Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Α.Τ.Ε.Ι. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ<br />
ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ<br />
ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ<br />
ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ<br />
"ΜΕΛΕΤΗ ΕΘΝΙΚΩΝ ∆ΡΥΜΩΝ ΕΛΛΑ∆ΑΣ.<br />
ΧΛΩΡΙ∆Α, ΠΑΝΙ∆Α ΚΑΙ ΚΑΘΕΣΤΩΣ<br />
∆ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ."<br />
ΣΠΟΥ∆ΑΣΤΡΙΑ: ΧΑΤΖΗΜΑΡΚΑΚΗ ΙΟΥΛΙΑ<br />
ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: ΙΑΣΜΗ ΣΤΑΘΗ, M. Sc.<br />
- Ηράκλειο 2003 -<br />
1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ<br />
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ………...……………………………………………………………………σελ.1<br />
1o ΚΕΦΑΛΑΙΟ - ΕΘΝΙΚΟΙ ∆ΡΥΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ<br />
1.1 Εισαγωγή…………………………………………………………………………….…….…. 5<br />
1.2 Η καθιέρωση του θεσµού των προστατευόµενων περιοχών………………….……….….5<br />
1.3 Βασικά γνωρίσµατα προστατευόµενων περιοχών…………………….………….…………5<br />
1.4 Κατηγορίες προστατευόµενων περιοχών…………………………………….……………....6<br />
1.5 Οι Εθνικοί ∆ρυµοί στην Ελλάδα………………………………………………….…….…..7<br />
1.6 ∆ιαχείριση των δρυµών…………………………………………….…………………….….9<br />
1.7 Εθνικοί ∆ρυµοί και Βιοποικιλότητα…………….………………………………………….12<br />
1.7.1 Ο Ενδηµισµός στην Ελλάδα……………………….….………………………….…….13<br />
1.7.2 Χλωρίδα………………………………………………….………………………………13<br />
1.7.3 Πανίδα………………………………………………………….…………………….….14<br />
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Ε.∆. ΟΛΥΜΠΟΥ<br />
2.1 Γενικά …………………………………………………………………….…………………15<br />
2.2 Ίδρυση ………………………………………………………………………….…………….15<br />
2.3 Γεωγραφική θέση…………………………………………………………………….……….16<br />
2.4 Ανάλυση του φυσικού περιβάλλοντος…………………………………………...……….…16<br />
2.4.1 Ανάγλυφο-πετρώµατα………………………………….……………………………….....16<br />
2.4.2 Κλίµα…………………………………………………….……………………………...…17<br />
2.4.3 Βλάστηση……………………………………………………….…………………...…….17<br />
2.4.4 Πανίδα ……………………………………………………………….………………...….22<br />
2.5 Κίνδυνοι-παράγοντες που απειλούν το δρυµό………………...…………….…………..…23<br />
2.5.1 Αβιοτικοί παράγοντες……………………………………………………………..…..…..23<br />
2.5.2 Βιοτικοί παράγοντες……………………………………………………………..……..…23<br />
2.6 Προτάσεις διαχείρισης του Ε.∆. Ολύµπου…………………………….….………………...25<br />
2.7 ∆ιεθνείς Συνθήκες – Συµβάσεις…………………………………….………….……………..27<br />
3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Ε.∆. ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ<br />
3.1 Γενικά ………………………………………………….……………………………..……….28<br />
3.2 Ίδρυση ………………………………………………….………………………………….…28<br />
3.2.1 Όρια πυρήνα……………………………………….…………………………..……….…30<br />
3.2.2 Όρια περιφερειακής ζώνης ή Ζώνης προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος………30<br />
3.3 Φυσικό περιβάλλον Ε.∆ Παρνασσού………………….………….………………………....31<br />
3.3.1 Γεωλογικά στοιχεία………………………………….……………….………….……..…31<br />
3.3.2 Εδαφολογικά στοιχεία………………………………….………………….……….…..…31<br />
3.3.3 Κλιµατολογικά δεδοµένα…………………………….………………………….……......31<br />
3.3.4 Βλάστηση - Χλωρίδα ……………………………………………...…………………...…32<br />
3.3.5 Πανίδα…………………………………………………………………...…….………..…33<br />
3.3.6 Ειδικά στοιχεία φυσικού περιβάλλοντος…………………………………..….………....33<br />
3.4 Αγροτικές δραστηριότητες…………………………………………………………..……..…34<br />
3.5 Προβλήµατα στους βιότοπους του δρυµού………………………………..…………….….37<br />
3.6 Η εξέλιξη των παραγωγικών αγροτικών δραστηριοτήτων……………………..………......38<br />
3.7 Συµπεράσµατα…………………………………………..……………………….………...…..38<br />
2
4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ –Ε.∆. ΠΑΡΝΗΘΑΣ<br />
4.1 Γενικά……………………………………………………………….……………………..…..39<br />
4.2 Ίδρυση………………………………………………………………………………….…..….39<br />
4.3 Περιγραφή της κατάστασης του δρυµού…………………………………………..………..39<br />
4.4 Κατηγορίες χρήσεων γης……………………..……………………………………….……...40<br />
4.5 Ανάλυση φυσικού περιβάλλοντος…………………..………………………………….…….41<br />
4.5.1 Γεωµορφολογία…………………………………………..………………………………..41<br />
4.5.2 Κλίµα…………………………………………………………..…..………………………41<br />
4.5.3 Βλάστηση…………………………………………………………….……………………42<br />
4.5.4 Χλωρίδα…………………………………………………………..……….………………44<br />
4.5.5 Πανίδα………………………………………………………………………….………….44<br />
4.6 Ανθρωπογενές περιβάλλον……………………………………………..………………..……45<br />
4.7 Προσδιορισµός των Στόχων ∆ιαχείρισης του δρυµού……………………...…………….49<br />
5ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ – Ε.∆. ΑΙΝΟΥ<br />
5.1 Γενικά………………………………………………………………………….………...…….51<br />
5.2 Ίδρυση………………………………………………………………………….……………...51<br />
5.3 Όρια του δρυµού……………………………………….…………………….…….………..51<br />
5.4 Φυσικό περιβάλλον…………………………………………….…………………….……….52<br />
5.4.1 Φυσιογραφία (ανάγλυφο, υψόµετρο)……………………… …………………….………52<br />
5.4.2 Γεωλογία……………………………………………………………….………….………52<br />
5.4.3 Εδαφικές συνθήκες………………………………………………………….……….…...52<br />
5.4.4 Κλιµατικές συνθήκες………………………………………………….…………...….….53<br />
5.4.5 Χλωρίδα…………………………………………………………………………………...53<br />
5.4.6 Πανίδα…………………………………………………………………………….……….54<br />
5.5 Ανθρωπογενές περιβάλλον………………………………………………..……………….…56<br />
5.5.1 Οικονοµικές δραστηριότητες…………………………………………...………….…….56<br />
5.6 Ζώνες ανάπτυξης του Εθνικού ∆ρυµού…………………………………………………….59<br />
5.7 Προτεινόµενες επεµβάσεις και προτάσεις για τη διαχείριση του Ε.∆. Αίνου……….…59<br />
6o ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Ε.∆. ΛΕΥΚΩΝ ΟΡΕΩΝ<br />
6.1 Γενικά ……………………………………………………………………….………………..61<br />
6.2 Ίδρυση…………………………………………………………………………….………..….62<br />
6.3 Έκταση και όρια……………………………………………………………………….….….62<br />
6.4 Φυσικό περιβάλλον……………………………………………………………….…………..63<br />
6.4.1 Γεωµορφολογία και ανάγλυφο………….………………………………………….….…63<br />
6.4.2 Κλίµα ………………………………….………………………………………..….……...65<br />
6.4.3 Βιοκλίµα………………………………………………….……………….…………….…65<br />
6.4.4 Βλάστηση………………………………………………….……………………...……….65<br />
6.4.5 Χλωρίδα………………………………………………….…………………….………..…68<br />
6.4.6 Πανίδα…………………………………………………….…………………………...…..69<br />
6.5 Ανθρωπογενές περιβάλλον……………………………………………….…………….……..72<br />
6.6 Επιπτώσεις των διαφόρων χρήσεων γης στον Εθνικό ∆ρυµό……………….…….…...…73<br />
6.6.1 Φυσικές επιπτώσεις –κίνδυνοι…………………………….….……………………….…..73<br />
6.6.2 Ανθρωπογενείς επιπτώσεις – κίνδυνοι……………………………..………..……………74<br />
6.7 Γεωργική Υπηρεσία……………………………………………………………….…………..76<br />
6.8 Συµπεράσµατα…………………………………………………………………..………….….76<br />
7ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Ε.∆. ΟΙΤΗΣ<br />
7.1 Γενικά…………………………………………………………….……………………………78<br />
7.2 Ίδρυση………………………………………………………………….………………….…..78<br />
7.3 Προσδιοροσµός των ορίων του Ε.∆. – Γεωγραφική θέση………………….…………...…78<br />
3
7.4 Ιδιοκτησιακό και νοµικό καθεστώς……………………………………..…………….…..…79<br />
7.5 Φυσικό Περιβάλλον……………………………………….………………………..…………80<br />
7.5.1 Γεωµορφολογία – Ανάγλυφο………………………………………………..…………….80<br />
7.5.2 Έδαφος………………………………………………………………………...…………..80<br />
7.5.3 Κλίµα…………………………………………………………………………..………….80<br />
7.5.4 Χλωρίδα -Βλάστηση……………………………………..……………..…………………81<br />
7.5.5 Πανίδα της ευρύτερης περιοχής του Ε.∆. Οίτης…………………………..……………85<br />
7.6 Ανθρωπογενές περιβάλλον…………………………………….………..……………………87<br />
7.6.1 Χρήσεις γης του δρυµού…………………………………………..………..……..…….87<br />
7.6.2 Οικονοµικές δραστηριότητες……………………………………….....………………….88<br />
7.7 Προστασία και διατήρηση των φυσικών χαρακτηριστικών και αξιών της περιοχής….91<br />
8ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ – Ε.∆. ΠΙΝ∆ΟΥ (ΒΑΛΙΑ ΚΑΛΝΤΑ)<br />
8.1 Γενικά…………………………………………………………………….………….………...95<br />
8.2 Ίδρυση………………………………………………...……………………….……….….…..95<br />
8.3 Ανάλυση του φυσικού περιβάλλοντος……………………..…………….……………..…...96<br />
8.3.1 Γεωµορφολογία και ανάγλυφο………………………………..…….…………….…..….96<br />
8.3.2 Γεωλογία……………………………………………..………………....…………….……96<br />
8.3.3 Κλίµα της «Ζεστής κοιλάδας»……………………..….…….……………………….….97<br />
8.3.4 Έδαφος…………………………………………………………..………….……………..97<br />
8.3.5 Βλάστηση…………………………………………………….………….…………….…..97<br />
8.3.6 Χλωρίδα………………………………………………………………..…………….……99<br />
8.3.7 Πανίδα……………………………………………….……….………...………….……..100<br />
8.4 Ανθρωπογενές περιβάλλον……………………………….……………………..….……….102<br />
8.4.1 Ανάλυση των µορφών χρήσεων του δρυµού..………………………...………..…….102<br />
8.5 Γεωργική και κτηνοτροφική πολιτική και οι επιπτώσεις τους………………....…...….105<br />
8.6 ∆ασική πολιτική και οι επιπτώσεις της δασοπονίας…………………...…….………….105<br />
8.7 Οριοθέτηση των ζωνών προστασίας…………………………………..…..………..……..106<br />
8.8 ∆ιεθνείς Συνθήκες-Συµβάσεις…………………………………………...…..………..…….116<br />
9o ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Ε.∆. ΒΙΚΟΥ- ΑΩΟΥ<br />
9.1 Γενικά…………………………………………………………….…………..………………107<br />
9.2 Ίδρυση………………………………………..…………………….………………..……….107<br />
9.3 Γεωγραφική θέση…………………………………..…………………….………………….107<br />
9.4 Έκταση και όρια του δρυµού…………………………..……………….…………………108<br />
9.5 Ανάλυση φυσικού περιβάλλοντος……………………………..………….……….………..109<br />
9.5.1 Γεωµορφολογία-ανάγλυφο………………………………………..…….……….……….109<br />
9.5.2 Κλίµα………………………………………………………….………..……….………..109<br />
9.5.3 Βλάστηση…………………………………………………….……………….….………109<br />
9.5.4 Χλωρίδα……………………………………………………….…………………….…...113<br />
9.5.5 Πανίδα……………………………………………………….…………….…..…………114<br />
9.6 Ανθρωπογενές περιβάλλον……………………………...…….…………….……………….115<br />
9.6.1 Ανάλυση των µορφών χρήσης του Ε.∆………………...….……………...………..…115<br />
9.6.2 Οικονοµικές δραστηριότητες και υφιστάµενη διαχειριστική κατάσταση του<br />
χώρου………………………………………………..………………..……………………....….116<br />
10ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ –Ε.∆. ΠΡΕΣΠΩΝ<br />
10.1 Ορισµός των Υγροτόπων……………………………..……………………………………120<br />
10.2 Γενικά ……………………………………………………….……………………………..120<br />
10.3 Φυσικό περιβάλλον……………………………………………….……………………….120<br />
10.3.1 Γεωµορφολογικά στοιχεία………………………………………….…………………120<br />
10.3.2 Το κλίµα της περιοχής των Πρεσπών…………….……………………..…………..121<br />
4
10.3.3 Βλάστηση …………………………………………….…………………………..……122<br />
10.3.4 Η Πανίδα των Πρεσπών……………………….………….…………………….……122<br />
10.4 Ανθρωπογενές περιβάλλον……………………………….……….………………….……124<br />
10.4.1 Οικονοµικές δραστηριότητες……………………………..…………………………...124<br />
10.5 Λίγα λόγια για τους υγροτόπους……………………….………...………………………126<br />
10.6 Κίνδυνοι που απειλούν τις Πρέσπες…………………………………….……………….128<br />
10.7 Εταιρία Προστασίας Πρεσπών…………………………………….…………….………..129<br />
11ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ – Ε.∆. ΣΟΥΝΙΟΥ<br />
11.1 Γενικά………………………………………………………………..………………….…..130<br />
11.2 Ίδρυση……………………………………….……………………………..……………….130<br />
11.3 Φυσικό περιβάλλον………………………………....……………………………………...130<br />
11.3.1 Βλάστηση-Χλωρίδα……………………………….………….……….……………….130<br />
11.3.2 Πανίδα………………………………………………….…….……….………………..131<br />
11.4 Ιστορική-Παλαιοντολογική αξία………………………………….……….……………….131<br />
ΕΠΙΛΟΓΟΣ………………………..…………………………………………..………………….132<br />
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ………………….……...……………………………………..………………..134<br />
5
1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ<br />
ΕΘΝΙΚΟΙ ∆ΡΥΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ<br />
ΠΕΡΙΟΧΕΣ<br />
1.1 Εισαγωγή<br />
Η ακανόνιστη και η συνεχώς εντεινόµενη επέµβαση του ανθρώπου στη φύση και η<br />
αδιάκοπη εκµετάλλευση των φυσικών πόρων, είχε σαν αποτέλεσµα την υποβάθµιση του<br />
φυσικού περιβάλλοντος και τη διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας, µε δυσάρεστες<br />
συνέπειες ακόµα και στην ίδια την επιβίωση του ανθρώπου.<br />
Η προοπτική να εξαφανιστούν από τον πλανήτη πολλά φυτικά και ζωικά είδη ή<br />
µοναδικά τοπία και η συνειδητοποίηση του µεγάλου κινδύνου από τους ανθρώπους, είχε ως<br />
αποτέλεσµα την κινητοποίηση της ανθρωπότητας για τη λήψη µέτρων κατά της<br />
καταστροφικής αυτής πορείας.<br />
1.2 Η καθιέρωση του θεσµού των προστατευόµενων περιοχών<br />
Οι εντεινόµενες καταστροφές στη φύση και το τοπίο, οδήγησαν πριν από ενάµιση<br />
περίπου αιώνα στις πρώτες συστηµατικές προσπάθειες για την προστασία ιδίως των ειδών<br />
που κινδύνευαν µε εξαφάνιση, µε τη θέσπιση µεµονωµένων απαγορεύσεων και ρυθµίσεων<br />
για το σκοπό αυτό. Παράλληλα, οι κυβερνήσεις δέχτηκαν «πιέσεις» να θέσουν κάτω από<br />
την προστασία τους «φυσικές» περιοχές της γης που έχουν ιδιαίτερη αξία για τη<br />
διατήρηση πολύτιµων, µοναδικών ή σπάνιων χαρακτηριστικών. ∆ηµιουργείται, έτσι, ο<br />
θεσµός των «προστατευόµενων περιοχών», µια προσπάθεια της ανθρωπότητας να<br />
εξασφαλίσει τη διατήρηση των ζώντων οργανισµών και ιδιαίτερων αξιών της φύσης.<br />
Σαν πρώτη συντονισµένη προσπάθεια για την κατοχύρωση του θεσµού των<br />
προστατευόµενων περιοχών σε παγκόσµιο επίπεδο, θεωρείται µια πράξη του Κογκρέσου<br />
των ΗΠΑ το 1872, όπου µια µεγάλη έκταση στην περιοχή Yellowstone χαρακτηρίστηκε<br />
Εθνικό Πάρκο (National Park). (Χατζηστάθη & Ισπικούδη, 1995)<br />
1.3 Βασικά γνωρίσµατα Προστατευόµενων Περιοχών<br />
Οι προστατευόµενες περιοχές δεν είναι οµοιογενείς εκτάσεις µε παρόµοια<br />
χαρακτηριστικά. Κάθε τέτοια περιοχή έχει τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και<br />
συνεπώς, ο τρόπος διαχείρισης καθεµιάς διαφέρει. Υπάρχουν περιοχές που περιλαµβάνουν<br />
αδιατάραχτα φυσικά οικοσυστήµατα και άλλα ανθρωπογενή, τοπία µε ιδιαίτερη αξία ή και<br />
συνδυασµό των παραπάνω χαρακτηριστικών. Ανάλογα µε τις ανάγκες της περιοχής,<br />
καθορίζονται διαφορετικοί σκοποί και µε διαφορετική ένταση σε κάθε περίπτωση.<br />
Γενικά, µπορούµε να πούµε ότι τα βασικά γνωρίσµατα των προστατευόµενων περιοχών<br />
είναι τα ακόλουθα:<br />
Είναι εκτάσεις χερσαίες ή υδάτινες,<br />
Περιέχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (φυσικά, οικολογικά, τοπιακά)<br />
Είναι πολύτιµες για τη διατήρηση της φυσικής κληρονοµιάς κάθε χώρας<br />
Έχουν ειδική νοµοθεσία<br />
Η προστασία και η κατάλληλη διαχείρισή τους κατοχυρώνεται από την<br />
πολιτεία,<br />
Αποτελούν δηµόσιο αγαθό,<br />
6
Εκτός από την ιδιαίτερη οικολογική σηµασία τους, εξυπηρετούν, επίσης,<br />
ευρύτερες κοινωνικές, οικονοµικές και πολιτιστικές ανάγκες του ανθρώπου.<br />
(Χατζηστάθη & Ισπικούδη, 1995)<br />
Σύµφωνα µε τα παραπάνω θα µπορούσε να δοθεί ο ακόλουθος ορισµός για τις<br />
προστατευόµενες περιοχές:<br />
Προστατευόµενες περιοχές είναι χερσαίες ή υδάτινες εκτάσεις µε ιδιαίτερα<br />
οικολογικά ή και τοπιακά χαρακτηριστικά, που προστατεύονται νοµοθετικά µε<br />
ειδικό καθεστώς διαχείρισης, και έχουν ως κοινό σκοπό τη διατήρηση των<br />
ιδιαίτερων αξιών τους για την παρούσα και τις µελλοντικές γενεές, καθώς και την<br />
εξυπηρέτηση σύγχρονων κοινωνικών αναγκών. (Κασιούµης, 1993)<br />
Το παγκόσµιο ενδιαφέρον για την προστασία του περιβάλλοντος έχει εκφραστεί µε<br />
διάφορες ∆ιακηρύξεις, Συµβάσεις , Νοµοθεσίες, Προγράµµατα κ.λ.π. όπως είναι:<br />
- Η Γενική Συνέλευση της ∆ιεθνούς Ένωσης για την Προστασία της φύσης και των<br />
Φυσικών Πόρων (I.U.C.N., 1968).<br />
- Η ∆ιεθνής Συνθήκη για την Προστασία των Υγροτόπων (Ramsar, 1971).<br />
- To πρόγραµµα Άνθρωπος και Βιόσφαιρα (UNESCO, 1971).<br />
- Η ∆ιακήρυξη για το Ανθρώπινο Περιβάλλον (∆ιάσκεψη Ηνωµένων Εθνών, 1972).<br />
- Η ∆ιεθνής Σύµβαση για τη ∆ιατήρηση της Άγριας Ζωής και του Φυσικού<br />
Περιβάλλοντος (1979).<br />
- Ο Κανονισµός ΕΟΚ 3528/1986, για την προστασία των δασών στην Κοινότητα από<br />
ατµοσφαιρική ρύπανση.<br />
- Το δίκτυο προστατευόµενων περιοχών (sites) γνωστού ως "Φύση 2000" (Natura<br />
2000) µε σκοπό την καλύτερη και αποτελεσµατικότερη προστασία των<br />
απειλούµενων ειδών και των ενδιαιτηµάτων τους, εξασφαλίζοντας την αποκατάσταση<br />
και<br />
διατήρησή τους σε ικανοποιητικό επίπεδο.<br />
1.4 Κατηγορίες προστατευόµενων περιοχών<br />
Συνολικά, στην Ελλάδα, οι προστατευόµενες φυσικές περιοχές, οι θεσµοθετηµένες<br />
περιοχές περιβαλλοντικής προστασίας, είναι οι εξής:<br />
α. Εθνικοί Δρυμοί: 10, µε συνολική έκταση 687,320 στρέµµατα, οι οποίοι αποτελούν<br />
την σπουδαιότερη κατηγορία προστατευόµενων περιοχών και τους οποίους θα αναλύσουµε<br />
εκτενέστερα παρακάτω.<br />
β. Αισθητικά δάση: 19, µε συνολική έκταση 331,060 στρέµµατα (το 0,25% της<br />
χώρας). Πρόκειται για δάση ή φυσικά τοπία που έχουν ιδιαίτερη αισθητική, υγιεινή και<br />
τουριστική σηµασία, ούτως ώστε να προστατεύεται η πανίδα, η χλωρίδα και η ιδιαίτερη<br />
φυσική οµορφιά τους.<br />
γ. Διατηρητέα μνημεία της Φύσης: 51, µε συνολική έκταση 16,500 στρ. Έτσι,<br />
κηρύσσονται οι εκτάσεις, δηµόσιες ή µη, που παρουσιάζουν παλαιοντολογικό,<br />
γεωµορφολογικό και ιστορικό ενδιαφέρον καθώς και συστάδες δέντρων ή δέντρα ή και<br />
σπάνια είδη φυτών που έχουν ιδιαίτερη βοτανική, φυτογεωγραφική, αισθητική και ιστορική<br />
σηµασία. Στις περιοχές αυτές ισχύουν οι ίδιες απαγορεύσεις όπως και στους πυρήνες των<br />
Εθνικών ∆ρυµών.<br />
δ. Υγρότοποι της Συνθήκης Ramsar (1971): 11, έκτασης 400,000 στρ. Η<br />
συνθήκη Ramsar ορίζει πως υγρότοποι είναι «Περιοχές που αποτελούνται από έλη ή<br />
βάλτους, συγκεντρώσεις νερού φυσικές ή τεχνητές, πρόσκαιρες ή µόνιµες, µε νερό στάσιµο ή<br />
τρεχούµενο, γλυκό ή υφάλµυρο ή αλµυρό, συµπεριλαµβάνοντας και τις θαλάσσιες περιοχές<br />
που το βάθος τους κατά την άµπωτη δεν ξεπερνά τα έξι µέτρα.<br />
7
ε. Θαλάσσιο Πάρκο: Οι χερσαίες και θαλάσσιες περιοχές των Βόρειων Σποράδων<br />
(1992), λόγω του ότι αποτελεί καταφύγιο της Μεσογειακής φώκιας Monachus monachus.<br />
Επίκειται η ανακήρυξη ενός ακόµα θαλάσσιου πάρκου στον κόλπο του Λαγανά της<br />
Ζακύνθου, η οποία είναι σηµαντική περιοχή αναπαραγωγής της θαλάσσιας χελώνας Caretta<br />
caretta.<br />
ζ. Καταφύγια θηραμάτων: 550, µε συνολική έκταση 8,000000 στρ. Είναι οι<br />
περιοχές που πληρούν τις προϋποθέσεις ώστε να καλύπτονται οι βασικές ανάγκες των<br />
θηραµάτων σε ησυχία, τροφή και νερό.<br />
στ. Ελεγχόμενες κυνηγετικές περιοχές: 7, µε συνολική έκταση 1,200000στρ.<br />
η. Εκτροφεία θηραμάτων: 21, συνολικής έκτασης 293.000 στρ.<br />
θ. Τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους: 300<br />
ι. Χώροι υπαίθριας αναψυχής<br />
κ. Δάση και δασικές εκτάσεις που έχουν προστατευτική σημασία<br />
ή που καταστρέφονται από πυρκαγιά κ.λ.π. και οι οποίες προστατεύονται από<br />
ειδικές κατά περίπτωση διατάξεις, όπως µε αποφάσεις κήρυξής τους ως αναδασωτέων,<br />
απαγόρευσης βοσκής, απαγόρευσης κυνηγιού κλπ.<br />
Το σύστηµα των προστατευόµενων περιοχών της χώρας δεν είναι, ακόµα, εντελώς<br />
ξεκαθαρισµένο. Υπάρχουν περιοχές σηµαντικές για την προστασία της φύσης, οι οποίες δεν<br />
καλύπτονται ακόµα από ειδική προστατευτική νοµοθεσία, ενώ άλλες περιοχές έχουν<br />
θεσµοθετηθεί ως προστατευόµενες χωρίς να έχει ληφθεί κανένα ειδικό µέτρο για την<br />
ιδιαίτερη προστασία και διαχείρισή τους. Τέλος, υπάρχουν ακόµα περιοχές που περιέχουν<br />
σηµαντικές οικολογικές αξίες και στις οποίες έχουν ληφθεί µέτρα για την προστασία τους,<br />
παρά το ότι δεν έχουν ακόµα πλήρη νοµική προστασία. (Ζάχαρης, 1995)<br />
Στην παρούσα µελέτη θα περιγράψουµε, αναλυτικά, στην σηµαντικότερη κατηγορία<br />
προστατευόµενων φυσικών περιοχών, που είναι οι Εθνικοί δρυµοί, επισηµαίνοντας τις<br />
ιδιαιτερότητες καθενός απ’ αυτούς.<br />
1.5 Οι Εθνικοί ∆ρυµοί στην Ελλάδα<br />
Η σηµαντικότερη κατηγορία προστατευόµενων περιοχών στην Ελλάδα είναι οι Εθνικοί<br />
∆ρυµοί (Ε.∆.), οι οποίοι περιλαµβάνουν εκτάσεις δασικού χαρακτήρα µε επιστηµονικό και<br />
οικολογικό ενδιαφέρον και βρίσκονται κάτω από καθεστώς αυστηρής προστασίας. Με βάση<br />
το Ν.856 / 1937, ιδρύθηκαν 7 εθνικοί δρυµοί µέχρι το 1966. Από το 1966 έως το 1974<br />
ιδρύθηκαν ακόµα τρεις. Συνολικά, οι 10 Εθνικοί ∆ρυµοί καλύπτουν έκταση 687.320<br />
στρεµµάτων, δηλ. το 0,52% της χώρας (χωρίς να περιλαµβάνεται η έκταση των<br />
περιφερειακών ζωνών των πέντε πρώτων δρυµών).<br />
Σύµφωνα µε το νόµο αυτό, οι εθνικοί δρυµοί είναι περιοχές µε ειδικό καθεστώς<br />
προστασίας και η ίδρυσή τους αποσκοπεί:<br />
-στην προστασία της χλωρίδας<br />
-στη βελτίωση και την αύξηση της πανίδας (Να αφεθεί η φύση ελεύθερη,<br />
ανεπηρέαστη από εξωτερικές επιδράσεις να ακολουθεί τις δικές της διεργασίες)<br />
-στη διατήρηση των γεωµορφολογικών σχηµατισµών<br />
-στην προστασία των φυσικών καλλονών<br />
-στην ανάπτυξη του τουρισµού, στη δηµιουργία χώρων αναψυχής για το κοινό<br />
-στη δηµιουργία ευκαιριών απασχόλησης µε την τουριστική ανάπτυξη της περιοχής<br />
και αναζωογόνηση της περιφέρειας και τέλος<br />
-στη διενέργεια επιστηµονικών και δασικών ερευνών.<br />
8
Σήµερα, οι Εθνικοί ∆ρυµοί της Ελλάδας, µε τις νέες επεκτάσεις που έγιναν τόσο στον<br />
πυρήνα, όσο και στην περιφερειακή ζώνη, καταλαµβάνουν συνολική έκταση 1.280.450 στρ.<br />
και είναι οι εξής:<br />
1. Ολύµπου (Ν. Πιερίας)<br />
2. Παρνασσού (Ν. Φωκίδας)<br />
3. Πάρνηθας (Ν. Αττικής)<br />
4. Αίνου (Ν. Κεφαλλονιάς)<br />
5. Σαµαριάς (Ν. Χανίων)<br />
6. Οίτης (Ν. Φθιώτιδας)<br />
7. Πίνδου (Ν. Γρεβενών)<br />
8. Βίκου- Αώου (Ν. Ιωαννίνων)<br />
9. Πρεσπών (Ν. Φλώρινας)<br />
10. Σουνίου (Ν. Αττικής)<br />
(Χατζηστάθη & Ισπικούδη, 1995)<br />
Οι Εθνικοί ∆ρυµοί της Ελλάδας είναι φυσικές περιοχές µε ιδιαίτερη οικολογική<br />
σηµασία λόγω της σπανιότητας και της ποικιλότητας της χλωρίδας και της πανίδας τους,<br />
των γεωµορφολογικών σχηµατισµών του υπεδάφους, των νερών και της ατµόσφαιράς τους .<br />
Σύµφωνα µε το άρθρο 3, παράγραφο 1, του νόµου 996/1971 διατυπώνεται ότι:<br />
«Εθνικοί ∆ρυµοί µπορούν να κηρύσσονται δασικές περιοχές, οι οποίες<br />
παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον από την άποψη διατήρησης της άγριας<br />
χλωρίδας και πανίδας, των γεωµορφολογικών σχηµατισµών, του υπεδάφους, της<br />
ατµόσφαιρας, των υδάτων και γενικά του φυσικού περιβάλλοντός τους και των<br />
οποίων επιβάλλεται η προστασία, η διατήρηση και η βελτίωση της σύνθεσης, της<br />
µορφής και των φυσικών καλλονών τους, για αισθητική, ψυχική και υγιεινή<br />
απόλαυση, ανάπτυξη του τουρισµού καθώς και για τη διενέργεια κάθε είδους<br />
επιστηµονικών ερευνών.»<br />
Παρατήρηση. Στην Ελλάδα χρησιµοποιήθηκε ο όρος "Εθνικός ∆ρυµός" αντί του<br />
"Εθνικού Πάρκου" (Ναtional Park) που είχε επικρατήσει σε ξένες χώρες. Κι αυτό γιατί<br />
θεωρήθηκε ότι οι αξίες της φύσης που έχουν ανάγκη από άµεση και ιδιαίτερη προστασία<br />
βρίσκονται κυρίως στον ορεινό όγκο, σε αποµονωµένες περιοχές (µε παρθένα φύση). Ο όρος<br />
‘‘δρυµός ’’ που περιέχει, εκτός από την κύρια έννοια ‘‘δάσος δρυών’’, και την έννοια<br />
‘‘σύνδενδρος τόπος, περιοχή µε άγρια βλάστηση’’ περιέβαλε τις εκτάσεις αυτές µε την<br />
απαραίτητη αίγλη και µεγαλοπρέπεια που τόνιζαν περισσότερο την ανάγκη ιδιαίτερης<br />
προστασίας του.<br />
Ακόµη, οι δρυµοί είναι Εθνικοί µε την έννοια ότι έχουν ιδιαίτερη αξία για όλο το<br />
έθνος εξαιτίας της απαράµιλλης οµορφιάς και των ευκαιριών που προσφέρουν για έρευνα,<br />
εκπαίδευση και αναψυχή. Γι’ αυτό, κάθε µορφής και χρήσεως εκτάσεις και εµπράγµατα<br />
δικαιώµατα µέσα στον πυρήνα τους, απαλλοτριώνονται αναγκαστικά υπέρ του δηµοσίου,<br />
ενώ το µέτρο αυτό µπορεί να επεκταθεί και στην περιφερειακή ζώνη.<br />
1.6 ∆ιαχείριση των δρυµών<br />
Η ευθύνη για την προστασία και διαχείριση των εθνικών δρυµών και, γενικά των<br />
ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του φυσικού περιβάλλοντος της χώρας, έχει ανατεθεί από την<br />
πολιτεία στη Γενική Γραµµατεία ∆ασών και Φυσικού Περιβάλλοντος του Υπουργείου<br />
Γεωργίας. Το αρµόδιο Τµήµα ∆ασικού Περιβάλλοντος – Εθνικών ∆ρυµών και ∆ασικής<br />
αναψυχής κατευθύνει και εποπτεύει σε εθνικό επίπεδο τις τοπικές ∆ασικές Υπηρεσίες, που<br />
9
είναι αρµόδιες για την προστασία οργάνωση και διαχείριση των δρυµών. Το σχέδιο<br />
διαχείρισης κατευθύνει και ελέγχει τη διαχείριση των φυσικών πόρων της προστατευόµενης<br />
περιοχής, τις χρήσεις της περιοχής, και την ανάπτυξη διευκολύνσεων που απαιτούνται για<br />
την υποβοήθηση των χρήσεων και της διαχείρισης, γενικότερα.<br />
Η διαχείριση γίνεται στα πλαίσια των αρχών που καθορίζονται από το Ν.∆. 996/1971.<br />
Σύµφωνα µε το διάταγµα αυτό, κάθε δρυµός αποτελείται από:<br />
α) τον πυρήνα (ζώνη απόλυτης προστασίας), έκτασης τουλάχιστον 1500 Ha ή 15.000 στρ.<br />
µε εξαίρεση τους δρυµούς που ιδρύονται στα νησιά, και µπορούν να έχουν µικρότερη<br />
έκταση, και<br />
β) την περιφερειακή ζώνη, έκτασης τουλάχιστον ίσης µε τον πυρήνα, όπου οι<br />
χρήσεις γης οργανώνονται µε τρόπο συµβατό στους στόχους προστασίας του δρυµού.<br />
Το Ν.∆. 996/1971 καθορίζει ποιες ενέργειες-δραστηριότητες επιτρέπονται και ποιες<br />
απαγορεύονται στον πυρήνα και στην περιφερειακή ζώνη του δρυµού. Όλες οι µορφές<br />
χρήσεως στον πυρήνα του δρυµού καθώς και τα εµπράγµατα δικαιώµατα τους που δεν<br />
ανήκουν στο δηµόσιο, απαλλοτριώνονται αναγκαστικά υπέρ του δηµοσίου για να<br />
εκπληρωθούν οι σκοποί ίδρυσης του δρυµού. Στον πυρήνα απαγορεύεται κάθε µορφής<br />
παραχώρηση, επί ποινή απολύτου ακυρότητας, προς φυσικά ή νοµικά πρόσωπα δηµοσίου ή<br />
ιδιωτικού δικαίου, όπως επίσης και σε δηµόσιες υπηρεσίες που επιδιώκουν σκοπούς που<br />
βλάπτουν τον πυρήνα του δρυµού.<br />
Οι κυριότερες από τις δραστηριότητες που απαγορεύονται στους πυρήνες των εθνικών<br />
δρυµών είναι:<br />
• η βοσκή<br />
• η υλοτοµία<br />
• οι ανασκαφές<br />
• η εκµετάλλευση λατοµείων και µεταλλείων<br />
• το κυνήγι<br />
• η χρήση δηλητηρίων που ενδεχοµένως να θέσουν σε κίνδυνο απειλούµενα είδη<br />
• το ψάρεµα<br />
• η κατασκήνωση<br />
• το άναµµα φωτιάς<br />
• το κόψιµο λουλουδιών και κλαδιών<br />
• η ρύπανση<br />
• το εµπόριο και η εξαγωγή πουλιών<br />
• η φθορά και αλλοίωση γεωµορφικών σχηµατισµών και φυσικών καλλονών<br />
• η καλλιέργεια ειδών που ενδεχοµένως να ενθαρρύνουν είδη της άγριας πανίδας να<br />
βοσκήσουν εκτός του πυρήνα<br />
• η τοποθέτηση διαφηµιστικών πινακίδων και<br />
• η εγκατάσταση οικισµών, οικιών, καταυλισµών και αγροικιών µέσα στις ζώνες<br />
προστασίας.<br />
Αντίθετα, επιτρέπονται ενέργειες που δεν διαταράσσουν το φυσικό και βιοτικό<br />
περιβάλλον όπως, η ορειβασία, η φωτογραφία, οι περίπατοι κλπ. Ενώ, στην περιφερειακή<br />
ζώνη επιτρέπονται µόνο ορισµένες παραδοσιακές δραστηριότητες.<br />
Στην περιφερειακή ζώνη (ζώνη περιορισµένης προστασίας) όλες οι δραστηριότητες<br />
ελέγχονται από τις αρµόδιες υπηρεσίες, ώστε να µην έχουν αρνητική επίδραση στον<br />
πυρήνα. Μπορούν να επιβληθούν και απαλλοτριώσεις προκειµένου να επιτευχθούν οι σκοποί<br />
ίδρυσης του δρυµού. Επίσης, κάθε εκµετάλλευση οργανώνεται µε τρόπο που να συµµετέχει<br />
στην υλοποίηση των στόχων ίδρυσης του εθνικού δρυµού. Κάθε εθνικός δρυµός έχει το<br />
δικό του ∆ιαχειριστικό Σχέδιο και Ειδικό Κανονισµό του Υπουργείου Γεωργίας, που<br />
κατευθύνουν τις δράσεις των αρµόδιων αρχών.<br />
10
Περιφερειακές ζώνες, ωστόσο, δεν είχαν όλοι οι υπάρχοντες δέκα Εθνικοί ∆ρυµοί.<br />
Συγκεκριµένα, µόνο οι πέντε από τους δέκα είχαν (Οίτης, Πίνδου, Βίκου – Αώου, Πρεσπών<br />
και Σουνίου).<br />
Η συνοπτική εικόνα των δέκα Εθνικών ∆ρυµών, όσον αφορά το έτος ίδρυσης και την<br />
έκτασή τους, µε βάση τα στοιχεία από τα βουλευτικά διατάγµατα ίδρυσης του κάθε δρυµού,<br />
παρουσιάζεται στο πίνακα 1.1. (Ζάχαρης, 1995)<br />
Πίνακας 1.1: ‹‹Παρουσίαση του έτους ίδρυσης και της έκτασης του πυρήνα και της περιφερειακής<br />
ζώνης κάθε δρυµού››<br />
Α/Α ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΝΟΜΟΣ ΕΤΟΣ ΕΚΤΑΣΗ<br />
ΚΗΡΥΞΗΣ ΣΕ ΣΤΡ.(1977)<br />
1. ΟΛΥΜΠΟΥ Πιερίας 1938 Πυρ. 39.880<br />
2. ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ Φωκίδας 1938 Πυρ. 35.130<br />
3. ΠΑΡΝΗΘΑΣ Αττικής 1961 Πυρ. 38.120<br />
4. ΑΙΝΟΥ Κεφαλλονιάς 1962 Πυρ. 28.620<br />
5. ΣΑΜΑΡΙΑΣ Χανίων 1962 Πυρ. 48.500<br />
6. ΟΙΤΗΣ Φθιώτιδας 1966 Πυρ. 30.100<br />
Π. Ζ. 42.000<br />
Συν. 72.100<br />
7. ΠΙΝ∆ΟΥ Γρεβενών 1966 Πυρ. 33.930<br />
Π. Ζ. 35.340<br />
Συν. 69.270<br />
8. ΒΙΚΟΥ-ΑΩΟΥ Ιωαννίνων 1973 Πυρ. 34.000<br />
Π. Ζ. 92.000<br />
Συν. 126.000<br />
9. ΠΡΕΣΠΩΝ Φλώρινας 1974 Πυρ. 49.000<br />
Π. Ζ. 145.700<br />
Συν. 194.700<br />
10. ΣΟΥΝΙΟΥ Αττικής 1974 Πυρ. 7.500<br />
Π. Ζ. 27.500<br />
Συν. 35.000<br />
Γενικό Σύνολο ΠΥΡ. 344.780<br />
Π. Ζ. 27.500<br />
ΣΥΝ. 687.320<br />
Σηµείωση: Πυρ =Πυρήνας<br />
Π. Ζ. =Περιφερειακή Ζώνη<br />
Οι δρυµοί, λοιπόν, που λειτουργούν στην Ελλάδα, καλύπτουν έκταση 687,320 στρ. Από<br />
την συνολική αυτή έκταση τα 344,780 στρ. αποτελούν τους πυρήνες και τα υπό-λοιπα<br />
342,540 στρ. αποτελούν τις περιφερειακές ζώνες. Ο βαθµός, όµως, και το επίπεδο<br />
προστασίας, οργάνωσης και λειτουργίας των περιοχών αυτών στη χώρα µας δεν<br />
ανταποκρίνονται στα διεθνή πρότυπα. Με σκοπό να ξεπεραστούν οι όποιες αδυναµίες και<br />
παραλείψεις, το Τµήµα ∆ασικού Περιβάλλοντος, Εθνικών ∆ρυµών και ∆ασικής Αναψυχής<br />
του Υπουργείου Γεωργίας, µέσα στα πλαίσια του προγράµµατος LIFE, ανέθεσε την<br />
εκπόνηση ολοκληρωµένων «Σχεδίων ∆ιαχείρισης» και για τους 10 Εθνικούς ∆ρυµούς της<br />
Ελλάδας. Εδώ, θα πρέπει να επισηµάνουµε ότι, σύµφωνα µε τις νέες διαχειριστικές µελέτες,<br />
11
προβλέπεται σηµαντική επέκταση της συνολικής έκτασης των δρυµών της χώρας, οι οποίοι<br />
από 687.320 στρέµµατα (0.52 % της συνολικής έκτασης της χώρας) πρόκειται να φτάσουν<br />
σε έκταση τα 1.280.450 στρέµµατα (1,5% της έκτασης της Ελλάδας).<br />
Πίνακας 1.2: «Επέκταση των 10 Εθνικών δρυµών, µε βάση τις προτάσεις των νέων διαχειριστικών<br />
σχεδίων». (Μπεριάτος, 1999)<br />
Πυρήνας Περιφερειακή ζώνη Σύνολο<br />
Εθνικοί ∆ρυµοί<br />
επεκτάσεων<br />
Παλαιά<br />
έκταση<br />
Νέα<br />
έκταση<br />
Παλαιά<br />
έκταση<br />
Νέα έκταση (Πυρήνας +Περ.<br />
ζώνη)<br />
Ολύµπου 39.930 71.500 0 166.900 198.470<br />
Παρνασσού 35.130 36.296 0 446.604 447.770<br />
Πάρνηθας 38.120 85.353 0 91.404 138.637<br />
Αίνου 28.620 28.935 0 47.230 47.545<br />
Λευκών Ορέων<br />
(Σαµαριάς)<br />
48.500 63.146 0 182.794 197.440<br />
Οίτης 30.100 30.100 42.00 163.480 121.480<br />
Πίνδου<br />
33.930 41.704 35.340 49.224 21.658<br />
(Βάλια κάλντα)<br />
Βίκου-Αώου 34.000 34.070 92.00 95.380 3.450<br />
Πρεσπών 49.000 49.00 145.700 249.700 104.000<br />
Σουνίου 7.500 7.500 27.500 27.500 0<br />
Σύνολο 344.830 447.604 342.540 1.520.216 1.280.450<br />
Στα πλαίσια του σχεδίου διαχείρισης κάθε εθνικού δρυµού εντάσσεται και ο<br />
διαχωρισµός της περιοχής σε ∆ιαχειριστικές Ζώνες.<br />
Οι περισσότερες προστατευόµενες περιοχές θα ζωνοποιηθούν για διαφορετικούς<br />
αντικειµενικούς σκοπούς και χρήσεις. Αυτές µπορεί να είναι ζώνες:<br />
για εντατική τουριστική ανάπτυξη,<br />
διασκορπισµένες ζώνες αναψυχής,<br />
ελεγχόµενες ζώνες παραγωγικών πόρων ή<br />
ζώνες πλήρους προστασίας.<br />
Οι διάφορες δραστηριότητες που επιτρέπονται ή απαγορεύονται σε κάθε ζώνη θα πρέπει<br />
να καταγράφονται αναλυτικά. Και ένα τέτοιο τυποποιηµένο σχήµα ζωνοποίησης θα πρέπει<br />
να αναπτυχθεί για όλες τις κατηγορίες προστατευόµενων περιοχών στη χώρα.<br />
Εφόσον, η έννοια της ζωνοποίησης έχει εξασφαλίσει τη βάση για το τι πρέπει να γίνει<br />
και πού, ο στόχος είναι τώρα να απαντηθούν τα “Πώς” και “Ποιος” ; Αυτό το στάδιο, το<br />
προς ενέργεια προσανατολισµένο, είναι η καρδιά του σχεδίου και διευθύνει τα τέσσερα<br />
κυριότερα προγράµµατα διαχείρισης προστατευοµένων περιοχών που είναι (Χατζηστάθη &<br />
Ισπικούδη, 1995):<br />
• ∆ιαχείριση και προστασία της περιοχής: Αυτό το διαχειριστικό πρόγραµµα εστιάζεται<br />
σε θέµατα που σχετίζονται µε την προστασία των βιολογικών και φυσικών πόρων<br />
της περιοχής.<br />
• Ανθρώπινη χρήση: Αυτό το πρόγραµµα διαπραγµατεύεται όλες τις απόψεις χρήσης<br />
από τους ανθρώπους, συµπεριλαµβανοµένων των παραδοσιακών χρήσεων γης, της<br />
12
αναψυχής, της ερµηνείας και των ευκολιών και αναπτύξεων που είναι αναγκαίες για<br />
αυτούς τους σκοπούς.<br />
• Έρευνα και παρακολούθηση: Η διαχείριση των πόρων συχνά απαιτεί την κατανόηση<br />
συγκεκριµένων οικολογικών διαδικασιών. Μια σηµαντική διαχειριστική άποψη<br />
συνεπάγεται το σχεδιασµό και την ανάπτυξη προγραµµάτων έρευνας για να<br />
ικανοποιήσει τις ανάγκες αυτές. Ταυτόχρονα, ένα ανιχνευτικό πρόγραµµα απαιτείται<br />
για να διακρίνει προβλήµατα, καθώς ανακύπτουν, και να εκτιµήσει την πρόοδο στην<br />
ικανοποίηση των στόχων της διαχείρισης της περιοχής.<br />
• ∆ιοίκηση. Περιγράφονται, το ανθρώπινο δυναµικό και η χρηµατοδότηση που<br />
απαιτούνται για να λειτουργήσει η προστατευόµενη περιοχή. Ευκολίες, κτίρια π.χ.<br />
διοικητήρια, οχήµατα, εξοπλισµός και απαιτήσεις για συντήρηση είναι κάποια από<br />
τα θέµατα που αναλύονται σ’ αυτή τη φάση.<br />
(Χατζηστάθη & Ισπικούδη, 1995)<br />
1.7 Εθνικοί δρυµοί και βιοποικιλότητα<br />
Οι Εθνικοί ∆ρυµοί αποτελούν οικοσυστήµατα µε αυξηµένη ποικιλία ειδών φυτών και<br />
ζώων και πολυπλοκότερες σχέσεις ανάµεσα στους οργανισµούς αυτούς. Η ποικιλότητα έχει<br />
µεγάλη σηµασία για τη σταθερότητα ενός οικοσυστήµατος, γιατί εκφράζει τις δυνατότητες<br />
για δηµιουργία ενός συστήµατος αυτοελέγχου, το οποίο αµύνεται αποτελεσµατικά στις<br />
µεταβολές του περιβάλλοντος και δίνει πολλές λύσεις στη ροή της ύλης και της ενέργειας.<br />
Η ποικιλότητα εξαρτάται από τον αριθµό των ειδών της βιοκοινότητας και από την<br />
κανονική κατανοµή των ατόµων στα είδη.<br />
Η βιοποικιλότητα, επίσης, προσδιορίζει τη δυνατότητα των οικοσυστηµάτων να<br />
επανέρχονται στην αρχική τους κατάσταση ισορροπίας µετά από κάποια εξωτερική<br />
διαταραχή. Αν δηλαδή, η ποικιλότητα είναι µικρή, τότε µια σηµαντική διαταραχή στο<br />
οικοσύστηµα µπορεί να µην επαναφέρει το οικοσύστηµα στην αρχική κατάσταση ισορροπίας<br />
του, οπότε και αυτό καταστρέφεται. Για παράδειγµα, µετά από πυρκαγιά σε θαµνώνες, στην<br />
επόµενη βλαστητική περίοδο συνήθως υπάρχει άφθονη τροφή για βόσκηση που αποτελείται<br />
από τους καινούργιους βλαστούς ορισµένων θάµνων και από τα ποώδη φυτά που τώρα<br />
εύκολα φυτρώνουν εδώ. Με την υπερβόσκηση, όµως, τα µόνα φυτά που παραµένουν στο<br />
περιβάλλον είναι αυτά που δεν τρώγονται και τα οποία αυξάνονται σε βάρος των φυτών<br />
που τρώγονται. Αποτέλεσµα είναι η ποικιλότητα να µικραίνει και η βλάστηση να<br />
υποβαθµίζεται.<br />
Με άλλα λόγια η ποικιλότητα ενισχύει τη σταθερότητα του οικοσυστήµατος µε τους<br />
πολλαπλούς µηχανισµούς αυτορύθµισής του, οι οποίοι δίνουν πολλές δυνατές λύσεις στη ροή<br />
της ύλης και της ενέργειας. Συνεπώς, τα πολύπλοκα πλέγµατα ενεργειακών ροών µπορούν να<br />
απορροφήσουν τις διαταραχές του οικοσυστήµατος και να διατηρήσουν την ισορροπία του.<br />
Η ποικιλότητα δηλαδή δυναµώνει τη σταθερότητα, ενώ η οµοιοµορφία ενθαρρύνει την<br />
αστάθεια.<br />
Ιδιαίτερα, όταν σε µια βιοκοινότητα υπάρχουν πάρα πολλά ενδηµικά είδη, είδη δηλαδή<br />
που συναντάµε αποκλειστικά και µόνο σε ορισµένες περιοχές, όπου επικρατούν συνθήκες<br />
αποµόνωσης, οπότε έχουµε αυξηµένη ποικιλότητα άρα και ευστάθεια σ΄ αυτό.<br />
Στους δρυµούς, µε την απαγόρευση όλων εκείνων των ενεργειών που βλάπτουν τους<br />
φυτικούς και ζωικούς οργανισµούς του οικοσυστήµατος, όπως, το κυνήγι, η βοσκή, κ.ά.,<br />
διατηρείται η βιολογική ποικιλότητα, καθώς και πολλά σπάνια ενδηµικά είδη για τα οποία<br />
φηµίζεται ιδιαίτερα η χώρα µας. (Αθανασάκης, 1995)<br />
13
1.7.1 Ο Ενδηµισµός στην Ελλάδα<br />
Η Ελλάδα καταλαµβάνει το Νότιο άκρο της Βαλκανικής χερσονήσου και αποτελεί<br />
τµήµα της Ευρωπαϊκής Ανατολικής Μεσογείου. Παρουσιάζει µεγάλη ποικιλία γεωλογικών<br />
σχηµατισµών και πετρωµάτων, το κλίµα της είναι Μεσογειακό µε ήπιο χειµώνα και ξηρό<br />
καλοκαίρι και οι ακτές της φτάνουν τα 16.000 χλµ. µήκος. Επίσης, η διαφορετική σύσταση<br />
του υποστρώµατος, ο ορεινός χαρακτήρας της χώρας (καταλαµβάνει το 70% της συνολικής<br />
έκτασής της και έχει ως αποτέλεσµα το έντονο εδαφικό ανάγλυφο), η ύπαρξη πολλών<br />
κορυφών µε ύψος πάνω από 2.000 µ, το µεγάλο µήκος των ακτών και οι πολυάριθµες<br />
χερσόνησοι και νησιά, συµβάλλουν τελικά στη µεγάλη ποικιλία του φυσικού τοπίου, στην<br />
ποικιλία βιοτόπων. Επιπλέον, η διάκριση και αποµόνωση ορισµένων βιοτόπων οδήγησαν στη<br />
δηµιουργία σχετικά µεγάλου αριθµού ενδηµικών και σπάνιων ειδών φυτών και ζώων.<br />
(www.in.gr.)<br />
1.7.2 Χλωρίδα<br />
Στην Ελλάδα από χλωριδική άποψη, συναντάµε τρεις βασικές χλωριδικές<br />
µονάδες(www.in.gr.):<br />
1. τη Μεσογειακή (νησιά Ιονίου και Αιγαίου πελάγους και τις ακτές),<br />
2. την Ευρωπαϊκή – Ευρασιατική (ορεινές περιοχές της Κεντρικής και Βόρειας Ελλάδας)<br />
και<br />
3. την Ιρανοκασπική – Ποντιακή (Θράκη και τα νησιά του ΒΑ Αιγαίου)<br />
Στην Κρήτη συναντάµε στοιχεία και από τη Βορειοαφρικάνικη χλωρίδα.<br />
Εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσης και της συνύπαρξης των παραπάνω χλωριδικών<br />
περιοχών, η χλωρίδα της Ελλάδας είναι, αναλογικά µε την έκτασή της, από τις<br />
πλουσιότερες της Ευρώπης µε πάνω από 6.000 είδη φανερόγαµων φυτών.<br />
Επίσης, εξαιτίας του ορεινού χαρακτήρα της χώρας και των πολυάριθµων νησιών,<br />
δηµιουργούνται συνθήκες αποµόνωσης και ενδηµισµού µε αποτέλεσµα ένα σηµαντικό<br />
ποσοστό των ειδών και υποειδών των φυτών (13%) να είναι ενδηµικά. Αξίζει, τέλος, να<br />
σηµειωθεί ότι από τα 6.000 είδη και υποείδη φυτών, τα 263 θεωρούνται ως σπάνια και<br />
απειλούµενα. (Καρανδεινός & Λεγάκης, 1992)<br />
Εικόνα 1.1: «Νούφαρα στην περιοχή των Πρεσπών».<br />
14
1.7.3 Πανίδα<br />
Ακόµα, η γεωγραφική θέση της Ελλάδας (βρίσκεται µεταξύ Ευρώπης, Ασίας και<br />
Αφρικής), το κλίµα της και η ποικιλία βιοτόπων συµβάλλουν στο µεγάλο αριθµό ειδών<br />
ζώων της χώρας. Ειδικότερα, ο συνολικός αριθµός σπονδυλωτών που απαντούν στην Ελλάδα<br />
ανέρχεται σε περίπου 670 είδη και υποείδη, ενώ για τα ασπόνδυλα ο αριθµός υπερβαίνει<br />
τις 20.000.<br />
Εικόνα 1.2: «Λύκοι». Εικόνα 1.3: «Καφέ αρκούδα».<br />
Παρακάτω, περιγράφεται αναλυτικά κάθε ένας από τους 10 Εθνικούς δρυµούς της<br />
Ελλάδας. Κάθε δρυµός έχει τα δικά του, ιδιαίτερα, µοναδικά στοιχεία του περιβάλλοντος, την<br />
δική του βιοποικιλότητα, οπότε χρειάζεται να ευαισθητοποιηθεί ολόκληρη η κοινωνία για<br />
την προστασία και αρµονία αυτών των οικοσυστηµάτων. Γι’ αυτό και αποτέλεσε πρωταρχική<br />
ανάγκη η δηµιουργία ζωνών προστασίας, οι οποίες θα καθορίζουν τον τρόπο διαχείρισης<br />
κάθε ζώνης, ώστε να µην επιβαρύνεται το περιβάλλον µε κανένα τρόπο. Γενικός κανόνας για<br />
τη σωστή διαχείριση των προστατευόµενων περιοχών είναι ο εξής: Η πρώτη προτεραιότητα<br />
θα πρέπει να δίδεται στις ανάγκες προστασίας, η δεύτερη στις ανάγκες των ντόπιων<br />
κατοίκων για συγκοµιδή φυσικών προϊόντων και η τρίτη για οικονοµικές καλλιέργειες.<br />
(Αθανασάκης, 1995)<br />
15
2o ΚΕΦΑΛΑΙΟ<br />
ΕΘΝΙΚΟΣ ∆ΡΥΜΟΣ ΟΛΥΜΠΟΥ<br />
2.1 Γενικά<br />
Ο Όλυµπος, το ψηλότερο βουνό της Ελλάδας, η µυθική κατοικία των δώδεκα θεών της<br />
αρχαιότητας, είναι η πρώτη περιοχή για την οποία εφαρµόστηκε πριν από 65 χρόνια, ειδικό<br />
καθεστώς προστασίας στη χώρα µας, µε την<br />
κήρυξή του ως Εθνικό ∆ρυµό το 1938.<br />
Βρίσκεται στα όρια µεταξύ Μακεδονίας και<br />
Θεσσαλίας, στο νοµό Πιερίας κοντά στο<br />
Λιτόχωρο και εκτείνεται από υψόµετρο 600 µ.<br />
έως την ψηλότερη κορυφή Πάνθεο ή Μύτικας<br />
στα 2.917 µ.<br />
Σκοπός της κήρυξής του, ως Εθνικός<br />
∆ρυµός, ήταν η διατήρηση του φυσικού<br />
περιβάλλοντος της περιοχής δηλ. της άγριας<br />
χλωρίδας, της πανίδας και του φυσικού τοπίου,<br />
καθώς και των πολιτιστικών και άλλων αξιών<br />
της. Ακόµα, η ανακήρυξη του δρυµού έγινε µε<br />
σκοπό την ενίσχυση της επιστηµονικής έρευνας Εικόνα 2.1: «Ο Όλυµπος».<br />
παράλληλα µε την περιβαλλοντική εκπαίδευση του κοινού και την ανάπτυξη του τουρισµού<br />
στην ευρύτερη περιοχή.<br />
Με ειδική νοµοθεσία έχει απαγορευτεί κάθε είδους εκµετάλλευση στην ανατολική<br />
πλευρά του βουνού, σε έκταση 40.000 στρεµµάτων περίπου, που αντιπροσωπεύει τον πυρήνα<br />
του δρυµού. Μια ευρύτερη περιοχή γύρω από τον πυρήνα χαρακτηρίστηκε «περιφερειακή<br />
ζώνη», ώστε η διαχείριση και εκµετάλλευσή της να γίνεται έτσι ώστε να µην επηρεάζει<br />
αρνητικά την προστασία του πυρήνα.<br />
2.2 Ίδρυση<br />
Σύµφωνα µε το βουλευτικό διάταγµα 20/9-6-38 (Φ.Ε.Κ., τόµος Α′, αριθµός 248)<br />
κηρύχθηκε ο Εθνικός ∆ρυµός Ολύµπου και περιγράφεται ως ακολούθως:<br />
Άρθρο 1<br />
“Ιδρύεται Εθνικός ∆ρυµός Ολύµπου αποτελούµενος:<br />
α) εκ του πυρήνος εκτεινοµένου περί των παρά το Λιτόχωρον Ιεράν Μονήν του Αγίου<br />
∆ιονυσίου και δη υπό τα εξής όρια: Άρχονται από κορυφής Σάµαρι ακολουθούν το ρεύµα<br />
Μάλτας µέχρι κάτωθι του αυχένος Κωστή, εκείθεν ανέρχονται κατά των γραµµών της µεγίστης<br />
κλίσεως εκ του αυχένα Κωστή, οπόθεν κατέρχονται εις το ρεύµα Αχριανές µέχρι της συµβολής του<br />
ρεύµατος τούτου προς το εκ της θέσεως Τσεµπέλι κατερχόµενον ρεύµα. Από της συµβολής ταύτης<br />
τα όρια του Εθνικού ∆ρυµού Ολύµπου ανέρχονται µετά των γραµµών της µεγίστης κλίσεως εις<br />
το ύψωµα Άνω Τσακωνίδα οπόθεν κατέρχονται την ράχην Τσακονάρα µέχρι της συναντήσεως<br />
του ρεύµατος του καταράκτου Καστάνας. Εκείθεν τα όρια ακολουθούσι το ρεύµα τούτο µέχρι της<br />
συµβολής του Ενιπέως εις θέσιν Φάργανι. Από της συµβολής ταύτης τα όρια ακολουθούσι την<br />
χαράδραν του Αγίου ∆ιονυσίου µέχρι της θέσεως Σιούρι, όπιδθεν ταύτα ανέρχονται το ρεύµα της<br />
καταλήγον εις θέσιν Προφήτης Ηλίας. Εκείθεν τα όρια ακολουθούσι των κορυφογραµµών των<br />
χρησιµευουσών ως σύνορον των δασών, µερικώς δασοσκεπών λειβαδίων και χορτολειβαδίων της<br />
16
Μονής Αγίου ∆ιονυσίου, του Λιτοχώρου και της Λεπτοκαρυάς προς τα δάση, µερικώς δασοσκεπή<br />
λειβάδια και χορτολειβάδια των χωριών Συκαµινιάς, Σπαρµού ως και της Μονής Κανάλων της<br />
περιφερείας Ελασσόνος και καταλήγουσι εις θέσιν Σαµάρι και<br />
β) εκ της περί τον πυρήνα τούτον δασικής και χορτολειβαδικής εκτάσεως, εξικνουµένης ακριβώς<br />
µέχρι των ορίων του ∆ασαρχείου Πιερίας .<br />
Όπως φαίνεται από την περιγραφή των ορίων, ο Εθνικός ∆ρυµός Ολύµπου δεν<br />
οριοθετήθηκε µε οικολογικά κριτήρια, τέτοια, δηλαδή, που να συµπεριλαµβάνουν βιότοπους<br />
κατάλληλους για την διαµονή και ευδοκίµηση της άγριας ζωής. Τα όριά του ήταν τεχνητά,<br />
επεβλήθησαν από διάφορες ανάγκες και ήταν αποτέλεσµα συµβιβασµών. Επιβάλλεται, λοιπόν,<br />
επαναπροσδιορισµός των ορίων και επέκταση του δρυµού µε καθαρά κριτήρια.<br />
(Ανδρεαδάκης κ.ά., 1996)<br />
2.3 Γεωγραφική θέση<br />
Ο Όλυµπος βρίσκεται στα σύνορα Θεσσαλίας-Μακεδονίας και ορίζεται στα Βόρεια από<br />
τον δρόµο Ελασσώνος-Κατερίνη και τα Πιέρια όρη, στα Νότια από την κοιλάδα των<br />
Τεµπών, στα Ανατολικά από την πεδιάδα του Λιτοχώρου και τον Θερµαϊκό κόλπο και,<br />
τέλος, στα ∆υτικά από τα στενά της Πέτρας. ∆ιαιρείται σε δύο ορεινούς όγκους, τον κυρίως<br />
Άνω Όλυµπο (υψόµετρο 2.917 µ.) και τον Κάτω Όλυµπο (υψόµετρο 1.500 µ. περίπου). Ο<br />
κυρίως Όλυµπος έχει πολλές κορυφές. Η πιο ψηλή κορυφή λέγεται Μύτικας ή Πάνθεον<br />
(υψόµετρο 2.917 µ.), ακολουθεί το Σκολειό (2.911 µ.), το Στεφάνι (2.909 µ.), η Σκάλα (2.866 µ.),<br />
ο Άγιος Αντώνιος (2.815 µ.), ο Προφήτης Ηλίας (2.786 µ.), το Χριστάκι (2.704 µ.), ο Πάγος<br />
(2.701 µ.), κ.ά. Κοντινότερες στον Όλυµπο πόλεις είναι η Κατερίνη στη ∆υτική Μακεδονική<br />
πλευρά και η Ελασσώνα στην Θεσσαλική. (Ανδρεαδάκης κ.ά., 1996)<br />
2.4 Ανάλυση του φυσικού περιβάλλοντος<br />
2.4.1 Ανάγλυφο- πετρώµατα<br />
Ο όγκος του Ολύµπου αρχίζει από τα νεογενή αλλούβια που καταλαµβάνουν τις<br />
χαµηλές πεδινές και παραθαλάσσιες περιοχές. Οι εκτάσεις αυτές χρησιµοποιούνται για<br />
γεωργικές, κυρίως, καλλιέργειες µέχρι τον κύριο όγκο του Ολύµπου. Το µεγαλύτερο µέρος<br />
του δρυµού αποτελείται από ασβεστόλιθους µε λίγους γνεύσιους, µάρµαρα και κροκαλοπαγή.<br />
Ο κύριος όγκος µε το έντονο ανάγλυφο καλύπτεται από κάτω προς τα πάνω µε<br />
οµοιόµορφα δάση δρυός, λευκοδέρµου πεύκης, µαύρης πεύκης, οξιάς, ελάτης, καθώς και<br />
άγονες εκτάσεις µε βράχια και λιθώνες. Από την άποψη του ανάγλυφου, διακρίνονται<br />
πολλές βουνοπλαγιές µε ποικιλία ονοµάτων και κορυφών.<br />
Αναλυτικά, από τη ΒΑ ∆υτική πλευρά προς το Μύτικα έχουµε τις εξής κορυφές:<br />
- Σταυρός (940 µ.)<br />
- Μπάρµπα (1.450 µ.)<br />
- Ιθακίσσιος (1.850 µ.)<br />
- Στράνκος (2.150 µ.)<br />
- Πετροστρούγκα (2.225 µ.)<br />
- Σκούρτα (2.485 µ.)<br />
- Λαιµός (2.500 µ.)<br />
- Προφήτης Ηλίας (2.786 µ.)<br />
- Τούµπα (2.785 µ.)<br />
17
- Στεφάνι ή Θρόνος του ∆ία (2.909 µ.)<br />
- Μύτικας (2.917 µ.)<br />
Ενώ, αντίστοιχα, από τη Ν∆ πλευρά προς το Μύτικα έχουµε τις κορυφές:<br />
- Πριόνια (1.100 µ.)<br />
- Το καταφύγιο Α (2.100 µ.)<br />
- Λιβαδάκι (2.701 µ.)<br />
- Άγιος Αντώνιος (2.815 µ.)<br />
- Σκολειό (2.911 µ.)<br />
- Σκάλα (2.866 µ.)<br />
Αντίθετα µε τη διαφορά υψοµέτρων, όσο προχωρούµε προς τα επάνω οι πλαγιές γίνονται<br />
ίσως πιο απότοµες σχηµατίζοντας ασβεστολιθικούς πύργους πλούσιους σε κατακρηµνισµούς,<br />
σχισµές και ρωγµές. Οι κατακερµατισµένοι ασβεστόλιθοι, δολοµίτες, απορροφούν γρήγορα το<br />
νερό από τις βροχές, τα χιόνια και σε µικρή απόσταση από την επιφάνεια του εδάφους<br />
είναι ξερό. Έτσι το νερό είναι σπάνιο πάνω από τα 1.000 µέτρα, εκτός απ’ αυτό που<br />
προέρχεται από την τήξη των χιονιών. Η ξηρασία ισοσκελίζεται µε τα χιόνια που πέφτουν<br />
από το Νοέµβριο µέχρι το Μάιο σε πάχος που φθάνει στα 2 µέτρα περίπου πάνω από<br />
1.900 µ. και από τις βροχές και τις καταιγίδες µε τους κεραυνούς του ∆ία που αρχίζουν από<br />
τον Μάιο µέχρι το Νοέµβριο.<br />
Η φύση και η διάταξη των πετρωµάτων σε συνδυασµό µε το µικροκλίµα ευνοούν την<br />
εµφάνιση πολλών πηγών, κυρίως κάτω από τα 2.000 µ., µικρών εποχιακών λιµνών και<br />
χειµάρρων, και ενός µικρού ποταµού, του Ενιπέα που οι πηγές του βρίσκονται στη θέση<br />
Πριόνια και οι εκβολές του στο Αιγαίο. (Ανδρεαδάκης κ.ά., 1996)<br />
2.4.2 Κλίµα<br />
Το κλίµα του Ολύµπου στις χαµηλότερες περιοχές είναι τυπικά µεσογειακό, δηλαδή<br />
θερµό και ξηρό καλοκαίρι µε υγρό χειµώνα. Στις ψηλότερες περιοχές το κλίµα είναι πιο<br />
υγρό και πιο τραχύ µε εντονότερα φαινόµενα. Σ’ αυτές τις περιοχές πέφτει συχνά χιόνι όλο<br />
το χειµώνα, ενώ η βροχή και το χιόνι είναι συνηθισµένα φαινόµενα ακόµα και το<br />
καλοκαίρι. Η θερµοκρασία κυµαίνεται τον χειµώνα από -10 βαθµούς C µέχρι -20 ο C και το<br />
καλοκαίρι, γενικά, από 0 o C έως 20 ο C, ενώ οι άνεµοι είναι σχεδόν καθηµερινό φαινόµενο.<br />
Η έντονη ποικιλότητα του ανάγλυφου, ο διαφορετικός προσανατολισµός των πλαγιών και<br />
η θέση τους σε σχέση µε την θάλασσα επηρεάζουν κατά τόπους το κλίµα του Ολύµπου µε<br />
αποτέλεσµα να επικρατούν τοπικές συνθήκες µικροκλίµατος που σε συνδυασµό µε το<br />
γεωλογικό υπόβαθρο και το έδαφος, ευνοούν την ανάπτυξη ιδιαίτερων τύπων βλάστησης και<br />
χαρακτηριστικών βιοτόπων αντίστοιχα.<br />
2.4.3 Βλάστηση<br />
Με την αύξηση του υπερθαλάσσιου ύψους, η βλάστηση του Ολύµπου και ιδιαίτερα η<br />
κατανοµή της, παρουσιάζει πολλές ιδιαιτερότητες. Έτσι, ενώ στις γειτονικές οροσειρές των<br />
Πιερίων, του Κάτω Ολύµπου και της Όσσας υπάρχει µια σαφής διαδοχή των<br />
φυτοκοινωνικών ενώσεων, στον Όλυµπο παρατηρείται µια αναρχία στη διαδοχή των ζωνών<br />
βλάστησης, που οφείλεται, όπως προαναφέραµε, στην µεγάλη ποικιλία των µικροκλιµάτων<br />
που δηµιουργείται από το πέτρωµα, τις εκθέσεις, τις µεγάλες κλίσεις και γενικά από το<br />
ανάγλυφο της περιοχής. Παρακάτω ακολουθεί αναλυτική περιγραφή των διαδοχικών ζωνών<br />
βλάστησης του Ολύµπου.<br />
18
ΖΩΝΕΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ<br />
Α. Μεσογειακή ζώνη βλάστησης (Quercetalia ilicis) ή Ζώνη αειφύλλων<br />
πλατυφύλλων.<br />
Από το υψόµετρο των 300 µ. µέχρι και 500 µ. απαντάται η µεσογειακή ζώνη των<br />
αειφύλλων πλατυφύλλων που ανήκει στον αυξητικό χώρο του Adrachno-Quercetum ilicis,<br />
δηλ. στον αυξητικό χώρο της αριάς (Quercus ilex) και γλιστροκουµαριάς (Arbutus<br />
adrachnae). Εκτός από αυτά τα είδη συναντάµε και τα εξής:<br />
- πουρνάρι (Quercus coccifera)<br />
- ήµερη κουµαριά (Arbutus unedo)<br />
- φυλλίκι (Philyrea media)<br />
- κέδρος (Juniperus oxycedrus)<br />
- µελιός (Fraxinus ornus)<br />
- τρίλοβο σφενδάµι (Acer monspesulanum)<br />
- κουτσουπιά (Cercis siliquastrum)<br />
- κοκορεβυθιά (Pistacia terabinthus)<br />
- χρυσόξυλο (Cotinus coggygria)<br />
Β. Ζώνη δασών οξιάς-ελάτης και ορεινών κωνοφόρων (Fagetalia)<br />
Η ζώνη των αειφύλλων πλατυφύλλων αντικαθίστανται βαθµιαία από τα οικοσυστήµατα<br />
της µαύρης πεύκης (Pinus nigra ssp. pallasiana) και είναι χαρακτηριστικό ότι λείπει<br />
παντελώς η ενδιάµεση ζώνη των φυλλοβόλων δρυών, αν και άτοµα των ειδών αυτών<br />
απαντώνται σποραδικά µέσα σε συστάδες µαύρης πεύκης. Στις Βορινές πλαγιές της κοιλάδας<br />
του Ξηρόλακκου και σε υψόµετρο µεταξύ 600 και 700 µ. βρίσκεται το υψηλό δάσος της<br />
χνοώδους, πλατύφυλλου δρυός εκτάσεως 1.200 στρεµµάτων περίπου. Μικρές συστάδες,<br />
επίσης, βρίσκονται στα ∆υτικά της Μονής Αγίου ∆ιονυσίου.<br />
Η µαύρη πεύκη κυριαρχεί στην Ανατολική και Βόρεια πλευρά του βουνού από<br />
υψόµετρο 500 µέχρι και 1.700 µ. καταλαµβάνοντας µια έκταση 68.000 στρέµµατα, περίπου.<br />
Στη ζώνη αυτή εµφανίζεται επίσης και η υβριδογενής ελάτη (Abies hybridogenus) σε<br />
