διάφορα µαθήµατα. Μπορεί έτσι να χρησιµοποιηθεί στη φυσική, τα µαθηµατικά, για να δείξει τις αλλαγές που έχουν επέλθει µε την πάροδο του χρόνου στα µέσα

137

Γενικό Μέρος µεταφοράς, στην τεχνολογία, στα διαστηµικά ταξίδια, κλπ. Μπορεί να αποτελέσει επίσης έναν τρόπο για να απεικονίσουµε την πορεία της ζωής των ανθρώπων. Με το Excel µπορούν να µάθουν οι µαθητές να δηµιουργούν ελκυστικές χρονογραµµές χρησιµοποιώντας

εικόνες

και

κείµενο

προκειµένου

να

αποδώσουν πιστά µια περίοδο την οποία µελετούν και να αναδείξουν τους σηµαντικούς της σταθµούς. Υλοποιήστε

για

παράδειγµα

µια

χρονογραµµή

που

να

παρουσιάζει την εξέλιξη της τεχνολογίας (εικόνα από το site της Microsoft) ή µια µέρα από τη ζωή σας. (Άλλες ιδέες µπορούν να δανεισθούν από την ιστορία (πχ εξέλιξη των γεγονότων της ελληνικής επανάστασης το 1821), τα φυσιογνωστικά µαθήµατα (πχ εξέλιξη στο ζωικό βασίλειο) κλπ).

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία

138

Γενικό Μέρος http://epublications.bond.edu.au/ejsie/

:Spreadsheets

Education. Online περιοδικό αφιερωµένο σε µελέτες για το ρόλο που

µπορούν

να

παίξουν

τα

υπολογιστικά

φύλλα

στην

εκπαίδευση http://www.teacherlink.org/content/math/interactive/interactiv eexcel.html Σελίδα µε interactive projects βασισµένα στο Excel. http://www2.ups.edu/community/tofu/lev1f/conframe.htm Αξιοποίηση

σειράς

χαρακτηριστικών

του

Excel

για

την

προσέγγιση µαθηµατικών εννοιών. http://www.sabine.k12.la.us/class/excel_resources.htm Οδηγίες, εξάσκηση, εφαρµογές και σχέδια µαθηµάτων µε τη χρήση του Excel. http://www.amphi.com/~psteffen/excel.html

Ιδέες

για

την

ενσωµάτωση των υπολογιστικών φύλλων στην τάξη. http://www.internet4classrooms.com/on-line_excel.htm Σύνδεση του Excel µε µια ποικιλία θεµάτων. http://its.leesummit.k12.mo.us/excel.htm Σύνδεσµοι σε άλλες σελίδες µε ιδέες και σχέδια µαθηµάτων. http://jc-schools.net/tutorials/excel-activities.htm Ιδέες για την εισαγωγή του Excel στην τάξη. http://www.teachingandlearningresources.co.uk/resourcesexcel .shtml Ιδέες που συνδυάζουν το Excel µε γλωσσικά µαθήµατα. http://www.suelebeau.com/spreadsheets.htm

Συλλογή

ιδεών

και άλλων πηγών για δραστηριότητες µε το Excel. http://www.madison.k12.al.us/compserv/Spreadsheets/spreads heetresources.htm Χρησιµοποιώντας το Excel στην τάξη. http://academic.pgcc.edu/~ssinex/excelets/

Μαθηµατικά

παραδείγµατα διαδραστικού Excel. http://www.catawba.k12.nc.us/pages/techtrac/techtrac10/bren da/ssdef.htm Σελίδα που βοηθά τους µαθητές να κατανοήσουν την ορολογία τη σχετική µε τα υπολογιστικά φύλλα. http://www.usd.edu/trio/tut/excel/

Οnline tutorial που βοηθά

στην κατανόηση γενικά των υπολογιστικών φύλλων. http://www.quiz-creator.com/blog/2009/07/create-quiz-withexcel/#110

Χρήσιµη

σελίδα

που

παρουσιάζει

πώς

να

χρησιµοποιεί κάποιος το Excel προκειµένου να δηµιουργήσει τεστ

139

Γενικό Μέρος (Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης 20/3/2008)

Abramovich,

Sugden,

(2005).

Spreadsheets

Education: A Peer-reviewed Medium for Active Learning. In Proceedings of World Conference on Educational Multimedia, Hypermedia and Telecommunications 2005 (pp. 4542-4547). Chesapeake, VA: AACE. υπολογιστικά

φύλλα

Οι συγγραφείς ισχυρίζονται ότι τα

διευκολύνουν

τη

µετάβαση

από

την

ενέργεια στην ερµηνεία, την ανάδραση και την περεταίρω δράση από τη µεριά του µαθητή.. Τονίζουν επίσης ότι η γνώση του λογισµικού καθίσταται ζωτικός παράγων για την προώθηση της χρήσης του και σε άλλα γνωστικά αντικείµενα. Neuwirth, E. (1996). Spreadsheets: Helpful for Understanding Mathematical Structures. Mathematics Teacher, v89 n3 p25254. Περιγράφει τη χρήση υπολογιστικών φύλλων προκειµένου να καταπιαστεί µε µαθηµατικές έννοιες χωρίς όµως τη χρήση Ενδεικτική βιβλιογραφία

αλγεβρικών συµβολισµών. Stanton, M., Baer, E. & Abramovich, S. (2002). What Are Billy’s Chances? Computer Spreadsheet as a Learning Tool Younger

Children

and

Their

Teachers

Alike.

Journal

for of

Computers in Mathematics and Science Teaching. 21 (2), pp. 127-145. Μελετά το πώς τα πολλαπλά χαρακτηριστικά των υπολογιστικών φύλλων ενισχύουν τη µαθηµατική σκέψη των µαθητών στην περιοχή της ανάλυσης δεδοµένων και των πιθανοτήτων. Sutherland, R. & Rojano, T. (1993). A Spreadsheet Approach to Solving Algebra Problems. Journal of Mathematical Behavior, v12 n4 p353-83. Μελέτη µαθητών της Β Γυµνασίου που χρησιµοποίησαν υπολογιστικά φύλλα για να απεικονίσουν και να λύσουν

αλγεβρικά

προβλήµατα

συσχετίζοντάς

τα

µε

την

προηγούµενη αριθµητική τους εµπειρία. Το περιβάλλον των υπολογιστικών φύλλων υποστήριξε τους µαθητές στη µετάβαση από τη συγκεκριµένη σκέψη στη γενικευµένη

140

Γενικό Μέρος

Ενότητα 3.6.3

∆ιδάσκοντας µε τη βοήθεια λογισµικού παρουσιάσεων 1. Εισαγωγή Στο παρόν κεφάλαιο περιγράφονται «καλές πρακτικές» που µπορούν να εφαρµοστούν στη χρήση λογισµικού παρουσιάσεων σε σχέση µάλιστα µε το ρόλο του «οπτικού γραµµατικού» ή του «γραµµατισµού των µέσων» (media literacy), για τη διδασκαλία διαφόρων γνωστικών αντικειµένων. Θα παρουσιαστούν συγκεκριµένες τεχνικές και παραδείγµατα µε κύριο σκοπό όµως, να υλοποιηθούν στο εργαστήριο δραστηριότητες που θα τις αξιοποιούν διδακτικά. ∆ιδακτικοί Στόχοι

•

Εκµάθηση βασικών τεχνικών για τη χρήση λογισµικού παρουσιάσεων στη διδασκαλία.

2. Θεωρητικά στοιχεία και αντίλογος Το λογισµικό παρουσιάσεων µπορεί να αποτελέσει ένα πολύ ισχυρό µέσο («εργαλείο») διδασκαλίας, καθώς οι παρουσιάσεις µπορούν να υποστηρίξουν διδασκαλίες µε πολλούς και ποικίλους τρόπους. Οι παρουσιάσεις όµως µπορούν να έχουν και πολύ ευρύτερες χρήσεις: για παράδειγµα, µια παρουσίαση µπορεί να αποτελέσει τον πυρήνα για µια διδασκαλία ή να αποτελέσει το πεδίο για δραστηριότητες προγύµνασης και εξάσκησης (drill and practice). Θα πρέπει να αναφερθεί ότι το PowerPoint είναι ένα λογισµικό το οποίο χρησιµοποιείται ευρέως στην εκπαίδευση - ίσως περισσότερο από κάθε άλλο λογισµικό. Έχουν ωστόσο διατυπωθεί και αντιρρήσεις για τη χρήση του: τελικά ευνοεί πάρα πολύ την εικόνα (ενδεχοµένως και τον ήχο) έναντι του κειµένου ως τρόπου έκφρασης και µετάδοσης ιδεών. Πολλές φορές δηλαδή γίνεται κατάχρηση των περιφερειακών στοιχείων (εφέ, χρώµατα, φόντο, στυλ και γενικά γραφιστικά στοιχεία) έναντι της πληροφορίας που πρέπει να παρέχει – δηλαδή λίγο στη λογική του MacLuhan «το µέσο είναι το µήνυµα». Επίσης πολλές φορές φαίνεται ότι ευνοεί λίγο µια «τηλεοπτική» αντίληψη για την οργάνωση της ύλης (γρήγορη εναλλαγή εικόνων, µικρά και «εύπεπτα» κείµενα κλπ). Θα πρέπει να τονιστεί ότι το PowerPoint αποτελεί ένα εµπορικό προϊόν. Υπάρχουν ωστόσο λογισµικά µε τις ίδιες περίπου δυνατότητες, που ανήκουν στην κατηγορία του Ελεύθερου και Ανοιχτού Λογισµικού, όπως το πρόγραµµα Impress του ολοκληρωµένου πακέτου OpenOffice. Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

141

Γενικό Μέρος

3. Πρακτικές συµβουλές για τη χρήση των παρουσιάσεων •

Ο συνδυασµός των χρωµάτων (π.χ. φόντο και χαρακτήρες κειµένου) πρέπει να βοηθάει την ανάγνωση και όχι να τη δυσχεραίνει. Η παρουσίαση εξάλλου µπορεί να λάβει χώρα σε

συνθήκες

δυνατού

βιντεπροτζέκτορας

φωτισµού

σπανίως

και

αποδίδει

επί

τα

πλέον,

χρώµατα

που

φαίνονται στην οθόνη του Η.Υ. µε την ίδια καθαρότητα. •

Προσοχή στο κείµενο: ποσότητα (σε κάθε διαφάνεια), µέγεθος, γραµµατοσειρά. Το κείµενο πρέπει να είναι αρκετά αραιό ώστε να µην είναι δυσανάγνωστο.

•

Έλεγχος των υπερδεσµών (εάν υπάρχουν) ώστε να είναι ενεργοί-επικαιροποιηµένοι (δηλαδή να «κατευθύνουν» στα αρχεία ή τις ιστοσελίδες που πρέπει).

•

Χρονοµέτρηση της παρουσίασης ώστε να µην απαιτηθεί χρόνος µεγαλύτερος από το διατιθέµενο.

•

Οι ήχοι, οι εικόνες, η διακόσµηση και τα παντός είδους εφέ είναι εργαλεία και ως τέτοια πρέπει να χρησιµοποιούνται – δηλαδή φειδωλά και µόνο όταν είναι απούλτως απαραίτητα.

•

Μια παρουσίαση πρώτα σχεδιάζεται στο χαρτί (έστω ένα σκαρίφηµα) και µετά υλοποιείται στο σχετικό περιβάλλον (λογισµικό).

•

Μια παρουσίαση στηρίζει το µάθηµα: δεν είναι το µάθηµα.

4. Τεχνικές Ενδεικτικά αναφέρονται ορισµένες στοιχειώδεις τεχνικές στις ηλεκτρονικές παρουσιάσεις: •

Αποκάλυψη – Επικάλυψη εικόνων (µε σταδιακή ολοκλήρωση µιας

Τεχνικές

εικόνας

παράδειγµα

ή η

αποκάλυψη

µερών

«αποκάλυψη»

του

στρώσεων: εσωτερικού

ανθρωπίνου σώµατος) •

Συγχρονισµός ήχου, κειµένου και εικόνας.

για του

142

Γενικό Μέρος •

Ψευδοκίνηση- ψευδο-animation: επιτυγχάνεται όταν σε µια σειρά διαδοχικών διαφανειών υπάρχουν εικόνες µε µικρή παραλλαγή και πραγµατοποιείται ταχεία αλλαγή διαφανειών κατά την παρουσίαση (περίπου µε την ίδια αρχή που λειτουργεί οκινηµατογράφος)

•

Aυτόµατη επίδειξη διαφανειών

•

Απλή επίδειξη εικόνων – ενσωµάτωση τεχνικών animation – video

•

Προηγµένες τεχνικές

Χρήση εξωτερικών υπερδεσµών

Χρήση VBA και πλήκτρων (Buttons).

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες Να δηµιουργηθούν παρουσιάσεις που να εκµεταλλεύονται την ∆ραστηριότητα 1η

επικάλυψη-αποκάλυψη και την «ψευδοκίνηση» - για διάφορα γνωστικά

αντικείµενα

–

για

να

παρουσιάσουν

«εξέλιξη

φαινοµένων» Να ∆ραστηριότητα 2η

δηµιουργηθεί

τουλάχιστον

µια

παρουσίαση

που

να

χρησιµοποιηθεί ως «κέντρο» ενός µαθήµατος - ενσωµατώνοντας και υπερδεσµούς µε ιστοχώρους, κείµενα, εφαρµογές, άλλα αρχεία παρουσιάσεων κλπ.

6. Ερωτήσεις 1) Θεωρείτε ότι τα λογισµικά παρουσιάσεων συνιστούν ένα είδος «κινδύνου»

για

τη

διδασκαλία,

καθώς

τείνουν

να

οµογενοποιήσουν όλα τα µαθήµατα σε ΄ρνα κοινό µοντέλο, µια διαδοχή πληροφοριών που τελικά υπαγορεύεται από το ίδιο το λογισµικό;

7. Ασκήσεις 1)

Nα

χρησιµοποιηθεί

το

µοντέλο

drill-and-practice

για

«εξάσκηση» σε ένα αντικείµενο όπως η Γεωγραφία (στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση), η Iστορία κλπ.

143

Γενικό Μέρος

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία http://www.youtube.com/watch?v=ORxFwBR4smE Ένα µικρό βίντεο για τη χρήση του PowerPoint. Συνοπτικά, αλλά πολύ χαρακτηριστικά, από ένα ζωντανό (;) τηλεοπτικό σώου, ένας κωµικός επισηµαίνει, στην Αγγλική, µερικά σηµαντικά σφάλµατα στη χρήση του PowerPoint (όπως η λέξη-προς-λέξη ανάγνωση του κειµένου µιας διαφάνειας από τον παρουσιαστήδιδάσκοντα, τα λάθη – ορθογραφικά ή άλλα – κλπ: How NOT To Use Powerpoint By Comedian Don McMillan στο YouTube (!!) http://youtube.com/watch?v=OC1OixM_118 µεγάλο

βίντεο

(20

λεπτά

περίπου,

στην

Ένα

σχετικά

Αγγλική),

πολύ

κατατοπιστικό, πάνω στη χρήση του PowerPoint. http://www.youtube.com/watch?v=hqJaaUkcSw&feature=related Ένα µουσικό βίντεοκλίπ (!!) στην Αγγλική, πάνω στις δυνατότητες του PowerPoint Adams, C. (2007). On the 'informed use' of PowerPoint: rejoining Vallance and Towndrow Journal of curriculum studies, 39(2), 229-233. Κείµενο που εξετάζει κριτικά το ρόλο του PowerPoint στη διδασκαλία. Szabo, A. & Hastings, N. (2000). Using IT in the undergraduate classroom: should we replace the blackboard with PowerPoint?. Ενδεικτική βιβλιογραφία

Computers and Education, 35(3), 175-187. Τρεις µελέτες για την αποτελεσµατικότητα της χρήσης του PowerPoint στην τάξη. Bartch, R. & Cobern, K. (2003). Effectiveness of PowerPoint presentations in lectures. Computers & Education, 41(1), 7786. Έρευνα για το κατά πόσο άρεσε στους µαθητές και έµαθαν περισσότερα

χρησιµοποιώντας

PowerPoint

συνηθισµένων προβολών διαφανειών.

