De opwarming van de aarde wordt vanuit het perspectief van de consument veroorzaakt door een grote hoeveelheid kleine prikkels. Door de optelsom van broeikasgassen van honderden miljoenen benzine- en dieselauto’s, miljarden kilo’s vlees, tienduizenden vliegtuigen, miljarden liters verwarmd douchewater en miljoenen kilo’s aan fast fashion en andere wegwerpproducten.

Maar vanuit het perspectief van de producent rijst een heel ander beeld. 

Een groot deel van de klimaatramp is dan te verklaren uit een relatief klein aantal grote oorzaken: door zogeheten carbon bombs, bommen van koolstof. 

De broeikasgassen van de 400 allergrootste mijnen, olie- en gasvelden warmen de aarde méér op dan 1,5 graad

Die term gebruiken wetenschappers, politici, en activisten meestal voor projecten die tijdens hun levensduur meer dan 1 gigaton koolstofdioxide uitstoten. Dat zijn er ruim 400 wereldwijd: de allergrootste steenkoolmijnen en olie- en gasvelden, die samen zorgen voor meer dan voldoende broeikasgas om de aarde meer dan 1,5 graad op te warmen. 

The Guardian zette ze vorig jaar op een rij. De Britse krant zocht ook uit hoeveel geld de fossiele industrie daar tot aan het eind van dit decennium in steekt: gemiddeld 103 miljoen dollar per dag. 

Kapitaalstroom van 1,8 biljoen dollar 

Het CarbonBombs.org-project – een vervolgonderzoek op initiatief van de Franse ngo’s Data for Good en Éclaircies, richt zich op de herkomst van dat geld. 

Bedrijven betalen hun investeringen in nieuwe kolenmijnen en olie- en gasvelden immers zelden zelf. Ze lenen geld of schrijven obligaties uit, waarbij ze afhankelijk zijn van de hulp van banken. 

In totaal bracht het onderzoek een kapitaalstroom ter waarde van 1,8 biljoen dollar in kaart. Die stroom is sinds 2016 op gang gebracht door de zestig grootste banken ter wereld, die daarmee de eigenaren van 425 koolstofbommen financierden. 

De vijf bedrijven met de meeste koolstofbommen zijn China Energy Investment Corp (een Chinees mijnbouwbedrijf), Saudi Aramco, HKSCC (een ander Chinees mijnbouwbedrijf), TotalEnergies en Exxon Mobil. 

De vijf meest betrokken banken zijn het Chinese ICBC, de Amerikaanse Citigroup, de China CITIC Bank, de Agricultural Bank of China, en het Franse BNP Paribas. (Alle koolstofbommen, bedrijven en banken staan op deze website.)

Uit het onderzoek blijkt dat ook de ING Bank een grote rol speelt bij de financiering van de eigenaren van koolstofbommen: in totaal ter waarde van ruim 7 miljard euro. 

Gigatonnen broeikasgas

Recent schreef Follow the Money al over de betrokkenheid van de ING bij het Noorse Aker BP, dat in onder meer het noordpoolgebied naar olie en gas boort. 

Aker BP neemt ook deel aan een carbon bomb: het olieveld Johan Sverdrup in de Noorse Noordzee. Dit is een van de grootste in Europa, het zal tijdens de verwachte levensduur goed zijn voor de uitstoot van ongeveer 1,1 gigaton koolstofdioxide. 

De ING Bank hielp Aker BP sinds 2016 aan meer dan 1,8 miljard euro, zo blijkt uit het CarbonBombs.org-project. 

Steenkool staat bovenaan het lijstje uit te faseren fossiele brandstoffen

Toch is het vermoedelijk niet het controversieelste bedrijf onder de klanten van de ING. 

De bank is namelijk ook de grootste financier van Glencore International. Dit Zwitserse bedrijf, met een omzet van meer dan 255 miljard dollar en een winst van ruim 17 miljard in 2022, ontgint overal ter wereld metalen, mineralen en – relevant in het kader van klimaatverandering – steenkool.

Steenkool is notoir slecht, omdat er bij verbranding per eenheid energie veel meer broeikasgassen vrijkomen dan bij aardgas of -olie. 