µικρές οµάδες, ιδιαίτερα στις χαµηλότερες περιοχές. Η έκταση που καταλαµβάνει η ελάτη<br />
ανέρχεται µόνο σε 1.300 στρέµ. Επίσης, στη ζώνη αυτή απαντάται και η οξιά (Fagus<br />
moesiaca) που στον Όλυµπο περιορίζεται σε µικρές συστάδες που εµφανίζονται σαν<br />
νησίδες και βρίσκονται, κυρίως, στις υγρότερες θέσεις και στα καλύτερα εδάφη.<br />
Ιδιαίτερα πλούσια και ενδιαφέρουσα ποικιλία δένδρων και θάµνων βρίσκεται στην<br />
κοιλάδα του Ενιππέα όπου απαντούν τα εξής είδη:<br />
- Η φτελιά (Ulmus glabra)<br />
- Η αγριοκερασιά (Prunus cerasifera)<br />
- Ο ίταµος (Taxus baccata)<br />
- Η λεπτοκαρυά (Corylus avellana)<br />
- Η όστρυα (Ostrya carpinifolia)<br />
- Ο γαύρος (Carpinus orientalis)<br />
- Το σφενδάµι (Acer monspesulanum)<br />
- Το αρκουδοπούρναρο (Ilex aquifolium)<br />
- Ο ευώνυµος (Evonymus latifolia)<br />
- Το πυξάρι (Buxus sempervirens)<br />
Η ποώδης βλάστηση στη ζώνη αυτή συνίσταται από τα αγρωστώδη: Malica uniflora,<br />
Milium effusum, Poa memoralis, Bromus benekenii, τις φτέρες Polystichum aculeatum και<br />
19
Phyllitis scolopendrium και τις πολυετείς πόες: Actaea spicata, Saxifraga rotundifolio, Stachys<br />
silvatica, Salvia glutinosa, Galium odoratum, Galium rotundifolium, κ.ά.<br />
Τέλος, στους ξηρούς αλλά και σκιερούς βράχους του Ολύµπου βρίσκεται σχεδόν πάντοτε<br />
το ενδηµικό φυτό Jankaea heldreichii (Γιαγκαία του Χέλντράιχ).<br />
Γ. Ζώνη ψυχρόβιων κωνοφόρων (Vaccinio Picetalia) ή λευκοδέρµου<br />
πεύκης (ρόµπολου).<br />
Η ζώνη αυτή εµφανίζεται µόνο στην Βόρεια Ελλάδα και στα ψηλά βουνά του<br />
Ολύµπου, της Πίνδου, των Πιερίων, του Λαϊλιά, του Αλή Μπουτούς και της Ροδόπης.<br />
Στην περιοχή µελέτης, όµως, απαντάται µόνο η υποζώνη του Pinion heldreichii µε το<br />
χαρακτηριστικό είδος του ρόµπολου (Pinus heldreichii). Το είδος αυτό της πεύκης<br />
εµφανίζεται σποραδικά από τα 350 µ. υψόµετρο και βαθµιαία αντικαθιστά τη µαύρη πεύκη,<br />
ενώ από τα 1.400 µ. και πάνω δηµιουργεί σχεδόν αµιγές δάσος. Από τα 2.000 µ. το δάσος<br />
αρχίζει να αραιώνει και φθάνει τα 2.750 µ. δηµιουργώντας έτσι, το υψηλότερο δασοόριο των<br />
Βαλκανίων και της Ευρώπης γενικότερα. Είναι φυτό τροµερά ανθεκτικό στις δυσµενείς<br />
κλιµατικές και εδαφικές συνθήκες, γι’ αυτό και φθάνει ψηλότερα από κάθε άλλο ελληνικό<br />
δένδρο.<br />
Χαρακτηριστικό του είδους αυτού είναι ότι πάνω από τα 2.500 µ. τα δένδρα αποκτούν<br />
µια έρπουσα, θαµνώδη µορφή, σε αντίθεση µε τα χαµηλότερα σηµεία της ζώνης αυτής όπου<br />
γίνεται υψηλό αιωνόβιο δένδρο. Η έκταση που καταλαµβάνουν οι συστάδες του ρόµπολου<br />
ανέρχεται σε 35.000 στρέµ., περίπου, και βρίσκονται κυρίως µεταξύ των υψοµέτρων 1.500-<br />
2.000 µ. στην Α και ΒΑ περιοχή του δρυµού. Σε µερικά σηµεία βέβαια συναντάµε<br />
εκτεταµένα δάση οξιάς (Fagus silvatica).<br />
Γενικά, οι συστάδες είναι αραιές και αποτελούνται από δένδρα µεγάλης ηλικίας µε<br />
σηµαντική κατά θέσεις αναγέννηση, ενώ λείπουν χαρακτηριστικά τα δένδρα µέσης ηλικίας.<br />
Αυτό είναι ασφαλώς αποτέλεσµα της δυσµενούς επίδρασης του ανθρώπου (πυρκαγιές,<br />
υλοτοµίες).<br />
Η περιοχή που αναπτύσσεται το ρόµπολο είναι συνήθως ξηρή και οι πλαγιές πετρώδεις.<br />
Στη ζώνη αυτή δεν υπάρχουν ούτε πηγές, ούτε ρέµατα µε νερό. Στις αραιές συστάδες<br />
υπάρχουν µερικοί θάµνοι όπως τα: Daphnae laureola, Daphnae mezereum και Juniperus<br />
communis ssp. nana.<br />
Τα αγρωστώδη που επικρατούν στη ζώνη αυτή είναι τα: Sesleria robusta, Bromus<br />
lacmonicus καθώς επίσης και η Festuca graeca ssp. pawlowskiana. Υπάρχουν, ακόµη, η<br />
γνωστή φτέρη Polystichum lonchitis καθώς και µερικές ψηλές πολυετείς πόες, όπως οι:<br />
Saxifraga rotundifolia, Euphorbia heldreichii, Gentiana asclepiadea, Pedicularis brachyodonta,<br />
Senecio aucheri και Prennanthes purpurea.<br />
Η χλωρίδα στις ξηρές και πετρώδεις πλαγιές του δάσους µε ρόµπολο περιλαµβάνει<br />
πολλά ενδηµικά είδη των Βαλκανίων, όπως τα: Silene multicaulus, Dianthus minutiflorus,<br />
Saxifraga scardica, Anthyllis avrea, Sideritis scardica, Achillea holocericea, Asplerula muscosa<br />
και άλλα.<br />
Στα χασµόφυτα της ζώνης αυτής περιλαµβάνει διάφορα είδη Sedum sp. και τα<br />
Jovibarda heufferi, Saxifraga spp., Aethionema saxatile, Arabis bryoides και άλλα.<br />
Στη Β και ΒΑ πλευρά του Ολύµπου η βλάστηση έχει µια διαφορετική διάταξη. Σε<br />
υψόµετρο 300-500 µ. στους ΒΑ πρόποδες, µέχρι το Καρακόλι και το Σανατόριο της<br />
Πέτρας, συναντάµε ένα ωραίο µικτό δάσος από φυλλοβόλλες και αειφύλλες δρύς (Quercus<br />
pubescens, Q. conferta, Q. ilex και Q. coccifera) που αποτελούν µετάβαση από τη<br />
µεσογειακή στην µεσο-µεσογειακή βλάστηση.<br />
Στη ∆υτική πλευρά του βουνού, η βλάστηση εµφανίζει µια εντελώς διαφορετική όψη από<br />
εκείνη της Ανατολικής πλευράς. Αυτό είναι αποτέλεσµα του ξηρότερου και ηπειρωτικότερου<br />
κλίµατος που επικρατεί εκεί. Η ευµεσογειακή ζώνη βλάστησης λείπει και αντί γι’ αυτή<br />
20
εµφανίζεται η ζώνη του Πουρναριού που φθάνει µέχρι τα 1200 µ., περίπου, και είναι<br />
αποτέλεσµα της µεγάλης πίεσης βοσκής στο παρελθόν από τα κοπάδια του Κοκκινολπού<br />
και του Λιβαδιού. Στην περιοχή αυτή επικρατούσε προφανώς δάσος φυλλοβόλων δρυών που<br />
υποβαθµίστηκε σε Πουρναρότοπο µε λείψανα µόνο φυλλοβόλων δρυών. Τη ζώνη του<br />
πουρναριού ακολουθεί και εδώ η µαύρη πεύκη. Η ίδια κατάσταση επικρατεί και στη Νότια<br />
και Ν∆ πλευρά του βουνού γιατί υπάρχουν και εδώ οι ίδιες δυσµενείς ανθρωπογενείς<br />
επιδράσεις.<br />
Μετά τη ζώνη του δάσους κατά θέσεις εµφανίζεται µια στενή σχετικά λουρίδα µε<br />
έρποντες θάµνους που αποτελούνται από τα είδη: Arctostaphyllos uva-ursi, Juniperus<br />
communis, Buxus sempervirens, Daphnae olecides και σποραδικά Rosa pendulina.<br />
Παρατήρηση. Μερικοί επιστήµονες θεωρούν ότι το ρόµπολο (Pinus heldreichii) και η<br />
λευκόδερµος πεύκη (Pinus leucodermis) αποτελούν δυο διαφορετικά είδη, πολλοί όµως<br />
άλλοι υποστηρίζουν ότι πρόκειται για αυτό το είδος µε µεγάλο, όµως, αριθµό ποικιλιών και<br />
οικοτόπων το οποίο κατά τη γνώµη µας είναι και το πιθανότερο.<br />
∆. Εξωδασική ζώνη υψηλών ορέων (Astragalo-Acantholimo-netalia) ή<br />
Αλπική ζώνη.<br />
Μετά τη ζώνη του ρόµπολου ακολουθεί µια εκτεταµένη ζώνη µε αλπικά λιβάδια (γυµνά<br />
από δάση) που συντίθεται από ένα µωσαϊκό λιβαδικών οικοσυστηµάτων ανάλογα µε το<br />
ανάγλυφο, την κλίση και την έκθεση του εδάφους. Η αλπική ζώνη είναι τελείως σκεπασµένη<br />
µε χιόνια από το ∆εκέµβριο έως το Μάιο, αλλά και τον υπόλοιπο χρόνο οι κλιµατικές<br />
συνθήκες είναι εξαιρετικά δυσµενείς και µόνο κατά τους µήνες Ιούλιο-Αύγουστο γίνονται<br />
καλύτερες. Τότε ακριβώς βρίσκουν ευκαιρία για να ανθίσουν τα φυτά της περιοχής.<br />
Χονδρικά, η αλπική αυτή βλάστηση, στην οποία συναντώνται πάνω από 150 είδη από<br />
τα οποία τα µισά είναι ενδηµικά των Βαλκανίων και δώδεκα είναι ενδηµικά του Ολύµπου,<br />
διακρίνεται σε τέσσερις κατηγορίες:<br />
α. Λιβάδια µε χιονοστρώσεις<br />
Αυτά σχηµατίζονται σε αβαθείς κοιλότητες και σε επίπεδα ή µε ελαφριά κλίση εδάφη,<br />
όπου το χιόνι διατηρείται µέχρι τέλος Ιουνίου. Το χαρακτηριστικό είδος των λιβαδιών αυτών<br />
είναι το Alopecurus gerardii και σε µικρότερη συχνότητα απαντώνται τα: Poa pumila,<br />
Anthoxanthum alpinum, Narcus stricta, Trifolium pallescens, Crovus veluchensis, Luzula<br />
pindica και Botrychium lunaria.<br />
β. Χλοώδεις βάλτοι µε εδαφογένεση<br />
Τα οικοσυστήµατα αυτά καταλαµβάνουν το µεγαλύτερο µέρος της Αλπικής ζώνης και<br />
συναντώνται σε πλαγιές µε ήπιες µέχρι µέτριες κλίσεις. Εδώ επικρατούν τα αγρωστώδη:<br />
Sesleria korabensis, Festuca graeca ssp. pawlowskiana και Carer kitaibeliana, ενώ σε<br />
µικρότερη συχνότητα απαντούν τα είδη: Poa pirinica, poa pumila, Festuca olymbica, Viola<br />
heterophylla ssp. graeca, κ.ά.<br />
γ. Αλπικοί λιθώνες<br />
Ένα χαρακτηριστικό οικοσύστηµα της Αλπικής ζώνης είναι η βλάστηση που εµφανίζεται<br />
στους λιθώνες (σάρρες) που αφθονούν στον Όλυµπο. Οι λιθώνες εκτείνονται πάνω από τα<br />
2.400 µ. και αποτελούν ακραίους βιοτόπους όπου λίγα µόνο είδη µπορούν να<br />
προσαρµοστούν στις ακραίες συνθήκες που συνήθως επικρατούν. Ανάµεσα σ’<br />
αυτά, τα πιο χαρακτηριστικά είναι τα: Cardaminae carnosa, Sedum magellense, Saxifraga<br />
glabella, Cardus armatus, Doronicum columnae, Panunculus brevifolius και Corydalis<br />
parmassica.<br />
21
Εικόνα 2.2: «Αλπικό τοπίο του δρυµού».<br />
2.4.4 Πανίδα<br />
Στις ξηρότερες, ακραίες οικολογικά,<br />
θέσεις εµφανίζονται τα ξηροφυτικότερα είδη<br />
ανάµεσα στα οποία τουλάχιστον 5 είναι από<br />
τα ενδηµικά είδη του Ολύµπου όπως τα:<br />
Cerastium theophrasti, Alyssum handelii,<br />
Phynchosinapis nivalis, Viola striisnotata και<br />
Achillea ambrosiaca.<br />
δ. Σχισµές βράχων<br />
Στο οικοσύστηµα αυτό, στο οποίο βρίσκονται και τα περισσότερα ενδηµικά είδη του<br />
Ολύµπου, επικρατούν τα τυπικά χασµόφυτα. Το πιο συχνό είδος που απαντάται είναι το<br />
ωραίο φυτό της Campanula oreodum. Σε σκιερές σχισµές συναντάµε τα: Omphalodes luciliae<br />
και Viola delphinantha. Επίσης, σε σχισµές βράχων και πάνω από τα 2.700 µ. υψόµετρο<br />
απαντούνται διάφορα είδη Saxifraga µε συχνότερο το Saxifraga spruneri. Η έκταση που<br />
καταλαµβάνει η αλπική, γενικά, ζώνη ανέρχεται σε 52.000 στρέµµατα από τα οποία 38.000<br />
είναι βοσκότοποι και 14.000 στρέµµατα άγονες εκτάσεις.<br />
Αξίζει, τέλος να αναφέρουµε ότι η χλωρίδα του Ολύµπου αποτελείται από 23 και πλέον<br />
ενδηµικά είδη, που είναι τα εξής:<br />
1. Jankaea heldreichii (Γιαγκαία του Χέλντράιχ). Το σπανιότερο φυτό του Ολύµπου.<br />
Φυτρώνει αποκλειστικά και µόνο στον Όλυµπο σε υψόµετρο 800-2.400 µ.<br />
2. Potentilla deorum (η ποτεντίλλα των Θεών)<br />
3. Campanula oreadum (η καµπανούλα η ορειάδιος)<br />
4. Erysimun olympicum (το ερύσιµο το ολύµπιο)<br />
5. Ligusticum olympicum (το λιγουστικό το ολύµπιο)<br />
6. Achillea ambrosiaca (η αχίλλεια η αµβροσιακή)<br />
7. Centaurea litochorea (η κενταύρια του Λιτοχώρου)<br />
8. Silene dionysu (η σιλήνη η διονύσιος)<br />
9. Cerastrium theophrasti (το κεράστιο του Θεόφραστου)<br />
10. Viola strus-notata<br />
(µενεξές)<br />
11. Alyssum handelu<br />
12. Asprerula muscosa<br />
13. Aubrieta thessala<br />
14. Carum adamovicu<br />
15. Centaurea incompleta<br />
16.Centaurea transiens<br />
17. Festuca olympica Εικόνα 2.3: «Μενεξές»<br />
18. Genista sakellariadis<br />
19. Melampyrum ciliatum<br />
20. Poa thessala<br />
21. Ryncjiosinapis nivalis<br />
22. Silene oligantha<br />
23. Veronica thessalica<br />
(βερονίκη η Θεσσαλική)<br />
24. Viola delphinantha (βιόλα η δελφινανθής)<br />
(Ανδρεαδάκης, 1996)<br />
Εικόνα 2.4: «Βιόλα η δελφινανθής»<br />
22
Η πανίδα του Ολύµπου,<br />
που δεν έχει µελετηθεί συστηµατικά µέχρι σήµερα, περιλαµβάνει<br />
σηµαντική ποικιλία ειδών. Έχουν καταγραφεί 32 είδη θηλαστικών στα οποία<br />
περιλαµβάνονται:<br />
- το αγριοκάτσικο<br />
(Rupicapra rupicapra).Τρέφεται το καλοκαίρι στις βραχώδεις περιοχές<br />
του δρυµού, στα αλπικά λιβάδια. Μάλιστα στον Όλυµπο διατηρεί τον µεγαλύτερο ελληνικό<br />
πληθυσµό τους.<br />
- το ζαρκάδι<br />
(Capreolus capreolus)<br />
- το αγριογούρουνο (Sus scrofa)<br />
- η αγριόγατα (Felis sylvestris)<br />
- το κουνάβι (Martes foina)<br />
- η αλεπού (Vulpes vulpes)<br />
- ο σκίουρος (Sciurus vulgaris)<br />
- ο αρουραίος (T. europaea)<br />
- η νυφίτσα (Meles nivalis)<br />
- ο ασβός (Meles meles)<br />
- ο λύκος (Canis lupus)<br />
- το τσακάλι (Canis aureus)<br />
Έ χουν εντοπιστεί, επίσης, 108 είδη πτηνών, πολλά από τα οποία, ιδιαίτερα τα αρπακτικά,<br />
είναι σπάνια και προστατεύονται αυστηρά από διεθνείς συµβάσεις.<br />
Μερικά από αυτά είναι:<br />
- Accipiter brevipes ( διπλοσάϊνο). Φωλιάζει µέχρι τα 2.500 µ. σε πυκνά δάση<br />
κωνοφόρων.<br />
- Hieraetus pennatus<br />
(σταυραετός). Συναντάται µέχρι τα 2.000 µ.<br />
- Hieraetus fasciatus (σπιζαετός)<br />
- Neophron percnopterus<br />
- Circaetus gallicus<br />
- Falco tinnunculus<br />
- Falco peregrinus ( πετρίτης)<br />
- Dryocopus major<br />
- Dryocopus martius (δρυοκολάπτης)<br />
- Picoides trydactylus (τριδάκτυλος δρυοκολάπτης)<br />
- Gyps fulvus (γύπας)<br />
- Gypaetus barbatus (γυπαετός).<br />
Πετάει πάνω από τα<br />
2.000 µ.<br />
- Aquila chrysaetos<br />
(χρυσαετός). Βρέθηκε να πετά πάνω<br />
από τα 1.500 µ.<br />
- Bubo bubo (µπούφος)<br />
- Tichodroma muraria ( σβαρνίστρα). Τη συναντάµε<br />
στην αλπική ζώνη. Εικόνα<br />
2.5: «Πεταλούδες»<br />
Υπάρχουν, ακόµα, τα συνηθισµένα ερπετά του ελληνικού χώρου (φίδια, χελώνες, σαύρες<br />
κλπ.) και ορισµένα αµφίβια στα ρέµατα και τις εποχιακές λίµνες, καθώς και µια µεγάλη<br />
ποικιλία εντόµων, κυρίως πεταλούδες, για τις οποίες ο Όλυµπος φηµίζεται.<br />
2.5<br />
Κίνδυνοι - παράγοντες που απειλούν το δρυµό<br />
23
2.5.1 Αβιοτικοί παράγοντες<br />
Οι αβιοτικοί παράγοντες που απειλούν<br />
την περιοχή είναι:<br />
Α.<br />
Πυρκαγιές<br />
Οι πυρκαγιές είναι ο σοβαρότερος αβιοτικός παράγοντας που απειλεί το δρυµό. Όλα<br />
σχεδόν τα δάση των διάφορων οικοσυστηµάτων του δρυµού έχουν υποφέρει στο µακρινό,<br />
κυρίως, αλλά και στο πρόσφατο παρελθόν, από εκτεταµένες και έντονες πυρκαγιές. Σύµφωνα<br />
µε τις µαρτυρίες υπερήλικων κατοίκων της περιοχής,<br />
η πιο καταστρεπτική πυρκαγιά συνέβη λίγο πριν από<br />
την επανάσταση του Λιτόχωρου (1878). Οι Τούρκοι<br />
έκαψαν το Λιτόχωρο και η φωτιά επεκτάθηκε προς<br />
τον ορεινό όγκο του Ολύµπου και αποτέφρωσε ότι<br />
βρήκε µπροστά της µέχρι το υψόµετρο των 2.000 µ.<br />
περίπου.<br />
Β. Χιονολισθήσεις<br />
Ένας άλλος σοβαρός<br />
αβιοτικός παράγοντας που προκαλεί σοβαρές καταστροφές στη<br />
βλάστηση, και ιδιαίτερα στο Ρόµπολο, είναι οι συχνές χιονολισθήσεις που σχηµατίζονται<br />
συνήθως νωρίς την Άνοιξη και έχουν µια περιοδική έξαρση κάθε 20 χρόνια, περίπου.<br />
Μεγάλες καταστροφές έγιναν στην περίοδο 1980 έως 1981 όταν µια τεράστια<br />
χιονοστιβάδα ξεκίνησε από το κεντρικό λούκι της βάσης του Μύτικα και κατέληξε στο<br />
βάθος του Μαυρολόγκου (υψόµετρο 1.500 µ.) ισοπεδώνοντας στο πέρασµά της αρκετές<br />
εκατοντάδες στρέµµατα δάσους ρόµπολου. Ένα άλλο σηµείο σοβαρής καταστροφής<br />
συστάδων ρόµπολου από χιονολίσθηση, παρατηρείται στη βόρεια πλευρά του Μαυρολόγκου<br />
µεταξύ των θέσεων Πριόνια και Καταφύγιο Β. Οι χιονολισθήσεις αποτελούν µεταξύ των<br />
άλλων ένα σοβαρό παράγοντα περιορισµού της, προς τα πάνω, εξάπλωσης του ρόµπολου. Οι<br />
συχνές χιονολισθήσεις έχουν, επίσης, διαµορφώσει ειδικό τοπίο κατά µήκος πολλών ρεµάτων<br />
µε την έλλειψη της δενδρώδους βλάστησης (κοπή των δένδρων σύρριζα από τη<br />
χιονοστιβάδα).<br />
2.5.2<br />
Βιοτικοί παράγοντες<br />
Εικόνα 2.6: «Καµµένο δάσος»<br />
Ανθρωπογενείς επιδράσεις<br />
Ο άνθρωπος αποτελεί τον σοβαρότερο κίνδυνο γιατί, µε τις αλόγιστες επεµβάσεις του,<br />
προκάλεσε και προκαλεί σοβαρές αλλοιώσεις και καταστροφές στα διάφορα οικοσυστήµατα<br />
του δρυµού. Οι επεµβάσεις του αυτές συνιστούνται σε: παράνοµες εκχερσώσεις,<br />
λαθροϋλοτοµία, κτηνοτροφία, λαθραίο κυνήγι, ορειβασία και διάφορες δραστηριότητες<br />
αναψυχής.<br />
Α.<br />
Παράνοµες εκχερσώσεις<br />
Σήµερα δεν γίνονται και ούτε<br />
υπάρχει µελλοντικός κίνδυνος για κάτι τέτοιο. Στο<br />
µακρινό παρελθόν έγιναν ορισµένες εκχερσώσεις για δηµιουργία γεωργικής γης, αλλά σε<br />
περιορισµένη κλίµακα, γιατί η συνολική έκταση ανέρχεται µόνο σε 987 στρέµµατα από τα<br />
οποία τα 420 στρέµ. είναι, ήδη, εγκαταλελειµµένοι αγροί.<br />
Β.<br />
Λαθροϋλοτοµία<br />
24
Επίσης, οι λαθροϋλοτοµίες έχουν σήµερα περιοριστεί λόγω της γειτονικής ανάπτυξης<br />
του<br />
βιοτικού επιπέδου των περιοίκων, αλλά και της απασχόλησής τους σε άλλες<br />
οικονοµικές δραστηριότητες. Στο παρελθόν, όµως, σύµφωνα µε µαρτυρίες υπερήλικων<br />
κατοίκων του Λιτόχωρου, οι αλόγιστες υλοτοµίες ήταν έντονες και γίνονταν σε µεγάλη<br />
έκταση. Σύµφωνα µε τις µαρτυρίες αυτές πριν από την επανάσταση του Ολύµπου κόβονταν<br />
χιλιάδες κυβικά µέτρα ξυλείας από τα δάση της Μαύρης Πεύκης, Ελάτης, Οξιάς και δρυός,<br />
κυρίως όµως, από τα δάση του Ρόµπολου γιατί το ξύλο του, ήταν άριστης ποιότητας και<br />
ήταν κατάλληλο για πολλές χρήσεις όπως: κατασκευή στέγης, δαπέδων, κουφωµάτων, µικρών<br />
πλοίων, βαρελιών, σεντουκιών αλλά και παραγωγή κατραµιού και ξυλόγλυπτων.<br />
Οι περισσότεροι κάτοικοι του Λιτόχωρου είχαν ιδιόκτητα πλοιάρια (καΐκια) και έκαναν<br />
µεταφορά ξυλείας στις Βόρειες Σποράδες, Χαλκιδική, Θεσσαλία, Μυτιλήνη, Θεσσαλονίκη,<br />
ακόµα και στην Σµύρνη.<br />
Έτσι, οι περισσότεροι κάτοικοι ασχολούνταν µε την υλοτοµία και την µεταφορά ξυλείας<br />
πράγµα που δικαιολογεί και το µεγάλο αριθµό ζώων φόρτωσης που υπήρχαν στο Λιτόχωρο<br />
και στα µεγάλα χωριά που σύµφωνα µε τις µαρτυρίες αυτές ήταν πάνω από χίλια. Επίσης,<br />
οι τοπωνυµίες Πριόνια και Πελεκούδια µαρτυρούν την έντονη εκµετάλλευση του δάσους.<br />
Στη χρονική περίοδο από την επανάσταση και µέχρι το 1928 το ρόµπολο υλοτοµούνταν<br />
συστηµατικά γιατί µέχρι τότε λειτουργούσε το νεροπρίονο της τοποθεσίας Πριόνια που<br />
βρίσκεται στην αρχή του Ενιπέα σε υψόµετρο 1.100 µ. Οι υλοτοµίες γίνονταν βασικά την<br />
Άνοιξη γιατί το χιόνι ήταν συµπαγές και µπορούσαν εύκολα να κάνουν σύρτες και να<br />
σέρνουν τους κορµούς µέχρι το Πριόνι. Σήµερα, βλέπουµε πρέµνα κρυµµένα σε ύψος 1 έως<br />
1,5 µ. από τη βάση των δένδρων γιατί µέχρι το ύψος αυτό τα δένδρα ήταν σκεπασµένα µε<br />
χιόνι.<br />
Γ. Κτηνοτροφία<br />
Η κτηνοτροφία, επίσης, έχει περιοριστεί σήµερα και στην περιοχή (κυρίως στη χαµηλή)<br />
βόσκουν<br />
8.000, περίπου, γιδοπρόβατα. Μέχρι το 1924, όµως, η περιοχή βοσκούνταν έντονα<br />
από νοµάδες βλάχους που σήµερα είναι εγκατεστηµένοι στο ∆ίον. Σύµφωνα µε τις<br />
µαρτυρίες των κατοίκων, ο αριθµός των ζώων µέχρι το 1950 ξεπερνούσε τις 25.000 και<br />
ασφαλώς στην περίοδο πριν το 1900 ήταν ακόµα µεγαλύτερος. Την έντονη βόσκηση όλης<br />
της έκτασης του δρυµού µαρτυρούν, εξάλλου, οι πολλές σχετικές τοπωνυµίες που υπάρχουν<br />
όπως: Πετροστρούγκα, Αλαταριά, Λιβαδάκι, Μάντρες και Παλιοκορπιά. Η υπαλπική ζώνη<br />
συνεχίζεται και βοσκείται, ακόµα και σήµερα, στις νότιες πλευρές του συγκροτήµατος των<br />
κορφών του Καλόγερου και Ν και ∆ της κορυφής του Αγίου Αντωνίου.<br />
∆.<br />
Κυνήγι<br />
Οι ενέργειες<br />
του ανθρώπου που έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην πανίδα του δρυµού<br />
συνίσταται,<br />
κυρίως:<br />
- όχι µόνο, στην λαθροθηρία, που έχει αυτονόητα καταστρεπτικά αποτελέσµατα, αλλά<br />
και σ’ αυτήν ακόµη<br />
την επιτρεπόµενη θήρα, γιατί αποτελεί έντονη παρέµβαση στο<br />
οικοσύστηµα.<br />
- στην, χωρίς άδεια και έλεγχο, συλλογή από ερασιτέχνες ή ερευνητές ειδών, κυρίως,<br />
εντοµοπανίδας.<br />
Ε . Ενέργειες σε σχέση µε το τοπίο της περιοχής.<br />
25
Το τοπίο του Ολύµπου είναι ένα από τα ιδιαίτερα και σηµαντικά στοιχεία του. Κάθε<br />
επέµβαση<br />
που το αλλοιώνει έχει άµεση επίπτωση στην υποβάθµισή του. Τα τελευταία χρόνια<br />
έχουν γίνει επεµβάσεις που αλλοίωσαν σε µεγάλο βαθµό το άγριο, φυσικό και µυθικό τοπίο<br />
του Ολύµπου. Όλες οι επεµβάσεις έγιναν στο όνοµα της ανάπτυξης του βουνού, τείνουν<br />
όµως να µετατρέψουν τον Μυθικό Όλυµπο σε ένα κοινό Βουνό, µε τελικό αποτέλεσµα την<br />
πλήρη υποβάθµισή του.<br />
Από τις ενέργειες σε σχέση µε το οικοσύστηµα και τους βιοτόπους που αναπτύχθηκαν<br />
προηγούµενα, η κατασκε υή των δρόµων έχει το µεγαλύτερο µερίδιο στην υποβάθµιση του<br />
τοπίου, γιατί είναι µεγάλης κλίµακας έργα (σαν χαρακιές στο βουνό) οπότε η αλλοίωση του<br />
τοπίου είναι αντιληπτή από την εθνική οδό και από όλο το περιµετρικό οδικό δίκτυο του<br />
Ολύµπου. Επιπλέον η διάνοιξη δρόµων επιδρά στον οικότοπο του δρυµού µε την εύκολη<br />
και ανεξέλεγκτη κυκλοφορία οχηµάτων και ανθρώπων.<br />
Η λειτουργία του πεδίου βολής εκτός της επίπτωσης στον βιότοπο µε την καταστροφή<br />
της βλάστησης, την αναστάτωση της πανίδας και τον µόνιµο κίνδυνο έκρηξης πυρκαγιάς,<br />
συµβάλει σε µεγάλο βαθµό και στην αλλοίωση του τοπίου.<br />
Η κατασκευή, έστω και µε νόµιµες διαδικασίες, κεραίας κινητής τηλεφωνίας στην θέση<br />
Σταυρός σε υψόµετρο 900 µέτρων, είναι ένα στοιχείο ασυµβίβαστο µε το τοπίο του<br />
Ολύµπου.<br />
Η κατάχρηση ορειβασίας και διαφόρων δραστηριοτήτων αναψυχής όπως, η κυκλοφορία<br />
εκτός των µονοπατιών και η καταστροφή της ευαίσθητης, λόγω οριακών κλιµατεδαφικών<br />
συνθηκών αλπικής βλάστησης, κυρίως κατά τις πανελλήνιες ορειβατικές συγκεντρώσεις,<br />
συµβάλουν τοπικά στην αλλοίωση του τοπίου.<br />
Τα καταφύγια εκτός της εξυπηρέτησης των επισκεπτών, στα χρόνια λειτουργίας τους,<br />
έχουν δηµιουργήσει και κάποια προβλήµατα µε σηµαντικότερα, το σκόρπισµα απορριµµάτων<br />
και την χρησιµοποίηση για καύσιµη ύλη πάρα πολλών ροµπόλων της περιοχής.<br />
Στ.<br />
Ενέργειες του ανθρώπου σε σχέση µε τα ύδατα του δρυµού.<br />
Οι ανθρώπινες δραστηριότητες που έχουν επιπτώσεις στα ύδατα του δρυµού<br />
είναι<br />
εκείνες<br />
στην περιοχή των Πριονιών και κατά µήκος του ρέµατος Ενιπέα. Στην περιοχή αυτή<br />
γίνεται συγκέντρωση µεγάλου αριθµού επισκεπτών, πολλοί από τους οποίους, παρά την<br />
ύπαρξη απαγορευτικών πινακίδων, κάνουν µπάνιο. Ρύπανση προκαλούν και τα κοπάδια τα<br />
οποία έστω και για µικρά χρονικά διαστήµατα παραµένουν στην περιοχή. Τέλος, ρύπανση<br />
προκαλείται και από τα λύµατα των εγκαταστάσεων υποδοχής των επισκεπτών στα Πριόνια<br />
και τούτο, γιατί υπάρχει άµεση γειτνίαση µε το ρέµα και τα πετρώµατα έχουν µεγάλη<br />
υδατοπερατότητα.<br />
2.6<br />
Προτάσεις διαχείρισης του Ε.∆. Ολύµπου.<br />
Έχοντας υπόψη την ανάλυση που προηγήθηκε, προτείνονται<br />
διάφορα µέτρα για τη<br />
σωστή<br />
διαχείριση του Εθνικού ∆ρυµού Ολύµπου (Ανδρεαδάκης, 1996).<br />
1ος στόχος: ∆ηµιουργία κατάλληλης διοικητικής µονάδος για τη διαχείριση<br />
του δρυµού.<br />
Πρέπει να ιδρυθεί στο Λιτόχωρο ειδική Υπηρεσία Εθνικού ∆ρυµού Ολύµπου που θα<br />
ασχολείται αποκλειστικά µε θέµατα του δρυµού. Η Υπηρεσία αυτή ουσιαστικά θα ανήκει<br />
στη ∆ασική Υπηρεσία και θα έχει τα εξής τµήµατα.<br />
α. ∆ιαχείριση της άγριας ζωής.<br />
β. Ερµηνεία του φυσικού περιβάλλοντος.<br />
γ. Εκτέλεσης και συντήρησης των<br />
έργων.<br />
δ. ∆ιοίκησης – ∆ιαχείρισης.<br />
26
2ος στόχος: Τροποποίηση των ορίων και καθορισµός νέου πυρήνα και περιφερειακής ζώνης<br />
του δρυµού.<br />
3ος στόχος: ∆ιατήρηση - προστασία<br />
- βελτίωση του Αλπικού τοπίου.<br />
- από ανθρώπινες διαβρώσεις<br />
- από αντιαισθητικά κτίσµατα ( τα ορεινά καταφύγια)<br />
- από επιδράσεις βοσκής<br />
4ος στόχος: Προστασία και διατήρηση του φυτικού καλύµµατος του δρυµού καθώς και της<br />
γενετικής του ποικιλίας.<br />
- από πυρκαγιές<br />
- από τη βοσκή<br />
- από εισβολή ξενικών<br />
ειδών<br />
- από ασθένειες<br />
- από χιονοστιβάδες<br />
5ος στόχος: ∆ιατήρηση και βελτίωση της πανίδας του Ολύµπου (ιδιαίτερα των αγριόγιδων).<br />
6ος στόχος: ∆ιατήρηση του αέρα, νερών και τοπίου του δρυµού σε αναλλοίωτη κατάσταση.<br />
7ος στόχος: Αξιολόγηση, προστασία, διατήρηση και αξιοποίηση των αρχαιολογικών ιστορικών<br />
– θρησκευτικών πόρων.<br />
8ος στόχος: Αναψυχή στον Εθνικό ∆ρυµό<br />
- Πεζοπορία – ορειβασία<br />
- Οδικό δίκτυο<br />
- Χώροι υπαίθριας<br />
αναψυχής<br />
9ος στόχος: Ερµ ηνεία του φυσικού περιβάλλοντος<br />
(Προτείνεται η δηµιουργία Κέντρου<br />
Πληροφόρησης Επισκεπτών και ενός Μουσείου Φυσικής Ιστορίας).<br />
10ος στόχος: ∆ιατήρηση – συντήρηση και προστασία των οικοσυστηµάτων. ∆ηµιουργία<br />
ζωνών<br />
στον Ε.∆. Αναλύεται παρακάτω.<br />
11ος στόχος: Ασφάλεια επισκεπτών του Ολύµπου.<br />
∆ηµιουργία ζωνών στον Εθνικό ∆ρυµό<br />
Με τα σηµερινά δεδοµένα ο Όλυµπος χωρίζεται στον πυρήνα, που απαγορεύονται όλες<br />
οι ανθρώπινες δραστηριότητες, και στην περιφερειακή ζώνη που επιτρέπονται µερικές, βάσει<br />
της ισχύουσας νοµοθεσίας. Στην πράξη, όµως, είναι δύσκολη η εφαρµογή µιας τόσο<br />
άκαµπτης γραµµής γιατί παρουσιάζονται ορισµένες ιδιαιτερότητες. Έτσι, ο διαχειριστής του<br />
δρυµού δεν έχει τα αναγκαία περιθώρια ελιγµών και δεν µπορεί ν’ αναπτύξει ορισµένες<br />
πρωτοβουλίες για το καλό του Εθνικού ∆ρυµού, που είναι η αποτελεσµατική προστασία της<br />
χλωρίδας, πανίδας και οικοσυστηµάτων.<br />
Για τη θεραπεία του παραπάνω προβλήµατος<br />
προτείνεται η διάκριση στον Όλυµπο<br />
ζωνών, µε διάφορες επιτρεπτές επεµβάσεις, που έχουν ως εξής:<br />
Ι.<br />
Ζώνη απόλυτης προστασίας<br />
Το φυσικό περιβάλλον στη ζώνη αυτή χαρακτηρίζεται από τον πρωτόγονο χαρακτήρα<br />
του. Επίσης, η χλωρίδα, η πανίδα και τοπίο είναι πολύτιµα, έχουν µεγάλη ευαισθησία στις<br />
εξωτερικές επεµβάσεις και µπορούν ν’ αλλοιωθούν ανεπανόρθωτα. Για τους παραπάνω<br />
λόγους, στη ζώνη αυτή απαγορεύονται όλες οι δραστηριότητες.<br />
ΙΙ.<br />
Ζώνη υψηλής προστασίας<br />
Το φυσικό περιβάλλον και στη ζώνη αυτή χαρακτηρίζεται από τον πρωτόγονο<br />
χαρακτήρα του. Επίσης η χλωρίδα, πανίδα και το τοπίο είναι πολύτιµα, έχουν µεγάλη<br />
ευαισθησία στις εξωτερικές επεµβάσεις και µπορούν να αλλοιωθούν ανεπανόρθωτα. Για τους<br />
παραπάνω λόγους στη ζώνη αυτή απαγορεύονται όλες οι δραστηριότητες που αποβλέπουν<br />
27
σε οικονοµικό αποτέλεσµα. Επιτρέπεται η έρευνα και από τις διάφορες δραστηριότητες<br />
αναψυχής, µόνο οι πολύ χαλαρές όπως π.χ. η παρατήρηση της άγριας ζωής. Η πεζοπορία<br />
στη ζώνη αυτή ασκείται, αναγκαστικά, σε λίγα µονοπάτια που διασχίζουν και οδηγούν στις<br />
κορυφές.<br />
ΙΙΙ. Ζώνη φυσικού περιβάλλοντος<br />
Και στη ζώνη αυτή το φυσικό περιβάλλον είναι πολύτιµο, έχει όµως, υποστεί<br />
µεγαλύτερη αλλοίωση από τα προηγούµενα, εξαιτίας διαφόρων επεµβάσεων όπως<br />
κτηνοτροφία, δασοπονία, κυνήγι, αναψυχή, κα. Επίσης, το φυσικό περιβάλλον της περιοχής<br />
αυτής έχει µεγαλύτερο βαθµό αντοχής από τις προηγούµενες ζώνες. Το ιδεώδες θα ήταν,<br />
και στη ζώνη αυτή, ν’ ακολουθηθεί η ίδια διαχείριση µε τις ζώνες Ι και ΙΙ. Επειδή, όµως,<br />
εκ των πραγµάτων, είναι δύσκολη η εφαρµογή ορισµένων απαγορεύσεων, γιατί θα<br />
δηµιουργήσει κοινωνικά προβλήµατα, η στάση της ∆ιοίκησης του ∆ρυµού θα είναι να µην<br />
επεκταθούν άλλο οι διάφορες Κτηνοτροφικές - ∆ασοπονικές και Βιοµηχανικές<br />
δραστηριότητες.<br />
Η θήρα θα πρέπει ν’ απαγορευτεί. Για τις λοιπές δραστηριότητες όπως, Κτηνοτροφία-<br />
Υλοτοµίες να καταβληθεί προσπάθεια για τον περιορισµό µέχρι «ιδεατού» µηδενισµού τους.<br />
Από τις αναψυχικές επιτρέπονται στη ζώνη αυτή, γενικά, οι χαλαρές δραστηριότητες, όπως<br />
πεζοπορία, φωτογραφία, θέσεις θέας και πικ-νίκ.<br />
ΙV.<br />
Ζώνη θρησκευτικο-αρχαιολογικού ενδιαφέροντος<br />
Υπάρχουν ορισµένες θέσεις στον Όλυµπο που έχουν<br />
Θρησκευτικό-Ιστορικό ή<br />
Αρχαιολογικό ενδιαφέρον και δέχονται πολλούς επισκέπτες. Η διαχείριση της ζώνης αυτής<br />
θα πρέπει να δώσει έµφαση στη διατήρηση προστασία και ερµηνεία των πολιτιστικών<br />
πόρων και του άµεσου περιβάλλοντος χώρου.<br />
V.<br />
Ζώνη ελεγχόµενης επέµβασης<br />
Στη ζώνη αυτή µπορούν να δηµιουργηθούν<br />
διάφορες εγκαταστάσεις που διευκολύνουν<br />
τους επισκέπτες του Ολύµπου και το προσωπικό διαχείρισής του. Έτσι, ύστερα από ειδική<br />
µελέτη µπορούν να δηµιουργούνται Camping, περίπτερα, κέντρα πληροφοριών, πάρκιγκ,<br />
Σταθµοί Επιστηµονικών Ερευνών και τέλος µικροί Ξενώνες για το προσωπικό και τους<br />
ερευνητές.<br />
2.7<br />
∆ιεθνείς Συνθήκες – Συµβάσεις<br />
Η σηµασία του δρυµού έχει αναγνωριστεί, όχι µόνο στην Ελλάδα, αλλά και στην<br />
Ευρώπη και Παγκόσµια.<br />
• Το 1981 κηρύχθηκε<br />
από την UNESCO (United National Educational, Scientific and<br />
Cultural Organization) ως απόθεµα της Βιόσφαιρας (Biosphere Reserve). Τα αποθέµατα<br />
βιόσφαιρας δηµιουργήθηκαν µε σκοπό να γίνουν υποδείγµατα του, πώς θα έπρεπε να ζούµε<br />
µε τη φύση. Είναι πολυσκοπικές προστατευόµενες περιοχές, που δηµιουργήθηκαν για να<br />
διατηρήσουν είδη και φυσικές κοινότητες και να βρουν τρόπους να χρησιµοποιείται το<br />
περιβάλλον χωρίς να υποβαθµίζεται.<br />
• Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα έχει συµπεριλάβει τον Όλυµπο στις «Σηµαντικές για την<br />
Ορνιθοπανίδα Περιοχές της Ευρωπαϊκής Κοινότητας».<br />
• Τέλος, συµπεριλήφθη στον κατάλογο των προτεινόµενων<br />
για ένταξη στο δίκτυο<br />
«NATURA 2000» περιοχών, σε εφαρµογή της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. (Ανδρεαδάκης, 1996)<br />
3o<br />
ΚΕΦΑΛΑΙΟ<br />
28
ΕΘΝΙΚΟΣ ∆ΡΥΜΟΣ ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ<br />
3.1<br />
Γενικά<br />
Μαζί µε τον Όλυµπο, ο Εθνικός ∆ρυµός<br />
Παρνασσού είναι ο αρχαιότερος της Ελλάδας.<br />
Ιδρύθηκε το 1938 και έχει συνολική έκταση 36.000<br />
στρέµµατα. Η περιοχή εκτείνεται στα όρια των<br />
τριών νοµών Βοιωτίας, Φωκίδας και Φθιώτιδας,<br />
ανάµεσα στην Αράχοβα, τους ∆ελφούς και τον<br />
Επτάλοφο. Στον άµεσο περίγυρο του δρυµού<br />
υπάρχουν αξιόλογοι αρχαιολογικοί χώροι και<br />
χιονοδροµικά κέντρα.<br />
3.2<br />
Ίδρυση<br />
Ο Εθνικός ∆ρυµ ός Παρνασσού που εκτείνεται από το οµώνυµο όρος ιδρύθηκε µε το<br />
Β.∆. 768/25-7-38 (Φ.Ε.Κ., τόµος Α′ , αριθµός 286).<br />
Ο πυρήνας του Εθνικού ∆ρυµού Παρνασσού σύµφωνα µε το Β.∆. (27-7-1938) ίδρυσής<br />
του, καταλαµβάνει σηµαντικό τµήµα του ορεινού συγκροτήµατος Παρνασσού, έκτασης<br />
3.513 Ha, η οποία υπάγεται διοικητικά στους νοµούς Φωκίδας και Βοιωτίας.<br />
Η περιφερειακή ζώνη του δεν ορίζεται σαφώς και αναφέρεται ότι περιλαµβάνει τα<br />
προς τον πυρήνα δάση, µερικώς δασοσκεπείς και χορτολιβαδικές εκτάσεις που<br />
περιλαµβάνονται µέσα στα όρια του ∆ασαρχείου Παρνασσίδας και τα όρια του δήµου<br />
Αράχοβας.<br />
Από την κήρυξή του µέχρι σήµερα, ο δρυµός Παρνασσού διαχειρίζεται σα δάσος υπό<br />
προστασία µε µόνα µέτρα τις απαγορεύσεις υλοτοµιών, κυνηγιού και βοσκής, χωρίς<br />
συστηµατική µέριµνα για την ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και αξιών του.<br />
Συνολικά, λοιπόν, δεν υπήρξε ουσιαστική διαχείριση του δρυµού για την προστασία του,<br />
προς όφελος του κοινωνικού συνόλου, γενικά, και των κατοίκων της περιοχής, ιδιαίτερα.<br />
Οι δήµοι µε τους οικισµούς τους, οι εκτάσεις των οποίων περιλαµβάνονται, εξ’<br />
ολοκλήρου ή µερικώς, στην περιοχή του δρυµού είναι, κατά νοµό, οι εξής:<br />
Ν οµός Βοιωτίας<br />
Νοµός Φωκίδας<br />
-Αράχοβα -Παρνασσού<br />
-∆ίστοµο -Γραβιά<br />
-∆αύλεια - Άµφισσα<br />
- ∆ελφοί<br />
Νοµός<br />
Φθιώτιδας<br />
-Τιθοθέα<br />
-Αµφίκλεια<br />
Εικόνα 3.1: «Ο Παρνασσός».<br />
Στα όρια της περιοχής µελέτης περιλαµβάνονται 18 οικισµοί οι οποίοι διοικητικά<br />
ανήκουν στους νοµούς Βοιωτίας, Φθιώτιδας και Φωκίδας. Στο χάρτη 3.2 που ακολουθεί<br />
29
φαίνονται<br />
τα όρια των διάφορων ζωνών καθώς και η διοικητική διαίρεση της περιοχής.<br />
(∆ιατσέγκος,1999)<br />
Χάρτης 3.2: «∆ιοικητική<br />
διαίρεση περιοχής µελέτης»<br />
3.2.1 Όρια πυρήνα<br />
30
Τα σηµερινά όρια του πυρήνα όπως έχουν καθοριστεί µε το από 25-7-38 Β.∆. έχουν<br />
ως<br />
εξής:<br />
Ξεκινώντας από τη νότια πλευρά του δρυµού και µε αφετηρία το εξωκλήσι Αγία<br />
Τριάδα (Παληοπαναγιά)<br />
κοντά στα όρια των διοικητικών ορίων Αράχοβας και ∆ελφών, η<br />
οριογραµµή µε κατεύθυνση δυτικά συναντά το δρόµο προς Καλάνια, τον οποίο ακολουθεί<br />
µέχρι τη διασταύρωση του µε τον άλλο δρόµο που έρχεται από τη θέση Κούνιες και τη<br />
Μονή του Προφήτη Ηλία, για να ακολουθήσει από εκεί µικρή ράχη µέχρι την κορυφή<br />
Μηλιά, όπου βρίσκονται τα όρια των κοινοτήτων ∆ελφών και Ελαιώνα. Από το σηµείο<br />
αυτό ακολουθεί τα ανωτέρω όρια µέχρι του σηµείου που συναντούνται τα όρια των<br />
∆ελφών-Επταλόφου-Ελαιώνα, οπότε ακολουθώντας τα όρια Επταλόφου-Ελαιώνα και<br />
διερχόµενη από τη θέση Σταυρωµένος Έλατος συνεχίζει από τις θέσεις Μέγα Έλατο,<br />
Αρέντες, ∆όκανο, Σύρτα και χαλασµένα Χωράφια για να φτάσει στον Προφήτη Ηλία.<br />
Από τη θέση Προφήτης Ηλίας µε κατεύθυνση νότια προς κορυφογραµµή (µε υψόµετρο<br />
2.367 µ.) την οποία περικλείει, στρέφεται προς Βορρά όπου συναντά µονοπάτι το οποίο<br />
ακολουθεί ανοδικά µέχρι την κορυφογραµµή ∆ρακοκάρκαρο.<br />
Από το σηµείο αυτό κατέρχεται µε δυτική κατεύθυνση προς το ρέµα, όπου συναντάται<br />
µε το µονοπάτι το οποίο και ακολουθεί το δρόµο Αράχοβας-<br />
Επταλόφου. Με κατεύθυνση<br />
δυτική ακολουθεί το δρόµο αυτό, κατόπιν το ρίζωµα µέχρι τη θέση Σκαµνό (µε υψόµετρο<br />
1.244 µ.) απ’ όπου στρέφει προς νότο και ακολουθεί το δρόµο προς Αρχοντικά τον οποίο<br />
εγκαταλείπει κοντά στον Αχλαδόκαµπο, ακολουθώντας το ρίζωµα µέχρι το δρόµο που<br />
διέρχεται από το Κορύκειο Άντρο, όπου κάµπτοντας αριστερά ακολουθεί το δρόµο µέχρι<br />
την Αγία Τριάδα, όπου είναι και το σηµείο αφετηρία.<br />
3.2.2<br />
Όρια περιφερειακής ζώνης ή Ζώνης προστασίας του φυσικού<br />
περιβάλλοντος<br />
Η οριογραµµή της περιφερειακής<br />
ζώνης δεν περιγράφεται στο εν λόγω Β.∆. κήρυξης<br />
του<br />
δρυµού. Ωστόσο, σύµφωνα µ’ αυτό, την περιφερειακή ζώνη αποτελούν τα δάση, οι<br />
µερικώς δασοσκεπείς και οι χορτολιβαδικές εκτάσεις που περιλαµβάνονται µέσα στα όρια<br />
του ∆ασαρχείου Παρνασσίδας και τα όρια του δήµου Αράχοβας. Η περιοχή αυτή καλύπτει<br />
µεγάλες εκτάσεις και εκτός του Παρνασσού, ενώ δεν καλύπτει περιφερειακά τον πυρήνα<br />
από την ανατολική πλευρά.<br />
Η διάκριση της παραπάνω ζώνης έγινε αφενός για τη δηµιουργία ενός χώρου<br />
περιµετρικά του πυρήνα, µ ε χαλαρότερα µέτρα προστασίας, ο οποίος θα προστατεύει<br />
αποτελεσµατικότερα τον πυρήνα και αφετέρου για περιληφθούν περιοχές µε ενδηµικά,<br />
σπάνια ή µοναδικά φυτικά είδη και οικοσυστήµατα, όπως και είδη πανίδας, τα οποία λόγω<br />
της αποµακρυσµένης θέσεώς τους ή άλλων τοπικών συνθηκών δεν µπορούσαν να<br />
συµπεριληφθούν στη ζώνη του πυρήνα.<br />
3.3<br />
Φυσικό περιβάλλον Εθνικού ∆ρυµού Παρνασσού<br />
31
3.3.1 Γεωλογικά Στοιχεία<br />
Η περιοχή υπάγεται στην τεκτονική ζώνη Παρνασσού – Γκιώνας η οποία βρίσκεται<br />
µεταξύ της Υποπελαγωνικής (Ανατολικής Ελλάδας) και της ζώνης Ωλόνου – Πίνδου. Τα<br />
πετρώµατα που συναντώνται στην περιοχή είναι: οι σκληροί ασβεστόλιθοι που είναι<br />
διασπαρµένοι στη µεγαλύτερη έκταση του δρυµού (76,6%) και οι δολοµίτες νότια κυρίως της<br />
Τιθορέας. Επίσης, συναντάµε τον ψαµµιτικό, µικτό και αργιλικό φλύσχη, τα αλλούβια και σε<br />
µικρό ποσοστό τα κολλούβια πετρώµατα.<br />
Γενικά, µπορούµε να πούµε ότι η περιοχή<br />
έχει έντονο ορεινό χαρακτήρα µε µεγάλες<br />
υψοµετρικές διαφορές σε µικρές οριζόντιες εκτάσεις, µε χαµηλότερο σηµείο στα 150 µέτρα<br />
και υψηλότερο τα 2.457 µ. (κορυφή Λιάκουρα). Στο χάρτη 3.1 φαίνεται καθαρά ο ορεινός<br />
χαρακτήρας του δρυµού.<br />
Χάρτης 3.1: «Γεωφυσικός χάρτης του δρυµού».<br />
3.3.2<br />
Εδαφολογικά Στοιχεία<br />
Τα εδάφη της περιοχής είναι κατά<br />
την πλειοψηφία τους αυτόχθονα, προέρχονται κυρίως<br />
από την επί τόπου αποσάρθρωση του µητρικού υλικού (σκληρών ασβεστόλιθων και φλύσχη),<br />
ενώ τα κολλουβιακά και αλλουβιακά εδάφη προέρχονται από µεταφερθέντα υλικά κυρίως µε<br />
τη δράση της βαρύτητας και του νερού. Γύρω στο 45% της έκτασης κυριαρχούν τα<br />
βραχώδη εδάφη (βάθους
που µπορεί να φτάσει έως και τα τέσσερα µέτρα πάνω από το έδαφος. Στην υπαλπική<br />
ζώνη το χιόνι συνεχίζει να λιώνει µέχρι τον Ιούνιο.<br />
3.3.4 Βλάστηση-Χλωρίδα<br />
Στη φυσική χλωρίδα του βουνού µπορούµε να διακρίνουµε τρεις τυπικές ζώνες<br />
βλάστησης και δύο κατηγορίες εδαφών µε αζωνική βλάστηση, δηλαδή µε φυτά που<br />
επηρεάζονται µόνο από συγκεκριµένο παράγοντα (νερό, δασοόρια).<br />
Στις ζώνες βλάστησης βρίσκουµε τη Μεσοµεσογειακή διάπλαση<br />
της αριάς (Quercion<br />
ilicis) στις νότιες πλαγιές, την Υποµεσογειακή διάπλαση (Ostryo carpinion) στις βόρειες<br />
πλαγιές και την Οροµεσογειακή διάπλαση της Κεφαλληνιακής ελάτης και µαύρης<br />
πεύκης (Abietion cephalonicae) πάνω στον κύριο όγκο του βουνού.<br />
● Μεσοµεσογειακή διάπλαση της αριάς. Η ζώνη αυτή ξεκινά από τα χαµηλά σηµεία προς<br />
το νότο και ανεβαίνει έως το βραχώδες απόκρηµνο προς νότο «µέτωπο» του Παρνασσού,<br />
που ξεκινάει από την Κουτρουλού στην περιφέρεια του Χρυσού και φθάνει ως τα Φρούσια<br />
και Νταβελαίϊκα στο νοτιοανατολικό όριο του βουνού. Το ανώτερο υψόµετρο στο οποίο<br />
φθάνει η ζώνη είναι τα 1.000 µ. Η σύνθεση της βλάστησης είναι φτωχή, ενώ έντονη είναι<br />
και η υποβάθµιση της από ανθρωπογενείς αιτίες, λόγω της έντονης πίεσης που ασκήθηκε<br />
και ακόµη ασκείται σε αυτήν κυρίως από την κτηνοτροφία. Τα κύρια είδη είναι το<br />
πουρνάρι (Quercus coccifera), το κέδρο (κυρίως το Juniperus phoenicea), το φυλλίκι<br />
(Philyrea media) και στα δυτικά η αγριλιά (Olea oleaster) η οποία φτάνει ως την ισοϋψή<br />
των 700 µέτρων. Σε αυτή τη ζώνη η καλλιέργεια της ελιάς φτάνει το υψόµετρο των 900<br />
µέτρων. Ειδική προστασία χρειάζεται η παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica), το<br />
δάσος Juniperus phoetidissima στην περιοχή Μάρµαρα ∆ελφών και η χλωρίδα των υψηλών<br />
κορυφών, που δέχεται σηµαντική επιβάρυνση λόγω των εγκαταστάσεων τελεφερίκ.<br />
● Υποµεσογειακή διάπλαση. Καταλαµβάνει τις βόρειες πλαγιές του Παρνασσού ξεκινώντας<br />
από το Βοιωτικό Κηφισό και φτάνει έως τη ζώνη της µαύρης πεύκης και της ελάτης σε<br />
υψόµετρο 700 έως 1.000 µέτρων. Η κατάσταση της χλωρίδας είναι αρκετά καλή παρά τις<br />
έντονες πιέσεις που έχει υποστεί. Αυτό οφείλεται στις καλές γενικά εδαφικές και κλιµατικές<br />
συνθήκες που υπάρχουν, οι οποίες είναι πολύ καλύτερες από τη ζώνη της αριάς. Τα<br />
κυριότερα είδη στη ζώνη αυτή είναι το πουρνάρι, η κοκορεβυθιά (Pistacia terebinthus),<br />
ορισµένα είδη φυλλοβόλων δρυών (Quercus pubesceus, Quercus sessiliflora), η όστρυα<br />
(Ostrya carpinifolia), ο γαύρος (Carpinus orientalis), ο φράξος (Fraxinus ornus) και η<br />
κουτσουπιά (Cercis siliquastrum).<br />
● Οροµεσογειακή διάπλαση της Κεφαλληνιακής ελάτης και µαύρης πεύκης.<br />
Καταλαµβάνει τον κύριο όγκο του Παρνασσού µεταξύ των δύο προηγούµενων ζωνών,<br />
ξεκινώντας από υψόµετρο περίπου 1.000 µ. νότια και φτάνει έως το υψόµετρο των 700<br />
µέτρων βόρεια. Η κατάσταση της βλάστησης είναι διαφορετική από περιοχή σε περιοχή,<br />
όµως γενικά µπορεί να περιγραφεί ως κακή, µε έντονες πιέσεις από την κτηνοτροφία, η<br />
οποία ασκείται σε όλη την έκταση και αυτής της ζώνης. Κύριο είδος στη ζώνη αυτή είναι<br />
η Κεφαλληνιακή ελάτη, ενώ στην περιφέρεια του δήµου Αµφίκλειας και της κοινότητας<br />
Πολυδρόσου, βρίσκεται ένα σηµαντικό δάσος µαύρης πεύκης. Άλλα είδη είναι ο κέδρος<br />
(Juniperus communis, Juniperus oxycedrus), ορισµένα είδη Prunus spp., ενώ στη ζώνη αυτή<br />
βρίσκονται και τα περισσότερα ενδηµικά είδη του Παρνασσού.<br />
- Στις αζωνικές διαπλάσεις µπορεί να περιληφθεί η διάπλαση των παραποτάµιων δασών<br />
και η διάπλαση της ψευδαλπικής ζώνης. Στη παραποτάµια βλάστηση ανήκουν ορισµένα<br />
υγρόφιλα είδη µε χαρακτηριστικότερα τον πλάτανο, την πικροδάφνη και τη µυρτιά. Στην<br />
33
ψευδαλπική ζώνη συναντώνται µόνο πόες (είδη φεστούκας Festuca heherina, τριφυλλιών<br />
Trifolium parnassi, Poa spp.,και Astragalus spp.). Η πίεση που έχει υποστεί αυτός ο χώρος,<br />
µε υψόµετρο πάνω από 1.800 µ. περιλαµβάνοντας όλες τις κορυφές του βουνού, είναι πολύ<br />
έντονη. Κύριο είδος είναι το Astragalus parnassii.<br />
3.3.5<br />
Πανίδα<br />
Η πανίδα του βουνού δεν είναι ιδιαίτερα πλούσια, δεδοµένης της απουσίας των µεγάλων<br />
θηλαστικών. Το µεγαλύτερο θηλαστικό που συναντάται είναι ο λύκος (Canis lupus), ο<br />
οποίος κατεβαίνει, σπάνια όµως, στον Παρνασσό από<br />
βορειότερα µέρη της Πίνδου, κυρίως σε περιόδους<br />
παρατεταµένου χειµώνα. Άλλα θηλαστικά σε µεγάλη<br />
συχνότητα είναι η αλεπού (Vulpes vulpes) και ο<br />
λαγός (Lepus europeus), ενώ συναντώνται, επίσης, ο<br />
ασβός (Meles meles), ο σκίουρος (Sciurus vulgaris), το<br />
τσακάλι (Canis aureus), το κουνάβι (Martesfoina) και,<br />
τέλος, αρκετά αγριογούρουνα (Sus scrofa).<br />
Εικόνα 3.2: «Λύκος»<br />
Η ορνιθοπανίδα είναι αρκετά πλούσια και περιλαµβάνει αετούς (χρυσαετούς,<br />
σταυραετούς, φιδαετούς), γύπες, γεράκια, ασπροπάρηδες, όρνια, κουκουβάγιες, ορεινές πέρδικες,<br />
αγριοπερίστερα, δρυοκολάπτες, φάσσες, πετρίτες, κίσσες, αηδόνια, κότσυφες, στρουθόµορφα και<br />
κορακοειδή.<br />
Ερπετά (φίδια,<br />
σαύρες), αράχνες και έντοµα εκπροσωπούνται επίσης ικανοποιητικά στην<br />
περιοχή.<br />
Στο σύνολο της πανίδας δεν περιλαµβάνεται κάποιο καταγεγραµµένο είδος<br />
προστατευόµενο, όµως και αυτή υφίσταται κακή διαχείριση, αφού ανθεί η λαθροθηρία.<br />
3.3.6<br />
Ειδικά στοιχεία φυσικού περιβάλλοντος<br />
1 .Ευρωπαϊκό µονοπάτι Ειρήνης Ε4<br />
Το µονοπάτι Ε4 είναι από τα γνωστότερα περιπατητικά µονοπάτια. Είναι διεθνούς<br />
σηµασίας εφόσον η διαδροµή του έχει συνδεθεί από τους Ευρωπαϊκούς συλλόγους<br />
ορειβασίας µε το Ευρωπαϊκό δίκτυο περιπατητικών µονοπατιών που εκτείνεται σε όλη την<br />
Ευρώπη. Στην Ελλάδα το Ε4 εισέρχεται από την Ήπειρο, διέρχεται από το Καρπενήσι, περνά<br />
από το όρος Γκιώνα και µέσω της χαράδρας Ράκκα εισέρχεται στον Παρνασσό. Η διαδροµή<br />
του Ε4 στο Παρνασσό είναι µια από τις πιο ενδιαφέρουσες σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και<br />
χαρακτηρίζεται από τις εναλλαγές τοπίου σε συνδυασµό µε τα αρχαιολογικά ενδιαφέροντα.<br />
Η διαδροµή που περιλαµβάνεται στην περιοχή µελέτης δίνει τη δυνατότητα δραστηριοτήτων<br />
οικοτουριστικού και πολιτισµικού χαρακτήρα.<br />
2 . Αισθητικό δάσος Τιροθέας<br />
Ιδρύθηκε µε το Προεδρικό διάταγµα της 13 ης Φεβρουαρίου του 1979 (Φ.Ε.Κ. 125∆/79)<br />
επειδή είναι περιοχή «καλυπτόμενη υπό δάσους ποικίλης βλαστήσεως και<br />
παρουσιάζουσα ιδιαίτερα αισθητική, υγιεινή και τουριστική σημασία, ως και<br />
ιστορική τοιαύτη». Βέβαια από τότε δεν έγινε τίποτα. Πρόκειται για το κατώτερο τµήµα<br />
της Χαράδρας της Βελίτσας που είναι µια θαυµάσια ορειβατική διαδροµή. Περικλείει τη<br />
Μονή της Αγίας Ιερουσαλήµ, τη σπηλιά του Ανδρούτσου και µερικές εκκλησιές. Η<br />
βλάστηση ψηλά περιλαµβάνει την ελάτη, ενώ σε µικρότερα υψόµετρα υπάρχουν αείφυλλα<br />
πλατύφυλλα δένδρα.<br />
34
3. Κυριότερα Σπήλαια της περιοχής µελέτης.<br />
Έχουν εντοπισθεί περισσότερα από 30 σπήλαια<br />
στην περιοχή, τα περισσότερα από τα<br />
οποία<br />
είναι ανεξερεύνητα. Οι τέσσερις σηµαντικότερες θέσεις είναι οι ακόλουθες:<br />
- στη θέση "Φτερόλακκα" βρίσκεται το σπηλαιοβάραθρο Επτάστοµο,<br />
- το σπήλαιο "Πολύδροσου", 2 χλµ. νότια της οµώνυµης κοινότητας,<br />
- η "Νεραϊδοσπηλιά", κοντά στο χωριό Βάργιανης και τέλος<br />
- το περίφηµο "Κωρύκειο" άντρο, σε υψόµετρο 1.360 µ., στην περιοχή<br />
«Λιβάδι» Αράχοβας.<br />
Το σπήλαιο αυτό είναι συνδεδεµένο µε τη λατρεία του Πάνα και των Νυµφών.<br />
Έχουν βρεθεί διάφορα αρχαιολογικά αντικείµενα, 150 πήλινα, αναθηµατικές επιγραφές στον<br />
Πανά, χάλκινα είδη και ειδώλια.<br />
3.4<br />
Αγροτικές δραστηριότητες<br />
Α. Γεωργία Η γεωργική<br />
γη του δρυµού ανέρχεται σε 50,587 στρέµµατα. Τα εδάφη καλλιερ-γούµενης<br />
γης<br />
είναι βαθιά στα πεδινά, αλλά αβαθή στα ορεινά και ηµιορεινά, µε µικρή έως µέτρια<br />
κλίση και κατά κανόνα γόνιµα. Σήµερα αρδεύεται περίπου το 32,5% της γεωργικής γης,<br />
έναντι 36% της επικράτειας. Κύρια αρδευτικά δίκτυα της περιοχής είναι ο Τ.Ο.Ε.Β. (Τοπικός<br />
Οργανισµός Έγγειων Βελτιώσεων) Κοττορού (Άµφισσας), µε τον οποίο αρδεύονται το<br />
χειµώνα 9.000 στρέµµατα, ο Τ.Ο.Ε.Β. Τριζινικού (Χρισσού) µε τον οποίο αρδεύονται το<br />
χειµώνα 50.000 στρέµµατα και ο Τ.Ο.Ε.Β. Γραβιάς µε τον οποίο αρδεύονται 1.200 στρέµ.<br />
Στην περιοχή της Γραβιάς συστηµατικά αρδεύονται οι καλλιέργειες καπνού, αραβόσιτου και<br />
µηδικής. Στην περιοχή του Ελαιώνα της Άµφισσας αρδεύεται τους χειµερινούς µήνες µε<br />
νερά χειµάρρων ένα τµήµα του ελαιώνα έκτασης 14.000 στρεµµάτων.<br />
Γενικά, η γεωργία της περιοχής δε θεωρείται αναπτυγµένη και η συµβολή της στο<br />
εισόδηµα και την απασχόληση είναι µικρή.<br />
Β.<br />
Κτηνοτροφία<br />
Η κτηνοτροφία στην περιοχή µελέτης ασκείται σε 127.300 στρέµµατα κοινοτικών ή<br />
δηµοτικών<br />
βοσκοτόπων και 325.000 στρέµµατα ιδιωτικών βοσκοτόπων καθώς και σε<br />
γεωργικές εκτάσεις µετά την περίοδο συγκοµιδής των γεωργικών προϊόντων. Στην<br />
κτηνοτροφία της περιοχής απασχολούνται κατά αποκλειστικότητα 681 άτοµα και άλλα 451<br />
άτοµα που απασχολούνται στην κτηνοτροφία και γεωργία.<br />
Γενικά, η κτηνοτροφία της περιοχής είναι φθίνουσα. Η µεγάλη µείωση των ζώων<br />
εργασίας που σηµειώνεται είναι κάτι το αναµενόµενο, µιας και η εργασία των ζώων<br />
υποκαθίσταται από τις γεωργικές µηχανές. Από τα ζώα παραγωγής µόνο τα βοοειδή<br />
παρουσιάζουν κατά το διάστηµα 1984-1994 (ΕΣΥΕ, ∆ελτίο Ετήσιας Γεωργικής Στατιστικής<br />
Έρευνας 1984,1989,1994) αύξηση κατά 26 %, ενώ τα υπόλοιπα εµφανίζουν µείωση µε<br />
µεγαλύτερη των χοίρων κατά 78,5 %. Όσον αφορά την παραγωγή κτηνοτροφικών προϊόντων<br />
αύξηση σηµειώνεται µόνο στο βούτυρο κατά 32 % και στο αγελαδινό γάλα 62,7 %, ενώ στα<br />
υπόλοιπα παρατηρείται µείωση µε µεγαλύτερη στο κρέας πουλερικών κατά 57 %.<br />
Συµπερασµατικά, η κτηνοτροφία της περιοχής είναι φθίνουσα εξαιτίας των<br />
περιορισµένων έργων υποδοµής βοσκοτόπων, της χαµηλής βοσκοϊκανότητας και της<br />
µεγάλης βοσκοφόρτωσής τους, της εκτροφής ζώων παραδοσιακών φυλών και χαµηλών<br />
αποδόσεων, της έλλειψης προληπτικής υγιεινής του κτηνοτροφικού κεφαλαίου, των λιγοστών<br />
σταβλισµένων µονάδων, της ελλιπούς κρατικής οικονοµικής και τεχνικής υποστήριξης και,<br />
τέλος, της αποστροφής των νέων από το επάγγελµα του κτηνοτρόφου.<br />
35
Γ. ∆ασοπονία<br />
Ένα µεγάλο τµήµα<br />
του δρυµού, που ανέρχεται στο 57% της συνολικής δασικής έκτασης<br />
της,<br />
καλύπτεται από σπερµοφυές δάσος ελάτης. Ωστόσο, η παραγωγή υλογενών αγαθών από<br />
την άσκηση της δασοπονίας είναι σχετικά πολύ µικρή. Αυτό οφείλεται βασικά σε δύο<br />
λόγους:<br />
-στο ότι στα δάση ελάτης που βρίσκονται µέσα στον πυρήνα του δρυµού δεν<br />
επιτρέπεται<br />
κατά τις περί των Εθνικών ∆ρυµών διατάξεις η οποιαδήποτε εκµετάλλευση, και<br />
-στο ότι τα δάση ελάτης της περιοχής είναι γενικώς µέτριας παραγωγικότητας και<br />
κακής ποιότητας ξύλου.<br />
Στους ανωτέρω δύο λόγους της µικρής παραγωγής ξύλου από τα εν λόγω δάση, πρέπει<br />
να προστεθεί και η ξήρανση<br />
της ελάτης. Στη ζώνη της ελάτης εµφανίστηκε περιοδική<br />
ξήρανση το 1977 και επαναλήφθηκε έντονα το 1988, ενώ τα επόµενα χρόνια µετριάσθηκε.<br />
Στην περιοχή µελέτης, παράγονται ετησίως κατά µέσο όρο 684 κυβικά µέτρα χρήσιµου<br />
ξύλου και 2.269 τόνοι καυσόξυλων.<br />
Οι βασικές χρήσεις γης του Εθνικού<br />
∆ρυµού κατά το 1991 φαίνονται στον πίνακα 3.1<br />
Πίνακας<br />
3.1: «Βασικές χρήσεις γης της περιοχής µελέτης κατά ∆.∆. (σε χιλιάδες στρέµµατα)».<br />
H=Ηµιορεινά,<br />
Ο=Ορεινά<br />
∆.∆<br />
∆.<br />
Τουρισµός<br />
Μορφή<br />
αναγλύφου<br />
Σύνολο<br />
έκτασης<br />
Καλ/µενες<br />
εκτάσεις Κοινοτικοί<br />
ή ∆ηµοτικοί<br />
Βοσκότοποι<br />
Ιδιωτικοί<br />
κλπ.<br />
∆άση<br />
Εκτάσεις<br />
µε νερά<br />
Οικισµοί,<br />
δρόµοι,<br />
κτλ.<br />
Άλλες<br />
εκτάσεις<br />
ΝΟΜΟΣ<br />
ΒΟΙΩΤΙΑΣ<br />
2951,6 1139,6 842,3 418,2 360,0 37,6 107,3 46,6<br />
Αράχοβης Ο 139,4 22,0 0 65,0 46,0 0 0,9 5,5<br />
∆ίστοµου Ο 80,5 12,7 0 45,5 18,4 0,1 3,5 0,3<br />
∆αύλειας Η 61,7 10,9 35,1 0 11,7 1,0 3,0 0<br />
ΝΟΜΟΣ<br />
ΦΘΙΩΤΙ∆ΟΣ<br />
4440,8 1528,3 970,5 682,8 1016,8 67,3 123,1 52,0<br />
Αγίας Μαρίνας Η 24,6 5,0 13,9 0,5 3,2 0 2,0 0<br />
Τιθορέας Η 56,3 8,9 18,5 12,6 10,3 0 6,0 0<br />
Αµφίκλειας Η 108,1 56,8 13,5 0 34,4 0,3 2,1 1,0<br />
ΝΟΜΟΣ<br />
ΦΩΚΙ∆ΟΣ<br />
2120,6 187,0 824,3 437,6 547,6 38,2 46,2 39,7<br />
Πολύδροσου Ο 38,7 5,4 0 13 17,3 0,3 2,2 0,5<br />
Επταλόφου Ο 32,8 0,6 0 11,5 18,2 0,6 0,4 1,5<br />
Λιλαίας Η 15,6 3,8 0 5,7 4,8 0,1 0,4 0,8<br />
Μαριολάτας Η 21,3 6,3 0 7,4 5,8 0,7 1,0 0<br />
Γραβιάς Η 25,8 5,3 3,3 9,5 5,6 0,4 0,5 1,2<br />
Βάργιανης Ο 14,3 1,4 0 4,5 7,8 0,1 0,5 0<br />
∆ροσοχωρίου Ο 45,0 4,0 0 28,6 11,4 0 0,5 0,5<br />
Ελαιώνος Ο 37,1 5,8 22,4 0,5 7,3 0 0,2 0,9<br />
Προσηλίου Ο 103,3 0,7 0 82,8 14,5 0 0,2 5,1<br />
Άµφισσας Η 62,0 23,7 0 22,5 13,5 0 2,3 0<br />
Χρισσού Η 35,2 8,0 8,8 11,9 5,7 0,1 0,6 0,1<br />
∆ελφών Ο 37,9 2,6 11,8 3,6 15,2 0,1 4 0,6<br />
Σύνολο 939,6 183,9 127,3 325,1 251,1 3,8 30,3 18<br />
ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 100,0 19,6 13,6 34,6 26,7 0,4 3,2 1,9<br />
36
Στην περιοχή µελέτης ο τουρισµός αποτελεί µάλλον την σηµαντικότερη οικονοµική<br />
δραστηριότητα.<br />
Ο αρχαιολογικός χώρος των ∆ελφών και το Χιονοδροµικό Κέντρο<br />
Παρνασσού είναι οι σηµαντικότεροι πόλοι έλξης τουριστών στην περιοχή, ενώ δεν έχουν<br />
αξιοποιηθεί καθόλου άλλοι τουριστικοί πόροι που κρύβει ο ορεινός όγκος Παρνασσού και<br />
πιο συγκεκριµένα ο Εθνικός ∆ρυµός. Βελτιώνοντας τους, µέχρι τώρα, συντελεστές πάνω<br />
στους οποίους στηρίχθηκε ως σήµερα η τουριστική ανάπτυξη και αξιοποιώντας τους µέχρι<br />
τώρα αδρανείς πόρους, θα µπορούσε κανείς να πετύχει µακροπρόθεσµα µεγαλύτερη<br />
τουριστική ανάπτυξη της περιοχής, βάση ενός ολοκληρωµένου σχεδίου.<br />
Εδώ και δύο δεκαετίες, έχουν αρχίσει να αναπτύσσονται διεθνώς εναλλακτικές µορφές<br />
