Tekst - Vlaams Parlement

stuk 

ingediend op 

55 (2009-2010) – Nr. 2 

26 februari 2010 (2009-2010) 

Gedachtewisselingen 

over de versnelling van maatschappelijk belangrijke 

investeringsprojecten 

Verslag 

namens de Commissie Versnelling Maatschappelijk 

Belangrijke Investeringsprojecten 

uitgebracht door mevrouw Michèle Hostekint en de heer Jan Penris 

verzendcode: IED

2 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Samenstelling van de commissie: 

Voorzitter: de heer Johan Sauwens. 

Vaste leden: 

de heren Ludwig Caluwé, Lode Ceyssens, Dirk de Kort, Johan Sauwens; 

de heren Pieter Huybrechts, Jan Penris, mevrouw Marleen Van den Eynde; 

de heren Marino Keulen, Sas van Rouveroij; 

mevrouw Michèle Hostekint, de heer Bart Martens; 

mevrouw Liesbeth Homans, de heer Jan Peumans; 

de heer Lode Vereeck; 

mevrouw Mieke Vogels. 

Plaatsvervangers: 

de heer Robrecht Bothuyne, de dames Karin Brouwers, Martine Fournier, Tinne Rombouts; 

mevrouw Agnes Bruyninckx-Vandenhoudt, de heren Frank Creyelman, Johan Deckmyn; 

de heer Jean-Jacques De Gucht, mevrouw Annick De Ridder; 

de heren Jan Roegiers, Peter Vanvelthoven; 

mevrouw Lies Jans, de heer Wilfried Vandaele; 

de heer Ivan Sabbe; 

de heer Hermes Sanctorum. 

Stukken in het dossier: 

55 (2009-2010) – Nr. 1: Verslag van het Rekenhof 

V l a a m s Pa r l e m e n t – 1011 B r u s s e l – 0 2 / 5 5 2 . 11 . 11 – w w w. v l a a m s p a r l e m e n t . b e

Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 3 

INHOUD 

I. Vooraf ......................................................................................................... 7 

II. 14 december 2009......................................................................................... 7 

Gedachtewisseling met mevrouw Cathy Berx, voorzitter van de Expertencommissie 

Investeringsprojecten.................................................................. 7 

Gedachtewisseling met vertegenwoordigers van de Mobiliteitsraad van 

Vlaanderen (MORA) over de nota ‘Het infrastructuurbeleid: het beleidsproces 

in Vlaanderen met focus op wegeninfrastructuur’........................................ 7 

Gedachtewisseling met vertegenwoordigers van de Vlaamse Havencommissie 

over de Aanbeveling van de Vlaamse Havencommissie over het beter en sneller 

doorlopen van Vlaamse planprocessen........................................................ 7 

1. Gedachtewisseling met mevrouw Cathy Berx, voorzitter van de 

Expertencommissie Investeringsprojecten............................................... 7 

1.1. Uiteenzetting door mevrouw Cathy Berx.......................................... 7 

1.2. Bespreking........................................................................................ 11 

2. Gedachtewisseling met vertegenwoordigers van de Mobiliteitsraad van 

Vlaanderen (MORA) over de nota ‘Het infrastructuurbeleid: het 

beleidsproces in Vlaanderen met focus op wegeninfrastructuur’.............. 14 

2.1. Uiteenzetting door de heer Frank Van Thillo, secretaris, en de 

heer Nico Milo van de Mobiliteitsraad van Vlaanderen................... 14 

2.2. Bespreking........................................................................................ 22 

3. Gedachtewisseling met een vertegenwoordiger van de Vlaamse 

Havencommissie over de Aanbeveling van de Vlaamse Havencommissie 

over het beter en sneller doorlopen van Vlaamse planprocessen.............. 28 

3.1. Uiteenzetting door de heer Guy Janssens......................................... 28 

3.2. Bespreking........................................................................................ 32 

III. 8 januari 2010.............................................................................................. 34 

Gedachtewisseling met vertegenwoordigers van het Departement Mobiliteit en 

Openbare Werken (MOW), het Departement Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid 

en Onroerend Erfgoed (RWO) en het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie 

(LNE) van de Vlaamse administratie over de ervaringen met procedures bij grote 

projecten...................................................................................................... 34 

1. Opening van de vergadering.................................................................... 34 

2. Gedachtewisseling met het Departement Mobiliteit en Openbare Werken 34 

2.1. Uiteenzetting door mevrouw Carol Vercarre en mevrouw Isabel Franck, 

afdeling Juridische Dienstverlening van het Departement Mobiliteit en 

Openbare Werken............................................................................. 34 

3. Gedachtewisseling met het Departement Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid 

en Onroerend Erfgoed............................................................................. 37 

V L A A M S P A R L E M E N T

4 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

3.1. Uiteenzetting door mevrouw Christine Daniels, afdeling Ruimtelijke 

Planning van het Departement Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid en 

Onroerend Erfgoed........................................................................... 37 

4. Gedachtewisseling met het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie. 42 

4.1. Uiteenzetting door de heer David Stevens, dienst Begeleiding 

Gebiedsgerichte Planprocessen van het Departement Leefmilieu, 

Natuur en Energie............................................................................ 42 

5. Bespreking.............................................................................................. 47 

IV. 11 januari 2010............................................................................................. 64 

Gedachtewisseling met prof. dr. C.W. Backes over het rapport ‘Snellere besluitvorming 

over complexe projecten vergelijkend bekeken’.............................. 64 

1. Opening van de vergadering.................................................................... 64 

2. Uiteenzetting door prof. dr. C.W. Backes................................................ 64 

3. Bespreking.............................................................................................. 74 

V. 18 januari 2010............................................................................................. 83 

Gedachtewisseling met de Vlaamse Confederatie Bouw, de Vlaamse Vereniging 

voor Ruimte en Planning, Grontmij en Technum over de ervaringen met 

procedures bij grote projecten...................................................................... 83 

1. Gedachtewisseling met de Vlaamse Confederatie Bouw.......................... 83 

1.1. Uiteenzetting door de heer Marc Dillen, directeur-generaal van de 

Vlaamse Confederatie Bouw............................................................ 83 

1.2. Bespreking........................................................................................ 90 

2. Gedachtewisseling met de Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning 96 

2.1. Uiteenzetting door de heer Tom Coppens, intredend voorzitter 

van de Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning....................... 96 

2.2. Bespreking........................................................................................ 101 

3. Gedachtewisseling met Grontmij en Technum-Tractebel Engineering..... 106 

3.1. Uiteenzetting door de heer Jan Bosschem, ingenieur en gedelegeerd 

bestuurder Grontmij België.............................................................. 106 

3.2. Uiteenzetting door de heer Ewald Wauters, Technum-Tractebel 

Engineering...................................................................................... 109 

3.3. Bespreking........................................................................................ 114 

VI. 29 januari 2010............................................................................................. 120 

Gedachtewisseling met vertegenwoordigers van diverse organisaties uit het 

maatschappelijk middenveld over de ervaringen met procedures bij grote 

projecten...................................................................................................... 120 

1. Gedachtewisseling met het Vlaams netwerk van ondernemingen (Voka). 120 

1.1. Uiteenzetting door de heer Peter Leyman gedelegeerd bestuurder.... 120 

1.2. Uiteenzetting door mevrouw Katleen Marien, adviseur mobiliteit en 

infrastructuur................................................................................... 120 

1.3. Uiteenzetting door de heer Karel Vervoort, adviseur milieu en 

ruimtelijke ordening......................................................................... 123 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 5 

1.4. Bespreking........................................................................................ 127 

2. Gedachtewisseling met Boerenbond en Algemeen Boerensyndicaat........ 131 

2.1. Uiteenzetting door de heer Peter Broeckx, ondervoorzitter Boerenbond 131 

2.2. Uiteenzetting door de heer Guy Depraetere, algemeen secretaris 

van het Algemeen Boerensyndicaat.................................................. 133 

2.3. Bespreking........................................................................................ 135 

3. Gedachtewisseling met de heer Erik Grietens, beleidsmedewerker integraal 

ruimtebeheer, juridische en sociale instrumenten van de Bond Beter 

Leefmilieu (BBL).................................................................................... 136 

3.1. Uiteenzetting door de heer Erik Grietens......................................... 136 

3.2. Bespreking........................................................................................ 140 

VII. 1 februari 2010............................................................................................. 145 

Gedachtewisseling met de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten... 145 

Gedachtewisseling met een vertegenwoordiger van de Direction Générale 

Opérationnelle du Terroire, Logement, Patrimoine et Energie van de Service 

Public de Wallonie....................................................................................... 145 

1. Gedachtewisseling met de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten 

over de bevraging van de lokale besturen over de procedures bij grote 

investeringsprojecten............................................................................... 145 

1.1. Uiteenzetting door de heer Luc Martens, bestuurslid, en de heer 

Xavier Buijs, stafmedewerker ruimtelijke ordening en huisvesting, 

van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG)........ 145 

1.2. Bespreking........................................................................................ 152 

2. Gedachtewisseling met de heer Benoît Gervasoni, attaché-jurist bij de 

Direction Générale Opérationnelle du Terroire, Logement, Patrimoine 

et Energie van de Service Public de Wallonie over de procedures 

bij grote investeringsprojecten in Wallonië.............................................. 158 

2.1. Uiteenzetting door de heer Benoît Gervasoni................................... 158 

2.2. Bespreking........................................................................................ 168 

VIII. 5 februari 2010........................................................................................... 174 

Gedachtewisseling met de Raad van State over de wijze waarop de 

Raad van State intervenieert bij procedures voor grote investeringsprojecten 174 

Gedachtewisseling met de heer Jan De Mulder, raadgever Bestuurszaken bij 

de Vlaamse vertegenwoordiging bij de Europese Unie over het Europese 

kader inzake ‘betere regelgeving’................................................................ 174 

1. Gedachtewisseling met de heer Robert Andersen, mevrouw Marie-Rose 

Bracke en de heer Robert Stevens van de Raad van State...................... 174 

1.1. De afdeling Wetgeving................................................................... 174 

1.2. De afdeling Bestuursrechtspraak................................................... 175 

1.3. De Stedenbouwkamer................................................................... 175 

1.4. Bespreking..................................................................................... 179 


6 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

2. Gedachtewisseling door de raadgever Bestuurszaken bij de Vlaamse 

Vertegenwoordiging bij de Europese Unie de over de Europese en 

internationale context en relevante beleidsontwikkelingen ..................... 192 

2.1. Uiteenzetting door de heer Jan De Mulder....................................... 192 

2.2. Bespreking........................................................................................ 198 

IX. 8 februari 2010............................................................................................. 202 

Gedachtewisseling met het Rekenhof met voorstelling van een synthesenota 

van het Rekenhof over de problematiek van de vertraging bij maatschappelijk 

belangrijke investeringsprojecten op basis van een aantal relevante dossiers. 202 

1. Uiteenzetting door raadsheer Jozef Beckers en eerste auditeur-revisor 

Vital Put van het Rekenhof..................................................................... 202 

2. Bespreking.............................................................................................. 209 

X. 15 februari 2010........................................................................................... 215 

Gedachtewisseling met de heer Donné Slangen, projectdirecteur ‘Sneller en Beter’ 

bij het Ministerie van Verkeer en Waterstaat, over de implementatie van de 

aanbevelingen van de commissie-Elverding in Nederland............................ 215 

1. Uiteenzetting door de heer Donné Slangen............................................. 215 

2. Bespreking.............................................................................................. 225 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 7 

I. VOORAF 

De Commissie Versnelling Maatschappelijk Belangrijke Investeringsprojecten organiseerde 

gedachtewissselingen op 14 december 2009, 8 januari 2010, 11 januari 2010, 18 

januari 2010, 29 januari 2010, 1 februari 2010, 5 februari 2010, 8 februari 2010 en 15 februari 

2010. 

Tijdens deze gedachtewisselingen leverden volgende organisaties/instanties/deskundigen 

een bijdrage aan de werkzaamheden van de commissie: 

– mevrouw Cathy Berx, voorzitter van de Expertencommissie Investeringsprojecten. 

– Mobiliteitsraad van Vlaanderen. 

– Vlaamse Havencommissie. 

– Departement Mobiliteit en Openbare Werken van de Vlaamse overheid. 

– Departement Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid en Onroerend Efgoed van de Vlaamse 

overheid. 

– Departement Leefmilieu, Natuur en Energie van de Vlaamse overheid. 

– Prof. dr. C.W. Backes. 

– Vlaamse Confederatie Bouw. 

– Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning. 

– Grontmij. 

– Technum-Tractebel Engineering. 

– Vlaams netwerk van ondernemingen (Voka). 

– Boerenbond. 

– Algemeen Boerensyndicaat. 

– Bond Beter Leefmilieu. 

– Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten. 

– Direction Générale Opérationnelle du Terroire, Logement, Patrimoine et Energie van 

de Service Public de Wallonie. 

– Raad van State. 

– Vlaamse vertegenwoordigintg bij de Permanente vertegenwoordiging van België bij de 

Europese Unie. 

– Rekenhof. 

– Projectdirectie Sneller en Beter, Ministerie van Verkeer en Waterstaat Nederland. 

II. 14 DECEMBER 2009 

GEDACHTEWISSELING MET MEVROUW CATHY BERX, VOORZITTER VAN 

DE EXPERTENCOMMISSIE INVESTERINGSPROJECTEN 

GEDACHTEWISSELING MET VERTEGENWOORDIGERS VAN DE MOBILI- 

TEITSRAAD VAN VLAANDEREN (MORA) OVER DE NOTA ‘HET INFRASTRUC- 

TUURBELEID: HET BELEIDSPROCES IN VLAANDEREN MET FOCUS OP 

WEGENINFRASTRUCTUUR’ 

GEDACHTEWISSELING MET VERTEGENWOORDIGERS VAN DE VLAAMSE 

HAVENCOMMISSIE OVER DE AANBEVELING VAN DE VLAAMSE HAVEN- 

COMMISSIE OVER HET BETER EN SNELLER DOORLOPEN VAN VLAAMSE 

PLANPROCESSEN 

1. Gedachtewisseling met mevrouw Cathy Berx, voorzitter van de Expertencommissie 

Investeringsprojecten 

1.1. Uiteenzetting door mevrouw Cathy Berx 

Mevrouw Cathy Berx: Mijnheer de voorzitter, dames en heren, de werkzaamheden van de 

expertencommissie zijn nog maar net begonnen, het zou van hubris en zelfoverschatting 


8 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

getuigen, mochten wij u nu al concrete plannen en doelstellingen voorleggen. Zo ver zijn 

we nog lang niet. Ik wil u graag toelichten wie wat doet en wat de grote lijnen zijn. 

De installatie van de commissie vond plaats op 30 november 2009 in aanwezigheid van 

minister-president Peeters en de ministers Crevits en Muyters. Minister Schauvliege was 

verontschuldigd. Dat zijn de vier regeringsleden die rechtstreeks betrokken zijn. De commissie 

bestaat – naast mij als voorzitter – uit Filip De Rynck, Universiteit Gent, Norbert 

De Batselier, Marc Dillen van de Vlaamse Confederatie Bouw, professor Kurt Deketelaere 

en professor Marc Boes. Al deze mensen hebben hun eigen specifieke expertise. Er 

is gezocht naar een complementaire commissie. Nog eens, die is samengesteld door de 

Vlaamse Regering. We hebben daar zelf geen inspraak in gehad. 

De opdracht van de commissie is dubbel. In eerste instantie moeten we een analyse maken 

van de actuele problemen en van de duurtijd van procedures en hinderpalen die vaak de 

realisatie van projecten binnen de opgestelde termijn verhinderen. Het gaat daarbij niet 

alleen om overheidsprojecten maar ook om privé-initiatieven. 

Meteen na de installatievergadering hielden we een brainstorming. We hebben natuurlijk 

de agenda en werkzaamheden vastgelegd. We willen eind februari afronden. We hebben 

dezelfde timing als deze commissie. We hebben afgesproken een aantal projecten en initiatieven 

van de verschillende overheden te gaan bevragen, redelijk arbitrair, maar toch aan 

de hand van een aantal parameters. We gaan aan de hand van een sjabloon het procedureverloop 

doorlichten. De projecten/overheden/organisaties hebben een vragenlijst gekregen 

van ons. De eerste reeks vragen is algemeen. Welke wet/decreet waren van toepassing 

Met welke wet/decreetgeving moest rekening worden gehouden Hoeveel overheidsniveaus 

waren betrokken bij het project Hoeveel overheidsdiensten per overheidsniveau waren 

betrokken bij het project 

De tweede reeks vragen slaat op het voortraject. Wie was betrokken bij de initiële principebeslissing 

Welke partners/overheden/derden waren daarbij betrokken Door hoeveel 

partners werd die beslissing genomen Is er een tijdsschema opgesteld Is dat tijdsschema 

ook effectief gevolgd Is er een projectteam samengesteld of niet Hoeveel effectenrapporten, 

maatschappelijke kosten-batenanalyses (MKBA’s), ruimtelijke uitvoeringsplannen 

(RUP’s) of andere plannen, openbare onderzoeken, adviezen zijn er gemaakt/gegeven 

Door wie zijn die adviezen afgeleverd Binnen welke termijn moesten die worden uitgebracht, 

respectievelijk binnen welke termijn zijn ze effectief verleend Hoeveel bestuurlijke 

en hoeveel jurisdictionele beroepen werden ingesteld Wie heeft die ingediend Een 

publieke overheid of een private persoon of rechtspersoon Hoe lang heeft die procedure 

geduurd 

Hoeveel vergunningen moesten worden aangevraagd en zijn er afgeleverd Hoeveel openbare 

onderzoeken, adviezen en beroepen gingen daarmee gepaard 

Zijn er nog beroepen geweest in de uitvoeringsfase Welke beroepen zijn er nog geweest in 

de rechtsbeschermingsfase 

De slotvragen: wat is de globale doorlooptijd, te rekenen vanaf de initiële principebeslissing 

tot en met de uitvoering Welke knelpunten zijn daarbij gedetecteerd 

We hebben eerst gekozen voor een reeks Vlaamse projecten, projecten met een belang 

voor heel Vlaanderen. Dat zijn het Strategisch Plan Haven Antwerpen en het Strategisch 

Plan Haven Zeebrugge. Eigenlijk was dat een vraag naar het AX-dossier, maar men heeft 

een ruimer antwoord gegeven en het ingepast in het plan voor de haven van Zeebrugge. 

Oorspronkelijk was het niet de bedoeling om in te zoomen op de Oosterweelverbinding. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 9 

Nu onze commissie daar vaak mee wordt vereenzelvigd, zullen we dat toch doen, hoewel 

die identificatie met het Oosterweeldossier niet klopt. Het is sowieso nuttig om ook Oosterweel 

te onderzoeken. Verder is ook een dossier behandeld met betrekking tot het Startproject 

Luchthaven Zaventem, de gevangenis van Dendermonde – een Vlaams-federaal 

dossier –, het regionale dossier de Kempische Noord-Zuidverbinding. Lokaal is er Novovil 

in Vilvoorde; in Kortrijk het winkelcentrum en AZ Groeninge, in Antwerpen De Leien, 

en nog de Leuvense stationsbuurt. 

Tot slot focussen we ook op een aantal private projecten: Uplace Machelen, het voetbalstadion 

van Club Brugge, Alcatel-Lucent in Antwerpen, Nike en Outlet Maasmechelen. 

Op twee dossiers na hebben we alle ingevulde fiches al ontvangen. Ze worden allemaal 

systematisch overgemaakt aan de respectieve ministers, dus denk ik dat het parlement er 

de nodige vragen over kan stellen. 

De vraag is nu hoe we het verder aanpakken en wat de reden was voor de bevraging. De 

bevraging levert inzichten op over het verloop van de procedure. We hebben de documenten 

pas vorige vrijdag gekregen, het is dus nog te vroeg om er een doorgedreven, goede 

analyse van te maken, maar er zitten toch al een aantal relevante dingen in. We hebben al 

een aantal stappen, een aantal niveaus bepaald waarop we zullen werken. 

Ik overloop de niveaus. Eerst is er de basis en die heeft te maken met beschikbare informatie. 

Uiteraard is dat de toepasselijke weten regelgeving, de decreetgeving in het bijzonder, 

maar het gaat ook over elementaire kennis en informatie met betrekking tot “welke 

regelgeving is van toepassing op een welbepaald gebied en welke beschermingen gelden er 

al dan niet op”. Dat is relevant, want wie aan een project begint, moet eerst een soort verkenning 

maken om te zien op welke site men een bepaalde ontwikkeling zal realiseren. De 

verkennende fase is dus het laagste niveau en heeft te maken met kennis met betrekking 

tot de bestemming van een welbepaald gebied en de bescherming die erop rust, de mogelijkheden 

en de beperkingen met betrekking tot een verdere ontwikkeling van een bepaald 

gebied. Beschikt de overheid al dan niet over die kennis en hoe gaat ze er verder mee om 

We hebben ook een aantal probleemvelden gedetecteerd. Het eerste is een heldere, volgehouden 

politieke besluitvorming en met name de beleidskeuze om een bepaald project 

te realiseren. Het gaat om een beleidskeuze die hetzij door een overheid hetzij door een 

private investeerder en/of ontwikkelaar wordt gemaakt. 

Het tweede punt betreft participatie in een zo vroeg mogelijk stadium. Participatie, 

inspraak, goede en begrijpelijke communicatie en informatie in een vroeg stadium kan en 

zal bijdragen tot een breed eigenaarschap van een welbepaald maatschappelijk probleem, 

respectievelijk van een project om aan dit probleem tegemoet te komen. Hoe zoeken we bij 

de probleemanalyse – wat is het maatschappelijke probleem of de discussie waar we voor 

staan – en bij de oplossing naar voldoende draagvlak door goede vormen van inspraak 

en participatie 

Een volgend probleemveld heeft te maken met procesmanagement. Wie neemt de verantwoordelijkheid 

op zich om er effectief voor te zorgen dat het proces tot een goed einde 

wordt gebracht 

Dan is er de interbestuurlijke samenwerking, en hiervoor koppelen we een beetje terug 

naar de besluiten van de commissie-Elverding. In het rapport is sprake van een bestuursakkoord, 

een bestuursovereenkomst. Voor de commissie betekent dit dat, wanneer een initiatiefnemer 

een belangrijk project wil realiseren, alle overheden die erbij betrokken zijn, 

gezamenlijk een overeenkomst maken over de contouren van dat project, over de ambities, 

over de problemen die moeten worden opgelost, zodat er van bij het begin een gedragen 


10 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

en op kennis van zaken gebaseerd ‘commitment’ is van alle betrokken overheden om bij te 

dragen tot het welslagen van het project. 

Een volgend probleemveld heeft te maken met procedures: met het milieueffectrapport 

(MER), ruimtelijke ordening, vergunningen enzovoort. Vaststellingen en voorstellen op 

dit vlak – de vraag rijst wel of we binnen de vooropgestelde termijn over de nodige expertise 

kunnen beschikken om goede voorstellen te formuleren – zullen uiteraard de toets van 

de Europese regelgeving moeten doorstaan. Die oefening zal allerminst eenvoudig zijn. 

Tot slot is er het niveau of probleem van de rechtsbescherming, zowel de bestuurlijke 

rechtsbescherming als de – en in het bijzonder – jurisdictionele rechtsbescherming. 

Daarnaast hebben we ook een aantal typen van problematieken. Heel vaak gaat het om 

specifieke hinderpalen om bepaalde maatschappelijke doelstellingen te realiseren. Het kan 

gaan om ruimte om te ondernemen met het oog op een sterkere economische ontwikkeling, 

creatie van tewerkstelling, kwaliteitsvol wonen, veilig verkeer. We hebben het dan 

meer in het bijzonder over onder meer brownfields, missing links, zwarte punten enzovoort. 

Voor een aantal van deze probleemvelden is specifieke regelgeving ontwikkeld. 

Uiteraard – en dat moet het meest uitgebreide deel worden – worden we geacht om goede 

oplossingen aan te reiken. Het is de bedoeling, en zo is de opdracht ook omschreven tijdens 

de installatievergadering, dat we heel conceptueel werken. Finaliteit is niet in de eerste 

plaats dat we voorstellen doen om specifieke sectorwetgeving aan te passen. We willen 

vooral heel conceptueel te werk gaan, vanuit een brede visie. Uiteraard zullen we daarbij 

ook gebruik maken van buitenlandse modellen en/of concepten. We zullen dit alles ook 

doen in heel nauw overleg met de administratie. U zult de administratie horen, maar ook 

wij zullen dat uiteraard doen. Ik ben trouwens ook van plan om uw werkzaamheden zo 

veel mogelijk bij te wonen om ook de expertise die hier rechtstreeks wordt aangebracht, 

mee te kunnen verwerken. 

De oplossingen zullen ook te maken hebben met wat ik daarnet omschreef als probleemvelden. 

Ten eerste is er de verkenning, de maatschappelijke kosten-batenanalyse zo vroeg 

mogelijk in het proces. Inspraak en participatie. Procedures, processen en rechtsbescherming. 

Voor het aspect rechtsbescherming zullen we voorstellen doen voor een meer oplossingsgerichte 

rechtsbescherming. Ook daarvoor zien we in het buitenland, met name in 

Nederland en Duitsland, een aantal heel interessante mogelijkheden. 

Wat is nu de afspraak die we gemaakt hebben In de eerste plaats zal ik als voorzitter van 

de commissie een stramien uitwerken voor de nota die we zullen schrijven, rekening houdend 

met de finaliteit en de ambitie van de expertencommissie. Dat het een heel complexe 

opdracht is, is een open deur! Het zou van naïviteit getuigen om te denken dat we op twee 

maanden tijd ‘het warm water zullen uitvinden’ en plots alle elementen zullen kunnen aanreiken 

om de procedures te halveren of nog korter te maken. Als we dat zouden geloven, 

zouden we onszelf en onze opdrachtgevers iets wijsmaken. Alles raakt aan alles. Het is 

behoorlijk complex. We willen wel proberen om als het ware een toetssteen te maken voor 

nieuwe decreetgeving. Allicht zullen we pleiten voor zuinigheid op het vlak van toetsen en 

effectenrapporten. Verder zullen we een aantal concepten zoals ‘bindende adviezen’ kritisch 

tegen het licht houden. Een bindend advies lijkt immers een contradictio in terminis. 

Ook de geplogenheid dat de verschillende diensten van de Vlaamse overheid elk apart 

vanuit hun perspectief een advies geven, wat een waaier aan vaak uiteenlopende adviezen 

oplevert, is allicht aan heroverweging toe. Waarom niet kiezen voor één geïntegreerd 

advies dat ‘gunstig’, ‘voorwaardelijk gunstig’ of ‘ongunstig’ is, waarin desgevallend nog 

wel kan worden aangegeven wat het standpunt van deze of gene administratie was. Op 

die manier worden alle administraties gezamenlijk uitgedaagd om heel oplossingsgericht 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 11 

te werken eerder dan te wijzen op knelpunten. De administratie zal dan, interdisciplinair 

echt worden geresponsabiliseerd en uitgedaagd om binnen een bepaalde termijn constructief 

mee te zoeken naar mogelijkheden om bepaalde problemen aan te pakken. 

Ook op het vlak van interbestuurlijke convenanten, ‘mediation’ en ‘arbitration’ zijn er 

interessante denksporen, onder meer in Nederland. Het gaat over het oplossen van conflicten 

en het zoeken naar draagvlak als er problemen rijzen bij een grote investering of 

een infrastructuurproject. Ik heb ook al verwezen naar meer oplossingsgerichte rechtspraak. 

Een aantal Nederlandse doctoraten bieden interessante denksporen en modellen 

ter zake. 

Kortom, we werken nu aan een stramien van tekst waarin we deze elementen verder uitwerken. 

We zullen nog een aantal mensen horen en afspraken met hen maken. Dat is in 

eerste instantie de administratie. Er zijn heel veel analoge opdrachten en taken lopende in 

de administratie. We moeten ook met die kennis aan de slag. Het ergste wat ons kan overkomen, 

is fundamentele tegenspraak tussen wat gebeurt in de administratie, in de commissie 

Versnelling en in de Expertencommissie. 

Tot slot, en dat vergat ik aan te stippen, is het belangrijk om te werken met het concept 

van ‘strategische projecten’. De overheid moet keuzes maken, prioriteiten bepalen rekening 

houdend met de capaciteit aan middelen waarover ze beschikt. Dit gaat dan niet 

enkel over budget maar vooral over mensen, expertise, competenties. We zullen ook kijken 

naar de ervaring die we hebben in Vlaanderen met de zogenaamde stadscontracten en 

-convenanten, een veelal succesvolle aanpak van strategische projecten op stadsniveau. 

Er bestaan belangwekkende analyses van hoe die gefunctioneerd hebben en functioneren. 

Ook met die expertise en ervaring zullen we rekening houden. Waar is het gelukt, waar 

minder Welke factoren leiden tot succes, welke tot falen of vertragen In die zin achten 

we het nuttig om bijvoorbeeld Linda Boudry van het Kenniscentrum Vlaamse Steden te 

horen. We kijken nog na of we ook mensen van het middenveld zullen horen, meer in het 

bijzonder over het creëren en behouden van het noodzakelijke draagvlak. 

We denken er ook aan om de voorzitster van een Nederlandse commissie die zich bezighoudt 

met ‘mediation and arbitration’ mevrouw Lidy Wiggers-Rust uit te nodigen. Het 

gaat over nieuwe concepten van conflictvoorkoming en -beslechting. 

Tot slot engageer ik me ertoe om deze commissie zoveel als mogelijk bij te wonen. Het 

is belangrijk dat we goed op de hoogte blijven van mekaars werkzaamheden. Wij maken 

onze rapporten over aan onze opdrachtgever. 

1.2. Bespreking 

De voorzitter: Wij blijven graag op de hoogte van de vordering van de werkzaamheden 

van de expertencommissie, want het is erg overlappend. Ik stel voor dat wij aan de minister-president 

vragen of we op de hoogte gehouden kunnen worden van die rapporten. 

De heer Sas van Rouveroij: Mijnheer de voorzitter, mevrouw Berx geeft een overzichtelijke 

uiteenzetting. De inventaris is indrukwekkend. Het gaat heel breed. Het is zo goed als 

helemaal overlappend. Eind februari is bij wijze van spreken morgen. Als het daar zo snel 

gaat, zouden wij dan niet moeten starten waar zij eindigen 

Eventueel kunnen we dat eindpunt iets vervroegen, zodat het primaat van de politiek niet 

te veel ondermijnd wordt door een conclusie van een expertengroep waar het primaat al in 

zit. Dat moeten we afstemmen. Maar het lijkt me nuttig dat die inspanningen daar worden 

geleverd en dat wij voortbouwen. 


12 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Ik hoor van de gouverneur dat zij in haar commissie dezelfde gasten zal uitnodigen als 

wij. Niet helemaal, maar toch, ik hoor spreken over de administratie, Linda Boudry van 

het Kenniscentrum Vlaamse Steden enzovoort. 

De heer Jan Peumans: Mijnheer de voorzitter, ik denk dat er wel een deel overlapping zal 

zijn. Maar het grote verschil is dat die experten geen politici zijn en wij wel. Wij zullen, op 

basis van wat we hier horen, gepaste conclusies trekken. Misschien zullen we een beroep 

doen op een expert van buitenaf. 

Aansluitend bij wat de heer van Rouveroij zegt, lijkt het me interessant om de lijst te 

maken van de zaken waarmee de expertencommissie en het parlement bezig zullen zijn. 

De gouverneur verwijst bijvoorbeeld naar MER en ruimtelijke ordening in relatie tot de 

Europese richtlijnen. De Nederlandse commissie-Backes heeft die analyse gemaakt. Die 

heeft onder meer het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en het Verdrag van 

Aarhus getoetst. Dat huiswerk is voor een groot deel al gemaakt. Dat hoeft uw commissie 

niet te doen en wij ook niet. 

Veel elementairder en een taak voor onze commissie is de vraag hoe men de analyses in de 

praktijk kan omzetten. In de commissie-Elverding wordt gezegd dat de kunst erin bestaat 

om wat op papier staat, in de realiteit om te zetten. Er zijn voorbeelden die aantonen dat 

dat geen vanzelfsprekendheid is. Ik stel voor dat wij die toetsing doen. We mogen geen 

dubbel werk doen: het zou ronduit belachelijk zijn dat u dezelfde mensen hoort die wij 

horen. Met het oog op het maatschappelijk draagvlak bekijken wij de zaak vanuit de politiek, 

terwijl u ze als experts bekijkt. Dat zijn twee verschillende zaken. 

De heer Marino Keulen: Mevrouw de gouverneur, de heer van Rouveroij merkt op dat uw 

expertencommissie de facto een voorschot neemt op onze eigen besluitvorming. We moeten 

daar goed over waken, ook vanuit het oogpunt van het primaat van de politiek. Deze 

commissie is het er unaniem over eens dat we dubbel werk en overlapping moeten vermijden. 

We mogen niet in een trechter terechtkomen, waardoor we met onze besluitvorming 

niet veel manoeuvreerruimte meer hebben. 

De heer Dirk de Kort: Onze commissie heet niet voor niets Versnelling Maatschappelijk 

Belangrijke Investeringsprojecten. We hebben er alle belang bij om goed samen te werken, 

zowel inzake de termijn waarbinnen u, mevrouw Berx, het rapport moet opleveren, als 

inzake onze werkzaamheden. Zo kunnen we ervoor zorgen dat we ons huiswerk goed en 

snel maken, want dat wordt van ons gevraagd. Zo kunnen we een aantal belangrijke infrastructuurwerken 

uitvoeren. 

Wat de voorzitter heeft voorgesteld, is een goede manier van werken. Zo kunnen wij vanuit 

de Vlaamse Regering inzage hebben in de rapporten en de werkzaamheden van uw 

commissie. We zullen dan wel kort op de bal moeten spelen. Dan kunnen we zien waar we 

eventueel moeten bijsturen. 

De voorzitter: Het is goed dat we het afgesproken schema afwerken. We kunnen dan zien 

of we moeten temporiseren. Aangezien mevrouw Berx de meeste van onze vergaderingen 

zal bijwonen en we haar kunnen vragen om toelichtingen te geven op het moment dat de 

commissie dat nuttig acht, kunnen we rustig doorwerken. Deze ingewikkelde problematiek 

wordt vanuit verschillende invalshoeken bekeken, we kunnen onze eigen accenten 

leggen. 

Wat in onze voorbereidende gesprekken bijna niet aan bod is gekomen, is het probleem 

van de rechtsbescherming. Nieuwe methodieken zoals ‘mediation’ en ‘arbitration’ zullen 

hier misschien niet aan bod komen, maar wel in de expertencommissie. Elke dag meldt de 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 13 

Vlaamse administratie ons nieuwe dingen in het kader van de MER-administratie of van 

Openbare Werken. 

De heer Sas van Rouveroij: Mevrouw Berx, u hebt een hele lijst van projecten voorgelezen. 

Wat was het criterium Hoe bent u aan die lijst geraakt 

Mevrouw Cathy Berx: Zoals ik al zei, dat is nogal arbitrair gebeurd. 

De heer Sas van Rouveroij: Oost-Vlaanderen zit er niet bij, wars van elke geopolitiek. Op 

zich interesseert me dat niet, want we bekijken Vlaanderen als een geheel, laat dat duidelijk 

zijn. Ik zit hier niet als geopoliticus, dat zal me worst wezen. Zij die me kennen, weten 

dat. Niettemin is het opvallend, omdat de lijst zo lang was. Dat zou van de weeromstuit 

doen vermoeden dat er in Oost-Vlaanderen geen projecten zijn die lijden onder de treurnis 

van dit probleem. En dat is niet waar. Daarom vraag ik hoe u aan die lijst komt. 

Mevrouw Cathy Berx: Er is een open brainstorm geweest. De leden komen van overal, 

maar daar wil ik het niet aan linken. We hebben een dubbel criterium gebruikt. Enerzijds 

het niveau van het belang van het project: Vlaams, regionaal of lokaal. Anderzijds de 

aard van de initiatiefnemer: gaat het project initieel uit van een overheid dan wel van een 

particulier. We hebben gezocht naar een willekeurige combinatie van projecten zonder 

pretentie volledig te zijn. De projecten zijn ook niet per se representatief. De keuze is dus 

niet wetenschappelijk gemaakt. Het gaat stuk voor stuk wel om interessante projecten. 

Ik erken dus heel open en ootmoedig dat de selectie arbitrair is gebeurd. Het is geen enkel 

probleem om een bijkomende vraag te stellen. Als u vindt dat we een bepaald project 

zeker moeten bekijken, dan staan we daarvoor open. 

De voorzitter: Die suggesties kunnen rechtstreeks aan de commissie worden overgemaakt. 

De heer Sas van Rouveroij: De wijze waarop de Vlaamse administratie is georganiseerd, 

bijvoorbeeld provinciaal zoals bij Wegen en Verkeer, maakt dat de dienstbaarheid wisselt 

van provincie tot provincie. Vanuit de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten 

(VVSG) hebben we al vaak aangeklaagd dat die verschillen heel groot zijn. Problemen in 

de ene provincie komen niet voor in de andere, niet door verschillende regels, want die zijn 

dezelfde, maar door de houding. 

De voorzitter: Om tegemoet te komen aan de bekommernis van de heer van Rouveroij, 

hebben we vorige week aan VVSG gevraagd om een enquête te organiseren. VVSG is 

daarop ingegaan. Er zijn zeven vragen gesteld aan de lokale beleids verantwoordelijken 

over ruimtelijke planning, mobiliteitsplanning, milieueffectenrapportage, stedenbouwkundige 

milieuvergunningen, samenwerking met Vlaamse en andere overheden, financiering 

van projecten en projectontwikkeling. Het zijn zeven open vragen, met telkens daarbij de 

vraag wat ze als oplossing zien. Er zullen zeker provinciale verschillen opduiken. De antwoorden 

van die bevraging worden tegen 10 januari 2010 verwacht via Socrates en worden 

verwerkt door de VVSG. 

Mevrouw Cathy Berx: Er zijn twee projecten in Oost-Vlaanderen, zowel de N41 als de 

gevangenis van Dendermonde zijn opgenomen. 

De heer Ludwig Caluwé: Heeft men enkel die projecten geselecteerd waarbij men relatief 

belangrijke problemen heeft vastgesteld Het kan ook nuttig zijn om te leren uit zaken die 

goed lopen. 

Mevrouw Cathy Berx: Een aantal dossiers is bijzonder vlot verlopen. Het gaat over twee 

goed vergelijkbare dossiers: het strategisch plan voor de haven van Zeebrugge en het stra- 


14 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

tegisch plan voor de haven van Antwerpen. Het ene is bijna afgerond, het andere loopt 

nog volop. Bij een aantal projecten zijn de zaken heel goed verlopen, bij sommige is men 

er door bepaalde samenwerkingen zelfs in geslaagd om alles binnen een jaar af te ronden. 

We kunnen dus vergelijken. In het ene geval lopen de zaken goed, in het andere geval is 

dat wat problematischer. Het is echter geen wetenschappelijke analyse die beantwoordt 

aan alle criteria van behoorlijke steekproeven. We hebben echt de tijd niet om ook nog 

eens een rapport op te maken over alle projecten van de laatste tien jaar. We gaan ons niet 

eindeloos bezighouden met analyses. De boeiende antwoorden waarover we beschikken, 

zullen we grondig analyseren. Daarna willen we zo snel als mogelijk starten met het uitwerken 

van oplossingen en voorstellen. 

2. Gedachtewisseling met vertegenwoordigers van de Mobiliteitsraad van Vlaanderen 

(MORA) over de nota ‘Het infrastructuurbeleid: het beleidsproces in Vlaanderen met 

focus op wegeninfrastructuur’ 

2.1. Uiteenzetting door de heer Frank Van Thillo, secretaris, en de heer Nico Milo van de 

Mobiliteitsraad van Vlaanderen 

De heer Frank Van Thillo: Ik dank de commissie voor deze uitnodiging. Ik wil onze voorzitter, 

de heer Daan Schalck, verontschuldigen die wegens mobiliteitswerkzaamheden niet 

aanwezig kan zijn. 

De manier waarop de MORA werkt, is belangrijk om het statuut van de nota toe te lichten. 

Wij zijn de strategische adviesraad voor het beleidsdomein Mobiliteit en Openbare 

Werken. Wij bestaan nu ongeveer twee jaar. Onze activiteiten hebben zich voornamelijk 

geconcentreerd op de beleidsnota en op het mobiliteitsrapport. 

Onze decretale opdrachten zijn advies geven aan de Vlaamse Regering en aan het Vlaams 

Parlement. Daarin zit onder andere ook het advies op de meerjareninvesteringsplannen 

verkeer en vervoer. We moeten reflecties aanleveren over de beleidsnota’s Mobiliteit en 

een vijfjaarlijks mobiliteitsrapport schrijven. We zijn daar twee jaar geleden aan begonnen 

door het verzamelen, bundelen en analyseren van gegevens. Het is de taak van het secretariaat 

om het mobiliteitsdebat te objectiveren en te onderbouwen. 

De mobiliteitsraad zelf neemt op basis van die analyse en gegevens standpunten in en 

geeft aanbevelingen in consensus. 

De samenstelling van de mobiliteitsraad is redelijk representatief. Bijna alle partners die 

hier daarnet zijn genoemd, zetelen in de mobiliteitsraad. 

De discussie over gegevens en de conclusie die in consensus wordt genomen, maken de 

meerwaarde van onze werkzaamheden uit. Ik geef een voorbeeld over het mobiliteitsrapport. 

De eerste tachtig of negentig bladzijden gaan louter over cijfers die verzameld en 

geanalyseerd zijn en waaruit conclusies zijn getrokken. Vervolgens komen we tot zeven 

aanbevelingen die gewikt en gewogen zijn door de sociale partners, mobiliteitsverenigingen, 

milieu- en natuurverenigingen, steden en gemeenten, de NMBS, De Lijn enzovoort. 

Het is in dat kader dat we de nota hebben opgemaakt. Mede in opdracht van Vlaanderen 

in Actie (ViA) waren we in de bijzondere commissie Goederenvervoer bezig om een knelpuntrapportage 

te maken van de stroomlijning van regelgeving in de logistieke sector. De 

conclusie van de leden van de bijzondere MORA-commissie Goederenvervoer was dat er 

inderdaad wel wat knelpunten waren in de regelgeving, maar dat het uitblijven van adequate 

infrastructuur, en meer bepaald de missing links die al enige tijd in het Mobiliteitsplan 

Vlaanderen werden opgenomen, minstens even belangrijk is. Op dat ogenblik is het 

secretariaat van de MORA begonnen met een eerste onderzoek naar infrastructuurbeleid, 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 15 

met de focus op wegeninfrastructuur. De bedoeling was uiteraard om dat in onze verdere 

werkzaamheden uit te breiden naar andere modi. Wij vinden het immers minstens zo 

belangrijk dat van tijd tot tijd het infrastructuurbeleid over de modi heen wordt bekeken. 

We hebben de resultaten van dat onderzoek, van die discussie in de commissie Goederenvervoer 

mee opgenomen in ons mobiliteitsrapport. 

De nota die hier voorligt, is eigenlijk een werkdocument. De conclusies ervan binden enkel 

het secretariaat. De aanbevelingen die op basis van die conclusies werden gemaakt, vindt 

u terug in ons mobiliteitsrapport en het advies dat we vorige week, naar aanleiding van 

de bespreking van de beleidsnota, aan de commissie voor Mobiliteit en Openbare Werken 

hebben overgemaakt. Er zijn ook nog andere achtergrondpapers. U vindt die terug op 

www.serv.be/mora. Het gaat onder meer over de cijfergegevens voor het goederenvervoer, 

de economische poorten, vervoer en logistiek enzovoort. U moet die papers beschouwen 

als werkdocumenten, als basisgegevens, die eventueel nuttig kunnen zijn voor toekomstige 

werkzaamheden. 

De heer Nico Milo: Een van de achtergrondpapers is die met betrekking tot het beleidsproces, 

met de focus op wegeninfrastructuur. Eerst en vooral wil ik toch opmerken dat het 

niet gaat over een uitgebreid wetenschappelijk werk of een diepteanalyse. De MORA is 

ook geen wetenschappelijke instelling. Het gaat hier om het globaal in kaart brengen van 

het proces, om het raderwerk van een dergelijk beleidsproces voor wegeninfrastructuur 

te ontrafelen en op basis daarvan een aantal conclusies te trekken. De verdienste van dat 

document is dat voordien nog nooit zoiets is gebeurd. Het gaat om het volledig bundelen 

en in kaart brengen van die processen, alsook om het geven van een stand van zaken 

op dat moment van de missing links zoals die geformuleerd zijn in het mobiliteitsplan. 

De bronnen die we hebben gebruikt, zijn enerzijds het literatuuronderzoek en anderzijds, 

vooral, de input van het Agentschap Wegen en Verkeer (AWV). In de commissie Goederenvervoer 

werd ook een debat gevoerd over die nota. Ten slotte werd de paper uitvoerig 

besproken in de MORA. 

Het rapport zelf is onderverdeeld in vijf grote onderdelen. Het begint met een algemene 

situering, een veeleer theoretische benadering van inputverwerking en output. Het volgende 

onderdeel maakt de kern uit van de nota. Het slaat op het beleidsproces in de praktijk. 

We gaan na hoe het in de praktijk in elkaar zit. Een iets kleiner hoofdstuk gaat over 

de doorlooptijd van de missing links. Op basis van de stand van zaken die we hebben 

gekregen van het AWV hebben we geprobeerd een schema te maken van de doorlooptijd 

van de infrastructuurprojecten. Daarnaast zijn er de conclusies die we daaruit hebben 

gedistilleerd. In de bijlage, ten slotte, wordt een stand van zaken gegeven van de missing 

links zoals we die hebben kunnen verzamelen tot het voorjaar 2009. 

Vooraleer het beleidsproces zelf te bekijken, zou ik willen beginnen met een citaat van 

een rapport van de Nederlandse Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Het 

gaat over een benchmark over besluitvorming in een aantal Europese landen. Het geeft 

een goede schets hoe het infrastructuurbeleid hier werd gezien. “België kent slechts weinig 

formele procedures. De realisatie van grote infrastructuurwerken is in belangrijke mate het 

werk van ad hoc bestuurlijk overleg, ambtelijke afwegingsprocessen en politieke voorkeur. 

Particuliere burgers worden nauwelijks bij de besluitvorming betrokken en de inspraaken 

beroepsmogelijkheden zijn zeer beperkt. Er is bovendien geen sprake van één of meer 

geformaliseerde besluitvormingprocedures en voor zover deze regeling er is, verschilt deze 

per type infrastructuur.” Dat is een citaat uit 1994. Het infrastructuurbeleid in Vlaanderen 

is de afgelopen decennia inderdaad vooral een zaak geweest van opeenvolgende plannen 

en intenties, die al te vaak dode letter zijn gebleven. Ik breng er een aantal in herinnering: 

in 1990 was er het Verkeers- en Vervoersplan Vlaanderen; in 1993 was er het project 


16 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Europa 2002; in 1994 het Vlaams Infrastructuurplan (VIP); in 1995 het Verkeers- en Vervoersplan 

Vlaanderen II enzovoort. Die zijn allemaal dode letter gebleven. 

Pas met het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) van 1997 en het Mobiliteitsplan 

Vlaanderen 2001 is er stilaan een kentering gekomen in de benadering van het beleid. 

Voordien ontbrak het aan een echt beleidskader voor planmatig infrastructuurbeleid op 

langere termijn. Er was ook geen afwegingskader om prioriteiten onderbouwd vast te leggen. 

Sinds de publicatie van het Nederlandse rapport is er wel wat water naar de zee gevloeid 

en werd stilaan werk gemaakt van een meer onderbouwde en gestructureerde aanpak. Het 

staat onomstotelijk vast dat het succes van een goed en slagvaardig mobiliteitsbeleid voor 

een groot deel afhangt van een efficiënte besluitvorming. Ondanks de inspanningen die 

sindsdien zijn geleverd, blijft het beleidsproces vrij mistig en blijven tal van vragen onbeantwoord. 

Hoe werden de missing links geselecteerd Hoe worden prioriteiten vastgelegd 

Wie beslist Wanneer wordt beslist Waar kan een stand van zaken van de projecten worden 

gevonden 

We hebben in ons rapport trachten te onderzoeken hoe dat infrastructuurbeleidsproces in 

de loop van de jaren vorm heeft gekregen. Op basis van dat onderzoek hebben we in het 

beleidsproces een vijftal grote fasen kunnen onderscheiden. Ten eerste is er de politiekstrategische 

fase. Een tweede noemen we de beleidsvoorbereidingsfase. Een derde en een 

vierde fase gaan over de beleidsvoorbereiding naar de effectieve uitvoering van het beleid. 

Een vijfde fase is die van de monitoring, een zeer belangrijk aspect van de hele beleidscyclus. 

Binnen deze processen hebben we ook gekeken naar het consultatieaspect en de plaats van 

het middenveld en de stakeholders. 

Ik blijf even stilstaan bij de verschillende fasen van het beleidsproces. Het begin van de 

ketting situeert zich in de strategische fase op politiek niveau. Daarin spelen twee elementen 

mee: ten eerste de overkoepelende legislatuuroverschrijdende strategische plannen, 

namelijk het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen en het Mobiliteitsplan Vlaanderen, die 

het richtingskader vormen voor het infrastructuurbeleid in Vlaanderen; ten tweede de 

politieke beleidslijnen en -keuzes die zijn geconcretiseerd in het regeerakkoord, de beleidsnota’s 

en de beleidsbrieven. Deze elementen zijn gebonden aan de legislatuur. Beleidslijnen 

en -keuzes worden ook vertaald in de begroting. 

Zo komen we tot de eigenlijke beleidsvoorbereiding. In het kader van het beleidsproces 

voor wegeninfrastructuur en de beleidsvoorbereiding is de administratie, namelijk het 

Agentschap Wegen en Verkeer, de belangrijkste speler. Het agentschap is een onderdeel 

van de administratie van het beleidsdomein Mobiliteit en Openbare Werken en staat in 

voor het beheren, het onderhouden en het optimaliseren van het wegenpatrimonium. De 

rol van die administratie in de beleidsketting is meervoudig. Enerzijds staat ze in voor het 

ontwikkelen en het beheren van de planmatige voorbereiding, dus het ontwikkelen van 

instrumenten die het beleid kunnen voorbereiden. Het belangrijkste is hier wel de ontwikkeling 

van de zogenaamde objectieve behoefteanalyse (OBA). Anderzijds staat de administratie 

in voor de eigenlijke beleidsuitvoering van dat infrastructuurbeleid op het terrein 

en de doorvertaling van de beleidsopties in concrete acties. 

Ik ga kort in op de instrumenten die de administratie ter beschikking heeft. Het belangrijkste 

instrument is de OBA. Een van de grootste knelpunten in het infrastructuurbeleid 

is de volstrekte onduidelijkheid over de wijze waarop over infrastructuurprojecten wordt 

beslist en prioriteiten worden bepaald. Vanaf eind jaren negentig werd door de administratie 

gewerkt aan een methodiek om de behoeften objectief te analyseren en te prioritise- 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 17 

ren. De OBA probeert op een objectieve wijze potentiële locaties van investeringswerken 

binnen vijf verschillende domeinen te rangschikken. Die domeinen zijn bijvoorbeeld veiligheid, 

leefbaarheid en fietspaden. Voor elk domein worden een aantal objectieve gegevens 

gemeten op basis van duidelijke vooraf bepaalde indicatoren. Dan worden scores 

toegekend zodat men een rangschikking van de knelpunten kan opbouwen. De administratie 

maakt op basis van de resultaten van de OBA een lijst die wordt overgemaakt aan 

de provinciale afdelingen die op basis van die scores voorstellen kunnen formuleren en 

mee het eigenlijke infrastructuurprogramma opbouwen. 

Ik geef enkele opmerkingen bij de OBA. De resultaten ervan zijn niet bindend. Het gaat 

om een louter intern instrument waar de buitenwereld geen inzage in krijgt. Het is niet 

geschikt voor infrastructuur die nog niet aanwezig is, daarvoor is men aangewezen op 

andere instrumenten zoals multicriteria-analyses. Het is ook niet geschikt voor een bredere 

maatschappelijke evaluatie. 

Andere instrumenten die de administratie ter beschikking heeft, zijn de verkeersmodellen, 

de jaarlijkse verkeerstellingen, de rapporteringen over het onderhoud van het wegennet 

en maatschappelijke kosten-batenanalyses die de voor- en nadelen van projecten voor 

de gemeenschap in kaart brengen en waar ook elementen als milieu, veiligheid en werkgelegenheid 

mee in rekening worden gebracht. In bijvoorbeeld Nederland is het sinds 1 

januari 2008 verplicht voor alle grote infrastructuurwerken een maatschappelijke kostenbatenanalyse 

uit te voeren. Voor de wegeninfrastructuur in Vlaanderen is dat echter een 

vrijblijvend onderdeel van het beleidsproces. Ook bestaat er tot op heden nog geen standaardmethodiek 

om wegeninfrastructuurprojecten op die manier te onderbouwen. Er 

wordt wel gewerkt met maatschappelijke kosten-batenanalyses, maar op vrijwillige basis. 

Wel worden die analyses sinds 2007 toegepast bij grote infrastructuurprojecten voor de 

havens. 

Dan is er de volgende fase van de beleidsuitvoering. De vertaling en uitvoering van het 

infrastructuurbeleid gebeurt grotendeels, maar niet uitsluitend door het Agentschap 

Wegen en Verkeer (AWV). De jaarlijkse beleidsbrieven, en de begroting, zorgen mee voor 

die inhoudelijke sturing van het agentschap. Dat vertaalt zich dan in een jaarlijks ondernemingsplan 

en de opmaak van meerjareninvesteringsprogramma’s. Zo stelt het AWV 

jaarlijks een rollend driejarenprogramma voor de wegeninfrastructuur op, waarin de 

noodzakelijke infrastructuurwerken voor de komende drie jaar worden vastgelegd. Daarbij 

wordt in eerste instantie uitgegaan van die objectieve behoefteanalyse, maar in functie 

van het beschikbare budget wordt een optimale selectie gemaakt, ook in overleg tussen 

minister en administratie, dus het agentschap. Bij die voorbereiding wordt ook rekening 

gehouden met de verdeling over de diverse territoriale afdelingen van de administratie, de 

provincies. Het voorstel van driejarenprogramma wordt overgemaakt aan de minister, die 

dan het fysisch programma voor het komende jaar goedkeurt. Het driejarenprogramma 

wordt elk jaar telkens ook ter informatie overgemaakt aan het Vlaams Parlement. 

Niet in die meerjareninfrastructuurprogramma’s opgenomen, zijn de investeringen voor 

missing links die via pps-constructies worden opgezet. Op basis van die driejarenprogramma’s 

wordt dan elk jaar wel een jaarprogramma opgemaakt, dat elk jaar door de minister 

wordt goedgekeurd. Wanneer een infrastructuurproject werd vastgelegd in het investeringsprogramma 

kan eigenlijk worden begonnen met de uitvoering ervan. De meeste 

grote infrastructuurprojecten zijn echter MER-plichtig, zoals de leden weten. Die projecten 

moeten een hele procedure doorlopen. Er zijn twee soorten MER’s: plan-MER’s en 

project-MER’s. Sinds 1 september 2009 is er ook een veranderde wetgeving voor bouwvergunningen, 

waarbij sommige projecten nu worden verplicht een mobiliteitseffectenrapport 

(MOBER) te maken. Bij MER-plichtige projecten, bijvoorbeeld, moeten de mobiliteitseffecten 

volwaardig binnen het MER in kaart worden gebracht. Er is geen aparte procedure 

nodig, en in principe is er geen extra planlast. 


18 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

We hebben in ons rapport die MER-procedure uitvoerig bekeken. We konden alleen maar 

vaststellen dat die heel complex is en veel tijd in beslag neemt. Ze bestaat uit diverse, duidelijk 

omlijnde fasen, met vastgelegde termijnen. Er is de kennisgevingsfase, de richtlijnenfase 

en de uitvoeringfase. Pas dan is er sprake van een openbaar onderzoek. Tellen we 

dat allemaal op, dan komen we al gauw uit op een minimum van één jaar. Daarmee is het 

besluitvormingsproces eigenlijk nog niet ten einde. In vele gevallen moet er, in het kader 

van de definitieve aanvraag van een vergunning, ook een project-MER worden opgesteld. 

Als eenmaal dat project-MER is opgemaakt en goedgekeurd, kunnen de nodige 

vergunningen worden aangevraagd. In het kader van de aanvraag van die vergunningen 

is eveneens voorzien in een procedure met een openbaar onderzoek. Soms zijn er bestemmingswijzigingen 

nodig voor het realiseren van wegeninfrastructuur. Om een infrastructuurproject 

juridisch-planologisch vergunbaar te maken, is er een zogenaamd ruimtelijk 

uitvoeringsplan noodzakelijk, of moet een bestaand ruimtelijk uitvoeringsplan worden 

aangepast. De procedure voor die definitieve vastlegging van een gemeentelijk ruimtelijk 

uitvoeringsplan of RUP is ook zeer uitgebreid. Ze heeft een aanzienlijke doorlooptijd, van 

ongeveer één jaar of meer. 

Als alle vergunningen zijn verkregen, kan met de aanbesteding worden begonnen en kan 

de eerste spadesteek worden gegeven. Bij dat proces moeten we echter ook rekening houden 

met mogelijke onteigeningen, die op zich een bijkomende procedure vergen. 

Dan komen we tot de conclusies die we op basis van onze vaststellingen in het rapport 

hebben gedaan. We hebben een zestal conclusies. Een eerste conclusie is de afwezigheid 

van maatschappelijk-economische afwegingen als onderbouw van het beleidsproces. We 

situeren dat op twee niveaus. We stellen vast dat bij de aanvang van het proces zelf geen 

sociaaleconomische evaluatie plaatsvindt. Dat is het eerste niveau. We stellen ook vast dat 

de plaats van de stakeholders, van het middenveld, in die voorbereidingsfase zeer onduidelijk 

is. Eigenlijk ontbreekt er formele ruimte voor consultatie bij de start van het proces. 

Het tweede niveau is op het vlak van instrumentarium. We hebben die objectieve behoefteanalyse 

als intern instrument. Kosten-batenanalyses zijn vooralsnog een vrijblijvend 

instrument. 

Een tweede conclusie is dat het beleidsproces zeer complex is, maar vooral niet-transparant. 

Sinds eind jaren negentig zien we een kentering in de aanpak van het infrastructuurbeleid, 

maar van een echt transparant en eenduidig beleidsproces kan nog moeilijk 

worden gesproken. Vooral over het beleidskader en het traject dat een project moet doorlopen, 

blijven tal van vragen onbeantwoord. Een voorbeeld daarvan is dat er geen formele 

regeling bestaat over wanneer infrastructuurprojecten al dan niet een formele beslissing 

van de regering beogen. Voor sommige projecten worden formele beslissingen genomen 

op het niveau van de Vlaamse Regering, voor andere niet. Dat is allemaal onduidelijk. 

Een ander knelpunt is het grote gebrek aan communicatie en rapportering. De laatste 

jaren werden mede onder impuls van het Vlaams Parlement toch initiatieven genomen om 

over bepaalde aspecten van het infrastructuurbeleid te rapporteren. Zo wordt aan het parlement 

periodiek gerapporteerd over de stand van zaken van de infrastructuurprojecten 

die via alternatieve financiering gebeuren. Er wordt ook gerapporteerd over risico-inschatting, 

‐beheersing en ‐monitoring van grote infrastructuurprojecten. Het parlement kan 

expliciet verzoeken om informatie of voortgangsrapportages. Ik verwijs naar de Beheersmaatschappij 

Antwerpen Mobiel (BAM). Uiteraard kan het parlement daarnaast, dat is 

een van de bronnen die we veelvuldig hebben moeten consulteren, schriftelijke en mondelinge 

vragen stellen over de stand van zaken van missing links. Dat is op ad-hocbasis. Van 

een structurele en periodieke rapportering en communicatie over de stand van zaken van 

de missing links en infrastructuurprojecten tout court, is geen sprake, noch in het Vlaams 

Parlement noch op andere fora, noch ten aanzien van het maatschappelijk middenveld, 

noch het brede publiek. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 19 

Daarenboven stellen we vast dat de huidige rapporterings- en evaluatie-instrumenten 

vooral interne instrumenten zijn binnen de administratie. Dat leidt volgens ons tot een 

enorme kloof in het draagvlak en een ‘bemoeilijking’, ‘verstroeving’ en vertraging van het 

beleidsproces. In Nederland bestaat er sinds 2005 een verplichting tot periodieke voortgangsrapportering 

over de grote projecten. Ieder halfjaar moet er een verslag over de 

voortgang worden gepresenteerd aan de Staten-Generaal. 

Een derde conclusie betreft de beperkte en laattijdige betrokkenheid van de stakeholders. 

De uitbreiding van het wegennet is op zich een weinig democratisch proces. Zowel bevolking 

als stakeholders kunnen zich pas laat in dat proces uitspreken. Vooral in het zogenaamde 

openbaar onderzoek bestaat er mogelijkheid tot bemerkingen. Dat wordt meestal 

georganiseerd nadat de politieke beslissing is genomen. Een maatschappelijk debat over 

nut en noodzaak van nieuwe infrastructuur wordt behoudens enkele uitzonderingen nauwelijks 

gevoerd. 

Wat gebeurt er met de adviezen die worden gegeven in dat beleidsproces Hoe wordt de 

consultatie vertaald in de verdere besluitvorming Ook hierover is ons zeer weinig duidelijk. 

Nochtans, een gerichte en laagdrempelige communicatie hierover zou volgens ons 

enorm kunnen bijdragen tot de creatie van het draagvlak. 

Een vierde conclusie is het gebrek aan monitoring. Nochtans, het meten van beleidseffecten 

aan de hand van objectieve indicatoren is niet alleen essentieel als intern instrument 

voor administratie en beleidsmakers, maar ook als communicatieve functie. De resultaten 

van zo’n effectenmeting kunnen snel zichtbaar worden gemaakt. Op die manier kan men 

stakeholders uitnodigen tot discussie en bijdragen aan het draagvlak. 

Nog belangrijke redenen voor monitoring zijn: informering van de beleidsmakers en 

ondersteuning van de beoordeling van de waarde van het beleidsprogramma, transparantie 

van het beleidsproces, verantwoording ten opzichte van de belanghebbenden en optimalisering 

van de inzet van middelen door te zoeken naar meer efficiëntie en effectiviteit. 

Sinds enkele jaren beschikt de administratie over een aantal monitoring- en evaluatieinstrumenten. 

Zo werkt het Agentschap Wegen en Verkeer sinds 2002 met een systeem op 

basis van de balanced scorecard. Een balanced scorecard bestaat uit een aantal succesfactoren 

die gemeten kunnen worden via vastgelegde indicatoren, die elk gekoppeld zijn aan 

streefwaarden. Sinds 2006 wordt tevens elk jaar een intern beleidseffectenrapport opgesteld. 

Dat is het verslag van de resultaten van de indicatoren van de balanced scorecard. 

Het beleidseffectenrapport geeft onder meer verklaringen waarom bepaalde resultaten 

niet gehaald werden. De fundamentele opmerking hierbij is dat beide instrumenten louter 

intern worden gehanteerd. Wij konden ze bij de voorbereiding van onze nota niet inkijken. 

Andere instrumenten van monitoring en rapportage zijn wel openbaar. Ik heb ze al opgenoemd: 

de toestand van het wegennet, het rapport over de onderhoudstoestand van de 

fietspaden en de rapportering aan het Vlaams Parlement. 

Een vijfde conclusie gaat over de doorlooptijd van infrastructuurprojecten. We hebben 

de lange doorlooptijd duidelijk kunnen vaststellen. Er zijn een viertal trends die de complexiteit 

van zo’n planningsproces mee voeden. Grote belangen komen steeds meer op 

gespannen voet te staan: het milieu ten opzichte van het economisch belang. We hebben 

de toenemende schaarste aan ruimte; meer van dezelfde functies moeten binnen die 

bepaalde ruimte plaatsvinden, waardoor een meer complexe regelgeving nodig is om die 

functies op elkaar af te stemmen. Denk aan ruimtelijke ordening en milieuregelgeving. Er 

is de veranderende rol van de overheid. De rolverdeling tussen overheid en markt vindt 

steeds meer ingang. We moeten omgaan met de interactie tussen marktpartijen en overheid. 

Verder is er nog de toenemende invloed van Europese regelgeving die het geheel 

complexer maakt. 


20 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Op basis van onze bevindingen hebben we ook vertragende factoren opgelijst die een 

negatieve impact hebben op de doorlooptijd van de projecten. Bij grote infrastructuurprojecten 

gaat het vaak om zeer ingrijpende maatregelen, waar zeer veel actoren bij betrokken 

zijn. Vooraleer een vergunning voor zo’n project kan worden afgeleverd, moet een 

zware planprocedure worden doorlopen. Een tweede vertragende factor noemen we de 

bestuurlijke politieke factoren. Er zijn nog steeds instabiele en onrealistische scopes zoals 

de timing en budgetraming. Een derde punt gaat over de organisatie van de overheid zelf. 

We zien soms een versnippering van de procesverantwoordelijkheid. Er is geen echte overkoepelende 

procesverantwoordelijke voor het hele traject. Verschillende administraties 

werken afzonderlijk in zo’n proces. Wat ook soms voorkomt, is een discontinuïteit in procesverantwoordelijkheid. 

Dat heeft men bijvoorbeeld vastgesteld bij het ‘strategisch plan 

haven Antwerpen’. 

Een belangrijke vertragende factor is het gebrek aan actieve betrokkenheid van de stakeholders 

doorheen het hele proces. Uiteraard leidt dit dikwijls tot een gebrek aan een 

maatschappelijk draagvlak en dat kan het beleidsproces vertragen, bijvoorbeeld door 

beroepsprocedures en protesten waardoor het hele proces moet worden overgedaan. Ter 

illustratie van de complexiteit van zo’n planningsproces met een vertragend, remmend 

effect, kan ik ook verwijzen naar de audit die het Rekenhof maakt en waaruit blijkt dat 

de voorbereiding van die infrastructuurprojecten dikwijls aanleiding geeft tot verrekeningen, 

verwijlintresten of schadeclaims, die ook nefast zijn voor het vlotte verloop van zo’n 

beleidsproces. 

Nog een opmerking hierbij is het zogenaamde watervaleffect. Hoe langer procedures aanslepen, 

hoe meer verouderde informatie ze kunnen bevatten, waardoor er opnieuw studiewerk 

moet worden geleverd, wat het proces opnieuw kan vertragen. 

Op basis van het literatuuronderzoek en de input die we van AWV hebben gekregen over 

de stand van zaken van de missing links, hebben we getracht om die stand van zaken om 

te zetten in een tijdsbalk voor die 25 missing links die oorspronkelijk geselecteerd waren 

in het Mobiliteitsplan en nog twee daaraan toegevoegde missing links. Het gaat echt wel 

om indicaties. 

De heer Sas van Rouveroij: Voor een aantal missing links kan de tijdslijn dus nog langer 

zijn, want ik merk dat ze allemaal bij 2001 beginnen 

De heer Nico Milo: Dat is een keuze die wij hebben gemaakt. Dit is natuurlijk voor discussie 

vatbaar, maar wij hebben ervoor geopteerd om te starten bij het Mobiliteitsplan: dat 

is het eerste ijkpunt van het proces. Uiteraard staat in de nota dat verschillende projecten 

dateren van veel vroeger. Zelfs met het Mobiliteitsplan als eerste ijkpunt komen we tot de 

vaststelling dat de infrastructuurprojecten die momenteel nog niet gerealiseerd zijn, een 

gemiddelde duur van twaalf jaar hebben. Voor een aantal projecten werd om verschillende 

redenen geen timing meegegeven, die zijn dan ook niet ingekleurd. De enige twee projecten 

die momenteel al effectief gerealiseerd zijn, de E17 Kortrijk-Waregem en de aansluiting 

in Jabbeke, kenden een relatief korte doorlooptijd: drie à vier jaar. 

Een laatste conclusie in het rapport is dat er maar weinig missing links effectief gerealiseerd 

werden, maar ik meen dat dit buiten het voorwerp van deze bijeenkomst valt. 

Belangrijke conclusie hierbij is wel het gebrek aan laagdrempelige en toegankelijke informatie 

over de stand van zaken van de missing links. We hebben ook gemerkt dat die informatie 

heel versnipperd was, ook bij AWV in Brussel was die niet zomaar voorhanden. We 

hebben alles echt bij elkaar moeten sprokkelen. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 21 

Deze conclusies hebben, uiteraard samen met een grondig debat in de MORA, geleid tot 

de aanbeveling in ons mobiliteitsrapport van 2009, waar we staan voor een integraal en 

performant investeringsbeleid. Wat zeggen we in de aanbeveling In de eerste plaats dat er 

dringend werk moet worden gemaakt van een performanter investeringsbeleid, gezien de 

toenemende capaciteits- en fileproblemen. Daarvoor moet worden gewerkt op vier sporen. 

Een eerste spoor is het beleidsproces op zich. Een tweede spoor is werken aan een kortere 

doorlooptijd. Een derde spoor is het effectief realiseren van de engagementen die werden 

genomen voor het realiseren van infrastructuurwerken. Een vierde spoor is het intensifiëren 

en het voortzetten van het dynamisch verkeersmanagement. 

We moeten dus werken aan een nieuw, modern beleidsproces. Concreet willen we daarmee 

zeggen dat investeringen beleidsmatig moeten worden ondersteund door een sociaaleconomische 

evaluatie. Er wordt ook gepleit voor een verhoogde transparantie en meer 

betrokkenheid van de stakeholders. Daarnaast stellen we als voorbeeld dat er jaarlijks 

door de Vlaamse Regering wordt gerapporteerd over de uitvoering van het infrastructuurbeleid, 

zij het aan het Vlaams Parlement, zij het aan de MORA. De voorliggende uitvoeringsprogramma’s 

moeten budgettair goed onderbouwd worden en waar nodig moeten ze 

begeleid worden door een maatschappelijke kosten-batenanalyse. 

Het tweede spoor is dus het minimaliseren van de doorlooptijd. We zien het heel complexe 

proces en daarom hebben we gepleit voor het oprichten van een specifieke taskforce of een 

commissie die binnen een zekere termijn, wij hebben gesteld binnen het jaar, duidelijke 

oplossingen voorstelt om snellere en meer kwalitatieve beleidsprocedures te hebben. 

Op de twee andere sporen, engagementen realiseren en dynamisch verkeersmanagement, 

wil ik nu niet verder ingaan. 

Ondertussen werd de beleidsnota Mobiliteit en Openbare Werken gepresenteerd. Daarin 

wordt expliciet het belang van en de noodzaak aan een performanter beleidsproces 

erkend, en vooral de langere doorlooptijd van grote infrastructuurprojecten wordt als 

pijnpunt erkend. 

Er worden ook een aantal initiatieven voorgesteld om dat beleidsproces te versnellen. De 

MORA vindt het positief dat die instrumenten worden voorgesteld. Het betreft de voorstellen 

tot het onderzoeken van de mogelijkheid van een infrastructuurdecreet, het versoepelen 

van de administratieve procedures voor onteigeningen, het versoepelen van de 

aanleg van fietspaden in en langs bosgebieden en het idee van een projectleider of een 

projectgroep die de aansturing moet doen van zo’n beleidsproces zelf. 

Op 2 december 2009 heeft de MORA een advies uitgebracht over de beleidsnota Mobiliteit 

en Openbare Werken. We zijn toen ook ingegaan op dat beleidsproces, op dat element 

van beleid. Wat zeggen we in dat advies Ten eerste vinden we de voorstellen positief. We 

vinden het ook positief dat een performanter investeringsbeleid duidelijk op de politieke 

agenda wordt geplaatst, maar voor ons is een performant infrastructuurbeleid niet alleen 

inzetten op het versnellen en werken aan de regelgevende procedures, maar vooral ook 

aandacht besteden aan de kwaliteit van het proces op zich, want dat is minstens even 

cruciaal. Een goede voorbereiding met voldoende maatschappelijke economische onderbouwing, 

ruimte voor overleg met stakeholders, aftoetsing en vooral communicatie zijn 

essentiële bouwstenen, naast de meer regelgevende acties. 

We zijn ervan overtuigd dat wanneer er wordt gewerkt aan de kwaliteit van het beleidsproces 

zelf, dat ook de snelheid van het proces ten goede zal komen. Verder pleiten we 

ook voor een overkoepelend toetsingskader en daarvoor kijken we naar het nieuwe Mobiliteitsplan 

Vlaanderen dat wordt voorbereid. Zo’n overkoepelend toetsingskader moet 

mogelijk maken om geobjectiveerde en onderbouwde keuzes te maken, enerzijds tussen 


22 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

wat in de beleidsnota hardware en software wordt genoemd, dus tussen beheersmaatregelen 

of infrastructuurmaatregelen, maar anderzijds ook tussen verschillende infrastructuren 

voor verschillende modi. Het moet ook mogelijk zijn om duidelijk af te lijnen hoe die 

keuzes tot stand komen, waar ze worden gemaakt, hoe erover wordt gecommuniceerd en 

hoe ze worden geëvalueerd of gemonitord. 

Een belangrijke vaststelling is dat de overleg- en toetsingsrol van het middenveld in de 

beleidsnota wel meermaals aan bod komt, maar nog niet verder werd geconcretiseerd. De 

MORA heeft in het advies het engagement opgenomen om een voorstel uit te werken over 

de rol van het middenveld op het vlak van consultatie, overleg en toetsing. De volgende 

stap is de vertaling van deze input naar concrete initiatieven. 

De MORA beveelt aan om bepaalde pistes te onderzoeken. Een mogelijke piste is het werken 

met groenboeken, conceptnota’s. Men zou kunnen werken met een preadviesprocedure 

waarbij advies wordt gevraagd en verleend voor de principiële goedkeuring, in plaats 

van nu erna. Daarbij kijken we ook hoe informatie laagdrempelig ter beschikking gesteld 

kan worden. Daarbij zouden we ook de link tussen het nieuwe Mobiliteitsplan Vlaanderen 

en het infrastructuurbeleid kunnen belichten. 


De voorzitter: We komen onmiddellijk bij de kern van onze activiteiten. Dit stramien zal 

heel bruikbaar zijn voor de conclusies die wij in februari zullen formuleren. 

De heer Jan Peumans: Mijnheer de voorzitter, daar sluit ik me bij aan. De MORA slaagt 

erin het stramien weer te geven. 

Ik maak een opmerking over de status van het RSV en het Mobiliteitsplan Vlaanderen. 

Dat is een probleem. In de vorige legislatuur gebruikte de ene minister het Mobiliteitsplan 

Vlaanderen als referentiekader, terwijl het bij een andere minister bijna nooit in de 

beleidsbrieven voorkwam. Ik vind het nog altijd een zeer waardevol werk. Het Mobiliteitsplan 

Vlaanderen is niet decretaal goedgekeurd, het RSV duidelijk wel. Het RSV wordt tot 

op lokaal niveau gebruikt, om bouwvergunningen te beoordelen, bij wijze van spreken. 

Ik hoop dat men het MKBA-verhaal op een bepaalde dag verplicht maakt. Er wordt 

hier verwezen naar de derde rijstrook op de E17. Dat was helemaal geen prioriteit bij de 

missing links. Maar bestuurders uit de omgeving vonden dat er toch een derde rijstrook 

moest komen. Die is aangelegd in de periode 1999-2004, als ik me niet vergis. Ik zal geen 

ministers noemen. U kunt dat zelf nagaan. Een bepaalde minister uit die omgeving heeft 

daar dus een derde rijstrook gelegd. 

Hetzelfde is met de brug van Temse gebeurd. Die was als vierde Scheldeverbinding ook 

niet direct een grote prioriteit. Puurs en zo liggen daar in de omgeving. Ik zeg daar verder 

niets mee, mijnheer de voorzitter. 

Er is een mooi schema gegeven van het strategisch-politiek niveau: beleidsvoorbereiding, 

uitvoering en evaluatie. Maar dat niveau wordt in vraag gesteld telkens er een nieuwe 

minister komt. Dat is een probleem waarmee wij ook zitten. We moeten de hand in eigen 

boezem steken. 

Ik mis het risicomanagement bij grote infrastructuurprojecten. Er is nu een omzendbrief 

van de secretaris-generaal uitgegaan waarin men zegt dat men bij grote projecten nu eindelijk 

eens aan risicomanagement zal doen. Volgens mij is risicomanagement te weinig aan 

bod gekomen, met alle negatieve gevolgen van dien. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 23 

Mijnheer Milo, u hebt gezegd dat er een grote kloof is vastgesteld bij het maatschappelijk 

draagvlak voor infrastructuurbeleid. In de vijf jaar dat ik in dit parlement zit, heb ik nooit 

een woord gehoord dat vaker misbruikt is dan ‘maatschappelijk draagvlak’. Ik zou graag 

hebben dat u een poging zou ondernemen om een definitie te geven. 

Voor het opsporen van knelpunten bij grote infrastructuurwerken is dat begrip ‘maatschappelijk 

draagvlak’ heel belangrijk. De commissie-Elverding heeft zich ook heel duidelijk 

met het maatschappelijk draagvlak beziggehouden. 

Mijnheer de voorzitter, de MORA biedt ons met de conclusies een heel goed stramien. We 

kunnen die conclusies nu toetsen aan de reactie van de verschillende overheidsdiensten. 

Mijnheer Milo, als ik de optelsom goed gemaakt heb, kosten de zes missing links bij u nu 

1,2 miljard euro. Deze regering gaat er nog altijd van uit dat ze 600 miljoen euro kosten. 

Ik heb twee berekeningen gezien. De AX naar Zeebrugge en de Noord-Zuid in Limburg 

alleen al kosten volgens uw berekeningen samen 600 miljoen euro. Minister Crevits heeft 

in de commissie voor Mobiliteit beloofd een nieuwe stand van zaken te geven van de missing 

links in februari 2010. 

De rapportage zullen we voortzetten zoals in de subcommissie Financiën. Dat is toch de 

bedoeling van de commissie voor Mobiliteit. Ik stel voor dat wij toetsen hoe overheidsdiensten 

omgaan met de conclusies die de MORA geeft. Het rapport van de MORA heeft 

me aangenaam verrast. 

De heer Marino Keulen: Met alle waardering voor het geleverde werk wijs ik erop dat het 

soms klinkt alsof het vandaag nog te snel gaat. Nochtans is het onze bedoeling dingen 

vooruit te helpen en bepaalde duidelijk merkbare vertragingen bij grote infrastructuurprojecten 

in heel de regio aan te pakken. 

Het lijkt alsof de mensen van de MORA soms het gevoel hebben dat bepaalde zaken nog 

te weinig bevraagd of geconsulteerd worden. Daarvoor zijn wij bang. De conclusie van 

deze commissie mag toch nooit zijn dat er nog te weinig gebeurt op het vlak van consultatie, 

overleg, raadplegingen en adviesverlening. Het moet wel echt de bedoeling zijn om 

dingen vooruit te helpen, om Nederland als gidsland te volgen en het geweer van schouder 

te veranderen als het over grote investerings- en infrastructuurprojecten gaat. 

De voorzitter: Ook de commissie-Elverding heeft geconcludeerd dat de publieke opinie en 

de lokale besturen veel eerder in de besluitvorming moeten worden betrokken. Ik voel het 

niet aan zoals u, integendeel. De kern is het draagvlak versterken in een veel vroegere fase. 

De heer Ludwig Caluwé: Het risico bestaat dat de kwaliteit van de besluitvorming wordt 

aangetast doordat stakeholders pas laat in het proces worden opgenomen. Het voortraject 

zou onzorgvuldig zijn. Men zegt dat dat zorgvuldiger moet, door een MKBA, door mensen 

er snel bij te betrekken en dan al de principiële discussies uit te praten. 

Dat kan de indruk geven dat er een fase bijkomt. Vandaag heb je nadien in het proces 

plan-MER, project-MER, eventueel wijziging GRUP. Daarbij zijn er telkens inspraaken 

participatieprocedures. Moeten we dan niet tegelijkertijd daarover conclusies trekken en 

de evaluatie maken van wat we vandaag hebben ingebouwd aan inspraaken participatieprocedures 

Moeten we niet snel de conclusie trekken dat, op het moment dat we een principiële, 

maar gedragen beslissing hebben genomen via een zorgvuldig proces, dit betekent 

dat nadien in het proces de opportuniteitsdiscussies niet meer kunnen terugkeren, omdat 

we die knoop hebben doorgehakt Dan kan het nog gaan over de wijze van uitvoering 

enzovoort. 


24 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Het is een uitstekend rapport, maar ik had dit er liever wat meer in horen doorklinken. 

Cru gesteld: als je iets bijbouwt om het beter te maken, wat bouw je dan af omdat je vandaag 

theoretisch een bepaalde doelstelling – inspraak en participatie – nastreeft, maar die 

er reëel niet aan beantwoordt 

Mevrouw Annick De Ridder: Mijnheer Van Thillo, in navolging van uw antwoord op de 

heer Keulen, moet u dat ook durven zeggen. Ik lees in het rapport, en ik hoor in de uitleg 

van de beide heren, dat de betrokkenheid van het middenveld en de stakeholders te 

beperkt en te laat in het proces is. Jullie zeggen dat er meer betrokkenheid van het middenveld 

en de stakeholders moet komen, zonder aan te voeren dat er tegelijk andere zaken 

moeten worden afgeschaft. Er moeten vroeger in het proces principiële beslissingen worden 

genomen met de stakeholders. Dat is een van de oplossingen. Dan hebben we een 

principiële beslissing die niet meer vatbaar is voor discussie in het latere gedeelte van het 

proces. Dat ontbreekt in de slides en dat kan de indruk wekken dat het enkel over een 

uitbreiding en verzwaring gaat, zonder daartegenover te zetten welke zaken vroeger in het 

proces worden getrokken en later worden uitgeschakeld. 

Mevrouw Mieke Vogels: Ik had dat zo niet begrepen. Ik heb twee zaken begrepen: stakeholders 

worden te laat betrokken, en er is te weinig transparantie. Ik denk aan het Antwerpse 

BAM-project, waarbij de stakeholders in het begin waren betrokken. Gouverneur 

Paulus heeft iedereen betrokken. Op een bepaald moment was er een draagvlak voor een 

totaal Antwerpen Mobiel-project, maar daarna is er een totaal gebrek aan transparantie 

geweest en is het draagvlak volledig verwaterd. 

We moeten sneller een maatschappelijk draagvlak hebben, en tegelijk de transparantie van 

het proces bewaken, en dat steeds in alle openheid bespreken. Als we zien wat er pakweg 

vijftien jaar geleden van Antwerpen Mobiel voorlag, en wat daar vandaag van overblijft, 

dan is het logisch dat het draagvlak verwatert. 

Ik heb er geen probleem mee om te zeggen dat we ook moeten vereenvoudigen, als aan die 

twee voorwaarden is voldaan. Als we van bij het begin een maatschappelijk breed draagvlak 

creëren, dan zullen we ook minder gerechtelijke procedures hebben. De transparantie 

in de verdere fase van het project is net zo belangrijk. 

De heer Dirk de Kort: We hadden niet beter kunnen starten dan met een toelichting over 

het rapport. We hebben een heel goede beschrijving gekregen van de processen en van 

de problemen. Wat ik echter mis in het rapport, is de verantwoordelijkheid van de politieke 

besluitvorming. Het is goed dat hier is aangegeven dat, als de stakeholders bij het 

voortraject worden betrokken, dit het maatschappelijk draagvlak vergroot en minder zal 

leiden tot bepaalde processen. De verantwoordelijkheid van de wijze waarop de politieke 

besluitvorming gebeurt of wordt gewijzigd, is onvoldoende belicht. Als daar een wijziging 

gebeurt, zal dat moeten worden vastgelegd. Als men daar later van afwijkt, zal dat heel 

duidelijk moeten worden gemotiveerd. 