αντί

των

144

Γενικό Μέρος

Ενότητα 4.1

Βασικές κατηγορίες λογισµικού 1. Εισαγωγή Στο παρόν µάθηµα παρουσιάζονται ορισµένες γενικές κατηγορίες λογισµικού και γίνονται επίσης σχετικές παραποµπές για περαιτέρω ανάλυση. Παρουσιάζεται ακόµη η γενικότερη προβληµατική που αφορά στις κατηγοριοποιήσεις αυτές και στον όρο ακόµη «εκπαιδευτικό λογισµικό», ο οποίο βρίσκεται υπό συνεχή αναθεώρηση, ∆ιδακτικοί Στόχοι

•

H γνώση µερικών βασικών κατηγοριών εκπαιδευτικού λογισµικού και εκπαιδευτικών περιβαλλόντων γενικότερα και κριτήρια για την κατηγοριοποίηση αυτή.

•

Γνωριµία µε το γενικότερο θεωρητικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται η κατηγοριοποίηση του εκπαιδευτικού λογισµικού

2. Κατηγοριοποίηση εκπαιδευτικού λογισµικού Όσον

αφορά

λογισµικού

στην

δεν

κατηγοριοποίηση

υφίσταται

µια

του

και

εκπαιδευτικού

µόνη

αποδεκτή

κατηγοριοποίηση, αλλά περισσότερες, οι οποίες σε µεγάλο βαθµό συναρτώνται, όπως είναι φυσικό, µε τα κριτήρια που θέτει κανείς. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόµη και ο όρος «εκπαιδευτικό

λογισµικό»

είναι

σήµερα

υπό

κριτική

αναθεώρηση, καθώς (α) γίνεται αναφορά µάλλον σε «εκπαιδευτικά περιβάλλοντα» (οντότητες

κατά

πολύ

ευρύτερες

των

εκπαιδευτικών

λογισµικών) παρά σε µεµονωµένα λογισµικά (β)

υπάρχει

συνεχής

εξέλιξη

και

εµφάνιση

νέου

είδους

υπηρεσιών και προϊόντων, τα οποία δύσκολα µπορούν να κατηγοριοποιηθούν – να ενταχθούν δηλαδή στις υφιστάµενες ήδη κατηγορίες και (γ) ένας µεγάλος όγκος υλικού, λογισµικού και περιβαλλόντων (από τα λογιστικά φύλλα ως τα wikis και από τις web κάµερες

145

Γενικό Μέρος ως το Skype) τα οποία δε µπορούν να χαρακτηριστούν ως «εκπαιδευτικά»,

δηλαδή

δε

σχεδιάστηκαν

αρχικά

για

εκπαιδευτική χρήση, αλλά, παρόλα αυτά, χρησιµοποιούνται για εκπαιδευτικούς-διδακτικούς λόγους Πριν από την αναλυτικότερη παρουσίαση των κατηγοριών εκπαιδευτικού λογισµικού και εκπαιδευτικών παραγόντων, θα πρέπει λοιπόν να υπογραµµίσουµε το γεγονός ότι η σχετική πολυπλοκότητα του εκπαιδευτικού λογισµικού δεν επιτρέπει πάντοτε ούτε την µονοσήµαντη κατηγοριοποίηση, ούτε την απόλυτη αξιολόγηση. Τα όρια ανάµεσα στις διάφορες κατηγορίες και

στα

κριτήρια

αξιολόγησης

µερικές

φορές

δεν

είναι

αρκούντως σαφή και είναι ενδεχόµενο η αξιολόγηση ενός λογισµικού

να

µην

είναι

απολύτως

ακριβής

και

κατηγοριοποίησή του τελείως ασαφής (για παράδειγµα ένα λογισµικό να χρησιµοποιείται µε τελείως διαφορετικούς τρόπους και έτσι να υπάγεται ταυτοχρόνως σε περισσότερες από µια κατηγορίες). Άρα η κατηγοριοποίηση του λογισµικού δεν πρέπει να θεωρηθεί ως µια διαίρεση σε αµοιβαία αποκλειόµενες οµάδες, αλλά µάλλον ως µια περιγραφή κλάσεων δυνατοτήτων. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ένα λογισµικό που µπορεί να χρησιµοποιηθεί κατά πολλούς διαφορετικούς τρόπους θα θεωρείται αντίστοιχα ότι αντιστοιχεί σε περισσότερες από µια κατηγορίες – η θεώρηση αυτή φαίνεται να είναι πιο ρεαλιστική – πιο κοντά στη σύγχρονη πραγµατικότητα – και πιο λειτουργική. Το βασικό ερώτηµα στην κατηγοριοποίηση του Εκπαιδευτικού λογισµικού είναι η οµάδα των κριτηρίων που θα χρησιµοποιηθούν ακριβώς για την κατηγοριοποίηση. Για παράδειγµα, θα µπορούσαν να υπάρχουν κριτήρια που σχετίζονται µε το ποιος (ο µαθητής ή ο διδάσκων) έχει τον έλεγχο στη χρήσης ενός εκπαιδευτικού περιβάλλοντος (αν είναι µαθητοκεντρικό ή δασκαλοκεντρικό). Σε ορισµένες περιπτώσεις επίσης, τα χαρακτηριστικά της διεπαφής ή τα τεχνικά

χαρακτηριστικά

χρησιµοποιηθούν

ως

ενός

περιβάλλοντος

κριτήρια

µπορούν

κατηγοριοποίησης,

να

αλλά

θεωρητικά πλαίσια όπως η θεωρία των Mindτools (νοητικών εργαλείων) τoυ D. Jonassen (2000), κεντρικό σηµείο αποτελεί η υπόθεση ότι τα λογισµικά µπορούν και πρέπει να λειτουργούν ως εργαλεία στην υπηρεσία του µαθητή προκειµένου αυτός να αναπτύξει κριτική σκέψη, όπως και δεξιότητες και γνώσεις

146

Γενικό Μέρος υψηλού

επιπέδου

(σχετικά

sites:

http://members.aol.com/Mind2Ls/mindtool.htm

ακόµη

http://www.quasar.ualberta.ca/edpy485/edtech/mindtool.htm). Είναι φανερό ότι στην κατηγορία αυτών των λογισµικών µπορούν να περιληφθούν λογισµικά για διάφορα γνωστικά αντικείµενα, για διαφορετικές εκπαιδευτικές βαθµίδες και µε διαφορετικά

τεχνικά χαρακτηριστικά

διεπαφή. Εποµένως

υπάρχουν δυο διαφορετικά πλαίσια, δυο διαφορετικά σύνολα κριτηρίων και έτσι

η κατηγοριοποίηση των εκπαιδευτικών

περιβαλλόντων θα είναι τελείως διαφορετική στις δυο αυτές περιπτώσεις. Έχουν προταθεί λοιπόν διάφορες οµάδες κριτηρίων. ∆υο από τις πλέον διαδεδοµένες (για παράδειγµα, Β. Κόµης, 2004, σελίδες 112-134) είναι η κατηγοριοποίηση µε βάσεις τις υποκείµενες θεωρίες µάθησης και τις συνεπαγόµενες διδακτικές πρακτικές και η κατηγοριοποίηση µε βάση τις τεχνολογίες ανάπτυξης και τα

παιδαγωγικά

ρεύµατα.

Στην

πρώτη

διακρίνουµε

τα

εκπαιδευτικά λογισµικά στις εξής κατηγορίες: Καθοδηγούµενης (από το σύστηµα) διδασκαλίας – διδασκαλίας (tutorials) – πρακτικής και εκγύµνασης (drill and practice, που στηρίζονται κυρίως σε θεωρίες µάθησης συµπεριφορικές και γνωστικές) Καθοδηγούµενης ανακάλυψης και διερεύνησης (που στηρίζονται κυρίως σε θεωρίες µάθησης γνωστικές και κονστρουκτιβιστικές) Έκφρασης,

επικοινωνίας,

Συνεργασίας,

∆ηµιουργίας

(που

στηρίζονται κυρίως σε θεωρίες µάθησης κονστρουκτιβιστικές και κοινωνικοπολιτιστικές).

Στη δεύτερη διακρίνουµε τα εκπαιδευτικά λογισµικά στις εξής κατηγορίες:

Λογισµικά στα οποία το πληροφορικό σύστηµα λειτουργεί ως «δάσκαλος» Λογισµικά στα οποία το πληροφορικό σύστηµα λειτουργεί ως «µαθητής» Λογισµικά στα οποία το πληροφορικό σύστηµα λειτουργεί ως «συνεργάτης» του µαθητή ή ως εργαλείο µάθησης.

147

Γενικό Μέρος Στις κατηγορίες που αναφέρονται παρακάτω, ακολουθείται µια µικτή κατηγοριοποίηση. Περιλαµβάνονται έτσι κατηγορίες µε διάφορα κριτήρια και όχι µόνο τα εκπαιδευτικά λογισµικά και περιβάλλοντα, αλλά και τα πιο διαδεδοµένα περιβάλλοντα που χρησιµοποιούνται

ευρέως

στην

εκπαίδευση

(διδασκαλία-

µάθηση). Το βασικό κριτήριο που χρησιµοποιήθηκε για τη συγκρότηση, θεώρηση και παρουσίαση µιας κατηγορίας, είναι η ύπαρξη ενός αριθµού λογισµικών ή περιβαλλόντων µε µια κοινή προβληµατική ή ένα κοινό χαρακτηριστικό, το οποίο να είναι σηµαντικό από διδακτική / µαθησιακή άποψη. Οι παρατιθέµενοι υπερδεσµοί παραπέµπουν συνήθως στην αρχική ιστοσελίδα του αντίστοιχου

λογισµικού

δευτερεύουσες

(όπως

περιβάλλοντος

για

παράδειγµα

και

όχι

ιστοσελίδες

σε του

Παιδαγωγικού Ινστιτούτου – αυτές αναφέρονται πλήρως σε άλλη υποενότητα). ∆ε γίνεται διάκριση ανάµεσα σε λογισµικά που λειτουργούν σε µεµονωµένους Η.Υ., (stand alone), σε εφαρµογές που λειτουργούν δικτυακά και σε εφαρµογές που λειτουργούν online. Μερικές από τις πλέον συνήθεις κατηγορίες λογισµικού είναι οι εξής: Το ίδιο το ∆ιαδίκτυο, µπορεί να θεωρηθεί ως µια πηγή πληροφοριών. Ωστόσο υφίστανται και ειδικότερες άλλες πηγές Λογισµικά και

πληροφόρησης είτε στο ∆ιαδίκτυο οργανωµένες µε µορφή

περιβάλλοντα που

«εγκυκλοπαίδειας»,

λειτουργούν ως

πλέον γνωστή τη wikipedia, http://www.wikipedia.org), βάσεων

απλές πηγές

δεδοµένων

πληροφόρησης

ψηφιακών βιβλιοθηκών, εξειδικευµένων πυλών ή ακόµη και µε τη

µορφή

(για

λεξικών,

ευρετηρίων,

παράδειγµα,

θεµατικών

(µε

http://www.eric.ed.gov/),

εξειδικευµένων

παράδειγµα: http://www.aace.org

«θησαυρών»

ιστοχώρων

(για

και http://www.iste.org ).

Υπάρχουν ένας πολύ σηµαντικός αριθµός σχετικών πηγών πληροφοριών και πληροφόρησης στην ελληνική γλώσσα (στην Ελλάδα και την Κύπρο). Παρόµοιες είναι και οι online υπηρεσίες συστηµατικής ή περιστασιακής αποδελτίωσης εκπαιδευτικών νέων

(πχ:

http://www.apo.gr/oldsite/showrecords.php).

Σηµαντικά στοιχεία σε αυτές τις πηγές αποτελούν η ευκολία πρόσβασης,

«στόχευση»

της

πληροφορίας

(όπως

για

παράδειγµα portals µε αποκλειστικά εκπαιδευτικό περιεχόµενο), η οργάνωση, η «δόµηση» της πληροφορίας και η «διδακτική πρόθεση»

της,

ευκολία

αναζήτησης

και

εντοπισµού

148

Γενικό Μέρος πληροφοριών, το κόστος (οικονοµικό) πρόσβασης και χρήσης της πληροφορίας, το εύρος και το βάθος της πληροφορίας, η εγκυρότητα

της

πληροφορίας

και

δυνατότητα

επικαιροποίησης, ανανέωσης της πληροφορίας

Αποτελούν µια πολύ διαδεδοµένη κατηγορία λογισµικού. Πολλές Λογισµικά για

φορές δεν έχουν αποκλειστικά σχολική χρήση και έτσι υπάρχουν

διδασκαλία

πολλά στο ελεύθερο εµπόριο (για παράδειγµα προοριζόµενα για

(Tutorials,

παιδιά προσχολικής ηλικίας ή µε περιεχόµενο καλλιτεχνικό,

διδακτισµικά)

αφιερωµένο

σε

µεγάλα

µουσεία

σε

συγκεκριµένους

καλλιτέχνες). Τυπικό παράδειγµα αποτελεί το online «σχολείο» για

τον

προγραµµατισµό

του

∆ιαδικτύου

µε

δεκάδες

διαφορετικών µαθηµάτων (http://www.w3schools.com). Πρόκειται για τα πιο δηµοφιλή και διαδεδοµένα εκπαιδευτικά προγράµµατα – ίσως γιατί είναι τα απλούστερα στην κατασκευή Περιβάλλοντα πρακτικής και εκγύµνασης (Drill and practice)

τους ή γιατί εύκολα µπορούν να παρουσιάσουν κάποιου είδους «αποτελέσµατα» (βελτίωσης συγκεκριµένων δεξιοτήτων). Θα µπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι ένα µεγάλο µέρος των εµπορικών εκπαιδευτικών λογισµικών υπάγονται στην κατηγορία αυτή (πχ http://www.superkids.com/aweb/tools/math/ ). Σε ορισµένες

µάλιστα

γνωστικές

περιοχές

στις

οποίες

αποµνηµόνευση παίζει σηµαντικό ρόλο (όπως η Βιολογία ή η Ιστορία), σε πολλές περιπτώσεις οι ασκήσεις πρακτικής και εκγύµνασης

περιλαµβάνουν

κυρίως

ερωτήσεις

πολλαπλής

επιλογής – για παράδειγµα υπάρχουν συστήµατα επιλογής και διαµόρφωσης ερωτήσεων που στηρίζονται σε µεγάλες βάσεις δεδοµένων

και

δηµιουργούν

τεστ

ελέγχου

γνώσεων

για

φοιτητές ιατρικής και υποψηφίους ιατρικών σχολών – πολλές από τις οποίες είναι online (http://score95.com/screenshots.html# ). Συνήθως υπάρχει καταγραφή

της

προόδου

των

σπουδαστών,

εξάσκηση

για

βελτίωση των χρόνων και µια σειρά πρόσθετων δυνατοτήτων για την καλύτερη προγύµναση και εξάσκηση των σπουδαστών. Σε ορισµένα από τα πιο προηγµένα συστήµατα της κατηγορίας αυτής,

εξάσκηση

και

προγύµναση

µπορεί

να

είναι

«καθοδηγούµενη» από το σύστηµα (το οποίο παίζει ένα ρόλο eµέντορα ή ψηφιακού ειδικού).