τουρισµού, που διαφοροποιούνται από το πρότυπο του µαζικού τουρισµού.<br />
Αυτές είναι ο<br />
αγροτουρισµός, ο οικοτουρισµός, ο πολιτιστικός και συνεδριακός τουρισµός και ο ορεινός –<br />
χιονοδροµικός τουρισµός, οι οποίες µπορούν να αναπτυχθούν και στην περιοχή του δρυµού.<br />
Έτσι, οι µορφές τουρισµού, που µπορούν να συµβάλλουν στην περαιτέρω ανάπτυξη της<br />
περιοχής, είναι οι εξής.<br />
Α γροτουρισµός<br />
Ο αγροτουρισµ ός συνδέει τη γεωργία µε τον τουρισµό µε αµοιβαία ωφέλεια και<br />
συµβάλλει<br />
στη διατήρηση του οικονοµικά ενεργού πληθυσµού στην ύπαιθρο. Οι κυριότερες<br />
µορφές του είναι:<br />
- Αγροτουρισµός σε αγροκτήµατα, όπου ο τουρίστας µοιράζεται φαγητό και διαµονή µε<br />
τους ιδιοκτήτες<br />
ή σε διαφορετικό οίκηµα.<br />
- ∆ιάφορες µορφές κάµπινγκ (τροχόσπιτα, σκηνές, κλπ.) µέσα στο αγρόκτηµα.<br />
- Αγροτουρισµός σε οικισµούς που χτίζονται<br />
µε παραδοσιακά υλικά, ώστε να δίνουν<br />
την εικόνα «παραδοσιακού» χωριού.<br />
Με τον αγροτουρισµό, ο αγρότης αποκτά εισόδηµα και από άλλη πηγή, εκτός της κύριας<br />
απασχόλησής του στη γεωργία, ενώ ο τουρίστας<br />
κάνει τουρισµό οικογενειακού χαρακτήρα,<br />
µε χαµηλές τιµές, γνωρίζει την ύπαιθρο και επιδίδεται σε αθλητικές και φυσιολατρικές<br />
δραστηριότητες, όπως πεζοπορία, ορειβασία, ιππασία, κλπ.<br />
Στην Ελλάδα ο αγροτουρισµός αναπτύσσεται µε βραδύ ρυθµό, κυρίως µε τη<br />
συνεταιριστική µορφή, όπως στην Πέτρα Μυτιλήνης, στα<br />
Αµπελάκια και στη Χίο. Αυτό<br />
οφείλεται στην έλλειψη συντονιστικού οργάνου και, γενικότερα, στην έλλειψη ενδιαφέροντος<br />
από πλευράς των τοπικών αναπτυξιακών φορέων. ∆υνατότητες ανάπτυξης του αγροτουρισµού<br />
στην περιοχή µε οποιαδήποτε από τις παραπάνω µορφές, υπάρχουν στα ηµιορεινά<br />
διαµερίσµατα της ∆αύλειας, Αγ. Μαρίνας, Τιθορέας, Αµφίκλειας, Μαριολάτας και Λιλαίας.<br />
Οικοτουρισµός<br />
Με τη µορφή αυτή επιδιώκεται να ικανοποιηθεί η ανάγκη του ανθρώπου για επαφή µε<br />
το<br />
φυσικό περιβάλλον.<br />
Οι συνηθέστερες δραστηριότητες που ασκούνται στα πλαίσια του οικοτουρισµού, είναι η<br />
ορεινή πεζοπορία, η περιήγηση<br />
σε χαµηλά υψόµετρα, η παρατήρηση των φυτών και των<br />
ζώων, το περιπατητικό σκι και πολιτιστικές δραστηριότητες, όπως ζωγραφική, φωτογραφία,<br />
µαγειρική, κ.ά. Επίσης περιλαµβάνονται δραστηριότητες πιο εξειδικευµένες, όπως χειµερινές<br />
αναβάσεις, καταδύσεις, σπηλαιολογία, κ.ά.<br />
Στη χώρα µας ο οικοτουρισµός είναι υποτυπώδης και εξυπηρετείται από ξένα<br />
εξειδικευµένα τουριστικά γραφεία. Ωστόσο,<br />
το πανέµορφο και ποικίλο φυσικό περιβάλλον<br />
της περιοχής µελέτης, που συνυπάρχει µε πολιτιστικούς και αρχαιολογικούς χώρους, έχει<br />
πολλές δυνατότητες για ανάπτυξη του οικοτουρισµού.<br />
37
Πολιτιστικός τουρισµός<br />
Ο αρχαιολογικός χώρος των ∆ελφών αποτελεί έναν από τους σηµαντικότερους πόλους<br />
έλξης τουριστών στην περιοχή.<br />
Ο αρχαιολογικός χώρος λειτουργεί σαν αρχικός πόλος έλξης<br />
τουριστών<br />
στην περιοχή, αλλά<br />
η παραµονή τους στην περιοχή εξαρτάται από το πόσο άλλοι<br />
τουριστικοί πόροι θα τους συγκινήσουν, ώστε να παρατείνουν την παραµονή τους. ∆εν θα<br />
πρέπει ο πολιτιστικός τουρισµός να στηρίζεται µόνο στους ∆ελφούς, αφού στην περιοχή<br />
υπάρχουν και άλλοι αρχαιολογικοί χώροι οι οποίοι µπορούν να αξιοποιηθούν. Τέτοιοι χώροι<br />
είναι οι ακροπόλεις στις περιοχές Λιλαίας, Μαριολάτας και Άµφισσας, η Ιερά Μονή<br />
Ιερουσαλήµ στην ∆αύλεια, το Κορύκειο Άντρο, τα Μάρµαρα των ∆ελφών, κ.ά.<br />
Ορεινός – Χιονοδροµικός τουρισµός<br />
Στον Παρνασσό λειτουργεί από τον Ε.Ο.Τ. το οµώνυµο χιονοδροµικό κέντρο, το οποίο<br />
διαθέτει 17 ski-lifts µήκους 11.060 µέτρων, 24 πίστες<br />
συνολικού<br />
µήκους 17.300 µ., καθώς, επίσης, και την<br />
απαιτούµενη υποδοµή και εγκαταστάσεις για την<br />
εξυπηρέτηση των επισκεπτών. Οι βασικές του εγκαταστάσεις<br />
βρίσκονται στις θέσεις Φτερόλακκα και Κελλάρια. Το<br />
χιονοδροµικό κέντρο Παρνασσού συµβάλει σηµαντικά στην<br />
τοπική οικονοµία, αλλά συνδέεται συγχρόνως και µε<br />
αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, εξαιτίας των<br />
εκτεταµένων εγκαταστάσεων, του µεγάλου αριθµού των<br />
επισκεπτών.<br />
Εικόνα 3.3: «Χιονοδροµικό<br />
κέντρο<br />
Παρνασσού».<br />
3.5 Προβλήµατα στους βιοτόπους του δρυµού<br />
Η αλόγιστη διαχείριση των φυσικών πόρων από τον<br />
άνθρωπο έχει αυξήσει τις απειλές<br />
και τους κινδύνους, όχι µόνο για τα ενδηµικά, "σπάνια", απειλούµ ενα και άλλα σηµαντικά<br />
είδη<br />
της χλωρίδας, αλλά και για τους βιοτόπους τους.<br />
Ο δρυµός χαρακτηρίζεται από µια σηµαντική ποικιλότητα σε αριθµό φυτικών ειδών και<br />
τύπων οικοτόπων. Τα προβλήµατα που συσχετίζονται µε την ελάττωση της βιοποικιλότητας<br />
και την εξαφάνιση βιοτόπων και ειδών δεν είναι λίγα. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες<br />
(γεωργία, κτηνοτροφία, πυρκαγιές, υλοτοµίες, διανοίξεις δρόµων, κατοικία, τουριστικές<br />
εγκαταστάσεις, µεταλλεία, κ.ά.) µε τις αλλαγές χρήσεων γης επέφεραν σηµαντικές µεταβολές<br />
στη χλωρίδα και τη βλάστηση της περιοχής.<br />
Αρκετά από τα Ελληνικά φυτικά είδη υπάρχουν σε µικρούς πληθυσµούς, που<br />
απαντώνται και σε αποµονωµένους µικρής έκτασης βιοτόπους και βρίσκονται θεωρητικά και<br />
πρακτικά σε κίνδυνο από µια πιθανή οικολογική<br />
διαταραχή στους βιοτόπους αυτούς.<br />
Η καταστροφή των βιοτόπων αποτελεί το σηµαντικότερο αίτιο καταστροφής της<br />
χλωρίδας. Όταν καταστραφεί το µέρος στο οποίο αναπτύσσονται ορισµένα φυτικά είδη, τότε<br />
οι πληθυσµοί τους θα περιοριστούν και τελικά θα εξαφανιστούν. Η προστασία<br />
των<br />
βιοτόπων και η διατήρηση της βιολογικής ισορροπίας αποτελούν καθοριστικά στοιχεία για<br />
την προστασία της χλωρίδας του δρυµού.<br />
Οι δρόµοι που διανοίχτηκαν στην ευρύτερη περιοχή του χιονοδροµικού, οι πίστες, οι<br />
κτιριακές εγκαταστάσεις, είχαν ως συνέπεια τη διάσπαση και τον κατακερµατισµό της<br />
ενιαίας κατάστασης των οικοτόπων.<br />
38
Τα λατοµεία που λειτουργούν στα δασικά περιβάλλοντα είχαν ως αποτέλεσµα τη<br />
διάσπαση της βλάστησης, την υποβάθµιση και καταστροφή βιοτόπων, τον περιορισµό των<br />
πληθυσµών των ειδών και τη µείωση της αισθητικής του τοπίου.<br />
Η βόσκηση και η υπερβόσκηση στην περιοχή συντελεί στην υποβάθµιση των οικοτόπων<br />
και κατ’ επέκταση στη µείωση της δυναµικής των ειδών.<br />
Η συλλογή για εµπορικούς λόγους έχει ως συνέπεια σε µεγάλο<br />
βαθµό την εξαφάνιση<br />
και τον περιορισµό ορισµένων αυτοφυών ειδών. Αρκετά είδη της αυτοφυούς χλωρίδας έχουν<br />
υποστεί αυτές τις συνέπειες.<br />
Πολλά είδη της χλωρίδας που ανήκουν στην οικογένεια Orchidaceae (Orchis spp,<br />
Dactylorhita spp, κ.ά.) συλλέγονται για πώληση. Τα είδη αυτά αν και παράγουν πολυάριθµα<br />
άνθη, έχουν µικρή ικανότητα γονιµοποίησης και παραγωγής σπόρων και η επέκταση και<br />
εξάπλωσή τους περιορίζεται. Έτσι, η συλλογή συντελεί στη µείωση των πληθυσµών τους.<br />
Επίσης, πολλά αρωµατικά φυτά συλλέγονται και διοχετεύονται στο εµπόριο. Πολλές φορές<br />
ξένοι και Έλληνες συλλέγουν µεγάλες ποσότητες για λογαριασµό διαφόρων<br />
«φαρµακευτικών» εταιρειών.<br />
Τέλος, σηµειώνεται ότι στην περιοχή έχουν παρατηρηθεί χιονοστιβάδες µε καταστροφές<br />
στους παρακείµενους οικοτόπους. Εδώ, πρέπει να τονίσουµε ότι στην ευρύτερη περιοχή του<br />
Παρνασσού έχουν καταγραφεί<br />
12 οικότοποι, που παρουσιάζουν καλή αντιπροσωπευτικότητα,<br />
καλή διατήρηση και δίνουν στην περιοχή καλή αξία. Η περιοχή του Εθνικού ∆ρυµού<br />
Παρνασσού έχει επιλεγεί ως περιοχή Α’ προτεραιότητας για ένταξη στο δίκτυo ΦΥΣΗ 2000<br />
(NATURA 2000).<br />
3.6 Η εξέλιξη<br />
των παραγωγικών αγροτικών δραστηριοτήτων<br />
Η εντατικοποίηση της γεωργίας, η οποία στην περιοχή του δρυµού ασκείται έξω και<br />
αρκετ ά µακριά από αυτόν, ξεκίνησε κατά το 1970 µε τη χρησιµοποίηση νέων µεθόδων<br />
καλλιέργειας<br />
και την εισαγωγή γεωργικών εισροών, όπως γεωργικών ελκυστήρων,<br />
λιπασµάτων, εντοµοκτόνων και ζιζανιοκτόνων, οδήγησε µεν στην αύξηση του γεωργικού<br />
εισοδήµατος των κατοίκων της περιοχής, είχε, όµως, πολύ αρνητικά αποτελέσµατα στη<br />
συγκέντρωση τοξικών ουσιών στα επιφανειακά και υπόγεια νερά της περιοχής, εξαιτίας της<br />
χρήσης λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων.<br />
Οι προσπάθειες των κτηνοτρόφων της περιοχής να βοσκήσουν παράνοµα τα κοπάδια<br />
τους, ακόµη και στον πυρήνα του δρυµού, οφείλεται στη µεγάλη βοσκοφόρτωση των<br />
βοσκοτόπων της περιφερειακής ζώνης του δρυµού και της ευρύτερης περιοχής. Σε<br />
ορισµένους βοσκότοπους αυτών των περιοχών παρατηρείται η υπερβόσκηση και είναι τόση<br />
µεγάλη που επέφερε όχι µόνο αλλοίωση της χλωριδικής σύνθεσης αλλά, και την<br />
ολοκληρωτική εξαφάνιση της βλάστησης µε τελικό αποτέλεσµα την απόπλυση του<br />
επιφανειακού στρώµατος εδάφους και την αποκάλυψη του µητρικού πετρώµατος.<br />
3.7 Συµπεράσµατα<br />
Στον Εθνικό ∆ρυµό Παρνασσού συνυπάρχουν στον ίδιο χώρο φυσικά, οικολογικά και<br />
πολιτιστικά χαρακτηριστικά της περιοχής µε ανθρώπινα έργα και δραστηριότητες. Βασικό<br />
µ ας µέληµα είναι η αρµονική συνύπαρξη ανθρώπου και φύσης.<br />
Κύριοι στόχοι είναι η προστασία και διατήρηση των φυσικών χαρακτηριστικών και<br />
αξιών της περιοχής, η βελτίωση της οργάνωσης, διοίκησης και διαχείρισης του δρυµού, η<br />
εξυπηρέτηση των επισκεπτών και η βελτίωση της ποιότητας ζωής και η άνοδος του<br />
βιοτικού επιπέδου των κατοίκων.<br />
4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ<br />
39
ΕΘΝΙΚΟΣ ∆ΡΥΜΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ<br />
4.1<br />
Γενικά<br />
Ο Εθνικός ∆ρυµός<br />
Πάρνηθας ιδρύθηκε το 1961, µε σκοπό την διατήρηση της πλούσιας<br />
άγριας χλωρίδας και πανίδας, καθώς και του ωραίου τοπίου του Ελατοσκέπαστου οµώνυµου<br />
βουνού που βρίσκεται µόλις 40 χλµ. από τις βόρειες<br />
προεκτάσεις της πολυάνθρωπης Αθήνας. Η έκταση του<br />
πυρήνα ανέρχεται στα 38.160 στρέµµατα, ενώ περιφερειακή<br />
ζώνη δεν υπάρχει προς το παρόν. Η µεγαλύτερη έκταση του<br />
δρυµού καλύπτεται από δάση Κεφαλληνιακής ελάτης (Abies<br />
cephalonica). Η χλωρίδα της Πάρνηθας είναι αρκετά<br />
πλούσια (ξεπερνά τα 1.000 είδη). Τέλος, η Πάρνηθα<br />
αποτελεί το µοναδικό βουνό της Ελλάδας όπου ζουν<br />
ελάφια του είδους Cervus elaphus. (Αµοργιανιώτης, 1997)<br />
Εικόνα 4. 1: «Κεφαλληνιακή ελάτη»<br />
4.2<br />
Ίδρυση<br />
Ο Εθνικός ∆ρυµός<br />
Πάρνηθας του νοµού Αττικής ιδρύθηκε µε το βουλευτικό διάταγµα<br />
645/31-8-61 (Φ.Ε.Κ., τόµος Α′, αριθµός 155).<br />
Στο άρθρο 1 του διατάγµατος ορίζεται σχετικά:<br />
“Ιδρύεται Εθνικός ∆ρυµός<br />
Πάρνηθας αποτελούµενος εκ<br />
του πυρήνος και της περί τον πυρήνα δασικής και<br />
χορτολιβαδικής εκτάσεως.”<br />
4.3<br />
Περιγραφή της κατάστασης του δρυµού<br />
Η Πάρνηθα είναι ένα µεγάλο ορεινό συγκρότηµα µε διεύθυνση<br />
από ανατολή προς δύση,<br />
που µόνο δυτικά ενώνεται µε το όρος Πάστρα (1.07 µ.) και το οροπέδιο των Σκουρτών (550<br />
µ.)<br />
Μπορεί να χωριστεί σε τρία µεγάλα τµήµατα, την<br />
Βόρεια, την Κεντρική (όπου βρίσκονται οι υψηλότερες<br />
κορυφές) και την ∆υτική Πάρνηθα.<br />
Ο πυρήνας του δρυµού καταλαµβάνει τον κεντρικό<br />
όγκο της Πάρνηθας µε έκταση 38.000 στρέµµατα. Το<br />
1961, όµως, ο πυρήνας δεν οριοθετήθηκε µε βάσει τις<br />
πραγµατικές ανάγκες του ορεινού συγκροτήµατος της<br />
Πάρνηθας που xρειάζεται προστασία και διατήρηση,<br />
αλλά σύµφω να µε το ιδιοκτησιακό καθεστώς των<br />
επιµέρους εκτάσεων, που ίσχυε µέχρι τότε και Εικόνα 4.2: «Ο δρυµός Πάρνηθας»<br />
εξακολουθεί να ισχύει και σήµερα. Περιελήφθησαν στον πυρήνα µόνο καθαρά δηµόσιες<br />
εκτάσεις και µε την απαλλοτρίωση 10.000 στρεµµάτων περίπου, η τελική έκταση ανήλθε<br />
στα 38.000 στρέµ.<br />
Στον πυρήνα του Εθνικού ∆ρυµού, οι ανθρώπινες επεµβάσεις προϋπήρχαν της κηρύξεώς<br />
του (στρατιωτικές µονάδες, τηλεπικοινωνιακές εγκαταστάσεις, ορεινά καταφύγια, ξενοδοχείο,<br />
καζίνο, κτλ.) και συνεχίστηκαν και µετά την κήρυξή του (περιφερειακός δρόµος, χώροι<br />
αναψυχής εκτεταµένες εξυγιαντικές υλοτοµίες λόγω επιδηµιών ξυλοφάγων εντόµων).<br />
40
Η περιφερειακή ζώνη του δρυµού συµπίπτει µε τα διοικητικά όρια του δασαρχείου<br />
Πάρνηθας, µε έκταση 250.000 στρέµµατα. Στη ζώνη αυτή υπάρχουν σηµαντικότατες εκτάσεις<br />
ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους και µεγάλης οικονοµικής σηµασίας, στην οποία, σε αντίθεση µε<br />
τον πυρήνα, είναι ελάχιστη η ανθρώπινη επέµβαση και παίζει καθοριστικό ρόλο στην<br />
ισορροπία του ορεινού δασικού οικοσυστήµατος της Πάρνηθας.<br />
Επίσης, στην περιφερειακή ζώνη πέρα από τον υπόλοιπο ορεινό όγκο (πλην του πυρήνα)<br />
περιλαµβάνονται και αγροτικές εκτάσεις, οικισµοί και πόλεις (αγροτικές εκτάσεις Αχαρνών,<br />
Λιοσίων και Φυλής).<br />
Η κήρυξη, λοιπόν, του Εθνικού ∆ρυµού Πάρνηθας το 1961 παρά τα σοβαρά<br />
µειονεκτήµατά της, αφού<br />
δεν κατόρθωσε να περιλάβει στον πυρήνα το σύνολο του ορεινού<br />
όγκου, πρόσφερε τα µέγιστα στην διατήρηση της φυσικότητας της Πάρνηθας, που παρέµεινε<br />
σήµερα ο σηµαντικότερος βιότοπος της Αττικής γης µε πραγµατικά ανέπαφη φύση.<br />
4.4<br />
Κατηγορίες χρήσεων γης<br />
Η κάλυψη του εδάφους και ο εντοπισµός<br />
των χρήσεων γης σε µια περιοχή αποτελεί το<br />
ουσιαστικότερο<br />
στοιχείο για την αποτελεσµατική και ορθολογική διαχείρισή της.<br />
Έτσι οι βασικές κατηγορίες χρήσεων γης είναι οι εξής:<br />
1. ∆άση<br />
Η κατηγορία αυτή περιλαµβάνει εκτάσεις που καλύπτονται από δένδρα ή θάµνους και<br />
καταλαµβάνουν<br />
το 74.84 % της συνολικής έκτασης.<br />
2.<br />
Θαµνώνες<br />
Περιλαµβάνει<br />
εκτάσεις που καλύπτονται από θάµνους (2,03 %).<br />
3. Χορτολιβαδικές εκτάσεις<br />
Είναι εκτάσεις που καλύπτονται από λιβαδική βλάστηση µε ποσοστό 1,29 %.<br />
4. Φρυγανότοποι<br />
Εκτάσεις που καλύπτονται από φρυγανώδη βλάστηση.<br />
5. Γεωργικές καλλιέργειες<br />
Εκτάσεις που χρησιµοποιούνται για γεωργική παραγωγή συµπεριλαµβανοµένων και των<br />
εγκαταλελειµµένων αγρών.<br />
(αντιπροσωπεύουν το 1.03 % της όλης έκτασης του<br />
πυρήνα).<br />
6.<br />
Οικισµοί<br />
Εκτάσεις<br />
που καλύπτουν οι οικισµοί.<br />
7. Καµµένες εκτάσεις (1,00 %)<br />
8. Λοικές χρήσεις (0,63 %)<br />
∆ηλ. στρατιωτικές εγκαταστάσεις, καζίνο, κ.ά.<br />
4.5 Ανάλυση<br />
του φυσικού περιβάλλοντος<br />
41
4.5.1 Γεωµορφολογία<br />
Το βουνό δεν είναι πολύ ψηλό και µόλις φτάνει τα 1.413 µέτρα. Το µεγαλύτερο µέρος<br />
του καλύπτεται από ασβεστόλιθους<br />
ηλικίας 160-170 εκατοµµυρίων ετών, ενώ στις κορυφές<br />
εµφανίζονται<br />
χαλαζίτες και σχιστόλιθοι. Οι κορυφές της Πάρνηθας είναι γενικά οµαλές,<br />
υπάρχουν όµως και απόκρηµνες, βραχώδεις κορυφογραµµές (Καραβόλα, Φλαµπούρι,<br />
Μαυροβούνι, Άρµα, κτλ.). Οι ψηλότερες κορυφές του βουνού είναι η Καραµπόλα (1.413 µ.), το<br />
Όρνιο (1.350 µ.), το ξεροβούνι (1.120 µ.), το Αυγό (1.150 µ.), ο Αέρας (1.160 µ.), κ.ά.<br />
Οι οµαλές πλαγιές συνεχίζονται µε µικρά οροπέδια, όµορφες κοιλάδες και λάκες που<br />
κατακερµατίζονται σε πολλά σηµεία από µεγάλες και βαθιές χαράδρες, ρέµατα και φαράγγια<br />
(Ρέµα Γκιούρας-Γιαννούλα).<br />
Λόγω της ασβεστολιθικής σύστασης των πετρωµάτων της, η Πάρνηθα έχει περισσότερα<br />
από 20 σπήλαια και βάραθρα, τα σηµαντικότερα από τα οποία είναι:<br />
- το σπήλαιο του Πανός ή Άντρο Πάνου<br />
- το σπήλαιο Αγίας Τριάδας<br />
- το σπηλαιοβάραθρο Νταβέλη, στο δάσος του Τατοΐου<br />
- το σπηλαιοβάραθρο της ∆εκελείας<br />
- το βάραθρο της κορυφής Κεραµίδι<br />
- το βάραθρο Ταµιλθιού<br />
- το βάραθρο γκούρας.<br />
4.5.2<br />
Κλίµα<br />
Το µέγιστο των βροχοπτώσεων στις περιοχές άνω των 1.000 µέτρων σηµειώνονται από<br />
τον Νοέµβριο µέχρι τον Μάρτιο. Το καλοκαίρι δεν βρέχει καθόλου. Τους πρώτους<br />
φθινοπωρινούς<br />
µήνες και τους τελευταίους ανοιξιάτικους οι βροχές είναι σποραδικές.<br />
Τόσο το Φθινόπωρο όσο και το Χειµώνα η οµίχλη και ο παγετός είναι συχνά<br />
φαινόµενα στην Πάρνηθα.<br />
Η διάρκεια και η ένταση των χιονοπτώσεων αποτελούν έναν από του περισσότερο<br />
βαρυσήµαντους αλλά και απρόοπτους παράγοντες όσον αφορά το τοπικό κλίµα στον ορεινό<br />
όγκο. Στα ορεινά οι χιονοπτώσεις<br />
είναι µεγαλύτερης ισχύος και διάρκειας, το δε χιόνι<br />
καθυστερεί περισσότερο να λιώσει. Η µεγάλη, όµως, διακύµανση των χιονοπτώσεων στην<br />
Πάρνηθα έχει σαν συνέπεια την ανάλογη προσαρµογή της πανίδας που είναι υποχρεωµένη<br />
άλλοτε να κυκλοφορεί το 1/3 του χρόνου µέσα στο χιόνι και άλλοτε από τα µέσα του<br />
Ιανουαρίου να κυκλοφορεί σε γυµνό έδαφος. Κάτι ανάλογο ισχύει και στη χλωρίδα που<br />
άλλοτε µένει καλυµµένη για µήνες κάτω από το χιόνι και άλλοτε για ελάχιστο διάστηµα.<br />
Με βάση τα κλιµατολογικά στοιχεία και µε το βιοκλιµατικό χάρτη της Ελλάδας, το<br />
κλίµα της Πάρνηθας είναι µεσο-µεσογειακό µέχρι τα 700 µ. για τις βόρειες πλευρές και τα<br />
1.000 µ. για τις νότιες, µε αριθµό βιολογικών ξηρών ηµερών που κυµαίνεται µεταξύ 75 και<br />
100. Προς την κορυφή µετατρέπεται σε ασθενές µέσο-µεσογειακό µε αριθµό βιολογικά<br />
ξηρών ηµερών που κυµαίνεται µεταξύ 40 και 75.<br />
Τέλος, στην χαµηλότερη περιοχή η οποία προς τα πάνω χαρακτηρίζεται από τα ψυχρά<br />
όρια του σχίνου 500 µ. περίπου, το κλίµα είναι ασθενές θερµοµεσογειακό µε αριθµό<br />
βιολογικά ξηρών ηµερών 100 και 125.<br />
4.5.3 Βλάστηση<br />
42
Η βλάστηση στην Πάρνηθα είναι πολύµορφη και αποτελείται από ξυλώδεις και ποώδεις<br />
διαπλάσεις.<br />
Η διαφοροποίηση και ποικιλία της βλάστησης προέκυψε από την επίδραση<br />
πολλών παραγόντων, όπως κλιµατοεδαφικών, ορεογραφικών, ανθρωπογενών, κτλ.<br />
Έτσι, στα µεγάλα υψόµετρα (900-1.400 µ.) επικρατεί η διάπλαση της Κεφαλληνιακής<br />
ελάτης και του κέδρου Juniperus oxycedrus (θαµνώνες) και στα µέσα και κατώτερα<br />
υψόµετρα<br />
οι διαπλάσεις της χαλεπίου πεύκης και των αειφύλλων πλατυφύλλων. Στις κοίτες των<br />
ρεµάτων επικρατεί η παραποτάµια βλάστηση µε κύριο εκπρόσωπο τον πλάτανο (Platanus<br />
orientalis) και στις βραχώδεις εκτάσεις η χασµοφυτική βλάστηση.<br />
Εκτός από τις παραπάνω κύριες φυτοδιαπλάσεις έχουν αναπτυχθεί µε φυσικό ή τεχνητό<br />
τρόπο και συστάδες λόγχες, οµάδες και συνδεδρίες από διάφορα είδη σε µεγαλύτερη ή<br />
µικρότερη έκταση που εµπλουτίζουν την ποικιλία των κυρίων οικοσυστηµάτων.<br />
Η λιβαδική έκταση στο δρυµό αν και δεν αντιπροσωπεύει µεγάλη έκταση είναι παρά<br />
πολύ σπουδαία για την επιβίωση της άγριας πανίδας και, κυρίως, του πληθυσµού<br />
του<br />
ελαφιού Cervus elaphus.<br />
Ανάλογα µε το ανάγλυφο, την έκθεση, τον βαθµό ανθρώπινης επέµβασης (υλοτοµία,<br />
βόσκηση κτλ.), τις φυσικές<br />
καταστροφές (πυρκαγιές επιδηµίες εντόµων, κτλ), το βασικό<br />
πέτρωµα, την διάβρωση, την διάρκεια, την διάρκεια και ποσότητα ροής του νερού στα<br />
ρέµατα κτλ. δηµιουργούνται ενδιάµεσες διαβαθµίσεις ανάµεσα στις διάφορες διαπλάσεις.<br />
Κ ύριες φυτοδιαπλάσεις του δρυµού<br />
1. ∆άσος ελάτης<br />
Το δάσος ελάτης της Πάρνηθας έχει συνολική έκταση 34.822 στρέµµατα εκ των οποίων<br />
τα 29.422 στρέµ. είναι δηµόσιες εκτάσεις, τα 4.900 στρέµ. είναι δηµόσιες διακατεχόµενες<br />
εκτάσεις και τα 500 στρέµ. ιδιωτικές εκτάσεις.<br />
Το δάσος αυτό καταλαµβάνει τις ψηλότερες κορυφές του όρους Πάρνηθας από υψόµετρο<br />
900-1.400 µ., και είναι το πλησιέστερο ελατόδασος<br />
στην πρωτεύουσα του κράτους.<br />
Με την ίδρυση του Εθνικού δρυµού Πάρνηθας το 1961, το µεν δηµόσιο ελατοδάσος εντάχθηκε<br />
στον πυρήνα του δρυµού, το υπόλοιπο δε στην περιφερειακή του ζώνη.<br />
Τα ελατοδάση που υπάρχουν στην περιοχή είναι τα εξής:<br />
- ∆ηµόσιο ελατόδασος Φυλής<br />
- Ιδιωτικό ελατόδασος Γκούρας<br />
- ∆ηµόσιο διακατεχόµενο ελατόδασος<br />
Λοιµικού<br />
- ∆ηµόσιο διακατεχόµενο ελατόδασος<br />
Σαλονίκης<br />
- Ελατόδασος Ε.Ο.Τ. Πάρνηθας<br />
- Ελατόδασος Ο.∆.Ε.Π. Πάρνηθας<br />
- ∆ηµόσιο δάσος Αχαρνών και Άνω<br />
Λιοσίων<br />
2.<br />
Πευκοδάση του Εθνικού ∆ρυµού Πάρνηθας<br />
Τα πευκοδάση του εθνικού δρυµού της Πάρνηθας εκτείνονται περιφερειακά του ορεινού<br />
όγκου καλύπτουν έκταση 94.946 στρέµ. και αποτελούνται αποκλειστικά εδώ από χαλέπιο<br />
πεύκη.<br />
Στα µεγάλα υψόµετρα (800-1.000 µ.) οι συστάδες της χαλέπιου πεύκης µιγνύονται µε την<br />
Κεφαλληνιακή<br />
ελάτη και τα Juniperus oxycedrus. Σε άλλες, επίσης, περιπτώσεις µιγνύονται<br />
µε θάµνους (πουρνάρια, κουµαριές, κτλ.) µε διάφορους βαθµούς µίξης.<br />
Η χαλέπιος πεύκη είναι είδος πολυτιµότατο και αναντικατάστατο για την περιοχή, γιατί<br />
έχει µεγάλη οικονοµική ανοχή στην θερινή ξηρασία και την γονιµότητα<br />
του σταθµού, έχει<br />
προσαρµοστεί άριστα στους ακραίους σταθµούς και στις πυρκαγιές, µετά από τις οποίες<br />
αναγεννάται εύκολα.<br />
3. Juniperus oxycedrus<br />
43
Ο κέδρος Juniperus oxycedrus αποτελεί ένα από τα 4 κυρίαρχα είδη στην Πάρνηθα.<br />
Εµφανίζεται σε υψόµετρο 600 µ. µέχρι την Αλπική ζώνη. ∆ιαχέεται το πουρνάρι στα άγονα,<br />
πετρώδη και κυρίως ασβεστούχα εδάφη όσο ανεβαίνουµε σε µεγαλύτερα υψόµετρα.<br />
Στην Πάρνηθα απαντάται είτε ως υπόοροφος της ελάτης κυρίως, και λιγότερο<br />
της<br />
χαλεπίου πεύκης προς τα ψυχροόριά της, είτε κατά οµάδες, συδενδρίες και κατ’ άτοµο σε<br />
εκτάσεις από τις οποίες η ελάτη αποµακρύνθηκε λόγω πυρκαγιάς ή λόγω της<br />
παρατεταµένης επιδηµίας των εντόµων Gryphalus piceae.<br />
Στις εκτάσεις από τις οποίες αποµακρύνεται η ελάτη εγκαθίσταται<br />
σταδιακά το Juniperus<br />
oxycedrus.<br />
4 . Παραποτάµια διάπλαση<br />
Η διάπλαση αυτή εκτείνεται<br />
κατά µήκος των ρεµάτων εποχιακής ροής, µε µεγαλύτερη ή<br />
µικρότερη διάρκεια ροής και αντιπροσωπεύεται, κυρίως, από τον πλάτανο (Platanus<br />
orientalis), και λιγότερο από την πικροδάφνη (Nerium oleander), την λυγαριά (Vitex agnuscastus),<br />
µυρτιά, δάφνη και άλλα υδρόφιλα είδη.<br />
Αν και δεν καλύπτει µεγάλη έκταση στο σύνολο<br />
του δρυµού εν τούτοις είναι µεγάλης<br />
σηµασίας, τόσο για την αισθητική του αξία, όσο και γιατί προσφέρει καταφύγιο και τροφή<br />
στην πανίδα.<br />
Επίσης ο συνδυασµός<br />
της ποικιλίας της βλάστησης µε το ανάγλυφο και το τρεχούµενο<br />
νερό, δίνει τοπία εξαιρετικής οµορφιάς. Πολλά µονοπάτια ακολουθούν διαδροµές είτε<br />
παράλληλα είτε µέσα στην κοίτη των ρεµάτων. Σε θέσεις επίσης που υπάρχουν πηγές<br />
προσφέρεται αναψυχή στους κατοίκους της Αθήνας.<br />
5 . Αείφυλλα πλατύφυλλα<br />
Τα κύρια είδη που αποτελούν<br />
τα αείφυλλα πλατύφυλλα είναι τα εξής:<br />
- Quercus coccifera (πουρνάρι)<br />
- Arbutus andrachne (κουµαριά)<br />
- Arbutus unedo<br />
- Quercus ilex (αριά)<br />
- Pistacia lentisus (σχίνος)<br />
- Pistacia terebinthus (τερεβίνθια)<br />
- Rhus cotinus<br />
- Rhus coriaria<br />
- Olea oleaster (ελιά)<br />
- Cercis siliquastrum<br />
- Phillyrea media<br />
- Crataegus monogyna<br />
- Pirus amygdaliformis (αµυγδαλιά)<br />
Τα αείφυλλα πλατύφυλλα εξαπλώνονται σε ολόκληρη την έκταση της υπό µελέτης<br />
περιοχής σε µικρότερες και µεγαλύτερες κλάσεις πλην του κυρίως ελατοδάσους, όπου<br />
επικρατεί η αµιγής ελάτη και των συµπυκνών οµηλίκων συστάδων της χαλεπίου πεύκης<br />
από τις οποίες απουσιάζει παντελώς ο υπόροφος.<br />
Η συνολική έκταση που καταλαµβάνουν ανέρχεται<br />
σε 35.875 στρ. και καλύπτουν τόσο<br />
άγονες και βραχώδεις εκτάσεις από τις οποίες η χαλέπιος πεύκη αποµακρύνθηκε από<br />
πυρκαγιές, λαθροϋλοτοµίες και υπερβόσκηση όσο και γόνιµα εδάφη, στα οποία η χαλέπιος<br />
πεύκη αποµακρύνθηκε λόγω επανειληµµένων πυρκαγιών και δεν επανεγκαταστάθηκε πλέον<br />
λόγω ελλείψεως σπόρων.<br />
4.5.4<br />
Χλωρίδα<br />
44
Στην Πάρνηθα ευδοκιµεί το 1/7, περίπου, του συνολικού αριθµού των φυτών της<br />
Ελλάδας, πολλά από τα οποία είναι ενδηµικά και σπάνια, προστατευόµενα από την εθνική<br />
και διεθνή νοµοθεσία.<br />
Ο πλούτος αυτός είναι αποτέλεσµα της έκτασης του βουνού και της σηµαντικής<br />
ποικιλίας των βιοτόπων που χρησιµεύουν σαν καταφύγιο για φυτά µε πολύ διαφορετικές<br />
απαιτήσεις. Σύµφωνα µε νεώτερους ερευνητές η χλωρίδα της Πάρνηθας περιλαµβάνει<br />
περίπου 1000 είδη. Η συγκέντρωση τόσο µεγάλου αριθµού φυτών σε µια µικρή σχετικά<br />
έκταση προσδίδει στην Πάρνηθα αξία σε Ευρωπαϊκό επίπεδο.<br />
Άλλα σπάνια φυτά της Πάρνηθας είναι τα παρακάτω:<br />
- Paeonia mascula (άσπρη παιώνια)<br />
- Lilium chalcedonicum ή heldreichii ( κόκκινος κρίνος)<br />
- Tulipa orphanidea ή hegeni (κόκκινη τουλίπα)<br />
- Tulipa boeotica (τουλίπα η βοιωτική)<br />
- Tulipa silvestris (κίτρινη τουλίπα)<br />
- Iberis tenoreana (ιβερίδα)<br />
- Ebenus sibthore (έβενος του sibthore)<br />
- Scabiosa hymettia (σκαµπιόζα του Υµηττού)<br />
Εικόνα 4.3: «Άσπρη παιώνια»<br />
- Salbia ringens (σάλβια η χαίνουσα)<br />
- Iris sintensii (ίριδα η συντενίσιος)<br />
Άλλα απειλούµενα είδη είναι:<br />
- Himantoglossum hircinum (ιµαντόγλωσσο)<br />
- Orchis simia (σαλέπι)<br />
- Orchis laxifrorus (σαλέπι)<br />
- Gladiolus illericus (γλαδίολος<br />
ο ιλλυρικός)<br />
- Comandra elegans (κόµανδρο)<br />
- Salvia argentae (σάλβια η αργυρόχρωµη)<br />
- Senecio macedonicus (σενέκιο το µακεδονικό)<br />
4.<br />
5.5 Πανίδα<br />
α. Αµφίβια και ερπετά<br />
Από τα είδη που είναι παρόντα στην Πάρνηθα, ξεχωρίζουν 2 είδη χελωνών, η<br />
Μεσογειακή χελώνα (Testudo<br />
hermanii) και η κρασπεδωτή χελώνα (Testudo marginata) και<br />
2 είδη φιδιών, o λαφίτης (Elaphe quatrolineata) και το σπιτόφιδο (Elaphe situla). Υπάρχουν<br />
ακόµη 3 είδη αµφιβίων και 10 είδη ερπετών, τα οποία προστατεύονται από διεθνείς<br />
συµβάσεις (Βέρνης, Βόννης, Βιοποικιλότητας, κτλ.)<br />
β. Έντοµα<br />
Οι πεταλούδες της Πάρνηθας παρουσιάζουν µια τεράστια ποικιλία µορφών και<br />
χρωµάτων. Απ’<br />
αυτές εξαρτάται η επικονίαση των περισσότερων ανθοφόρων φυτών. Μερικές<br />
απ’ αυτές είναι οι εξής: Zerynthia polyxena, Pontia dapldicae, Pieris brassicae και Melanargia<br />
larissa.<br />
γ. Πουλ ιά<br />
Στην Πάρνηθα διαπιστώθηκε η παρουσία 132 ειδών πουλιών. Από τα 43 είδη είναι<br />
παρόντα καθ’<br />
όλη τη διάρκεια του έτους στην Πάρνηθα, 28 είδη είναι παρόντα µόνο το<br />
χειµώνα, 41 είδη κατά τη µετανάστευσή τους και 10 έχουν ακανόνιστη παρουσία εκτός<br />
µεταναστευτικής περιόδου. Αυτά είναι:<br />
45
- Τo όρνιο (Gyps fulvus)<br />
- Ο φιδαετός (Circaetus gallicus)<br />
- Ο χρυσαετός (Aquila chrysaetos)<br />
- Ο πετρίτης (Falco peregrinus)<br />
- Η πετροπέρδικα (Alectoris graeca)<br />
- Ο µπούφος (Bubo bubo)<br />
- Το γιδοβύζι (Caprimulgus europaeus)<br />
- Οι δρυοκολάπτες (Picus viridis,<br />
Dendrocopos major)<br />
- Η δενδροσταρήθρα (Lullula arborea)<br />
- Η τσίχλα (Turbus spp.)<br />
- Ο τσιροβάκος (Sylvia rueppelli)<br />
- Ο αετόµαχος (Lanius collurio)<br />
- Ο βλάχος (Emberiza hortulana)<br />
- Η καλιακούδα (Pyrrhocorax spp.)<br />
δ . Θηλαστικά<br />
- Το ελάφι (Cervus elaphus). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ελάφι το οποίο αριθµεί<br />
ένα αξιόλογο πληθυσµό 150 περίπου ατόµων µοναδικό σε όλη τη Νότια Ελλάδα. Για<br />
την προστασία του έχει ιδρυθεί εκτροφείο στην περιοχή Παλαιοχώρι.<br />
- Ο σκίουρος (Sciurus vulgaris)<br />
- Ο δενδροµυωξός (Dryomys nitedula)<br />
- Ο νανοκρικετός (Cricetulus migratorius)<br />
- Ο µικροτυφλοπόντικας (Spalax leucodon)<br />
- Το τσακάλι (Canis aureus)<br />
- Ο σκαντζόχοιρος (Erinaceus concolor)<br />
- Το κουνάβι (Martes foina)<br />
- Η αλεπού (Vulpes vulpes)<br />
4.6<br />
Ανθρωπογενές περιβάλλον<br />
Α.<br />
Γεωργία<br />
Οι γεωργικές<br />
εκτάσεις µέσα στα όρια του δρυµού, όπως αυτές προέκυψαν από την<br />
ανάλυση<br />
χρήσεων γης, ανέρχονται σε 1.815 στρέµµατα. Η γεωργική, λοιπόν, έκταση στον<br />
Εθνικό ∆ρυµό Πάρνηθας είναι ελάχιστη και οριακής µάλλον απόδοσης κατά µεγάλο<br />
ποσοστό. Εκτός από τις γεωργικές εκτάσεις στο Βούτηµα που καλλιεργούνται συστηµατικά<br />
και του Τατοΐου, οι υπόλοιπες έχουν µηδαµινή αξία και οι ιδιοκτήτες του ενδιαφέρονται<br />
µάλλον για οικιστική αξιοποίηση (οικόπεδα) παρά για γεωργική χρήση, που δεν αποδίδει<br />
πλέον.<br />
Η ανάπτυξη, όµως, κατοικιών µέσα στα όρια του δρυµού θα δηµιουργήσει τεράστια<br />
προβλήµατα<br />
στη διαχείρισή του και θα έχει ολέθριες συνέπειες για την ύπαρξή του. Μέχρι<br />
σήµερα, αυτό έχει αποφευχθεί αν εξαιρεθεί η περίπτωση της ΝΑ πλευράς του δρυµού όπου<br />
έχουν ανεγερθεί παράνοµα 12 κατοικίες. Η έκταση αυτή βρίσκεται εντός του σηµερινού<br />
πυρήνα του δρυµού, και θεωρείται µεµονωµένη.<br />
Οι γεωργικές εκτάσεις καλλιεργούνται, κυρίως, µε σιτηρά (Βούτηµα, Φυλή) και µε<br />
οπωροκηπευτικά και δενδροκοµικά φυτά (Τατόι). Ο τρόπος καλλιέργειας και η κατεργασία<br />
του εδάφους στις αρδευόµενες (µε γεωτρήσεις) και µη εκτάσεις, γίνεται µε τα ίδια µέσα και<br />
µεθόδους, όπως και στις άλλες αγροτικές περιοχές της Ελλάδας. Το επενδυµένο κεφάλαιο για<br />
γεωργική εκµετάλλευση στο δρυµό είναι ελάχιστο και αφορά µικρό αριθµό γεωτρήσεων<br />
(Τατόι, Βούτηµα), συστήµατα αρδεύσεων και γεωργικούς ελκυστήρες.<br />
46
Αντίθετα, η γεωργία στις αγροτικές εκτάσεις εκτός του δρυµού είναι σύγχρονη,<br />
εκµηχανισµένη και µε σηµαντικές εγκαταστάσεις. Ιδιαίτερα στην περιοχή των Αχαρνών και<br />
του Κρυονερίου που υπάρχει άφθονο νερό από γεωτρήσεις έχει αναπτυχθεί πολύ η<br />
καλλιέργεια των κηπευτικών, τόσο σε υπαίθρια µορφή, όσο και σε θερµοκήπια. Ιδιαίτερα<br />
µεγάλη, επίσης, ανάπτυξη στις περιοχές αυτές γνωρίζει η καλλιέργεια των λουλουδιών,<br />
κυρίως, σε θερµοκήπια στα οποία έχουν επενδυθεί µεγάλα κεφάλαια, αλλά και σε υπαίθρια<br />
µορφή.<br />
Η χρήση των λιπασµάτων και των γεωργικών φαρµάκων και εδώ είναι ανάλογη µε τη<br />
χρήση που γίνεται και στις υπόλοιπες αγροτικές περιοχές της Ελλάδας, και εξαρτάται<br />
φυσικά από το είδος της καλλιέργειας. Επειδή, όµως, πρόκειται για εκτατικές καλλιέργειες η<br />
χρήση τους είναι περιορισµένη. Το ενδιαφέρον βέβαια των γεωργών για τα περιβαλλοντικά<br />
προβλήµατα που δηµιουργούν οι σύγχρονες µορφές γεωργικής εκµετάλλευσης (λιπάσµατα,<br />
φυτοφάρµακα, κτλ.), είναι µικρό, γεγονός που έχει ιδιαίτερη βαρύτητα για την ανάπτυξη της<br />
πανίδας του δρυµού, αφού πολλά είδη χρησιµοποιούν και τις γεωργικές εκτάσεις του<br />
δρυµού.<br />
Β. Κτηνοτροφία<br />
Η κτηνοτροφία στον δρυµό ασκείται από λίγα σχετικά άτοµα, διακρίνεται για το µεγάλο<br />
ζωικό<br />
κεφάλαιό της (10.000 ζώα) και ασκείται στο σύνολο της έκτασης του εθνικού δρυµού,<br />
πλην φυσικά του υφιστάµενου πυρήνα του δρυµού (38.000 στρ.) και του δάσους Τατοΐου<br />
(39.000 στρ.).<br />
Η έκταση των βοσκοτόπων είναι µόλις 1,5% της συνολικής εκτάσεως του δρυµού. Στην<br />
πραγµατικότητα,<br />
όµως, οι βοσκόµενες εκτάσεις είναι πολύ περισσότερες, γιατί εκτός του<br />
πυρήνα και του δάσους του Τατοΐου, τα υπόλοιπα δάση και οι δασικές εκτάσεις βόσκονται<br />
εποχιακά από γίδια, κυρίως, καθώς επίσης και οι γεωργικές εκτάσεις µετά τη λήξη της<br />
καλλιέργειας κυρίως από πρόβατα. Η κτηνοτροφία στον δρυµό ασκείται µε τον παραδοσιακό<br />
τρόπο και κατά το µεγαλύτερο µέρος της είναι µετακινούµενη. Σύγχρονες, µόνιµες<br />
εγκαταστάσεις δεν υπάρχουν. Μια και µόνη εγκατάσταση παραδοσιακού τύπου υφίσταται<br />
στο Μήλεσι-Τσαπόχθι και αφορά την εκτροφή 150 προβάτων. Όλες οι υπόλοιπες<br />
εγκαταστάσεις είναι πρόχειρες και εποχιακές (καλύβες, µανδριά, στρούγγες, κτλ.) που<br />
χρησιµοποιούνται από τον Απρίλιο έως τον Οκτώβριο και στην συνέχεια εγκαταλείπονται.<br />
Στα όρια, όµως, του δρυµού υπάρχουν αρκετές µόνιµες εγκαταστάσεις, όχι ιδιαίτερα<br />
σύγχρονες, που άλλες κάνουν αποκλειστικά οικόσιτη εκτροφή, και άλλες ηµιοικόσιτη,<br />
βόσκοντας εποχιακά, τόσο στις εκτάσεις του δρυµού (περιοχή Φυλής), όσο και σε εκτάσεις<br />
εκτός δρυµού (περιοχή Αχαρνών, Βαρυµπόπης, κτλ.).<br />
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη διαχείριση του δρυµού παρουσιάζει η εποχιακή βόσκηση στα<br />
δηµόσια διακατεχόµενα δάση του Λοιµικού και της Σαλωνίκης από πρόβατα αλλά και γίδια.<br />
Τα δάση αυτά αποτελούν συνέχεια του υφιστάµενου πυρήνα του δρυµού της Πάρνηθας,<br />
αποτελούν ενιαίο οικοσύστηµα µε αυτόν και ανάλογα πρέπει να διαχειριστούν. Η βόσκηση<br />
δηµιουργεί προβλήµατα στο οικοσύστηµα αυτό και πρέπει να απαγορευτεί.<br />
Σε µερικές περιπτώσεις (Φυλή, Βαρυµπόµπη, Τατόι, κτλ.) έχουµε προβλήµατα µε τη βοσκή<br />
σε καµένες και αναδασωτέες εκτάσεις.<br />
Από τα παραπάνω συµπεραίνουµε ότι η κτηνοτροφία παίζει πολύ σπουδαίο ρόλο στη<br />
διαχείριση του δρυµού, τόσο σαν πηγή<br />
εισοδήµατος, όσο και σαν συστατικό του όλου<br />
οικοσυστήµατος, αφού η κατά χώρο κατανοµή της δεν είναι κανονική και παρατηρούνται,<br />
είτε φαινόµενα υπερβόσκησης και καταστροφής της βλάστησης, είτε βόσκηση σε καµένες<br />
εκτάσεις και αναδασωτέες, δηµιουργώντας µεγάλα προβλήµατα στην επανίδρυση του δάσους<br />
σ’ αυτές.<br />
Γ. ∆ασοπονία<br />
47
Το σύνολο των δασών και δασικών εκτάσεων του δρυµού ανέρχεται σε 172.275 στρέµ.<br />
Τα<br />
δάση και οι δασικές εκτάσεις καταλαµβάνουν το 97,6 % του δρυµού και έχουν µέγιστη<br />
σηµασία, όχι τόσο από οικονοµική άποψη που δεν είναι σπουδαία, όσο κυρίως για το<br />
τεράστιο οικολογικό ενδιαφέρον τους, για την αισθητική τους αξία, για τις δυνατότητες<br />
αναψυχής που προσφέρουν στους κατοίκους της πρωτεύουσας και για τον καταλυτικό ρόλο<br />
που παίζουν στην απορρύπανση του τόσο βεβαρηµένου Αττικού περιβάλλοντος.<br />
Εκτός από το δάσος Τατοΐου που διαχειρίστηκε συστηµατικά από τον περασµένο αιώνα,<br />
στα υπόλοιπα δάση το περίπλοκο ιδιοκτησιακό καθεστώς (16 διαφορετικές κατηγορίες),<br />
η<br />
έλλειψη επαρκούς οδικού δικτύου, καθώς και η χαµηλή ποιότητα του ξυλώδους κεφαλαίου<br />
δεν επέτρεψαν την συστηµατική διαχείρισή τους. Εκτός από τον πυρήνα του δρυµού, τα<br />
υπόλοιπα βρίσκονται εκτός διαχείρισης.<br />
Ωστόσο, οι κύριες δραστηριότητες της δασοπονίας είναι οι εξής:<br />
1) Παραγωγή ξυλείας<br />
Η παραγωγική δυναµικότητα των δασών του δρυµού είναι πολύ µικρή και ανέρχεται σε<br />
0,2 m εύκης και 0,12 /στρ. / έτος καυσόξυλων αειφύλλων πλατυφύλλων.<br />
µ<br />
ι σε ειδικό καθεστώς προστασίας και<br />
3 /στρ./ έτος ξύλου Π<br />
Το ελατόδασος βρίσκεται σε ραγδαία φθίνουσα πορεία και ούτε λόγος γίνεται για<br />
συστη ατική παραγωγή προϊόντων. Τα προϊόντα που σήµερα παράγονται σε αυτό (σχίζες,<br />
καυσόξυλα) προέρχονται από εξυγιαντικές υλοτοµίες στα πλαίσια της καταπολέµησης της<br />
επιδηµίας του µύκητα Gryphalus piceae που επί 40 χρόνια καταστρέφει το δάσος αυτό. Η<br />
ένταξη εξάλλου του µεγαλύτερου τµήµατος του ελατοδάσους στον υφιστάµενο πυρήνα του<br />
δρυµού δεν θα επέτρεπε καµία δασική εκµετάλλευση.<br />
Η οικονοµική σηµασία των δασών του δρυµού από πλευράς ξυλοπαραγωγής είναι<br />
ασήµαντη. Τα δάση του πυρήνα του δρυµού υπόκειντα<br />
δεν επιτρέπεται σ’ αυτά καµιά εκµετάλλευση, ενώ τα υπόλοιπα δάση βρίσκονται σήµερα<br />
εκτός διαχείρισης. ∆ιενεργούνται µόνο ακανόνιστες έκτακτες καρπώσεις, είτε λόγω<br />
πυρκαγιών, είτε λόγω ανεµορριψιών και χιονοριψιών για την αντιµετώπιση της επιδηµίας του<br />
Gryphalus piceae, από τις οποίες απολαµβάνονται 2.000 χ.κµ. σχιζών και καυσόξυλων κατά<br />
µέσο όρο ετησίως. Το πολύ άµεσο ή έµµεσο εισόδηµα που προκύπτει από την<br />
εκµετάλλευση των δασών της περιοχής, σε συνδυασµό µε την σκληρότητα της δασικής<br />
εργασίας, είχε σαν αποτέλεσµα, σε ολόκληρη την περιοχή, να ασχολούνται επαγγελµατικά µε<br />
υλοτοµικές εργασίες ελάχιστα άτοµα.<br />
2) Ρητινοσυλλογή<br />
Μέχρι τη δεκαετία του 1960 όλα τα πευκοδάση του δρυµού ρητινεύονταν. Μάρτυρες της<br />
δ ραστηριότητας αυτής είναι οι πληγές και τα µεταλλικά δοχεία που βρίσκονταν ακόµη στα<br />
πιο απόκρηµνα πεύκα, και στις πλέον δύσβατες περιοχές. Με την αλµατώδη ανάπτυξη, όµως,<br />
της πρωτεύουσας και τις µεγάλες δυνατότητες απασχόλησης που αυτή προσέφερε, η<br />
ρητινοκαλλιέργεια, παρά τις όποιες προσπάθειες βελτίωσης της απόδοσης που έγιναν µε τη<br />
χρήση πάστας θειικού οξέος στις εντοµές, εγκαταλείφθηκε σε τέτοιο βαθµό, που σήµερα σε<br />
ολόκληρη την έκταση των πευκοδασών του δρυµού να απασχολούνται µόνο 3 οικογένειες<br />
ρητινοσυλλεκτών. Η ελάχιστη αυτή ρητινοσυλλογή διενεργείται στο δάσος Φυλής (4,5 τόνοι)<br />
από µια οικογένεια και στο δάσος Βουτήµατος (5 τόνοι) από µια πάλι οικογένεια.<br />
Η εγκατάλειψη της ρητινοκαλλιέργειας είχε δυσµενείς επιπτώσεις για τα δάση της<br />
χαλεπίου πεύκης, γιατί αφ’ ενός µεν έφυγαν οι φυσικοί του φύλακες αφ’ ετέρου αυξήθηκε<br />
υπέρµετρα η καύσιµη ύλη, αφού δεν αποµακρύνονταν πλέον η υπόροφη βλάστηση µε<br />
συνέπεια την αύξηση του κινδύνου καταστροφής των δασών αυτών από τις πυρκαγιές.<br />
Επιπλέον, το έργο της κατάσβεσης στα δάση αυτά δυσχεράνθηκε αφάνταστα, και πολλές<br />
φορές, ιδιαίτερα µε ισχυρό άνεµο, καθίσταται αδύνατο.<br />
∆ . Βιοµηχανία- Βιοτεχνία- Μεταποίηση<br />
48
Η ανάπτυξη των παραπάνω κλάδων ως προς την κατά χώρο κατανοµή τους. Έτσι, εντός<br />
των ορίων του Εθνικού δρυµού, δεν είναι εγκατεστηµένη καµιά µεταποιητική µονάδα και<br />
καµιά επίσης βιοµηχανία ή βιοτεχνία. Η κατάσταση αυτή θα συνεχιστεί και µελλοντικά<br />
δεδοµένου ότι το ορεινό έδαφος, η έλλειψη παραγωγής πρώτων υλών και η απουσία κάθε<br />
υποδοµής σε συνδυασµό µε το αυστηρό καθεστώς προστασίας των εκτάσεων του δρυµού,<br />
δεν επιτρέπουν την ανάπτυξη παρόµοιων δραστηριοτήτων.<br />
Η επιλογή των Αχαρνών και ιδιαίτερα του Κρυονερίου για την χωροθέτηση βιοµηχανικής<br />
ζώνης και την εγκατάσταση σ΄ αυτήν, πάσης φύσεως βιοµηχανιών και βιοτεχνιών, δεν<br />
µπορεί να χαρακτηριστεί επιτυχής, γιατί οι περιοχές αυτές βρίσκονται στο µέσον του<br />
διαύλου που σχηµατίζουν οι ορεινοί όγκοι της Πάρνηθας και της Πεντέλης και οι αέριοι<br />
ρύποι των βιοµηχανιών αυτών µε τους βόρειους ανέµους που είναι και οι συνηθέστεροι<br />
στην Αττική, µεταφέρονται στον ήδη κεκορεσµένο από το νέφος αέρα του πολεοδοµικού<br />
ιστού του λεκανοπεδίου Αττικής.<br />
Μεγάλος, επίσης, αριθµός των βιοµηχανιών αυτών επιβαρύνει µε τα απόβλητά του τον<br />
Κηφισό ποταµό που είναι ο µοναδικός<br />
αποδέκτης της περιοχής, και ο οποίος στη συνέχεια<br />
διασχίζει ακάλυπτος, στο µεγαλύτερο µέρος του, πάνω από 25 χλµ. πυκνοκατοικηµένων<br />
περιοχών του Λεκανοπεδίου, για να καταλήξει στη θάλασσα του Φαλήρου σαν µεγάλος<br />
υπόνοµος.<br />
Ε.<br />
Εµπόριο<br />
Εντός των ορίων του δρυµού δεν υφίσταται καµιά εµπορική δραστηριότητα, άλλωστε<br />
στον<br />
υφιστάµενο πυρήνα του δρυµού, σύµφωνα µε τον κανονισµό λειτουργίας του,<br />
απαγορεύεται κάθε δραστηριότητα. Αντίθετα, στους όµορους του δρυµού δήµους παρατηρείται<br />
εντονότατη εµπορική δραστηριότητα που είναι ανάλογη φυσικά µε τον πληθυσµό του κάθε<br />
δήµου. Έτσι, η µεγαλύτερη δραστηριότητα παρατηρείται στο δήµο Αχαρνών και Άνω<br />
Λιοσίων στους οποίους υπάρχουν πάσης φύσεως εµπορικές επιχειρήσεις και καταστήµατα<br />
και καλύπτουν όλους του κλάδους του εµπορίου, όπως, ένδυσης, υπόδησης, ηλεκτρικών και<br />
ηλεκτρονικών ειδών, µεγάλες αποθήκες ξυλείας, µάνδρες οικοδοµικών υλικών, τρόφιµα, είδη<br />
εξοχής, κτλ.<br />
Σ τ. Τουρισµός<br />
Ο Εθνικός δρυµός<br />
Πάρνηθας αν και διαθέτει τοπία εξαιρετικής οµορφιάς, αξιόλογους<br />
γεωµορφικούς<br />
σχηµατισµούς, µεγάλη ποικιλία βλάστησης, σπάνια είδη φυτών και ζώων και<br />
ενδιαφέροντα αρχαιολογικά µνηµεία, εντούτοις η άµεση γειτνίασή του µε την Αθήνα, µε τα<br />
µοναδικά µνηµεία της, τα µουσεία της, τη µεγάλη τουριστική υποδοµή της, τις ευκαιρίες<br />
διασκέδασης που διαθέτει κτλ., στερεί από το δρυµό κάθε δυνατότητα προσέλευσης<br />
τουριστών.<br />
Οι αρχαιολογικοί χώροι της περιοχής του δρυµού, που έχουν την δυνατότητα να<br />
προσελκύουν<br />
κάποιο αριθµό τουριστών, στερούνται κάθε προβολής και προστασίας και η<br />
επίσκεψη σε πολλά από αυτά είναι δυσχερέστατη µετά το κλείσιµο των προσβάσεων από<br />
την οργιώδη βλάστηση.<br />
Ζ. Αναψυχή<br />
Οι επεµβάσεις<br />
που έγιναν στο περιβάλλον για την δηµιουργία των χώρων αναψυχής<br />
ήταν<br />
ηπιότατες και περιελάµβαναν τοποθέτηση τραπεζιών σε ανοιχτούς χώρους, κατασκευή<br />
µικρών βρυσών, κατασκευή υπαίθριων ψησταριών.<br />
Η λειτουργία των χώρων αναψυχής είχε θετικά και αρνητικά αποτελέσµατα. Θετικό<br />
αποτέλεσµα υπήρξε η επίτευξη του στόχου της συγκέντρωσης των επισκεπτών σε σηµεία<br />
που υπήρχε ανάλογη υποδοµή και σταµάτησε η διασπορά τους σε ολόκληρο το δάσος<br />
49
(σκουπίδια). Έτσι, µπήκε µια τάξη στην κίνηση των επισκεπτών, που ολοκληρώθηκε µετά την<br />
έγκριση του κανονισµού λειτουργίας του δρυµού.<br />
Η υπερσυγκέντρωση, όµως, επισκεπτών σε ορισµένες θέσεις, ιδιαίτερα κατά τις<br />
εκδηλώσεις διάφορων συλλόγων, κατά τις οποίες συγκεντρώνονται χιλιάδες άτοµα σε<br />
µικρούς σχετικά χώρους, δηµιούργησε αφόρητους θορύβους από τις µεγαφωνικές<br />
εγκαταστάσεις που χρησιµοποιούν για να χορέψουν, τεράστια κυκλοφοριακά προβλήµατα από<br />
τις χιλιάδες των αυτοκινήτων των µελών των συλλόγων αυτών, καθώς και ανεξέλεγκτο<br />
άναµµα φωτιάς µε προφανείς κινδύνους καταστροφής του δρυµού από πυρκαγιά.<br />
Τα παραπάνω προβλήµατα αντιµετωπίστηκαν µε την απαγόρευση του ανάµµατος φωτιάς<br />
όλο το χρόνο, την καταστροφή ψησταριών και τη σταδιακή µεταφορά των εκδηλώσεων<br />
αυτών εκτός του πυρήνα του δρυµού (Τατόι, Μετόχι). Το πρόβληµα των σκουπιδιών<br />
αν και<br />
περιορίστηκε σηµαντικά, εν τούτοις δεν λύθηκε οριστικά, γιατί µετά την συγκέντρωσή τους<br />
σε ειδικούς κάδους από τους φύλακες των χώρων αναψυχής, δεν αποκοµίζονται έγκαιρα από<br />
τον δήµο Αχαρνών που είχε την αρµοδιότητα αυτή µε αποτέλεσµα τα άγρια ζώα<br />
(αλεπούδες, σκύλοι) να τα σκορπίζουν ξανά σε µεγάλη απόσταση.<br />
Η. Μελισσοτροφία<br />
Ο Εθνικός δρυµός της Πάρνηθας µε την πλούσια και ποικίλη χλωρίδα του προσφέρει<br />
άφθονη τροφή στην µελισσοτροφία.<br />
Η τροφή αυτή βέβαια παρέχεται εποχιακά, τόσο κατά το<br />
στάδιο<br />
της γενικής ανθοφορίας των φυτών την Άνοιξη, όσο και κατά το στάδιο της<br />
ανάπτυξης των νέων βλαστών της Ελάτης και κατά την φθινοπωρινή ανθοφορία του Erica<br />
arborea.<br />
Η δραστηριότητα αυτή είναι απόλυτα συµβατή µε τους σκοπούς ίδρυσης του δρυµού και<br />
πρέπει να συνεχιστεί µε την προϋπόθεση, όµως, οι κυψέλες να µην τοποθετούνται στους<br />
χώρους αναψυχής ή γενικά σε χώρους µε πολλούς επισκέπτες, ώστε να αποφεύγονται<br />
ατυχήµατα από τα τσιµπήµατα των µελισσών.<br />
4.7<br />
Προσδιορισµός των Στόχων ∆ιαχείρισης του δρυµού<br />
Από όσα διατυπώθηκαν στα προηγούµενα κεφάλαια, προκύπτει ότι η διατήρηση των<br />
αξιών και της φυσιογνωµίας του Ε.∆. Πάρνηθας και η επίτευξη των σκοπών κηρύξεως<br />
του<br />
ε ίναι δυνατή µόνο µε την ουσιαστική διαχείρισή του.<br />
Οι φυσικές και ανθρωπογενείς δραστηριότητες βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και<br />
αλληλεξάρτηση, µε συνέπεια οι στόχοι διαχείρισης να επηρεάζουν και να επηρεάζονται από<br />
τα γενικότερα προβλήµατα και τις προοπτικές της ευρύτερης περιοχής του δρυµού. Κατά<br />
συνέπεια η διαχείριση του δρυµού δεν µπορεί να είναι ανεξάρτητη από τη διαχείριση και<br />
τις χρήσεις της ευρύτερης περιοχής.<br />
Τα όποια προγράµµατα αξιοποίησης ή επέµβασης στο δρυµό, που εκδηλώνονται από<br />
διάφορους φορείς και υπηρεσίες στα πλαίσια των αρµοδιοτήτων τους θα πρέπει να<br />
ενταχθούν σε ένα κοινό πλαίσιο, και να γίνονται σε συνεργασία µε τον κύριο φορέα<br />
διαχείρισης του δρυµού.<br />
Στα πλαίσια αυτά επιβάλλεται προσεκτικός σχεδιασµός όλων των δραστηριοτήτων και των<br />
ενεργειών που επηρεάζουν το δρυµό και στοχεύουν στην επιτυχία των σκοπών κήρυξής<br />
του. Μόνο έτσι δύναται<br />
να αντιµετωπιστούν τα πολύπλοκα βιολογικά, τεχνικά και<br />
κοινωνικοοικονοµικά προβλήµατα που σχετίζονται µε την ύπαρξη του δρυµού.<br />
Παίρνοντας υπόψη τις αξίες, τις ιδιαιτερότητες, τα δεδοµένα και τις δυνατότητες που<br />
δηµιουργεί η κήρυξη του Ε.∆. Πάρνηθας, προσδιορίστηκαν, κατά σειρά σπουδαιότητας, οι<br />
ακόλουθοι 7 στόχοι διαχείρισης του δρυµού. (Αµοργιανιώτης, 1997)<br />
50
Στόχος Ι: Βελτίωση των συνθηκών διοίκησης διαχείρισης και λειτουργικής οργάνωσης του<br />
δρυµού.<br />
Στόχος ΙΙ: Επέκταση των ορίων του πυρήνα του δρυµού και καθορισµός νέας περιφερειακής<br />
ζώνης, σύµφωνα µε τις προτάσεις του νέου διαχειριστικού σχεδίου.<br />
Στόχος ΙΙΙ: Αναγκαστική απαλλοτρίωση των δουλειών που ισχύουν σε επιµέρους εκτάσεις<br />
του δρυµ ού και δεν συµβιβάζονται µε τους σκοπούς ίδρυσης του δρόµου.<br />
Στόχος ΙV: Προστασία και διατήρηση των ιδιαίτερων αξιών του δρυµού από την άποψη<br />
του φυσικού περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονοµιάς µ ε παράλληλη<br />
προσπάθεια για επανόρθωση των οικολογικών και άλλων ζηµιών που έχουν<br />
προκαλέσει οι διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες στο δρυµό (εγκαταστάσεις,<br />
χώροι αναψυχής, κτλ.).<br />
Στόχος V: Οργάνωση του δρυµού για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών, ανάδειξη των<br />
αξιών του, δηµιουργία ευκολιών περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και ενηµέρωσης<br />
και έλεγχο της υφιστάµενης υπαίθριας αναψυχής, ώστε να µην δηµιουργείται<br />
ζηµιά στο φυσικό περιβάλλον.<br />
Στόχος VI: Συµβολή στη άνοδο και διατήρηση του βιοτικού και πολιτιστικού επιπέδου των<br />
κατοίκων των γύρω περιοχών µε την πληρέστερη αξιοποίηση των δυνατοτήτων<br />
του δρυµού, στην ανάπτυξη της τοπικής οικονοµίας, σε συµφωνία πάντα µε τη<br />
διατήρηση των αξιών και της φυσιογνωµίας<br />
του δρυµού.<br />
Στόχος VII: Προστασία του δρυµού από τις πυρκαγιές και την αυθαίρετη δόµηση.<br />
Στόχος VIII:<br />
Αποµάκρυνση των υφιστάµενων εγκαταστάσεων στο δρυµό που αντιστρατεύονται<br />
τους σκοπούς κηρύξεώς του.<br />
5o<br />
ΚΕΦΑΛΑΙΟ<br />
ΕΘΝΙΚΟΣ<br />
∆ΡΥΜΟΣ ΑΙΝΟΥ<br />
51
5.1 Γενικά<br />
Στο νησί της Κεφαλλονιάς, στο Ιόνιο Πέλαγος βρίσκεται ο µικρότερος από τους<br />
Εθνικούς<br />
∆ρυµούς της Ελλάδας, ο Εθνικός ∆ρυµός Αίνου. Ιδρύθηκε το 1962 και βρίσκεται<br />
στο όρος Αίνος της Κεφαλλονιάς. Κύριος σκοπός του δρυµού είναι η διαφύλαξη της<br />
καθαρότητας του κατεξοχήν<br />
Ελληνικού ενδηµικού ελάτου (Abies cephalonica), που καλύπτει<br />
επιφάνεια 19.730 στρέµµατα, από υβριδισµούς που πολύ συχνά παρατηρούνται στην<br />
υπόλοιπη Ελλάδα µε το είδος Abies alba. Ακόµα, στόχος ήταν η προστασία των σηµαντικών<br />
οικολογικών και χλωριδικών ιδιαιτεροτήτων, η ύπαρξη<br />
ενός από τους ωραιότερους θαµνότοπους της Ελλάδας<br />
– τυπική µορφή Μακκίας βλάστησης (στο όρος Ρούδι) –<br />
και τα µοναδικά ενδηµικά φυτά του δρυµού. Η έκταση<br />
του πυρήνα του καταλαµβάνει 26.820 στρέµ., ενώ<br />
περιφερειακή ζώνη δεν υπάρχει προς το παρόν. Εκτός<br />
από τον κύριο πυρήνα, που περιλαµβάνει τις κορυφές<br />
και τα Ελατοδάση του Αίνου, υπάρχει κι ένας<br />
µικρότερος, στο γειτονικό Ρούδι. (Κύτρος, 1986)<br />
5.2 Ίδρυση<br />
Εικόνα 5.1: «Η Κεφαλληνιακή ελάτη»<br />
Ο Εθνικός ∆ρυµός Αίνου ιδρύθηκε το 1962 µε το βουλευτικό διάταγµα 776/6-11-62<br />
(Φ.Ε.Κ.,<br />
τόµος Α′, αριθµός 199).<br />
Στο άρθρο 1 του διατάγµατος ορίζεται σχετικά:<br />
“Ιδρύεται Εθνικός ∆ρυµός εν τη περιοχή της νήσου<br />
Κεφαλληνίας, αποτελούµενος εκ του πυρήνος και της περί τον<br />
πυρήνα δασικής και χορτολιβαδικής εκτάσεως”.<br />
5.3 Όρια του δρυµού<br />
Ο πυρήνας του δρυµού αποτελείται από δύο τµήµατα, το τµήµα µε την ονοµασία<br />
« Αίνος» ή «Μεγάλο Βουνό», που αποτελεί και το χαµηλότερο βουνό της Κεφαλλονιάς,<br />
έκτασης 23.160 στρεµµάτων, και<br />
το τµήµα «Ρουδί», έκτασης 5.460 στρεµµάτων.<br />
Η οριογραµµή του πυρήνα του κάθε τµήµατος του δρυµού έχει ως εξής:<br />
- Το τµήµα «Αίνος» ή «Μεγάλο Βουνό», που περιλαµβάνει το ελατοδάσος.<br />
∆υτικά, ξεκινάει από τη θέση “Επάνω εζά” και ακολουθεί ΝΑ κατεύθυνση, διέρχεται<br />
από τις θέσεις “Μαζύ-Χορτιά” και “Βαρούνη-Αυλάκι”, στρέφεται προς Α διέρχεται<br />
δια των<br />
θέσεων “Χαλεπίδι”, “Παπα-Ρόγια” και “Απηδιά”, κατέρχεται προς Ν µέχρι<br />
της θέσης<br />
“Ελατιά” (νοτιότερη θέση του δάσους) από εκεί στρέφεται προς ΒΑ µέχρι τη θέση<br />
∆ενδράκι, από εκεί προς ΝΑ διέρχεται από τις θέσεις “Κοντοελάτι” και “Κουφόλογγος”,<br />
στρέφεται προς ΒΑ διερχόµενη Β∆ της Μονής Ζωοδόχου Πηγής, ανέρχεται προς ∆ µέχρι<br />
τη θέση “Μουρτζόλακκος”, οπότε στρέφεται προς ΒΑ µέχρι τη θέση “Λάκκος-Φτέρη” και<br />
από εκεί ακολουθεί προς Β το µονοπάτι από τον οικισµό Αργίνια προς τη θέση<br />
“Μουρτζιές”. Από τη θέση αυτή στρέφεται λίγο προς Α µέχρι τη θέση “Μελανίτσα” και<br />
από κει ακολουθεί σταθερή Β∆ κατεύθυνση διερχόµενη διαδοχικά από τις θέσεις “Πλάκα”,<br />
“Πετεινάρι”, “Μαύρη λαγκάδα”, “Κόντρος”, “Πλατειά ράχη”, “Στουρνάρι”, “Μελίσσι” και<br />
“Λεύκα”, οπότε στρέφεται προς Β∆ διερχόµενη από τις θέσεις “Τσάκη”, “Λάκκος” και<br />
“Κακοδήµου-Φτέρη” και καταλήγει στην θέση “Επάνω Έζα” (σηµείο αφετηρίας).<br />
-Το τµήµα «Ρούδι», που περιλαµβάνει τους θαµνότοπους του δρυµού.<br />
52
∆υτικά, ξεκινάει από τη θέση “Αλωνάκι” στρέφεται προς Ν∆ φθάνει στη θέση<br />
“Αγγλεγούρι”, από εκεί στρέφεται προς δυτικά και από τις θέσεις “Σύρτα”, “Ξυλόκαµπος”,<br />
“ Βαθειά Λάκκα” και “Πλακούλα” ακολουθεί τη νότια παρυφή του δάσους, στρέφεται προς<br />