De heer Sas van Rouveroij: Ik vrees dat, als we de inspraak gaan ontdubbelen, dat we 

meer tijd gaan verliezen. Tijdens de formele procedures, openbare onderzoeken enzovoort, 

zoals gebruikelijk in diverse sectorale decreten, is er hoe dan ook inspraak. Hier wordt 

gezegd dat we het middenveld vroeger moeten betrekken. Ik neem aan dat ‘vroeger’ betekent: 

voorafgaand aan het formeel laten lopen van alle andere procedures. Het betekent 

dat we in een tweede periode inschakelen, dat we het middenveld vroeger betrekken, maar 

het is een ontdubbeling van een periode tijdens welke er een discussie met het maatschappelijk 

middenveld gebeurt. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 25 

De commissie-Elverding, waarnaar wordt verwezen, zegt dat de formele inspraak moet 

blijven, maar dat we de stakeholders vroeger moeten betrekken. In Nederland was dat 

geen gewoonte. Ik neem aan dat dat voor Vlaanderen net zo geldt, maar dat geldt niet 

voor de steden en gemeenten. De projecten die zij starten inzake mobiliteit, starten bijna 

altijd met een brede inspraak en omstandige consultatie, waarna in een tweede fase een 

formele consultatie tot stand komt. Dat Vlaanderen voor zichzelf spreekt. De steden en 

gemeenten laten wel degelijk inspraak toe en gaan daar wijs mee om. 

Ik sluit me aan bij de opmerking van de heer Caluwé. In welke mate moeten we dan die 

formele inspraakmomenten ook niet naar voren schuiven Dan kunnen we op een bepaald 

moment zeggen dat er genoeg inspraak is geweest. Vanaf dan is er geen consultatie meer 

en gaan we door. Dat kan veel vroeger dan vandaag het geval is. 

De heer Lode Ceyssens: We moeten in deze commissie niet alle infrastructuurdossiers 

van Vlaanderen overlopen. Als politiek verantwoordelijken moeten we ons heel bewust 

zijn dat we kunnen spreken over procedures en inspraak. Als we er niet in slagen om op 

dezelfde lijn te blijven na een genomen beslissing, zoals in Antwerpen gebeurde, als er te 

pas en te onpas wordt veranderd van standpunt, dan kunnen we in deze commissie zoveel 

discussiëren over inspraak of transparantie als we willen, we zullen er nooit in slagen op 

korte termijn infrastructuurprojecten te organiseren. 

De heer Frank Van Thillo: We vertalen alleen de consensus in onze raad, het secretariaat 

bereidt voor. Dit document is geschreven op het moment dat de leden in onze raad vaststelden 

dat alles te traag ging. De vraag om de zaken te versnellen, ligt aan de basis van 

dit document. 

De definitie van maatschappelijk draagvlak bepaalt heel erg hoe we dat moeten invullen. 

In dit dossier kunnen we niet van één draagvlak spreken. We hebben het draagvlak op het 

niveau van de strategische besluitvorming. In Antwerpen is dat vrij correct gebeurd, daar 

werden alle partners betrokken. Daarna is dat een beetje verwaterd. Maar we hebben ook 

een draagvlak op het niveau van de uitvoering. Dat is niet altijd hetzelfde. Als we op strategisch 

niveau een draagvlak willen vinden dat standhoudt in het uitvoeringsniveau, dan 

moeten we daar heel veel tijd voor nemen. 

Er zijn manieren om het efficiënter te doen en toch nog tijd te winnen. Wanneer er op 

ambtelijk niveau integratie van de besluitvorming en van de strategische adviesraden is, 

dan zou het voorbereidend werk voor procedures kwalitatief kunnen verbeteren, zodat 

vragen worden meegenomen die achteraf niet meer tot discussie kunnen leiden. En dan 

kan men de besluitvorming min of meer convergeren naar concrete projecten. 

Een voorbeeld is de strategische afbakening van de havens. We hebben een brief geschreven 

naar de toenmalige minister van Mobiliteit, omdat wij dachten dat er een hiaat was 

waarmee men later in een proces wel eens geconfronteerd zou kunnen worden. Wij stellen 

dan ook voor de hinterlandverbindingen te onderzoeken en het volledige project nog eens 

voor te leggen. Daarmee bedoelen we dat de ondersteunende documenten zodanig moeten 

worden bijgestuurd dat daar in de latere procedure geen tijd mee wordt verloren. Wanneer 

iets wordt voorgelegd aan een vrij representatieve raad, dan komen er invalshoeken naar 

voren die het bekijken waard zijn. 

Er is een decreet goedgekeurd dat het mobiliteitsplan een statuut geeft. Het advies van 

de MORA daarover ging iets verder dan wat decretaal is vastgelegd. Het primaat van de 

politiek geldt daar volledig. De invulling van het mobiliteitsplan biedt tegen eind 2010 een 

aantal opportuniteiten. Tijdens de discussie in plenaire vergadering over het Mobiliteitsdecreet 

is aangegeven dat vervoersinfrastructuur een belangrijke rol speelt. Ook daar zou- 


26 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

den een aantal processen vervroegd kunnen worden opgestart via de formele strategische 

adviesraden. 

Ook op strategisch politiek niveau geldt het primaat van de politiek. Wij zeggen niet dat 

het strategisch niveau niet altijd speelt, wel dat het op dit ogenblik niet transparant is. 

Zelfs wanneer er een beslissing wordt genomen om geografisch politieke redenen, is dat 

voor ons het primaat van de politiek. Wij vragen om dat op een transparante manier te 

doen. Wat het maatschappelijk draagvlak betreft, is het de bedoeling dat die reflecties 

zich daarin kunnen vertalen. Wanneer het parlement dan in een plenaire vergadering een 

beslissing neemt, kunnen er via een toetsing aan het maatschappelijk middenveld gegevens 

in het debat worden opgenomen die zorgen voor transparantie en openheid. 

Er is gezegd dat het risicomanagement niet aan bod komt. Dat is een terechte kritiek. Dat 

heeft misschien te maken met onze samenstelling. We zullen daar rekening mee houden 

voor het leerproces. Ik geef toe dat het over een zeer technische materie gaat die niet alle 

partners even bijzonder interesseert. 

Wat de missing links betreft, is die 1,2 miljard euro zonder de pps-constructies. Wij hebben 

het totaalbedrag becijferd op 3,9 miljard euro. 

Mijnheer Caluwé, ik begrijp dat er wordt gezocht naar een soort van ‘déclic’. Er is dan een 

beslissing van waaruit men verder gaat en in de uitvoeringsfase terechtkomt. In de ideale 

wereld ben ik het met u eens dat dit zo is, maar dan moet wel duidelijk zijn met wie die 

‘clic’ is gemaakt. Dat kan op strategisch niveau. Ik denk dat alle partners bij de Oosterweelverbinding 

vinden dat de Antwerpse ring moet worden gesloten en dat er capaciteit 

bij moet komen. Ik voel in onze raad een groot draagvlak voor de snelle uitvoering van 

de missing links. We hebben tot hier het debat gevoerd. Wij zouden nu graag weten of er 

oplossingen zijn om dit te vertalen naar de achterban van de organisaties die bij ons in de 

raad zetelen, zoals voetgangersbewegingen, fietsersbond, milieu- en natuurverenigingen. 

Dat is niet zo evident. Wanneer de strategische besluitvorming is genomen, komt er nog 

een MER-procedure, onteigeningen enzovoort. Dus ook de stakeholders wijzigen in dat 

proces. Ik vind het een eerbaar doel om ernaar te streven, maar ik zou niet weten hoe men 

die ‘déclic’ kan maken. 

Men kan de illusie wekken dat er een volledig draagvlak is, maar wanneer er dan bij de 

uitvoering andere stakeholders blijken te zijn, dan is er geen draagvlak. Dat draagvlak is 

volgens ons aanwezig op het strategische niveau. Over de uitvoering zullen we eens brainstormen. 

Mijnheer van Rouveroij, we pleiten echt niet voor meer formele momenten. Er zijn te veel 

formele momenten. 

De voorzitter: Hebt u voorstellen om het aantal formele momenten te beperken 

De heer Frank van Thillo: Neen, dat is een tijdskwestie. Het rapport is een jaar geleden 

geschreven. 

De voorzitter: Hoeveel openbare onderzoeken lopen er voor er vanuit het Ruimtelijk 

Structuurplan Vlaanderen een bepaald project wordt opgenomen 

De heer Frank Van Thillo: Er zijn minstens drie openbare onderzoeken. 

Mevrouw Marleen Van den Eynde: De Vlaamse Regering vraagt soms heel laat om advies, 

waardoor die adviesraden het heel moeilijk hebben om binnen een beperkte tijd een degelijk 

advies uit te brengen. Ik stel dat ook vast bij de Minaraad. Men moet met verschil- 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 27 

lende partners aan tafel gaan zitten om dan vervolgens een advies uit te brengen. Het is 

de taak van de Vlaamse Regering om tijdig een advies te vragen, zodat de adviesorganen 

genoeg tijd hebben om hun werk op een degelijke manier te doen. Door tijdsgebrek kunnen 

de adviesorganen soms onvoldoende werk leveren. 

De heer Frank Van Thillo: Er zijn twee tijdsaspecten. Het eerste is de technische voorbereiding 

die afhangt van het dossier. Dat is nog wel haalbaar. Het tweede aspect is dat wij met 

ledenverenigingen werken. Wanneer vakbonden of werkgeversorganisaties hun achterban 

op de hoogte willen brengen van bepaalde grote strategische beslissingen, dan vraagt dat 

tijd. Het mobiliteitsrapport heeft de doelstelling om de organisaties erop te wijzen dat 

mobiliteit breder is dan die ene weg. Het is niet mogelijk om bijvoorbeeld binnen de dertig 

dagen zowel het ABVV-bureau als de 27 leden van onze raad te horen. Wij spreken dan 

ook over groenboeken en conceptnota’s. Op die manier krijgen we een betere doorwerking 

van wat er beleidsmatig leeft. 

De heer Sas van Rouveroij: Ik neem aan dat u aanvaardt dat er grenzen zijn aan inspraak. 

Kunt u die grenzen definiëren Inspraak zonder inzicht is een uitspraak zonder uitzicht. 

Ik wil bijvoorbeeld niet aan de aangelanden van een autosnelweg het recht geven om 

het gabariet in te vullen en aan te dringen op asverschuivingen en een verkeersdrempel. 

Sommige projecten kunnen niet het voorwerp uitmaken van inspraak. Wanneer men dat 

wel doet, zitten we met problemen. Onderschrijft u die stelling of vindt u dat er in alle 

omstandigheden inspraak mogelijk moet zijn 

De heer Frank Van Thillo: Inspraak moet decretaal geregeld zijn. Die moet even transparant 

zijn als de besluitvorming en regelgeving zelf. Er moeten ook een termijn en een 

grens op staan. Bij ons is er consensus. Na het geven van het advies houdt het op. Dan 

volgt toch nog het hele beleidsproces waarbij er gerapporteerd wordt hoe met die inspraak 

wordt omgegaan. Ik kan moeilijk een milieuvereniging en Touring tot een compromis 

bewegen als achteraf blijkt dat het politieke niveau die consensus naast zich neerlegt en 

er verder wordt gegaan met een ander project. Er is een wisselwerking tussen de twee. 

Alle partners bij ons zijn bereid om op een gegeven moment de inspraak af te ronden als 

ze zien dat er een vertaling is in het verdere democratische proces. Als dat niet gebeurt, 

keert iedereen terug op de eigen stelling. Dan is men met die zogenaamde inspraak niets, 

behalve dat het ons tewerkstelling biedt. Maar dat kan niet de bedoeling zijn. 

De heer Lode Ceyssens: Ik deel de stelling van de heer van Rouveroij dat inspraak niet tot 

in het oneindige kan duren. Daarnaast moeten we echter een duidelijk verschil maken tussen 

inspraak en besluitvorming. De inspraak is nodig om een aantal beslissende elementen 

mee in overweging te nemen. Met inspraak zal men echter geen consensus vinden. Mensen 

die zich inschrijven voor de inspraak zijn degenen die per definitie een probleem hebben, 

die zich wat miskend voelen. Inspraak is een nuttig instrument om een aantal flankerende 

maatregelen te nemen. Inspraak is niet gelijk aan besluitvorming. 

De voorzitter: Strategische projecten moeten op de schaal van Vlaanderen bekeken worden. 

Dat kan niet gebeuren op het niveau van de lokale dorps- of wijkgemeenschap, hoewel 

die er ook bij betrokken moet worden. 

Er zijn een aantal maatschappelijk belangrijke lokale projecten. Het Vlaamse huis is een 

huis met vele kamers. Er moet een voorbereidende fase zijn die tot een besluitvorming 

moet leiden, waarbij Vlaanderen vanuit al zijn sectorale benaderingen stelt wat kan of niet 

kan. Ik kan verwijzen naar een glastuinbouwbedrijf met ongeveer 60 hectare. Vooraleer ik 

de discussie met de lokale bevolking en de landbouwers start, wil ik wel van Vlaanderen 

weten wat kan en niet kan. Daar verliezen we enorm veel tijd mee. De vraag is of de discussie 

niet te vroeg wordt aangegaan over iets dat uiteindelijk toch niet mogelijk blijkt te 

zijn. Dat is een heel groot probleem. Op dat punt kunnen we zelf ingrijpen om te zorgen 


28 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

voor een geïntegreerde Vlaamse benadering. Te veel decreten, te veel administraties vertrekken 

puur vanuit een sectorale opbouw. 

We hebben nu te maken met facebook, internet en burgerbewegingen die zeer spontaan 

ontstaan en grote mediabelangstelling krijgen. Waar begint en eindigt het verhaal De 

zaken evolueren zeer snel. Wij kunnen niet volgen met onze decreten. 

De heer Jan Peumans: Mijnheer de voorzitter, u bent ook burgemeester van een grensgemeente. 

Nederlanders zijn zeer bedreven in inspraak en in het inschakelen van allerlei 

juridische procedures. Ik herinner me het systeem van de planologische kernbeslissing, 

waarbij heel duidelijk werd aangegeven wat er planologisch ging gebeuren. Vaak gaat het 

om een planologisch probleem. Het planologisch probleem gaat om milieu-effecten enzovoort. 

De Nederlanders hebben allerlei systemen geprobeerd. Tot nu toe hebben ze ook 

nog niet echt een oplossing. Het is dus geen gemakkelijke opdracht. Ik verwijs naar de 

Tracéwet, waarin staat dat het tracé is vastgelegd. Een volgende minister liet dan weer 

geen derde rijstrook aanleggen op de E17, maar wel prioriteit 1 uitvoeren. In Nederland 

heeft men dat ook nog niet goed onder controle. 

Nederland is een land dat zijn procedures zeer goed kent. Op een bepaald moment was 

er de Spoedwet Wegverbreding. Er waren problemen met de luchtkwaliteit, waardoor de 

beoogde tijdswinst is verdwenen. Nu moet men weer een andere oplossing zoeken. Dat is 

allemaal niet simpel. 

3. Gedachtewisseling met een vertegenwoordiger van de Vlaamse Havencommissie over de 

Aanbeveling van de Vlaamse Havencommissie over het beter en sneller doorlopen van 

Vlaamse planprocessen 

3.1. Uiteenzetting door de heer Guy Janssens 

De heer Guy Janssens: Dames en heren, ik adviseer het gemeentelijk Havenbedrijf 

Antwerpen inzake beleids- en juridische thema’s. Vandaag zit ik hier namens de Vlaamse 

Havencommissie, die recent over dit soort problemen een aanbeveling heeft geschreven. 

Daarnet ging het over de grenzen van de inspraak. Dat is een belangrijke vraag. Ter 

overweging wil ik meegeven dat de Crisis- en herstelwet in Nederland op 1 januari 2010 

in werking treedt. Daarin is niet zozeer voor de ambtelijke inspraak, maar wel voor de 

gerechtelijke beroepsmogelijkheden een beperking ingesteld. Dat is toch wel een revolutie 

voor Nederland, een land waar de rechten van de verdediging zo goed worden gevrijwaard. 

De mogelijkheden om een beroep in te stellen bij de Raad van State worden gelinkt 

aan het belang dat de betrokken indiener van het beroep heeft. Voordien kon men, zodra 

men een belang had, gebruikmaken van alle mogelijke juridische middelen die ter beschikking 

staan. Een landbouwer, baggeraar of een particulier kon zich bijvoorbeeld beroepen 

op natuurelementen. Nu wordt meer een link gelegd tussen het beroepsmotief en het 

belang van de indiener van het beroep. Ook in Nederland tracht men dus de grenzen te 

trekken. We zullen zien wat dat in de praktijk oplevert. 

Begin november heeft de Vlaamse Havencommissie de aanbeveling goedgekeurd naar 

aanleiding van moeilijkheden die de Vlaamse havens ondervinden bij het doorlopen van 

planprocessen. Dat staat los van de parlementaire opdracht, maar er zijn heel wat raakvlakken 

met de doelstelling van de aanbeveling van de Vlaamse Havencommissie. Het 

vloeit voort uit de bezorgdheid dat alles te lang duurt en te complex is. 

De Vlaamse havens met hun bijzondere economische dynamiek worden in het bijzonder 

geconfronteerd met de complexiteit en de lange duurtijd van de processen. Wij hebben 

gefocust op de ontwikkeling van de strategische planprocessen zoals die voor de havens 

zijn vooropgesteld. Daaruit zijn heel wat knelpunten naar voren gekomen. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 29 

Het Antwerpse strategisch planproces heeft als casestudy gediend voor de aanbeveling, 

maar de conclusies zijn gedragen door de volledige Vlaamse Havencommissie. De lessen 

die eruit naar voren komen, zijn universeel van karakter en niet strikt beperkt tot de Antwerpse 

case. 

Het is een aanbeveling over planprocessen. Dat wil zeggen dat het nog niet gaat over de 

realisatie van infrastructuurprojecten. Het gaat over de strategische voorfase voor men 

formeel de procedure ingaat. Het gaat in het bijzonder over strategische plannen die voor 

de havens zijn gemaakt. Het is een term uit het Havendecreet en de verschillende regeerakkoorden, 

waarbij men verwijst naar een planproces dat de ruimtelijke afbakening van een 

havengebied moet vastleggen en de ruimte moet verdelen tussen de verschillende gebruikers. 

Het is vooral de ambitie om op langere termijn rechtszekerheid te bieden voor de 

verschillende havengebieden. 

Net omdat voor die strategische planprocessen geen wettelijk vastgelegde en welomlijnde 

procedures zijn bepaald in onze decreetgeving, bestaat de mogelijkheid om lessen te trekken 

uit het proces, die universeel van toepassing zijn omdat ze net niet gekoppeld zijn aan 

een moeilijkheid bijvoorbeeld in een welbepaald artikel uit een welbepaald decreet. 

Vooreerst wijs ik op een aantal algemene vaststellingen. Het Antwerpse voorbeeld is misschien 

het minst goede voorbeeld. Het planproces daar loopt nu al meer dan tien jaar. 

In de periode 1999-2000 zijn de eerste principiële beslissingen genomen. Tien jaar later 

wachten we nog steeds op een voorontwerp van gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan. 

Eigenlijk zijn we op die tien jaar nog steeds niet aan de formele besluitvormingsprocedures 

geraakt. Dat is een frappante vaststelling. Het geeft aan hoe belangrijk die voorfase is. 

We mogen niet enkel focussen op de formele procedures maar we moeten ook kijken naar 

wat er in het voortraject gebeurt en misschien beter zou moeten. 

Gedurende die tien jaar is de verhoopte stabiliteit en rechtszekerheid deels uitgebleven. 

Bepaalde havenprojecten die een link hebben met het strategische niveau, liepen vertraging 

op of werden bemoeilijkt, bijvoorbeeld omdat geen project-MER kon worden gestart of 

afgerond omdat bepaalde keuzes nog op plan-MER-niveau moesten worden gemaakt. 

Dat is een zeer duidelijk knelpunt bij het realiseren op projectniveau van infrastructuren. 

Een andere vaststelling is dat door de lange looptijd en de complexiteit ook de betrokkenheid 

van de actoren verminderde. De draagvlakdiscussie komt nog even aan bod. Wij 

hebben alleszins vastgesteld dat mede door de lange looptijd bepaalde actoren in de loop 

van het proces hebben afgehaakt. 

De vertragende elementen bleken zoals al gezegd niet allemaal van strikt juridische aard. 

Wij hebben te maken met een proces dat op zich niet aan formele wettelijke procedures is 

gebonden en toch hebben we een heel aantal knelpunten ontmoet. Het geeft aan dat het 

niet enkel een strikt juridisch verhaal is. 

Vertraging kan leiden tot verdere vertraging. De vorige spreker noemde dat een watervaleffect, 

ik noem het een sneeuwbaleffect. Dat komt er niet alleen omdat door dode 

momenten en pauzes in het proces de betrokkenheid van de actoren is weggeëbd, maar 

ook en vooral omdat gegevens uit bepaalde studies, zoals plan-MER, maatschappelijke 

kosten-batenanalyses of economische studies, na een tijdje verouderd zijn en men eigenlijk 

opnieuw moet beginnen. Dat sneeuwbaleffect hebben wij in de praktijk vastgesteld, wat 

bijzonder nefast werkt. De ene vertraging brengt de andere mee. Bepaalde rupturen in 

processen kunnen dodelijk zijn en ervoor zorgen dat een strategisch planproces zoals het 

onze tien jaar aansleept. 


30 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Eerst is er het niet strikt juridische deel, de bestuurlijke omkadering, waarover al veel 

is gezegd. Ik zal enkele kernwoorden onder de aandacht brengen. Om te beginnen is er 

continuïteit, eigenlijk een heel eenvoudig gegeven. Een proces dat wordt doorlopen, moet 

een bepaalde continuïteit in de regie kennen. Kennis die bij bepaalde diensten en mensen 

aanwezig is, moet worden verzilverd. Het is bijzonder nefast als die kennis in de loop van 

het proces wegebt omdat mensen of diensten niet meer verantwoordelijk zijn. Kennisbenutting 

is een zeer belangrijk element, met een procesmanagement dat het proces van a tot 

z kan begeleiden. 

Met ongebondenheid bedoel ik dat we het als nuttig ervaren hebben dat een procesmanager 

een andere instantie is dan iemand die met zijn twee voeten in de uitvoering van het 

proces staat. Ik geef in de aanbeveling het voorbeeld van de provinciebesturen. De eerste 

vijf jaar van het strategisch planproces in Antwerpen zijn begeleid door de provincie 

die vrij algemeen erkend werd als regisseur van het proces. Dat is goed verlopen, omdat 

de provincie met enige afstand naar het proces kon kijken en de regie en ondersteuning 

fulltime kon waarnemen. Het is moeilijk voor iemand die met beide voeten in het proces 

staat, om daarnaast ook nog eens effectief de regie van het proces te moeten voeren om 

het op gang te brengen. Dat zijn twee verschillende rollen die best bij twee verschillende 

instanties liggen. 

Een derde aspect is homogeniteit. Een overkoepelend management is echt een pluspunt. 

Als je een complex proces opdeelt in deelprocessen en daar telkens aparte diensten voor 

verantwoordelijk maakt, dan loop je het gevaar voor discrepantie en tegenspraak. De 

‘helicopterview’ is heel belangrijk als het gaat om bestuurlijke omkadering en procesmanagement. 

Ik geef nog een aantal randvoorwaarden mee: voldoende mandaat en voldoende mensen 

ter beschikking. In de eerste fase van het planproces was dat in orde, toen het provinciebestuur 

de zaak trok. Nadien was dat minder het geval, net omdat het overheden waren die 

voor een deelaspect bevoegd waren en die meteen in de uitvoering stonden. Een bepaalde 

afstand in het procesmanagement is dus echt een pluspunt. 

Over het maatschappelijk draagvlak is ook al veel gezegd. Het is een term die veel wordt 

gebruikt en soms ook misbruikt. Een toverformule hebben wij niet gevonden, maar er zijn 

wel een aantal belangrijke elementen naar voren gekomen die draagvlakvorming kunnen 

vergemakkelijken. 

Een eerste punt is de betrokkenheid die gewaarborgd moet blijven doorheen het hele proces. 

Effectief actoren aan boord van het proces houden, is heel belangrijk bevonden, niet 

zozeer om procedures nogmaals te verzwaren of zaken te bemoeilijken, maar wel om mensen 

op hun verantwoordelijkheid te wijzen. 

Ik spreek in het vierde punt over het verzilveren van een tussentijdse consensus. Dat is 

voor ons essentieel gebleken. Op bepaalde momenten was er een relatief grote consensus 

over tussentijdse akkoorden. Tussentijdse principes werden eigenlijk door iedereen gedragen, 

alleen is die consensus te weinig geconsolideerd. Wat daartoe had kunnen bijdragen, 

is ons inziens een politieke bekrachtiging van tussentijdse akkoorden, al is het maar over 

abstracte, vagere principes. Eens men daar actoren op kan vastpinnen, kan men in het 

verdere proces tijdwinst boeken. 

De fora waarop de inbreng van stakeholders kan plaatsvinden, moeten wat ons betreft op 

maat zijn. Wij hebben gemerkt dat, als een forum te groot of te klein is, er problemen rijzen. 

Bij een te groot forum kun je de echte betrokkenheid van actoren nooit waarborgen. 

Als het te klein is, hebben een aantal actoren het gevoel aan de zijlijn te staan. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 31 

Op het niveau van communicatie ga ik niet echt in. Het moet uiteraard aangepast zijn aan 

het publiek: technisch dan wel laagdrempelig, al naargelang het publiek. 

Het belang van een goed mitigerend flankerend beleid lijkt evident, maar is een erg cruciaal 

element om actoren gedurende het hele proces aan boord te houden en een bepaalde 

vorm van vertrouwen op te bouwen en te bestendigen. 

Dan iets juridischer. We hebben ons toegespitst op de MER-kwesties, om de heel eenvoudige 

reden dat in de strategische planprocessen het eerste en belangrijkste juridische 

instrument het plan-MER was. Bij andere havens zijn de zaken al verder gevorderd. Voor 

Antwerpen is het plan-MER eigenlijk nog altijd het enige wettelijk geregelde instrument 

waarmee vandaag wordt gewerkt. 

Essentieel is dat het instrument van het plan-MER moet worden beperkt tot elementen 

die daadwerkelijk van planniveau zijn. Dat lijkt misschien vanzelfsprekend, maar dat is 

het in de praktijk niet echt. Het plan-MER komt uit de Europese regelgeving. Over het 

principe is iedereen het eens: mogelijke milieueffecten moeten in een zo vroeg mogelijk 

stadium worden bekeken, zodat ze meer in overweging kunnen worden genomen bij de 

besluitvorming. Het principe is Oké, maar de invulling zorgt voor discussie, omdat men 

weinig ervaring heeft met dat instrument. De uitvoeringsdetails zijn op dat niveau vaak 

nog niet bekend, en men hoort al wel eens tegenwerpen dat een plan op zich geen effecten 

op het terrein heeft. Dat is natuurlijk waar, maar goed, het instrument van het plan-MER 

bestaat en moet een zinvolle invulling krijgen. Nu wordt en werd al te vaak vanuit een 

projectlogica geredeneerd als het gaat om het invullen van een plan-MER. Dat instrument 

werd sterk zwaarder gemaakt, en dus ook vertraagd, doordat er heel wat heel technische 

en detailelementen in werden verwerkt. We hebben ellenlange discussies gehad over individuele 

woonpercelen, over heel concrete waterhuishoudingselementen. Op het abstracte 

niveau van het plan-MER werden die allemaal besproken, wat zijn weerslag had op het 

tijdsverloop. Het werd dus een bijzonder zwaar instrument, dat nog weinig mensen konden 

begrijpen, net omdat men zich niet had beperkt tot het planniveau. Het ging ook over 

een document van vele honderden bladzijden. Eigenlijk zou men een aantal elementen 

moeten kunnen doorsluizen naar het projectniveau. 

Een volgend punt, dat daarmee samenhangt, is dat de contouren van MER- en andere 

onderzoeken zo mogelijk op voorhand moeten worden vastgelegd. Ter zake is een belangrijke 

taak weggelegd voor de dienst MER. Al in de fase van de kennisgeving voor een 

MER moet die dienst duidelijk zeggen wat al dan niet thuishoort in een MER. Zo worden 

discussies vermeden die nadien voor vertraging zorgen. 

Een andere, schijnbaar evidente vaststelling is dat het MER moet worden beperkt tot het 

evalueren van de mogelijke milieu-impact. We hebben gezien dat dit in de praktijk niet 

zo evident is. We hebben ellenlange discussies gevoerd over de vraag of bepaalde andere 

aspecten, zoals economische aspecten, mee in overweging moeten worden genomen bij 

de afweging van scenario’s in MER’s. Dat is een welles-nietesspel geweest, dat voor veel 

vertraging heeft gezorgd. Wij zijn geneigd ervoor te pleiten een MER zo zuiver mogelijk 

te houden en te proberen het te beperken tot de effecten, in de ruime zin, op mens en 

milieu. Als er andere elementen in terechtkomen, en er zelfs beleidsafwegingen in worden 

gemaakt, dan wordt eigenlijk een verantwoordelijkheid bij MER-deskundigen gelegd die 

daar niet op voorzien zijn. Zij zijn wetenschappers, geen beleidsmakers. De echte afwegingen 

samen met niet-milieuaspecten moeten niet in het MER gebeuren, maar op een ander 

niveau, namelijk in de besluitvorming erna. 

Een volgend punt is dat initiatiefnemers uiteraard moeten kunnen vertrouwen op de termijnen 

die in de decreten staan. Het MER-decreet bevat een aantal termijnen van orde. 

Er is een termijn voor de volledigverklaring van de kennisgeving, voor het vaststellen van 


32 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

richtlijnen en voor de goedkeuring van het uiteindelijke MER. Die termijnen staan erin, 

maar geef de dienst MER de middelen zodat ze kunnen worden nageleefd. 

Ten slotte willen we een oproep doen om duidelijker te maken wanneer een MER nodig 

is, en wat de interactie tussen plan-MER en project-MER is. Vandaag is dat in de praktijk 

niet altijd duidelijk. Er is de vraag wanneer een ontheffing kan worden verkregen, 

en wanneer niet. Als dat duidelijker wordt gemaakt in de wetgeving, kan er tijd worden 

gewonnen. We kennen in Vlaanderen een aantal voorbeelden, zij het misschien niet zozeer 

in strategische planprocessen. De uitbreiding van het Zwin is een voorbeeld. De MERdiscussie 

zorgt daar voor jaren vertraging, omdat men niet weet wanneer men nu een plan- 

MER of een project-MER moet maken. 

Uit het voornoemde hebben we enkele conclusies getrokken. De problematiek overstijgt 

inderdaad de klassieke juridische zorgen over termijnen, inspraak en beroepsprocedures. 

Die discussie moet worden gevoerd, maar we mogen de zaken niet daartoe herleiden. 

We hebben gezien dat een voorproces, een strategisch proces, ook eigen knelpunten kent, 

waarvoor weliswaar oplossingsrichtingen bestaan. De kritische succesparameters situeren 

zich op het vlak van bestuurlijke omkadering, procesverloop, organisatieregie en draagvlakvorming. 

Ik wil nogmaals het belangrijke punt onderstrepen dat er een risico is op een sneeuwbaleffect 

qua vertragingen. De ene vertraging kan tot een andere leiden, zodat we een 

sneeuwbal krijgen die eigenlijk niet te stoppen is. Iedereen kan dan zijn eigen juridische 

argumentatie vinden, omdat studiemateriaal verouderd is, omdat bepaalde recentere evoluties 

niet in overweging werden genomen. Dat is echt een zeer belangrijk discussiepunt 

bij grotere planprocessen. 

We moeten niet de ambitie hebben om planprocessen heel eenvoudig te maken. Complexiteit 

is inherent aan planprocessen. Wel kan er naar eenvoud worden gestreefd bij het 

juridisch kader van die processen. Het voorbeeld van de MER-wetgeving is gegeven. Ik 

zou zeggen: maak het eenvoudig waar dat kan. Planprocessen zijn op zich al ingewikkeld 

genoeg. 


De heer Ludwig Caluwé: U pleit er sterk voor om het plan-MER te beperken tot milieueffecten. 

Bestaat niet het risico dat er dan bijkomend sectorale rapporten zullen worden 

gevraagd voor die dingen die daar dan niet meer in voorkomen, zodat we meer toetsen 

zullen krijgen, in plaats van minder 

De heer Guy Janssens: De maatschappelijke kosten-batenanalyse wordt inderdaad steeds 

meer algemeen. Op zich is dat geen probleem, in die mate dat we experts bevoegd maken 

voor hun vak. Nu merk ik dat MER-deskundigen, en vervolgens ook de dienst MER, 

worden geconfronteerd met vragen en problemen waarvoor ze eigenlijk niet opgeleid zijn. 

De conclusie kan zijn dat er naast een MER misschien nog een maatschappelijke kostenbatenanalyse 

en wie weet ook een landbouweffectenrapport nodig is. Als die zaken parallel 

kunnen lopen en worden begeleid door specialisten, is dat op zich geen probleem. Nu 

wordt het MER overladen met gegevens die er niet per se in thuishoren en ervoor zorgen 

dat het MER-proces gewoon niet wordt afgerond. Sommige MER’s lopen drie, vier, vijf 

jaar, waarbij niemand uiteindelijk zijn zegen durft te geven aan dat MER, omdat het veel 

te complex wordt, en veel te beladen, zelfs met beleidsafwegingen, die er eigenlijk niet in 

thuishoren. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 33 

De voorzitter: De mensen van de MORA hebben daarnet gezegd dat de sociaaleconomische 

afwegingen bijna niet of veel te weinig aan bod komen in het beleidsproces. Is dat 

ook uw ervaring 

De heer Guy Janssens: Die komen aan bod via de stakeholders. Als wordt voorzien in 

representatieve actoren als het gaat over maatschappelijk overleg, kan dat deels worden 

opgevangen. Vandaag bestaan er echter inderdaad geen juridische instrumenten voor, 

zoals bijvoorbeeld een tegenhanger van het MER waarin dergelijke zaken aan bod komen. 

Soms horen we de kritiek dat elk milieueffect moet worden onderzocht, maar dat de effecten 

op de mensen, op de landbouwer, op de particulier, nergens een plaats krijgen. Dat is 

op zich een logische zorg. Dat kan worden opgevangen door stakeholdersoverleg en door 

het een plaats te geven in de uiteindelijke besluitvorming. Of daar ook nog eens een apart 

instrument moet voor worden gecreëerd, is de vraag. 

De heer Nico Milo: Die sociaaleconomische overwegingen onderbouwen zeker in de 

beginfase niet of nauwelijks het proces. De maatschappelijke kosten-batenanalyse is vrijblijvend, 

dus soms gebeurt het en soms niet, als het gaat over wegeninfrastructuur. 

De heer Lode Ceyssens: We hadden het daarstraks over het primaat van de politiek. Zijn 

dat niet precies de instrumenten die we in de besluitvorming zelf moeten hanteren om ons 

draagvlak te zoeken in plaats van alles weer eens in procedures te gieten Ik vermoed dat 

we alles nog veel uitgebreider en moeilijker zullen maken. Uiteindelijk schiet er niets meer 

over om te beslissen en om vanuit het beleid naar een draagvlak te zoeken. Ik zit enigszins 

op dezelfde golflengte, want ik denk dat we te veel proberen in een en dezelfde procedure 

te steken. 

Ik ben het ermee eens dat we voor het MER de Europese richtlijn en de afweging hebben, 

maar als we daar al die andere dingen nog in willen steken, zullen we het onszelf bijzonder 

moeilijk maken. Waarin we wettelijk moeten voorzien, is een degelijke regeling van schadevergoeding. 

Denken we aan het voorbeeld van de E17 van de heer van Rouveroij en de 

mensen die zich langs de derde rijstrook bevinden. De negatieve effecten van de factuur 

van de derde rijstrook kan volgens mij niet volledig bij hen worden gelegd, maar als we dit 

allemaal in wettelijke procedures vast willen leggen, dan rijden we onszelf vast. 

Mevrouw Mieke Vogels: Ik meen dat hier een consensus groeit over het feit dat een MER 

een MER moet zijn. Als we een MER een MER laten zijn, zullen we veel transparanter 

werken. Ik zeg nogmaals dat het gebrek aan transparantie het draagvlak permanent doet 

verbrokkelen en een te ingewikkelde MER-procedure is daar een voorbeeld van. 

De heer Guy Janssens: Een MER van duizend bladzijden of meer, iets wat vaak voorkomt 

bij grotere projecten, wordt door niemand gelezen. 

De voorzitter: Wat is de beleidsrelevantie er dan nog van 

De heer Marino Keulen: Dan blijft alleen nog het vormelijke aspect ervan over. 

De voorzitter: Ik denk ook aan wat net al aan bod kwam, namelijk het onderscheid tussen 

de plan-MER en de project-MER en dat er opportuniteitsoverwegingen worden gemaakt. 


34 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

III. 8 JANUARI 2010 

GEDACHTEWISSELING MET VERTEGENWOORDIGERS VAN HET DEPARTE- 

MENT MOBILITEIT EN OPENBARE WERKEN (MOW), HET DEPARTEMENT 

RUIMTELIJKE ORDENING, WOONBELEID EN ONROEREND ERFGOED (RWO) 

EN HET DEPARTEMENT LEEFMILIEU, NATUUR EN ENERGIE (LNE) VAN DE 

VLAAMSE ADMINISTRATIE OVER DE ERVARINGEN MET PROCEDURES BIJ 

GROTE PROJECTEN 

1. Opening van de vergadering 

De voorzitter: Er zijn ook twee leden van de Expertencommissie Infrastructuurprojecten 

aanwezig. Is de commissie het ermee eens dat zij ook het woord krijgen tijdens deze vergadering 

(Instemming) 

2. Gedachtewisseling met het Departement Mobiliteit en Openbare Werken 

2.1. Uiteenzetting door mevrouw Carol Vercarre en mevrouw Isabel Franck, Afdeling 

Juridische Dienstverlening van het Departement Mobiliteit en Openbare Werken 

Mevrouw Carol Vercarre: We stellen vast dat zowel het regeerakkoord als de beleidsnota’s 

van de diverse betrokken ministers voornemens uiten om maatschappelijk belangrijke 

investeringsprojecten te versnellen. 

Het regeerakkoord geeft het kader aan: “We onderzoeken in welke mate een infrastructuurdecreet 

voor MER-plichtige projecten naar Nederlands en Waals voorbeeld effectief 

een kader kan scheppen waarbinnen de decreetgever zelf sneller vergunningen kan verstrekken.” 

De beleidsnota van minister Crevits benadrukt dat ze wil nagaan hoe er voor 

openbare werken door middel van een infrastructuurdecreet een duidelijkere rechtspositie 

kan worden gegeven aan de infrastructuurbeheerder. De beleidsnota van minister 

Schauvliege voorziet ook in een “optimalisering van milieuregelgeving en een optimalisering 

van milieuprocedures”. De beleidsnota van minister Muyters voorziet in het 

doorvoeren van procedurele vereenvoudigingen en het evalueren van de inspraaken 

beroepsmogelijkheden. 

We vestigen eerst de aandacht op het decreet van 8 november 2002 houdende controle op 

de grote infrastructuurprojecten. Dat voorziet in de implementatie van een systeem van 

risicobeheer voor grote infrastructuurprojecten, waarbij er jaarlijks wordt gerapporteerd 

aan het Vlaams Parlement over de resultaten van die risicomonitoring. Ondertussen is 

de derde rapportering, voor 2010, al in opmaak. Het rapport gaat dieper in op het systeem 

van risicobeheer. Het geeft voor elk groot infrastructuurproject een overzicht van de 

inhoud van de rapportering en de vastgestelde evoluties van 2009. Voor die grote infrastructuurwerken 

wordt het Vlaams Parlement dus structureel geïnformeerd over de huidige 

stand van zaken, de oorzaken van de gedetecteerde risico’s inbegrepen. Onder meer 

gaat het dan over het tijdspad van het project en de mogelijke vertragingen. 

Deze rapporteringen hebben geleid tot een aantal vaststellingen, waaruit we knelpunten 

hebben afgeleid. Zo stellen we vast dat er sprake is van lange doorlooptijden alvorens 

een project daadwerkelijk kan worden gerealiseerd. Ook is er sprake van een complexe 

regelgeving en complexe procedures. Er is eveneens vaak sprake van gerechtelijke procedures, 

die projecten hypothekeren. Die vaststellingen hebben geleid tot bedenkingen en 

suggesties vanwege MOW, die moeten worden onderzocht als we willen komen tot een 

infrastructuurdecreet. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 35 

We hebben een lijst gemaakt van de knelpunten, met een onderverdeling in Vlaamse en 

federale bevoegdheden. Wat de Vlaamse bevoegdheden betreft, geven we eerst een aantal 

algemene punten, en dan hebben we het meer specifiek over ruimtelijke ordening en 

milieurecht. De federale bevoegdheden betreffen vooral de onteigeningswetgeving en de 

procedures bij de Raad van State. Voor alle duidelijkheid, we focussen op de knelpunten 

die ook in het regeerakkoord en de beleidsnota’s vermeld staan. Er zijn er uiteraard ook 

nog andere, zoals vertraging te wijten aan bodemsaneringen tijdens de uitvoering van een 

project, aan archeologie, aan gelijktijdige werven die elkaar hinderen, aan problemen met 

de milieuvergunning enzovoort. Daar gaan we dus niet verder op in. We spitsen ons echt 

toe op de belangrijkste punten. 

Algemene knelpunten vinden we terug in de voorbereidende fase en bij de inspraakmomenten 

en de openbare onderzoeken. Wat de voorbereidende fase betreft, moeten we 

toegeven dat de voorbereiding van projecten soms beter kan, bijvoorbeeld door in een 

integraal vooronderzoek te voorzien. Daarbij zou er al sprake zijn van een milieuscope, 

een alternatievenonderzoek, een maatschappelijke kosten-batenanalyse, hydraulische studies 

enzovoort. Er kunnen ook betere afspraken worden gemaakt over communicatie, bijvoorbeeld 

over wie over wat communiceert. Vanaf het prille begin zouden we een groter 

draagvlak moeten kunnen creëren. 

Dat hangt ook samen met de inspraakmomenten en openbare onderzoeken. Nu is daarin 

op verschillende momenten in de verschillende procedures voorzien, maar vaak te laat in 

de procedure. Het is misschien ook onduidelijk welke bezwaren op welk tijdstip mogen 

worden ingediend, zodat men soms nog bij de bouwvergunning komt aanzetten met 

bezwaren die men eigenlijk al had kunnen indienen toen het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan 

(GRUP) werd opgemaakt. Een belangrijk aandachtspunt voor ons is ook 

de verhouding tussen privé- en algemeen belang. Misschien moet worden nagegaan hoe 

we kunnen voorkomen dat het privébelang telkens het algemeen belang doorkruist. Dat is 

misschien delicaat, maar voor ons toch wel belangrijk. 

Dan komen we bij het onderdeel van de ruimtelijke ordening. Dat is eigenlijk de enige 

materie waarover Europees niets geregeld is, zodat wijzigingen er gemakkelijker kunnen 

worden doorgevoerd dan bijvoorbeeld in het milieurecht, dat sterk door Europa wordt 

beïnvloed. Wat de gewestelijke ruimtelijke uitvoeringsplannen betreft, voorziet de nieuwe 

Codex Ruimtelijke Ordening al in een aantal mogelijkheden voor grootschalige stedenbouwkundige 

projecten, zoals een geïntegreerde plannings- en uitvoeringsprocedure en 

bepaalde administratiefrechtelijke faciliteiten. 

Toch denken wij bij MOW dat er nog suggesties zouden kunnen zijn om andere wijzigingen 

door te voeren, zoals het verminderen van het aantal projecten waarvoor een GRUP 

nodig is en eventueel een evaluatie van het Kleinewerkenbesluit. Indien nodig moet dat 

opnieuw worden uitgebreid. Ook moet worden bekeken of het mogelijk is de lange doorlooptijden 

van procedures in te korten in bepaalde fases, en moet eventueel worden voorzien 

in tussentijdse beroepsmogelijkheden, zodat bijvoorbeeld bij procedures tegen het 

GRUP bij de Raad van State niet meer kan worden teruggekomen op procedurefouten 

die helemaal in het begin van de procedure werden gemaakt. Voor zeer specifieke grote 

projecten lijkt het ons misschien ook aangewezen dat de typevoorschriften veeleer flexibel 

kunnen worden toegepast, zodat, als in het GRUP nog niet meteen iets kon worden 

geconcretiseerd, en naderhand blijkt dat er ergens een kleine aanpassing moet gebeuren, 

het GRUP niet volledig opnieuw moet worden opgemaakt. De vergunningen volgen de 

bijzondere procedure uit de codex, met al vrij korte termijnen. Hier ziet men geen tijdswinst 

meer mogelijk. 

De nieuwe beroepsprocedure bij de Raad voor Vergunningsbetwistingen kan nog niet worden 

geëvalueerd. Men wijst wel op een mogelijk conflict tussen uitspraken van de Raad 


36 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

van State over een RUP en uitspraken van de Raad voor Vergunningsbetwisting over een 

bouwvergunning in het kader van hetzelfde project. De toekomst zal moeten uitwijzen of 

dit effectief een probleem zal zijn. 

Mevrouw Isabel Franck: Er zijn een aantal knelpunten in verband met het milieurecht. 

Een eerste knelpunt gaat over de milieueffectrapportage. MOW stelt vast dat er zowel bij 

de burger als bij andere actoren een verkeerde perceptie is van een MER. Men ziet niet 

altijd goed in waarom een MER wordt goed- of afgekeurd. Een goed- of afkeuring heeft 

te maken met een goede of slechte onderbouwing en niet zozeer met de effecten zelf. Het 

is niet zo dat een MER, omdat er negatieve effecten zijn vastgesteld, wordt afgekeurd. 

Indien een MER goed is onderbouwd, wordt het goedgekeurd en is het een element dat 

wordt gebruikt in de verdere besluitvorming. 

Een MER is slechts één element waarmee rekening moet worden gehouden. Er zijn ook 

nog heel wat andere elementen die ook moeten worden onderzocht en mee in acht moeten 

worden genomen. Het gaat om multicriteria-analyses, mobiliteit, landbouw, ruimte, maatschappelijke 

kosten-batenanalyses enzovoort. Deze elementen worden dus vaak overschaduwd 

door het MER, wellicht omdat het op dit moment het enige wettelijke instrument is. 

MOW suggereert om eens na te gaan of er geen mogelijkheid is om alle elementen in één 

rapport te onderzoeken. Men kan dan spreken over een effectenrapport in plaats van een 

milieueffectenrapport. 

Ook over de omvang en de inhoud van de MER-procedure kunnen er vragen worden 

gesteld. MOW vraagt zich af of er geen te strenge omzetting is van de Europese MERrichtlijnen 

en of er geen aanpassingen kunnen gebeuren ten voordele van een versnelling 

van de procedures. Ook inhoudelijk zouden er vereenvoudigingen kunnen gebeuren. Men 

zou dit kunnen nagaan door een rechtsvergelijkend onderzoek en door inspiratie te halen 

in Nederland. 

Termijnen zijn wel bindend, maar er zijn geen sancties, en ze zijn lang. Misschien moet 

men onderzoeken of er ook hier geen wijzigingen mogelijk zijn, weer ten voordele van een 

versnelling van de bestaande procedures. 

MOW meent dat het goedkeuringsverslag een eindonderzoek moet zijn dat geen verrassingen 

meer mag inhouden en een laatste fase van de kwaliteitsbewaking moet zijn. Alles 

moet voordien reeds duidelijk zijn. MOW stelt vast dat een goedkeuringsverslag soms nog 

voorwaarden en eisen bevat die voor onverwachte wendingen kunnen zorgen. Ook hier de 

vraag of sommige bepalingen niet kunnen worden aangepast. 

Er is geen beroep mogelijk tegen een milieueffectrapportage, maar de argumenten in verband 

met een MER kunnen later wel worden aangehaald in de procedure voor de Raad 

van State. Om dit te voorkomen, stelt MOW voor om na te gaan of de goed- of afkeuring 

van het MER geen aanvechtbare rechtshandeling met beroepsmogelijkheid moet worden. 

Er zijn ook nog knelpunten op het vlak van de verhouding tussen het plan-MER en het 

project-MER. MOW stelt een drietal zaken vast. Voor een aantal concrete infrastructuurwerken 

is een GRUP nodig en moet er dus een plan-MER worden opgesteld. Maar soms 

vraagt de hoogdringendheid dat het project al veel vroeger plaatsvindt en dat bijgevolg 

dus ook het project-MER zou moeten kunnen vooroplopen op het plan-MER. De huidige 

MER-regelgeving is hierover niet duidelijk. MOW zou willen laten nagaan of dit in 

bepaalde gevallen niet moet worden mogelijk gemaakt. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 37 

In een aantal andere gevallen wordt er een GRUP opgemaakt zonder concrete projecten. 

Het onderscheid tussen het plan-MER en het project-MER is hier niet altijd duidelijk 

genoeg. Het plan-MER mag niet zo gedetailleerd zijn zoals een project-MER. 

Tot slot zou het plan-MER ook een duidelijke trechterfunctie moeten vervullen wat de 

alternatieven betreft. Het plan-MER zal een aantal alternatieven weerhouden. Het project-MER 

zou enkel mogen voortgaan op die alternatieven en het niet meer hebben over 

alternatieven die niet in het plan-MER zijn opgenomen. 

Dan komen we bij de passende beoordeling. Ook hier stellen we in de praktijk een aantal 

vertragingen vast. Het zou goed zijn indien zou worden onderzocht waaraan deze vertragingen 

precies te wijten zijn en hoe ze kunnen worden opgelost. 

De milderende maatregelen worden nu altijd pas in een zeer laat stadium duidelijk. Daardoor 

loopt de realisatie vertraging op. Er zou moeten worden onderzocht hoe deze maatregelen 

al in een vroegere fase kunnen worden besproken en vastgelegd. 

Een terrein waarop Vlaanderen geen vrij spel heeft, levert toch enkele belangrijke aandachtspunten. 

We vinden dat de onteigeningswetgeving mag worden gemoderniseerd. Er 

zou een versoepeling moeten komen van de administratieve en gerechtelijke procedures. 

Een snellere grondinname zou mogelijk moeten zijn voor beperkte onteigeningen, bijvoorbeeld 

in functie van verkeersveiligheid. 

Een zeer belangrijke vertragingsfactor zijn de procedures van de Raad van State. Ook hier 

zijn wij niet bevoegd, maar wij hebben wel een aantal suggesties. Er zou al veel worden 

verholpen indien de uitspraak binnen een welbepaalde termijn zou moeten gebeuren en 

indien de mogelijkheid van een gedeeltelijke vernietiging zou bestaan, of een mogelijkheid 

tot reparatie, zoals in Nederland. Daarmee wordt bedoeld dat al tijdens de procedures het 

gebrek wordt hersteld, in plaats van meteen over te gaan tot vernietiging. 

Gelet op alle hier vermelde knelpunten en de knelpunten die nog moeten worden onderzocht, 

lijkt de opmaak van een infrastructuurdecreet zeker aangewezen. We gaan dan ook 

graag in op het voorstel om een taskforce van ambtenaren uit de betrokken departementen 

en beleidsdomeinen op te richten ten einde hiernaar verder onderzoek te verrichten, 

zoals door de commissie zelf werd gesuggereerd. 

3. Gedachtewisseling met het Departement Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid en Onroerend 

Erfgoed 

3.1. Uiteenzetting door mevrouw Christine Daniels, afdeling Ruimtelijke Planning van 

het Departement Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid en Onroerend Erfgoed 

Mevrouw Christine Daniels: We gaan eerst in op de manier waarop RWO betrokken is bij 

deze problematiek. Vervolgens gaan we kort in op de knelpunten die we vaststellen op 

procedureel, maar voornamelijk op inhoudelijk en procesmatig vlak. Daarna geven we 

enkele oplossingspisten en conclusies. 

De betrokkenheid van RWO, voor zover het de procedures betreft en voor zover het gaat 

over een project waarvoor de bestemmingswijziging nodig is, is onder meer gelegen in 

de plan-MER-rapportage. Aangezien de link met het RUP moet worden gemaakt, zijn 

wij daar vrij nauw bij betrokken. Vervolgens maken wij het RUP op en leiden wij daarin 

de procedure. In de daaropvolgende vergunningsfase wordt eerst de project-MER opgemaakt. 

Daar is onze betrokkenheid veeleer zijdelings en adviesverlenend. Ten slotte is 

er de stedenbouwkundige vergunning die, voor zover het projecten van algemeen belang 

betreft, niet door de gemeenten maar door de gedelegeerde of de gewestelijke steden- 


38 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

bouwkundige ambtenaar wordt afgeleverd. Wij zijn uiteraard ook betrokken bij eventuele 

juridische procedures achteraf en natuurlijk ook bij het voorproject, voordat de formele 

procedure van start gaat. 

Er is recent een vereenvoudiging ingevoerd. De Vlaamse Codex bepaalt dat kleine wijzigingen 

van handelingen van algemeen belang mogelijk zijn, in afwijking van de bestaande 

gewestplannen en RUP’s. Daardoor kan in een aantal gevallen de eerste stap – plan-MER 

en RUP – worden overgeslagen. Dat besluit bevat een aantal voorwaarden waaraan voldaan 

moet zijn. Het moet gaan om bestaande of bestemde infrastructuur, die aanwezig 

is op het gewestplan of RUP, maar nog niet is aangelegd. De handelingen mogen niet 

opgenomen zijn in bijlage 1 van het MER-decreet, ze mogen dus niet MER-plichtig zijn. 

Ze mogen niet worden uitgevoerd in een ruimtelijk kwetsbaar gebied. Wanneer ze daar 

wel in gelegen zijn, mogen ze er geen significante impact op uitoefenen. Wanneer het om 

weginfrastructuur gaat, moet het gaan om een ruimtelijke of verkeerstechnische optimalisatie 

van de situatie. Dat kan dan een knooppunt betreffen, of een verbreding van de weg 

of een verschuiving van de as van de weg of de aanleg van een carpoolparking. Dat alles 

natuurlijk onder bepaalde voorwaarden. 

Daarnaast vestigen wij er de aandacht op dat er, vooraleer er van start wordt gegaan met 

de formele procedures, een heel voortraject is. Afhankelijk van de projectstructuur en van 

de initiatiefnemer worden wij daar op een of andere manier bij betrokken. Het gaat dan 

bijvoorbeeld om streefbeeldstudies, tracéstudies, haalbaarheidsstudies, technische onderzoeken. 

Onze rol kan daarin heel verschillend zijn, afhankelijk van het onderwerp. Afhankelijk 

van de projectstructuur is die rol veeleer van formele of informele aard. 

Uit die opeenvolging van procedures blijkt duidelijk dat een heel goede afstemming en 

coördinatie nodig zijn om het geheel vlot te laten verlopen. Dan hebben we het niet alleen 

over timing maar ook over inhoudelijke conclusies. 

Elke stap heeft natuurlijk een impact op de volgende stap. Een goede samenwerking en 

afstemming tussen de betrokken administraties en onderzoekers is essentieel. 

Wat de knelpunten betreft, is onze belangrijkste vaststelling dat er veel tijd ligt tussen 

het eerste voornemen om, bijvoorbeeld, een missing link aan te pakken en de feitelijke 

uitvoering van de werken. Ons inziens, is dit zeker niet geheel aan de procedures te wijten. 

Volgens ons nemen de procedures slechts een beperkt gedeelte van de tijd in. Het is 

heel belangrijk een goed planningsproces te voeren voor de formele procedures worden 

aangevat. Ik heb het hier niet enkel over de technische en andere onderzoeken die voor de 

effectieve start moeten worden gevoerd. Er is ook behoefte aan een goed voorproces. Dit 

moet tot een vlot traject en een maatschappelijk draagvlak leiden. Een consensus moet het 

mogelijk maken goede keuzes te maken. Daarnaast zijn er nog inhoudelijke knelpunten. 

Het is in elk geval niet onze bedoeling te zeer op de decretale procedures inzake de ruimtelijke 

ordening te focussen. Volgens ons vormen die immers slechts een beperkt gedeelte 

van het hele proces. 

Wat de ruimtelijke ordening betreft, gaat het om maximale vervaltermijnen. De decretaal 

bepaalde termijnen zijn effectief vervaltermijnen. Dat betekent dat we er steeds naar 

streven sneller te werken. Eenmaal het openbaar onderzoek voor een ruimtelijk uitvoeringsplan 

is afgelopen, is de termijn om tot een definitieve vaststelling te komen decretaal 

bepaald. Het gaat om een maximumtermijn. Indien de adviescommissie snel een advies 

uitbrengt en indien er een consensus is, kunnen we sneller tot de definitieve vaststelling 

overgaan. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 39 

Daarnaast mogen we niet vergeten dat een aantal procedurele stappen ten gevolge van 

Europese verdragen verplicht zijn. Die stappen zijn bedoeld om de inspraak te garanderen 

en om tot een draagvlak te komen. Dat draagvlak zal er echter niet enkel omwille van formele 

procedures, maar vooral omwille van het voortraject komen. 

We stellen vast dat steeds meer procedures worden aangespannen tegen RUP’s en tegen 

de afgeleverde vergunningen. Het is dan ook belangrijk dat we de procedures zorgvuldig 

doorlopen en geen fouten maken. Veel procedures die worden aangespannen, grijpen 

terug naar een aantal beoordelingen in milieueffectenrapporten en in mobiliteitseffectenrapporten 

en naar ingediende bezwaarschriften. Die documenten zijn oorspronkelijk 

bedoeld om de overheid toe te laten een goede beslissing te nemen. Nu worden ze gebruikt 

of zelfs misbruikt om op basis van kleine elementen die onvoldoende zijn gemotiveerd een 

schorsing of een vernietiging te verkrijgen. Een goede motivering is dan ook zeer belangrijk. 

Dit kost op zich echter ook wat tijd. 

De inhoudelijke knelpunten zijn voor ons de belangrijkste. In de loop van het traject van 

heel ruwe schets van een tracé tot de feitelijke realisatie in het technisch ontwerp vinden 

allerlei onderzoeken plaats. Die onderzoeken kunnen tot bijstellingen van het oorspronkelijk 

tracé leiden. Dat heeft natuurlijk een impact op het RUP of op de lopende vergunningsprocedure. 

Zoals al eerder is opgemerkt, kan dat tot problemen leiden. 

Voor veel missing links wordt momenteel met een ‘Design, Build, Finance, Maintain’- 

procedure (DBFM-procedure) gewerkt. Op die manier wordt getracht de aannemer een 

bepaalde mate van ontwerpvrijheid te laten behouden. Het is niet altijd even eenvoudig 

dit in een RUP te verwerken. In een RUP moeten immers bepaalde kwaliteitseisen worden 

vastgelegd en moeten een aantal milderende maatregelen uit het MER worden vertaald. 

Daarnaast moeten in het RUP ook de omvang van het tracé en het tracé zelf worden vastgelegd. 

Het vinden van dit delicate evenwicht vergt een hele zoektocht. 

Tot slot wil ik nog iets zeggen over de relatie tussen een plan-MER en een RUP en tussen 

een project-MER en een stedenbouwkundige vergunning. We merken vaak dat met 

verschillende niveaus van detaillering wordt gewerkt. In een RUP ligt het abstractieniveau 

veel hoger dan in een plan-MER, waarin de milderende maatregelen al heel gedetailleerd 

worden uitgewerkt. Het is niet altijd eenvoudig beide met elkaar te verzoenen. De milderende 

maatregelen in het MER moeten in het RUP of in de stedenbouwkundige vergunning 

een vertaling krijgen. Daarbij moet rekening worden gehouden met het feit dat een 

RUP enkel uitspraken kan doen over wat ruimtelijk relevant is. Dat is niet het geval voor 

elk punt dat in een MER is opgenomen. Dit vergt een zoektocht. Bovendien is dit een 

zwak punt dat in procedures bij de Raad van State vaak aan bod komt. 

Wat de procedures betreft, zouden enkele denksporen tot oplossingen kunnen leiden. 

Door bepaalde procedures te laten overlappen, zou tijdswinst kunnen worden geboekt. 

Na de kennisgevingsfase van het plan-MER wordt de opmaak van het plan-MER aangevat. 

We zouden tegelijkertijd ook aan de opmaak van het RUP kunnen beginnen. Na de 

bespreking van de ontwerptekst van het plan-MER zou al een plenaire vergadering in verband 

met het RUP kunnen worden georganiseerd. Hierdoor zou na de goedkeuring van 

het plan-MER al onmiddellijk een voorlopige vaststelling van het RUP door de Vlaamse 

Regering kunnen plaatsvinden. Hetzelfde geldt voor wat na de voorlopige vaststelling 

nog moet gebeuren. Eenmaal een openbaar onderzoek is gevoerd, kan de opmaak van 

het project-MER al aanvatten. Die mogelijkheid is ondertussen formeel in de Vlaamse 

Codex Ruimtelijke Ordening opgenomen. De bepalingen inzake ruimtelijke projecten van 

gewestelijk en strategisch belang laten toe procedures te laten overlappen. Aangezien die 

artikelen nog maar pas van kracht zijn, hebben we hier echter nog niet veel ervaring mee. 


40 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Een goede coördinatie en afstemming vergen niet enkel een stappenplan in de tijd, maar 

ook met betrekking tot de inhoud. De onderzoeken en procedures hebben immers een 

belangrijke invloed op elkaar. Wat betreft de procedures en de tijd die die innemen, willen 

we er ook op wijzen dat er met de Codex voor dossiers die ingediend zijn volgens de bijzondere 

procedure, ondertussen ook een dwingende behandelingstermijn geldt. De stedenbouwkundig 

ambtenaar heeft na het advies van het schepencollege 60 dagen de tijd om 

een beslissing te nemen, zo niet is het een stilzwijgende weigering. Dat betekent natuurlijk 

ook dat dit een heel krappe periode is, indien er nog bijkomend onderzoek of bijkomend 

overleg nodig is. Dat is heel moeilijk. Vandaar dat ervoor gepleit wordt om voorafgaand 

aan het indienen van de stedenbouwkundige vergunningsaanvraag al tot een consensus te 

komen. 

Daarbij aansluitend, lijkt vooroverleg ons enorm belangrijk, zowel op het vlak van het 

ruimtelijk uitvoeringsplan (bestemmingswijziging) als op het vlak van de stedenbouwkundige 

vergunningsaanvraag. De Codex heeft daar ook op ingespeeld met een mogelijkheid 

om projectvergaderingen te organiseren. Er is op dit moment een uitvoeringsbesluit in 

opmaak. Er wordt gemikt op een inwerkingtreding vanaf 1 april. Dat betekent dat er 

vooroverleg kan plaatsvinden met alle adviesverlenende instanties, wat dan leidt tot een 

schriftelijk stedenbouwkundig attest, waar niet zomaar op kan worden teruggekomen. 

Wat betreft de inhoud, willen we er ook de nadruk op vestigen dat de verschillende 

instrumenten op de juiste manier moeten worden ingezet. Het is al herhaaldelijk aan bod 

gekomen dat een plan-MER vaak heel gedetailleerd wordt uitgewerkt en meer op projectniveau 

gesitueerd is. Wanneer een plan-MER effectief in functie van de tracébeoordeling 

wordt ingezet, maakt het dat veel eenvoudiger om de vertaling naar het ruimtelijk uitvoeringsplan 

uit te voeren. Hetzelfde geldt voor het ruimtelijk uitvoeringsplan, om daar op 

een voldoende abstract niveau te blijven, zodat later, in de stedenbouwkundige vergunning 

en in het project-MER, de nodige onderzoeken en verfijning verder kunnen gebeuren. 

Daarbij aansluitend, willen we wijzen op de benchmarkstudie die RWO heeft laten uitvoeren, 

met de bedoeling om inzicht te krijgen in de manier waarop het er in andere regio’s in 

de praktijk aan toe gaat. De studie gaat verder dan louter kijken naar het juridische luik, 

omdat dat niet altijd even duidelijk maakt hoelang een procedure duurt of wat er echt in 

een beoordeling staat. Daarom hebben we echt naar de praktijk gekeken. 

Er zijn zeven regio’s geraadpleegd: het Brusselse en Waalse Gewest, Denemarken, Finland, 

Schotland, Beieren en Oostenrijk. De vragen die daar gesteld zijn, peilden naar 

de juridische achtergrond, de praktijk van zowel ruimtelijke ordening als MER, en de 

integratie tussen beide planningsprocessen. Verder zijn er ook een aantal praktijkvragen 

gesteld over specifieke elementen zoals hiërarchie van plannen, onderzoek tot MER, nota 

publieke consultatie, de methodiek, monitoring en evaluatie. 

Ik geef u een aantal in dit kader relevante antwoorden die we op de vragen hebben gekregen. 

Opmerkelijk is dat de wetgeving in de meeste regio’s, hoewel oorspronkelijk misschien 

opgenomen in de milieuwetgeving, op dit moment, voor zover het gaat om plan-MER’s 

voor ruimtelijke plannen, volledig geïntegreerd is in de ruimtelijkeordeningswetgeving. 

Verder liggen het initiatief en de deskundigheid voor het opmaken van de milieueffectenrapporten 

bij de planningsautoriteit en worden er zelden consultants ingehuurd. Meer 

zelfs: heel vaak wordt aangegeven dat consultants inhuren een zwak punt is, omdat je dan 

gaat werken met mensen die misschien te weinig voeling hebben met de politieke gevoeligheden 

en er dus ook te moeilijk op kunnen inspelen. In andere gevallen treedt de milieuadministratie 

zelf op als consultant. 

Ook de scoping gebeurt door de planningsautoriteit, in bepaalde gevallen met adviesinstanties 

of met inspraak van de bevolking. De discussie die wij hier vaak opmerken 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 41 

over de vraag of een MER een afzonderlijk document moet zijn, dan wel of het volledig 

geïntegreerd moet worden in het ruimtelijk uitvoeringsplan, speelt ook in andere regio’s. 

Hetzelfde geldt voor de detailleringsgraad. Dat is hier vaak een moeilijk punt, en dat geldt 

ook voor de andere regio’s. 

De kwaliteitscontrole die daarna op de afgewerkte milieubeoordeling moet gebeuren, 

valt vaak volledig onder de verantwoordelijkheid van de bevoegde planningsoverheid. Er 

is dus vaak geen goedkeuringsprocedure, zoals hier wel het geval is. In bepaalde gevallen 

gebeurt dat ook door een impliciete controle door het garanderen van raadpleging 

en participatie. Die raadpleging en participatie worden als heel belangrijke elementen 

beschouwd. In een aantal gevallen horen daar formele verplichtingen bij, maar bijvoorbeeld 

in Finland hebben ze een heel grote cultuur van raadpleging en participatie en blijven 

die formele verplichtingen beperkt. 

Daaruit kunnen we een aantal conclusies trekken. Een eerste conclusie is het belang van 

een geïntegreerd proces, waarmee we bedoelen dat Leefmilieu volledig geïntegreerd wordt 

in het ruimtelijke planproces en dat er geen seriële schakeling van verschillende procedures 

is. Er wordt ook vaak aandacht gevestigd op de meerwaarde van een getrapt of iteratief 

besluitvormingsproces. Daarnaast is er een participatief proces, waarbij er al in een vroeg 

stadium voldoende betrokkenheid moet worden gegarandeerd. Die betrokkenheid moet 

ook continu doorlopen. Het moet een heel open en transparant proces zijn, op maat van 

het specifiek project. Er is ook altijd aandacht gevraagd voor de focus op de verschillende 

rollen die de verschillende actoren moeten innemen. 

Tot slot wordt ook de aandacht gevestigd op het beperken van de graad van formalisme. 

Er wordt voor gewaarschuwd dat een hoge graad van formalisme misschien een illusie van 

rechtszekerheid geeft, maar die zeker niet biedt. Natuurlijk moeten wel de nodige randvoorwaarden 

worden vastgelegd. 

Een van de inhoudelijke oplossingspistes die wij voorstellen, is om te onderzoeken op 

welke manier kan worden overgegaan tot trapsgewijze beslissingsmomenten, waarbij bijvoorbeeld 

wordt gegarandeerd dat op het moment dat er een tracékeuze is gemaakt voor 

een missing link, er op een later moment niet meer op wordt teruggekomen en dat het echt 

is afgesloten. Bij een stedenbouwkundige vergunningsaanvraag voor een project wordt 

dus niet meer aangegeven dat het eigenlijk het verkeerde tracé is. 

Misschien wel het belangrijkste punt is het werken aan een maatschappelijk draagvlak. 

Goede communicatie lijkt ons essentieel, ook wanneer men kijkt naar de gerechtelijke procedures 

die achteraf vaak volgen. Het van bij de aanvang opbouwen van een maatschappelijk 

draagvlak kan dergelijke procedures vermijden. 

Naar ons aanvoelen, vormen de procedures van ruimtelijke ordening niet het grote probleem. 

Zij kunnen vrij snel worden doorlopen op het moment dat er een consensus is en 

dat de beleidsopties duidelijk zijn. 

Conclusie: het zijn niet zozeer de decretaal bepaalde procedures waarop moeten worden 

ingezet, maar veeleer het voortraject. Het gaat dan zowel over het opbouwen van een 

draagvlak als over het bereiken van een consensus over de juiste keuzes. Ook het inzetten 

van het juiste instrument op het juiste moment en op het juiste schaalniveau is essentieel. 

Het volledige proces van idee tot realisatie – goed coördineren en het invoeren van trapsgewijze 

beslissingsmomenten – is essentieel om op een eenvoudige en vlotte manier tot 

realisatie te komen. 


42 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

4. Gedachtewisseling met het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie 

4.1. Uiteenzetting door de heer David Stevens, dienst Begeleiding Gebiedsgerichte Planprocessen 

van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie 

De heer David Stevens: De presentatie die ik zal geven, is opgebouwd uit de ervaring die 

ikzelf heb na meer dan tien jaar participatie in een aantal van de belangrijkste Vlaamse 

planningsprocessen uit het afgelopen decennium. Ik denk dan aan de afbakeningen van 

de havens van Antwerpen, Gent, Zeebrugge en het planningsproces rond het Economisch 

Netwerk Albertkanaal. 

Mijn presentatie bestaat uit drie onderdelen. Enerzijds geef ik een visie vanuit Leefmilieu 

op de oorzaken van de lange duur van die planningsprocessen. Ik zal ook een aantal leerpunten 

uit het buitenland naar voren brengen. Ik heb ook een eerste voorstel van aanpak 

over hoe we in de toekomst beter met die planningsprocessen kunnen omgaan. 

Vanuit Leefmilieu zijn wij al lange tijd betrokken bij die planningsprocessen. Wij zien een 

viertal belangrijke oorzaken voor het feit dat het in Vlaanderen zolang duurt voor er een 

schop in de grond gaat. 

De eerste oorzaak is dat het maatschappelijk bewustzijn de afgelopen decennia enorm 

is gegroeid wanneer het gaat over milieuproblemen. De tweede oorzaak is de ruimtelijke 

versnippering in Vlaanderen van functies en activiteiten. Een derde oorzaak heeft te 

maken met de toch wel moeizame zoektocht naar een maatschappelijk draagvlak voor die 

infrastructuurprojecten. De vierde oorzaak is veeleer procedureel. Wanneer het gaat over 

milieueffectenbeoordelingsprocedures, dan stellen we vast dat die worden opgeladen met 

zaken die daar eigenlijk niet thuishoren. 

Gedurende de afgelopen 20 à 30 jaar is de aandacht voor milieu, gezondheid en leefomgeving 

heel erg gestegen. Dat vertaalt zich vandaag in die milieueffectenbeoordeling. Het 

plan-MER heeft een hele evolutie met zich meegebracht waarin veel meer elementen van 

die complexe milieuproblematiek – lucht-, geluid- en bodemverontreiniging – zich opstapelen. 

Het MER komt dus steeds meer in beeld. Omwille van het stijgende belang van 

het milieu bij burgers en actiegroepen, worden ook de gekozen oplossingen en eventuele 

alternatieven steeds vaker in vraag gesteld. 

Vanuit het milieubeleid willen we aangeven dat een MER een goed of middelmatig milieuproject 

beter kan maken door het inpassen van een aantal milderende maatregelen of 

door aandacht te hebben voor een flankerend beleid. Een MER kan een slecht milieuproject 

echter niet goedmaken. Dat is onmogelijk. 

Wat die vier oorzaken betreft, zal ik een aantal ideeën naar voren brengen over hoe we 

daar in de toekomst mee kunnen omgaan. 

Wat de eerste oorzaak betreft, moeten we de maatschappelijke realiteit aanvaarden en 

daarop anticiperen. Het MER-rapport heeft een specifieke rol, met name het milieuonderzoek 

van die complexe mix van elementen van bodem, geluid en lucht. Het MER heeft 

niet tot doel om allerlei andere elementen te onderzoeken. Wat wel kan, is een MERproces 

op zich. Dat is, meer dan het opmaken van een MER-rapport, het MER-proces 

gebruiken als een plan of ontwikkelingsinstrument door een aantal milderende maatregelen 

te koppelen aan het oorspronkelijke plan. Er wordt dan niet alleen een weg aangelegd. 

Er wordt tegelijkertijd nagedacht over de omgeving van die weg: geluidsbuffers, fijn stof 

enzovoort. 

De tweede oorzaak, de ruimtelijke versnippering van functies en activiteiten in Vlaanderen, 

is typisch voor de Vlaamse context. Vlaanderen is volgebouwd met zaken die daar 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 43 

niet thuishoren. Wanneer we de vergelijking maken met een ander West-Europees land dat 

inzake bevolkingsdichtheid bij ons land aanleunt, dan stellen we vast dat in Vlaanderen 25 

percent van de ruimte is bebouwd. In Nederland is dat 15 percent. Het is vandaag uiteraard 

veel moeilijker om die noodzakelijke infrastructuurwerken, een nieuwe missing link, 

daar nog tussen te krijgen. We ondervinden veel meer oppositie. We moeten daar in ons 

milieubeleid en de MER-onderzoeken actief op inspelen. Een oplossing zoeken daarvoor 

duurt veel langer omdat we met veel meer randfactoren rekening moeten houden. 

Dat kunnen we niet van vandaag op morgen realiseren. Een kernversterkende ruimtelijke 

ordening zoals in een aantal andere landen, zou ons daarin kunnen helpen. De kosten 

voor infrastructuurwerken worden niet enkel door het project zelf bepaald, maar ook 

door de milderende maatregelen en het noodzakelijke flankerende beleid. Er zijn altijd 

mogelijkheden om de oppositie tevreden te stellen. Zo creëren we win-winsituaties. We 

kunnen bijvoorbeeld de landbouwers specifieke compensaties aanbieden, zoals een gebruikersregeling. 

We kunnen natuurlijk nooit iedereen tevreden stellen, maar we moeten er 

toch voor zorgen dat maatschappelijk belangrijke groepen de meerwaarde van een investeringsproject 

inzien. We moeten de alternatieven ook buiten de bestaande paden zoeken. 

In andere landen slaagt men daarin. 

De milieuaspecten zijn intussen veel belangrijker geworden. Het MER komt vaak vrij laat 

in het proces naar voren. De terinzagelegging – gekoppeld aan de opmaak van een plan- 

MER – dus ook. De terinzagelegging is voor de burger vaak de eerste kennismaking met 

de plannen van bijvoorbeeld een missing link. Het eerste planningsproces vindt meestal 

plaats binnen de administratie en op politiek niveau. De terinzagelegging gaat niet over de 

tevredenheid van de burger, maar over de methodiek van het plan-MER. Ook al maken 

we dat duidelijk, vaak grijpt de burger dat moment aan om op het project of het plan te 

schieten. 

Dat is niet de bedoeling en genereert extra werk voor de dienst-MER, waar we zelf niet 

voor geschikt zijn, dat moet ik toegeven. Het is niet onze taak om te reageren op de 

opmerkingen van burgers die een project niet zien zitten, maar om goed milieuonderzoek 

te voeren. Men moet de terinzagelegging duidelijker motiveren. 

Men moet een manier vinden om de goed- of afkeuring van de burger veel vroeger in het 

planningsproces te vragen, zelfs in de eerste fase al. Zoals collega’s al zeiden, moet de 

participatie en de zoektocht naar een draagvlak een aandachtspunt vormen gedurende het 

hele planningsproces. Een goed voorbeeld op dat vlak is het project Gentse Kanaalzone. 

Dat loopt al sinds begin jaren negentig. Er wordt continu met de wijkorganisaties overlegd. 

Er zijn altijd actiegroepen die oppositie voeren tegen een project. Spijtig genoeg zijn het 

vaak individuele burgers die via de Raad van State het project aanvallen. Wij vinden dat 

we methodes moeten zoeken om de zwijgende meerderheid die voorstander is te activeren. 

Dat zal niet eenvoudig zijn, maar wellicht een meerwaarde betekenen voor de planningsduur. 

Een laatste oorzaak van de lange duur van de planningprocessen is specifiek gebonden 

aan de MER-procedures. Gedurende die tien jaar hebben een aantal MER’s een abnormaal 

lange doorlooptijd gekend. Gemiddeld neemt dat een jaar in beslag. Zelfs voor een 

moeilijk project is dat voldoende om alle milieuaspecten in voldoende mate en gedetailleerd 

te onderzoeken. In de afgelopen jaren kwamen we dossiers tegen die anderhalf tot 

twee jaar nodig hadden. De hoofdreden daarvan is dat er niet-milieugebonden motivaties 

worden opgenomen in dat MER. Het MER is er eigenlijk enkel om het milieuonderzoek 

te voeren en om de politieke besluitvormers informatie te geven over de kwaliteit van het 

milieu en van de alternatieven die moeten worden onderzocht. Omdat het plan-MER het 


44 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

enige instrument is met een stevige juridische verankering, probeert men de eindconclusie 

van het MER op te laden met niet-milieugebonden elementen. Dat kan een maatschappelijke 

kosten-batenanalyse zijn, of een multicriteria-analyse waarbij economische argumenten 

worden aangehaald om een bepaald tracé, een milieuvriendelijk alternatief toch nog 

in een bepaalde richting te duwen. Wij denken dat dat een expliciete opdracht is van het 

besluitvormingstraject en dat het niet de bedoeling kan zijn om het plan-MER daarmee 

op te laden. Dat zou moeten kunnen worden omgedraaid. Het MER is daar niet geschikt 

voor. Dat veroorzaakt die lange doorlooptijden. De behandelingstijd die de milieuoverheid 

daaraan besteedt, is eigenlijk veel korter. Zo waren er eind 2009 11 op 241 lopende 

dossiers waarvoor we de in de regelgeving opgenomen termijnen van orde overschrijden. 

Dat lijkt me niet zo catastrofaal. 

Hoe kunnen we daarmee omgaan Het is belangrijk dat dit herkenbare milieuonderzoek 

in een eerste informele fase van het planningsproces parallel kan lopen met die studies, 

zodat het plan-MER niet wordt overladen met al die andere studies qua mobiliteit en 

ruimtelijke en economische afwegingen. Een goed voorbeeld is het Economisch Netwerk 

Albertkanaal. Dat proces is begonnen in 2002 en wordt getrokken door de collega’s van 

Ruimtelijke Ordening. Daar heeft men in een eerste informele fase gedurende twee jaar 

allerlei onderzoeken parallel laten lopen, om dan te komen tot politieke besluitvorming. 

Op 23 april 2004 heeft de Vlaamse Regering op basis van het planningsproces beslist voor 

welke bedrijventerreinen ze zou gaan, en voor welke niet. Aan de hand van die keuzes zijn 

er dan een heel aantal vervolgprocessen en -projecten opgestart. Nu, zes jaar later, zien we 

dat die beslissing het beginpunt is geweest voor een heel aantal bedrijventerreinen. Het 

zijn er momenteel acht. Voor een aantal niet zo evidente bedrijventerreinen is er heel vlot 

een RUP opgestart. Ondertussen zijn ook al de vergunningen verstrekt en is men zelfs 

al bezig met de aanleg van een aantal terreinen. Onzes inziens is dat te danken aan die 

eerste planningsfase, waarin we niet bezig zijn geweest met formele MER- en andere procedures, 

maar waarbij we in een goed partnerschap en in samenwerking met gemeenten 

– want er is best ook wel wat informatie en participatie van lokale besturen geweest – zijn 

gekomen tot een politieke besluitvorming. Dat is dus gebeurd zonder dat er één formele 

procedure werd doorlopen. 

Ik geef het voorbeeld van de aanleg van een bedrijventerrein van 60 hectare. Voor Vlaanderen 

is dat toch geen klein bedrijventerrein. We hebben een aantal stappen op een tijdslijn 

gezet. De stappen die aan het milieubeleid, aan de formele MER-procedures, zijn 

gekoppeld, beslaan slechts enkele maanden, ten eerste voor een ontheffing van een plan- 

MER en ten tweede voor een ontheffing van een project-MER. Toch constateren we dat 

men er zeven jaar over doet om dat bedrijventerrein te realiseren. Er zijn vandaag heel veel 

aspecten die maken dat dit zeven jaar duurt en die hebben niet enkel te maken met een 

MER-aspect. 

Deze commissie gaat over de maatschappelijk belangrijke investeringsprojecten. Ik heb 

geprobeerd een niet-limitatieve opsomming te geven van de belangrijkste projecten waarvoor 

de voorbije twee jaar binnen onze dienst MER een MER-proces heeft gelopen. Dat 

is best een indrukwekkende lijst. Gelukkig stellen we vast dat een aantal projecten in uitvoering 

zijn, zoals het Diaboloproject en de Hedwige-Prosperpolder. Een aantal andere 

zijn echter echt nog wel langetermijndenken. Tegelijk zijn we ook vanuit het milieubeleid 

betrokken bij heel wat andere studies, die ook nog een aantal plannen voor de toekomst 

onderzoeken. Dat is toch wel een heel erg groot aantal waarmee we ons op twee jaar – op 

zich geen heel lange periode – tegelijkertijd en parallel mee moeten bezighouden. Dat 

maakt dat onze aandacht vanuit het milieubeleid heel sterk versnipperd is over een heel 

erg groot aantal projecten. 

LNE is dan ook voorstander van het opmaken van een politiek verankerd meerjarenplan 

op lange termijn, waarin er veel meer keuzes worden gemaakt. We achten het weinig rea- 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 45 

listisch dat de lange lijst van projecten in de komende vijf jaar zou kunnen worden gerealiseerd. 

Toch moeten we onze aandacht over al die projecten verdelen. Dat lijkt ons niet zo 

efficiënt. Er moet een veel meer onderbouwde keuze worden gemaakt door het politieke 

besluit vormingsniveau, zodat de administratie zich kan beperken tot een aantal plannen 

die prioritair zijn voor Vlaanderen en waarop we dan ook prioritair kunnen inzetten. 

Daar zouden we dan ook echt projectleiders voor kunnen aanduiden. Vandaag is alleszins 

binnen de dienst-MER iedereen bezig met zeventien verschillende projecten en plannen. 

Dan kunnen we ons ook niet echt focussen en er voldoende diepgang in krijgen, bijvoorbeeld 

om mee te helpen aan dat maatschappelijk draagvlak. 

Dat staat vandaag ook zo in het regeerakkoord. Er zou een projectleider kunnen worden 

aangeduid voor een aantal plannen en projecten. Ook zou daaraan een multidisciplinair 

projectteam kunnen worden gekoppeld, met mensen van Ruimtelijke Ordening, Milieu, 

Mobiliteit, Archeologie en weet ik wie allemaal. Op die manier kunnen we die projecten 

wellicht sneller afronden, omdat we onze aandacht niet moeten versnipperen over een 

groot aantal projecten. 

Ik verwijs in dat verband naar een Nederlands voorbeeld, het project Stadshavens in 

Rotterdam. We kijken nogal vaak over onze noordergrens. We vinden dat een heel goed 

voorbeeld van een projectteam, dat ondertussen ook al bijna een decennium bezig is. 

Dat bestaat uit maar liefst 25 mensen, waarvan een aantal gedetacheerd vanuit de administratie 

en een aantal mensen die louter voor die opdracht in dienst zijn genomen. 

Die mensen zijn voltijds bezig om voor een onderdeel van de haven van Rotterdam in de 

begeleiding te voorzien van wat vandaag economisch terrein is – een aantal dokken – naar 

gemengd woon-werkgebied. Vandaag moet bij ons één iemand vaak zeven à acht verschillende 

projecten opvolgen. U zult begrijpen dat dit niet evident is en dat de kwaliteit daar 

echt wel onder lijdt. 

De voorbije jaren is er ook met betrekking tot de opmaak van plan-MER’s een enorm 

grote evolutie geweest. We zijn er zeker niet tegen om het aantal MER’s die worden opgemaakt 

te beperken. 

Ik vat de leerpunten kort samen. Er zijn diverse oorzaken die maken dat maatschappelijk 

belangrijke investeringsprojecten vertraging oplopen. Die oorzaken zijn contextgebonden. 

Er is niet één oorzaak die echt geldt voor alle planningsprocessen. Het is echt wel een mix 

van oorzaken, die vaak gebonden zijn aan de specificiteit van dat project. 