149 Περιβάλλοντα διαχείρισης

Γενικό Μέρος

Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται απλά παρουσίασης, όπως το Impress ή το PowerPoint

περιβάλλοντα

πολυµεσικού υλικού και δηµιουργίας απλών εφαρµογών παρουσίασης Τα περιβάλλοντα αυτά έχουν γνωρίσει πολύ µεγάλη ανάπτυξη καθώς οι προσοµοιώσεις είναι πλέον πολύ ρεαλιστικές. Σε πολλές περιπτώσεις (για παράδειγµα: εξοµοιωτές πτήσεως) η προσοµοίωση περιλαµβάνει και ειδική υποδοµή, αλλά σε άλλες περιπτώσεις η προσοµοίωση πραγµατοποιείται εξ ολοκλήρου στην

οθόνη

του

Η.Υ.

(ιατρικές

επεµβάσεις

στο:

http://www.patentstorm.us/patents/6283763/claims.html Περιβάλλοντα προσοµοίωσης

και

virtual τοµή βατράχου για το µάθηµα της Βιολογίας http://www.digitalfrog.com/demo/index.html ελεύθερο demo. Tα περιβάλλοντα εικονικής πραγµατικότητας (Virtual reality), επιτρέπουν την προσοµοίωση περιβαλλόντων µε πιστότητα υψηλού βαθµού (χάρη σε ειδικό εξοπλισµό). Επιτρέπουν ακόµη και την προσοµοίωση περιβαλλόντων που δεν υφίστανται – των οποίων όµως είναι διαθέσιµη η περιγραφή ή οι «προδιαγραφές». Τα

περιβάλλοντα

ανάπτυξη

προσοµοίωσης

στρατηγικών

επίλυσης

επιτρέπουν

συχνά

προβληµάτων

την

(problem

solving) και υποστηρίζουν, κατά κανόνα, τις διερευνητικές δραστηριότητες. Στην ίδια κατεύθυνση µε τις προσοµοιώσεις (ένα

βήµα

περιβάλλοντα

πιο

πέρα

ίσως)

διαχείριση

αποτελούν

πραγµατικών

τα

λογισµικά

και

εργαστηρίων

επεξεργασίας πραγµατικών δεδοµένων (για παράδειγµα http://passporttoknowledge.com/hst/video/video3s.html

συστήµατα εξ αποστάσεως διαχείρισης ροµποτικών βραχιόνων ή άλλων οντοτήτων). Εκτός από τις εκπαιδευτικές χρήσεις των λεγοµένων «γενικών εφαρµογών»

(εφαρµογών

γραφείου),

υπάρχουν

λογισµικά

απλοποιηµένα, τα οποία εκτελούν ανάλογες εργασίες. Για Εργαλεία γενικής χρήσης

παράδειγµα, υπάρχουν λογισµικά που λειτουργούν µε τη λογική των βάσεων δεδοµένων (λογισµικό Τabletop και Tabletop Jr. http://www.smartkidssoftware.com/lcdlec3.htm ), ή ακόµη και λογισµικά

για

την

οργάνωση

ιδεών,

projects

150

Γενικό Μέρος (http://cmap.ihmc.us/

και

http://www.smartdraw.com/specials/conceptmap.htm?id=201189

http://www.inspiration.com/

για

αντίστοιχα εµπορικά προϊόντα) Περιλαµβάνονται

προγράµµατα

δηµιουργικότητα

των

τα

παιδιών –

οποία ή

και

υποστηρίζουν

τη

των ενηλίκων. Η

δηµιουργικότητα αυτή µπορεί να σχετίζεται µε όλες τις µορφές γραπτού λόγου (αφήγηση, ποίηση ή άλλη), την καλλιτεχνική Προγράµµατα

δηµιουργία

προσωπικής

προγράµµατα αυτής της κατηγορίας είναι το KidPix (λογισµικό

έκφρασης,

για τη ζωγραφική http://www.kidpix.com , αλλά και στη

δηµιουργικότητας και φαντασίας

(ζωγραφική,

µουσική,

βίντεο,..).

Τυπικά

wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/Kid_Pix) , το ελληνικό πακέτο «Πήγασος» (http://www.cc.uoa.gr/~araptis/Home.html), το HyperStudio και,

(http://www.mackiev.com/hyperstudio/index.html)

σε

κάποιο µέτρο, το ανάλογο του (αλλά πιο σύνθετο) Microworlds (http://www.microworlds.com/solutions/mwex.html ). Τα δυο αυτά τελευταία λογισµικά (εκ των οποίων το Microworlds έχει ήδη εξελληνιστεί και προωθήθηκε στα σχολεία), µπορούν να θεωρηθούν

επίσης

ότι

ανήκουν

και

στην

κατηγορία

των

περιβαλλόντων δηµιουργίας πολυµεσικών εφαρµογών. Είναι σαφές όµως ότι πρόθεση των κατασκευαστών είναι να βάλουν το µαθητή στη θέση του δηµιουργού (και όχι µόνο του χρήστη) και για το λόγο αυτό συµπεριελήφθησαν στην κατηγορία αυτή. Αποτελούν την κατηγορία λογισµικών που είναι οι πλέον διερευνηµένοι και θεωρούνται, από πολλούς ερευνητές, ως τα πλέον σηµαντικά εκπαιδευτικά λογισµικά. Στην κατηγορία αυτή Ανοιχτοί

εντάσσονται µερικά γνωστά λογισµικά ∆υναµικής Γεωµετρίας

µικρόκοσµοι

(Cabri, Geometer’s Sketchpad), Άλγεβρας και (FunctionProbe

και

Excel),

Φυσικής

Αριθµητικής

(Interactive

Physics),

µοντελοποίησης (Modellus), όπως και η γλώσσα Logo και οι κλάδοι της. Τα λογισµικά αυτή της κατηγορίας είναι τα πλέον διαδεδοµένα

διεθνώς

µικρόκοσµοι

αποτελούν

(ως

κατηγορία

ανοιχτά

λογισµικών).

περιβάλλοντα

στα

Οι

οποία

υφίστανται µερικές βασικές οντότητες (όπως η χελώνα της Logo ή το «Ευκλείδειο» επίπεδο της Γεωµετρίας) και ο χρήστης µπορεί να δηµιουργήσει εκ του µηδενός ή συνδυαστικά, συνθετικά, νέες

οντότητες,

νέα

«αντικείµενα»,

σχέσεις

µεταξύ

των

151

Γενικό Μέρος αντικειµένων

και

να

µελετήσει

τις

αλληλεπιδράσεις

τους.

Υπάρχει µια εκτεταµένη βιβλιογραφία γύρω από τα σχετικά θέµατα. Στην ίδια ίσως κατηγορία θα πρέπει να εντάξουµε και τα προϊόντα

(λογισµικού

αλλά

και

υλικού

–

hardware)

της

εκπαιδευτικής ροµποτικής, ενός κλάδου ο οποίος έχει γνωρίσει µεγάλη

ανάπτυξη

τα

τελευταία

http://mindstorms.lego.com/.

χρόνια

(για

παράδειγµα:

εκπαιδευτική

ροµποτική,

ιδιαιτέρως εκείνη που συνδυάζει κατασκευή και προγραµµατισµό αυτόµατων µηχανισµών και ροµπότ (σε αντιδιαστολή µε τα προσοµοιούµενα

ροµπότ

στην

οθόνη

του

Η.Υ.,

µέσω

εξειδικευµένου λογισµικού), εξ αιτίας της φύσης της αποτελεί έναν

πολύ

ιδιαίτερο

κλάδο

εφαρµογής

των

ΤΠΕ

στην

εκπαίδευση, καθώς συνδυάζει πολλές επιστηµονικές περιοχές (µαθηµατικά, προγραµµατισµό, µηχανολογία, φυσική,…) και γνωρίζει ιδιαίτερη ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια. Τα προγράµµατα επικοινωνίας µέσω του ∆ιαδικτύου σε διάφορες µορφές (e-mail, πλοήγηση µε φυλλοµετρητές, εικόνες, βίντεο και ήχος µέσω ∆ιαδικτύου) αποτελούν τις πιο δηµοφιλείς από τις εφαρµογές των ΤΠΕ – αυτό ισχύει και για την Εκπαίδευση. Στη γενική αυτή κατηγορία εντάσσονται λογισµικά και περιβάλλοντα Λογισµικά και

πολλών υποκατηγοριών. Αναφέρονται ενδεικτικά 2 κατηγορίες,

εκπαιδευτικά

ιδιαίτερα σηµαντικές:

περιβάλλοντα επικοινωνίας

Λογισµικά επικοινωνίας και πρόσβασης σε κατανεµηµένους ψηφιακούς

πόρους.

Υπάρχει

µια

ανεξάντλητη

ποικιλία

λογισµικών για πρόσβαση στο ∆ιαδίκτυο, η οποία έχει διεξοδικώς αναλυθεί σε άλλη ενότητα. Οι εκπαιδευτικές χρήσεις όλων των σύγχρονων συστηµάτων επικοινωνίας (από το Video On demand και

το

Skype,

ως

το

e-mail

και

τα

συστήµατα

online

“συζητήσεων”) είναι ιδιαίτερα σηµαντικές και απαιτούν µια ιδιαίτερη µελέτη. Τα τελευταία 2 χρόνια έχουν αναπτυχθεί πολύ οι εκπαιδευτικές εφαρµογές που σχετίζονται µε το λεγόµενο Web2.0

–

όπως

sites

της

ονοµαζόµενης

«κοινωνικής

δικτύωσης» (social networking) που σχετίζονται µε wikis, blogs και µια σειρά υπηρεσιών νέας γενιάς (ενδεικτικά αναφέρονται τα sites:

http://del.icio.us

http://www.imbee.com/

για για

social νεαρούς

bookmarking, µαθητές

και

http://kathyschrock.net/web20/ για τους εκπαιδευτικούς, αλλά και τα ευρέως χρησιµοποιούµενα sites ΥouTube και MySpace:

152

Γενικό Μέρος http://www.youtube.com/ και http://www.myspace.com/). Λογισµικά διευκόλυνσης της πρόσβασης: στην κατηγορία αυτή υπάγονται ειδικά λογισµικά, εργαλεία και περιβάλλοντα τα οποία διευκολύνουν την πρόσβαση σε ψηφιακούς πόρους σε άτοµα µε ιδιαίτερες

ανάγκες.

Ως

απλό

παράδειγµα

αναφέρονται

τα

λογισµικά τα οποία επιτρέπουν την αυτόµατη µεγέθυνση των χαρακτήρων που εµφανίζονται στην οθόνη (ανεξάρτητα από την εσωτερική τους αναπαράσταση) προκειµένου να διευκολυνθούν άτοµα µε ελαττωµένη όραση. Στην ίδια ίσως κατηγορία πρέπει να περιληφθούν και οι αυτόµατοι µεταγλωττιστές ιστοσελίδων, οι οποίοι µετατρέπουν τα περιεχόµενα ιστοχώρων από ένα γλωσσικό περιβάλλον σε ένα άλλο, επιτρέποντας έτσι την πρόσβαση

στην

πληροφορίας

σε

άτοµα

µε

διαφορετικές

γλωσσικές καταβολές και δυνατότητες. H κατηγορία αυτή περιλαµβάνει τα περιβάλλοντα ανάπτυξης εκπαιδευτικών

εφαρµογών,

όπως

οι

«τυπικές»

γλώσσες

Περιβάλλοντα

προγραµµατισµού (όπως η C++ ή η γλώσσα Java), αλλά και

ανάπτυξης

περιβάλλοντα

εφαρµογών –

(http://www.adobe.com/products/flash/).

Προγραµµατισµός

αναµενόµενο, φαίνεται να υπάρχει ένα «συνεχές φάσµα», από

µε γλώσσες

τις γλώσσες προγραµµατισµού, σε περιβάλλοντα ανάπτυξης

προγραµµατισµού

ανάπτυξης

όπως

το

Flash

Όπως

είναι

όπως το Flash, αλλά και το Αβάκιο, ή περιβάλλοντα όπως το HyperStudio

και

το

Microworlds.

Aκόµη

και

λογισµικά

παρουσιάσεων, όπως το Impress ή το PowerPoint έχουν µια υβριδική µορφή, αφού επιτρέπουν τη δηµιουργία scripts και επέκταση των δυνατοτήτων του περιβάλλοντος (για παράδειγµα, το PowerPoint επιτρέπει τη χρήση της VBA, Visual Basic for Application). Περιλαµβάνονται τέλος όλα τα είδη εκπαιδευτικού λογισµικού ή κατηγοριών εκπαιδευτικών εφαρµογών και περιβαλλόντων, τα Λοιπές κατηγορίες

οποία δεν έχουν αναφερθεί στις προηγούµενες κατηγορίες καθώς είναι πολύ σύγχρονα και δεν έχει ακόµη αναπτυχθεί ένα επαρκές σώµα κριτηρίων για την κατηγοριοποίηση τους. Σε αυτή την άτυπη κατηγορία εντάσσονται τα εκπαιδευτικά παιχνίδια και παίγνια καθώς και οι εφαρµογές e-learning (που είναι ιδιαιτέρως σηµαντικές και απαιτούν µια ιδιαίτερη και πολύ αναλυτική προσέγγιση σε συνδυασµό µε την εξ αποστάσεως

153

Γενικό Μέρος εκπαίδευση) και m-learning (οι οποίες είναι επαρκώς ανεπτυγµένες αλλά δεν έχουν ακόµη ευρύ φάσµα εφαρµογών στην Ελλάδα). Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί µια σειρά περιβαλλόντων και εργαλείων που προορίζονται για εκπαιδευτική χρήση και προσφέρουν πολλές νέες δυνατότητες. Τυπική περίπτωση περιβάλλοντος που µπορεί να χρησιµοποιηθεί στην εκπαίδευση είναι µια σειρά σχετικών εργαλείων της εταιρείας Google: Google Apps for Education http://www.google.com/a/help/intl/en/edu/index.html Ανάλογες χρήσεις βρίσκουν και περιβάλλοντα που αναπτύχθηκαν τα τελευταία χρόνια – όχι κατ’ ανάγκη δηµιουργηµένα για εκπαιδευτικές χρήσεις, όπως το Google Earth (http://earth.google.com/) ή ακόµη και πιο εξειδικευµένα εργαλεία – πάντοτε µε ελεύθερη πρόσβαση και χρήση – όπως το Celestia (http://www.shatters.net/celestia/), οι εννοιολογικοί χάρτες (http://cmap.ihmc.us/) κ.ά. Aκόµη, τα τελευταία χρόνια έχουν επίσης αναπτυχθεί ψηφιακά παιχνίδια που χρησιµοποιούνται στην Εκπαίδευση. Πολλά από αυτά προορίζονται για την Εκπαίδευση και κατάρτιση στελεχών επιχειρήσεων και ονοµάζονται σοβαρά παιχνίδια (serious games), ενώ άλλα προορίζονται για µαθητές και σπουδαστές (educational games), όπως για παράδειγµα ένα παιχνίδι που δηµιούργησε ο ΟΗΕ: http://www.food-force.com/. Νέα περιβάλλοντα δηµιουργούνται επίσης επειδή υπάρχουν σηµαντικές τεχνολογικές εξελίξεις. Εκτός από συσκευές που ευνοούν τη δικτύωση και τη διαµοίραση πληροφορικών (που εξετάζονται στην ενότητα για τη δικτύωση) υπάρχουν και συσκευές άλλων κατηγοριών που µπορούν να χρησιµοποιηθούν γι αδιδακτικούς σκοπούες, όπως οι διαδραστικοί πίνακες (http://el.wikipedia.org/wiki/∆ιαδραστικός_πίνακας). Η πραγµατική διδακτική αξία αυτών των νέων περιβαλλόντων και συσκευών δεν έχει ακόµη εξεταστεί.