Βόρεια στις θέσεις “Κούτσουπας”, “Κρεββάτια” και “Κατουνιά”, ακολουθεί<br />
την ανα-τολική<br />
παρυφή του δάσους, στρέφεται προς δυτικά, ακολουθεί τις θέσεις “Μάρκου Λαχτιά”,<br />
“Τραπεζάκι” και “Ξυλόσπιτο”, οπότε στρέφεται λίγο προς Ν∆ και καταλήγει στη θέση<br />
“Αλωνάκι” από την οποία ξεκίνησε.<br />
Η περιφερειακή ζώνη δεν είναι ουσιαστικά οριοθετηµένη και ταυτίζεται µε τα όρια των<br />
επαρχιών Σάµης και Κρανέας και υπάγεται στη διεύθυνση ∆ασών Κεφαλληνιάς. (Κύτρος,<br />
1986)<br />
5.4 Φυσικό περιβάλλον<br />
5.4.1 Φυσιογραφία<br />
(ανάγλυφο, κλίση, υψόµετρο)<br />
Η οροσειρά του Αίνου βρίσκεται<br />
στο κέντρο του νησιού και αποτελεί συνέχεια της<br />
οροσειράς<br />
της Πίνδου µε κατεύθυνση ΝΑ, ενώ αντίστοιχα Β∆ συνεχίζεται µε το όρος<br />
Ρούδι. Η υψηλότερη κορυφή του όρους Αίνος έχει ύψος 1.628<br />
µ., ενώ του Γουδιού 1.125 µ.<br />
Οι οροσειρές παρουσιάζουν πολύπτυχο ανάγλυφο και λόγω της µεγάλης έκτασης που<br />
περιλαµβάνουν, οι εκθέσεις των επιφανειών έχουν όλους τους προσανατολισµούς.<br />
5.4.2 Γεωλογία<br />
Γεωλογικά η οροσειρά του Αίνου (Μεγάλο Βουνό και Ρούδι) ανήκει στην ορεινή<br />
ζώνη<br />
των<br />
Παξών. Οι στρωµατογραφικοί ορίζοντες της ζώνης των Παξών αποτελούνται από<br />
κρητιδικούς ασβεστόλιθους,<br />
πάνω στους οποίους αναπτύσσονται νεογενή ιζήµατα (µάργες,<br />
ψαµµίτες).<br />
Παρά την ξηρότητα της ασβεστολιθικής του δοµής, το πέλαγος δηµιουργεί υγρή οµίχλη<br />
στις κορυφές του βουνού, οπότε αναπτύσσονται οι ιδιαίτερες συνθήκες για µια σπάνια<br />
βλαστητική µοναδικότητα.<br />
5.4.3 Εδαφικές συνθήκες<br />
Οι παράγοντες που επηρεάζουν<br />
τα χαρακτηριστικά του εδάφους κάθε περιοχής είναι η<br />
πετρογραφία<br />
και η επίδραση του ανθρώπου.<br />
Η πετρογραφία καθορίζει σε<br />
µεγάλο βαθµό βασικές φυσικές και χηµικές ιδιότητες του<br />
εδάφους,<br />
όπως η υφή, η οξύτητα (PH), κλπ. Ενώ, η επίδραση του ανθρώπου µε τις πυρκαγιές,<br />
την υπερβόσκηση, τις εκχερσώσεις που οδηγούν στη διάβρωση, καθορίζει σε µεγάλο βαθµό<br />
το βάθος του εδάφους.<br />
Στις Ν-Ν∆ πλαγιές του τµήµατος του δρυµού «Μεγάλο Βουνό» το έδαφος είναι<br />
υποβαθµισµένο µε εµφανίσεις χειµάρρων και µε έντονα τα φαινόµενα της διάβρωσης. Η<br />
φύση του επιφανειακού πετρώµατος, οι απότοµες κλίσεις, η δυσµενής έκθεση, το<br />
υπερθαλάσσιο ύψος των πλαγιών, η ποσότητα και η ραγδαιότητα των βροχών που πέφτουν,<br />
µαζί µε τις χιονολισθήσεις, αποτελούν τους πλέον ευνοϊκούς παράγοντες διάβρωσης.<br />
Στις Β-ΒΑ πλαγιές η κατάσταση από την άποψη διάβρωσης είναι τελείως διαφορετική.<br />
Οι παραπάνω παράγοντες είναι λιγότερο ευνοϊκοί στη διάβρωση. Επιπλέον, η βλάστηση και,<br />
κυρίως, το δάσος διατηρείται σε ολόκληρη την έκταση κατά το µεγαλύτερο µέρος σε καλή<br />
κατάσταση.<br />
53
Στο όρος Ρούδι (χαµηλότερο και οµαλότερο από το Μεγάλο Βουνό) το έδαφος<br />
προστατεύεται καλύτερα από τη βλάστηση των αειφύλλων πλατυφύλλων και της ελάτης, η<br />
οποία λόγω και της ευµενούς έκθεσης (Β, ΒΑ, Β∆) αναγεννάται και αναπτύσσεται ταχύτερα.<br />
Γενικά, το έδαφος και στα δυο τµήµατα του δρυµού, όπου υπάρχει και δεν έχει<br />
παρασυρθεί από τα βρόχινα νερά, µπορεί να χαρακτηρισθεί σαν αργιλλοαµµοχαλικώδες, µε<br />
πολλούς λίθους µέσα σ’ αυτό, οι οποίοι πολλές φορές κατά θέσεις σχηµατίζουν ολόκληρο<br />
στρώµα επάνω στην επιφάνεια (λιθώνες).<br />
5.4.4<br />
Κλιµατικές συνθήκες<br />
Το κλίµα που επικρατεί στο νησί<br />
είναι γενικά Μεσογειακό, χαρακτηριζόµενο από θερµά<br />
καλοκαίρια<br />
και βροχερούς, ήπιους χειµώνες. Εξαιτίας των Ν και Ν∆ θερµών, γεµάτων<br />
υδρατµούς ανέµων που πνέουν το χειµώνα, έχουµε πολλές βροχοπτώσεις, που δίνουν τη<br />
µορφή ήπιας, ψυχρής εποχής. Το καλοκαίρι πνέουν ασθενείς, βόρειοι και ξηροί άνεµοι µε<br />
αποτέλεσµα να έχουµε ξηρή και θερµή περίοδο.<br />
5.4.5<br />
Χλωρίδα<br />
Η βλάστηση του Ε.∆ Αίνου, από χλωριδική άποψη, χαρακτηρίζει τον ένα από τους δύο<br />
ορεινούς<br />
βιότοπους στους οποίους έχει διαιρεθεί η χώρα µας. Ειδικότερα, ο ορεινός αυτός<br />
βιότοπος περιλαµβάνει τη Νότιο Ελλάδα και χαρακτηρίζεται ποιοτικά σαν ξηρός ή<br />
Μεσογειακός και χλωριδικά από την παρουσία τυπικών µορφών της Κεφαλληνιακής ελάτης<br />
και από την απουσία της οξιάς.<br />
Το είδος αυτό της ελάτης (Abies cephalonica) πήρε το όνοµά<br />
του από<br />
την Κεφαλλονιά, γιατί θεωρήθηκε ότι στο νησί αυτό<br />
βρίσκεται ο καθαρότερος γονότυπός του. Στις υπόλοιπες περιοχές<br />
της Ελλάδας το είδος αυτό υβριδίζει µε το ξαδέρφι του Abies<br />
alba και δίνουν ένα ενδιάµεσο τύπο. Επίσης, εξαιτίας αυτών των<br />
Ελάτων, οι Φράγκοι είχαν ονοµάσει το βουνό “Monte Nero”<br />
(Μαύρο βουνό).<br />
Επίσης, ο ορεινός αυτός βιότοπος διαδέχεται υψοµετρικά στην<br />
ίδια κλιµατική διαβάθµιση, τους βιότοπους των φυλλοβόλων<br />
δρυών. Λόγω, όµως, της ασυνεχούς εξάπλωσης των δρυών αυτών,<br />
η ελάτη εµφανίζεται τις περισσότερες φορές να διαδέχεται τις<br />
διαπλάσεις των αειφύλλων πλατυφύλλων (όπως, το δάσος του<br />
Αίνου).<br />
Εικόνα 5.2: «Ελατοδάσος».<br />
Στον κύριο ορεινό ό γκο του δρυµού κυριαρχεί το δάσος από έλατα που περικλείει<br />
µεγάλα και µικρά διάκενα<br />
από φρύγανα και ποώδη φυτά. Μέσα στο ελατοδάσος<br />
εµφανίζονται διάσπαρτα πλατύφυλλα είδη µε θαµνώδη µορφή και θάµνοι, όπως, Pirus<br />
amygdaliformis, Crataegus spp., κ.ά. Οι υπέροχοι θαµνώνες (έκτασης 4.500 στρέµ.)<br />
αναπτύσσονται, κατά κύριο λόγο, στο βουνό Ρούδι, που αποτελεί ξεχωριστό κοµµάτι του<br />
δρυµού στα Β∆ του κύριου όγκου του Αίνου.<br />
Στις ψηλότερες πετρώδεις υπαλπικές περιοχές κυριαρχούν τα αγκαθωτά φρύγανα<br />
Astragalus cephalonicus και A.angustifolius, ενώ<br />
στις πιο χουµώδεις θέσεις τα Leontodon<br />
graecum, είδη Centaurea, Crepis rubra, είδη silene, κ.ά. Όµως, την σπανιότητα της χλωρίδας<br />
του δρυµού χαρακτηρίζουν τα ενδηµικά είδη Viola cephalonica, Campanula garganica ssp.<br />
cephalonica, Scutellaria rubicula ssp. cephalonica, Eryssimum cephalonicum, Aubrieta deltoidea,<br />
κτλ.<br />
Στις χαµηλότερες περιοχές του ελατοδάσους και µέσα στα διάκενα που υπάρχουν<br />
διάσπαρτοι<br />
θάµνοι και µικρά δέντρα (πουρνάρια, κράταιρι, γκόρτσιες), καθώς και φρύγανα<br />
54
(θυµάρια, κουνούκλες, ηλιάνθεµα, κτλ.) µε κυρίαρχη µορφή στο τοπίο την πολυετή γαλατσίδα<br />
Euphorbia biglandulosa. Σηµαντική είναι και η εξάπλωση του φρύγανου Phlomis fruticosa.<br />
Στο Ρούδι υπάρχουν καλοαναπτυγµένοι θαµνώνες από είδη Κουµαριάς, Πουρνάρι, Αριά,<br />
φυλλίκι, χρυσόξυλο, σχοίνο, κ.ά. Είδη µπλέκονται µε αναρριχώµενα πολυετή φυτά, όπως,<br />
διάφορα αιγοκλήµατα, κισσός, σµίλακας, κ.ά.<br />
Αξίζει, τέλος, να αναφέρουµε ότι η Κεφαλληνιακή ελάτη αποτελεί το κυρίαρχο<br />
δασοπονικό είδος και ότι κατά τους βοτανολόγους,<br />
αν και συγγενεύει µε τη λευκή ελάτη,<br />
διαφέρει σε πολλά χαρακτηριστικά, ούτως ώστε να θεωρείται, όχι ποικιλία αυτής, αλλά<br />
ξεχωριστό είδος.<br />
Τα βασικά λοιπόν δασοπονικά είδη που συναντάµε στο δρυµό είναι τα εξής:<br />
- Abies cephalonica<br />
(Κεφαλληνιακή ελάτη)<br />
- Quercus coccifera (πρίνος-πουρνάρι)<br />
- Quercus ilex (αριά)<br />
- Arbutus andrachne (αγριοκουµαριά)<br />
- Cercis siliquastrum (κουτσουπιά)<br />
- Ceratonia siliqua (χαρουπιά)<br />
- Erica arborea (ρείκια)<br />
- Phlomis fruticosa (σφάκα)<br />
- Ostrya vulgaris (όστρια)<br />
- Phillyrea media (φυλλίκι)<br />
- Pistacia lentiscus (σχίνος)<br />
- Rubus fruticosis (βάτος)<br />
- Pteris aquilina (φτέρη)<br />
- Hedera helix (κισσός ο κοινός)<br />
- Viscum album (ιξός)<br />
- Urtica urens (τσουκνίδα)<br />
- Malva sylvestris (µολόχα)<br />
- Medicago sp. (µηδική)<br />
- Αgrostidae (αγρωστώδη)<br />
- Papillinaceae (ψυχανθή)<br />
- Juniperus sp. (κέδρος)<br />
- Platanus album (πλάτανος)<br />
5.4.6<br />
Πανίδα<br />
Η πανίδα του<br />
δρυµού δεν έχει µελετηθεί σε βάθος. Τα πιο µεγάλα ζώα είναι οι<br />
αλεπούδες,<br />
τα κουνάβια, τα διάφορα τρωκτικά και άλλα ποικιλόθερµα (σαύρες, χελώνες),<br />
έντοµα, αράχνες, κα. Ας δούµε, όµως, την κάθε κατηγορία αναλυτικά.<br />
α. Έντοµα<br />
∆εν έχουµε πολλές πληροφορίες σχετικά µε τα έντοµα του δρυµού. Ωστόσο, µερικά από<br />
αυτά που έχουν<br />
παρατηρηθεί είναι τα εξής: Asida cephalonica, Arguresthia fundella, Forficula<br />
auricularia, Colpotus pectoralis, Scymnus frontalis, κ.ά.<br />
Επίσης, συναντάµε διάφορα είδη αραχνών, όπως Dysdera crocota, Aranea angulata και<br />
Hogna vultuosa, καθώς και ο σκορπιός Euscorpius carpathicus.<br />
β . Αµφίβια<br />
55
Έχει διαπιστωθεί η ύπαρξη του µεγάλου φρύνου Bufo bufo που οι ντόπιοι το ονοµάζουν<br />
µπουσάκα ή ξεροµπουσάκα. Ωστόσο, δεν έχει βρεθεί κανένα άλλο είδος αµφιβίων γιατί<br />
απαιτούν, πολύ έντονες συνθήκες υγρασίας και πυκνής βλάστησης, απ’ ότι η ξεροµπουσάκα.<br />
γ . Ερπετά<br />
Τα είδη ερπετών<br />
που παρατηρήθηκαν µέσα στα όρια του δρυµού είναι:<br />
- Testudo graeca<br />
- Algyroides moreoticus<br />
Και τα δύο παραπάνω είδη<br />
εµφανίζονται στη Μακκία του Ρουδίου και στα χαµηλά µέρη<br />
της ΝΑ πλευράς του Αίνου (Μεγάλο Βουνό).<br />
- Podarcis sp. (erhardii)<br />
- Podarcis taurica<br />
- Vipera ammodytes<br />
(οχιά). Το είδος αυτό εµφανίζεται κάτω από τα όρια του<br />
ελατοδάσους.<br />
Ο βιότοπος του ελατοδάσους, εξαιτίας των ειδικών κλιµατικών συνθηκών που<br />
επικρατούν και της δοµής της βλάστησης, δεν είναι κατάλληλος για τη στήριξη µιας<br />
πλούσιας ερπετοπανίδας. Αντίθετα, στη Μακκία του Ρουδίου και τα διάφορα θαµνοτόπια που<br />
υπάρχουν διάσπαρτα σε διάφορα µέρη του δρυµού, υπάρχουν περισσότερα είδη ερπετών.<br />
Έτσι, εκτός από την οχιά, απαντώνται τα εξής είδη:<br />
- Malpolion monspessulanus (σαΐτα)<br />
- Coluber jugularis (δενδρογαλιά)<br />
- Tellescopus fallax (φίδι της Παναγίας)<br />
Από την άποψη της προστασίας, κανένα από τα παραπάνω ερπετά δεν θεωρείται<br />
απειλούµενο, εκτός από τη χελώνα Testudo graeca.<br />
δ . Πουλιά<br />
Ορισµένα από τα πουλιά που παρατηρήθηκαν στο δρυµό είναι τα εξής:<br />
- Circaetus gallicus (φιδαετός)<br />
- Buteo buteo (ποντικοβαρβακίνα)<br />
- Neophron percnopterus (ασπροπάρης)<br />
- Gyps fulvus (όρνιο)<br />
- Alectoris graeca (πετροπέρδικα)<br />
- Athene noctua (κουκουβάγια)<br />
- Erithacus rubecula (κοκκινολαίµης)<br />
- Turdus merula (κότσυφας)<br />
- Parua ater (ελατοπαπαδίτσα)<br />
- Parus caeruleus (γαλαζοπαπαδίτσα)<br />
- Dryopus martius (µαυροτσικλιτάρα)<br />
- Carduelis carduelis (καρδερίνα)<br />
Η ορνιθοπανίδα του δρυµού δεν είναι πολύ πλούσια. Συνήθως, το πόσο πλούσια είναι η<br />
ορνιθοπανίδα ενός τόπου (σε ποικιλία ειδών και σε µεγέθη πληθυσµών), εξαρτάται από το<br />
πόσο ποικίλη σε δοµή είναι η βλάστηση. Τα µεγαλύτερο µέρος του δρυµού καλύπτεται µε<br />
ελατοδάση που έχουν απλή και µονότονη µορφή και δοµή, χωρίς καθόλου σχεδόν<br />
υποβλάστηση. Επίσης, η έλλειψη νερού και επαρκούς τροφής περιορίζουν αποφασιστικά την<br />
ορνιθοπανίδα.<br />
Τέλος, από τα είδη που αναφέρθηκαν τα πιο σπάνια είναι τα αρπακτικά φιδαετός, όρνιο<br />
και λιγότερο η ποντικοβαρβακίνα.<br />
ε . Θηλαστικά<br />
56
Τα είδη θηλαστικών που διαπιστώθηκε η παρουσία τους στο δρυµό είναι τα παρακάτω.<br />
• Εντοµοφάγα<br />
-Erinaceus concolor<br />
(Σκαντζόχοιρος). Απαντάται στα καλυµµένα µε Μακκία χαµηλότερα<br />
σηµεία του δρυµού.<br />
-Talpa sp. (τυφλοπόντικας).<br />
Υπάρχει στο όρος Ρούδι σε υψόµετρο 1.000 µ.<br />
• Τρωκτικά<br />
- Lepus europaeus (λαγός). Υπάρχει σε όλη την έκταση του δρυµού.<br />
- Glis glis (πριναρονυφίτσα). Και αυτό υπάρχει σε όλη την έκταση του<br />
δρυµού.<br />
- Apodemus mystacimus (βραχοποντικός)<br />
• Σαρκοφάγα<br />
- Martes foina<br />
(κουνάβι). Απαντάται σε όλο το δρυµό και σε µεγάλο αριθµό.<br />
- Mustela nivalis (νυφίτσα)<br />
- Meles meles (ασβός)<br />
- Vulpes vulpes (αλεπού).<br />
Υπάρχει σε όλη την περιοχή του δρυµού.<br />
- Felis silvestris (αγριόγατος)<br />
- Canis aureus (τσακάλι)<br />
Λέγεται πως στα απόκρηµνα<br />
µέρη του ΝΑ άκρου του Αίνου υπάρχουν και αγριοκάτσικα.<br />
Πρόκειται όµως για εξαγριωµένες γίδες και όχι για πραγµατικά άγριο είδος. Εντύπωση<br />
προκαλεί, ακόµη, ένα κοπάδι 20 –30 αλόγων (Equus cabalus) που ανήκουν σε µια ντόπια<br />
φυλή και βόσκουν ελεύθερα σε ηµιάγρια κατάσταση, στις ανατολικές πλαγιές του Αίνου.<br />
Η πανίδα των θηλαστικών του δρυµού δεν παρουσιάζει τίποτα το ιδιαίτερα εντυπωσιακό.<br />
Το γεγονός, όµως, ότι περιλαµβάνει όλες τις τροφικές κατηγορίες ειδών σηµαίνει ότι, παρά<br />
το γεγονός ότι πρόκειται για απλή και σχετικά οµοιογενή περιοχή, η επέµβαση του<br />
ανθρώπου δεν είναι ακόµη τόσο µεγάλη ώστε να έχει γίνει καταστροφική.<br />
5.5<br />
Ανθρωπογενές περιβάλλον<br />
5 .5.1 Οικονοµικές δραστηριότητες<br />
Α.<br />
Γεωργία<br />
Η πρωτογενής<br />
παραγωγή αποτελεί, για τον νόµο Κεφαλλονιάς, έναν από τους βασικούς<br />
οικονοµικούς κλάδους µε πρωτεύουσα θέση στη Γεωργία. Η γεωργική γη που προσφέρεται<br />
για καλλιέργεια καταλαµβάνει περίπου το 20% της συνολικής έκτασης του νοµού. Έτσι,<br />
στην περιοχή γύρω από το δρυµό συναντάµε αροτριαίες καλλιέργειες, δενδρώδεις<br />
καλλιέργειες (εσπεριδοειδή, ελιές), αµπέλια, λαχανικά, όσπρια, φυτώρια και κοφτολίβαδα<br />
(λειµώνες θεριστού χόρτου).<br />
Σήµερα, εξαιτίας της εγκατάλειψης<br />
των εκτάσεων, λόγω µικρής στρεµµατικής απόδοσης<br />
και της µείωσης του αγροτικού πληθυσµού, η καλλιεργήσιµη γη έχει µειωθεί σηµαντικά.<br />
Β.<br />
Κτηνοτροφία<br />
Όσον αφορά την<br />
κτηνοτροφία, αυτή, αν και έχει περιοριστεί σήµερα, επηρεάζει<br />
σηµαντικά τη βλάστηση του δρυµού λόγω υπερβόσκησης. Γι’ αυτό θα πρέπει να ληφθούν τα<br />
αναγκαία µέτρα για τον περιορισµό της βοσκής, όπως είναι η περίφραξη των ορίων του<br />
πυρήνα και η αυστηρή επιτήρηση της περιοχής.<br />
57
Σήµερα, εντός του ελατοδάσους του δρυµού παρατηρούνται διαφόρου µεγέθους διάκενα,<br />
τα οποία είναι αποτέλεσµα πυρκαγιών κατά το παρελθόν. Στις δυσµενείς δε εκθέσεις (Ν-<br />
Ν∆), στις οποίες κατά το παρελθόν πέρασαν πυρκαγιές, δεν στάθηκε δυνατό ν’ αναδασωθούν<br />
φυσικώς, γιατί στη συνέχεια επακολούθησε η βοσκή, την οποία διαδέχθηκαν η διάβρωση<br />
και η απόπλυση του εδάφους.<br />
Γ. Βοσκή<br />
Η ∆ασική Υπηρεσία συνειδητοποίησε από πολύ νωρίς τον κίνδυνο του δρυµού από τη<br />
βοσκή, γι’ αυτό προέβηκε αµέσως στην οριοθέτηση αυτού και κατασκεύασε περίφραξη µε<br />
τέσσερις σειρές αγκαθωτού σύρµατος πάνω σε σιδηροπασσάλους. Παράλληλα µε την<br />
κατασκευή της περίφραξης, εκδίδονταν κατά καιρούς και απαγορευτικές διατάξεις περί<br />
βοσκής από τη ∆ιεύθυνση ∆ασών Κεφαλλονιάς.<br />
Παρά τα µέτρα, όµως, αυτά ο κίνδυνος της βοσκής εξακολουθούσε να παραµένει<br />
σοβαρός, λόγω της µεγάλης εκµετάλλευσης των βοσκοτόπων γύρω απ’ το δρυµό από την<br />
ποιµενική και ηµινοµαδική κτηνοτροφία που παραβίαζαν την περίφραξη, έµπαιναν στο<br />
δρυµό και προκαλούσαν µεγάλες καταστροφές στην ποώδη βλάστηση και την αναγέννηση<br />
της ελάτης.<br />
Ωστόσο, σήµερα ο κίνδυνος από τη βοσκή έχει περιορισθεί σηµαντικά, αφ’ ενός µεν,<br />
λόγω της αυστηρότερης επιτήρησης-φύλαξης στο δρυµό και αφ’ ετέρου, λόγω της µείωσης<br />
του ζωικού κεφαλαίου. Η µείωση του ζωικού κεφαλαίου οφείλεται στην έλλειψη αγροτικών<br />
χεριών (λόγω εγκατάλειψης των χωριών γύρω από το δρυµό), στον ανταγωνισµό των<br />
κτηνοτροφικών προϊόντων µε αυτά της ενσταβλισµένης παραγωγής και τέλος στο χαµηλό<br />
εισόδηµα από την ποιµενική κτηνοτροφία.<br />
Πάντως, η µακρόχρονη υπερβόσκηση του δρυµού είχε σαν συνέπεια το έδαφος σε<br />
πολλές περιοχές να έχει φτάσει σε κατάσταση οριακής υποβάθµισης, µε παράλληλη µείωση<br />
της χλωρίδας και της βλάστησης.<br />
∆. Θήρα<br />
Η αλόγιστη θήρα κατά το παρελθόν είχε σαν αποτέλεσµα την σηµαντική µείωση του<br />
θηραµατικού πλούτου του Αίνου. Στη συνέχεια, όµως, µε την κήρυξή του σαν Εθνικό ∆ρυµό<br />
(1962), απαγορεύτηκε το κυνήγι µέσα σ’ αυτόν.<br />
Λόγω της ευάλωτης φύλαξης του δρυµού (έλλειψη προσωπικού, µέσων, κλπ.) για αρκετά<br />
χρόνια, την αλόγιστη θήρα διαδέχθηκε η λαθροθηρία.<br />
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται µια δραστηριοποίηση των οργάνων φύλαξης,<br />
µαζί µε τους δύο φύλακες των εγκαταστάσεων του δρυµού, µε σκοπό τον περιορισµό της<br />
λαθροθηρίας και στόχο την πλήρη προστασία των θηραµατικών ζώων και πτηνών του<br />
δρυµού.<br />
Ε. ∆ασοκοµία<br />
Τα κύριο δασοπονικό είδος του δρυµού είναι, όπως έχει αναφερθεί, η Κεφαλληνιακή<br />
Ελάτη, η οποία:<br />
α. Έχει δασοβοτανική ιστορική αξία, αφού για πρώτη φορά ανεκαλύφθει το είδος αυτό της<br />
ελάτης στο όρος «Μεγάλο Βουνό».<br />
β. Έχει γενετική αξία, αφού θεωρείται το πλέον αµιγές είδος ελάτης το οποίο δεν έχει<br />
υποστεί υβριδισµούς από άλλα είδη ελάτης, όπως συµβαίνει στην υπόλοιπη Ελλάδα.<br />
γ. Έχει οικονοµική αξία, αφού παρουσιάζει τη µοναδική ικανότητα, ν’ αναπτύσσεται σε<br />
άγονες ορεινές ασβεστολιθικές εκτάσεις µε ξηρό καλοκαίρι και να µπορεί να δηµιουργήσει<br />
58
εκµεταλλεύσιµα δάση. Τούτο αποτελεί και το παγκόσµιο ενδιαφέρον για την προµήθεια<br />
σπόρων από το είδος αυτό.<br />
Το είδος αυτό της ελάτης σχηµατίζει στο όρος Μεγάλο Βουνό αµιγή φυτοκοινωνική<br />
ένωση, ενώ στο όρος Ρούδι µικτό δάσος του οποίου τον ανώροφο αποτελεί η Κεφαλληνιακή<br />
ελάτη και τον υποόροφο αποτελούν διάφορα αείφυλλα πλατύφυλλα τα οποία καλύπτουν το<br />
µεγαλύτερο τµήµα του όρους αυτού.<br />
Το φυσικό λοιπόν δάσος της ελάτης καθώς και αυτό των αειφύλλων πλατυφύλλων του<br />
δρυµού είναι ακανονίστου µορφής. Η έλλειψη κανονικότητας είναι αποτέλεσµα του τρόπου<br />
προέλευσης, που οφείλεται στη φυσική αναγέννηση ύστερα από πυρκαγιές και στην παρουσία<br />
όλων σχεδόν των δυσµενών για το δάσος ανθρωπογενών επιδράσεων.<br />
Σε ορισµένα σηµεία του δρυµού παρατηρείται έντονη αναγέννηση της ελάτης, ενώ σε<br />
άλλα είναι εκτεθειµένα σε κινδύνους από το ανόργανο περιβάλλον (χιόνι, παγετοί, άνεµοι,<br />
ξηρασία, κ.ά.) και παρουσιάζουν διάκενα. Παρ’ όλα αυτά (οι κίνδυνοι αυτοί δεν είναι και<br />
τόσο ανησυχητικοί) δεν επιβάλλεται κανένας δασοκοµικός χειρισµός, αλλά αφήνεται η φύση<br />
ελεύθερη ν’ ακολουθήσει την εξελικτική της πορεία.<br />
Το µόνο που θα πρέπει να εφαρµόζεται στην περιοχή του δρυµού είναι η εκµετάλλευση<br />
όλων των δασογενών περιβαλλόντων (διάκενα, κράσπεδα) τα οποία µπορούν να<br />
προετοιµάζονται τεχνητά, ώστε να επιτευχθεί η επέκταση, όταν διαπιστωθεί αδυναµία της<br />
φυσικής αναγέννησης, και σ’ αυτές τις περιοχές.<br />
Στ. Αναψυχική χρήση του δρυµού<br />
Ο µεγαλύτερος αριθµός των επισκεπτών του δρυµού διακινείται κατά τη θερινή περίοδο<br />
και, κυρίως, κατά τους µήνες Ιούνιο - Ιούλιο-Αύγουστο. Τούτο οφείλεται στο γεγονός ότι<br />
τους άλλους µήνες δεν προσφέρεται για αναψυχή, επειδή αφ’ ενός µεν, οι καιρικές συνθήκες<br />
είναι ακατάλληλες και αφ’ ετέρου, δεν υπάρχουν άλλες χειµερινές δραστηριότητες.<br />
Τα είδη αναψυχής που µπορεί να προσφέρει ο δρυµός είναι:<br />
- Η αισθητική απόλαυση. Η απόλαυση ωραίας θέας συνθετικών µορφών του δασικού<br />
τοπίου αποτελεί, το κύριο λόγο κίνησης του περιηγητή µέσα στο δρυµό.<br />
- Περίπατος, πεζοπορία και περιήγηση. Εδώ δίνεται η ευκαιρία στον επισκέπτη να<br />
γνωρίσει τις οµορφιές και τα χαρακτηριστικά του δρυµού.<br />
- Το υπαίθριο γεύµα. Είναι φανερό ότι η συχνή αυτή επίσκεψη και παραµονή του<br />
ανθρώπου στο δάσος, συνοδεύεται µε µια κάποια απαίτηση να βρει εκεί κατάλληλα<br />
διαµορφωµένους και εξοπλισµένους χώρους που να του δίνουν τη δυνατότητα να<br />
παίρνει το φαγητό του σε ευχάριστο περιβάλλον µε σχετική άνεση και ασφάλεια.<br />
- Η αναρρίχηση. Είναι δυνατό ν’ αναπτυχθεί λόγω της ιδιοµορφίας των κλίσεων των<br />
πλαγιών του Αίνου.<br />
Τα άλλα είδη αναψυχής, όπως κυνήγι, χιονοδροµία, κατασκήνωση, κλπ., δεν είναι δυνατό<br />
να αναπτυχθούν στο δρυµό.<br />
Ζ. Πυρκαγιές<br />
Το σηµαντικότερο πρόβληµα που αντιµετώπιζε και αντιµετωπίζει το περιβάλλον του<br />
δρυµού είναι οι πυρκαγιές. Η ελάτη, ως γνωστό, δεν είναι πολύ ανθεκτική στις πυρκαγιές,<br />
λόγω του ξηρού και εύφλεκτου φυλλώµατος και της ρητίνης την οποία περιέχει. Μάλιστα ο<br />
κίνδυνος της πυρκαγιάς είναι µεγαλύτερος στην ελάτη του Αίνου, γιατί αφ’ ενός µεν είναι<br />
εκτεθειµένη στους ευνοϊκούς ανέµους και στο ξηρό κλίµα των ασβεστόλιθων πάνω στους<br />
οποίους αναπτύσσεται, και αφ’ ετέρου, στην πρόωρη ύπαρξη των ξηρών χόρτων κατά το<br />
θέρος, λόγω της διήθησης του νερού (των ατµοσφαιρικών κατακρηµνισµάτων) στα βαθύτερα<br />
στρώµατα.<br />
59
5.6 Ζώνες ανάπτυξης του Εθνικού ∆ρυµού<br />
Η µελετούµενη περιοχή χωρίστηκε στις παρά κάτω τέσσερις ζώνες ανάπτυξης:<br />
Ζώνη ανάπτυξης Ι<br />
Η ζώνη αυτή περιλαµβάνει τον πυρήνα του Εθνικού ∆ρυµού, όπως αυτός ορίστηκε, δια<br />
του αριθµού 776/1962 βουλευτικού διατάγµατος. Εδώ, κυρίαρχος σκοπός θα είναι η πλήρης<br />
προστασία της χλωρίδας και πανίδας.<br />
Ζώνη ανάπτυξης ΙΙ<br />
Η ζώνη αυτή θα περιλαµβάνει γεωργική, δασική και χορτολιβαδική έκταση, γύρω από τα<br />
όρια του πυρήνα του δρυµού και θα τυγχάνει της αυστηρής προστασίας (µέχρι τη θέσπιση<br />
συγκεκριµένης περιφερειακής ζώνης). Σε αυτή τη λωρίδα, της οποίας το πλάτος θα είναι<br />
περίπου 200 µ., το δηµόσιο χωρίς να απαλλοτριώσει την έκταση, θα έχει το δικαίωµα να<br />
εµποδίζει κατασκευές ή δραστηριότητες ιδιωτών, που θα είναι δυνατόν να µειώσουν το<br />
τοπίο ή την ασφάλεια του δρυµού.<br />
Ζώνη ανάπτυξης ΙΙΙ<br />
Η ζώνη αυτή περιλαµβάνει τις περιοχές των 17 κοινοτήτων που βρίσκονται γύρω από το<br />
δρυµό. Το κριτήριο της διάκρισης της ζώνης αυτής υπήρξε η επίδραση επί του πυρήνος του<br />
δρυµού, από τον τοπικό πληθυσµό δια της κτηνοτροφίας, των καυσοξυλεύσεων,<br />
λαθροϋλοτοµιών, πυρκαγιών, κ.ά.<br />
Ζώνη ανάπτυξης ΙV<br />
Η ζώνη αυτή περιλαµβάνει την ευρύτερη, της παραπάνω ζώνης, περιοχή. Εδώ τα ιστορικά<br />
και φυσικά µνηµεία θα πρέπει να τονιστούν και να συνδυαστούν µε την ύπαρξη του<br />
δρυµού.<br />
5.7 Προτεινόµενες επεµβάσεις και προτάσεις για τη διαχείριση<br />
του Ε.∆<br />
1. Κατάλληλος δασοκοµικός χειρισµός προκειµένου η φύση να αφεθεί ελεύθερη να<br />
ακολουθήσει την εξελικτική της πορεία.<br />
2. Ίδρυση ∆ασαρχείου του δρυµού που θα επιλαµβάνεται όλων των θεµάτων και<br />
αντικειµένων του δρυµού.<br />
3. Επέκταση των ορίων του πυρήνα του όρους «Ρουδίου» και καθορισµός συγκεκριµένης<br />
περιφερειακής ζώνης του δρυµού.<br />
4. Κατασκευή µόνιµης περίφραξης για την αποτελεσµατική προστασία της χλωρίδας και<br />
πανίδας του δρυµού.<br />
5. Σωστή από αισθητικής και λειτουργικής πλευράς σήµανση του δρυµού.<br />
6. Αποµάκρυνση κατακείµενης ξυλείας ύστερα από την έντονη ανθρώπινη επέµβαση, διότι<br />
θέτουν σε κίνδυνο την οικολογική ισορροπία του δρυµού, λόγω της σήψης τους<br />
(ανάπτυξη µυκήτων).<br />
7. Σύνταξη ολοκληρωµένου προγράµµατος ανάπτυξης του δρυµού µε στόχο την αντιπυρική<br />
προστασία.<br />
8. Ίδρυση Μουσείου Φυσικής Ιστορίας για την καλύτερη και πληρέστερη περιβαλλοντική<br />
εκπαίδευση των επισκεπτών. Εκεί θα ενηµερώνονται σχετικά µε την οικολογία,<br />
γεωµορφολογία, ιστορία, πανίδα και χλωρίδα του δρυµού χρησιµοποιώντας, εκτός των<br />
άλλων, και εκθέµατα, προβολές ταινιών, διαφανειών, κ.ά.<br />
60
9. Ίδρυση φυτωρίου µέσα στην περιοχή του δρυµού για την κάλυψη των αναγκών του<br />
δρυµού σε φυτευτικό υλικό αλλά και διάθεση σε τρίτους. Τα δενδρύλλια που θα<br />
παράγονται στο φυτώριο, θα προέρχονται από σπόρους της Κεφαλληνιακής ελάτης του<br />
δρυµού και θα αναπτύσσονται κατά τον ίδιο τρόπο, όπως στο περιβάλλον. Με τη<br />
λειτουργία του εν λόγω φυτωρίου, οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να<br />
παρακολουθήσουν µια ακόµη δραστηριότητα της ∆ασικής Υπηρεσίας.<br />
10. Αξιοποίηση του δρυµού για αναψυχική χρήση.<br />
11. Επάνδρωση της αρµόδιας ∆ασικής Υπηρεσίας για τη διαχείριση του δρυµού.<br />
12. Τέλος, αναθεώρηση της µελέτης κάθε 5-10 χρόνια για την προσαρµογή της στις<br />
µεταβαλλόµενες συνθήκες και για την αξιοποίηση της εµπειρίας που θα έχει στο<br />
µεταξύ αποκτηθεί.<br />
(Κύτρος, 1986)<br />
61
6o ΚΕΦΑΛΑΙΟ<br />
ΕΘΝΙΚΟΣ ∆ΡΥΜΟΣ ΛΕΥΚΩΝ ΟΡΕΩΝ<br />
''ΤΟ ΦΑΡΑΓΓΙ ΤΗΣ ΣΑΜΑΡΙΑΣ ''<br />
6.1 Γενικά<br />
Ο Εθνικός ∆ρυµός των Λευκών Ορέων της Κρήτης, γνωστός σαν «Φαράγγι της<br />
Σαµαριάς», ιδρύθηκε το 1962 µε σκοπό την προστασία και διαχείριση της επιστηµονικής,<br />
αισθητικής, τουριστικής και πολιτιστικής αξίας της περιοχής.<br />
Για τους λόγους αυτούς, το 1979, τιµήθηκε από το Συµβούλιο της Ευρώπης µε το<br />
Ευρωπαϊκό δίπλωµα Ά κατηγορίας. Η τεράστια οικολογική σηµασία του δρυµού<br />
αναγνωρίστηκε και από την UNESCO ανακηρύσσοντας την περιοχή σαν ‘‘Απόθεµα της<br />
βιόσφαιρας’’ το 1981, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΟΚ) την περιέλαβε<br />
στον κατάλογο των ‘‘Σηµαντικών για την Ορνιθοπανίδα περιοχών’’,<br />
καθώς και στον κατάλογο του προγράµµατος ‘‘CORINE’’, δηλαδή των<br />
πιο σηµαντικών βιοτόπων στην Κοινότητα για τη χλωρίδα και την<br />
πανίδα.<br />
Η περιοχή της Σαµαριάς βρίσκεται στις νότιες πλαγιές των Λευκών<br />
Ορέων και διοικητικά ανήκει στην επαρχία Χανίων, στην πιο ορεινή<br />
και δύσβατη επαρχία της Κρήτης.<br />
Ολόκληρη η περιοχή αποτελεί τη λεκάνη απορροής του µεγάλου<br />
φαραγγιού, στο µέσο του οποίου βρίσκεται και το οµώνυµο χωριό Σαµαριά.<br />
Οσία Μαρία > Σία Μαρία > Σιά µαρία > Σαµαριά<br />
Εικόνα 6.1: «Το φαράγγι<br />
της Σαµαριάς»<br />
Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής της Σαµαριάς είναι τα εξής:<br />
-οι µεγάλες βραχώδεις εξάρσεις µε τις σπάνιες αντιθέσεις,<br />
-τα εντυπωσιακά µικρά φαράγγια που ενώνονται µε το µεγάλο<br />
φαράγγι,<br />
-οι απόκρηµνες βραχώδεις πλαγιές,<br />
-οι πολλές πηγές µε τα κρυστάλλινα νερά,<br />
-το θαυµάσιο κλίµα,<br />
-η πλούσια χλωρίδα µ ε τα πολλά ενδηµικά είδη,<br />
-τα θαυµάσια δάση από κυπαρίσσια και πεύκα και<br />
-η παρουσία του µοναδικού στον κόσµο «Κρητικού<br />
Αιγάγρου» ή κοινώς «Κρι-<br />
Κρι».<br />
Γενικά, πρόκειται<br />
για µια περιοχή µε σπάνιες φυσικές οµορφιές και µε ιδιαίτερα<br />
ενδιαφέρουσα ιστορία, ώστε δικαιολογηµένα κηρύχθηκε Εθνικός ∆ρυµός.<br />
(Ζάχαρης, 1995)<br />
Η ονοµασία του φαραγγιού της Σαµαριάς οφείλεται στο χωριό Σαµαριά που βρίσκεται<br />
στο κέντρο του δρυµού και προέρχεται από το όνοµα Βυζαντινής Εκκλησίας, της Οσίας<br />
Μαρίας της Αιγυπτίας που βρίσκεται κοντά στο χωριό. Το όνοµα προέκυψε από τη<br />
σύµπτυξη των δυο λέξεων Οσία – Μαρία ως εξής:<br />
Το φαράγγι της Σαµαριάς ονοµάζεται και φαράγγι της Αγίας Ρουµέλης από το όνοµα<br />
του χωριού που βρίσκεται στην έξοδο του φαραγγιού, στο Λιβυκό πέλαγος.<br />
Οι κάτοικοι της περιοχής το αποκαλούν και ‘‘Φάραγγα’’ για να τονίσουν πόσο<br />
µεγάλο, άγριο και µεγαλοπρεπές είναι.<br />
(Ζάχαρης, 1995)<br />
62
6.2 Ίδρυση<br />
Ο Εθνικός ∆ρυµός<br />
Σαµαριάς ιδρύθηκε το 1962 µε το βουλευτικό διάταγµα 781/6-11-<br />
1962 (Φ.Ε.Κ., τόµος Α′, 200/20=11\1962).<br />
Στο άρθρο 1 του διατάγµατος ορίζεται<br />
σχετικά:<br />
‘‘Ιδρύεται Εθνικός ∆ρυµός<br />
εν τη περιοχή των Λευκών<br />
Ορέων της Επαρχίας Σφακίων της Νήσου Κρήτης<br />
αποτελούµενος εκ του πυρήνος και της περί τον πυρήνα<br />
δασικής και χορτολιβαδικής εκτάσεως ’’<br />
Ουσιαστικά, όµως, η διαδικασία ίδρυσης του δρυµού άρχισε µε την εισήγηση της<br />
∆ασικής Υπηρεσίας προς το Τεχνικό Συµβούλιο ∆ασών, η οποία έγινε δεκτή και στην οποία<br />
δίνεται σχετική περιγραφή της περιοχής του φαραγγιού ως εξής:<br />
6.3 Έκταση και όρια<br />
‘‘ Εις τα Λευκά Όρη της Κρήτης διαβιεί ο Κρητικός<br />
Αίγαγρος, µοναδικόν ανά την Υφήλιον είδος, γνωστόν από<br />
των Αρχαιοτάτων χρόνων, κατορθώσαν να επιζήση εν τη<br />
περιοχή ταύτη λόγω των ευνοϊκών συνθηκών της εξ 90.000<br />
περίπου στρεµµάτων περιοχής, ήτις αποτελεί τονβιότοπον<br />
αυτού… Έκτασις 30.000 περίπου στρεµµάτων εκ της όλης<br />
περιοχής συγκροτούσα την γνωστήν υπό την Γενική<br />
ονοµασίαν ‘‘Φαράγγι της Σαµαριάς ’’ τοποθεσίαν των<br />
Λευκών Ορέων, µε την ιδιόρρυθµον, κρηµνώδη και βραχώδη,<br />
κατά το πλείστον, φύσιν της και το άγριον µεγαλείον, λόγω<br />
του ύψους και της αποτοµότητος των πρανών (ύψος 500-700<br />
µ. σχεδόν κατακορύφων πρανών) παρουσιάζει ιδιαίτερον<br />
ενδιαφέρον, τόσον από της πλευράς της διαβιώσεως του<br />
Αιγάγρου, όσον και από γενικοτέρων άλλων απόψεων, ως<br />
γεωµορφικών, της αναπτύξεως του τουρισµού, της βελτιώσεως<br />
και αυξήσεως της υπαρχούσης δασικής και χορτολιβαδικής<br />
βλαστήσεως της εκπροσωπουµένης υπό ενδηµικών φυτών, ως<br />
είναι τα είδη Berberis cretica, Cistus cretica, Silene cretica,…Ο<br />
πυρήν του Εθνικού ∆ρυµού προτείνεται να περιλάβει έκτασιν<br />
ανερχόµενην εις 28.500 ως έγγιστα στρεµµάτων…’’.<br />
Στην παραπάνω εισήγηση αναφέρεται<br />
ότι η έκταση του δρυµού που προτείνεται για<br />
πυρήνας ανέρχεται στα 28.500 στρ. Ωστόσο, µετά από δυο χρόνια, µε τροποποίηση του<br />
διατάγµατος, η έκταση του πυρήνα ανήλθε στα 48.500 στρ. περίπου.<br />
Η συνολική έκταση του δρυµού, στις διάφορες µορφές εδαφοπονικής<br />
κατάστασης και<br />
εκµετάλλευσης προτού ανακηρυχθεί Εθνικός ∆ρυµός, φαίνεται στον παρακάτω πίνακα.<br />
63
Πίνακας 6.1: «Κατανοµή της έκτασης του δρυµού των Λευκών Ορέων, ανάλογα µε τη χρήση και τη<br />
µορφή βλάστησης µέχρι το 1962.»<br />
(Ζάχαρης, 1995)<br />
1.∆άση 31.140,00 στρεµ.<br />
2.Βοσκότοποι<br />
α. Αλπικά ποολίβαδα 3.990,00 στρέµ.<br />
β. Ποολίβαδα 2.748,00 στρέµ.<br />
γ. Μερικώς δασοσκεπή<br />
λιβάδια 2.522,00<br />
στρέµ. 9.260,00 στρεµ.<br />
3.Άγονες εκτάσεις<br />
α. Βράχια<br />
6.496,00 στρέµ.<br />
β. Χαλικιάδες (Σάρρες) 1.303,00 στρέµ.<br />
γ. Κοίτες χειµµάρων 120,00 στρέµ 7.919,00<br />
στρεµ.<br />
4.∆ενδροκοµικές καλλιέργειες 126,00 στρεµ.<br />
5.Γεωργικές εκτάσεις 25,00 στρεµ.<br />
6.Οικισµός Σαµαριάς 15,30 στρεµ.<br />
ΣΥΝΟΛΟ 48.485,30 στρέµ.<br />
Η περιοχή του δρυµού, πριν την αναγκαστική απαλλοτρίωση των κτισµάτων και<br />
αγροτικών εκτάσεων, ανήκε σε διάφορα φυσικά πρόσωπα, κυρίως σε κτηνοτρόφους,<br />
κατοίκους του χωριού Σαµαριά και σε µερικούς κατοίκους των Κοινοτήτων Αγίας<br />
Ρουµέλης και Ανώπολης της Επαρχίας Σφακίων. Μετά την κήρυξη της περιοχής ως<br />
Εθνικού ∆ρυµού, απαγορεύεται κάθε γεωργική καλλιέργεια, άσκηση κτηνοτροφίας, κυνήγι,<br />
κλπ. Πρέπει να σηµειώσουµε εδώ ότι ο Εθνικός ∆ρυµός Λευκών Ορέων τυπικά δεν έχει<br />
περιφερειακή ζώνη αλλά µόνο πυρήνα. Ωστόσο, µπορούµε να µιλήσουµε για τις γειτονικές<br />
εκτάσεις στις οποίες ασκείται η γεωργία και η κτηνοτροφία και οι οποίες δραστηριότητες<br />
αυτές, επηρεάζουν σε κάποιο βαθµό το οικοσύστηµα του δρυµού.<br />
Οι εκτάσεις αυτές που γειτονεύουν µε τα όρια του δρυµού είναι:<br />
Α. Οι κορυφές των Λευκών Ορέων που βρίσκονται ανατολικά-βορειοανατολικά<br />
του<br />
Εθνικού ∆ρυµού.<br />
Β. Η έκταση που βρίσκεται νοτίως των κορυφών και ανατολικά-νοτιοανατολικά του<br />
δρυµού, περιλαµβάνει το φαράγγι της Ελυγιάς και εκτείνεται µέχρι το φαράγγι της<br />
Αράδαινας.<br />
Γ. Τα φαράγγια Κλάδου και Τρυπητής που βρίσκονται δυτικά –νοτιοδυτικά του δρυµού.<br />
Γενικά, το ιδιοκτησιακό και νοµικό καθεστώς των εκτάσεων αυτών, ενώ τυπικά είναι<br />
ξεκαθαρισµένο (ανήκουν στο δηµόσιο), αφού οι διεκδικητές τους δεν έχουν τίτλους<br />
ιδιοκτησίας, ουσιαστικά δεν είναι λυµένο γιατί οι περίοικοι προβάλουν αξιώσεις κατοχής,<br />
λόγω της µακροχρόνιας δουλείας της βοσκής.<br />
6.4<br />
Φυσικό περιβάλλον<br />
6.4.1<br />
Γεωµορφολογία και ανάγλυφο<br />
Το φαράγγι της Σαµαριάς σχηµατίζεται µεταξύ δυο ορεινών αντερισµάτων τα οποία<br />
ξεκινούν από τις κορυφές Στρεφοµάδι (υψόµ. 1.921 µ.) και Μελινταού (υψόµ. 2.133 µ.)<br />
των Λευκών Ορέων, και τερµατίζουν στο Λιβυκό Πέλαγος.<br />
64
Το κεντρικό φαράγγι δηλ. της Σαµαριάς, ξεκινά από τη θέση Ξυλόσκαλο (υψόµ. 1.227<br />
µ.), στο νοτιοανατολικό µέρος του οροπεδίου Οµαλός, και καταλήγει στο Λιβυκό Πέλαγος,<br />
κοντά στο χωριό Αγία Ρουµέλη.<br />
Ωστόσο, εκτός από το φαράγγι της Σαµαριάς, στο ορεινό συγκρότηµα των Λευκών<br />
Ορέων υπάρχουν και άλλα αξιόλογα φαράγγια. Πιο συγκεκριµένα η περιοχή οριοθετείται<br />
και περικλείεται από µια σειρά κορυφών και κορυφογραµµών που, σαν πέτρινοι<br />
γίγαντες, σχηµατίζουν και αγκαλιάζουν το µεγάλο Φαράγγι.<br />
Μεταξύ αυτών των κορυφών και κορυφογραµµών είναι:<br />
-Στρεφοµάδι (υψόµ. 1.921 µ.),<br />
-Γκίγκιλος (υψόµ. 2.005 µ.),<br />
-Βολακιάς (υψόµ. 2.116 µ.),<br />
-Ψυρίστρα (υψόµ. 1.485 µ.),<br />
-Κεφάλα (υψόµ. 1.454 µ.),<br />
-Κατσοπρίνος (υψόµ. 922 µ.),<br />
-Κουβαρά (υψόµ. 1.186 µ.),<br />
-Μαύρο ∆άσος (υψόµ. 1.419 µ.),<br />
-Αυληµονάρια (υψόµ. 1.760 µ.),<br />
-Βορεινό (υψόµ. 1.806 µ.),<br />
-Αυληµόνακας (υψόµ. 1.843 µ.),<br />
-Πάχνες (υψόµ. 2.452 µ.) η πιο ψηλή κορυφή των Λευκών Ορέων,<br />
-Μελινταού (υψόµ. 2.133 µ.) και<br />
-Παλιαρέ (υψόµ. 1.624 µ.)<br />
Η κύρια, όµως, χαράδρα της περιοχής, αυτή που είναι γνωστή µε την ονοµασία<br />
Φαράγγι της Σαµαριάς, είναι µια στενή κοιλάδα, µήκους 18 χιλιοµέτρων και πλάτους έως<br />
300 µέτρων, µε απόκρηµνα και βραχώδη πρανή που το ύψος τους κυµαίνεται µεταξύ<br />
των 200 και 1.000 µέτρων. Από το µέσο περίπου της διαδροµής το φαράγγι γίνεται<br />
συνεχώς και πιο στενό και τα πρανή πιο ψηλά και απότοµα. Στη<br />
θέση µάλιστα ‘‘Πόρτες’’ ή ‘‘ Σιδερόπορτες’’, το φαράγγι έχει το<br />
πιο µικρό πλάτος, 3 µέτρα περίπου, ενώ τα απότοµα και βραχώδη<br />
πρανή φθάνουν τα 600µέτρα ύψος. Το χειµώνα, στη θέση αυτή,<br />
συγκεντρώνονται τεράστιες ποσότητες νερού µε αποτέλεσµα το νερό<br />
να φτάνει το ύψος των 10 µέτρων και να καθίσταται αδύνατο το<br />
πέρασµα του φαραγγιού.<br />
Μέχρι το µέσο περίπου της διαδροµής του φαραγγιού από το<br />
Ξυλόσκαλο, καταλήγουν και τα νερά από άλλες 11 µικρότερες<br />
χαράδρες από τις οποίες οι 5 πιο µεγάλες και εντυπωσιακές είναι: α)<br />
Στρεφοµάδι, β) Ποτιστήρια, γ) Γέρµατα-Καλόκαµπος-Αυληµόνακας, δ)<br />
Βολακιάς και ε) Πρινιάς.<br />
Ένα άλλο χαρακτηριστικό γνώρισµα της περιοχής του δρυµού Εικόνα 6.2: «Οι πόρτες»<br />
είναι και οι αρκετές πηγές, οι οποίες έχουν νερό όλο το χρόνο. Οι κυριότερες από τις<br />
πηγές είναι: Ληνοσέλι, Νερούτσικο, Φιδόνερο, Συκιάς ρίζα, Φούρνου, Τσιµπιδιού, Ντάπιας,<br />
Πάνω ποτιστήρια, Βρουλιά, Καλυβάκα βρύση, Σκάφες, Καλόκαµπου βρύση, Τσιλόνερα,<br />
Ετακαριές, Μυτατούλη, Μυρτιές, Πέρδικα, Καβούσι, Σιδεροπούλου και Λουτσοπηγή.<br />
Τέλος, χαρακτηριστικό γνώρισµα της περιοχής είναι και τα πολλά σπήλαια (σπηλάρια).<br />
Αρκετά από αυτά, κυρίως τα µικρά, χρησιµοποιούνται από τους Αιγάγρους σαν χώροι<br />
κατοικίας και ανάπαυσης. Ιδιαίτερα γνωστά είναι τα εξής σπήλαια: ∆αιµονόσπηλιος,<br />
Σπηλαιοβάραθρο του Τζανή, του Αζεροµούρη, του Αγίου Αντωνίου, του Βολακιά, του<br />
∆ασκαλογιάννη, του Πήγαδου, του Κανινιού, του Περιστέρα και της Φοινικιάς.<br />
Γενικά, η µεγάλη ποικιλία γεωµορφικών σχηµατισµών, µε τα παράξενα και σπάνια<br />
τοπία, τις πολλές αντιθέσεις, τα χαώδη βάραθρα µε τα απότοµα βραχώδη πρανή, συνθέτουν<br />
ένα µοναδικό σύνολο σε αγριότητα, επιβλητικότητα και µεγαλοπρέπεια, που προκαλεί δέος<br />
και θαυµασµό σε κάθε επισκέπτη. (Ζάχαρης, 1995)<br />
65
6.4.2 Κλίµα<br />
Το κλίµα της Κρήτης είναι Εύκρατο Μεσογειακό και θεωρείται από τα πιο ήπια και<br />
υγιεινά της Ευρώπης. Ειδικότερα, όµως, για την περιοχή του Εθνικού ∆ρυµού Σαµαριάς, το<br />
κλίµα διαµορφώνεται κάτω από την έντονη επίδραση του µεγάλου συγκροτήµατος των<br />
Λευκών Ορέων και την άµεση επαφή µε τη θάλασσα, µε αποτέλεσµα να υπάρχει µια<br />
µεγάλη ποικιλία τοπικών κλιµατικών συνθηκών.<br />
Στα πιο ψηλά, ορεινά µέρη της περιοχής που καλύπτονται µε χιόνια, επικρατεί κλίµα<br />
ψυχρό κατά το χειµώνα και δροσερό το καλοκαίρι.<br />
Μέσα στο φαράγγι η ύπαρξη δενδρώδους βλάστησης, η άµεση επίδραση της θάλασσας<br />
και τα αέρια ρεύµατα που δηµιουργούνται, µετριάζουν τις ακραίες θερµοκρασίες, το κρύο<br />
και τη ζέστη. Έτσι, το κλίµα γίνεται πιο ήπιο κατά το χειµώνα και πιο δροσερό το<br />
καλοκαίρι.<br />
Όσο πλησιάζουµε, όµως, προς την έξοδο του φαραγγιού, προς τη θάλασσα, το κλίµα<br />
γίνεται γλυκύτερο και ηπιότερο.<br />
Το ετήσιο ύψος των βροχοπτώσεων στην περιοχή του δρυµού, εκτιµάται ότι κυµαίνεται<br />
από 600 χιλιοστά (κοντά στη θάλασσα) µέχρι τα 1.800 χιλιοστά και άνω, στα πιο ψηλά<br />
µέρη.<br />
Οι περισσότερο επικρατούντες άνεµοι είναι οι Βόρειοι, µε κατεύθυνση κατά µήκος του<br />
φαραγγιού.<br />
Τα χιόνια περιορίζονται στην περίοδο Νοεµβρίου- Μαΐου και η διανοµή τους είναι<br />
ανάλογη µε το υψόµετρο.<br />
6.4.3 Βιοκλίµα<br />
Σύµφωνα µε τη σχετική διερεύνηση από τον Γ. Μαυροµάτη (1976), µε βάση τη<br />
βλάστηση της περιοχής αναγνωρίζονται οι παρακάτω τύποι βιοκλιµάτων:<br />
α. Ο κατώτερος υπο-όροφος των αειφύλλων πλατυφύλλων που χαρακτηρίζεται από τα<br />
είδη σχίνος (Pistacia lentiscus L.) και Χαρουπιά (Ceratonia siliqua L.) και αντιστοιχεί στο<br />
έντονο µέσο-µεσογειακό βιοκλίµα, µε αριθµό (Χ) βιολογικά ξηρών ηµερών κατά τη<br />
θερινή περίοδο: 100>Χ>75.<br />
β. Ο ανώτερος υπο-όροφος αειφύλλων πλατυφύλλων που χαρακτηρίζεται από τα είδη<br />
πεύκη τραχεία (Pinus brutia Ten) και κυπαρίσσι (Cupressus sempervirens L.) και ο οποίος<br />
αντιστοιχεί στο ασθενές µέσο-µεσογειακό βιοκλίµα, µε αριθµό (Χ) βιολογικά ξηρών<br />
ηµερών: 40
Πίνακας 6.2: «Οι ζώνες βλάστησης του δρυµού µε τις διαπλάσεις τους».<br />
ΖΩΝΕΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ<br />
α. Ευµεσογειακή α1. παραλιακή διάπλαση του σχίνου<br />
α2. υποορεινή και ορεινή διάπλαση του<br />
β. Οροµεσογειακή<br />
γ. Εξωδασική υποαλπική<br />
και ψευδαλπική<br />
πουρναριού<br />
β1. Οροµεσογειακή διάπλαση του<br />
κυπαρισσιού<br />
β2. Οροµεσογειακή διάπλαση του<br />
σφενδάµου<br />
α) Η πρώτη ζώνη βλάστησης, η Ευµεσογειακή (παραλιακή, λοφώδης, ηµιορεινή)<br />
χαρακτηρίζεται από το παραθαλάσσιο ξηροθερµικό κλίµα του νησιού µε κύρια δασικά είδη<br />
την τραχεία πεύκη και κατά θέσεις το κυπαρίσσι.<br />
Η ζώνη αυτή καλύπτεται από δάση τραχείας πεύκης και χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερο<br />
αυξητικό χώρο (Pinetum brutiae), ο οποίος καλύπτει δυο φυτοκοινωνικές διαπλάσεις<br />
αειφύλλων πλατύφυλλων ειδών:<br />
α1) την παραλιακή διάπλαση του σχίνου, η οποία εµφανίζεται στο παραλιακό, ζεστό<br />
και ξηρό κλίµα του δρυµού από 0-500 µ. υψόµετρο και περιλαµβάνει τον αυξητικό χώρο<br />
του Oleo-Ceratonietum, ο οποίος περιλαµβάνει είδη των θερµοµεσογειακών διαπλάσεων της<br />
Ανατολικής, κυρίως, Μεσογείου. Στον αυξητικό αυτό χώρο απαντώνται κυρίως αµιγείς ή<br />
µικτές συστάδες τραχείας πεύκης (Pinus brutia) µε διάσπαρτα άτοµα κυπαρισσιού (Cupressus<br />
sempervirens var. horozontalis). Επίσης, εδώ κυριαρχούν και θαµνώνες από σχίνους (Pistacia<br />
lentiscus), χαρουπιές ή ξυλοκερατιές (Ceratonia siliqua), µυρθιές (Myrtus communis), αλαδανιές<br />
(Cistus creticus), κ.ά.<br />
Χαρακτηριστικό αυτής της ζώνης είναι η ύπαρξη αυξητικού χώρου και φυσικού<br />
βιοτόπου της παραλιακής θερµής Μεσογειακής ζώνης, µε το σχηµατισµό φυτοκοινωνιών<br />
φρυγανώδους σφαιρικής µορφής (Aegean phryganas) όπως, θυµάρι (Corydothymus capitatus),<br />
σταµναγκάθι (Euphorbia acanthothamnos L.), αστοιβίδα (Poterium spinosum L.), ρείκι (Erica<br />
manipuliflora), κ.ά.<br />
α2) την υποορεινή και ορεινή διάπλαση του πουρναριού (Quercetum cocciferae<br />
creticum), η οποία εµφανίζεται συνέχεια της προηγούµενης ζώνης και καταλαµβάνει το<br />
υψοµετρικό εύρος 500-1.000 µ. Χαρακτηριστικό της διάπλασης αυτής είναι η ανάπτυξη<br />
ακάνθων στο πουρνάρι και το φυλλίκι σαν αποτέλεσµα φυσικής επιλογής των ειδών αυτών<br />
για να προστατευθούν από τη µακρόχρονη υπερβόσκηση.<br />
Η διάπλαση αυτή εµφανίζεται στην υποορεινή και<br />
ορεινή περιοχή του δρυµού και καλύπτεται, κυρίως,<br />
από θαµνώνες πρίνου (Quercus coccifera), αριάς<br />
(Quercus ilex), ρείκι (Erica manipuliflora), φυλλίκι<br />
(Phillyrea latifolia), αγριελιάς (Olea europaea ssp.<br />
oleaster), κ.ά. Λόγω της µακράς περιόδου<br />
οπισθοδροµικής διαδοχής τα κύρια δασικά είδη της<br />
διάπλασης αυτής είναι: η τραχεία πεύκη που καλύπτει<br />
όλο σχεδόν τον αυξητικό χώρο των αειφύλλων<br />
πλατυφύλλων ειδών, και το κυπαρίσσι το οποίο φθάνει<br />
στα δασοόρια σε πολύ µεγάλα υψόµετρα έως και 1.700<br />
µ. Εικόνα 6.3: «Ρείκι».<br />
67
Επίσης, στον αυξητικό αυτό χώρο του πουρναριού εµφανίζονται κατά θέσεις διάσπαρτα<br />
άτοµα σφενδάµου (Acer creticum) και γκορτσιάς (Pyrus spinosa). Ακόµη, απαντώνται τα<br />
θαµνώδη είδη Cistus creticus, Berberis cretica, Juniperus oxycedrus, Rhamnus oleoides,<br />
Prunus prostrata, Satureja thymbra, κ.ά.<br />
Χαρακτηριστικό της διάπλασης αυτής είναι η ύπαρξη αυξητικού χώρου και φυσικού<br />
βιοτόπου της υποορεινής και ορεινής Μεσογειακής ζώνης, µε το σχηµατισµό φυτοκοινωνιών<br />
φρυγανώδους µορφής (Mid elevation phryganas of Crete), όπως Βerberis cretica, Euphorbia<br />
acanthothamnos, Satureja juliana, Origanum microphillum, κ.ά.<br />
β) Οροµεσογειακή ζώνη βλάστησης (Cupressaceae-Aceretea), η οποία περιλαµβάνει δύο<br />
φυτοκοινωνικές διαπλάσεις:<br />
β1) Οροµεσογειακή διάπλαση του Κυπαρισσιού (Cupressaceae cretici) (ορεινή,<br />
υποαλπική), η οποία εµφανίζεται συνέχεια της προηγούµενης ζώνης, φθάνει έως τα δασοόρια<br />
και καταλαµβάνει το υψοµετρικό εύρος 1.000-1.700 µ. Στη ζώνη αυτή το κλίµα γίνεται<br />
ηπειρωτικότερο µε περισσότερες βροχοπτώσεις.<br />
Η φυτοκοινωνική αυτή διάπλαση απαντάται σε µεγάλες<br />
εκτάσεις, τόσο στο φαράγγι της Σαµαριάς, όσο και στα<br />
Λευκά Όρη. Χαρακτηριστικό της ζώνης αυτής είναι η ύπαρξη<br />
υψηλών δασών κυπαρισσιού (Cupressus sempervirens var,<br />
horizontalis), µικτών µε διάσπαρτα άτοµα τραχείας πεύκης<br />
(Pinus brutia) στις χαµηλότερες θέσεις (1.000-1.300 µ.) ή σε<br />
µίξη µε διάσπαρτα άτοµα σφενδάµου και πουρναριού.<br />
Η µακρόχρονη βόσκηση είχε ως αποτέλεσµα πολλά<br />
θαµνώδη είδη του υπορόφου των συστάδων του<br />
Εικόνα 6.4: «Κυπαρίσσι» κυπαρισσιού να αναπτύξουν ακάνθους ή να έχουν νανοειδή<br />
ή έρπουσα µορφή µετά από διαδικασία µακρόχρονης προσαρµογής για να προστατευθούν<br />
από τη βόσκηση, όπως Quercus coccifera, Phillyrea latifolia, Berberis cretica, κ.ά.<br />
Επίσης, στην οροµεσογειακή αυτή ζώνη βλάστησης του κυπαρισσιού απαντώνται σπάνια<br />
ενδηµικά είδη, όπως Zelkova abelicea (αµπελιτσιά), Petromarula pinnata, Hypericum<br />
trichocaulon, Linum arboreum, Teucrium alpestre, κ.ά.<br />
β2) Οροµεσογειακή διάπλαση του σφενδάµου (Aceretea cretici) (ορεινή, υπαλπική), η<br />
οποία καλύπτει το ίδιο αυξητικό χώρο µε την διάπλαση του κυπαρισσιού και φθάνει έως<br />
τα δασοόρια σε υψόµετρο 1.700 µ. Το κρητικό σφενδάµι (Acer creticum) αµιγές απαντάται σε<br />
µικρές συστάδες στις υψηλές, κυρίως, θέσεις (800-1.700 µ.), περισσότερο, όµως, απαντάται σε<br />
µίξη µε το κυπαρίσσι. Στις κατώτερες θέσεις αναµιγνύεται µε είδη αειφύλλων πλατυφύλλων<br />
της διάπλασης του πουρναριού, όπως πουρνάρι (Quercus coccifera), αριά (Quercus ilex ), ρείκι<br />
(Erica manipuliflora), φυλλίκι (Phillyrea latifolia). Στις υψηλές θέσεις στον υποόροφο<br />
επικρατούν ακανθώδη ξηρόφυτα είδη (garrigues), όπως Berberis cretica, Astragalus<br />
angustifolius, Euphorbia acanthothamos.<br />
γ) Εξωδασική υπαλπική και ψευδαλπική ζώνη των υψηλών θέσεων του φαραγγιού<br />
(Astragalo- Acanthomonetalia).<br />
Η ζώνη αυτή περιλαµβάνει µια χαρακτηριστική διάπλαση (Astragaletea cretici), που<br />
απαντάται στις υψηλές θέσεις του ορεινού όγκου των Λευκών Ορέων (1.700-2.350 µ.) και<br />
χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη πολλών ενδηµικών ειδών. Η διάπλαση αυτή βρίσκεται έξω<br />
από τα δασοόρια, καλύπτεται, κυρίως, από θαµνώδη, φρυγανώδη και ποώδη βλάστηση, η<br />
οποία έχει υποβαθµιστεί και το έδαφος έχει απογυµνωθεί λόγω µακροχρόνιας υπερβόσκησης.<br />
Τα είδη της ζώνης αυτής απαντώνται, συνήθως, στις σχισµές των βράχων και έχουν<br />
αναπτύξει είτε έρπουσα µορφή, όπως ο αστράγαλος ή κέντουλα (Astragalus angustifolius),<br />
68
τσαπόνι (Acantholimon ulicinum), είτε ακανθώδη θαµνώδη µορφή, όπως το αγριόκεδρο<br />
(Juniperus oxycedrus), η αλουτσιά (Berberis cretica) και η γαλαστοιβάδα (Verbascum<br />
spinosum).<br />
6.4.5 Χλωρίδα<br />
Η χλωρίδα της Κρήτης είναι η πλουσιότερη της Ευρώπης και από τα 2.400 φυτικά<br />
είδη, πάνω από 200 είναι ενδηµικά του νησιού και από τα 450 είδη, που απαντώνται στο<br />
φαράγγι της Σαµαριάς και στον Εθνικό ∆ρυµό των Λευκών Ορέων, τα 70 είναι ενδηµικά.<br />
Μερικά από τα σηµαντικότερα ενδηµικά φυτικά είδη που απαντώνται στο φαράγγι της<br />
Σαµαριάς είναι τα παρακάτω:<br />
α. Ο κρητικός δίκταµος ή σταµόχορτο (Amaracus dictamnus Benth ή Origanum<br />
dictamnus). Ενδηµικό, πολυετές, αρωµατικό µικρό φρύγανο, γνωστό για τις πολύτιµες<br />
θεραπευτικές του ιδιότητες. Το ρόφηµα από δίκταµο είναι τονωτικό και έχει σπασµολυτικές<br />
ιδιότητες. Σταµατά την αιµορραγία των πληγωµένων ζώων και διευκολύνει την κυκλοφορία<br />
του αίµατος. Χρησιµοποιείται κατά των εσωτερικών παθήσεων καθώς και στη βιοµηχανία<br />
των αρωµατικών ποτών. Απαντάται στα νότια παράλια της Κρήτης<br />
και στη Σαµαριά, σε βραχώδη και απόκρηµνα µέρη, γι’ αυτό και η<br />
συλλογή του είναι ιδιαίτερα δύσκολη.<br />
β. Ο κρητικός έβενος (Ebenus cretica L.). Μικρός θάµνος.<br />
γ. Η αµπελίτσα (Zelkova cretica ή Abelicea cretica Sm.). Ενδηµικό<br />
δενδρύλλιο που φθάνει τα 10 µ. ύψος. Απαντάται ιδιαίτερα στην<br />
περιοχή του οµαλού στα ορεινά και πετρώδη µέρη. Τα φύλλα της<br />
έχουν ένα χαρακτηριστικό κίτρινο χρώµα και δίνουν ένα ωραίο τόνο<br />
σ’ όλο το οροπέδιο. Εικόνα 6.5: «Έβενος»<br />
δ. Η τραχεία πεύκη η κρητική (Pinus brutia Ten. var. cretica). Πεύκο<br />
ε. Το βούπλευρο (Bupleurum kakiskalae)<br />
στ. Το ελίχρυσο (Helichrysum heldreichii)<br />
ζ. Η µυοσότις (Myosotis refracta refracta)<br />
η. Η ονοβρυχίς (Onobrychis sphaciotica)<br />
θ. Το κεφαλάνθηρο (Cephalanthera cucculata)<br />
ι. Η κρητική παιώνια (Paeonia clusii)<br />
κ. Η πετροµαρούλα (Petromarula pinnata)<br />
λ. Η δενδρώδης σταιχελίνα<br />
µ. Η λυγιά ή λυγαριά (Vitex agnus castus L.)<br />
Αρωµατικός θάµνος<br />
ν. Ο ασφένταµος ή σφεντάµι (Acer sempervirens)<br />
Γνωστό δέντρο που απαντάται και σε θαµνώδη µορφή. Από το ξύλο του φτιάχνουν<br />
µικροαντικείµενα καθηµερινής χρήσης.<br />
ξ. Asplenium creticum<br />
69
ο. Η µαλοτήρα (Sideritis syriaca)<br />
π. Η µατζουράνα (Origanum majiorana)<br />
ρ. Η φασκοµηλιά (Salvia officinalis)<br />
σ. Το σταµναγκάθι (Corium spinosum)<br />
τ. Η λουτσιά ή αλουτσία (Berberis cretica L.) θάµνος ύψους 30-80 εκατ. Απαντάται σε<br />
υποαλπικά βραχώδη µέρη.<br />
υ. Η αλαδανιά (Cistus creticus boiss) θάµνος ύψους 1 µ. Απαντάται σε µέρη ασβε-στούχων<br />
θαµνότοπων.<br />
φ. Ο πρίνος (Querqus coccifera) και ιδιαίτερα το υποείδος κατσοπρίνι που είναι δέντρο<br />
αειθαλές µε φύλλα αγκαθωτά και χρώµα σταχτοπράσινο.<br />
χ. Τα κυπαρίσσια (Cupressus sempervirens). Υπάρχουν δυο ποικιλίες: τα οριζοντόκλαδα ή<br />
θηλυκά (Cupressus semperviens var. horizontalis) και τα ορθόκλαδα ή αρσενικά (Cupressus<br />
semperviens var. pyramidalis Targ Tozz) που φτάνουν µέχρι και 30 µ. ύψος.<br />
(Μαλαµίδης, 1996)<br />
6.4.6 Πανίδα<br />
α. Αµφίβια<br />
α) Πράσινος φρύνος (Bufo viridis)<br />
β) ∆εντροβάτραχος (Hyla arborea )<br />
Ακόµα, µέσα στο δρυµό συναντάµε 7 είδη Χερσαία µαλάκια, 7 είδη Ισοτόπων και 25<br />
Ορθοπτέρων.<br />
β. Ερπετά<br />
α) σαµιαµίθι (Hemidactylus turcicus)<br />
β) κολισαύρα (Podarcis erhardii)<br />
γ) λιακόνι (Chalcides ocellatus)<br />
δ) σπιτόφιδο ή όχεντρα (Elaphe situla )<br />
ε) δεντρογαλιά (Coluber gemonensis)<br />
γ. Πουλιά<br />
Στην περιοχή του Εθνικού ∆ρυµού έχουν καταγραφεί 69 είδη<br />
πουλιών. Από αυτά, τα 30 φωλιάζουν µέσα στα όρια του δρυµού ή<br />
πολύ κοντά σε αυτά, στα Λευκά Όρη.<br />
α) Γυπαετός ή κοκκάλας (Gypaetus barbatus)<br />
Η κύρια σηµερινή εξάπλωση του κοκκαλά στην Ελλάδα<br />
περιορίζεται πλέον µόνο στην Κρήτη, όπου υπάρχουν 4 ζευγάρια και<br />
περίπου 15 ανώριµα άτοµα. Ο βιότοπός του είναι βραχώδη και<br />
απόκρηµνα βουνά από υψόµετρα 800-2.500 µ. Τρέφεται αποκλειστικά<br />
µε κόκκαλα, από τα οποία τα µεγάλα τα αφήνει να πέσουν από<br />
ψηλά για να σπάσουν. Έχει άνοιγµα φτερών µέχρι 2,8 µ. Εικόνα 6.6: «Γυπαετός»<br />
70
β) Γύπας ή κανναβός ή όρνιο (Gyps fulvus). Ξεχωρίζει από τους άλλους γύπες για το<br />
γυµνό λαιµό του και για το ότι τρέφεται µόνο µε ψοφίµια. Έχει άνοιγµα φτερών περίπου<br />
2,2 µ.<br />
γ) Χρυσαετός ή βιτσίλα (Aquila chrysaetus). Το υποείδος της Κρήτης, µάλιστα, (Aquilla<br />
chrysaetos homeyeri) είναι λίγο µικρότερο σε µέγεθος από τα υποείδη της υπόλοιπης<br />
Ελλάδας. Τα φτερά του έχουν χρυσαφί χρώµα. Είναι εχθρός των κτηνοτρόφων διότι αρπάζει<br />
πότε πότε νεογέννητα αρνάκια ή κατσικάκια και γι’ αυτό κυνηγιέται αλύπητα. Σχεδόν σε<br />
ολόκληρη την υπόλοιπη Ελλάδα η βασική τροφή των χρυσαετών είναι οι χελώνες, που<br />
αφού τις πιάσουν, τις αφήνουν να πέσουν από ψηλά για να σπάσουν και να τις φάνε.<br />
Επειδή στην Κρήτη οι χελώνες απουσιάζουν, η δίαιτα των χρυσαετών πρέπει να αποτελείται<br />