We merken, en vinden dat niet altijd even leuk, dat milieubeleid en MER’s vaak – en 

soms wel ten onrechte, vinden wij – worden genoemd als oorzaak van die vertraging. In 

een aantal gevallen zal dat zeker het geval zijn geweest, maar het zal zeker niet om een 

meerderheid gaan. Mea culpa: de Vlaamse overheid is onvoldoende georganiseerd voor 

die complexe planningsprocessen. Wij zijn heel sterk in het maken van procedures en dergelijke, 

maar het opvolgen van een complex planningsproces in de vandaag zo specifieke 

ruimtelijke context vraagt eigenlijk een specifieke knowhow. Vandaag zijn we daar wellicht 

niet zo goed op voorzien. 

Ik verwijs naar de studie ‘Geïntegreerd gebiedsgericht beleid’ van Jef Van den Broeck 

en Louis Albrechts. Die laatste is een van de auteurs van het Ruimtelijk Structuurplan 

Vlaanderen. Al tien jaar geleden gaven zij aan hoe we eigenlijk met dergelijke complexe 

planningsprocessen zouden moeten omgaan. In het pleidooi voor veel meer informele 

planningsprocessen kan de studie voor de leden van deze commissie een handleiding zijn. 

Ze bevat voorbeelden van hoe we daar efficiënt en met aandacht voor participatie mee 

kunnen omgaan. 


46 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Dan zijn er de leerpunten uit het buitenland. De benchmarkstudie werd al aangehaald. We 

merken dat een aantal knelpunten zeker niet specifiek zijn voor de Vlaamse context, maar 

een aantal andere wel. We merken ook dat die planningsprocessen in het buitenland zeker 

niet korter duren. Ze worden anders gestructureerd en verlopen anders, maar wij merken 

dat de meerderheid van die planningsprocessen ook echt wel jarenlang duren. Dat lijkt me 

typisch te zijn voor de West-Europese context. Wel heeft Vlaanderen nood aan een vergroting 

van de efficiëntie; aan een verdere integratie, zeker op het niveau van de administratie, 

maar ook inhoudelijk; aan een gezonde dosis informeel overleg, dus niet te veel nieuwe 

procedures creëren, en aan aandacht voor participatie. Wat dat betreft, onderschrijven we 

de conclusies van die studie. 

LNE heeft het Nederlandse programma Sneller en Beter van de commissie-Elverding 

bestudeerd en heeft er een aantal leerpunten uitgehaald. De commissie-Elverding heeft 

een aantal adviezen verstrekt. Een van de eerste resultaten van het programma Sneller en 

Beter is de keuze van één alternatief voor de zuidelijke ringweg rond Groningen, die zal 

worden aangelegd in 2015. Sneller We kunnen hier een vraagteken bij plaatsen. Beter 

Het lijkt zo, omdat men vrij vlug een alternatief heeft gekozen. 

De conclusies zijn het uitgangspunt voor een aantal LNE-studies die recent zijn opgestart. 

Een studie is de bevraging van alle stakeholders over hun evaluatie van alle MER-processen. 

Dit leidde tot een SWOT-analyse en een plan van aanpak met de bedoeling tot verbeterpunten 

te komen. Zeker nog dit jaar moet er een implementatieplan zijn. 

LNE gaat ook een aantal casestudy’s onderzoeken. Twintig lopende plan- en project- 

MER-processen worden gedetailleerd onderzocht op knelpunten met de bedoeling de 

processen te versnellen. Er wordt vooral gekeken naar de manier waarop men participatie 

kan verbeteren. In maart worden de eerste tussentijdse resultaten van de studie verwacht 

en na de zomer zou het eindrapport met aanbevelingen klaar moeten zijn. 

Deze initiatieven sluiten nauw aan bij de werking van deze ad-hoccommissie en bij de 

werking van de Expertencommissie van mevrouw Berx, in opdracht van de Vlaamse Regering. 

De conclusies uit de commissie-Berx zullen worden samengelegd met deze uit de 

LNE-studie om te komen tot een verbetering van de planningsprocessen. Vandaar dat de 

betrokkenheid van alle relevante actoren heel belangrijk is. 

LNE pleit in een eerste fase voor een informeel planningsproces, los van formele procedures, 

met een hoge graad van participatie, zowel van administraties als van individuele 

burgers. Ze moeten zo vroeg mogelijk worden betrokken, aangestuurd door een multidisciplinair 

projectteam uit de administratie, met een gebiedsenveloppe. Deze fase zou 

moeten worden afgesloten met een bestuursovereenkomst om een aantal afspraken te 

maken – het is het idee van de getrapte besluitvorming – over het verdere planningsproces. 

Hoe gaat het verder nadat er een bepaalde consensus is gevonden Die consensus kan 

gaan over een bepaalde missing link of over alternatieven enzovoort. Het is goed om die 

elementen in een bestuursovereenkomst vast te leggen, zodat men er in de formele MERprocedures 

niet meer op moet botsen. Hoe vlugger men in een bepaalde fase een bestuursovereenkomst 

kan afsluiten, hoe vlugger men alle mogelijke gerechtelijke procedures kan 

laten plaatsvinden. Een financieel plan is ook een belangrijk element in de bestuursovereenkomst. 

Het milieuonderzoek is geen formeel MER, wel een MER-proces en maakt evenwaardig 

deel uit van de eerste fase, net zoals bijvoorbeeld een mobiliteitsonderzoek. In het plan 

moeten milderende maatregelen worden opgenomen omdat het op die manier beter verkoopbaar 

is. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 47 

Indien voldaan wordt aan de drie kenmerken van het plan-MER – systematische en 

wetenschappelijk verantwoorde analyse van het plan en de redelijkerwijze in beschouwing 

te nemen alternatieven, kwaliteitsbeoordeling van de informatie, actieve openbaarheid – 

dan kan een ontheffing van plan-MER verleend worden. Dit kan dus een versnelling zijn. 

De volgende fase is veel meer aan procedures gekoppeld, want op dat moment is er eigenlijk 

al een eerste politieke besluitvorming gebeurd. In deze fase kunnen een gekozen alternatief 

of alternatieven parallel in een MER en in een RUP worden uitgewerkt. Ook deze 

fase wordt afgesloten met een bestuursovereenkomst. 

Deze aanpak is wellicht niet sneller qua planningsfase, maar wel efficiënter in die zin dat 

er een gelijkwaardig partnerschap is gegroeid en dat de bekommernissen van individuele 

burgers of actiegroepen sneller worden meegenomen. De kwaliteit is van een hoger 

niveau. Individuele burgers of actiegroepen zullen minder gronden hebben om naar de 

Raad van State te stappen. Op die manier is er wel een versnelling mogelijk. 

Deze aanpak is niet geschikt voor elk planningsproces in Vlaanderen. Het gaat over een 

beperkt aantal complexe planningsprocessen, zoals bijvoorbeeld de uitbouw van havens. 

Voor minder complexe projecten – bijvoorbeeld een ring rond een kleinstedelijk gebied 

– moet de doorlooptijd wel verkort kunnen worden. Dit is een gedeelde verantwoordelijkheid 

LNE en RWO, die daar nu reeds gezamenlijk aan werken. 

5. Bespreking 

De voorzitter: Deze interessante uiteenzettingen maken duidelijk dat de commissie zich de 

komende weken nog intens met deze problematiek zal moeten bezighouden. 

Naast de taskforce in de administratie, is er ook een Expertencommissie opgericht, die 

vertegenwoordigd is op deze hoorzitting. 

De heer Bart Martens: Mijnheer de voorzitter, ik wil eerst en vooral de sprekers danken 

voor hun boeiende uiteenzettingen. Het zou goed zijn indien ook de commissieleden de 

rapporten waarnaar zij verwezen zouden krijgen. Ik denk onder meer aan de benchmarkstudie, 

besteld door de Afdeling Ruimtelijke Planning (ARP), over de manier waarop de 

plan-MER al dan niet integreert in de planningsprocedures van de verschillende Europese 

regio’s. 

Mijn eerste vragen zijn gericht tot de vertegenwoordigster van Openbare Werken. Mevrouw, 

u pleit voor een meer uitgebreid integraal vooronderzoek, waarbij niet alleen de 

milieu effectenbeoordeling zou plaatsvinden, wat een geformaliseerde ex-antebesluitsevaluatiemethode 

is, maar ook een maatschappelijke kosten-batenanalyse, eventueel een 

landbouweffectenrapportering en dergelijke meer. U pleit voor een soort integrale benadering, 

waarbij verschillende effecten op een geïntegreerde manier worden beoordeeld. Zijn 

er al voorbeelden in het buitenland waar men met een dergelijk INTEGER, een integraal 

effectenonderzoek, werkt Ik weet dat in Nederland het instrument van de maatschappelijke 

kosten-batenanalyse wettelijk is vastgelegd. Maar daar houdt het, denk ik, mee op. 

Misschien zijn er lidstaten die met een MOBER werken, een officiële mobiliteitseffectenrapportage. 

Zijn er lidstaten die ervaring hebben met een meer geïntegreerde effectenbeoordeling 

in een vroeg stadium van de besluitvorming 


48 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

U hebt gewezen op een aantal tekortkomingen van de onteigeningswetgeving. Wij kunnen 

daar natuurlijk weinig aan doen. Maar ik heb in de uiteenzetting de mogelijkheid gemist 

om samen met een ontwerp-RUP tegelijk een onteigeningsplan op te maken. Ik stel vast 

dat dat eerder zelden gebeurt in Vlaanderen. Nochtans is er heel wat tijdwinst te boeken 

door een ontwerp-RUP samen met een onteigeningsplan in een openbaar onderzoek te 

laten opnemen. Het gaat tenslotte om hetzelfde project, met dezelfde gevolgen voor de 

betrokken grondeigenaars. Welke ervaringen heeft de administratie met die koppeling van 

de procedures van RUP en onteigeningsplan Waarom gebeurt dat niet vaker Vandaag 

wordt dat vooral serieel ingezet in plaats van tegelijkertijd. 

Mijnheer Stevens, u pleit voor een betere regie van het prille begin van de planvorming 

tot en met de uitvoering, voor de figuur van een projectleider en voor een multidisciplinair 

team. U verwijst naar het voorbeeld van Rotterdam. Een goed voorbeeld is ook de 

besluitvorming met betrekking tot de tweede Maasvlakte. Ook bij de ontwikkelingsschets 

voor het tweede Schelde-estuarium hadden we met ProSes en met het overleg van adviserende 

partijen min of meer een zelfde aanpak, met een projectleider en een projectteam. 

Daarnaast had je ook een soort bemiddelaar die kon zorgen voor het maatschappelijk 

draagvlak. Is dat niet ook een figuur die zou moeten worden betrokken bij uw voorstel om 

te werken met een projectleider en een projectteam Zo kan men al in een pril stadium van 

de besluitvorming zoeken naar een bestuurlijk draagvlak met de lokale besturen, maar 

ook naar een maatschappelijk draagvlak. Bij ProSes, de ontwikkelingsschets voor het 

Schelde-estuarium die tot onze Scheldeverdragen heeft geleid, gebeurde dat binnen het 

overleg van adviserende partijen, waarbij de lokale besturen samen met de maatschappelijke 

actoren werden betrokken. Dat heeft tot goede resultaten geleid. We kunnen daar 

misschien wel wat inspiratie halen. 

We hebben hier een apart Brownfielddecreet goedgekeurd waarin per geselecteerde brownfield 

ook met zo’n projectleider en met een brownfieldconvenant wordt gewerkt om wat u 

de bestuursovereenkomst noemt, te kunnen vastleggen: de inspanningen van de verschillende 

bestuurlijke overheden en ook wat de private actoren moeten doen. Misschien kan 

ook daar inspiratie worden gevonden. 

De heer Stevens had het ook over geïntegreerd gebiedsgericht beleid en de ideeën die daarover 

vroeger door de professoren Jef Van den Broeck en Louis Albrechts werden geventileerd. 

In Nederland is er nu ook sprake van omgevingsvergunningen. Daarbij probeert 

men verschillende inrichtingsvergunningen geïntegreerd in één vergunning af te leveren. Is 

dat ook niet bij ons aangewezen 

Wij hadden het nu vooral over de ruimtelijke planning, de MER en het planningsproces. 

Maar de uitvoering is vaak nog een ander paar mouwen. Ik vraag mij af of de formule 

van een geïntegreerde omgevingsvergunning ook niet in Vlaanderen zou moeten worden 

bestudeerd. Ik geef een concreet voorbeeld. Als je een natuurlijk overstromingsgebied 

aanlegt, moet dat in principe al zijn opgenomen in het bekkenbeheersplan. Dat moet dan 

nog eens worden vertaald via een GRUP en op het terrein worden ingekleurd als overstromingsgebied. 

Als je dat als natuurgebied wilt inrichten, heb je een natuurrichtplan nodig. 

Zit er een stukje bos in, dan heb je nog een bosbeheersplan nodig. Dat is misschien van 

het goede te veel. Waarom zouden die stedenbouwkundige vergunning, het natuurrichtplan 

en het bosbeheersplan niet in één instrument kunnen worden uitgevoerd en beslist 

Ik vraag aan de sprekers wat zij denken van de Nederlandse evolutie om te komen tot een 

soort omgevingsplan. 

De heer David Stevens: Wij houden in elk geval rekening met de aanbevelingen van de 

heer Martens om te komen tot een betere regie. Bij een multidisciplinair project zou het 

inderdaad goed zijn dat iemand, of een aantal mensen, verantwoordelijk is voor het maat- 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 49 

schappelijk draagvlak. Dat vergt een specifieke kennis en ervaring. Vandaag laten wij dat 

vaak over aan specifieke communicatiebureaus. Het kost ook veel geld. Als je zo iemand 

in je projectteam zou kunnen opnemen, kan dat zeker een meerwaarde betekenen, zowel 

voor de kosten als voor de kwaliteit van het planningsproces. Of die persoon nu al dan 

niet uit de administratie komt, lijkt mij niet van cruciaal belang. Wij willen met die aanbeveling 

in onze eigen studies zeker rekening houden. 

De brownfields zijn ons iets minder bekend. Wij zullen die regelgeving eens bekijken om te 

weten in hoeverre zij ons kan helpen in dit debat. 

Wij weten dat er in Nederland wordt gewerkt met een omgevingsvergunning. In Vlaanderen 

werken wij met twee vergunningen: een stedenbouwkundige vergunning en een 

milieuvergunning. Bij de milieuvergunning hebben wij in de loop der jaren een sterke integratie 

opgebouwd van allerlei vergunningen. Er is dus al een integratie gebeurd. Op het 

niveau van planning zijn er wel mogelijkheden. De provincie Nederlands-Limburg heeft 

een omgevingsplan opgemaakt waarin elementen van bosbeheersplannen, natuurbeheersplannen 

en bekkenbeheersplannen in elkaar zijn geschoven. Mijn persoonlijke visie is dat 

dit ook in Vlaanderen een meerwaarde zou kunnen genereren. Wij weten dat de administratie 

en de agentschappen elk een eigen plan opmaken. Op die manier ontstaat er versnippering. 

Het is niet evident voor de politieke besluitvorming om een zicht te krijgen op al 

die plannen. Een omgevingsplan voor een bepaald gebied zou goed zijn. Maar dat gebied 

mag dan ook weer niet te groot zijn, of het wordt te complex. Het zou een meerwaarde 

zijn maar het zou dan wel gekoppeld moeten worden aan de ruimtelijke context van de 

RUP’s. Ik ben er op het eerste gezicht niet van overtuigd of dit ons helpt om de tijdsduur 

van planningsprocedures voor belangrijke investeringsprojecten te verkorten. We kunnen 

het in elk geval in ons onderzoek betrekken. 

De heer Bart Martens: Wat de vergunningen betreft, heeft al een belangrijke integratie 

van de milieuvergunningen plaatsgevonden. Vroeger hadden we aparte vergunningen voor 

lozingen, voor grondwater et cetera. Dit is nu allemaal in een enkele milieuvergunning 

vervat. In Wallonië, bijvoorbeeld, staan ze echter nog een stuk verder. De ‘permis unique’ 

is een integratie van de bouwen de milieuvergunning. Met het uniek loket en het gecombineerd 

openbaar onderzoek hebben we zelf een stap in de richting van een geïntegreerd 

vergunningenstelsel gezet. Ik vraag me af in welke mate we de in Wallonië ingeslagen weg 

zelf kunnen volgen. 

Het geïntegreerd vergunningenstelsel stond in het vorige Vlaamse regeerakkoord. Ik heb 

eigenlijk nooit goed begrepen waarom dat niet is gelukt. Deze commissie heeft er allicht 

behoefte aan te weten waarom dit engagement in het vorige Vlaamse regeerakkoord om 

tot een geïntegreerde bouwen milieuvergunning te komen uiteindelijk is mislukt. 

Ik merk dat het in Wallonië wel is gelukt. Ik weet niet wat de eventuele nadelen zijn. Dit 

moet zeker ook eens worden bekeken. Een bouwvergunning wordt in principe eenmalig 

afgeleverd. Een milieuvergunning is periodiek van aard. Het lijkt me in elk geval nuttig 

eens te achterhalen waarom dit engagement van de vorige Vlaamse Regering niet is waargemaakt. 

De heer Roger Liekens, afdelingshoofd afdeling Ruimtelijke Planning Departement Ruimtelijke 

Ordening, Woonbeleid en Onroerend Erfgoed: De benchmarkstudie is pas voltooid. 

De resultaten kunnen uiteraard worden overgemaakt. We zullen die op de website ter 

beschikking stellen. 

Ik wil even ingaan op de vraag over de koppeling van onteigeningen aan gewestelijke 

RUP’s (GRUP’s). De ervaring leert ons dat die koppeling het hele proces, in het bijzonder 

het GRUP, verzwaart. Het gaat dan onder meer om de mensen die een bezwaar indienen. 


50 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Ongeveer iedereen die in een onteigeningsplan is opgenomen, dient een bezwaar in. Het 

gaat ook om de procedures die achteraf bij de Raad van State worden ingespannen. 

Dit betekent niet dat we hier geen aandacht voor hebben. In het proces dat aan het GRUP 

voorafgaat, wordt duidelijk met de actoren overlegd. De vraag is dan wie als onteigenende 

instantie wil optreden en de correcte gegevens kan leveren. Er is trouwens ook discussie 

over de vraag of dit al dan niet moet. Het gaat erom dat de betrokkenen afspraken moeten 

maken. Indien een onteigeningsplan wordt gekoppeld aan een RUP, moeten we in het 

GRUP een onteigenende instantie vermelden. Er moeten afspraken zijn met de steden en 

de gemeenten. Zij kunnen verklaren voor bepaalde stukken de verantwoordelijkheid op 

zich te nemen en de gegevens te leveren. Binnen die context kan de koppeling plaatsvinden. 

Dit gebeurt trouwens nu al. Indien die duidelijkheid er niet is, vinden we dat die koppeling 

de procedure sterk vertraagt en de verdere voortgang bemoeilijkt. 

Het gaat immers om heel wat bijkomende planlast. De procedure wordt eveneens zwaarder. 

Alle mensen moeten worden aangeschreven. Er moet een afweging worden gemaakt. 

De vraag is steeds of het de moeite loont dit binnen het GRUP en het tijdspad op te 

nemen. 

We moeten tevens kijken naar de eventuele alternatieven van de betrokken sectoren. De 

meeste sectoren beschikken over een eigen onteigeningsinstrumentarium. We moeten 

afwegen en afspreken wie dat gemakkelijker kan doen. Dit wordt telkens opnieuw onderzocht. 

In samenspraak met de betrokkenen worden keuzes gemaakt. 

De heer Lode Ceyssens: Ik besef ten volle dat de toevoeging van het onteigeningsplan de 

procedure enorm verzwaart. Daarnaast vind ik wel dat het ons tijdens de zoektocht naar 

maatschappelijk draagvlak enig voordeel oplevert. Dit plan biedt immers heel wat duidelijkheid. 

Ik stel in verband met planologische initiatieven vaak vast dat een storm van kritiek 

op bepaalde, al dan niet terechte, veronderstellingen is gebaseerd. De kritiek die hier 

het resultaat van is, kan het planologisch initiatief soms helemaal onderuit halen. 

Indien we een planologisch initiatief afwerken en vervolgens vaststellen dat het onteigeningsplan 

in de soep draait, heeft het geen zin gehad het planologisch initiatief tot een 

goed einde te brengen. We lopen daarna immers weer vast. 

De voorzitter: Dit heeft vaak met de grafische weergaven tijdens de eerste fase te maken. 

Er wordt met brede stifttekeningen gewerkt. De mensen gaan dan op Google Earth millimeter 

per millimeter nakijken hoe het zit. 

De heer Jan Peumans: Er zit natuurlijk een verschil in de benadering vanuit de invalshoek 

van de administratie. Ik wil me hier vooral beperken tot het onderwerp dat me het meest 

interesseert, namelijk het beleidsdomein Openbare Werken. Met de beleidsdomeinen 

Ruimtelijke Ordening en Leefmilieu ben ik niet zo vertrouwd. 

We moeten oog hebben voor de manier waarop de administratie met projecten omgaat. 

We beschikken over wetgeving, decreetgeving en uitvoeringsbesluiten. De vraag is hoe 

de administratie omgaat met de procedures die ze zelf heeft ontwikkeld. Ik verwijs in dit 

verband naar een omzendbrief van de Administratie Wegen en Verkeer over de bouw 

van infrastructuurwerken. De omzendbrief verduidelijkt hoe die werken tot stand moeten 

komen en welke procedures moeten worden gevolgd. Dit is best interessante lectuur. Bij 

die bedrijfsprocessen komen heel wat zaken kijken. Dit enorm complex gegeven is gedeeltelijk 

door de administratie zelf tot stand gebracht. Dat is geen verwijt. Het is gewoon de 

realiteit. Ik vraag me af in welke mate dit de zaken ingewikkelder maakt. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 51 

De voorzitter: Het gebruik van mobiliteitsplannen is hier nog niet aan bod gekomen. We 

hebben afgesproken dat het gemeentelijk bestuursniveau hier ook aan bod zou komen. 

Op lokaal vlak kunnen bepaalde kleinere dossiers erg belangrijk zijn. De vraag is wat de 

ervaring ons in dit verband leert. Welke mogelijkheden hebben we om de procedures met 

betrekking tot de mobiliteitsplanning te versnellen 

De heer Jan Peumans: We hebben ontzettend veel informatie gekregen. Tenzij ik er overheen 

zou hebben gekeken, heb ik echter weinig over het risicomanagement terug gevonden. 

Ik heb het de afgelopen vijf jaar al vaak gehad over de wijze waarop de overheid met risicomanagement 

omgaat. 

Dit heeft gedeeltelijk met de politieke besluiteloosheid te maken. Ik weet dat ambtenaren 

daar weinig over kunnen zeggen. Ik wil zelf ook geen voorbeelden geven. Dat is veel 

te gevaarlijk. Ik ben ooit adjunct-kabinetschef van de voorzitter van deze commissie 

geweest. Bepaalde projecten uit die periode lopen nog steeds of zijn zelfs nog niet aangevat. 

Ik bedoel natuurlijk niet dat wij besluiteloos waren. Ik bedoel enkel dat de politieke 

besluiteloosheid in een aantal gevallen in onze overweging moet worden opgenomen. 

Bij gebrek aan een politieke consensus kunnen de ambtenaren veel projecten opzetten. 

Die zullen echter nooit van de grond komen. In dit verband moeten we ook durven in 

eigen boezem kijken. 

Ik zou ook graag eens een duidelijke omschrijving van ‘maatschappelijk draagvlak’ krijgen. 

Die term wordt zeer veel gehanteerd. Een van de sprekers heeft verklaard dat een 

project voldoende draagkracht moet hebben. Ik zou graag eens horen wat dit inhoudt. 

Het is niet omdat de gouverneur van een bepaalde provincie verklaart dat er een maatschappelijk 

draagvlak is, dat dit draagvlak er ook echt is. Ik noem geen namen. Dat is te 

gevaarlijk. 

Mijn volgend punt betreft de rapportering door de overheid. Ik beperk me hier tot de 

grote infrastructuurwerken. In 2002 heeft het Vlaams Parlement een decreet goedgekeurd, 

het zogenaamde Decreet-van den Abeele-Voorhamme, dat de Vlaamse overheid tot een 

jaarlijkse rapportering over de grote infrastructuurwerken verplicht. Het heeft tot 2008 

geduurd voor de Vlaamse overheid zichzelf eindelijk heeft geconfronteerd met de voor- en 

nadelen van een aantal grote infrastructuurwerken en met de problemen die er in verband 

met die werken zijn. 

Ik heb gezien dat er een aantal benchmarkstudies zijn uitgevoerd, zowel in het buitenland 

als bij RWO. Ik heb het nu specifiek over Openbare Werken. Is er ooit een benchmark 

gemaakt door het departement om te kijken waar de oorzaken van alle tot nu toe 

gemaakte fouten liggen De zaken die het meest gecontesteerd worden en waar het meest 

om te doen is, zijn net de grote infrastructuurwerken. De mensen van de dienst MER 

ervaren wellicht ook dat er op dat vlak meer of minder maatschappelijk draagvlak is en 

meer of minder besluiteloosheid over een dossier. 

Een element dat ik wat gemist heb, is de communicatie omtrent projecten. Hoe communiceert 

de overheid over projecten Communiceert de overheid überhaupt over projecten 

Het is niet omdat je een mooie folder uitgeeft over wat je allemaal gaat doen, dat je communiceert. 

Op dat vlak kunnen we heel veel leren van de Nederlanders. Zij bezitten een 

veel grotere gave om dat aan de bevolking te kunnen overbrengen. Ik zeg niet dat er in 

Nederland daardoor meer of minder projecten gecontesteerd worden, maar op dat vlak 

kunnen zij wel een en ander aanbrengen. 

Vroeger hadden wij het Departement Leefmilieu en Infrastructuur (LIN). LIN had de 

bedoeling om het hele verhaal integraal te benaderen. De conclusie die we nu maken, is 


52 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

dat het verleden bewezen heeft dat dat niet gewerkt heeft. Dat kwam ook uit uw uiteenzetting 

heel sterk naar voren, mijnheer Stevens. Ik vind dat spijtig. De ene wist blijkbaar niet 

wat de andere deed, met alle gevolgen van dien. 

Er zijn nogal wat audits gemaakt over het performantiemanagement bij de overheid. Dat 

gebeurt onder meer in het kader van de beheersovereenkomst van de Administratie Wegen 

en Verkeer. Het gaat dan meer bepaald over het functioneren van de administratie en de 

knelpunten die de administratie zelf ervaart. Daar vallen nogal wat zaken uit te halen. 

Ik pleit er tot slot voor dat de drie uiteenzettingen in elkaar gefietst worden. Ik vond uw 

uiteenzetting heel helder en duidelijk, mijnheer Stevens, maar u zei op een bepaald ogenblik 

dat voor minder complexe projecten de doorlooptijd verkort moet kunnen worden. 

U noemde dat een gedeelde verantwoordelijkheid van LNE en RWO, en zei dat daar nu 

reeds gezamenlijk aan wordt gewerkt. U gaf als voorbeeld de ring rond een kleinstedelijk 

gebied. Dat betekent dus dat je daar zeker Openbare Werken bij moet betrekken. En zo 

kom ik terug bij de integrale benadering. Volgens mij is dat binnen de administratie geen 

gemakkelijke opdracht, maar het zou wel kunnen bijdragen tot een snellere afhandeling. 

Ik heb te veel de indruk – en dat blijkt ook uit de AWV-insteek – dat er ontzettend veel 

complexe procedures zijn die door het departement worden opgezet en waarvan ik me 

soms afvraag of een kat haar jongen daarin kan terugvinden. 

Het is altijd goed om naar internationale ervaringen te kijken. Wij gaan hier binnenkort 

professor Backes uitnodigen. Hij geeft in zijn quick scan de indruk dat in België de versnellingsdiscussie 

minder speelt dan in andere landen in deze omgeving. Dat is een zeer 

merkwaardige vaststelling. Vanuit de invalshoek Leefmilieu stelt hij wel dat er een aantal 

Europese verordeningen zijn – het voorbeeld van de Habitatrichtlijngebieden is aangehaald 

– die een beperking opleggen op wat wij kunnen doen aan het al dan niet versnellen 

van procedures. 

De heer David Stevens: Ik wil eerst ingaan op het punt van de politieke besluiteloosheid. 

Zonder daar een uitspraak over te doen, denk ik dat door te kiezen voor een informeel 

planningsproces in een eerste fase, en daar in een vroege fase een bestuursovereenkomst 

aan te koppelen, je in het geval van politieke besluiteloosheid in ieder geval de administratie 

niet verder belast. We zijn soms vijf, zes jaar bezig met een planningsproces op administratief 

niveau, en trekken pas daarna naar een politieke besluitvormer. Dat kan dan al 

of niet blijven hangen, maar intussen zijn we wel zes jaar bezig geweest. 

Als we erin slagen om een informeel planningsproces te hebben in een beperkte tijdspanne 

van twee jaar, en we gaan vervolgens naar een bestuursovereenkomst en het lukt niet, dan 

hebben we wel vier jaar gewonnen. Dat was het pleidooi uit mijn presentatie. Ik ben blij 

dat u dat opgepikt hebt. 

Wat is een maatschappelijk draagvlak Een project heeft een maatschappelijk draagvlak 

op het moment dat je op een vlotte manier de spade in de grond krijgt. Dat wil niet zeggen 

dat er een meerderheid van 50 percent plus één Vlamingen voorstander moet zijn. Maar 

als je op een vlotte manier een project kunt uitvoeren, is er een maatschappelijk draagvlak. 

Er zijn 101 methodes om dat te realiseren. In een aantal steden probeert men dat via 

een referendum te doen, in een aantal andere steden gebeurt het via intensief wijkoverleg. 

Ik heb daarstraks het voorbeeld van de Gentse Kanaalzone gegeven, waarbij de provinciale 

administratie twee- of driemaandelijks in overleg gaat met de wijkcomités. Op die 

manier groeit er een heel goede band tussen de administratie en de wijkcomités. De heer 

van Rouveroij zal dat zeker kunnen beamen. Door dat gesprek tussen burger en administratie 

kan er best wel een maatschappelijk draagvlak gecreëerd worden. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 53 

Waarom zijn plan-MER’s en project-MER’s soms zo complex Er zijn een heleboel Europese 

richtlijnen. De Habitatrichtlijn is er daar maar eentje van, maar ook alles wat met 

lucht en geluid en dergelijke te maken heeft, komt daarbij in aanmerking. Die leggen 

Vlaanderen een aantal bepalingen op, en het is niet altijd evident om daar in de typische 

Vlaamse context mee om te gaan. Dat maakt dat planningsprocessen soms heel complex 

zijn, en bijgevolg lang duren. Dat is die Europese invalshoek, en vandaag de dag kunnen 

we die zeker niet opzijschuiven. 

De heer Jos François, afdelingshoofd afdeling Algemeen Beleid, Departement Mobiliteit 

en Openbare Werken: Ik zal antwoorden op een aantal vragen van de heer Martens 

en de heer Peumans. Het gaat hier over belangrijke infrastructuurprojecten. Die vergen 

complexe planningsprocessen. Dat is duidelijk. Wij hebben vastgesteld dat ook de voorbereiding 

van zo’n belangrijk en complex infrastructuurproject kan verbeteren. Daarom 

hebben wij de denkpiste geuit om te kiezen voor een integraal vooronderzoek. 

De rode draad in de drie uiteenzettingen was dat er in die voorbereidende fase – of men 

het nu verkenningsfase noemt of iets anders – een beter onderzoek zal moeten gebeuren. 

Vandaag is het zo dat, als wij een belangrijk infrastructuurproject voorbereiden, we ons 

al te dikwijls beperken tot een successief verhaal. We voeren een haalbaarheidsstudie uit, 

een technische studie en andere studies, die successief op elkaar aansluiten. Waar wij aan 

denken, is dat we in de integrale benadering van dat vooronderzoek de scope bepalen van 

de verschillende onderdelen: economie, milieu, ruimte, maatschappij en mobiliteit. Dat 

zijn de vijf ankers die we daar voorlopig in zien. Als we daarin slagen en we kunnen dat 

gestalte geven via een decretaal initiatief, zullen wij dat toejuichen. 

Maar wij stellen ook dat er betere afspraken zouden moeten worden gemaakt over de 

communicatie, mijnheer Peumans. Op die manier creëren wij een draagvlak, wat dat 

draagvlak dan ook mag zijn. Het gaat om een draagvlak binnen en buiten de administratie. 

Mijnheer Peumans, u hebt ook verwezen naar risicomanagement. Het heeft geen zin om 

achteruit te kijken en te verklaren waarom het tot 2008 heeft geduurd voor er gerapporteerd 

werd. Wij zijn aan het rapporteren en wij doen dat elk jaar. 2008 is behandeld in 

januari 2009. 2009 is beschikbaar en 2010 is in voorbereiding. 

Voor die grote infrastructuurprojecten wordt elk onderdeel goed bekeken. Er wordt uitdrukkelijk 

aangeduid waar het probleem zich bevindt, zowel op hoofdlijnen als op detailniveau. 

We gaan de problemen dus niet uit de weg. Elk parlementslid kan voor die zeven 

vastgestelde grote infrastructuurprojecten gaan bekijken waar het kalf gebonden ligt. 

De voorzitter: Wat die vraag naar geïntegreerde benadering betreft, is op een bepaald 

moment gevraagd te stoppen met het milieueffectenrapport en er een effectenrapport van 

te maken. Uit de uiteenzetting van ruimtelijke ordening heb ik begrepen dat uit de benchmarking 

blijkt dat de plan-MER in andere landen wordt geïntegreerd in de ruimtelijke 

planning. Wat is uw mening hierover, mijnheer Stevens Is dat ook op korte termijn bij 

ons mogelijk 

De heer David Stevens: Ik denk dat dit mogelijk is. Wij hebben daar geen problemen mee. 

Het milieuonderzoek moet gebeuren. Het milieu moet een evenwaardige partner zijn in al 

die effectenanalyses. Dat kan via een formele of informele procedure. Wij verkiezen een 

informele procedure, omdat er dan veel meer flexibiliteit is om een aantal bestaande paden 

te verlaten. 

De voorzitter: U wint wel veel tijd indien het geïntegreerd kan gebeuren. 


54 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

De heer David Stevens: Dat zal de toekomst uitwijzen. Ik denk vooral dat het veel efficiënter 

kan verlopen. Dat is voor ons de voornaamste bezorgdheid, en dus niet snelheid. 

Ik ben er trouwens niet van overtuigd dat het daardoor ook sneller zal verlopen. Men zal 

immers ook veel sneller met de conflictpunten worden geconfronteerd. Misschien dat we 

vandaag te veel losse procedures opstarten die te vaak parallel lopen en dat we te laat de 

dwarsverbanden daartussen vinden. 

De heer Sas van Rouveroij: Dit is een moeilijke discussie. We zitten hier immers voor een 

panel van ambtenaren die zich allemaal prima hebben gekweten van hun opdracht. Het 

thema zet echter snel aan tot een beleidsdebat of beleidsvragen. 

Op de achtergrond geef ik even drie elementen: te veel regels, rechtspraak en inspraak. Ik 

zoom in op inspraak en laat de andere even voor wat ze zijn. Ik bevestig onze getrouwheid 

aan de rechtsstaat en onze gehechtheid aan de democratie wanneer het inspraak betreft. 

Laat er dan ook geen twijfel bestaan over de vraag of inspraak, rechtspraak en regels 

nodig zijn. Ja, natuurlijk zijn die nodig. Daar bestaat geen discussie over. De vraag is wel 

of er niet te veel regels zijn, of de rechtspraak wel zinvol is en of ze strekt tot waar ze voor 

dient. 

Inspraak is nodig, maar ontaardt die ook hier niet in een gebrek aan meerwaarde Wat 

ik vreemd vind in de uiteenzetting van de ambtenaren, is dat ze allemaal bijzonder veel 

waarde hechten aan inspraak. Ik leg even uit waarom ik dat vreemd vind. 

Waartoe dient inspraak Wat is een maatschappelijk draagvlak Beide zijn geen synoniem. 

Wanneer het creëren van een maatschappelijk draagvlak ertoe strekt te vermijden dat burgers 

of georganiseerde groepen vervolgens procedures starten – dat is een defensieve invulling 

van inspraak – dan zal het systeem van die informele procedure niets helpen. Degene 

die in die informele procedure zijn rechten uitput, zal zich nadien niet laten tegenhouden 

of schromen om alsnog procedures te starten. De verwachting die u koestert, lijkt me een 

illusie. Wat u wel zult krijgen, zijn meer mededenkende burgers of groepen die zich constructief 

proberen op te stellen. Daarmee zal echter niet vermeden kunnen worden dat 

alsnog projecten worden tegengehouden. Wat de Scheldeverdieping betreft, ging het over 

twee of drie groepen. Meestal is er maar één goede klager nodig om een project onderuit 

te halen of minstens te vertragen. 

Een offensieve insteek zou zijn dat inspraak ertoe moet leiden dat het project ten gronde 

beter wordt. Daarvoor moeten we gaan. Wanneer we inspraak of een maatschappelijk 

draagvlak willen gebruiken om procedures te vermijden, dan moeten we daar juristen op 

loslaten die ervoor zorgen dat op het juiste moment alle mogelijkheden tot bezwaarschriften 

onmogelijk worden gemaakt. Zij moeten ervoor zorgen dat de Raad van State niet 

meer kan worden gevat. Dat is juristenwerk. In Nederland heeft men dat ook gedaan via 

de commissie-Elverding. Daar heeft men op een bepaald moment gezegd dat er een besluit 

kwam waar geen bezwaar meer tegen open stond. 

Ik denk dat we naar die offensieve aanpak moeten gaan: geven we burgers en het georganiseerde 

middenveld inspraak om ervoor te zorgen dat de projecten beter worden, 

beter aansluiten bij de realiteit en meer een antwoord bieden op de vragen die zich echt 

voordoen En dan zit ik toch met een probleem: inspraak zonder inzicht is een uitspraak 

zonder uitzicht. De projecten die wij hier op het oog hebben, zijn niet de huis- en tuinproblemen. 

Het gaat over vrij grootschalige projecten die maatschappelijk relevant zijn. Dat 

is ook de titel van deze commissie. 

Ik ben zelf twintig jaar schepen geweest in een stad die u als een goed voorbeeld naar 

voren brengt. Wij hebben een langdurige gewoonte om heel lang en zorgvuldig om te gaan 

met burgers en groepen. Wij houden van de gedreven dialoog en van de volgehouden dis- 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 55 

cussie. Wij gaan vaak in een open besluitvorming. Dat betekent dat we inspraak starten 

zonder dat we op voorhand zeggen waar we willen eindigen. Dat is pas zinvolle inspraak. 

Wij treden in een open debat en zijn als ambtenaar en politicus bereid te aanvaarden dat 

het einde van het debat niet is wat wij aan het begin in gedachten hadden. 

Vanuit mijn twintigjarige ervaring als schepen in Gent, kan ik u zeggen dat er veel projecten 

zijn waar het heel moeilijk is om burgers zodanig te informeren dat ze inzicht verwerven, 

om vervolgens een uitspraak te doen die uitzicht geeft. Hoe zult u dat vanuit 

de Vlaamse administratie organiseren Mijn ervaring is dat de Vlaamse administratie er 

vandaag onvoldoende in slaagt om burgernabij te handelen. Het is de laatste jaren al veel 

verbeterd. Twintig jaar geleden was het: niet thuis. Tien jaar geleden was het: thuis maar 

geen antwoord. Vandaag is het: thuis en een inspanning doen om de burger van antwoord 

te dienen. Dat gebeurt nog een beetje stroef en met weinig enthousiasme maar het gaat de 

goede richting uit, zeker met de nieuwe jonge lichting waar u allen toe behoort. 

Eerst moet u uitzoeken of uw administratie dat aankan, niet op intellectueel vlak, maar 

qua volume. Kunt u die gigantische opdracht aan om de burgers goed te informeren teneinde 

de inspraak zinvol te maken Het eindresultaat moet immers een beter project zijn. 

Ik vind dat politici vandaag veel sneller bereid zijn om in een open debat te treden met 

de burgers dan ambtenaren. De professionalisering van het ambtenarenkorps heeft veel 

kennis en kunde meegebracht. U creëert als het ware een kindje, en u creëert een politicus 

die bevoegd is om achter het project te staan. Dan stapt u naar de burger en die is het er 

niet mee eens. Bent u bereid – en het is een retorische vraag – om af te wijken van uw oorspronkelijk 

plan Is de administratie daarvoor veerkrachtig genoeg Is ze bereid om een 

totaal nieuw concept te aanvaarden Ik ben ervan overtuigd dat die mentale veerkracht er 

nog niet is. Ik heb dat gemerkt in mijn vroegere functie van schepen. Tegenover de burger 

moet dat nog erger zijn. 

Als u die inspraak zo belangrijk vindt, komt u onvermijdelijk terecht in veel meer subsidiariteit. 

Niet elke gemeente beschikt over voldoende bestuurskracht, daar moeten we 

aan werken. Sommige gemeenten en steden hebben dat wel, de grotere steden zeker. U 

zult de besluitvormingsprocessen niet alleen op inspraak- maar ook op vergunningsniveau 

helemaal aan die besturen moeten geven. Het nieuwe decreet Ruimtelijke Ordening heeft 

daarin al belangrijke stappen gezet. U zult zelf een beetje moeten terugtreden. Dat klinkt 

wellicht onaangenaam voor een Vlaamse administratie. U zult moeten plaatsnemen achter 

het loket van de steden en gemeenten om hun toe te laten om die eenloketpositie in te 

nemen ten opzichte van de burger, met de ‘burgernabijheid’ die ze nu al hebben. U zult als 

een meehelpende overheid fungeren en alleen nog de backoffice verzorgen. U zult als een 

volwaardige partner optreden. Ik denk dat daarmee de concurrerende bevoegdheden, de 

misverstanden en de langdurige procedures gedeeltelijk opgelost zullen zijn. 

Zowel de gemeentebesturen als de Vlaamse overheid gedragen zich bij al die projecten 

als een soort ‘madame Blanche’. We proberen elk risico te voorspellen. We kunnen niet 

meer met onzekerheden om. We streven naar een risicoloze samenleving. Dat is een weg 

vol regels. Ook met de MER, met al dat meten, doen we enkel voorspellingen. We creëren 

een schijnwerkelijkheid, en die leidt tot een overbodige complexiteit. Als we een beetje 

risico’s aanvaarden – overheid en ambtenaren – krijgen we meer bewegingsruimte. We zullen 

moeten aanvaarden dat een project hinder zal veroorzaken. Pas als die concrete hinder 

zich dan voordoet, kunnen we hem meten. Dan pas moeten we flankerende maatregelen 

treffen. We moeten toch geen milderend beleid ontwikkelen op basis van inschattingen 

Ik krijg de indruk dat het flankerend beleid grotendeels een soort camouflage is, een soort 

afkopen van de burger. Wat moet het ons kosten om de burger te doen zwijgen Dat is 

volgens mij alleen maar duur en verbetert het project niet. 


56 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

De heer Ludwig Caluwé: Ik heb een vraag aan MOW. U pleit voor de vermindering of 

versoepeling van de GRUP-verplichting ten aanzien van projecten. Zit het probleem in de 

GRUP-verplichting of in het MER dat daaraan gekoppeld is 

U stelt nogal defaitistisch: dat is voor de Raad van State, daar zijn wij niet voor bevoegd. 

We kunnen eigen procedures en beroepen ontwikkelen, administratieve rechtbanken waarbij 

de Raad van State enkel nog fungeert als cassatierechtbank. Is dat overwogen Is daarover 

nagedacht Kan dat een oplossing zijn 

Aan de administratie RWO: u vraagt een meer geïntegreerd proces. Is dat in tegenstelling 

tot de suggestie die MOW doet om meer stapsgewijs en in verschillende fasen te werken 

Daar een beroepsprocedure invoeren, en gepasseerd is gepasseerd, bijvoorbeeld ten aanzien 

van al dan niet conform zijn van het MER. Men kan op dat moment een beroepsprocedure 

inspannen, in een latere fase kan dat niet meer. Is dat niet in tegenstelling met 

de integratie van het proces Is dat niet meer formalisering Terwijl u pleit voor minder 

formalisering. Zie ik dat goed 

Aan Leefmilieu: men schermt vaak met de Europese verplichtingen in verband met het 

MER. Hoeveel bewegingsruimte hebben we daar nog Hoe doet men het elders 

U pleit voor zorgvuldiger besluitvorming in de aanvangsfase. De verschillende elementen 

moeten geïntegreerd worden overwogen. Er is aandacht voor meer participatie in de hoop 

daarmee het proces in te korten. Bestaat het risico niet dat we het proces daarmee juist 

verlengen U zou de planningsfase zorgvuldiger maken via enkele verplichte elementen. 

Nadien blijven alle huidige procedures gelden. Of gaan er daarvan verdwijnen Hoe wilt u 

verkrijgen dat de aanvangsfase voldoende au sérieux wordt genomen 

Ik herinner mij dat er bij het opmaken van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen 

enorm veel mogelijkheden tot inspraak en bezwaren waren bij alle gemeentehuizen enzovoort. 

Maar niemand lag er wakker van. Er is nauwelijks enige inbreng geweest. Pas eens 

het plan er was, werd men wakker: “Dat kan toch niet!” Kortom, we kunnen pleiten voor 

een zorgvuldigere besluitvorming in het begin, maar het risico blijft bestaan dat de mediaaandacht 

en dergelijke pas nadien ontstaan, vlak voor de realisatie. 

De heer Norbert De Batselier: Met een zekere schroom neem ik het woord. Ik bedank de 

vertegenwoordigers van de administratie voor hun inleiding en de vrije manier waarop ze 

de zaken hebben gesteld. 

Ik stel mij vragen bij het doel zelf. Als men die grote infrastructuurwerken wil uitvoeren, 

zou er eerst een akkoord moeten zijn over het doel van die infrastructuur. Daar wringt 

het schoentje al. Het politieke niveau beperkt zich tot een opdracht aan de administratie 

of de administratie vraagt een opdracht aan de politiek, waarbij die opdracht te vaag is 

en alle kanten uit kan. De opdracht zelf, het doel van het project, is dus vaak niet helder 

genoeg. Dat er vaagheid is over de middelen waarmee je dat bereikt, stoort mij niet. Heeft 

de administratie het gevoel dat de projecten voldoende duidelijk omschreven worden Zijn 

de opdrachten voldoende duidelijk om te weten hoe er een antwoord op moet worden 

gegeven 

Er zijn veel momenten voor inspraak, maar is er wel inhoudelijke inspraak Er is veel formele 

en tijdrovende inspraak. Men grijpt die formele inspraak aan om zich uit te spreken 

over de inhoud omdat in de echte inspraak niet of te laat wordt voorzien. Dan gebruikt 

men een heleboel elementen die er eigenlijk weinig mee te maken hebben. Ik heb er geen 

moeite mee dat we zouden gaan naar minder inspraakmomenten. Ik pleit er wel voor om 

bij het begin in een serieuze inspraak te voorzien. Daarover zou ik de administratie graag 

horen. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 57 

Ik heb een opmerking voor de administratie. Er is een verkokering ontstaan. Ook vroeger 

bij LIN hoorde of zag men elkaar niet. Vandaag is het nog zo en nu kan men zich zelfs 

verstoppen achter de structuur van beter bestuurlijk beleid. Zou men niet moeten proberen 

om, indien er een advies nodig is, een advies te krijgen van ‘de’ administratie Nu 

krijgt de politiek tien verschillende adviezen. Zou de administratie niet onderling moeten 

proberen om de verschillende invalshoeken af te wegen en te bekijken Ik zie voor- en 

nadelen: ik zou graag weten wat de administratie er zelf van denkt. 

Ik plaats ook vraagtekens bij de werkrelatie. De politiek verstopt zich graag achter adviezen 

en de administratie verstopt zich graag achter de politiek. Het resultaat is dat er niets 

gebeurt of dat het lang duurt. Het gaat ook over de invalshoek waarmee men projecten 

bekijkt. Het is belangrijk dat de politiek bij het begin een consensus heeft. Daarna 

moet men regelmatig testen of de consensus in de verschillende fasen van het project blijft 

bestaan. Als die consensus er is, is het voor de administratie belangrijk: gaat men voor het 

project of probeert men het te kelderen Hoe kun je aan die cultuur bij de administratie 

werken Het is ongelooflijk belangrijk of de administratie beschikt over een oplossingsgerichte 

of een probleemzoekende cultuur. 

Wat denkt de administratie erover dat men in dit huis nogal eens decretaal pointillistisch 

is Dat kan ik nu zeggen van op een afstand. Het is een kwestie van elkaar niet goed te 

vertrouwen. Is dat voor de administratie een hindernis of een positieve zaak, omdat zij 

dan formeel bepaalde zaken beter kan controleren Is de manier waarop wij aan decreetgeving 

doen voor de administratie dus een voordeel of een nadeel 

Iemand had het over de beroepsmogelijkheden bij tussenfasen. Zullen er zo niet eerder 

meer beroepsmogelijkheden komen in plaats van minder 

De heer Roger Liekens: Het is correct dat er problemen zijn. Maar er zijn in Vlaanderen 

ook goede processen, waaruit we lering kunnen trekken. Het is wel mogelijk om voor heel 

ingewikkelde processen toch afspraken te maken tussen administraties. Het ENA-proces 

is genoemd. Er zijn ook processen waarbij de heer van Rouveroij vroeger betrokken is 

geweest, zoals de afbakening van het grootstedelijk gebied Gent. Dat zijn heel intensieve 

en tijdrovende processen en dus kun je ze maar selectief inzetten. Het is wellicht ook nuttig 

om selectief te zijn, zodat je als Vlaamse overheid enkel met de essentiële zaken bezig 

bent. Een dergelijk proces voeren, kun je niet voor tientallen processen tegelijk doen met 

de middelen die nu in de administratie beschikbaar zijn. 

De ondervinding in processen die, met alle hindernissen, volgens ons toch relatief goed 

gelopen zijn, toont dat je getrapt moet werken. Je moet in eerste instantie een uitspraak 

hebben over de hoofdlijnen. Zo is ENA ook gelopen. Eerst was er een geïntegreerd onderzoek 

tussen verschillende partners. Dan kwam er een beslissing over de hoofdlijnen van 

het beleidsniveau. Andere processen zouden ook op die manier moeten lopen. Als dat 

niet gebeurt, neem je alle elementen mee tot het einde van heel de procedure. De heer De 

Batselier heeft ook gezegd dat je het doel van de infrastructuur duidelijk moet stellen. 

Anders neem je dat tot het einde mee, zoals de alternatievenonderzoeken van verschillende 

zaken en uitvoeringsgerichte opties, of er een brug moet komen, of je een waterplas moet 

aanleggen enzovoort. 

Je moet proberen om het proces op te delen en in eerste instantie een beslissing te nemen 

over de hoofdzaken. Daarmee zul je waarschijnlijk niet uitsluiten dat bepaalde zaken van 

inspraak tot het einde meegaan, tenzij je daarvoor een decretaal initiatief neemt. Men 

moet de problematiek opsplitsen: wie neemt waarover een beslissing Waar kan men zich 

achter zetten En pas daarna mag men verdergaan. Dat is een sterk element. 


58 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Er bestaat verkokering, uiteraard. Dat zal ook altijd zo zijn. Maar laten we proberen ook 

eens te kijken naar goede elementen die er vandaag zijn. Er zijn een aantal processen waar 

wel wordt samengewerkt. Via een leerproces kunnen we selectief met bepaalde zaken verdergaan. 

In verband met inspraak, zijn te veel regels een handicap Dat denk ik inderdaad. Er zijn 

heel wat regels binnen de verschillende wetgevingen. Sectorwetgevingen, zoals milieuwetgeving, 

leggen allerlei plichten en lasten op bij ruimtelijke ordening. Daardoor gaat men 

allerlei regels enten op bestemmingen van gewestplannen en bijzondere plannen van aanleg 

(BPA’s). Elke bestemming die je geeft, heeft enorm veel impact door alle sectorwetgeving. 

Daar moet men eens kijken hoe de regelgeving vereenvoudigd kan worden. 

Vanuit de praktijk zouden wij graag een opgesplitste besluitvorming krijgen: eerst een 

beleidsbeslissing na een integrale voorbereiding op het Vlaams niveau op hoofdlijnen en 

daarna verdergaan met de uitvoering. Als er een consensus bestaat, zou je op dat ogenblik 

een beslissing moeten krijgen voor de hoofdlijnen zodat je in die context verder kunt gaan. 

De heer David Stevens: We kunnen ons aansluiten bij de punten van RWO. Het feit dat er 

vandaag in Vlaanderen een aantal goed lopende planningsprocessen met duidelijke resultaten 

zijn, betekent toch dat die verkokering van de administratie niet het cruciale punt is. 

Als we er bij die processen wel in slagen om goed samen te werken, waarom zou het dan 

bij andere niet lukken Er spelen dus wellicht andere factoren. 

De heer Johan Sauwens: De sturing vanuit de politiek is dan ook vaak heel sterk. De 

opdracht is duidelijk. We kennen allemaal die interkabinettenwerkgroepen (IKW’s) en het 

vervolg daarop bij de top van de administratie. Net daaronder is er een zeer groot ongenoegen. 

Ik hoor vandaag vaak klachten over het vooroverleg voor de officiële planningsprocedures 

starten. Op dat moment is de RWO-administratie moeilijk bereikbaar. Ik denk 

dat het puur met de inzet van mankracht te maken heeft. Het is bijna niet meer te doen. 

Het lukt op bepaalde punten, waar de signalen zeer sterk en duidelijk gegeven worden. 

Het lukt niet altijd, maar kom, er zijn goede voorbeelden. Er is aan de ene kant de verkokering 

of de sectorale benadering en aan de andere kant de vraag naar een geïntegreerde 

benadering. Gebeurt dat vandaag in de administratie meer dan eergisteren sinds de halvering 

van de kabinetten Is er intussen meer overleg tussen de departementen ter vervanging 

van wat vroeger tussen de kabinetten gebeurde 

De heer David Stevens: Op het niveau waar ik mij bevind binnen mijn administratie, en dat 

is niet het hogere hiërarchische niveau, gebeurt dat zeker wel. Enkel over dat niveau kan 

ik een uitspraak doen. Dan gaat het over de tien jaar ervaring die ik heb in allerlei planningsprocessen 

binnen alle havens in Vlaanderen. Met een open gemoed kan ik zeggen: 

ik zie het niet zitten of ik zie het wel zitten. Daar is er geen enkel probleem. Over hoe dat 

gaat tussen mijn hiërarchische oversten en die van RWO, kan ik geen uitspraak doen. De 

goede planningsprocessen bewijzen dat het kan. Daaraan moeten we vasthouden. 

Mijnheer van Rouveroij, inspraak moet inderdaad een meerwaarde hebben. Het valt te 

betreuren dat, als er vandaag één wakkere burger is die een infrastructuurproject niet ziet 

zitten, de mogelijkheid er is om heel dat project te kelderen. Dat vinden wij vanuit het 

milieubeleid ook onaanvaardbaar. 

Helaas kunnen wij, zoals het nu georganiseerd is, weinig tegenkanting bieden. Ons milieubeleid 

is nu eenmaal vooral gestoeld op normen. Die hebben we niet zelf gemaakt, die 

komen heel vaak van Europa. Er is een indrukwekkend dik boek met allerlei kwaliteitsdoelstellingen 

bij luchtemissies die wij moeten halen. Vanuit het Vlaamse milieubeleid 

hebben wij daarop weinig vat. Wij participeren ongetwijfeld volmondig in de Europese 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 59 

beslissingsniveaus, maar intussen zijn die ook met twintig. Ik vrees dat onze stem en eigenheid 

daar onvoldoende doorgang vinden. 

Wij maken elk jaar heel mooie milieu- en natuurrapporten over de kwaliteit van het 

Vlaamse leefmilieu. Die is vandaag niet goed. Als de burger daarop hamert, heeft die 

deels gelijk. Is dat een voldoende voedingsbodem om al die infrastructuurprojecten tegen 

te houden Nee, maar wij vinden vanuit de milieuadministratie dat het wel een voldoende 

voedingsbodem is om er proactief en anticiperend mee om te gaan. Daarom pleit ik 

ervoor om die elementen zo vroeg mogelijk mee te nemen. 

We vinden het jammer dat u stelt dat flankerend beleid pas achteraf zou moeten worden 

ingezet als er een probleem rijst. Daar zijn wij het zeker niet mee eens. Als wij een milieueffectenrapport 

opmaken wordt soms ingeschat dat er problemen zullen zijn. Het blijven 

inschattingen, maar het aanleggen van een dok in de haven van Antwerpen gebeurt ook 

maar op basis van een hoeveelheid containers die men verwacht in de toekomst. En toch 

bouwt men dat. 

De inschatting is gebaseerd op de Vlaamse leefmilieusituatie, die, in vergelijking met de 

Europese normen, niet goed is. We halen er een aantal niet. Denk aan fijn stof. Het blijft 

een probleem waar we tegenop botsen. De Vlaamse maatschappij zal nu eenmaal bepaalde 

kosten moeten doen om daaraan tegemoet te komen. Dat kunnen we moeilijk wegstoppen 

of naar een latere fase verschuiven. Men kan dat beter, zoals ook gezegd door de collega 

van RWO, zo vroeg mogelijk meenemen en er een besluitvorming aan koppelen, zodat wij 

duidelijkheid hebben over de keuze die op politiek niveau is genomen. 

Mijnheer Caluwé, u vraagt hoeveel marge we Europees hebben om minder MER’s te 

maken. Onzes inziens is die vrij beperkt. Ik heb begrepen van de collega’s van MOW dat 

zij een rechtsvergelijkende studie gaan uitvoeren. In het kader van het Vlaams voorzitterschap 

wil onze minister van Leefmilieu het element van de milieueffectenregelgeving 

op de agenda zetten via een tweedaagse workshop. Op basis van het overleg daar kan 

men kijken hoe men er in verschillende Europese landen mee omgaat en is er misschien 

op Europees niveau enige aanpassing mogelijk. Ik denk niet dat het hier vandaag zoveel 

strenger is dan in het buitenland. 

De heer Jan Penris: Ik wil de mensen van de administratie bedanken. Het was een heel 

leerrijke namiddag. Ik ben van opleiding jurist, maar ik heb hier heel veel bijgeleerd. De 

wijsheid heb ik niet in pacht, mijnheer Peumans, ik hoop u ook niet. Ik ben zeer blij dat 

de administratie vandaag bewijst dat ze wil meedenken. Ze hebben inhoudelijke aspecten 

behandeld en enkele vormelijke suggesties gedaan die ons tot inspiratie kunnen dienen. 

Mijnheer van Rouveroij, u was al zo enthousiast dat u het politieke debat naar aanleiding 

van die suggesties onmiddellijk wou aansnijden. 

Mijnheer Stevens, u bent even politiek geworden. U hebt een aantal goede suggesties 

gedaan, hoor. U hebt gesteld dat de burger bij projecten vroeger bij de planningsfase zou 

moeten worden betrokken. Daar ben ik het helemaal mee eens. U hebt vervolgens echter 

niet met zoveel woorden gezegd, maar hebt geïmpliceerd dat er misschien ook wat meer 

rekening moet worden gehouden met de zwijgende meerderheid, die haar mening heeft 

over bepaalde projecten. De uitdrukking ‘zwijgende meerderheid’ hebt u zeker gebruikt. 

Als burger ben ik het volledig met u eens. Achter mij staat ook een zwijgende meerderheid, 

net als achter de heer Sauwens en zelfs achter de heer Peumans buiten Riemst. Laten 

we daar als politici allen van uitgaan. We hebben echter één probleem. Mijnheer Stevens, 

als administrator hebt u dat misschien minder. Wij moeten niet rekening houden met de 

zwijgende meerderheid, maar met de sprekende meerderheid. Ons politieke systeem is zo 

georganiseerd – en ook terecht, lijkt me – dat we alleen maar rekening moeten houden met 

de politiek sprekende meerderheid. Ik hoop dat u daarvan niet wilt afwijken. Hoewel ik 


60 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

als burger misschien een andere mening heb, moet ik als politicus rekening houden met de 

sprekende meerderheden. Ik hoop dat we dat hier allemaal blijven doen. 

De heer Bart Martens: De rode draad van de diverse betogen is de nood aan een sneller 

politiek engagement om bepaalde projecten aan te vatten en besluitvormingsprocessen 

op te starten, zodat de beleidsverantwoordelijken zich bijvoorbeeld niet achter een 

gebrek aan een maatschappelijk draagvlak kunnen verschuilen en de administraties ook 

het ritme in de besluitvorming handhaven. Ook is er nood aan een vroegere maatschappelijke 

betrokkenheid en een vervroegde inspraak. 

Ik zal beginnen met het eerste. De heer Peumans had het over politieke besluiteloosheid. 

Dat klopt ook. Tegenwoordig is het een administratie of de betrokken minister die de 

opdracht geeft om een plan-MER op te maken met betrekking tot een nieuw planproces. 

Het kan jaren duren voor dat leidt tot een ontwerp van gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan 

dat aan de Vlaamse Regering wordt voorgelegd en pas op dat moment ook politiek 

wordt gedekt en gedragen, zodat het in de decretaal voorziene procedure kan worden 

gestopt. Dat voortraject is dus zeer lang. Vaak is er een gebrek aan een politiek draagvlak 

en aan een maatschappelijk draagvlak. In dat voortraject is er heel wat winst te boeken, 

om te zorgen voor zowel een beter bestuurlijk als een beter maatschappelijk draagvlak. 

Er werd hier de vraag gesteld wat een maatschappelijk draagvlak is. Ik herinner me nog de 

gevleugelde woorden van professor Pieter Leroy. Hij zei dat draagvlak geen zitvlees mag 

worden. Als er we ervoor zorgen dat ook de politiek zich moet uitspreken in een vroeg stadium 

van de besluitvorming over het opstarten van een bepaald project, dan kunnen we 

dat vermijden. Dat betekent niet dat we daarna niet opnieuw breed moeten gaan, in het 

kader van het effectenonderzoek, het openbaar onderzoek en de inspraakmogelijkheden, 

maar dat beginpunt van politiek engagement is noodzakelijk. 

Dat is gebeurd met betrekking tot het Economisch Netwerk Albertkanaal (ENA). Dat 

gebeurt ook, denk ik, met de brownfieldconvenanten. Daar wordt op het niveau van het 

convenant ook al een politiek besluit genomen om ergens mee door te gaan. Nergens 

bestaat daar echter een soort formule voor. Vaak gebeurt dat in de vorm van non-papers 

die worden voorgelegd aan de regering. Binnen de Vlaamse Regering is er dan misschien 

wel een politiek draagvlak voor, maar dan vaak niet binnen het Vlaams Parlement. Over 

het ENA zijn er bijvoorbeeld door meerderheid en oppositie gigantisch veel zeer kritische 

vragen gesteld. Dan gaat het niet alleen over het gebied De Keer, waar vervoersgenererende 

activiteiten worden gepland op een al oververzadigd deel van de E313, het gaat ook 

over heel wat gecontesteerde gebieden in Limburg. Het politiek draagvlak moet dus niet 

alleen worden gezocht binnen de Vlaamse Regering, maar ook binnen het Vlaams Parlement. 

Nu is dat niet altijd het geval, is het vaak niet transparant en blijft het beperkt tot 

de Vlaamse Regering. 

Dan is er het vroeger betrekken van de maatschappelijke actoren. Misschien ligt er wel 

een kans in de integratie van die MER-procedure in het planproces. Dat was een suggestie, 

denk ik, die opborrelde uit die benchmarkstudie die heeft plaatsgevonden. Ik zie kansen 

en risico’s ter zake. Het is hier al gezegd: de kennisgevingsprocedure van een plan-MER 

is het eerste ogenblik waarop de burger zich kan uitspreken. Vaak is het nog een passieve 

vorm van openbaarheid: iemand moet al een ingewijde zijn om te weten dat het dossier 

bij de gemeente ter inzage ligt, in het kader van de kennisgevingsprocedure. In principe 

moet men zich dan ook beperken tot aspecten van de milieueffectenbeoordeling, en mag 

het plan op zich niet in vraag worden gesteld. Het is dus een omslachtige en eigenlijk 

ontoereikende manier om de burger te betrekken. Als dat effectenonderzoek natuurlijk 

vroeger in het planproces zelf plaatsvindt, en de kennisgevingsprocedure wordt uitgebreid 

tot een inspraakmoment, ook bij de meest prille projectvoorstellen, dan kan daar misschien 

veel meer uit worden gehaald. Dat zou ook maken dat de betrokkenheid van de 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 61 

burger niet aan het einde van de besluitvormingsprocedure plaatsvindt, zoals vandaag, 

zodat dat nog kan leiden tot een paar flankerende maatregelen. Vanaf het begin zou kunnen 

worden gezocht naar een ruimtelijke inrichting die een win-winsituatie inhoudt voor 

diverse betrokkenen. Ik vind niet dat we daarmee de stem van de burger afkopen, zoals 

de heer van Rouveroij stelt. Ik denk integendeel dat dit daadwerkelijk kan leiden tot een 

breed gedragen inrichtingsconcept van een bepaald gebied, dat diverse maatschappelijke 

doelstellingen ten goede komt. 

Dat is ook gebeurd in het proces van de ontwikkeling van het Schelde-estuarium. Op een 

bepaald ogenblik begon ook de haven in te zien dat ze eveneens belang had bij een betere 

of grotere komberging, bij meer ruimte voor water. Dat zorgde voor een grotere natuurlijke 

erosie van de vaargeul en voorkwam het dichtklappen van het Schelde-estuarium, 

dus een complete verlanding en verzanding. Die ontpoldering is dus geen natuurcompensatie 

waarmee men de natuurbeweging heeft afgekocht: dit is gaan passen in een integrale, 

gezamenlijke visie op de ontwikkeling van dat estuarium. Dat is een proces van ‘joint fact 

finding’, dat veel meer is dan het afkopen van de steun van deze of gene belangengroep. 

Er is trouwens ook niets mis met een soort collectieve ruimteovereenkomst. Mijnheer van 

Rouveroij, een collectieve arbeidsovereenkomst is ook niet het afkopen van de sociale 

vrede. Het is een gezond proces, waarin diverse actoren proberen te bekijken hoe ze het 

eens kunnen worden over, bijvoorbeeld, het personeelsbeleid in een bedrijf. Dat hoeft niet 

zo pejoratief te worden afgedaan als een loutere afkoopoperatie. 

Er is ook een risico verbonden aan het integreren van het effectenonderzoek in het planningsproces, 

namelijk het verlies aan ‘checks and balances’. Vandaag is de dienst-MER 

van de Vlaamse administratie redelijk autonoom. Ze kan een MER toetsen aan de richtlijnen. 

Het is niet altijd prettig. Het is niet prettig dat een regering die in Loppem een voetbalstadion 

wil, geconfronteerd wordt met een MER dat zegt dat het de slechtste plaats 

is en het idioot is om het op die plaats te bouwen. Het is nodig dat er op een onafhankelijke 

manier, met de nodige checks and balances, effecten kunnen worden beoordeeld. 

Het risico van een complete integratie van effectenbeoordeling in het planproces, onder 

de voogdij van de betrokken administratie, is dat het systeem van checks and balances 

verloren gaat. 

Er zijn ook kansen en risico’s in het voorstel om te komen tot één advies van de administratie. 

Het risico bestaat dat men in de administratie afglijdt naar een ‘lowest common 

denominator’, dat men gaat luisteren naar de meest kritische actor binnen de afdelingen 

en betrokken administraties. Dat zien we gebeuren in de Windwerkgroep, die in principe 

tot één oordeel komt over het al dan niet aanvaardbaar zijn van een windmolen in de 

Vlaamse open ruimte. Men luistert er naar de meest kritische administratie. Misschien 

is het ook wel strijdig met het primaat van de politiek. Uiteindelijk zijn het de politiek 

verkozenen die, op basis van alle elementen die op tafel liggen, een knoop moeten doorhakken 

en een besluit moeten kunnen nemen. Men kan dat niet overlaten aan de administratie, 

die tot één advies moet komen. 

Ik heb in de uiteenzetting van RWO gehoord dat er in de huidige wetgeving – de Codex 

Ruimtelijke Ordening die pas is gewijzigd – ook heel wat mogelijkheden zitten om sneller 

vooruit te gaan en om procedures te laten overlappen. Er bestaat een soort ‘dakpanprocedure’ 

maar ze wordt niet toegepast. Er is de mogelijkheid om een projectvergadering te 

houden, een vooroverleg met alle adviserende instanties om te komen tot een soort collectief 

besluit. Dit is mogelijk, maar nog niet toegepast. In de codex is ook in de mogelijkheid 

voorzien om voor strategisch belangrijke projecten tegelijkertijd het structuurplan 

te wijzigen en het GRUP op te starten, in één procedure met één openbaar onderzoek 

enzovoort. Dit is mogelijk, maar wordt niet toegepast. 


62 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Het is dus nodig om eens na te gaan wat er vandaag al allemaal mogelijk is in de bestaande 

wetgeving. In het voortraject is informeel blijkbaar ook heel wat mogelijk. Niets houdt de 

administratie tegen om vandaag al de verschillende betrokken actoren in het vooroverleg 

te betrekken. 

De administratie zou eens kunnen zeggen hoe ze denkt gebruik te maken van de mogelijkheden 

die de huidige wetgeving biedt. 

Mevrouw Karin Brouwers: Ik vrees dat een sprekende meerderheid meestal een sprekende 

minderheid is. Het woord ‘zwijgende meerderheid’ heeft ook zijn rechten. Die zwijgende 

meerderheid wordt meestal vertegenwoordigd door de verkozenen die uiteindelijk moeten 

durven beslissen. 

Professor Luc Huyse heeft onlangs in Knack de suggestie gedaan om eens te achterhalen 

wat de zwijgende meerderheid zegt. Met de huidige communicatiemiddelen kan men 

dat perfect onderzoeken. Mevrouw Brouwers vraagt of er in deze ad-hoccommissie ook 

communicatie specialisten zijn uitgenodigd. 

De heer Jan Peumans: De heer Sauwens zegt dat de problematiek van een draagvlak en de 

communicatie zeker nog zal worden behandeld in de commissie. 

De heer Marino Keulen: Deze commissie is opgericht vanuit de bekommernis dat in Vlaanderen 

sommige projecten die een bepaalde schaal overstijgen, haast niet meer doenbaar 

zijn. Het duurt vaak tien jaar of meer voor deze projecten, die het algemeen belang dienen, 

kunnen starten, zonder zelfs de informele procedure mee te rekenen. 

Een boek kan men ook niet samenvatten door zinnen te schrappen. Men moet een nieuwe 

samenvatting schrijven. Men zal deze projecten ook niet kunnen versnellen door met procedures 

te schuiven of dingen te groeperen. Het kan misschien een beetje helpen. Het is 

niet de ambitie van deze commissie om de duurtijd van projecten, die nu bijvoorbeeld tien 

jaar bedraagt, naar acht jaar te brengen. Het is wel de ambitie om de duurtijd veel meer 

te reduceren. Maar hoe wordt dit bereikt Louter door procedures te verschuiven of door 

opnieuw te beginnen van nul De heer Keulen heeft de indruk dat men nu bezig is met 

louter zinnen te schrappen. 

De heer Johan Sauwens: Het is een zoektocht. Men zal een batterij van grotere en kleinere 

maatregelen moeten voorstellen. 

De heer David Stevens: Zonder het kwantitatief te willen benaderen, of het nu een derde 

of een tweede moet zijn: met het huidige aantal projecten kan het niet. Omwille van de 

mankracht. Ik ben in 62 stuur- en werkgroepen vertegenwoordigd. Als we vandaag in een 

haven tegelijkertijd een wegontsluiting, een spoorwegontsluiting en een waterwegontsluiting 

moeten aanleggen, kunnen wij niet landen in een derde van de tijd. 

De heer Johan Sauwens: Ik wil nog een technische vraag stellen over een aspect dat daarnet 

aan bod is gekomen in verband met de gerechtelijke procedures. Wij hebben ook de 

Raad van State en het Rekenhof uitgenodigd, want ook die invalshoek is belangrijk. 

Is er een zicht op het aantal beslissingen van deze instanties over projecten in Vlaanderen 

Ik heb het over de RUP’s, de gewestplanwijzigingen, de infrastructurele dossierbeslissingen. 

Kan de Vlaamse administratie mij een overzicht van vernietigingen en schorsingen 

geven Er zijn heel veel beslissingen die niet in de media terechtkomen. Het aantal is 

indrukwekkend. Ik deed op lokaal vlak de ervaring op dat na negen jaar een gewestplanwijziging 

werd vernietigd, met alle gevolgen van dien, omwille van het feit dat de 

Raad van State de motiveringsplicht anders en stringenter interpreteert. Wij moeten met 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 63 

dat aspect zeker rekening houden. Is er een juridische dienst die dit centraal in het grote 

Vlaamse huis opvolgt 

Ik had ook graag wat meer verduidelijking gehad over die taskforce waaraan binnen de 

administratie wordt gewerkt. In hoeverre bestaat die al Ik weet dat wij die vraag moeten 

stellen aan jullie ministers, en wij zullen dat ook doen. Kunnen er vanuit de administraties 

suggesties komen, ook in het kader van de totale opdracht van deze commissie Zouden 

wij onze sporen kunnen laten samenlopen Dit betekent dat wij u graag binnen een maand 

nog eens opnieuw zouden uitnodigen. 

Ik heb daarnet van RWO heel duidelijk begrepen dat er op het vlak van de ruimtelijke 

ordening belangrijke stappen zijn gezet. Zo is er onder meer de codex. Laat ons niet alles 

opnieuw in een grote molen vermalen. Ik weet van enkele collega’s dat dit ook in deze 

commissie sterk leeft. Laat ons de dingen die gehanteerd kunnen worden, bewaren. Laat 

ons niet veranderen om te veranderen. 

De heer Roger Liekens: Men weet bij ons welke rechtsgedingen er zijn en wanneer ze worden 

ingezet, zowel met betrekking tot de vroegere gewestplanwijzigingen als met betrekking 

tot de gewestelijke RUP’s. Daarnaast zijn er natuurlijk ook de zaken op provinciaal 

en gemeentelijk niveau. 

Belangrijk op dat punt is dat men moet nagaan waarom iets wordt vernietigd. Voor het 

kerstreces besliste de Vlaamse Regering om een validatiedecreet te maken voor allerlei vernietigingen 

door de Raad van State om zuiver procedurele redenen waarbij de Commissie 

voor Advies foutief opnieuw werd samengeroepen. Daar ging het om zuiver formele 

redenen. Alle gewestplanwijzigingen en RUP’s die om die reden door de Raad van State 

werden vernietigd, zijn nu opnieuw opgenomen in een validatiedecreet, dat opnieuw bij 

de Raad van State is. Ook voor andere zaken werden in dit huis initiatieven genomen om 

bij vernietiging om zuiver procedurele redenen een rechtsherstel te bekomen. Ik zal een 

overzicht opvragen. 

De vraag over de taskforce moet door de drie administraties op een hoger niveau worden 

geregeld. 

Mevrouw Isabel Franck: Wij hadden de vraag om een dergelijke taskforce op te richten, 

afgeleid uit uw brief aan minister-president Peeters. Wij zouden daar inderdaad graag bij 

betrokken worden. Er is volgens ons voorlopig nog niets met dit verzoek gebeurd. Dit 

moet misschien nog eens worden gesuggereerd, wij werken hier inderdaad graag aan mee. 

Ik kan natuurlijk nu niet zeggen in welke mate en op welke manier. 

De heer Johan Sauwens: Ik dank jullie allen voor de open en verhelderende manier waarop 

wij deze belangrijke onderwerpen hebben behandeld. U hebt onlangs nog de burgemeesters 

van de centrumsteden gehoord, u leest ook de rapporten. Wij voelen dag na dag dat 

men van ons een klant- en organisatiegerichte attitude vraagt. Een parlement kan dat 

niet, een regering kan dat niet, het is uiteindelijk de Vlaamse administratie, die de loketten 

en de telefoons bemant, die dat moet waarmaken. Voor suggesties rekenen wij, die de 

opdracht hebben gekregen van het parlement, in belangrijke mate op de Vlaamse administratie. 


64 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

IV. 11 JANUARI 2010 

GEDACHTEWISSELING MET PROF. DR. C.W. BACKES OVER HET RAPPORT 

‘SNELLERE BESLUITVORMING OVER COMPLEXE PROJECTEN VERGELIJ- 

KEND BEKEKEN’ 

1. Opening van de vergadering 

De voorzitter: Professor Chris Backes is Duitser van geboorte, maar heeft een academische 

carrière in Utrecht en Tilburg achter de rug. Op dit ogenblik is hij verbonden aan de Universiteit 

Maastricht. Hij is gespecialiseerd in bestuursrecht, administratief recht en vooral 

vergelijkend Europees recht. Wij hebben hem gevraagd om zijn studie toe te lichten waarin 

hij heeft onderzocht hoe bepaalde Europese landen omgaan met de problematiek die ons 

in deze commissie bezighoudt: het steeds complexer worden van onze samenleving, de 

vraag naar steeds sterker overheidsoptreden en de overheid die zichzelf verstrikt ziet in 

haar eigen regels. 

2. Uiteenzetting door prof. dr. C.W. Backes 

Professor Chris Backes: Ik dank u voor de eervolle uitnodiging. Ik woon nog in Duitsland 

en heb daar mijn rechtenopleiding genoten. Daarom zit het rechtsvergelijkende bij mij 

in het bloed. Ik heb begrepen dat u nu als commissie zoekt naar mogelijkheden om de 

besluitvorming te versnellen met behoud van kwaliteit. Dat vind ik zeer interessant. 

Toen we aan onze studie begonnen, in april of mei 2009, hebben we uiteraard ook gekeken 

of er iets in België te leren viel. Ik heb toen gesproken met collega’s uit Gent. Zij zeiden 

dat het een punt van discussie tussen de gewesten en het federale niveau was, maar dat de 

versnelling geen onderwerp was van onderzoek. Het had de wetgeving nog niet bereikt. 

Daarom hebben we niet gekeken naar België. Blijkbaar is dat snel gewijzigd. 

Waar gaat het onderzoek over Ik ga even in op de aanleiding. Er is al enige tijd het redelijk 

breed ongenoegen over trage en complexe besluitvorming. Dat is in uw land ook zo. 

Althans: vele mensen vinden de besluitvorming over infrastructuurprojecten veel te traag. 

Anders dan in België of Vlaanderen, kwam daarbij in Nederland een hele reeks uitspraken 

van de administratieve rechter waardoor veel projecten zijn stopgezet of aanzienlijk 

vertraagd op het terrein van luchtverontreiniging en Habitatrichtlijnen. Europese wetgeving 

werd in Nederland op een bepaalde wijze omgezet en vooral de rechter heeft dan 

steeds weer gezegd dat het zo niet kon en de zaak terugverwezen. 

Een derde rapport dat als katalysator heeft gewerkt is ‘Brussels lof’ van de raad van Volkshuisvesting, 

Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM), waaraan ik zelf als lid van 

de VROM-raad heb mee geschreven. Het gaat niet over Brussel of Belgische wetgeving, 

maar over hoe wij in Nederland omgaan met Europese wetgeving en waarom dat juist bij 

ons zoveel problemen oplevert. 

De voornaamste constatering was dat er in Nederland enkele factoren samenkomen. 

Nederland is heel dichtbevolkt, heeft een hoge mate van achtergrondvervuiling, ligt tussen 

de Engelse gebieden en het Ruhrgebied in, met invloed uit Frankrijk. Via de rivieren krijgt 

men heel wat milieulast uit het buitenland mee. Nederland heeft dus een hoge milieulast 

en heeft een sterke agrarische en chemische industrie. 

Een bijzondere factor is de zeer goed functionerende administratieve rechtspraak. Wie 

in Nederland beroep aantekent tegen een besluit, krijgt doorgaans binnen een jaar een 

uitspraak van de hoogste administratieve rechter. Als ik me niet vergis, heeft de procedure 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 65 

met betrekking tot het Project Gent-Sint-Pieters pas na 465 dagen een voorlopige voorziening 

opgeleverd. 

In Nederland krijgt iemand binnen het jaar een eindoordeel van de hoogste administratieve 

rechter. Dat lijkt op zich heel mooi. De toegang tot de rechter is trouwens heel 

gemakkelijk. Er is geen hoge drempel. De griffiekosten bedragen in het gros der gevallen 

150 euro. Aangezien er weinig beperkingen zijn, maken veel mensen daar gebruik van. 

De vragen over de doorwerking van het Europees recht komen snel bij de administratieve 

rechter terecht. Hij krijgt die vragen sneller voorgelegd dan zijn collega’s in bepaalde 

andere landen. Hij moet vaak als eerste oordelen of iets op basis van het Europees recht 

kan. 

Ten gevolge van al deze oorzaken duurt het in Nederland te lang. Daar moet iets aan 

worden gedaan. De stopzetting van allerlei projecten heeft veel aandacht gekregen in de 

media. Eigenlijk kan dit alles met de vaakgebruikte kreet ‘Nederland zit op slot’ worden 

samengevat. We kunnen geen kant meer uit. Dat kan niet. Dat moet anders, vinden velen. 

De financiële crisis heeft hierbij eigenlijk geen rol gespeeld. Die discussie is al eerder op 

gang gekomen. De crisis heeft enkel een aanvullend en versnellend effect gehad. Ze vormt 

in geen geval de oorzaak van deze discussie. De oorzaak is een al langer gevoeld ongenoegen. 

Het rapport van de commissie-Elverding is in april 2008 verschenen. Dat is ondertussen 

ook weer een tijdje geleden. De commissie heeft goed werk geleverd. Ze heeft met open 

vizier naar het onderwerp gekeken en in kaart gebracht waar het probleem zit en wat de 

oorzaken zijn. Vanuit onverdachte hoek zijn zij tot de hoofdconclusie gekomen dat de 

hoofdoorzaak zich binnen het bestuur zelf situeert. Het zijn niet de regels of de rechtsbescherming. 

Ze hebben gekwantificeerd hoe lang het duurt en hoe lang elke stap in de 

procedure in beslag neemt. Hieruit blijkt dat de grootste vertragingsfactoren zich bij het 

bestuur bevinden. 

Het gaat in feite om heel wat factoren. Een van die factoren is volgens de commissie het 

feit dat het bestuur vaak geen rechte rug heeft. Bij de aanvang wordt een bepaald voorstel 

gedaan. Na pakweg anderhalf jaar stelt een lid van een gemeentebestuur vast dat 

zijn gemeente daar nadelen van zou kunnen ondervinden. Daarop volgt dan de vraag het 

anders aan te pakken. Indien het voornemen wijzigt, zijn alle tot dan geschreven rapporten 

in feite onbruikbaar. Ze moeten worden herschreven of aangevuld. Het ontbreken van 

echte keuzes leidt ertoe dat steeds weer van het ene naar het andere voorstel wordt overgeschakeld. 

Er wordt tevens te lang overleg gepleegd. De overheid heeft hier geen rechte rug. 

Een andere hoofdoorzaak is het ontbreken van de nodige budgetten. De budgetten zijn 

er niet of zijn te klein. We kunnen allerlei zaken neerpennen. Indien op het beslissend 

moment blijkt dat er geen geld is, zal het ook lang duren voor er echt iets gebeurt. 

Een volgende hoofdoorzaak is het ontoereikend management. De Nederlandse ministeries 

zijn sterk gekrompen. Er werken nu veel minder mensen dan, bijvoorbeeld, zes jaar 

geleden. We merken dat aan de kwaliteit. Die mensen leveren geen slecht werk. Er zijn 

echter vaak wisselingen van de wacht. Ambtenaren worden verschoven en moeten hun 

post verlaten. De problemen binnen het projectmanagement zijn een belangrijke oorzaak 

van vertragingen. 

Een andere belangrijke constatering is dat de procedures zeer ingewikkeld zijn. Er zijn veel 

procedures. Vaak bestaan die naast elkaar of overlappen ze elkaar. Als ze elkaar opvolgen, 

blijken de beslissingsmomenten dan ook nog eens in een heel laat stadium te liggen. 

Indien iets niet wordt goedgekeurd, kan iedereen weer helemaal herbeginnen. 


66 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

De rechtsbescherming is snel en effectief. De rechter toetst nadrukkelijk aan het Europees 

recht. Dat is ook een van de redenen waarom het lang duurt. 