3. Προτεινόµενες δραστηριότητες Εντοπίστε ιστοχώρους που σχετίζονται µε τις διάφορες οµάδες κριτηρίων και τις κατηγορίες του εκπαιδευτικού λογισµικού. ∆ραστηριότητα 1η

Επισκεφτείτε επίσης τους ιστοχώρους που ήδη αναφέρονται µέσα στο κείµενο. Προσδιορίστε εκπαιδευτικά λογισµικά ή περιβάλλοντα σύµφωνα µε τη θεωρία των νοητικών εργαλείων (Mind Tools, Jonassen

∆ραστηριότητα 2η

2000) και αναλύστε τα χαρακτηριστικά τους χάρη στα οποία εντάσσονται στην κατηγορία αυτή. Η θεωρία αυτή, κατά τη γνώµη σας, προσδιορίζει µια κατηγορία λογισµικών ή µια

154

Γενικό Μέρος κατηγορία

χρήσεων

των

λογισµικών

για

εκπαιδευτικούς

σκοπούς;

Υπάρχουν διάφορες οµάδες κριτηρίων για την κατηγοριοποίηση του

εκπαιδευτικού

λογισµικού

και

των

εκπαιδευτικών

περιβαλλόντων, όπως οι θεωρίες µάθησης και οι διδακτικές ∆ραστηριότητα 3η

πρακτικές ή οι τεχνολογίες ανάπτυξης και τα παιδαγωγικά ρεύµατα. Με βάση τις διάφορες οµάδες κριτηρίων για την κατηγοριοποίηση του εκπαιδευτικού λογισµικού επιχειρήστε µια (µερική) ταξινόµηση ορισµένων λογισµικών

4. Ερωτήσεις 1) Θεωρείτε ότι τα λογισµικά που αποκαλούνται «διδακτικά» (tutorials)

έχουν

κάποια

σηµαντική

θέση

στο

ελληνικό

εκπαιδευτικό σύστηµα; Σε ποιες περιπτώσεις; 2) Σε ποιες κατηγορίες λογισµικών υφίστανται µερικές βασικές οντότητες

και

χρήστης

µπορεί

να

δηµιουργήσει

νέες

οντότητες, νέα «αντικείµενα», και να δηµιουργήσει σχέσεις µεταξύ των αντικειµένων; Εκτιµάτε ότι η δυνατότητα αυτή είναι σηµαντική για τη διδασκαλία και αν «ΝΑΙ» σε ποιες περιπτώσεις;

5. Ασκήσεις ∆ηµιουργείστε περιγραφές διδασκαλιών ενός θέµατος, που χρησιµοποιούν διαφορετικές προσεγγίσεις, µε χρήση ωστόσο του ιδίου λογισµικού.

6. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία http://www.ncte.ie/SpecialNeedsICT/ResourcesAdvice/Software Categories/

Σελίδα

µε

αναφορά

σε

διάφορες

κατηγορίες

εκπαιδευτικού λογισµικού http://www.sun-associates.com/resources/categories.html Σελίδα µε αναφορά σε διάφορες κατηγορίες εκπαιδευτικού λογισµικού http://en.wikipedia.org/wiki/Educational_software

Σελίδα µε

αναφορά σε διάφορες κατηγορίες εκπαιδευτικού λογισµικού

155

Γενικό Μέρος

(Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης για όλες τις σελίδες που αναφέρονται στην ενότητα αυτή: 21/3/2008)

D. Jonassen (2000) Computers as Mindtools for Schools: Engaging Critical Thinking, Prentice Hall. F. Bellemain (1992) Conception, réalisation et expérimentation d'un logiciel d'aide à l'enseignement de la géométrie: Cabrigéomètre, στη Γαλλική γλώσσα, Αγγλικός τίτλος: Design, implementation

and

experimentation

computer

environment for teaching/learning geometry: Cabri-géomètre, ∆ιδακτορική διατριβή στο Πανεπιστήµιο Grenoble I, Joseph Fourier,

Γαλλία.

διατριβή

είναι

διαθέσιµη

είτε

από

το

συγγραφέα (ηλεκτρονική µορφή), είτε από τη σχετική υπηρεσία του Πανεπιστηµίου. Hoyles,

(1993)

Microworlds

Schoolworlds:

the

Transformation of an Innovation. In W. Dorfler, C. Keitel & K. Ruthven

(Eds),

Learning

fromComputers:

Mathematics

Education and Technology, pp. 1-17. Berlin: Springer - Verlag. Ενδεικτική

Kynigos, C. (in press) Half-baked Microworlds in use in

βιβλιογραφία

Challenging Teacher Educators’ Knowing, International Journal of Computers for Mathematical Learning. Kluwer Academic Publishers, Netherlands. Α. Ράπτης και Α. Ράπτη (2004) Μάθηση και διδασκαλία στην Εποχή της Πληροφορίας, Τόµος Α’ και Β’, αυτοέκδοση. Β. Κόµης (2004) Εισαγωγή στις εκπαιδευτικές εφαρµογές των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών, Εκδόσεις Νέων Τεχνολογιών ∆αγδιλέλης

Β.,

«Ο

ρόλος

της

διεπαφής

και

των

αναπαραστάσεων στο σύγχρονο εκπαιδευτικό λογισµικό» στο Νέες Τεχνολογίες στην Εκπαίδευση, Ι.Ι. Κεκές (επιµ.), εκδόσεις ΑΤΡΑΠΟΣ, Αθήνα, 2004. ∆ηµητρακοπούλου,

(1998).

Σχεδιάζοντας

εκπαιδευτικά

λογισµικά - Από τις εµπειρικές προσεγγίσεις στη διεπιστηµονική θεώρηση. Σύγχρονη Εκπαίδευση. No 100 & Νο 101, σελ. 114123 & 95-103.

156

Γενικό Μέρος Κυνηγός, Χ. (2002). Νέες Πρακτικές µε Νέα Εργαλεία στην Τάξη. Νοητικά Εργαλεία και Πληροφοριακά Μέσα: Παιδαγωγική Αξιοποίηση της Σύγχρονης Τεχνολογίας για τη Μετεξέλιξη της Εκπαιδευτικής Πρακτικής. Επιµέλεια: Κυνηγός, Χ. & ∆ηµαράκη. Β., Εκδ. Καστανιώτη, 27-53. Ξένου

Ν.

(2002)

πολυαναπαραστασιακών

∆υνατότητες

λογισµικών

στη

συναρτήσεων. Νοητικά Εργαλεία και

αξιοποίησης διδασκαλία

των

Πληροφοριακά Μέσα:

Παιδαγωγική Αξιοποίηση της Σύγχρονης Τεχνολογίας για τη Μετεξέλιξη της Εκπαιδευτικής Πρακτικής. Επιµέλεια: Κυνηγός, Χ. & ∆ηµαράκη. Β., Εκδ. Καστανιώτη, 198-232. Τ.

Μικρόπουλος

(2000)

Εκπαιδευτικό

Λογισµικό,

Εκδόσεις

Κλειδάριθµος. Χ. Παναγιωτακόπουλος, Χ. Πιερρακέας, Π. Πιντέλας (2003) Το εκπαιδευτικό

λογισµικό

καιη

αξιολόγησή

του,

εκδόσεις

Μεταίχµιο.

Ενότητα 4.2 Αξιολόγηση εκπαιδευτικού λογισµικού 1. Εισαγωγή Στο παρόν µάθηµα παρουσιάζονται, µε συνοπτικό τρόπο, τα κριτήρια αξιολόγησης του εκπαιδευτικού λογισµικού και των εκπαιδευτικών περιβαλλόντων γενικότερα. Εκτός από τα κριτήρια αυτά καθαυτά, παρουσιάζεται επίσης, πάντοτε µε συνοπτικό τρόπο, η γενικότερη προβληµατική της αξιολόγησης του εκπαιδευτικού λογισµικού, οι διάφορες δηλαδή παράµετροι (όπως µεθοδολογικές, οικονοµικές, τεχνικές, παιδαγωγικές ή διεπαφής) οι οποίες πρέπει να λαµβάνονται υπόψη για την δηµιουργία και εφαρµογή των κριτηρίων αξιολόγησης. ∆ιδακτικοί

•

Γνωριµία µε τα κριτήρια για την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού λογισµικού.

•

Εξοικείωση µε τα προβλήµατα και το γενικότερο θεωρητικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού λογισµικού.

Στόχοι

157

Γενικό Μέρος

2. Εργαλεία και ιστοχώροι µε αξιολογήσεις εκπαιδευτικού λογισµικού Η πολυπλοκότητα των διαδικασιών αξιολόγησης εκπαιδευτικών λογισµικών και περιβαλλόντων

Φορείς πιστοποίησης

Πιστοποίηση δεξιοτήτων Πληροφορικής

∆ιαδικασίες αξιολόγησης κοινωνικού χαρακτήρα

Η σχετική πολυπλοκότητα του εκπαιδευτικού λογισµικού δεν επιτρέπει πάντοτε την αξιολόγηση κατά µια «απόλυτη» έννοια. Τα όρια ανάµεσα στα κριτήρια αξιολόγησης µερικές φορές δεν είναι αρκούντως σαφή και είναι ενδεχόµενο η αξιολόγηση ενός λογισµικού να µην είναι απολύτως ακριβής. Άρα τα κριτήρια αξιολόγησης του εκπαιδευτικού λογισµικού ενδεχοµένως δε µπορούν πάντοτε να εφαρµοστούν µε απόλυτη ακρίβεια και εγκυρότητα σε όλες τις περιπτώσεις, ή δεν περιλαµβάνουν εφαρµογές πολύ σύγχρονες (για παράδειγµα, δε φαίνεται να έχει αναπτυχθεί ένα πλήρες, διεξοδικό σύστηµα αξιολόγησης λογισµικού/περιβαλλόντων για το mobile learning). Η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού λογισµικού, συνδέεται, σε ορισµένες περιπτώσεις, µε την πιστοποίηση του λογισµικού, δηλαδή µε την επίσηµη επικύρωση της ποιότητάς του. Στην Ελλάδα τα λογισµικά µπορούν να πιστοποιούνται από τον Ελληνικό Οργανισµό Τυποποίησης (ΕΛΟΤ, http://www.elot.gr/home.htm) αλλά την επίσηµη πιστοποίηση για τα εκπαιδευτικά λογισµικά (προκειµένου δηλαδή να χρησιµοποιηθούν σε δηµόσια σχολεία) τη χορηγεί το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (http://www.pi-schools.gr ). Στο παρελθόν και άλλοι οργανισµοί και προγράµµατα προέβησαν σε αξιολόγηση εκπαιδευτικού λογισµικού και περιβαλλόντων, όπως, για παράδειγµα, τα λογισµικά τα οποία παρήχθησαν στα πλαίσια του έργου «Ο∆ΥΣΣΕΙΑ», αξιολογήθηκαν µε συστηµατικό τρόπο από το ΕΑΙΤΥ (τότε:ΙΤΥ). Ωστόσο, επίσηµος φορέας πιστοποίησης παραµένει το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, το οποίο αξιολογεί τα εκπαιδευτικά λογισµικά σε τρεις φάσεις: τεχνική (εργαστηριακή) αξιολόγηση της λειτουργικότητας και των τεχνικών χαρακτηριστικών ενός λογισµικού, παιδαγωγικήδιδακτική αξιολόγηση από Επιτροπή εµπειρογνωµόνων και τελική αξιολόγηση σε πραγµατικές συνθήκες (χρήση µέσα σε σχολική τάξη). Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο αξιολογεί αποκλειστικά εκπαιδευτικά λογισµικά και περιβάλλοντα των οποίων η παραγωγή (έµµεσα ή άµεσα) σχετίζεται µε το ίδιο το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο – δε λειτουργεί δηλαδή ως ελεύθερος φορέας ο οποίος θα αξιολογούσε οιαδήποτε εκπαιδευτικά λογισµικά ή περιβάλλοντα θα υποβαλλόταν προς αξιολόγηση. Σε ορισµένες χώρες, στις οποίες η τυποποίηση των προϊόντων και υπηρεσιών είναι πολύ διαδεδοµένη και ισχυρή (θεσµικά και κοινωνικά), όπως για παράδειγµα στις Η.Π.Α., η διαδικασία της πιστοποίησης είναι πολύ σηµαντική, καθώς το εκπαιδευτικό λογισµικό µπορεί να χρησιµοποιείται από πολλούς εκπαιδευτικούς θεσµούς (δεδοµένης της αποκέντρωσης του εκπαιδευτικού συστήµατος) ή ακόµη και να πωλείται στο ελεύθερο εµπόριο. Στην αξιολόγηση και πιστοποίηση λοιπόν του εκπαιδευτικού λογισµικού, υπεισέρχεται ενδεχοµένως και ένας εξωεκπαιδευτικός, οικονοµικός παράγοντας. Η Ελλάδα δεν έχει µεγάλη αγορά, αλλά πρόσφατα, το θέµα έχει τεθεί µε µια άλλη µορφή: θεωρώντας, µε την ευρεία έννοια, ως εκπαιδευτικά τα περιβάλλοντα τα οποία χρησιµοποιούνται για τις διάφορες πιστοποιήσεις δεξιοτήτων επαγγελµατικού τύπου (όπως οι