Voor het opwekken van elektriciteit is het verstoken van steenkool volgens Milieucentraal bijvoorbeeld zo’n tweemaal belastender voor het klimaat dan aardgas. Steenkool staat dan ook bovenaan het lijstje van uit te faseren fossiele brandstoffen.

Schandalen

Het Internationaal Energieagentschap (IEA) becijferde dat de doelen in het Klimaatakkoord van Parijs alleen gehaald kunnen worden als 90 procent van de wereldwijde steenkoolreserves blijft waar die nu is: in de grond. Het openen van nieuwe steenkoolmijnen is helemaal onverenigbaar met de strijd tegen klimaatverandering, aldus diezelfde IEA. 

Glencore is eigenaar van twee gigantische steenkoolmijnen, een in Colombia en een in Australië, die tijdens hun resterende levensduur verantwoordelijk zullen zijn voor een uitstoot van respectievelijk 2,4 en 1,7 gigaton koolstofdioxide. Dat is vergelijkbaar met anderhalf keer de jaarlijkse uitstoot in de hele Europese Unie. 

Daarnaast werkt Glencore aan het openen van nog eens twee reusachtige steenkoolmijnen: nog een in Australië en een in Zuid-Afrika. Als die plannen doorgaan, is de daar gewonnen steenkool goed voor respectievelijk 2 en 1,7 gigaton koolstofdioxide. 

Ondertussen wordt Glencore in verband gebracht met schandalen. 

Dat begon al met oprichter Marc Rich, die ooit wegens oliehandel met Iran op de internationale opsporingslijst van meest gezochte criminelen stond.

Boetes voor corruptie

Eerder schreef Follow the Money over een boete van 100 miljoen dollar die Glencore kreeg opgelegd voor fraude met biodiesel. 

En vorig jaar betaalde het in de Verenigde Staten nog eens meer dan 1,3 miljard dollar aan schikkingen en boetes voor witwassen en corruptie. Het ministerie van Justitie zei dat Glencore op een ‘onthutsende schaal’ schuldig was aan omkoping in landen in Afrika en Zuid-Amerika, over een periode van zeker tien jaar.

‘Glencore maakt de veiligheid van mijnwerkers ondergeschikt aan de productiviteit’

Glencores mijnen zijn bovendien berucht om het schenden van mensenrechten. 

In 2018 publiceerde de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties een onderzoek dat stelt dat het bedrijf vakbonden ondermijnt en de veiligheid van mijnwerkers systematisch ondergeschikt maakt aan de productiviteit, ook in de eerdergenoemde Colombiaanse steenkoolmijn. 

Het onderzoeksrapport beschrijft ‘een systematische praktijk van het wereldwijd schenden van de mensen- en arbeidsrechten van werknemers met bijna volledige straffeloosheid en zonder ter verantwoording te worden geroepen,’ een beschuldiging die Glencore overigens weerspreekt.  

Glencores grootste financier

Het CarbonBombs.org-project toont aan dat de ING Bank een van de belangrijkste financiers is van Glencore. 

Sinds het klimaatakkoord van Parijs stroomde er dankzij de bank ruim 1,5 miljard dollar naar het bedrijf. Van de zestig onderzochte grootste banken ter wereld is de ING voor Glencore de belangrijkste. 

Uit eerder onderzoek naar de obligatiemarkt, van Follow the Money en het journalistieke platform Investico, bleek ook al dat de ING een grote rol speelt bij de financiering van fossielbedrijven. 

Obligaties zijn verhandelbare leningen die alleen met hulp van banken op de markt kunnen worden gebracht. De bank investeert doorgaans niet zelf in deze waardepapieren, maar zorgt er met haar dienstverlening voor dat bedrijven bij beleggers geld kunnen ophalen. Aldus bracht de ING sinds 2016 een kapitaalstroom ter waarde van 83,2 miljard euro naar de fossiele industrie op gang. 

Ook bij Glencore bestaat een deel van de geldstroom uit obligaties, die dankzij ING op de markt kwamen. 