Deze vele redenen vragen om vele oplossingen. Politici kunnen niet gemakkelijk scoren 

door te verklaren dat ze het probleem met een enkele wet zullen oplossen. Feitelijk, en 

dat zien we in vele landen, gebeurt dat echter wel. Dat is natuurlijk het politieke proces. U 

kent dit wellicht ook, want als parlement moet u niet alleen goede besluiten nemen en dingen 

goed op de rails laten zetten, maar moet u ook politiek scoren, u moet iets te melden 

hebben aan de buitenwereld. Daarom concentreert men zich vervolgens op een wijziging 

van een wet die de procedure regelt en een versnelling van zo’n wet, want dat is wat een 

parlement kan doen: een parlement kan geen ambtenaren opleiden, maar het parlement 

kan wetten vastleggen. Daar gaat de meeste aandacht naartoe. 

Belangrijk is, en dat heeft ook Elverding nadien nog vaak gezegd, om in het achterhoofd, 

of beter in het voorhoofd te houden dat de oorzaken veelvuldig zijn en om, als het u er 

echt om gaat om tot een snellere besluitvorming te komen, ook aan al die knopjes te 

draaien en niet alleen, en zelfs niet in eerste instantie, aan de wetgevingsknop. 

Dat was de achtergrond en de aanleiding. De aanbevelingen van de commissie-Elverding 

waren op zich breed, maar later heeft de politiek, het parlement in Nederland, zich heel 

sterk gericht op concentratie, op aanscherping, op wijziging van de regeltjes voor de juridische 

besluitvorming. Daarover wordt prominent gepraat en daar concentreren we ons 

vandaag ook op. 

U weet wellicht dat dit heeft geleid tot een groot aantal sectorale wettelijke maatregelen. 

Er werd een wet die speciaal toeziet op de aanleg van wegen en de versnelling ervan, ingediend 

en vastgesteld. 

Wat daar bijvoorbeeld in zit, is de versobering van de MER-plicht. Dat is iets waar ik 

verder eigenlijk niet op inga, omdat het in rechtvergelijkende zin geen punt is, maar het 

is een onderwerp dat in Nederland al vele jaren ook een zorgpunt is. Nederland heeft een 

MER-systeem dat heel erg uitgebreid is, met de commissie-MER, een neutrale deskundige 

commissie. In internationale evaluaties over de werking van een MER in verschillende 

landen, steekt Nederland er altijd met kop en schouders bovenuit als beste systeem, als 

systeem dat het beste zijn doelstellingen haalt, als systeem met de meeste kwaliteit enzovoort. 

Maar het duurt ook allemaal langer dan elders. Dat is zeker zo in de perceptie, 

maar ook in de feiten klopt het deels dat een MER redelijk veel tijd in beslag neemt. Daar 

wilde de politiek steeds minder genoegen mee nemen en nu wordt stukje bij beetje en zeker 

in de uitvoering van de aanbevelingen van de commissie-Elverding, de MER-plicht teruggeschroefd 

tot wat Europeesrechtelijk eigenlijk minimaal vereist is. Dat is ook weer zo’n 

leuze, dat “alle Nederlandse koppen er af moeten”. Alles wat extra is in Nederland ten 

opzichte van de Europese wetgeving, zo staat het zelfs in het laatste coalitieakkoord, is in 

beginsel uit den boze. 

Dat is een uitgangspunt dat ik persoonlijk niet deel. EU-regelgeving is minimumregelgeving 

en je kunt een heel goede reden hebben om daar iets extra bovenop te zetten. 

Uiteraard moet je dat expliciteren, moet je dat afwegen. Het is een afweging tussen extra 

bestuurlijke lasten en wat het effect ervan is, het doel dat je wilt bereiken. 

In Nederland is het de afgelopen vier à vijf jaar van regeringszijde de marsroute dat de 

Nederlandse koppen in beginsel weg moeten. Alles wat Nederland extra heeft, moet teruggebracht 

worden tot de Europese verplichtingen, want die zijn al streng genoeg. 

MER is met name voor wegprojecten nu teruggebracht op wat Europeesrechtelijk is vereist: 

je hoeft de commissie MER niet meer te vragen, je hoeft in de toekomst deels zelfs – 

maar het is omstreden of dit Europeesrechtelijk mag – geen alternatievenonderzoek meer 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 67 

te doen. Daarmee wordt eigenlijk de kern uit de MER gehaald, want daar gaat het in de 

MER eigenlijk om. Het is omstreden of dit Europeesrechtelijk mag. Men vraagt zich ook 

af of er geen groot procesrisico is: dat mensen naar de rechter gaan, waardoor de zaak 

weer wordt vertraagd. 

Aan de andere kant is de ervaring in Nederland ook dat een MER een heel sterke besluitvormingsprocesstructurerende 

werking heeft en ook een besluit legitimeert. Als de rechter 

in Nederland een geschil heeft waarbij een MER werd opgesteld die door de commissie 

MER werd goedgekeurd, dan worden in 95 percent van de gevallen alle feitelijke vragen 

van bezwaarmakers afgewezen door te zeggen: “Nou, dit is MER en de commissie MER 

heeft het goedgekeurd, dus het is goed.” Er is dus een heel sterke besluitlegitimerende 

werking. De vraag is wat er gebeurt als we die weghalen. We moeten dat nog afwachten, 

maar feit is dat in de afgelopen jaren de MER-plichten werden verlicht en dat dit proces 

nog steeds doorgaat. 

Een andere aanbeveling van de commissie is de introductie van de zogenaamde ‘bestuurlijke 

lus’. Het is een handige procedure. Als men naar de rechter stapt met de vraag om 

een besluit te vernietigen, kan het bijvoorbeeld dat hij twee foutjes vindt. In dat geval 

wordt het hele besluit vernietigd en begint de procedure voor het opstellen van het besluit 

van bij het begin af aan opnieuw. Als men pech heeft, duurt dat bijvoorbeeld anderhalf 

jaar. Er wordt dan opnieuw gekeken of er op het terrein zaken zijn veranderd, want het 

bestuur moet uitgaan van de feiten op het moment dat de beslissingen worden genomen. 

Om te vermijden dat fouten dus leiden tot het heropstarten van de hele procedure en 

nieuwe onderzoeken moeten worden uitgevoerd, is de ‘bestuurlijke lus’ geïntroduceerd. 

Als de rechter bijvoorbeeld twee fouten heeft gevonden, dan wordt de procedure voor de 

rechtbank aangehouden, terwijl het bestuur de kans krijgt om in een periode van bijvoorbeeld 

twee maanden de fouten weg te werken door het besluit aan te vullen, te verbeteren 

of een nieuw besluit te nemen. Na die periode gaat de ingestelde rechtbeschermingsprocedure 

gewoon zijn gang. 

De ‘bestuurlijke lus’ is voor het eerst geïntroduceerd toen de emissiehandel aan bod 

kwam. Als emissierechten worden toegekend, moet snel vaststaan of ze ook echt gelden. 

Men kan zich in dat geval geen aanslepende procedure van pakweg vier jaar veroorloven. 

De ervaring met de zogenaamde ‘bestuurlijke lus’ in de emissiehandelssector is goed. Vandaag 

is het toepassingsgebied uitgebreid – maar dat komt pas binnen een maand of twee 

in werking – tot het omgevingsrecht. 

De ‘bestuurlijke lus’ is niet overal toepasbaar en kan soms tot problemen leiden, maar 

over het algemeen is het een handig hulpmiddel om een zeer verregaande inkorting van 

procedures in de rechtbeschermingsfase te realiseren. Soms kan men zo 1, 2 tot zelfs 4 jaar 

winnen. En wat nog belangrijker is: zo voorkomt men dat tijdens de procedure de feiten 

op het terrein wijzigen en het onderzoek naar allerlei zaken op de helling komen te staan. 

De voorzitter: Is de zogenaamde ‘bestuurlijke lus’ geïntroduceerd in de wet die de gerechtelijke 

procedure regelt, of is dat gebeurd in de sectorale wet Voor Vlaanderen is dat 

belangrijk om weten, want de sectorale milieuwetgeving kunnen we zelf bepalen, maar 

alles wat met de Raad van State en dergelijke heeft te maken, is een bevoegdheid van het 

federale niveau. 

Professor Chris Backes: De ‘bestuurlijke lus’ is voor het eerst in de wet op het milieubeheer 

ingeschreven, maar enkel met betrekking tot de emissiehandel. Dat gebeurde in 

2005. Vandaag is het principe in een spoedwet over wegenaanleg geïntroduceerd. Het is de 

bedoeling dat dit in de algemene wet op het bestuursrecht komt. De Tweede Kamer heeft 


68 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

samen met experts die algemene regeling uitgewerkt. Binnenkort wordt die ook effectief 

in de wet ingeschreven. 

Hier zou men de Nederlandse methode kunnen overnemen en de zogenaamde ‘bestuurlijke 

lus’ in een sectorale wetgeving introduceren, om nadien dan te verbreden. 

Tot zover enkele opvallende aanbevelingen van de commissie, en wat daarmee is gedaan. 

De commissie werkte tot april 2008; nadien heeft de politiek dat in wetten omgezet. Begin 

2009 zei de Nederlandse minister van Justitie dat de sectorale wetgevingswijzingen in 

wezen noodmaatregelen zijn, en dat we moeten nadenken over de vraag of het algemene 

bestuursprocesrecht niet moet worden aangepast. Daarover zijn dan enkele wilde ideeën 

geuit. 

Dan werd gesteld dat eerst, zij het zeer snel, een rechtsvergelijkend onderzoek moest worden 

gedaan naar de ervaringen in andere landen. Ik heb toen ingebracht dat vooral in 

Duitsland die discussie al twintig jaar bestaat. Door de hereniging is er een waanzinnige 

druk ontstaan om snel projecten te realiseren. Oost-Duitsland zat echt aan de grond. Dat 

was een unieke situatie. Er moest gewoon veel gebouwd worden. Als dat moest gebeuren 

via de toen ook in Duitsland geldende procedures, dan zou dat erg lang duren. De realisatie 

van een nieuwe snelweg in Nederland en, vroeger ook, in Duitsland, van idee tot 

het eindresultaat, gebeurt niet sneller dan in vijftien jaar. Om Oost-Duitsland op te bouwen, 

kon men geen vijftien jaar wachten. Die discussie is daar vanaf 1989 heel intensief 

gevoerd. Ze heeft tot vijf à zes versnellingswetten geleid. Daarmee heeft men ervaring 

opgedaan. Daaruit valt wellicht te leren wat werkt en niet werkt. Het gaat niet zozeer 

om de maatregelen, wel om de werking. We wisten ook dat die discussie in het Verenigd 

Koninkrijk al langer bestond. 

Eind mei, begin juni zijn we met een rechtsvergelijkend onderzoek begonnen. We hadden 

maar weinig tijd, namelijk enkel de zomerperiode. Het ging dus om een soort quick scan 

van drie maanden. De centrale vraag bij het onderzoek was welke versnellingsmaatregelen 

in andere landen genomen zijn en welke ervaringen men daarmee heeft opgedaan. De 

resultaten zijn samen met de uitkomsten van zogenaamde klankbordgesprekken met allerlei 

stakeholders en participanten verwerkt in een discussienotitie van 2 december 2009. 

Het kabinet wil in het voorjaar 2010 een standpunt voorleggen over wat het naar aanleiding 

van dit proces wil doen en welke wijzigingen in de Algemene Wet Bestuursrecht 

(AWB) worden voorgesteld. Dat wordt dan uitgewerkt in concrete wettelijke maatregelen. 

Het traject, waar ook andere ministeries bij betrokken zijn, wordt geleid door het Ministerie 

van Justitie. 

Bij het onderzoek hebben we in de eerste plaats gekeken waar die discussie speelt. In Italië 

en Ierland is dat duidelijk het geval, net zoals in Zweden, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland 

en Frankrijk. Naar België hebben we aanvankelijk ook gekeken. In de juridische discussie 

waren er nog geen resultaten, noch concrete voornemens bereikt. Daarom zijn we 

daar niet verder op ingegaan. Italië had op dat moment net een versnellingswet van mei 

2009. Daar had men echter nog geen ervaring mee opgedaan. We hadden ook besloten één 

common-lawsysteem te nemen. De beslissing is uiteindelijk op het Verenigd Koninkrijk 

gevallen. Ierland is ook heel ver gegaan, er is veel gediscussieerd. Daar speelt het probleem 

ook al vele jaren. Er is ook een eerste veroordeling van Ierland voor het hof uitgesproken, 

omdat de regeling een beetje ver is doorgeschoten. In Zweden is die discussie beperkt tot 

milieuvergunningen. Het milieuvergunningsproces voor bedrijven vond men daar te lang. 

In dat land heeft een hevige discussie plaatsgevonden. Omdat wij vooral naar de infrastructuur 

wilden kijken, hebben we Zweden buiten beschouwing gelaten. Frankrijk hebben 

we er in het begin bij genomen omdat de Franse collega’s waarmee ik heb gesproken, 

me vertelden dat er in Frankrijk een crisiswetje voor woningbouw was. Ze voegden eraan 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 69 

toe dat, behoudens dat probleem, men in Frankrijk eigenlijk erg tevreden is. We dachten 

dus dat het systeem goed in elkaar zat. Later bleek dat niet helemaal zo te zijn. De keuze 

is dus gevallen op Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. 

Duitsland heeft sinds 1989 heel wat ervaring opgedaan met versnellingswetgeving. Het 

gaat dan zowel om de besluitvorming, het besluitvormingstraject, als het rechtsbeschermingstraject. 

Er waren achtereenvolgens zes wetten, zoals de Verkehrswegeplanungsbeschleunigungsgesetze. 

Er zijn heel wat wetten die ook geëvalueerd werden. In het Verenigd 

Koninkrijk speelt de rechtsbescherming door de rechter in het omgevingsrecht bijna geen 

rol. Dat gebeurt daar gewoon anders. De afgelopen tien jaar is de besluitvormingsprocedure 

zeer sterk onder de aandacht geweest. Dat heeft geleid tot wijzigingen. In Frankrijk 

is de discussie vrij recent. Ze is wel ruimer dan we oorspronkelijk dachten. Ze is ook 

geconcentreerd op de besluitvorming, en niet zozeer op de rechts bescherming. 

Ik ga nu over naar de voornaamste resultaten. Net zoals in het rapport begin ik met de 

bestuurlijke besluitvorming. Daarna ga ik over naar de rechtsbescherming, die hier wellicht 

door de federale overheid wordt geregeld. 

De voorzitter: In de sectorale wetgeving kunnen we zelf ingrijpen. De rechtsbescherming is 

zeker ook een belangrijk aandachtspunt. We hebben te maken met een aantal procedures 

voor de Raad van State. Die leiden tot die fameuze vernietigingen, soms na zeven à tien 

jaar. Dat leidt tot een zeer groot gevoel van onzekerheid. Nu is er een verbetering 

Professor Chris Backes: Dat is misschien ook een heel andere discussie. Die discussie werd 

in Nederland tien jaar geleden gevoerd. Toen heeft men met succes bereikt dat binnen een 

paar jaar de stuwmeren werden weggewerkt door extra rechters in dienst te nemen, ook 

tijdelijke. De doorlooptijd van het instellen van een beroep is in de regel maximaal één 

jaar. Dat is behoorlijk snel. Dan ontstaat ook snel duidelijkheid. Ik kom daar straks nog 

even op terug. 

Een eerste punt bij de besluitvorming is dat er met name in Frankrijk en Engeland in het 

begin een breed opgezette procedure van participatie van iedere belanghebbende is. Een 

neutrale commissie, niet het bevoegde gezag, verkent alles. Daarbinnen vallen naast de 

milieu-effectenrapportage ook andere rapportages, de hearings. Het gaat om een redelijk 

breed en langdurig proces. Men vindt dat heel belangrijk omdat daarna een principebesluit 

wordt genomen. Daar wordt gezegd wat de plaats is om zijn zeg te doen. Ook andere 

overheidsorganen moeten dat doen. Daarna – afhankelijk van het project duurt dat van 

een paar maanden tot enkele jaren – maakt men duidelijk welke kant men opwil. Dat 

komt overeen met een aanbeveling die de commissie-Elverding ook heeft gemaakt. Ze 

stelde dat de zaken in de beginfase beter bekeken moeten worden. Daarna moet het principebesluit 

volgen, waar men, en dan vooral het bestuur, zich ook aan houdt. In Frankrijk 

en het Verenigd Koninkrijk werkt dat vrij goed. Alle ambtenaren uit de vier landen zeggen 

dat als er heel moeilijke projecten zijn, zoals nieuwe vliegvelden, men niet mag verwachten 

dat er na één jaar een regeling is. Dat vergt tijd omdat er zoveel belangen zijn en de zaak 

zo ingewikkeld is. Vooral in Frankrijk en Engeland duurt de fase van ‘public enquiry’ of 

‘enquête publique’ lang. In Duitsland is dat in veel mindere mate het geval. In Nederland 

heeft men dat niet. Dat was wel een van de voornaamste aanbevelingen van de commissie- 

Elverding. 

In Duitsland zijn er wat interessante maatregelen gevonden door een betere structurering 

van het management. Het gaat wellicht om kleine zaken, maar die wel werken. Particulieren 

of grote bedrijven die aanvragen indienen voor projecten en die, door de veelheid 

van wetten, de bomen door het bos niet meer zien, maken fouten, waardoor vertragingen 

optreden. In Duitsland kan men daarvoor een beroep doen op een Verfahrensberater. De 


70 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

overheid zelf stelt iemand ter beschikking die de aanvraag begeleidt, zodat de aanvraag 

meteen zo goed mogelijk is. Daar heeft iedereen baat bij. Het verhoogt de kwaliteit van de 

besluitvorming en versnelt ze ook. 

De Antragskonferenz is iets soortgelijks. Vaak komen verschillende overheidsorganen en 

andere publieke entiteiten op verschillende tijden in het proces opeens op de proppen met 

hun probleem. Nadat de aanvraag binnen is, bepaalt de Antragskonferenz de periode voor 

publieke organen om hun zeg te doen. Er wordt ook een conferentie georganiseerd met 

alle betrokkenen – de gemeente, de provincie, de ministeries enzovoort – om van gedachten 

te wisselen. Die kleine ingrepen leiden uiteindelijk tot een versnelling. 

In het Duitse recht is er een interessante procedure, het zogenaamde Planfeststellungsverfahren. 

Het kan worden toegepast bij grotere infrastructuurprojecten, maar ook bij 

aanvragen voor, bijvoorbeeld, een kerncentrale of een grote elektriciteitscentrale. Kenmerkend 

is dat je maar één procedure hebt en maar één besluit waarmee aan alle publiekrechtelijke 

vereisten wordt voldaan. Je hebt geen zeventien vergunningen meer nodig. Voor de 

A2 in Maastricht is bijvoorbeeld uitgerekend dat je tientallen vergunningen nodig hebt. 

Hier heb je maar één besluit. De tientallen vereisten in de wet blijven bestaan. Dat is 

onaangetast. Maar het besluit wordt genomen door één bestuursorgaan in één procedure. 

Er is dus ook maar één keer rechtsbescherming. 

Een aanvraag komt binnen. Er zijn tientallen vergunningsvereisten. Dat zijn 25 verschillende 

publieke organen. Die krijgen allemaal een brief waarin staat dat ze binnen drie 

maanden hun bijdrage aan de besluitvorming kunnen doen. Ze moeten dat sturen naar 

het Planfeststellungs-orgaan. Dat bekijkt het allemaal en weegt het af. Het zet wellicht 

die mensen bij elkaar en laat ze in discussie gaan. Daarnaast loopt de inspraak. Een paar 

maanden later neemt dat Planfeststellungs-orgaan één besluit. 

Meestal is tegen dat besluit rechtsbescherming direct bij de hoogste administratieve rechter 

mogelijk. In België is dat sowieso enkel de Raad van State. Dat probleem hebben jullie 

niet. In Duitsland bestaat er beroep bij drie instanties. Dat duurt vijf, zes, zeven jaar. Maar 

voor grote infraprojecten ga je dus direct naar het Bundesverwaltungsgericht, de hoogste 

instantie. In Nederland zou dat dan de Raad van State zijn. 

Dat leidt tot een geweldige versnelling en verheldering. Soms maken mensen nu als tegenwerping 

dat die procedure veel te complex wordt. Maar zeventien verschillende procedures 

zijn als geheel minstens zo complex. Dat lijkt me dus een onlogisch verwijt. Het 

werkt in Duitsland heel goed. Niemand zegt dat de procedure slecht werkt. Men is er erg 

tevreden mee. 

Het is veel eenvoudiger dan alles wat in de afgelopen tien of vijftien jaar in Nederland 

is bedacht. U kent de discussie wellicht over de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht 

(Wabo). Men probeert de bouw-, milieu- en allerlei andere vergunningen in 

elkaar te schuiven. Dat maakt een waanzinnig moeilijke wet met circa 273 artikelen. 

Planfeststellungs verfahren in het Duitse algemene Verfahrensgesetz heeft zeven artikelen. 

Dan ben je klaar. Het is niet complex. Het probleem zit niet in het aantal artikelen, maar 

het toont wel aan dat, door het zo radicaal te doen, ook de wetgeving overzichtelijker 

wordt. 

Een van onze aanbevelingen is dus om goed te kijken naar dat Planfeststellungsverfahren. 

Misschien kan dat ook iets zijn voor Nederland. Dat waren de voornaamste bevindingen 

voor de besluitvormingsprocedure. 

In Nederland is de discussie veel meer gefocust op de rechtsbescherming. De besluitvorming 

speelt ook een rol, maar vooral de rechtsbescherming ligt politiek gevoelig. In 

Nederland is de toegang tot de rechter laagdrempelig: ongeveer 150 euro griffiekosten en 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 71 

geen kostenrisico. Je kunt niet veroordeeld worden tot het betalen van de kosten van je 

tegenpartij. Als je verliest, ben je enkel die 150 euro kwijt. Dat is voor veel mensen geen 

hinderpaal. 

In Engeland is dat zeker wel het geval. Daar hoef je geen griffierechten te betalen. Je hoeft 

helemaal niets te betalen, maar als je verliest kun je veroordeeld worden – en dat gebeurt 

doorgaans ook – tot het betalen van de kosten van de tegenpartij. Dat kan 8000, 10.000, 

20.000 pond zijn. Als de overheid deskundigen heeft ingehuurd, moet je die allemaal betalen. 

Milieugroeperingen of particulieren gaan vaak niet naar de rechter omdat de kosten 

bij verlies niet in te schatten zijn. 

Dat zou een mogelijkheid zijn om het aantal beroepen drastisch terug te brengen. Wij hebben 

gezegd dat we het om twee redenen geen goed idee vinden. Wij vinden ten eerste dat 

rechtsbescherming dan een luxegoed wordt dat enkel voor goede verdieners ter beschikking 

staat. Maar goed, daar kun je politiek anders over denken. 

Ten tweede is er het voorbeeld van Ierland. Daar geldt ook zo’n kostenrisicoregeling. 

Ierland is in oktober veroordeeld door het Hof van Justitie omdat het niet voldoet aan de 

Europese eisen (HvJ, 16 juli 2009, C_427/07). Je kunt volgens het hof je Europese rechten 

als burger in Ierland niet voldoende geldend maken. De rechtsbescherming is niet effectief 

omdat je wordt afgehouden door dit niet in te schatten proceskostenrisico. Wel mogelijk 

volgens het hof is dat je, als je verliest, maximaal bijvoorbeeld 1000 euro moet betalen, 

maar het mag niet onbepaald zijn. 

Dat lijkt ons dus geen goed voorstel om versnelling en minder procedures te bereiken. In 

Nederland gaan er echter politieke partijen mee door. Ze nemen alles mee dat helpt. Het 

is dus in discussie. 

Een ander punt is het passeren van minder belangrijke gebreken. Ik weet niet hoe het Belgische 

recht er op dat punt uitziet. In alle landen, ook in Nederland, bestaan er regelingen. 

Stel dat iemand geen uitnodiging heeft gekregen voor een hoorzitting, maar er toch is 

geweest. Het is een fout, maar die kan worden gepasseerd. Fouten kunnen bijvoorbeeld 

gepasseerd worden als die niet hebben doorgewerkt in het resultaat of als de belanghebbende 

er niet door is benadeeld. In Nederland wordt de regeling nu nog eens verruimd: 

alle minder belangrijke gebreken kunnen worden gepasseerd. Dat gaat heel ver. Nederland 

kan op dit vlak niet meer veel leren, want het is al heel ruim geregeld. 

Ook een aanbeveling van de commissie-Elverding was het voorstel dat overheden niet in 

beroep kunnen gaan tegen een besluit van andere overheden. Een gemeente kan niet in 

beroep gaan tegen een besluit van een ministerie tot aanleg van een snelweg. In Duitsland 

is het al altijd zo. Daar kun je enkel beroep aantekenen als je rechten hebt. Een gemeente 

heeft geen rechten. In Nederland zit op dit punt een probleem. Gemeentes zijn ook vaak 

voor snelle besluitvorming, als de snelweg maar niet over hun grond loopt. De commissie- 

Elverding had dat ook als een probleem dat tot vertraging leidt geanalyseerd. 

In de Nederlandse Crisis- en herstelwet zit nu de bepaling dat lagere overheden niet meer 

naar de bestuursrechter kunnen tegen zo’n besluit. Dat zal echter niet werken. Als de 

gemeente niet naar de bestuursrechter kan, kan ze in Nederland naar de burgerlijke rechter. 

Dat leidt tot nog veel meer vertraging, want dan heb je twee rechterlijke procedures. 

De particulieren gaan naar de bestuursrechter en de gemeenten naar de burgerlijke rechter. 

Het is zeer omstreden of dit voorstel wel zinnig is. In de hearings in het Nederlandse parlement 

hebben alle bestuursrechtspecialisten ervoor gepleit dat zeker niet te doen. Toch 


72 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

heeft het parlement het gedaan. Het is in elk geval een aandachtspunt: hoe voorkom je dat 

beroepen van overheden tot nog meer vertraging kunnen leiden 

Een volgend punt, het relativiteitsbeginsel, geldt niet in België of in Nederland. Enkel 

in Duitsland, Oostenrijk en Polen geldt het wel. Wat is dat In België, Nederland en vele 

andere landen kun je naar de rechter als je belanghebbende bent. Als je er last van hebt, 

kun je naar de rechter. De rechter toetst het besluit dan op rechtmatigheid. 

In Nederland wordt altijd het voorbeeld gegeven van een villawijk die in beroep gaat tegen 

de vestiging van een woonwagenkamp. Ze willen die woonwagenbewoners niet naast hun 

villa’s. Ze zeggen: het mag niet want de geluidsbelasting voor die woonwagenbewoners is 

te hoog. Ze voeren niet hun eigen belang aan, maar een bepaling die de woonwagenbewoners 

moet beschermen. Als ze gelijk krijgen, wordt het een onrechtmatig besluit. Daar wil 

men van af. 

Nu introduceert men in Nederland in de Crisis- en herstelwet het relativiteitsbeginsel. Dat 

wordt daarna ongetwijfeld algemeen. Het beginsel is iets minder strikt dan in Duitsland. 

Daar kun je enkel naar de rechter als een wettelijke bepaling jou een recht wil toekennen. 

Je kunt enkel dat recht inroepen. De rechtsbescherming is daar veel beperkter. In Nederland 

introduceert men het in een gematigde vorm. Het voorbeeld van de villawijk vindt 

men misbruik. Men beroept zich op de rechten van die woonwagenbewoners, die daar zelf 

nochtans heen willen. 

In Duitsland probeert men die relativiteitseis ook voor milieuorganisaties te hanteren. Dat 

staat in de Duitse wetgeving. Ook milieuorganisaties kunnen zich enkel beroepen op bepalingen 

die rechten toekennen. De vraag of dit mogelijk is, ligt nu bij het Hof van Justitie. 

Twee Duitse rechters hebben, met betrekking tot twee procedures, een beslissing genomen. 

De eerste rechter, het Oberwaltungsgericht van Schleswig-Holstein, heeft dit strijdig met 

het Europees recht en met de conventie van Aarhus verklaard. Een andere rechter, het 

Oberwaltungsgericht Münster, heeft verklaard sterke twijfels te hebben. Hij heeft besloten 

de vraag aan het Hof van Justitie voor te leggen. Indien ik de vraag zou krijgen, zou ik 

antwoorden dat ik voor 98 percent zeker ben dat het niet kan. Op basis van de conventie 

van Aarhus lijkt een dergelijke beperking me niet mogelijk. Het relativiteitsbeginsel voor 

milieuorganisaties wordt in Nederland door sommigen geopperd, maar vormt, in tegenstelling 

tot het relativiteitsbeginsel voor particulieren, niet het voorwerp van een ernstige 

discussie. 

Een ander element in verband met de rechtsbescherming is de vraag of een bestuursrechter 

niet over meer dan enkel besluiten zou moeten kunnen oordelen. Die discussie loopt 

parallel met de discussie over de versnelling. Dit is in België ook het geval. De bestuursrechtelijke 

rechtspleging in Nederland en België is traditioneel op de vernietiging van 

besluiten gericht. Als een besluit is genomen, kan iemand de vernietiging ervan vragen. 

Dat levert vaak situaties op die tot op zekere hoogte door de bestuurlijke lus zouden moeten 

worden ondervangen. Een vernietigd besluit is er niet meer. Dat moet opnieuw worden 

gemaakt en kan bijgevolg weer voor een rechter verschijnen. 

De procedures hebben altijd betrekking op de besluiten. We willen echter vooral weten 

wat kan en hoe dat kan. In Duitsland is de toegang beperkter, maar kan de eiser veel 

meer. Hij kan feitelijke maatregelen vragen. Hij kan vragen het besluit aan te vullen en 

het bestuur feitelijke verplichtingen op te leggen. Als een rechter over een ruimer arsenaal 

beschikt, kan hij een geschil sneller definitief beslechten. 

Een rechter van een Bundesverwaltungsgericht heeft me een goed voorbeeld gegeven. Als 

hij het tracé van een nieuwe spoorlijn ziet, kan hij vaststellen dat het besluit op zich klopt 

en dat bijvoorbeeld slechts op een enkele plaats een verkeerde berekening is gemaakt. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 73 

Eigenlijk zou op die plaats een geluidsmuur moeten komen. Indien hij het besluit zou 

vernietigen, zou het verdwijnen en later weer terug verschijnen. Hij kan echter tijdens de 

zitting verklaren dat hij, omwille van het ontbreken van dat muurtje, waarschijnlijk tot 

vernietiging zou moeten overgaan. Vervolgens kan hij de eiser vragen of hij zijn verzoek 

tot vernietiging niet wil aanvullen met het verzoek een aanvullend besluit te nemen om 

dat muurtje te plaatsen. De eiser wil in feite dat dit muurtje er komt. Dat er daar treinen 

zullen rijden, kan hij niet verhelpen. Hij wil vooral zijn geluidsmuurtje. Hij gaat dan ook 

over tot het indienen van een aanvullend verzoek. Vervolgens richt de rechter zich tot 

het bestuur. Indien het bestuur vindt dat dit in orde kan komen, beslist de rechter om 

het bestuur te veroordelen tot het opstellen van een besluit tot aanvulling van het vorige 

besluit binnen pakweg vier weken. In dat geval kan alles in feite worden voortgezet. Het 

bestuur heeft zijn besluit en kan meteen aan de uitvoering beginnen. De burger heeft zijn 

muurtje. Tijdens de hele procedure is niet alleen naar het besluit gekeken, maar naar het 

geschil. Het geschil is dan ook definitief beslecht. 

Het gaat hier om een belangrijk instrument. Ik kan vinden dat het er enkel om gaat 

besluiten te vernietigen. Ik kan echter ook vinden dat het bestuursprocesrecht er zo veel 

mogelijk op gericht moet zijn geschillen definitief te beslechten. Alle aspecten, zoals schadevergoedingen, 

kunnen hierbij in een enkele keer aan bod komen. 

In Nederland wordt deze discussie nu al gevoerd. De vraag is of het procesrecht moet 

worden verruimd en of de rechter meer uitspraakbevoegdheden moet krijgen. Indien hij 

een grotere gereedschapskist krijgt, kan hij geschillen beter beslechten. Dit kan vele jaren 

schelen. Indien een besluit weer naar af wordt gestuurd, moet het weer helemaal worden 

opgesteld. Tegen die tijd kan de luchtkwaliteit zodanig zijn verslechterd dat niet langer 

aan de luchtkwaliteitseisen kan worden voldaan. In dat geval zit het bestuur vast. Het gaat 

er niet enkel om dat het besluit opnieuw moet worden geschreven. 

De heer Sas van Rouveroij: Als ik het goed heb begrepen, kan dit enkel indien de overheid 

die het geding voert, het hiermee eens is. De eiser stelt enkel de vraag. 

Professor Chris Backes: De rechter verklaart tijdens de zitting dat een bepaald besluit 

waarschijnlijk zal worden vernietigd. In feite gaat het om een soort bestuurlijke lus. Het 

besluit deugt op een welbepaald punt niet. Hij haalt een trucje uit. Hij vraagt de eiser zijn 

verzoek tot vernietiging aan te vullen. In dat geval kan hij het hoofdverzoek afwijzen en 

het aanvullend verzoek goedkeuren. Daardoor wordt het bestuur niet gevraagd of het iets 

goed vindt: het bestuur wordt verplicht iets te doen. 

De heer Sas van Rouveroij: Dit betekent dat er voor de rechtbanken een opportuniteitsmogelijkheid 

is. 

Professor Chris Backes: Dat klopt. In sommige gevallen kan een bestuur verklaren dat dit 

niet zo maar kan en dat de gemeenteraad eerst een bestemmingsplan moet wijzigen. De 

rechter kan hierop beslissen de procedure drie maanden aan te houden en het bestuur tijd 

te geven om de gemeenteraad mee te krijgen. 

De hoogste rechter gaat hier in Duitsland heel creatief mee om. Het staat niet in de wetboeken 

te lezen. Ik weet dit enkel omdat ik rechters heb gevraagd hoe ze hiermee omgaan. 

Het ruime arsenaal biedt hen de mogelijkheid hier flexibel mee om te gaan. Op die manier 

kunnen ze zo snel mogelijk tot een definitieve beslechting van een geschil komen. Het is 

bekend of het besluit kan worden uitgevoerd en welke voorwaarden hieraan worden verbonden. 

Dit vergt een andere manier van kijken naar onze rechters. De rechter moet actiever zijn 

en meer nadenken. 


74 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Men kan vinden dat hier geen behoefte aan is. Dat is nu net het discussiepunt. Dit ligt 

natuurlijk heel gevoelig. De rechter verklaart immers zelf welke maatregelen vereist zijn. 

Hij kan dit sturen en ervoor zorgen dat er iets komt. Sommige mensen zijn allicht van 

mening dat dit niet de taak van de rechter is. De rechter moet de rechtmatigheid beoordelen 

en voor het overige zijn mond houden. In dat geval gaat het vernietigd besluit echter 

weer naar af en zal het allemaal veel langer duren. Dit is een keuze die we moeten maken. 

Dit belangrijk discussiepunt is in elk geval een van de bevindingen die uit ons onderzoek 

van het recht in landen als Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk zijn gekomen. 

De ambtelijke secretaris van onze begeleidingscommissie was ook de projectleider voor 

de Crisis- en herstelwet. Beide zijn parallel tot stand gekomen. Hij heeft onze bevindingen 

meteen in dat proces meegenomen. De relativiteitsvereisten staan in de Crisis- en herstelwet. 

Hetzelfde geldt voor het passeren van gebreken en voor het feit dat lagere overheden 

geen beroep meer mogen aantekenen. 

De werking van de Crisis- en herstelwet is tijdelijk en blijft beperkt tot bepaalde besluiten. 

Het is nu dan ook tijd om hierover in meer principiële zin na te denken. Momenteel loopt 

een project in verband met principiëlere en algemenere wijzigingen van het bestuursprocesrecht. 

De reeds aangehaalde discussienotitie van 2 december 2009 zal in de loop van 

dit voorjaar tot een voorstel van het kabinet leiden. De focus ligt sterk op de vermindering 

van de rechten van burgers en op het uitbouwen van de burgerplichten. Ik heb begrepen 

dat die discussie in Vlaanderen ook wordt gevoerd. De discussie gaat over de burgerplichten 

en over de algemene beginselen van behoorlijk bestuur en van behoorlijk burgerschap. 

Deze discussie, die eigenlijk al tien jaar wordt gevoerd en nu weer oplaait, is in Nederland 

zeer omstreden. Veel mensen uit de wereld van de juridische wetenschap hebben al 

bedenkingen geuit. Het Ministerie van Justitie vindt dat tijdigheid een eigen waarde heeft. 

Ik vind dit verstandig. Het gaat in de besluitvorming niet enkel om de inhoudelijke juistheid, 

de tijdigheid heeft ook een waarde. Beide moeten worden afgewogen. Zo zou soms 

kunnen worden besloten een bepaald onderzoek niet meer te verrichten. Aangezien dit 

onderzoek te lang zou duren, zou voor een schatting kunnen worden gekozen. Dit punt 

is eigenlijk nieuw in heel de discussie. De vraag is niet enkel of iets al dan niet te lang 

duurt. De vraag is ook hoe op tijd besluiten kunnen worden genomen en projecten kunnen 

worden verwezenlijkt. Die vraag heeft een eigen waarde. De tijdigheid en de diepgang 

waarmee onderzoeken worden verricht, kunnen tegen elkaar worden afgewogen. Die notie 

vormt het voorwerp van een sterke discussie. 

Tot slot wil ik nog even ingaan op de vraag of het nu eigenlijk zinvol is naar het buitenland 

te kijken. Mijns inziens is dit enkel zinvol indien niet enkel naar de wetboeken wordt 

gekeken. Er moet aandacht voor de praktijk in het buitenland zijn. Soms leidt dit tot een 

echte aha-erlebnis. We kunnen zaken vinden waar we zelf nog nooit aan hadden gedacht. 

We bevinden ons soms te veel in onze eigen denkschema’s. Dergelijke vergelijkingen kunnen 

tot leermomenten leiden. Een blik over de grens kan het noodzakelijk maken buiten 

de eigen denkkaders te stappen en daar van op een zekere afstand naar te kijken. 

Ik kan de vergelijking met het buitenland enkel aanbevelen. Dit kan de blik op essentiële 

vlakken verruimen. Hierdoor wordt het soms mogelijk in langdurige discussies plots de 

knoop door te hakken. 

3. Bespreking 

De heer Dirk de Kort: Mijnheer de voorzitter, ik ben vooral geïnteresseerd in de wijze 

waarop professor Backes de Nederlandse administratie en rechtscolleges bij zijn onderzoek 

heeft betrokken. Ik heb immers de indruk dat dit om een hele bestuursomslag vraagt. 

Dit is vaak veel belangrijker dan eender welke wijziging van de regels. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 75 

Het Vlaams Parlement zal zich uiteraard in sterke mate op de regels focussen. We moeten 

weten of de regels juist en maatschappelijk aangepast zijn. Het lijkt me echter even 

belangrijk een cultuuromslag tot stand te brengen. Ik vraag me dan ook af of professor 

Backes op dit vlak suggesties heeft. 

Professor Chris Backes: In ons onderzoek is dat niet het geval geweest, want wij doen 

maar een heel klein deeltje: het rechtsvergelijkende onderzoek. In het buitenland hebben 

we vooral met practici gepraat, veel minder met wetenschappers. Aan de koppeling met 

bestuurders, met rechters en met de administratie wordt in Nederland zeker aandacht 

besteed, maar door andere elementen, ik denk bijvoorbeeld aan de klankbordgesprekken 

die door Justitie werden georganiseerd. Ook in de toekomst worden allerlei acties gedaan 

en maatregelen genomen. In het hele proces wordt hier dus wel aandacht aan besteed, 

maar niet door ons. Wij zijn wetenschappers en wij hebben ons beperkt tot de rechtsvergelijking. 

Dit gaat om het ene elementje in het hele proces waarin Justitie ook probeert om 

de opvattingen uit het veld, ook van de projectontwikkelaars, van de milieugroepen, van 

de rechterlijke colleges, van de provinciale bestuurders enzovoort, er allemaal bij te betrekken. 

Dat gebeurt wel degelijk en is ook heel erg belangrijk. 

De heer Jan Penris: Ik beperk me tot drie vragen. De eerste is van zuiver academische 

aard. U hebt verschillende Europese landen als ijkland onderzocht, België was daar niet 

bij en dat versta ik, maar waarom onderzocht u Zwitserland niet Zwitserland is ook een 

land met een complexe bondsstructuur waar geregeld grote infrastructuurwerken moeten 

worden uitgevoerd. In Zwitserland wordt een groot belang gehecht aan de mening van 

de mondige burger, wat de besluitvorming in dat land, zeker wanneer het om staatsoverschrijdende 

projecten betreft, kan bemoeilijken. 

Wat Duitsland betreft, hebt u ons heel wat informatie gegeven over dat zogenaamde Planfeststellungsverfahren. 

Wie is er op dat moment de leidende instantie van zo een Verfahren 

Is dat het land, de bondstaat, een gemeente of een andere instelling Wie neemt de 

leiding Ook het Bundesgericht kan op sommige momenten – en dat is mijns inziens in het 

Europees recht vrij uniek – opportuniteitsonderzoeken verrichten en opportuniteitsmaatregelen 

treffen. Hoever gaan die opportuniteitsmaatregelen Betreffen ze telkens, zoals 

u in uw voorbeelden aanhaalde, onderdelen van zo’n Verfahren of kunnen ze het hele 

Verfahren betreffen Kan het Bundesgericht bijvoorbeeld zeggen dat het hele project van 

de IJzeren Rijn wordt afgeschoten, omdat het het project niet opportuun acht en omdat 

het van een aantal appellanten elementen krijgt dat het opportuun geacht moet worden 

bevonden Hoe ver gaat die opportuniteitscontrole 

Er is heel wat te doen geweest over de verkenningsfase in de besluitvorming. Ook wij hebben 

daar wel oren naar. U hebt op het Engelse en het Franse voorbeeld gewezen, maar 

is die verkenningsfase ook in het Nederlands rechtsdenken belangrijk geworden en zo ja, 

in welke mate Wanneer wordt de burger in de verkenningsfase betrokken in het nieuwe 

Nederlandse stelsel 

Professor Chris Backes: Dat we helemaal niet naar Zwitserland hebben gekeken, is omdat 

Zwitserland geen lid van de EU is. Zwitserland heeft de meeste EU-richtlijnen toch ook 

gewoon omgezet, ook al is het daartoe niet verplicht, maar juist op het terrein van het 

omgevingsrecht is dat wat minder het geval. Het zou natuurlijk interessant zijn om juist 

daarom naar Zwitserland te kijken, maar dan krijgen we een heel andere discussie, namelijk 

die over de Europese richtlijn. Dat is een ander onderwerp en daarom hebben we het 

niet gedaan. 

U vroeg wie een Planfeststellungsverfahren doet. Dat hangt ervan af. Laten we zeggen: 

de Behörde die het dichtst bij het project staat. In bijna alle gevallen zijn dat niet-Bundesbehörden. 

Duitsland kent natuurlijk heel intensieve federale discussies. De uitvoering 


76 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

van de wetgeving is in Duitsland voor pakweg 95 percent een zaak van de Länder. Er zijn 

bijna geen Bundesbehörden of federale overheidsdiensten. Binnen de Länder is er een 

of ander Strassenamt, of een Oberwasserbehörde voor de uitbouw van een rivier, of een 

andere sectorale Behörde die daarvoor instaat. De spoorwegen vormen volgens mij, maar 

ik ben dit niet voor 100 percent zeker, de enige uitzondering, want daar is het een Bundesbehörde. 

Snelwegen en zo vallen allemaal onder de Länder en daarbinnen is er iets dat we 

kunnen vergelijken met het Nederlandse Ministerie van Verkeer en Waterstaat, die deze 

taak op zich neemt. Soms doet een gemeente dat: als het niet zozeer om een infrastructuurproject 

gaat, maar bijvoorbeeld om een grote industriële installatie. Het kan ook een 

provincie zijn, het hangt ervan af. 

De heer Jan Penris: En voor de haveninfrastructuur 

Professor Chris Backes: Voor de havens en bijvoorbeeld ook voor de luchthavens zijn er in 

Duitsland speciale overheidsinstanties. 

De heer Jan Penris: Het is dus niet de stad Hamburg die havenprojecten inleidt en beheert, 

maar dat kan het havenbedrijf of een andere instelling binnen die stadstaat zijn 

Professor Chris Backes: Ja, dat kan een andere instelling binnen die stadstaat zijn. In 

Hamburg is het wellicht de stad Hamburg, want de stad Hamburg is nou ook weer de 

stadstaat. Hetzelfde geldt voor Bremen, maar bijvoorbeeld in Lübeck zal het niet de stad 

Lübeck zijn die beslist, maar wellicht het Hafenamt van Sleeswijk-Holstein of een ministerie 

voor Verkeer in Sleeswijk-Holstein. Het hangt ervan af. 

Inzake de opportuniteitscontrole door de rechter ben ik misschien wat onduidelijk 

geweest. Ook in Duitsland toetst de rechter eigenlijk alleen maar op rechtmatigheid. Hij 

zegt niet: ik vind het opportuun of niet opportuun. Wel wordt hem gevraagd, bijvoorbeeld 

door een burger, om de rechtmatigheid ten aanzien van die burger te controleren. 

Die burger zegt bijvoorbeeld dat hij recht heeft op een geluidsmuur omdat dat in een 

bepaald artikel van een bepaalde wet staat. De rechter ziet dat dat klopt en dat het besluit 

niet in een geluidsmuur voorziet. Het gevolg is dat de rechter het besluit van het bestuur 

moet vernietigen. Omdat de burger het besluit eigenlijk niet wil tegenhouden, maar een 

geluidsmuur wil, vraagt de rechter, die alleen maar procedureel zeer actief is, aan de burger 

wat hij ervan vindt dat er aanvullend wordt gevraagd om een besluit te nemen om die 

muur te plaatsen. Soms gaat de burger daarop in en dan kan de rechter de hoofdzaak 

afwijzen en dit goedkeuren. Dit heeft minder te maken met een opportuniteitstoets. 

De heer Sas van Rouveroij: Maar dan moet u er nu weer aan toevoegen, want daaruit 

bestond de onduidelijkheid in uw verhaal van daarstraks inderdaad, dat de rechter eerst 

de procedure even gaat schorsen om de overheid toe te laten het aanvullend besluit te 

nemen, waarna bij het heropenen van de debatten de rechtbank vaststelt dat het aanvullend 

besluit is genomen. Op dat ogenblik is het inderdaad een zaak zonder voorwerp 

geworden. Als u dat er niet aan toevoegt in uw verhaal, dan zal er wel een opportuniteitsafweging 

komen, want dan komt er een arrest of een vonnis waarin de rechtbank vervangend 

optreedt voor een overheid inzake een inhoudelijke themastelling. 

Professor Chris Backes: Dit gaat in Duitsland iets verder dan in Nederland en België. 

Waar wij hebben gezegd “je kunt alleen maar vernietigen en dan moet de overheid maar 

beslissen”, is er in Duitsland altijd al de Verpflichtungsklage geweest waardoor de overheid 

wordt verplicht om een besluit te nemen. Als het juridisch duidelijk is en er bijna geen 

ander besluit meer kan worden genomen, dan kan de rechter de overheid verplichten om 

een besluit te nemen. Dat gaat iets verder. 

Als er nog mogelijkheden zijn, dan doet de rechter dat niet. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 77 

Mevrouw Michèle Hostekint: Ook Ik had een vraag in verband met de rechtsbescherming, 

maar de verduidelijking is deels al gegeven. Mijn vraag had ook betrekking op het feit dat 

u zei dat de bestuursrechter meer uitspraakmogelijkheden heeft. Ik heb uit uw uiteenzetting 

begrepen dat men in Nederland niet verplicht is om meteen naar de hoogste rechtsinstantie 

te trekken, dat niet meteen het hoogste rechtscollege moet worden aangesproken. 

Dreigt op die manier, op het moment dat de rechter eigenlijk heel ruime bevoegdheden 

krijgt, niet het gevaar dat er een heel diffuse rechtspraak ontstaat en dat er nog weinig 

eenvormigheid is voor wat die rechtspraak betreft Ik heb ondertussen begrepen dat als 

er een aanvullende uitspraak komt, die toch gestoeld moet zijn op een wettelijk recht. Ik 

vroeg me dus af of dit niet leidt tot heel weinig eenvormigheid, omdat men zich niet altijd 

tot hetzelfde rechtscollege dient te wenden. 

Wat de toegang tot de rechter betreft, hebt u verwezen naar een aantal landen met een 

heel hoge drempel. U verwees naar Ierland waar degene die in het ongelijk wordt gesteld, 

kan worden veroordeeld tot het betalen van alle kosten van de tegenpartij, waardoor er 

eigenlijk een soort situatie ontstaat waarbij alleen nog degene die het kan betalen naar de 

rechter kan trekken, waardoor er dus een soort van klassenjustitie ontstaat. Ik heb niet 

goed begrepen wat er op dit vlak uiteindelijk in Nederland is gebeurd, welke oplossing 

daar aan dit probleem werd gegeven. 

Professor Chris Backes: De eenheid in de rechtspraak is een opmerkelijk iets. We hebben 

in Nederland heel lang bij bestemmingsplannen en ook bij milieubesluiten een rechtspraak 

in één instantie gehad: bij de Raad van State. We hebben dit feitelijk nog steeds, 

maar vanaf juli volgend jaar – de inwerkingtreding werd eigenlijk al eerder deels beoogd, 

namelijk in januari – krijgen we de WABO (Wet Algemene Bepalingen Omgevingsrecht) 

en daarmee komt er in al die zaken rechtsbescherming in twee instanties. Vanuit het versnellingsoogpunt 

gaat het dus eigenlijk de verkeerde kant op: met twee instanties is men 

immers langer bezig. 

Daarom is het ook een van onze aanbevelingen om daar nog even over na te denken. 

Daarom stellen we voor dat als men het met een numeratieve lijst doet bij bepaalde projecten, 

twintig, er direct naar de afdeling Bestuursrechtspraak wordt gegaan, want dat kort 

de zaak twee jaar in. Als we over versnelling nadenken, waarom is er dan rechtsbescherming 

in twee instanties Tien jaar geleden werd dit proces ingezet en over het algemeen 

gaat het wellicht prima, maar voor projecten die men echt snel wil hebben, is dit niet verstandig. 

U vroeg of de kans bestaat dat dit vele kanten uitgaat, dat er geen rechtseenheid meer 

overblijft. Dat weet ik niet, want er is natuurlijk wel de mogelijkheid tot hoger beroep. En 

de Raad van State heeft vooral tot taak om die rechtseenheid te bewaken. Na een zekere 

tijd zal dit dus weer uitbalanceren. Je krijgt hierdoor misschien wel een verschillende 

actieve omgang van de rechter met die gereedschapskist, maar dat is nu ook al het geval. 

Nu is er rechtsbescherming in twee instanties bij bouwvergunningen. Dat bestaat sinds 

tien jaar of zo. We zien dat vroeger, tot drie jaar geleden, de rechter zeer afstandelijk was 

en als er een fout was, zei: “Vernietiging, punt”. Sinds twee, drie jaar is de gedachte “nee, 

ik moet het geschil beslechten” heel sterk in de praktijk doorgedrongen bij rechters, maar 

die verschilt sterk. Er zijn rechtbanken die meewerken aan pilootprojecten. Sommigen 

gaan daar heel ver in, anderen lopen achter. Er zijn grote verschillen, maar na een tijdje 

wordt wel een evenwicht bereikt. Dat wordt in Nederland niet als een probleem gezien. 

Hoe zit het met het kostenrisico In Nederland is daar nog niets mee gedaan. Het Hof van 

Justitie heeft een veroordeling van Ierland uitgesproken. In het Verenigd Koninkrijk zijn 

een aantal zaken hangende bij het Aarhus Compliance Committee. In Nederland willen 


78 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

sommigen iets gelijkaardigs introduceren, maar wellicht zal een grote meerderheid daar 

toch geen voorstander van zijn. Wel zou een verhoging van de griffierechten kunnen worden 

ingevoerd. Of dat gebeurt, hangt af van de politieke constellatie van het moment. 

De heer Jan Peumans: Buitenlandse procedures kunnen hier niet zonder meer worden toegepast. 

Maar hoe zit het met de invloed van Europa Welke ruimte biedt Europa nog U 

gaat in op het voorbeeld van het Verdrag van Aarhus. U verwijst ook naar het Europees 

Verdrag van de Rechten van de Mens en naar de jurisprudentie van het Hof van Justitie. 

Ik geef een voorbeeld dat betrekking heeft op een vliegveld. Het Hof van Cassatie heeft 

aan het Hof van Justitie een prejudiciële vraag gesteld over de toepassing van de Europese 

wetgeving in ons land. Het Hof van Justitie heeft de klagers gelijk gegeven, waarna het 

hele dossier terug naar de klassieke rechtbank is doorverwezen. Is dat geen vreemde gang 

van zaken Laat Europa ons voldoende ruimte Dat is een vrij fundamentele vraag, want 

er is een keerzijde aan het feit dat we gelukkig zijn dat Europa bestaat. 

U zegt dat de politieke discussie ten onrechte wordt toegespitst op de mogelijke 

vereenvou diging van wettelijke procedures, en dat er ook andere pistes zijn. Welke afweging 

moeten we in dat verband maken U benadert de zaken vooral vanuit bestuursrechtelijk 

oogpunt, maar er zijn er andere: overwegingen op basis van een risicomanagement, 

projectbegeleidings methoden, bestuurlijke samenwerking enzovoort. Wat weegt door 

Ik stel vast dat de Raad van State in Den Haag voor de afhandeling van een dossier één 

jaar nodig heeft, en de Raad van State bij ons tot zeven, acht of negen jaar. Hoe komt dat 

Is er een verschillende bestuurlijke cultuur Is er te weinig personeel bij ons Ik stel ook 

vast dat de Nederlanders sneller naar de Raad van State stappen dan de Belgen. 

Vaak wordt gezegd dat milieu- en natuurverplichtingen de grote boosdoeners zijn voor de 

vertragingen in de uitvoering van projecten. Deelt u die mening 

In uw tekst las ik dat de participatie van de burger slechts een klein gedeelte van de proceduretijd 

in beslag neemt. In België en Vlaanderen zegt men nogal snel dat de actiegroepen 

en de klagers zorgen voor de vertragingen. Is dat zo 

Ik heb altijd begrepen dat het uitgangspunt van de commissie-Elverding erin bestond de 

rechten van de burger te beschermen, en niet om die te verminderen; om de procedures te 

versnellen, maar ook om de rechten van de burger maximaal te waarborgen. Is het niet zo 

dat er een tendens is om de rechten van de burgers te verminderen Staat dat niet haaks op 

het Verdrag van Aarhus 

Professor Chris Backes: Dit zijn vragen met een sterk politieke inslag. Ik kan u slechts 

mijn persoonlijke opvattingen meedelen, en die zijn geen wetenschappelijk vaststaande 

waarheden. 

Is er in de Europese regelgeving nog voldoende ruimte gelaten voor nationale initiatieven 

Dat is een politiek geladen vraag. We moeten elk dossier apart bekijken. Als u vindt dat de 

Habitatrichtlijn veel te ver is doorgeschoten, dan zijn het Europees Parlement en de Raad 

de plaatsen waar dat moet worden aangekaart. Uit vergelijkend onderzoek blijkt wel dat 

in alle landen de Habitatrichtlijn en ook de MER-regelgeving als erg belastend wordt 

ervaren, met heel hoge eisen, en dat dit als een probleem voor elk land zelf en niet noodzakelijk 

voor Europa in zijn geheel wordt ervaren. Dat is in Duitsland, Italië en Nederland 

heel erg het geval, in Frankrijk minder, en in het Verenigd Koninkrijk ten dele. 

Als we de Habitatrichtlijn wegdenken, dan komt de biodiversiteit in gevaar. Die loopt nog 

steeds terug. De Habitatrichtlijn is de enige mogelijkheid om daaraan te remediëren. Als 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 79 

het beleidsdoel erin bestaat het biodiversiteitsverlies te stoppen of toch af te remmen, dan 

is een Europese aanpak via de Habitatrichtlijn nodig. Dat is mijn opvatting. Het is juist 

dat de Habitatrichtlijn remmend werkt. Maar heel grote projecten, zoals de uitbreiding 

van de haven van Rotterdam of de uitbreiding van de Airbusfabrieken in Duitsland, worden 

door de Habitatrichtlijn niet gehinderd. Er zijn nauwelijks voorbeelden te geven waar 

dat wel gebeurt. Over de toestand in België kan ik op dat vlak niets zeggen. Het is wel 

zonder meer juist dat er een zware onderzoekslast mee gepaard gaat. 

De voorzitter: In vrijwel alle Europese lidstaten ervaart men de nadelige invloed van de 

Europese regels op de duur van de procedures en het draagvlak voor maatregelen. Beseft 

men dat op Europees niveau en wil men de richtlijn iets minder streng maken Brussel is 

zowat overal de boeman. 

Professor Chris Backes: Wie is ‘men’ Om bij het voorbeeld te blijven: vanuit Nederland 

en ook vanuit andere landen komen er initiatieven om de Habitatrichtlijn te wijzigen. De 

Europese Commissie is tegen, maar het Parlement en de Raad samen kunnen de Commissie 

gewoon dwingen om dat te doen. 

De heer Jan Peumans: Het is merkwaardig dat naar aanleiding van een prejudiciële vraag 

van het Hof van Cassatie in een arrest van het Hof van Justitie de MER-verplichtingen 

van Europa nog worden verstrengd. 

De voorzitter: Nederland heeft onder meer beslist om de variantonderzoeken niet langer 

te verplichten. Er bestaat toch een zekere marge. In elk geval is het dossier volop in beweging. 

Mevrouw Mieke Vogels: Is het de bedoeling om de lat inzake milieuvereisten minder hoog 

te leggen om de procedures te kunnen vereenvoudigen Dat is de hamvraag. Men zegt 

altijd dat onze regio tot de top vijf van de economisch meest performante regio’s van de 

wereld moet behoren. Maar dan moet het debat worden gevoerd of dat ertoe mag leiden 

dat we pakweg de 25ste plaats halen in de rangorde van landen die respect opbrengen 

voor ecodiversiteit en milieu. Wij willen een eenvoudiger regelgeving, maar ook respect 

voor de doelstellingen. 

De voorzitter: Wij willen het huidige zorgvuldig bestuur ten minste behouden, maar wel 

zorgen voor een snellere besluitvorming waarbij de rechten van de individuele burger worden 

gerespecteerd. 

Professor Chris Backes: Dat sluit uit aan bij de vraag waar het de commissie-Elverding om 

te doen was. Het ging die commissie niet om een versterking van de positie van de burger: 

het doel was de besluitvorming te versnellen. De titel van het rapport is ‘Sneller en beter’, 

maar niet ‘meer bescherming van de rechten van de burgers’. De commissie zei wel dat 

we een kwalitatief betere besluitvorming zullen krijgen en uiteindelijk ook een versnelling 

zullen realiseren als we van in het begin de burger beter en meer bij het proces betrekken. 

Iedereen zegt natuurlijk dat de kwaliteit van de besluitvorming en de kwaliteit van de 

inbreng van de burger zeker niet wordt aangetast. Volgens mij is dat in de praktijk evenwel 

niet het geval, en is dat ook helemaal niet de bedoeling. En in Nederland wordt de 

discussie redelijk open gevoerd. Daar wordt vrij open gezegd dat men is doorgeschoten 

in het beschermen van de burger en dat dat wat moet verminderen. De burger heeft ook 

plichten. In de laatste notitie staat zelfs dat men mee moet kunnen wegen of een burger 

zich constructief opstelt. Als er een project is met een groot draagvlak waartegen een 

paar burgers zich verzetten en waaraan ze niet constructief meewerken, dan moet dat mee 

beslissend zijn bij de beoordeling door de rechter van hun rechten. Hun rechten moeten 

dan opzij geschoven kunnen worden. Ze moeten dan genoegen kunnen nemen met een 


80 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

schadevergoeding. Dat gaat heel ver. Als jurist word ik daar heel nerveus van. Ik ben daar 

strikt tegen. Als iemand rechten heeft, dan zijn dat rechten. Als het om belangen gaat, zijn 

het belangen. Als iemand alleen maar belangen heeft, dan kan men zeggen dat die moeten 

wijken voor het algemeen belang. Dat is het verschil tussen een recht en een belang. 

Men moet de wetgeving maar zo opmaken dat iemand dat recht niet heeft. Men kan niet 

allerlei rechten toekennen, ook verplicht vanuit Europa, en dan zeggen dat als het niet 

goed uitkomt, vaak omdat het ingaat tegen het belang van de initiatiefnemer, die rechten 

gewoon moeten wijken. Zover gaat die discussie wel in Nederland. Het Ministerie van 

Justitie schrijft dat nu in zijn notitie. 

De heer Jan Penris: U hebt het over het algemeen belang en het breed draagvlak. De administratie 

had het tijdens een vorige vergadering over de zwijgende meerderheid. Hoe wil 

de Nederlandse wetgever dat algemeen belang of dat breed draagvlak meten Hoe breed 

is een draagvlak Ik weet dat ik de vraag niet aan u moet stellen. U hebt daar specifieke 

bedenkingen bij. Maar hoe doet de wetgevende overheid dat 

Professor Chris Backes: Als politieke organen iets met een grote meerderheid of met een 

meerderheid hebben besloten, dan is de meerderheid daar voor. Als er maar een enkeling 

is die een beroep instelt en zich beroept op zijn rechten, dan gaat het om een stoorzender, 

met wie in de toekomst minder rekening moet worden gehouden, aldus de opvatting van 

een politieke stroming op dit moment. Ik vind dat men zuiver moet zijn in de discussie. 

Men moet dan de vraag stellen of men de rechten van burgers generiek kan inperken. 

Over een snellere onteigeningsprocedure valt te praten. Maar een project kan alleen maar 

gerealiseerd worden als de burger wordt onteigend. 

De heer Jan Peumans: De participatie neemt maar een kleine tijd van de procedure in 

beslag. Het duurt lang vooraleer projecten gerealiseerd worden omdat, zo zegt men, 

er veel te veel inspraaksystemen en allerlei procedureslagen zijn. De Raad van State in 

Nederland doet zeer snel een uitspraak. Als men jaren moet wachten op een uitspraak, 

wordt de vooruitgang van een project belemmerd. 

Professor Chris Backes: Dat is een goede opmerking. Het antwoord kan ik niet in één zin 

geven. Ik weet niet hoe het komt dat er verschillen zijn tussen de doorlooptijd bij de Raad 

van State. Ik weet niet hoe de Belgische Raad van State functioneert. 

Dat de participatie van de burger maar één, relatief beperkt onderdeel is van de lange 

duur, is ook uitgebreid opgenomen in het rapport-Elverding. Het is goed om dat eens te 

lezen. Ook in Duitsland zijn studies gemaakt over hoelang iets duurt en wat voor de vertraging 

zorgt. Daaruit bleek dat de participatie van de burger een vertragende factor was, 

maar ook dat het slechts één beperkte factor is van vele. In de politiek is het echter een 

factor die heel graag wordt aangepakt omdat men daarmee in het parlement kan scoren. 

Dat men meer ambtenaren in dienst moet nemen of dat men die hoger moet kwalificeren, 

dat is een boodschap die het parlement niet zo graag vertelt aan de burger. Daarover kan 

men ook geen wet maken. Daarom moet maar eens een bestuurskundig iemand zeggen 

wat men daaraan moet doen. Er is een Pavlovreflex om naar die wetten, die bestuurswetten 

te kijken, en in het bijzonder naar de participatie van de burger, en om daaraan te sleutelen. 

In Nederland en Duitsland zien we dat vooral daar de discussie over gaat, terwijl er 

ook andere punten zijn. 

De heer Sas van Rouveroij: U zegt dat de commissie-Elverding als hoofdoorzaak aangeeft 

dat het in het eigen bestuur af en toe fout loopt. Binnen die hoofdoorzaak heb je dan een 

aantal categorieën. De eerste categorie was: ‘geen rechte rug’. U gaf het voorbeeld van 

een gemeentebestuur dat begint te jammeren. U moet dat voorbeeld in een spanningsveld 

brengen met de problematiek van de inspraak. Het gemeentebestuur begint natuurlijk 

te jammeren omdat burgers aan het mopperen zijn. En dan begint men te morrelen aan 

het voorstel. Als de commissie-Elverding zegt: “geen rechte rug”, dan is dat vooral een 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 81 

probleem omdat die inspraak zo laat komt en je dan tegen massief verzet stoot. Elverding 

zegt dus: begin met de inspraak. Doe het gebiedsbreed, doe het heel omstandig en 

uitvoerig, maar doe het helemaal in het begin. Elverding zegt: “geen rechte rug maar luisteren 

naar kwaliteitsvolle bemerkingen en neem ze over in je project”. Maar dan is er het 

moment dat je zegt: “hier eindigt de inspraak”. Dan mag iedereen beginnen jammeren, 

maar dan gaat het gewoon door. Dat is de filosofie: er is een moment waarop de inspraak 

eindigt 

Professor Chris Backes: Exact. Dan komt weer de vergelijking op met het Planfeststellungs 

verfahren en de Engelse public inquiry. Dat is in het begin een uitgebreid proces, 

maar dat proces is gestructureerd. Alle overheden moeten binnen de drie maanden hun 

zegje doen. In die periode mogen ze met elkaar discussiëren, maar dan is het voorbij, ook 

voor die andere overheden. In die zin ligt er een link tussen het bestuurlijke, die ‘rechte 

rug’, en het juridische, de procedurele voorzieningen. 

De heer Sas van Rouveroij: Dat is duidelijk. Maar betekent dat ook dat wanneer je de 

verkenningsfase hebt afgerond, zoals men het in de commissie-Elverding noemt – verkenningsfase, 

planuitvoeringsfase, realisatiefase –, dat eens de inspraak beëindigd is, de planuitvoering 

dan niet meer het voorwerp kan uitmaken van gerechtelijke procedures die 

gevoed worden door inspraak 

Professor Chris Backes: Met die aanbeveling van de commissie-Elverding over de ruime 

vroege procedure is niets gedaan. Dat is een van de weinige aanbevelingen waarmee tot 

nu toe niets is gedaan. Als je daar iets mee doet, komt uw vraag op. Dan moet je tegen 

die principebeslissing in beroep kunnen gaan, maar dan heb je het probleem dat het dan 

nog niet in detail is uitgezocht, dat de rechter alleen maar heel grof kan toetsen. Je kunt 

niet zeggen dat, eens het principebesluit genomen is, er dan geen rechtsbescherming meer 

komt. Want dan zou je helemaal geen rechtsbescherming hebben met betrekking tot 

belangrijke beslissingen. Je hebt dus de algemene procedure, en je hebt het principebesluit 

dat wordt uitgewerkt, en pas op het eind komt de rechtsbescherming. Als nu die rechter 

zegt dat het niet deugt, dan ben je weer helemaal aan het begin. Dat probleem is alleen op 

te lossen door andere maatregelen. Je moet aan al die knoppen tegelijk draaien om een 

betere besluitvorming te krijgen. Het systeem van de vroege participatie heeft consequenties 

voor de organisatie van de rechtsbescherming. Het is en blijft helaas complex. 

De heer Jan Peumans: Professor, ik stel vast dat rechtbanken in toenemende mate prejudiciële 

vragen stellen aan het Europees Hof van Justitie. Dat Europees Hof van Justitie 

wordt als referentiekader gebruikt om projecten te beoordelen. Er zijn veel onduidelijkheden 

in de wetgeving. Die geven aanleiding tot allerlei problemen met allerlei projecten. 

Dat is mijn ervaring, ik weet niet of zij representatief is. 

Professor Chris Backes: Als we Europese kaders hebben, dan moeten wij ook die prejudiciële 

mogelijkheid hebben. Anders kan er binnen Europa nooit rechtseenheid komen. Dan 

legt de Belgische rechter het anders uit dan de Italiaanse of de Zweedse rechter. Daarom 

moet er helaas die voorziening van prejudiciële vraag zijn. Daar moet je best niet te vaak 

mee omgaan, want het duurt twee jaar. 

Helaas is er nog een probleem als u de Europese wetgeving minder strak wilt, zoals bij de 

kaderrichtlijn Water. Dat is een heel vage richtlijn. Daar staat in dat we een goede waterkwaliteit 

moeten hebben. Maar wat is een goede waterkwaliteit Die richtlijn is niet zo 

vastgespijkerd als bijvoorbeeld een luchtkwaliteitsrichtlijn. Dat biedt het voordeel dat de 

lidstaat veel meer speelruimte heeft. Het nadeel is dat het juridisch veel minder duidelijk 

is en dus tot meer prejudiciële vragen leidt. Van twee zaken één. Met strakke kaders is de 

Europese eis duidelijker, maar dan is er minder speelruimte. Met meer speelruimte loop 

je het gevaar dat je af en toe een prejudiciële vraag moet stellen als je in Europa niet heel 


82 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

uiteenlopende resultaten wilt hebben, met concurrentievervalsing tot gevolg en alles wat 

daarmee samenhangt. 

De heer Jan Peumans: Wij hebben hier een door het federale parlement goedgekeurde wet 

op de milieustakingsvordering. Moet onze commissie niet eens kijken naar de meer- en 

minwaarde van de bestaande wetgevingen Het is goed dat de milieustakingsvordering 

bestaat. Maar in een aantal procedures kan dat heel remmend zijn. 

Professor Chris Backes: Ik weet niet wat een milieustakingsvordering is. 

De heer Jan Peumans: Dat is een procedure voor de rechtbank van eerste aanleg. Na de 

beslissing in een bepaald dossier kun je bij de rechtbank een vordering tot staking indienen 

om het project dat in uitvoering is, stop te zetten. Dat is wat anders dan de procedure 

van de Raad van State. Als die sneller zou gaan, zou de besluitvorming ook veel sneller 

vooruitgaan. 

Zo loopt er bij de BAM een procedure over een gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan. 

Daar gaat men een dezer dagen een uitspraak over doen die misschien het hele project, 

toch een groot infrastructuurwerk in het Antwerpse, onderuithaalt. De Raad van State 

had daar heel snel een uitspraak over moeten doen. We moeten een afweging maken van 

de bestaande wetgeving. 

De heer Bart Martens: Ik heb nog een vraag over verschillende interpretaties van Europese 

wetgevingen door verschillende nationale rechtbanken. Ik heb vastgesteld dat in Nederland 

de Raad van State, naar aanleiding van een aantal vernietigingsprocedures, heeft 

gesteld dat individuele projecten die kunnen leiden tot een overschrijding van Europese 

normen, bijvoorbeeld luchtkwaliteitsnormen, op zich voldoende rechtsgrond geven om 

die projecten en de besluiten daarover te schorsen of te vernietigen. Vandaar die hele discussie: 

‘Nederland op slot’, ‘Er kan niets meer’ enzovoort. De Nederlandse overheid heeft 

dan een soort van saldobenadering ingevoerd. Die komt erop neer dat men toch bepaalde 

projecten kan laten plaatsvinden als men in globo met andere instrumenten ervoor kan 

zorgen dat bijvoorbeeld de luchtkwaliteit in een bepaald gebied verbetert. Wat is daar de 

stand van zaken 

Onze Raad van State heeft anders geoordeeld: de Europese richtlijnen vormen blijkbaar 

onvoldoende rechtsgrond om beslissingen met betrekking tot een project dat aanleiding 

geeft tot een verdere overschrijding van Europese normering te schorsen of vernietigen. 

Ik zie hier een ander standpunt bij verschillende nationale rechtbanken. Probeert Europa 

te komen tot een eenduidige interpretatie van Europese richtlijnen en verordeningen Hoe 

gebeurt dat Bekijkt men die verschillende interpretaties in de verschillende lidstaten Probeert 

men te komen tot een beter geharmoniseerde interpretatie van de Europese regelgeving 

Professor Chris Backes: Uw vaststelling is juist. De voornaamste oorzaak van die verschillen 

is nationale wetgeving, niet hoe men de Europese wetgeving interpreteert. Nederland 

heeft die luchtkwaliteitrichtlijnen omgezet in deze zin dat elk besluit aan die grenswaarde 

wordt getoetst en dat als die grenswaarde wordt overschreden, het project niet kan doorgaan. 

Dat is heel simpel. Andere landen, zoals België, hebben dat niet gedaan. Duitsland 

heeft het deels gedaan: voor industriële projecten wel en voor andere projecten niet. De 

richtlijnen zelf eisen deze directe toets niet. Ze zeggen dat als de kwaliteit te slecht is er een 

plan moet worden gemaakt. Dat plan moet maatregelen bevatten die leiden tot verbetering. 

Nederland heeft op nationaal niveau een striktere toets toegevoegd. 

Ik heb een paar jaar geleden die toepassing van de luchtkwaliteitsnormen in zeven verschillende 

landen bekeken. Er zijn nog veel meer verschillen. Ik noem er een, en daar 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 83 

gaat het wél om de interpretatie van de richtlijn. De richtlijn stelt dat je wat je meet met je 

meetinstallatie eigenlijk moet corrigeren, want die metingen zijn niet precies. De Europese 

Commissie heeft een aanbeveling gedaan om wat je meet, te vermenigvuldigen met 1,3. 

Dan ben je redelijk zeker dat je goede waarden krijgt. Dat is een aanbeveling. Nederland 

heeft 1,33 gehanteerd, Wallonië 1,49 en Frankrijk niets. Op een kaart van de luchtverontreiniging 

was Wallonië donkerrood, althans in 2005. En dan kon je je afvragen hoe de 

lucht aan de grens plots zoveel beter kon worden, want in Frankrijk bleek alles in orde. 

Dit kleine voorbeeld toont aan dat een richtlijn die een gelijke kwaliteit wil waarborgen 

door toedoen van vele elementen, onder meer de rechtsbescherming, in de praktijk heel 

verschillend uitpakt. De studie daarover ligt bij de Europese Commissie. Er wordt op 

Europees niveau niet veel aan gedaan, maar de Commissie wil nu wel weten of en waar 

de luchtkwaliteitnormen daadwerkelijk worden overschreden, waarop ze de ingebrekestellingsprocedure 

instelt. Hoe dat nationaal wordt geregeld en omgezet, interesseert de Europese 

Commissie minder. De richtlijn zegt dat je het moet halen, dus: heb je het gehaald of 

niet De lidstaten krijgen vrijheid bij de procedures, maar het resultaat wordt getoetst. Dat 

lijkt mij een goede benadering. 

Het duurt wel heel lang. De richtlijn moet eerst van kracht zijn. De plannen moeten 

gemaakt zijn. De metingen moeten gebeurd zijn. Pas dan komt de Europese Commissie in 

actie en daarop volgen de ingebrekestellingsprocedures. Dan ben je acht jaar verder. In die 

acht jaar zijn al die verschillen bepalend geweest voor de economie. 

De feitelijke toepassing van het Europees recht kan nogal uiteenlopen. Wij denken altijd 

dat de Commissie dat allemaal controleert, maar de Commissie is in verhouding heel 

klein. Ze bestaat uit weinig mensen en kan heel weinig doen. Ze kan niet de toepassing in 

alle lidstaten controleren. De verschillen bij de toepassing zijn een probleem. 

In Nederland is er nu een wet die voorziet in een nationaal plan. Daar zitten die salderingsmogelijkheden 

in. Die wet is nu in werking. Dat nationaal plan is nog niet van kracht, 

maar wordt het binnenkort wel. Dan zijn er ruimere salderingsmogelijkheden. Dan zijn 

wij nog steeds strenger dan België, zie de uitspraak over het Project Gent-Sint-Pieters. De 

rechter zegt dat het concrete project hem eigenlijk niet interesseert. Maak maar een plan, 

dat is voldoende. 

V. 18 JANUARI 2010 

GEDACHTEWISSELING MET DE VLAAMSE CONFEDERATIE BOUW, DE 

VLAAMSE VERENIGING VOOR RUIMTE EN PLANNING, GRONTMIJ EN 

TECHNUM OVER DE ERVARINGEN MET PROCEDURES BIJ GROTE PROJEC- 

TEN 

1. Gedachtewisseling met de Vlaamse Confederatie Bouw 

1.1. Uiteenzetting door de heer Marc Dillen, directeur-generaal van de Vlaamse Confederatie 

Bouw 

De heer Marc Dillen: Mijnheer de voorzitter, we hebben een kleine analyse gemaakt van 

de problemen bij het versnellen van vergunningen voor maatschappelijk belangrijke 

investerings projecten. We zijn van mening dat een eenvoudige oplossing voor een dergelijk 

complex probleem niet zomaar voor het rapen ligt. We moeten gezamenlijk werken aan 

een oplossing. We trachten zo goed en zo kwaad mogelijk onze bijdrage daartoe te leveren. 

Wij vertrekken van het idee dat er, door de complexiteit van het probleem, een onderscheid 

moet worden gemaakt tussen de soorten projecten: stadsvernieuwingsprojecten 


84 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

– meestal gemengde projecten tussen de privésector en de overheid –, lijntrajecten – overwegend 

publieke projecten –, industriële projecten – overwegend of uitsluitende privaat –, 

woonprojecten – overwegend privaat. Per type project komen steeds dezelfde problemen 

naar voren, maar wel in een andere vorm. In onze inhoudstabel worden dan ook achtereenvolgens 

de verschillende problemen behandeld. 

Het eerste, en voor ons essentiële probleem dat we zullen behandelen, is de inventaris van 

de wetgeving. Die is erg belangrijk, zeker voor het voortraject. Op elk kadastraal perceel 

in Vlaanderen kunnen heel veel verschillende wetgevingen van toepassing zijn. Daarnaast 

is er de inspraak. De inspraakprocedure kan per project ook verschillen. Er kunnen vormfouten 

optreden. De rechts zekerheid voor de verschillende partijen is van belang. We willen 

het ook hebben over de mogelijkheden om de juridische procedures te vereenvoudigen, 

over het versnellen van de processen. Als al die vergunningsprocedures zijn doorlopen, 

moet ook nog gezorgd worden dat het project betaalbaar blijft en dat de initiële budgetinschatting 

min of meer kan worden gehandhaafd. 

Ik zal beginnen met de inventaris van de wetgeving. Er zijn heel wat wetgevingen van toepassing 

op één kadastraal perceel. Binnen de Vlaamse Confederatie Bouw (VCB) hebben 

we een dienst opgericht om die inventaris per project te maken. Als er een project start in 

de privésector, dan kunnen we met die dienst nagaan welke kadastrale percelen onder dat 

project vallen en welke wetgevingen voor het project van toepassing zijn. De checklist is 

volgens ons een deel van het voortraject: de vraag of de Vogel- en Habitatrichtlijn van toepassing 

is, of het om archeologische zones, VEN-gebieden (Vlaams Ecologisch Netwerk), 

natuurverwevingsgebieden, stiltegebieden, bosbescherming, waterwinnings gebieden, 

overstromingsgebieden enzovoort gaat. Al die wetgevingen kunnen in een voortraject al 

gecheckt worden. Als tien van de twintig wetgevingen van toepassing zijn, weet men al op 

voorhand dat er een zware procedure doorlopen moet worden. Dat is dus een fundamenteel 

element van het voortraject. 

Om te illustreren hoe belangrijk de inventaris van de wetgeving is, geef ik even aan hoe 

groot Vlaanderen is: 1.352.225 hectare. Die ruimte is niet voldoende om al de Natura 

2000-gebieden, woongebieden, industriegebieden enzovoort in af te bakenen. Men komt 

enkele honderdduizenden hectare te kort. Er zijn dus overlappingen in de verschillende 

bestemmingen. Dat bemoeilijkt de adviesprocedure. We hebben even de berekening 

gemaakt hoe groot de overlappingen zijn in het woon- en industriegebied. De vogelrichtlijngebieden 

overlappen met maar liefst 2500 hectare met het woongebied en met 4500 

hectare met het industriegebied. Het VEN overlapt per definitie niet omdat daar wettelijk 

zo in is voorzien. Het gaat ook om een van de meest recente wetgevingen, waarbij men het 

probleem aan de bron heeft aangepakt. 

Overstromingsgebieden zijn erg belangrijk. U weet dat de watertoets kan leiden tot een 

bouwverbod. Ook in de industriegebieden zijn de overstromingsgebieden van belang. 

Dat zijn allemaal wetgevingen waaraan moet worden getoetst, best voor men de procedure 

start. 

Als men die twintig wetgevingen ziet, denkt men dat het hopeloos is om een vergunning 

vast te krijgen. Als men echter kijkt naar het type van project, ziet men dat bij lijntrajecten 

de overlap met Natura 2000-gebieden belangrijk is. Daar zijn oplossingen voor. Bij een 

overlap in een lijntraject, kan men uit de voorstudie zeggen dat men het traject verlengt 

zodat er geen of een zo klein mogelijke overlap is met Natura 2000. Als het toch onvermijdelijk 

is, kan men nog compensatie inroepen en dwingende redenen van groot openbaar 

belang. Men kan bij de planning dus al in heel wat voorzien: zorgen voor alternatieve tracés 

of compensatie en dwingende redenen van groot openbaar belang inroepen. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 85 

Een voorbeeld van waar men rekening heeft gehouden met die mogelijke overlap is de 

noord-zuidverbinding Kempen. Het traject opverlapt nergens met het Natura 2000-gebied. 

Er zijn andere voorbeelden van lijntrajecten waar er wel meer overlap is en waar men van 

voor het starten van de procedure weet dat de procedure langer zal duren. 

Ik toon de biologische waarderingskaarten van de noord-zuidverbinding Kempen. Het 

illustreert dat, waar men ook het traject legt, men altijd potentieel te maken heeft met een 

biologische waarderingskaart of kaart met biologisch waardevolle specimens. Op zich is 

daar geen wettelijke basis voor maar onrechtstreeks kan het Soortenbesluit een rol spelen 

bij het plan van het traject. Niet alleen binnen de speciale beschermingszones maar ook 

daarbuiten kunnen onder invloed van Europese richtlijnen bepaalde soorten beschermd 

zijn. Vooral de zone van categorie 3 met het strengste beschermingsregime kan een rol spelen. 

Ik ga niet verder in op het Soortenbesluit. Ik wil enkel aanduiden dat vroeger artikel 

9 van het Natuurdecreet beperkt was tot de speciale beschermingszones en de VEN-gebieden, 

maar door het Soortenbesluit kan men ook buiten die speciale beschermingszones te 

maken hebben met beschermde soorten. 

Ik geef enkele voorbeelden van overlap tussen industriegebieden en Natura 2000-gebieden. 

In de achterhaven van Brugge is er een overlap deels met Vogelrichtlijngebied en deels 

met Habitatgebied. Als er een overlap is en men wil een project starten, dan weet men dat 

de procedure daaraan zal moeten worden aangepast en dat men kiest voor een langere 

procedure. 

Een ander voorbeeld van een overlap is het industriegebied van Huldenberg. Bijna heel 

dat gebied overlapt met Natura 2000-gebied. Als men kiest voor een project in dat gebied, 

kiest men voor de lange weg om een vergunning te krijgen. Het industriegebied in Ravels 

overlapt een klein stuk met Natura 2000-gebied. Ook daar zal men die problemen ondervinden. 

Ook is er het voorbeeld van Maaseik: een deel van het industriegebied overlapt 

met Natura 2000-gebied. Men weet dus van in het voortraject dat men met een aantal 

problemen te maken zal hebben. 

Wat zijn de oplossingen bij industriële projecten Men kan nieuwe industriegebieden afbakenen 

in gebieden zonder overlap. U zult zich afvragen hoe men dat gaat aanpakken. 

Misschien is de herziening van het structuurplan Vlaanderen een aanknopingspunt om 

bij het afbakenen van nieuwe gebieden te zorgen dat overlappen worden vermeden. Dat 

vergt een gedegen studie. Een nooddecreet zou in een aantal gevallen, indien het gaat over 

investeringen van groot openbaar belang, voor bestaande overlappen een oplossing kunnen 

bieden. Een andere mogelijkheid is de herafbakening van bestaande gebieden. Anders 

moet men de lange procedure blijven volgen bij projecten waar een overlap voorkomt. 

Naast lijntrajecten en industrietrajecten zijn er de stadsvernieuwingsprojecten. Daar zal 

men bijna nooit een overlap krijgen met Natura 2000- of VEN-gebieden. Ik toon u hier 

Kortrijk, waar de geel afgebakende gebieden de stadsvernieuwingsprojecten zijn. Daar zal 

men vooral te maken hebben met twee soorten problemen, namelijk bodemsaneringen en 

archeologisch patrimonium, met gevolgen voor de uitvoering van de werken. 