158

Γενικό Μέρος πιστοποιήσεις δεξιοτήτων χρήσης Η.Υ.), τα τελευταία έτη έχει επεκταθεί η ανάπτυξη και χρήση περιβαλλόντων online µετεκπαίδευσης/επιµόρφωσης/κατάρτισης αλλά και αξιολόγησης. Καθώς το σχετικό οικονοµικό διακύβευµα είναι σηµαντικό, υπάρχει µια προβληµατική που αναπτύσσεται και η οποία σχετίζεται τόσο µε την αξιοπιστία και ποιότητα των περιβαλλόντων αυτών, όσο και µε το γενικότερο πρόβληµα της εµπορικής τους χρήσης. Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί ότι η ανάπτυξη του λεγόµενου Web2.0, έχει ευνοήσει την ανάπτυξη διαδικασιών κοινωνικού χαρακτήρα ακόµη και στην αξιολόγηση του εκπαιδευτικού λογισµικού και των εκπαιδευτικών περιβαλλόντων. Έτσι, σε χώρες όπως οι Η.Π.Α., αλλά και διεθνώς, έχει αναπτυχθεί ένα ευρύ δίκτυο από sites, οµάδες µε ειδικό ενδιαφέρον, επιτροπές εµπειρογνωµόνων, ειδικές υπηρεσίες και άλλες πηγές, οι οποίες αξιολογούν εκπαιδευτικά προϊόντα (και λογισµικά ή εκπαιδευτικά περιβάλλοντα) βασιζόµενα κατά κύριο λόγο στη γνώµη των χρηστών. Στο ∆ιαδίκτυο υπάρχουν πολλοί ιστοχώροι µε αξιολογήσεις εκπαιδευτικού λογισµικού. Παρατίθενται ορισµένες διευθύνσεις

«Εργαλεία» για

που

παρέχονται

στο

την αξιολόγηση

http://school.discoveryeducation.com/schrockguide/sci-

του

tech/scicom.html

εκπαιδευτικού

• Childrens' Software Revue: Software Evaluation Instrument

λογισµικού

http://www.childrenssoftware.com/rating.html • Criteria for Evalutating Computer Courseware (http://www.evalutech.sreb.org/criteria/courseware.asp ) • Educator's Guide for Evaluating Software (http://www.ncrel.org/tech/claims/ ) • Software Evaluation Form (http://seamonkey.ed.asu.edu/emc300/software/evalform.html) • ISTE: Educational Software Evaluation Form (http://www.iste.org/inhouse/nets/cnets/teachers/web/t_form_ software-eval.html ) • Kathy Schrock's Software Evaluation Form (http://kathyschrock.net/1computer/page4.htm ) • Software Evaluation Form (http://seamonkey.ed.asu.edu/emc300/software/evalform.html • Software Evaluation Form (http://www.softwareevaluation.co.uk/software_evaluation_form.htm)

159

Γενικό Μέρος

Ιστοχώροι για

• California Learning Resource Network

την αξιολόγηση

(http://clrn.org/home/)

εκπαιδευτικού

• Multimedia & Internet@Schools : Product Reviews in Brief

λογισµικού

(http://www.mmischools.com/Categories/ProductReviews.aspx) • LearningWare: Reviews (http://www.learningwarereviews.com/reviews.htm) • School House Software Review (http://www.worldvillage.com/wv/school/html/scholrev.htm) • Superkids Software Reviews (http://www.superkids.com/) • Nova Scotia Software Evaluation Reports (http://lrt.ednet.ns.ca/softeval.shtml) • Ohio SchoolNet Software Review Project (http://www.eric.ed.gov/ERICWebPortal/custom/portlets/record Details/detailmini.jsp?_nfpb=true&_&ERICExtSearch_SearchVal ue_0=ED420506&ERICExtSearch_SearchType_0=no&accno=E D420506) • ReviewZone: CD-ROM Reviews (http://www.thereviewzone.com/) • School House Software Review (http://www.worldvillage.com/wv/school/html/scholrev.htm)

3. Αξιολόγηση εκπαιδευτικού λογισµικού Το εκπαιδευτικό λογισµικό και γενικότερα τα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα

(στα

οποία

περιλαµβάνονται

οι

υπόλοιπες

ψηφιακές πηγές διδακτικού υλικού, όπως οι ιστοχώροι) µπορούν να

αξιολογηθούν

«λογισµικό

από

πολλές

διδασκαλίας»

πλευρές.

(tutorial),

το

Αν

πρόκειται

µόνο

για

ουσιαστικό

αποτέλεσµα που έχει πραγµατικό ενδιαφέρον είναι βέβαια η διδακτική του αποτελεσµατικότητα, το µέτρο στο οποίο βοηθά τους χρήστες (µαθητές ή σπουδαστές) να «µάθουν καλύτερα». Ωστόσο, η εκτίµηση του διδακτικού αποτελέσµατος είναι πολύ δύσκολη, όπως ακριβώς είναι δύσκολη η εκτίµηση της ποιότητας και τελικά της διδακτικής αποτελεσµατικότητας οιουδήποτε εκπαιδευτικού υλικού ή προϊόντος, όπως, για παράδειγµα, ενός

160

Γενικό Μέρος διδακτικού εγχειριδίου. Ένα εκπαιδευτικό λογισµικό και γενικότερα ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον µπορεί να εκτιµηθεί αρχικά από τεχνική πλευρά και να αξιολογηθούν χαρακτηριστικά όπως η αξιοπιστία του, η «ρωµαλεότητά» του (πόσο «αντιστέκεται» σε µη-προβλεπόµενες καταστάσεις, όπως το αναπάντεχο πάτηµα ενός πλήκτρου), ο βαθµός ανταπόκρισης στις προδιαγραφές του, η δυνατότητα να συνεργάζεται µε άλλα λογισµικά – όπως για παράδειγµα τα σύγχρονα

περιβάλλοντα

γραφείου.

Επίσης

µπορεί

να

αξιολογηθεί από την άποψη του ενδιαµέσου, της διεπαφής: αν αυτή είναι ρητής έκφρασης, άµεσης διαχείρισης, κάποιου άλλου είδους ή µεικτή, αν είναι συνεπής και φιλική στο χρήστη. Αν το λογισµικό έχει κάποιου είδους περιεχόµενο, µπορεί να εξεταστεί η ποιότητα του περιεχοµένου (γλώσσα, πολιτισµικά στοιχεία), το πόσο σύγχρονο (και επικαιροποιηµένο) είναι το περιεχόµενο και πόσο γρήγορα µπορεί να ανανεωθεί. Φυσικά, ένα εκπαιδευτικό λογισµικό πρέπει να εκτιµηθεί κατά πρώτον και κυρίως από διδακτική/παιδαγωγική

άποψη.

Στην

επόµενη

παράγραφο

παρατίθενται αναλυτικότερα στοιχεία για την αξιολόγηση του λογισµικού. Αν η αξιολόγηση οριστεί γενικά ως η συλλογή, η ανάλυση και η ερµηνεία

δεδοµένων

που

αποσκοπούν

στην

εκτίµηση

της

αποτελεσµατικότητας του και της αποδοτικότητας του λογισµικού (Χ. Παναγιωτακόπουλος κ. ά, 2003), τότε θα πρέπει αρχικά

να

προσδιοριστεί

ένα

γενικότερο

πλαίσιο

για

την

πραγµατοποίηση µιας συστηµατικής αξιολόγησης. Θα πρέπει να εξεταστούν στοιχεία όπως τα ακόλουθα: • Ποιο είναι το γενικό θεωρητικό-εννοιολογικό πλαίσιο της αξιολόγησης • Ποιοι είναι οι αντικειµενικοί στόχοι της αξιολόγηση (τόσο της τεχνικής, όσο και της εκπαιδευτικής-παιδαγωγικής): για παράδειγµα αν αξιολογείται η αποτελεσµατικότητα ενδεχοµένων νέων τεχνολογιών ή καινοτοµιών που χρησιµοποιούνται, ο βαθµός καταλληλότητάς του λογισµικού, ο λόγος κόστους προς απόδοση (διδακτική ή άλλη απόδοση). • Ποιους αφορά η αξιολόγηση, µε άλλα λόγια ποιοι θα είναι οι τελικοί αποδέκτες των αποτελεσµάτων της αξιολόγησης; • Ποιοι θα αποτελούν τους αξιολογητές και µε ποιο τρόπο θα επιλεγούν; • Ποια κατηγορία (στρατηγική) αξιολόγησης επιλέγεται:

161

Γενικό Μέρος αναλυτική ή συνοπτική, ποσοτική, ποιοτική, διευκρινιστική, συνδυασµένη κλπ • Το είδος της αξιολόγησης που επιλέγεται: διαµορφωτική, τελική, ερµηνευτική ή σύµφωνη µε διάφορα άλλα µοντέλα, (όπως το µοντέλο Lawton – δες σχετική βιβλιογραφία). Μια συστηµατική αξιολόγηση στηρίζεται φυσικά σε µια σειρά δεδοµένων, τα οποία έχουν συλλεγεί και καταγραφεί, είτε µε συστηµατικό τρόπο (στα πλαίσια µιας έρευνας ποσοτικής ή ποιοτικής) είτε µε µη-συστηµατικό τρόπο, για παράδειγµα εκτιµώντας

την

εµπειρία

και

τις

προσωπικές

εντυπώσεις

εκπαιδευτικών, οι οποίοι χρησιµοποίησαν το υπό αξιολόγηση λογισµικό ή εκπαιδευτικό περιβάλλον. Η συλλογή δεδοµένων µπορεί

να

περιλαµβάνει:

ερωτηµατολόγια,

συνεντεύξεις

(δοµηµένες ή αδόµητες), αυτοµατοποιηµένες µετρήσεις (για παράδειγµα αυτόµατη καταγραφή δεδοµένων από το ίδιο το περιβάλλον, την ώρα της λειτουργίας του), µελέτες πεδίου – δηλαδή παρατήρηση και καταγραφή της χρήσης του λογισµικού σε συνθήκες πραγµατικής χρήσης. Στις περιπτώσεις αυτές εφαρµόζονται προφανώς όλες οι σχετικές τεχνικές και µέθοδοι της ποιοτικής και ποσοτικής ανάλυσης.

4. Κριτήρια Αξιολόγησης εκπαιδευτικού λογισµικού Αξιολόγηση του

Το περιεχόµενο µπορεί να εκτιµηθεί από πολλές απόψεις, όπως

περιεχοµένου

από την άποψη του όγκου του, της επιστηµονικής εγκυρότητάς

(εφόσον

του, της δόµησης και της παρουσίασής του, της πληρότητάς του,

υφίσταται)

του τρόπου παρουσίασης του, της γλώσσας και της αισθητικής του, της συµφωνίας του µε τα πολιτιστικά και κοινωνικά δεδοµένα της κοινωνίας στην οποία απευθύνεται. Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι σε πολλά και ευρέως διαδεδοµένα εκπαιδευτικά

περιβάλλοντα

δεν

υφίσταται

κάποιο

είδος

περιεχοµένου: για παράδειγµα τα λογισµικά προσοµοίωσης ή οι µικρόκοσµοι δεν έχουν «περιεχόµενο» (τα περιβάλλοντα Logolike, τα λογισµικά ∆υναµικής Γεωµετρίας, το Interactive Physics, αλλά και το Excel αποτελούν τυπικά παραδείγµατα λογισµικών και εκπαιδευτικών περιβαλλόντων χωρίς «περιεχόµενο»). Στις περιπτώσεις αυτές είναι απαραίτητο να εκτιµηθούν ορισµένες παράµετροι

που

προσιδιάζουν

σε

κάθε

λογισµικό.

Για

162

Γενικό Μέρος παράδειγµα,

στα

περιβάλλοντα

∆υναµικής

υφίστανται άρρητοι κανόνες διαχείρισης, οι οποίοι

Γεωµετρίας πρέπει να

αξιολογηθούν – και µάλιστα να περιληφθούν στις σχετικές οδηγίες προς τους εκπαιδευτικούς. Ως τυπικό παράδειγµα µπορεί να αναφερθεί το εξής: Στα περιβάλλοντα ∆υναµικής Γεωµετρίας ένα σηµείο µπορεί να είναι «ορατό», αλλά να µην «υφίσταται» τυπικά. Έτσι η τυπική φράση της Ευκλείδειας γεωµετρίας «έστω Λ το σηµείο τοµής των ευθειών α και β», στο περιβάλλον της ∆υναµικής Γεωµετρίας σηµαίνει ότι ακόµη και αν οι ευθείες α και β τέµνονται στην οθόνη του Η.Υ., το σηµείο

τοµής

τους

πρέπει

να

οριστεί

ρητά

(να

γίνει

συγκεκριµένη επιλογή από λίστα επιλογών) και στη συνέχεια να ονοµαστεί «Λ». Η αξιολόγηση της παιδαγωγικής ή διδακτικής µεθόδου βασίζεται επί

της ουσίας στην αξιολόγηση της θεωρίας µάθησης µε την οποία Αξιολόγηση της

µπορεί να συσχετιστεί ένα εκπαιδευτικό λογισµικό ή περιβάλλον.

παιδαγωγικής ή

Προφανώς δεν υπάρχει ένας και µοναδικός τρόπος χρήσης ενός

διδακτικής

λογισµικού και η οργάνωση ενός µαθήµατος µπορεί να είναι

µεθόδου

τελείως σύµφωνη µε µια προγραµµατισµένη διδασκαλία, στα πλαίσια της οποίας οι µαθητές να αποστηθίζουν ορισµούς και γεγονότα, ακόµη και αν ο εκπαιδευτικός χρησιµοποιεί ένα ανοιχτό περιβάλλον. Ωστόσο, στις περισσότερες περιπτώσεις, τα εκπαιδευτικά λογισµικά ή περιβάλλοντα έχουν δηµιουργηθεί µε βάση κάποια παιδαγωγική ή διδακτική θεώρηση, µε βάση κάποια θεωρία µάθησης. Έτσι, για να δοθεί ένα ακραίο παράδειγµα, ένα πολυµεσικό λογισµικό στο οποίο υπάρχουν µόνο ασκήσεις µε µονοσήµαντη απάντηση, δύσκολα θα µπορούσε να θεωρηθεί σύµφωνο

µε

τις

κονστρουκτιβιστικές

θεωρίες.

Άρα,

στην

περίπτωση αυτή, δεν αξιολογείται η παιδαγωγική µέθοδος του εκπαιδευτικού υφίσταται

λογισµικού

καθεαυτή),

προφέρονται

για

αλλά

περιβάλλοντος µάλλον

ενσωµάτωση

του

οι

(η

οποία

δεν

δυνατότητες

που

λογισµικού

σε

µάθηµα

συγκεκριµένου είδους. Επίσης η αξιολόγηση της παιδαγωγικής ή της διδακτικής µεθόδου µπορεί να περιλάβει και θέµατα που έχουν σχέση µε τη στήριξη του µαθητή, του εκπαιδευτικού και του

µαθήµατος.

Είναι

σκόπιµο

επίσης

να

αξιολογηθεί

συµβατότητα του λογισµικού ή περιβάλλοντος µε το αναλυτικό

163

Γενικό Μέρος πρόγραµµα

της

εκπαιδευτικής

βαθµίδας

για

την

οποία

προορίζεται και µε το γενικότερο εκπαιδευτικό πλαίσιο στο οποίο θα ενταχθεί. Αξιολόγηση της

Η αξιολόγηση της διεπαφής αποτελεί ένα πολύ σηµαντικό σηµείο

διεπαφής

στη συνολική αξιολόγηση ενός λογισµικού. Αν το λογισµικό έχει

(διεπιφάνειας)

κάποιο περιεχόµενο, κάποιου είδους διδακτικό υλικό, τότε, αυτό

συστήµατος –

το υλικό πρέπει να είναι άρτιο στην εµφάνιση του (για

χρήστη

παράδειγµα καλή ποιότητα εικόνων, φωτογραφιών και βίντεο).