Daarnaast blijkt de bank ook zelf geld in het mijnbouwbedrijf te steken. 

Op verschillende momenten kreeg Glencore een lening van de ING, bijvoorbeeld in 2022, toen de bank deel uitmaakte van een bankenconsortium dat ruim 6,5 miljard dollar aan het bedrijf uitleende. Op vragen hierover van Follow the Money zegt de bank dat het ‘beleid is om geen commentaar te geven op individuele klanten’.

Deskundigen adviseren álle vormen van financiering van fossielbedrijven onder de loep te nemen  

Bij leningen en obligaties is het overigens zelden duidelijk dat Glencore er geld mee ophaalt voor de exploitatie van steenkoolmijnen. Ze dragen meestal het label general corporate purposes, of iets soortgelijks, zoals in de sector gebruikelijk is. 

Het Science Based Targets-initiatief, van een groep deskundigen die beoordeelt of klimaatdoelen in lijn zijn met de klimaatwetenschap, adviseert daarom om niet enkel te kijken naar projectfinanciering (waarbij geld expliciet geoormerkt is voor bijvoorbeeld een nieuwe steenkoolmijn). 

Beter is het, zeggen ze, om álle vormen van financiering van fossielbedrijven onder de loep te nemen. Daarbij zouden financiële instellingen ook ‘onmiddellijk moeten stoppen’ met het [faciliteren] van nieuwe financiële stromen naar bedrijven die ‘betrokken zijn bij het uitbreiden van de productie’ van kolen, olie en gas. Inclusief het onderschrijven van obligaties.

‘Juridisch geitenpaadje’

De ING Bank blijkt trouwens ook andere exploitanten van koolstofbommen van geld te voorzien, zoals het Russische staatsgasbedrijf Gazprom, het Chinese Sinopec en het Maleisische Petronas, dat reusachtige mijnvelden exploiteert in Iran en Irak.

Dat is opvallend, omdat de bank zegt dat ze niet langer in fossiele energiebronnen wil investeren. 

In 2015, in aanloop naar de klimaattop in Parijs, beloofde de ING bijvoorbeeld dat ze zich zou terugtrekken uit de financiering van nieuwe steenkoolcentrales en mijnbouwprojecten. 

Tegen Follow the Money zegt de bank dat die belofte enkel geldt voor bedrijven ‘die meer dan 30 procent van hun inkomsten halen uit de winning van thermische kolen’. Aangezien Glencore een reusachtig bedrijf is, met inkomsten uit tal van mijnbouwproducten, haalt het deze drempel niet, ondanks het bezit van twee actieve en twee geplande koolstofbommen.

‘Potentieel financieel rendement gaat blijkbaar toch weer boven verantwoordelijkheidsgevoel’

Vorig jaar kondigde de ING bovendien aan te stoppen met de financiering van nieuwe olie- en gasprojecten. Over die belofte zegt de bank desgevraagd dat die alleen geldt voor ‘het verstrekken van projectfinanciering voor nieuwe olie- en gasvelden.’ 

Pieter Pauw, onderzoeker klimaatfinanciering aan de Technische Universiteit Eindhoven, vindt het onderscheid tussen project- en bedrijfsfinanciering ‘een juridisch geitenpaadje’. ‘Dit zijn schokkende cijfers – verbazingwekkend dat dit nog steeds kan.’ 

Volgens Pauw staan dergelijke nieuwe megaprojecten in scherp contrast met de wereldwijde afspraak de opwarming van de aarde tot 1,5 graad te beperken. ‘Ook financiers moeten concluderen dat dit echt niet de bedoeling is. Maar potentieel financieel rendement gaat blijkbaar toch weer boven verantwoordelijkheidsgevoel.’

De Nederlandsche Bank (DNB), de toezichthouder op de Nederlandse bankensector, wil niet ingaan op individuele instellingen. Wel zegt DNB dat ‘commitments die worden aangegaan ook moeten worden nageleefd. Het boeken van onvoldoende voortgang op het realiseren van deze commitments stelt financiële instellingen bloot aan reputatie- en juridische risico’s’.