De oplossing is ervoor zorgen dat een pps ontstaat naar analogie met de Via-Invest, een 

soort Saninvest, om de saneringen te versnellen. Ook de brownfieldconvenants bieden hier 

een oplossing. 

Een ander project is de Vaartkom in Leuven. Ook hier overlapt het gele gebied 

bodemsanerings projecten en dat geeft dus extra kosten voor de realisatie. Bij Novovil in 

Vilvoorde stelt zich een extra probleem door de omzetting van industrie- naar woongebied, 

wat extra aandacht vergt wat betreft planologie. In principe zijn wij er geen groot 

voorstander van om te veel plannen te maken, want van zodra men een plan maakt, heeft 


86 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

men een plan-MER nodig. Door geen plannen te maken, vermijdt men plan-MER’s, maar 

dat is niet altijd mogelijk. Als het gaat over een stadsvernieuwingsproject, gaat het vaak 

over een verlaten industriegebied dat wordt omgezet naar woonzone. Dan heeft men er 

alle belang bij om een plan en een plan-MER op te stellen. 

Wij stellen wel voor om af te wijken van het oude systeem van zoneringen en te gaan 

naar ruimtelijk management in plaats van ruimtelijke planning. Als men een stadsvernieuwingsproject 

wil realiseren, heeft men een multifunctioneel project en dan heeft het geen 

zin dat in te kleuren als woonzone of industriezone. Voor de definitie van multifunctioneel 

project heeft men er alle belang bij om ook een multifunctioneel RUP op te maken waarin 

alle bestemmingen mogelijk zijn in functie van wat de markt in dat gebied kan dragen. 

Het heeft bijvoorbeeld geen zin te zeggen dat er ergens kantoren mogen komen, als daar 

geen markt voor is. In de toekomst zal ruimtelijk management mijns inziens steeds meer 

worden toegepast. 

Een positief voorbeeld betreft het Albertkanaal. Men denkt eraan om een bepaald gebied 

te ontwikkelen tot industriegebied. De zone langs het Albertkanaal is niet afgebakend als 

stedelijk gebied, en toch kan men dat gebied afbakenen als industriegebied, via een RUP. 

Het Albertkanaal vormt namelijk een uitzondering op het Structuurplan Vlaanderen, dat 

zegt dat je pas grote bijkomende industriegebieden mag inkleuren als ze afgebakend zijn 

binnen een nieuw grootstedelijk gebied of een regionaal-stedelijk gebied. Het Albertkanaal 

is de enige uitzondering in het structuurplan. 

Het RSV is opgesteld in een tijd dat er nog heel weinig sprake was van logistiek. Intussen 

is bijna alles wat industriële ontwikkeling betreft logistiek. Ons structuurplan is daar niet 

aan aangepast. Willen wij dus logistieke terreinen ontwikkelen en afbakenen, dan worden 

die best afgebakend in de nabijheid van een waterweg. Daar wordt momenteel ook heel 

veel over gesproken: we willen de mobiliteit zo veel mogelijk naar de waterwegen brengen. 

Maar dan moet de structuurplanning dat ook toestaan. Op dit ogenblik is dat zo goed als 

uitgesloten, behalve wat betreft het Albertkanaal. 

Andere elementen waar we mee te maken hebben door die veelheid van wetgeving die op 

één kadastraal perceel van toepassing kan zijn, zijn de coördinatie tussen de verschillende 

besturen, vooral van belang bij stadsvernieuwing, en de noodzaak aan de opstelling van 

een RUP. 

Wat wij ook steeds meer zien bij stadsvernieuwingsprojecten, is dat, zodra een gebouw 

moet worden gesloopt, ambtenaren beginnen te anticiperen op de mogelijkheid dat een 

bepaald oud gebouw zou kunnen worden opgenomen in de inventaris van de waardevolle 

gebouwen. Natuurlijk komt elk oud gebouw potentieel in aanmerking om opgenomen te 

worden in die inventaris. Er moeten dus duidelijke criteria worden ontwikkeld. Anders 

kan men anticiperen op het feit dat een bepaald gebouw zal worden opgenomen in die 

inventaris, waardoor één klein gebouw dat moet worden gesloopt en dat deel uitmaakt 

van een groter geheel, heel het project kan blokkeren. Als het een waardevol gebouw is, is 

dat zo, maar als dat niet het geval is, moet er snel een beslissing over kunnen worden genomen. 

Ook het archeologisch patrimonium – het Verdrag van Valletta – kan een belangrijke 

rol spelen. 

Willen we snel door de vergunningen kunnen gaan, dan zijn al deze elementen dus heel 

belangrijk: het voortraject, de quick scan, een checklijst van wetgevingen die van toepassing 

zijn, de coördinatie en de afstemming. Als je met verschillende vergunningen te 

maken hebt, kan men het idee van Nederland met betrekking tot de omgevingsvergunningen 

eens bestuderen, waarbij je met één proces door alle vergunningsprocedures heen 

kunt gaan. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 87 

De inspraakmogelijkheden en de wijze waarop met inspraak moet worden omgegaan, 

verschillen van typeproject tot typeproject. We geven hier het voorbeeld van stadsvernieuwing. 

Als er een maatschappelijk draagvlak is voor de stadsvernieuwing, betekent 

dat voor ons dat de buurtbewoners weten dat de buurt zal worden opgewaardeerd en dat 

ze, hetzij als particulier, hetzij als middenstander, de waarde van hun woning en van hun 

activiteit op die plaats niet achteruit zullen zien gaan, maar veeleer vooruit. Inspraak kan 

hier dus leiden tot een consensus over de meerwaarde die het project voor de buurt kan 

hebben. 

Bij lijntrajecten ligt dat iets delicater. Als een lijntraject niet wordt ingepast in de buurt, 

gaat de buurt dat immers vaak als bedreigend ervaren. Dat kan worden opgelost door al 

in het voortraject met de buurt af te toetsen hoe het project het best kan worden ingepast 

in de buurt. Vaak kom je dan tot een oplossing waarbij de buurt veeleer wordt opgewaardeerd 

dan neerwaarts gewaardeerd. De weerstand tegen grote projecten kan zo worden 

geminimaliseerd. 

Voor industriële projecten zijn de inspraakmogelijkheid en het maatschappelijke draagvlak 

nog anders te definiëren. Zodra in een bepaalde regio de nood leeft om bijkomende 

tewerkstelling aan te trekken, zal er snel een maatschappelijk draagvlak zijn. We geven 

hier het voorbeeld van Nike. Er was duidelijk een maatschappelijk draagvlak om dat snel 

te realiseren. 

Bij woonprojecten gaan we ervan uit dat bij projecten die gerealiseerd worden in reeds 

afgebakende gebieden, de inspraak al gebeurd is. Daarom is het weinig aanvaardbaar dat 

projecten worden geblokkeerd omdat men tegen het project is, ook al situeert het zich in 

een zone die al bestemd is voor wonen of voor industrie. 

Er is een onderscheid tussen projecten die zijn geïnitieerd door het Vlaamse niveau en die 

op het lokale niveau. Wij hebben de indruk dat een lokaal project vaak sneller kan worden 

gerealiseerd, omdat je daar vaak met een trekker zit, een burgemeester die zijn gewicht in 

de schaal werpt om het project erdoor te krijgen. Op Vlaams niveau hebben we soms de 

indruk dat de rol van die trekker – de projectmanager – minder duidelijk is. Daarom kan 

het maatschappelijk draagvlak op lokaal niveau vaak iets gemakkelijker worden gevonden. 

Vormfouten mogen niet in absolute zin werken. Als er ergens een vormfout wordt 

gemaakt, bijvoorbeeld een advies dat wordt vergeten, en de hele procedure, de hele vergunning 

daardoor wordt vernietigd, dan betekent dat opnieuw op nul starten. We weten 

dat het hier in de commissie al over de bestuurlijke lus heeft gehandeld, en het trachten 

omzeilen ervan, in Nederland. Die bestuurlijke lus moet in Nederland ook nog starten. 

Ze trad in werking op 1 januari laatstleden, en dus zullen ze daar ook nog geen ervaring 

hebben met die bestuurlijke lus. 

Wij gaan ervan uit dat vormfouten in de eerste plaats aan de bron moeten worden aangepakt, 

ook in het voortraject, door een juiste inventaris te maken van de adviezen die 

moeten worden gevraagd. Dus ook als men een inventaris maakt van de wetgeving in het 

voortraject, moet er tegelijkertijd een inventaris worden gemaakt van de aan te vragen 

adviezen. Eigenlijk moet er een soort van kwaliteitszorgsysteem ontstaan in het voortraject 

waardoor het aantal vormfouten wordt gereduceerd. Als er dan toch een vormfout 

optreedt, wat altijd kan gebeuren, dan mag die niet in absolute zin functioneren. 

Ook heel belangrijk is, wat de rechtszekerheid betreft bij de opdrachtgevers en de belanghebbenden, 

dat een ruim overleg met alle administraties moet vermijden dat bepaalde 

administraties nog in beroep gaan tegen een verleende vergunning. 


88 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Inzake de vereenvoudiging van de procedures, vinden wij het een goed voorstel – zeker wat 

de industriële projecten betreft – om naar het voorbeeld van Nederland op ontwikkelingszones 

af te bakenen: ontwikkelingszones die geen overlappingen kennen met Habitatgebieden, 

Vogelrichtlijn gebieden of andere gebieden zoals overstromingsgebieden. Op die 

manier kunnen dergelijke ontwikkelingszones, waar een consensus, een maatschappelijk 

draagvlak voor bestaat, worden ontwikkeld. 

Hoe kan dat nog gebeuren Wij denken dat in het kader van de opmaak van een nieuw 

structuurplan Vlaanderen, waarvan de toepassing al een tweetal jaar is afgelopen, het 

nieuwe structuurplan eigenlijk dergelijke ontwikkelingszones zou moeten aanduiden. 

Die ontwikkelingszones kunnen dan het best afgebakend worden langs de waterwegen of 

langs de grote assen, zodat we inspelen op de nieuwe markttrend van logistiek. Willen we 

de welvaart in Vlaanderen behouden met een minimale impact op het leefmilieu, dan denk 

ik dat dat via zulke ontwikkelingszones wel mogelijk moet zijn. 

Wat de woonprojecten betreft, wijzen we ook op een aantal procedures in de ruimtelijke 

ordening die het best wat aangepast zouden worden om groene woonprojecten toe te 

laten. Wat bedoelen we daarmee We merken dat – een technisch voorbeeld – elke nieuwe 

wooneenheid gelegen moet zijn aan een goed uitgeruste weg. Op een aantal punten zijn 

er al een aantal projecten die daardoor moeilijkheden ondervinden omdat ze eigenlijk een 

groene infrastructuur willen aanleggen in dat project, maar dat stuit dan op problemen, 

op de limieten van ruimtelijke ordening. Daardoor worden die projecten niet direct goedgekeurd. 

We denken dat we er creatiever mee moeten kunnen omgaan om groene woonprojecten 

te realiseren. 

Als voorbeeld van vereenvoudigde procedure wijzen we erop dat er binnen het Vlaams 

reglement betreffende de bodemsanering (VLAREBO) conformiteitsattesten bestaan in 

het kader van bodemsaneringen. Voor degenen die het vergeten zijn: die conformiteitsattesten 

gelden zowel als milieuvergunning als als stedenbouwkundige vergunning. In dat 

geval kan men wel snel vooruitgaan om een sanering door te voeren. 

We wijzen ook op een aantal recente veranderingen in de Vlaamse Codex Ruimtelijke 

Ordening die nog moeten worden uitgetest. Het eerste voorbeeld zijn de speciale procedures 

voor grootschalige stedenbouwkundige projecten. Die procedure bestaat al, werd 

recent ingevoerd en zal nog moeten worden uitgetest. 

We zijn begonnen met het geven van een overzicht van alle wetgevingen die op één kadastraal 

perceel van toepassing kunnen zijn. Het nieuwe decreet op de ruimtelijke ordening 

voorziet erin dat een vergunning die in strijd is met de directe normen van een ander 

beleidsveld, bijvoorbeeld uit Leefmilieu, moet worden geweigerd. Dat betekent dat, als 

men een advies vraagt aan Leefmilieu – een verplicht advies vanuit Leefmilieu – en Leefmilieu 

zegt dat het in strijd is met de directe normen in dat beleidsveld, ook de stedenbouwkundige 

vergunning moet worden geweigerd. Een vergunning kan worden geweigerd 

als uit dat advies – het advies van een ander beleidsdomein – zou blijken dat de vergunning 

in strijd is met de doelstelling van de andere wetgeving. Dit zijn twee belangrijke 

nieuwe elementen in het decreet, in de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening, waardoor de 

veelheid van wetgeving eigenlijk direct zal inspelen op het al of niet afleveren van een vergunning. 

In het eerste geval is men verplicht om de vergunning te weigeren, in het tweede 

geval kan men de vergunning weigeren. Dat gaat dus vrij ver. 

Hoe kunnen we nog vereenvoudigen De MER is al in het lang en het breed in deze commissie 

aan bod gekomen. We pleiten er wel voor om, in de mate dat dat kan, het aantal 

plannen te reduceren. In een aantal gevallen kan men zonder plan ook een bepaald project 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 89 

realiseren, alleen door een projectvergunning af te leveren. Als het kan zonder plan, kan 

ook de plan-MER worden vermeden. 

Wat de vereenvoudiging van de processen betreft en de bestuurlijke organisatie, zijn we 

van mening dat de meeste tijdswinst kan worden gerealiseerd, niet zozeer door nieuwe 

wetgevingen te maken, maar vooral door de processen te versnellen. Afhankelijk van de 

aard van het project moet dat anders worden aangepakt. Bij stadsvernieuwingsprojecten 

merken wij dat als er een duidelijke projectverantwoordelijke is op lokaal niveau – vaak 

is dat een burgemeester die zich erachter zet – men sneller vooruit kan gaan, omdat hij in 

staat is om de verschillende administraties, ook op gewestelijk vlak, ervoor te laten zorgen 

dat ze zo snel mogelijk opvolgen wat er op lokaal niveau moet worden gerealiseerd. Dit is 

zeker het geval als die lokale verantwoordelijke op Vlaams niveau een vaste contactpersoon 

is, bijvoorbeeld in het kader van stadsvernieuwingsprojecten. 

Als het gaat over Vlaamse projecten, denken we dat er nog nood is aan het aanduiden 

van een Vlaamse projectverantwoordelijke met gezag die er zorg voor draagt dat het project 

snel wordt opgevolgd door de verschillende administraties. Hier moeten we omgekeerd 

werken. De Vlaamse projectverantwoordelijke moet ook een spiegelbeeld hebben op 

lokaal niveau, al was het maar om de inspraakprocedure op te volgen. Als hij op lokaal 

niveau, met het gemeentebestuur, geen goed overleg heeft, zal hij ook minder snel de 

inspraak kunnen organiseren. 

Voor ons is het aanduiden van een projectmanagement dat het voortraject begeleidt, kwalitatief 

voorbereidt en het project van bij de start tot bij de uitvoering opvolgt, essentieel 

om projecten sneller vooruit te laten gaan binnen de bestaande procedures. Er moet een 

kwaliteitszorgsysteem worden geschreven van dat voortraject en van het opvolgen van 

projecten in het algemeen. Dat kwaliteits zorgsysteem moet beginnen met een formulering 

van het probleem: hoe groot is het probleem en wat zijn de mogelijke oplossingen 

Zodra het probleem gesteld is, bijvoorbeeld een mobiliteitsprobleem, en men een inventaris 

van mogelijke initiatieven maakt met budgettaire inschatting, kunnen de verschillende 

oplossingen naast elkaar worden gezet. Men kan dat motiveren. Uiteindelijk gaat men 

dan na welke groepen daarvan de grootste nadelen zouden kunnen ondervinden. Men 

kan dan informeel, voor de start van de formele procedure, ervoor zorgen dat die nadelen 

geminimaliseerd worden, in overleg met die doelgroepen. Dat leidt tot de organisatie van 

een projectmanagement, wat zou moeten leiden tot een kwaliteitssysteem voor het opvolgen 

van projecten en het definiëren van welke informatie er in het voortraject aanwezig 

moet zijn. Wij zijn van mening dat daardoor het draagvlak voor het project van bij het 

begin kan vergroten. 

Schematisch geeft dat: zowel voor publieke als private projecten heb je een projectverantwoordelijke 

nodig. Het kan soms aangewezen zijn dat er een voorzitter is om het vooroverleg 

tussen de administraties voor te zitten, zodat men van bij het begin het standpunt 

van elke administratie kent. Wij denken dat er op Vlaams niveau aan gewerkt kan worden 

om duidelijker te stellen wie de projectverantwoordelijke is die het project van a tot z 

opvolgt. 

We zijn van mening dat je moet vermijden dat budgetoverschrijdingen aanleiding zouden 

geven tot onuitvoerbaarheid van het project. Ook daarbij is het voortraject van groot 

belang. Er moet worden nagegaan hoe lang de procedures zullen duren en de moeilijkheid 

van de procedures moet realistisch worden ingeschat. Uiteindelijk moet men het aantal 

verrassingen qua budgetoverschrijding proberen te minimaliseren. 

De voornaamste oorzaken van budgetoverschrijding zijn: bodemverontreiniging, vooral 

bij stadsvernieuwingsprojecten; archeologie, ook vooral bij stadsvernieuwingsprojecten; 

bouwtechnische problemen en de wijziging van het project, na de consensus over het voor- 


90 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

traject. Hoe later in het traject er nog wijzigingen komen, hoe groter de meerkost voor het 

project. Vooral bij lijntrajecten spelen ook nog zware technische aanpassingen tijdens het 

project. 

Conclusie: het is een zeer complex probleem. Willen we de vergunningen versnellen, dan 

moeten we rekening houden met de veelheid van wetgevingen die van toepassing zijn. De 

voorstudie is essentieel om in te schatten met welke moeilijkheden men te maken zal krijgen. 

Een nooddecreet kan in bepaalde gevallen een oplossing bieden, maar zal rekening 

moeten houden met de Europese wetgeving. Men kan niet alles oplossen met een nooddecreet. 

Oplossingen moeten betrekking hebben op zowel openbare als private projecten. Ook private 

projecten zijn vaak van maatschappelijk belang. De oplossingen moeten niet enkel 

juridisch worden gezocht, maar ook organisatorisch. In een aantal gevallen kan organisatorische 

optimalisatie leiden tot tijden budgetwinst. 

De voorfase kan de alternatieven op voorhand tegenover elkaar plaatsen. Zo kan het 

maatschappelijk draagvlak worden onderzocht. Ik denk dat het maatschappelijk draagvlak 

niet zal wijzigen, ook al duurt de uitvoering van het project verschillende jaren, als op 

voorhand duidelijk is waarom men voor een bepaald traject kiest, dat goed gemotiveerd 

is en de alternatieven naast elkaar geplaatst zijn. Het voortraject is ook noodzakelijk om 

aan kwaliteitszorg te doen, een inventaris te maken van de adviezen die moeten worden 

gevraagd en te vermijden dat er veel vormfouten voorkomen. Daardoor kan ook de totale 

kostprijs worden ingeschat. Volgens ons moeten niet enkel juridische, maar ook organisatorische 

procedures, vooral bij het voortraject, leiden tot het sneller realiseren van projecten. 


De heer Jan Penris: Directeur-generaal, ik ben blij dat u ons nog eens de complexiteit van 

de wetgeving waarmee u als sector wordt geconfronteerd omstandig hebt uitgelegd. Het 

is goed dat de collega’s weten met hoeveel wetgeving uw sector rekening moet houden. 

Ik ben ook blij dat u het idee van het voortraject naar voren schuift. Ik krijg stilaan de 

indruk, na de vele hoorzittingen, dat dat concept aan invloed wint. 

Hebt u er begrip voor dat ook van onderuit alternatieven in een voortraject kunnen worden 

geïntegreerd Of gelooft u daar niet in U weet wat bouwtechnisch kan en niet kan. 

We hebben vastgesteld dat in een aantal gevallen alternatieven werden aangereikt. Kunt u 

daar in een voortrajectfase rekening mee houden of niet 

De heer Marc Dillen: Inspraak is meer dan zeggen wat men te zeggen heeft: inspraak betekent 

ook dat men naar u luistert. Inspraak heeft maar zin als de burgers gehoor vinden. 

Moet dat zo ver gaan dat ze zelf alternatieven kunnen voorstellen Ik denk dat in het 

voortraject de overheid de meest relevante alternatieven onderzoekt. De keuzes van de 

scenario’s is essentieel. Want als men kan aantonen dat een bepaald traject op het vlak 

van kosten en efficiëntie het beste is, dan zal men daarvoor een breed maatschappelijk 

draagvlak kunnen creëren. Als uit de inventaris blijkt dat een bepaald traject niet op zijn 

deugdelijkheid is onderzocht, dan is het logisch dat de burger ernstige tegenvoorstellen 

mag formuleren. Dat moet dan wel in de fase van het voortraject gebeuren. 

Als dat nadien gebeurt, dan is dat een ramp. In het voortraject moet een maatschappelijk 

draagvlak worden gezocht. Het komt in die fase de overheid toe om de burgers te bevragen, 

zodat de juiste alternatieven worden onderzocht. Dat laatste is een politieke taak. 

Wat de mensen van de bouwsector interesseert, is dat het voortraject goed is gebeurd en 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 91 

dat achteraf niet moet worden vastgesteld dat bepaalde belangrijke alternatieven niet zijn 

onderzocht. In elk geval is er nood aan een kwaliteitszorgbewaking van het voortraject. 

De heer Bart Martens: Een aantal zaken komen opnieuw aan bod, zoals de vaststelling 

dat men in het voortraject veel kan winnen door in die fase betere inspraak mogelijk te 

maken en door een goede projectcoördinator aan te stellen. De heer Dillen vertelt ook 

nieuwe dingen, zoals de RUP’s met multifunctionele doelstellingen, wat moet toestaan 

om pas later over te gaan tot de concrete invulling. Ik vraag me wel af of dat altijd kan, 

want de Raad van State heeft al BPA’s en als ik me niet vergis ook RUP’s vernietigd omdat 

de bepalingen te veel ruimte voor interpretatie laten. Op dat vlak staat flexibiliteit op 

gespannen voet met rechtszekerheid. De Raad van State hecht immers zeer veel belang 

aan rechtszekerheid voor rechtsonderhorigen. Staat de jurisprudentie van de Raad van 

State toe om de invulling van bepaalde gebieden voor zich uit te schuiven 

Ik vraag me ook af of dat wel handig is, rekening houdend met de wetgeving over bodemsanering. 

U kent de Grondenbank zeer goed. De terugsaneerwaarde is immers afhankelijk 

van de uiteindelijke bestemming van het gebied. Die wetgeving vereist dus dat men duidelijk 

is over de uiteindelijke bestemming van de gebieden. 

U zegt dat de procedures inzake ruimtelijke ordening moeten worden aangepast om creatieve 

groene woonprojecten toe te laten. Wat bedoelt u 

U zegt ook dat we moeten voorkomen dat verschillende bestemmingen elkaar overlappen 

en dus dat we uit het vaarwater van de Habitat- en Vogelrichtlijngebieden en dergelijke 

moeten blijven. U geeft dan als goed voorbeeld de noord-zuidverbinding in de Kempen, 

waar men een gebied van het VEN heeft weten te omzeilen. Ik vraag me af of we op 

die manier onze open ruimte niet nog meer zullen versnipperen. Als men steeds omheen 

beschermde Habitat- en Vogelrichtlijngebieden of VEN-gebieden fietst, dan wordt de resterende 

schaarse open ruimte nog meer versnipperd. Ik herinner me dat in het MER van 

de noord-zuidverbinding in de Kempen de opwaardering van de bestaande infrastructuur 

– zelfs al loopt die door een VEN-gebied – toch vanuit natuuroogpunt de voorkeur kreeg, 

ten nadele van een parallel tracé. U zegt dat dit een goed voorbeeld is waarbij men heeft 

geprobeerd om overlappingen te vermijden en nieuwe infrastructuur aan te brengen rond 

de bestaande beschermde gebieden van VEN-, Habitat- en Vogelrichtlijngebieden. Het 

MER wees echter wel uit dat het alternatief, de parallelverbinding, dat is gekozen vanuit 

natuuroogpunt, het meest nadelig was. 

In het havengebied Antwerpen, waar er een grote overlap is van Vogelrichtlijngebieden en 

havengebied op Linkeroever, slaagt men erin om via een goede inrichting en beheer van 

het havengebied, de doelstellingen van het Vogelrichtlijngebied te respecteren zonder aan 

de industriële invulling van het gebied te raken en dus van de Habitat- of Vogelrichtlijngebieden 

te verenigen met een industriële bestemming. 

Wat het instrument van het project-RUP rond lijnprojecten betreft, zegt u dat een project- 

RUP moet worden ingevoerd, rekening houdend met de integratie en opwaardering van 

de omgeving, om vooraf ook de waardevermeerdering voor de buurt te kunnen aantonen. 

Pleit dit er nu niet voor om voor dergelijke infrastructuren een plan-MER los te laten 

en het RUP te bekijken voorbij de lijninfrastructuur heen, en dus ook de inrichting van 

heel het gebied daarbij te betrekken Die meerwaarde zal juist liggen in een gebiedsmatige 

benadering, veeleer dan in een projectmatige benadering van de lijninfrastructuur. Ik 

vraag me dan ook af of dit niet juist een pleidooi is om dergelijke lijninfrastructuur meer 

op planniveau te bekijken, met een plan-MER, veeleer dan te pleiten om het plan-MER 

te laten vallen en te focussen op een project-RUP waarin men nooit die meerwaarde voor 

de buurt zal kunnen aantonen. 


92 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

De heer Dirk de Kort: Het is goed dat de mensen van de Vlaamse Confederatie Bouw hier 

zijn uitgenodigd, want er is duidelijk heel wat ervaring en knowhow aanwezig. Er is ook 

van onderuit zekerheid gekomen dat men op die manier de knelpunten bij de regelgeving 

ervaart. Er zijn goede suggesties gedaan in verband met het voortraject over het aanduiden 

van projectverantwoordelijken op lokaal niveau, ook bij de Vlaamse Gemeenschap. 

Dit is een terecht aandachtspunt. Die aanduiding ervaar ikzelf ook als een pluspunt. 

Mijn vraag is echter of er bij de confederatie ook een evaluatie is bij de aangesloten leden. 

Ik merk daar immers een groot verschil inzake knowhow tussen de grote groepen van aannemers 

en de kleinere aannemers. Soms zorgt het gebrek aan knowhow voor tijdverlies 

bij kleinere aannemers. Maar naarmate de zaken juridischer worden, stellen we ook bij 

de grote groepen vast dat sommige mensen na verloop van tijd alles moeilijker maken. 

Het gezond meedenken in het proces is een belangrijk aandachtspunt. Hebt u daar ook 

ervaring mee 

De heer Jan Peumans: Mijnheer Dillen, wat die mogelijke gebruiksbeperking op terreinen 

betreft, vraag ik me af of die inventaris niet moet worden uitgebreid. Ik geef het voorbeeld 

van de VLAREM-wetgeving en alles wat met geluidsoverlast en ruimtelijke ordening 

te maken heeft. Ik heb de indruk dat dit nu sterk naar natuur en milieu neigt. 

U hebt het over een nooddecreet in geval van groot openbaar belang voor bestaande overlappingen. 

Hoe denkt u dat toe te passen Welke referentiekader gebruikt u daarbij Wij 

hebben ervaring met een nooddecreet waarbij de bouwvergunningen rechtstreeks werden 

afgeleverd door het Vlaams Parlement. In Wallonië bestaat een decreet met een limitatieve 

lijst van projecten die in aanmerking komen zoals de luchthaven van Bierset, de ring rond 

Luik, en de pre-metro in Charleroi. Is het dat wat u bedoelt, of wordt in bepaalde omstandigheden 

een beroep gedaan op het nooddecreet Hoe denkt u dit toe te passen 

U zegt dat de wetgeving inzake beschermde en waardevolle gebouwen vooral van belang is 

bij de sloop van gebouwen en dat ambtenaren anticiperen op het opnemen in de inventaris, 

zonder expliciete motivatie. Dat proces is volgens mij volledig afgerond. De inventaris 

van het onroerend erfgoed is klaar en is meegedeeld aan de gemeentebesturen. 

U hebt het verder ook over het Verdrag van Valletta. Dat decreet is nu op weg naar dit 

parlement om als instemmingsdecreet te worden goedgekeurd. Welke probleem doet zich 

daarmee voor 

Ik heb soms de indruk dat u de woorden ‘inspraak’ en ‘openbaar onderzoek’ door elkaar 

haalt. Inspraak is een ander verhaal in dit soort projecten dan wat officieel een openbaar 

onderzoek heet. In heel wat projecten is voorzien in een openbaar onderzoek. Dat is 

natuurlijk wat anders dan inspraak geven over een project. Inspraak leidt tot uitspraak, en 

uitspraak leidt niet tot inspraak. 

U vraagt of er geen versoepeling dient op te treden ten aanzien van de EU-wetgeving. 

Dan hebt u het heel waarschijnlijk over de MER’s. In plaats van soepeler wordt Europa 

nog strenger op het vlak van de MER. Voor een aantal procedures worden zelfs bijkomende 

inlichtingen gevraagd, zelfs voor het Europees Hof van Justitie via prejudiciële 

vragen. 

De commissie zal een voorstel van resolutie indienen. Wat zijn de tien grote knelpunten 

U haalt heel wat elementen aan. Er zit wel een gradatie in. U zegt dat het voortraject voor 

u heel belangrijk is. U verwijst ook naar het Duitse voorbeeld van de Verfahrensberater. 

Professor Backes heeft gezegd dat de ervaring daarmee heel positief is. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 93 

De heer Marino Keulen: De klachten van de leden van de VCB zijn bekend. Het is ook 

goed om een dergelijke inventaris te maken. Het zijn allemaal dezelfde bedrijven of 

dezelfde investeerders die met de optelsom van die verplichtingen geconfronteerd worden. 

Ook het Europese raamwerk en het Verdrag van Valetta zijn belangrijk. Men zal vandaag 

maar in een gemeente of een stad wonen waar zoveel eeuwen geleden al samenlevingsvormen 

waren. Elke promotor, elke investeerder die daar iets wil beginnen, weet dat hij 

maanden tijd kwijt is omdat men eerst de bodem wil analyseren en onderzoeken wat zich 

daar bevindt. Dat maakt dat men zoveel tienduizenden of honderduizenden euro’s moet 

bijtellen. Sommigen beginnen er dan ook niet aan. 

Heel wat Vlaamse aannemers werken ook in Wallonië. We horen dat daar een aantal stappen 

werden gezet. De heer Peumans heeft daarnaar verwezen. Is het uw aanvoelen dat het 

daar wat soepeler verloopt ten opzichte van Vlaanderen Wat zou voor u een gebruiks- en 

klantvriendelijk kader zijn, waarbij rekening wordt gehouden met een aantal Europese en 

Vlaamse regels, waarvan we ook vinden dat we er niet van mogen afwijken We hebben 

een goede beschrijving gekregen. 

De voorzitter: Die lijst is indrukwekkend. Ik denk dat ze nog te kort is. U gaf het voorbeeld 

van de noord-zuidverbinding tussen Kasterlee en Geel. Die loopt door een 

beschermd landschap. Het zou interessant zijn ons een vervolledigde en aangevulde lijst te 

bezorgen. Ik denk dat het vooral met de federale wetgeving te maken heeft. Ik denk dan 

aan de brandveiligheid. 

De heer Marc Dillen: Mijnheer Martens, het klopt dat er beperkingen zijn bij het multifunctionele 

RUP. Men kan echter zonder problemen zeggen dat een gebied in aanmerking 

komt voor kantoren, woningen, commerciële bedrijvigheid zonder dat de precieze oppervlakte 

wordt vastgelegd. Men kan wel stellen dat binnen een bepaalde gradatie een flexibiliteit 

mogelijk en noodzakelijk is. Die flexibiliteit is zo belangrijk omdat de projecten 

die in een bepaald stadsvernieuwingsgebied worden gerealiseerd, een draagvlak moeten 

hebben in de markt. Als men ergens winkels wil inplanten en uiteindelijk blijkt dat er geen 

markt voor is, dan moet men kunnen switchen. Dat betekent niet dat er geen winkels meer 

komen, wel dat er minder zullen zijn. Als er onvoldoende interesse is voor woningen, zal 

men in plaats van 200 appartementen maar 150 bouwen. Die hele procedure moet toch 

niet opnieuw doorlopen worden omdat men zich moet houden aan het initiële aantal. Er 

moet een zekere graad van flexibiliteit zijn. Anders kan men in een multifunctionele stadsontwikkeling 

niet opereren. Als we kijken naar een pps-constructie en een stadsvernieuwingsproject, 

zien we dat er nood is aan een neutraal adviseur, die inschat hoe de markt, 

de stad zich kan ontwikkelen. Dat sluit aan bij die flexibiliteit. 

U had het ook over de bodemsanering. In het Bodemsaneringsdecreet zijn verschillende 

normen die gerespecteerd moeten worden. Voor wonen is er een strenge norm. Dat klopt. 

Maar in een gemengd project is de strengste bodemsaneringsnorm van toepassing. In dat 

geval moet men zich daarnaar richten. 

Er was ook een opmerking in verband met de creatieve groene woonprojecten. Op 

bepaalde vlakken is de ruimtelijke ordening vrij restrictief. Ze geeft aan hoe men een 

woon- of bouwproject in het algemeen moet ontwikkelen. Als men een appartement 

verticaal bouwt, moet het bovenste appartement niet aan een uitgeruste weg liggen. Als 

men datzelfde appartement horizontaal bouwt, moet het bovenste appartement volgens 

de ruimtelijke ordening wel aan de uitgeruste weg liggen. Waarom mag dat niet aan een 

groen pad liggen, terwijl de nutsleidingen aan de voorzijde worden gelegd Achteraan kan 

men dan een veel groenere omgeving creëren. Op dit moment wordt dat niet toegestaan. 

De creativiteit wordt daardoor beperkt. We moeten ook naar nieuwe woonomgevingen 

gaan, die groener zijn ingekleurd. We moeten ook onze wetgeving aanpassen om dat aan 

te moedigen. 


94 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Ik was blij met de opmerking van de heer Martens over het VEN. In sommige gevallen 

mogen we wel door het VEN-gebied en is dat vanuit het oogpunt van de natuur zelfs beter. 

We stellen niet dat men altijd het VEN-gebied moet ontwijken, wel dat men vooraf moet 

inschatten wat de gevolgen zijn. Hetzelfde geldt voor de Linkeroever in Antwerpen, een 

habitatgebied van 2500 hectare. Ofwel verlegt men heel dat gebied, wat ook een aanslag 

betekent op de open ruimte, ofwel combineert men natuur en die nieuwe projecten met 

de reeds afgebakende gebieden. We zeggen niet dat men alles moet verplaatsen, liefst niet 

zelfs. Want dan zijn we vertrokken voor twintig of dertig jaar. 

Wij pleiten niet voor een radicale ommezwaai, wij zeggen alleen dat in beperkte mate 

herafbakeningen mogelijk moeten zijn indien nodig. Dat vergt een afweging. Het is niet 

zwart-wit, het geeft mogelijkheden om oplossingen te bieden in de gevallen dat men er 

anders niet uitgeraakt. Die flexibiliteit moet men in de planning inbouwen. Wij zijn er dus 

geen voorstander van om alles te herlokaliseren en opnieuw af te bakenen, want dat kan 

andere problemen creëren. 

Wij beweren dat wanneer men een lijntraject wil realiseren, er van in het begin veel meer 

mogelijkheden zijn dan men op het eerste gezicht zou denken om die buurt te integreren 

in dat project. Bij een lijntraject doorheen een verkommerde buurt, is de perceptie van de 

mensen vaak dat het nog slechter zal worden omdat er een extra weg komt, hoewel het 

afbakenen van het nieuwe tracé de mogelijkheid biedt om de buurt op te waarderen. Een 

nieuw traject realiseren hoeft niet noodzakelijk die mensen nog dieper de put in te duwen. 

De grootste weerstand bij nieuwe projecten, vooral lijntrajecten, komt voort uit de perceptie 

dat het enige wat men vaak bezit, namelijk zijn woning, in waarde zal dalen. Dan 

komt er niet alleen een objectieve maar ook een emotionele reactie, waarbij men protest 

gaat aantekenen en zich zoveel mogelijk gaat verzetten omdat de waarde van zijn huis zal 

dalen. Dat moeten we vermijden. 

Wil men een maatschappelijk draagvlak krijgen voor nieuwe tracés, dan is het essentieel 

dat men van in het voortraject, voor men de procedure start, met de mensen gaat praten, 

rekening met hen houdt en zoekt naar oplossingen om geen minwaarde maar liefst 

meerwaarde voor hen te creëren. Als er dan toch nog mensen zijn die objectief onevenredig 

benadeeld worden door het project, dan moet daar een vergoeding tegenover staan. 

Dat aantal moet worden geminimaliseerd. Men moet ernaar streven om eerder een meerwaarde 

dan een minwaarde te creëren door de realisatie van investeringen. Mensen die 

toch zwaar worden getroffen, moeten een compensatie krijgen. Dan kan men een maatschappelijk 

draagvlak krijgen. 

Ik geef het voorbeeld van Kortrijk. Ik ben altijd verbaasd dat men er in een stadscentrum 

als Kortrijk of Leuven zo snel in slaagt om een maatschappelijk draagvlak te creëren. 

Dat heeft ook te maken met sterke figuren in die steden en met het feit dat men rekening 

houdt met de buurt en de mensen op voorhand weten dat die buurt niet naar beneden 

wordt gehaald. Als men in de rand zit van een project en er wordt op voorhand duidelijk 

gemaakt dat de buurt er beter op wordt, er in zeker mate rekening wordt gehouden met de 

opmerkingen en aanpassingen worden aangebracht voor men de officiële procedure start, 

dan vindt men sneller een maatschappelijk draagvlak. Dat zal niet altijd zo zijn, het is een 

moeilijk proces, maar we moeten vermijden dat mensen denken dat hun buurt er slechter 

aan toe zal zijn door het project. 

Er is een hele waaier van aannemers lid van onze confederatie, van hele grote tot hele 

kleine. Aannemers die gespecialiseerd zijn in stadsvernieuwingsprojecten hebben meer 

expertise op het vlak van vergunningen en van archeologische resten. Het is voor hen heel 

belangrijk dat ze op voorhand een zicht hebben op het risico dat er archeologische vonds- 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 95 

ten opduiken. Ook hier geldt dat hoe sneller in het traject men daarvan op de hoogte is, 

hoe gemakkelijker men de kosten kan incalculeren of vermijden. De kostprijs van een 

archeologische vondst is het stilleggen van de werf. Als men op voorhand weet dat er 

archeologische vondsten zullen zijn, dan kan men daar in de planning rekening mee houden 

en proberen de budgetkosten te verminderen. 

In sommige steden, bijvoorbeeld in Limburg, zit heel de grond vol met zeer oude archeologische 

resten. Men weet dat wanneer men er een schop in de grond steekt, men een 

probleem heeft. Men moet een systeem ontwikkelen dat ervoor zorgt dat, wil men stedelijke 

ontwikkelingen nog mogelijk maken, er een solidariteitssysteem ontstaat waardoor 

die extra kosten worden vergoed. Ofwel wil men stadsvernieuwing, ofwel wil men die niet. 

Als heel de ondergrond vol zit met archeologische resten die een maatschappelijke waarde 

hebben, kan men de kosten als gevolg daarvan niet verhalen op één projectontwikkelaar. 

Dat moet ofwel via een solidariteitssysteem ofwel uit de begroting worden vergoed. Als 

die extra kosten duidelijk aanwezig zijn, moet men die stadsvernieuwingen doorgang laten 

vinden maar de lasten niet op de schouders van één instantie leggen. 

Er is opgemerkt dat onze lijst van wetgevingen niet volledig is. Dat weten we: de brandweer, 

VLAREM enzovoort zitten er niet in. Dat komt omdat wij enkel de lijst hebben 

gegeven van wetgevingen en reglementeringen die geografisch gebonden zijn. VLAREM 

is overal van toepassing, de brandweer ook, ongeacht de bestemming. We zouden een 

tweede lijst kunnen maken van de wetgevingen die niet geografisch gebonden zijn maar 

overal van toepassing. 

Er zijn zeker mogelijkheden om met een nooddecreet te werken. Ik kan het voorbeeld van 

Wallonië geven maar ook in Nederland werkt men met nooddecreten. In Nederland werkt 

men met een uitgebreider toepassingsgebied. Ik meen me te herinneren dat er ook grotere 

woningenprojecten op die lijst staan. Een nooddecreet is mijns inziens een mogelijke weg 

maar ook de omgevingsvergunning kan een weg zijn waarbij men een procedure moet 

volgen om zijn vergunning te krijgen. 

In recente voorbeelden merken we dat ambtenaren nog altijd anticiperen op het feit dat 

een gebouw ooit op de lijst van waardevolle gebouwen kan komen, ook al is de lijst afgesloten. 

Dat is de realiteit bij vergunningsaanvragen. We moeten ergens een lijn trekken: het 

is waardevol of het is niet waardevol. Als ambtenaren beginnen te denken dat het eventueel 

waardevol zou kunnen worden, dan moeten we opletten of het hek is van de dam. Er 

moet een objectief criterium zijn om dat af te bakenen. 

Ik heb bewust de term inspraak gebruikt en niet openbaar onderzoek omdat ik denk dat 

voor grote maatschappelijk relevante projecten inspraak belangrijker is dan openbaar 

onderzoek. Het gaat erom dat het groot maatschappelijk project een draagvlak vindt en 

daarvoor is inspraak nodig. Daarom heb ik systematisch dat woord gebruikt. 

Op het vlak van logistiek staan wij niet meer voor Wallonië. De vergunningen wat logistieke 

projecten betreft, zijn in Wallonië gemakkelijker af te leveren. We moeten eens goed 

nadenken over hoe we onze toppositie inzake logistiek niet verder laten afglijden. We moeten 

goed nadenken over de locaties van de logistiek. Ik denk dat die best ingepland worden 

aan de hoofdassen en niet mee worden afgebakend met de stedelijke gebieden zoals 

nu verplicht is in de structuurplannen. Zoals ik al zei is het Economisch Netwerk Albertkanaal 

de enige uitzondering binnen het structuurplan. Daarom hebben zich een aantal 

grote logistieke projecten kunnen ontwikkelen langs het Albertkanaal. 

Maar ook in andere delen van Vlaanderen moet men langs de waterwegen bedrijventerreinen 

kunnen inkleuren, los van de afbakening van de stedelijke gebieden. Dat is essentieel. 

We kunnen daar een aantal zaken mee combineren, zoals het ontlasten van het wegverkeer 


96 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

en het zo veel mogelijk overhevelen naar de waterweg. Maar dat vergt een aanpassing van 

onze ruimtelijke ordening inzake de afbakening van bedrijventerreinen, en van de structuurplanning. 

De heer Marino Keulen: Zijn er, naast de logistiek, nog andere voorbeelden waar Wallonië 

ons volgens u klopt qua vergunningenbeleid 

De heer Marc Dillen: Die zijn er, maar zeker op het vlak van logistiek is het zeer tekenend 

dat men ons daar voorbijsteekt. 

Ik verwijs ook naar de inplanting van Google in Bergen. Die inplanting is heel snel kunnen 

gaan. 

De heer Johan Sauwens: Ze hebben natuurlijk ook iets meer ruimte in Wallonië. 

De heer Marc Dillen: Dat speelt mee. 

De heer Marino Keulen: Zij zitten ook op de bodem, en weten dat, als ze vooruit willen, 

een aantal zaken zullen moeten doen. Bij ons is dat besef iets minder acuut aanwezig. 

2. Gedachtewisseling met de Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning 

2.1. Uiteenzetting door de heer Tom Coppens, intredend voorzitter van de Vlaamse 

Vereniging voor Ruimte en Planning 

De heer Tom Coppens: Mijnheer de voorzitter, ik wil u alvast bedanken voor de uitnodiging. 

Dit is een thema dat ons, als vereniging, zeer sterk aanbelangt en zeer interesseert. 

Ik wil eerst kort schetsen waar onze vereniging voor staat. Wij zijn een vzw, en eigenlijk 

ook een vrijwilligersorganisatie. Wij tellen een duizendtal leden, voornamelijk ruimtelijke 

planners en stedenbouwkundigen, maar ook mensen die geïnteresseerd zijn in ruimtelijke 

ordening en ruimtelijke ontwikkeling. Onze missie is om in Vlaanderen een debat aan te 

zwengelen over en een draagvlak te creëren voor duurzame ruimtelijke ontwikkeling en 

ruimtelijke kwaliteit. We zien onszelf als een ontmoetingsplaats, een platform en een aanspreekpunt 

voor alles wat ruimtelijke ontwikkeling aanbelangt. 

Wij doen aan vorming en organiseren activiteiten. We organiseren jaarlijks een werelddag 

rond een specifiek thema in de ruimtelijke planning. We hebben ook plandagen, dat zijn 

congressen die we bilateraal met Nederland organiseren. We organiseren lezingen voor 

onze leden. We organiseren een masterclass in samenwerking met het project Stedenbeleid 

rond de opleiding van projectmanagers voor stadsprojecten, en organiseren ook verschillende 

studiedagen. We hebben nauwe contacten met de mensen uit de GECORO’s en de 

PROCORO’s, omdat we regiorondes organiseren en informatie verspreiden. 

Daarnaast hebben we een aantal informatiekanalen. We hebben een vaktijdschrift, 

Ruimte, dat vier maal per jaar verschijnt en een jaar geleden vernieuwd is. We maken een 

jaarboek op, maar zoals dat bij planning gaat, duurt dat al wat langer en blijkt ons jaarboek 

in de praktijk een driejaarboek te zijn. We hebben ook een digitale nieuwsbrief en 

een nieuwsflits voor onze leden. We onderhouden ook een website. 

We doen dat allemaal met een secretariaat van drie mensen, en een raad van bestuur die is 

samengesteld uit onbezoldigde vrijwilligers. 

Mijn presentatie van vandaag zal uit drie delen bestaan. Ten eerste een analyse van het 

tijdsbeslag van grote infrastructuurprojecten en grote projecten in het algemeen. Het is 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 97 

namelijk iets breder dan infrastructuurprojecten: het gaat ook over woonontwikkelingsprojecten, 

stadsvernieuwingsprojecten enzovoort. Ten tweede willen we een aantal aanbevelingen 

doen inzake versnelling. Ten derde willen we specifiek stilstaan bij de toename 

van het aantal juridische procedures – de zaken bij de Raad van State – die gericht zijn 

tegen projecten of die optreden bij dergelijke projecten. 

Als we spreken over de versnelling van procedures, is het doel om de totale doorlooptijd 

van die projecten te verkorten. De versnelling van de procedures is geen doel op zich. We 

weten van onze leden dat die projecten op dit moment zeer lang duren. Dat wekt soms 

frustraties op. Voor infrastructuurprojecten rekenen we op termijnen van tien tot soms 

veertig jaar, voor stadsontwikkelingsprojecten zitten we gemakkelijk aan tien tot twintig 

jaar, en voor bedrijventerreinen rekenen we op vijf tot tien jaar. Dat zijn hele lange termijnen. 

Die termijnen doorkruisen bovendien verschillende beleidscycli – we krijgen aflossingen 

van verschillende beleidsploegen – en economische cycli – soms lijkt een project 

nodig, maar tien jaar later is het soms volledig achterhaald. Die termijnen zijn echt een 

probleem, en wij zijn de eersten om dat toe te geven. 

De vraag is dan natuurlijk: hoe kan het in godsnaam dat wij twintig jaar bezig zijn met 

een stadsontwikkelingsproject Ik zal u een kort voorbeeld geven om aan te tonen waar 

men bij zo’n project twintig jaar lang mee bezig is. Het voorbeeld dat ik zal gebruiken, is 

het project Gent-Sint-Pieters. In Gent-Sint-Pieters is men bezig met een volledige vernieuwing 

van het station zelf, en daarnaast wil men een stuk weginfrastructuur aanleggen dat 

het station beter zou verbinden met een ondergrondse parking onder een geplande ontwikkeling 

van 200.000 vierkante meter. 

De eerste ideeën voor dit project zijn gegroeid in 1996-1997. Vandaag denkt men dat het 

eerste gebouw – het station, dus – klaar zal zijn in 2017. Daar zit dus twintig jaar tussen, 

met de randbemerking dat Gent-Sint-Pieters door onze groep en door planners nog als 

een vrij efficiënt en snel project wordt beschouwd, omdat men hier een redelijk efficiënte 

besluitvorming heeft gehad. Een tweede randbemerking is dat er in Gent ook veel maatschappelijke 

weerstand is geweest, die men min of meer heeft weten te overwinnen, en die 

eigenlijk weinig invloed heeft gehad op de uitvoeringstermijn van het project. 

Waar is al die tijd dan naartoe gegaan Waar is men twintig jaar lang mee bezig geweest 

Ik heb een tijdslijn gemaakt, waarop je ziet dat de eerste ideeën ontstaan zijn in 1996- 

1997. Dat was vooral naar aanleiding van een discussie tussen de stad en de NMBS over 

de overlast rond het station met betrekking tot parkeren. Men wil daar een oplossing 

voor zoeken en bedenkt een aantal projecten die tegemoetkomen aan de parkeerdruk in 

de omgeving. Men bereikt daar echter geen consensus over, tot in 1998 Eurostation op 

het toneel verschijnt en samen met de stad beslist om een ontwerpwedstrijd te houden. In 

1999 komt er uit die wedstrijd een masterplan naar voren, dat vervolgens wordt geselecteerd. 

Het masterplan is er begin 2000, maar op dat moment is er nog geen echte consensus over 

het project, doordat er heel veel partners bij betrokken zijn – De Lijn, de NMBS, de stad 

zelf, het Vlaams Gewest. Eigenlijk moet men een afstemming van de financiering zoeken. 

Men moet middelen halen bij het federale niveau en bij het Vlaamse niveau. Men heeft 

verschillende ambities en verschillende financieringsmogelijkheden. Het duurt uiteindelijk 

twee jaar voor men een consensus bereikt over de modaliteit van het project. 

Vanaf 2002 is er uiteindelijk zicht op de financiering, vooral vanuit de NMBS, en wordt er 

een stuurgroep opgericht. In die stuurgroep wordt van 2002 tot 2006 verder gewerkt aan 

het project. Men maakt een aantal technische uitvoeringsstudies. Men laat ook de impact 

van het project onderzoeken. Er is bijvoorbeeld wat hoogbouw bij betrokken, en dus gaat 

men na wat het effect van die hoogbouw is op de omwonenden. Men maakt een mobili- 


98 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

teitsrapport. Men past ook het ontwerp, dat uit het masterplan naar voren komt, volledig 

aan, omdat er intussen met De Lijn een nieuwe partner was bijgekomen, die besloten had 

om zijn busstation aan het station te verhuizen. 

Als je dan kijkt naar de wettelijk verplichte procedures, dan is het MER opgemaakt 

op ongeveer twaalf maanden tijd, terwijl de opmaak van het RUP 21 maanden heeft 

geduurd, vanaf de plenaire vergadering tot de vaststelling door de Vlaamse Regering. 

In 2007 zijn alle plannen en de technische detaillering zowat afgerond en begint men met 

de werf. Nu voorziet men dat de werf zal duren tot 2017, althans voor het eerste gedeelte 

van het project. Daarna zal men nog andere delen van het project moeten ontwikkelen. 

Het eerste gedeelte betreft de stationsomgeving en de parking. Die zullen in 2017 klaar 

zijn. Die grote ontwikkeling van 200.000 vierkante meter is op dit moment nog niet helemaal 

zeker. 

Van die twintig jaar gaat dus zes jaar naar de zoektocht naar middelen en naar een consensus 

over het masterplan dat men wil implementeren, vier jaar naar het detailleren van 

het project en tien jaar naar uitvoering. 

Er is een discussie over de procedures die we moeten toepassen. We kunnen eruit besluiten 

dat 20 percent van de tijd van de besluitvorming wordt gebruikt voor procedures, maar 

dan nog. Die 20 percent, die procedures, die remmen natuurlijk de andere studies niet, ze 

lopen er parallel mee. Het is dus niet echt een vertraging, maar goed, het duurt anderhalf 

à twee jaar. Wat kunnen we daaruit concluderen Stel nu dat we zeggen dat als we naar 

een halvering van onze procedures zouden gaan, dat ons op het einde van de rit 5 percent 

meer snelheid in doorlooptijd zou opleveren. Eigenlijk zit het probleem hem niet echt in 

de procedures, maar ik heb het hier uitsluitend over het MER en het RUP. Ik spreek me 

niet uit over allerhande regelgeving die daarrond zit. We bekijken dit vanuit een planningsoogpunt 

en dus bekijken we vooral de planningsinstrumenten hierin. 

Waar zit het tijdsverlies dan wel We denken dat het tijdsverlies in de meeste projecten 

– maar ik zeg nu niet dat dit specifiek zo is geweest voor Gent-Sint-Pieters – het gevolg 

is van een aantal elementen die hier al werden aangehaald, van het onvoldoende draagvlak 

bij sleutelactoren bij de aanvang van een project. Met sleutelactoren bedoelen we de 

actoren die ofwel vergunningen moeten verlenen ofwel een stuk van de financiering, de 

investering moeten doen, of die eventueel expertise hebben inzake bepaalde aspecten. We 

merken dat ze niet betrokken zijn of dat ze niet ernstig genomen worden. 

Een tweede aspect is de bevolking als specifieke sleutelactor. Als men van in het begin 

onvoldoende het maatschappelijke draagvlak toetst, zal er een soort van maatschappelijke 

weerstand ontstaan. En die maatschappelijke weerstand mobiliseert zich dan in actiecomités, 

en de gevolgen ervan zijn ondertussen ook bekend. 

Wat we ook zien, is dat er heel vaak te snel voor één project wordt gekozen. Men gaat zich 

vastpinnen op een project, op een oplossing, maar niet op de achterliggende doelstellingen 

om dat project te realiseren. Men gaat andere alternatieven te vroeg in het traject afsluiten, 

men gaat die niet toetsen, zowel financieel, ruimtelijk als milieutechnisch. We zien 

heel dikwijls – dat is toch onze indruk – dat men een MER maakt op het moment dat het 

project eigenlijk al gekozen is. Dat is heel contradictorisch omdat een MER eigenlijk een 

soort instrument is om afwegingen te maken tussen alternatieven, en dan ziet men dat uit 

dat MER het voorkeursproject komt. Dat lijkt ons toch wel heel raar soms. 

Een ander element dat we zien, is dat het project soms te weinig kadert in een geïntegreerde 

visie of doelstelling. We zien dat er vooral veel problemen zijn bij de zogenaamde 

single-issueprojecten: dat zijn projecten die eigenlijk één doel dienen, een gevangenis, een 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 99 

voetbalstadion, maar die eigenlijk te weinig ingebed zijn in lokale doelen of die ingebed 

zijn in wat men lokaal als behoefte heeft of als verlangen. Er is geen probleem met de projecten 

op zich, maar wel als men ze te eenzijdig benadert en als men ze niet mee integreert 

in een aantal lokale elementen. 

Ik kom tot mijn aanbevelingen. Eigenlijk betreffen ze een omdraaiing van wat we vaststellen. 

De eerste aanbeveling is om bij het bedenken van een project dat van maatschappelijk 

belang is, te proberen om het te plaatsen binnen een geïntegreerde doelstelling. De 

doelstellingen moeten niet alleen van één kant komen, want er zijn milieudoelstellingen, 

sociale doelstellingen, economische doelstellingen, en die moeten samen genomen worden 

binnen één project en geïntegreerd worden. Een project moet dus tegemoetkomen aan 

veel doelstellingen, doelstellingen waar liefst ook een brede consensus over of een visie 

op bestaat. Bijvoorbeeld voor mobiliteitsprojecten is het vaak zo dat men als doelstelling 

heeft om de mobiliteit in een regio te verbeteren en daar kunnen verschillende projecten 

uit komen, verschillende alternatieven. 

Een tweede element is dat we pleiten voor een meer gebiedsgerichte benadering van projecten 

of voor de integratie van de projecten in die omgeving en dat we zoeken naar een 

win-winsituatie: een win-winsituatie van projecten die een stuk bovenlokaal belang hebben 

– bijvoorbeeld een weginfrastructuur die twee regio’s moet verbinden – maar die ook 

op lokaal vlak winst kunnen opleveren. Dat is daarnet op het einde van de discussie ook 

al naar boven gekomen: probeer projecten te maken die zowel bovenlokaal als lokaal een 

winst betekenen voor het gebied. Dat kan alleen maar als er een gebiedsgerichte benadering 

wordt gebruikt, als de projectgrenzen ruim genoeg worden gemaakt, als dus niet 

alleen de lijninfrastructuur op zich wordt bekeken, maar het hele gebied, want dan kan 

men wel win-winsituaties creëren. 

Onderzoek tijdig en grondig alternatieven van projecten. Wij denken dat ontwerp daar 

een belangrijke rol in kan spelen, we zijn immers ontwerpers. Er moeten verschillende 

varianten zijn, maar niet alleen varianten. Men moet verschillende alternatieven voor een 

beleidsprobleem zoeken. Dat moet men door een stuk ontwerpend onderzoek doen, iteratief, 

en er moet een breed maatschappelijk debat over de verschillende oplossingen kunnen 

zijn. Betrek de burgermaatschappij mee in het zoeken naar alternatieven, in het evalueren 

van alternatieven, want dan kan er achteraf moeilijk een discussie zijn over bepaalde alternatieven 

die niet onderzocht zouden zijn of niet grondig genoeg. 

Uiteraard moet worden geprobeerd om zo veel mogelijk instrumenten, niet serieel, maar 

parallel in te schakelen. Dat kan nu al voor een stuk, want de wetgeving is er, maar wordt 

in de praktijk nog weinig toegepast, vooral omdat veel mensen niet op de hoogte zijn van 

de mogelijkheden, omdat er voor een stuk aan sensibilisatie moet worden gedaan en aan 

opleiding van ambtenaren, van mensen die projecten leiden enzovoort. 

Open en transparante besluitvorming: wees transparant, dat is een evidentie en de actieve 

openbaarheid van bestuur verplicht ons dat ook een beetje. Betrek sleutelactoren en burgers 

in een vroege fase, zeker in het voortraject – ook dat werd al aangehaald. Er is ook 

het idee van een strakke procesregie, van procesmanagement, ook op Vlaams niveau. We 

bedoelen daarmee dat er van bij de aanvang van het proces of van een project duidelijke 

afspraken worden gemaakt tussen de verschillende partners over hoe de besluitvorming 

zal plaatsvinden, over welke besluitvormings architectuur men zal creëren, over welke rollen 

men daarin voorziet en over wie welke mandaten heeft. Enkel als er duidelijke afspraken 

zijn aan het begin, kan men tot een efficiënt besluit vormingstraject komen. Wat we 

heel dikwijls zien, is dat er heel veel parallelle besluit vormingscircuits ontstaan bij zulke 

projecten en dat niemand nog het overzicht heeft, waardoor er ook coördinatieproblemen 

optreden die uiteraard te vermijden zijn en meestal ook tot vertraging leiden. 


100 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Tot slot zou ik nog graag een woordje willen zeggen over de toename van juridische procedures, 

vooral bij de Raad van State. Bij navraag bij de provinciale diensten en de Vlaamse 

diensten lijkt toch wel de indruk te ontstaan dat het aantal procedures bij de Raad van 

State stijgt bij ruimtelijke uitvoeringsplannen. Dat heeft natuurlijk enerzijds te maken met 

het feit dat er meer ruimtelijke uitvoeringsplannen worden opgemaakt dan vroeger, in 

navolging van het Structuurplan Vlaanderen. Men heeft ook de indruk dat de burgers 

gemakkelijker naar de rechtbank stappen. Dat is ook logisch te verklaren, want burgers 

die zich geraakt voelen in hun belang door een bepaald project, die een minwaarde boeken 

door een bepaald project, hebben vandaag bijzonder weinig kanalen om aan beleidsbeïnvloeding 

te doen. 

Hoorzittingen – dat weten we allemaal – zijn vaak eenrichtingsverkeer. We komen plannen 

voorstellen en we vragen dan aan de burger wat ze ervan vinden, maar er is weinig marge 

om in interactie te gaan met burgers. 

Bezwaarschriften zijn een nuttig systeem omdat we zeker zijn dat we zo een aantal elementen 

detecteren, maar zijn geen goed instrument om tot overleg, consensus, dialoog 

te komen. Een bezwaarschrift is immers een vrij zwaar instrument voor de burger, want 

denkt u zich eens in dat u aangetekend in plannersjargon moet schrijven naar het bestuur 

wat u vindt van een bepaald MER van 500 bladzijden dat u eerst hebt moeten doornemen. 

Het is niet evident dat wij dit van de burger verwachten. 

Dan is er nog een derde manier, en dat is afstraffen bij de verkiezingen, want we leven in 

een democratie, maar meestal is dit mosterd na de maaltijd en meestal staat het project er 

dan al, is de beslissing dan al genomen. U weet even goed dat burgers niet zozeer kiezen 

voor iemand omwille van een bepaald project, maar dat er een veel ruimere basis is die het 

geven van een bepaalde stem aan iemand beïnvloedt. 

Actiecomités, iets van de jaren zeventig, en ze bestaan vandaag nog altijd, leiden zelden 

tot beleidsveranderingen. Ze mobiliseren wel, maar we zien in de praktijk dat die mobilisatie, 

het uitvoeren van petities in de omgeving, het uitdelen van pamfletten enzovoort, 

zeker op Vlaamse projecten, weinig effect heeft. 

Wat is dan de uitweg voor de burger Dat zijn natuurlijk de juridische procedures, want 

die blijken vaak het meest effectieve pressiemiddel te zijn. Het is niet zozeer dat de burger 

vindt dat hij werkelijk op de vormvereiste moet hameren, maar die wordt wel gebruikt als 

een soort onder handelingsinstrument. De burgers stappen naar de rechtbank omdat ze 

aan beleidsbeïnvloeding willen doen via die juridische procedures. 

Wat is de afloop van zulke juridische procedures Meestal is er één winnaar en één verliezer 

of zijn er zelfs twee verliezers omdat er bijvoorbeeld alleen maar vertraging is gekomen, 

omdat er oplopende kosten zijn die naar advocaten gaan voor juridische procedures 

waar eigenlijk niemand beter van wordt. 

Dan zijn er twee wegen. Ofwel denkt u aan een piste om de individuele rechten of mogelijkheden 

voor de burger om processen te voeren, in te perken, maar dan kunt u zich 

afvragen of het wel wenselijk is, of we in zo’n systeem willen leven waar we de individuele 

rechten inperken en we onszelf als overheid een soort vrijgeleide geven om ons niet meer 

te houden aan de eigen regels. 

Burgers kunnen vanuit hun eigenbelang grote projecten tegenhouden. De investeerders 

zijn niet rechtszeker bij hun investering. Maar wiens rechtszekerheid primeert: die van de 

investeerder of die van de omwonende, die zijn woonkwaliteit wil behouden Die afweging 

moet zeker worden gemaakt. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 101 

Is het haalbaar Wij denken dat, als je dit beperkt, de burger andere pressiemiddelen zal 

zoeken voor beleidsbeïnvloeding. De juridische strijd verplaatst zich wellicht naar Europa, 

de Europese Commissie en andere Europese instellingen. Je zult misschien een toename 

van referenda zien of een zwaardere mobilisatie van actiecomités. Dat is uiteindelijk ook 

niet wat we willen. Zeker in die referenda wordt de probleemstelling zeer gepolariseerd en 

worden er heel moeilijk oplossingen gevonden. 

Vanuit ons perspectief is de enige wenselijke oplossing te zoeken naar een bredere participatie, 

in elke fase van het proces en zeker bij de aanvang. Wij stellen voor om ook te 

denken aan het systeem van compensatie. Mensen die geraakt worden in hun eigenbelang, 

zouden moeten worden gecompenseerd. We kunnen niet verwachten dat zij de lasten dragen 

van projecten die bovenlokaal lusten geven. 

Om procedures te vermijden, pleiten we verder voor de invoering in ruimtelijke planning 

van een systeem van bemiddeling of mediation. ‘Mediation’ is een begrip dat zeer bekend 

is en veel gebruikt wordt in andere rechtstakken. In ruimtelijke planning wordt het nog 

niet gebruikt. Waar slaat het op Het is een systeem waarbij je met externe bemiddelaars, 

die aan geen van beide partijen in een dispuut gelinkt zijn, tracht te komen tot een overeenkomst. 

Het zou bij ruimtelijke conflicten bijvoorbeeld kunnen voor bemiddeling tussen 

actiecomités en overheidsinstellingen. 

In de VS wordt dat wel toegepast. Het heet daar ‘alternative dispute resolution of land use 

conflicts’. Uit studies blijkt dat het een vrij succesvol systeem is. Er bestaat een studie die 

100 cases heeft geanalyseerd. In 70 percent van de gevallen hebben mensen of actiecomités 

hun procedures laten vallen. Het is een drastische reductie van het aantal procedures. 

Waarom is het zo succesvol Binnen die constellatie hebben actiecomités en de overheid 

de mogelijkheid om een win-winsituatie te zoeken voor hun conflict, door creatief te zijn 

enzovoort. 

Besluit: de wettelijke procedures, waarbij ik me beperk tot het RUP en het MER, hebben 

weinig invloed op de doorlooptijd. Zorgvuldige, transparante en open besluitvorming 

vraagt misschien een grote investering bij de aanvang van het project, maar die tijdsinvestering 

betaalt zich gemakkelijk terug bij de verdere uitvoering, omdat er dan meer consensus 

is, vergunningen sneller worden verleend en het draagvlak bij de bevolking er is. 

We denken tot slot dat enkel meer participatie de oplossing is om juridische procedures te 

voorkomen, en niet minder participatie. 


Mevrouw Mieke Vogels: Het is boeiend dat telkens wordt gewezen op het belang van het 

voortraject en het zorgen vooraf voor een consensus. Stel dat een traject vijftien tot twintig 

jaar duurt, hoe behoud je dan die consensus en het vertrouwen van de bevolking In 

uw tijdslijn met alle mogelijke stappen en procedures mis ik dat in heel veel grote infrastructuurprojecten 

de kostprijs onderschat wordt. Wanneer er een draagvlak gecreëerd 

wordt door de hele wijk te betrekken, zoals u zegt en daarstraks ook de heer Dillen, via 

de creatie van comfortrandvoorwaarden, zien we dat die comfortrandvoorwaarden vaak 

wegvallen als de prijs zo hoog wordt. De geloofwaardigheid van de consensus wordt zo in 

vraag gesteld. 

Een ander probleem is dat de geloofwaardigheid tijdens de procedure vaak onderuit wordt 

gehaald doordat er verschillende overheden betrokken zijn die onvoldoende gecoördineerd 

werken. De burger verliest zo het vertrouwen en zit met heel grote vragen bij wat beloofd 

is. 

Heel concreet: voor mijn deur wordt een gewestweg heraangelegd. De tramsporen en de 

riolering worden vernieuwd. De stad, De Lijn en het gewest zijn betrokken. De coördi- 


102 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

natie is heel slecht gebeurd. De Lijn had een aannemer vastgelegd voor het najaar van 

2009. Heel de straat heeft maandenlang open gelegen. Nu is die weer dicht. Pas binnen 

zes tot zeven maanden zal de bouwvergunning er zijn voor het gewest om de riolering te 

vervangen. Dan ben je dus elk draagvlak kwijt bij de burger. Ook al was iedereen ervan 

overtuigd dat het goed was voor de buurt. Het was een positief project, maar is nu een 

negatief project geworden. 

De heer Jan Penris: Mijnheer Coppens, u benadrukt ook het voortraject. Wat is voor een 

planoloog een aanvaardbare termijn voor het voortraject In het concrete geval van Gent- 

Sint-Pieters ging het over zes jaar. Daar hebben we een breed maatschappelijk draagvlak 

weten te creëren. Wat is voor u als planner een werkbare termijn 

Hoe is een planner met zijn project verbonden Heeft die ruimte voor alternatieven die 

van onderuit of van elders worden aangedragen Dikwijls heeft de mondige burger ideeën, 

die soms indruisen tegen wat de planoloog in gedachten had, maar die verdedigbaar lijken 

voor de burger en de gemeenschap. Kan een planoloog daarmee leven 

Wat uw suggestie betreft tot een versoepeling van rechtspraak, denk ik dat wij allemaal 

daartoe willen komen. We hebben de voorbeelden van de heer Backes gehoord. In Duitsland 

is men op het hoogste rechtsniveau iets breder in interpretatie. Wij willen dat misschien 

wel, maar hebben in Vlaanderen de bevoegdheid niet. We worden dan met een 

federale overheid geconfronteerd die nog altijd gaat over de organisatie van de rechtspraak. 

Ik neem aan dat u ook op dat niveau contacten hebt en ook daaraan probeert te 

werken. 

De heer Bart Martens: Ik heb enkele vragen over hoe de zaken die jullie aanbevelen, 

geconcretiseerd kunnen worden. U zegt dat de alternatieven te laat in de besluitvorming 

worden bekeken en dat de maatschappelijke actoren te laat worden betrokken. Betekent 

dat dan dat we voor een project als Gent-Sint-Pieters al op het niveau van het masterplan 

een plan-MER hadden moeten maken of een betrokkenheid van de verschillende actoren 

hadden moeten organiseren Wat betekent dat concreet voor de wetgeving over MER 

Uit het verhaal van Gent-Sint-Pieters blijkt duidelijk dat er weinig of geen tijdwinst te 

halen valt in het wettelijk traject. Dat komt eigenlijk ook veel te laat om de maatschappelijke 

discussie nog te trancheren en de betrokkenheid te vergroten. Hoe kunnen we dan die 

aanbevelingen in concrete voorstellen van decreet omzetten Uiteindelijk is dat trajectje 

inzake MER en RUP, dat anderhalf jaar duurt, het enige waar de decreetgever voorlopig 

aan kan sleutelen. Blijkbaar zit dat in een veel te laat stadium van het besluitvormingsproces 

om effectief te kunnen wegen en oriënterend te kunnen zijn voor de te nemen beslissingen. 

U pleit ook voor conflictbemiddeling. Hoe ziet u dat Moet er in het kader van de RUP’s 

worden gedacht aan een algemene vergadering waarbij niet enkel de bestuurlijke actoren 

maar ook maatschappelijke actoren worden betrokken Ik volg u in grote mate, maar ik 

zie nog niet goed in hoe die aanbevelingen concreet kunnen worden toegepast. Hebt u 

concrete suggesties 

De heer Marino Keulen: Er wordt gesteld dat men naar een breed draagvlak moet streven. 

Ik ben nu al 22 jaar actief in de politiek, en heb het gevoel dat iedereen, van welke 

gezindte ook, voor alle grote ruimtelijke projecten een breed draagvlak wenst te creëren. 

Vaak wordt het voorgesteld alsof ‘de politiek’ iets wil, en dat ‘de burger moet knikken en 

slikken’. Mijn ervaring is helemaal anders. Ik heb de indruk dat alle beleidvoerders probe- 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 103 

ren een breed draagvlak te creëren. Er worden immers verkiezingen georganiseerd, en dan 

heb je zo’n breed draagvlak echt wel nodig als je niet electoraal wilt afgestraft worden. 

Dergelijke projecten hebben verder toch de bedoeling om een sociaal doel te realiseren, en 

om een dynamiek in een bepaalde zone tot stand te brengen. 

Wij proberen een breed draagvlak te creëren, en daar worden dikwijls externe actoren bij 

betrokken, die vaak erg duur zijn. Maar u geeft me, zoals andere sprekers, het gevoel dat 

dit niet gebeurt en dat de burger in een lijdende, passieve rol wordt gedwongen. U hebt het 

niet over fenomenen als ‘nimby’ en ‘banana’. Maar dat is toch een realiteit Mensen zeggen 

nu zelfs dat ze tegen de aanleg van elke meter fietspad zullen procederen; dat er in hun 

omgeving niks mag gebeuren en dat hun erf hun onaantastbaar koninkrijk is. 

Mevrouw Karin Brouwers: In uw uiteenzetting heb ik noch het woord ‘nimby’, noch de 

woorden ‘algemeen belang’ horen vallen. Ik deel dus ten dele de opvatting van de heer 

Keulen, en ben benieuwd naar uw antwoord. 

Kunt u iets meer vertellen over het bemiddelingssysteem dat in de VS in gebruik is Wie 

start dat op Wie betaalt Want wiens brood men eet, diens woord men spreekt. Misschien 

kan die aanpak in een of ander gemeentelijke project worden getest. De vorige spreker 

had het ook over de noodzaak de planning te managen. Wat is uw mening daarover 

De heer Ludwig Caluwé: Ik heb de indruk dat er een consensus begint te groeien om te 

focussen op de kwaliteit van het voortraject. Dat moet goed gebeuren, met goede inspraak 

en betrokkenheid van alle stakeholders, om zo een consensus te bereiken. Zal dat niet 

impliceren dat men wat in de volgende fasen aan procedures nog volgt, zal ervaren als 

lastig en overbodig, en dat in latere fasen onderzoekingen zullen moeten aansluiten bij wat 

de consensus vooraf heeft bepaald Ik denk dan bijvoorbeeld aan de MER’s. 

De heer Jan Peumans: Procedures die dubbel zo snel worden afgehandeld en de doorlooptijd 

halveren, zijn natuurlijk belangrijk. Ik wil echter even stilstaan bij het drievoudige 

besluit van uw zeer duidelijke uiteenzetting. Wettelijke procedures liggen vast in wetgeving. 

De vraag is evenwel hoe de overheid de twee andere elementen invult. De overheid is 

niet verplicht om hoorzittingen te organiseren. Dat moet enkel in bepaalde gevallen, zoals 

voor de uitreiking van milieuvergunningen eerste klas. Dan moet een hoorzitting met de 

omwonenden en betrokkenen worden georganiseerd. Bezwaarschriften zijn het resultaat 

van een eenzijdig initiatief, waarna de overheid die kan aanvaarden of afwijzen. 

Hoe moet de overheid dat invullen “Meer participatie en overleg is de enig haalbare wenselijke 

oplossing om juridische procedures te voorkomen.” Dat is niet wettelijk geregeld, 

zo stel ik vast. Hoe moet dat wettelijk worden geregeld Vroeger was in de procedure voor 

de Nederlandse planologische kernbeslissing in inspraak voor de burger voorzien, maar 

ook hoe de overheid nadien met die inspraak omgaat. Dat heeft evenwel niet tot echt 

goede resultaten geleid. Hoe moeten wij – de Vlaamse en de lokale overheden – het dan 

wél aanpakken 

De voorzitter: Ik ben verwonderd dat u zegt dat er zich geen problemen stellen met de 

doorlooptijd van de MER’s en de RUP’s. Misschien is dat zo verlopen in Gent, en kan 

men daar van optimale omstandigheden spreken. Mijn ervaring daarentegen zegt me dat 

de doorlooptijd heel vaak meerdere jaren duurt, en wegens de MER-verplichting die erbij 

komt, zal dat nog langer duren. U hebt het over anderhalf tot twee jaar, maar dat heb ik 

nog niet meegemaakt. 


104 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

U pleit voor een geïntegreerde visie, en dat is goed. Vroeger kon in Vlaanderen alles. Een 

globale visie was er niet; alles werd geval per geval aangepakt. Is nu de slinger niet te ver 

in de andere richting doorgeslagen en zijn onze planningsinstrumenten niet te statisch Er 

zijn nieuwe uitdagingen, zoals de afslanking van onze gezinnen, wat de nood aan meer 

woningen met zich meebrengt. We zijn daar niet klaar voor. De starre bevolkingsprognoses 

in de structuurplannen hinderen ons vandaag. Wonen wordt zeer duur, onder meer 

daardoor, want de nood aan wooneenheden is groter dan de bevolkingstoename. Moeten 

wij onze planningsinstrumenten niet flexibeler maken zonder dat we de hoofdlijnen verlaten 

Het RSV zal pas in 2012 kunnen worden herzien terwijl de horizon voor 2007 was 

gesteld. Ik zou daar graag uw mening over kennen. 

De heer Tom Coppens: Wat de uitvoering van het RSV betreft, bestaat er een breed draagvlak 

bij onze leden over het feit dat er te veel is gejuridiseerd en dat er te veel in procedures 

is gegoten. Daardoor sleept het heel lang aan en vindt niemand nog de drive om verder 

te doen. Het RSV is misschien wat te omvattend. Het had selectiever moeten zijn op een 

aantal punten die effectief worden uitgevoerd en had daardoor sneller kunnen worden 

uitgevoerd. Nu heeft men een soort plan dat heel wat aspecten zoals wonen, bedrijven, 

natuur enzovoort, afdekt. Al die planningsprocessen worden parallel opgestart en duren 

tien à vijftien jaar. Dat is allemaal een beetje te lang. Misschien had wat Vlaanderen wil 

doen, wat beknopter in het RSV kunnen staan, waardoor het sneller uitgevoerd had kunnen 

worden en waardoor we het tijdig hadden kunnen bijstellen. Nu zijn we de houdbaarheidsdatum 

van het eerste structuurplan al aan het overschrijden. Bij planologen bestaat 

er een draagvlak om te gaan naar een meer flexibele en minder comprehensieve benadering. 

Daarbij wordt bijvoorbeeld enkel vastgelegd wat we zeker willen beschermen en 

waar we zeker geen ontwikkeling willen. Over de ontwikkelingen die we wel willen, zijn we 

meestal minder zeker. 

U bent verbaasd over het voorbeeld. Dit is echter een voorbeeld uit de realiteit. Onze 

leden drukken me op het hart dat ze onlangs een RUP hebben opgemaakt in zes maanden 

tijd. Dat kan bezwaarlijk een lange doorlooptijd worden genoemd. Het kan dus snel gaan 

wanneer er op voorhand een consensus bestaat en wanneer het RUP is doorgepraat met 

de administratie. Hetzelfde geldt voor het MER. Wanneer de eventuele alternatieven op 

voorhand zijn onderzocht, dan kan het snel gaan. Bovendien lopen die procedures meestal 

parallel met het planningswerk. Een procedure is dus niet het enige dat moet gebeuren om 

een stadsontwikkelingsproject te realiseren. We moeten ook financiering zoeken voor die 

projecten, een draagvlak ontwikkelen, documenten samenstellen, bijkomende studies realiseren. 

Als planners ervaren we dit niet echt als vertraging. We zetten dat op een parallel 

spoor en intussen werken we verder aan het project. 

Wij pleiten er niet voor om alles in wettelijke procedures te gieten, zeker wanneer het 

systemen van mediation betreft. Ik denk dat er veel mogelijk is zonder dat daar een decretaal 

kader voor moet zijn. Dit zijn systemen die kunnen worden geïnstalleerd zonder dat 

daar een wetswijziging voor nodig is. 

Er is ook gevraagd of de procedures niet als tijdsverspilling zullen worden beschouwd 

wanneer het voortraject is afgerond. Er kan een stukje procedure worden opgestart in het 

voortraject. Bijvoorbeeld: een MER is een instrument om alternatieven af te wegen ten 

opzichte van elkaar. Dat kan worden geïntegreerd in het voortraject waarin alternatieven 

naast elkaar zullen worden geplaatst. Het is dan ook goed om het MER te gebruiken 

als een besluitvormingsinstrument veeleer dan als een instrument dat achteraf moet worden 

toegepast. Het MER is fantastisch als besluitvormingsinstrument maar in de praktijk 

gebruiken we het niet. In dat geval is het inderdaad tijdverspilling. Wanneer de kennisgeving 

tijdig start, dan kunnen de alternatieven al worden gezocht en onderzocht. Het moet 

dus voor een deel worden geïntegreerd in het voortraject. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 105 

‘Ruimtelijk management’ is een zeer ruime term. Het voorbeeld dat ik hier heb gezien, is 

een flexibelere invulling van RUP’s. Deze discussie is een beetje naast de kwestie omdat 

we bij stadsontwikkelingsprojecten hebben geleerd dat het RUP niet het instrument is om 

een stads ontwikkelingsproject te realiseren. Het RUP is een instrument dat wordt toegepast 

wanneer het stadsontwikkelingsproject bij wijze van spreken in kannen en kruiken is, 

wanneer we dus weten wie het gaat financieren en bouwen. Pas dan passen we een bestemmingswijziging 

toe. We zijn dus afgestapt van het systeem van BPA’s waar we op steunden 

in de jaren negentig. We maakten daar plannen op en hoopten dat ze zouden worden 

gerealiseerd door de markt of dat ze later zouden worden ingevuld door andere actoren. 

Nu maken we projecten en gebruiken we achteraf het RUP om die projecten juridisch 

te verankeren en om rechtszekerheid te bieden. We gebruiken het RUP niet meer als een 

instrument om ontwikkelingen op het spoor te zetten. 

Wat mediation betreft, bestaat er in de Verenigde Staten een Alternative Dispute Resolution 

Act. Er is daar een dienst uitgebouwd op federaal niveau die ondersteunend werkt en 

die mediators aanlevert aan lokale besturen wanneer zij conflicten hebben. Dan wordt er 

samen gezeten met actiecomités onder leiding van die externe mediator die als voldoende 

neutraal wordt beschouwd door beide partijen en probeert men tot een vergelijk te komen. 

Wanneer beide partijen tot een vergelijk komen, tekenen ze een overeenkomst en laten ze 

de rechtszaak vallen. 

Ik praat niet graag over nimby’s omdat ik het een zeer stigmatiserende term vind. Wanneer 

je het woord nimby gebruikt, dan veronderstel je dat burgers protesteren uit eigenbelang 

en dat er een contradictie is tussen dat eigenbelang en het algemeen belang. In 

vele projecten die we kennen, blijkt dat veel genuanceerder te zijn. Meestal gaat het niet 

louter over eigenbelang maar komt die burger ook op voor de belangen in zijn buurt. Toch 

bestempelen we dat snel als nimby, wat dan toch een beetje een stigmatiserende ondertoon 

heeft die bewoners in een hoek plaatst. Die persoon heeft geen recht van spreken en handelt 

alleen uit eigenbelang. Dat is een perfect excuus voor overheden om niet te hoeven 

praten met een aantal bewoners die bezwaren hebben tegen bepaalde projecten. 

De praktijk is in Vlaanderen heel divers. Er worden heel veel projecten tegelijkertijd uitgevoerd. 

In sommige projecten is dat totaal verschillend. We merken dat het vaak misgaat 

bij die projecten waarbij er geen draagvlak is en waar de bewoners effectief moesten slikken 

en knikken. Ik heb zelf een onderzoek gedaan naar bewonersprotest in drie verschillende 

projecten. Telkens bleek dat bewoners vinden dat zij niet betrokken werden bij de 

ontwerpfase van zo’n project. In het dossier Gent-Sint-Pieters was er aanzienlijk protest 

van een actiecomité dat heel goed georganiseerd was en het gevoel had te weinig betrokken 

geweest te zijn. Hetzelfde geldt voor het dossier van het Kievitplein in Antwerpen. 

Wat de concretisering van de voorstellen betreft, kunnen we de MER-procedures gebruiken 

om het alternatievenonderzoek maatschappelijk te maken. Wanneer er een kennisgeving 

komt, kunnen we zien of er alternatieven worden aangedragen en kunnen we 

misschien zelfs een beetje stimuleren dat bepaalde actiecomités hun alternatieven mee in 

overweging laten nemen zodat ze effectief worden geëvalueerd door mensen die op een 

afstand staan van het project en die op een min of meer wetenschappelijke manier kunnen 

afwegen wat het beste traject is inzake milieu-impact. De politieke keuze om daarvan af te 

wijken, wordt gemaakt door de politici. 

Er is niet veel regelgeving nodig voor mediation bij conflicten. Het zou denkbaar zijn 

dat de ombudsdiensten in Vlaanderen daar expertise in ontwikkelen en eventueel kunnen 

worden ingeschakeld voor bemiddeling op vraag van de lokale besturen. Zij staan immers 

ver genoeg van de inhoudelijke problematiek en kunnen door de actoren in het conflict als 

voldoende neutraal worden beschouwd. 


106 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Wat de versoepeling van de rechtspraak betreft, zou er eerder een complementair systeem 

van bemiddeling moeten komen dat jurisprudentie probeert te voorkomen. Dat hoeft niet 

via een decreet te worden gewijzigd of dit behoeft geen bevoegdheden die nu nog federaal 

zijn. 