(interface)

διεπαφή

δεν

πρέπει

ωστόσο

να

εξεταστεί

µόνο

από

εργονοµική άποψη (για παράδειγµα αν τα περιεχόµενα των µενού είναι ορθολογικά κατανεµηµένα), αλλά και από καθαρά διδακτική. Τα σχετικά βίντεο, οι εικόνες και οι φωτογραφίες (για να αναφερθούµε στο ίδιο υλικό) δεν πρέπει να είναι µόνο καλής ποιότητας, αλλά να στηρίζουν τη µάθηση: να προκαλούν ερωτήσεις και απορίες, να υποδεικνύουν «δρόµους» αναζήτησης και διερεύνησης, να διεγείρουν το ενδιαφέρον των µαθητών. Επίσης, η διεπαφή θα πρέπει να είναι προσανατολισµένη στη διδασκαλία και να λαµβάνει υπόψη της τις τρέχουσες απόψεις της

Παιδαγωγικής

επιστηµονικών

και

κλάδων.

των Για

∆ιδακτικών παράδειγµα,

των τα

διαφόρων

περιβάλλοντα

άµεσης διαχείρισης (όπως της ∆υναµικής Γεωµετρίας) και τα περιβάλλοντα

ρητής

διατύπωσης

εντολών

(όπως

είναι

οικογένεια των Logo-περιβαλλόντων) παρουσιάζουν µεταξύ τους σηµαντικότατες διαφορές µε επιπτώσεις στη διδασκαλία (τον τρόπο που οργανώνεται

το µάθηµα) και

τη µάθηση. Τα

εκπαιδευτικά λογισµικά µπορούν να βοηθήσουν πολύ στη διεξαγωγή ενός µαθήµατος, αλλά να εισαγάγουν επίσης και παρανοήσεις

εσφαλµένες

αντιλήψεις:

τα

περιβάλλοντα

∆υναµικής Γεωµετρίας (λόγω του ιδιαιτέρου interface που έχουν) µπορούν, για παράδειγµα, να ευνοήσουν αντιλήψεις των γεωµετρικών

σχηµάτων

ως

«ελαστικών»

(«λαστιχένια

ευθύγραµµα τµήµατα»). Αντιλήψεις αυτού του είδους έχουν καταγραφεί

στη

διεθνή

βιβλιογραφία,

αλλά

δεν

έχουν

διερευνηθεί συστηµατικά (F. Bellemain, 1987). Η «αντίδραση» του συστήµατος στις ενέργειες ή τα «αιτήµατα» του χρήστη θα πρέπει να είναι επίσης πολύ σαφής και ανάλογη µε το «προφίλ» του χρήστη: για παράδειγµα ένα µήνυµα λάθους στη γλώσσα Logo πρέπει να είναι σε απλή, κατανοητή γλώσσα και να βοηθάει Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

164

Γενικό Μέρος το χρήστη – λαµβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι ο χρήστης θα είναι

µάλλον

ένας

∆ευτεροβάθµιας

µαθητής

Εκπαίδευσης

της και

Πρωτοβάθµιας όχι

ένας

της

πεπειραµένος

προγραµµατιστής Η.Υ. Η ευκολία εκµάθησης του περιβάλλοντος και η ευκολία στη διαχείρισή του αποτελούν επίσης σηµαντικά στοιχεία της διεπαφής που πρέπει να αξιολογηθούν.

Αξιολόγηση

Όπως είναι φανερό, η αξιολόγηση του τελικού µαθησιακού

µαθητή και

αποτελέσµατος είναι ίσως η πιο σηµαντική και η πιο πολύπλοκη

µαθησιακού

– δεδοµένου ότι και µόνο ο προσδιορισµός της «µάθησης»

αποτελέσµατος

αποτελεί αντικείµενο συζήτησης της αντίστοιχης επιστηµονικής

(«διδακτική

κοινότητας εδώ και πολλά χρόνια. Ως παράδειγµα, θα µπορούσε

αποτελεσµατικότ

να αναφερθεί η δυσκολία που υπάρχει να διαπιστωθεί η

ητα»)

βελτίωση των ικανοτήτων των µαθητών να επιλύουν γεωµετρικά προβλήµατα, η οποία οφείλεται στη χρήση ενός συγκεκριµένου λογισµικού ∆υναµικής Γεωµετρίας. Η ύπαρξη µιας σχετικής βιβλιογραφίας για τη χρήση των

Στήριξη της

εκπαιδευτικών περιβαλλόντων δεν αποτελεί βέβαια ενδογενές

διδασκαλίας

χαρακτηριστικό ενός εκπαιδευτικού περιβάλλοντος ή λογισµικού, αλλά µπορεί να συνεκτιµηθεί σε ορισµένες περιπτώσεις όπως, για παράδειγµα, στην περίπτωση επιλογής ανάµεσα σε µια σειρά οµοειδή

ισοδύναµα

(από

διδακτική

άποψη)

προϊόντα.

Σηµαντική είναι ωστόσο η ύπαρξη εγχειριδίων και λοιπού υποστηρικτικού υλικού είτε συνοδευτικού, είτε ενσωµατωµένου στο

ίδιο

το

λογισµικό.

περιλαµβάνεται

µια

Στο

σαφής

υλικό

αυτό

περιγραφή

θα

των

πρέπει

στόχων

να του

λογισµικού, αλλά και ενδεικτικά ή πλήρη µαθήµατα ή διδακτικές δραστηριότητες στα πλαίσια του λογισµικού. Ανάλογη πρέπει να είναι και η εκτίµηση της στήριξης του µαθητή: ποιότητα και ταχύτητα µηνυµάτων προς το µαθητή (που σχετίζεται και µε τη διεπαφή), δυνατότητα παροχής βοήθειας προσαρµοσµένης στις ανάγκες του κάθε χρήστη, δυνατότητα πρακτικής εξάσκησης (διαφόρων

βαθµών

δυσκολίας,

µη-επαναλαµβανόµενης),

δυνατότητα διασύνδεσης µε ∆ιαδίκτυο, µε ηλεκτρονικό φάκελο υλικού

(e-portfolio),

δυνατότητα

διασύνδεσης

µε

άλλους

χρήστες για συνεργασία. Μπορεί επίσης να αξιολογηθεί η παροχή δυνατοτήτων για τη διευκόλυνση του έργου του διδάσκοντος,

όπως

ηµερολόγιο

µαθηµάτων,

αξιολόγησης,

165

Γενικό Μέρος δυσκολιών

και

προόδου

των

µαθητών,

προγράµµατα

και

«εργαλεία» διαχείρισης της τάξης, διαχείρισης εκπαιδευτικών σεναρίων και ασκήσεων. Αξιολόγηση

Είναι απαραίτητη µια εκτίµηση του απαιτούµενου κόστους για

κόστους

την

προµήθεια/προσαρµογή

σε

τοπικές

συνθήκες

(για

παράδειγµα, ελληνοποίηση ενός αλλόγλωσσου περιβάλλοντος) ή τη δηµιουργία ενός εκπαιδευτικού λογισµικού, την εγκατάσταση, τη χρήση, τη συντήρηση και την ενδεχόµενη αναβάθµισή του (σε αυτό πρέπει να συνεκτιµηθεί η ενδεχόµενη απαραίτητη υλικοτεχνική υποδοµή, η επιµόρφωση των εκπαιδευτικών και άλλοι συναφείς παράγοντες). Τεχνική

Στον τεχνικό τοµέα αξιολογούνται η λειτουργικότητα και η

αξιολόγηση

διαλειτουργικότητα

του

εκπαιδευτικού

λογισµικού

περιβάλλοντος, όπως η αξιοπιστία, η ευχρηστία, αποδοτικότητα, η ασφάλεια αλλά και η συµβατότητα του µε άλλα λογισµικά, λειτουργικά συστήµατα και σύγχρονα περιβάλλοντα εργασίας Λοιπά θέµατα

Αξιολογούνται τέλος και όψεις των εκπαιδευτικών λογισµικών και περιβαλλόντων που δεν περιλαµβάνονται ενδεχοµένως στις παραπάνω κατηγορίες. Τα

παραπάνω

συνιστούν

(µερικές

από

τις)

γενικές

κατευθυντήριες γραµµές για την αξιολόγηση εκπαιδευτικών λογισµικών και γενικότερα εκπαιδευτικών περιβαλλόντων. Η σταδιακή τους εξειδίκευση, ανάλογα µε τους επιδιωκόµενους στόχους, η «εκλέπτυνσή» τους οδηγεί σταδιακά σ ένα σύνολο ερωτήσεων, τεστ και ελέγχων ποσοτικής και ποιοτικής φύσεως πολύ λεπτοµερείς. Για παράδειγµα, ένα σχετικά πλήρες σύστηµα ελέγχου, ερωτηµατολογίων και σχετικών δεικτών, µπορεί να περιλαµβάνει

τελικά

εκατοντάδες

στοιχείων.

σχετική

βιβλιογραφία και οι άφθονες πηγές στο ∆ιαδίκτυο παρέχουν πολλά

δείγµατα

από

λίστες

ελέγχου

(check

ερωτηµατολόγια κλπ.

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες Προτείνεται η ανεύρεση ιστοχώρων που σχετίζονται µε τα ∆ραστηριότητα 1η κριτήρια αξιολόγησής του καθώς και επίσκεψη επίσης των

ιστοχώρων που ήδη αναφέρονται µέσα στο κείµενο.

4. Ερωτήσεις Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

lists),

166

Γενικό Μέρος

1. Ποιους από τους παράγοντες που αφορούν την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών λογισµικών και περιβαλλόντων θεωρείτε ως πλέον σηµαντικούς;

5. Ασκήσεις 1. Επιλέξτε δυο λογισµικά που έχουν παρόµοια λειτουργία (για παράδειγµα δυο λογισµικά γεωµετρίας) και προσπαθήστε να επισηµάνετε τις διαφορές τους χρησιµοποιώντας τα κριτήρια που αναπτύχθηκαν παραπάνω.

6. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία http://www.library.cornell.edu/olinuris/ref/research/webeval.ht ml

Ιστοχώρος του Cornell University, USA, µε κριτήρια

αξιολόγησης ιστοχώρων και ιστοσελίδων http://www.library.cornell.edu/olinuris/ref/webcrit.html Αποτελεί ένα είδος «σύνοψης» των προηγουµένων κριτηρίων. http://www.lib.berkeley.edu/TeachingLib/Guides/Internet/Evalu ate.html Κριτήρια αξιολόγησης ιστοχώρων και ιστοσελίδων από ερευνητές του Πανεπιστηµίου του Berkeley CA, USA. http://www.lesley.edu/library/guides/research/evaluating_web. html Κριτήρια αξιολόγησης ιστοχώρων και ιστοσελίδων από τη βιβλιοθήκη του Πανεπιστηµίου Lesley, USA.

(Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης για όλες τις σελίδες της ενότητας αυτής 20/01/2010) D. Jonassen (2000) Computers as Mindtools for Schools: Engaging Critical Thinking, Prentice Hall. F. Bellemain (1992) Conception, réalisation et expérimentation d'un logiciel d'aide à l'enseignement de la géométrie: Cabrigéomètre, στη Γαλλική γλώσσα, Αγγλικός τίτλος: Design, Ενδεικτική βιβλιογραφία

implementation

and

experimentation

computer

environment for teaching/learning geometry: Cabri-géomètre, ∆ιδακτορική διατριβή στο Πανεπιστήµιο Grenoble I, Joseph Fourier,

Γαλλία.

διατριβή

είναι

διαθέσιµη

είτε

από

το

συγγραφέα (ηλεκτρονική µορφή), είτε από τη σχετική υπηρεσία του Πανεπιστηµίου. Hoyles,

(1993)

Microworlds

Schoolworlds:

the

167

Γενικό Μέρος Transformation of an Innovation. In W. Dorfler, C. Keitel & K. Ruthven

(Eds),

Learning

fromComputers:

Mathematics

Education and Technology, pp. 1-17. Berlin: Springer - Verlag. Kynigos, C. (in press) Half-baked Microworlds in use in Challenging Teacher Educators’ Knowing, International Journal of Computers for Mathematical Learning. Kluwer Academic Publishers, Netherlands. Α. Ράπτης και Α. Ράπτη (2004) Μάθηση και διδασκαλία στην Εποχή της Πληροφορίας, Τόµος Α’ και Β’, αυτοέκδοση. Β. Κόµης (2004) Εισαγωγή στις εκπαιδευτικές εφαρµογές των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών, Εκδόσεις Νέων Τεχνολογιών ∆αγδιλέλης

Β.,

«Ο

ρόλος

της

διεπαφής

και

των

(1998).

Σχεδιάζοντας

εκπαιδευτικά

λογισµικά - Από τις εµπειρικές προσεγγίσεις στη διεπιστηµονική θεώρηση. Σύγχρονη Εκπαίδευση. No 100 & Νο 101, σελ. 114123 & 95-103. Κυνηγός, Χ. (2002). Νέες Πρακτικές µε Νέα Εργαλεία στην Τάξη. Νοητικά Εργαλεία και Πληροφοριακά Μέσα: Παιδαγωγική Αξιοποίηση της Σύγχρονης Τεχνολογίας για τη Μετεξέλιξη της Εκπαιδευτικής Πρακτικής. Επιµέλεια: Κυνηγός, Χ. & ∆ηµαράκη. Β., Εκδ. Καστανιώτη, 27-53. Ξένου

Ν.

(2002)

πολυαναπαραστασιακών

∆υνατότητες

λογισµικών

στη

συναρτήσεων. Νοητικά Εργαλεία και

αξιοποίησης διδασκαλία

των

Πληροφοριακά Μέσα:

Μικρόπουλος

(2000)

Εκπαιδευτικό

Λογισµικό,

Εκδόσεις

Κλειδάριθµος. Χ. Παναγιωτακόπουλος, Χ. Πιερρακέας, Π. Πιντέλας (2003) Το εκπαιδευτικό

λογισµικό

καιη

αξιολόγησή

του,

Μεταίχµιο.

εκδόσεις

168

Γενικό Μέρος

Ενότητα 4.3

Συνοπτική παρουσίαση υφιστάµενου εκπαιδευτικού λογισµικού 1. Εισαγωγή Στο µάθηµα αυτό παρουσιάζεται το διαθέσιµο εκπαιδευτικό λογισµικό από το ΥΠΕΠΘ και οι δυνατότητες που προσφέρει. ∆ιδακτικοί Στόχοι

•

Η ενηµέρωση για χαρακτηριστικά εκπαιδευτικά λογισµικά εγκεκριµένα από το ΥΠΕΠΘ

2. Παρουσίαση εκπαιδευτικού λογισµικού Λογισµικό που µπορεί να χρησιµοποιηθεί στην Εκπαίδευση και είναι ελεύθερα προσβάσιµο

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

ΕΑΙΤΥ

Σχολικό ∆ίκτυο e-yliko

Στο λογισµικό που διατίθεται από το ΥΠΕΠΘ περιλαµβάνονται τα εξής: το λογισµικό που έχει παραχθεί από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (http://www.pi-schools.gr). Ιδιαίτερα στη διεύθυνση: http://pi-schools.sch.gr/ υπάρχουν τα νεότερα λογισµικά (προσβάσιµα και απευθείας από το e-yliko). Το λογισµικό που έχει παραχθεί από το ΕΑΙΤΥ. Παρουσίαση των λογισµικών που έχουν αναπτυχθεί ή εξελληνιστεί στα πλαίσια διαφόρων υποέργων της Ο∆ΥΣΣΕΙΑΣ (όπως NAYΣΙΚΑ, ΣEΙΡΗΝΕΣ, ΚΙΡΚΗ, ΠΗΝΕΛΟΠΗ κά.), υπάρχει στη διεύθυνση: http://edsoft.cti.gr/edsoft/index.html και ορισµένα στοιχεία τους στο http://odysseia.cti.gr/action-logismiko/. Ανάλογα, υπάρχει παρουσίαση λογισµικών που έχουν παραχθεί στα πλαίσια του υποέργου ΧΡΥΣΑΛΛΙ∆ΕΣ (http://pleiades.cti.gr ). Εκπαιδευτικό υλικό που χρησιµοποιεί το λογισµικό αυτό (αλλά και λογισµικό ανοιχτό, όπως και βασικές εφαρµογές γραφείου και άλλο λογισµικό) υπάρχει στο Πανελλήνιο Σχολικό ∆ίκτυο (http://www.eyliko.gr/resource/supportmaterial/suppSoft.aspx), στο e-yliko του ΥΠΕΠΘ (http://www.e-yliko.gr/ ) και επίσης διαθέσιµο

169

Γενικό Μέρος ανάλογο υλικό θα υπάρξει (όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία αξιολόγησης του) στα πλαίσια του υποέργου ΝΗΡΗΙ∆ΕΣ (http://pleiades.cti.gr ).