από ποικιλία µικρών και µεσαίων θηλαστικών και πουλιών, αλλά και από ερπετά, έντοµα<br />
και ψοφίµια. Εκτός από το κυνήγι, η κυριότερη αιτία θανάτων των χρυσαετών είναι τα<br />
δηλητηριασµένα δολώµατα.<br />
δ) Σπιζαετός ή στόρι ή φιλάδελφος (Hieraetus fasciatus )<br />
ε) Πετρίτης ή φάλκονας (Falco peregrinus).<br />
Αναγράφεται στο «Κόκκινο Βιβλίο» ως ανεπαρκώς γνωστό είδος. Μερικά ζεύγη έχει<br />
παρατηρηθεί ότι φωλιάζουν στα νοτιότερα τµήµατα των βουνών, στις πλαγιές που βλέπουν<br />
τη θάλασσα. Τρέφεται µε πουλιά µικρού και µεσαίου µεγέθους.<br />
στ) Κοκκινοκαλιακούδα (Pyrrhocorax pyrrhocorax)<br />
Η Κρήτη φιλοξενεί τον µεγαλύτερο νησιωτικό πληθυσµό του είδους αυτού στη<br />
Μεσόγειο. Φωλιάζει σε τρύπες σε απρόσιτα βράχια, σε τάφρους και βάραθρα. Τρέφεται<br />
κυρίως µε έντοµα που βρίσκει ψάχνοντας το έδαφος στην Αλπική ζώνη των βουνών, αλλά<br />
το χειµώνα µετακινείται στα χαµηλότερα υψόµετρα. Φωλιές καλιακούδων υπάρχουν σε<br />
πολλά σηµεία στο δρυµό συχνά πολύ κοντά στο κεντρικό µονοπάτι.<br />
ζ) Κιτρινοκαλιακούδα (Pyrrhocorax graculus)<br />
Στο «Κόκκινο Βιβλίο» των Απειλούµενων Σπονδυλοζώων της Ελλάδας περιλαµβάνονται<br />
8 είδη: ένα ως κινδυνεύον (ο γυπαετός), 4 ως απειλόυµενα (σπιζαετός, χρυσαετός, όρνιο,<br />
ασπροπάρης ), ένα ως σπάνιο (η µουστακοποταµίδα που παρατηρείται στις µεταναστευτικές<br />
περιόδους και το χειµώνα) και τέλος, 2 ανεπαρκώς γνωστά (πετρίτης και<br />
κοκκινοκαλιακούδα).<br />
δ. Θηλαστικά<br />
Γενικά<br />
Η δύσβατη περιοχή του φαραγγιού της Σαµαριάς αποτέλεσε µια ‘‘Φυσική Κιβωτό’’<br />
για διάφορα είδη ζώων τα οποία βρήκαν, όχι µόνο ένα κατάλληλο βιότοπο µε µεγάλη<br />
ποικιλία θαυµάσιων βιοτικών συνθηκών, αλλά και ένα ασφαλέστερο καταφύγιο για την<br />
προστασία, τη διατήρηση, την αναπαραγωγή και την ανάπτυξή τους.<br />
Χαρακτηριστικό παράδειγµα, αυτών των δυνατοτήτων, αποτελεί η διάσωση, µόνο στην<br />
περιοχή της Κρήτης, του γνωστού και ενδηµικού Κρητικού Αιγάγρου (Capra aegagrus<br />
cretica Schinz).<br />
α) Κρητικός Αίγαγρος ή Αγρίµι ή Κρι-Κρί<br />
Το αγρίµι είναι ο µοναδικός αντιπρόσωπος του είδους Capra aegagrus στην Ευρώπη.<br />
Ο κρητικός Αίγαγρος (Capra aegagrus cretica Schinz, 1838) είναι ενδηµικός της Κρήτης,<br />
αρκετά σωµατώδης και µεγαλύτερος από τους άλλους Ελληνικούς αιγάγρους. Έχει ύψος<br />
γύρω στα 70 εκατ. και µήκος 1,20 µ. ενώ το βάρος φτάνει τα 30 έως 60 κιλά. Το σύνηθες<br />
χρώµα του τριχώµατος είναι καστανό και φέρει µάλιστα µια µαύρη ή σκούρα καφέ λωρίδα<br />
71
κατά µήκος της ράχης του, από το κεφάλι ως την ουρά. Τα κέρατα λυγίζουν προς τα πίσω<br />
και γίνονται σχεδόν παράλληλα στ’ αρσενικά και πιο ανοιχτά στα θηλυκά. Με το πέρασµα<br />
του χρόνου τα κέρατα παίρνουν το σχήµα κυρτού σπαθιού και καταλήγουν σε αιχµηρά<br />
άκρα. Ο αίγαγρος έχει οξύτατη όραση και όσφρηση, λεπτότατη<br />
ακοή ώστε τον χαρακτηρίζει µεγάλη οξυδέρκεια και, γενικά, όλες<br />
οι αισθήσεις του είναι στο έπακρο οξύτατες. ∆ιακρίνεται,<br />
επίσης, για τη µεγάλη του αντοχή δύναµη και ευκινησία.<br />
Αναπαραγωγή: Τα αρσενικά αγρίµια ωριµάζουν<br />
αναπαραγωγικά στα 4-5 χρόνια ενώ τα θηλυκά στα 2-3 χρόνια.<br />
Από τον πληθυσµό της Θοδώρους, όπου εκτρέφονται αγρίµια, τα<br />
θηλυκά ζευγαρώνουν από το τρίτο έτος της ηλικίας τους και<br />
µετά, ενώ τα αρσενικά µετά τα οκτώ τους χρόνια. Το αγρίµι,<br />
όπως και τα υποείδη του αιγάγρου της Ασίας, ζευγαρώνει Εικόνα 6.7: «Το Κρί-κρί»<br />
τέλη Οκτωβρίου µε αρχές Νοέµβρη και γεννά 1 ή και 2 µικρά τον Απρίλη µε Μάη. Στα<br />
αρσενικά ο πόθος είναι πάρα πολύ δυνατός και αν δεν µπορέσει να τον ικανοποιήσει µε<br />
Αίγαγρο, δε δυσκολεύεται να πλησιάσει ήµερη γίδα. Γι’ αυτό άλλωστε και παρουσιάζονται<br />
πολλά νόθα ή φουριάρικα, όπως τα λένε οι κάτοικοι της περιοχής. Ο Αίγαγρος συνήθως ζει<br />
πάνω από 10 χρόνια.<br />
Καθεστώς προστασίας: Το Αγρίµι περιλαµβάνεται στη Σύµβαση της Βέρνης ‘‘για τη<br />
διατήρηση της άγριας ζωής και των φυσικών οικοτόπων της Ευρώπης’’, καθώς και στην<br />
οδηγία του συµβουλίου της Ε.Ο.Κ. ‘‘για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων και της<br />
άγριας πανίδας και χλωρίδας’’. Στο κόκκινο Βιβλίο των απειλούµενων Σπονδυλωτών της<br />
Ελλάδας κατατάσσεται στην κατηγορία ‘‘Κινδυνεύοντα’’.<br />
β) Κρητικός Αγκαθοποντικός (Aconis minous ). Ενδηµικό της Κρήτης.<br />
γ) Ασβός ή Άρκαλος (Meles meles arcalus), υποείδος της Κρήτης.<br />
Εικόνα 6.8: «Ο ασβός»<br />
δ) Κουνάβι ή ζουρίδα (Martes foina bunites)<br />
ε) Νυφίτσα ή καλογιαννού (Mustella nivallis galinthias), υποείδος<br />
που συναντάται µόνο στη<br />
Κρήτη.<br />
στ)<br />
Αγριόγατος ή Φουρόγατος (Felis silvestris cretensis). Πρόκειται για ενδηµικό είδος και<br />
ένα από τα πιο σπάνια ζώα της Κρήτης.<br />
ζ) Λαγός<br />
(Lepus europaeus creticus )<br />
η)<br />
Μυωξός (Glis glis orgenteus), υποείδος που απαντάται µόνο στην Κρήτη.<br />
θ)<br />
Ποντικός των ∆ασών (Sylvaemus silvaticus creticus), ενδηµικό υποείδος της Κρήτης.<br />
72
6.5 Ανθρωπογενές περιβάλλον<br />
Α νάλυση των µορφών χρήσεων του χώρου<br />
Οι κυριότερες χρήσεις γης στο δρυµό των<br />
Λευκών Ορέων και στην ευρύτερη περιοχή<br />
του, φαίνονται στον πίνακα.<br />
Πίνακας<br />
6.3: «Μορφές εδαφοκάλυψης Εθνικού ∆ρυµού Λευκών Ορέων και η έκτασή τους στον<br />
πυρήνα και την γειτνιάζουσα περιοχή». (Μαλαµίδης, 1996)<br />
Πυρήνας<br />
Εδαφοκάλυψη<br />
∆άση-∆ασικές εκτάσεις<br />
Πυρήνας Γειτνιάζουσα<br />
περιοχή<br />
Βοσκότοποι<br />
(Φρυγανολίβαδα)<br />
34.753,68 στρ. 89.685,08 στρ.<br />
Άγονες βραχώδεις<br />
εκτάσεις<br />
12.407,65 στρ. 102.178,83 στρ.<br />
Γεωργικές καλλιέργειες 13.388,68 στρ. 4.858,01 στρ.<br />
Σύνολο 48.500 στρ.<br />
Μέχρι<br />
το 1962, οπότε έγινε Εθνικός ∆ρυµός, το φαράγγι της Σαµαριάς εκµεταλλευόταν,<br />
κυρίως, ως βοσκότοπος κτηνοτροφικών ζώων µε συχνές πυρκαγιές που έβαζαν οι<br />
κτηνοτρόφοι για τη βελτίωση της βοσκήσιµης βλάστησης. Υπήρχαν και άλλες<br />
δραστηριότητες, όπως το κυνήγι του αγριµιού, η ξύλευση, η ρητίνευση των πεύκων και η<br />
µελισσοκοµία.<br />
Οι δραστηριότητες<br />
αυτές σταµάτησαν το 1962, όταν απαλλοτριώθηκαν όλες οι<br />
ιδιοκτησίες των περιοίκων από τη ∆ασική Υπηρεσία και το φαράγγι µετατράπηκε σε<br />
εθνικό δρυµό µε στόχο την πλήρη προστασία του από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Η<br />
µοναδική χρήση του δρυµού σήµερα είναι η επίσκεψη από χιλιάδες επισκέπτες.<br />
Γ ειτνιάζουσα περιοχή<br />
Σύνολο<br />
124.438,68 στρ.<br />
114.586,47 στρ.<br />
6.196,68 στρ.<br />
718,16 στρ. 718,16 στρ.<br />
197.440 στρ. 245.940 στρ.<br />
Το κύριο επάγγελµ α των κατοίκων των (6) κοινοτήτων που γειτονεύουν µε το δρυµό<br />
είναι κτηνοτρόφοι, οι οποίοι ασκούν την εκτατική κτηνοτροφία, εκτός από τις κοινότητες<br />
των Λάκκων και Μεσκλών που ασκούν σε µεγάλο βαθµό την οικόσιτη µορφή<br />
εκµετάλλευσης. Το ζωικό κεφάλαιο της περιφερειακής ζώνης αποτελούν µικρά µηρυκαστικά<br />
ζώα, αίγες και πρόβατα, όπου βόσκουν στα φρυγανολίβαδα και στα δάση ή δασικές εκτάσεις<br />
της περιοχής µε κυρίαρχα είδη την τραχεία πεύκη, το κυπαρίσσι, το σφενδάµι, το πουρνάρι<br />
κ.ά. στον ανώροφο και διάφορα είδη φρυγάνων στον υποόροφο (αστοιβάδας, λαδανιάς,<br />
θυµαριού, ασπάλαθου, κλπ.). Τα παραγώµενα κτηνοτροφικά προϊόντα είναι κρέας µικρών<br />
ζώων (αρνιά, κατσίκια), τυρί (µαλακό και σκληρό), µυζήθρα, βούτυρο, µαλλί και τρίχες αιγών,<br />
κυρίως, στην Επαρχία Σφακίων.<br />
Η γεωργία ασκείται σε µεγάλο<br />
βαθµό στην επαρχία Κυδωνίας µε τις παραδοσιακές<br />
καλλιέργειες, όπως η ελιά, το κριθάρι, η βρώµη και το αµπέλι, ενώ στο οροπέδιο Οµαλού<br />
κύριες καλλιέργειες αποτελούν οι πατάτες, το κριθάρι, η σίκαλη και το καλαµπόκι. Τόσο τα<br />
καλλιεργούµενα χωράφια µετά τη συγκοµιδή ή µε τη µορφή γρασιδιού, όσο και τα<br />
εγκαταλειµµένα βόσκονται από τα κτηνοτροφικά ζώα κατά τη διάρκεια της θερινής<br />
73
περιόδου. Στις τρεις κοινότητες της επαρχίας Σφακίων υπάρχουν λίγες γεωργικές εκτάσεις µε<br />
καλλιέργεια ελιάς, σίκαλης, βρώµης, κλπ.<br />
Εκτός από την κτηνοτροφία και τη γεωργία, οι περίοικοι ασχολούνται και µε τον<br />
τουρισµό, τη µελισσοκοµία και την αλιεία.<br />
6.6 Επιπτώσεις των διαφόρων χρήσεων γης στο δρυµό<br />
6.6.1 Φυσικές επιπτώσεις-κίνδυνοι<br />
Στην κατηγορία των κινδύνων αυτών µπορούµε να κατατάξουµε τις απειλές που δέχεται<br />
ο αίγαγρος, όσον αφορά την αλλοίωση της γενετικής του καθαρότητας. Συγκεκριµένα, τα<br />
προβλήµατα που σχετίζονται µε τη διατήρηση του υποείδους του αιγάγρου είναι:<br />
α. Επιµιξία<br />
Η επιµιξία, εκτός του ότι αλλοιώνει γενετικά τον πληθυσµό µπορεί να γίνει αιτία<br />
εξαφάνισης. Ένα πολύ πρόσφατο παράδειγµα είναι το εξής: το αγριοκάτσικο (Capra ibex)<br />
των βουνών Τάτρα της Τσεχοσλοβακίας που είχε εξαφανιστεί από το κυνήγι, επανεισήχθη<br />
µε επιτυχία από την Αυστρία. Λίγο αργότερα εισήγαγαν στην ίδια περιοχή Αίγαγρους (Capra<br />
aegagrus) από την Τουρκία και το Σινά. Τα γόνιµα υβρίδια ζευγάρωναν νωρίς το<br />
φθινόπωρο αντί το χειµώνα (όπως τα ιθαγενή αγριοκάτσικα) και έτσι τα µικρά γεννιόνταν<br />
στην ψυχρότερη περίοδο του χρόνου µε αποτέλεσµα την εξαφάνιση ολόκληρου του<br />
κοπαδιού. Παρ’ όλο, που η περίοδος ζευγαρώµατος των αγριµιών είναι αργότερα από αυτή<br />
των κατσικών συµβαίνει υβριδισµός. Έχει παρατηρηθεί ότι επιµιξία συµβαίνει µόνο µεταξύ<br />
αγριµότραγων και κατσικών, πιθανά διότι οι αγριµότραγοι είναι ιεραρχικά ανώτεροι των<br />
τράγων. Επιπλέον, οι αγριµότραγοι περιφέρονται σε µεγαλύτερες περιοχές. Η αναλογία<br />
αρσενικών προς θηλυκά είναι µεγαλύτερη εκτός του δρυµού (1/0,6 έναντι 1/2), ενώ περίπου<br />
το 18% των οµάδων µέσα και έξω από το δρυµό το 1985, περιελάµβαναν και κατσίκες.<br />
Τα υβρίδια ή και οι απόγονοί τους είναι δυνατό να ενταχθούν στη κοινωνία των<br />
αγριµιών. ∆εν υπάρχει αµφιβολία ότι το αγρίµι έχει υποστεί σε κάποιο βαθµό υβριδισµό,<br />
αφού συνυπάρχει µε κατσίκες για χιλιάδες χρόνια. Ο υβριδισµός δεν σταµάτησε ούτε µετά<br />
από τη δηµιουργία Εθνικού ∆ρυµού στα Λευκά Όρη και εξακολουθεί να συµβαίνει και<br />
σήµερα και είναι, µακροπρόθεσµα, σηµαντικό πρόβληµα. Υβρίδια υπάρχουν και µέσα και<br />
έξω από το δρυµό.<br />
β. Οµοµιξία<br />
Η οµοµιξία, που ορίζεται ως η διασταύρωση µεταξύ πολύ συγγενικών ατόµων µε<br />
µικρές γονοτυπικές διαφορές, προκαλεί µείωση ή και τροποποίηση της γενετικής<br />
ποικιλότητας και µπορεί δυνητικά να επηρεάσει την επιβίωση του πληθυσµού. Μπορεί να<br />
την επηρεάσει θετικά, απαλλάσσοντας τον πληθυσµό από επιβλαβή γονίδια, συνήθως, όµως,<br />
την επηρεάζει αρνητικά καθώς όλα τα άτοµα (αφού έχουν ελάχιστη γενετική ποικιλοµορφία)<br />
είναι το ίδιο ευπαθή σε επιδηµίες ή αλλαγές των συνθηκών διαβίωσης. Εποµένως, εάν κάτι<br />
συµβεί (αλλαγή κλιµατικών συνθηκών, βιοτόπου, κλπ.) είναι πολύ πιθανό να εξαφανιστεί ο<br />
πληθυσµός.<br />
γ. Ανταγωνισµός<br />
Η διατροφή του αγριµιού σχεδόν ταυτίζεται µε αυτή των κατσικιών, εποµένως ο<br />
ανταγωνισµός είναι αναπόφευκτα έντονος και συµβαίνει, κυρίως, περιφερειακά του δρυµού.<br />
74
δ. Ασθένειες-παράσιτα<br />
∆εν είναι γνωστές περιπτώσεις ασθενειών που να έχουν πλήξει τους πληθυσµούς των<br />
αγριµιών. Από τα εκτοπαράσιτα, τα τσιµπούρια είναι αιτία θνησιµότητας, κυρίως, στα νεαρά<br />
αγρίµια και οι κτηνοτρόφοι υποστηρίζουν ότι παρουσιάζουν περιοδική πληθυσµιακή αύξηση<br />
συνήθως κάθε 3 ή 4 χρόνια.<br />
6.6.2 Ανθρωπογενείς επιπτώσεις – κίνδυνοι<br />
Α. Γεωργία<br />
Προς το παρόν, παρά την τάση µείωσης της γεωργίας, οι κάτοικοι των 6 κοινοτήτων<br />
στη γύρω περιοχή είναι κατά κύριο επάγγελµα κτηνοτρόφοι και σε ένα µεγάλο βαθµό<br />
γεωργοί, κυρίως στην επαρχία Κυδωνίας.<br />
Οι κύριες καλλιέργειες είναι τόσο ετήσιες όσο και µόνιµες. Στην πρώτη περίπτωση, τη<br />
µεγαλύτερη έκταση κατέχουν οι πατάτες, τα λαχανικά, οι αγκινάρες, τα κρεµµύδια, οι<br />
τοµάτες, η βρώµη, ο βίκος και το κριθάρι. Αντίθετα, στη δεύτερη περίπτωση, το είδος µε το<br />
µεγαλύτερο αριθµό δένδρων και ετήσιας παραγωγής είναι η ελιά. Ακολουθούν τα<br />
οπωροφόρα (πορτοκάλια, λεµόνια, µανταρίνια, νεράτζια) στις κοινότητες Μεσκλών και<br />
Λάκκων, ενώ στην περιοχή Αγίας Ρουµέλης τα πορτοκάλια και τα λεµόνια και στην<br />
Ανώπολη τα λεµόνια. Στην επαρχία Κυδωνίας υπάρχουν αµπελώνες, κυρίως για την<br />
παραγωγή επιτραπέζιων σταφυλιών.<br />
Επίσης, άλλες δραστηριότητες που ασκούνται στην ευρύτερη περιοχή της<br />
περιφερειακής ζώνης του δρυµού είναι η µελλισοκοµία καθώς και η συλλογή<br />
φαρµακευτικών και αρωµατικών φυτών.<br />
Μια συµπαγής έκταση, που είναι κατάλληλη για γεωργικές καλλιέργειες και<br />
γειτονεύει µε το δρυµό, είναι το οροπέδιο του Οµαλού. Πρόκειται για το κυκλικού<br />
σχήµατος κλειστό οροπέδιο που βρίσκεται σε υψόµετρο 1.045 – 1.110 µ. Στο οροπέδιο<br />
απαντούν δύο χαρακτηριστικά συστήµατα καλλιέργειας. Το ένα σύστηµα ανήκει στους<br />
Λάκκους και αποτελείται από χωράφια στενόµακρα, συχνά βαθµιδωµένα µε κόκκινα εδάφη<br />
και πολλά δένδρα φυτεµένα στα όρια µεταξύ των χωραφιών. Το άλλο σύστηµα ανήκει στο<br />
Επανωχώρι και αποτελείται από τετραγωνισµένα χωράφια µε κιτρινόµορφα εδάφη και λίγα<br />
δένδρα. Κύριες καλλιέργειες στο οροπέδιο είναι οι πατάτες, το κριθάρι, η σίκαλι και το<br />
καλαµπόκι.<br />
Σήµερα, υπάρχουν πολλοί κίνδυνοι που απειλούν σοβαρά το οροπέδιο του Οµαλού µε<br />
ανεπανόρθωτη κατάρρευση, και η οποία µε τη σειρά της επηρεάζει το οικοσύστηµα του<br />
δρυµού.<br />
- Ένας πρώτος σοβαρός ‘‘κίνδυνος’’ είναι η προοπτική εντατικοποίησης της γεωργίας στο<br />
οροπέδιο µε τη χρήση σύγχρονων µηχανηµάτων καλλιέργειας της γης και άρδευσης µε το<br />
σχεδιασµένο για κατασκευή στην περιοχή φράγµα. Ένα τέτοιο εγχείρηµα µακροπρόθεσµα<br />
είναι καταδικασµένο σε αποτυχία, ενώ στο µεταξύ θα καταστρέψει οριστικά την<br />
παραδοσιακή χρήση και τα πολιτιστικά στοιχεία της περιοχής.<br />
Όπως, έχουµε αναφέρει, παραδοσιακές γεωργικές καλλιέργειες που επί αιώνες<br />
ευδοκιµούσαν στις ορεινές περιοχές (αµπέλια) έχουν τώρα εκλείψει. Τα τελευταία, όµως,<br />
χρόνια λόγω της καλής τιµής που απολαµβάνει το ελαιόλαδο υπάρχει µια τάση επέκτασης<br />
των ελαιώνων στις ηµιορεινές περιοχές. Αυτό γίνεται ή σε παλιούς εγκαταλελειµένους<br />
αγρούς µε βαθµίδωση ή σε νέες εκχερσώσεις δασικών εκτάσεων και µετατροπής τους σε<br />
ελαιώνες. Οι ντόπιοι φυσικά ισχυρίζονται ότι οι εκτάσεις αυτές τους ανήκουν, πλην όµως<br />
λόγω της έλλειψης κτηµατολογίου κανείς δεν είναι σίγουρος εάν οι εκτάσεις που<br />
εκχερσώνονται είναι δηµόσιες ή ιδιωτικές. Πάντως από πλευράς φυτοκάλυψης, είναι βέβαιο<br />
75
ότι οι εκτάσεις αυτές είναι δασικές και παρέχουν προστασία στο οικοσύστηµα ενώ τώρα µε<br />
την εκχέρσωση γίνονται εστίες διάβρωσης µε όλα τα επακόλουθα.<br />
- Ένας δεύτερος ‘‘κίνδυνος’’ είναι η αντίθετη εξέλιξη, δηλαδή η πλήρης εγκατάλειψη της<br />
περιοχής και η διακοπή όλων των παραδοσιακών δραστηριοτήτων και της ισορροπίας<br />
µεταξύ τους.<br />
Β. Κτηνοτροφία<br />
Στην ορεινή περιοχή που γειτονεύει µε τον Εθνικό ∆ρυµό Σαµαριάς, σύµφωνα µε τα<br />
στοιχεία της ∆ιεύθυνσης ∆ασών Χανίων (1994), βόσκουν 35.500 πρόβατα και 14.200 γίδια.<br />
Ο αριθµός των αιγοπροβάτων παρουσιάζει σηµαντική αύξηση στην περιοχή κατά την<br />
τελευταία δεκαετία εξαιτίας των εθνικών και κοινοτικών επιδοτήσεων.<br />
Η επίδραση της κτηνοτροφίας στην χλωρίδα είναι αρνητική ιδιαίτερα εδώ που η<br />
βοσκοφόρτωση υπερβαίνει κατά πολύ τη βοσκοϊκανότητα του οικοσυστήµατος. Σήµερα τα<br />
κοπάδια αιγών και αιγοπροβάτων καταστρέφουν τη βλάστηση, ιδιαίτερα των σπάνιων<br />
φυτών. Επίσης, µπορούν να αλλοιώσουν το οικοσύστηµα µε την εισαγωγή εξωτικών φυτών.<br />
● Τα γίδια και τα πρόβατα που βόσκουν ιδιαίτερα στις κορυφές των Λευκών Ορέων<br />
επιδρούν αρνητικά στην ποώδη αλπική βλάστηση διότι:<br />
-τρώνε τα σπάνια ή απειλούµενα είδη που φύονται στην περιοχή<br />
-τρώνε θυσάνους των σπάνιων ποωδών φυτών πολύ πέραν της ετήσιας αύξησής τους µε<br />
συνέπεια την βαθµιαία απογύµνωση της περιοχής<br />
-µπορεί να προκαλέσουν υποβάθµιση της ποιότητας των υδάτων και<br />
-ποδοπατούν, συµπιέζουν ή διαβρώνουν το ευαίσθητο σε µεταβολές υποτυπώδες έδαφος<br />
που καλύπτει την περιοχή.<br />
Εδώ, λόγω του ευαίσθητου οικοσυστήµατος, η επαναφορά της βλάστησης στην<br />
κανονική της µορφή είναι πολύ δύσκολη. Έτσι, χρόνο µε το χρόνο, η φυτοκάλυψη µειώνεται<br />
και είναι µαθηµατικά βέβαιο πως, αν δε ληφθούν µέτρα, η καταστροφή της χλωρίδας θα<br />
είναι ολοκληρωτική.<br />
● Ωστόσο, τα γίδια επιδρούν και στην πανίδα του δρυµού, ιδίως του αιγάγρου (Capra<br />
aegagrus), όταν έρχονται σε επαφή µε αυτά. Μερικές από τις επιδράσεις στην πανίδα είναι:<br />
Προκαλούν επιµιξία και αλλοιώνουν την καθαρότητα του άγριου πληθυσµού του<br />
αιγάγρου για τον οποίο εξάλλου κηρύχθηκε η περιοχή της Σαµαριάς Εθνικός ∆ρυµός. Ήδη<br />
εξαιτίας αυτής της επιµιξίας υπάρχουν τώρα µέσα στο δρυµό αρκετά υβρίδια. Επίσης,<br />
µπορούν να µεταδώσουν διάφορες ασθένειες στα άγρια και δρουν ανταγωνιστικά µε µ’ αυτά<br />
για την εύρεση βοσκήσιµης ύλης. Τέλος, γίνονται, άθελά τους, πρόξενοι πυρκαγιών µε<br />
ανυπολόγιστες οικολογικές καταστροφές, γιατί οι ποιµένες χρησιµοποιούν τις πυρκαγιές ως<br />
µέσο, προκειµένου να αυξήσουν την βοσκοϊκανότητα της περιοχής. Είναι µια πανάρχαια<br />
‘‘διαχειριστική’’ µέθοδος των βοσκοτόπων.<br />
Γ. Κυνήγι<br />
Το κυνήγι δεν επιτρέπεται γενικά στα εθνικά πάρκα και τις άλλες προστατευόµενες<br />
φυσικές περιοχές γιατί µπορεί να αποβεί πολύ καταστρεπτικό για τη φύση, τόσο µε τη<br />
διατάραξη που επιφέρει στην άγρια ζωή, όσο και µε το µεγάλο αριθµό θανάτων που<br />
µπορεί να προκαλέσει στα ζώα. Κύριες συνέπειες του κυνηγιού στις προστατευόµενες<br />
φυσικές περιοχές είναι ότι µπορεί να µειώσει δραστικά τον αριθµό των ζώων τους ή να τα<br />
καταστήσει φοβισµένα και άγρια. Στη γειτνιάζουσα περιοχή το κυνήγι, αν και ασκείται<br />
νόµιµα, σε έκταση και ένταση υπερβαίνει την παραγωγή θηραµάτων.<br />
76
∆. Τουρισµός<br />
δ1. Επίδραση του τουρισµού στη χλωρίδα. Η επίδραση των επισκεπτών στη χλωρίδα<br />
µπορεί να γίνει µε συλλογή διαφόρων φυτών ή καταστροφή τους µε το ποδοπάτηµα.<br />
Ωστόσο, από το ποδοπάτηµα των πεζοπόρων δεν υπάρχει σοβαρός κίνδυνος γιατί το<br />
µοναδικό µονοπάτι που χρησιµοποιείται από τους επισκέπτες είναι, στο µεγαλύτερό του<br />
µέρος, στερεό και χωρίς βλάστηση. Πάντως σε ορισµένες θέσεις, όπου το µονοπάτι<br />
βρίσκεται σε µαλακό έδαφος, η επίδραση του ποδοπατήµατος είναι εµφανής. Σε µερικά<br />
µάλιστα σηµεία η συµπίεση του εδάφους είναι τόσο µεγάλη που αποκαλύφθηκαν πλήρως οι<br />
ρίζες των δένδρων.<br />
δ2. Επίδραση των επισκεπτών στην πανίδα. Επικρατούσα άποψη είναι ότι οι επισκέπτες µε<br />
το θόρυβο που προκαλούν και το συνωστισµό που δηµιουργούν, τροµάζουν τα άγρια ζώα<br />
και στην προκειµένη περίπτωση τους αίγαγρους. Επίσης, µπορούν να προκαλέσουν ζηµιές<br />
στην πανίδα µε την αφαίρεση ή καταστροφή φωλιών και, γενικά, την ενόχληση πουλιών και<br />
ζώων.<br />
δ3. Επίδραση στο τοπίο. Η επίδραση γενικά των επισκεπτών στη τοπίο του δρυµού είναι<br />
αρνητική. Έτσι σε µερικές θέσεις παρατηρούνται σκουπίδια και µερικοί επισκέπτες,<br />
διαφεύγοντας την προσοχή των φυλάκων, κολυµπούν στα νερά του ρεύµατος που διασχίζει<br />
το φαράγγι. Γενικά, ο µεγάλος αριθµός των επισκεπτών συντελεί στη µείωση της ποιότητας<br />
της µοναδικής αναψυχικής εµπειρίας που προσφέρει το πέρασµα του φαραγγιού.<br />
6.7 Γεωργική Υπηρεσία<br />
Η ∆ιεύθυνση Γεωργίας της Νοµαρχίας είναι υπεύθυνη για την πολιτική που<br />
εφαρµόζεται στις γεωργικές εκτάσεις και στην κτηνοτροφία. Οι κυριότεροι άξονες της<br />
πολιτικής αυτής είναι:<br />
1. Αποθάρρυνση της επέκτασης των εσπεριδοειδών, λόγω της υπερπαραγωγής και των<br />
προβληµάτων διάθεσης. Για τη λύση των τελευταίων προβληµάτων εφαρµόζεται η πολιτική<br />
της επιδότησης των εξαγωγών.<br />
2. Ενθάρυνση της αντικατάστασης των παλιών ποικιλιών ελιάς µε την ποικιλία<br />
‘‘Κορονέϊκη’’ και επιδότηση της παραγωγής λαδιού από τους υπάρχοντες ελαιώνες, πράγµα<br />
που αναµένεται να οδηγήσει στην επέκταση της ελαιοκαλλιέργειας στις λοφώδεις δασικές<br />
εκτάσεις .<br />
3. Εφαρµογή της βιολογικής καταπολέµησης των ασθενειών στις εντατικά καλλιεργούµενες<br />
γεωργικές εκτάσεις.<br />
4. Συνέχιση της επιδότησης των κτηνοτρόφων για την εκτροφή αιγοπροβάτων µε<br />
κατεύθυνση την µετατροπή της εκτατικής κτηνοτροφίας σε ηµι-εντατική των 20-50 ζώων<br />
ανά παραγωγό.<br />
5. Παροχή κινήτρων στους αιγοτρόφους για να µετακινήσουν τα υπεράριθµα γίδια σε<br />
περιοχές µε µειωµένη ένταση βοσκής.<br />
6. Συνέχιση του προγράµµατος βελτίωσης της υποδοµής των βοσκοτόπων µε δρόµους<br />
προσπέλασης, έργα ύδρευσης και στέγαστρα µε σχέδια που παρέρχονται από το Υπουργείο<br />
Γεωργίας.<br />
6.8 Συµπεράσµατα<br />
Οποιοδήποτε διαχειριστικό σχέδιο του δρυµού για να είναι εφαρµόσιµο, απαραίτητη<br />
προϋπόθεση είναι η ενεργός συµµετοχή και υποστήριξη σε όλες τις φάσεις του, δηλαδή<br />
συλλογή στοιχείων, σύνταξη, εφαρµογή, παρακολούθηση και αναθεώρηση της µελέτης, του<br />
77
τοπικού πληθυσµού. Χωρίς τη συναίνεση του τοπικού πληθυσµού είναι αδύνατη η<br />
υλοποίηση οποιουδήποτε σχεδίου, όσο καλά κι αν έχει καταρτισθεί αυτό.<br />
Επίσης, στην εφαρµογή παρόµοιων σχεδίων µεγάλη βοήθεια µπορούν να προσφέρουν οι<br />
λεγόµενες NGO’s µη κυβερνητικές περιβαλλοντικές οργανώσεις (π.χ. Εταιρεία Προστασίας<br />
Πρεσπών). Έχοντας το πλεονέκτηµα αφενός, της ευελιξίας και αφετέρου, της πίστης τους<br />
στο θεσµό, µπορούν να βοηθήσουν ενεργά τις υπεύθυνες κρατικές υπηρεσίες στη διαχείριση<br />
παρόµοιων χώρων, ιδιαίτερα στον τοµέα ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού,<br />
φθάνει να µην αγνοηθούν.<br />
78
7ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ<br />
ΕΘΝΙΚΟΣ ∆ΡΥΜΟΣ ΟΙΤΗΣ<br />
7.1 Γενικά<br />
Ο Εθνικός ∆ρυµός Οίτης ιδρύθηκε το 1966 µε<br />
σκοπό την προστασία της µοναδικής χλωρίδας και<br />
άγριας ζωής του βουνού καθώς και των<br />
γεωµορφολογικών του χαρακτηριστικών. Βρίσκεται στο<br />
οµώνυµο όρος Οίτη νοτιοδυτικά της Λαµίας και της<br />
κοιλάδας του Σπερχειού ποταµού, στο νοµό Φθιώτιδας.<br />
Αποτελείται από τον πυρήνα µε έκταση 4.200 εκτάρια<br />
και την περιφερειακή ζώνη µε έκταση 4.010 εκτάρια.<br />
Υψοµετρικά εκτείνεται από τα 400 µ. µέχρι τα 2.116 µ.<br />
της κορυφής Γρεβενό. Εικόνα 7.1: «Οίτη»<br />
Το κύριο χαρακτηριστικό του δρυµού είναι τα όµορφα ελατοδάση (Abies cephalonica)<br />
που διακόπτονται από µικρά ή µεγάλα διάκενα µε λιβαδική βλάστηση. Η πανίδα<br />
περιλαµβάνει κοινά και ευρέως διαδεδοµένα είδη, αλλά πλούσια σε ποικιλία και µε<br />
µεγάλους πληθυσµούς.<br />
7.2 Ίδρυση<br />
Ο Εθνικός δρυµός Οίτης του νοµού Φθιώτιδας ιδρύθηκε µε το Βουλευτικό ∆ιάταγµα<br />
218/7-3-1966 (Φ.Ε.Κ., τόµος Α′, αριθµός 56).<br />
Στο άρθρο 1 του διατάγµατος ορίζεται σχετικά:<br />
“Ιδρύεται Εθνικός ∆ρυµός Οίτης αποτελούµενος εκ του πυρήνος<br />
και της περί τον πυρήνα δασικής<br />
και χορτολιβαδικής εκτάσεως.”<br />
7.3 Προσδιορισµός των ορίων του Ε.∆. - Γεωγραφική θέση<br />
Τα όρια του Ε.∆ Οίτης περιγράφονται στο άρθρο 2 του παραπάνω Βουλευτικού<br />
∆ιατάγµατος και έχουν ως εξής:<br />
- Ο πυρήνας του Ε.∆. Οίτης εκτείνεται προς το κεντρικό και βόρειο τµήµα του ορεινού<br />
συγκροτήµατος Οίτης. Τα όρια του πυρήνα καθορίζονται από οριογραµµή, η οποία ανέρχεται<br />
από σηµείο της ισοϋψούς των 600 µ., κείµενου δυτικά και σε απόσταση 1.300 µ, περίπου<br />
από το εξωκλήσι “Άγιοι Ταξιάρχες” περιοχής Καµποτάδων. Ακολουθεί προς τα’ Ανάντη το<br />
δεξιό πρανές της κύριας κοίτης του ρέµατος Γερακάρη και στη συνέχεια την παρυφή του<br />
βραχώδους πρανούς του ίδιου ρέµατος σε µήκος 2 χλµ. περίπου, στη συνέχεια κατέρχεται<br />
στην κύρια κοίτη του ρέµατος αυτού, την οποία και ακολουθεί µέχρι να συναντήσει το<br />
όριο του µη δηµοσίου δάσους “Γρεβενό”. Από εκεί συνεχίζει µέχρι τη θέση “Σηµείο<br />
Βασιλίσσης” (υψόµετρο 2.044 µ.), απ’ όπου κατέρχεται σε ευθεία περίπου γραµµή στην κοίτη<br />
του ρέµατος “Βαλόρεµµα”. Από το σηµείο αυτό ανέρχεται στο ύψωµα “Σέµπι” (υψόµετρο 2.092<br />
µ.) ακολουθώντας τα όρια των νοµών Φθιώτιδας και Φωκίδας. Από το ύψωµα “Σέµπι”<br />
στρέφεται προς Β∆ και φθάνει στο ύψωµα “Αλύκαινα” (υψόµετρο 2.058 µ.), απ’ όπου στη<br />
79
συνέχεια κατευθύνεται προς τα Β∆. Κατέρχεται σε µικρό ρέµα δυτικά της θέσεως “Λουπάκι”<br />
και έπειτα στη ράχη “Πέτρωτος” . Από το σηµείο αυτό κατευθύνεται προς ΒΑ και<br />
κατερχόµενη την κλιτή διέρχεται από τη θέση “Πιπερίγκου”, απ’ όπου µε ελαφρά προς τα<br />
ανατολικά κάµψη, συναντά την υψοµετρική καµπύλη των 600 µ. Από το σηµείο αυτό<br />
ακολουθώντας κατεύθυνση ΝΑ και τη διαδροµή της χωροσταθµικής των 600 µ καταλήγει<br />
στο σηµείο της κοίτης του ρέµατος “Γερακάρη”, απ’ όπου και άρχισε.<br />
- Η λεγόµενη περιφερειακή ζώνη γύρω από τον πυρήνα του δρυµού, καθορίζεται από<br />
οριογραµµή που αρχίζει από τη θέση “Κάστρο”, επάνω απ’ την Υπάτη, στην ισοϋψή των 400<br />
µ. Από εκεί ακολουθώντας κατεύθυνση Ν∆ και την πορεία της υψοµετρικής καµπύλης των<br />
400 µ. φθάνει σε σηµείο που απέχει ανατολικά του εξωκλησιού “Άγιοι Ταξιάρχες” της<br />
περιοχής “Καµποτάδων”, γύρω στα 850 µ. Από το σηµείο αυτό στρέφεται απότοµα προς νότο<br />
και ανερχόµενη διέρχεται ανατολικά του υψώµατος “Αγιόβριζα” (υψόµετρο 1.246 µ.) απ’ όπου<br />
περαιτέρω ακολουθώντας ΝΑ κατεύθυνση σε άνοδο διέρχεται από τις θέσεις “Ρούµπαλο”<br />
και “Σκασµένη” και φθάνει σε σηµείο ΝΑ του υψώµατος “Προφήτης Ηλίας”, που επέχει<br />
περίπου 1.000 µ. Από το σηµείο αυτό στρέφεται προς Β∆ και ανέρχεται στο ύψωµα<br />
“Προφήτης Ηλίας” (υψόµετρο 1.613 µ.). Από εκεί κατευθύνεται στη θέση “Τούρλα” απ’ όπου<br />
κατέρχεται στο ρέµα του “Αγίου Πνεύµατος” και δια µέσου των θέσεων “Μακριά ράχη”,<br />
“Ματάκια” φθάνει στο ύψωµα “Σέµπι” ( υψόµετρο 2.092µ.). Από το σηµείο αυτό ακολουθεί τα<br />
όρια του πυρήνα και από την κορυφή “Αλύκαινα” (υψόµετρο 2.058 µ.), ακολουθεί το<br />
“Κριθαρόρρεµα” και το ρέµα “Κόνιτσα” καταλήγοντας στη θέση “Κάστρο” απ’ όπου άρχισε.<br />
- Η ευρύτερη περιοχή της Οίτης παρουσιάζει την µορφή ισοσκελούς τριγώνου, µε τη<br />
δυτική πλευρά παράλληλη µε τον άξονα Βορρά- Νότου και συνίσταται από το ρέµα της<br />
Βίστριζας, το ρέµα της τριανταφυλλιάς, τον αυχένα Οίτης-Βαρδουσίων και το Μέγα ρέµα.<br />
Τη ΒΑ πλευρά της ορίζει ο ποταµός Σπερχειός από το σηµείο συµβολής της Βίστριζας<br />
δυτικά µέχρι του σηµείου συµβολής του Ασωπού ανατολικά. Τέλος τη ΝΑ πλευρά ορίζει ο<br />
Ασωπός ποταµός από το σηµείο συµβολής του στο Σπερχειό έως τη Γέφυρα της Παπαδιάς ,<br />
το συµβάλλον σ’ αυτόν ρέµα έως τον Προφήτη Ηλία νότια του χωριού Οίτη, το ρέµα του<br />
Αποστολιά νότια του Σκλήθρου έως την Αγία Τριάδα, ο αυχένας Οίτης- Γκιώνας κατά<br />
µήκος της οδού Παύλιανης – Πυρών και τέλος το ρικόρρεµα νότια των Πυρών και του<br />
Μαυρολιθαριού έως το σηµείο συµβολής του µε το Μέγα Ρέµα.<br />
7.4 Ιδιοκτησιακό και νοµικό καθεστώς<br />
Ο Εθνικός ∆ρυµός Οίτης ανήκει στο σύνολό του κατά κυριότητα στο Ελληνικό<br />
∆ηµόσιο. Οι τυχών ιδιοκτήτες εκτάσεων εντός του δρυµού και όσοι άλλοι είχαν δουλείες<br />
βοσκής κλπ. έχουν αποζηµιωθεί από το δηµόσιο, χωρίς να υπάρχουν σήµερα αµφισβητήσεις,<br />
ούτε διεκδικήσεις από τρίτους.<br />
Όσον αφορά το ιδιοκτησιακό καθεστώς της ευρύτερης περιοχής µελέτης, υφίστανται τρεις<br />
κύριες κατηγορίες ιδιοκτησιών:<br />
- τα δηµόσια δασικά συµπλέγµατα<br />
- τα συνιδιόκτητα δάση<br />
- τα κοινοτικά δάση<br />
- το ιδιωτικό δάσος (Γρεβενό)<br />
Οι υπόλοιπες περιοχές αποτελούν γεωργικό κλήρο στα πεδινά, κυρίως, της περιοχής<br />
µελέτης. Εκτός των παραπάνω, εκτός διαχείρισης παραµένουν τα δάση και οι δασικές<br />
εκτάσεις µιας ευρείας περιοχής στα ανατολικά της Οίτης, από την κοινότητα Κωσταλεξίου<br />
έως την κοινότητα ∆έλφινου.<br />
80
7.5 Φυσικό περιβάλλον<br />
7.5.1 Γεωµορφολογία - Ανάγλυφο<br />
Τα πετρώµατα που συναντώνται στην περιοχή µελέτης είναι κυρίως ιζηµατογενή<br />
(φλύσχης και σκληροί ασβεστόλιθοι), ενώ σε µικρή αναλογία βρίσκεται και το πυριγενές<br />
πέτρωµα περιδοτίτης.<br />
Το ΒΑ τµήµα της περιοχής µελέτης εµφανίζεται µε επίπεδες επιφάνειες εξαιτίας των<br />
αλλουβιακών αποθέσεων του ποταµού Σπερχειού. Προχωρώντας προς το κέντρο της<br />
περιοχής, όµως, οι επίπεδες εκθέσεις δίνουν θέση στις απότοµες κορυφές που δηµιουργεί το<br />
βουνό Οίτη µε ψηλότερες τον Πύργο (2.154 µ.) και το σηµείο Βασίλισσας (2.116 µ.) που<br />
βρίσκεται στον πυρήνα του δρυµού.<br />
Το είδος του πετρώµατος καθορίζει και την µορφή του ανάγλυφου του βουνού. Οι<br />
σκληροί ασβεστόλιθοι δίνουν απότοµες κορυφές και απότοµες κλίσεις, ενώ ο φλύσχης<br />
αποστρογγυλοµένες κορυφές. Η µικρή ζώνη του αργιλικού φλύσχη στο κέντρο και στον<br />
πυρήνα του δρυµού δίνει απότοµες χαραδρωτικές διαβρώσεις.<br />
Στο νότιο τµήµα του δρυµού υπάρχουν δύο απότοµες κορυφές. Η µια στο νοτιοδυτικό<br />
τµήµα του δρυµού (Ψηλή κορυφή) και η άλλη στο νοτιοανατολικό τµήµα (Κοροµηλιά).<br />
(Καρέτσος, κ.ά., 1996)<br />
7.5.2 Έδαφος<br />
Τα αλλούβια, οι σκληροί ασβεστόλιθοι και ο ψαµµιτικός φλύσχης σχηµατίζουν τις<br />
µεγαλύτερες σε έκταση κατηγορίες µητρικού υλικού εδαφών στην περιοχή της Οίτης.<br />
Το µητρικό υλικό εδάφους στον πυρήνα του δρυµού είναι, κυρίως, σκληροί<br />
ασβεστόλιθοι (βόρειο τµήµα) και ο µικτός φλύσχης (νότιο τµήµα). ∆ιασχίζεται από µια ζώνη<br />
ψαµµιτικού φλύσχη στο κέντρο και µια µικρή ζώνη αργιλλικού στο νότιο τµήµα.<br />
Άλλες κατηγορίες µητρικού υλικού εδαφών που συναντάµε στην περιοχή µελέτης είναι<br />
οι εξής: µικτός φλύσχης, περιδοτίτης, τριτογενείς αποθέσεις, κώνοι αποθέσεων, κοίτες ποταµών,<br />
κολλούβια ασβεστόλιθων, αργιλλικός φλύσχης, κολλούβια φλύσχη και κολλούβια περιδοτιτών.<br />
(Καρέτσος, κ.ά., 1996)<br />
7.5.3 Κλίµα<br />
Ένας από τους σπουδαιότερους παράγοντες που επιδρούν πάνω στη βλάστηση και τη<br />
σύνθεσή της είναι το κλίµα. Τα στοιχεία του κλίµατος: φως, θερµοκρασία, κατακρηµνίσµατα,<br />
άνεµος σε συνδυασµό µε την τοπογραφία κάποιας περιοχής, διαµορφώνουν περιβάλλοντα<br />
που δίνουν ένα συγκεκριµένο τύπο βλάστησης. Έτσι, κατά το µήνα Ιανουάριο η Οίτη<br />
βρίσκεται ανάµεσα στους 8 και 9° C και κατά τον Ιούλιο ανάµεσα στους 27 και 28°C. Οι<br />
χιονοπτώσεις εµφανίζονται κατά κανόνα από το µήνα ∆εκέµβριο και µετά, µε µια τάση<br />
εξέλιξης του φαινοµένου προς την Άνοιξη. Η αύξηση του υψοµέτρου σαφώς ενισχύει τις<br />
χιονοπτώσεις και αναλογικά την τάση διατήρησης του χιονιού επί του εδάφους. Τέλος, οι<br />
άνεµοι που επικρατούν στην περιοχή είναι οι Β∆ (στους οποίους οφείλονται και οι<br />
περισσότερες βροχοπτώσεις των µηνών ∆εκέµβριο και Ιανουάριο) και ακολουθούν οι ΝΑ,<br />
οι δυτικοί και ανατολικοί. Η άπνοια συµµετέχει µε υψηλά ποσοστά (πάνω από 85%).<br />
81
7.5.4 Χλωρίδα - βλάστηση<br />
Α. Χλωρίδα<br />
Με βάση τις υπάρχουσες βιβλιογραφικές αναφορές από τα ορεινά υψοµετρικά επίπεδα<br />
του όρους Οίτη, η χλωρίδα της Οίτης αποτελείται από 371 taxa εκ των οποίων 275 είναι<br />
είδη και τα 96 είναι υποείδη. Πρόκειται για taxa που κατανέµονται σε 53 οικογένειες και<br />
ανήκουν σε 185 γένη.<br />
Οι χωρολογικές ενότητες που µετέχουν στην χλωρίδα του όρους είναι οι ακόλουθες:<br />
- Βαλκανική (81 taxa)<br />
- Μεσογειακή (81 taxa)<br />
- Ευρωπαϊκή (43 taxa)<br />
- Κοσµοπολίτικη-Υποκοσµοπολίτικη και άλλες κατηγορίες ευρέως εξαπλωµένων taxa<br />
- Παλαιοτροπικά, Βόρεια, Ευροσιβηρικά (116 taxa)<br />
- Ελληνικά Ενδηµικά (50 taxa)<br />
Τα 50 ενδηµικά taxa της χλωρίδας της Οίτης κατανέµονται ως εξής στις οικογένειες:<br />
- Pinaceae 1<br />
- Caryophyllaceae 7<br />
- Brassicaceae 5<br />
- Papaveraceae 1<br />
- Violaceae 2<br />
- Apiaceae 3<br />
- Primulaceae 1<br />
- Lamiaceae 1<br />
- Campanulaceae 1<br />
- Asteraceae 7<br />
- Liliaceae 7<br />
Οι βλαστητικές µορφές της χλωρίδας του όρους Οίτη που µπορούν να εκφράσουν το<br />
εκατοστιαίο ποσοστό του συνολικού αριθµού των taxa, είναι οι εξής:<br />
- ηµικρυπτόφυτα (218 taxa)<br />
- θερόφυτα (19 taxa)<br />
- χαµαίφυτα (56 taxa)<br />
- γεώφυτα (33 taxa)<br />
- µέγα- και νάνο-φανερόγαµα (15 taxa)<br />
Β. Τύποι Βλάστησης<br />
Η Οίτη αποτελεί ένα αµιγώς Μεσογειακό όρος, όπου αναγνωρίζονται όλοι οι όροφοι<br />
βλάστησης, οι οποίοι έχει δειχθεί ότι αντιστοιχούν στο γενικό µοντέλο ορόφωσης των<br />
Μεσογειακών ορέων, δεχόµενοι ωστόσο ότι ο όροφος βλάστησης δεν αντιστοιχεί σε µια<br />
απλή υψοµετρική διαδοχή των διαφορετικών βιοκλιµάτων, αλλά αντιπροσωπεύει µια σύνθετη<br />
µονάδα που περιλαµβάνει υψοµετρική διευθέτηση και διαδοχή κατά γεωγραφικό πλάτος.<br />
Σύµφωνα µε το µοντέλο Μεσογειακής ορόφωσης, στο όρος Οίτη παρατηρούνται οι<br />
ακόλουθοι όροφοι βλάστησης µε τα προσεγγιστικά υψοµετρικά τους όρια:<br />
• Θερµο-µεσογειακός όροφος βλάστησης, 0-450 µ.<br />
• Μέσο-µεσογειακός όροφος βλάστησης, 450-900 µ.<br />
• Υπερ-µεσογειακός όροφος βλάστησης, 900-1.400 µ.<br />
• Ορεινός-µεσογειακός όροφος βλάστησης, 1.400-1.900 µ.<br />
• Ορο-µεσογειακός όροφος βλάστησης, 1.900-2.152 µ.<br />
82
Θερµο- και Μέσο-µεσογειακός όροφος βλάστησης<br />
Στα πλαίσια του θερµο-µεσογειακού ορόφου βλάστησης εµφανίζονται µε τη µορφή<br />
µωσαϊκού ποικίλες µονάδες βλάστησης διαφόρων συνταξινοµικών επιπέδων που είτε<br />
κατέχουν περιορισµένη έκταση είτε καταλαµβάνουν εκτεταµένες επιφάνειες. Αυτές είναι οι<br />
ακόλουθες:<br />
α) Η φυτοκοινωνία Oleo europeaea-Pistacietum lentisci aegeicum.<br />
Απαντάται σε περιορισµένη κλίµακα, κυρίως, στα ανατολικά τµήµατα της Οίτης σε<br />
σχήµα κυκλικοί τόξου. Η υψοµετρική κατανοµή, της εν λόγω φυτοκοινωνίας, ανέρχεται έως<br />
τα ανώτερα όρια του θερµο-µεσογειακού ορόφου βλάστησης, κυρίως πάνω σε περιδοτιτικά<br />
πετρώµατα και, δευτερευόντως, πάνω σε κολλούβια ασβεστολίθων. Η δηµιουργία θαµνώνων<br />
πυκνής διαµόρφωσης, όπου κυριαρχεί ο σχίνος (Pistacia lentiscus), αντιπροσωπεύει<br />
περιορισµένες θέσεις του όρους Οίτη, όπου ο βαθµός κάλυψης της βλάστησης ανέρχεται σε<br />
90% και το µέγιστο ύψος των θάµνων 1.5-2 µ.<br />
Στη χλωριδική σύνθεση των θαµνώνων της Oleo-Lentiscetum aegeicum φυτοκοινωνίας<br />
συµµετέχουν ακόµη τα ακόλουθα είδη: Pistacia lentiscus, Asparagus acutifolius, Rhamnus<br />
oleoides, Quercus coccifera, Phillyrea latifolia, Arbutus unedo, Phlomis fruticosa, Coridothymus<br />
capitatus, κ.ά.<br />
β) Η φυτοκοινωνία Andrachno-Quercetum illicis.<br />
Παρά το γεγονός ότι, στην Οίτη, η παρουσία της αριάς (Quercus ilex) δεν εµφανίζει<br />
συνέχεια, αναπτύσσεται ωστόσο διαµορφώνοντας µια σαφή ζώνη. Η ασυνέχεια της εν λόγω<br />
ζώνης οφείλεται, κυρίως, στο διαφορετικό βαθµό υποβάθµισης των φυσικών φυτοκοινωνιών<br />
και κατανέµεται υψοµετρικά από τα 100 µ. έως τα 800 µ. πάνω σε ΒΑ έκθεσης κλιτύες<br />
των ανατολικών τµηµάτων του όρους (100-500 µ.), ενώ βορειότερα και µεσηµβρινότερα<br />
επανεµφανίζεται µεταξύ των 600-850 µ., περίπου, πάνω σε ΒΑ εκθέσεις. Το γεωλογικό<br />
υπόστρωµα πάνω στο οποίο συναντώνται οι θαµνώνες αριάς είναι κύρια σκληροί<br />
ασβεστόλιθοι και δευτερευόντως µάργες. Η διαµόρφωση πυκνών θαµνώνων µε ποσοστό<br />
κάλυψης 100% και ιδιαίτερη αισθητική, που χαρακτηρίζεται από υψηλά θαµνώδη και<br />
δενδρώδη άτοµα αριάς µε ύψος µέχρι 4 µ., συνδυάζεται µε τον απρόσιτο χαρακτήρα<br />
ορισµένων πλαγιών του όρους λόγω απότοµων κλίσεων (>100%). Η πιο συχνά, ωστόσο,<br />
απαντούµενη δοµή των θαµνώνων της φυτοκοινωνίας Andrachno-Quercetum illicis έχει<br />
χαρακτήρα µέτρια ανοιχτών συστάδων µε θαµνώδη όροφο που δεν ξεπερνά το 65% του<br />
ποσοστού κάλυψης.<br />
Στη χλωριδική σύνθεση των θαµνώνων της εν λόγω φυτοκοινωνίας συµµετέχουν τα<br />
ακόλουθα είδη στο δενδρώδη και θαµνώδη όροφο: Arbutus andrachne, Quercus ilex, Quercus<br />
coccifera, Phillyrea latifolia, Cotinus coggygria, Fraxinus ornus, Smilax aspera, Pistacia<br />
lentiscus, Quercus pubescens, κ.ά.<br />
γ) Η φυτοκοινωνία Querco cocciferae – Phillyreetum latifoliae<br />
Αντιπροσωπεύει τους πρινώνες του όρους Οίτη που καταλαµβάνουν µεγάλες επιφάνειες,<br />
κυρίως, στις βόρειες και ανατολικές πλευρές του και ελάχιστα στις νότιες. Υψοµετρικά<br />
κατανέµεται µέχρι τα ανώτερα όρια του Μεσο-µεσογειακού ορόφου βλάστησης ανερχόµενη<br />
ακόµη και µέχρι τα µεσαία επίπεδα του Υπερ-µεσογειακού ορόφου βλάστησης (1.000-1.200<br />
µ.), ανάλογα µε την έκθεση και τις ασκούµενες ανθρώπινες δραστηριότητες. Παρατηρείται η<br />
εµφάνιση της εξεταζόµενης φυτοκοινωνίας στο εσωτερικό της σειράς των ελατοδασών (Abies<br />
cephalonica) του όρους Οίτη ως µια στενή ευδιάκριτη λωρίδα φτάνοντας µερικές φορές και<br />
σε υψόµετρα λίγο µεγαλύτερα από 1.200 µ., λόγω επικράτησης ευνοϊκών µικροκλιµάτων και<br />
τοπικών κλιµατικών συνθηκών.<br />
83
Οι πρινώνες του όρους Οίτη κατά κύριο λόγο εµφανίζουν κάλυψη 100% και µόνο προς<br />
τα κράσπεδα δεν είναι πολύ πυκνής διαµόρφωσης.<br />
Στη χλωριδική σύνθεση των υψηλών θαµνώνων της Querco cocciferae – Phillyreetum<br />
latifoliae φυτοκοινωνίας συµµετέχουν πέρα από αείφυλλα σκληρόφυλλα είδη και αρκετά<br />
είδη φυλλοβόλων και τα πιο χαρακτηριστικά είδη του χαµηλού δενδρώδους και θαµνώδους<br />
ορόφου είναι τα ακόλουθα: Quercus coccifera, Phillyrea latifolia, Juniperus oxycedrus, Cotinus<br />
coggygria, Cercis siliquastrum, Pistacia terebinthus, Fraxinus ornus, Ruscus aculeatus,<br />
Asparagus acutifolius, Ostrya carpinifolia, κ.ά.<br />
Υπερ-µεσογειακός και Ορεινο-µεσογειακός όροφος βλάστησης<br />
Στα πλαίσια του υπερ-µεσογειακού και του ορεινού-µεσογειακού ορόφου βλάστησης<br />
εµφανίζονται κυρίως δάση φυλλοβόλων δρυών και δάση Κεφαλληνιακής ελάτης, ενώ από τα<br />
µεσαία τµήµατα του ορεινού-µεσογειακού ορόφου βλάστησης κάνουν την εµφάνισή τους<br />
φυτοκοινωνίες ανωδασικής βλάστησης. Οι φυτοκοινωνίες που απαντώνται είναι οι ακόλουθες:<br />
α) Η φυτοκοινωνία Quercetum frainetto-brachyphyllae.<br />
Αντιπροσωπεύει τα δρυοδάση που απαντώνται στο όρος Οίτη, τα οποία κατά γενικό<br />
κανόνα βρίσκονται σε υψοµετρική διαδοχή µε τις φυτοκοινωνίες αειφύλλων σκληροφύλλων.<br />
Οι περισσότερο τυπικές µορφές δρυοδασών µε Quercus frainetto απαντώνται στα<br />
νοτιοανατολικά και δυτικά τµήµατα του όρους Οίτη. Ως προς τη δοµή τους θα πρέπει να<br />
αναφερθεί ότι τα δρυοδάση της νοτιοανατολικής πλευράς εµφανίζονται περισσότερο αµιγή<br />
στις νότιες εκθέσεις, ενώ στις βόρειες εκθέσεις και στα ανώτερα υψοµετρικά όρια<br />
κατανοµής τους δηµιουργούν συνήθως µικτές συστάδες µε την Κεφαλληνιακή ελάτη. Επίσης,<br />
στα νοτιοδυτικά απαντούν µικτές συστάδες δρυός και ελάτης, ενώ στα βορειοδυτικά<br />
επικρατούν και πάλι αµιγείς συνθέσεις δρυοδασών.<br />
Τα υψοµετρικά όρια κατανοµής των δρυοδασών µε Quercus frainetto κυµαίνονται από<br />
τα 500 έως τα 1.200 µ., περίπου, στα νοτιοανατολικά, από τα 200 έως τα 1.000 µ. στα<br />
δυτικά, ενώ στα µικτά δρυοδάση της νοτιοανατολικής πλευράς τα όρια κυµαίνονται µεταξύ<br />
700 και 1.200 µ.<br />
Στη χλωριδική σύνθεση των δρυοδασών της φυτοκοινωνίας Quercetum frainettobrachyphyllae<br />
συµµετέχουν τα ακόλουθα είδη µε µεγαλύτερη συχνότητα εµφάνισης:<br />
Quercus frainetto, Quercus petraea, Vicia villosa, Geranium asphodeloides, Doronicum<br />
orientale, Clinopodium vulgare, Lapsana communis, Hedera helix, Luzula fosteri, Acer<br />
campestre, κ.ά.<br />
β) Τα δάση Κεφαλληνιακής ελάτης<br />
Καταλαµβάνουν τη µεγαλύτερη επιφάνεια δασικής βλάστησης στο όρος Οίτη. Τα δάση<br />
ελάτης µε ανοιχτή ή µέτρια κλειστή δοµή κάνουν την εµφάνισή τους από τα 700 µ.<br />
υψόµετρο και η παρουσία κλειστών δασοσυστάδων αρχίζει σε υψόµετρα µεγαλύτερα των<br />
800-900 µ. Με βάση λοιπόν τα προηγούµενα η σειρά της Κεφαλληνιακής ελάτης (Abies<br />
cephalonica) εκτείνεται υψοµετρικά αµέσως πάνω από τα όρια εξάπλωσης των πρινώνων<br />
(θαµνώνες µε Quercus coccifera) και από τα δρυοδάση στις πλευρές εκείνες του όρους<br />
όπου απαντώνται.<br />
Τα περισσότερα συµπαγή και υψηλά δάση µε βαθµό κάλυψης 100% απαντώνται σε<br />
βόρειες εκθέσεις και σε βαθιά εδάφη, στις νότιες γενικά εκθέσεις και σε διαβρωµένα εδάφη<br />
βρίσκονται τα πλέον διασπαρµένα ελατοδάση. Επίσης, τα καλύτερα από την άποψη της<br />
δοµής και της αισθητικής ελατοδάση εµφανίζονται πάνω σε φλύσχη και εκεί όπου η<br />
ανθρώπινη επίδραση ήταν περιορισµένη, ενώ πάνω σε ασβεστόλιθους η οικολογική<br />
κατάσταση των δασών ελάτης κρίνεται µέτρια έως καλή.<br />
84
Τα υψοµετρικά όρια κατανοµής των δασών Κεφαλληνιακής ελάτης κυµαίνονται από τα<br />
700 έως τα 1.700 µ., εξαπλώνονται εποµένως από τα µεσαία επίπεδα του µεσο- µεσογειακού<br />
ορόφου βλάστησης έως τα ανώτερα όρια του ορεινού-µεσογειακού ορόφου βλάστησης.<br />
Πάνω από τα 1.700 µ. δεν παρατηρούνται ελάτη κλειστής δοµής, αλλά η συνέχειά τους<br />
διασπάται και απαντώνται µικρές διασπασµένης δοµής συστάδες και µεµονωµένα άτοµα<br />
ελάτης, τόσο λόγω επικράτησης σε ανώτερα υψόµετρα ακραίων βιοκλιµατικών συνθηκών,<br />
όσο κυρίως ανθρωπογενών παραγόντων που έχουν από το παρελθόν έως σήµερα δράσει<br />
µε αποτέλεσµα την αντικατάσταση των φυσικών δασοορίων και τον υποβιβασµό τους κατά<br />
100-200 µ. υψόµετρο.<br />
Στη χλωριδική σύνθεση των δασών Κεφαλληνιακής Ελάτης συµµετέχουν πολλά είδη<br />
χαρακτηριστικά των συνενώσεων Abieto-Pinion και Ostryo-Carpinion orientalis, αλλά και<br />
της Quercion ilicis και Quercion frainetto συνένωσης, ανάλογα µε τα υψοµετρικά επίπεδα<br />
αναφοράς: Abies cephalonica, Doronicum orientalis, Prunus cocomilia, Fraxinus ornus, Taxus<br />
baccata, Clematis vitalba, Ilex aquifolium, Hedera helix, Euonymus latifolius, κ.ά.<br />
Ορο-µεσογειακός όροφος βλάστησης<br />
Στη σύνθεση του µωσαϊκού της Ανωδασικής βλάστησης που εµφανίζεται µε συνέχεια<br />
πάνω από τα 1.700 µ. και ως µικρές κηλίδες εξωδασικής βλάστησης εντός των ορίων<br />
εξάπλωσης της κλιµατικής κλίµαξ δασικής βλάστησης του ορεινού- µεσογειακού ορόφου<br />
βλάστησης ή και των θαµνώνων από υποβάθµιση σε κατώτερα υψόµετρα (από τα 1.500 µ.)<br />
συµµετέχουν οι τέσσερις ακόλουθοι φυσιογνωµικοί τύποι βλάστησης:<br />
α) “ Στεππόµορφα λιβάδια” (Pelouses ecorchees)<br />
Τα στεππόµορφα λιβάδια χαρακτηρίζονται:<br />
- από την κυριαρχία αγκαθωτών χαµαιφύτων σε σφαιρόµορφες ή προσκεφαλοειδείς<br />
αποικίες,<br />
- από την ευρεία εµφάνιση γυµνού εδάφους ανάµεσα στους θυσσανόµορφους<br />
σχηµατισµούς µε αγρωστώδη και<br />
- από µέτρια ασκούµενη βόσκηση στη διάρκεια του καλοκαιριού.<br />
Πρόκειται για λιβάδια που εξαπλώνονται κατά κανόνα πάνω από τα δασοόρια και<br />
παρουσιάζουν ιδιαίτερα φυσιογνωµικά εδαφικά χαρακτηριστικά στην περιοχή της<br />
Μεσογείου, γεγονός που οδήγησε στην ανάγκη οµαδοποίησής τους µε το φυσιογνωµικό<br />
ποιοτικό χαρακτηρισµό των pelouses ecorchees ή “Στεππόµορφων λιβαδιών”.<br />
Στη διαµόρφωση της φυσιογνωµίας των ορεινών- και ορο-µεσογειακών αυτών τοπίων<br />
του όρους Οίτη κυρίαρχο ρόλο παίζουν τα πολυετή αγρωστώδη (Festuca sp., Sesleria sp.,<br />
κ.ά.) µε τα χαµαίφυτα προσκεφαλοειδούς ανάπτυξης (Astragalus sp., Marrubium sp., Sideritis<br />
sp., κ.ά.), καθώς και διάφορα χαµηλά νανοφανερόγαµα (Juniperus sp., Daphne oleoides, Rosa<br />
sp., Berberis sp., Prunus sp., κ.ά.).<br />
Τα φυτικά είδη που προσδίδουν την ιδιαίτερη φυσιογνωµία των στεππόµορφων<br />
λιβαδιών του όρους Οίτη στις επιµέρους συνενώσεις είναι τα ακόλουθα: Astragalus thracicus<br />
ssp. Parnassi, Festuca alpina ssp. Briquetii, Festuca varia, Koeleria lobata, Geranium<br />
subcaulescens, Melica ciliata, Morina persica, Campanula spatulata ssp. Spatulata, Cardus<br />
tmoleus ssp. armatus, Sesleria tenerimma, Trinia frigida, Viola graeca, Veronica austriaca,<br />
κ.ά.<br />
β) Βλάστηση ασβεστολιθικών βράχων<br />
Αναφερόµενοι στους ασβεστολιθικούς βράχους, εννοούµε κυρίως τους κατακόρυφους<br />
βράχους µε τη µορφή τοιχώµατος ή βραχώδους κατωφέρειας του όρους (απότοµες κλίσεις<br />
ή απόκρηµνες επιφάνειες), αλλά και τους βραχώδεις βιότοπους µε µέτριες έως ισχυρές<br />
85
κλίσεις. Οι φυτοκοινωνίες ασβεστολιθικών βράχων της Οίτης αν και δεν είναι µελετηµένες<br />
φυτοκοινωνιολογικά, µπορούµε να τις αποδώσουµε σε ανώτερου επιπέδου syntaxa µε βάση<br />
τις παρατηρήσεις µας.<br />
Οι βραχόφιλες φυτοκοινωνίες χαρακτηρίζονται από τη συµµετοχή ειδών µε υψηλό βαθµό<br />
βιογεωγραφικού ενδιαφέροντος, καθώς ο αριθµός των ενδηµικών τους taxa είναι ιδιαίτερα<br />
σηµαντικός και ο βαθµός φυτοκάλυψης είναι πάντα πολύ ασθενής.<br />
Είδη που συναντώνται στις βραχόφιλες φυτοκοινωνίες του όρους Οίτη είναι τα<br />
ακόλουθα: Asplenium trichomanes, Sedum dasyphyllum, Sedum magellelense, Sempervivum<br />
marmoreum, Campanula versicolor, Achillea holosericea, Saxifraga sempervirum, Cerastium<br />
banaticum, Hieracium pannosum, κ.ά.<br />
γ) Βλάστηση σαρών<br />
Στη βλάστηση των σαρών συµµετέχει επίσης χαµηλός αριθµός φυτικών taxa µε υψηλό<br />
βιογεωγραφικό ενδιαφέρον, καθώς τα φυτά που αποικίζουν τέτοιου είδους βιοτόπους<br />
υπόκεινται σε ιδιαίτερα δριµύς οικολογικές συνθήκες (µηχανική δυσκολία στήριξης στο<br />
έδαφος, έλλειψη νερού, ακραίες µεταβολές της θερµοκρασίας). Οι ασβεστολιθικές σάρες δεν<br />
είναι τόσο συχνές πάνω στο όρος Οίτη και απαντώνται συνήθως εντός του ορεινού-(στα<br />
ανώτερα υψοµετρικά επίπεδα) και του ορο-µεσογειακού ορόφου βλάστησης.<br />
Στη σύνθεση των φυτοκοινωνιών των σαρών του όρους Οίτη συµµετέχουν τα ακόλουθα<br />
είδη: Silene caesia, Euphorbia herniarriifolia, Senecio thapsoides, Aethionema saxatile ssp.<br />
Graecum, Silene multicanlis, Ranunculus brevifolius, κ.ά.<br />
δ) Βλάστηση ξυρισµένων ή αποψιλωµένων χιονόφιλων λιβαδιών (Pelouses<br />
rasees)<br />
Πρόκειται για βιότοπους που απαντώνται στα Μεσογειακά όρη που αποικίζονται από<br />
ιδιόµορφη φυτοκάλυψη και χαρακτηρίζονται από τα ακόλουθα γνωρίσµατα:<br />
• αβαθείς επιχωµατωµένες κοιλότητες σε οριζόντια ή πολύ µικρής κλίσης εδάφη<br />
• ύπαρξη ορισµένου βαθµού εδαφογένεσης,<br />
• διατήρηση της χιονοκάλυψης µέχρι, περίπου, τα µέσα Ιουνίου ή και Ιουλίου,<br />
• όψη ενός λείου και πυκνού χλοοτάπητα,<br />
• υψηλό ποσοστό σχετικής υγρασίας στη διάρκεια του καλοκαιριού που συντηρείται από<br />
την τήξη του χιονιού.<br />
Παρά το γεγονός ότι οι φυτοκοινωνίες αυτών των λιβαδιών δεν είναι γνωστές από την<br />
προς µελέτη περιοχή, τα φυτά που φαίνονται να συµµετέχουν στη χλωριδική τους σύνθεση<br />
είναι τα παρακάτω: Alopecurus gerardii, Trifolium parnasii, Ranunculus sartorianatus,<br />
Herniaria parnassica, Lotus corniculatus, Narduus stricta, κ.ά.<br />
7.5.5 Πανίδα της ευρύτερης περιοχής του Ε.∆ Οίτης<br />
Η πανίδα σπονδυλοζώων της Οίτης χαρακτηρίζεται κυρίως από<br />
τα είδη που συνδέονται µε τα εκτεταµένα δάση του βουνού.<br />
Ανάµεσα σε αυτά ξεχωρίζουν τα πολλά είδη δρυοκολαπτών, το<br />
αγριογούρουνο και το ζαρκάδι. Στις απόκρηµνες βόρειες και<br />
βορειοανατολικές πλευρές του βουνού συγκεντρώνονται τα<br />
περισσότερα σπάνια είδη αρπακτικών πουλιών και ένας µικρός<br />
αριθµός αγριόγιδου. Τα υποαλπικά λιβάδια των κορυφών<br />
συγκεντρώνουν πολύ λιγότερα είδη από τους µεσογειακούς<br />
θαµνοτόπους. Ακόµη, υπάρχει ένας σχετικά µεγάλος πληθυσµός<br />
αλπικού τρίτωνα, χάρη στα άφθονα επιφανειακά νερά που εµφανίζονται Εικόνα7.2: «Αγριόγιδα»<br />
στο φλύσχη.<br />
86
α. Αµφίβια<br />
Στις µόνιµες λιµνούλες των λιβαδιών, αλλά και σε όλα τα εποχιακά νερά της ανώτερης<br />
ζώνης της Οίτης, αναπαράγεται ο αλπικός τρίτωνας Triturus alpestris. Ο πρασινοφρύνος Bufo<br />
viridis, η κιτρινοµποµπίνα Bombina variegata και ο Ελληνικός βάτραχος Rana graeca<br />
βρέθηκαν στις ανώτερες ζώνες.<br />
β. Ερπετά<br />
Η αφθονία δασών και η έλλειψη επιφανειακών πετρωµάτων µε σχισµές (ασβεστόλιθος)<br />
πιθανόν να είναι η αιτία για τους µικρούς αριθµούς ερπετών που έχουν παρατηρηθεί στην<br />
Οίτη. Από τις χελώνες, µόνο η µεσογειακή χελώνα Testudo hermanni βρέθηκε εδώ. Από τις<br />
σαύρες µόνο τρία είδη παρατηρήθηκαν, η πρασινόσαυρα Lacerta viridis, η τοιχόσαυρα<br />
Podarcis muralis και το κονάκι Anguis fragilis. Το γιατρόφιδο Elaphe longissima βρέθηκε<br />
στα δρυοδάση δυτικά του µπράλου, ενώ ο σαπίτης Malpolon monspessulanus και ο µαύρος<br />
ζαµένης Coluber jugularis στους βόρειους πρόποδες του βουνού. Είναι χαρακτηριστικό ότι<br />
κανένα είδος ερπετού δεν παρατηρήθηκε στους ανοιχτούς βιότοπους της ανώτερης ζώνης<br />
του βουνού.<br />
γ. Ψάρια<br />
∆εν αναφέρονται παρατηρήσεις που να αφορούν την ίδια την Οίτη, αλλά ορισµένα<br />
ποτάµια ή παραπόταµοί τους που πηγάζουν από αυτήν. Η πέστροφα Salmo trutta, το<br />
στροσίδι Barbus albanicus και ο χαµοσούρτης Barbus peloponnesius (τα δυο τελευταία,<br />
ενδηµικά της Ελλάδας) υπάρχουν στον ποταµό Μόρνο, του οποίου οι πηγές βρίσκονται στη<br />
νότια πλευρά της Οίτης. Τα ενδηµικά της περιοχής ελληνοπυγόστεος Pungitius hellenicus<br />
και το σκαρούνι Barbus graecus βρίσκονται στον Σπερχειό, το δεύτερο και στον Βοιωτικό<br />
Κηφισό.<br />
δ. Πτηνά<br />
Σε αντίθεση µε τα γειτονικά βουνά, στην Οίτη δεν υπάρχουν σηµαντικοί πληθυσµοί<br />
γυπών. Έχει παρατηρηθεί το Όρνιο Gyps fulvus, µε πλησιέστερη αποικία στη Γραβιά, ενώ ο<br />