Uiteraard kan een planoloog leven met alternatieven die van bewoners komen. Als de 

plannen beter zijn, worden ze maar al te graag overgenomen. Het is ook een goede manier 

om de discussie voor een deel te objectiveren. Als men de alternatieven laat afwegen door 

bijvoorbeeld een MER waarbij ook de bewoners worden betrokken zodat ze weten hoe 

een MER wordt opgemaakt, dan zal de kracht van het argument uiteindelijk overwinnen 

en zal men tot een consensus komen over de beste oplossing voor het milieu. 

Ik vind de vraag ‘Welke werkbare termijn is aanvaardbaar voor een voortraject’ een heel 

moeilijke vraag. Een voortraject is heel moeilijk te definiëren. Niemand weet in een voortraject 

wanneer er een project is of niet. In een voortraject zijn er nog zoveel onzekerheden. 

Men weet niet of het haalbaar of wenselijk is. Er is heel moeilijk een timing op te 

zetten, en nog veel minder een procedure. Een voortraject is grillig en chaotisch. Wat men 

wel kan doen, is de procesregie stroomlijnen om de onzekerheden op juridisch en technisch 

vlak aan te pakken. 

Mevrouw Mieke Vogels: Het voorbeeld van Alcatal Bell is precies wat ik bedoelde met 

het creëren van een draagvlak en het behouden van een draagvlak. Over het oorspronkelijke 

plan voor het Kievitplein was onderhandeld met de buurtbewoners. Op een bepaald 

moment zegt Alcatal Bell dat ze naar daar komen als het hele ontwerp wordt veranderd. 

Plots wordt het algemeen belang gelijk aan dat van Alcatal Bell waardoor er enorme frustraties 

ontstaan bij de buurtbewoners. Dat gebeurt al te vaak in de loop van een proces. 

De heer Johan Sauwens: Rond het circuit van Zolder is een comité opgericht dat actie 

voert voor het behoud van het circuit en dat actie voert tegen de heilige drievuldigheid – 

een drietal burgers die tegen alles en nog wat klacht indienen. Het zoeken naar maatwerk 

is niet eenduidig. Er moeten inderdaad procedures zijn die de kans bieden om in een heel 

vroege fase inspraak te geven. 

De heer Tom Coppens: Dat wil niet zeggen dat er geen conflicten zullen zijn. Daarom pleit 

ik voor een systeem van complementaire bemiddeling. Ik vind het eigenlijk ook goed dat 

er conflicten zijn omdat op die manier procedures en projecten worden vernieuwd. Het is 

een soort bron van innovatie. We moeten er dus geen al te negatieve houding tegenover 

innemen, maar conflicten eerder als positief beschouwen. 

3. Gedachtewisseling met Grontmij en Technum-Tractebel Engineering 

3.1. Uiteenzetting door de heer Jan Bosschem, ingenieur en gedelegeerd bestuurder 

Grontmij België 

De heer Jan Bosschem: Ik wil de commissie feliciteren met het initiatief, want het versnellen 

en het vlotter laten verlopen van grote investeringsprojecten is toch wel een zeer 

belangrijk knelpunt in het huidige Vlaanderen. 

Grontmij is zeer intens bij een aantal grote projecten betrokken. Ik wil mij, in tegenstelling 

tot de vorige sprekers, wat meer toespitsen op de lijninfrastructuur zodat we wat meer 

gespecialiseerde duiding kunnen geven. 

Er zijn mij een drietal vragen gesteld. Een van de vragen was om te vergelijken met andere 

Europese landen. Ik heb dat niet gedaan, maar ik wil het later zeker over de benchmarking 

hebben als de commissie dit wil. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 107 

Ik vertrek graag vanuit een stelling: ‘Er is een tergend slepende voortgang, na beslist 

beleid, omdat men eigenlijk te snel wil gaan’. Het is misschien een contradictie, maar het 

sluit een beetje aan bij wat de heer Coppens heeft gezegd, hoewel ik vind dat termijnen 

van twintig en veertig jaar toch wel te lang zijn. 

Ik haal een aantal aandachtspunten aan in de realisatie van het vergunnen, het ontwerpen 

en het uitvoeren van grote infrastructuurprojecten. Men moet tijd nemen om tot een 

haalbaar financieel en ruimtelijk project te komen dat rekening houdt met milieueffecten. 

Die tijd wordt vaak onderschat. Er zijn hier uitspraken gedaan over gebiedsvisies, over 

draagvlak, over integratie van wat er in de omgeving van elk groot project plaatsvindt. Er 

is te weinig aandacht voor het proces van een groot project. Men legt vaak te snel de focus 

op het technisch aspect. Er is ook tijd nodig om tot een draagvlak te komen. Het is hier 

al uitentreuren herhaald, maar het is wel belangrijk. Men moet tot een consensus komen. 

Die tijd is politiek en maatschappelijk nodig. 

Mevrouw Vogels heeft gevraagd hoe je die consensus houdt. Ik denk dat je die houdt door 

het verkorten van de termijn. Het politieke leven is kort, maar vergeet ook niet dat de carrière 

van de mensen die er technisch en ambtelijk bij betrokken zijn, in tegenstelling tot 

veertig jaar geleden, ook kort is. Men verliest een groot stuk van het collectief geheugen 

als we er niet in slagen om de tijden in te korten. 

Een belangrijk aspect in het kunnen inkorten van besluitvorming, is het invoeren van het 

principe van ‘hiërarchisering’ van het publiek belang. Het is hier al aangekaart in de discussies. 

Staat het private of het individuele belang van de burger op hetzelfde niveau als 

het publieke belang Dat is vaak een argument dat in de discussie over draagvlakken ontbreekt. 

Het is belangrijk voor de politici om na te denken hoe men dat in de procedures 

kan veranderen. De dialoog met het publiek moet meer gestructureerd verlopen. 

Er zijn ook een aantal meer praktische aandachtspunten. De verkokering van de administratieve 

behandeling zet een rem op de vooruitgang van projecten. Dit is geen kritiek 

op de administratie, maar het is een pleidooi voor integratie. Als elke administratie haar 

advies formuleert vanuit haar eigen perspectief, dan kom je tot een onvoldoende gecoördineerd 

besluit. Ook het vergunningskader is eigenlijk niet meer aangepast aan de multidisciplinaire 

gecoördineerde noodzakelijkheid. 

In de MER zijn er een aantal duidelijke knelpunten. DBFM werd aangehaald als een middel 

om sneller te werken. Het slaagt daar echter niet in. Een praktisch element, dat echter 

tot jaren vertraging kan leiden, is de problematiek van de onteigeningen in het kader van 

grote projecten. 

De rode draad is dat er een onvoldoende formele en duidelijke hiërarchisering van het 

publiek belang is. Het huidige remmend regelgevend kader is voor amendering vatbaar. 

We hebben nood aan meer gecoördineerde processen en projectaanpak met, uiteraard, 

verantwoording ten aanzien van de politiek. De informatie en de dialoog met de bevolking 

en de stakeholders is belangrijk om het nimbygedrag, dat we dagelijks ervaren, te temperen 

en te laten overvleugelen door die spelers in het maatschappelijk gebeuren die wel oog 

hebben voor het gemeenschappelijk belang in de wijk, in de stad. 

Er zijn twee MER’s: een plan-MER en een project-MER. De MER’s worden vaak beladen 

met andere aspecten, zoals de financieel-technische haalbaarheid. Uiteraard moeten 

deze aspecten worden opgenomen in het voortraject, maar niet in de MER-procedure. 

Er is verwarring over het onderscheid tussen een plan-MER en een project-MER in onze 

regelgeving. Het klopt dat de heel naakte MER-procedures maar een beperkt deel van 

de totale projecttijd in beslag nemen. Vandaag zijn er te vaak procedureslagen door de 

onduidelijkheid. Ze geven geen garantie over termijnen van orde. Er is ook onzekerheid 


108 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

over de hardheid van een goedgekeurde MER. Ergens wordt die MER conform verklaard 

zonder publieke toets. 

Er is onzekerheid over de methodiek en de onderzoeksvragen. Om die weg te nemen, is de 

‘scoping’ heel belangrijk. We hebben nood aan projectgroepen met leiding, die de scope op 

het niveau definieert waar ze thuishoort. De hoofdzaken moeten van de bijzaken onderscheiden 

worden. 

Men moet vermijden dat de MER gebruikt wordt om het aanvechten van de procedures 

te onderbouwen. Er moet een actievere openbaarheid zijn van de MER, zeker bij de plan- 

MER, met in de tijd goed afgebakende bezwaarprocedures. Als men bij de MER ook al 

een publiek onderzoek toelaat, dan vergroot men nog eens het mogelijk tijdverlies, zou 

men kunnen opwerpen. Ik stel daarom voor dat de plan-MER en het RUP geïntegreerd 

worden aangepakt, met een geïntegreerde besluitvorming, die parallel loopt met het studieonderzoek. 

Zo kan men de MER en het RUP in één beweging voorleggen aan de bevolking 

en de politiek. Idem dito met de project-MER en de stedenbouwkundige vergunning. 

Dat leidt tot een vereenvoudiging van de regelgeving en een kortere doorlooptijd. 

Een volgend knelpunt is de communicatie: het draagvlak en de dialoog met de burger. 

Vaak ontbreekt in onze projecten een communicatiestrategie. Men moet heel vroeg in 

het proces met de burger communiceren. Vaak wordt enkel bij de totstandkoming van de 

MER’s voor de eerste keer het project voorgesteld aan de bevolking. Dat gebeurt meestal 

via een negatieve communicatie. Een MER heeft nu eenmaal de eigenschap vooral te gaan 

over de nadelige effecten op het milieu. Naast het vooraf grondig communiceren en goed 

in de verf zetten van de beleidsvorming en de positieve gevolgen van het project, kan men 

dat draagvlak ook maatschappelijk beter onderbouwen. 

DBFM leidt niet tot een versnelling. We moeten veel meer standaardiseren bij de publiekprivate 

samenwerking in DBFM. Ook de gunning ervan moet meer gestandaardiseerd 

worden. Daarbij moet men vooral focussen op het onderscheidend vermogen van de kandidaten. 

Veel te veel wordt aan de kandiderende consortia gevraagd om een heel project in 

de BAFO-fase van onder tot boven te ontwerpen, terwijl men goed weet dat die consortia 

het wel kunnen. Ook denk ik dat een aparte financieringsprocedure voor de modale pps 

beter niet gevolgd wordt, omdat het combineren van het geheel ook leidt tot een tijdsbesparing. 

Ik pleit dan ook voor een gecoördineerde aanpak. Grote infrastructuurwerken zijn zeer 

complex. Er zijn verschillende belangen, er is een gevecht om de ruimte. De betaalbaarheid 

van het project wordt in de loop van de ontwikkeling steeds meer beladen met andere 

uitbreidingen, toegevingen aan stakeholders, tot het moment dat het stilvalt. Dat is een 

zeer bekend fenomeen. Dat komt omdat het voortraject onvoldoende werd uitgediept naar 

een gebiedsbenadering, waarbij men vooraf, bij de haalbaarheid, rekening houdt met de 

toch wel noodzakelijke gebiedsvisie die dat project moet omkaderen. 

Op de complexiteit van de veelheid van processen ga ik niet dieper in. Die is al ruim aan 

bod gekomen. Ik breek een lans om vanuit de administratie te zorgen voor een coördinerend 

proces management voor elk groot maatschappelijk infrastructuurwerk, en waarschijnlijk 

ook voor elk groot maatschappelijk bouwproject. 

Om de verkokering van de adviezen vanuit de administraties te doorbreken, moeten we 

gaan naar een coördinerende projectgroep met voldoende autoriteit om dat project van 

a tot z te managen. Het gevaar bestaat dan wel dat die projectgroep te veel macht krijgt. 

Daarom ben ik ook van mening dat die projectgroep op gepaste momenten, te bepalen 

door de politiek, zijn verantwoordelijkheid moet verdedigen ten opzichte van het politieke 

beleid. Maar dat moet wel in alle fasen van het project kunnen gebeuren. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 109 

De essentie van het proces is het vroegtijdig inzetten van de aspecten economie, mobiliteit, 

milieu en ruimte, vanaf de haalbaarheid van de tracékeuze. Ook moeten de duurzame 

gekozen maatregelen mee opgenomen worden in het hele projectproces, waarbij men de 

ruimtelijke en milieuaspecten parallel, gecoördineerd kan integreren in één doorloopproces. 

In de aanvangsfase zal dat meer tijd vergen. Dat zal echter wel zorgen voor een groter 

draagvlak en een snellere uitvoering. 

Ik ben niet zozeer een voorstander van nooddecreten. We spreken beter van een tracé- of 

bouwbesluit, waarbij de politieke gezagsdragers uit het voortraject en na een duidelijk, 

publiek debat een beslissing nemen en dat tracébesluit verder omzetten in een project en 

een stedenbouwkundige vergunning. Eenmaal die opnieuw is getoetst aan een maatschappelijk 

draagvlak en een politieke meerderheid, staat dat project, zou ik bijna zeggen, irreversibel 

op de sporen. 

De conclusies zijn dus: investeren in het voortraject, een tracé of een bouwbesluit, een 

gecoördineerde aanpak binnen de administratie met een duidelijk geleide projectgroep, 

objectieven, methodieken en behandeling van MER’s uitzuiveren zodat er meer duidelijkheid 

komt in deze wetgeving, en de ‘hardheid’ verankeren door de integratie met het RUP. 

Ik heb een aantal administratieve raadgevingen. Vlaanderen, bouw alstublieft een eigen 

grond verwervingsdienst uit met voldoende middelen. Vandaag is dit nog federale materie, 

maar er zijn een aantal mogelijkheden, hoewel de federale overheid die niet graag aan 

Vlaanderen laat. 

Een ander belangrijk aspect is de proactiviteit in de samenwerking van de verschillende 

bestuurslagen. We weten dat ingewikkelde projecten het commitment en geld vragen van 

verschillende bestuurslagen. Vroegtijdig beginnen aan duidelijke convenants en afspraken 

wordt vaak nagelaten, maar is noodzakelijk om geen vertraging in het project te hebben. 

Ik ben een voorstander van dialoog en niet van inspraak. Verschillende gevallen bewijzen 

dat de zorgvuldigheid waarmee men in het voortraject handelt, successen boekt, zij het 

geen garanties geeft. 

3.2. Uiteenzetting door de heer Ewald Wauters, Technum-Tractebel Engineering 

De heer Ewald Wauters: Als laatste komen, heeft zo zijn nadelen. Men kan makkelijk in 

herhaling vallen. Het heeft ook zijn voordelen omdat men de kans heeft om te synthetiseren 

en toch in te gaan op wat wijzelf als oplossingen zien. 

Ik ben voornamelijk betrokken bij beleidsvoorbereiding en bij grote projecten. Ik ben ook 

MER-expert en betrokken bij de meest gecontesteerde MER’s die er momenteel in Vlaanderen 

zijn. Als u daarover vragen hebt, dan wil ik die graag beantwoorden. 

Technum-Tractebel Engineering (TTE) is betrokken bij alle grote projecten en bij heel veel 

projecten die ter discussie staan, in verschillende rollen – beleidsvoorbereiding, ontwerp, 

procedures, planning, engineering. Ik denk dus dat we een redelijk goed zicht hebben op 

de problematiek. 

Ik zal zeker geen concrete cases noemen, gezien de gevoeligheid van die cases. Ik geef 

enkel algemene knelpunten en aanbevelingen aan, vanuit ons standpunt. 

De probleemstelling is al uitentreuren herhaald, maar ik zal nog eens op dezelfde nagel 

kloppen. Er is een gebrekkig gevoerd voortraject en diverse partijen zijn onvoldoende 


110 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

ingesteld op alle nieuwe vormen van procedures. Deze twee punten zal ik meer in detail 

behandelen. 

Een punt dat in mijn ogen iets te weinig aan bod is gekomen, is dat er vaak te weinig 

beleidsmatige onderbouwing bestaat voor projecten die worden gelanceerd. Er ontbreekt 

in Vlaanderen vaak een beleidsmatige bovenbouw, bijvoorbeeld voor mobiliteitsprojecten. 

Wij hebben geen mobiliteitsplan dat toelaat om als bovenbouw te dienen voor infrastructuurprojecten 

om de zin en onzin van die projecten aan te tonen. Het gevolg is dat 

projecten zichzelf moeten bewijzen. Een kanaal of een weg moet dan zelf zijn eigen nut 

bewijzen, terwijl zoiets maar nuttig is in een heel netwerk en een hele visie op mobiliteit. 

De plannen die al bestaan op een hoger niveau, zijn vaak te weinig maatschappelijk ingebed 

en hebben heel weinig maatschappelijke discussie gekend. 

In Vlaanderen bestaat heel sterk de focus op de oplossing en veel te weinig op het probleem. 

Vaak schuift men een bepaalde oplossing naar voren, bijvoorbeeld een weg of een 

spoorweg, zonder dat men op voorhand alternatieven heeft onderzocht of een grondige 

probleemanalyse heeft gemaakt. Dan komen die alternatieven in een later stadium naar 

boven, bijvoorbeeld in een plan-MER, een van de weinige procedures die publiek zijn. 

Dan komt alles terecht in die ene procedure die daar eigenlijk niet voor bedoeld is. 

Ook het gebrek aan procesarchitectuur is nog niet aan bod gekomen. De grote projecten 

worden eigenlijk gebouwd als een huis zonder architect en zonder plan. Er liggen wel 

stenen, er is een metser, maar dat is het zo ongeveer. We weten niet voor wie we bouwen, 

er is niet nagegaan wat de oriëntatie is en waar zoiets hoort. Al die dingen schijnt men te 

vergeten, men denkt dat men vooral zo snel mogelijk een huis moet bouwen. 

Procesarchitectuur is vrij simpel. Enerzijds moet op voorhand worden bepaald welke 

stappen noodzakelijk zijn om tot resultaat te komen. Dat zijn niet alleen procedurestappen 

maar ook processtappen. Dat heeft te maken met getrapte besluitvorming: wanneer 

nemen we welk besluit op basis van welke informatie en welke criteria Wie wordt wanneer 

betrokken Er is al veel gesproken over inspraak, maar het is heel belangrijk om van 

in het begin te definiëren wie wanneer wordt betrokken. Nu worden bij projecten die heel 

onrijp zijn vaak mensen, tot de lokale burgers toe, betrokken terwijl andere projecten eerst 

volledig worden uitgewerkt zonder dat er al iemand bij betrokken is. Het is volgens mij 

belangrijk dat op voorhand te definiëren. Het voortraject zelf moet natuurlijk uitgetekend 

worden. 

Er is al gesproken over het MER als instrument om afwegingen te maken tussen alternatieven. 

Ik ben daar niet zo voor omdat een MER maar één perspectief bekijkt, namelijk 

het milieuperspectief. Er zijn heel wat andere afwegingen te maken, zoals kosten-batenanalyses, 

ruimtelijke afwegingen, die meestal in een MER onvoldoende aan bod komen, 

of sociale afwegingen. Of anders moet men een MER geweldig gaan opblazen om alles 

erin te krijgen. Voor sommige aspecten is het nodig dat er inderdaad wat betere expertise 

komt, bijvoorbeeld disciplines die mensgebonden zijn. Het is nuttig om te beseffen dat er 

heel veel verschillende vooronderzoeken nodig zijn om uiteindelijk tot een integrale afweging 

te komen. 

Er wordt vaak geroepen dat er veel geld wordt uitgegeven aan onderzoeken, maar als 

we Vlaanderen vergelijken met Nederland, zijn dat peanuts. In Nederland gaat ongeveer 

15 percent van de budgetten die aan infrastructuurprojecten worden gegeven, naar allerhande 

soorten communicatie, onderzoek en dergelijke. We spreken hier natuurlijk wat 

voor onze eigen winkel. 

Vaak bestaan er ook verkeerde verwachtingen ten opzichte van studiewerk. Dat wordt 

uitgeschreven met een bepaalde afbakening. Indien er geen goed voortraject is, wordt alles 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 111 

wat men nog niet heeft onderzocht en nog niet weet, geprojecteerd op een opdracht die 

toevallig loopt. Dat kan een plan-MER zijn, een haalbaarheidsstudie, een project-MER 

of gelijk wat. Dat moet dan allemaal gebeuren in dat ene onderzoek. Er is dan wel wat 

weerstand van de studiebureaus omdat de budgetten er vaak niet zijn bij de opdrachtgevers. 

Ook belangrijk is dat er geen enkel rapport is dat een keuze kan maken. Iemand die zegt 

dat als het plan-MER er is, men kan beslissen, is eigenlijk verkeerd bezig. Dat zijn besluitondersteunende 

onderzoeken die een aantal elementen aandragen, maar die niet alleen 

zaligmakend zijn. 

Een punt waar we de laatste tijd met worstelen, is de dialoog die ontstaat tussen pers en 

politiek, waarbij het ene een reactie wordt op het andere. Er komt iets in de pers, daar 

komt reactie op in het parlement, het gaat terug naar de pers enzovoort. Een idee gaat 

heen en weer zonder dat er gekeken wordt naar wat er uiteindelijk in die rapporten staat. 

Er wordt een bepaalde visie over een rapport gemaakt en die begint dan een eigen leven 

te leiden. 

De sterke juridisering is al aangehaald. Die heeft bepaalde gevolgen omdat men een 

onderzoek begint te voeren met de angst een fout te maken op juridisch vlak, terwijl alle 

mensen die bij een dergelijk onderzoek betrokken zijn, geen juristen zijn en geen flauw 

benul hebben van wat die juristen daar allemaal mee aan kunnen. Het gaat zover dat sommige 

rapporten op voorhand zin voor zin worden gescreend door juristen, en men telkens 

een antwoord moet geven waarom men een bepaalde zin geschreven heeft. Dat kan niet de 

bedoeling zijn van een MER of een ruimtelijk plan. 

Sommige dingen situeren zich op ambtelijk niveau zoals al is aangehaald. Het is belangrijk 

te weten dat het overheidsapparaat niet is afgestemd op een aantal uitdagingen. Er is 

ook eerder een reactieve dan een coöperatieve stijl bij de ambtenarij. We hebben vaak het 

gevoelen dat we voor een jury zitten terwijl we een project aan het uitvoeren zijn voor de 

Vlaamse overheid. Men zou kunnen verwachten en hopen dat alle kennis die aanwezig is, 

wordt samen gelegd om tot een oplossing te komen. Nu lijkt het er integendeel op dat je 

punten moet verdienen. 

De ambtenaren zijn vaak sterk formalistisch. Het zijn vaak niet-juristen die een soort juridische 

houding aannemen. Dat heeft zijn redenen. De juridisering zorgt ervoor dat ook 

aan die kant heel sterk formalistisch wordt gewerkt om toch maar geen fouten te maken. 

Daardoor gaat de ruimte verloren om eens anders te kijken naar een plan-MER of een 

onderzoek, bijvoorbeeld naar het voortraject. Ik kan daar zeer recente cases over noemen. 

Dat wordt vanuit de administratie stilgelegd of tegengehouden omdat die bepaalde 

gegevens nog wil hebben. Men wil vroeg in het traject de zaak op de grote lijnen bekijken, 

maar dat kan niet omdat de ambtenaren denken dat de Raad van State misschien tegenwerpingen 

zal maken of iets dergelijks. 

Een volgend punt is delicaat. Er zijn werkvelden binnen het onderzoek die een zeer sterke 

juridische onderbouwing hebben en andere die dat niet hebben. Het gebeurt weleens dat 

die eerstgenoemde werkvelden het inhoudelijk soms niet halen, maar vanwege het juridische 

aspect gaan domineren. Ik geef een voorbeeld, maar dat is voor alle duidelijkheid 

zeker niet bedoeld tegen de speciale beschermingszones want die zijn geweldig belangrijk. 

Als er een discussie ontstaat tussen onroerend erfgoed en speciale bescherming, dus 

natuur, kan men het vanuit onroerend erfgoed nooit halen. Dat is inhoudelijk niet correct. 

Ook de studiewereld heeft zijn problemen. Vanuit onze kant is er vaak te weinig aandacht 

voor de maatschappelijke aspecten en in tweede instantie voor de problematiek van 


112 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

de besluitvorming op zich. Er worden vaak heel technische rapporten afgeleverd waar 

besluitvormers heel weinig mee kunnen doen. Bepaalde problematieken zijn zeer technisch, 

zoals de geluidsproblematiek of het fijn stof. Men krijgt dan een rapport vol cijfers 

en grafieken, waar men eigenlijk heel weinig mee kan doen als men geen specialist is. De 

vertaling van die gegevens is een oefening waar de sector heel wat aan kan doen. 

Er is weinig innovatie. Dat heeft deels te maken met de vragen die worden gesteld. In dat 

opzicht is de studiewereld een spiegel van de overheid zelf die nogal verzuild is en disciplinair 

is georganiseerd, en die verwacht dat je ook op die manier reageert op bepaalde 

uitdagingen. Het integreren van al die aspecten is bij de studiebureaus niet altijd een evidentie. 

Ik wil kort nog iets zeggen over DBFM – design, build, finance en maintenance. Dat is een 

alternatieve manier van aanbesteden. De idee erachter is dat je slimmer, beter, sneller en 

door middel van alternatieve financiering infrastructuur- en bouwprojecten kunt realiseren. 

Er is echter één probleem: vaak worden die projecten gelanceerd met een zeer eenzijdige 

focus. Men wil bijvoorbeeld vooral sneller gaan, maar als de focus alleen op snelheid 

ligt, zul je van een kale reis terugkomen. Hetzelfde geldt voor een focus op financiering. 

Als het alleen maar de bedoeling is om het van de begroting te krijgen, werkt het niet. Als 

men voor DBFM gaat, moet men voor het geheel gaan en de hele filosofie die erachter zit. 

Het is cruciaal is om van bij het begin van het project een heel heldere en realistische procesarchitectuur 

vast te leggen. Men moet op voorhand duidelijkheid geven. In dit geval is 

dat zeer belangrijk, omdat aannemers erop kunnen inschrijven. Zij moeten zeker zijn, en 

alles wat niet zeker is, is een risico. En alles wat een risico is, kost geld. 

Aan de kant van de overheid is er ook veel te weinig vertrouwdheid met de complexiteit 

van de procedures. Men onderschat wel eens hoe moeilijk dat is. Dat vraagt een totaal 

andere visie op het formuleren van opdrachten. Men moet dus niet meer de oplossing 

formuleren, maar de vraag en de randvoorwaarden, niet alleen de eigen randvoorwaarden, 

maar ook die die men onderhandeld heeft met alle andere betrokken partijen. Dat is een 

heel complexe materie, die heel goed moet worden voorbereid. Dat vraagt een heel specifieke 

competentie. 

Het is heel belangrijk dat men een geïntegreerd procedureel kader probeert te scheppen, 

dat specifiek is aangepast aan DBFM. Eigenlijk is dat een van de knelpunten: wanneer 

laat je de aannemersconsortia instappen Moeten er al vergunningen zijn, of doen we dat 

voor de vergunningen Als we het na de vergunningen doen, wil dat zeggen dat de ontwerpvrijheid 

bijna weg is, want dan heb je waarschijnlijk al een referentieontwerp gemaakt 

waarbij de marges om nog te wijzigen zo klein zijn dat het niet meer zinvol is om nog naar 

de D – design – van DBFM te kijken. En als de design er niet bij is, is de winst die er voor 

een aannemer in zit om met zaken die hij beter kan dan een ander, zijn voordeel te halen, 

weg. Die afstemming is dus geweldig complex, en is ook nodig. 

Men moet ook eerlijk zijn in het doorschuiven van risico’s. Als de overheid een risico 

doorschuift naar de aannemer – dat kan een planrisico zijn, een vergunningsrisico, eender 

wat – zul je daarvoor betalen. 

Wat zijn nu onze aanbevelingen Een eerste punt is: meer zorg voor het algemene beleidskader. 

Als er een RSV of een mobiliteitsplan wordt gemaakt, maak dat dan zo dat het 

bruikbaar is en dat eraan kan worden gerefereerd voor de verantwoording van grote projecten. 

Die projecten kunnen zichzelf onmogelijk verantwoorden. Als men een bepaalde 

hoofdweg of een bepaald kanaal wil, moeten die ergens ingebed zijn in een ruimer kader. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 113 

Ten tweede: procesarchitectuur, met duidelijke besluitvormingstrajecten en een duidelijke 

relatie tussen procedures en processen. Op dat vlak kunnen we eens kijken naar Nederland. 

Iets als een tracéwet of een tracébesluit zou, zeker voor de lijninfrastructuren, een 

geweldige verbetering zijn, omdat men daar tot een culminatie komt van een aantal onderzoeken, 

en op basis van die onderzoeken zegt wat het besluit is. Nu gebeuren die onderzoeken 

soms vooraf, soms nadien. Het is totaal onduidelijk wanneer ze komen. Hang die 

procedures aan elkaar. Wat mij betreft, hoeven ze niet te worden geïntegreerd. Ik ben daar 

zelf geen voorstander van, want dat leidt tot een aantal nieuwe problemen. Hang ze wel 

ten opzichte van elkaar, en dus niet één ten opzichte van één, in één procedure. 

Dit is ook een democratisch verhaal. Als er op voorhand inzicht is in wat er allemaal 

komt, zal men ook op de juiste momenten de juiste reacties kunnen verwachten. Als men 

de burgers niets op voorhand zegt en niets zegt over wat erna komt, mag je er zeker van 

zijn dat op dat ene stukje procedure dat je op dat moment aan het doen bent – vaak is dat 

het plan-MER – heel hard zal worden geschoten. Want alles wat nog niet in het voortraject 

is geweest, komt dan, en alles wat men denkt dat daarna nog zal komen, komt ook. 

Ik geef even een voorbeeld van zo’n overkoepelende procedure. In Nederland heeft men 

een spoedaanpak voor dertig projecten naar voren geschoven, waarin men een aantal uitzonderingen 

toestaat, opdat het sneller zou gaan. Men gaat bijvoorbeeld op voorhand 

definiëren dat er één inspraakmoment wegvalt en dat de MER wordt ingekort tot een 

beperkt aantal aspecten. 

Er is daarnet gesproken over scoping. Bij ons bestaat de ongezonde neiging om over 

alle onderwerpen alles te onderzoeken, ook al is het niet relevant en weten we dat het in 

de besluitvorming geen enkele rol zal spelen. In Nederland heeft men in die specifieke 

spoedaanpak vastgelegd welke disciplines relevant zijn voor welke projecten. Die gaat men 

dan onderzoeken in het MER, de rest niet. 

Een volgend belangrijk punt is: meer participatie, zo vroeg mogelijk en welgemeend. Het 

heeft geen zin om mensen bij iets te betrekken als men er dan absoluut geen rekening mee 

wil houden. Men moet duidelijk zeggen wat men van de mensen wil en daar ook eerlijk in 

zijn. Men moet ook niet alles overlaten aan de burger. Men moet op voorhand beslissen 

waarvoor de burger wordt gevraagd, daar eerlijk over communiceren en daar dan ook 

eerlijk gebruik van maken op het moment dat die inspraak er is. De participatie moet ook 

ingebed zijn in het hele proces. Men moet geen hoorzitting organiseren omdat er op een 

bepaald moment veel weerstand is. Neen, men moet van bij het begin heel goed weten 

wanneer die mensen erbij komen. 

Er moet ook een duidelijke rolverdeling zijn. Die is belangrijk om bijvoorbeeld het maatschappelijke 

middenveld te betrekken bij grote projecten. Dat moet gebeuren op de juiste 

plaats en in de juiste positie in een organisatie. Nu komen verschillende actoren vaak op 

verschillende plaatsen terecht – plaatsen waar ze niet thuishoren of op twee plaatsen tegelijk 

– waardoor ze een inzicht hebben dat bijvoorbeeld andere leden van een klankbordgroep 

niet hebben. Die zaken moeten op voorhand worden uitgetekend. 

Een meer technische aanbeveling betreft de noodzaak van een omzetting van de Europese 

richtlijn inzake aanbestedingsprocedures – de concurrentiedialoog. Zeker als we naar 

meer innovatieve projecten willen gaan, is dat een noodzaak. Wij pleiten ook voor realistische 

verwachtingen inzake DBFM. Niet alles kan DBFM zijn. Er moet een vooronderzoek 

gebeuren dat nagaat of een project een zinvolle DBFM is, en niet enkel om sneller te 

gaan, te debudgetteren of wat dan ook. 

Een volgend punt is de nood aan competentieopbouw, niet alleen bij de overheid, maar 

ook bij de studiebureaus. Eigenlijk is er in Vlaanderen een gebrek aan competentie voor 


114 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

een aantal zaken, zoals voor integrale afweging en dergelijke meer. Daar is werk aan. 

Daarom spreken wij ook over ‘open innovatie’. De Vlaamse overheid spreekt graag over 

innovatie. Ik ook, maar we mogen niet vergeten dat innovatie geen uitvinderssalon is. 

Procesinnovatie en maatschappelijke innovatie zijn minstens even belangrijk. Als we iets 

willen doen aan dit probleem, zullen we ook eens innovatief moeten kijken naar alle procedures, 

processen en dergelijke meer. Daar is enorm veel ruimte. Er zijn heel veel interessante 

dingen te doen, en wij willen daar graag bij helpen. 

Ten slotte pleiten wij voor aandacht voor drie types van verbintenissen. Er is een verbintenis 

tussen de burger en de overheid. Dat is die participatie waar ik het daarnet over had. 

Daarnaast, niet onbelangrijk, is er ook een verbintenis tussen overheid en overheid. De 

overheid moet het ook eens zijn met zichzelf. Nu krijg je vaak van verschillende overheden 

verschillende adviezen, waar je als studiebureau geen keuze uit kunt maken. De 

ene Vlaamse overheid probeert de andere Vlaamse overheid een pad in de korf te zetten. 

Eigenlijk kan zoiets niet. Vanuit het standpunt van een studiebureau, maar ook vanuit het 

standpunt van een burger, is dat vrij hallucinant. Er moet een publiek-publieke overeenkomst 

zijn, ook bijvoorbeeld met de steden en gemeenten die betrokken zijn en dergelijke 

meer. En er moeten natuurlijk ook tussen de overheid en de private partners goede afspraken 

gemaakt worden op basis van een correcte inschatting van taken en dergelijke meer. 

Om te besluiten: besluitvorming is het primaat van de politiek, vraag dus nooit aan een 

studiebureau om voor u een beslissing te nemen, want dat is onze taak niet, wij zijn niet 

verkozen. Dat wil ook zeggen dat men moet durven ingaan tegen slechte pers, tegen 

bepaalde lokale weerstanden. Want het kan dat ondanks het feit dat men een goed traject 

gevoerd heeft, want dat is natuurlijk heel belangrijk, er toch lokale weerstand is, want 

voor bepaalde projecten is die onvermijdelijk. We kunnen zoeken naar win-winsituaties zo 

veel als we willen, maar er zullen altijd gevallen zijn waarin je over het hoofd van bepaalde 

mensen zult moeten lopen. 

Heel belangrijk in de besluitvorming is om alle elementen in rekening te brengen, niet 

alleen een milieurapport of niet alleen een kosten-batenanalyse, maar probeer gewoon om 

al die aspecten samen te zetten. En laat ze alstublieft passen binnen een globaal beleid en 

keuze, want elke keuze vertrekt vanuit een visie en daarvoor rekenen we natuurlijk op u. 


De heer Jan Penris: Voorzitter, ik heb vandaag weer een aantal andere dingen gehoord en 

geleerd. Ik denk dat we er ook vanuit het politieke veld terdege rekening mee moeten houden, 

omdat deze mensen toch wel iets vertegenwoordigen in onze samenleving. 

U beiden, en zeker u, mijnheer Bosschem, hebt opgemerkt dat we niet over het muurtje 

moeten kijken, maar ik ben nieuwsgierig en ik weet dat u beiden in een internationale 

omgeving werkzaam bent en uiteraard kijkt u wel over het muurtje. De mensen van Technum 

hebben er heel uitdrukkelijk naar verwezen hoe het in Nederland gaat, maar vanuit 

Grontmij weet u zeker ook hoe het in Nederland gaat. Hoe kijken de Nederlanders 

naar ons Ik kan me voorstellen dat u af en toe verantwoording moet afleggen tegenover 

Nederlandse zetbazen, maar hoe kijken zij naar ons 

De mensen van Technum richten zich meer op het zuiden en af en toe worden ze ook 

bekeken vanuit het zuiden. Hoe zit het met de procedures in Wallonië en Frankrijk Liggen 

wij in Vlaanderen voorop of achterop ten aanzien van die twee concurrenten 

De heer Bart Martens: Voorzitter, ik kan me vinden in veel dat hier gezegd is. Als het gaat 

over nieuwe procesarchitectuur zou ik even willen terugkomen op het verhaal van Grontmij 

over het instrument van het tracébesluit of bouwbesluit. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 115 

Mijnheer Bosschem, U zegt dat de regering op dat moment zo’n besluit moet nemen, dat 

democratisch is getoetst door het parlement, en waarbij ook doelen randvoorwaarden 

worden geformuleerd. En dan zegt u dat daarna dat tracé- of bouwbesluit omgezet moet 

worden in een gecombineerde vergunning, plan-MER en GRUP. Ik vraag me af of dat wel 

een logische volgorde is, want de plan-MER is het eerste moment waarop het publiek kan 

inspreken, het moment dat er beslist wordt over de scoping, over de effecten die besproken 

zullen worden, over wat redundant of overbodig is in de evaluatie. Het zou toch logisch 

zijn om een go/no-go-beslissing in een tracébesluit te nemen na zo’n plan-MER waarin 

verschillende alternatieven zijn onderzocht, en waarbij, misschien parallel aan de plan- 

MER, ook via een maatschappelijke kosten-batenanalyse het nut en de noodzaak van een 

bepaalde beslissing wordt geëvalueerd en dergelijke meer. 

Ik was dus mee in uw verhaal tot u die volgorde presenteerde, want toen dacht ik dat er 

iets niet klopte. Aan de ene kant bent u vragende partij om inspraak, samenspraak of 

dialoog vroeger te organiseren en aan de andere kant komt u met een procedure af waarbij 

men eerst een onomkeerbare beslissing zou nemen in de vorm van een bouwbesluit of 

tracébesluit om daarna pas met de plan-MER te beginnen. Ik had daar toch wat reactie 

op gewenst. 

Ik heb nog een tweede vraag voor de spreker van Technum. U zei dat u zelf geen voorstander 

bent van het integreren van de MER-procedure in de GRUP-procedure, dat u 

daar ook onderzoek naar gedaan hebt en dat u op basis daarvan van oordeel blijft dat ze 

best uiteen blijven, dat ze best los van elkaar blijven staan. Ik kreeg daar graag wat meer 

info over, omdat dit in tegenspraak is met wat andere sprekers hier tijdens de hoorzittingen 

al hebben gezegd. Dit was daarnet nog het geval in het voorstel van de VRP. Ook de 

vertegenwoordiger van LNE en anderen die we hier al hebben gehoord, waren wel degelijk 

voorstander van een integratie van de milieueffectenrapportage in het planningsproces. 

De voorzitter: Er werd zelfs gesproken van een effectenrapport. 

De heer Bart Martens: Inderdaad, terwijl u de twee duidelijk naast elkaar wil laten bestaan 

en dat intrigeert me wel. Waarom pleit u daarvoor 

De heer Marino Keulen: Ik heb een korte en praktische vraag. Het uitgangspunt van deze 

commissie is de versnelling van maatschappelijk belangrijke investeringsprojecten. Mijn 

vraag is vooral gericht tot de vertegenwoordiger van Technum, maar natuurlijk mag ook 

de andere spreker antwoorden. Als we uw filosofie, uw leidraad zouden volgen, en u heeft 

zo-even ook de termijnen gehoord van de vertegenwoordiger van de planologen, hoeveel 

sneller zouden de zaken dan kunnen verlopen Want dat is uiteindelijk de reden waarom 

we hier bijeen zijn: om een aantal zaken te laten opschieten. Als we dit traject, deze leidraad 

of dit handboek zouden volgen, hoeveel sneller zouden de dingen dan kunnen 

verlopen indien we de termijnen van de vertegenwoordiger van de planners in het achterhoofd 

houden 

De heer Lode Ceyssens: Ik zou nog heel even willen terugkomen op de gecoördineerde 

aanpak. Ik denk dat daarover een en ander is gezegd door de spreker van Grontmij. Het 

is een voorstel dat we in deze commissie al een aantal keer hebben gehoord: een soort 

projectcoördinator die van in het begin een bepaald tracé volgt. Ik lees over een gecoördineerde 

aanpak met een projectgroep. Ik heb misschien even iets gemist, want ik ben 

even buiten geweest, maar ik zou graag vernemen hoe u die projectgroep ziet. Moet het 

een samenstelling worden vanuit verschillende organen Gaan we binnen die projectgroep 

dan niet opnieuw een debat krijgen waardoor we zelfs veeleer tijd verliezen Ziet u de rol 


116 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

echt weggelegd voor de administratie Of zegt u dat ook u een rol kunt spelen om het hele 

traject, extern dan weliswaar, te begeleiden 

Mevrouw Mieke Vogels: Heel kort. Een van de aanbevelingen van de heren van Technum 

is: nood aan competentieopbouw in Vlaanderen. Kunt u daar iets meer over zeggen 

Waaraan hebben we vooral nood En is het in andere landen beter 

De heer Dirk de Kort: Ook ik heb een heel kort vraagje aan de vertegenwoordiger van 

Technum. Tot nu toe hadden we voornamelijk de indruk dat Europese regelgeving wanneer 

die wordt omgezet in wetgeving, in de decreten hier in Vlaanderen, veeleer voor een 

vertraging zorgt in de besluitvorming. Vandaag hebt u er voor de eerste keer op gewezen 

dat de aanbestedingsprocedures dringend moeten worden aangepast aan het Europees 

regelgevend kader. U verwees ook naar de concurrentiedialoog. Zijn er op dat vlak nog 

aandachtspunten in verband met de Europese regelgeving 

Ik heb nog een bijkomend vraagje voor de vertegenwoordiger van Grontmij. U hebt erop 

gewezen dat er een dringende behoefte aan is dat er binnen Vlaanderen kennisopbouw 

gebeurt op het gebied van grondverwerving, ook om de zaken sneller te laten verlopen, 

maar wat met de rechtscolleges, want daarover heb ik u niet gehoord Zou het niet zinvol 

zijn om een Vlaams administratief rechtscollege van start te laten gaan om op die manier 

met het oog op besluitvorming in het kader van procedures, tot versnelde besluitvorming 

te kunnen komen 

De heer Jan Bosschem: Mijnheer Penris, u hebt de vraag gesteld hoe men in een internationale 

omgeving in Nederland naar Vlaanderen kijkt. Wel, dat gebeurt met heel veel 

aandacht. Het is niet zo dat men in Nederland, althans niet in de omgeving waarin ik 

circuleer in Nederland, per se denkt dat Vlaanderen achterloopt. Integendeel, er zijn een 

aantal projecten die in Vlaanderen nog op stapel staan en waar met uitzonderlijk veel aandacht 

naar gekeken wordt vanuit Nederland, omdat men hoopt eruit te leren. Men wordt 

in Nederland met identiek dezelfde problemen geconfronteerd. Zij hebben alternatievenregelingen 

die op sommige punten beter lopen, maar ze hebben er ook die slechter lopen. 

Op dat vlak kunnen we van elkaar leren. Stel ik een Vlaamse variant voor het tracébesluit 

of bouwbesluit voor Ik zou het niet helemaal kopiëren. 

De heer Ewald Wauters: Als je vergelijkt met het buitenland, scoren wij relatief goed met 

relatief kleine projecten. Wij kunnen relatief snel, bijvoorbeeld via Provinciale Auditcommissies 

(PAC’s), kleine projecten realiseren. Daarvoor hebben wij relatief goede procedures. 

Daar zit eigenlijk een goede organisatie achter. 

Met die grote projecten, die je eenmalig moet doen, hebben wij het veel moeilijker. Als je 

bijvoorbeeld ziet wat voor projectorganisatie er in Frankrijk achter het project Seine-Nord 

zit. Dat is een heel groot project. Als je dat vergelijkt met hoe Seine-Schelde bij ons wordt 

gerealiseerd, door ambtenaren die allerlei andere dingen moeten doen en dat er gewoon 

bij krijgen. Dan vind ik het nogal logisch dat de aanpak en kwaliteit verschillen. 

Voor grote projecten die buiten de routine vallen en uitzonderlijk zijn door hun omvang 

en complexiteit, kunnen we veel leren van andere landen. In Nederland heeft men een vrij 

goed kader van ruimtelijke ordening, maar herziet men dat ook regelmatig. 

Worden we niet te statisch, wordt hier gevraagd. Dat is zo, omdat onze beleidsplannen zo 

statisch zijn. Ons ruimtelijk structuurplan wordt opgesteld voor 1997 tot 2007, en het is 

nog niet herzien. In Nederland herziet men dergelijke plannen vaak om de vijf jaar. Dat 

maakt dat je veel dynamischer bent. En toch is er altijd een kader. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 117 

De heer Jan Bosschem: Mijnheer Martens, ik wil me verontschuldigen als ik een verkeerde 

indruk gegeven heb. Het is niet de bedoeling om plan-MER en RUP na het tracébesluit 

te behandelen, maar ervoor. Het is het onderliggende kader waarop men politieke beslissingen 

neemt. Nadien kan men naar de gecombineerde stedenbouwkundige vergunning 

met project-MER gaan. Eens dat beslist is, is er de derde fase met het irreversibel kader. 

De heer Ewald Wauters: In verband met de integratie van die twee procedures, gaat het 

er vooral om dat men ervoor waakt dat er geen ‘verschimmeling’ optreedt tussen beide. 

Beide hebben een duidelijke finaliteit en duidelijke bedoelingen. Nu al is het erg complex 

om bijvoorbeeld een milieuafweging te maken, die ook gestoeld is op een hele Europese 

wetgeving en duidelijk moet zijn. Alles wat men daar extra in steekt, maakt de procedure 

minder helder. De afweging in die MER wordt ook minder helder. De ruimtelijke aspecten 

hebben ook hun eigen gewoontes en hun eigen kader. De twee mengen zou misschien 

leiden tot nog meer onduidelijkheid. Ze op elkaar afstemmen en het onderzoek dat eraan 

ten gronde ligt parallel laten lopen, vind ik absoluut een goed idee. Maar zomaar twee 

procedures samen gooien, dan vrees ik dat je om het ene probleem op te lossen andere 

problemen zult creëren. 

Het is heel belangrijk dat er duidelijkheid bestaat over wat in een MER als conclusie staat 

en als milderende maatregel en wat daar dan mee moet gebeuren. Dat is niet duidelijk. 

Het is zelfs gevaarlijk. De MER-experts schrijven vanuit hun discipline en dat moet dan 

ruimtelijk vertaald worden. Dan blijkt het ruimtelijk niet te kunnen, maar het komt nooit 

terug. Vaak zijn die disciplines onvoldoende op elkaar afgestemd. Dat kan beter. Daarvoor 

hoeven we de procedures zelfs niet aan te passen. 

De heer Bart Martens: Toch klaagt u de verkokering aan en pleit u voor integratie. 

De heer Ewald Wauters: Maar er is een verschil tussen wat je procedureel doet, met een 

juridische achtergrond, en wat je inhoudelijk doet. Die twee kun je inhoudelijk goed 

afstemmen, zonder dat je ze procedureel bij elkaar hoeft te zetten. We verschillen daar van 

mening. Dat mag, hé. 

De heer Jan Bosschem: Een beetje wel, misschien. Wat is integratie en wat is het afstemmen 

van procedures Dat ligt dicht bij elkaar. 

Mijnheer Keulen, u vraagt met hoeveel percent we die procedures kunnen terugdringen. 

Dat is misschien wel de moeilijkste vraag van vanavond. Ik geloof dat het heel fors kan. 

Mijn buikgevoel zegt met 50 percent. Ik ben ervan overtuigd dat het kan, door een projectmatigere 

aanpak vanaf het begin, van het voortraject, over de administraties, over de 

coördinatie van adviezen tot de drietrapsbesluitvorming. 

De heer Ewald Wauters: Ik zou het ook eens anders willen bekijken. Sneller is één. Zekerder 

is minstens zo belangrijk. Nu weet je helemaal niet hoe lang het zal duren. MER’s 

geraken niet af of worden gecontesteerd, rechtszaken worden aangespannen, procedures 

lopen uit. Met een goede procesarchitectuur zou je normaal gezien duidelijkheid moeten 

krijgen op voorhand. Men moet daar ook realistisch in durven te zijn. Daarjuist heeft de 

heer Coppens dat ook terecht aangehaald. Die dingen vragen nu eenmaal tijd, zeker als ze 

complex zijn. 

Laat ons er op voorhand lang genoeg over nadenken en genoeg over discussiëren, maar 

eens we het eens zijn en er voldoende maatschappelijk draagvlak is, moet het vooruit met 

de geit kunnen gaan. Die zekerheid is misschien wel belangrijker dan het inkorten op zich. 

De heer Bart Martens: Waaruit bestaat juist die drietrapsraket 


118 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

De heer Jan Bosschem: Het voortraject leidt tot een tracébesluit, na plan-MER en RUP. 

De tweede trap is het uitwerken tot een stedenbouwkundige vergunning met een project- 

MER. De derde trap is de realisatie. Die noem ik nogal uitdagend irreversibel. Dan heeft 

men op twee niveaus binnen het beleid keuzes gemaakt. Op dat moment heeft men het 

draagvlak en de publieke opinie getoetst. Dan moet men zijn verantwoordelijkheid politiek 

nemen en zeggen: “Go and no return.” Het is niet gezond voor een democratie om 

haar uitgangspunten continu in vraag te stellen. Ik zeg niet dat dat nooit mag, maar je 

moet een maatschappelijk proces ook de kans geven om zich te realiseren. 

Mijnheer Ceyssens, u hebt het over de gecoördineerde aanpak, tegen de verkokering bij de 

adviezen en de administratieve behandeling. Ik zie dat inderdaad binnen de administratie. 

U vraagt of wij ons zien als capabel om dat te doen. Wij kunnen daarbij helpen, maar wij 

zijn niet capabel om in de plaats te treden van de administratie. Wij krijgen onvoldoende 

die machtiging. Het zou ook niet gezond zijn om die machtiging te geven aan de private 

sector. Het is het voorrecht van de politiek om dat te beslissen en van de administratie om 

het vorm te geven, al dan niet bijgestaan door externe adviseurs. 

De heer Ewald Wauters: Ik kan in deze context even verwijzen naar de stadscontracten. 

De heer Keulen kent die maar al te goed. Die aanpak wordt daar geprobeerd. Het is 

niet gemakkelijk. Men moet goede mandaten hebben voor de mensen die er aanwezig 

zijn en men moet ook aanvaarden dat iemand het voortouw neemt. De neiging is sterk 

om iemand van ruimtelijke ordening tot voorzitter aan te stellen als het over een Vlaams 

project inzake ruimtelijke ordening gaat. Nadien zegt men dan wel dat die persoon twee 

petjes draagt. Het is dus niet zo eenvoudig als op het eerste gezicht lijkt. Misschien moeten 

we streven naar een gespecialiseerde club van mensen die dergelijke projecten aanpakken. 

Het is nog onduidelijk. Het volstaat echt niet om een aantal ambtenaren samen te zetten 

en dan te zeggen dat ze het maar moeten uitwerken. Het moet om goed gemandateerde 

mensen gaan, die goed weten waarom ze daar zitten. 

De voorzitter: De verkokering van de Vlaamse administratie wordt vaak genoemd als een 

van de knelpunten. Ook in alle mogelijke adviesprocedures wordt één geïntegreerd standpunt 

van Vlaanderen gevraagd. De bekommernis bestaat dat dit de kleinere sectoren wat 

zou kunnen wegdrukken, onder druk van economische imperatieven. Dat leidt vandaag al 

tot spanningen. Bovendien kan men zich afvragen of het meest negatieve standpunt niet 

zal doorwegen in de standpuntbepaling van de Vlaamse administratie. Hoe komt het dat 

ondanks goede intenties de Vlaamse administratie niet altijd oplossingsgericht denkt, om 

het voorzichtig uit te drukken Heeft dat met de regelgeving te maken 

De heer Jan Bosschem: De administratie heeft het niet gemakkelijk om geëngageerd met 

de regelgeving om te gaan. De administratie zal duidelijk rekening houden met de juridische 

consequenties van haar beslissingen. Maar als men de administratie overtuigt van de 

waarde van een project en de ambtenarij een duidelijk mandaat geeft – dat moet nog wel 

decretaal worden verankerd, want vandaag bestaat die mogelijkheid nog niet – en zorgt 

voor een verantwoording aan parlement en regering, dan kunnen we een dynamiek ontwikkelen. 

Uiteraard moeten dan ambtenaren worden gekozen die de vaardigheden hebben 

om dat te realiseren. 

De voorzitter: Zou dat toch niet onder leiding van een sterke politieke actor moeten gebeuren, 

bijvoorbeeld de burgemeester of de schepen, zoals de Vlaamse Confederatie Bouw 

stelde Een sterkere politieke aansturing kan misschien remediëren. 

De heer Ewald Wauters: Een aantal jaren geleden is een methodiek ontwikkeld, genaamd 

‘geïntegreerd gebiedsgericht beleid’. Die is één keer toegepast, in Gent, voor het ROMproject. 

Die methode is een aanrader. We zouden de grote lijnen ervan moeten realiseren. 

Het gaat over de manier waarop de overheden met elkaar omgaan. En er wordt gesteld 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 119 

dat een project met een lokale verankering nood heeft aan een trekker die in Nederland 

‘een omgevingsmanager’ wordt genoemd. Er is een overheidsmanager maar ook een 

omgevingsmanager, en die moet met het middenveld de discussie aangaan. Ooit heeft ook 

Vlaanderen die methode ontwikkeld, maar ze is zelden toegepast. Als we dat terug oppikken 

zouden we al verder staan. In de aanpak van het geïntegreerd gebiedsgericht beleid is 

sprake van iemand ‘met lokaal aanzien’. 

De voorzitter: Dat zou bijvoorbeeld ook de gouverneur kunnen zijn. 

De heer Ewald Wauters: Dat kan. 

De heer Lode Ceyssens: Zal de ambtenaar die aan een project meewerkt, niet te eenzijdig 

worden bekeken als de vertegenwoordiger van zijn administratie Er is dus nood aan 

iemand die deze partiële benaderingen overstijgt. Er is verwezen naar de figuur van de 

burgemeester. Zo’n persoon die lokaal sterk is verankerd, zou een sterk signaal kunnen 

uitzenden. Dat vereist wel duidelijke afspraken over het mandaat van de betrokkene, want 

voor projecten zijn er soms samenwerkingsverbanden tussen verschillende beleidsniveaus 

nodig. 

De heer Marino Keulen: Ik heb dit ook zes jaar vanaf de overkant kunnen ervaren. Mijn 

ervaring leert me dat veel ambtenaren het goed bedoelen, maar ook dat velen impliciet 

zijn opgeleid om ‘neen’ te zeggen. Ze houden zich dikwijls aan een toepassing van ‘de 

regel’ op ‘de situatie’. Vaak, als het over complexe zaken gaat, is die toepassing problematisch 

en dan is het oordeel negatief. Een oplossingsgerichte benadering zit er niet in, ook 

al omdat sectorale benaderingen van mensen die tot één segment van de administratie 

behoren, dikwijls niet sporen met een integrale benadering. Die botsing heeft te maken 

met mentaliteit en met de ambtelijke organisatie. Er zijn ambtenaren die een partiële benadering 

overstijgen. Iedereen kent ze, en iedereen hoopt dat ze in de groepen meewerken. 

In elk geval is het mijn ervaring dat in de opleiding een politionele benadering nog doorweegt: 

het toepassen van de regel op de situatie. Als het antwoord negatief is en men 

vraagt hoe het op te lossen, dan krijg je dikwijls te horen dat dat ons probleem is. Dan 

sleept het allemaal aan en dat kost veel geld. Een integrale benadering is nodig want de 

problemen zijn erg complex geworden, maar dat staat haaks op een sectoraal georganiseerde 

administratie. Via het stedenbeleid hebben we geprobeerd om daaraan te werken. 

De heer Ewald Wauters: Ik ben positief ingesteld, dus ik denk dat er een oplossing bestaat. 

Het heeft veel te maken met het feit dat veel mensen laat bij de zaak worden betrokken. 

Zoals de burgers die gefrustreerd reageren omdat ze zo laat op de hoogte zijn gebracht, 

reageren veel ambtenaren als ze te horen krijgen van een project dat al bijna helemaal 

geconcipieerd is. Ze weten immers dat in een vroeger stadium ze een inbreng zouden kunnen 

doen. Zeker grote, complexe projecten moeten tijdig met hen op een integrale manier 

worden bekeken, zoals studiebureaus zouden moeten doen en dat vaak ook doen. Als men 

vroeger wordt betrokken, neemt die frustratie af. Dat vergt tijd, men krijgt niet op één jaar 

een andere ambtenarij. En als men dat soort van werk aanbiedt, wordt die ambtenarij ook 

aantrekkelijker. 

De voorzitter: Dat is een bijzonder moeilijke uitdaging. Ik heb een typerende anekdote. De 

vorige Vlaamse Regering heeft in 2004 op voorstel van minister Van Mechelen het BPA 

over delfstoffen – klei en leem – uitgewerkt. Als burgemeester nam ik deel aan een grote 

plenaire bijeenkomst waar ambtenaren van drie Vlaamse administraties vanuit hun specifieke 

inzichten kritiek uitbrachten op het feit dat de Vlaamse Regering het had aangedurfd 

om in extremis, nog voor de MER-reglementering op 1 juli 2004 wijzigde, dat BPA 

uit te werken. In mijn streek zijn nogal wat steenbakkerijen gevestigd, dus wij vinden dat 

BPA een goede zaak. Er wordt zo een einde gesteld aan de onzekerheid inzake het aanleg- 


120 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

gen van strategische voorwaarden en dergelijke. De Vlaamse ambtenarij heeft toch een 

attitudeprobleem. 

De heer Marino Keulen: Iedereen kent ambtenaren die het goed bedoelen. Toch is de globale 

reputatie van de Vlaamse administratie bij de lokale besturen, welke strekkingen 

daarin ook vertegenwoordigd zijn, slecht. En dat zegt ook zeer veel. 

Mevrouw Karin Brouwers: Uit ervaring weet ik dat in Leuven ambtenaren van een 

bepaalde Vlaamse administratie die mee in een jury zitten, nog voor er sprake is van een 

stedenbouwkundig plan, hun goedkeuring geven aan het bureau dat het plan verder mag 

uitwerken. Achteraf, wanneer het plan concreter wordt, komen diezelfde ambtenaren dan 

toch met een aantal punten af om een negatief advies te geven. Het is de attitude die een 

probleem vormt bij sommige ambtenaren. We moeten ze natuurlijk niet allemaal over 

dezelfde kam scheren. 

Zoals ik ook al eerder zei, is de politieke validatie achteraf ook belangrijk. Ambtenaren 

zijn misschien soms wat bang om regels die hier of elders worden gemaakt te overtreden. 

Ook het primaat van de politiek speelt hier. 

VI. 29 JANUARI 2010 

GEDACHTEWISSELING MET VERTEGENWOORDIGERS VAN DIVERSE ORGA- 

NISATIES UIT HET MAATSCHAPPELIJK MIDDENVELD OVER DE ERVARIN- 

GEN MET PROCEDURES BIJ GROTE PROJECTEN 

1. Gedachtewisseling met het Vlaams netwerk van ondernemingen (Voka) 

1.1. Uiteenzetting door de heer Peter Leyman gedelegeerd bestuurder 

De heer Peter Leyman: Voorzitter, ik geef enkel een korte inleiding. Bedankt om ons 

te willen ontvangen. U weet dat onze organisatie enorm begaan is met alle mogelijke 

omstandigheden die het ondernemerschap faciliteren. Dat zal u de voorbije dagen niet 

zijn ontgaan. Wij hebben een lijstje van zogenaamde ‘olifanten’: zaken die al lang op onze 

agenda staan en die alle aandacht moeten krijgen om daar af te geraken. 

Een van de punten die specifiek onze aandacht trekken, is alles wat te maken heeft met 

het vergunningenbeleid. Dat behelst veeleer het beheersen van het proces dan ingrepen die 

belangrijke financiële gevolgen zouden hebben. Een proces hertekenen en heroriënteren 

om het ondernemerschap te faciliteren, moet vrij snel kunnen gebeuren. 

Katleen Marien, adviseur mobiliteit en infrastructuur, en Karel Vervoort, adviseur milieu 

en ruimtelijke ordening, zullen de toelichting geven. Zij zullen het hebben enerzijds over 

wat wij voorstellen dat er praktisch kan worden gedaan, anderzijds over een casestudie 

over de R0. 

1.2. Uiteenzetting door mevrouw Katleen Marien, adviseur mobiliteit en infrastructuur 

Mevrouw Katleen Marien: Iedereen kent de probleemstelling. Het regeerakkoord verwijst 

er ook naar. Ik citeer het hier: “We hebben vastgesteld dat het zowel voor publieke als 

voor private investeerders steeds moeilijker wordt om binnen een redelijke termijn vergunningen 

te krijgen.”. 

Wij hebben nagedacht over aangrijpingspunten om procedures te vereenvoudigen. Onze 

voorstellen bevatten een aantal elementen die al in het regeerakkoord zijn opgenomen: het 

idee om voor grote projecten een projectgroep op te zetten met een projectleider, zodat 

die grote projecten beter gecoördineerd worden; het belang van goede communicatie en 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 121 

degelijk overleg; goede behartiging van de belangen van de getroffenen; het opstellen van 

een infrastructuurdecreet als kader voor het sneller verstrekken van vergunningen; meer 

infrastructuurwerken mogelijk maken zonder ruimtelijk uitvoeringsplan (RUP); vlottere 

toepassing van de milieueffectenrapportage (mer); versoepelen van procedures voor onteigening; 

aanpassingen van bepalingen van het Bosdecreet voor fietspaden. 

Wij hebben ook eens rondgekeken wat er al allemaal gaande is in binnen- en buitenland. 

Er zijn al heel wat wetgevende en andere initiatieven om al dan niet in tijden van crisis 

zowel publieke als private investeringen aan te trekken. Deze regelgeving wordt naargelang 

van het land ad hoc of definitief aangepast. In Nederland is er de Crisis- en herstelwet, 

maar er zijn ook andere wetten die al van toepassing waren. Er is de Spoedwet 

wegverbreding, waarin een aantal aanpassingen aan wegen staan opgesomd waarvoor 

de procedure werd verkort. Het gaat bijvoorbeeld om spitsstroken, die niet meer MERplichtig 

worden, en om kortere termijnen voor burger en rechter. De Tracéwet heeft een 

verkorte procedure voor aanpassingen aan bestaande weginfrastructuur. 

De Crisis- en herstelwet somt 58 projecten op waarvoor de bestaande wetgeving wordt 

overruled, in de hoop zo een cultuuromslag teweeg te brengen bij de verschillende partijen. 

Daarnaast is er een luik aanpassing van de wetgeving voor alle projecten. De projecten 

waarvoor zij de wetgeving willen overrulen, zijn onder meer projecten die te maken hebben 

met duurzaamheid, windmolenprojecten, projecten die het aandeel duurzame energie 

willen verhogen, co-vergisting voor agrarische bedrijven, biowasmachines, warmtekrachtkoppelingen, 

kustverdediging, bereikbaarheid, spoor- en waterwegen en woningbouw- en 

bedrijventerreinen. Duurzaamheid, bereikbaarheid en tewerkstelling staan daarbij voorop. 

In Wallonië heeft men, naar analogie met een decreet dat Vlaanderen heeft goedgekeurd 

voor het Deurganckdok, een decreet voor projecten waarvoor dwingende redenen van 

groot algemeen belang gelden. In Frankrijk zijn er ook acties. Daar ben ik zelf minder 

mee bezig maar we weten wel dat er recent een wijziging is ingevoerd waardoor de administratie 

nog maar één keer een opmerking mag maken. Als er aan die opmerking is tegemoetgekomen, 

wordt een dossier als afgehandeld beschouwd. Dat vermijdt dat er keer op 

keer nieuwe opmerkingen over nieuwe thema’s komen, wat de procedure tot in het oneindige 

zou rekken. Dan weet je tenminste als bedrijf of als andere overheid dat je in één keer 

alle opmerkingen krijgt en dat daar geen tien keer meer wordt op teruggekomen. Je kunt 

meteen de koe bij de horens vatten. 

Onze conclusie daaruit is dat het interessant is om te kijken naar een voorbeeldcase van 

een maatschappelijk belangrijk investeringsproject waarover iedereen het eens is dat er 

versneld iets moet gebeuren en om te kijken naar een tracé waarin het vergunningenbeleid 

aangepakt wordt. Daarin geven we knelpunten bij de milieueffectenrapportage, openbaar 

onderzoek en beroepen. 

Na veel studiewerk en rondkijken, zien we dat de investeringen er vaak wel komen, al dan 

niet na een zware MER. In Nederland kiest men voor het werken met marges. Ze maken 

een engagement dat er achteraf meting en bijstelling mogelijk zijn. Tijdens de MER-procedures 

moet het mogelijk zijn om met marges te werken in plaats van tot na de komma 

te rekenen, maar men neemt het engagement om, als achteraf na meting blijkt dat de 

geplande milderende maatregelen onvoldoende zijn, bijkomende maatregelen te nemen. 

Dat is een mogelijke afweging om een procedure te versnellen. 

Een andere afweging is vroegtijdige inspraak in de procedures versus beperktere beroepsmogelijkheden 

later in de procedures. Later in de procedure zijn er ook minder inspraak- 


122 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

mogelijkheden omdat iedereen vroeger zijn bezwaren heeft kunnen maken en die ook 

vroeger gemotiveerd en beargumenteerd zijn. 

Een conclusie die uit Nederland komt en die ik graag citeer is de volgende: “Of een infrastructuurproject 

al dan niet nodig is, blijft een politieke afweging die geval per geval 

gemaakt moet worden.” Dat toont het belang aan van de politieke invloed op de voortgang 

van zaken. 

In verband met het maatschappelijk belangrijk investeringsproject hebben we enkele criteria 

bekeken om een aanzet te geven tot een kort horizonverkennend document. Door die 

criteria te bekijken hebben we een poging gedaan om de maatschappelijke, technische en 

politieke haalbaarheid van een project te beschouwen. 

Zo zijn we gekomen tot de case R0, meer specifiek de ring rond Brussel in de zone Zaventem. 

Waarom willen we deze case als voorbeeld naar voren schuiven De oplossing daar is 

multimodaal. Wij zijn als Voka voorstander van bijkomende buslijnen, goede fietsverbindingen, 

het Gewestelijk Expresnet (GEN) en tramverbindingen. Maar dat alleen zal het 

probleem van de congestie en de weefbewegingen in de zone Zaventem niet oplossen. De 

aanpak van de R0 zone Zaventem is het sluitstuk. 

De procedure is nog lang. Op het beeld ziet u dat de zone Zaventem maar een klein deel 

is van de noordelijke ring. Waarom denken wij dat een versnelde procedure hier mogelijk 

moet zijn Dit deel van de ring ligt volledig op Vlaams grondgebied, niet op Brussels 

grondgebied zoals de andere twee delen van de ring. Het kan apart worden aangepakt, 

omdat heel veel verkeer de ring gebruikt als tussenstuk tussen de E40 naar Leuven en 

de E19 richting Antwerpen. Er is een beperkte ruimtelijke impact. Er zijn slechts twintig 

onteigeningen nodig en een begraafplaats die verplaatst moet worden. De aanpak is dus 

multimodaal en de procedure is nog lang, hoewel iedereen het erover eens is dat er iets 

moet gebeuren. 

Het getoonde schema geeft de plan-MER-procedure weer. Die is vorige zomer gestart 

en zal normaal gezien nog duren tot eind dit jaar. Dit is een planning van oktober 2009. 

Ik geloof dat er al vertraging op zit. Het zal zeker begin 2013 zijn eer de plan-MER is 

afgerond. Dan moeten het project-MER en het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan nog 

gemaakt worden. De stedenbouwkundige vergunning en de nodige onteigeningen moeten 

ook gebeuren. Voor men kan beginnen met de werken is het sowieso 2013. 

Er hebben verschillende elementen meegespeeld in onze afweging. Het is een infrastructurele 

aanpassing. Het is een bestaande weg die wordt aangepast en die economisch belangrijk 

is omdat het de ontsluiting is van een economische poort, namelijk de luchthaven van 

Zaventem. Het is congestiegevoelig. Op de Brusselse ring zitten 12 van de 25 congestiepunten 

van Vlaanderen. De verkeersveiligheid is in het gedrang omdat er veel weefbewegingen 

zijn. Voor goederenvervoer is dit tracé niet uitzonderlijk belangrijk. Het zit rond 

het gemiddelde van 10 à 15 percent. Het maakt wel deel uit van een internationaal netwerk. 

Als Vlaanderen hebben wij dus de taak om ervoor te zorgen dat het internationale 

trans-Europese netwerk gegarandeerd blijft. 

De kostprijs van dit werk is relatief beperkt. In de meerjarenbegroting is 50 miljoen euro 

opgenomen, maar ik heb begrepen dat dit is zonder de aanpassing van de bruggen. Het 

zal dus meer zijn dan dat, maar dan nog zal het relatief beperkt zijn. In principe heeft het 

beleid de beslissing genomen om de ring aan te passen. Het is opgenomen als een missing 

link in het ontwerpmobiliteitsplan en in het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 123 

1.3. Uiteenzetting door de heer Karel Vervoort, adviseur milieu en ruimtelijke ordening 

De heer Karel Vervoort: Ik sluit aan met enkele erg concrete voorstellen die Voka wil formuleren 

om vergunningsprocedures in Vlaanderen te versnellen. We zijn hiervoor een half 

jaar geleden gestart met een samenwerking met een aantal sectorfederaties. De trekker was 

Essenscia. Ik bedank meteen Philippe Cornille voor het werk. 

We zijn beginnen zoeken naar hoe de vergunningsprocedures in Vlaanderen versneld kunnen 

worden. Ik begrijp dat u van overheidszijde vastgesteld hebt dat projecten in Vlaanderen 

soms vrij stroef verlopen. Die vaststelling hebben bedrijfsleiders ook al een tijdje 

gemaakt. We denken dat er maatregelen genomen kunnen worden die zowel de bedrijfsleiders 

als de overheid ten goede komen, die eigenlijk alle types projecten ten goede komen. 

Met onze studie wilden wij verbetermogelijkheden onderzoeken en concreet uitwerken om 

te komen tot een versneld en economisch verantwoord vergunningskader. Onze ontwerpstudie 

is nog niet finaal afgerond. We zijn echter nu al met die studie naar buiten gekomen 

omdat we vinden dat nu het moment is om daar ook politiek iets mee te doen. 

Wat de afbakening betreft, zijn we vertrokken vanuit onze eigen sterkte. We hebben dus 

niet in eerste instantie gekeken naar grote infrastructuurprojecten, maar naar de concrete 

knelpunten die een ondernemer ondervindt wanneer hij een project wil uitwerken. Bij het 

doorlopen van de verschillende stappen van het project, zullen we eerst iets zeggen over 

het volledige procesverloop. Zowel voor grote infrastructuurprojecten als voor projecten 

vanuit de industrie, kunnen een aantal zaken in het procesverloop beter. 

We denken dat er verbeterpotentieel zit in het voortraject bij de vergunningen, zowel in het 

vooroverleg bij de stedenbouwkundige vergunningen als bij de milieueffectenrapportage 

bij de milieuvergunning. 

Op het zuivere vergunningstraject, zijnde het indienen van de aanvraag van de stedenbouwkundige 

vergunning of de milieuvergunning tot het uiteindelijk verkrijgen of niet 

verkrijgen van de vergunning, zit niet zoveel marge. Daar zal men niet de grootste winst 

boeken. We doen daar dan ook geen voorstellen over. 

Tot slot is er het natraject, zijnde de beroepsmogelijkheden. We doen daar al een aantal 

voorzichtige suggesties, maar dit wordt wel nog verder uitgewerkt, onder meer met de collega’s 

van de elektriciteitssector. 

Ik begin met het procesverloop. In deze commissie is al meermaals het woord ‘procesmanagement’ 

gevallen. Ik heb de indruk dat er een vorm van consensus bestaat over het feit 

dat er iets aan dat procesmanagement zou kunnen gebeuren. Misschien is voor bepaalde 

projecten een betere coördinatie nodig. Vanuit de industrie kan het voor echt grote projecten 

nuttig zijn dat er ook op gewestelijk niveau een aanspreekpunt is, een link dus tussen 

de initiatiefnemer, de privéondernemer en de overheid, niet om het project te verdedigen 

bij de overheid maar wel om ervoor te zorgen dat het proces vlot verloopt, zowel wat de 

timing als de proceskwaliteit betreft, en dat de tussentijdse afspraken worden bewaakt. 

Er zijn nog een aantal noodzakelijke kwaliteitselementen die opgaan voor het volledige 

procesverloop. Een daarvan is dat de politiek de rug moet rechten. Dat behoeft niet veel 

uitleg. Ten tweede heeft de tijdigheid van een dossier zijn waarde. Ik heb dat bij professor 

Backes gehaald. Een dossier moet zo volledig mogelijk zijn. De relevante zaken daarvan 

moeten worden onderzocht. Ten derde moet er een correcte scoping zijn. Daar is regelmatig 

discussie over, ook in de Minaraad. Wat moet in het plan-MER, wat in het project- 

MER Wat maakt deel uit van welk openbaar onderzoek Dat is op dit moment niet altijd 

duidelijk. Daar moet iets rond gebeuren. Er staat een aanzet in het regeerakkoord. Het 


124 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

laatste element betreft de opmerkingen van de administraties. Dat heeft te maken met 

attitude en met het management van het overleg met de overheid. 

In het voortraject wil ik een aantal concrete suggesties doen over de project-MER-procedure. 

Er zijn een aantal knelpunten in Vlaanderen: het aantal en de omvang van de 

MER’s die worden opgemaakt en de tijdsduur voor de opmaak van een MER. We hebben 

die procedure vrij goed bekeken en dertien concrete voorstellen gedaan. 

Wij denken dat al onze suggesties kunnen binnen het kader van de Europese richtlijn. 

Geen van onze suggesties is strijdig met de MER-richtlijn. 

De Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning vroeg zich hier af of het voor stadsvernieuwingsprojecten 

die vijftien jaar duren, wel nuttig is om de MER-procedure die 

1 jaar, 1,5 jaar of in een slecht geval 2 jaar duurt, te evalueren. De redenering was de de 

procentuele tijdswinst die hiermee geboekt kon worden eerder beperkt was. Men kan er 

echter niet blijven van uitgaan dat die procedures vijftien jaar duren. Bovendien zijn het 

niet alleen stadsvernieuwingsprojecten die versneld moeten worden, ook industriële projecten 

moeten sneller gerealiseerd kunnen worden. En hierin speelt de MER-procedure 

een belangrijke rol. 

De gemiddelde tijdsduur van een MER bedraagt meer dan een jaar. Ook de mediaan is 

iets meer dan een jaar. Dat geldt voor alle MER’s. Daar zitten grote varkenshouderijen en 

kippenkwekerijen tussen, maar ook grote industriële MER’s voor de chemie. Indien eenzelfde 

figuur zou worden gemaakt voor de project-MER’s in de chemiesector, dan zou de 

gemiddelde tijdsduur 1,5 jaar bedragen. Dat vinden wij redelijk lang. Neem daar nog de 

milieuvergunningsaanvraag bij en men zit als snel aan 2 jaar voor men een milieuvergunning 

heeft. Dat is lang en daar moeten we iets aan doen. 

Wij doen een aantal voorstellen. Het eerste betreft de integratie en het parallel verloop 

van de MER-procedure en de vergunningsprocedure. Wij zijn ons ervan bewust dat het 

project-MER een input moet leveren aan de vergunningsverlenende overheid. We zeggen 

niet dat die op hetzelfde moment klaar moeten zijn. Maar de richtlijn stelt dat er een 

project-MER moet zijn op het moment dat men een milieuvergunning verleent. Op dit 

moment staat in de Vlaamse decreetgeving dat het project-MER klaar moet zijn op het 

moment dat men de milieuvergunningsaanvraag indient. We denken niet dat dat nodig 

is. Als er een goede interactie is tussen de milieuvergunnende overheid en de mensen die 

het MER opmaken, dan zou het project-MER pas klaar moeten zijn op het moment dat 

de provinciale milieuvergunningscommissie een advies formuleert. We kunnen daarnaar 

streven. We denken dat we er zo vier tot vijf maanden mee kunnen winnen. 

Een volgend punt gaat over een beoordeling geval per geval in plaats van een ontheffing. 

Op dit moment hebben we bijna uitsluitend te maken met een ontheffingsregeling. 

In het decreet is een beoordeling geval per geval ingeschreven. Die werd eigenlijk niet 

overgenomen in het besluit. Wat voor bijlage II wel mogelijk is, is het indienen van een 

ontheffingsaanvraag, maar eigenlijk impliceert dat dat men MER-plichtig is. Men vraagt 

immers een ontheffing aan op de opmaak van het MER. Een ontheffingsdossier is eigenlijk 

al vrij uitgebreid. In de industrie wordt dat wel eens een mini-MER genoemd. Om het 

aantal MER’s in te perken, kan men zorgen voor een betere screening aan de hand van 

een beoordeling geval per geval. Daarbij weten we ook dat er een openbaar onderzoek is 

in de milieuvergunningsprocedure en dat er heel wat milieueffecten worden onderzocht in 

de milieuvergunningsprocedure. 

Over het derde voorstel, over de wijziging en uitbreiding van bestaande installaties, zal 

ik niet zoveel zeggen. De dienst-MER heeft intern een schema gemaakt. We hebben twee 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 125 

à drie suggesties om de zaak nog te verbeteren. Ik denk dat dit het momentum is om die 

ook effectief in te voeren om zo het aantal MER’s te reduceren. 

Het vierde voorstel gaat over de MER-plicht bij hervergunning aan de hand van een 

beoordeling geval per geval. Bij gevallen waar in het verleden een MER werd opgemaakt, 

denken we dat het mogelijk moet zijn om, als er geen significante veranderingen 

zijn gebeurd, te kijken naar dat oude MER. Men moet dan onmiddellijk kunnen overgaan 

naar de milieuvergunningsaanvraag. De discussie gaat over het feit dat er eigenlijk 

geen hervergunning bestaat op het Europees niveau. Men is MER-plichtig of niet. Voor 

Europa is een hervergunning een nieuwe vergunning, en dus moet er een MER worden 

opgemaakt. Als dat het geval is, moet men snel kunnen overgaan tot een actualisatie van 

een bestaand MER. Er zijn mogelijkheden om de procedure aanzienlijk in te korten. 

Het specifieke ervan is dat men, als de uitbreiding niet zo groot is, nagaat of de drempel 

van de uitbreiding op zich wordt overschreden. Daarna gaat men verder na of er een 

significante milieu-impact is. Ik verwijs naar rubriek 13 van bijlage II. Er wordt verder 

ingegaan op de vraag wanneer er een significante milieu-impact is en hoe men die moet 

analyseren. Bij het doorlopen van dat stroomschema, moet het mogelijk zijn het aantal 

MER’s die op dit moment worden opgemaakt in Vlaanderen, te reduceren. De grootste 

tijdwinst is immers te boeken met een reductie van het aantal op te maken MER’s. Dat 

kan echter alleen als de (bijkomende) milieu-impact niet significant is. Men kan beter 

onderzoeken of er al dan niet een MER moet worden opgemaakt. 

Het zesde voorstel gaat over het verkorten van het grensoverschrijdend overleg. Op dit 

moment is het nog zo dat de procedure verlengd wordt op het moment dat er een grensoverschrijdende 

impact is. Iedereen beschikt tegenwoordig over internet. Er kan vrij snel 

gecommuniceerd worden. Men kan de vraag stellen of die verlenging nodig is. 

Het zevende voorstel gaat over het inkorten van de kennisgeving van een MER. Recent 

werd een initiatief genomen. Men kan nu de ontwerpversie samen met de kennisgeving 

indienen. 

Het achtste voorstel gaat over het bindend maken van vastgestelde termijnen waar dat 

juridisch mogelijk is. De discussie daarover is zeer moeilijk. Toch moeten we dat eens 

bekijken voor de MER-procedure. 

Het negende voorstel gaat over het beperken van de omvang van het MER. Ik heb vernomen 

dat de studiebureaus hier verklaard zouden hebben dat ze vinden dat sommige 

MER’s toch wel erg uitgebreid zijn. 

Het tiende voorstel heeft betrekking op de verbetering van de MER-vergaderingen. Ik zal 

dat bespreken bij het vooroverleg van de stedenbouwkundige vergunning. 

Het elfde voorstel heeft betrekking op de scope van het project-MER, over wat in het 

project-MER moet worden onderzocht en wat niet. 

Het twaalfde voorstel ten slotte heeft als titel: ‘Geen verplicht openbaar onderzoek voor 

industriële project-MER’s’. Dat heeft te maken met de concurrentiepositie. We stellen vast 

dat bij industriële project-MER’s de bedrijfsinformatie heel vroeg, bij het begin van de 

procedure, openbaar wordt gemaakt, terwijl er tijdens dat onderzoek zelden een relevante 

input is. De vraag is of dat een relevant openbaar onderzoek is. Bij de milieuvergunningsprocedure 

is er immers opnieuw een openbaar onderzoek. 

De verhouding MER-deskundige versus MER-administratie is belangrijk. De Vlaamse 

overheid heeft erkende MER-deskundigen die dus worden erkend voor hun deskundig- 


126 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

heid op een bepaald vlak. Zij maken dan ook het MER op in hun werkdomein. Daarnaast 

is er een dienst-MER die voorschrijft hoe dat moet gebeuren en dat ook controleert. 

Er is dus een dubbele controle, en het zou wel eens kunnen dat het er één te veel is. Ofwel 

erkent men de deskundigen voor hun deskundigheid, laat men hen rapporten schrijven en 

gaat men ervan uit dat ze correct zijn. Dan volstaat een screening vanuit de dienst-MER. 

Ofwel gelooft men de erkende deskundigen niet volledig of denkt men dat ze wel eens 

foutjes maken en doet de dienst MER het proces nog eens over. De overheid kan deze 

keuze maken, maar men kan zich afvragen of dit efficiënt werken is. Het zou goed zijn om 

eens na te denken hoe men met de MER-deskundigen wil omgaan. 

We hebben een aantal suggesties bij de stedenbouwkundige vergunning voor vastgoedprojecten. 

Een eerste voorstel heeft betrekking op de projectvergadering. Men kan niet alles 

oplossen met wetgeving, ook de attitude van de overheid en de ambtenaren is belangrijk. 

Een gestroomlijnde projectvergadering zou voor beterschap kunnen zorgen. Een voordeel 

zou kunnen zijn dat men zeer vroeg in de procedure concrete feedback krijgt. Er zou 

een soort vertrouwensband kunnen worden gecreëerd. De vraag aan ambtenaren om zich 

coöperatief op te stellen, kan triviaal lijken. Ik hoop dat ze dit te allen tijde doen, maar 

ik hoor soms iets anders. Het is wat het is, maar het is wel heel belangrijk. De beslissing 

moet schriftelijk worden genomen en worden gemotiveerd. Het is zinvol dat er een verslag 

wordt gemaakt. Beslissingen kunnen voorwaardelijk zijn. Het is belangrijk dat de voorwaarden 

vroeg bekend zijn, ook bij de initiatiefnemer. Beslissingen moeten bindend zijn 

voor ambtenaren van eenzelfde administratie die eventueel later in het proces komen ter 

vervanging van iemand anders. Het kan niet zijn dat eenzelfde administratie op een goedgekeurd 

onderdeel terugkomt. Beslissingen moeten ook bindend zijn voor instanties die 

uitgenodigd waren, maar niet aanwezig waren. Vandaar het verslag dat kan worden rondgestuurd. 

Als er geen reacties op komen, dan moet het proces kunnen voortgaan, anders 

geraak je niet vooruit. Het stroomlijnen van de projectvergadering kan ons vooruithelpen. 

Een ander punt is het brandveiligheidsattest. Mensen vertellen dat ze bij de controle door 

de brandweer worden geconfronteerd met de lokale brandweercommandant die zo’n specifieke 

installatie maar een of twee keer ziet in zijn carrière. Hij formuleert daar een advies 

over, maar men kan zich afvragen of dit de beste manier is, zeker voor specifieke installaties. 