Επιλεγµένοι τίτλοι λογισµικών

Cabri Geometry II (Γεωµετρία), The Geometer’s Sketchpad (Γεωµετρία), Modellus (Μαθηµατικά, Φυσική), Function Probe (Μαθηµατικά, Φυσική), Interactive Physics (Φυσική), Ταξινοµούµε (Στατιστική, γεωγραφία, ιστορία, κλπ για κατανόηση εννοιών διαχείρισης πληροφορίας και δεδοµένων), Γαία ΙΙ (για διδασκαλία φαινοµένων που σχετίζονται µε τη γη), Χελωνόκοσµοι (Μαθηµατικά), Πρωτέας (Πιθανότητες – Στατιστική), Γλώσσα η ελληνική (θεωρητικές επιστήµες), Microworlds Pro (µαθηµατικά, πληροφορική), κλπ

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες ∆ραστηριότητα 1η

Επισκεφθείτε τους ιστοχώρους που αναφέρονται παραπάνω, επιλέξτε µερικά από τα παρουσιαζόµενα λογισµικά και δοκιµάστε να τα κατηγοριοποιήσετε σύµφωνα µε τα κριτήρια που έχουν αναπτυχθεί στην παράγραφο 4.1

4. Ερωτήσεις 1) Τα λογισµικά που αναφέρονται είναι είτε εξελληνισµένα, είτε καθ’ ολοκληρία λογισµικά που έχουν παραχθεί στην Ελλάδα. Θεωρείτε ότι ορισµένα λογισµικά θα έπρεπε να παραχθούν αποκλειστικά στην Ελλάδα (για παράδειγµα σχετικά µε την Ιστορία, τη γλώσσα κλπ) ή εκτιµάτε ότι ο τόπος παραγωγής δεν παίζει ρόλο;

Με ένα γενικότερο τρόπο, πιστεύεται ότι το

ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα έχει ιδιαιτερότητες οι οποίες επιβάλλουν την παραγωγή διδακτικού υλικού ή εκπαιδευτικών περιβαλλόντων; 2) Θεωρείτε ότι η τάση για ΕΛ/ΛΑΚ θα επηρεάσει κατά τρόπο ουσιώδη το χώρο της εκπαίδευσης ή εκτιµάτε ότι πρόκειται µάλλον για περιθωριακές δραστηριότητες, οι οποίες τελικά δε θα παίξουν σηµαντικό ρόλο;

5. Ασκήσεις 1) Με βάση το λογισµικό που έχει περιγραφεί και παρουσιαστεί στις προηγούµενες ενότητες, τις γενικές θεωρίες µάθησης και την προβληµατική της χρήσης των περιβαλλόντων και λογισµικών, δοκιµάστε να περιγράψετε ένα λογισµικό το οποίο θα σας Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

170

Γενικό Μέρος βοηθούσε στη διδασκαλία ενός αντικειµένου της ειδικότητάς σας. 2)

6. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία Πέρα από όσες έχουν ήδη αναφερθεί παραπάνω µπορείτε να επισκεφτείτε και: http://cmap.ihmc.us/ Λογισµικό CMAP (ελεύθερο λογισµικό) για τη δηµιουργία και διαχείριση εννοιολογικών Χαρτών www.greek-language.gr ∆. Κουτσογιάννης (2007). Η αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και Επικοινωνίας στη διδασκαλία των φιλολογικών µαθηµάτων και κυρίως στη διδασκαλία της ελληνικής. Έρευνα στους φιλολόγους – επιµορφωτές στο πλαίσιο του έργου ‘Οδύσσεια’. Στην Πύλη για την ελληνική γλώσσα και τη γλωσσική εκπαίδευση Laborde C. (2001). Integration of technology in the design of geometry tasks with Cabri-geometry. International Journal of Computers for Mathematical Learning, 6, 283-317 Papadopoulos, I. & Dagdilelis, V. (2005). Computer as a tool of verification in a geometry problem-solving context. In Novotna J. (Ed),SEMT' 05, International Symposium Elementary Maths Teaching Proceedings, (pp.260-268). Charles University, Faculty of Education. Prague. The Czech Republic. Papadopoulos, I. & Dagdilelis, V.: (2006). The Theory of Transactional Distance as a Framework for the Analysis of Computer Aided Teaching of Geometry, The International Journal for Technology in Mathematics Education (IJTME), 13(4), 175-182 Ενδεικτική βιβλιογραφία

Κυνηγός, Π. (2007). Το Μάθηµα της ∆ιερεύνησης, Παιδαγωγική αξιοποίηση των ψηφιακών τεχνολογιών για τη διδακτική των µαθηµατικών, Από την έρευνα στη σχολική τάξη, Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα Μικρόπουλος, Τ. (2000). Εκπαιδευτικό λογισµικό. Θέµατα σχεδίασης και αξιολόγησης λογισµικού υπερµέσων. Αθήνα: Κλειδάριθµος Νικολοπούλου Κ. Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ) στην προσχολική εκπαίδευση: βιβλιογραφική επισκόπηση αναφορικά µε τη χρήση των ΤΠΕ από νήπια, Θέµατα στην Εκπαίδευση, 7 (2), 197-221, 2006 Σολοµωνίδου, Χ. (2001). Σύγχρονη Εκπαιδευτική Τεχνολογία. Υπολογιστές και µάθηση στην Κοινωνία της Γνώσης. Θεσσαλονίκη: Κώδικας.

171

Γενικό Μέρος

Ενότητα 5.1 & 5.2 Σχολικό εργαστήριο πληροφορικής και εισαγωγή στα θέµατα ασφάλειας 1. Εισαγωγή Το µάθηµα περιλαµβάνει την άκρως συνοπτική παρουσίαση θεµάτων

που

σχετίζονται

µε

το

Σχολικό

εργαστήριο

Πληροφορικής και ιδιαιτέρως µε τα θέµατα ασφαλείας.

∆ιδακτικοί Στόχοι

• Στοιχειώδεις γνώσεις για ον τρόπο λειτουργίας των σχολικών εργαστηρίων • Βασικές γνώσεις για την ασφάλεια των σχολικών δικτύων και Η.Υ.

2. Βασικές έννοιες ∆ικτύων Το ∆ιαδίκτυο διασυνδέει µια µεγάλη ποικιλία συστηµάτων και αποτελεί το µέσο επικοινωνίας για µια ακόµη µεγαλύτερη ποικιλία εφαρµογών. Το πρότυπο αναφοράς TCP/IP έπαιξε ένα σηµαντικό ρόλο στην επικράτηση του. Το πρότυπο αναφοράς του ∆ιαδικτύου µπορεί να οργανωθεί σε τέσσερα επίπεδα: •

Επίπεδο φυσικού µέσου-διασύνδεσης

•

Επίπεδο δικτύου

•

Επίπεδο µεταφοράς

•

Επίπεδο εφαρµογών.

Το πρότυπο αναφοράς αυτό αποτελείται από δυο πρωτόκολλα επικοινωνίας το πρωτόκολλο ελέγχου µεταφοράς (TCP) και το πρωτόκολλο ∆ιαδικτύου (IP). Σε κάθε κόµβο του ∆ιαδικτύου έχει αντιστοιχισθεί µια διαφορετική διεύθυνση (διεύθυνση ΙP), η οποία έχει τη µορφή Χ.Υ.Ζ.W, όπου κάθε γράµµα αντιστοιχεί σε έναν ακέραιο από 0 έως 255. Το Σύστηµα Ονοµασίας Περιοχών (DNS, Domain Name System), επιτρέπει την αντιστοίχιση µιας ΙΡ διεύθυνσης µε ένα συµβολικό όνοµα (για παράδειγµα τη διεύθυνση 194.177.193.129 µε το συµβολικό όνοµα www.pi-schools.gr,

που

αντιστοιχεί

στο

Παιδαγωγικό

Ινστιτούτο). Η ανταλλαγή πληροφοριών µεταξύ Η.Υ. πραγµατοποιείται µε τη βοήθεια πακέτων δεδοµένων που αποτέλλονται προς το δίκτυο, δροµολογούνται

και

παραδίδονται

στον

παραλήπτη, ενώ

ελέγχεται και η ακεραιότητα των δεδοµένων. Οι ΙΡ διευθύνσεις διακρίνονται σε διευθύνσεις τάξης-Α, τάξης-B, Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

172

Γενικό Μέρος τάξης-C, τάξης-D. Eκτός των άλλων, το πρότυπο αναφοράς καθορίζει µια µοναδική διεύθυνση για κάθε εφαρµογή που καταχωρίζεται σε κάθε σταθµό

εργασίας

και

έτσι

εξασφαλίζεται

ότι

κάθε

δροµολογούµενο πακέτο αντιστοιχείται µε την ορθή εφαρµογή. Οι διευθύνσεις αυτές αποκαλούνται θύρες (ports). Για

τη

βελτιστοποίηση

της

λειτουργίας

των

δικτύων

χρησιµοποιούνται και µια σειρά από ενδιάµεσες συσκευές και διατάξεις: Η γέφυρα διαχειρίζεται τη διακίνηση της πληροφορίας ανάµεσα σε τοπικά δίκτυα µε τον ίδιο τύπο πρωτοκόλλου. Η πύλη διακίνηση της πληροφορίας ανάµεσα σε δίκτυα που έχουν ενδεχοµένως διαφορετικό τύπο πρωτοκόλλου. Ο δροµολογητής διαβιβάζει πακέτα δεδοµένων στον προορισµό τους.

3. Θέµατα ασφαλείας

173

Γενικό Μέρος

«Κακόβουλα»

Ο µεγαλύτερος κίνδυνος για τους Η.Υ. προέρχεται από τα

λογισµικά

λεγόµενα «κακόβουλα» λογισµικά όπως οι ιοί και οι ∆ούρειοι Ίπποι (Trojan Horses), τα worms. Τα κακόβουλα λογισµικά περιλαµβάνουν tracking

επίσης

cookies,

χαρακτηρίζουµε

τις

κατηγορίες

dialers.

συνήθως

Με

το

spyware,

τον

λογισµικό

όρο που

adware, “spyware”

εγκαθίσταται

λαθραία, χωρίς τη γνώση ή την άδεια του χρήστη, µε στόχο να υποκλέψει πληροφορίες ή να ελέγξει τη λειτουργία του Η/Υ. Αντίθετα προς τους ιούς (virus, worms), τα spyware δεν διαδίδονται µε πολλαπλασιασµό, δηλαδή δεν αντιγράφουν τον εαυτό τους. Ένας Η/Υ που έχει προσβληθεί από spyware, δεν µεταδίδει-εξαπλώνει τη «µόλυνσή του» µέσω του δικτύου. Συνήθως η εγκατάσταση του spyware πραγµατοποιείται µε εξαπάτηση του χρήστη κατά την επίσκεψή του σε ιστοσελίδες. Ο χρήστης µπορεί να δώσει τη συγκατάθεσή του για την εκτέλεση µιας λειτουργίας, κατά την επίσκεψη σε ιστοσελίδα, που όµως το µήνυµα είναι παραπλανητικό, ενώ η λειτουργία αντιστοιχεί στην εγκατάσταση του spyware. Σε άλλη περίπτωση µπορεί το λογισµικό που προσφέρεται στο χρήστη να µεταφέρει µαζί και spyware ή κατά την εγγραφή σε υπηρεσίες P2P ο χρήστης να οδηγείται και στη λήψη spyware. Ένα

spyware

Συνήθως

σε

πρόγραµµα ένα

σπανίως

«µολυσµένο»

συναντάται

Η/Υ

µόνο

συνυπάρχουν

του. πολλά

spyware-adware, το οποία επηρεάζουν αισθητά την απόδοση του Η/Υ, επιβαρύνουν το φόρτο εργασίας του σκληρού δίσκου και αυξάνουν την κίνηση του δικτύου. Επίσης µπορούν να υπάρξουν και προβλήµατα ευστάθειας του συστήµατος, ενώ τα «συµπτώµατα» να είναι παραπλανητικά και να οδηγούν ακόµη και σε ενδείξεις προβλήµατος hardware. Spyware

Προγράµµατα για τη διαγραφή ή προστασία του Η/Υ ενάντια σε spyware έχουν αναπτυχθεί, αντίστοιχα προς τη λειτουργία των προγραµµάτων anti-virus Θα

πρέπει

να

αναφερθεί

ότι

τα

spyware

και

adware

προγράµµατα δεν είναι πάντοτε επικίνδυνα για τη λειτουργία του Η/Υ. Σε κάθε περίπτωση όµως δεν παύουν να επιβαρύνουν τη λειτουργία του Η/Υ και του δικτύου, κυρίως στέλνοντας πληροφορίες στο δηµιουργό τους. Κάποιες από τις κακόβουλες ενέργειες είναι : •

Υποκλέπτουν πληροφορίες που διακινεί ο χρήστης µέσω του

•

Συντοµεύσεις και εικονίδια δικτυακών τόπων τοποθετούνται

∆ιαδικτύου. στην

επιφάνεια

εργασίας,

χωρίς

τη

συγκατάθεση

του

στη

των

χρήστη. •

∆ιαδικτυακοί επιθυµητών

τόποι

καταχωρούνται

διευθύνσεων,

χωρίς

τη

λίστα

συγκατάθεση

του

174

Γενικό Μέρος χρήστη. •

δραστηριότητα

του

φυλλοµετρητή

(browser)

παρακολουθείται και καταγράφεται. •

Μεταβάλλουν

τη

διεύθυνση

και

δροµολογούν

το

φυλλοµετρητή σε δικές τους τοποθεσίες. •

Εµφανίζουν αναδυόµενα διαφηµιστικά παράθυρα (pop-ups ads)

•

Γραµµές εργαλείων και εργαλεία αναζήτησης προστίθενται στο φυλλοµετρητή, χωρίς τη συγκατάθεση του χρήστη.

•

Προτιµήσεις και προσωπικές πληροφορίες, αποκτώνται και διοχετεύονται προς τρίτους, χωρίς τη συγκατάθεση του χρήστη.

•

σελίδα

έναρξης,

καθώς

και

άλλες

ρυθµίσεις

τροποποιούνται, µη επιτρέποντας τη διόρθωσή τους από το χρήστη.