ασπροπάρης Neophron percnopterus παρατηρήθηκε κατά την µετανάστευση. Ο χρυσαετός<br />
Aquila chrysaetos έχει µόνιµη παρουσία στην πιο απόκρηµνη βορειοανατολική Οίτη.<br />
Ανάµεσα στα γεράκια, πιο ενδιαφέρουσα παρουσία είναι αυτή του πετρίτη Falco peregrinus<br />
στις χαµηλότερου υψοµέτρου ορθοπλαγιές.<br />
Στα λιβάδια της περιοχής Καταβόθρας παρατηρήθηκε το ορτύκι Coturnix coturnix. Η<br />
εναλλαγή δάσους και λιβαδιών, τόσο κοινή στην Οίτη, είναι κατάλληλος βιότοπος για το<br />
γιδοβύζι Caprimuigus europaeus, που εδώ παρατηρήθηκε σε ασυνήθιστα µεγάλο υψόµετρο<br />
(στα 1.950 µ.)<br />
Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Ορνιθοπανίδας της Οίτης είναι τα έξι είδη<br />
δρυοκολαπτών που έχουν, µέχρι σήµερα, παρατηρηθεί εδώ. Ανάµεσα σε αυτά είναι και η,<br />
σπάνια για την Ελλάδα, σταχτοτσικλιτάρα Picus canus, είδος της κεντρικής Ευρώπης µε<br />
εξάπλωση που κανονικά φτάνει ως τα υγρότερα δάση της βόρειας Ελλάδας.<br />
Ανάµεσα στα είδη που συνδέονται µε τα λιβάδια και τα όρια των δασών, ξεχωρίζουν η<br />
δενδροσταρήθρα Lullula arborea, η αλπική χιονάδα Eremophila alpestris, η χαµοκελάδα<br />
Anthus campestris και η δενδροκελάδα Anthus trivialis , καθώς και δυο τουλάχιστον είδη<br />
καφαλάδων, ο αετόµαχος Lanius collurio και ο γαϊδουροκεφάλας Lanius minor. Στους<br />
µεσογειακούς θαµνότοπους της χαµηλότερης ζώνης αναπαράγονται αρκετά είδη τσιροβάκων,<br />
όπως ο µουστακοτσιροβάκος Sylvia rueppelli, καθώς και, ο βλάχος Emberiza hortulana.<br />
ε. Θηλαστικά<br />
Στη βόρεια πλευρά του βουνού υπάρχει ένας µικρός πληθυσµός 10-30 αγριόγιδων<br />
Rupicapra rupicapra balcanica. Το αγριογούρουνο Sus scrofa και το ζαρκάδι Capreolus<br />
87
capreolus είναι κοινά στην Οίτη, αλλά τα ίχνη παρουσίας του ζαρκαδιού είναι<br />
συγκεντρωµένα σε ορισµένες περιοχές. Ο λύκος Canis lupus έχει µια µικρή παρουσία, ο<br />
αγριόγατος Felis silvestris αναφέρεται στην Οίτη, ενώ η βίδρα Lutra lutra έχει εντοπιστεί<br />
στους ποταµούς Σπερχειό και Βοιωτικό Κηφισό. Τα εκτεταµένα δάση της Οίτης και η<br />
δυνατότητα επικοινωνίας των µεγάλων θηλαστικών µε τα γειτονικά βουνά (Βαρδούσα,<br />
Γκιώνα) έχουν προφανώς ευνοήσει την επιβίωση των ειδών αυτών στην Οίτη, σε αντίθεση<br />
µε τον Παρνασσό από όπου αυτά έχουν είδη εξαφανιστεί.<br />
Από τα µικρότερα θηλαστικά ο τυφλοσπάλακας Talpa caeca έχει βρεθεί στη Γκιώνα, ενώ<br />
ο δενδροµυωξός Muscardinus avellanarius και ο µικροτυφλοποντικός Spalax leucodon<br />
βρέθηκαν στην ίδια την Οίτη.<br />
7.6 Ανθρωπογενές περιβάλλον<br />
Η διαχείριση ενός φυσικού πόρου αποτελείται από δυο βασικές συνιστώσες, η µια<br />
είναι το αντικείµενο διαχείρισης, δηλαδή, ο φυσικός πόρος και η άλλη ο διαχειριστής,<br />
δηλαδή, ο άνθρωπος. Στην παρούσα µελέτη, φυσικός πόρος είναι ο Εθνικός ∆ρυµός Οίτης.<br />
Η ορθολογική διαχείριση και οργάνωση του δρυµού θα βασισθεί στο ανθρώπινο δυναµικό<br />
της περιοχής καθώς και στις συνθήκες που δηµιούργησε ο άνθρωπος κατά την µακρόχρονη<br />
παρουσία του στην περιοχή.<br />
7.6.1 Χρήσεις γης του δρυµού<br />
Οι βασικές χρήσεις γης στην περιοχή µελέτης σύµφωνα µε τα στοιχεία του ΕΣΥΕ<br />
(1991) περιγράφονται στον πίνακα 7.1.<br />
Πίνακας 7.1: «Γενικές χρήσεις γης της περιοχής µελέτης και οι εκτάσεις που κατέχουν, το έτος<br />
1991». (Καρέτσος, κ.ά., 1996)<br />
Μορφή<br />
εκτάσεων<br />
∆άση<br />
Βοσκότοποι<br />
Καλλιέργειες<br />
Εκτάσεις µε νερά<br />
Οικισµοί<br />
Άλλες εκτάσεις<br />
1991<br />
Έκταση (στρ.) Ποσοστό %<br />
224,5 στρ.<br />
254,6 στρ.<br />
119,5 στρ.<br />
16,1 στρ.<br />
17,1 στρ.<br />
8,0 στρ.<br />
34,5<br />
40,5<br />
18,4<br />
2,5<br />
2,7<br />
1,2<br />
Σύµφωνα µε πηγές της ΕΣΥΕ, τα τελευταία χρόνια έχει σηµειωθεί σηµαντική<br />
µεταβολή των βασικών χρήσεων γης και, ιδιαίτερα, όσον αφορά τις γεωργικές καλλιέργειες<br />
και τους βοσκότοπους. Πρόκειται για γεωργικές καλλιέργειες, κυρίως, µέσα σε δασικές<br />
εκτάσεις, οι οποίες εγκαταλείφθηκαν, έγιναν χέρσες και µετατράπηκαν σε βοσκότοπους.<br />
Κύριες γεωργικές χρήσεις στην περιοχή είναι τα βιοµηχανικά φυτά που καλύπτουν 25,4%<br />
των γεωργικών καλλιεργειών, οι δενδρώδεις καλλιέργειες µε βασική την ελαιοκοµία<br />
23,8% και τα σιτηρά 23,6%, ενώ 11,2% των καλλιεργειών παραµένει σε αγρανάπαυση. Το<br />
ποσοστό αυτό της ακαλλιέργητης γης οφείλεται στα χωράφια που παραµένουν σε<br />
συστηµατική αγρανάπαυση.<br />
88
Πυρήνας του Ε.∆.<br />
Ο πυρήνας του Εθνικού ∆ρυµού Οίτης είναι σε καθεστώς απόλυτης προστασίας για να<br />
διατηρηθεί ανέπαφη η χλωρίδα και η πανίδα της περιοχής και να αφεθεί η εξέλιξή τους<br />
στις απόλυτα φυσικές διαδικασίες της οικολογικής διαδοχής. Κατά συνέπεια µέσα στον<br />
πυρήνα απαγορεύονται οι κάθε είδους γεωργικές, δασοπονικές, θηραµατοπονικές,<br />
κτηνοτροφικές και οικιστικές δραστηριότητες, όπως επίσης, και η λειτουργία των<br />
µεταλλείων και λατοµείων για την προστασία του τοπίου από τυχόν υποβάθµιση και την<br />
ανάδειξή του.<br />
Περιφερειακή ζώνη<br />
Στην περιβάλλουσα τον πυρήνα ζώνη προστασίας επιτρέπεται η βοσκή και ένα µέρος<br />
προς τα δυτικά που ανήκει στην περιφέρεια της κοινότητας Καστανιάς, έχει συµπεριληφθεί<br />
για υλοτοµία στη διαχειριστική µελέτη του συµπλέγµατος δηµοσίων δασών Βίστριζας –<br />
Ρουστιανίτη. (Καρέτσος, κ.ά., 1996)<br />
7.6.2 Οικονοµικές δραστηριότητες<br />
Α. Γεωργία<br />
Η γεωργική γη της περιοχής µελέτης ανέρχεται σε 30.563 στρέµµατα. Το δάσος της<br />
γεωργικής γης στα πεδινά είναι προσχωσιγενές από τα φερτά υλικά του ποταµού<br />
Σπερχειού. Στις λοφώδεις περιοχές απαντάται αυτόχθονο έδαφος προερχόµενο από<br />
αποσάθρωση ασβεστολιθικών πετρωµάτων, φλύσχη και περιδοτιτών. Γενικά, τα εδάφη της<br />
λεκάνης του Σπερχειού µπορούν να χαρακτηριστούν από µετρίως γόνιµα έως πολύ γόνιµα,<br />
ενώ των λοφωδών µετρίως γόνιµα.<br />
Σήµερα αρδεύεται, περίπου, το 63,2% της γεωργικής γης και µάλιστα από ένα<br />
εκτεταµένο δίκτυο που καλύπτει σχεδόν το σύνολο των κοινοτήτων και είναι<br />
κατασκευασµένο, είτε µε τσιµενταύλακες, είτε µε ανοιχτούς αγωγούς. Για την άρδευση των<br />
καλλιεργειών χρησιµοποιείται για µεν την καλλιέργεια του ρυζιού η κατάκλυση, για δε το<br />
βαµβάκι και τα σιτηρά η µέθοδος του καταιονισµού και για τους ελαιώνες και<br />
φiστικόδεντρα η στάγδην µέθοδος. Οι υδατικοί πόροι που χρησιµοποιούνται για την άρδευση<br />
της περιοχής είναι:<br />
• Η θερινή απορροή του ποταµού Σπερχειού και των παραποτάµων του Ρουστιανίτη και<br />
Βίστρινα.<br />
• Η παροχή πηγών στις κοινότητες Μεξιατών, Κοµποτάδων, Γοργοπόταµου και άλλων<br />
µικροπηγών .<br />
• Τα υπόγεια νερά που αξιοποιούνται µε γεωτρήσεις.<br />
Η γεωργία της περιοχής µελέτης, κρινόµενη από τον αριθµό των γεωργικών<br />
µηχανηµάτων που χρησιµοποιούνται είναι αρκετά εκµηχανισµένη. Τα κυριότερα προϊόντα της<br />
γεωργίας στην περιοχή µελέτης µε την ετήσια παραγωγή τους παρατίθενται στον πίνακα<br />
που ακολουθεί.<br />
89
Πίνακας 7.2: «Ετήσια παραγωγή των κυριοτέρων γεωργικών προϊόντων της περιοχής µελέτης.».<br />
Προϊόν Ετήσια παραγωγή (Kgr)<br />
Σιτάρι σκληρό<br />
Βαµβάκι<br />
Ελιές βρώσιµες<br />
Καπνός<br />
Λαδολιές<br />
Ακτινίδια<br />
Βιοµηχ. Τοµάτα<br />
Φιστίκια Αιγίνης<br />
8.174.100<br />
8.080.590<br />
5.718.300<br />
3.261.946<br />
2.741.450<br />
2.212.500<br />
1.036.000<br />
147.700<br />
Στην περιοχή λείπει η καλλιέργεια των κηπευτικών υπό κάλυψη, ενώ η οικολογική<br />
γεωργία εφαρµόζεται σε µικρή κλίµακα στην κοινότητα Μεξιατών στην καλλιέργεια της<br />
ελιάς. Τα γεωργικά προϊόντα καταναλώνονται στην τοπική και εθνική αγορά, ενώ εξαγώγιµα<br />
προϊόντα είναι το εκκοκκισµένο βαµβάκι, ο βαµβακόσπορος, τα φιστίκια Αιγίνης, ο καπνός<br />
και µεγάλες ποσότητες ακτινιδίων.<br />
Γενικώς, η γεωργία είναι ανεπτυγµένη, κυρίως στις πεδινές και ηµιορεινές κοινότητες,<br />
και συµβάλλει στο εισόδηµα και την απασχόληση των κατοίκων της.<br />
Β. Κτηνοτροφία<br />
Η κτηνοτροφία στην περιοχή µελέτης ασκείται σε 158.200 στρέµµατα κοινοτικών ή<br />
δηµοτικών βοσκοτόπων και σε 106.400 στρέµµατα ιδιωτικών βοσκοτόπων καθώς και σε<br />
γεωργικές εκτάσεις µετά την περίοδο συγκοµιδής των γεωργικών προϊόντων.<br />
Για την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας, ιδίως της ποιµενικής, οι περιφερειακές δασικές<br />
υπηρεσίες της Λαµίας και Άµφισσας και οι κοινότητες κατασκεύασαν στην περιοχή έργα<br />
υποδοµής βοσκοτόπων, όπως 4 οµβροδεξαµενές, 4 στέγαστρα ποιµνίων, 5 κατοικίες<br />
κτηνοτρόφων και 48 ποτίστρες.<br />
Τα ζώα παραγωγής κτηνοτροφικών προϊόντων, που βόσκουν στην περιοχή, εξασφαλίζουν<br />
την τροφή τους στις πεδινές και ορεινές κοινότητες, είτε από τη χορήγηση τροφών που<br />
παράγονται στις γεωργικές εκτάσεις της περιοχής (τριφύλλι, καλαµπόκι, κριθάρι, άχυρο, µηδική<br />
και βαµβακόπιτα).<br />
Η βοοτροφία ασκείται σε αγελαία µορφή και µερικώς σε ενσταβλισµένη µορφή<br />
(βουστάσια). Η χοιροτροφία είναι πολύ περιορισµένη. Η αιγοπροβατοτροφία ασκείται κατά<br />
βάση ποιµενικά, καθώς έχει καταγραφεί µόνο µια µονάδα προβατοτροφίας. Τέλος στην<br />
περιοχή παράγεται καλής ποιότητας µέλι (κυρίως µέλι ελάτης).<br />
Γ. ∆ασοπονία<br />
Ένα µεγάλο τµήµα της περιοχής µελέτης, που ανέρχεται στο 37,5% της συνολικής<br />
έκτασής της, καλύπτεται από σπερµοφυές δάσος ελάτης. Ωστόσο, η παραγωγή υλογενών<br />
αγαθών από την άσκηση της δασοπονίας είναι σχετικά πολύ µικρή. Αυτό οφείλεται βασικά<br />
σε δύο λόγους:<br />
• στο ότι τα δάση ελάτης που βρίσκονται µέσα στον πυρήνα του δρυµού δεν<br />
επιτρέπεται η οποιαδήποτε εκµετάλλευση και<br />
• στο ότι τα δάση ελάτης της περιοχής είναι, γενικώς, µέτριας παραγωγικότητας και<br />
κακής ποιότητας ξύλου.<br />
90
Παρακάτω ακολουθεί συνοπτική ανάλυση των δασοπονικών δραστηριοτήτων που<br />
ασκούνται στην περιοχή µελέτης, όπως, αναδασώσεις, θήρα, ορεινή αλιεία και προστασία των<br />
δασών.<br />
Αναδασώσεις<br />
Το αναδασωτικό έργο που έχει επιτελεσθεί στην περιοχή είναι περιορισµένης κλίµακας.<br />
Σύµφωνα µε τα στοιχεία του ∆ασαρχείου Λαµίας στην περιοχή πραγµατοποιήθηκαν µόνο<br />
υδρονοµικές<br />
αναδασώσεις µε τα είδη ακακία, λεύκη και κυπαρίσσι σε µίξη.<br />
Θήρα<br />
Η θήρα ασκείται στα δάση και τις δασικές εκτάσεις της περιοχής µελέτης πλην των<br />
απαγορευµένων στη θήρα εκτάσεων, όπως στον πυρήνα του δρυµού και στα µόνιµα<br />
καταφύγια θηραµάτων.<br />
Στην ευρύτερη περιοχή λειτουργούν 12 κυνηγετικοί σύλλογοι (Λαµίας, Αµφίκλειας,<br />
∆οµοκού, Στυλίδας, Σπερχειάδος, Μακρακώµης, Αταλάντης, Μαλεσίνας, 2 Άµφισσας, Λιδορικίου<br />
και Ευπαλίου) και εκδίδονται ετησίως κατά µέσο όρο 9.500 κυνηγετικές άδειες. Είδη τα<br />
οποία θηρεύονται είναι τα εξής: τσίχλες, τρυγόνια, πέρδικες, φασιανοί, ορτύκια, λαγοί και<br />
αγριόχοιροι.<br />
Για την προστασία και διάσωση της άγριας πανίδας και του φυσικού περιβάλλοντος<br />
λειτουργούν στην περιοχή τρία µόνιµα καταφύγια θηραµάτων, των οποίων όλη ή µέρος της<br />
έκτασής των ανήκει στην περιοχή µελέτης. Επιπλέον, για τον εµπλουτισµό του θηραµατικού<br />
κεφαλαίου της περιοχής λειτουργεί από το 1956 στην Ιερά Μονή Αγάθωνος εκτροφείο<br />
θηραµάτων έκτασης 985 στρεµµάτων. Στο εκτροφείο παράγονται ετησίως 21.000 φασιανοί,<br />
21.000<br />
πέρδικες καθώς και κάµποσα ελάφια, ζαρκάδια και αγριοπρόβατα.<br />
Ορεινή<br />
αλιεία<br />
Η ορεινή αλιεία ή γενικότερα η αλιεία των εσωτερικών υδάτων η οποία ασκείται στην<br />
περιοχή µελέτης είναι σηµαντική χάριν στα ποτάµια και τα υδάτινα ρέµατα που διαρρέουν<br />
στην περιοχή. Τα είδη ψαριών τα οποία αλιεύονται είναι µπριάνες, κυπρίνοι, πέστροφες,<br />
ασπράδες, καραβίδες και χέλια.<br />
Προστασία δασών<br />
Για την προστασία των δασών και βοσκοτόπων από πυρκαγιά στην περιοχή, οι δασικές<br />
περιφερειακές µονάδες της Λαµίας και Άµφισσας έχουν κατασκευαστεί ελάχιστα έργα<br />
υποδοµής, όπως ένα παρατηρητήριο και 4 υδατοδεξαµενές.<br />
Η άσκηση της δασοπονίας, για να επιτύχει τους στόχους της, που είναι η προστασία και<br />
η ανάπτυξη των δασικών πόρων, επιβάλλει στις δασικές χρήσεις ορισµένους περιορισµούς. Η<br />
άσκηση της δασοπονίας, για να επιτύχει τους στόχους της, που είναι η προστασία και η<br />
ανάπτυξη των δασικών πόρων, επιβάλλει στις δασικές χρήσεις ορισµένους περιορισµούς. Οι<br />
κάτοικοι, όµως, των παραδασόβιων περιοχών και όχι µόνο, καταχρώνται τους δασικούς<br />
πόρους προβαίνοντας σε δασικές παραβάσεις, όπως βοσκή, παράνοµες καταλήψεις και<br />
εκχερσώσεις (που µας παραπέµπουν σε αυθαίρετη δόµηση).<br />
∆.<br />
Τουρισµός<br />
Στους τουριστικούς πόρους της περιοχής µελέτης περιλαµβάνονται τα ιαµατικά λουτρά<br />
Υπάτης, η Ιερά Μονή Αγάθωνος και το µουσείο φυσικής ιστορίας, οι παραθεριστικοί ορεινοί<br />
οικισµοί Παυλιάνης και Νεοχωρίου, η περιοχή του Γοργοποτάµου, ο οικισµός της Υπάτης<br />
και ο Ε.∆ Οίτης.<br />
Άλλη δραστηριότητα του τουρισµού είναι ο ορεινός τουρισµός που περιλαµβάνει<br />
δραστηριότητες όπως η χιονοδροµία και η ορειβασία, καθώς και ο τουρισµός υγείας.<br />
91
α. Ορεινός – Χιονοδροµικός τουρισµός<br />
∆υστυχώς, το υψηλό οικονοµικό και περιβαλλοντικό κόστος που απαιτεί η εγκατάσταση<br />
ενός Χιονοδροµικού Κέντρου στην περιοχή και το µικρό εύρος της χειµερινής περιόδου<br />
επιβάλλουν την ανάπτυξη εναλλακτικής επιλογής στον ορεινό τουρισµό του Ε.∆. Έτσι,<br />
προτείνεται η ανάπτυξη του περιπατητικού σκι όπως π.χ. στη θέση «Πυρά Ηράκλεως».<br />
Όσον αφορά στην ορειβασία, στην περιοχή του δρυµού έχει κατασκευαστεί (από την<br />
Ελληνική Οµοσπονδία Ορειβατικών Συνδέσµων) ορεινό καταφύγιο 15 κλινών. Προτείνεται,<br />
επίσης, η κατασκευή ενός άλλου καταφυγίου 30 κλινών. Το καταφύγιο θα πρέπει να είναι<br />
στη διάθεση, όχι µόνο των µελών ενός ορειβατικού συλλόγου, αλλά και οργανωµένων<br />
επισκεπτών της περιοχής που επιθυµούν να διανυκτερεύσουν σ’ αυτό.<br />
β. Τουρισµός υγείας<br />
Κυρίαρχη µορφή του τουρισµού υγείας είναι ο ιαµατικός-θεραπευτικός τουρισµός µε<br />
ιστορία και παράδοση πολλών αιώνων και µε ιδιαίτερη σηµασία για τη χώρα µας, η οποία<br />
διαθέτει µεγάλο αριθµό ιαµατικών πηγών.<br />
Τα τελευταία 15 χρόνια έχει αναπτυχθεί ένα νέο είδος τουρισµού υγείας, ο τουρισµός<br />
υγιεινής και φυσικής διαβίωσης, ο οποίος περιλαµβάνει τη φυσική διατροφή, την άθληση, τις<br />
δίαιτες αδυνατίσµατος, την ψυχαγωγία και την αναζωογόνηση. Ο ιαµατικός τουρισµός<br />
απευθύνεται σε άτοµα µέσης και µεγάλης ηλικίας, ενώ ο τουρισµός υγιεινής και φυσικής<br />
διαβίωσης σε άτοµα όλων των ηλικιών.<br />
7.7 Προστασία και διατήρηση των φυσικών χαρακτηριστικών και<br />
αξιών της περιοχής<br />
Η ορθολογική διαχείριση ευρύτερων περιοχών µε ιδιαίτερα οικολογικά γνωρίσµατα είναι<br />
εφικτή µόνο µέσα από τη διάκριση «Ζωνών ∆ιαχείρισης» (Ζωνοποίηση περιοχών). Στις<br />
περιοχές αυτές περιλαµβάνονται κατά κανόνα εκτάσεις µε διαφορετικές αξίες ή ευαισθησίες,<br />
περιέχονται κατηγορίες γης περισσότερο ή λιγότερο κατάλληλες για ένα ή άλλο είδος<br />
δραστηριοτήτων και συχνά υπόκεινται σε διαφορετικές πιέσεις για τη χρήση ή την<br />
ανάπτυξή τους. Είναι, λοιπόν, σκόπιµο να διαχωρίζονται τα διάφορα τµήµατά τους, ώστε οι<br />
ευαίσθητοι βιότοποι να προστατεύονται από καταστρεπτικές δραστηριότητες, η εντατική<br />
χρήση να συγκεντρώνεται σε συγκεκριµένα σηµεία, άλλες χρήσεις γης να ελέγχονται<br />
κατάλληλα και οι τυχόν ασυµβίβαστες δραστηριότητες να χωρίζονται, ώστε να αποφεύγονται<br />
οι προστριβές.<br />
Η διάκριση «ζωνών διαχείρισης» είναι περισσότερο απαραίτητη σε περιοχές που<br />
περιέχουν σηµαντικά οικοσυστήµατα και ποικίλες άλλες αξίες και επιπλέον περικλείουν<br />
ανθρώπινους οικισµούς και δέχονται διάφορες επεµβάσεις από την άσκηση των ανθρώπινων<br />
δραστηριοτήτων µέσα στα όριά τους.<br />
Με βάση, λοιπόν, τις αξίες που αναδείχθηκαν στην περιοχή του Εθνικού ∆ρυµού Οίτης<br />
και τις επιπτώσεις που υφίσταται αυτή από την άσκηση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων,<br />
διακρίθηκαν στην περιοχή του δρυµού τρεις Ζώνες ∆ιαχείρισης, ως εξής:<br />
Ζώνη Ι Πυρήνας ή Ζώνη απόλυτης προστασίας<br />
Ζώνη ΙΙ Περιφερειακή ζώνη ή Ζώνη προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος<br />
Ζώνη ΙΙΙ Ευρύτερη Ρυθµιστική Ζώνη<br />
Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ο σκοπός που επιδιώκεται καθώς και τα µέτρα προστασίας<br />
και αξιοποίησης παρουσιάζονται στη συνέχεια για κάθε ζώνη χωριστά. (Καρέτσος, κ.ά., 1996)<br />
92
Πυρήνας ή «ζώνη απόλυτης προστασίας»<br />
Τα υφιστάµενα όρια του πυρήνα του δρυµού παραµένουν ως έχουν για δυο κυρίως<br />
λόγους:<br />
α) επειδή θεωρούµε ότι περιλαµβάνει, σε µια ικανή έκταση, σηµαντικούς βιότοπους<br />
σπάνιων και ενδηµικών φυτών και ειδών της πανίδας, καθώς επίσης, και τις περισσότερο<br />
αδιατάρακτες συστάδες για 30 περίπου χρόνια Κεφαλληνιακής ελάτης και<br />
β) επειδή το καθεστώς προστασίας λειτουργεί για το ίδιο χρονικό διάστηµα και όποια<br />
προσπάθεια αλλαγής θα δηµιουργούσε κοινωνική αναστάτωση.<br />
Προτεινόµενα µέτρα προστασίας του πυρήνα<br />
Ο επιδιωκόµενος στόχος στη ζώνη του πυρήνα είναι η διατήρηση του υφιστάµενου<br />
φυσικού περιβάλλοντος και η προστασία του, ώστε να ακολουθεί τη φυσική του εξέλιξη<br />
χωρίς ανθρώπινες επεµβάσεις.<br />
Στο χώρο λοιπόν του πυρήνα δεν επιτρέπονται ανθρώπινες επεµβάσεις, όπως:<br />
α) η παραχώρηση εκτάσεων για οποιουσδήποτε σκοπούς,<br />
β) η ανόρυξη και εκµετάλλευση µεταλλευµάτων και ορυκτών,<br />
γ) η ανασκαφή, επιχωµάτωση, δειγµατοληψία και κάθε άλλη ενέργεια που θα φθείρει τους<br />
γεωµορφολογικούς σχηµατισµούς,<br />
δ) η τοποθέτηση διαφηµιστικών πινακίδων άσχετων µε τους σκοπούς του δρυµού,<br />
ε) οι βιοµηχανικές εγκαταστάσεις,<br />
στ) η εγκατάσταση οικισµών, οικιών εγκαταστάσεων και κάθε έργου µε εξαίρεση εκείνων<br />
που αποσκοπούν στην προστασία και λειτουργία του δρυµού,<br />
ζ) η υλοτοµία, η κοπή, η εκρίζωση, η καταστροφή, η συλλογή ή µεταφορά φυτικών ειδών<br />
και δασικών προϊόντων και ειδικά των ξηρών δένδρων,<br />
η) η βοσκή παντός ζώου και η δηµιουργία κτηνοτροφικών έργων και<br />
θ) η θήρα παντός ζώου.<br />
Μοναδικές προς το παρόν ενέργειες που απαιτούνται για την αρτιότερη λειτουργία και<br />
τον έλεγχο του χώρου, είναι η βελτίωση του υπάρχοντος δικτύου µονοπατιών και η<br />
διαµόρφωση χώρων προσωρινής στάσης.<br />
Περιφερειακή ζώνη<br />
Προτεινόµενα µέτρα προστασίας στην περιφερειακή ζώνη<br />
Η γεωργία στην ευρύτερη περιοχή της περιφερειακής ζώνης δεν υφίσταται, τουλάχιστον,<br />
µε το χαρακτήρα της εντατικής καλλιέργειας. Όλες, σχεδόν, οι γεωργικές καλλιέργειες στα<br />
µεγάλα υψόµετρα που εκµεταλλεύονταν επίπεδες περιοχές µε βαθιά εδάφη έχουν<br />
εγκαταλειφθεί. Στη θέση τους παραµένουν διάκενα που χρησιµοποιούνται, κυρίως, ως<br />
βοσκότοποι. Ελάχιστες καλλιέργειες παραµένουν στα όρια οικισµών, µε σπουδαιότερες αυτές<br />
του Νεοχωρίου Υπάτης, όπου αναπτύσσονται εποχικές καλλιέργειες φασολιών και πατάτας.<br />
Παρόµοιες καλλιέργειες µε µποστανικά αναπτύσσονται και στις κοινότητες Καστανιάς,<br />
Λύχνου και στον οικισµό Καπνοχωρίου, όπου πλέον αρχίζουν και εµφανίζονται µικρές<br />
δενδροκοµικές καλλιέργειες µηλιάς στα περιβόλια και καλλιέργεια καπνού σε µικροχώραφα.<br />
Η γεωργία µπορεί να ασκείται και µε το προτεινόµενο καθεστώς της διευρυνόµενης<br />
περιφερειακής ζώνης του δρυµού, µε το ίδιο τρόπο αλλά µε σύσταση περιορισµού των<br />
φυτοφαρµάκων και µάλιστα θα πρέπει να ενθαρρυνθεί η βιολογική γεωργία, που θαυµάσια<br />
θα συνδύαζε την ανάπτυξη του λεγόµενου αγροτουρισµού και την εναρµόνιση των<br />
γεωργικών δραστηριοτήτων µε το περιβάλλον. Θα πρέπει επίσης για τις κατάλληλες<br />
γεωργικές εκτάσεις που βρίσκονται στη ζώνη αυτή να ενθαρρύνει η καλλιέργεια<br />
χριστουγεννιάτικων δένδρων, η οποία είναι αρκετά προσοδοφόρα ενώ απαιτεί σχετικά µικρή<br />
απασχόληση.<br />
93
Η βόσκηση µπορεί να εξακολουθεί να ασκείται και δεν φαίνεται να δηµιουργεί ιδιαίτερα<br />
προβλήµατα. Θα ήταν επιθυµητή, βέβαια, η απαγόρευση της αιγοβοσκής στην ψευδαλπική<br />
ζώνη για καλύτερη προστασία των προστατευόµενων ειδών αλλά το πρόβληµα της βοσκής<br />
είναι ιδιαίτερα πιεστικό.<br />
Η δασοπονία µπορεί να ασκείται, σύµφωνα µε τα υπάρχοντα διαχειριστικά σχέδια και τις<br />
τρέχουσες δασικές διατάξεις, σε όλη την επιφάνεια της περιφερειακής ζώνης. Θα πρέπει<br />
ίσως να αναφέρουµε ότι στη διαχείριση του κοινοτικού δάσους Μαυρολιθαρίου εµφανίζεται<br />
µια σχετική υπερκάρπωση µε αποτέλεσµα το δάσος να διασπάται κατά θέσεις ισχυρά. Μια<br />
πιο ενδεδειγµένη διαχείριση πιθανόν να επέτρεπε την υποβάθµισή τους και πρέπει να<br />
ληφθεί σοβαρά υπόψη από το τοπικό ∆ασαρχείο.<br />
Η θήρα επιτρέπεται σε όλη σχεδόν την υφιστάµενη έκταση της περιφερειακής ζώνης,<br />
εκτός από το καταφύγιο θηραµάτων της Ιεράς Αγάθωνος. Εκτός, όµως, από τα καταφύγια<br />
θηραµάτων, επειδή η πανίδα της Οίτης βρίσκεται σε συνεχή υποχώρηση, φρονούµε ότι θα<br />
πρέπει να ληφθούν µέτρα απαγόρευσης της θήρας σε όλη την έκταση της προτεινόµενης<br />
Π.Ζ.<br />
Η εκµετάλλευση των µεταλλείων βωξίτη αποτελεί µια δραστηριότητα στην περιοχή της<br />
Οίτης, αλλά µε καταστρεπτικές επιπτώσεις για το περιβάλλον, ιδιαίτερα, των αποθέσεων των<br />
στείρων. Για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος θα πρέπει να αρχίσουν διαδικασίες<br />
αποκατάστασης των διαταραγµένων περιοχών που εγκαταλείφθηκαν και να εξασφαλιστεί η<br />
διάθεση των στείρων σε κατάλληλες θέσεις, ώστε να επιφέρουν τις µικρότερες δυνατόν<br />
αλλοιώσεις.<br />
Η απαγόρευση συλλογής αυτοφυούς χλωρίδας, και ιδιαίτερα των σπάνιων και ενδηµικών<br />
φυτών τις Οίτης, θα πρέπει να ισχύει και στην Π.Ζ., όπως, επίσης και η απαγόρευση<br />
τοποθέτησης διαφηµιστικών πινακίδων, πλην εκείνων που παρέχουν πληροφορίες για τη<br />
διακίνηση και εξυπηρέτηση των επισκεπτών (µε έγκριση ή τοποθέτηση από το φορέα<br />
διαχείρισης). (Καρέτσος, κ.ά., 1996)<br />
Ευρύτερη Ρυθµιστική Ζώνη<br />
Η ζώνη αυτή περιβάλλει την περιφερειακή ζώνη και εκτείνεται µέχρι τα όρια του<br />
ορεινού συγκροτήµατος της Οίτης και περιλαµβάνει δάση, δασικές εκτάσεις, χορτολιβαδικές<br />
και άγονες εκτάσεις, γεωργικές καλλιέργειες και οικισµούς. Πολύ αξιόλογα στοιχεία, αλλά και<br />
περιβάλλοντα που θα πρέπει να τύχουν ιδιαίτερης προστασίας, περιλαµβάνονται στο χώρο<br />
αυτό. Από τα πλέον σηµαντικά είναι οι βραχώδεις σχηµατισµοί στο «Κάστρο της Ωριάς»<br />
πλησίον του Κούβελου, που αποτελεί και αρχαιολογικό χώρο. Επίσης, σηµαντικό είναι το<br />
φαράγγι του Ασωπού έως την έξοδό του, καθώς και οι βραχώδεις σχηµατισµοί κατά µήκος<br />
της σιδηροδροµικής γραµµής στα ανάντη του ∆ελφίνου. Η ίδια η χάραξη της<br />
σιδηροδροµικής γραµµής πρέπει να θεωρηθεί σηµαντικό για την εποχή της κατασκευής της<br />
έργο και αποτελεί δείγµα σεβασµού στο περιβάλλον. Στην ίδια περιοχή πλησίον των δύο<br />
βουνών σχηµατίζεται µικρό φαράγγι που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.<br />
Επιπλέον, συναντάµε ποικιλία σηµαντικών συστάδων δένδρων, όπως τα δρυοδάση µε<br />
πλατύφυλλο δρυ, ελατοδάση, πλατάνια και πουρνάρια.<br />
Στην ευρύτερη ρυθµιστική ζώνη της Οίτης σκοπός είναι η διατήρηση του φυσικού<br />
περιβάλλοντος, του παραδοσιακού χαρακτήρα των οικισµών και η περαιτέρω ανάπτυξη µε<br />
συνέχιση και βελτίωση των υφιστάµενων δραστηριοτήτων, εντατικοποίηση της κτηνοτροφίας,<br />
της γεωργίας κ.λ.π. και η ανάπτυξη του τουρισµού στους δήµους και τις κοινότητες µε<br />
βελτίωση και καλύτερη οργάνωση των παρεχόµενων ευκολιών µε κίνητρο το φυσικό<br />
περιβάλλον και τις ευκαιρίες µε άλλες αναψυχικές δραστηριότητες που θα παρέχει ο<br />
Εθνικός ∆ρυµός και η Οίτη στο σύνολό της. (Καρέτσος, κ.ά., 1996)<br />
94
Μέτρα και περιορισµοί στη χρήση γης της Ευρύτερης Περιοχής<br />
Στη θέση αυτή θα έχουν εφαρµογή τα µέτρα και οι περιορισµοί στη χρήση γης από τις<br />
υφιστάµενες επιµέρους νοµοθεσίες, ενώ θα πρέπει να ληφθούν οπωσδήποτε µέτρα σε<br />
ορισµένες περιοχές για την προστασία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονοµιάς και<br />
συγκεκριµένα:<br />
Για την πανίδα απαιτείται να εξασφαλιστεί η επικοινωνία της πανίδας µέσω δασωµένων<br />
ζωνών µε τους πλησιέστερους ορεινούς όγκους Γκιώνας και Βαρδουσίων. Για το λόγο αυτό<br />
θα πρέπει να απαγορευτεί αυστηρά η θήρα σε µια φαρδιά ζώνη από την κοινότητα Πύργου<br />
έως την κοινότητα Καστριώτισσας, οπότε καλύπτεται η επικοινωνία µε τα Βαρδούσια και<br />
σε µια ζώνη µεταξύ Παύλιανης και Πυράς για την αντίστοιχη κάλυψη προς την πλευρά της<br />
Γκιώνας.<br />
Όσον αφορά τη βοσκή µπορεί να συνεχισθεί, όπως µέχρι τώρα, µε προσπάθεια<br />
ενίσχυσης των κτηνοτρόφων για τη δηµιουργία ενσταβλισµένης και ηµιενσταβλισµένης<br />
κτηνοτροφίας.<br />
Για τη γεωργία οι πλέον σηµαντικές εκτάσεις εντατικής καλλιέργειας είναι, γενικά, στην<br />
ευρύτερη ρυθµιστική ζώνη κύρια στην παραγωγή καπνού, σιτηρών, φιστικιών και λιγότερο<br />
ελιάς. Θα πρέπει να ενθαρρυνθούν και άλλες δενδροκαλλιέργειες, όπως µηλιάς, κερασιάς,<br />
φουντουκιάς, καρυδιάς και καστανιάς στην ψυχρότερη ζώνη. Σε αγρούς, επίσης, που<br />
βρίσκονται στη ζώνη αυτή και σχετικά κοντά στα όρια της ελάτης και κυρίως στις Β και<br />
Β∆ εκθέσεις να ενθαρρυνθεί η καλλιέργεια χριστουγεννιάτικων δένδρων.<br />
Η δασοπονία µπορεί ν’ ασκείται, σύµφωνα µε τα υπάρχοντα διαχειριστικά σχέδια, µε<br />
προστασία των απαντώµενων σποραδικών πλατύφυλλων και απαγόρευση συλλογής των<br />
προστατευόµενων ειδών της αυτοφυούς χλωρίδας.<br />
Τέλος, όσον αφορά τους οικισµούς, η ανάπτυξη των οποίων διέπεται από τη σχετική<br />
νοµοθεσία, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή, ενίσχυση και ενθάρρυνση στην<br />
ανακαίνιση των παλαιών παραδοσιακών οικιών. Τέλος, οι νέες οικοδοµές θα πρέπει να<br />
σέβονται τον παραδοσιακό χαρακτήρα και ιδιαίτερα στους οικισµούς, όπου κυριαρχεί το<br />
παραδοσιακό στοιχείο.<br />
(Καρέτσος, κ.ά., 1996)<br />
95
8o KΕΦΑΛΑΙΟ<br />
ΕΘΝΙΚΟΣ ∆ΡΥΜΟΣ ΠΙΝ∆ΟΥ<br />
«ΒΑΛΙΑ ΚΑΛΝΤΑ»<br />
8.1 Γενικά<br />
Η Βάλια Κάλντα είναι µια όµορφη, κλειστή κοιλάδα στην καρδιά του βουνού Λύγκος<br />
της Βόρειας Πίνδου, στο νοµό Γρεβενών, και αποτελεί έναν από τους σπουδαιότερους<br />
δρυµούς της χώρας µας. Ο δρυµός ιδρύθηκε το 1966 µε σκοπό την προστασία της πανίδας<br />
και της βλάστησης. Βρίσκεται στη Βόρεια Πίνδο, στα όρια της Ηπείρου και της ∆υτικής<br />
Μακεδονίας, ανάµεσα στους νοµούς Ιωαννίνων και Γρεβενών,<br />
κοντά στα χωριά Κρανιά, Περιβόλι και Βωβούσα. Περιλαµβάνει<br />
την κοιλάδα του Θερµολάκκου ή Βάλια Κάλντα και του<br />
Αρκουδορέµατος (παραπόταµος του Αώου) µε τα βουνά Λύγκος<br />
και Μαυροβούνι. Η οροσειρά της Πίνδου είναι η µεγαλύτερη της<br />
Ελληνικής χερσονήσου (260 χλµ. µήκος και 70 χλµ. πλάτος) και<br />
τροφοδοτεί µε νερό τα 2/3 του Ελληνικού πληθυσµού.<br />
Το τοπίο είναι εντυπωσιακό και εκτός από την ποικιλία της<br />
βλάστησης, προκαλεί µε τα έντονα µορφολογικά χαρακτηριστικά<br />
του, όπως, τους τεράστιους γκρεµούς και τα ορµητικά ρέµατα.<br />
Ακόµη, εντύπωση προκαλούν δυο µικρές λίµνες που βρίσκονται<br />
πάνω στα υπαλπικά υψίπεδα του όρους Μαυροβουνίου, τις λίµνες<br />
Φλέγκα σε υψόµετρο 1.960 µ.<br />
8.2 Ίδρυση<br />
Εικόνα 8.1: «Βάλια Κάλντα»<br />
Ο Εθνικός ∆ρυµός της Πίνδου ιδρύθηκε το 1966 µε το βουλευτικό διάταγµα 487/12-5-66<br />
(Φ.Ε.Κ., τόµος Α′, 120/ 12-5-1966)<br />
Στο άρθρο 1 του διατάγµατος ορίζεται σχετικά:<br />
‘‘Ιδρύεται Εθνικός ∆ρυµός Πίνδου<br />
αποτελούµενος εκ του πυρήνος<br />
και της περί τον πυρήνα δασικής<br />
και χορτολιβαδικής εκτάσεως’’.<br />
Η έκταση και τα όρια του δρυµού αναγράφονται στο άρθρο 2 του ίδιου διατάγµατος:<br />
‘‘Ο πυρήν του Εθνικού ∆ρυµού Πίνδου<br />
εκτεινόµενος περί τον κεντρικόν όγκον της<br />
Πίνδου, καθορίζεται (υπό οριακής γραµµής,<br />
αρχοµένης από της θέσεως Σαλιατούρα Μηλέας<br />
και ακολούθης την αµαξιτήν αδόν Μηλέας-<br />
Περοβολίου δια των θέσεων Λάκκα Κούτσουρα<br />
(υψόµ. 1460 µ.) και Σταυρός Βάλια Κάλντας (υψόµ.<br />
1660 µ.) φθάνει εις το αντέρισµα της θέσεως<br />
Κλέφτες.<br />
96
Εκείθεν……………………………………………………<br />
………………..την οποίαν ακολουθεί µέχρι της<br />
θέσεως Σαλιατούρα Μηλέας όπου και κλείει.’’<br />
Στο παραπάνω διάταγµα αναφέρεται ότι η έκταση του δρυµού που προτείνεται για<br />
πυρήνας ανέρχεται στα 33.600 στρέµµατα, ενώ η έκταση της περιφερειακής ζώνης στα<br />
67.800 στρέµµατα. Συνολικά, λοιπόν, η έκταση του δρυµού ξεπερνάει τα 100.000 στρέµµατα.<br />
8.3 Ανάλυση του φυσικού περιβάλλοντος<br />
8.3.1 Γεωµορφολογία και ανάγλυφο του δρυµού<br />
Ο δρυµός Πίνδου καλύπτει την περιοχή που στα βόρειά της βρίσκεται το βουνό Αυγό<br />
µε ψηλότερη κορυφή το Aυγό (2.177 µ.), στα νότια το βουνό Μαυροβούνι µε ψηλότερη<br />
κορυφή τα Αυτιά Φλέγκας (2.159 µ.) και ανατολικά ορεινό συγκρότηµα µε ψηλότερη<br />
κορυφή τις Μπάλτσες (2.160 µ.). Είναι ένα ορεινό σύνολο χαραδρωµένο κυρίως από<br />
παραποτάµους του Αώου και σε µικρό τµήµα από ρέµατα που τελικά καταλήγουν στον<br />
Αλιάκµονα.<br />
Τα υψόµετρα του δρυµού κυµαίνονται από τα 1.050 µ., στο σηµείο εξόδου του ρέµατος<br />
αρκούδα από το δρυµό, µέχρι τα 2.177 µ., στην κορυφή Αυγό. Το µεγαλύτερο τµήµα του<br />
δρυµού βρίσκεται ανάµεσα στα υψόµετρα 1.500 και 2.000 µ. Μικρή σχετικά έκταση<br />
υπερβαίνει το υψόµετρο των 2.000 µ. και βρίσκεται διαµοιρασµένη γύρω από τις κορυφές<br />
Αυγό, Αυτιά Φλέγκας και Μπάλτσες. Τέλος, κάτω από τα 1.500 µ. βρίσκονται οι περιοχές<br />
των κοιλάδων Βάλια Κάλντα και Κόκκινα Πεύκα, η περιοχή γύρω από το ρέµα Αρκούδα,<br />
και µια µικρή περιοχή στα βόρεια, στη θέση<br />
Πάντε Σπίκι.<br />
Η φυσιογραφία του δρυµού είναι αρκετά<br />
περίπλοκη. Το βουνό Αυγό, το ανατολικό τµήµα<br />
του Μαυροβουνίου και τα υψώµατα ανατολικά<br />
της Βάλια Κάλντα καλύπτονται από<br />
αποστρογγυλοµένες κορυφές, ενώ στο δυτικό<br />
τµήµα του Μαυροβουνίου, από την κορυφή<br />
Αυτιά Φλέγκας και δυτικότερα οι κορυφές<br />
είναι απότοµες. Το υπόλοιπο τµήµα του δρυµού<br />
καλύπτεται από τις πλαγιές των υψωµά των<br />
Εικόνα 8.2: «Λίµνη Φλέγκα» που προαναφέραµε, τα χαµηλότερα σηµεία<br />
των οποίων, είναι οι κοιλάδες Βάλια Κάλντα, Κόκκινα Πεύκα και η περιοχή γύρω από το<br />
ρέµα «Αρκούδα».<br />
8.3.2 Γεωλογία<br />
Η περιοχή του δρυµού βρίσκεται πάνω στις µάζες των οφειολιθικών συµπλεγµάτων της<br />
Βόρειας Πίνδου που καταλαµβάνουν την περιοχή που εκτείνεται βορείως του Μετσόβου έως<br />
και το Σµόλικα. Ο δρυµός καλύπτεται σχεδόν εξολοκλήρου (ποσοστό 93% επί της συνολικής<br />
έκτασης), από οφειολιθικά πετρώµατα µε εξαίρεση την περιοχή των χωριών Βωβούσας και<br />
Περιβολίου, όπου παρατηρείται µια λωρίδα φλύσχη.<br />
Τα εδάφη του δρυµού σχηµατίστηκαν από την αποσάθρωση του περιδοτίτη και του<br />
σερπεντίνη. Είναι αργιλλώδους, αργιλοπηλώδους υφής, και πλούσια σε µαγνήσιο και σίδηρο,<br />
97
ενώ πολλές φορές περιέχουν τοξικές συγκεντρώσεις χρωµίου, νικελίου, µαγγανίου και<br />
αλουµινίου.<br />
Χαρακτηριστικό των οφειολιθικών πετρωµάτων, που κατά κύριο λόγο επικρατούν στο<br />
δρυµό, είναι ότι δεν είναι υδατοπερατά. Έτσι εξηγείται η παρουσία τόσο πολλών µικρών<br />
ρεµάτων που ρέουν στις πλαγιές του δρυµού και ειδικά προς το Αρκουδόρεµα και τον Αώο<br />
και η ύπαρξη αρκετών µικρών λιµνών που διατηρούν το νερό τους είτε εποχιακά είτε όλο<br />
το χρόνο. Οι πιο µεγάλες από αυτές είναι ο Λάκκος στο Αβγό στα 1.600 µ. και οι δύο<br />
λίµνες της Φλέγκας στα 1.850 µ.<br />
8.3.3 Κλίµα της «Ζεστής Κοιλάδας»<br />
Η παγωµένη «Ζεστή Κοιλάδα» πήρε το όνοµά της κατ’ ευφηµισµό, καθώς αποτελεί µια<br />
από τις πιο κρύες και υγρές περιοχές της πατρίδας µας. Θα έπρεπε πιο σωστά να<br />
ονοµάζεται λευκή κοιλάδα, καθώς η παρατεταµένη χιονοκάλυψη, ακόµη και έως το Μάιο<br />
στις ψηλές κορυφές, είναι το κύριο χαρακτηριστικό της. Το κλίµα πλησιάζει το<br />
µεσευρωπαϊκό. Επικρατεί ο ορεινός κλιµατικός τύπος που γίνεται αισθητός από τους τραχείς<br />
χειµώνες µε τις άφθονες βροχές (έως 1.800 χιλιοστά) και χιονοπτώσεις. Τα καλοκαίρια είναι<br />
δροσερά µε αρκετές τοπικές βροχές. Η νέφωση είναι υψηλή και οι παγετοί συνηθισµένοι<br />
από τον Οκτώβριο µέχρι το Μάιο, ενώ το χιόνι καλύπτει το δρυµό 7 µε 9 µήνες το<br />
χρόνο. Γύρω από το δρυµό, όπου βρίσκονται και οι οικισµοί, το κλίµα είναι ηπιότερο.<br />
8.3.4 Έδαφος<br />
Τα εδάφη που επικρατούν είναι αυτά που σχηµατίστηκαν από την αποσάθρωση του<br />
περιδοτίτη και του σερπεντίνη. Είναι ιδιόµορφα εδάφη πλούσια σε Mg και Fe, φτωχά σε Ca,<br />
N,P και K και πολλές φορές µε τοξικές συγκεντρώσεις Cr, Ni, Mn και Al. Τα εδάφη που<br />
αναπτύσσονται επάνω σε περιδοτίτες και σερπεντίνες έχουν σαν χαρακτηριστικό µια<br />
ιδιόµορφη βλάστηση που αποτελείται από λίγα είδη. Είναι, όµως, µεγάλης σηµασίας για τη<br />
δασοπονία διότι πάνω σε αυτά αναπτύσσονται ικανοποιητικά είδη, όπως, η µαύρη πεύκη.<br />
Οι απότοµες κλίσεις, η µικρή διαπερατότητα των πετρωµάτων που επικρατούν στην<br />
περιοχή, το υψηλό ετήσιο ύψος βροχής και η ραγδαιότητα καθιστούν τα εδάφη ευαίσθητα<br />
στη διάβρωση. Παρ’ όλα αυτά, επειδή το έδαφος είναι καλυµµένο από βλάστηση η<br />
επιφανειακή διάβρωση αποτρέπεται, παρατηρείται δε µόνο χαραδρωτική. Έντονη χαραδρωτική<br />
διάβρωση παρατηρείται σε µικρό τµήµα του δρυµού που καλύπτει 10% περίπου της<br />
έκτασής του και εµφανίζεται, κυρίως, στις νότιες πλαγιές του Αυγού.<br />
Στο µεγαλύτερο µέρος του δρυµού (60%) το έδαφος έχει ικανοποιητικό βάθος, µεγαλύτερο<br />
από 30 εκατ. Περίπου 30% της έκτασης καλύπτεται από αβαθή εδάφη µε βάθος 5-30 cm,<br />
ενώ το υπόλοιπο 10%, κυρίως στο δυτικό τµήµα του δρυµού καλύπτεται από βραχώδη<br />
εδάφη.<br />
8.3.5 Βλάστηση<br />
Α. Τύποι βλάστησης<br />
Στην περιοχή του εθνικού δρυµού Πίνδου επικρατεί ένα ιδιαίτερα ξεχωριστό περιβάλλον<br />
το οποίο εκφράζεται στην εµφάνιση και κατανοµή των διαφόρων οικοσυστηµάτων της<br />
περιοχής.<br />
Τα δάση της περιοχής (υψόµετρο 1.200-2.000 µ.) απαρτίζονται, κυρίως, από µαύρη<br />
πεύκη (Pinus nigra), οξιά (Fagus sylvatica, Fagus moesiaca), λευκόδερµο πεύκη (Pinus<br />
heldreichii) και υβριδογενή ελάτη (Abies borisii regis).<br />
98
Στην περιοχή µελέτης εµφανίζονται οι ακόλουθες κατηγορίες οικοσυστηµάτων που<br />
αντιστοιχούν στις αντίστοιχες ζώνες βλάστησης.<br />
α. Ζώνη δασών οξιάς, οξιάς-ελάτης και ορεινών παρα-µεσόγειων κωνοφόρων<br />
(Fagetalia, ορεινή-υπαλπική ζώνη)<br />
1. Οικοσυστήµατα ψυχροβιότερων πλατύφυλλων-∆άση οξιάς<br />
Η οξιά σχηµατίζει αµιγείς συστάδες σε µεγάλη έκταση ή µικτές συστάδες µε µαύρη και<br />
λευκόδερµο πεύκη σε µικρότερη έκταση. Συστάδες οξιάς βρίσκονται, κυρίως, µεταξύ 1.200-<br />
1.700 µ., µεµονωµένα, όµως, µέχρι 1.850 µ. Στις ψηλότερες θέσεις, λόγω πίεσης του χιονιού<br />
και των δυσµενών κλιµατικών συνθηκών, η οξιά παρουσιάζει χαµηλή ανάπτυξη.<br />
Η ανθρώπινη επίδραση στα δάση οξιάς εκδηλωνόταν στο παρελθόν, κυρίως, µε τη<br />
βοσκή και µε την επιλογική υλοτοµία ατόµων κατάλληλων για ειδικές χρήσεις (γεωργικά<br />
εργαλεία, είδη ξυλογλυπτικής, κατασκευή βαρελιών). Οι εντατικές αυτές υλοτοµίες σε<br />
συνδυασµό µε τη βόσκηση οδήγησαν σε οικολογική και γενετική υποβάθµιση πολλών<br />
συστάδων οξιάς.<br />
2. Οικοσυστήµατα ορεινών παραµεσόγειων κωνοφόρων<br />
Στα ορεινά παραµεσόγεια κωνοφόρα συµπεριλαµβάνονται η µαύρη πεύκη (Pinus nigra),<br />
που αποτελεί και το κυρίαρχο είδος της περιοχής, και η υβριδογενής ελάτη (Abies borisiiregis).<br />
Τα οικοσυστήµατα των δύο αυτών ειδών δεν αποτελούν ιδιαίτερες βιοκλιµατικές<br />
ζώνες, αλλά εκτείνονται, τόσο στην ανώτερη ζώνη της δρυός (Quercetalia), όσο και στη<br />
ζώνη της οξιάς (Fagetalia). Ιδιαίτερα η εξάπλωση της µαύρης πεύκης εξαρτάται από τη<br />
φύση του υπεδάφιου πετρώµατος.<br />
2.1 Οικοσυστήµατα της µαύρης πεύκης<br />
Στην περιοχή µελέτης, τα δάση της µαύρης πεύκης εµφανίζονται στον ίδιο γεωγραφικό<br />
χώρο εξάπλωσης της οξιάς και της ελάτης. Ωστόσο, οι φυτοκοινωνίες της µαύρης πεύκης<br />
διαφέρουν σηµαντικά από αυτές της οξιάς και της ελάτης. Η µαύρη πεύκη της περιοχής<br />
(Pinus nigra ssp. nigra) αποτελεί το κυρίαρχο είδος του δρυµού και έχει αναφερθεί ότι<br />
εξαρτάται από την εµφάνιση των οφειολιθικών πετρωµάτων, τα οποία δεσπόζουν στην<br />
περιοχή.<br />
Αµιγείς συστάδες µαύρης πεύκης καταλαµβάνουν συνήθως προσήλιες εκθέσεις και σε<br />
υψόµετρα µέχρι τα 1.650 µ., ενώ µικτές συστάδες µε λευκόδερµο πεύκη µέχρι τα 1.800 µ.<br />
Με την αύξηση του υπερθαλάσσιου ύψους µικραίνει το ύψος των δένδρων, λόγω των<br />
δυσµενών κλιµατικών συνθηκών και των συχνών ζηµιών των κορυφών από το χιόνι και τον<br />
πάγο. Η µαύρη πεύκη σε ώριµη ηλικία είναι πιο ανθεκτική στην πυρκαγιά, σε σύγκριση µε<br />
τα λεπτόφλοια είδη οξιάς και λευκοδέρµου πεύκης.<br />
2.2 Οικοσυστήµατα ελάτης<br />
Η υβριδογενής ελάτη (Abies borisii-regis) είναι είδος µε µεγάλη ποικιλότητα και<br />
οικολογικό εύρος. Σε µέσους σταθµούς, όπου ο ανταγωνισµός της οξιάς µειώνεται,<br />
σχηµατίζονται µικτές συστάδες οξιάς-ελάτης.<br />
Στην περιοχή µελέτης, η ελάτη εµφανίζεται σε διάσπαρτα άτοµα ή µικρές οµάδες σε<br />
µίξη κυρίως µε την οξιά ή σε µικτές συστάδες οξιάς - λευκοδέρµου πεύκης και µαύρης<br />
πεύκης.<br />
99
β. Ζώνη ψυχρόβιων κωνοφόρων (Vaccinio-Picetalia, ορεινή – υπαλπική ζώνη)<br />
Στην περιοχή µελέτης εµφανίζονται δύο ψυχρόβια κωνοφόρα. Η δασική πεύκη (Pinus<br />
sylvestris), η οποία εµφανίζεται µόνο σε δύο µεµονωµένες οµάδες 30-35 ατόµων σε µίξη µε<br />
µαύρη πεύκη ή µε µαύρη πεύκη και οξιά. Η ύπαρξη του είδους αυτού στο δρυµό Πίνδου,<br />
παρουσιάζει µεγάλο ενδιαφέρον, λόγω του ότι, η περιοχή αποτελεί το νοτιότερο σηµείο<br />
εξάπλωσης της δασικής πεύκης στη Βαλκανική και είναι η µοναδική θέση του είδους στην<br />
οροσειρά της Πίνδου.<br />
Η λευκόδερµος πεύκη (Pinus heldreichii) εµφανίζεται, κυρίως, σε ασβεστολιθικά και<br />
οφειτικά πετρώµατα. Αµιγή δάση λευκοδέρµου πεύκης βρίσκονται σε µεγάλα υψόµετρα από<br />
1.500 µ., περίπου, µέχρι τις κορυφές. Γενικά, οι συστάδες είναι χαλαρές από τις δυσµενείς<br />
κλιµατικές συνθήκες, τις πυρκαγιές και τη βόσκηση στο παρελθόν. Μεµονωµένα άτοµα<br />
λευκοδέρµου πεύκης βρίσκονται στις υψηλότερες κορυφές, κοντά στα δασοόρια. Η έντονη<br />
βόσκηση στο παρελθόν, είχε σαν αποτέλεσµα τη διάβρωση του εδάφους γύρω από τις<br />
υψηλές κορυφές. Μετά την απαγόρευση της βοσκής, η εγκατάσταση της λευκοδέρµου πεύκης<br />
είναι επεκτατική µε τη δηµιουργία αµιγών συστάδων, σε µεγάλα υψόµετρα, και µικτών (µε<br />
οξιά ή µαύρη πεύκη) σε χαµηλότερες θέσεις. Η σταδιακή εγκατάσταση και επέκταση της<br />
λευκοδέρµου πεύκης σε µεγάλα υψόµετρα κοντά στις κορυφές έχει σαν αποτέλεσµα τη<br />
µετατόπιση των δασοορίων ψηλότερα.<br />
γ. Εξωδασική ζώνη υψηλών ορέων (Astragalo- Acantholi-monetalia)<br />
Πάνω από τα δασοόρια τα οποία, ως επί το πλείστον, είναι αποτέλεσµα ανθρωπογενούς<br />
επίδρασης, εµφανίζεται θαµνώδης και ποώδης βλάστηση. Η παρουσία ορισµένων<br />
χαρακτηριστικών ειδών της θαµνώδους και ποώδους βλάστησης, όπως Juniperus nana,<br />
Vaccinium myrtillus, Festuca sp. κ.ά., οδηγεί στην ένταξη των οικοσυστηµάτων αυτών στην<br />
υποζώνη Junipero-Daphnion. Τα οικοσυστήµατα αυτά χαρακτηρίζονται από δυσµενείς<br />
κλιµατικές συνθήκες, και έχουν υποβαθµιστεί από την υπερβόσκηση του παρελθόντος.<br />
Ωστόσο, σταδιακά επέρχεται µια ανόρθωση των οικοσυστηµάτων αυτών, εµπλουτισµός της<br />
χλωριδικής τους σύνθεσης µε περισσότερα είδη και µετατόπιση των δασοορίων υψηλότερα,<br />
µετά την ανακήρυξη της περιοχής σε Εθνικό ∆ρυµό.<br />
δ. Σποραδικά είδη<br />
Τα είδη αυτά δεν δηµιουργούν δικά τους οικοσυστήµατα, αλλά εµφανίζονται σποραδικά<br />
σε οικοσυστήµατα άλλων ειδών. Σαν σποραδικά είδη στην περιοχή µελέτης αναφέρονται τα<br />
εξής: Acer spp., Fraxinus ornus, Ostrya carpinifolia, Prunus cocomilia, Pyrus pyraster, Sorbus<br />
graeca, Sorbus aria, Sorbus aucuparia, Salix alba, κ.ά.<br />
8.3.6 Χλωρίδα<br />
Η χλωρίδα του δρυµού αποτελείται από σπάνια είδη µε µεγάλο βαθµό ενδηµισµού.<br />
Συνολικά έχουν καταγραφεί 415 φυτικά είδη. Στα οφειολιθικά πετρώµατα, πολλά είδη φυτών<br />
αδυνατούν να αναπτυχθούν, ενώ εκείνα που επιβιώνουν έχουν αναπτύξει κατάλληλους<br />
προσαρµοστικούς µηχανισµούς. Αν και τα οφειολιθικά πετρώµατα δεν ευνοούν την ανάπτυξη<br />
µιας πλούσιας σε αριθµό ειδών χλωρίδας, τα είδη τους είναι σπάνια και έχουν µεγάλη<br />
επιστηµονική αξία, λόγω της ιδιαίτερης εξελικτικής τους ιστορίας.<br />
Μερικά από τα σπάνια και ενδηµικά είδη που παρατηρούνται στο δρυµό είναι τα εξής:<br />
- Η κενταύρια των ορέων των βλάχων (Centaurea vlachorum). Ενδηµικό του δρυµού.<br />
- Η σολδανέλα της Πίνδου (Soldanella pindicola)<br />
- Η σιλένε της Πίνδου (Silene pindicola)<br />
100
- Η φριτιλλάρια η ηπειρωτική (Fritillaria epirotica)<br />
- Η λαδανιά η Αλβανική (Cistus albanicus)<br />
- Η βιόλα η Αλβανική (Viola albanica)<br />
- Το λείριο το Αλβανικό (Lillium albanicum)<br />
- Ο δύανθος ο δελτοειδής (Dianthus deltoides)<br />
- Το άλλιο (Allium breviradum)<br />
- Η βορµουελέρα του Μπαλτατσί (Bormuellera baldacii)<br />
- Η καµπανούλα του Χώκινς (Campanula hawkinsiana)<br />
- Ο νάρκισσος ο ποιητικός (Narcisus poeticus)<br />
- Η τουλίπα η Αυστραλιανή (Tulipa australis)<br />
Αξίζει επίσης, να αναφερθούµε στην ύπαρξη του µικρού εντοµοφάγου φυτού<br />
πινγκουίκουλας της κρυσταλλοειδούς (Pinguiculla crystalinna ssp. hirtiflora) που φυτρώνει<br />
σε µικρές αποικίες στα ρέµατα του δρυµού και συλλαµβάνει µε τα φύλλα της µικρά<br />
έντοµα.<br />
Τέλος, το υγρό κλίµα του δρυµού ευνοεί την ανάπτυξη πλούσιας µυκοχλωρίδας, που<br />
αριθµεί 86 είδη µανιταριών.<br />
8.3.7 Πανίδα<br />
Ο Εθνικός ∆ρυµός Πίνδου είναι µια από τις σηµαντικότερες περιοχές της Ελλάδας, όσον<br />
αφορά την πανίδα. Ας περιγράψουµε, όµως, αναλυτικά κάθε κατηγορία.<br />
α. Αµφίβια<br />
Στα άφθονα νερά των ρεµάτων, λιµνών και πηγών ζουν 7 είδη αµφιβίων.<br />
- Ο αλπικός τρίτωνας (Triturus alpestris). Ζει στις δύο ορεινές λίµνες της Φλέγκας στα<br />
1.850 µ. υψόµετρο.<br />
- Η βοµβίνη (Bombina variegata). Μικρός φρύνος που παριστάνει τον πεθαµένο για να<br />
ξεγελάσει του εχθρούς του.<br />
- Ο Ελληνικός βάτραχος (Rana graeca)<br />
- Ο χωµατόφρυνος (Bufo bufo)<br />
- Ο πρασινόφρυνος (Bufo viridis)<br />
- Η σαλαµάνδρα (Salamandra salamandra)<br />
β. Ερπετά<br />
Στο υγρό κλίµα του δρυµού επιβιώνουν δέκα είδη ερπετών. Ανάµεσά τους είναι τα φίδια,<br />
όπως το ασινόφιδο (Coronella austriaca), η σαϊτα (Coluber austriaca), το λιµνόφιδο (Natrix<br />
tessellata) και η οχιά (Vipera ammodytes meridionalis), σαύρες, όπως, το κονάκι (Anguis<br />
fragilis), η πρασινόσαυρα (Lacetra viridis) και το σιλιβούτι (Podacris erhardii) και, τέλος,<br />
η µεσογειακή χελώνα (Testudo hermanni boettgeri).<br />
γ. Ψάρια<br />
Στα µεγάλα ρέµατα του δρυµού ζει η πέστροφα (Salmo trutta fario). Η παρουσία της<br />
είναι έντονη σε ποτάµια µε πετρώδη πυθµένα, µε νερά κρύα, καθαρά, µε υψηλή<br />
περιεκτικότητα σε οξυγόνο, όπως είναι το αρκουδόρεµα. Τρέφεται µε ασπόνδυλα (προνύµφες<br />
εντόµων, καρκινοειδή, κ.ά.). Επίσης, συναντάµε και τον κέφαλο (Leuciscus cephalus).<br />
δ. Πουλιά<br />
Περισσότερα από 70 είδη πουλιών είναι γνωστό πως ζουν σήµερα στο δρυµό της<br />
Πίνδου. Από τα σπάνια πουλιά των αλπικών λιβαδιών είναι:<br />
- Η χιονάδα (Eremophilla alpestris)<br />
101
- Ο διπλοκεφαλάς (Lanius excubiton)<br />
Τα εκτεταµένα και ώριµα δάση του δρυµού φιλοξενούν και 8 είδη δρυοκολαπτών. Οι<br />
δρυοκολάπτες αναρριχώνται στους κορµούς των δένδρων µε τη βοήθεια της σκληρής<br />
ουράς τους, γαντζώνονται και σκάβουν ακόµη και τρύπες µέσα στους κορµούς. Από τα πιο<br />
ενδιαφέροντα είδη του δρυµού είναι:<br />
- O λευκονώτης (Dendrocopus leucotos)<br />
- Η µεσοτσικλιτάρια (Dendrocopus medius)<br />
- Η νανοτσικλιτάρα (Dendrocopus minor)<br />
- Η µαυροτσικλιτάρα (Dryocopus martius)<br />
Βασίλειο των αρπακτικών πουλιών, ο δρυµός προστατεύει 10 σπάνια είδη:<br />
- Ο βασιλαετός (Aquilla heliaca)<br />
- Ο χρυσαετός (Aquilla chrysaetos)<br />
- Το σαΐνι (Accipiter brevipes)<br />
- Ο χρυσογέρακας (Falco biarmicus)<br />
ε. Θηλαστικά<br />
Στον δρυµό ζουν, επίσης, µεγάλα και σπάνια θηλαστικά, όπως:<br />
- Η καφέ αρκούδα (Ursus arctos)<br />
Ο Εθνικός δρυµού Πίνδου είναι από τους σηµαντικότερους<br />
βιοτόπους της Ευρωπαϊκής αρκούδας. Στην ευρύτερη περιοχή<br />
ζει ένας µικρός πληθυσµός από 15-20 άτοµα. Η τροφή της<br />
αποτελείται, κυρίως, από µικρά θηλαστικά, ψοφίµια, έντοµα,<br />
σκουλήκια, καρπούς, βολβούς, µανιτάρια, µυρµήγκια και µέλι.<br />
Εικόνα 8.3: «Καφέ αρκούδα»<br />
- Ο αγριόγατος (Felis sylvestris)<br />
Στη χώρα µας ο αγριόγατος κινδυνεύει από τις επεµβάσεις στα δασικά οικοσυ-στήµατα<br />
καθώς και από τους αδέσποτους σκύλους.<br />
- Ο λύγκας (Lynx lynx)<br />
- Η βίδρα (Lutra lutra).<br />
Η βίδρα είναι ο οικολογικός δείκτης της κατάστασης των παραρευµάτιων<br />
οικοσυστηµάτων και κινδυνεύει από τη µόλυνση των υδάτων από φυτοφάρµακα και<br />
βιοµηχανικά απόβλητα. Είναι ευαίσθητη στην πτώση της στάθµης του νερού. Στην περιοχή<br />
απειλείται από το παράνοµο ψάρεµα µε δυναµίτη, ασβέστη και χλωρίνη. Αποτελεί ένα από<br />
τα σπανιότερα θηλαστικά της Ευρώπης.<br />
- Το ζαρκάδι (Capreolus capreolus)<br />
Απειλείται από τη λαθροθηρία, τη διατάραξη των βιοτόπων και τη βοσκή. Οι θηρευτές<br />
του είναι ο λύκος και ο αγριόγατος. Τρέφεται µε χόρτα, φύλλα, βελανίδια, µανιτάρια, σιτηρά<br />
και όσπρια.<br />
- Το ελάφι (Cervus elaphus)<br />
- Το αγριόγιδο (Rupicapra rupicapra)<br />
Στην περιοχή του δρυµού έχουν παρατηρηθεί µικρές οµάδες στη Φλέγκα και το Αυγό.<br />
Απειλείται ιδιαίτερα από το παράνοµο κυνήγι. Ενοχλείται από την παρουσία κοπαδιών µε<br />
πρόβατα και σκυλιά στη Φλέγκα, ενώ η διάνοιξη του δάσους αποµονώνει τους µικρούς<br />
πληθυσµούς του είδους.<br />
- Ο νυκτοβάτης (Nyctalys noctula)<br />
Οι νυχτερίδες που ζουν στα δάση και τα λιβάδια της περιοχής, προστατεύονται σε όλη<br />
την Ευρώπη αφού αναγνωρίζεται ο πολύ σηµαντικός ρόλος που παίζουν στον έλεγχο των<br />
πληθυσµών των εντόµων.<br />
- Το κουνάβι (Martes foina)<br />
- Ο σκίουρος (Sciurus vulgaris)<br />
102
- O τυφλασπάλακας (Talpa caeca)<br />
- Ο λύκος (Canis lupus).<br />
Ο πληθυσµός των λύκων µειώνεται λόγω της συστηµατικής δίωξης που υφίσταται και<br />
των δυσµενών συνθηκών που ζει. Αυτές συνίστανται στο κυνήγι και τα δηλητηριασµένα<br />
δολώµατα, στην µείωση των µεγάλων χορτοφάγων ζώων µε τα οποία τρέφεται, στην<br />
αποµόνωση των επιµέρους πληθυσµών του, στον ανταγωνισµό από τα αδέσποτα σκυλιά και<br />
στη µείωση της ορεινής κτηνοτροφίας.<br />
- Ο ασβός (Meles meles)<br />
Ο ρόλος του στη γεωργία µπορεί να θεωρηθεί ευεργετικός γιατί τρέφεται µε επιβλαβή<br />
για τις καλλιέργειες σπονδυλωτά και ασπόνδυλα ζώα. Οι πληθυσµοί του σε όλη την<br />
Ευρώπη µειώνονται, ενώ στην περιοχή του δρυµού απειλείται από το παράνοµο κυνήγι και<br />
τα αδέσποτα σκυλιά.<br />
- Το αγριογούρουνο (Sus scrofa)<br />
Το αγριογούρουνο παρουσιάζει ευρύ φάσµα διατροφής, ενώ παράλληλα δεν κινδυνεύει<br />
σοβαρά από τα σαρκοφάγα ζώα της περιοχής. Ζει σε αγέλες, γι’ αυτό και προστατεύεται<br />
καλύτερα από επιθέσεις. Σαν αποτέλεσµα ο πληθυσµός του είναι σηµαντικός και µάλλον<br />
αυξάνεται.<br />
8.4 Ανθρωπογενές περιβάλλον<br />
8.4.1 Ανάλυση των µορφών χρήσεων του δρυµού<br />
Οι κύριες χρήσεις γης στην περιοχή του δρυµού, και συγκεκριµένα στην περιφερειακή<br />
ζώνη αυτού και στην γύρω απ’ αυτήν περιοχή, είναι η δασοπονία και η κτηνοτροφία. Τα<br />
δάση και οι µερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις καλύπτουν το 83,54 % της έκτασης της<br />
περιφερειακής ζώνης και οι βοσκότοποι το 16,46 % αυτής (πίνακας 8.1).<br />
Πίνακας 8.1: «Μορφές εδαφοκάλυψης»<br />
Εδαφοκάλυψη Περιφερειακή ζώνη Πυρήνας Συνολική<br />
(% έκταση) (% έκταση) έκταση (%)<br />
∆άση 42,80 49,25 45,94<br />
Μερικώς<br />
∆ασοσκεπείς<br />
εκτάσεις<br />
40,74 36,63 38,74<br />
Χορτολιβαδικές<br />
εκτάσεις<br />
Βοσκότοποι<br />
16,46 13,99 15,26<br />
Λίµνες - 0,13 0,13<br />
Σύνολο 100 100 100<br />
Άλλες χρήσεις γης και δραστηριότητες είναι η θήρα και η δασική αναψυχή. Η γεωργία<br />
είναι ανύπαρκτη στην περιοχή του δρυµού και περιορίζεται σε µικροεκτάσεις εντός ή<br />
πλησίον των οικισµών.<br />
103
Α. ∆ασοπονία<br />
Η δασοπονία µαζί µε την κτηνοτροφία αποτελούν τις κυριότερες χρήσης γης, όχι µόνο<br />
στη µελετούµενη περιοχή (µε εξαίρεση τον πυρήνα), αλλά σε ολόκληρη την περιοχή της Β.<br />
Πίνδου.<br />
Το κράτος, ως δασοκτήµονας, αποσκοπεί στη βελτίωση των συντελεστών παραγωγής για<br />
την µέγιστη δυνατή ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών.<br />
Πρωταρχική µέριµνα είναι η συντήρηση και επαύξηση της παραγωγικότητας του εδάφους,<br />
µε παράλληλη τήρηση των αρχών της αειφορίας και χωρίς να αγνοείται η προστατευτική<br />
επίδραση του δάσους.<br />
Παλαιότερα, στα δάση παρατηρούνταν σοβαρές υποβαθµιστικές επιδράσεις από διάφορους<br />
εχθρούς, µε κυριότερους την έντονη και αλόγιστη βόσκηση και τις λαθροϋλοτοµίες. Σήµερα,<br />
οι παραπάνω επιπτώσεις έχουν περιοριστεί πολύ και οι σχέσεις δάσους-περιοίκων έχουν<br />
προαχθεί σε εξαιρετικό βαθµό. Σε αυτό συνετέλεσαν:<br />
α) Η ανύψωση του βιοτικού, πολιτιστικού και κοινωνικού επιπέδου των περιοίκων.<br />