Zou men niet beter een centrale cel hebben van mensen die een bepaald type van 

installaties adviseert en controleert zodat er ook wat uniformiteit in die adviezen komt 

Ik hoor dat bijvoorbeeld in de haven van Antwerpen op een andere manier wordt geadviseerd 

dan in de haven van Gent voor eenzelfde type van installaties. Dat komt vreemd 

over. 

Er wordt ook gevraagd naar een verslag van de brandweer. Dat laat soms heel lang op 

zich wachten. Men vraagt ook of het niet mogelijk is om beroep aan te tekenen tegen zo’n 

verslag. Op dit moment is dat niet mogelijk. Misschien is het niet slecht om in een vorm 

van interactie te voorzien wanneer men het oneens is over bepaalde dingen. 

In de uiteindelijke vergunningsprocedures komen we niet tussenbeide. Men vraagt alleen 

om de adviestermijnen te respecteren. Ik mag hopen dat iedere gemeente ernaar streeft om 

stedenbouwkundige vergunningen te adviseren binnen de termijn van 75 dagen. 

De elektronische aanvraag van bouwen milieuvergunningen is bij ons al jaren een evergreen. 

Men kan nu al elektronisch een dossier opmaken, maar nog altijd geen elektronische 

aanvraag doen. Het zou niet slecht zijn als daar verandering in kwam. 

De problemen met de Codex Ruimtelijke Ordening zijn gekend: meer mensen kunnen 

sneller een beroep instellen. Bij ons heerst daarover een beetje ongerustheid. Het is 

afwachten wat het wordt in de praktijk. We hebben hierover een aantal ideeën opgeschreven, 

die we weliswaar hier in de commissie gehoord hebben. Een eerste is het laten pas- 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 127 

seren van onbelangrijke gebreken door de rechter, bijvoorbeeld van een advies dat niet is 

gevraagd. Men moet dan naar de proportionaliteit kijken en zich afvragen of het dossier 

daarom helemaal terug naar af moet worden gestuurd. 

Het idee van de bestuurlijke lus was ons inziens een bijzonder interessant idee van professor 

Backes. Er zou een uitspraak moeten komen binnen de termijn van één jaar. Het 

relativiteitsbeginsel kan worden toegepast als toegangspoort voor rechtsbescherming. 

Misschien moeten beide in overweging worden genomen. Inspraak in het begin van de 

procedure is belangrijk. Ik wil er toch op wijzen dat men een onderscheid moet maken in 

de verschillende types van projecten. Inspraak in een bijzonder groot infrastructuurproject 

is niet vergelijkbaar met inspraak in een groot industrieel project in een industriezone. 

Als men iets doet aan inspraak in een groot infrastructuurproject bij het begin van de 

procedure, dan moet men ook iets doen aan de toegang tot de rechter bij het einde van de 

procedure. Men zou enkel in beroep kunnen gaan als er bij een eerder inspraakmoment 

een bezwaar is ingediend. Het kan niet zijn dat men nooit van zich laat horen tijdens de 

procedure, maar aan het einde wel in beroep gaat. 


De voorzitter: De uiteenzetting schetst niet alleen het probleem, maar doet ook een aantal 

pogingen tot voorstellen om de situatie te verbeteren. Deze studie had nog niet alle beslissingsniveaus 

doorlopen in uw eigen organisaties, heb ik begrepen. Ik dank u dan ook voor 

het feit dat u ze toch hebt gebracht. Het leek me voor onze werkzaamheden nuttig dat we 

deze toelichting toch vandaag zouden kunnen krijgen. 

Mevrouw Marien, u hebt gezegd dat er in Nederland is gewerkt met een Tracéwet en een 

Bijzondere herstelwet, waarin men een aantal projecten heeft gedefinieerd. Geeft u er de 

voorkeur aan, vanuit uw analyse, dat bij een aantal grote projecten door een aparte wetgeving 

de bestaande procedures zouden worden overruled, naast een aantal structurele 

verbeteringen Hebt u daar zelf al een visie op ontwikkeld 

Mevrouw Katleen Marien: Voka is vooral vragende partij om alle procedures te versnellen, 

dus niet om er specifiek een paar uit te pikken. Wel zijn we ervan overtuigd dat bijvoorbeeld 

één project een symboolwaarde kan hebben en een cultuuromslag kan creëren, door 

aan te tonen dat het net zo goed kan met kortere procedures. 

De heer Dirk de Kort: Ik kan uw opmerking over het verslag van de brandweercommandant 

begrijpen. Als een brandweercommandant een keer wordt geconfronteerd met een 

specifieke technische installatie, heeft hij onvoldoende kennis in huis. Ik wil er echter op 

wijzen dat momenteel bij de brandweerhervorming al met een groepering in zones wordt 

gewerkt. Misschien is dat de gelegenheid voor elke brandweercommandant om te bekijken 

op welke specialisatie hij zich veeleer toelegt. Als alles naar Brussel wordt gebracht, zal de 

zaak worden gecentraliseerd en zal er een vrij hoge drempel worden ingebouwd. 

De voorzitter: Dat zou neerkomen op twee of drie zones per provincies. Dan heeft men 

wel de capaciteit en de kennis in huis om ook de complexe dossiers te doen. Alleen zit die 

brandweerhervorming vandaag wat strop. Dat is het probleem. 

De heer Bart Martens: Een aantal suggesties van Voka kan ik volgen, maar bij andere heb 

ik ernstige bedenkingen. We hebben te weinig tijd om ze na deze korte presentatie allemaal 

te doorgronden. 

Voka stelt bijvoorbeeld voor dat het project-MER pas ter beschikking zou moeten zijn op 

het moment dat de vergunning wordt verstrekt. Dat doet onrecht aan de bedoelingen van 


128 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

het instrument van het MER. De bedoeling is onder meer alternatieve opties in beeld te 

brengen. Als het project-MER pas ter beschikking moet zijn op het ogenblik dat de vergunningverlenende 

overheid of de provinciale milieuvergunningscommissie een oordeel 

moet vellen, dan is bijvoorbeeld ook al de periode van een openbaar onderzoek voorbij. 

Met andere woorden, het publiek, de belanghebbende derden kunnen geen inzage krijgen 

in redelijke alternatieven die in principe in een dergelijk project-MER moeten worden 

uiteengezet. Op dat moment varen ze blind. Daar heb ik toch wel ernstige problemen mee. 

Mocht u voorstellen dat men bij de opmaak van een ruimtelijk uitvoeringsplan al kan 

beginnen met het opmaken van een project-MER en zo tijd kan besparen, dan zou ik daar 

deels in kunnen meegaan. 

U pleit ook voor meer inspraak vooraf. Vaak is de kennisgevingsprocedure van een MER 

pas het eerste ogenblik dat ernstige inspraak mogelijk is. Dat is tegenstrijdig: enerzijds 

pleit u voor meer inspraak vooraf, anderzijds wilt u het project-MER verder opschuiven 

in de besluitvormingsprocedure. Ik vraag me af op welke manier u dan wel een inspraakmoment 

gaat organiseren. U pleit er ook voor de kennisgevingsprocedure korter te maken, 

terwijl dat vaak het eerste – passieve – moment van openbaarheid is. Dat komt de mogelijkheden 

die er zijn om met de diverse betrokken maatschappelijke actoren te zoeken naar 

een consensus bij de benadering van een bepaald project, niet ten goede. 

Grontmij heeft gepleit voor samenspraak in plaats van inspraak. Met de maatregelen die 

u voorstelt, missen we kansen op samenspraak en worden de inspraakmogelijkheden veeleer 

beknot dan verruimd, lijkt me. 

U pleit ook voor een geval-per-gevalbenadering bij de beoordeling of een project MERplichtig 

is, in plaats van de huidige ontheffingsprocedure. Ik ben het met u eens dat die 

procedure eigenlijk een mini-MER is. Ik vraag me echter af of het niet veel zinvoller zou 

zijn om het beoordelen van het al dan niet MER-plichtig zijn binnen de MER-procedure 

zelf te laten plaatsvinden. Zo kan op het moment van de kennisgevingsprocedure worden 

geoordeeld of een bepaald project project- of plan MER-plichtig is. Als het MER-plichtig 

is, kan men zich veel sterker toespitsen op de effecten die moeten worden onderzocht en 

eventuele alternatieven. Zo kan men tot een veel betere ‘scoping’ komen. Nu wordt er heel 

veel onderzocht dat eigenlijk overbodig is. Het gaat over papierwerk, dat weinig relevant 

is om te kunnen oordelen over het project of plan op zich. U stelt terecht dat die ontheffingsaanvraagprocedure 

vrij zwaar is. Dat kan worden opgevangen door het oordeel over 

het al dan niet ontheffen in de huidige procedure zelf te integreren. Als je dat mini-MER 

hebt gemaakt en die ontheffingsaanvraag hebt ingediend, en je krijgt finaal het deksel 

op de neus doordat men zegt dat het toch MER-plichtig is, dan heb je maanden verloren 

laten gaan. Als je het in dezelfde procedure zou inbouwen, zou dit tot grote tijdwinst kunnen 

leiden. 

De elektronische indiening is een van de ‘evergreens’. Het viel me op dat enkele andere 

‘evergreens’ niet meer aan bod komen: de geïntegreerde bouwen milieuvergunning en het 

werken met integrale voorwaarden zijn blijkbaar uit het lijstje verdwenen. Bij dat laatste 

maakt men bepaalde projecten en activiteiten niet langer vergunningsplichtig als men aan 

een set van integrale voorwaarden tegemoetkomt. Waarom zijn deze ‘evergreens’ uit het 

lijstje verdwenen 

Met betrekking tot het MER over hervergunning zeggen jullie dat er moet worden nagegaan 

of het project er nog altijd rechtmatig staat en dat er niet altijd een nieuw MER voor 

de hervergunning nodig is, omdat dat geen toegevoegde waarde oplevert. Dat gaat niet 

altijd op. Een milieuvergunning moet volgens het VLAREM altijd de best beschikbare 

technieken weerspiegelen. De technologie verandert voortdurend. Vaak is de omgeving 

van een vergunde inrichting veranderd. Dat kan zowel ten goede als ten kwade zijn. De 

milieueffecten van een inrichting kunnen een grotere blootstelling en meer impact hebben. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 129 

Maar er kunnen in de omgeving ook mogelijkheden zijn voor de afzet van restwarmte van 

een bepaald bedrijf. Dergelijke kansen kunnen best in een MER worden bestudeerd. 

Ik lees hier ook dat een project-MER in principe enkel over het project zou mogen gaan, 

zonder de milieueffecten van activiteiten buiten het project in het MER te betrekken. Dat 

is fundamenteel in strijd met de Europese regelgeving. Een van de punten waarop het 

MER met betrekking tot het Deurganckdok destijds werd afgekeurd, was het feit dat 

men niet de cumulatieve ontwikkeling met onder andere het Verrebroekdok in kaart had 

gebracht. Onze Raad van State heeft dat destijds opgemerkt. Europa verplicht om cumulatieve 

effecten in kaart te brengen. Het gaat uiteindelijk om milieueffecten. Die hangen 

niet af van wat de laatste bron die wordt bestudeerd zal uitstoten, maar van het cumulatieve 

effect van meerdere bronnen van milieuverontreiniging en milieuverstoring in de 

omgeving. 

De heer Karel Vervoort: Het zal u misschien verwonderen, maar met betrekking tot uw eerste 

vraag hebben wij dezelfde opmerking gekregen. Wij stuurden de nota door naar onze 

stuurgroep Milieu. De mensen van Agoria zeiden dat ze het op zich geen fout idee vonden, 

maar je moet erop toezien dat het project-MER relevante informatie aanlevert voor de 

beslissing van de milieuvergunningsprocedure. Er moet een goede afstemming zijn tussen 

beide. Er moet een goede communicatie zijn tussen de overheid die de milieuvergunningen 

verleent en de mensen die het project-MER maken. Wij hebben ernaar gestreefd om de 

finale goedkeuring van het MER op dit punt te laten samenvallen met het advies van de 

provinciale milieuvergunningscommissie omdat wij ervan uitgingen dat dat voor een voldoende 

kwalitatieve doorwerking zou zorgen in de milieuvergunningsprocedure. 

Met betrekking tot uw vraag over inspraak en kennisgeving, het in de openbaarheid brengen, 

kan ik zeggen dat ik heel bewust heb gesproken over een onderscheid tussen verschillende 

types projecten. Ik wil geloven dat men voor bepaalde grote infrastructuurwerken 

in het begin van de procedure mensen moet betrekken. Maar er is een verschil met een 

industrieel MER waarbij je bijvoorbeeld in industriegebied aan een bestaande vestiging 

een nieuwe lijn wilt bouwen. Misschien is dat eenzelfde type lijn als een lijn die er al staat, 

misschien is het een licht verbeterde versie. In zo’n geval kun je je afvragen of het nodig is 

dat je start met een kennisgeving en een openbaar verzoek. Daar kan ik het bedrijf volgen, 

dat zegt dat zijn gegevens, gezien de tijdsduur van anderhalf tot twee jaar, wel heel vroeg 

in de openbaarheid komen. Is het nodig dat er in dergelijke gevallen een openbaar onderzoek 

is in het kader van de kennisgeving, wetende dat er na het openbaar onderzoek nog 

altijd een milieuvergunningstraject is Wij stellen ons daar vragen bij. Dat is volgens mij 

niet in alle gevallen in conflict met de inspraak vooraf. 

Mevrouw Katleen Marien: Er is een verschil tussen het plan-MER en het project-MER. 

Als je een plan-MER goed voert, moet je een vroegtijdige inspraak hebben omdat je daar 

op een niveau zit dat je weet dat er iets zal komen, maar je weet nog niet concreet wat. 

Dan kun je wel een duidelijke aflijning maken. Dat geldt ook voor het plan-MER dat 

wordt opgemaakt voor de afbakening van bedrijventerreinen. Het project-MER betreft 

meestal de invulling van de bedrijventerreinen. 

De heer Karel Vervoort: Mijnheer Martens, ik dacht dat u vroeg of we de ontheffing en de 

geval-per-gevalprocedure kunnen integreren in de procedure van het project-MER. Misschien 

wel. Misschien kan er op basis van de kennisgeving worden beslist dat er geen 

project-MER nodig is omdat er geen relevante milieu-impact meer zal zijn. Maar dan 

moet het daar ook stoppen. Ik denk dat we het daarover eens zijn. 

Wij hebben minder gefocust op de geïntegreerde vergunning, omdat wij vaststellen dat het 

beleid in de vorige legislatuur ervoor heeft gekozen om te werken met meldingsplichten. 

Dat gebeurt bij de milieuvergunningen al langer, en nu ook bij de stedenbouwkundige 


130 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

vergunningen. Als je er met die manier van werken toe komt dat er voor een maximaal 

aantal projecten maar één vergunning moet worden aangevraagd, dan is dat bijna hetzelfde 

als een ‘permis unique’. Neem bijvoorbeeld een stedenbouwkundige vergunning 

voor een groot kantoorgebouw, waarbij men zegt dat men de milieuvergunning voor de 

airco mag laten vallen. Of neem een grote industriële installatie waarbij bijna alles wordt 

ondervangen in de milieuvergunning. Daar heb je steeds minder een stedenbouwkundige 

vergunning voor nodig. Dat wordt bijna een semantische discussie. Wij stelden dat vast 

in het beleid. Wat moet je dan doen Je kunt zeggen dat je daarin meegaat omdat dat een 

goede piste is. Je kunt ook resoluut voor de ‘permis unique’ gaan. We hebben het dus niet 

meer expliciet opgenomen in ons memorandum. 

Ik heb les gekregen van Kurt Deketelaere, en ik meen mij te herinneren dat hij niet onverdeeld 

positief was over de integrale voorwaarden. Misschien is het daarom dat het hier 

niet is opgenomen. Ik denk niet dat wij daar nog vragende partij voor zijn. Dat er bij 

hervergunning geen MER meer zou nodig zijn, schrijven we niet in onze nota. Misschien 

is het zo overgekomen omdat ik het vrij snel heb uitgelegd. We hebben dat in onze nota 

genuanceerd. We hebben een onderscheid gemaakt tussen drie gevallen: er is niets significants 

veranderd zodat het snel beslist is, er zijn enkele zaken veranderd in items die onderzocht 

waren in de MER en waarop we dieper moeten ingaan en er is zoveel veranderd dat 

er opnieuw een MER nodig is en de hele procedure doorlopen moet worden. Ik geloof wel 

dat je het aantal MER’s bij hervergunningen sterk moet reduceren. Dat is nodig, ook met 

de vergunningspiek richting 2011. Je kunt er al heel wat uit halen voor die bedrijven als je 

ze niet meer die MER-procedure laat doorlopen. 

Ik begrijp wat u zegt over het onderzoeken van de cumulatieve effecten, maar in Nederland 

waren er problemen, bijvoorbeeld rond fijn stof. In een bepaalde regio zou er geen 

enkele activiteit meer vergund kunnen worden omdat er drempels werden overschreden. Ik 

heb professor Backes hier toch horen zeggen dat ze van die benadering af moeten omdat 

ze niet werkt. Vanuit die optiek hebben we het in de nota geschreven. 

De heer Bart Martens: Ik heb professor Backes toen ook gevraagd hoe het komt dat onze 

Raad van State daar anders over oordeelt. Er zijn vergelijkbare procedures geweest, zoals 

een verzoek tot schorsing van het plan Gent-Sint-Pieters. Zij konden ook hard maken dat 

daardoor de normen voor fijn stof, die al worden overschreden, nog verder overschreden 

zullen worden. Onze Raad van State heeft geoordeeld dat het onvoldoende basis was om 

dat plan weer naar af te sturen. 

De professor heeft uitgelegd dat de Europese regelgeving anders is omgezet in de Nederlandse 

wetgeving dan in die van ons. Bij ons leidt het er niet toe – voor sommigen misschien 

spijtig genoeg – dat dergelijke plannen op die basis onderuit kunnen worden 

gehaald. Nederland heeft dat nu ook met de saldobenadering ondervangen. Nederland 

is vandaag dus niet meer op slot. We moeten eens grondig lezen wat professor Backes 

daarover heeft gezegd, wat betreft het verschil tussen onze wetgeving en de Nederlandse. 

De heer Lode Ceyssens: Op het einde stelt u dat men enkel beroep zou kunnen indienen als 

er bij een eerder inspraakmoment al bezwaar is. Moeten we er niet voor opletten dat bijgevolg 

onmiddellijk bij het openbaar onderzoek een regen van bezwaren wordt ingediend, 

omdat men zich het recht wil behouden op het einde nog beroepsprocedures in te spannen 

Moeten we dat niet meer geleid gaan doen, door te zeggen dat er enkel voortgeborduurd 

kan worden op eerder ingebrachte argumenten of gaan naar een ontvankelijkheid 

van beroepen Ik stel vandaag in de praktijk al vast dat door het nieuwe decreet Ruimtelijke 

Ordening, waar beroep mogelijk is door derden, bedrijven onder elkaar beroepen 

beginnen in te dienen. Als je de inhoud van die beroepen bekijkt, rijst de vraag of het 

beroep wordt ingediend om de collega drie maanden langer uit de markt te houden. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 131 

Ik deel de mening van de heer de Kort over de brandweer. Maar zolang de burgemeester 

hoofdelijk aansprakelijk blijft voor brandveiligheid, zal er in heel Vlaanderen geen enkele 

burgemeester aan welk brandweeradvies dan ook durven voorbij te gaan. We moeten 

bekijken hoe we verder omgaan met de brandveiligheid. 

De heer Karel Vervoort: Het is wel belangrijk, ook voor de ontwikkelaar, om bij het begin 

te weten wat de bezwaren zijn. Misschien worden er dan meer bezwaren ingediend pro 

forma, maar dat moet dan maar kritisch worden bekeken. Als het ongegrond is, is het 

ongegrond. Ik denk dat ze liever in het begin weten wie welke bedenking heeft dan aan het 

einde. Ik kan wel volgen dat je een bepaald type bezwaren zou bundelen en dat dan enkel 

tegen die zaken in de toekomst nog beroep kan worden ingesteld als er niet aan wordt 

tegemoetgekomen. 

Katleen Marien: Dat probleem zal zich minder stellen als er minder inspraakmomenten 

zijn. Als je vijf of zes inspraakmomenten hebt en er komt elke keer een ander bezwaar, is 

het heel moeilijk om je project te ontwikkelen. Het is een tegemoetkoming aan de vraag 

om zo snel mogelijk te weten wat de bezwaren zijn. Zo motiveer je de mensen om dat zo 

snel mogelijk te doen. Daar moet je een traject op zetten, om te zorgen dat iedereen het 

doet in het begin. Maar als je minder inspraakmomenten hebt, is deze regel minder nodig. 

2. Gedachtewisseling met Boerenbond en Algemeen Boerensyndicaat 

2.1. Uiteenzetting door de heer Peter Broeckx, ondervoorzitter Boerenbond 

De heer Peter Broeckx: Dank u wel, voorzitter en commissieleden, voor de gelegenheid 

om hier in dit debat onze voorstellen en opmerkingen te geven. Op heel wat punten loopt 

onze mening gelijk met die van de collega’s van Voka. 

Ik moet aan deze commissie niet uitleggen dat er meerdere initiatieven lopen en dat het 

voor ons op die manier niet altijd even duidelijk is waar het naartoe gaat. Is het enkel een 

infrastructuurdecreet of wat dan ook Onduidelijk in deze discussie is ook wat precies een 

groot en belangrijk investeringsproject is. Daar hadden we graag enige kwantificering. Wij 

vinden dat niet enkel voor grote maatschappelijk belangrijke projecten procedurevereenvoudigingen 

nodig zijn. Voor onze landen tuinbouwbedrijven is dat ook belangrijk. 

Wij zijn zelf geen initiatiefnemer in deze discussie. We zijn wel stakeholder. In die zin 

belangt het ons wel aan. Land- en tuinbouwbedrijven, mestverwerkingsinstallaties en alle 

andere landbouwge relateerde installaties en gebouwen stuiten bij de inplanting ook op 

geregelde tijdstippen op dergelijke lange procedures. Voor mestverwerkingsinstallaties kan 

ook snel het syndroom ‘not in my backyard’ (nimbysyndroom) optreden, waardoor je in 

een procedureslag van meerdere jaren terechtkomt. Wij vragen om dat ook mee te nemen 

in de procedurevereenvoudiging. Wij zijn niet tegen vereenvoudiging op zich. We vinden 

het positief als het niet ten koste gaat van inspraak en geldt voor iedereen. 

De collega’s van Voka hebben al verwezen naar mogelijke oorzaken van vertraging. Er 

zijn verschillende bijsturingen mogelijk in de vergunnings- en planprocedures. De tijdwinst 

is daar volgens ons eerder beperkt. De grootste vertraging zit meestal in het laatste deel: 

politieke besluitvorming en juridische procedures. 

Wat de vereenvoudiging van procedures betreft, is er de verwijzing van de heer Martens 

naar de evergreens van Voka. Wij zetten in op de verdere integratie van milieu en stedenbouwkundige 

vergunning omdat die meldingsplicht voor ons niet alles oplost. Wij vinden 

dat de integratie van beide vergunningen moet kunnen en dat de verkokering bij de administraties 

moet worden opgelost. 


132 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Die administraties moeten mee helpen zoeken naar oplossingen voor bepaalde projecten. 

Enkel zeggen dat het niet kan, duurt veel te lang omdat men dan van het kastje naar de 

muur wordt gestuurd. Wij zijn dan ook tevreden dat dit is opgenomen in de beleidsbrief 

van minister Muyters. 

Het project-MER is al aan bod geweest. Wij onderschrijven die betere scoping van de 

omvang van het MER. Het ene bedrijf is het andere niet. We worden geconfronteerd 

met landbouwbedrijven op mensenmaat die op familiale wijze worden uitgebaat en die 

diezelfde MER-procedure moeten doorlopen als bijvoorbeeld Tessenderlo Chemie. Wanneer 

een deel van dat bedrijf aan hervergunning toe is, dan moet de volledige procedure 

opnieuw doorlopen worden. Dat lijkt ons niet zinvol. 

De harmonisatie van de significantiekaders is al aan bod geweest. Wij vragen een beperkte 

wijziging, geen nieuw rapport. 

Om problemen aan het eind van de rit te vermijden, moet er inspraak zijn op het juiste 

moment. Wanneer dat gebeurt op een vroeger moment in het proces, kunnen discussies 

worden vermeden. 

Een degelijk alternatievenonderzoek is voor ons minstens even belangrijk. Om achteraf 

niet volledig terug naar af te worden gestuurd, is het zinvol om tijdens het maatschappelijke 

debat de mogelijke alternatieven te onderzoeken. 

Er moeten billijke compensaties zijn voor burgers en landbouwbedrijven wier belangen 

worden geschaad. 

Inspraak op het juiste moment is belangrijk. Bij de RUP’s moet het maatschappelijk debat 

met het middenveld en de burgers veel vroeger gebeuren. Dat komt veel te laat aan bod in 

het proces. Dat bespaart later de nodige problemen aan het eind van het traject. Het zou 

niet onaardig zijn indien we in de procedures een aantal klikmomenten zouden kunnen 

inbouwen. Zodra een debat is afgesloten, kan dan de volgende stap worden gezet waar 

nadien niet meer op teruggekomen kan worden. 

Wat het plan-MER betreft, moet er meer inspraak zijn na de kennisgeving. Tijdens het 

openbaar onderzoek van het RUP worden bemerkingen en bezwaren met betrekking tot 

de plan-MER niet of onvoldoende behandeld. 

Wij vinden dat het alternatievenonderzoek onvoldoende is belicht. Dat moet gebeuren met 

een objectieve afweging van een aantal elementen. Als dat kan gebeuren op een vroeger 

moment, dan is dat nog geen politiek debat en kunnen er nog betere alternatieven worden 

onderzocht. 

Het zal u niet verbazen dat het landbouweffectenrapport (LER) voor ons heel belangrijk 

is in de afweging van een aantal zaken. Immers, de invloed van grote infrastructuurwerken 

op landbouw is meestal niet gering. Dit moet dan ook deel uitmaken van een dergelijke 

procedure. 

In het regeerakkoord wordt aangekondigd dat er een decreet zou komen over het flankerend 

beleid. Dat is positief omdat we dan een betere basis krijgen. Nu gaat het veeleer om 

een benadering ad hoc. In dossiers waar de impact niet gering is, is dat voor ons van heel 

groot belang. Dat decreet kan een betere rechtsgrond geven. 

De natuurcompensaties worden altijd gericht op landbouwgebieden. Ik denk dan heel 

specifiek aan de noord-zuidverbinding in Limburg. Dat is sinds lang een hangend dossier 

omdat wij ons daartegen verzetten. Aangezien de natuurcompensaties zich volledig 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 133 

richten op landbouwgebied, is de landbouw steeds de verliezer. Wij zeggen soms dat we 

dubbel worden geschoren, en dat kan pijn doen. Daar worden op lokaal vlak moeilijke 

debatten over gevoerd. Dat is moeilijk te verdedigen en te begrijpen, maar het is vaak een 

bittere pil om te slikken. 

Wat de speciale beschermingsgebieden betreft, legt Europa richtlijnen op die moeten worden 

gevolgd. Dat zal in de toekomst in Vlaanderen nog beter op muziek worden gezet 

zodra de instandhoudingsdoelstellingen zijn afgebakend of gerealiseerd. 

Wij vragen meer overleg om mee te kunnen helpen bepalen waar die compensaties moeten 

worden toegekend. We moeten zoeken naar landbouwminderwaardige gebieden, waardoor 

de schade voor landen tuinbouw kan worden beperkt. Achteraf moeten de resultaten 

gemonitord worden. 

2.2. Uiteenzetting door de heer Guy Depraetere, algemeen secretaris van het Algemeen 

Boerensyndicaat 

De heer Guy Depraetere: Bij vergunningen en projecten zijn we, vanuit de landbouw, twee 

keer betrokken bij de zaak. Hier gaat het natuurlijk over grote projecten. Dat betekent dat 

we eventueel betrokken kunnen zijn als slachtoffer. Als ondernemers kunnen we ook zelf 

projecten opstellen. Dan hebben we een andere rol. We zouden dan natuurlijk willen dat 

de procedures snel doorlopen worden. 

De landbouwer is ook een belangrijke gebruiker van het platteland, van de grond zonder 

bebouwing. We hebben problemen, omdat we in Vlaanderen toch te maken hebben met 

een beperkte hoeveelheid grond, met een sterke verstedelijking. We zouden zeer goed moeten 

nadenken alvorens een andere bestemming te geven aan de grond. 

Er werden heel wat inspanningen geleverd om rechtszekerheid te geven aan de landbouwer 

door het geven van een statuut van agrarisch gebied. De boer heeft daardoor een 

betrekkelijke bedrijfszekerheid. Van 810.000 hectare zouden we moeten komen tot ongeveer 

750.000 hectare effectief agrarisch gebied. Op het einde van de vorige legislatuur was 

er 530.000 hectare herbevestigd agrarisch gebied (HAG). Dat lijkt goed. Het is echter 

een zoethoudertje. In een omzendbrief van voormalig minister Van Mechelen staat dat er 

voldoende terughoudendheid moest zijn indien men het HAG zou aansnijden. We moeten 

vaststellen dat men hier en daar het HAG al aan het aansnijden is. Men is nu, bijvoorbeeld, 

bezig met een openbaar onderzoek over een ring rond de West-Vlaamse landelijke 

gemeente Anzegem. Er zijn vier opties. Ze gaan alle door herbevestigd agrarisch gebied. 

Men neemt dus wel een loopje met dit statuut. 

In het verleden werden we vaak laat betrokken bij projecten. Soms moesten we aan de 

noodrem trekken. Net zoals onze collega’s van de Boerenbond hebben we vastgesteld dat 

het LER meestal niet wordt opgemaakt. We weten ook dat er heel wat communicatiestoornissen 

en -gebreken zijn geweest, waardoor de onwetendheid groot is. Onwetendheid 

betekent ook bedrijfsonzekerheid. We willen ook wijzen op de belangrijke rol die de 

Vlaamse Landmaatschappij (VLM) kan spelen als brug tussen de plannenmakers en de 

landbouwsector. 

Grond is zeer schaars. Als we gronden verliezen, dan betekent dat ook dat we productiemiddelen 

en inkomsten verliezen. Als er dan nog natuur mee gemoeid is, verliezen we 

gronden in het kwadraat. Dat is des te pijnlijker. 

Het gaat niet alleen om het aantal hectare dat verloren gaat, maar ook om het ongemak 

om de grond te bewerken. Als men een perceel diagonaal in twee snijdt, gaat men van een 

rechthoek of vierkant over naar twee driehoeken. Het is niet evident om die grond efficiënt 

te beboeren. 


134 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Doordat de vraag naar grond enorm groot is, stijgt de grondprijs ook enorm. In de streek 

van Berlare, van het Waasland, is de prijs op twee jaar tijd verdubbeld. Voor ons is dat een 

kost. Onze prijzen verminderen ook stelselmatig, waardoor we in de problemen komen. 

Daarnet heb ik gezegd dat we soms ook investeerder zijn. De boer is meestal nauw betrokken 

bij het leven in een dorp en in de samenleving. Als hij dan zijn nek uitsteekt en een 

project wil realiseren, zien we dat hij steeds vaker van een kale reis terugkeert. Het nimbysyndroom 

is al aan bod gekomen. Maar ik heb het ook over het bouwen van een nieuwe 

stal, opslagplaatsen en biogasinstallaties. De actiecomités kopiëren gewoon de argumenten 

van de collega’s van een paar dorpen verder en bemoeilijken zo de zaak. Het kan 

lang duren vooraleer men een vergunning krijgt. Ooit heb ik een project willen realiseren. 

Uiteindelijk kwam ik terecht bij de Raad van State, die na negen jaar een uitspraak deed. 

Daarna had ik geen zin meer om verder te gaan. De inspraak moet natuurlijk gerespecteerd 

worden. 

Wat de communicatie betreft, moet er echt nagedacht worden over de manier waarop we 

de burgers beter kunnen informeren. Er zijn enorm veel mogelijkheden via het internet. 

Waarom kan de overheid geen deskundige uitleg geven over, bijvoorbeeld, biogasinstallaties, 

zodat men niet beïnvloed wordt door vaak valse argumenten en beweringen 

Een ander punt is het flankerend beleid. Het is van groot belang dat er bij elk groot project 

een flankerend beleid is. Het is natuurlijk de vraag wanneer dit nodig is. Voor een 

project van vijf hectare is dit allicht niet nodig. 

In het flankerend beleid is het belangrijk dat er een landbouwgevoeligheidsanalyse aanwezig 

is, voor de projecten van start gaan. Wat is de intensiteit van de landbouw enzovoort 

Het LER is ook belangrijk, maar dat is hier al vermeld. Er is een testcase bezig in de 

Kalkense Meersen. We hebben gemerkt dat de procedure behoorlijk werkt en dat er veel 

inspraak is van de landbouworganisaties, de natuurorganisaties enzovoort. 

Men moet het ook hebben over de planschade, de wederbeleggingsvergoeding, de 

uittredings vergoeding en de aankoopplicht van de overheid. Dit is essentieel om ervoor 

te zorgen dat de getroffen landbouwers niet met een kluitje in het riet worden gestuurd en 

op een billijke manier worden vergoed. Het morele aspect – het verdriet van een gezin dat 

moet stoppen met boeren of moet verhuizen – kan je niet vergoeden. Ook het percentage 

areaalverlies en de leefbaarheidsdrempel moeten worden onderzocht. 

Een ander belangrijk aspect is de Grondenbank. Dit is ook getoetst in het project van 

de Kalkense Meersen. Er is al een beetje grond in de Grondenbank, wat niet evident is 

omdat de grondvraag van de boeren in de omgeving heel groot is. We stellen wel vast dat 

die grond zeer versnipperd is. Een boer is bijvoorbeeld twaalf hectare kwijt. De overheid 

biedt er zes aan, maar op vier verschillende plaatsen. Dat is niet evident. Het is dus essentieel 

om aan een Grondenbank een beknopt ruilverkavelingsproject te koppelen. Het is 

ook belangrijk dat de boeren die grenzen aan het project en dus ook de nadelen van het 

project ondervinden – omdat de grond duur wordt – erbij betrokken worden. Het is zeer 

belangrijk om hier voldoende aandacht aan te besteden. 

Dan is er ook de wijkersstimulus: een toeslag als men zijn activiteit vroegtijdig wil beëindigen. 

Er moet ook nog worden gewerkt aan de bedrijfsverplaatsing. Sommige boeren hebben 

mooie kansen voorbij zien gaan, omdat ze niet over de nodige middelen beschikten. 

Er moet ook een vergoeding worden bepaald voor andere schadeclaims. Het is belangrijk 

om de hoogte van de vergoedingen te kennen om op tijd het budget te kunnen inschatten. 

Tot slot willen we een aantal oplossingen voorstellen. Inspraak moet zeker vroegtijdig 

gebeuren zodat men weet waar men aan toe is. Er moet voldoende transparantie zijn. Mis- 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 135 

schien zijn er vooraf consensusafspraken mogelijk. Er moet ook transparantie zijn over de 

vergoedingen die volgens de marktwaarde moeten zijn. In een conjunctuur met stijgende 

grondprijzen is dit van belang. Er is flankerend beleid nodig, zoals bijvoorbeeld bij het 

Sigmaplan. De vraag is natuurlijk vanaf wanneer dat flankerend beleid nodig is. 

Het is ook heel belangrijk dat de communicatie duidelijk en uniform gebeurt. De landbouwer 

zit in een dubbele rol. Enerzijds is hij slachtoffer omdat hij grond verliest en moet 

hij dus goed geïnformeerd worden, zodat hij weet waar hij aan toe is. Anderzijds moet er 

ook juist en correct gecommuniceerd worden naar de burgers wanneer hij zelf initiatiefnemer 

is, zodat protest beperkt kan worden gehouden. 


De voorzitter: U hebt heel terecht gezegd dat men soms twee petjes op heeft. Enerzijds de 

boer die klaagt dat het ingewikkeld is en lang duurt om bijvoorbeeld een mestvergunning 

te krijgen. Wij zijn ook vragende partij om sneller te kunnen werken. Anderzijds pleit u, 

als ik het goed begrijp, voor een nieuw effectenrapport dat veralgemeend zou moeten worden. 

Maar dat is weer een nieuwe stap in de procedure. 

De heer Guy Depraetere: Als het kader op voorhand is gemaakt, dan kan het toch veel 

sneller gaan. Wij zijn te lang en te veel als assepoesters behandeld. De boer was onbelangrijk: 

“De boeren klagen altijd”. Maar ik vind dat wij ook recht hebben op een billijke 

vergoeding. 

De voorzitter: We kennen de problematiek. De vrije ruimte die er nog is in Vlaanderen, is 

er in grote mate dankzij de landbouw. Er is het fenomeen van de schaalvergroting waardoor 

het aantal bedrijven afneemt en de andere bedrijven meer oppervlakte nodig hebben. 

Waar eindigt het Er is druk van onderuit. Er zijn de hoge prijzen. Maar Vlaanderen is 

ook vol. Er zijn gemiddeld 450 inwoners per vierkante kilometer, wat een druk uitoefent 

op de ruimte. Als er een nieuwe weg of een nieuwe woonwijk komt, komt die in de vrije 

ruimte. 

We zouden inderdaad tot een effectenrapport moeten komen, tot een soort van geïntegreerde 

benadering waarbij de economische parameters vanuit de landbouw in de weegschaal 

worden gelegd met andere parameters. Men heeft gesproken over de verkokering 

in de administratie, maar ook in de commissie en in de beleidsdomeinen. We zouden dat 

moeten kunnen doorbreken. De landbouwsector zou daarin een heel belangrijke speler en 

rechtstreekse actor zijn. 

De heer Peter Broeckx: Het LER zou op die manier – als het een geïntegreerde toets kan 

zijn, vroeg genoeg in het proces – niet vertragend moeten werken. 

De heer Lode Ceyssens: Het LER is een heel belangrijk rapport voor de landbouw. Ik 

denk dat de conclusie is dat een aantal zaken parallel moeten lopen. 

We hebben het in deze commissie al gehad over de vraag of de MER louter milieueffectenrapportage 

moet zijn of meer. Ziet u een rol voor het LER in het alternatievenonderzoek 

vooraf of louter in functie van de MER 

Mevrouw Saartje Degelin, adviseur Ruimtelijke Ordening en Natuur Boerenbond: Het 

LER is sowieso belangrijk in het alternatievenonderzoek. Nu proberen wij als landbouworganisatie 

bij de kennisgeving van het plan-MER, te pleiten voor zo’n LER. Het is voor 

ons als sector een beetje frustrerend om vast te stellen dat bij bepaalde projecten die voor 

99 percent in landbouwgebied liggen, er bij wijze van spreken 300 toetsen gebeuren, maar 

het enige dat niet is onderzocht, de effecten op de landbouw zijn. 


136 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

We weten dat er op dit moment niet in een decretale basis is voorzien voor het opnemen 

van een LER. Voor ons is het telkens opnieuw een strijd, als we zien dat een project een 

grote impact zal hebben op de landbouw, om dat ergens in te schuiven. Op dit ogenblik 

zeker rijst de vraag dan vaak wie daarvoor zal betalen. Iedereen is het erover eens dat er 

een LER nodig is, maar het financiële aspect vormt de grootste reden waarom de discussie 

dan meestal stropt. 

De heer Lode Ceyssens: Het MER is dus voor u eigenlijk de noodrem. 

Mevrouw Saartje Degelin: Op dit ogenblik is dat de noodrem. 

De heer Bart Martens: Ik vond het een heldere uiteenzetting. Bij vele strategisch belangrijke 

projecten, of het nu gaat over lijninfrastructuur, nieuwe industriegebieden of wat dan 

ook, zal de oplossing er vaak in bestaan het projectgebied wat groter te maken. Binnen dat 

ruimer gebied kunnen er compensaties worden geregeld, kan er worden gezocht naar bijkomend 

herbevestigd agrarisch gebied. De openruimtediscussies hangen daarmee samen. 

Dat is eigenlijk in tegenspraak met wat sommigen bepleiten, namelijk dat voor een aantal 

projecten stedenbouwkundige vergunningen moeten kunnen worden verstrekt alvorens 

het RUP is opgemaakt. Dan wordt de kans gemist om zo’n project in te bedden in zijn 

ruimere omgeving. Ik vraag me af of de landbouworganisaties de mening zijn toegedaan 

dat die projecten moeten worden ingebed in een ruimer kader en dat zo’n breder RUP 

daarvoor veeleer kansen biedt dan dat het een vertragende factor is. 

De heer Peter Broeckx: We zijn daar niet tegen. Men moet dat inderdaad in dat alternatievenonderzoek 

vroeger in het hele project kunnen opnemen, en dan met de nodige 

inspraak een maatschappelijk debat kunnen voeren. Daarmee zijn we het eens. 

De voorzitter: In het kader van ons structuurplan hadden we het volgende aangedurfd 

in onze regio, die een overgangsregio is tussen de zandgrond van de Kempen en de leemgrond 

van Haspengouw. Dat is ideale grond voor bloemen en planten. Voor de glastuinbouw 

waren we aan het zoeken naar 30 à 40 hectare. We hadden een zoekzone van 300 

à 350 hectare afgebakend. Alleen al het idee dat dat daar zou komen, zorgde voor betogingen 

voor het stadhuis, voor zwarte vlaggen. Het is in Vlaanderen anno 2010 dus niet 

gemakkelijk om die heel ruime oefening nog te maken. 

De heer Peter Broeckx: Alles wat men onderneemt, zorgt inderdaad voor zenuwachtigheid. 

Alleen al zoekzones voor glastuinbouw in de Noorderkempen zorgen voor speculatie. 

Daarom kan een goed functionerende Grondenbank daadwerkelijk een bijdrage 

leveren. Er is in de nota nog een bijlage opgenomen van voorstellen en ideeën die voor dat 

flankerend beleid in overweging kunnen worden genomen. 

3. Gedachtewisseling met de heer Erik Grietens, beleidsmedewerker integraal ruimtebeheer, 

juridische en sociale instrumenten van de Bond Beter Leefmilieu (BBL) 

3.1. Uiteenzetting door de heer Erik Grietens 

De heer Erik Grietens: Ik wil eerst in het algemeen onze positie als milieukoepel weergeven, 

en een aantal ervaringen geven. 

Ook wij vinden dat processen voor grote maatschappelijke projecten zeker beter en sneller 

kunnen verlopen. De sleutel ligt volgens ons in eerste instantie in betere en vroegere 

inspraak – het is hier al meermaals aan bod gekomen – en in een beter onderbouwen van 

plannen. 

Ik wil er ook op wijzen dat het niet alleen gaat over de grote economische projecten, zoals 

bedrijventerreinen en haveninfrastructuurprojecten, maar net zo goed over veeleer eco- 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 137 

logische projecten, zoals stadsbossen en het aanleggen van overstromingsgebieden. Een 

voorbeeld is ook de inplanting van windmolenparken. Ook daar komen een aantal van de 

problemen die hier al een paar maal ter sprake zijn geweest, regelmatig aan bod. 

Ik kom tot een aantal ervaringen. We hameren er al jaren op dat inspraak te laat komt. 

Het is hier al meermaals gezegd. Zo wordt bijvoorbeeld het openbaar onderzoek over een 

ruimtelijk uitvoeringsplan pas georganiseerd nadat het bevoegde politieke bestuur er een 

principiële beslissing over heeft genomen. Dan is er eigenlijk al een politieke afweging 

gemaakt, waardoor er geen echte discussie meer mogelijk is over de grond van de zaak, 

over de kern van het probleem. Alternatieven kunnen op dat moment niet meer aan bod 

komen. Als er wel nog alternatieven worden voorgesteld tijdens een openbaar onderzoek, 

bijvoorbeeld van een alternatieve inplantingsplaats bij een RUP, kan daar niet meer op 

worden ingegaan. Dat zou immers betekenen dat de procedure helemaal opnieuw moet 

beginnen. 

Dat inspraak te laat komt in de procedure, zorgt ervoor dat er heel wat gefrustreerde 

bezwaarschriften worden ingediend, en dat er veeleer sprake is van tegenspraak dan van 

inspraak. Mensen kunnen alleen nog maar tegen iets reageren. Ze kunnen niet meer hun 

eigen voorstellen indienen. Dat zorgt er bijvoorbeeld voor dat mensen gaan kijken naar 

procedurele details. Het is heel opvallend dat bewoners of comités nu al in de fase van 

een openbaar onderzoek advocaten beginnen in te schakelen. Vroeger was dat zeker niet 

het geval. Vroeger vonden er toch meer inhoudelijke discussies plaats. Dit wordt steeds 

meer ‘verjuridiseerd’. Een echte inhoudelijke discussie is op dat moment immers niet meer 

mogelijk, dus hopen burgers of verenigingen een project tegen te houden via een juridische 

aanpak, via het inzetten op procedures. 

Er werd hier heel vaak verwezen naar MER’s als elementen die de procedures vertragen. 

Als milieubeweging zijn ook wij allesbehalve tevreden over de manier waarop dat vandaag 

gebeurt. Op de eerste plaats worden heel wat MER’s niet gemaakt voor datgene waarvoor 

ze bedoeld zijn, namelijk het in kaart brengen van de milieueffecten van een aantal 

mogelijke alternatieven. Zo merken we dat MER’s vaak worden gebruikt om bijvoorbeeld 

economische afwegingen te maken. Bijvoorbeeld de Vlaamse Havencommissie heeft dat 

opgemerkt in haar advies over het strategisch plan voor de haven van Antwerpen. We zien 

ook meermaals dat MER’s worden gebruikt om een project vooraf te legitimeren, maar 

eigenlijk niet meer om de eigenlijke milieueffecten in kaart te brengen. 

Wat de mogelijke oplossingen betreft, volgt mijn uiteenzetting de indeling van projecten 

in drie grote fases. Er is de conceptfase of de voorbereidende fase. Er is de formele planningsfase, 

waarbij het RUP en het MER worden opgemaakt en de bouwen milieuvergunningen 

worden aangevraagd. Er is ten slotte de uitvoeringsfase, de werffase. 

Zeker voor grote projecten kruipt in de conceptfase de meeste tijd. Dat bleek uit de uiteenzetting 

die de Vereniging voor Ruimte en Planning hier heeft gegeven. Zij maakte een analyse 

van het project Gent-Sint-Pieters. Daaruit bleek dat die voorbereidende fase zeven tot 

acht jaar in beslag had genomen. Dan was er ongeveer twee jaar nodig geweest voor het 

MER, het RUP en de vergunningen, en dan nog enkele jaren voor de werf. Dat de meeste 

tijd naar die voorbereidingsfase gaat, zien we ook bij de havenontwikkelingsprojecten. 

Dat bleek uit het advies van de Vlaamse Havencommissie. Omdat daar het meeste tijd in 

kruipt, is daar ook de meeste tijdwinst te boeken. 

Die conceptfase vindt nu meestal plaats achter gesloten deuren en resulteert dan in een 

politiek akkoord. Er wordt bijvoorbeeld over een congestieprobleem overlegd achter de 

schermen, tussen de administratie en de politieke overheid. Dan komt er een plan voor bijvoorbeeld 

de aanleg van een nieuwe weg. Daar wordt een politiek akkoord over gesloten. 


138 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Er wordt een RUP opgemaakt. Dan komt pas het openbaar onderzoek. En dan volgen het 

protest en alle verzuurde juridische reacties die we kennen. 

Zeker die grote projecten kunnen vlotter verlopen vanaf de start. Je moet al in de conceptfase 

werken met een transparant proces. Dit proces moet een open einde hebben: het mag 

niet van tevoren vaststaan welk concreet project het zal worden. Er moet worden vertrokken 

van een probleemstelling en er moet worden bekeken welke mogelijke oplossingen er 

zijn en welke uiteindelijk de meest optimale oplossing is voor dat specifieke probleem. Er 

moet in zo’n transparant proces rekening worden gehouden met alternatieven die vanuit 

de bevolking, het middenveld of de adviesraden worden geformuleerd. 

Het is ook interessant om voor de aansturing van de conceptfase te werken met een breed 

samengestelde stuurgroep, een overleg van stakeholders. In de literatuur wordt in dat verband 

verwezen naar het feit dat een dergelijke stuurgroep vaak start met het zogenaamde 

‘joint fact finding’. Elke belangengroep legt zijn problemen op tafel. Daardoor ontstaat er 

een beter wederzijds begrip voor de uiteenlopende belangen. Zo’n stuurgroep kan nadien 

ook instaan voor de begeleiding van een aantal onderzoeken, bijvoorbeeld van de milieueffectenrapportage 

of van de kosten-batenanalyse. 

Het strategische MER mag niet worden gebruikt om één bepaald project te legitimeren. 

Het moet objectieve informatie aanleveren om het politieke debat en de maatschappelijke 

discussie die dan volgen over mogelijke alternatieven en oplossingen te voeden. In die strategische 

fase kunnen die rapporten veel korter en krachtiger zijn dan vandaag het geval is. 

Ik schrijf ‘strategische (M)ER’. Die ‘M’ staat tussen aanhalingstekens omdat wij vinden 

dat er moet worden afgestapt van die aparte benadering: milieueffectenrapport, mobiliteitseffectenrapport, 

landbouweffectenrapport en maatschappelijke kosten-batenanalyse. 

Je moet, zeker in die conceptfase, gaan naar een strategisch effectenrapport. De Minaraad 

noemt het in een van zijn adviezen een ‘integer’, een integraal effectenrapport. Daarin 

komen alle soorten effecten aan bod en wordt alle nodige informatie geboden, zodat in 

een maatschappelijk debat een beslissing kan worden genomen over het meest gewenste 

alternatief. 

Belangrijk is vooral dat ervoor wordt gezorgd dat discussies over het onderzoek zelf worden 

uitgesloten. Dat bleek heel duidelijk bij de saga over de Oosterweelverbinding. Op een 

bepaald moment werd er meer gediscussieerd over wat er al dan niet in het MER stond, 

dan over de ingreep op zich. Dat moet en kan vermeden worden door ervoor te zorgen dat 

die rapporten veel korter en krachtiger zijn, in plaats van dikke pakken papier van duizenden 

bladzijden waarvan niemand nog iets verstaat. 

Het moeten vooral rapporten zijn met duidelijke cijfers, op basis van beschikbare modellen 

en die nagerekend kunnen worden. Het model Calculation of Air pollution from 

Road traffic (CAR-model) wordt bijvoorbeeld veelvuldig gebruikt om de effecten van 

een project op de luchtkwaliteit te bestuderen. Er zijn standaardmethodieken voor maatschappelijke 

kosten-batenanalyses. Als er in een conceptfase strategische effecten worden 

onderzocht, moeten die resultaten openbaar, bijvoorbeeld op een website, bekend worden 

gemaakt. De modellen zelf, zoals de methodiek voor de MKBA, moeten ook beschikbaar 

zijn, zodat men kan nagaan hoe de kosten en baten berekend zijn. Niet enkel de cijfers, 

maar ook de modellen en de manier waarop ze berekend zijn, moeten beschikbaar zijn. 

De kritische burger die dat wil, kan dat dan narekenen. Dan gaat de discussie niet over het 

onderzoek zelf en de resultaten, maar wel over de mogelijke alternatieven. 

Om ervoor te zorgen dat zo’n proces objectief verloopt, kan ervoor worden gekozen om 

het te laten aansturen door een klankbordgroep waarin alle stakeholders vertegenwoordigd 

zijn. Men zou ook kunnen werken met second opinions, zoals dat in Nederland af en 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 139 

toe gebeurt. In Nederland doet het Rekenhof dat bijvoorbeeld regelmatig voor KBA’s en 

het Planbureau voor MER’s. Bij ons zou daarover ook kunnen worden nagedacht. 

Op het moment dat de strategische effecten van verschillende varianten in beeld zijn 

gebracht, moet er een maatschappelijk debat kunnen plaatsvinden. Zeker voor grote infrastructuurprojecten 

heeft het parlement een belangrijke rol te spelen in dat open maatschappelijk 

debat. 

Ik heb enkele voorbeelden waar het proces goed is verlopen. Een eerste goed voorbeeld is 

Projectdirectie ontwikkelingsschets Schelde-estuarium (ProSes): het proces dat uiteindelijk 

heeft geleid tot de verdieping van de Schelde. Daar heeft men gewerkt met een breed 

samengestelde stuurgroep. Het was extra gecompliceerd omdat het Vlaams-Nederlands 

was. Men is begonnen met een proces van ‘joint fact finding’: welke belangen spelen hier 

Dat zijn de economische belangen, waarvoor de verdieping bedoeld is, maar evengoed 

de milieubelangen met de bescherming van de natuur in het Schelde-estuarium, de landbouwbelangen 

en de lokale belangen met de bescherming tegen overstroming. Via een 

breed gedragen probleemanalyse is men de verschillende opties gaan onderzoeken en is 

men de verschillende strategische effecten gaan bekijken op een heel open manier. Die 

resultaten staan allemaal op de website van ProSes. Uiteindelijk is men tot een voorstel 

voor de verdieping gekomen, met daaraan tegelijk gekoppeld voorstellen voor natuurlijkheid 

en veiligheid bij overstromingen. Er werden bijkomende overstromingsgebieden 

gepland. 

Een ander goed voorbeeld is het zogenaamde Stakeholders Adviesforum Kanaal Gent- 

Terneuzen (SAF KGT). De BBL was daar mee onderdeel van. Het was opnieuw een breed 

samengesteld forum van stakeholders. Er is ook vertrokken van een brede probleemstelling. 

Uiteindelijk is men na zo’n transparant proces, waarvan alle onderzoeken en overlegverslagen 

beschikbaar zijn op de website, tot een voorkeursalternatief gekomen: een 

nieuwe zeesluis binnen het bestaande sluizencomplex in Terneuzen met randvoorwaarden 

op het vlak van waterbalans, verzilting, bescherming van natuurwaarden en dergelijke. 

Dat zijn robuuste besluiten. Zelfs als er politiek geïnspireerd protest tegen komt, zelfs 

van premier Balkenende van Nederland zoals bij de verdieping van de Schelde, kunnen 

die beslissingen door hun degelijke voorbereiding, de open manier waarop ze tot stand 

gekomen zijn en door hun breed maatschappelijk draagvlak niet zomaar van tafel worden 

geveegd. Ze bieden een goede basis om de uitvoering sneller en beter te laten verlopen. 

Ik geef nog twee andere voorbeelden, die zich meer op lokaal niveau situeren, meer 

bepaald in Antwerpen en Gent. In Antwerpen heb je twee zeer interessante projecten, 

namelijk ‘De kaaien zijn van ons’, over de heraanleg van de kaaien in Antwerpen, en Park 

Spoor Noord. Die twee projecten zijn met een heel open en transparant proces gestart. 

De uitvoering heeft ervoor gezorgd dat er een brede maatschappelijke consensus rond is 

ontstaan. 

In Gent heeft men intussen de traditie opgebouwd om de ruimtelijke uitvoeringsplannen 

die de stad zelf opmaakt, al in de voorfase, dus nog voor er politieke beslissingen over 

worden genomen, voor te leggen op hoorzittingen en dergelijke meer. Ik zit zelf in de 

gemeentelijke commissie Ruimtelijke Ordening van de stad Gent. Het is heel opvallend 

dat er, precies door met zo’n open en transparante startprocedure te werken, in het uiteindelijke 

openbare onderzoek zeer weinig bezwaarschriften worden ingediend. Dat heeft 

veel te maken met het feit dat veel van die discussies al beslecht worden in de vroege fase, 

dus voordat de eigenlijke plannen worden vastgelegd. 

De tweede stap is de formele planfase zelf, met de opmaak van ruimtelijke uitvoeringsplannen 

en de milieu- en bouwvergunningen. Als je met zo’n open en transparante 

conceptfase start, heb je het voordeel dat de project-MER alleen nog over de gekozen 


140 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

oplossing moet gaan. Je moet geen beleidsalternatieven meer onderzoeken, waardoor die 

fase vlotter kan verlopen. 

Daarnaast is er, zeker voor grote projecten, nog veel tijdwinst mogelijk door openbare 

onderzoeken samen te voeren. Nu heb je een openbaar onderzoek voor het ruimtelijk uitvoeringsplan, 

nadien een voor de bouwvergunning en vervolgens nog een voor de milieuvergunning. 

Dat zorgt voor veel onduidelijkheid. Burgers begrijpen het onderscheid vaak 

niet, en als ze bijvoorbeeld een milieubezwaar indienen in het kader van een bouwvergunning 

of een ruimtelijk uitvoeringsplan, krijgen ze vaak te horen dat het bezwaar niet 

ontvankelijk is omdat op dat moment niet naar de milieueffecten wordt gekeken, en vice 

versa. 

Het samenvoegen van al die openbare onderzoeken in één openbaar onderzoek zou voor 

meer duidelijkheid en minder frustraties bij de bevolking zorgen, en zou tegelijkertijd ook 

tijdwinst opleveren. 

Dat veronderstelt wel – en dat is iets waar wij weinig ervaring mee hebben – dat we moeten 

gaan naar veel meer uitvoeringsgerichte plannen. Een ruimtelijk uitvoeringsplan is nu 

meestal gewoon een bestemmingsplan, waarop men een paarse of een rode vlek inkleurt. 

De exacte invulling daarvan wordt dan bekeken in een bouwvergunning, de milieueffecten 

worden nog eens apart bekeken in een milieuvergunning. We moeten veel meer gaan naar 

geïntegreerde actieplannen, waarin al die zaken tegelijk aan bod komen en waarin bijvoorbeeld 

ook het flankerend beleid wordt meegenomen, en waarbij je niet die vaak kunstmatige 

opdeling in plannen en vergunning hebt. Dat veronderstelt dan weer een betere 

integratie van de bouwen de milieuvergunning. 

In de tweede fase kan zo’n meer uitvoeringsgerichte planning alleen maar lukken als je 

in de eerste fase een maatschappelijk draagvlak hebt op basis van een openbare en goed 

onderbouwde conceptfase. 

Ten slotte kan ook de uitvoeringsfase of de werffase veel vlotter verlopen als je in de conceptfase 

start met een breed maatschappelijk debat en als de fundamentele discussies en 

de discussies over eigendomsbelangen en dergelijke al beslecht zijn vooraleer de werken 

starten. Ik denk dan bijvoorbeeld aan compensaties voor natuur en landbouw, over mogelijkheden 

inzake grondruil en dergelijke meer. 

Het is ook belangrijk dat er bij de uitvoeringsfase een duidelijker onderscheid wordt 

gemaakt tussen het projectmanagement en het procesmanagement. Dat moeten twee 

aparte zaken zijn. Nu zijn die vaak versmolten en merken we dat degene die verantwoordelijk 

is voor het proces, tegelijkertijd ook verantwoordelijk is voor het project als 

dusdanig. Dat maakt dat het, zeker door de bevolking, niet meer als een onafhankelijk 

procesmanagement wordt beschouwd. Dat was bijvoorbeeld heel duidelijk het geval bij de 

Oosterweelverbinding en de BAM, die de twee rollen tegelijk op zich heeft genomen. Dat 

geeft aanleiding tot wrevel en frustratie. 

Er is hier al verschillende keren verwezen naar de verkokering van de administratie. Wij 

merken op het terrein dat dat soms echt problematisch aan het worden is. Een betere 

samenwerking tussen de verschillende administraties, zeker tussen de milieuadministaties 

en de ruimtelijkeordenings administraties, is echt belangrijk om tot een vlottere uitvoering 

van allerhande projecten te kunnen komen. 


Mevrouw Mieke Vogels: Ik heb één opmerking bij de voorbeelden die u aanhaalt. Er is 

natuurlijk een wereld van verschil tussen het creëren van een draagvlak voor een project 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 141 

als Park Spoor Noord, waarbij de omwonenden hun huizen in waarde kunnen zien stijgen 

door de aanleg van een groenzone, en het creëren van een draagvlak voor pakweg de 

Lange Wapper die om de hoek wordt aangelegd. 

De heer Erik Grietens: Het voorbeeld van Park Spoor Noord heb ik niet zozeer gegeven 

vanwege het maatschappelijke draagvlak. Ik kan misschien beter verwijzen naar ProSes, 

de verdieping van de Schelde, waar de tegenstellingen tussen de belangen in het begin 

bijzonder groot waren. De milieusector stond daar met getrokken messen tegenover de 

landbouw, en we stonden dan ook nog eens allemaal samen met getrokken messen tegenover 

de havenbelangen. Er was duidelijk sprake van tegengestelde belangen, en toch is het 

gelukt, weliswaar ook met de nodige tijdsinvesteringen en het nodige onderzoek. We moeten 

ook niet de illusie hebben dat zo’n groot werk op een jaar tijd kan worden gerealiseerd. 

Wat ik met die andere voorbeelden wou aantonen, is dat het belangrijk is dat je heel vroeg 

met openbaarheid begint om een draagvlak te krijgen, of het nu voor een park is of voor 

andere zaken. Op die manier krijg je minder bezwaren op het moment dat de formele procedures 

starten. 

Mevrouw Mieke Vogels: Ten gronde ben ik het met u eens, maar het ene project is het 

andere niet. 

De heer Erik Grietens: Park Spoor Noord gaat trouwens over veel meer dan alleen maar 

een park. Daar zitten bijvoorbeeld ook zeer grote vastgoedprojecten in. 

De heer Ludwig Caluwé: Ik ben het ermee eens dat we naar een strategisch effectenrapport 

moeten gaan en dat er nood is aan een globale integratie en een betere uitwerking van het 

voortraject, maar toch moeten we ook naar de mogelijke problemen en mogelijke punten 

van kritiek kijken. Gaan we bijvoorbeeld niet vaker meemaken dat, wanneer we breed 

gaan kijken waar iets het best wordt ingeplant, een heel grote groep van mensen verontrust 

zal raken die finaal nochtans niet gestoord wordt door de uiteindelijke keuze Vandaag 

maken we dat al vaak mee. Wanneer men met zoekzones werkt, zien we dat iedereen 

die in of aan de rand van die zoekzone valt, verontrust raakt. 

Wat de keuze van voorbeelden van geslaagden betreft, heb ik een aantal bedenkingen 

om daar ProSes bij te zetten. ProSes was heel goed om een project tussen Nederland en 

Vlaanderen tot een goed einde te brengen, in vergelijking met bijvoorbeeld de IJzeren 

Rijn. 

De stakeholders haven, natuur, landbouw worden in een te late fase betrokken. Bij de 

ontwikkeling van de langetermijnvisie was landbouw niet betrokken, met alle problemen 

van dien. 

Er was een verdrag. Indien men een referendum had gehouden in Zeeland, ondanks het 

prachtige ProSes-traject, over de verdieping van de Westerschelde, had men geen meerderheid 

gevonden. 

De heer Dirk de Kort: Wat bedoelt u met meer uitvoeringsgerichte plannen Tijdens een 

van de hoorzittingen heeft de Vlaamse Confederatie Bouw hier gewezen op het ruimtelijke 

management. Wij leggen alles te veel vast in plannen, waardoor we vastlopen. Zullen we 

met meer uitvoeringsgerichte plannen niet te veel in detail gaan, waardoor nadien heel de 

planprocedure opnieuw moet worden doorlopen zodra zich een wijziging voordoet 

De heer Erik Grietens: Ik heb het zelf altijd een slecht idee gevonden om te werken met 

zoekzones. Men gaat een zone dan heel duidelijk afbakenen. Iedereen die daar woont of 

een eigendom heeft, is dan onmiddellijk gealarmeerd. In andere dossiers hebben we ook 


142 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

al gemerkt dat zoekzones soms leiden tot speculatieve aankopen. Dat is niet zo’n goede 

manier van werken. We kunnen beter vertrekken vanuit de problematiek. Bij de glastuinbouw 

is het probleem dat er een tekort is aan ruimte voor die glastuinbouw. Daarover kan 

dan een maatschappelijk debat worden opgestart. Daar zullen wellicht alternatieven of 

mogelijkheden uit komen zonder dat er moet worden gewerkt met een zoekzone. 

Wat ProSes betreft, deel ik de kritiek dat de landbouw daar te laat in vertegenwoordigd 

was. Dat was ook het geval voor het voorbeeld van het stakeholdersadvies Kanaal Gent- 

Terneuzen. Daar was de landbouw helemaal niet bij betrokken. Bij de start van een proces 

moeten de stakeholders zo goed en breed mogelijk worden samengesteld. 

Dat er in Zeeland geen meerderheid bestaat voor de verdieping, dat durf ik niet te zeggen. 

De vertegenwoordigers van het gemeentelijke en provinciale niveau zaten daar wel mee 

aan tafel. Als ze daar problemen mee hadden, hadden ze dat daar moeten zeggen. 

We merkten ook uit de reacties in Nederland, toen het protest weer naar boven begon te 

komen, dat de gemaakte afspraken niet zomaar opzij kon worden geschoven omdat ook 

de milieuverenigingen en andere belangengroepen positie hadden gekozen pro ProSes. Dat 

maakt dat die beslissing stevig was en uiteindelijk overeind is gebleven. 

De laatste vraag ging over het meer uitvoeringsgericht plan. Ik heb zelf geen kant-enklaar 

voorstel. Het valt me dikwijls op dat er een heel kunstmatige opdeling is. Er is een 

opeenvolging van fases. Eerst is er het ruimtelijk uitvoeringsplan waar alleen maar een 

aantal bestemmingen worden vastgelegd. Je weet dan nog niet veel. Er komen reacties op 

omdat mensen een aantal dingen niet goed weten: hoe zal dat worden ingericht, hoe hoog 

zal er worden gebouwd, welk flankerend beleid zal ertegenover staan, wat zal de milieuimpact 

zijn Men zou meer naar echte actieplannen kunnen gaan op projectniveau. Zeker 

voor projecten is het belangrijk dat al die zaken meer geïntegreerd worden aangepakt met 

een soort plan van actie in plaats van een plan van aanleg. Hoe dat heel concreet moet, 

daar moet nog eens goed over worden nagedacht. 

De voorzitter: Ik heb zelf de milieubeweging zien evolueren gedurende dertig jaar. Er is 

een duidelijke bereidheid om mee na te denken en te zoeken naar oplossingen. Dat lijkt 

me heel constructief. De polarisatie, ook bij de landbouworganisaties, de blokkades enzovoort, 

leidden tot niets. U hebt een paar voorbeelden gegeven waar het goed lukt. Daar 

was ten eerste een zeer sterke politieke sturing, ten tweede heeft men mensen vrijgemaakt 

om dat te kunnen doen en ten derde waren dat mensen die een helikoptervisie hadden om 

dat waar te maken 

U hebt zelf gezegd wat u over bepaalde delen van onze Vlaamse administratie denkt. Ik 

heb het gevoelen dat in dat deel van de administratie de helikoptervisie ontbreekt. Daar is 

een sterk gespecialiseerde kennis aanwezig van de eigen materie en de regelgeving, maar de 

helikoptervisie ontbreekt. Daar heeft de strijd tussen de politiek en haar administratie mee 

te maken. Vandaag kan dat in een aantal grotere dossiers die duidelijk afgebakend zijn en 

waar die drie elementen voor aanwezig zijn. 

Vandaag is er een personeelsstop: er zullen geen bijkomende ambtenaren worden aangeworven. 

Die ambtenaren zouden vanuit hun ervaring die brede visie hebben. Vandaag 

hollen onze topambtenaren al van de ene vergadering naar de volgende en ze worden deels 

overruled door het werk. Ik vrees dat zelfs voor een groot aantal grote Vlaamse projecten 

de mankracht niet aanwezig is om heel dat overleg constant te organiseren. We hebben 

daar gewoon de tijd niet voor. Ook op het lokale vlak is dat niet mogelijk. We zullen moeten 

zoeken naar een sterke synthese, die gestuurd wordt maar die voldoende ruimte laat 

om na te denken over alternatieven. Er moet ook een bereidheid zijn om van het eigen 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 143 

gelijk af te stappen. Wel moet er ergens een praatprent zijn van in het begin. Dat zal een 

heel moeilijke oefening zijn. 

Dan is er nog de burgerdemocratie met de rechten van het individu. Ik heb ook het gevoel 

dat veel milieuargumenten vandaag worden gebruikt uit pure nimby-overwegingen. Iedereen 

kan daar tientallen voorbeelden van geven. Het circuit van Zolder is een vroeger genomen 

beslissing, er zijn een aantal randvoorwaarden voor gecreëerd, maar enkele bewoners 

van de onmiddellijke omgeving zijn de bestaande milieuwetgeving gaan gebruiken tegen 

het bestaande circuit, hoewel ze daar veel later zijn komen wonen. Dan is de vraag: hoe 

kunnen we voldoende bestuurskracht in Vlaanderen blijven ontwikkelen om de blokkering 

te kunnen doorbreken Hoe kunnen we de kennis en de capaciteit aan helikoptervisie 

aanwenden 

Juist omdat gespecialiseerde kennis nodig is, hebben ook alle organisaties, zoals de landbouworganisaties 

en de grotere milieuorganisaties, specialisten. Maar dat zijn witte raven. 

De heer Marino Keulen: In Nederland doorworstelen ze hetzelfde proces. Ze hebben wat 

voorsprong op ons. Men is daar bezig met een aanzienlijke afbouw van het ambtenarenbestand, 

ook in crisistijden. Misschien moeten we bij hen eens inlichtingen inwinnen over 

hoe ze die twee processen integreren. Ze doen dat echter, en niet in geringe mate. Ze worstelen 

met dezelfde problematiek als wij. Ze staan wat verder. 

De voorzitter: Nederland is interessant, maar het is zeker niet waar dat Nederland altijd 

vooruitloopt. 

De heer Marino Keulen: Ik meen dat de Nederlanders wat dit betreft een aantal stappen 

verder staan dan wij, en ze doen dat terwijl ze tegelijk hun ambtenarenbestand vrij substantieel 

afbouwen. 

Mijnheer Grietens, u bent heel constructief met uw pleidooi voor het verlichten van procedures, 

voor het integreren van dingen zodat ze vlotter verlopen. Interessant is ook uw 

idee van een onafhankelijke second opinion. Dat zou natuurlijk bijna parallel moeten 

gebeuren, want als het naderhand komt, krijgen we opnieuw een vertraging van de procedure, 

een zwaardere procedure. Ook is het vandaag de realiteit dat heel het opstellen van 

MER’s een hooggespecialiseerd iets is geworden, waaraan consultants een meer dan dikke 

boterham verdienen. Zeker wat bepaalde project-MER’s betreft, vraag ik me af wie ze 

nog leest, wie ze nog kan behappen en wie daar nog de verantwoordelijkheid voor neemt. 

U had het over het Rekenhof en het planbureau in verband met die second opinion. Het 

risico bestaat dat die instellingen op hun beurt consultants gaan inhuren om die second 

opinion te kunnen formuleren. Er is immers hooggespecialiseerde kennis nodig om daar 

ook echt inhoud aan te kunnen geven. Hoe ziet u dat Kan dat parallel, en niet naderhand 

Wie kan dat vandaag eigenlijk nog Iedereen met gemeentelijke ervaring weet dat 

men met zo’n project-MER letterlijk een boer van zijn paard kan slaan. Niemand neemt 

daar nog de verantwoordelijkheid voor. Heel veel mensen krijgen het ook niet meer gelezen. 

Het is heel erg dat ik dat moet zeggen, maar het is gewoon de realiteit. 

De heer Ludwig Caluwé: Mijnheer Grietens, net als velen pleit u ervoor om de inspraak 

in het voortraject te vergroten, te verbeteren en meer kwaliteitsvol te maken. Zou dat dan 

nadien geplande procedures overbodig maken 

De heer Erik Grietens: Het volledig uitschakelen van de openbaarheid in die tweede 

fase lijkt me geen goed idee. De visie van de BBL is dat die eerste fase echt voor een 

maatschappelijk debat zou worden gebruikt, en dat de tweede fase, die van het klassieke 

openbaar onderzoek, veeleer zou worden gebruikt voor de persoonlijke belangen, de 

eigendomsbelangen en dergelijke meer, dus voor de meer concrete, praktische ingrepen 


144 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

en de gevolgen daarvan. Wel lijkt het me zeer zinvol dat er in die uitvoeringsfase geen 

sprake meer zou zijn van drie openbare onderzoeken, zoals nu wel het geval is. Er is een 

onderzoek voor het RUP, een voor de bouwvergunning en nog een voor de milieuvergunning. 

Dat zou samen en in één keer kunnen gebeuren. Voor de bevolking zou dat heel wat 

duidelijker zijn. Ik ben het er volledig mee eens dat de MER’s veel te gespecialiseerd zijn. 

Ook ik moet toegeven dat ik na lezing van sommige MER’s niet weet wat nu eigenlijk de 

milieueffecten zijn. Die moeten veel korter en krachtiger zijn. In feite volstaan vijf bladzijden 

om de impact op de luchtkwaliteit weer te geven. 

De heer Marino Keulen: Dan komt men in een situatie terecht dat het gewoon een vormelement 

wordt of dat men er zijn handen van afhoudt omdat niemand het nog begrijpt. Het 

is belangrijk dat ook u aandringt op eenvoud, transparantie en doelmatigheid. 

De heer Erik Grietens: Ik denk niet dat een second opinion standaard bij elk MER of 

bij elke kosten-batenanalyse moet worden opgenomen. Steekproefgewijs of bij een aantal 

grote projecten zou dat kunnen gebeuren als een bijkomende garantie voor een onafhankelijk 

onderzoek. 

De heer Marino Keulen: Stelt u voor om dat parallel te doen 

De heer Erik Grietens: Dat is wat moeilijk. Men kan moeilijk een second opinion vragen 

over iets dat nog niet af is. Bij het stakeholdersadvies voor het kanaal Gent-Terneuzen is 

dat gebeurd voor de kosten-batenanalyse en voor het milieuonderzoek. Veel tijd heeft dat 

toch niet in beslag genomen. De second opinion is uitgevoerd op het ogenblik dat de discussies 

in het stakeholdersoverleg liepen. 

De heer Marino Keulen: Met de Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel hebben we dat 

ook meegemaakt. Op een bepaald moment was er een gerucht over rechter en partij. 

Daarna hoort men daar weer niets meer van. Dan kan zoiets wel helpen. Met deze commissie 

willen we echter net vertragingen vermijden. 

De heer Erik Grietens: De voorzitter had het ook over het feit dat de helikoptervisie ontbreekt. 

Ik ben het daar volledig mee eens. Dat kan men opvangen door die ‘joint fact 

finding’, door een breed stakeholdersoverleg, waar ik het daarnet over had. Als iedereen 

zijn probleem daar op tafel legt, ontstaat er ook een beter begrip van de problemen van de 

andere. Op die manier ontstaat er een breed gedragen probleemdefinitie en is er vanaf het 

begin een helikoptervisie. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 145 

VII. 1 FEBRUARI 2010 

GEDACHTEWISSELING MET DE VERENIGING VAN VLAAMSE STEDEN EN 

GEMEENTEN 

GEDACHTEWISSELING MET EEN VERTEGENWOORDIGER VAN DE DIREC- 

TION GÉNÉRALE OPÉRATIONNELLE DU TERROIRE, LOGEMENT, PATRI- 

MOINE ET ENERGIE VAN DE SERVICE PUBLIC DE WALLONIE 

1. Gedachtewisseling met de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten over de bevraging 

van de lokale besturen over de procedures bij grote investeringsprojecten 

1.1. Uiteenzetting door de heer Luc Martens, bestuurslid, en de heer Xavier Buijs, stafmedewerker 

ruimtelijke ordening en huisvesting, van de Vereniging van Vlaamse Steden 

en Gemeenten (VVSG) 

De heer Luc Martens: Ik zal een korte inleiding geven en de heer Buijs zal ingaan op de 

details. 

Als we het hebben over de versnelling van maatschappelijke projecten, dan zou het onheus 

zijn de indruk te wekken dat er nog niets is gebeurd. Er is heel wat gebeurd. In heel wat 

beleidsnota’s staan verschillende intenties die erop gericht zijn die versnelling door te zetten. 

Dat neemt niet weg dat er heel wat knelpunten zijn bij lokale besturen. Het is belangrijk 

om voor een aantal sectoren proberen uit te zoeken wat een goede aanpak zou kunnen 

zijn. 

We hebben een bevraging gedaan bij lokale besturen in een moeilijke periode. Het einde 

van het jaar is een drukke periode voor de lokale besturen. Toch heeft een groot aantal 

personen deelgenomen aan de bevraging. Wat we hier vandaag voorstellen, bevat niet 

alles, maar geeft toch goed weer wat er leeft bij de lokale mandatarissen. 

De versnelling van maatschappelijk belangrijke projecten mag zich niet beperken tot de 

grote Vlaamse projecten. Het gaat bijvoorbeeld ook over een fietspad dat moet worden 

aangelegd, over een bedrijventerrein dat moet worden ontwikkeld. Het gaat dus niet alleen 

over door de Vlaamse overheid aangestuurde projecten, maar ook over projecten die relevant 

zijn en vaak een hefboom vormen in het beleid van de lokale besturen. Het betekent 

dat we resultaten verwachten. 

Op heel wat vlakken zijn er al initiatieven genomen: op het vlak van de ruimtelijke planning, 

van de stedenbouwkundige vergunningsproblemen, van mobiliteit. Om over de 

impact van vele van die initiatieven te oordelen, is het echter nog te vroeg. Ze bieden toch 

een zeker perspectief en een zekere hoop. 

De heer Xavier Buijs: Zoals u allemaal wel weet, heeft de vorige Vlaamse Regering het 

decreet Ruimtelijke Ordening gewijzigd en op dat moment zijn een groot aantal verschillende 

initiatieven genomen, die moeten bijdragen tot een zekere versnelling. Het is vaker 

mogelijk om af te wijken van stedenbouwkundige voorschriften. Daar kun je voor of 

tegen zijn, maar dat heeft als gevolg gehad dat men in veel minder gevallen een ruimtelijk 

uitvoeringsplan heeft moeten opmaken. Voor windmolenparken bijvoorbeeld moet men 

dat niet altijd meer op voorhand doen. Daardoor wordt de beslissingstijd die men nodig 

heeft om een dergelijk park te plaatsen, verkort. 

Ook is het mogelijk om grootschalige stedenbouwkundige projecten sneller erkend te krijgen. 

Bij mijn weten is geen enkel project daadwerkelijk als een grootschalig stedenbouwkundig 

project van gewestelijk, provinciaal of lokaal belang erkend, maar het biedt wel 

mogelijkheden om in de toekomst daar te gaan versnellen. 


146 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Ook het integratiespoor is belangrijk. We zullen straks zien dat de milieueffectrapportage 

een enorm vertragend effect heeft. De vorige Vlaamse Regering heeft al een integratiespoor 

willen opzetten, dat toelaat om al in heel vroeg stadium een idee te hebben van 

eventuele relevante milieueffecten. 

De heer Luc Martens: We moeten inderdaad iets doen op het vlak van ruimtelijke ordening. 

Er zijn al ernstige inspanningen geleverd. Toch duurt het nog altijd vaak vijf jaar eer 

men tot de echte realisatie van een project kan overgaan. In Vlaanderen wordt men vaak 

geconfronteerd met wachtlijsten om toegang te krijgen tot sociale woningen. Het gaat dus 

vaak om heel precaire situaties. Elk jaar dat men moet wachten is een jaar te veel. Heel 

wat van de intenties en van de aanpassingen in de regelgeving hebben toch nog niet voldoende 

impact gehad op het beleid. 

Ook in de diverse beleidsnota’s wordt echt veel aandacht besteed aan de versnelling. In de 

beleidsnota’s Ruimtelijke Ordening, Wonen, Mobiliteit en Openbare Werken, Leefmilieu 

en Natuur, maar ook op het vlak van Welzijn – in al die domeinen vindt men concrete 

vooruitzichten van initiatieven die men wenst te nemen. Ook de Vlaamse Regering wil 

trouwens een expertencommissie investeringsprojecten opzetten die precies moet uitzoeken 

hoe ingewikkelde vergunningsprocedures voor infrastructuurprojecten in Vlaanderen 

versneld, efficiënter en niet het minst rechtszekerder kunnen verlopen. Een van de problemen 

die de snelheid vaak doorkruist, is de grote rechtsonzekerheid waarmee lokale besturen 

worden geconfronteerd in een veelheid van domeinen. Men begint te goeder trouw aan 

een project, om uiteindelijk vast te stellen dat een beroep – dat al dan niet breed gedragen 

is – dit helemaal doorkruist en men met heel wat juridische problemen wordt geconfronteerd, 

die een grote maatschappelijke impact kunnen hebben. De rechtsonzekerheid leidt 

heel vaak tot een bijzonder grote vertraging bij de realisatie van projecten. 

In de nota van de VVSG kunnen we heel wat elementen aanduiden die heel concreet zijn. 

We hopen dat het parlement die uiteindelijk zal ondersteunen. Uit de enquête die we hebben 

gehouden, blijkt dat de problematiek ruimer is dan de gewestelijke projecten. Het 

gaat heel vaak om lokale projecten, die ter plekke echter zeer belangrijk kunnen zijn. 

Welke knelpunten ervaren onze bestuurders Ze worden geconfronteerd met een bijzonder 

complexe en snel veranderende regelgeving. Ook hier is ruimtelijke ordening een van de 

meest manifeste voorbeelden, maar zeker niet het enige. Ook op andere domeinen stelt 

men vast dat men echt op zijn hoede moet zijn. Zeker kleine besturen hebben het vaak 

bijzonder moeilijk om zich de hele, steeds wijzigende, regelgeving telkens opnieuw eigen 

te maken. Ik kan verwijzen naar het recente gronden pandenbeleid. Het is vaak een race 

tegen de tijd om dat allemaal te verwerken. Men wordt in de nieuwe decretale regeling 

ook geconfronteerd met vervaltermijnen. Als men de procedures niet goed beheerst, heeft 

men al moeilijkheden vanaf het begin. In het verleden heeft men dus al een sterk negatieve 

ervaring opgedaan. Zich telkens opnieuw een regelgeving moeten eigen maken, is niet 

evident. Er is niet alleen de snelheid van de verandering maar ook de veelheid van plannen 

die cumulatief werkt en waar ook veel tijd in kruipt. De VVSG opteert ervoor dat men 

de strategische plannen die in het begin van een legislatuur worden goedgekeurd, de basis 

zouden moeten vormen, wat niet verhindert dat een en ander kan worden verfijnd en uitgediept. 

Men moet daarbij uiteraard rekening houden met de budgettaire mogelijkheden. 

Door de snelle en complexe regelgeving moet men ook steeds meer een beroep doen op 

specialisten. Als men die zelf niet heeft, moet men zich tot de privémarkt richten, vaak 

aan prijzen die niet evident zijn. Of het nu gaat over rechtspositieregeling of over aspecten 

van ruimtelijke ordening en stedenbouwkundige planning, dit weegt zeer zwaar door. Aan 

een MER moet een onderzoek voorafgaan dat vele maanden in beslag neemt. Nadien 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 147 

moet men de oefening nog een tweede keer doen, maar dan meer in de diepte. Dat werkt 

enorm vertragend voor de lokale besturen. Hetzelfde geldt trouwens ook voor woonzorgcentra. 

Voor men de eerste vergunning krijgt, heeft men al een strategische nota gemaakt, 

die formeel nog niet zo heet. In een volgende fase moet men dan een echt strategisch plan 

indienen, maar de kern daarvan maakt al integraal deel uit van de voorafgaande vergunning. 

Men moet dus tot tweemaal toe dit soort van oefening maken: dat is zeer lastig en 

vertragend voor de lokale besturen. 

Een ander knelpunt is de betutteling die men in de gemeentebesturen ervaart met de 

ambtelijke adviezen vanuit de overheden die adviseren en desgevallend ook goedkeuren. 

We stellen vast dat ook wanneer de lokale besturen met bijzonder veel ernst hebben 

gewerkt, expertise hebben verzameld, alles grondig hebben doorgepraat met 

mensen, een draagvlak hebben gevonden, ze geconfronteerd worden met mensen die 

hun eigen bevoegdheid zelfs overschrijden om zich te moeien in politieke keuzes die 

gemaakt worden. Maar het zijn de lokale bestuurders die zich uiteindelijk om de zes 

jaar moeten verantwoorden voor de kiezers. Soms gaat het heel ver en stelt men vast dat er 

vaak achterliggende theoretische concepten zijn. De mensen zijn nochtans goed geschoold 

en ‘geïntentioneerd’. 