Adware

•

Εµποδίζουν - καθυστερούν τη λειτουργία του Η/Υ.

•

∆εσµεύουν χώρο του σκληρού δίσκου

•

Αυξάνουν τη δικτυακή κίνηση

•

Εγκαθιστούν επιπλέον λογισµικά.

όρος

adware

χρησιµοποιείται

περισσότερο

για

κάθε

πρόγραµµα που εµφανίζει διαφηµιστικά µηνύµατα. Ακόµα και ένα πρόγραµµα διαχείρισης ηλεκτρονικής αλληλογραφίας, που διανέµεται

χωρίς

διαφηµιστικά

χρέωση

µηνύµατα,

και

ως

αντάλλαγµα

συγκαταλέγεται

στην

εµφανίζει κατηγορία

adware. Εντούτοις και τα adware µπορούν να θεωρηθούν ως spyware, όταν η λειτουργία τους βασίζεται σε πληροφορίες που συλλέγουν

κατασκοπεύοντας

τον

Η/Υ

στον

οποίο

έχουν

εγκατασταθεί. Τα cookies (web cookies ή

HTTP cookies ή tracking cookies)

µπορούν να θεωρηθούν ως τα λιγότερο κακόβουλα, αφού τις περισσότερες φορές είναι απαραίτητα για την ευκολότερη περιήγησή µας. Για παράδειγµα η αυτόµατη αναγνώριση του χρήστη κατά την είσοδό του σε ένα τόπο. Παρόλα αυτά κάποια προγράµµατα προστασίας τα χαρακτηρίζουν ως αντικείµενα µε στόχο

την

προώθηση

διαφήµιση

και

γι’

αυτό

τα

περιλαµβάνουν στη λίστα προς αποµάκρυνση

Dialers

Οι dialers είναι λογισµικά που δηµιουργούν µια νέα dial-up (τηλεφωνική) σύνδεση στον Η/Υ και κάνουν κλήσεις, από αυτή, σε αριθµούς υψηλής χρέωσης (π.χ. 090…), που δεν ανήκουν σε εταιρίες παροχής πρόσβασης στο ∆ιαδίκτυο. Είναι η χειρότερη περίπτωση

κακόβουλου

οικονοµικής

πλευράς,

λογισµικού,

αφού

το

ύψος

τουλάχιστον του

από

τηλεφωνικού

λογαριασµού µπορεί να φτάσει σε εκατοντάδες ή χιλιάδες ευρώ. Οι dialers, ακόµη και αν υπάρχουν στον Η/Υ, δεν µπορούν να λειτουργήσουν αν ο Η/Υ δεν συνδέεται στο τηλεφωνικό δίκτυο µέσω PSTN (απλή τηλεφωνική γραµµή) ή ISDN Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

γραµµής. Οι

175

Γενικό Μέρος dialers ανιχνεύονται και αφαιρούνται µε anti-virus και antispyware προγράµµατα ή και µε ειδικά anti-dialers προγράµµατα (dialerSpy). Μπορούν να ανιχνευτούν όµως εύκολα και από το χρήστη, µε έλεγχο των dial-up συνδέσεων δικτύου του Η/Υ. Επίσης

µπορεί

να

ζητηθεί

συνδροµή

της

τηλεφωνικής

εταιρίας, µε στόχο τον έλεγχο των κλήσεων και του ύψους του λογαριασµού. Spam

Είναι

τα

µε

ενοχλητικό

περιεχόµενο.

Στο

spam

(http://www.goonline.gr/ebusiness/specials/article.html?article_id=641) συγκαταλέγονται

ανεπιθύµητες

διαφηµίσεις

για

mail

προϊόντα,

υπηρεσίες και sites καθώς επίσης και διάφοροι άλλοι τύποι email (ανεπιθύµητα newsletters, chain mails κτλ). Για τη µείωση των λαµβανόµενων spam emails, δεν πρέπει να γίνεται απάντηση σε άγνωστα µηνύµατα, καθώς µπορεί να εκληφθεί

ως

απόκριση

για

την

αποστολή

περισσότερων

µηνυµάτων. Ακόµα και η αίτηση για διαγραφή (Remove) ενηµερώνει τον spammer ότι πρόκειται για ενεργή ηλεκτρονική διεύθυνση, γεγονός που µπορεί να γίνει αφορµή για τη λήψη ακόµη περισσότερων µηνυµάτων. Επιπλέον, θα πρέπει να αποφεύγεται η εγγραφή σε λίστες αλληλογραφίας (mailing lists). Συχνά οι spammers διαθέτουν µεθόδους συλλογής ηλεκτρονικών διευθύνσεων, τις οποίες βρίσκουν κυρίως σε επίσηµους

δικτυακούς

τόπους.

Επίσης

δεν

θα

πρέπει

γνωστοποιείται το email, όπως οι φόρµες εγγραφής σε διάφορες διαδικτυακές Ορισµένα

υπηρεσίες. προγράµµατα

διαχείρισης

ηλεκτρονικής

αλληλογραφίας (όπως το Outlook της Microsoft) παρέχουν τη δυνατότητα

αποκλεισµού

ορισµένων

αποστολέων

(block

address). Με αυτό τον τρόπο ο χρήστης µπορεί να περιορίσει τον αριθµό των εισερχοµένων spam mails και να τα διαχειριστεί καλύτερα, εφόσον γνωρίζει την ηλεκτρονική διεύθυνση του αποστολέα τους. Ωστόσο, η λύση αυτή δεν είναι ριζική, καθώς είναι σχεδόν πάγια τακτική των spammers η χρήση πλαστής ηλεκτρονικής διεύθυνσης αποστολέα ή και διαφορετικής για κάθε αποστολή (spoofing). Phishing

Ο όρος Phishing χρησιµοποιείται για να δηλώσει µια προσπάθεια απόσπασης- υποκλοπής προσωπικών στοιχείων τα οποία θα χρησιµοποιηθούν συναλλαγές.

σε

Συνήθως

µη

εξουσιοδοτηµένες

πραγµατοποιείται

µέσω

οικονοµικές πλαστών

ιστοσελίδων, που απαιτούν εγγραφή ή µιµούνται επίσηµες σελίδες αξιόπιστων οργανισµών (π.χ. τράπεζες, υπουργεία), σε συνδυασµό µε την αποστολή ενηµερωτικών spam emails.

176

Γενικό Μέρος

4. Προστασία Πρώτη φροντίδα για την προστασία των ψηφιακών δεδοµένων απέναντι στους κινδύνους που εγκυµονεί το ∆ιαδίκτυο δεν είναι άλλη

από

την

επιλογή

και

την

χρήση

ενός

firewall

προγράµµατος. Ενός firewall που µπορεί να διατίθεται ως µέρος µιας ολοκληρωµένης σουίτας προγραµµάτων ασφαλείας (Norton & McAfee Internet Security), δωρεάν firewalls (ZoneAlarm) ή ακόµη

και

ως γηγενές χαρακτηριστικό του πυρήνα

λειτουργικού

συστήµατος

ενός

(Linux).

Ένα από τα πιο σηµαντικά κριτήρια επιλογής Internet firewall θα πρέπει

να

είναι

εξερχόµενης

οι

λεγόµενες

κυκλοφορίας

λειτουργίες

(traffic),

δίνοντάς

ελέγχου σας

της

επιλογές

αποδοχής, απόρριψης (πρόσκαιρης ή µόνιµης) της αποστολής των

packets

που

επιχειρεί

να

στείλει

µια

εφαρµογή.

Μια συνηθισµένη περίπτωση εφαρµογής που ενσωµατώνει firewall, περιλαµβάνει τέσσερις λειτουργίες ασφαλείας, ένα firewall, διαχείριση προγραµµάτων, κλείδωµα της σύνδεσης, και ζώνες οι οποίες σας ενηµερώνουν για κάθε πρόγραµµα που προσπαθεί να συνδεθεί µε το διαδίκτυο. Το firewall επίσης αποτελεί εργαλείο προστασίας κατά εισβολών στο σύστηµα από hackers. Ωστόσο, πέρα από τα τεχνικά µέσα, εκείνο που εξασφαλίζει την καλύτερη προστασία από όλα τα κακόβουλα λογισµικά είναι ο ίδιος ο χρήστης ο οποίος πρέπει να είναι προσεκτικός στις επιλογές του, να γνωρίζει τους κινδύνους του ∆ιαδικτύου και να ελέγχει προσεκτικά τα e-mails που λαµβάνει.

5. Προτεινόµενες ∆ραστηριότητες Από τη διεύθυνση : http://free.grisoft.com/doc/5390/us/frt/0 ∆ραστηριότητα 1η

κατεβάστε το AVG Anti-Virus Free Edition. ∆ιαπιστώστε µε ποιο τρόπο πραγµατοποιείται η εγκατάσταση του.

Παρακολουθείστε το video clip για τη λειτουργία των ιών ∆ραστηριότητα 2η

http://computer.howstuffworks.com/virus.htm. Σχολιάστε τους τρόπους µε τους οποίους µεταδίδονται οι ιοί

Από τη διεύθυνση : ∆ραστηριότητα 3η

http://www.safer-networking.org/gr/tutorial/index.html κατεβάστε

το

Spybot

και

διαπιστώστε

µε

πραγµατοποιείται η εγκατάσταση του.

ποιο

τρόπο

177

Γενικό Μέρος

∆ιαβάστε και σχολιάστε την παρακάτω πραγµατική περίπτωση fishing email.

∆ραστηριότητα 4η

MR.AHMED SALEH DIRECTOR PROJECT IMPLEMENTATION, FEDERAL AIRPORT AUTHORITY OF NIGERIA (FAAN) LAGOS-NIGERIA. TELEPHONE:234-803-3035481 ATTN:MD/CEO I AM A DIRECTOR IN THE FEDERAL AIRPORT AUTHORITY OF NIGERIA.I SEEK THE ASSISTANCE OF A RELIABLE FOREIGN COMPANY OR INDIVIDUAL INTO WHOSE BANK ACCOUNT l CAN TRANSFER THE SUM OF US$25.5M (TWENTY FIVE MILLION, FIVE HUNDRED THOUSAND UNITED STATES DOLLARS). …………………………. l HAVE PUT IN MOTION THE MACHINERY FOR THE TAKE OFF OF THIS TRANSACTION AND FURTHER ACTION WILL COMMENCE IMMEDIATELY l HEAR FROM YOU. l HAVE AGREED THAT AFTER THE TRANSFER OF THE MONEY INTO YOUR ACCOUNT, YOU SHALL BE ENTITLED TO 30% OF THE TOTAL SUM, I SHALL TAKE 65% WHILE 5% HAS BEEN MAPPED OUT TO REIMBURSE ALL LOCAL AND INTERNATIONAL EXPENSES THAT MAY BE INCURRED IN THE COURSE OF THE TRANSACTION. ……………………. PLEASE IF THIS PROPOSAL IS ACCEPTABLE TO YOU, INDICATE BY RETURN MAIL. SHOULD INCASE YOU HAVE ANY QUESTION, FEEL FREE TO ASK. INCLUDE YOUR PRIVATE TELEPHONE AND FAX NUMBERS WHILE REPLYING. I EXPECT YOUR RESPONSE.

6. Ερωτήσεις 1. Aντίστοιχα µε την προστασία από τους ιούς υπάρχουν τα λεγόµενα προγράµµατα γονεϊκής προστασίας (parental control). Εντοπίστε πληροφορίες για αυτά στο ∆ιαδίκτυο. Θεωρείτε ότι είναι ασφαλή και ότι πρέπει να τα χρησιµοποιούν οι γονείς;

7. Ασκήσεις Επισκεφτείτε τη σελίδα http://www.hackerwatch.org/probe/ και

επιλέξτε

τον

έλεγχο

port

scan.

Παρατηρώντας

τα

αποτελέσµατα σχολιάστε τις θύρες και τις υπηρεσίες που αντιστοιχούν σε αυτές.

8. Βιβλιογραφία - ∆ικτυογραφία

178

Γενικό Μέρος

∆ικτυογραφία http://free.grisoft.com/doc/5390/us/frt/0

AVG antivirus και

AVG internet security http://www.avast.com/eng/avast_4_home.html AVAST antivirus http://www.freeantivirusinfo.com Norton Antivirus http://www.pctools.com/free-antivirus/ PC TOOLS antivirus http://www.free-av.de AVIRA antivirus http://el.wikipedia.org/wiki/Antivirus_software http://computer.howstuffworks.com/virus.htm Υλικό για ιούς http://www.freeware-apps.com/index.php ∆ωρεάν λογισµικά προστασίας Ενδεικτικές ψηφιακές πηγές

http://www.noadware.net/research/ Κατάλογος των Spyware και adware, µε τον αντίστοιχο πίνακα ενεργειών, καθώς επίσης και µε τα σχετιζόµενα αρχεία και καταχωρήσεις στη Registry. http://www.goonline.gr/ebusiness/specials/article.html?article_id=409 Ασφαλής πλοήγηση στο ∆ιαδίκτυο http://www.goonline.gr/ebusiness/specials/article.html?article_id=1173 Αντιµετώπιση spyware http://www.tech-faq.com/ylang/el/free-spyware-removal.shtml Πρόγραµµα προστασία ανοικτού κώδικα http://www.lavasoftusa.com/ ∆ωρεάν πρόγραµµα προστασίας http://www.pctools.com/spyware-doctor/ ∆οκιµαστική

έκδοση

λογισµικού

προστασίας

λειτουργία προστασίας real time). Επιµορφωτικό υλικό για την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 1 (Γενικό Μέρος) ΕΑΙΤΥ - Τοµέας Επιµόρφωσης και Κατάρτισης (ΤΕΚ)

(µε

πλήρη

179

Γενικό Μέρος http://www.freeware-apps.com/index.php Αντιµετώπιση

dialers,

spyware

και

άλλων

κακόβουλων

λογισµικών http://www.pcworld.com/tc/spyware/ http://it.ccri.edu/helpdesk/spyware-faqs.shtml http://www.hsbc.gr/gr/about/security/five-golden-rules/antispyware-software/ ∆ικτυακοί τόποι µε ενηµερωτικά στοιχεία http://www.leechvideo.com/video/view1599665.html ρυθµίσεις Win XP firewall (video clip) http://www.go-online.gr/ebusiness/specials/index.html ενηµερωτικό υλικό για firewall, spam, phishing http://www.personalfirewall.comodo.com COMODO Firewall http://www.download.com/3000-2092-10039884.html ZONE ALARM Firewall http://el.wikipedia.org/wiki/Antivirus_software http://el.wikipedia.org/wiki/Firewall Ηλεκτρονικές πηγές για Antivirus – Firewall http://computer.howstuffworks.com/firewall.htm (Πλήρες άρθρο µε εικόνες και επεξήγηση για τη λειτουργία των Firewall) http://www.spamunit.com/ ∆ικτυακός

τόπος

ενηµέρωσης

και

παροχής

προγραµµάτων

εναντίον του spam http://www.hackerwatch.org/probe/ On line εργαλείο ελέγχου του firewall (των θυρών του Η/Υ)

Βιβλιογραφία Ενδεικτική βιβλιογραφία

•

Πανέτσος

Σπύρος

(2007)

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ

ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ. Εκδόσεις Τζιόλας.

∆ΙΚΤΥΑ