β) Η µεγάλη προσφορά του δάσους προς τους περιοίκους σε εργασία και προϊόντα.<br />
γ) Οι καλές σχέσεις του δασικού προσωπικού µε τους περίοικους και η συνείδηση που<br />
έχει αναπτυχθεί σ’ αυτούς ότι το δάσος είναι πηγή ζωής και οποιαδήποτε φθορά ζηµιώνει<br />
τους ίδιους.<br />
Τα εφαρµοζόµενα δασοκοµικά και διαχειριστικά µέτρα στα δάση της περιοχής<br />
αποσκοπούν:<br />
α) στη διατήρηση και δηµιουργία µικτών συστάδων για την καλύτερη αξιοποίηση του<br />
εδάφους, αύξηση του ξυλοαποθέµατος και αποτελεσµατικότερης προστασίας από βιοτικούς<br />
και αβιοτικούς παράγοντες.<br />
β) στη διατήρηση και δηµιουργία κανονικών υποκηπευτικών συστάδων µαύρης πεύκης και<br />
οξιάς, µε τις οποίες µπορεί να αυξηθεί η παραγωγικότητα του εδάφους στο µεγαλύτερο<br />
δυνατό και να εξασφαλιστεί η απόδοσής του.<br />
γ) στη δηµιουργία νέων δασών µε αναδασώσεις, κυρίως, κωνοφόρων για την µεγαλύτερη<br />
και ταχύτερη απόδοση σε δασικά προϊόντα.<br />
Γενικά, για να ανταποκριθούν τα δάση στις προαναφερθείσες απαιτήσεις, τίθεται σαν<br />
γενικός δασοπονικός σκοπός η µέγιστη δυνατή παραγωγή ποιοτικά βελτιωµένων δασικών<br />
προϊόντων, µε το µέγιστο ξυλώδες κεφάλαιο και το ελάχιστο δυνατό κόστος, που θα<br />
επιτευχθεί µε την κατάλληλη οργάνωση των συντελεστών της δασοπονίας, που είναι το<br />
έδαφος, το κεφάλαιο και η εργασία, και σύµφωνα πάντα µε τις αρχές της αειφορίας και της<br />
δασοπονίας.<br />
Από τα δάση της περιοχής παράγεται κάθε χρόνο 41.900 κ.µ. ξυλώδης όγκος, ο οποίος<br />
µετατρέπεται, κυρίως, σε τεχνική ξυλεία διαφόρων κατηγοριών και σε καυσόξυλα. Από τα<br />
παραγόµενα δασικά προϊόντα, η τεχνική ξυλεία και τα καυσόξυλα διατίθενται στο εµπόριο,<br />
ενώ η µεγαλύτερη ποσότητα καυσόξυλων κωνοφόρων παραµένει στο δάσος. Ικανοποιούνται<br />
φυσικά και οι ατοµικές ανάγκες των κατοίκων της περιοχής σε τεχνική ξυλεία, καυσόξυλα<br />
και άλλα προϊόντα.<br />
Β. Κτηνοτροφία<br />
Η κτηνοτροφία µαζί µε τη δασοπονία αποτελούν τις κυριότερες µορφές εκµετάλλευσης<br />
στην περιφερειακή ζώνη του δρυµού και, κυρίως, στην ευρύτερη περιοχή των Κοινοτήτων<br />
Περιβολίου και Κρανιάς, του νοµού Γρεβενών, και του δήµου Μετσόβου του νοµού<br />
Ιωαννίνων. Αντίθετα, στον πυρήνα του δρυµού απαγορεύεται κάθε κτηνοτροφική<br />
δραστηριότητα από το έτος ίδρυσής του (1966).<br />
Το ζωικό κεφάλαιο της περιφερειακής ζώνης αποτελούν µικρά µηρυκαστικά ζώα<br />
(πρόβατα, αίγες) και µεγάλα ζώα (βοοειδή) µε διάρκεια βόσκησης στην περιοχή τουλάχιστον<br />
για 5 µήνες (Μάιος-Οκτώβριος).<br />
104
Οι κτηνοτρόφοι της περιοχής µελέτης εφαρµόζουν, κυρίως, την νοµαδική µορφή<br />
εκµετάλλευσης (µετακινούµενοι κτηνοτρόφοι) για τη θερινή περίοδο, ενώ το χειµώνα<br />
κατεβαίνουν στα χειµερινά λιβάδια της Θεσσαλίας για την εξασφάλιση βοσκήσιµης ύλης<br />
των ζώων τους. Υπάρχει, όµως, και ένας µικρός αριθµός κτηνοτρόφων που εφαρµόζει την<br />
οικόσιτη µορφή εκµετάλλευσης, λόγω της µη µετακίνησής τους, και αυτό συµβαίνει, κυρίως,<br />
στις κοινότητες του νοµού Ιωαννίνων.<br />
Τα µεγαλύτερο µέρος του κτηνοτροφικού κεφαλαίου της περιοχής αποτελούν τα πρόβατα<br />
που βόσκουν στην ευρύτερη περιοχή του δρυµού. ∆ιαχρονικά, το κτηνοτροφικό κεφάλαιο<br />
και ο αριθµός των εκµεταλλεύσεων µειώθηκε, ιδιαίτερα για τα µεγάλα ζώα. Η µείωση<br />
οφείλεται:<br />
1. Στην υποβάθµιση των βοσκήσιµων εκτάσεων, λόγω έντονης βοσκοφόρτωσης κατά το<br />
παρελθόν και η οποία συνεχίζεται µέχρι και σήµερα.<br />
2. Στη µείωση των βοσκήσιµων εκτάσεων, α) λόγω ίδρυσης του δρυµού (µε έκταση<br />
πυρήνα 33.600 στρέµµατα) και β) λόγω εντονότερης δασοπονίας (στα 2/3 των<br />
δασικών εκτάσεων απαγορεύεται η βοσκή).<br />
3. Στη στασιµότητα βελτίωσης παραγόντων ανάπτυξης της κτηνοτροφίας (καταπολέµηση<br />
ανεπιθύµητων φυτών, σπορές, περιφράξεις, λιπάνσεις, τεχνικά έργα).<br />
4. Στην απροθυµία των νέων να ασχοληθούν µε την κτηνοτροφία, µε τάση να φύγουν<br />
από τα χωριά και να εγκατασταθούν στις πόλεις για καλύτερη επαγγελµατική<br />
αποκατάσταση και συνθήκες διαβίωσης.<br />
Γ. Θήρα<br />
Μέσα στη µελετούµενη περιοχή βρίσκουν τροφή και καταφύγιο πολλά είδη πανίδας,<br />
πολλά από τα οποία ανήκουν στην θηραµατική πανίδα όπως ο λαγός, ο αγριόχοιρος, η<br />
ορεινή πέρδικα, οι τσίχλες, οι φάσες, κα.<br />
Τα κυνήγι ρυθµίζεται ως προς το χρόνο, τα επιτρεπόµενα είδη και τον αριθµό των<br />
θηραµάτων που µπορούν να φονευθούν σε κάθε έξοδο µε απόφαση του Υπουργείου<br />
Γεωργίας που εκδίδεται κατ’ έτος και ισχύει για µια κυνηγετική περίοδο, η οποία διαρκεί<br />
από 20 Αυγούστου έως 10 Μαρτίου του επόµενου έτους, χωρίς να είναι ενιαία για όλα τα<br />
είδη.<br />
Το κυνήγι απαγορεύεται στον πυρήνα του δρυµού και στα τµήµατα της περιφερειακής<br />
ζώνης συνολικού εµβαδού 17.840 στρεµµάτων, που ανήκουν στα 3 µόνιµα καταφύγια<br />
θηραµάτων.<br />
Τα καταφύγια αυτά περιγράφονται παρακάτω και είναι:<br />
α) Μόνιµο καταφύγιο θηραµάτων µε συνολική έκταση 26.000 στρεµµάτων που εκτείνεται<br />
στις θέσεις Κυρά Καλή, Τρυπηµένη, Πυροστιά και Βάλια Κάλντα.<br />
β) Μόνιµο καταφύγιο θηραµάτων Μετσόβου – Χρυσοβίτσας-Γρεβενιτίου έκτασης 23.000<br />
στρεµµάτων.<br />
γ) Μόνιµο καταφύγιο θηραµάτων στην περιοχή δηµοσίου δάσους Φλαµπουραρίου και<br />
Βωβούσας σε έκταση 8.610 στρεµµάτων.<br />
∆. Τουρισµός-αναψυχή<br />
Η περιοχή του Ε.∆. Πίνδου, λόγω της µεγάλης οικολογικής και τοπιολογικής του αξίας,<br />
προσφέρεται για την ικανοποίηση των αναγκών του σύγχρονου ανθρώπου σε αναψυχή, είτε<br />
αυτή είναι άτυπη (περίπατος, απόλαυση θέας, υπαίθρια γεύµατα), είτε εξειδικευµένη (σπουδή<br />
φυσικής ιστορίας, ορειβασία).<br />
Ο δρυµός λόγω των καιρικών συνθηκών της περιοχής είναι ανοιχτός µόνο για διάστηµα<br />
3-4 µηνών, δηλαδή τους θερινούς µήνες και στις αρχές του Φθινοπώρου, και το γεγονός<br />
αυτό σε συνάρτηση µε τη µη καλή ποιότητα του οδικού δικτύου, έχει ως αποτέλεσµα το<br />
105
µικρό αριθµό επισκεπτών. Έτσι την τελευταία δεκαετία ο αριθµός των επισκεπτών του<br />
δρυµού ήταν κατά µέσο όρο 2.000 ετησίως. Ξενώνες και άλλου είδους καταλύµατα δεν<br />
υπάρχουν στο δρυµό.<br />
Πολύ κοντά στον δρυµό διέρχεται το Ευρωπαϊκό µονοπάτι Ε4 που µαζί µε τα<br />
µονοπάτια του δρυµού, και άλλα ιστορικά µονοπάτια της ευρύτερης περιοχής, προσφέρουν<br />
δυνατότητες φυσιολατρικού τουρισµού.<br />
Ε. Συλλογή ειδών χλωρίδας<br />
Οι κάτοικοι της περιοχής, αλλά και οι επισκέπτες αυτής, επιδίδονται την κατάλληλη<br />
εποχή, στη συλλογή διαφόρων ειδών µανιταριών και σαλεπιού.<br />
8.5 Γεωργική και κτηνοτροφική πολιτική και οι επιπτώσεις τους.<br />
Γεωργικές εκτάσεις δεν υπάρχουν στην περιοχή του δρυµού και οι λίγες µικροεκτάσεις<br />
περιορίζονται σε θέσεις εντός ή πλησίον των οικισµών. Συνεπώς, η γεωργική πολιτική δεν<br />
επηρεάζει τη διαχείριση του δρυµού.<br />
Οι γεωργικές καλλιέργειες (φασόλια, πατάτες, µηδική, λαχανικά), εναλλασσόµενες µε<br />
χορτολίβαδα και µε λωρίδες διαφόρων δασοπονικών ειδών και διαφόρου πλάτους και<br />
σχήµατος δηµιουργούν µικρά γεωργοδασικά τοπία µε ευεργετικά αποτελέσµατα τόσο από<br />
οικολογική, όσο και αισθητική άποψη.<br />
Σε ότι αφορά την κτηνοτροφική πολιτική, αυτή εναρµονίζεται µε την εκάστοτε ισχύουσα<br />
πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η πολιτική, ανάλογα µε το αν αποβλέπει στην αύξηση ή<br />
τη µείωση του κτηνοτροφικού κεφαλαίου, έχει και διαφορετικές επιπτώσεις στο φυσικό<br />
περιβάλλον και τη διαχείριση του δρυµού.<br />
Σήµερα η κτηνοτροφία στην περιοχή µελέτης, παρότι βαίνει µειούµενη σε αριθµό ζώων<br />
είναι σπουδαία οικονοµική δραστηριότητα και η βοσκή αποτελεί το βασικότερο πρόβληµα<br />
για τη δασοπονία και τη διαχείριση του δρυµού γενικότερα.<br />
Η µεγάλη πίεση της βοσκής οδήγησε στην υποβάθµιση των βοσκοµένων εκτάσεων. Η<br />
σταδιακή µείωση του κτηνοτροφικού κεφαλαίου οδηγεί στην αποκατάσταση των δασικών<br />
οικοσυστηµάτων και στην ανόρθωση των υποβαθµισµένων δασών και βοσκοτόπων.<br />
8.6 ∆ασική πολιτική και οι επιπτώσεις της δασοπονίας<br />
Η διαχείριση όλων των δασών γίνεται µε βάση διαχειριστικές µελέτες, δεκαετούς<br />
διάρκειας για τα δηµόσια δάση και πενταετούς για το δηµοτικό δάσος Μετσόβου. Στο<br />
σύνολο των δασών της περιοχής εφαρµόζεται το σύστηµα διαχείρισης των επιλογικών<br />
υλοτοµιών µε επιδιωκόµενη δασοπονική µορφή την υποκηπευτική.<br />
Η υποκηπευτική µορφή των δασών για τις συνθήκες της περιοχής, όπως έχει ήδη<br />
αναφερθεί, είναι η σταθερότερη, από οικολογική και αισθητική άποψη, διότι σε συνδυασµό<br />
µε τα υπάρχοντα διάκενα συντελεί στη διατήρηση της βιοποικιλότητας των ειδών χλωρίδας<br />
και πανίδας και αναδεικνύει το δασικό τοπίο.<br />
Όµως, το σύστηµα ανάθεσης των υλοτοµιών σε δασικούς συνεταιρισµούς παρουσιάζει<br />
αδυναµίες στην πράξη, γιατί είναι πάρα πολύ δύσκολος ο έλεγχος του τεράστιου χώρου<br />
των δασών από τους λίγους δασικούς υπαλλήλους, µε συνέπεια να υπάρχουν παρατυπίες<br />
κατά την υλοτοµία των συστάδων. Οι δυσµενείς συνέπειες για το δασικό περιβάλλον<br />
προέρχονται, κυρίως, από την υλοτοµία ώριµων δένδρων µεγάλης οικονοµικής αξίας από<br />
άποψη ξύλου για την απόκτηση γρήγορου και εύκολου κέδρους, χωρίς να λαµβάνονται<br />
υπόψη δασοκοµικά κριτήρια.<br />
106
8.7 Οριοθέτηση των ζωνών προστασίας<br />
Ο Εθνικός ∆ρυµός Πίνδου, σε αντίθεση µε άλλους δρυµούς της χώρας µας, δεν έχει<br />
στην περιοχή του οικισµούς και γεωργικές εκτάσεις. Οι κύριες χρήσεις γης στην<br />
περιφερειακή ζώνη είναι η δασοπονία και η κτηνοτροφία. Η κτηνοτροφία, µάλιστα, ασκείται<br />
παράνοµα και στις χορτολιβαδικές και µερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις του πυρήνα µε όλες<br />
τις δυσµενείς επιπτώσεις στην εξέλιξη των οικοσυστηµάτων.<br />
Ζωνοποίηση, υπό την έννοια διαχωρισµού των δυο αυτών δραστηριοτήτων, σηµαίνει ότι<br />
η κτηνοτροφία πρέπει να ασκείται µόνο στις χορτολιβαδικές εκτάσεις της περιφερειακής<br />
ζώνης και φυσικά στους εκτός του δρυµού βοσκότοπους.<br />
Επιτρεπόµενες χρήσεις και µέτρα προστασίας κατά ζώνη.<br />
Στον πυρήνα επιτρέπεται µόνο η επιστηµονική έρευνα και κατ’ επέκταση η<br />
περιβαλλοντική εκπαίδευση και ενηµέρωση που θα στηρίζεται φυσικά σε πορίσµατα<br />
ερευνών και µελετών. Για τους σκοπούς αυτούς από πλευράς υπεύθυνης υπηρεσίας µπορούν<br />
να κατασκευάζονται δασικοί δρόµοι για αντιπυρική προστασία, επιστηµονικά εργαστήρια,<br />
µονοπάτια ειδικά σχεδιασµένα για εκπαίδευση και ενηµέρωση των επισκεπτών και να<br />
τοποθετούνται πινακίδες επιστηµονικών ερευνών και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.<br />
Αντίθετα, στην περιφερειακή ζώνη επιτρέπονται πολλές δραστηριότητες επισκεπτών<br />
κατάλληλα, όµως, κατανεµηµένες στο χώρο και το χρόνο, ώστε να αποφεύγονται συγκρούσεις<br />
τόσο µεταξύ των δραστηριοτήτων όσο και µεταξύ αυτών και των παραδοσιακών µορφών<br />
χρήσεων γης (δασοπονία, κτηνοτροφία).<br />
Η ∆ασική Υπηρεσία, εκτός των έργων προστασίας και διαχείρισης της περιφερειακής<br />
ζώνης, µπορεί να κατασκευάζει έργα που να εξυπηρετούν άµεσα ή έµµεσα τις ποικίλες<br />
δραστηριότητες των επισκεπτών, όπως, οδικό δίκτυο, εργαστήρια επιστηµονικών<br />
παρατηρήσεων και µελετών, µονοπάτια αναψυχής και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, να ιδρύει<br />
δασοβοτανικούς κήπους, να παρέχει θερινές και χειµερινές εγκαταστάσεις για εξυπηρέτηση<br />
κατασκηνώσεων, ορειβασίας, τουρισµού και αθλητισµού, να ιδρύει εκτροφεία θηραµάτων και<br />
ιχθυοτροφεία και να παρεµβαίνει τεχνητά για καλύτερη εκµετάλλευση των φυσικών<br />
καλλονών και γεωµορφικών σχηµατισµών από αισθητική και τουριστική άποψη.<br />
8.8 ∆ιεθνείς Συνθήκες - Συµβάσεις<br />
Οι διεθνείς συµβάσεις που επηρεάζουν τη διαχείριση του δρυµού ή έχουν σχέση µε<br />
αυτή είναι:<br />
α) Η ∆ιεθνής Σύµβαση της Βέρνης «Για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυ-σικού<br />
περιβάλλοντα της Ευρώπης», που κυρώθηκε µε το Ν.1335/83 (Φ.Ε.Κ. 32/Α/13-31983) και<br />
β) Η Σύµβαση της Βόννης «Για τη διατήρηση των αποδηµητικών ειδών που ανήκουν στην<br />
άγρια πανίδα».<br />
107
9o ΚΕΦΑΛΑΙΟ<br />
ΕΘΝΙΚΟΣ ∆ΡΥΜΟΣ ΒΙΚΟΥ-ΑΩΟΥ<br />
9.1 Γενικά<br />
Ο Εθνικός ∆ρυµός Βίκου-Αώου, ο δρυµός των µεγάλων κορυφών, βρίσκεται στη Βόρεια<br />
Πίνδο, στη περιοχή Ζαγόρι της πόλης των Ιωαννίνων, γύρω από τις κορυφές του όρους<br />
Τύµφη. Καθιερώθηκε ως Εθνικός ∆ρυµός το 1973 µε σκοπό την προστασία της άγριας<br />
φύσης που απλώνεται από το φαράγγι του<br />
Βίκου (παραπόταµος Βοϊδοµάτη) µέχρι τη χαράδρα<br />
του κυρίως ποταµού Αώου και ενδιάµεσα<br />
την ορεινή περιοχή του βουνού Τύµφη<br />
(Γκαµήλα υψόµ. 2.491 µ.). Ο πυρήνας έχει<br />
έκταση 34.120 στρέµµατα και περιλαµβάνει το<br />
φαράγγι του Βίκου. Η περιφερειακή ζώνη<br />
απλώνεται σε 122.250 στρέµµατα και, εκτός<br />
των άλλων, περιλαµβάνει και τη χαράδρα του<br />
ποταµού Αώου.<br />
Εικόνα 9.1: «Ο Βοϊδοµάτης»<br />
9.2 Ίδρυση<br />
Ο Eθνικός ∆ρυµός Βίκου- Αώου της Βόρειας Πίνδου ιδρύθηκε µε το Βουλευτικό<br />
∆ιάταγµα 213/20-8-73 (Φ.Ε.Κ., τόµος A′, αριθµός 198).<br />
Στο άρθρο 1 του διατάγµατος ορίζεται σχετικά:<br />
“Προς προστασίαν της περιοχής Βίκου-Αώου<br />
Ιωαννίνων ήτις, ως εκ της ορεογενέσεώς της, παρουσιάζει<br />
αξιολόγου επιστηµονικού ενδιαφέροντος και υψηλού<br />
σκηνογραφικού κάλλους χαραδρώσεις αφ’ ενός και αφ’<br />
ετέρου ποικίλης συνθέσεως χλωρίδα και πανίδα, των<br />
οποίων επιβάλλεται η διατήρησις δια την αισθητικήν,<br />
ψυχικήν, κοινωνικήν και οικονοµικήν ανάπτυξιν της<br />
περιοχής και την διενέργειαν πάσης φύσεως<br />
επιστηµονικών ερευνών, κηρύσσεται Εθνικός ∆ρυµός ”.<br />
9.3 Γεωγραφική θέση<br />
Ο δρυµός Βίκου-Αώου βρίσκεται στο βόρειο τµήµα του νοµού Ιωαννίνων, κοντά στην<br />
κωµόπολη της Κόνιτσας και καταλαµβάνει το κύριο µέρος του ορεινού συγκροτήµατος της<br />
Τύµφης, το οποίο αποτελεί διακλάδωση της Βόρειας Πίνδου. Η οροσειρά της Βόρειας<br />
Πίνδου χωρίζεται από τον ποταµό Αώο σε δύο µεγάλους βραχίονες, τον ανατολικό<br />
(Σµόλικας, Βασιλίτσα και Λύγκος, όπου και ο Ε.∆. Πίνδου) και το δυτικό (Φλάµπουρο και<br />
Γκαµήλα, όπου και ο Ε.∆. Βίκου-Αώου).<br />
Ειδικότερα, ο δρυµός περιλαµβάνει τα ακόλουθα ορεογραφικά συγκροτήµατα:<br />
• Τη χαράδρα του ποταµού Αώου, από τη Μονή Αγίας Τριάδας Βρυσοχωρίου<br />
µέχρι την έξοδό της στην πεδιάδα της Κόνιτσας (παλιό πέτρινο γεφύρι Κόνιτσας).<br />
108
• Το φαράγγι του ποταµού Βοϊδοµάτη, από το χωριό Μονοδένδρι µέχρι την έξοδο<br />
του ποταµού στην πεδιάδα της Κόνιτσας (παλιό πέτρινο γεφύρι Κλειδωνιάς) και<br />
• Τα υψίπεδα του ορεινού συγκροτήµατος της Τύµφης, τα οποία παρεµβάλλονται<br />
µεταξύ των ποταµών Βοϊδοµάτη και Αώου και των κορυφών Τσούκα Κούλα,<br />
Αστράκα, Γκαµήλα και Τσούκα Ρόσα.<br />
(Κασιούµης & Γκατζογιάννης, 1996)<br />
9.4 Έκταση και όρια του δρυµού<br />
Η περιοχή κηρύχθηκε ως Εθνικός ∆ρυµός το 1973 και διακρίθηκε σε δύο τµήµατα, τον<br />
πυρήνα και την περιφερειακή ζώνη. Η έκταση του δρυµού ανέρχεται σε 129.450 στρέµµατα.<br />
Ο πυρήνας περιλαµβάνει το φαράγγι του Βίκου και έχει συνολική έκταση 34.070 στρέµ.,<br />
ενώ η περιφερειακή ζώνη, η οποία περιλαµβάνει τον πυρήνα, έχει έκταση 95.380 στρέµ.<br />
Και περιλαµβάνει τη χαράδρα του ποταµού Αώου, καθώς και τµήµα του ορεινού όγκου της<br />
Τύµφης (στο προεδρικό διάταγµα κήρυξης του δρυµού προσδιορίζεται έκταση 33.000 στρέµ.<br />
για τον πυρήνα και 92.000 στρέµ. για την περιφερειακή ζώνη).<br />
Για τον προσδιορισµό της περιοχής του δρυµού έγινε από την αρχή η παραδοχή ότι ο<br />
δρυµός, µε οποιονδήποτε τρόπο και αν έχουν καθοριστεί τα όριά του, δεν είναι<br />
αποµονωµένος από το ευρύτερο περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται. Αυτό σηµαίνει ότι η<br />
διαχείριση του δρυµού δεν µπορεί να εξεταστεί ανεξάρτητα από τη γύρω περιοχή η οποία<br />
επηρεάζεται από την ύπαρξή του, ή αντίθετα επηρεάζει την υπόσταση και τη λειτουργία<br />
του.<br />
Εκτός από τον πυρήνα και την περιφερειακή ζώνη, κατά συνέπεια, στο υπάρχον σχέδιο,<br />
για λόγους πληρέστερης αξιολόγησης των συνθηκών που επηρεάζουν τον Ε.∆. Βίκου- Αώου,<br />
προσδιορίστηκε µια ευρύτερη ζώνη περιβάλλουσα τις δυο προηγούµενες.<br />
Έτσι, η συνολική έκταση της περιοχής µελέτης ανέρχεται στα 379.450 στρέµ. και<br />
κατανέµεται στις τρεις ενότητες χώρου ως ακολούθως. (πίνακας 9.1)<br />
Πίνακας 9.1: «Κατανοµή της έκτασης της περιοχής µελέτης του Ε.∆. Βίκου-Αώου σε επιµέρους<br />
ενότητες, σύµφωνα µε το διαχειριστικό σχέδιο του δρυµού».<br />
Επιµέρους ενότητες της περιοχής<br />
Μελέτης του Ε.∆<br />
Υφιστάµενος πυρήνας<br />
Υφιστάµενη περιφερειακή ζώνη<br />
Συνολική έκταση του δρυµού<br />
Ευρύτερη περιοχή<br />
Συνολική περιοχή µελέτης<br />
Έκταση<br />
(Εκτάρια)<br />
3.407 εκτάρια<br />
9.538 //<br />
12.945 //<br />
25.000 //<br />
37.945 //<br />
109
9.5 Ανάλυση του φυσικού περιβάλλοντος<br />
9.5.1 Γεωµορφολογία-ανάγλυφο<br />
Ο Εθνικός ∆ρυµός Βίκου-Αώου εκτείνεται στον ορεινό όγκο της Τύµφης, ο οποίος<br />
αποτελεί διακλάδωση της Βόρειας Πίνδου. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από έντονο ανάγλυφο<br />
µε βαθιές χαραδρώσεις, ψηλές κορυφές, απόκρηµνες πλαγιές και βραχώδεις εξάρσεις, καθώς<br />
και πολλά µικροκοιλώµατα και εκτεταµένα οροπέδια. Η ποικιλοµορφία αυτή του ανάγλυφου,<br />
σε συνδυασµό µε τις έντονες υψοµετρικές διαφορές που κυµαίνονται από 420 µ. (πέτρινη<br />
γέφυρα Βοϊδοµάτη) µέχρι 2.497 µ. (κορυφή Γκαµήλας), συνθέτει ένα αξεπέραστης αισθητικής<br />
και επιβλητικότητας τοπίο.<br />
Από άποψη γεωµορφολογίας, ο δρυµός διακρίνεται σε<br />
τρεις χαρακτηριστικές ενότητες:<br />
• Το φαράγγι του Βίκου, µήκους 20 χλµ. Που<br />
το διασχίζει ο ποταµός Βοϊδοµάτης.<br />
• Τη χαράδρα του ποταµού Αώου, µήκους 40<br />
χλµ. Που τη διασχίζει ο οµώνυµος ποταµός<br />
και<br />
• Οι ορεινοί όγκοι της Τύµφης, που βρίσκονται<br />
µεταξύ των δύο αυτών γεωµορφολογικών Εικόνα 9.2: «Ο ποταµός Αώος»<br />
ενοτήτων και χαρακτηρίζονται από τις πολλές υψηλές κορυφές µε υψόµετρα που<br />
ξεπερνούν τα 2.000 µ. Οι κυριότερες απ’ αυτές είναι οι κορυφές Γκούρα,<br />
Τσούκα Ρόσα, Μεγάλα Λιθάρια, Καρτερός, Γκαµήλα (η υψολότερη µε 2.497 µ.),<br />
Πλοσκός, Αστράκα και Λάπατος, που σχηµατίζουν την κύρια κορυφογραµµή της<br />
Τύµφης (Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων).<br />
9.5.2 Κλίµα<br />
Στα χαµηλότερα υψόµετρα κυριαρχεί ο ηπειρωτικός κλιµατικός τύπος που<br />
χαρακτηρίζεται από ζεστά καλοκαίρια µε λίγες τοπικές βροχές και ψυχρούς, πλούσιους σε<br />
βροχές, χειµώνες. Η θερµοκρασία τη χειµερινή περίοδο φθάνει σε χαµηλά επίπεδα και οι<br />
παγετοί είναι συνήθεις από το Νοέµβριο µέχρι τον Απρίλιο. Οι χιονοπτώσεις είναι αρκετές,<br />
το ετήσιο θερµοκρασιακό εύρος µεγάλο και η ηλιοφάνεια ελαττωµένη. Ο χειµώνας είναι<br />
παρατεταµένος, η Άνοιξη συνήθως σύντοµη, το καλοκαίρι θερµό και το φθινόπωρο σχετικά<br />
παρατεταµένο.<br />
Στα µεγαλύτερα υψόµετρα επικρατεί ο ορεινός κλιµατικός τύπος που χαρακτηρίζεται<br />
από δροσερά καλοκαίρια µε αρκετές τοπικές βροχές, ενώ οι χειµώνες είναι τραχείς µε<br />
άφθονες βροχές και χιονοπτώσεις. Η θερµοκρασία τη χειµερινή περίοδο φτάνει σε χαµηλά<br />
επίπεδα και οι παγετοί είναι συνήθεις, από τα µέσα του Φθινοπώρου έως τα µέσα της<br />
Άνοιξης. Το έδαφος στα µεγάλα υψόµετρα καλύπτεται από χιόνι καθ’ όλη τη διάρκεια του<br />
χειµώνα και τους πρώτους µήνες της Άνοιξης, ενώ στα χαµηλότερα υψόµετρα η<br />
χιονοκάλυψη µπορεί να διαρκέσει από µερικές µέρες έως λίγες εβδοµάδες.<br />
9.5.3 Βλάστηση<br />
Η οριοθετηµένη περιοχή του Ε.∆ Βίκου-Αώου χαρακτηρίζεται, κυρίως, από έντονο<br />
κάθετο γεωλογικό διαµελισµό και από µεγάλο υπερθαλάσσιο εύρος, τα οποία δηµιουργούν<br />
µεγάλη ποικιλότητα τύπων βλάστησης και εξαιρετικό χλωριδικό και πανιδικό πλούτο. Η<br />
βλάστηση της περιοχής του δρυµού, αλλά, και της ευρύτερης περιοχής µπορεί να διακριθεί<br />
σε δυο µεγάλες ενότητες:<br />
110
Α. Βιοκλιµατικά καθοριζόµενη ή ζωνική βλάστηση η οποία βρίσκεται<br />
σε ισορροπία µε τις εδαφικές και βιοκλιµατικές συνθήκες ή αλλιώς υπόκειται κύρια σε<br />
βιοκλιµατικό καθορισµό. Η ζωνική βλάστηση ανταποκρίνεται στις σηµερινές κλιµατικές<br />
συνθήκες µιας µεγαλύτερης περιοχής και η οποία αναπτύσσεται χωρίς την ανθρώπινη<br />
επίδραση.<br />
Β. Αζωνική βλάστηση, η οποία δεν είναι βιοκλιµατικά καθοριζόµενη, καθώς δε<br />
συνδέεται µε ορισµένες βιοκλιµατικές ζώνες ή ορόφους, και επιπλέον, δεν αντιστοιχεί µε τις<br />
επικρατούσες ζώνες ή ορόφους βλάστησης. Πρόκειται για µια κατηγορία βλάστησης που<br />
δηµιουργείται κατά κανόνα σε ακραία περιβάλλοντα, όπου, δηλαδή, τοπικά ξεχωρίζει η<br />
σηµασία ενός από τους παράγοντες του περιβάλλοντος και στα πλαίσια της οποίας, ανάλογα<br />
µε τις τοπικές εδαφικές συνθήκες, τη στάθµη του υπόγειου νερού, το είδος και τη διάρκεια<br />
κατάκλισης, την τοπογραφική θέση και το µικροανάγλυφο, απαντούν διαφορετικές<br />
φυτοκοινωνίες.<br />
Στα πλαίσια της διακρινόµενης ζωνικής βλάστησης απαντούν: θαµνώνες αείφυλλων<br />
σκληρόφυλλων, δάση φυλλοβόλων δρυών, δάση οξιάς, συστάδες λοιπών φυλλοβόλων<br />
πλατύφυλλων, δάση ορεινών και ψυχρόβιων κωνοφόρων (µαύρη πεύκη, υβριδιογενής ελάτη,<br />
λευκόδερµος πεύκη ή ρόµπολο), ενώ στα υψοµετρικά επίπεδα που βρίσκονται πάνω από τα<br />
δασοόρια εκτείνονται φυτοκοινότητες χαµηλής θαµνώδους και λιβαδικής βλάστησης, καθώς<br />
και βραχωδών οικοσυστηµάτων και σαρών.<br />
Η παραποτάµια βλάστηση του Βίκου και του Αώου, καθώς και των ρεµάτων της,<br />
αναπτύσσεται υπό ιδιαίτερες σταθµικές συνθήκες και εντάσσεται στην αζωνική βλάστηση.<br />
Για την ένταξη των επιµέρους ενοτήτων βλάστησης σε ορόφους ακολουθήσαµε το<br />
µοντέλο ορόφωσης της βλάστησης στα Μεσογειακά Όρη, δεχόµενοι, ωστόσο, ότι ο όροφος<br />
βλάστησης δεν αντιστοιχεί σε µια απλή υψοµετρική διαδοχή των διαφορετικών<br />
βιοκλιµάτων, αλλά αντιπροσωπεύει µια σύνθετη µονάδα που περιλαµβάνει υψοµετρική<br />
διευθέτηση και διαδοχή κατά γεωγραφικό πλάτος.<br />
• Αείφυλλη σκληρόφυλλη (µακκία) και “ψευδοµακκία” βλάστηση (Μέσο-<br />
και Υπερµεσογειακός όροφος βλάστησης).<br />
Οι θαµνώδεις σχηµατισµοί αείφυλλων σκληρόφυλλων-πλατύφυλλων εµφανίζουν κατά<br />
βάση ορισµένη συνέχεια διαµορφώνοντας µ’ αυτόν τον τρόπο µια σαφή ζώνη που<br />
υψοµετρικά κυµαίνεται από τα 400 µ. (κατώτερο υψοµετρικό όριο του δρυµού) έως τα 800<br />
µ. (κυρίως στα νότια και δυτικά τµήµατα του δρυµού), ενώ κατά τόπους εµφανίζονται µε τη<br />
µορφή νησίδων, όπως για παράδειγµα στις απότοµες ασβεστολιθικές πλαγιές της χαράδρας<br />
του Βίκου.<br />
Από φυσιογνωµική άποψη κυριαρχούν τα είδη Quercus ilex (αριά, βελανιδιά) και<br />
Arbutus andrachne (κουµαριά), µε την παρουσία του Fraxinus ornus (φράξο).<br />
Η διαµόρφωση πυκνών θαµνώνων, µε ποσοστό κάλυψης 100% και ιδιαίτερη αισθητική<br />
αξία, συνδυάζεται µε τον απρόσιτο χαρακτήρα των πλαγιών της χαράδρας. Στη χλωριδική<br />
σύνθεση των εν λόγω θαµνώνων συµµετέχουν τα ακόλουθα είδη στον θαµνώδη και<br />
δενδρώδη όροφο: Arbutus andrachne (αγριοκουµαριά), Quercus ilex (αριά), Quercus coccifera,<br />
Pistacia tenebinthus (σχίνος), Phillyrea latifolia (φυλλίκη), Arbutus unedo (κουµαριά), Cotinus<br />
coggygria, Fraxinus ornus, Coronilla emerus ssp. emeroides, Smilax aspera, κ.ά.<br />
• Βλάστηση ξηρόφιλων φυλλοβόλων δρυών (Υπερ-µεσογειακός όροφος βλάστησης)<br />
Τα δρυοδάση των ξηρών βιοτόπων της περιοχής µελέτης καλύπτουν σηµαντικές<br />
επιφάνειες κυρίως στα ΒΑ τµήµατα του δρυµού, στα ∆υτικά και Νότια τµήµατα της<br />
άµεσα γειτνιάζουσας µε τα όρια του δρυµού ευρύτερης περιοχής, και χαρακτηρίζονται από<br />
την κυριαρχία των ακόλουθων ειδών φυλλοβόλων δρυών: Quercus frainetto (πλατύφυλλη<br />
111
δρυς, βελανιδιά), Quercus pubescens (χνοώδης δρυς), Quercus cerris και Quercus<br />
dalechampii (δρυς δαλεχαµπίου).<br />
• Βλάστηση ορεινών και ψυχρόβιων κωνοφόρων (Υπέρ-,ορεινός- και Ορο-<br />
µεσογειακός όροφος βλάστησης)<br />
α) ∆άση υβριδογενούς ελάτης (Abies borissi-regis)<br />
Οι καλά αναπτυγµένες πυκνές συστάδες µε Abies borissi-regis απαντούν, είτε µε τη<br />
µορφή αµιγών δασών, είτε σε µίξη µε τη µαύρη πεύκη (Pinus nigra ssp. pallasiana) και τη<br />
λευκόδερµη πεύκη (Pinus leucodermis). Χαρακτηριστική είναι, επίσης, η συµµετοχή ειδών<br />
φυλλοβόλων δρυών, και ιδιαίτερα της πλατύφυλλης δρυός (Quercus frainetto), αλλά και<br />
πλήθος ποωδών και θαµνωδών φυτών της χλωριδικής ακολουθίας των φυλλοβόλων<br />
δρυοδασών, κυρίως στα ελατοδάση της κατώτερης ζώνης (αναπτύσσονται σε µέσο<br />
υψόµετρο 1.100-1.200 µ.) και πιο συγκεκριµένα στις θέσεις µετάβασης από τη ζώνη των<br />
δασών φυλλοβόλων δρυών προς τη ζώνη των ορεινών παραµεσογείων κωνοφόρων.<br />
Στα ελατοδάση της ανώτερης ζώνης (αναπτύσσονται σε µέσο υψόµετρο 1.300-1.400 µ.)<br />
χαρακτηριστική είναι η παρουσία της δασικής οξιάς (Fagus sylvatica, οξιά η κοινή) καθώς<br />
και ορισµένων στοιχειών των φυλλοβόλων δασών.<br />
Στη χλωριδική σύνθεση των δασών υβριδογενούς ελάτης που εδράζονται κυρίως πάνω<br />
σε σχιστόλιθους και φλύσχες σε πλαγιές µε µεγάλες κλίσεις, συµµετέχουν τα ακόλουθα<br />
είδη: Abies borissi-regis, Aesculus hippocastanum (αγριοκαστανιά), Hellaborus cyclophyllus,<br />
Doronicum columnae, Lathyrus laxiflorus, Prunus mahaleb, Fraxinus ornus (φράξος),<br />
Aremonia agrimonoides, Fragaria verca, Ostrya carpinifolia, Quercus frai-netto, Carpinus<br />
orientalis (κάρπινος ή γαύρος), Coronilla emerus ssp., κ.ά.<br />
β) ∆άση µαύρης πεύκης (Pinus nigra ssp. pallasiana)<br />
Τα δάση µαύρης πεύκης καταλαµβάνουν µεγάλες εκτάσεις στη χαράδρα του Αώου και<br />
στο ανατολικό και νότιο τµήµα της περιοχής µελέτης και κατανέµονται υψοµετρικά από τα<br />
1.000 έως τα 1.600 µέτρα. Η µαύρη πεύκη είναι το κυρίαρχο είδος στην περιοχή µε βάση<br />
το ποσοστό της επιφάνειας που καλύπτει και, είτε σχηµατίζει αµιγείς συστάδες, είτε µικτές<br />
συστάδες µε οξιά και ελάτη.<br />
Στη χλωριδική σύνθεση των δασών µαύρης πεύκης συµµετέχουν τα ακόλουθα είδη:<br />
Pinus nigra ssp. Pallasiana (µαύρο πεύκο Αυστρίας), Staehelina uniflosculosa, Chamaecytisus<br />
hirsutus, Ferulago sylvatica ssp. Sylvatica, Ostrya carpinifolia (µαύρος κάρπινος), Carpinus<br />
orientalis, Anemonia agrimonoides, Juniperus oxycedrus (κέδρος), Buxus sempervirens (βουξός)<br />
κ.ά.<br />
γ) ∆άση οξιάς<br />
Τα δάση οξιάς κατέχουν πολύ µικρή επιφάνεια στα πλαίσια της οριοθετηµένης περιοχής<br />
του δρυµού και απαντούν µε περισσότερο ή λιγότερο αµιγή µορφή ως µια νησίδα στα ΒΑ<br />
όρια του δρυµού, καθώς επίσης και ως µικτές δασικές συστάδες οξιάς και µαύρης πεύκης<br />
(Pinus nigra ssp. pallasiana), σε υψόµετρο που κυµαίνεται από 1.000 έως 1.800 µ., στο<br />
εσωτερικό µιας µεγάλης έκτασης που αποικίζεται από αµιγείς συστάδες µαύρης πεύκης.<br />
Στη χλωριδική σύνθεση των δασών της οξιάς συµµετέχουν τα ακόλουθα είδη: Fagus<br />
sylvatica, Galium adoratum, Chamaecytisus polytrichus, Doronicum columnae, Lathyrus<br />
laxiflorus, Veronica chamaedris ssp., κά.<br />
δ) ∆άση λευκοδέρµου πεύκης ή ρόµπολου (Pinus heldreichii)<br />
Τα δάση µε Pinus heldreichii (ρόµπολο) εκτείνονται υψοµετρικά πάνω από τα δάση<br />
µαύρης πεύκης συγκροτώντας τα ανώτερα δασοόρια, στην περιοχή της ∆ρακολίµνης και<br />
του Άβαλου (1.500-1.900 µ.) και στην περιοχή του Βαθυλάκκου (900-1.600 µ.). Επίσης<br />
112
απαντούν µικτές δασικές συστάδες λευκοδέρµου Πεύκης µε υβριδογενή ελάτη ή µε οξιά.<br />
Κατέχουν µέτριας επιφάνειας εκτάσεις του δρυµού και η οικολογική τους σηµασία αυξάνεται<br />
από την περιορισµένη εξάπλωση του Ρόµπολου στη χώρα µας (Όλυµπος, Πίνδος, Βέρµιο,<br />
Γκορίλας). Το Pinus heldreichii είναι το πιο ψυχρόβιο κωνοφόρο απ’ όλα τα ελληνικά<br />
πεύκα, είναι φιλόφωτο και έχει µικρές εδαφικές απαιτήσεις εµφανιζόµενο, συνήθως, σε ξηρά,<br />
ασβεστολιθικά και οφειτικά πετρώµατα.<br />
• Ανωδασική βλάστηση (Ορεινός- και Ορο-µεσογειακός όροφος βλάστησης).<br />
Στη σύνθεση του µωσαϊκού της ανωδασικής βλάστησης, που εµφανίζεται µε συνέχεια<br />
πάνω από τα 1.700 µ. και ως µικρές κηλίδες εξωδασικής βλάστησης σε κατώ-τερα υψόµετρα<br />
(από τα 1.500 µ.), συµµετέχουν οι τέσσερις παρακάτω τύποι βλάστησης:<br />
α) “Στεππόµορφα” λιβάδια (Pelouses ecorhees)<br />
Τα στεππόµορφα λιβάδια χαρακτηρίζονται από την κυριαρχία αγκαθωτών χαµαιφύτων<br />
(θαµνών) από την ευρεία εµφάνιση γυµνού εδάφους ανάµεσα στους θυσσανόµορφους<br />
σχηµατισµούς µε αγρωστώδη και από µέτρια ασκούµενη βόσκηση στη διάρκεια του<br />
καλοκαιριού. Πρόκειται για λιβάδια που εξαπλώνονται κατά κανόνα πάνω από τα δασοόρια<br />
και παρουσιάζουν ιδιαίτερα φυσιογνωµικά εδαφικά χαρακτηριστικά στην περιοχή της<br />
Μεσογείου, γεγονός που οδήγησε στην ανάγκη οµαδοποίησής τους µε το φυσιογνωµικό,<br />
ποιοτικό χαρακτηρισµό των Pelouses ecorchees ή “Στεππόµορφων λιβαδιών”.<br />
Στη διαµόρφωση της φυσιογνωµίας των ορεινών και ορο-µεσογειακών αυτών τοπίων<br />
του όρους Βίκου-Αώου κυρίαρχο ρόλο παίζουν τα πολυετή αγρωστώδη (Festuca sp., Sesleria<br />
sp., Stipa sp., κά.) µε τα χαµαίφυτα προσκεφαλοειδούς ανάπτυξης (Astragalus sp., Marrubium<br />
sp., Sideritis sp., Prunus sp., κά.). Οι περιοχές αυτές σκεπάζονται µε χιόνι καθ’ όλη τη<br />
διάρκεια του χειµώνα.<br />
Η υψοµετρική κατανοµή της φυτοκοινωνίας των Στεππόµορφων λιβαδιών κυµαίνεται<br />
από τα 1.800 µ. έως τα 2.300 µ. πάνω σε βραχώδεις βιότοπους.<br />
β) Βλάστηση ασβεστολιθικών βράχων<br />
Οι βράχοι αυτοί είναι, κυρίως, οι κατακόρυφοι βράχοι µε τη µορφή τοιχώµατος ή οι<br />
απόκρηµνες επιφάνειες και απότοµες κλίσεις αλλά και οι βραχώδεις βιότοποι µε µέτριες<br />
έως ισχυρές κλίσεις. Οι βραχόφιλες φυτοκοινωνίες είναι οι εξής: Gnaphalium roeseri –<br />
Asplenium fissum, Trifolium praetutianum – Valeriana epirotica. Η υψοµετρική κατανοµή των<br />
εν λόγω φυτοκοινωνιών κυµαίνεται αντίστοιχα από 1.500-2.200 µ. και 2.100-2.350 µ.<br />
γ) Βλάστηση σαρών<br />
Πρόκειται για ασταθή υποστρώµατα που συγκροτούνται από "κινούµενες" πετρώδης<br />
µάζες µε ελάχιστη ποσότητα εδάφους µεταξύ τους. Τα φυτά που αποικίζουν τέτοιου είδους<br />
βιότοπους υπόκεινται σε ιδιαίτερα δριµύς οικολογικές συνθήκες. Αυτές είναι η µηχανική<br />
δυσκολία στήριξης στο έδαφος (τα φυτά συγκρατούνται χάρη στις ιδιαίτερες προσαρµογές<br />
των ριζών και των βλαστών τους), η έλλειψη νερού (λόγω της µικρής παρουσίας λεπτών<br />
υλικών στο υπόστρωµα) καθώς και ακραίες µεταβολές θερµοκρασίας (εξαιτίας της<br />
υπερέκθεσης των υποστρωµάτων στο ηλιακό φως).<br />
δ) Βλάστηση “ξυρισµένων” ή “αποψιλωµένων” χιονόφιλων λιβαδιών (Pelouses rases)<br />
και λιβαδιών τύπου λειµώνα (Prairies)<br />
Όσον αφορά τα χιονόφιλα λιβάδια πρόκειται για βιότοπους που απαντώνται στα<br />
Μεσογειακά Όρη που αποικίζονται από ιδιόµορφη φυτοκάλυψη και χαρακτηρίζονται από τα<br />
ακόλουθα γνωρίσµατα:<br />
• Αβαθείς επιχωµατωµένες κοιλότητες σε οριζόντια ή πολύ µικρής κλίσης εδάφη,<br />
• Ύπαρξη ορισµένου βαθµού εδαφογένεσης,<br />
113
• ∆ιατήρηση της χιονοκάλυψης µέχρι περίπου τα µέσα Ιουνίου ή και Ιουλίου,<br />
• Όψη ενός λείου και πυκνού χλοοτάπητα,<br />
• Υψηλό ποσοστό σχετικής υγρασίας στη διάρκεια του καλοκαιριού που συντηρείται<br />
από την τήξη του χιονιού.<br />
Η φυτοκοινωνία αυτών των χιονόφιλων λιβαδιών χαρακτηρίζεται από τα ακόλουθα<br />
χαρακτηριστικά είδη: Alopecurus gerardii, Crocus veluchensis, Thlaspi microphyllum, Thlaspi<br />
rivale, Taraxacum laevigatum, Onobrychis Montana ssp. scardica.<br />
Τα υψοµετρικά όρια κατανοµής που κυµαίνονται µεταξύ 2.000-2.300 µ., και<br />
χαρακτηρίζεται από ποσοστό κάλυψης 75-80% και κλίσεις 5-15% πάνω από όλες τις<br />
εκθέσεις.<br />
Τα λιβάδια µε υψηλά φυτά τύπου λειµώνα αντιπροσωπεύονται από τη φυτοκοινωνία Poa<br />
violaceae – Silenetum roemeri και εντοπίζονται σε γειτονικές στη ∆ρακολίµνη θέσεις, έχουν<br />
ποσοστό κάλυψης 90-100%, ήπιες κλίσεις έως εντελώς επίπεδα εδάφη, υψοµετρική κατανοµή<br />
από 2.050 µ έως 2.300 µ και την ακόλουθη χλωριδική σύνθεση: Poa violacea, Silene<br />
roemeri, Campanula tymphaea, Trifolium parnassi, Crocus veluchensis, Astragalus depressus<br />
κ.ά.<br />
• Παρόχθια βλάστηση<br />
Η αζωνικού τύπου βλάστηση αποικίζει εκτάσεις που αρχίζουν από το ύψος της<br />
επιφάνειας του ποταµού και εκτείνεται σε µια στενή λωρίδα εδάφους παράλληλα προς τις<br />
όχθες των ποταµών Βίκου και Αώου. Το πλάτος της παρόχθιας ζώνης βλάστησης<br />
κυµαίνεται από 5 µέχρι 50 µ. περίπου, το δε ύψος της δεν ξεπερνά τα 20 µ.<br />
Στη σύνθεση των παραποτάµιων δασών της χαράδρας του Βίκου-Αώου συµµετέχουν τα<br />
ακόλουθα είδη και ανάλογα µε τα κυρίαρχα είδη συγκροτούνται πλατανεώνες (συστάδες µε<br />
Platanus orientalis), είτε συστάδες ιτιάς και λεύκης (Salix alba, Populus alba): Platanus<br />
orientalis (κοινός πλάτανος), Alnus glutinosa, Salix alba (ασηµοϊτιά), Salix incana, Salix<br />
fragilis, Clematis flammula, κ.ά.<br />
• Αλπικές λίµνες, λούτσες, ηµιφυσικές λιµνούλες, πηγές<br />
Υπάρχουν τουλάχιστον έξι τέτοια σώµατα νερού µε διαφορετικά χαρακτηριστικά και<br />
προέλευση το καθένα. Το πιο γνωστό από αυτά είναι η ∆ρακολίµνη κοντά στην κορυφή<br />
της Γκαµήλας. Κανένα δεν περιέχει ψάρια. Μόνο η ∆ρακολίµνη και η λίµνη Ριζίνας<br />
περιέχουν βουνοτρίτωνες.<br />
• Ρέοντα ύδατα: ποτάµια, ρυάκια<br />
Μόνο ο Αώος µπορεί να θεωρηθεί ολοκληρωµένο ποτάµιο σύστηµα και, τουλάχιστον<br />
µέσα στην περιοχή µελέτης, έχει νερό και ισχυρή σχετικά ροή καθ’ όλη τη διάρκεια του<br />
έτους. Ο Βοϊδοµάτης δεν αποτελεί καθαυτό ποτάµιο οικοσύστηµα, αλλά κάτι µεταξύ ρεόντων<br />
υδάτων πηγών και χειµάρρου.<br />
9.5.4 Χλωρίδα<br />
Τεράστια είναι η οικολογική αξία του Ε.∆. Βίκου-Αώου όσον αφορά στο χλωριδικό<br />
του πλούτο που περιλαµβάνει 1.700 είδη και υποείδη. Η µοναδικότητα του δρυµού<br />
οφείλεται στο ότι προστατεύει µεταξύ των άλλων και 5 ενδηµικά είδη, τα οποία είναι τα<br />
εξής: Silene intonsa, Saxifraga biflora epirotica, Galium sacrorum, Hieracium dasycraspedum<br />
και Hieracium necopinum.<br />
Ο δρυµός φιλοξενεί άλλα 19 ενδηµικά είδη της Ελλάδας, ενώ προστατεύει ένα µεγάλο<br />
αριθµό φυτικών ειδών που έχουν ιδιαίτερη επιστηµονική σηµασία, είναι σπάνια ή<br />
114
προστατευόµενα. Ένα εντυπωσιακό χαρακτηριστικό της χλωρίδας του δρυµού είναι πως<br />
αρκετά γένη φυτών χαρακτηρίζονται από ένα ασυνήθιστα µεγάλο αριθµό ειδών για µια τόσο<br />
µικρή περιοχή. Τέτοια γένη φυτών είναι η δρυς (βελανιδιά) (Quercus spp.) µε 9 είδη, η σιλένη<br />
(Silene spp.) µε 27 είδη, το σέδο (Sedum spp.) µε 14 είδη, η σαξιφράγκα (Saxifraga spp.) µε<br />
13, το τριφύλλι (Trifolium spp.) µε 43, το γεράνι (Geranium spp.) µε 18, η βιόλα (Viola spp.)<br />
µε 16 και η καµπανούλα (Cambanula spp.) µε 14.<br />
Επίσης, συναντάµε άγριους κρίνους και ίριδες (Iris germanica). Την Άνοιξη εντυπωσιάζει<br />
ο Νάρκισσος ο ποιητικός (Narcisus poeticus) µε τα ολόλευκα άνθη του, η ραµόντα η<br />
Σέρβικη (Ramonda serbica), η σπάνια τουλίπα η αυστραλιανή (Tulipa australis) µε κίτρινο<br />
χρώµα και σε ακόµα πιο µεγάλα υψόµετρα τα γαλάζια άνθη της γεντιανής της εαρινής<br />
(Gentiana verna).<br />
Στον δρυµό απαντώνται, ακόµα, αρκετά είδη σπάνιων ορχιδέων (Ophrys sphegodes, Orchis<br />
simis, κ.ά.) και η κόκκινη παιώνια (Paeonia peregrinna).<br />
Η φήµη του δρυµού για τη χλωριδική του αξία οφείλεται, τέλος, στα φαρµακευτικά<br />
του φυτά, που ξεπερνούν τα 250 είδη. Αυτά είναι ο ελλέβορος ο κυκλόφυλλος, το<br />
φασκόµηλο, το κώνειο, η γαλατσίδα, η σατουρέγια, το τσάι του βουνού, η µέντα, η δάφνη η<br />
ολεοειδής και πολλά άλλα.<br />
9.5.5 Πανίδα<br />
α. Χερσαία µαλάκια<br />
Το είδος Helix pomatia προστατεύεται από τη Σύµβαση της Βέρνης. Κανένα άλλο είδος<br />
από τα καταγραφέντα δεν φαίνεται να παρουσιάζει ιδιαιτερότητα ως προς τη σπανιότητά<br />
του. Επειδή η καταγραφή των χερσαίων µαλακίων στον ελληνικό χώρο είναι αρκετά ελλιπής<br />
ακόµη, δεν µπορούµε να εκφράσουµε εµπεριστατωµένη γνώµη σχετικά µε τον πλούτο των<br />
ειδών του δρυµού.<br />
β. Αµφίβια<br />
Έχουν καταγραφεί συνολικά 9 είδη. Το σπανιότερο είδος είναι ο αλπικός τρίτωνας ή<br />
βουνοτρίτωνας Triturus alpestris.<br />
γ. Έντοµα<br />
Στην περιοχή του δρυµού έχουν καταγραφεί 29 είδη µυρµηγκιών, ορθόπτερα (ακρίδες,<br />
γρύλοι, τριζόνια) και ορισµένα ηµίπτερα.<br />
δ. Ερπετά<br />
Ο συνολικός αριθµός ερπετών που έχουν παρατηρηθεί στο δρυµό έχει ανέλθει στα 18 ή<br />
19 αναλόγως µε το αν υπάρχει ένα ή δυο είδη πράσινων σαυρών. Το σηµαντικότερο είδος<br />
ερπετού του δρυµού είναι ο αστρίτης (Vipera ursinii graeca), είδος οχιάς, τόσο διότι ο<br />
µοναδικός χώρος εξάπλωσής του στην Ελλάδα είναι η Τύµφη, όσο και διότι<br />
αντιπροσωπεύει µοναδικό ενδηµικό υποείδος. Άλλα είδη ερπετών είναι η σαίτα (Coluber<br />
najadum), το σπιτόφιδο (Elaphe situla), το ασινόφιδο (Coronella austriaca), η Κερκυραϊκή<br />
σαύρα (Algyroides nigropunctatus) και η κρασπεδωτή χελώνα Testudo marginata.<br />
ε. Ψάρια<br />
Η ιχθυοπανίδα του Ε.∆. Βίκου-Αώου φιλοξενεί ένα µοναδικό ενδηµικό είδος ψαριού που<br />
βρίσκεται µόνο στον ποταµό Αώο. Πρόκειται για το σπάνιο είδος πινδοβίνος Orthias<br />
pindus. Επίσης, συναντάµε την Αµερικάνικη πέστροφα (Oncorhynchus mykiss) στη<br />
∆ρακολίµνη του όρους Τύµφης και τον κέφαλο των γλυκών νερών (Leuciscus cephalus).<br />
115
στ. Πουλιά<br />
Ο συνολικός αριθµός ειδών πτηνών που έχουν παρατηρηθεί ή και φωλιάζουν στο<br />
δρυµό ανέρχεται πλέον στα 121 και από αυτά τα 26 είδη χαρακτηρίζονται ως σπάνια.<br />
Φιλοξενεί πληθυσµούς ειδών µε πολύ περιορισµένη κατανοµή στην Ελλάδα, όπως,<br />
αγριόκοτα, αιγωλιός, χιονότσιχλα, βουνοπαπαδίτσα, σβαρνίστρα, χιονόσπινος και νεροκότσυφος.<br />
Επίσης, συναντάµε τους ασπροπάρηδες, κοκκινοκαλιακούδες και κιτρινοκαλιακούδες,<br />
χρυσαετούς, πέρδικες και µαύρους δρυοκολάπτες.<br />
ζ. Θηλαστικά<br />
Τα είδη υψηλού ενδιαφέροντος στο δρυµό είναι η ικτίδα, η βίδρα, ο λύκος, η αρκούδα, ο<br />
λύγκας, η αγριόγατα και το αγριόγιδο.<br />
Ωστόσο, µέσα στα όρια του δρυµού έχουν παρατηρηθεί τα παρακάτω είδη:<br />
-ικτίδα (Mustela putorius)<br />
-βίδρα ή ποταµόσκυλο (Lutra lutra)<br />
-λύκος (Canis lupus)<br />
-αρκούδα (Ursus arctos)<br />
-λύγκας (Felis lynx)<br />
-αγριόγατα (Felis sylvestris)<br />
-αγριόγιδο (Rupicapra rupicapra)<br />
-ζαρκάδι (Capreolus capreolus)<br />
-αγριογούρουνο (Sus Scrofa)<br />
-λαγός (Lepus europeus)<br />
-σκίουρος (Sclurus vulgaris)<br />
-ασβός (Meles meles)<br />
Συµπερασµατικά<br />
Το κυριότερο πολύτιµο χαρακτηριστικό της περιοχής από την άποψη της πανίδας είναι<br />
ότι συγκεντρώνει στην έκτασή της το πληρέστερο φάσµα ζωικών οργανισµών<br />
χαρακτηριστικών της πανίδας των βουνών της Ελλάδας. Επίσης, ας τονιστεί πως σε καµιά<br />
άλλη ορεινή περιοχή της Ελλάδας ίσης έκτασης δεν ζουν όλα µαζί τα µεγάλα θηλαστικά<br />
αρκούδα, λύκος, λύγκας, βίδρα, αγριόγατος, αγριόγιδο, ζαρκάδι και αγριογούρουνο.<br />
9.6 Ανθρωπογενές περιβάλλον<br />
9.6.1 Ανάλυση των µορφών χρήσης του δρυµού<br />
Από άποψη µορφών χρήσης, διακρίθηκαν στην περιοχή µελέτης οι ακόλουθες κατηγορίες<br />
εκτάσεων.<br />
α) Εκτάσεις απόλυτης προστασίας: αυτές αφορούν την περιοχή του πυρήνα του Εθνικού<br />
∆ρυµού, όπου το νόµιµο καθεστώς προσδιορίζει διατήρηση και προστασία του φυσικού<br />
περιβάλλοντος ως κυρίαρχο στόχο, ενώ κάθε άλλη χρήση είτε απαγορεύεται ή περιορίζεται<br />
σε βαθµό τέτοιο ώστε να µην επηρεάζονται το τοπίο και οι διεργασίες εξέλιξης του<br />
φυσικού περιβάλλοντος.<br />
β) Εκτάσεις προστατευτικού χαρακτήρα: σ’ αυτές εντάχθηκαν οι περιοχές που εµφανίζουν<br />
έντονα φαινόµενα διάβρωσης των δασικών εδαφών. Κατά συνέπεια κυριαρχεί εδώ ο<br />
προστατευτικός χαρακτήρας έναντι οποιασδήποτε άλλης µορφής χρήσης.<br />
γ) Εκτάσεις κτηνοτροφικής χρήσης: σ’ αυτές εντάχθηκαν οι περιοχές που χρησιµοποιούνται<br />
µέχρι σήµερα κατά κύριο λόγο από την κτηνοτροφία και έχουν παγιωθεί λίγο ως πολύ ως<br />
λιβαδικές ή βοσκόµενες εκτάσεις.<br />
116
δ) Εκτάσεις δασικών εκµεταλλεύσεων: σ’ αυτές εντάχθηκαν τα δάση όπου ασκείται µέχρι<br />
σήµερα οργανωµένη εκµετάλλευση για την παραγωγή ξύλου.<br />
ε) Εκτάσεις αγροτικών καλλιεργειών: σ’ αυτές εντάχθηκαν οι αγροί που µπορούσαν, λόγω<br />
µεγέθους, να συµπεριληφθούν και να απεικονιστούν στο χάρτη χρήσεων γης.<br />
στ) Εκτάσεις υποδοµών: αφορούν τις εκτάσεις των διαφόρων οικισµών που βρίσκονται<br />
εντός της περιµέτρου της περιοχής µελέτης.<br />
ζ) Εκτάσεις εκτός οργανωµένης διαχείρισης: σ’ αυτές εντάχθηκαν όλες οι υπόλοιπες<br />
εκτάσεις της περιοχής µελέτης για τις οποίες δε διαµορφώθηκε µέχρι σήµερα κανένα<br />
καθεστώς χρήσης και δεν µπορούσαν να ενταχθούν σε καµία από τις παραπάνω κατηγορίες.<br />
Πίνακας 9.2: «Κατανοµή έκτασης κατά µορφές κυρίαρχης χρήσης στον Ε.∆. Βίκου-Αώου».<br />
(Κασιούµης & Γκατζογιάννης, 1996)<br />
Μορφές κυρίαρχης χρήσης<br />
Εθνικός ∆ρυµός<br />
(Έκταση σε<br />
εκτάρια)<br />
Ευρύτερη περιοχή<br />
(Έκταση σε<br />
εκτάρια )<br />
Συνολική<br />
περιοχή µελέτης<br />
(εκτάρια)<br />
Εκτάρια % Εκτάρια % Εκτάρια %<br />
Περιοχή απόλυτης<br />
προστασίας (πυρήνας)<br />
3407,0 26,3 0,0 0,0 3407,0 9,0<br />
Εκτάσεις προστατευτικού<br />
χαρακτήρα<br />
3808,5 29,4 99,5 0,4 3908,0 10,3<br />
Βοσκόµενες εκτάσεις 4937,0 38,1 14370,5 57,5 19307,5 50,9<br />
∆ασική εκµετάλλευση 0,0 0,0 4674,0 18,7 4674,0 12,3<br />
Γεωργικώς καλλιεργούµενες<br />
εκτάσεις<br />
86,6 0,7 448,6 1,8 535,2 1,4<br />
Υποδοµές 24,5 0,2 219,4 0,9 243,9 0,6<br />
∆ασικές εκτάσεις εκτός<br />
οργανωµένης διαχείρισης<br />
681,9 5,3 5188,1 20,8 5870,0 15,5<br />
Συνολική έκταση 12945,5 100 25000,1 100 37945,6 100<br />
9.6.2 Οικονοµικές δραστηριότητες και υφιστάµενη διαχειριστική<br />
κατάσταση του χώρου.<br />
Σύµφωνα µε την ανάλυση των µορφών χρήσης του χώρου, οι δραστηριότητες που<br />
αποτελούν τον κορµό ανάπτυξης στην ευρύτερη περιφέρεια του δρυµού επικεντρώνονται,<br />
κυρίως, στη γεωργία, την κτηνοτροφία, τη δασική εκµετάλλευση, τη µελισσοτροφία και τον<br />
τουρισµό.<br />
Συµπληρωµατικές δραστηριότητες µε µικρότερο ενδιαφέρον, αλλά που συνδέονται µε την<br />
ανάπτυξη του δρυµού είναι η εξόρυξη δοµικών υλικών, η θήρα, η αλιεία στα ορεινά ύδατα,<br />
η κολύµβηση, κ.ά.<br />
Α. Γεωργία<br />
Η γεωργία ασκείται σε σχετικά περιορισµένο βαθµό, εξαιτίας κυρίως των δυσµενών<br />
τοπογραφικών συνθηκών που κυριαρχούν στην περιοχή. Οι αγροτικές εκτάσεις που<br />
καλλιεργούνται σήµερα στην περιοχή των 24 ΟΤΑ ανέρχονται σε 28.000 στρέµµατα<br />
περίπου. Το µεγαλύτερο µέρος αυτών εντοπίζεται στον κάµπο της Κόνιτσας, ενώ µεγάλες<br />
117
αγροτικές εκτάσεις υπάρχουν και στις κοινότητες Κλειδωνιάς, Κάτω Πεδινών, Αρίστης,<br />
Καλλιθέας, Άνω Πεδινών και Ελαφότοπου.<br />
Οι καλλιέργειες που παρατηρούνται στην περιοχή περιλαµβάνουν αροτριαίες σε ποσοστό<br />
79%, δενδρώδεις 3%, κηπευτικά και αµπέλια 2%. Το υπόλοιπο 16% βρίσκεται σε<br />
αγρανάπαυση.<br />
Αξίζει να αναφερθεί ότι, στις ορεινές κοινότητες της περιοχής µελέτης η γεωργία<br />
ασκείται ως δευτερεύουσα δραστηριότητα για την κάλυψη των ατοµικών αναγκών των<br />
κατοίκων. Γι΄ αυτό και η άσκηση της γεωργίας στις περιοχές αυτές γίνεται µε παραδοσιακό<br />
τρόπο, ενώ η χρήση φυτοφαρµάκων και λιπάνσεων είναι περιορισµένη.<br />
Χαρακτηριστικό, επίσης, στοιχείο της ορεινής γεωργίας είναι η εγκατάλειψη πολλών<br />
εκτάσεων, εξαιτίας κυρίως της µικρής παραγωγικότητας των εδαφών, αλλά και της έλλειψης<br />
ενεργού αγροτικού πληθυσµό, µε αποτέλεσµα πολλές από τις υπάρχουσες εκτάσεις να<br />
βρίσκονται σε αγρανάπαυση (πάνω από 50%) ή και να έχουν δασωθεί.<br />
Ως κύρια απασχόληση εµφανίζεται η γεωργία µόνο στην περιοχή της Κόνιτσας και στις<br />
κοινότητες Κλειδωνειά, Καλλιθέα, και Πεδινά (Άνω και Κάτω). Τα προϊόντα που παράγονται<br />
στις περιοχές αυτές περιλαµβάνουν, ως επί το πλείστον, δηµητριακά (σιτηρά και καλαµπόκι),<br />
ψυχανθή (για ζωοτροφές) και διάφορα φρούτα (ροδάκινα, πεπόνια κλπ.). Στην περιοχή του<br />
κάµπου της Κόνιτσας ασκείται εντατική γεωργία µε σύγχρονα µέσα (µηχανήµατα,<br />
φυτοφάρµακα, λιπάνσεις, ψεκασµούς). Η άρδευση του κάµπου γίνεται, κυρίως, από τον Αώο<br />
και συµπληρωµατικά από τον Βοϊδοµάτη (περιοχή Κλειδωνειάς, Αγίου Μηνά), µε το<br />
σύστηµα της ελεύθερης κατάκλισης των υδάτων µέσα από τα αυλάκια που διοχετεύουν το<br />
νερό στις αγροτικές καλλιέργειες. Για το σκοπό αυτό έχουν γίνει διάφορα αρδευτικά έργα<br />
στην περιοχή (φράγµα Κόνιτσας και Βοϊδοµάτη), ενώ οι απαιτήσεις σε νερό είναι ιδιαίτερα<br />
υψηλές εξαιτίας του εντατικού τρόπου καλλιέργειας.<br />
Β. Κτηνοτροφία<br />
Η κτηνοτροφία αποτελεί βασική δραστηριότητα της περιφέρειας του δρυµού και<br />
ασκείται σ’ ολόκληρη σχεδόν την περιοχή µελέτης. Το κτηνοτροφικό κεφάλαιο που<br />
διατηρείται στις κοινότητες της περιοχής είναι ιδιαίτερα σηµαντικό και ανέρχεται σε 46,213<br />
ζωικές µονάδες, κυρίως αιγοπρόβατα. ∆ιακρίνεται δε η κτηνοτροφία σε ενσταβλισµένη<br />
(οικόσιτη), ελεύθερης βοσκής και νοµαδική.<br />
Οι µορφές κτηνοτροφίας που ενδιαφέρουν ιδιαίτερα την διαχείριση του δρυµού είναι<br />
αυτές της ελεύθερης βοσκής και η νοµαδική, λόγω των επιπτώσεων, µε τις οποίες<br />
συνδέονται οι µορφές αυτές, στο φυσικό περιβάλλον.<br />
Με το σύστηµα της ελεύθερης βόσκησης διατηρούνται, περίπου, 2.000 βοοειδή και<br />
22.500 αιγοπρόβατα. Αυτή ασκείται καθ΄ όλη τη διάρκεια του έτους στις χαµηλότερες ζώνες<br />
και σε εκτάσεις που βρίσκονται κοντά στους οικισµούς. Μέρος του ζωικού αυτού κεφαλαίου<br />
βόσκει σε τµήµατα του πυρήνα του δρυµού µε αποτέλεσµα την πρόκληση καταστροφών στη<br />
βλάστηση και την εµφάνιση διαβρώσεων του εδάφους.<br />
Νοµαδική κτηνοτροφία ασκείται στις εκτεταµένες χορτολιβαδικές εκτάσεις της υπαλπικής<br />
και ορεινής ζώνης της Τύµφης, από το Μάιο µέχρι τον Οκτώβριο. Τα νοµαδικά ζώα<br />
ανέρχονται σε 18.000 γιδοπρόβατα, αριθµός που αν και θεωρείται σήµερα σηµαντικός, είναι<br />
αρκετά µικρότερος του αριθµού των ζώων που έβοσκαν στο παρελθόν στην ίδια περιοχή.<br />
Σύµφωνα µε στοιχεία του ∆ασαρχείου Ιωαννίνων (1990), οι εκτάσεις της περιφερειακής<br />
ζώνης του δρυµού παρουσιάζουν µικρότερη βοσκοφόρτωση από τη βοσκοϊκανότητά τους και<br />
είναι σε θέση να συντηρούν χωρίς αρνητικές επιπτώσεις στο οικοσύστηµα το υφιστάµενο<br />
σήµερα κτηνοτροφικό κεφάλαιο, σε αντίθεση µε τον πυρήνα του δρυµού, όπου η<br />
βοσκοφόρτωση είναι αρκετά µεγαλύτερη της βοσκοϊκανότητας, εξαιτίας της µεγάλης<br />
διάρκειας βόσκησης των ζώων στην περιοχή αυτή.<br />
118
Γ. ∆ασική εκµετάλλευση<br />
∆ασική εκµετάλλευση ασκείται σήµερα στα κοινοτικά δάση που εκτείνονται στο<br />
ανατολικό τµήµα του δρυµού και συγκεκριµένα: στο δάσος του Βρυσοχωρίου, Ηλιοχωρίου,<br />
Σκαµνελίου, Τσεπέλοβου και στο δάσος Πηγής, της ευρύτερης περιοχής του δρυµού.<br />
Πρόκειται για υψηλής παραγωγικότητας µικτά δάση κωνοφόρων, κυρίως ελάτης και πεύκης<br />
(µαύρης και λευκόδερµης), τα οποία αποτελούν σχετικά αδιατάρακτα, σταθερά<br />
οικοσυστήµατα, µεγάλης οικολογικής αξίας.<br />
Μετά την ανακήρυξη της περιοχής Βίκου-Αώου ως Εθνικού ∆ρυµού σταµάτησε κάθε<br />
υλοτοµική δραστηριότητα, τόσο στον πυρήνα, όσο και στην περιφερειακή ζώνη. Υλοτοµίες<br />
γίνονται σήµερα µόνο κοντά στους οικισµούς και για κάλυψη ατοµικών αναγκών σε<br />
καυσόξυλα.<br />
∆. ∆ραστηριότητες Τουρισµού, Αναψυχής και Περιήγησης<br />
Με την ίδρυση του Ε.∆. άρχισε να αναπτύσσεται και η τουριστική δραστηριότητα στην<br />
περιοχή. Ένα σηµαντικό ρεύµα τουριστών, ο αριθµός των οποίων ξεπερνάει τις 100.000 κάθε<br />
χρόνο, επισκέπτεται το δρυµό και δίνει ώθηση στην οικονοµική ανάπτυξη της περιοχής.<br />
Το φυσικό περιβάλλον και τα πολιτιστικά στοιχεία της περιοχής του δρυµού αποτελούν<br />
τα βασικά κίνητρα των επισκεπτών. Έτσι, οι δραστηριότητες στις οποίες επιδίδονται οι<br />
επισκέπτες του δρυµού περιλαµβάνουν:<br />
- απλή περιήγηση για απόλαυση των αξιοθέατων του φυσικού περιβάλλοντος.<br />
- ορειβασία και αναρρίχηση στις απόκρηµνες βραχώδεις θέσεις της περιοχής.<br />
- δραστηριότητες περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.<br />
- επίσκεψη ιστορικών και θρησκευτικών µνηµείων της περιοχής.<br />
- θερινή διαβίωση στους οικισµούς της περιοχής.<br />
- µελέτη και έρευνα του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος της περιοχής.<br />
Ε. Λατοµεία<br />
Στην ευρύτερη περιοχή του δρυµού λειτούργησαν κατά καιρούς διάφορα λατοµεία<br />
εξόρυξης δοµικών υλικών στις θέσεις Σκαµνελίου, Ηλιοχωρίου, Πάπιγκου, Πηγής και στην<br />
κοινότητα Μονοδενδρίου (στην περιοχή Πέτρινο δάσος). Όσον αφορά τα δοµικά υλικά,<br />
υπάρχουν σήµερα σηµαντικές ανάγκες για την επισκευή και ανακατασκευή των<br />
παραδοσιακών οικισµών του Ζαγορίου. Για την ικανοποίηση των αναγκών αυτών γίνεται<br />
συχνά εξόρυξη υλικών από θέσεις ιδιαίτερα ευαίσθητες, από αισθητική άποψη, µε<br />
αποτέλεσµα να υποβαθµίζεται το περιβάλλον σε χώρους κοινοτήτων που διαθέτουν τέτοιες<br />
εκτάσεις (βραχώδεις εξάρσεις πλακοπαγούς ασβεστόλιθου).<br />
Η αδυναµία ικανοποίησης, σε όλες τις κοινότητες της περιοχής, των αναγκών αυτών και<br />
η απαγόρευση εξόρυξης τέτοιων υλικών ανεβάζουν το κόστος κατασκευής και συντήρησης<br />
των οικισµών σε υψηλά επίπεδα που είναι, σε αρκετές περιπτώσεις, απαγορευτικά για τους<br />
κατοίκους.<br />
Καθίσταται, έτσι, επιτακτική ανάγκη λύσης του προβλήµατος, είτε µέσω κρατικής<br />
βοήθειας (επιδοτήσεις), είτε µέσω οργάνωσης ειδικών θέσεων εξόρυξης υλικών κατά τέτοιο<br />
τρόπο ώστε να µην υποβαθµίζεται το περιβάλλον.<br />
Στ. Αλιεία<br />
Στην περιοχή µελέτης υπάρχει µεγάλο ενδιαφέρον για την άσκηση δραστηριοτήτων<br />
ερασιτεχνικής αλιείας, στα υδάτινα οικοσυστήµατα των ποταµών Βοϊδοµάτη και Αώου.<br />
Ερασιτεχνική αλιεία ασκείται σήµερα, κυρίως από τους κατοίκους της περιοχής και σε<br />
µικρότερο βαθµό από επισκέπτες, στο τµήµα του Αώου από τη γέφυρα του Αώου µέχρι το<br />
119
φράγµα άρδευσης, καθώς και σε όλο το πεδινό τµήµα του ποταµού στον κάµπο της<br />
Κόνιτσας, στο ανοιχτό τµήµα της χαράδρας του Αώου, στις περιοχές των κοινοτήτων της<br />
Λάκκας Αώου και στον ποταµό Βοϊδοµάτη, εκτός του πυρήνα.<br />
Το ενδιαφέρον για ερασιτεχνική αλιεία στην περιοχή είναι γενικά υψηλό, µε αποτέλεσµα<br />
να παρουσιάζονται συχνά φαινόµενα παράνοµης αλιείας και χρήσης µη επιτρεπτών µέσων,<br />
όπως εκρηκτικά, δίχτυα σε θέσεις αναπαραγωγής ψαριών.<br />
Ζ. Θήρα<br />
Η ευρύτερη περιοχή του εθνικού δρυµού αποτελεί πεδίο άσκησης έντονης θήρας, τόσο<br />
από ντόπιους, όσο και από κυνηγούς προερχόµενους από τα µεγάλα αστικά κέντρα.<br />
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ο αριθµός των αδειών που εκδίδονται κάθε χρόνο από τα<br />
∆ασαρχεία Ιωαννίνων και Κόνιτσας είναι περίπου 7.000, από τις οποίες µόνο οι 200<br />
ανήκουν σε κατοίκους των κοινοτήτων της περιοχής.<br />
Γενική διαπίστωση, πάντως, είναι ότι ο αριθµός των κυνηγών συνεχώς αυξάνεται, γεγονός<br />
που προκαλεί σοβαρούς κινδύνους για την πανίδα της περιοχής, και ειδικότερα για τα<br />
σπάνια και κινδυνεύοντα είδη (ζαρκάδι, αγριόγιδο, κ.ά.).<br />
Με την ίδρυση του δρυµού η θήρα έχει απαγορευτεί στην περιοχή του πυρήνα, ενώ µια<br />
σειρά καταφυγίων θηραµάτων (Χαράδρας Αώου – Κόνιτσας – Ελεύθερου, Ηλιοχωρίου –<br />
Βρυσοχωρίου και Πάπιγκου) περιόρισαν σηµαντικά τη θήρα και στην περιφερειακή ζώνη.<br />
Η. ∆ραστηριότητες στο δευτερογενή και πρωτογενή τοµέα<br />
Οι δραστηριότητες του δευτερογενή (µεταποίηση πρώτων υλών) και τριτογενή τοµέα<br />
(εµπόριο) είναι γενικά περιορισµένες στην περιοχή µελέτης. Εξαίρεση αποτελεί η Κόνιτσα,<br />
όπου υπάρχουν αρκετές µεταποιητικές µονάδες, κυρίως ιδιωτικά εργαστήρια<br />
µικροεπαγγελµατιών (εργαστήρια κατεργασίας πρώτων υλών, κλπ.), ενώ ασκούνται ποικίλες<br />
δραστηριότητες λιανικού εµπορίου.<br />
Εκτροφεία πέστροφας λειτουργούν στην περιοχή Κλειδωνιάς, στο πεδινό τµήµα του<br />
Βοϊδοµάτη, καθώς και εκτροφεία πτηνών στην περιοχή των κάτω Πεδινών. Στα Άνω Πεδινά<br />
και το Μονοδένδρι αναπτύσσονται δραστηριότητες οικοτεχνίας και υφαντικής.<br />
Συµπερασµατικά, ο δευτερογενής τοµέας συµβάλει, σήµερα, ελάχιστα στο εισόδηµα των<br />
κατοίκων της περιοχής, ενώ ο ρόλος του, στην οικονοµία της περιοχής, είναι περισσότερο<br />
συµπληρωµατικός.<br />
Ο τριτογενής τοµέας περιλαµβάνει δραστηριότητες, κυρίως, µικρής κλίµακας, καταστήµατα<br />
ειδών διατροφής, αναψυχής κ.ά.<br />
120
10o ΚΕΦΑΛΑΙΟ<br />
ΕΘΝΙΚΟΣ ∆ΡΥΜΟΣ ΠΡΕΣΠΩΝ<br />
10.1 Ορισµός των Υγροτόπων<br />
Υγρότοποι είναι περιοχές, φυσικές ή µη, που κατακλύζονται από νερό µόνιµα ή<br />
περιοδικά. Το νερό αυτό µπορεί να είναι επιφανειακό ή υπόγειο, στάσιµο ή τρεχούµενο,<br />
γλυκό, υφάλµυρο ή αλµυρό ή ακόµα και θαλασσινό. Τέτοιες περιοχές µπορεί να είναι<br />
ποτάµια ή λίµνες, εκβολές ή δέλτα ποταµών, λιµνοθάλασσες ή τεχνητές λίµνες φραγµάτων<br />
και τέλος πηγές ή θαλάσσιες παραλίες. Οι υγρότοποι συντηρούν ή µπορούν να συντηρήσουν<br />
υδρόβια βλάστηση και πανίδα. Είδη ζώων και φυτών εξαρτώνται από το νερό απόλυτα ή<br />
για κάποιο µόνο στάδιο της ζωής τους. Στη χώρα µας υπάρχουν πάνω από 400 γνωστοί<br />
υγρότοποι µε µεγάλη αξία, εκτός από άλλα, και για τα πουλιά που περνούν διαβατάρικα<br />
απ’ αυτούς. Ανάµεσά τους συµπεριλαµβάνονται και κάποιοι των οποίων η αξία ξεπερνά τα<br />
εθνικά σύνορα και αποκτά παγκόσµια σηµασία. Ένας τέτοιος υγρότοπος είναι και αυτός των<br />
Πρεσπών.<br />
10.2 Γενικά<br />
Ο Εθνικός ∆ρυµός Πρεσπών ιδρύθηκε το 1974<br />
και έχει έκταση πυρήνα 49.000 στρέµµατα και<br />
περιφερειακής ζώνης 147.500 στρέµµατα.<br />
Συγκεντρώνοντας, λοιπόν, συνολικά 200.000 στρέµµατα<br />
αποτελεί τον µεγαλύτερο σε έκταση δρυµό της<br />
Ελλάδας, καθώς και αυτόν µε την υψηλότερη<br />
βιοποικιλότητα. Επίσης, είναι ο µόνος δρυµός µε τόσο<br />
πολλές και σηµαντικές οικονοµικές δραστηριότητες και<br />
οικισµούς µέσα στην περιφερειακή ζώνη και ο µόνος<br />
που η εκµετάλλευση των πόρων του πυρήνα<br />
επιτρέπεται. Εικόνα 10.1: «Οι Πρέσπες»<br />
Βρίσκεται στην βορειοδυτική Μακεδονία, στις ορεινές λίµνες (853 µ. υψόµετρο, από την<br />
επιφάνεια της θάλασσας), Μικρή και Μεγάλη Πρέσπα (ένα µικρό τµήµα της) και στις<br />
γειτονικές πλευρές των βουνών Τρικλάρι και Βαρνούντα. Ο πυρήνας του, που εκτείνεται σε<br />
ολόκληρη τη Μικρή Πρέσπα και οι ελάχιστες παραλίµνιες εκτάσεις, δίνει στο δρυµό την<br />
ταυτότητα ενός µοναδικού υγρότοπου µε πλούσια ορνιθοπανίδα, που χαρακτηρίστηκε από τη<br />
συνθήκη του Ραµσάρ σε «∆ιεθνή Προστατευόµενο Υγρότοπο» (1973). Σκοπός της ίδρυσης<br />
του δρυµού ήταν η διατήρηση των φυσικών και πολιτιστικών αξιών και η προώθηση της<br />
ισόρροπης και συµβατής µε το περιβάλλον ανάπτυξης της περιοχής. (w.w.w.in.gr.)<br />
10.3 Φυσικό περιβάλλον<br />
10.3.1 Γεωµορφολογικά στοιχεία<br />
Ο νοµός Φλώρινας βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο της Ελλάδας. Συνορεύει στο Βορρά<br />
µε την Γιουγκοσλαβία, στο Νότο µε τους νοµούς Καστοριάς και Κοζάνης, στην Ανατολή µε<br />
το νοµό Πέλλας και στη ∆ύση µε την Αλβανία.<br />
Τα βασικά χαρακτηριστικά της περιοχής είναι οι λίµνες και οι µεγάλοι ορεινοί όγκοι. Ο<br />
νοµός έχει έξι λίµνες, τη µικρή και τη Μεγάλη Πρέσπα, τη Ζάζαρη, τη Χειµαδίτιδα, τη<br />
121
Βεγορίτιδα και τη λίµνη των Πετρών. Οι έξι αυτές λίµνες µαζί µε τη λίµνη της Καστοριάς<br />
αποτελούν τους σηµαντικότερους υγρότοπους της ∆υτικής Μακεδονίας.<br />
Υψοµετρικά ο δρυµός αρχίζει από τα 850 µέτρα (επιφάνεια των λιµνών) και φθάνει στα<br />
2.120 µ. κοντά στην κορυφή του Βαρνούντα. Τα κυριότερα βουνά είναι ο Βαρνούντας (2.177<br />
µ.), το Βέρνο (2.128 µ.), ο Βόρας (2.524 µ.) και το Τρικλάριο (1.749 µ.).<br />
Οι λίµνες Μικρή και Μεγάλη Πρέσπα βρίσκονται κοντά η µια στην άλλη και<br />
χωρίζονται από µια στενή λωρίδα γης µε µήκος 4 χλµ. και πλάτος 0,5 χλµ. Η λωρίδα αυτή<br />
σχηµατίστηκε από τις φερτές ύλες του µικρού ποταµού Α. Γερµανού που κατεβαίνει από το<br />
Βαρνούντα. Με ένα δίαυλο πλάτους 2 µ. και µήκος 50 µ. νερό από τη Μικρή Πρέσπα<br />
χύνεται στη Μεγάλη, µια και η στάθµη της δεύτερης βρίσκεται σχεδόν πάντα χαµηλότερα<br />
από αυτήν της µικρής. Η ροή σταµατά τις τελευταίες εβδοµάδες του καλοκαιριού και αρχές<br />
Φθινοπώρου.<br />
Η Μικρή Πρέσπα τροφοδοτείται και από υπόγειες εισδοχές νερού, πλην των ασήµαντων<br />
επιφανειακών εισροών (χείµαρροι Μηλιώνας-Πλατέος, Καλλιθέας, Λευκώνας, Καρυών και<br />
Οξιάς). Τα νερά της Μεγάλης Πρέσπας χύνονται στη λίµνη Οχρίδα, που βρίσκεται<br />
υψοµετρικά, περίπου 200 µ. χαµηλότερα, επίσης, µέσα από υπόγειες διόδους (καταβόθρες).<br />
Η Μεγάλη Πρέσπα έχει συνολική έκταση 280 τετραγωνικά χιλιόµετρα από τα οποία 39,5<br />
ανήκουν στην Ελλάδα. Έχει µέγιστο βάθος 55 µ. Και µέγιστο µήκος και πλάτος 26 και 20<br />
χλµ. αντίστοιχα. Με βάση τα ως τώρα γνωστά λιµνολογικά της χαρακτηριστικά, ειναι µια<br />
ολιγοτροφική λίµνη.<br />
H Μικρή Πρέσπα είναι πολύ ρηχή, µε µέγιστο βάθος 7,8 µ. Καλύπτει επιφάνεια 49,5<br />
τετρ.χλµ. από τα οποία τα 47,5 ανήκουν στην Ελλάδα και τα υπόλοιπα 2 χλµ. ανήκουν<br />
στην Αλβανία. Έχει µέγιστο πλάτος 6 χλµ. και µήκος 13 χλµ.. Παγώνει για µερικές<br />
εβδοµάδες κάθε χειµώνα. Η τροφική της κατάστασης είναι ασαφής, δείχνει, όµως, µια τάση<br />
για ευτροφισµό.<br />
Το γεωλογικό υπόστρωµα σ’ ολόκληρη τη δυτική µεριά της Μικρής Πρέσπας καθώς και<br />
στην Ανατολική µεριά, νότια του χωριού Μικρολίµνη, αποτελείται από κρητιδικούς<br />
κρυστάλλους, ασβεστόλιθους και κατά τόπους δολοµίτες. Βόρεια της Μικρολίµνης και στα<br />
χαµηλά παραλίµνια µέρη, το υπόστρωµα είναι προϊόν γρανιτών και γνεύσιων που βρίσκονται<br />
υψηλότερα στα βουνά. (Τασιούλας & Κακαράτσιου, 1997)<br />
10.3.2 Το κλίµα της περιοχής των Πρεσπών<br />
Το κλίµα της περιοχής είναι ενδιάµεσο του Μεσογειακού τύπου κλίµατος, µε ζεστά και<br />
ξηρά καλοκαίρια και του Ηπειρωτικού-Μεσευρωπαϊκού, µε πολύ κρύο το χειµώνα, που<br />
διαρκεί πολύ (συνήθως αρχίζει από το Νοέµβριο και τελειώνει στο τέλος Μαρτίου).<br />
Στην περιοχή αυτή η περίοδος της ξηρασίας αρχίζει από τα µέσα Μαΐου και τελειώνει<br />
γύρω στα µέσα Αυγούστου. ∆ιαρκεί δηλαδή περίπου 3 µήνες. Μέσα σ’ αυτούς τους τρεις<br />
µήνες έχουµε άνοδο της θερµοκρασίας µε µέγιστη στα µέσα Ιουλίου και αισθητή ελάττωση<br />
των βροχοπτώσεων µε ελάχιστη στα µέσα Ιουλίου.<br />
Οι άνεµοι που φυσούν στην περιοχή είναι βόρειοι, βορειοδυτικοί, βορειοανατολικοί και<br />
νοτιοδυτικοί. Οι βόρειοι άνεµοι συνήθως φυσούν το χειµώνα και είναι πολύ δυνατοί. Οι<br />
βορειοανατολικοί άνεµοι, όταν φυσούν το χειµώνα, προκαλούν χιονοπτώσεις, ενώ είναι<br />
δροσεροί το καλοκαίρι. Οι βορειοδυτικοί άνεµοι είναι ζεστοί και ξηροί, ενώ οι νοτιοδυτικοί<br />
δεν είναι πολύ δυνατοί αλλά κρατούν πολύ χρόνο και φυσούν όλες τις εποχές του χρόνου.<br />
(Τασιούλας & Κακαράτσιου, 1997)<br />
122
10.3.3 Βλάστηση<br />
Στα χαµηλά υψόµετρα κυριαρχούν δρυοδάση από τα έιδη Quercus pubescens, Quercus<br />
conferta, Quercus macedonica, Quercus cerris και Quercus dalechampii και µικτά<br />
φυλλοβόλα δάση από είδη γαύρων (Caprinus betulus, Caprinus orientalis), σφενδάµνων,<br />
οστρυάς, σκλήθρου, της τρεµολεύκας (Populus tremula) και του βόρειου είδους Betula<br />
verrucosa (σηµύδα) που βρίσκεται σε ελάχιστα µέρη της Βόρειας Ελλάδας και απαντάται<br />
µόνο σε πυριγενή, όξινα και σταχτιά εδάφη. Από τα καθαρά µεσογειακά είδη συναντιούνται,<br />
σε προσήλιες ασβεστολιθικές βραχώσεις, η αγριοφυστικιά και η εφέδρα.<br />
Ψηλότερα εκτείνονται δάση οξιάς (Fagus silvatica και Fagus moesiaca). Σε µικρό<br />
ποσοστό υπάρχουν τα έλατα Abies alba και Abies borissi regis. Μέσα στα δάση και στα<br />
διάκενά τους αναπτύσσεται το πυξάρι και λιγότερο τα κέδρα Juniperus communis και<br />
Juniperus nana. Αξίζει να αναφερθεί µια ηλικιωµένη συστάδα Juniperus excelsa που<br />
βρίσκεται κοντά στο χωριό Ψαράδες.<br />
Η ποώδης βλάστηση αποτελείται από υποαλπικά είδη των γενών Festuca, Brachypodium,<br />
Trifolium, Lathyrus, Lotus, Campanula, Gallium πολλά ορχεοειδή και άλλα. Άφθονη είναι η<br />
Gentiana lutea και στις υγρές θέσεις η Galtha laeta και το Veratrum album ssp. flavum.<br />
∆ύο από τα λίγα ενδηµικά είδη, µοναδικά στον κόσµο, που έχουν επισηµανθεί είναι η<br />
Centaurea prespana (κενταύρια των Πρεσπών) και η Phelypaea boissieri. Περιέχονται<br />
ακόµα 36 είδη φυτών για τα οποία ισχύει καθεστώς διεθνούς προστασίας. Στα υγρά<br />
παραλίµνια λιβάδια αφθονούν τα είδη Phragmites communis, Schenoplectus tabernomontani,<br />
Iris pseudacorus, είδη Juncus, Typha, Trifolium. Μέσα στα νερά αναπτύσσονται τα υδρόβια<br />
Apium nodiflorum, Myriophyllum spicatum, όπου τα ψάρια γεννούν τα αυγά τους,<br />
Sparganium, Potamogeton καθώς και αποικίες νουφάρων, όπως το Nuphar luteum και<br />
Nymphaea alba. (Τασιούλας, & Κακαράτσιου, 1997)<br />
10.3.4 Η Πανίδα των Πρεσπών<br />
Μια από τις πιο µελετηµένες περιοχές της Ευρώπης είναι αυτή των Πρεσπών, αφού<br />
είναι καταφύγιο εκατοντάδων ζώων.<br />
α. Ασπόνδυλα<br />
Αναµφίβολα, βέβαια, πλουσιότερη είναι η πανίδα των ασπόνδυλων η οποία αριθµεί σε<br />
10.000 είδη, όπως το ελικοπτεράκι µε τα έντονα χρώµατα, και τα έντοµα που τρέχουν πάνω<br />
στην επιφάνεια του νερού χωρίς να βυθίζονται (υδροβάτες) ή καταδύονται στο βυθό<br />
(υδροσκάθαρα). Στις άκρες, επίσης, των λιµνών θα παρατηρήσει κανείς συσσωρευµένα τα<br />
κελύφη µαλακίων που ζουν στο νερό. Τα ασπόνδυλα αποτελούν βασική τροφή για πολλά<br />
άλλα ζώα και, κυρίως, για τα παρυδάτια πουλιά. Ιδιαίτερα κερδοφόρος δραστηριότητα για<br />
τους κατοίκους αυτών των περιοχών είναι η καλλιέργεια των µυδιών και των στρειδιών στο<br />
δέλτα του ποταµού, αλλά και η συλλογή οστράκων που ζουν ελεύθερα. Αξίζει να αναφερθεί<br />
ένα µύδι της Κεντρικής Ευρώπης το Dreissena polymorpha που µόνο εδώ εµφανίζεται<br />
νοτιότερα του ∆ούναβη.<br />
β. Αµφίβια και ερπετά<br />
Στην ευρύτερη περιοχή των υγροτόπων συναντάται το 60% του συνόλου των ειδών των<br />
αµφιβίων και των ερπετών της Ελλάδας, 11 είδη αµφιβίων έχουν καταγραφεί έως τώρα<br />
στην περιοχή. Αυτά είναι 4 είδη φρύνων, 4 είδη βατράχων και 4 είδη σαλαµάνδρων. Κανένα,<br />
όµως, δεν είναι ιδιαίτερα σπάνιο στην Ελλάδα.<br />
Ο αριθµός των ειδών των ερπετών που έχουν καταγραφεί µέχρι σήµερα στην περιοχή<br />
είναι 20 από τα οποία τα 9 είναι σαύρες, τα 9 φίδια, ενώ υπάρχουν και δύο είδη χελωνών.<br />
Τα περισσότερα από αυτά τα είδη συναντιούνται στην Κεντρική Ευρώπη και τα πιο<br />
123
διαδεδοµένα είναι οι οχιές και τα νερόφιδα. ∆ύο ερπετά µε ιδιαίτερη σηµασία λόγω του ότι<br />
ο δρυµός αποτελεί το νοτιότερο σηµείο κατανοµής τους στην Ευρώπη, είναι ο αστρίτης των<br />
βουνών (Vipera berus), που είναι ένα είδος οχιάς, και η αµµόσαυρα (Lacerta agilis), η οποία<br />
συναντάται στο όρος Βερνούντα.<br />
γ. Πουλιά<br />
Τουλάχιστον 200 είδη πουλιών έχουν καταγραφεί στους βιοτόπους της Ελλάδας από τα<br />
οποία τα περισσότερα στους υδροβιότοπους των Πρεσπών, µιας και η περιοχή αυτή<br />
αποτελεί τόπο αναπαραγωγής πολλών σπάνιων απειλούµενων µε εξαφάνιση ειδών πουλιών,<br />
όπως ο αργυροπελεκάνος που φωλιάζει στη µικρή Πρέσπα.<br />
Τα πουλιά που µπορούµε να συναντήσουµε στις Πρέσπες χωρίζονται σε τρεις<br />
κατηγορίες:<br />
1) Αυτά που βρίσκονται εκεί κατά την περίοδο της αναπαραγωγής και το χειµώνα<br />
φεύγουν σε νοτιότερα µέρη. Τέτοια είναι το σκαθαροβοτηχτάρι, που εµφανίζεται στην<br />
µικρή Πρέσπα και αριθµεί από 11-100 ζευγάρια, ο πελαργός (Ciconia cicinia) που<br />
εµφανίζεται µόνο στην µικρή Πρέσπα και αριθµεί από 1-10 ζευγάρια και ο<br />
κορµοράνος, ο οποίος αριθµεί πάνω από 100 ζευγάρια.<br />
2) Στη 2 η κατηγορία ανήκουν τα πουλιά τα οποία ξεχειµωνιάζουν στους βιοτόπους µας<br />
και τον υπόλοιπο χρόνο (Άνοιξη-Καλοκαίρι) φεύγουν σε βορειότερες χώρες. Τέτοια<br />
είναι οι πάπιες, η λαγγόνα, ο κύκνος και ο κατανοκέφαλος γλάρος.<br />
3) Τέλος, στην 3 η κατηγορία ανήκουν τα πουλιά που απλώς περνάνε πάνω από τη χώρα<br />
µας κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους.<br />
Επίσης, οι λίµνες είναι πολύ σηµαντικές για πολλά άλλα σπάνια πουλιά όπως, ο<br />
θαλασσαετός, ο κραυγαετός, ο σταυραετός, ο φιδαετός, ο πετρίτης και ο χρυσογέρακας.<br />
Επιπλέον, εδώ είναι η µόνη περιοχή της Ελλάδας που φωλιάζουν µαζί τα δυο Ευρωπαϊκά<br />
είδη πελεκάνων, ο αργυροπελεκάνος (Pelecanus crispus) και ο ροδοπελεκάνος (Pelecanus<br />
onocrotalus), καθώς και η σταχτόχηνα (Anser anser) και ο χηνοπρίστης (Mergus merganser).<br />
Ακόµη, υπάρχουν χαλκόκοτες, 10 είδη τουρλιών<br />
και βαλτόπουλων, 10 γλαρόµορφα, 12 µπεκατσοειδή, ο<br />
αγριόγαλος, 4 περδικοειδή, 4 περιστεροειδή, 6<br />
δρυκολάπτες, 5 χελιδονόµορφα, αλκυώνες,<br />
χαλκοκουρούνες και 100 είδη µικρά πουλιά. Από τα<br />
αρπακτικά και τα νυκτόβια υπάρχουν 6 είδη αετών<br />
των γενών Aquila, Circaetus, Hieraetus και ο<br />
σπάνιος Haliaetus albicilla). Οι γύπες<br />
εκπροσωπούνται µε τρία είδη, τα γεράκια µε 8 και οι<br />
κουκουβάγιες µε 4.<br />
Εικόνα 10.2: «Κορµοράνοι»<br />
Πελεκάνοι-Ερωδιοί<br />
Τα τελευταία χρόνια<br />
όλο και περισσότερα είδη πουλιών χάνονται ή κινδυνεύουν να<br />
χαθούν για πάντα από τον πλανήτη. Η µείωση αυτή δεν είναι φυσική, αλλά οφείλεται<br />
κυρίως σε ανθρώπινες δραστηριότητες που επιφέρουν πολύ σοβαρές<br />
αλλοιώσεις στο φυσικό περιβάλλον.<br />
Η Ελλάδα, που έχει ακόµα µ ια µεγάλη ποικιλία πανίδας και<br />
χλωρίδας<br />
από τις µεγαλύτερες και δε θα ήταν υπερβολή να πούµε και<br />
µια από τις ωραιότερες ανάµεσα στις Ευρωπαϊκές χώρες, είναι ένα από<br />
τα καταφύγια στην Ευρώπη, κυρίως του ροδοπελεκάνου, του<br />
αργυροπελεκάνου και µερικών ειδών των ερωδιών.<br />
Εικόνα 10.3: « Ροδοπελεκάνοι»<br />
124
δ. Ψάρια<br />
Στη χώρα µας έχουν καταγραφεί 112 είδη ψαριών του γλυκού νερού από τα οποία τα 13<br />
ζουν σήµερα στην µικρή Πρέσπα. Τα 11 από αυτά είναι ιθαγενή της λίµνης, δηλαδή ζουν<br />
εκεί από παλιά, ενώ τα άλλα δύο, η πεταλούδα και ένα ολιγάριθµο είδος που εισήχθη από<br />
την Αλβανία και εξαπλώθηκαν σε όλη τη λίµνη. Τα πιο σηµαντικά από αυτά είναι το<br />
γριβάδι, η πλατίτσα, η µπράνα, ο κέφαλος και το τσιρόνι (σαρδέλα). Περίφηµες είναι και οι<br />
ενδηµικές πέστροφες που ζουν στο ποταµάκι του Αγίου Γερµανού, η παλιότερη και πιο<br />
ξεχωριστή ράτσα πέστροφας στην Ελλάδα. Σηµαντικό είναι επίσης ότι το περίπου το 1/3<br />
των ψαριών του γλυκού νερού της Ελλάδας<br />
είναι ενδηµικό, δηλαδή ζει µόνο σε µια<br />
περιοχή και πουθενά αλλού σ’ όλο τον κόσµο.<br />
Τέτοια είναι ο ελληνοπηγοστέος που ζει στο<br />
Σπερχειό και η µηριάνα στις Πρέσπες.<br />
Εικόνα 10.4: «Ο κέφαλος»<br />
ε. Θηλαστικά<br />
Από τα ανώτερα<br />
ζώα της στεριάς δεν υπάρχουν ενδηµίτες, γιατί εκείνα έχουν µεγάλες<br />
δυνατότητες µετακίνησης και έτσι δεν ευνοείται η αποµόνωση και η δηµιουργία<br />
διαφορετικών φυλών και ειδών.<br />
Ωστόσο, στην περιοχή των Πρεσπών ζουν πάνω από 40 είδη θηλαστικών, µεταξύ των<br />
οποίων τα σπανιότερα στην Ευρώπη είναι η αρκούδα (Ursus arctos), ο λύκος (Canis lupus), η<br />
βίδρα (Lutra lutra), το αγριόγιδο (Capella rupicarpa), ο<br />
αγριόγατος (Felis sylvestris), το αγριογούρουνο (Sus scrofa)<br />
και το ζαρκάδι (Capreolus capreolus).<br />
Αξίζει να σηµειωθεί, ότι η βίδρα, το χαρακτηριστικότερο<br />
θηλαστικό των υγροτόπων βρίσκεται όπου υπάρχει καθαρό νερό, πλούσια παρόχθια βλάστηση και άφθονη τροφή. Η<br />
ύπαρξή της αποτελεί ένδειξη καθαρού και υγιούς<br />
υγροτόπου. ∆υστυχώς, όµως, λόγω της ολοένα αυξανόµενης<br />
ρύπανσης των νερών, οι πληθυσµοί της µειώνονται<br />
δραµατικά και συναντάται όλο και πιο σπάνια.<br />
Πιθανώς να µην υπάρχει άλλη περιοχή στην Ευρώπη<br />
ολόκληρη<br />
που να έχει µια τόσο µεγάλη ποικιλία µορφών Εικόνα 10.5: «Η βίδρα»<br />
ζωής ανά µονάδα επιφάνειας.<br />
Η βιοποικιλία των Πρεσπών είναι ιδιαίτερη. Η γεωγραφική<br />
θέση, το κλίµα και η σύνθεση<br />
της χλωρίδας και της πανίδας αποτελούν άριστες συµβατικές συνθήκες για την ανάπτυξη<br />
και διατήρηση ορισµένων σπάνιων έµβιων ειδών.<br />
(Τασιούλας&Κακαράτσιου,1997)<br />
10.4<br />
Ανθρωπογενές περιβάλλον<br />
10.4.1 Οικονοµικές δραστηριότητες<br />
Α. Γεωργία και η καλλιέργεια του<br />
φασολιού<br />
Η οικονοµία των κατοίκων των Πρεσπών βασίζεται,<br />
κυρίως, στη γεωργία και κατά<br />
δεύτερο<br />
λόγο στην αλιεία και τον οικοτουρισµό.<br />
Οι καλλιεργήσιµες εκτάσεις της περιοχής περιορίζονται σε ένα παραλίµνιο οροπέδιο που<br />
δηµιουργήθηκε από προσχώσεις χειµάρρων και<br />
γι’ αυτό είναι αρκετά εύφορο. Εκεί<br />
καλλιεργούνται κυρίως σιτηρά και ψυχανθή (τα γνωστά φασόλια Πρεσπών) και σε µικρότερο<br />
125
βαθµό οπωροκηπευτικά (τοµάτες, καυτερές πιπεριές), δενδρώδη, κ.ά. Χαρακτηριστικό των<br />
τελευταίων ετών είναι το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι κάτοικοι εγκαταλείπουν την<br />
καλλιέργεια των σιτηρών προς όφελος της καλλιέργειας των ψυχανθών. Έτσι, ενώ πριν δέκα<br />
χρόνια, το 70% των προϊόντων που παράγονταν ήταν σιτηρά, σήµερα περιορίζεται λίγο<br />
παραπάνω από το 40%, ενώ τα ψυχανθή, που αποτελούσαν λιγότερο από το 30% σήµερα<br />
ξεπερνούν το 50%. Αξίζει να σηµειωθεί, ακόµη, το γεγονός ότι οι συνολικοί τόνοι<br />
γεωργικών προϊόντων που παράγονται κάθε χρόνο είναι, σε γενικές γραµµές, σταθερός, κάτι<br />
που σηµαίνει ότι, σε συνδυασµό µε την ψηλότερη τιµή των ψυχανθών έχουµε µικρή αύξηση<br />
των αποδοχών των κατοίκων, κάτι που οφείλεται ακριβώς στη κλίση προς τα ψυχανθή.<br />
Τα φασόλια της δυτικής Μακεδονίας και ειδικά των Πρεσπών και της Καστοριάς ήταν<br />
πάντα γνωστά για τη νοστιµιά και την ποιότητά τους. Η καλλιέργεια των φασολιών, όµως,<br />
θέλει πολύ χειρωνακτική εργασία και πολύ νερό γι’ αυτό και οι Πρεσπιώτες το<br />
καλλιεργούσαν σε µικρές ποσότητες για δική τους κατανάλωση. Ενώ, παλιότερα το φασόλι<br />
(κρέας του φτωχού) είχε πάντα χαµηλή τιµή, µε την είσοδο της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή<br />
Κοινότητα (1981) η τιµή των φασολιών άρχισε σταδιακά να αυξάνει.<br />
Έτσι, χρόνο µε το χρόνο οι καλλιεργητές αυξάνουν συνεχώς τα στρέµµατα µε φασόλι,<br />
µια και η καλλιέργεια γίνεται όλο και πιο συµφέρουσα. Ολοένα και περισσότεροι αγρότες<br />
στρέφονται στη γεωργία, και οι οικόσιτες αγελάδες καθώς και τα κοπάδια<br />
µε τα πρόβατα<br />
σιγά σιγά πωλούνται. Η κτηνοτροφία σε σύγκριση µε τη γεωργία µοιάζει πια πολύ δύσκολη,<br />
επίπονη και χρονοβόρα δουλειά. Τα χειµωνιάτικα δηµητριακά εξαφανίζονται γιατί η ζήτηση<br />
γης για την καλλιέργεια φασολιού γίνεται ολοένα µεγαλύτερη. Ο αριθµός των ελκυστήρων,<br />
των γεωργικών µηχανηµάτων και των αγροτικών αυτοκινήτων εκτινάσσεται στα ύψη. Σιγά<br />
σιγά ολόκληρη η επιφάνεια του αρδευτικού δικτύου καλύπτεται µε φασόλια. Οι φυσικοί<br />
φράχτες και τα δέντρα που βρίσκονται µέσα στα χωράφια, κόβονται γιατί ενοχλούν τα<br />
µηχανήµατα. Η κοπριά για λίπανση έχει γίνει δυσεύρετη και έτσι οι ποσότητες των χηµικών<br />
λιπασµάτων που απαιτούνται είναι συνεχώς µεγαλύτερες.<br />
Η µονοκαλλιέργεια, όµως, σηµαίνει και εξάντληση της γης, εξάπλωση ασθενειών,<br />
περισσότερα φυτοφάρµακα και ψεκασµοί κάθε χρονιά. Η πανίδα και η χλωρίδα της<br />
γεωργικής ζώνης λιγοστεύει. Τα απόβλητα νερά άρδευσης<br />
φορτωµένα µε λιπάσµατα και<br />
φυτοφάρµακα επιβαρύνουν τη λίµνη και τους οργανισµούς της.<br />
(Κατσαδωράκης, 1996)<br />
Β. Η Κτηνοτροφία στον κάµπο<br />
Η κτηνοτροφία, και µάλιστα αυτή που γινόταν κοντά στη λίµνη, έχει παίξει σπουδαίο<br />
ρόλο στη διαµόρφωση του τοπίου αλλά και στον πλούτο της Πρέσπας. Χωρίς την<br />
κτηνοτροφία<br />
δεν θα υπήρχαν οι πελεκάνοι, οι ερωδιοί, οι χουλιαροµύτες και όλα τα<br />
υπόλοιπα. Κι’ αυτό γιατί για χιλιάδες χρόνια η βόσκηση των αγελάδων στα καλάµια<br />
περιόριζε την εξάπλωση των καλαµιώνων και άφηνε πολύ χώρο για τα υγρά λιβάδια, που<br />
την άνοιξη αποτελούν τον τόπο αναπαραγωγής των ψαριών. Οι ερωδιοί, οι κορµοράνοι, οι<br />
λαγγόνες και οι πελεκάνοι είναι πουλιά που τρέφονται µε ψάρια. Άρα, πολύ ψάρι θα<br />
σήµαινε και πολλά υδρόβια πουλιά.<br />
Η πρόσφατη εξάλειψη της κτηνοτροφίας στη χαµηλή ζώνη και η έλλειψη διαχείρισης<br />
των καλαµιώνων αφήνουν τα καλάµια να επεκτείνονται σε βάρος των πολύτιµων υγρών<br />
λιβαδιών, που η συνακόλουθη έλλειψή<br />
τους επηρεάζει την αναπαραγωγή των ψαριών.<br />
Κάποια στιγµή, λιγότερα ψάρια θα σηµαίνουν σίγουρα λιγότερα υδρόβια πουλιά.<br />
Τα βουβάλια και τα γελάδια που βόσκουν στους καλαµιώνες γύρω από τη λίµνη µικρή<br />
Πρέσπα είναι πια παρελθόν. Η οικογενειακή κτηνοτροφία µε τις 2-3 γελάδες σε κάθε σπίτι<br />
είναι, επίσης, παρελθόν, µια και οι κάτοικοι ασχολούνται πια αποκλειστικά µε τη γεωργία.<br />
(Κατσαδωράκης, 1996)<br />
126
Γ. Η αλιεία στο δρυµό<br />
Μαζί µε την κτηνοτροφία µειώνεται σταδιακά και η οικονοµική σηµασία της αλιείας.<br />
Οι, από παράδοση, ψαράδες του χωριού, ολοένα και περισσότερο ασχολούνται µε τουριστικά<br />
επαγγέλµατα<br />
και ψαροταβέρνες<br />
ανοίγουν η µια µετά την άλλη.<br />
Πέρα απ’ αυτό, όµως, ο πληθυσµός των ψαριών της λίµνης µειωνόταν συνεχώς. Η µείωση<br />
οφειλόταν σε πολλούς λόγους που σχετίζονταν µε την κακή διαχείριση της λίµνης από τον<br />
ίδιο τον άνθρωπο. Ο βασικότερος λόγος της µείωσης ήταν η υπεραλίευση.<br />
Άλλοι λόγοι είναι<br />
µια αρρώστια που είχε έρθει από την τότε Σερβία και χτυπούσε το γριβάδι (µειώνοντας<br />
δραµατικά τον πληθυσµό του), καθώς και η εξάπλωση των καλαµνιώνων (λόγω των<br />
περιορισµών ως Εθνικός ∆ρυµός). Ακόµη, µετά την κατασκευή του αρδευτικού δικτύου,<br />
περιορίστηκαν τα εκτεταµένα υγρά λιβάδια που σχηµάτιζαν τα ποταµάκια στην ένωσή τους<br />
µε τη λίµνη, όπου εκεί γεννούσαν τα γριβάδια.<br />
Οι Ψαριανοί, που όλοι παλιά είχαν το ψάρεµα σαν µοναδική τους ασχολία, ψαρεύουν<br />
σήµερα, κυρίως, για να προµηθεύουν µε φρέσκο ψάρι τις πολλές ψαροταβέρνες που<br />
λειτουργούν οι ίδιοι σε οικογενειακή βάση.<br />
Τέλος, ιδιαίτερα κερδοφόρος δραστηριότητα για τους κατοίκους αυτών των περιοχών,<br />
είναι η καλλιέργεια µυδιών και στρειδιών στο δέλτα του ποταµού, αλλά και η συλλογή<br />
οστράκων που ζουν ελεύθερα. (Κατσαδωράκης,<br />
1996)<br />
∆. Οικοτουρισµός<br />
Ο οικοτουρισµός είναι µια ιδιαίτερα πρόσφατη πηγή οικονοµικών πόρων. ∆υστυχώς,<br />
όµως, υπάρχει έλλειψη κατάλληλης υποδοµής που θα µπορέσει να υποδεχτεί περισσότερους<br />
τουρίστες.<br />
Γίνονται προσπάθειες<br />
από το Ελληνικό κράτος, αλλά βρίσκονται σε αρκετά<br />
πρώιµο επίπεδο. ∆υνατότητα διαµονής των τουριστών σε ενοικιαζόµενα δωµάτια υπάρχουν<br />
στα χωριά Μικρολίµνη, Πύλη, Άγιος Γερµανός, κ.ά. (Τασιούλας & Κακαράτσιου, 1997)<br />
Το Ελληνικό κράτος βοηθά και σε άλλους τοµείς, δυστυχώς όµως, η βοήθειά του δεν<br />
είναι αρκετά µεγάλη. Η ύπαρξη αυτής της ανθρώπινης συµβίωσης µε τη φύση<br />
δεν<br />
συµβιβάζεται<br />
µε την τεχνολογική ανάπτυξη και τη βιοµηχανική παραγωγή. Τα χωριά<br />
ερηµώνουν ολοένα και ο πληθυσµός γερνά συνεχώς. (Έτσι, ένας πολιτισµός σε µια περιοχή<br />
που κατοικείται τις τελευταίες 3 χιλιετηρίδες κινδυνεύει τώρα να καταδικαστεί σε<br />
εξαφάνιση).<br />
10.5 ΛΙΓΑ<br />
ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΥΓΡΟΤΟΠΟΥΣ<br />
Υγρότοποι της Σύµβασης Ραµσάρ<br />
Η µεγάλη οικολογική σηµασία των υγροτόπων αναγνωρίστηκε παγκόσµια και, σήµερα,<br />
αρκετοί απ’ αυτούς προστατεύονται µ ε εθνικές νοµοθεσίες ή /και µε διεθνείς συµβάσεις. Μια<br />
απ΄<br />
αυτές τις συµβάσεις είναι η «Σύµβαση<br />
για τους Υγρότοπους ∆ιεθνούς Σηµασίας ως<br />
ενδιαιτήµατος για υδρόβια πουλιά», γνωστή ως Σύµβαση Ραµσάρ η οποία υπογράφτηκε<br />
στις 2 Φεβρουαρίου 1971 στην Περσική Πόλη Ραµσάρ και τέθηκε σε ισχύ στις 21<br />
∆εκεµβρίου 1975. Η Σύµβαση, που έχει συνυπογραφεί και από την Ελλάδα (1974),<br />
χαρακτηρίζει ως υγρότοπους µε διεθνή σηµασία 11 από τους βιότοπους της χώρας µας, που<br />
είναι οι εξής:<br />
1. ∆έλτα του Έβρου<br />
2. Λίµνη Μητρικού και σύµπλεγµα λιµνών<br />
3. Λίµνη Βιστωνίδα<br />
– Πόρτο Λάγος<br />
4. ∆έλτα Νέστου<br />
127
5. Τεχνητή λίµνη Κερκίνης<br />
6. Λίµνη Βόλβη και Κορώνεια (Λαγκαδά)<br />
7. ∆έλτα ποταµών Αξιού-Λουδία-Αλιάκµονα και Αλυκή Κίτρους Πιερίας<br />
8.Λίµνη µικρή Πρέσπα<br />
9. Αµβρακικός κόλπος<br />
10. Λιµνοθάλασσα Μεσολογγιού και<br />
11. Λιµνοθάλασσα Κοτύχι και δάσος Στροφυλιάς<br />
(Χατζηστάθη & Ισπικούδη,<br />
1995)<br />
Η Σύµβαση ορίζει πως, υγρότοποι είναι:<br />
«Περιοχές που αποτελούνται<br />
από έλη ή βάλτους, συγκεντρώσεις νερού φυσικές<br />
ή τεχνητές, πρόσκαιρες ή µόνιµες, µε νερό στάσιµο ή τρεχούµενο, γλυκό ή<br />
υφάλµυρο ή αλµυρό, συµπεριλαµβάνοντας και τις θαλάσσιες περιοχές που το<br />
βάθος τους κατά την άµπωτη δεν ξεπερνά τα έξι µέτρα».<br />
Στους αρκετά πολύπλοκους αυτούς βιότοπους συναντά κανείς µια µεγάλη ποικιλία από<br />
είδη: φυτά που ζουν µέσα ή κοντά στο νερό, έντοµα, ψάρια, αµφίβια, ερπετά, πουλιά,<br />
θηλαστικά. Όλα αυτά τα είδη της ζωής ζουν σε µια θαυµαστή σχέση και αλληλεξάρτηση<br />
τόσο µεταξύ τους, όσο και µε το ανόργανο περιβάλλον τους.<br />
Μέχρι σήµερα, διεθνώς, οι υγροβιότοποι που υπάγονται στη συνθήκη RAMSAR είναι<br />
500, και καλύπτουν πάνω από 30.000.000 εκτάρια.<br />
Εικόνα 10.6: «Οι Πρέσπες»<br />
Γιατί<br />
οι Υγροβιότοποι είναι σηµαντικοί ;<br />
Οι υγροβιότοποι είναι σηµαντικοί επειδή:<br />
α) Απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα. Η υδρόσφαιρα, τµήµα της οποίας µπορεί να<br />
θεωρηθεί<br />
ότι αποτελούν και οι υγρότοποι, είναι ο σπουδαιότερος ρυθµιστής της<br />
περιεκτικότητας της ατµόσφαιρας σε CO2. Οι υδάτινες µάζες µπορούν να απορροφήσουν<br />
(προσωρινά ή µόνιµα) µεγάλη ποσότητα CO2 από την ατµόσφαιρα. Μέρος της ποσότητας<br />
αυτής µπορεί να δεσµευτεί από τους υδρόβιους αυτότροφους οργανισµούς και τα ιζήµατα.<br />
β) Αποθηκεύουν και απελευθερώνουν θερµότητα. Οι µοναδικές θερµικές ιδιότητες του<br />
νερού καθιστούν τους υγρότοπους, ως ένα βαθµό, ρυθµιστές της θερµοκρασίας των<br />
παράκτιων περιοχών τους. Οι περιοχές αυτές έχουν µικρότερα εύροι θερµοκρασίας µέρας-<br />
νύχτας και καλοκαιριού-χειµώνα από άλλες περιοχές που βρίσκονται µακριά από<br />
υγρότοπους, όταν βέβαια οι άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν το κλίµα (π.χ. γεωγραφικό<br />
πλάτος, υψόµετρο, γεωµορφολογία) είναι ίδιοι.<br />
γ) ∆εσµεύουν ηλιακή ακτινοβολία και στηρίζουν τροφικές αλυσίδες. Με τη βοήθεια της<br />
ηλιακής ακτινοβολίας και µέσω της φωτοσύνθεσης, τα φυτά απελευθερώνουν οξυγόνο µέσα<br />
στο νερό, το οποίο στη συνέχεια καταναλώνεται<br />
από τα υδρόβια ζώα, τα οποία τα<br />
απορροφούν ή µέσω της επιδερµίδας τους ή µε τα βράγχια τους.<br />
δ) είναι αποθήκες νερού<br />
ε) προσφέρουν καθαρότερο νερό<br />
στ) προστατεύουν το έδαφος από τις πληµµύρες και τη διάβρωση<br />
ζ) ρυθµίζουν το κλίµα της<br />
περιοχής<br />
128
η) προστατεύουν από το φαινόµενο του θερµοκηπίου<br />
θ) προσφέρονται για τόπους αναψυχής, επιστηµονικής έρευνας και εκπαίδευσης και τέλος<br />
ι) αποτελούν στοιχείο πολιτισµού.<br />
(Τασιούλας & Κακαράτσιου, 1997)<br />
Οι<br />
κίνδυνοι που απειλούν τους<br />
Υγρότοπους<br />
Οι κίνδυνοι που απειλούν τους υγρότοπους είναι πολλοί. Οι σοβαρότεροι από αυτούς<br />
είναι:<br />
α) Η αποξήρανση των υγροτόπων.<br />
β) Η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη τουριστικών εγκαταστάσεων κοντά σε υγρότοπους.<br />
γ) Η απόρριψη αστικών και βιοµηχανικών λυµάτων στους υγρότοπους.<br />
δ) Η έλλειψη διαχείρισης των καλαµιών.<br />
ε) Η υπεράντληση επιφανειακών ή υπόγειων νερών από τους υγρότοπους.<br />
ζ) Η υπερβόσκηση των υγρολίβαδων, µε αποτέλεσµα τη διάβρωση και<br />
καταστροφή της<br />
δοµής του εδάφους και της υποβάθµισης της βλάστησης.<br />
η) Η εκχέρσωση της παρόχθιας βλάστησης.<br />
θ) Η αποξήρανση τµηµάτων του υγροτόπου για απόκτηση γεωργικής γης.<br />
ι) Οι αµµοληψίες και οι επιχωµατώσεις.<br />
κ) Η υπεραλιεία.<br />
λ) Ο ευτροφισµός που οφείλεται στην κακή χρήση λιπασµάτων στις γειτονικές<br />
καλλιέργειες.<br />
µ) Η απόρριψη στερεών<br />
αποβλήτων.<br />
ν) Ο ανεξέλεγκτος τουρισµός.<br />
ξ) Οι εντατικές<br />
υδατοκαλλιέργειες.<br />
ο) Η παρεµπόδιση οδών διελεύσεως των ψαριών.<br />
π) Οι αεροψεκασµοί απευθείας σε υγρότοπους και σε γειτονικές καλλιέργειες.<br />
ρ) Το ανεξέλεγκτο κυνήγι.<br />
(Τασιούλας & Κακαράτσιου, 1997)<br />
10.6<br />
Κίνδυνοι που απειλούν<br />
τις Πρέσπες<br />
Παρόλο που η Πρέσπα προστατεύεται από πολλές συµβάσεις στην πράξη η προστασία<br />
της δεν έχει ακόµη επιτευχθεί. Ο φυσικός και ο πολιτιστικός<br />
πλούτος της υποβαθµίζονται<br />
συνεχώς,<br />
είδη πουλιών εξαφανίζονται, πληθυσµοί σπάνιων ζώων µειώνονται, ο χαρακτήρας<br />
των οικισµών αλλοιώνεται, τα δάση υποβαθµίζονται, ενώ δραστηριότητες, όπως η λαθροθηρία,<br />
η λαθραλιεία και η λαθροϋλοτοµία συνεχίζονται.<br />
Οι ανθρώπινες δραστηριότητες που απλώνονται σε όλη την έκταση της Πρέσπας<br />
αποτελούν τη χαρακτηριστική ιδιαιτερότητά της και τη δυσκολία προστασίας της σε σχέση<br />
µε τους άλλους δρυµούς.<br />
Η αλληλεπίδραση αυτών των δραστηριοτήτων µε τη φύση έχει υπάρξει καθοριστική στη<br />
διαµόρφωση του φυσικού πλούτου της Πρέσπας, γι’ αυτό και η διατήρησή του έχει ζωτική<br />
σηµασία. Για παράδειγµα µ έχρι πριν από λίγα χρόνια οι κάτοικοι χρησιµοποιούσαν τα<br />
καλάµια της λίµνης ως ζωοτροφή, καθώς και στην κατασκευή µαντριών. Αυτή η διαχείριση<br />
δηµιουργούσε «ανοίγµατα» στους καλαµιώνες (τα υγρά λιβάδια), όπου πολλά πουλιά και<br />
ψάρια έβρισκαν τροφή και τις κατάλληλες συνθήκες για να γεννήσουν τα αβγά τους. Όταν<br />
οι καλαµιώνες εγκαταλείφθηκαν, τα υγρά λιβάδια περιορίστηκαν, γεγονός που είχε αρνητική<br />
επίδραση στους πληθυσµούς των πουλιών και των ψαριών, πχ. Μειώθηκε ο αριθµός των<br />
πορφυροτσικνιάδων (Ardea purpurea) και των κυπρίνων (Cyprinus carpio), ενώ άλλα είδη,<br />
όπως οι χουλιαρόµυτες (Platalea leucorodia), δεν απαντώνται πλέον στην περιοχή.<br />
129
10.7 Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών<br />
Η συµµετοχή των NGO’s (µη κυβερνητικών οργανώσεων) στη διαχείριση του δρυµού<br />
και η συνεργασία τους µε τη διοίκηση αυτή, είναι αξιόλογη, καθώς ασκούν πολλές<br />
δραστηριότητες και επιτελούν ουσιαστικό έργο.<br />
Συγκεκριµένα, το 1991 ιδρύθηκε στις<br />
Πρέσπες η Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών (ΕΠΠ) µε πρωτοβουλία του Παγκόσµιου<br />
Ταµείου για τη Φύση (WWF) και µε µέλη άλλες δεκατρείς περιβαλλοντικές µη<br />
κερδοσκοπικές οργανώσεις από την Ελλάδα και το εξωτερικό (ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ, Ελληνική<br />
Ορνιθολογική Εταιρεία, Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, Παγκόσµιο Ταµείο για τη<br />
Φύση (WWF Ελλάς), Φίλοι των Πρεσπών, Danish Ornithological Society, Ίδρυµα Tour du<br />
Valat, Royal Society for the Protection of Birds).<br />
H Εταιρεία ασχολείται µε τη διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος και όχι µόνο.<br />
Στηρίζει τους βιοκαλλιεργητές φασολιού, παρέχοντας τεχνογνωσία, διευκολύνοντας την επαφή<br />
τους µε τους εµπορικούς φορείς και διαθέτοντας σηµαντικές<br />
ποσότητες της παραγωγής µέσα<br />
από τα δύο κέντρα πληροφόρησης της εταιρίας.<br />
Σκοποί της Εταιρείας Προστασίας Πρεσπών είναι:<br />
- Η διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονοµιάς της<br />
Πρέσπας.<br />
- Η συµβολή και συµπλήρωση της δραστηριότητας<br />
των δηµόσιων και των µη κρατικών<br />
υπηρεσιών για την ορθή διαχείριση της περιοχής.<br />
- Η προώθηση<br />
της ευαισθητοποίησης των επισκεπτών και των κατοίκων για την<br />
προστασία της περιοχής.<br />
Στα πλαίσια των παραπάνω στόχων η ΕΠΠ ανέλαβε<br />
την σύνταξη, προώθηση και την<br />
υλοποίηση ορισµένων προγραµµάτων στην περιοχή, που θα συµβάλλουν στην προστασία της<br />
και θα ωφελήσουν τους ντόπιους.<br />
Τα προγράµµατα αυτά είναι:<br />
1. Πρόγραµµα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης<br />
2. Πρόγραµµα σχεδιασµού, προώθησης και εφαρµογής προτάσεων για την ήπια<br />
οικονοµική ανάπτυξη της περιοχής<br />
3. ∆ραστηριότητες για την προστασία της πολιτιστικής<br />
κληρονοµιάς<br />
4. Έργα άµεσης προστασίας της βιοποικιλότητας της Πρέσπας.<br />
5. Εκτύπωση εντύπου υλικού µε στόχο την προβολή της Πρέσπας.<br />
6. Ίδρυση και λειτουργία Κέντρου Πληροφόρησης στον Άγιο Γερµανό<br />
Πρεσπών.<br />
Για τις πρωτοπόρες µεθόδους διαχείρισης και προστασίας<br />
αυτού του διεθνούς<br />
σηµασίας υγροτόπου, η Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών τιµήθηκε, το 1999, µε το διεθνές<br />
βραβείο RAMSAR, στην κατηγορία των µη κυβερνητικών περιβαλλοντικών οργανώσεων.<br />
Στο σκεπτικό της βράβευσης δίνεται έµφαση στο πνεύµα συνεργασίας που η ΕΠΠ<br />
προωθεί σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο, µε στόχο την αειφορική διαχείριση του<br />
υγροτόπου και την ενεργό συµµετοχή του τοπικού πληθυσµού. Είναι η πρώτη φορά<br />
απονέµεται διεθνές βραβείο σε Ελληνική Περιβαλλοντική Οργάνωση.<br />
130
11o ΚΕΦΑΛΑΙΟ<br />
Ε ΘΝΙΚΟΣ ∆ΡΥΜΟΣ ΣΟΥΝΙΟΥ<br />
1 1.1 Γενικά<br />
Ο Εθνικός ∆ρυµός Σουνίου ιδρύθηκε το 1974 µε σκοπό να ελεγχθούν οι τάσεις<br />
οικοπεδοποίησης της<br />
περιοχής γύρω από τα µεταλλεία και τους αρχαιολογικούς χώρους.<br />
Είναι ο µικρότερος δρυµός της χώρας µας µε έκταση πυρήνα µόλις 5.250 στρέµµατα. Η<br />
περιφερειακή ζώνη φτάνει τα 42.250 στρέµµατα. Εκτείνεται σε µια µακρόστενη περιοχή<br />
στον ΝΑ άκρο της Αττικής, µόλις 50 χιλιόµετρα από την Αθήνα. Τα µεγαλύτερο µέρος του<br />
δρυµού σκεπάζεται από πευκοδάση που έχουν καεί, αλλά βρίσκονται σε φάση φυσικής<br />
αναγέννησης.<br />
Ολόκληρος ο χώρος του δρυµού παρουσιάζει ιδιαίτερο<br />
ιστορικό, γεωλογικό, µεταλλευτικό και παλαιοντολογικό<br />
ενδιαφέρον. Υπάρχουν<br />
εκτεταµένα λείψανα αρχαίων<br />
µεταλλείων, εργαστηρίων και ιστορικών χώρων, καθώς και<br />
οικισµών που καλύπτουν όλο το χρονικό φάσµα από την<br />
παλαιολιθική και προϊστορική περίοδο. Έξω από τον<br />
πυρήνα υπάρχουν ερείπια µεταλλευτικών εγκαταστάσεων,<br />
γεωργικές καλλιέργειες και ερηµοκλήσια.<br />
11.2<br />
Ίδρυση<br />
Ο Εθνικός ∆ρυµός Σουνίου ιδρύθηκε το 1974 µε το βουλευτικό διάταγµα 997/ 30-9-<br />
71.(Φ.Ε.Κ., τόµος Α′,<br />
άρθρο 192)<br />
Στο άρθρο 17 του διατάγµατος αυτού ορίζεται σχετικά:<br />
“Ιδρύεται δια του παρόντος εθνικός δρυµός εις την περιοχήν<br />
του Σουνίου.<br />
Η περιφέρεια η έκταση και τα όρια του πυρήνος<br />
και της περιφερειακής ζώνης τούτου<br />
ρυθµίζονται δια βασιλικών<br />
διαταγµάτων, εκδιδοµένων προτάσει του Υπουργικού<br />
Συµβουλίου, µετά γνώµην του Τεχνικού Συµβουλίου ∆ασών, µη<br />
έχουσης ως προς την έκτασην εφαρµογής της διατάξεως του<br />
εδάφ. Α της παραγρ. 1 του άρθρου 79.”<br />
11.3<br />
Φυσικό περιβάλλον<br />
11.3.1 Βλάστηση - Χλωρίδα<br />
Εικόνα 11.1: «Σούνιο».<br />
Η βλάστηση της περιοχής είναι τυπική µεσογειακή. Το µεγαλύτερο µέρος του δρυµού<br />
καλύπτεται από πευκοδάση χαλεπίου<br />
πεύκης (Pinus halepensis) και θερµοµεσογειακούς<br />
θαµνώνες<br />
από πουρνάρι (Quercus coccifera), σχίνο (Pistacia lenctiscus), κουµαριές (Arbutus<br />
terebinthus), λυγαριά (Vitex agnus castus) και φρύγανα, όπως, κουνούκλες, θυµάρια, αφάνες,<br />
κ.ά. Υπάρχει, επίσης, και το κυπαρισσόκεδρο (Juniperus phoenicea). Την ποώδη βλάστηση<br />
131
αντιπροσωπεύουν πολλά χειλανθή και ψυχανθή (τριφύλλια, κ.ά.), αγρωστώδη και σύνθετα,<br />
µεταξύ των οποίων και ένα ενδηµικό είδος κενταύριας (Centaurea laureotica).<br />
Άλλα αγριολούλουδα που συναντάµε στο δρυµό είναι:<br />
- Ο δίανθος ο πριονόφυλλος<br />
- Η κενταύρια η µεικτή<br />
- Η ονοβρυχίδα η εβενοειδής<br />
- Η λαβατέρα η βρυονόφυλλη<br />
- Το λιάνθεµο το λαβαντουλόφυλλο<br />
- Η κενταύρια η τραχεία, κ.ά.<br />
11.3.2<br />
Πανίδα<br />
Η πανίδα του δρυµού δεν είναι ιδιαίτερα πλούσια σε ποικιλία ειδών. ∆εν υπάρχουν<br />
µεγάλα θηλαστικά, εκτός από την αλεπού (Vulpes vulpes), το τσακάλι (Canis aureus), ο λαγός<br />
(Lepus europens), ο σκαντζόχοιρος (Erinaceus concolor).<br />
Στην περιοχή φωλιάζουν µόνο κοινά και ευρέως διαδεδοµένα είδη πουλιών, αν και κατά<br />
το χειµώνα ή και κατά τη διάρκεια της µεταναστευτικής περιόδου, εµφανίζεται στην περιοχή<br />
πρόσθετος αριθµός ειδών της πτηνοπανίδας. Η πτηνοπανίδα του δρυµού αντιπροσωπεύεται<br />
από γεράκια, κουκουβάγιες, τσαλαπετεινούς, κορακοειδή και πολλά µικρά στρουθιόµορφα<br />
πουλιά όπως σπίνοι, φλώρια, καρδερίνες, κορυδαλλοί, σπουργίτια και άλλα κοινά στην πανίδα<br />
της νότιας Ελλάδας.<br />
11.4 Ιστορική- Παλαιοντολογική αξία<br />
Στην περιοχή κείτονται τα λείψανα των<br />
αρχαίων<br />
µεταλλείων και εργαστηρίων των<br />
ιστορικών χρόνων. Τα µεταλλεία λειτούργησαν µε<br />
πολλές διακοπές, όλη την ιστορική περίοδο µέχρι<br />
σχετικά πρόσφατα και παρήγαγαν άργυρο,<br />
ψευδάργυρο, σίδηρο, µόλυβδο και άλλα µέταλλα.<br />
Μάλιστα έχει αποδειχθεί ότι υπάρχουν στο χώρο<br />
γύρω στα 100 ορυκτά. Είκοσι χιλιάδες δούλοι<br />
έβγαζαν τα σπλάχνα της γης και η Αθήνα<br />
έφτιαξε το στόλο της από το ασήµι του<br />
Λαυρίου. Από τα αρχαία λατοµεία µαρµάρου<br />
πάρθηκε το µάρµαρο που κατασκευάσθηκαν ο Εικόνα 11.2: «Το Σούνιο»<br />
ναός του Ποσειδώνα και το Ιερό της Σουνιάδας Αθηνάς στο ακρωτήριο<br />
Σουνίου. Το<br />
βάραθρο Χάος αποτελεί ένα µοναδικού ενδιαφέροντος φυσικό µνηµείο. Υπάρχουν, τέλος<br />
οικήσεις σε σπήλαια (Σπήλαιο Κίτσος) που µεταφέρουν µαρτυρίες από την παλαιολιθική έως<br />
την προϊστορική περίοδο. Στα ίδια σπήλαια βρέθηκαν απολιθώµατα φυτικών ειδών που δεν<br />
υπάρχουν πια στην Αττική (µαυρόπευκο, πυξάρι, φραξοί) ή στην Ελλάδα ολόκληρη (πεύκα<br />
της δυτικής Μεσογείου και η φελλοβελανιδιά της Iσπανίας).<br />
132
ΕΠΙΛΟΓΟΣ<br />
Με την αντικατάσταση<br />
της ανθρώπινης και ζωικής δύναµης από τη µηχανή και<br />
αργότερα<br />
από την πυρηνική ενέργεια και ιδιαίτερα µε την αντικατάσταση του ανθρώπινου<br />
νου από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, ο άνθρωπος µέθυσε, κυριολεκτικά, και δεν<br />
µπόρεσε να αντιληφθεί ότι είναι δεµένος µε στο άρµα της τεχνολογίας και έχει παγιδευτεί<br />
από την ίδια του την ανάπτυξη. ∆ηµιούργηµα του ίδιου του ανθρώπου, η τεχνολογία έγινε<br />
κυρίαρχος της ζωής του και τον ενέπλεξε µέσα στο µηχανισµό της από όπου είναι πολύ<br />
δύσκολο να ξεφύγει. Είναι το αδιέξοδο που αισθάνεται ο σύγχρονος άνθρωπος, αποκοµµένος<br />
από το παρελθόν αλλά και το µέλλον, χωρίς την αίσθηση του µέτρου και της ισορροπίας.<br />
Αποτέλεσµα αυτής της εθελοτυφλίας ή άγνοιας του ανθρώπου ήταν µια πρωτοφανής<br />
εκστρατεία εκµετάλλευσης και λεηλασίας των φυσικών πόρων. Στο όνοµα της κακώς<br />
νοούµενης οικονοµικής ανάπτυξης, η επιστήµη και η τεχνολογία οδηγούν τον άνθρωπο στην<br />
απόλυτη κυριαρχία και εκµετάλλευση της φύσης. Έτσι, και το δάσος και το περιβάλλον,<br />
γενικότερα, έγινε αντικείµενο της απληστίας του ανθρώπου, µε αποτέλεσµα τη δραστική<br />
µείωση του πρασίνου.<br />
Η µεγάλη οικοδοµική δραστηριότητα και η ανάγκη της βιοµηχανίας σε πρώτες ύλες και<br />
ενέργεια, οδήγησαν στη λειτουργία µεγάλων λατοµικών και µεταλλευτικών επιχειρήσεων, µε<br />
αποτέλεσµα την αποψίλωση πολλών περιοχών, την καταστροφή των φυσικών στοιχείων του<br />
τοπίου και την εµφάνιση νέων καθαρά ανθρωπογενών οπτικών χαρακτήρων.<br />
Για να καλυφθούν οι συνεχώς αυξανόµενες ανάγκες σε ενέργεια, κατασκευάζονται νέες<br />
ηλεκτροπαραγωγικές µονάδες συµβατικές ή πυρηνικές, που µε τα ηλεκτροφόρα<br />
σύρµατα<br />
ζώνουν, κυριολεκτικά, κάθε ανθρωπογενές και φυσικό τοπίο. Ποταµοί εκτρέπονται για τις<br />
ανάγκες άρδευσης ή λειτουργίας υδροηλεκτρικών σταθµών, µε αποτέλεσµα την καταστροφή<br />
φυσικών τοπίων και µια σειρά άλλων οικολογικών επιπτώσεων. Η δραστηριότητα µεγάλων<br />
χηµικών βιοµηχανιών συντελεί στην παραγωγή µεγάλων ποσοτήτων λυµάτων, που ρυπαίνουν<br />
τόσο τα λιµνάζοντα ή ρέοντα επιφανειακά νερά, όσο και υπόγεια. Οι βιοµηχανίες, οι<br />
καυστήρες κατοικιών και η κυκλοφορία αυτοκινήτων και αεροπλάνων ρυπαίνουν όλο και<br />
περισσότερο την ατµόσφαιρα και αλλοιώνουν τη χηµική της σύνθεσης, το CO2 αυξάνει<br />
κατά τρία δισεκατοµµύρια τόνους το χρόνο και το οξυγόνο µειώνεται επικίνδυνα. Στην<br />
Αθήνα για παράδειγµα, η περιεκτικότητα της ατµόσφαιρας σε οξυγόνο, σε µέρες έξαρσης<br />
του νέφους, πέφτει από 21% στο 17%.<br />
Τέλος, ο κατακερµατισµός του τοπίου από τις παραθεριστικές κατοικίες, οι οποίες<br />
κτίζονται σε ανεπανάληπτης οµορφιάς τοπία και η αχαλίνωτη εκτός σχεδίου δόµηση,<br />
αποτελούν επικίνδυνη συνέπεια της αστικοποίησης του ανθρώπου. Η δηµιουργία βουνών<br />
ολόκληρων από σκουπίδια, που εγκαταλείπονται κατά τον πιο αλόγιστο τρόπο, µέσα στις<br />
πόλεις αλλά και έξω από αυτές, κατά µήκος των δρόµων ή σε ευαίσθητες αισθητικά<br />
περιοχές, δίνουν το µέτρο της παραφροσύνης του ανθρώπου.<br />
∆υστυχώς, µια µικρή µόνο µειοψηφία ανθρώπων συνειδητοποιεί σήµερα ότι το<br />
περιβάλλον έχει γίνει ζήτηµα ζωής και θανάτου για όλους µ ας, η τελευταία πρόκληση για<br />
επιβίωση. Ούτε η γη είναι τόσο εκτεταµένη, ούτε οι φυσικοί πόροι ανεξάντλητοι, για να<br />
ανεχθούν τη συνεχιζόµενη επιθετικότητα της ανθρώπινης συµπεριφοράς. Ίσως θα πρέπει,<br />
σήµερα, ο άνθρωπος να λάβει υπόψη του τις πεπερασµένες διαστάσεις και δυνατότητες του<br />
πλανήτη µας. Ανανεούµενα και µη φυσικά αποθέµατα, πρώτες ύλες, πηγές ενέργειας, νερό,<br />
έδαφος, δάση, φυτά, ζώα, ωκεανοί και η ίδια η ισορροπία της βιόσφαιρας απειλούνται,<br />
εξαιτίας της δραστηριότητας του ανθρώπου.<br />
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι χρειαζόµαστε σήµερα νέες εκτιµήσεις, που θα<br />
οδηγήσουν σε καινούργιες ισορροπίες οικονοµ ικών και οικολογικών θεωρήσεων. Οι τρόποι<br />
ζωής και οι φιλοσοφίες πρέπει να αλλάξουν, ο άνθρωπος χρειάζεται γνώση περισσότερη<br />
αλλά προπαντός σοφία. Σήµερα χρειαζόµαστε µια νέα ηθική την οικολογική ηθική. Η<br />
επιβίωση του ανθρώπινου γένους στον πλανήτη µας χρειάζεται σωφροσύνη και ήθος. Μόνο<br />
133
ανεπιστήµονες θα µπορούσαν να πιστέψουν σήµερα ότι τα µαθηµατικά µπορούν να<br />
υποκαταστήσουν την ηθική.<br />
Η επιβίωση των παιδιών µας εξαρτάται από τον τρόπο διαχείρισης που ασκούµε πάνω<br />
στους φυσικούς πόρους. Οι πόροι αυτοί, που είναι αποτέλεσµα φυσικών διεργασιών<br />
δισεκατοµµυρίων χρόνων, ανήκουν, όχι µόνο σε µας, αλλά και στις επερχόµενες γενεές. Έτσι,<br />
θα λέγαµε πως βγαίνει αβίαστα το συµπέρασµα, ότι µια πολιτική που δεν ενδιαφέρεται για<br />
τη σοφή διαχείριση των φυσικών πόρων, αδιαφορεί για το µέλλον ενός τόπου ή και του<br />
πλανήτη γενικότερα, και κατά συνέπεια είναι αλόγιστη, άδικη, εγωιστική και τελικά ανήθικη.<br />
Συµπερασµατικά, µπορούµε να πούµε ότι η οικολογική κρίση της κοινωνίας µας σήµερα<br />
είναι κατά βάση κρίση ηθική.<br />
134
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ<br />
1.<br />
Αλιµπέρτης, Α., 1994. Το φαράγγι της Σαµαριάς ….και τα φυτά του. Οδοιπορικό µε 170<br />
φωτογραφίες. Έκδοση από το συγγραφέα. Κρήτη. Ηράκλειο.<br />
2.<br />
Αµοργιανιώτης, Γ., 1997. Σχέδιο διαχείρισης Εθνικού ∆ρυµού Πάρνηθας. Αθήνα.<br />
3.<br />
Ανδρεαδάκης, Π.Γ., κ.ά., 1988. Γενικό ∆ιαχειριστικό Σχέδιο Εθνικού ∆ρυµού Ολύµπου.<br />
Αθήνα.<br />
4.<br />
Ανδρεαδάκης, Π.Γ., 1996. Εθνικός ∆ρυµός Ολύµπου. Μελέτη Αναθεώρησης Γενικού<br />
∆ιαχειριστικού Σχεδίου. Κατερίνη.<br />
5.<br />
Αθανασάκης, Μ., κ.ά., 1995. Οικολογία & περιβάλλον. ΙΑ’ Έκδοση. Οργανισµός Εκδόσεως<br />
∆ιδακτικών Βιβλίων. Αθήνα.<br />
6.<br />
∆ιατσέγκος, Μιχ., 1999. Ανάδειξη και Αξιοποίηση Εθνικού ∆ρυµού Παρνασσού.<br />
Βιβλιοθήκη του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας. Βόλος.<br />
7.<br />
Εθνικός ∆ρυµός Πάρνηθας. Γενική Γραµµατεία ∆ασών και Φυσικού Περιβάλλοντος.<br />
Βιβλιοθήκη του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Ηρακλείου στο Πανεπιστήµιο Κρήτης.<br />
Ηράκλειο.<br />
8.<br />
Εθνικός ∆ρυµός Ολύµπου. ∆ιεύθυνση ∆ασών Πιερίας. Μονοσέλιδο. Κατερίνη.<br />
9.<br />
Εθνικοί ∆ρυµοί Βίκου-Αώου και Πίνδου (Βάλια Κάλντα). Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση<br />
Ιωαννίνων.<br />
10.<br />
Experiment. Γαιόραµα. Νοέµβριος – ∆εκέµβριος, 1995. Έτος 2, Νο 6. σελ.: 98-115.<br />
11.<br />
Ζάχαρης, Αστ. Στ., 1995. Εθνικός ∆ρυµός το φαράγγι της Σαµαριάς…. Εκδόσεις<br />
Μπάστας-Πλέσσας. Αθήνα.<br />
12. Ζησίδης, Κ.,<br />
1995. Φωτογραφικό οδοιπορικό στους Εθνικούς ∆ρυµούς Βίκου-Αώου<br />
και Πίνδου. Ιωάννινα.<br />
13.<br />
Καρανδινός, Μ. και Λεγάκης, Α., 1992. Το κόκκινο βιβλίο των απειλούµενων<br />
σπονδυλοζώων της Ελλάδας. 1η έκδοση. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Αθήνα.<br />
14.<br />
Καρέτσος, Γ., κ.ά., 1996. Σχέδιο ∆ιαχείρισης Εθνικού ∆ρυµού Οίτης. Αθήνα.<br />
15.<br />
Κασιούµης, Κ. & Γκατζογιάννης, Στυλ., 1996. Σχέδιο ∆ιαχείρισης Εθνικού ∆ρυµού<br />
Βίκου – Αώου. Μέρος Α’. Υπουργείο Γεωργίας. Γενική Γραµµατεία ∆ασών και Φυσικού<br />
Περιβάλλοντος. ∆ιεύθυνση αισθητικών ∆ασών, ∆ρυµών και Θήρας.<br />
16.<br />
Κατσαδωράκης, Γ., 1996. Πρέσπα. Μια ιστορία για τη φύση και τον άνθρωπο… Εταιρία<br />
Προστασίας Πρεσπών. Άγιος Γερµανός.<br />
17.<br />
Κύτρος, ∆ηµ., 1986. Μελέτη ∆ιαχείρισης Εθνικού ∆ρυµού Αίνου Κεφαλλονιάς.<br />
135
18. Λαζαρίδης, Π.Κ., 1986. Βοτανικά Λαογραφικά Στοιχεία απ’ τη χλωρίδα του χωριού<br />
µου Κουκουλιού Ζαγορίου και της χαράδρας του Βίκου. σελ. 5-64. Ιωάννινα.<br />
19. Μαλαµίδης, Γ., 1996. Γενικό διαχειριστικό σχέδιο για τον Εθνικό ∆ρυµό Λευκών Ορέων<br />
(Σαµαριάς). Χανιά.<br />
20. Μπεριάτος, Η., 1999. Περιβαλλοντικός Σχεδιασµός και Πολιτική. Τόµος Ι. Θεσµικές<br />
διοικητικές, οργανωτικές δοµές. Βόλος.<br />
21. Μονοσέλιδο έντυπο για κάθε δρυµό από τον Πανελλήνιο Σύλλογο δασοθηροφυλάκων.<br />
1990.<br />
22. Πρωιµάκης, Ζαχ. Έντυπο σχετικά µε τους Εθνικούς ∆ρυµούς της Ελλάδας. Υπουργείο<br />
Γεωργίας - Γενική Γραµµατεία ∆ασών και Φυσικού περιβάλλοντος. Αθήνα.<br />
23. Σπαθαράκης, Μιχ. Σαµαριά. Φαράγγι. Εκδόσεις Α∆ΑΜ.<br />
24. Σφήκας, Γ., 1974. Αγριολούλουδα του Ολύµπου. Εκδόσεις Αφοί Τολίδη. Πανεπιστήµιο<br />
Θεσσαλίας. Αθήνα.<br />
25. Σφήκας, Γ., 1999. Εθνικοί ∆ρυµοί και άλλες προστατευόµενες φυσικές περιοχές. Εκδόσεις<br />
Πατάκη. Αθήνα.<br />
26. Τασιούλας, ∆. & Κακαράτσιου, Ά., 1997. Υγρότοποι Κερκίνης, Πρεσπών. Εκδόσεις ΖΗΤΗ.<br />
Θεσσαλονίκη.<br />
27. Φ.Ε.Κ. για την ίδρυση κάθε δρυµού.<br />
28. Χατζηστάθη, Α. & Ισπικούδη, Ι., 1995. Προστασία της φύσης και αρχιτεκτονική του<br />
τοπίου. Β Έκδοση. Γιαχούδη – Γιαπούλη Ο.Ε. Θεσσαλονίκη<br />
29. Ιστοσελίδα: http/www.in.gr.<br />
136
137