Wat daarbij ook vaak ontbreekt, is de integratie in de dingen. Men moet een hele reeks 

adviezen opvragen. Vaak gaat het om vijf, zes adviezen. Al die adviezen staan los van 

elkaar. De Vlaamse overheid die een poging doet om de besturen op een geïntegreerde 

manier te ondersteunen, zou ook moeten proberen om die zaken te integreren, maar dit 

is in sterke mate niet het geval. Het is daar dat er een grote uitdaging ligt. Ook de lokale 

besturen hebben nog een weg af te leggen, maar het is evident dat de overheden waarmee 

ze moeten samenwerken, dat ook moeten doen. Het is niet goed om in verdeelde slagorde 

op te treden. Soms gaat het om bindende adviezen bij beslissingen en die zijn niet anders 

dan bindende adviezen en de facto eigenlijk al beslissingen, maar heel vaak gaat het om 

aanvechtingen. Er stelt zich daar toch wel een groot probleem. Dat is het geval wanneer 

het gaat om de advisering bij een structuurplan of ruimtelijke uitvoeringsplannen, over de 

provinciale auditcommissie, over wegeniswerken. Het probleem kan zijn dat een auditor 

een eigen opvatting heeft en dat die vanuit zijn machtige positie zo zwaar kan doorwegen 

op het dossier dat vele anderen moeten plooien, met alle vertraging bij elke nieuwe onderhandeling 

van dien. De vraag moet zijn hoe we vlot kunnen werken, niet over hoe we snel 

en haastig kunnen werken. 

Het gaat niet alleen over het feit dat er niet voldoende geïntegreerd wordt gewerkt, maar 

ook over het feit dat men niet altijd dezelfde kijk op de zaak heeft. Men loopt niet alleen 

naast elkaar, vaak spreekt men elkaar zelfs tegen, ook op basis van hetzelfde dossier 

omdat het anders wordt gelezen. Door meer en eerder aan tafel te gaan zitten, zou men 

wellicht tot een soort afspraak kunnen komen, niet alleen voor wat de procedure betreft, 

maar ook voor wat het concept betreft. 

De financiële beperking is een ander element waarmee de besturen worden geconfronteerd. 

Ik heb het niet alleen over het kwantitatieve, over een te kleine enveloppe, maar ook 

over het feit dat men soms niet weet wanneer de subsidies komen – en dat kan verlammend 

werken. Soms worden ze verschoven zonder dat daarover gecommuniceerd wordt. 

Soms komt men via via te weten dat het toch niet 2011 wordt, maar 2013. Vaak gaat het 

om gemengde projecten en moeten de lokale besturen budgettaire ingrepen doen, om dan 

later vast te stellen dat er weer moet worden herschikt. Zulke zaken maken het niet makkelijk 

voor de lokale besturen om daar altijd adequaat mee om te gaan. 

Veel van de financiële beperkingen vloeien voort uit de tijdrovende procedures die men 

moet doorlopen om Europese subsidies te krijgen. Het is een hele techniek op zich om in 


148 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

de eerste plaats de goede bondgenoot te vinden ter ondersteuning van de vraagstelling en 

om daarna de goeie weg te vinden om in de prijzen te vallen. Het traject is heel risicovol. 

We stellen ook breed maatschappelijk het nimbysyndroom vast: blijf uit mijn tuin en ook 

uit mijn achtertuin. Het is een syndroom dat almaar meer voorkomt voor kleine en grote 

dingen. Probeert u maar even om een parkeermeter neer te poten, u zult in de hele straat 

moeten leuren voor u hem kwijtgeraakt, want niemand zal hem voor zijn deur willen. Het 

gaat niet alleen over parkeermeters, maar ook over veel belangrijker zaken. De ergernis is 

vaak heel groot. Blijkbaar kan men zich in deze samenleving steeds minder vinden in het 

verhaal van de publieke ruimte, van het gemeenschappelijke. Hierdoor wordt het werken 

natuurlijk heel moeilijk. 

Een ander specifiek knelpunt zijn de onteigeningen. Ze veroorzaken vertraging in de 

schattings verslagen. Ik wil daarmee niet beweren dat de mensen die vandaag in de comités 

zitten, slecht werk leveren, want ze nemen het belangrijke initiatief om ons te ondersteunen 

ten aanzien van de federale overheid, maar zo is bijvoorbeeld het comité van aankoop 

onderbemand. De mensen handelen naar best vermogen, maar het vraagt heel veel tijd om 

iets te kopen of te verkopen. Er gaat heel veel tijd over vooraleer men duidelijkheid heeft 

en de juridische procedures doorlopen zijn. 

De heer Xavier Buijs: De afgelopen jaren zijn de gemeenten steeds actievere actoren geworden 

bij de aan- en verkoop van gronden. Dat is een algemene tendens. We merken steeds 

meer dat men aan de lokale overheden vraagt niet alles over te laten aan het privé-initiatief. 

Door middel van de autonome gemeentebedrijven kunnen de lokale overheden wel 

degelijk een rol spelen inzake het gronden pandenbeleid. De gemeenten willen wel een 

actief gronden pandenbeleid voeren, maar hebben vaak niet genoeg middelen. Ook het 

gebrek aan knowhow bemoeilijkt de zaken. In de steden zijn er meer projecten maar in de 

kleine gemeenten is er soms een gebrek aan ervaring en knowhow. 

De heer Luc Martens: Wij hebben ook een aantal voorstellen ter verbetering. Veel regelgeving 

sijpelt vanuit Europa door naar het Vlaamse niveau. We moeten erover waken dat 

wat Europees geregeld wordt, ook werkbaar is. 

Ook al zijn er aanvaardbare termijnen in de formele procedures, er blijft altijd nog een 

heel deel informele procedure. Binnen dat informele moeten een aantal randvoorwaarden 

worden gerespecteerd, want daar zitten de oorzaken van de vertraging. Er is nood aan een 

goede probleemstelling, aan een goede projectdefinitie met de daarbij horende planning, 

aan voldoende maatschappelijk draagvlak en aan een politieke overeenstemming om het 

project te dragen. 

Snelheid is overigens geen doel op zich. Het is evident dat ook de kwaliteit moet worden 

gewaarborgd, en dat laatste vereist dat er een maatschappelijk draagvlak wordt gecreëerd. 

Er is een evenwicht tussen de twee nodig. Planmatig werken heeft bovendien voorrang op 

ad hoc werken. 

We hebben een aantal algemene en een aantal sectorale voorstellen. Algemeen is er nood 

aan een goede vertaling van de EU-wetgeving in de Vlaamse decreetgeving. Daarnaast 

moeten we verder werk maken van een interne staatshervorming. Er moeten bevoegdheden 

van het federale niveau naar het Vlaamse niveau worden overgeheveld, maar minstens 

even belangrijk is dat Vlaanderen bevoegdheden doorschuift naar de lokale besturen op 

basis van het principe van de subsidiariteit. En niet enkel de centrumsteden hebben goede 

argumenten om meer bevoegdheden te krijgen. Die argumenten zijn niet alleen inhoudelijk 

– uitdrukking geven aan de diversiteit – maar hebben ook te maken met de wijze 

waarop de financiering gebeurt: misschien kan men met een ‘enveloppe financiering’ tot 

betere resultaten komen. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 149 

Er is ook vertrouwen nodig in de lokale besturen. Nu lijkt het alsof de decreetgever er een 

soort wantrouwen tegenover koestert: men wil elke mogelijkheid tot misbruik voorkomen. 

Uiteraard mag er geen misbruik zijn. Maar soms lijkt het alsof men voor 5 percent misbruiken 

de 95 percent anderen die daar niet in meegaan, gijzelt en in dezelfde rigiditeit vat. 

Dat is geen goede benadering. Ik pleit niet voor enige vorm van laksheid, maar wel voor 

meer vertrouwen in de lokale besturen, die heel sterk worden gecontroleerd door de mensen 

ter plaatse. Het is een uitgesproken democratisch bestel, waar ook de publieke opinie 

heel alert bij aanwezig is en de nodige waakzaamheid aan de dag legt. Vandaag is er een 

grote professionaliteit en fierheid om wat men doet, op een goede manier te doen. 

Wij moeten vragen dat de Vlaamse ambtenaren hun bevoegdheden niet overschrijden, in 

die zin dat ze oordelen vanuit datgene waarvoor ze bevoegd zijn, liefst in samenspraak met 

de collega’s, in plaats van op een onderhuidse manier de besluitvorming te proberen aan 

te sturen. 

Een volgende punt betreft duidelijke regelgeving, en tegelijk ook wetsmatiging. We vragen 

dat men een grotere selectiviteit aan de dag zou leggen, of dat men ze in meer algemene 

termen zou stellen, met ruimte voor de lokale besturen om er een eigen invulling aan te 

geven. 

Wanneer een belangrijk project zich voordoet, is het belangrijk dat ofwel een van de ambtenaren 

ofwel een toegevoegde ambtenaar als het ware een coördinenerende opdracht kan 

krijgen om het hele project te begeleiden en om te waken over de integratie, die eigenlijk 

ook in het advies zelf zou moeten zitten. 

Er is ook een noodzaak aan gezonde financiële middelen voor de gemeenten, hetzij via het 

Gemeentefonds, hetzij via het Stedenfonds en het Plattelandsfonds. Dat kan onder meer 

door de subsidies meer overzichtelijk en doorzichtig te maken, vooral wanneer het gaat 

over de middelen die vanuit Europa moeten komen. 

De heer Xavier Buijs: Tijdens de enquête hebben we aan de verschillende burgemeesters 

en schepenen gevraagd of zij voorstellen hadden over hoe ruimtelijke projecten kunnen 

worden versneld. Ik heb die voorstellen thematisch onderverdeeld: ruimtelijke ordening, 

mobiliteit, milieueffectenrapport en projectontwikkeling. Ik zal ze nu kort overlopen. 

De meeste gemeenten hebben natuurlijk een structuurplan, al is nog altijd 20 percent van 

de gemeenten aan het werken aan een eerste structuurplan. Daarnaast zijn er heel wat 

gemeenten die hun eigen structuurplan graag willen aanpassen aan de nieuwe omstandigheden. 

Men schrikt daar echter wat voor terug, omdat het op dit moment te zeer een 

invuloefening is, te detaillistisch, te weinig sturend op hoofdlijnen. 

Zeker op het vlak van de ruimtelijke ordening voelden wij heel duidelijk dat de Vlaamse 

en de provinciale ambtenaren in de informele, voorafgaande fase moeilijk het achterste 

van hun tong laten zien. Pas op de plenaire vergadering, op het moment dat het ruimtelijke 

uitvoeringsplan voorlopig wordt vastgesteld, komt men tot definitieve adviezen. 

Als dat inhoudelijk belangrijke adviezen zijn, heeft dat tot gevolg dat men de voorlopige 

vaststelling van het ontwerp moet vertragen, omdat men die opmerkingen alsnog wil verwerken. 

We stellen ook vast dat gemeenten, is het nu voor een stedenbouwkundige vergunning of 

voor een ruimtelijk uitvoeringsplan, verschillende adviezen moeten inwinnen. Heel veel 

gemeenten kunnen die adviezen ook goed gebruiken, maar er zijn soms adviezen van de 

Vlaamse overheid die elkaar onderling tegenspreken. En dan is het moeilijk om daar als 

gemeente mee om te gaan. Men gaat dan de adviezen onderling tegen elkaar afwegen en 


150 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

de best mogelijke beslissing nemen. Maar het zou toch fijn zijn, mocht Vlaanderen al dat 

werk doen, zodat de gemeente veel sneller kan vergunnen. 

Als de gemeente zelf een stedenbouwkundige aanvraag indient, verleent ze de stedenbouwkundige 

vergunning natuurlijk niet aan zichzelf. Ze dient haar aanvraag in bij het 

gewest, maar moet daar later wel nog over adviseren. Eigenlijk moet de gemeente vandaag 

dus over haar eigen stedenbouwkundige aanvraag een advies indienen. Wij stellen voor 

om dat te schrappen, want men gaat de eigen vergunningsaanvraag uiteraard altijd positief 

adviseren. 

Tot slot stellen we vast dat er met de laatste decreetswijziging van het decreet Ruimtelijke 

Ordening administratiefrechtelijke faciliteiten worden geboden voor projecten van gewestelijk 

belang. Ook dat is nog nooit concreet toegepast. Het is enkel voorbehouden voor 

de gewestelijke projecten. Ons voorstel zou zijn om dat uit te breiden naar gemeentelijke 

projecten, zodat ook lokale besturen eventueel kunnen profiteren van de regeling waarbij 

kan worden afgeweken van bijvoorbeeld de samenstelling van het aanvraagdossier, de 

chronologie van het procedureverloop of de duur van de behandelingstermijnen. Waarom 

behoudt Vlaanderen dat enkel voor zichzelf voor, en niet voor de gemeenten 

Met betrekking tot mobiliteit hebben we een tweetal voorstellen. Ten eerste is het aangewezen 

dat de dossiers worden gebundeld: één subsidie-instrument voor de aanleg van de 

fietsinfrastructuur, met inbegrip van de kunstwerken. Nu moeten daar twee dossiers voor 

worden ingediend, eentje voor de aanleg van de fietspaden zelf en eentje voor de benodigde 

kunstwerken. Dat is al te gek, dat zou moeten worden gebundeld in één dossier. 

Ook de starten de projectnota zouden, althans voor de kleinere projecten, die eigenlijk 

zonneklaar zijn, kunnen worden samengevoegd, zodat gemeenten gemakkelijker tot een 

besluit kunnen komen. 

We hebben specifiek gepolst naar de milieueffectenrapportage omdat we voelden dat daar 

bij de verschillende gemeenten toch wel wat frustratie zat. Dat bleek waar te zijn, want 

zowat iedere respondent heeft daar iets over gezegd. 

De eerste opmerking is dat we denken dat Vlaanderen echt wel mag werken aan het vergroten 

van het draagvlak van de milieueffectenrapportage. Heel veel bestuurders van steden 

en gemeenten weten nog niet goed wat de noodzaak is van een MER of een screening 

en hoe ze daar tegenaan moeten kijken. Als men het nut en de noodzaak daarvan beter 

inziet, zal de kritiek op het instrument van de milieueffectenrapportage wel verzachten. 

Wel denken we dat heel kleine projecten kunnen worden vrijgesteld van een screening. Een 

screening gaat na of het nodig is dat er voor een ruimtelijk uitvoeringsplan later een MER 

wordt opgesteld. In een aantal gevallen is het evident dat dat niet nodig is. Er was een 

gemeente die een ruimtelijk uitvoeringsplan zonevreemd voetbalterrein aanhaalde. Dat 

voetbalterrein ligt er al tientallen jaren, en er zijn geen plannen om dat verder uit te breiden. 

Het was zonneklaar dat dat geen enkele impact had op het milieu, en toch moest de 

gemeente die screening doen. Dat betekent in de praktijk een vertraging van zes maanden. 

Slank ook de inhoud af tot het meest essentiële. Veel gemeenten zeggen dat er steeds maar 

rapporten worden geschreven waarin staat wat ze zelf al lang wisten of op een andere 

manier ook te weten zouden zijn gekomen. Dat ondermijnt het draagvlak van de milieueffectenrapportage 

en is erg vertragend. 

Tot slot pleiten we ervoor dat de diverse adviesverlenende instanties tot een vlotte en 

inhoudelijk goed onderbouwde adviesverlening komen. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 151 

Vervolgens hebben we een rommelpot van verschillende subsidiestromen en dergelijke die 

heel erg relevant zijn voor de ontwikkeling van projecten. We stellen vast dat er bij vele 

steden en gemeenten nog altijd onduidelijkheid bestaat over het volgende. Ze willen een 

machtiging krijgen om te onteigenen. Daarvoor spreken ze de Vlaamse Regering aan, 

maar ze weten niet goed wie ze moeten aanspreken bij de Vlaamse Regering: de minister 

van Binnenlandse Aangelegenheden of de vakminister. 

Het volgende is zojuist bij de knelpunten al ruim aan bod gekomen. Op het vlak van 

onteigeningen is het echt noodzakelijk dat we in een soort trapsysteem zouden nagaan 

of we met het federale niveau kunnen onderhandelen zodat dat daadwerkelijk verbetert. 

Als dat niet nodig is, moeten we echt pleiten voor een regionalisering van de comités van 

aankoop zodat de lokale besturen met hun eigen mensen daar een beroep op kunnen doen 

en sneller die schattingen daadwerkelijk in bezit krijgen. Daarbij is ook belangrijk dat die 

schattingen realistisch zijn. We hebben daar uitgebreid over gediscussieerd. Men kan nu 

eigenlijk ook al een landmeter aanstellen, maar dat heeft een prijsopdrijvende werking. 

Het comité van aankoop schat realistischer, met lagere prijzen die de plaatselijke overheden 

gemakkelijker kunnen betalen. Het is belangrijk dat we dat niet uit handen geven aan 

de privésector. 

Ook de procedures in verband met sociale huisvesting moeten sneller. Wat betreft de renovatie 

van woonzorgcentra is gezegd dat er nu op verschillende momenten een zorgstrategisch 

plan nodig is. Bij de voorafgaande vergunning moet men al een soort zorgstrategisch 

plan inleveren. Dat moet men later nog eens indienen. Schaf dat op het tweede moment af 

zodat ook op dat vlak de procedures kunnen versnellen. 

De heer Luc Martens: Er is de zorg voor de middelen voor schoolgebouwen. Men heeft 

in de vorige Vlaamse Regering een grote inspanning gedaan met een eigen wijze van 

financiering om daar wat snelheid in te krijgen. Tegelijk is duidelijk dat de wachttijd voor 

schoolgebouwen nog altijd behoorlijk oploopt: wachttijden van vijf of zes jaar zijn niet 

ongewoon. 

Bovendien worden bijkomende eisen gesteld aan de gebouwen, en daar zijn goede argumenten 

voor. Ik denk bijvoorbeeld aan de energiezuinigheid. Het is absoluut wenselijk 

dat die inspanning gebeurt, maar dat heeft budgettaire consequenties. Die consequenties 

worden niet altijd gevolgd in de middelen die ter beschikking worden gesteld. Ik spreek 

vanuit de gemeentebesturen die vaak inrichtende macht zijn van basisonderwijs, maar 

ook van secundair en technisch onderwijs. Er zijn nog altijd onevenwichten. Zo krijgt het 

gemeenschapsonderwijs niet alleen voor de grote investeringen een 100 percentfinanciering, 

maar er zijn ook afzonderlijke budgetten voor kleine infrastructuurwerken voor het 

eigenaarsonderhoud. Bij de gesubsidieerde inrichters, waaronder de gemeentebesturen, 

zijn die budgetten beduidend lager en worden er geen middelen voor kleine infrastructuurwerken 

en geen middelen voor eigenaarsonderhoud ter beschikking gesteld. 

U kunt alles vinden op de website. Ik heb begrepen dat alle parlementsleden vlot toegang 

hebben tot het internet en goed worden ondersteund. Ik kan me niet voorstellen dat dit 

een probleem zou zijn. 

Het komt er in elk geval op aan om te maken dat lokale besturen meer ruimte krijgen om 

zelf de projecten uit te voeren, om de interne staatshervorming door te zetten. We moeten 

er ook op toezien dat sommige ambtenaren van de Vlaamse administraties hun adviserende 

of goedkeurende rol bij projecten niet langer te baat nemen om allerlei bijkomende 

opmerkingen te maken die niet tot hun bevoegdheid behoren. De beperking in de regelgeving 

is een soort matiging van het aantal decreten. Belangrijk is ook de integrale werking. 

Waar er winst is gemaakt in de formele procedures, moet er ook aandacht zijn voor 

het informele verhaal. Hoe dan ook moet de tijdswinst worden bevestigd in het formele 


152 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

verhaal. De financieel gezonde gemeenten zijn ook essentieel om de beoogde snelheid te 

beveiligen en verbeteren. 


De heer Marino Keulen: Het betoog van de heer Luc Martens klinkt me als muziek in de 

oren. De vaststelling dat de Vlaamse ambtenaar een slechte reputatie heeft bij de lokale 

besturen, is al enkele keren ter sprake gekomen in deze commissie. Iedereen kent voorbeelden 

van mensen die wel hun best doen, maar meestal wordt de Vlaamse ambtenaar 

negatief beoordeeld. Dat is wat u hier als onpartijdige vertegenwoordigers van het VVSG 

komt getuigen. U had het over mensen die louter sectoraal denken, die de zaken louter in 

functie van de regel bekijken, maar nooit in functie van het project of rekening houdend 

met de voorgeschiedenis van het project. 

Op het einde van de vorige legislatuur hebben we daar proberen aan te remediëren met 

strategische stadscontracten, omdat de zaken daar hopeloos misliepen en soms meer dan 

tien jaar duurden. U pleit voor integratie, niet alleen projectmatig, maar ook structureel, 

van onze Vlaamse administratie. Lokaal kun je dat vrij goed organiseren omdat je daar 

een goed overzicht hebt, maar bij ons is dat een probleem. Bij de Vlaamse administratie 

komt een raspaard binnen, en het verlaat die administraties als een kameel of dromedaris. 

Wonen, Ruimtelijke Ordening, Mobiliteit, iedereen heeft zo z’n eigen visie en niemand wil 

in de totale visie stappen. 

Als je met een probleem zit, moet je bij de technici van deze wereld zijn, die daar een dikke 

boterham aan verdienen. Het wordt op het laatst een vormvereiste dat, als je dat stadium 

voorbij bent, het wel in orde zal zijn. Dat maakt dat de gemeente een hoop geld en tijd 

kwijt is. 

Mijnheer Martens, u pleit voor een hervorming van onze Vlaamse administratie. In 

Nederland doet men dat met de afbouw van het ambtenarenbestand. Pleit u daar ook 

voor Ik denk dat dit het meest structurele is. Gemeenten die vandaag op het vlak van 

ruimtelijke ordening en stedenbouw ontvoogd zijn, botsen op een gemachtigd ambtenaar 

van ruimtelijke ordening die permanent in beroep gaat tegen beslissingen van die ontvoogde 

gemeente. De autonomie speelt dus niet ten volle. 

De integratie van onze eigen Vlaamse administratie met wat minder ambtenaren ligt bij 

ons wellicht wat gevoeliger dan in Nederland. Tussen lopende projecten door moeten de 

zaken in de mate van het mogelijke integraal worden georganiseerd, om te vermijden dat 

nodeloos tijd en geld voor consultants verloren gaan. Vandaag staat iedere lokale mandataris 

open voor goede raad en het versterken van projecten. Wat daarvoor moet doorgaan, 

levert meestal niet veel op. 

Mijn verhaal is een beetje negatief. Ben ik te negatief, of is dat ook de ervaring van de 

VVSG 

De heer Sas van Rouveroij: Ik heb een vraag en een bedenking. Mijn vraag is geïnspireerd 

door een verschil tussen de tekst en de slides, en gaat over de sectorale voorstellen ruimtelijke 

ordening. Ze gaat over het feit dat verschillende sectoren recht hebben op advies. Als 

een beslissing wordt genomen, putten ze uit het adviesrecht ook het recht om in beroep te 

gaan. De VVSG zegt in de tekst dat we de gewestelijke stedenbouwkundige ambtenaar de 

opdracht moeten geven om kennis te nemen van alle voorstellen tot beroep van onderliggende 

adviserende Vlaamse administraties, niet alleen met het oog op coördinatie, maar 

ook met het oog op beoordeling. Daar zei de heer Buijs niets over. 

In de tekst staat: ook wanneer een andere adviserende overheid voorstelt om in beroep te 

gaan, kan de gewestelijke ambtenaar na afweging weigeren. Ik zou hem niet te lijdzaam 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 153 

maken. Hij moet niet alleen coördineren, maar ook beoordelen. Dat zou een stap voorwaarts 

zijn. 

De houding van heel wat Vlaamse abtenaren wordt als ergerlijk ervaren, uitzonderingen 

niet te na gesproken. Na twintig jaar schepenambt heb ik vastgesteld dat ik ambtenaren 

vaak moest stimuleren om niet op voorhand plat te liggen voor het mogelijke negatieve 

advies of de negatieve houding van wat een ambtenaar van de Vlaamse administratie zou 

kunnen zeggen, maar nog niet heeft gezegd. Dat heeft alles te maken met een mentale 

houding. Door de jaren zijn ze opgeleid in de terminologie van de hogere overheid. 

De voorzitter: Daardoor denken ze hiërarchisch in plaats van aan partnership. 

De heer Sas van Rouveroij: Ze moeten afstappen van het idee dat ze ondergeschikte besturen 

zijn. We willen partners zijn, en juridisch zijn we dat soms meer dan hoe onze eigen 

ambtenaren zich gedragen. Ze moeten niet altijd plooien. Soms moeten ze zeggen: sorry, 

we zijn het er niet mee eens. 

De heer Marino Keulen: De lokale besturen en de Vlaamse ambtenaren moeten elkaar als 

partners zien. 

De heer Sas van Rouveroij: Vlaamse ambtenaren moeten een inspanning doen om het partnergevoel 

tot stand te brengen, en wij moeten meer voor onze eigen mening uitkomen. 

Vandaag lukt dat niet. Als je ambtenaren op het lokale niveau aanzet tot meer weerbaarheid, 

moeten ze energie steken in iets waar ze eigenlijk geen energie zouden moeten in 

steken, namelijk in weerstand. Ambtenaren van verschillende administraties moeten leren 

samen te werken, met het oog op het realiseren van een gemeenschappelijk doel. 

Het nimby-effect neemt toe, en dat is heel voorzichtig uitgedrukt. We zijn zelfs al een stap 

verder. Het nimby-effect is een zachte variante van een ergere maatschappelijke ziekte: 

banana, Build Absolutely Nothing Anywhere Near Anyone. 

De heer Bart Martens: Wat het voorstel tot interne staatshervorming betreft, vraag ik me 

af of het gemeentelijk bestuursniveau voor bepaalde huidige bevoegdheden niet te klein is. 

Als voorbeeld verwijs ik naar de rioleringen. De zuiveringsgraad ligt in Vlaanderen lager 

dan in Polen. We hebben, zeker in het licht van de doelstellingen die ons door de Europese 

Commissie zijn opgelegd, een gigantische achterstand opgelopen. Vaak heeft dat te maken 

met een gebrek aan mensen, middelen en kritische massa binnen een gemeente om dergelijke 

strategische werkzaamheden uit te voeren. De technische dienst van een gemeente is 

voor bepaalde werken vaak te klein. 

Als hier voor een uitbreiding van de bevoegdheden wordt gepleit, vraag ik me af om welke 

bevoegdheden het gaat. Welke taken zouden de gemeenten beter kunnen uitvoeren dan de 

hogere besturen 

Kan die interne staatshervorming ook in de omgekeerde richting worden doorgevoerd 

Zouden een aantal taken die momenteel op het gemeentelijk bestuursniveau berusten 

door een ander bestuursniveau kunnen worden overgenomen Als voorbeeld verwijs ik 

hier naar de onbevaarbare waterlopen. Indien een dergelijke waterloop van categorie 3 

naar categorie 2 en vervolgens naar categorie 1 gaat, zijn voor een enkele slibruiming drie 

bestuursniveaus verantwoordelijk. Dit betekent dat ze drie aanbestedingen moeten uitschrijven 

en dezelfde procedure driemaal moeten doorlopen. Wat meer eenvormigheid in 

het beheer en een daling van het aantal betrokken bestuursniveaus lijken me aangewezen. 

De nota bevat een voorstel om de GRUP’s strategischer te maken. Op die manier zouden 

onvoorzienbare projecten gemakkelijker kunnen worden ingepast. Ik heb daar alle begrip 


154 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

voor. Ik wil er echter wel op wijzen dat we in onze eigen nieuwe codex net de mogelijkheid 

hebben ingeschreven om voor een strategisch belangrijk project het GRUP en het ruimtelijk 

uitvoeringsplan voor dat project in enkele procedure op te maken. Hierdoor vergt de 

strijdigheid met het GRUP geen voorafgaande wijziging van het GRUP. Door middel van 

een parallelle procedure kan daar een mouw aan worden gepast. 

Voor zover ik weet, is deze mogelijkheid nog nooit toegepast. Het decreet is echter nog 

niet koud of er wordt hier een wijziging gevraagd. Zouden we niet eerst moeten nagaan 

in welke mate de nieuwe mogelijkheid, die door de nieuwe codex wordt geboden, werkt 

Moeten we dat niet uittesten voor we daar weer aan beginnen morrelen en het GRUP een 

andere inhoud geven 

Volgens mij vragen veel stedenbouwkundige ambtenaren om wat decretale rust. Eigenlijk 

willen ze komaf maken met de halfjaarlijkse wijzigingen van de decreten. Die wijzigingen 

maken het voor hen immers moeilijk om bij de les te blijven. Zouden we niet beter 

uittesten wat het huidig decreet mogelijk maakt voor we de inhoud van het GRUP weer 

wijzigen 

De heer Dirk de Kort: Ik sluit me graag aan bij de vorige sprekers. Het gaat hier om een 

heldere analyse van de beleidsnota’s van de verschillende ministers. Wat de mogelijkheden 

tot versnelling betreft, zou ik van de VVSG nog wat bijkomende informatie willen krijgen. 

De VVSG verwijst in verband met de randvoorwaarden voor succes naar methodes om 

inspraak en overleg bij de diverse overheden aan te moedigen. Ik zou graag een paar voorbeelden 

van goede praktijken krijgen. Voor de werkzaamheden van deze commissie zouden 

die voorbeelden een pluspunt vormen. 

De VVSG heeft het ook over de organisatie van inleefstages voor ambtenaren van de 

Vlaamse en de provinciale adviesverlenende instanties bij de lokale besturen. Dat lijkt me 

een zeer goede suggestie. Dat sluit aan bij wat de vorige sprekers ook al naar voren hebben 

gebracht. De ambtenaren zouden het verschil aanvoelen. Ze zouden niet langer tegenover 

elkaar staan. Die stages zouden dit kunnen overbruggen. Ze zouden dan effectief 

meer als partners kunnen samenwerken. De implementatie van nieuwe regelgeving, zoals 

het Grond- en pandendecreet, lijkt me een geschikt ogenblik om dergelijke inleefstages te 

organiseren. 

Door naar de verschillende ordes van grootte van de grote steden, de middelgrote steden 

en de kleinere gemeenten te kijken, zouden we ervoor kunnen zorgen dat de Vlaamse en 

de provinciale administraties een aantal knelpunten wegwerken. 

Mevrouw Mieke Vogels: Elke spreker heeft het hier al over het belang van het voortraject 

gehad. De VVSG zegt dat wie sneller wil gaan, meer in dat voortraject moet investeren. 

Op die manier kan een bestuur trachten een draagvlak te creëren. Tegelijkertijd hoor ik 

ook duidelijk dat het voortraject grotendeels wordt gehypothekeerd. Ambtenaren van de 

verschillende bestuursniveaus laten het achterste van hun tong niet zien. Hierdoor kunnen 

anderen niet voluit gaan. Op die manier wordt in de gemeenten geen groter draagvlak 

gecreëerd. 

Hieruit vloeit, vooral bij de mensen van de Open Vld, al snel de mening voort dat ambtenaren 

eigenlijk ‘ambetantenaren’ zijn. Ze liggen dwars. Ik weet dat dit zo is. Ik ben ooit 

nog schepen van Ruimtelijke Ordening en Stedenbouw geweest. Ik zou hier heroïsche verhalen 

kunnen vertellen over de frustraties die ik tijdens mijn contacten met ambtenaren 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 155 

van de dienst Ruimtelijke Ordening heb opgelopen. Dat volstaat echter niet. We moeten 

dat niet enkel vaststellen. We moeten ook analyseren hoe dat komt. 

Een van de vorige sprekers heeft al aangehaald dat onze administratie niet over voldoende 

sterke ambtenaren beschikt. De ambtenaren zouden projecten kwalitatief moeten trekken. 

Dat is een belangrijke vaststelling. We hebben niet voldoende sterke ambtenaren die hun 

nek durven uitsteken en die zich niet achter de juridische regeltjes verbergen. Zonder die 

mensen zullen we er nooit komen. 

Dit is natuurlijk een selffulfilling prophecy. Zonder sterke ambtenaren, die andere ambtenaren 

verdedigen en die door politici worden verdedigd, krijgen we een paraplusysteem. 

Iedereen kruipt in zijn loopgraaf. Dat is het einde van het verhaal. De burger voelt dat er 

onzekerheid is. Het nimbysyndroom doet zijn intrede. De burger voelt de verdeeldheid en 

gaat ervan uit dat hij altijd wel van iemand gelijk zal krijgen. 

De voorzitter: We hebben het afgelopen vrijdag ook over de noodzaak van een helikoptervisie 

gehad. Volgens mij heeft dit ook met de hiërarchie in de Vlaamse administratie te 

maken. De ambtenaren waarmee de gemeentebesturen te maken krijgen, zijn onvoldoende 

gemandateerd. Om zichzelf veilig te stellen, trekken ze zich terug op de veiligste positie, 

met name de afwijzing. 

Mevrouw Mieke Vogels: Ze voelen zich niet gesteund door hun superieuren. Ze zijn bang. 

De voorzitter: Ze krijgen te weinig autonomie in hun hiërarchisch opgebouwde administratie. 

Mevrouw Mieke Vogels: Die superieuren worden op hun beurt ook vaak gebruikt door 

politici die het onderling oneens zijn. Dat moeten we ook eerlijk durven zeggen. De stelling 

dat de fout altijd bij de ambtenaren berust, lijkt me te kort door de bocht. Het nimbysyndroom 

wordt gevoed door de tweedracht die de mensen voelen. 

Ik geef even een voorbeeld. De heer Martens zal het zeker nog kennen. In Erpe-Mere is 

er discussie geweest over de lawaaihinder van kinderopvang. Ik vind het godgeklaagd dat 

mensen vinden dat spelende kinderen overdag geluidsoverlast veroorzaken. Dit is voor mij 

het summum van het nimbysyndroom. Die mensen hebben echter gehoor gevonden bij 

een vrederechter. Volgens die vrederechter gaat het om lawaaioverlast. De kinderopvang 

moet verhuizen naar de rand van het industrieterrein. Als politici dan zwijgen, als ze niet 

zeggen dat zoiets niet kan, dat zoiets erover is. 

We moeten echt verder durven doordenken. We mogen niet enkel zeggen dat er een hoop 

ambtenaren in de loopgrachten zitten. 

De heer Luc Martens: Ik heb in hoofdzaak in de betogen gehoord dat u zich wel in het 

verhaal herkent, maar dat u nog accenten wenst te leggen en dat u vraagt om op bepaalde 

zaken wat meer nadruk te leggen, om ze te verduidelijken en om voorbeelden te geven, 

maar ik hoor aan uw reacties dat wat we vertellen, voor u niet zo vreemd klinkt, dat we u 

niet verrassen. 

Mijnheer Keulen, u hebt onder meer verwezen naar de stadscontracten. Die zijn niet 

onvoorwaardelijk. Wat men wilde, werd goed doorgepraat in een gemengde groep en vanuit 

verschillende invalshoeken, maar met als resultaat dat het ze in veel gevallen en in 

belangrijke mate, maar niet overal, want ze zijn niet gelijkmatig tevreden, snelheid hebben 

kunnen nemen. Het ging om waardevolle projecten met een hefboomfunctie voor de steden. 

Het waren verkorte procedures waarbij men alles deed om wat in de wet verhinderend 

kon werken, zo vlug mogelijk te overstijgen met een beslissing sui generis. Dat was sterk. 


156 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Uiteraard kunnen we niet veralgemenen, maar het is wel illustratief dat ten aanzien van de 

stroperigheid die men in heel wat besluitvorming kent, men omgekeerd ook uitdrukkelijk 

stelling kan nemen, dat er een beter evenwicht gevonden kan worden. 

U verwijst ook naar de afbouw van het aantal ambtenaren, maar waar moeten die ambtenaren 

zich allemaal bevinden Moeten ze zich allemaal op een centrale positie bevinden 

of is het de logica van de ontvoogding, bijvoorbeeld van de gemeentebesturen, dat ze niet 

langer met hetzelfde getal, en masse, zitten toe te kijken wanneer alles naar behoren loopt, 

maar dat ze op andere niveaus worden ingezet, bijvoorbeeld ter ondersteuning van de 

lokale besturen Zou dat niet logischer zijn 

De heer Marino Keulen: Coaching. 

De heer Luc Martens: Ja, het zou logischer zijn dat er herschikkingen zijn. Voor de burger 

is het eigenlijk niet zo relevant of het nu de stad is of de provincie of de gemeente. Voor de 

burger is het ‘de’ overheid, ‘de’ politiek, de mensen ervaren dat als één geheel. We mogen 

niet meer denken in termen van het mijn en het dijn, maar in termen van gemeenschappelijke 

actie gericht op een goed resultaat en ter overtuiging van de mensen. 

Mijnheer van Rouveroij, u verwijst naar de hiërarchische verhouding en de drukgevoeligheid. 

Die bestaan inderdaad en ze zijn enerzijds historisch gegroeid, want vroeger sprak 

men van de ‘ondergeschikte besturen’ en dat gevoel van onzekerheid leeft nog steeds. 

Anderzijds bestaat dit voor een deel ook nog in de praktijk, want in sommige gevallen 

geeft een gemeente- of stadsbestuur wel een advies, maar geen bindend advies, want dat 

komt van een andere overheid. Soms heeft de ambtenaar het gevoel dat hij wat toegeeflijk 

moet zijn om te redden wat er te redden valt. Hij heeft het gevoel dat, als hij te veel op zijn 

strepen staat, hij het risico loopt dat het dossier helemaal naar af gaat, dat het helemaal 

hernomen moet worden. Hij beschikt met andere woorden niet over veel instrumenten. 

Hij kan wel proberen om zijn dossier goed te kennen en om intellectueel te argumenteren, 

maar dat is niet altijd voldoende om gelijk te halen. In heel wat dossiers is er immers een 

keuze voor een bepaald concept, een interpretatieve ruimte waarvoor iemand politieke 

verantwoordelijkheid neemt, maar waarvoor de andere weigert dat hij die neemt. Niet 

alles kan beargumenteerd worden, men moet ook bereid zijn om zich in te schrijven in een 

benadering van een lokaal bestuur. Heel wat van die ambtenaren voelen zich behoorlijk 

onzeker tegenover de dwingende positie waarin op een ander niveau kan worden opgetreden: 

het is niet omdat men centen moet hebben, omdat men een goedkeuring moet 

hebben, omdat men een gunstig advies moet hebben, men durft er niet te veel tegen in 

te gaan. Het is toch iets dat menselijkerwijze op zijn minst te begrijpen valt dat dit bij de 

ambtenaren aanwezig zou zijn. Maar ik kan me voorstellen, dat wanneer u ambtenaar zou 

zijn, u niet op uw kop zou laten zitten. 

Mijnheer Martens, u vraagt of er voorbeelden zijn van bevoegdheden. Mevrouw Vogels 

heeft een voorbeeld gegeven. Het verhaal van de kinderopvang wordt nog altijd heel sterk 

vanuit Kind en Gezin en het agentschap aangestuurd, en dat werkt erg verlammend voor 

de lokale besturen die slagkrachtig willen optreden, of het nu gaat om de buitenschoolse 

opvang of de reguliere kinderopvang. Vaak is er vertraging door de veelheid aan eisen 

die worden opgelegd, die heel detaillistisch en vaak ook heel beklemmend zijn, en die 

niet toelaten om met de nodige souplesse in te spelen op de noden en de dynamiek van de 

gemeente. Dit is één domein, maar zo kunnen we voorbeelden geven van veel domeinen, 

zelfs sinds de regeling die nu bestaat inzake ontvoogding of inzake het decreet Ruimtelijke 

Ordening. Ik zie wel dat we een aantal zaken tijd moeten geven, dat het voorbarig zou 

zijn om al een definitief oordeel te vellen, maar als ik merk waarmee men na een vijftal 

maanden toch blijft worstelen, denk ik dat er nog veel voorbeelden te geven zijn, ook in de 

welzijnssector, los van Kind en Gezin, denken we maar aan de bejaardenzorg. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 157 

U spreekt over de verschillende bestuursniveaus. We hebben er veel. We hebben niet alleen 

de lokale besturen, de provincie, het gewest en de gemeenschap als een geïntegreerd gegeven 

in Vlaanderen, maar er zijn ook de intercommunales en vaak is er rond gemeenten 

en steden een enorme cluster van samenwerkingsverbanden die allemaal eigen niveautjes 

zijn die in een soort van autonomie functioneren. Ik denk dat er veel burgemeesters 

zijn die niet meer met zekerheid kunnen zeggen wie in die samenwerkingsverbanden de 

gemeente vertegenwoordigt, met welke zeggingskracht en hoe uiteindelijk het beleid wordt 

gevoerd. In mijn eigen stad en streek zitten we in meer dan 40 verschillende samenwerkingsverbanden, 

die vaak wisselende juridische statuten hebben en die allemaal hun eigen 

niveau uitmaken. Ik deel uw mening helemaal: er moeten minder niveaus zijn. De vraag is 

hoe we daarin zullen wieden. Daarover is een interessante studie verschenen, een rapport 

van onder andere Filip De Rynck en Peter Cabus over schaalvergroting. Het gaat over 

schaalvergroting niet als doel op zich, maar als niveau van waaruit samenwerking in een 

win-winsituatie tussen gemeenten en steden kan worden gerealiseerd, met een veel betere 

dekking en waarbij eenieder wat kan betekenen voor de ander en er dus een veel betere 

balans is. Maar dit betekent dat de provincies onder druk komen te staan, want dat is dan 

het resultaat ervan. 

De heer de Kort verwees naar de randvoorwaarden en vroeg naar de praktijkervaringen. 

De heer Buijs zal het hierover hebben, net als over de als een positief aspect beschouwde 

inleefstage. 

Mevrouw Vogels, u had het over het voortraject. Ik kan u helemaal volgen, maar het is 

niet alleen een kwestie van aantallen of van bekwaamheid en deskundigheid, maar vooral 

van attitude. In wat soort houding meld ik me aan bij de andere besturen met mijn deskundigheid 

en met de tijd die ik daarvoor heb Met andere woorden: stel ik me erboven 

of ben ik degene die mee zal denken, weliswaar kritisch, maar op een manier waardoor 

de bestaande dynamiek en ambitie kansen blijven hebben. Zulke ambtenaren bestaan heel 

zeker al. Ze doen dit met heel veel plezier. Maar er zijn veel andere ambtenaren en dat 

om heel diverse redenen, omdat ze naar boven dezelfde lijn niet kunnen doortrekken. Het 

voortraject vraagt tijd en kwaliteit, maar vooral de juiste houding en dat moet er een zijn 

van respect voor een steeds hogere professionaliteit bij de lokale besturen tot in de kleinere 

gemeenten. De gemeenten die niet in belangrijke mate bestuurders en medewerkers 

hebben die goed geschoold zijn en goede intenties hebben, zijn zeldzaam. 

De heer Xavier Buijs: Mijnheer Martens, u vroeg hoe we het feit zien dat de VVSG enerzijds 

altijd pleit voor terughoudendheid bij altijd maar weer bijkomende wijzigingen, en 

nu anderzijds zegt dat we de structuurplannen veel meer strategisch willen zien. In de 

Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening staat er niet veel over structuurplanning. Een structuurplan 

moet bestaan uit een informatief gedeelte, een richtinggevend gedeelte en een 

bindend gedeelte. 

Ik stel vast dat in uitvoering van omzendbrieven en een jarenlang opgebouwde praktijk 

de structuurplannen helaas zijn verworden tot invuloefeningen, tot het overlopen van een 

checklist van alles wat men in het oog moest houden. Zoals bijvoorbeeld de behandeling 

van de vraag of de zonevreemde sportterreinen wel aan bod komen, en als dat in de 

gemeente geen thema is, de vraag of dat moet worden genoteerd, zodat de Vlaamse ambtenaar 

het ook weet. Het zou dus goed zijn als er per gemeente een veel dynamischer, bijna 

letterlijk een meer tot de verbeelding sprekend plan wordt uitgewerkt waarin de gemeente 

een visie voor het beleid van de volgende jaren noteert. Dat vereist geen decreetswijziging. 

In het bindend gedeelte engageert men zich inzake de RUP’s. Een decreetswijziging slaat 

enkel op een wijziging aan het structuurplan omdat men een RUP moet hebben. Maar 

volgens ons moet een structuurplan veel meer zijn dan een oplijsting van de RUP’s die de 

gemeente de komende tien jaar wil realiseren: het moet een echte visie bevatten. 


158 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

De voorzitter: Zijn de structuurplannen niet te statisch In uw tekst zegt u het: moeten we 

niet eerder aansturen op het uitwerken van de grote lijnen 

De heer Xavier Buijs: Als u kiest voor de strategische keuzen, dan moet dat de grote lijnen 

bevatten. 

De voorzitter: Wij missen kansen. Plots doet zich een opportuniteit voor, maar dan zegt 

men dat dit niet in het structuurplan staat en dan moet je terug naar af. 

De heer Xavier Buijs: Het blijft altijd een evenwichtsoefening. Wellicht zullen een aantal 

gemeenten met de zaak de mist ingaan of door schade en schande wijs worden, maar op 

langere termijn is dat een veel waardevoller instrument dan dat men zich beperkt tot die 

invuloefening. 

De voorzitter: Klopt het dat 75 percent van onze gemeenten minder dan 15.000 inwoners 

telt 

De heer Xavier Buijs: Dat klopt. 

De voorzitter: Dat is belangrijk om weten, want onze regelgeving en het loket waar de 

Vlaming met de Vlaamse en de Europese regelgeving wordt geconfronteerd is een gemeentelijk 

loket. De kleinere gemeenten kunnen de burger op dat punt onmogelijk goed en op 

hetzelfde niveau als de grotere gemeenten begeleiden. 

De heer Luc Martens: De Bolkesteinrichtlijn moet tot op het gemeentelijke niveau doorsijpelen, 

maar zelfs op Vlaams niveau weet men nog niet helemaal hoe men daarmee moet 

omgaan. 

2. Gedachtewisseling met de heer Benoît Gervasoni, attaché-jurist bij de Direction Générale 

Opérationnelle du Terroire, Logement, Patrimoine et Energie van de Service Public 

de Wallonie over de procedures bij grote investeringsprojecten in Wallonië 

2.1. Uiteenzetting door de heer Benoît Gervasoni 

De heer Benoît Gervasoni: Ik werk voor het Waalse Gewest, voor het domein van de ruimtelijke 

ordening. Wij houden ons bezig met stedenbouwkunde, energie en het patrimonium. 

Ik zal het hebben over vier punten die aangeven welke factoren voor een versnelling 

of een facilitering van ruimtelijkeordeningsprojecten zorgen. Ik zal het hebben over de 

procedure nodig voor het verkrijgen van een stedenbouwkundige vergunning, over de procedure 

enkelvoudige vergunning, over de effectenrapporten die voor beide vergunningen 

nodig zijn, en ten slotte over het decreet van 17 juli 2008 betreffende een aantal vergunningen 

waarbij dwingende redenen van algemeen belang van toepassing zijn. Dat laatste 

wordt het zogenaamde DAR-decreet genoemd: le décret d’autorisation régionale. 

In de jongste Waalse beleidsverklaring staat dat vanaf het begin van de legislatuur het 

Waalse Wetboek voor ruimtelijke ordening, stedenbouw en patrimonium geëvalueerd 

moet worden opdat het coherenter, leesbaarder en stabieler zou worden en ook meer juridische 

zekerheid zou bieden. In de beleidsverklaring wordt de nadruk gelegd op de noodzaak 

om het DAR-decreet te evalueren. 

Het onderzoek is gaande. Ik zal hier met het nodige voorbehoud spreken, want als ambtenaar 

moet ik neutraal, onpartijdig en objectief zijn. In elk geval zal de context in de nabije 

toekomst veranderen. Vandaag is dat nog niet duidelijk, want er heerst nog onenigheid 

over waar we naartoe moeten. Het is een beetje een zwaard van Damocles dat boven deze 

zaak hangt. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 159 

Een aantal structurele problemen vallen in Wallonië onder artikel 127, waar het gaat over 

publieke projecten. Oorspronkelijk zorgde het artikel voor een uitzonderingsprocedure 

voor de aanvraag van stedenbouwkundige vergunningen voor projecten uitgaande van 

publiekrechtelijke organismen, bijvoorbeeld een gemeente, of voor projecten van openbaar 

nut, zoals elektriciteitswerken en wegeninfrastructuur. 

Sinds 2005 is er een trend in het Waalse Gewest om het toepassingsgebied van dit artikel 

uit te breiden, naar projecten die minder publiek van aard of van openbaar belang zijn, 

bijvoorbeeld voor werken op industrieterreinen met een bepaald statuut. Op dergelijke 

industrieterreinen kan een privébedrijf voor werken toch op het artikel 127 een beroep 

doen. Artikel 127 is ook van toepassing voor alle vergunningen die nodig zijn voor een 

ontginningsgebied voor zandgroeven. 

Wat betekent dat Als artikel 27 van toepassing is – en dat is steeds het geval voor grote 

infrastructuurwerken – dan zal de afgevaardigde ambtenaar van het gewest die bevoegd is 

voor ruimtelijke ordening over de aanvraag beslissen. Het is dus niet het schepencollege. 

Het schepencollege oordeelt over aanvragen van vergunningen die niet onder artikel 127 

vallen. Er is ook een hypothese die stelt dat de minister zelf een beslissing neemt. Dat is 

als het gaat over infrastructuren die moeten worden opgenomen in een sectorplan maar 

er niet in zijn opgenomen, of wanneer men afwijkt van de plannen waarin is voorzien in 

het sectororaal rapport. Dan is het de minister zelf die een beslissing neemt, en niet de 

afgevaardigde bestuurder. 

In Wallonië heb je acht afgevaardigde bestuurders, ongeveer één per provincie. Sommige 

provincies werden ontdubbeld. Er is ook nog een afgevaardigde ambtenaar voor de Duitstalige 

kantons. 

Een faciliterend element in het kader van de procedure artikel 127 is dat de afgevaardigde 

ambtenaar in de meeste gevallen mag afwijken van alle regelgevende ruimtelijkeordeningsinstrumenten. 

Ik denk bijvoorbeeld aan de bouw van windmolens. Dat zijn projecten van 

het type artikel 127, want daar gaat productie en distributie van elektriciteit mee gepaard. 

Meestal worden die projecten aangelegd in landbouwgebied. Je kunt niet echt zeggen dat 

de windmolen compatibel is met de landbouwzone, maar het is de afgevaardigde ambtenaar 

die via artikel 127 een vergunning geeft, en dus kan hij een vergunning geven in 

afwijking van het statuut ‘landbouwgebied’. 

Specifiek voor artikel 127 is dat alle termijnen juridisch bindend zijn, met sancties. De 

procedure kan niet vastlopen op een bepaald ogenblik, want telkens als de termijn vervalt, 

is er een juridisch gevolg aan gebonden. Dat is vrij nieuw. Minder dan tien jaar geleden 

hadden vergunningen van type artikel 127 geen bindende termijnen, maar enkel richtinggevende 

termijnen, zonder juridische sancties. 

Wat ook belangrijk is, is dat het Waalse Gewest heeft voorzien in de veralgemening van 

een dubbel onderzoek. Zelfs als er een beslissing moet worden genomen door de afgevaardigde 

ambtenaar, kan men daar een niet-contentieus beroep tegen aantekenen ten aanzien 

van de minister. Dan moet de minister daar dus ook een beslissing over nemen, met een 

bindende termijn. Er zijn telkens juridische gevolgen verbonden aan het feit dat een termijn 

overschreden wordt. 

Een andere factor die het uitvoeren van projecten kan faciliteren, heeft te maken met het 

mechanisme dat van toepassing is als men openbare wegen wil aanleggen, aanpassen of 

afsluiten. Tot voor kort was er een mechanisme van toepassing waarbij de soevereiniteit 

van de gemeenteraad werd ingeroepen. Telkens als er een weg werd aangelegd of gewijzigd, 

moest het schepencollege daarvoor de toestemming geven. Die toestemming moest 

worden gegeven na het afsluiten van het openbare onderzoek en voor het afleveren van 


160 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

de vergunning. Het probleem is dat de Raad van State het toepassingsgebied van wat 

men een ‘wijziging aan de openbare weg’ noemt, sterk heeft verruimd. De aanleg van een 

nieuwe deklaag op de trottoirs of de aansluiting van elektriciteits- en gasvoorzieningen 

vallen dus onder de specifieke procedure voor openbare wegen, en dus moest het gemeentecollege 

een beslissing nemen over de vergunning. 

Een nadelig effect van dat mechanisme is dat de gemeenteraad vrij vaak gebruik maakte 

van het feit dat het geraadpleegd moet worden om zich te kunnen kanten tegen een stedenbouwkundig 

project. Het schepencollege wil bijvoorbeeld niet dat een bepaald project 

wordt uitgevoerd. Aangezien de gemeenteraad geraadpleegd moet worden voor de openbare 

wegen, beschikt het over een zeker vetorecht: door neen te zeggen tegen de werken 

aan de openbare weg, zegt het ook neen tegen het project van ruimtelijke ordening. Er was 

dus sprake van een blokkeringsmechanisme, dat zich soms heeft voorgedaan uit hoofde 

van de gemeenteraad. Men had dus een vetorecht doordat de gemeenteraad zich kon uitspreken 

over de werken aan openbare wegen. 

Het decreet van 30 april 2009 heeft dat mechanisme gewijzigd. Er is in de eerste plaats een 

strakkere definitie aangenomen van het aanleggen, wijzigen en afschaffen van openbare 

wegen. Men heeft daarbij alles uitgesloten wat te maken heeft met de uitrusting van de 

openbare weg. Als je nu bijvoorbeeld een netwerk voor gasdistributie aanlegt onder een 

trottoir, of als je een aansluiting voor een nieuw huis installeert op een bestaand netwerk, 

moet de gemeenteraad niet meer beslissen. Die bevoegdheid is nu beperkt tot de eigenlijke 

openbare weg. 

De beraadslagingen van de gemeenteraad zijn in sommige gevallen nog steeds nodig, maar 

er zijn nu ook bindende termijnen ingesteld. De gemeenteraad kan zich dus niet zomaar 

onthouden van de stemming over dergelijke punten om zo bepaalde stedenbouwkundige 

procedures te blokkeren. Men kan ook beroep aantekenen tegen de beslissing van de 

gemeenteraad wat betreft de openbare wegen én men kan een beroep aantekenen tegen het 

feit dat de gemeenteraad helemaal geen beslissing neemt. Dan is het het Waalse Gewest 

dat de knoop doorhakt. Die vergrendeling werd als het ware losgemaakt: de soevereiniteit 

van de gemeente werd behouden, maar via deze weg is het niet meer mogelijk om de procedures 

te blokkeren. 

De procedure die van toepassing is voor het aanpassen van openbare wegen kan worden 

geïntegreerd in de procedure voor aanvraag van de ruimtelijkeordeningsvergunning. Het 

openbaar onderzoek dat dan zal plaatsvinden, zal kijken naar de aspecten inzake de openbare 

weg en de stedenbouwkundige aspecten. 

Een tweede element dat ik wil uiteenzetten, betreft de enkelvoudige vergunning. Dat 

wordt geregeld door het decreet van 11 maart 1999 inzake de milieuvergunning, dat in 

werking is getreden in 2002. Binnen één enkele milieuvergunning worden nu meerdere vergunningen 

opgenomen die vroeger afhankelijk waren van verschillende wettelijke niveaus. 

Het is een beetje het equivalent van de milieuvergunning die we aan Vlaamse zijde kennen. 

Tot in 2002 moest je voor een vestiging in Wallonië verschillende vergunningen hebben 

voor bijvoorbeeld het lozen van water, het vernietigen van explosieven enzovoort. Al die 

vergunningen zijn nu ondergebracht in één enkel systeem, namelijk de milieuvergunning. 

Het decreet betreffende de milieuvergunning is duidelijk gebaseerd op bekommernissen 

inzake het milieu, maar beoogt ook administratieve efficiëntie. De denkpiste was om te 

komen tot één enkel loket met één enkele bevoegde autoriteit – de gemeenteraad – en één 

structuur die het dossier administratief verwerkt, namelijk de DGO3. Dat is de technische 

ambtenaar, een beetje de tegenhanger van de afgevaardigde ambtenaar, die het volledige 

dossier onderzoekt en die vervolgens een verslag opstelt. Dat heet dan een syntheserap- 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 161 

port en dat gaat naar de gemeente. Dat is wat voorbereidend werk voor de beslissing door 

de bevoegde autoriteit. 

Daarnet ging het over het probleem van de adviezen die gevraagd moeten worden. Bij een 

milieuvergunning is de logica dat alle adviezen parallel gebeuren. Alle adviezen worden 

tegelijkertijd aangevraagd. Dat gebeurt tegelijk met het openbaar onderzoek. Dat is uiteraard 

een kortere procedure. Daardoor worden de termijnen ook korter. 

Nog belangrijker is dat alle termijnen waarin is voorzien in het decreet van 11 maart 1999, 

dwingende termijnen zijn. Het is niet mogelijk om in gelijk welk stadium een blokkade te 

krijgen. Zodra het dossier als ontvankelijk en volledig wordt beschouwd, loopt de termijn. 

Bij elk stadium is er een mechanisme waardoor je automatisch in een volgend stadium 

terechtkomt als je de nodige formaliteit niet zou hebben vervuld. 

De hele logica is gebaseerd op een dubbel onderzoek van het dossier. Het is dus mogelijk 

om een administratief beroep aan te tekenen bij de minister tegen gelijk welke beslissing 

die is genomen over het afleveren van een milieuvergunning. De oorsprong van die enkelvoudige 

vergunning, wordt gekoppeld aan de hele regelgeving. Die ene vergunning bestaat 

uit de integratie binnen één enkele administratieve regelgeving voor zowel de milieuvergunningen 

als de stedenbouwkundige vergunningen. Je krijgt een geïntegreerde procedure 

die leidt tot één en dezelfde vergunning die tegelijkertijd een milieuvergunning en een stedenbouwkundige 

vergunning inhoudt. Dat mechanisme is ook een verplicht mechanisme. 

Dat betekent dat telkens we voor een gemengd project staan, we altijd via dat enkelvoudige 

systeem moeten gaan. Wat betekent een gemengd project Vanaf het ogenblik dat er 

een aanvraag wordt ingediend, zien we dat die tegelijkertijd een milieuvergunning inhoudt 

en een stedenbouwkundige vergunning. 

De procedure voor aflevering van die eenheidsvergunning is gebaseerd op het hele systeem 

van de milieuvergunnning. Het wordt ook gekenmerkt door de dwingende termijnen, en 

er speelt het mechanisme van het eenheidsloket. Deze keer zal het syntheserapport en 

het administratieve onderzoek gebeuren door een technische ambtenaar, de DG die zich 

bezighoudt met leefmilieu en de DG die zich bezighoudt met stedenbouw. Zij moeten elk 

afzonderlijk rapporten opmaken of in bepaalde gevallen gemeenschappelijke beslissingen 

treffen. Die twee administratieve niveaus moeten samenwerken. 

Ik zei al dat de procedure is gekopieerd van de procedure van de milieuvergunning. Er 

worden verder ook nog typische mechanismen aangebracht, bijvoorbeeld mechanismen 

die ervoor zorgen dat de procedure zal leiden tot een stedenbouwkundige vergunning. Alle 

pertinente regelgeving inzake zonering, voorschriften voor plannen van ruimtelijke ordening 

enzovoort moeten mee in overweging worden genomen via die ambtenaren. 

Daarstraks heb ik het gehad over de wegenwerken. Dat soort zaken wordt geïmporteerd 

in het mechanisme van die eenheidsvergunning. Een van de bijzonderheden van het systeem 

van de eenheidsvergunning zoals in 2005 geconfigureerd, is dat in alle hypotheses 

waarbij de gemandateerde ambtenaar bevoegdheden heeft, de bevoegde overheid inzake 

eenheidsvergunning niet meer het gemeentecollege is maar de gemandateerde en de technische 

ambtenaar samen. Alles gebeurt bij openbare projecten op dat niveau. Ik heb daarnet 

al uitgelegd dat het gaat over projecten die niet strikt gehouden zijn aan één welbepaald 

niveau. 

Over de dwingende termijnen zal ik niet alle details geven. Ik wil het wel duidelijk houden 

en u de mogelijkheid geven om de logica die erachter schuilt, te begrijpen. Er zijn telkens 

twee mechanismen in het onderzoek voor de eenheidsvergunning die het verloop van de 

dwingende termijnen onderbreken. In een eerste geval is dat als het dossier als onvolledig 

wordt beschouwd. Dan sta je nog helemaal in het begin van een procedure. Een tweede 


162 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

stadium waarin dat kan gebeuren, is wanneer de overheid bijvoorbeeld zegt dat het project 

zou kunnen worden aanvaard mits een aantal tamelijk substantiële wijzigingen aan het 

basisdossier. In dat geval voorziet het decreet erin dat de termijnen worden onderbroken. 

Dat betekent dat de vragende partij terug naar huis keert met zijn dossier om dat te vervolledigen 

of om de plannen te wijzigen. 

Er is geen enkele termijn die weegt op de aanvrager om de dossiers te vervolledigen. De 

wetgever heeft gezegd dat in dat geval het aan de aanvrager is om vast te stellen of hij veel 

tijd nodig heeft of niet. Als de wijzigingen substantieel zijn, dan moet er tijd worden vrijgemaakt 

om raadplegingen te doen. Als het snel kan gaan, dan zal het ook zo gebeuren. 

De aanvrager heeft zelf de expertise over die termijn. In een dergelijke hypothese wordt 

men uit de procedure gekatapulteerd en is het logisch dat de termijnen stilvallen en je dat 

niet laat doorwegen op de aanvrager. Het is aan hem om de verantwoordelijkheid op te 

nemen om opnieuw een dossier in te dienen dat fatsoenlijk en volledig is of waarvan de 

plannen fatsoenlijk zijn aangepast. 

Inzake de eenheidsvergunning is er een administratief beroep mogelijk. De eenheidsvergunning 

kan het voorwerp uitmaken van een beroep door derden. Voor de stedenbouwkundige 

vergunning is dat niet het geval, daar kan alleen het college of de aanvrager een 

beroep aantekenen. Dit zijn niet geschillenberoepsmogelijkheden waar je nog vasthangt 

aan de termijnen en waar het hele dossier opnieuw in zal worden bestudeerd. Het is helemaal 

geen gewoon onderzoek dat beperkt is tot de wettigheid van de vergunning; het gaat 

over de zaak ten gronde en de vorm van het hele verhaal. 

Zowel de stedenbouwkundige vergunningen als de milieuvergunningen en de eenheidsvergunningen 

zijn onderworpen aan de impactstudies op het vlak van leefmilieu. Ik heb 

er daarstraks over horen spreken. In het Waalse Gewest moeten we ons vooral beroepen 

op het eerste boek van de milieuwetgeving. We hebben een binair systeem: ofwel is er bij 

dat dossier een evaluatienota ofwel is er een impactstudie. Die impactstudie is volgens het 

Europees recht een evaluatie die conform is aan richtlijn 85/337 van de Europese Unie. 

Om te weten of je te maken hebt met een dossier waarvoor een dergelijke impactstudie 

nodig is, bestaat er een lijst bij het Waalse Gewest. Tot nog toe was dat een gesloten lijst. 

Het was niet mogelijk om een impactstudie geval per geval voor te schrijven, maar door de 

veroordeling van het Waalse Gewest door het Grondwettelijk Hof – ik ga er de details niet 

over geven – is die lijst nu wel degelijk opengesteld. Het is nu mogelijk om op basis van 

een dossier, dat in de eerste plaats met een nota komt, toch nog een impactstudie te laten 

uitvoeren. Grote infrastructuurprojecten in Wallonië zijn allemaal het voorwerp van een 

impactstudie, dat leidt geen twijfel. 

Ik heb schematisch voorgesteld wat de manier is waarop de procedure met betrekking 

tot die impactstudie liep. Er is rekening gehouden met bepaalde factoren die de besluitvorming 

kunnen vergemakkelijken en verbeteren en de aanvaardingsgraad ervan kunnen 

verhogen. 

Als een project wordt ingediend voor een impactstudie, dan moet de aanvrager een erkend 

auteur aanduiden. Er zijn erkende instanties waar men dat kan indienen. Er is een specifieke 

rubriek voor bijvoorbeeld de erkenning van windmolenparken. De aanvrager heeft 

de facultatieve mogelijkheid om dit te omkaderen. Voor hij de impactstudie aanvraagt, 

kan hij aan het grote publiek vragen wat bijvoorbeeld de verwachtingen zijn voor de evaluatie 

van de effecten. Dat is een interessante manier om te anticiperen op de verwachtingen 

van de overheid, op het moment dat de aanvraag tot vergunning wordt ingediend. 

De aanvrager moet ook een consultatievergadering beleggen met het publiek. Met de 

auteur van de impactstudie zal hij het project voorstellen, zodat de bevolking er kennis 

kan van nemen. Zo kan de bevolking bepaalde zaken aankaarten en alternatieven voor- 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 163 

stellen, die dan in overweging moeten worden genomen. Dit is opnieuw een manier om te 

anticiperen, ook op de inhoud. 

Dan wordt de impactstudie, die geïnspireerd is door de consultatieronde bij het publiek 

en door de omkaderingsprocedure, uitgevoerd. De aanvrager zal zijn dossier voor de aanvraag 

van een vergunning indienen. De omkadering betekent dat het geïnspireerd is door 

de resultaten van de impactstudie. Zolang het dossier niet is ingediend, is de termijn niet 

aan het lopen. De aanvrager is dus heer en meester van de termijn voor de evaluatie van 

de effecten. 

Als het dossier is ingediend, wordt de klassieke termijn doorlopen volgens het gemeen 

recht, buiten enkele procedurebijzonderheden, bijvoorbeeld de noodzaak van een langere 

enquête bij het publiek of andere consultatie-instanties. De bedoeling is om stroomopwaarts 

van de indiening van de aanvraag zoveel mogelijk beperkingen op te leggen, zodat 

de aanvraag wordt geconfigureerd in functie van de resultaten van een impactstudie. Dan 

is die studie niet zomaar een document waarmee de autoriteiten bepaalde effecten op het 

leefmilieu kunnen detecteren. Het publiek kan ook anticiperen en ideeën geven om de 

resultaten van de impactstudie te verbeteren. 

Er is ook een wettelijke verplichting om alle posities die men in het project inneemt, te 

rechtvaardigen, ook als ze afwijken van de resultaten van de impactstudie. Als het onderzoek 

is afgelopen, dan moet de overheid haar beslissing motiveren, rekening houdend met 

de impactstudie. Als je het project wilt laten begeleiden door waarborgen, dan kan er een 

begeleidingscomité in het leven worden geroepen, waardoor de omwonenden, de uitbater 

van de betrokken instelling en de overheid kunnen worden ingelicht over de verdere 

afhandeling van het dossier. 

Dan wil ik het nu hebben over het decreet van het Waals parlement van 17 juli 2008 over 

de vergunningen waarvoor dwingende motieven van algemeen belang bestaan. Wij noemen 

dat het DAR-decreet. Wat waren de motieven van de wetgever We hadden het al 

over het nimby-effect. We kunnen niet ontkennen dat dit aan de oorsprong lag van de 

motivering van de wetgever, toen hij dit decreet op de sporen zette. 

In het Waalse recht was er geen groot project van gewestelijk belang. Ofwel was het artikel 

127, ofwel was het het gemeen recht, maar er was geen categorie die kon dienen voor 

dit soort projecten. Het DAR-decreet is het resultaat van een ontwerp van decreet. De 

regering had het aantal beroepen bij de Raad van State voor ogen. Dat was in de laatste 

decennia enorm toegenomen. 

Er zijn altijd veel vragen gesteld over ruimtelijke ordening in het parlement, en dat heeft 

altijd voor veel discussie gezorgd. Het parlement kon misschien een bijzondere rol spelen 

in bepaalde grote projecten. Het parlement heeft een onbetwistbare democratische 

legitimiteit. De Waalse wetgever heeft zich laten inspireren door de Vlaamse ervaring. 

Er zijn decreten goedgekeurd in de kwestie van het Deurganckdok. De rechtspraak die 

is gehanteerd door het Grondwettelijk Hof, dat het proces heeft gevalideerd, heeft ons 

geïnspireerd. 

De omwonenden van een bepaald project worden niet noodzakelijk gevrijwaard in hun 

grondrechten, dat moet worden versterkt door de wetgeving. Het hof heeft gezegd dat er 

een verschil kon worden gemaakt tussen geratificeerde projecten, als het ging over gewestelijke 

en andere projecten. In de eerste fase heeft de regering een ontwerp van decreet 

aangenomen, dat mechanismen in het leven wilde roepen in vier stappen. 

De eerste stap was dat voor de indiening van de aanvraag, de regering het gewestelijk 

belang van de vergunning zou erkennen. Ten tweede gebeurde het onderzoek op basis 


164 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

van de regels van het gemeen recht zoals artikel 127 waarover ik het al had. Daar ging 

het over de bevoegdheid van de gemandateerde ambtenaar of van de minister. Vervolgens 

legde de regering de vergunning voor aan het parlement. Ten vierde moest het parlement 

zich erover uitspreken, door het gewestelijk belang van de vergunning door de regering 

te valideren. Als werd bevestigd dat het ging om een project van gewestelijk belang, dan 

werd de vergunning afgeleverd of geweigerd. Dat ging gepaard met eventuele bijkomende 

voorwaarden. 

Het toepassingsveld van het voorontwerp was heel uitgebreid, omdat het van toepassing 

was op alle handelingen en werkzaamheden van het schema van de gewestelijke ontwikkeling. 

Alles wat met het sociaal-economisch beleid van Wallonië te maken heeft, wordt niet 

echt precies omschreven. Daarnaast zijn er projecten die met de grote communicatie- of 

transportstructuren te maken hebben en zaken waarvan de uitvoering een uitzonderlijk 

lange duur kent. 

De afdeling Wetgeving van de Raad van State heeft een advies uitgebracht. In dat advies 

staat te lezen dat het Waals systeem het fundamentele principe van de scheiding der machten 

en de hiërarchie der normen miskende en het institutioneel evenwicht tussen regering 

en parlement in het gedrang bracht. De Raad van State heeft tevens verklaard dat er verschillen 

waren tussen het Waals voorontwerp van decreet en het ontwerp van decreet met 

betrekking tot het Deurganckdok. Volgens de Raad van State passen de Vlaamse decreten 

in een welbepaalde context van duidelijk gedefinieerde projecten. Die definiëring omvat 

de tijdsduur, de onderwerpen en de lokalisering. Dit was niet het geval voor de Waalse 

projecten. Volgens de Raad van State moest dit ook worden opgesomd. Bovendien heeft 

de Raad van State gesteld dat het Vlaams mechanisme, in de vorm van de valideringsdecreten, 

in de mogelijkheid voorzag om van de ruimtelijkeordeningsplannen of andere 

regelgeving betreffende de aflevering van vergunningen af te wijken. Hierdoor ontstond 

een zekere legitimiteit. De uitvoerende macht heeft het recht afstand te nemen van beslissingen 

die ze uiteindelijk zelf heeft genomen. Ze kan van de eigen regelgeving afwijken. 

Volgens het Grondwettelijk Hof wordt hierdoor een specifiek controlemechanisme in het 

leven geroepen. Aangezien er een parlementaire bevestiging is, kan het Vlaams Parlement 

een controle uitoefenen op wat de uitvoerende macht in het leven heeft geroepen. 

Het Waals voorontwerp van decreet is gewijzigd. Dit heeft geleid tot wat we nu kennen, 

het DAR-decreet van 17 juli 2008. Dit decreet is van toepassing op stedenbouwkundige 

vergunningen, op milieuvergunningen en op eenheidsvergunningen. Het voorziet tevens 

in een specifieke bevoegdheidsregel. De afleveringsbevoegdheid wordt toegekend aan de 

gemandateerde ambtenaar voor de stedenbouwkundige vergunningen, aan de technische 

ambtenaar voor de milieuvergunningen en aan beide voor de eenheidsvergunningen. Dit 

mechanisme staat in artikel 127, waar ik daarstraks al naar heb verwezen. 

De procedure voor de aflevering van vergunningen volgt het gemeen recht. Die procedure 

staat los van de bevoegdheden van de gemandateerde ambtenaren. Het gaat hier om de 

dwingende termijnen en om de mogelijkheid bij de minister een beroep in te stellen. Ik heb 

daarnet al toegelicht welke zaken in verband met de vergunningen van toepassing zijn. 

Nadien wordt de vergunning bekrachtigd. De evaluatie van de impact op het leefmilieu 

moet gebeuren op de manier die ik net heb toegelicht. 

Het DAR-decreet is eigenlijk op een architectuur in twee lagen gebaseerd. Er is een goedgekeurde 

lijst. Wat de voorwerpen en de lokalisering betreft, is die lijst heel nauwkeurig. 

De lijst bevat alle projecten die voor heel het Waalse Gewest belangrijk zijn. Artikel 1 van 

het DAR-decreet stelt dat het belang voor het Waalse Gewest moet worden gerechtvaardigd. 

In verband met die projecten staat er duidelijk dat een specifieke procedure moet 

worden gevolgd. Die procedure heeft geen betrekking op de aflevering van de vergunnin- 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 165 

gen. Daarvoor wordt immers het gemeen recht gebruikt. Het gaat om een bekrachtigingsprocedure 

in het Waals parlement. Dit staat in de artikelen 2 en 4 van het DAR-decreet. 

Het tweede architecturale niveau preciseert een hele reeks vergunningen die al waren 

afgeleverd op het ogenblik dat het DAR-decreet in werking is getreden en waarvoor een 

gewestelijk belang kan worden ingeroepen. Door middel van de bekrachtiging moet het 

Waals parlement hier een legislatieve waarde aan toekennen. 

Als ik goed heb geteld, zijn op die manier dertien vergunningen bekrachtigd. Op die lijst 

van projecten van algemeen belang staan onder meer de gewestelijke luchthavens van 

Liège-Bierset en Charleroi Bruxelles-Sud, het gewestelijk expresnet, de metro van Charleroi 

en de ontbrekende schakels in het transeuropees transportnet. Dit laatste punt slaat 

op de waterwegen en op het wegennet. Het gaat dan om de wegenwerken tussen Couvin 

en Huy. 

Ik zal even ingaan op de details van het decreet en van de bekrachtigingsprocedure die 

moet worden gevolgd zodra de gemandateerde ambtenaar, de technische ambtenaar of 

beide ambtenaren een vergunning hebben afgeleverd. 

Volgens de tekst moet de Waalse Regering, binnen een termijn van 45 dagen vanaf de 

aflevering van de vergunning, het dossier ter bekrachtiging aan het Waals parlement voorleggen. 

Dit moet gebeuren in de vorm van een ontwerp van decreet. De minister belast 

met de indiening van het dossier moet dit binnen 45 dagen bij het Bureau van het Waals 

parlement indienen. Dit is in feite een termijn van orde. Op de vijftigste dag kan het dus 

niet meer. 

Het Waals parlement moet eveneens een dwingende termijn respecteren. Binnen een termijn 

van zestig dagen volgend op de indiening van het dossier bij het Bureau van het 

Waals parlement moet het al dan niet tot een bekrachtiging overgaan. 

Er zijn twee mogelijkheden. Indien de vergunning wordt bekrachtigd, wordt ze vanaf de 

publicatie in het Belgisch Staatsblad uitvoerbaar. Ik heb daarnet gezegd dat de Waalse 

Regering niet aan dwingende termijnen onderworpen is om bij het Bureau van het Waals 

parlement een vergunning in te dienen. Zolang bij het Bureau van het Waals parlement 

geen dossier is ingediend, is er nog geen uitvoerbare termijn. Indien het over de versnelling 

gaat, zitten we hier in elk geval met een bepaalde situatie. 

Het Waals parlement kan tevens weigeren in te gaan op de vraag tot bekrachtiging. Indien 

de vergunning wordt geweigerd, wordt aan de afgeleverde vergunning geen wetgevende 

laag toegevoegd. Bovendien moet heel de vergunning als verworpen worden beschouwd. 

Hoewel de vergunning eigenlijk is afgeleverd, moet ze bij het uitblijven van een bekrachtiging 

als geweigerd worden beschouwd. Dit betekent dat heel het dossier weer naar af 

moet. 

Tussen de indiening van het dossier bij het Waals parlement en de goedkeuring van de 

vergunning moet de terbeschikkingstelling van het volledig dossier worden georganiseerd. 

Dit dossier omvat de afgeleverde vergunning, het aanvraagdossier, alle in de loop van de 

procedure afgeleverde plannen en adviezen, eventuele verslagen die in die context zijn 

opgesteld en alle documenten die betrekking hebben op de evaluatie van de impact. Uit 

ervaring weet men dat dat niet altijd zo is gebeurd bij de vorige goedkeuringen. Misschien 

moest het zo snel gaan dat niet alle documenten toegankelijk werden gemaakt of misschien 

waren de documenten niet toegankelijk genoeg voor de parlementsleden die de 

vergunningen die werden voorgelegd, moesten goedkeuren. 

Tot op heden werden er echter ook geen hoorzittingen aangevraagd bij het Waalse parlement 

bij het onderzoeken van de goedkeuring van de vergunningen. Die procedure vond 


166 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

niet plaats, maar ik denk niet dat het decreet eventuele hoorzittingen verbiedt of onmogelijk 

maakt. Integendeel, ik denk dat dat enkel zou leiden tot een meer doeltreffende 

aanpak. 

Een ander belangrijk element is dat het parlement bij het al dan niet goedkeuren, niet 

de mogelijkheid heeft om de vergunning te wijzigen of van bijkomende voorwaarden te 

voorzien. De vergunning die wordt aangevraagd, wordt genomen zoals ze is. Als het parlement 

het er niet mee eens is, wordt ze logischerwijze geweigerd. Het feit dat het parlement 

geen bevoegdheid heeft om de vergunning aan te passen, vloeit voort uit het feit dat de 

wetgever rekening heeft gehouden met een opmerking van de Raad van State over de hiërarchie 

van de normen. Aanvaarden dat het parlement de voorwaarde van een afgeleverde 

vergunning zou kunnen veranderen, zou inhouden dat het parlement zich conform moet 

stellen aan regels die zijn opgesteld voor het vastleggen van die voorwaarden. Een aantal 

van die regels bevinden zich op regeringsniveau en dus zou het parlement als het nieuwe 

voorwaarden wil opleggen, zich moeten plooien voor regels opgelegd door de regering. 

Dat leek een beetje delicaat, en dus is in het huidige systeem het parlement niet in staat 

de voorwaarden die gepaard gaan met een vergunning, aan te passen. Er kunnen geen 

voorwaarden worden toegevoegd buiten de voorwaarden waarin al werd voorzien door de 

afgevaardigde of de technische ambtenaar. 

Het aanbrengen van kleine wijzigingen aan de vergunning valt onder het toepassingsgebied 

van het DAR-decreet. Men voorziet er niet in dat voor al die kleine wijzigingen de 

goedkeuringsprocedure gevolgd moet worden, daarvoor is de procedure van het gemene 

recht van toepassing, zonder langs het Waals parlement te gaan. 

Wat zijn de gevolgen van het DAR-decreet Zoals ik al zei, is het DAR-decreet in grote 

mate een goedkeuringsdecreet en geen proceduredecreet. Dat wil zeggen dat de vergunningen 

die aan het parlement worden voorgelegd, normaal gezien de procedure uit het 

gemene recht hebben gevolgd. Er is dus geen reden om deze vergunningen meer of minder 

te rechtvaardigen dan andere. De normale procedure blijft van toepassing tot aan de 

goedkeuring. De autoriteiten die deze vergunningen afleveren, worden niet ontheven van 

hun verplichtingen wat betreft het motiveren van beslissingen of bijvoorbeeld van het 

documenteren van de milieu-impact. 

Ik denk dat u hebt kunnen vaststellen dat deze procedure de dingen niet noodzakelijkerwijze 

sneller maakt. Het is geen acceleratiefactor, integendeel, er is een goedkeuringsprocedure 

die wordt geënt op een vergunning die al werd afgeleverd na een procedure die 

zeker niet wordt ingekort. Het is een project van regionaal belang met de gewoonlijke procedures 

die van toepassing zijn. Deze DAR-procedure duurt dus langer. Het voordeel van 

het DAR-decreet is dat het meer juridische zekerheid geeft aan de afgeleverde vergunning. 

Een ander gevolg van het DAR-decreet is dat de houder van de vergunning, ook als deze 

goedgekeurd is, de houder blijft van een vergunning die dezelfde is als elke andere. Hij 

moet aan dezelfde voorwaarden voldoen en als hij bijvoorbeeld de exploitatievoorwaarden 

zou overtreden, wordt hij blootgesteld aan dezelfde sancties. Wat dat betreft, verandert 

het DAR-decreet niets. 

Wat de wetgever uiteraard wou doen, is de gerechtelijke controle die wordt uitgeoefend 

op afgeleverde vergunningen, overhevelen naar het Grondwettelijk Hof. Er is een belangrijk 

gevolg voor wat de aard van de middelen betreft die kunnen worden ingeroepen 

door mensen die zich tegen dergelijke projecten verzetten. Die verzetsmiddelen moeten 

verplichtend gericht zijn op de artikelen die van toepassing zijn op het niveau van het 

Grondwettelijk Hof: artikel 10 en 11 van de Grondwet, het principe van niet-discriminatie, 

gelijke behandeling, en artikel 23 van de Grondwet, het recht op de bescherming van een 

gezonde omgeving. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 167 

U ziet dat de gerechtelijke controle lijkt te ontsnappen aan de Raad van State. Als u kijkt 

naar de huidige rechtspraak van de Raad van State, dan is het duidelijk dat dit resultaat 

nog niet echt is bereikt, dat zult u meteen merken. 

Welke vergunningen werden goedgekeurd In de eerste plaats gaat het om het tweede 

niveau in de architectuur van het DAR-decreet. Een toelichting van de motieven of van 

de redenen van het project voorziet in de rechtvaardiging van een aantal vergunningen die 

al werden afgeleverd voor het decreet in werking trad: de regionale luchthavens, het GEN, 

een waterzuiveringsstation en een administratief en opleidingscentrum in Terhulpen. 

Daarnaast werden een aantal vergunningen goedgekeurd, niet meer onder het DARdecreet, 

maar wel aan de hand van de goedkeuringsprocedure die ik heb uitgelegd. Het 

ging in dat geval over projecten die al in de onderzoeksfase waren voor het decreet in werking 

trad en vergunningen die werden afgeleverd na de inwerkingtreding van het decreet. 

Er is een goedkeuring door het parlement geweest voor drie vergunningen: twee over de 

metrolijn van Charleroi en één over de E420 tussen Couvin en Brûly en rond Brûly. 

Er is ook een weigering van goedkeuring geweest in het toepassingsgebied van het DARdecreet. 

Het ging over het verlengen van de landingsbaan van de luchthaven van Charleroi. 

De vergunning werd gegeven door de afgevaardigde en technische ambtenaren. Het 

was een enkelvoudige vergunning, maar het parlement heeft zich niet uitgesproken binnen 

de zestig dagen na de indiening van het verzoek. 

Ik sluit af met deze laatste slide. Het is een tijdelijke balans van de achterstand die tot 

stand komt door het DAR-decreet, achterstand op alle vlakken en in de eerste plaats bij 

het Grondwettelijk Hof. Het principe zelf van het decreet, de goedkeuringsprocedure die 

door het decreet in het eerste en vierde artikel wordt ingevoerd, maakt het voorwerp uit 

van een annulatieberoep, annulatie van meerdere vergunningen, vergunningen die werden 

goedgekeurd in het kader van het decreet of na de inwerkingtreding ervan. Tegen die vergunningen 

werden ook beroepen aangetekend bij het Grondwettelijk Hof, en deze dossiers 

zijn nog hangende. Het zijn vergunningen die werden afgeleverd voor de inwerkingtreding 

van het DAR-decreet, en er was dus al een bepaalde achterstand voor het DAR-decreet. 

Een eerste beslissing is het arrest-Deneye van augustus 2008. Er werd een beslissing genomen 

over een goedgekeurde en afgeleverde vergunning en er wordt gezegd dat aangezien 

er goedkeuring is, de Raad van State niet meer bevoegd is. Het arrest bepaalt dat het 

Grondwettelijk Hof bevoegd is om zich uit te spreken. De Raad van State herhaalt dat 

volgens artikel 17 met betrekking tot het Arbitragehof het recht tot terugtrekking tot 

stand komt als zou blijken dat het Grondwettelijk Hof het specifieke artikel waarin de 

vergunning wordt goedgekeurd en waarvoor de Raad van State zichzelf niet meer bevoegd 

acht, zou annuleren. De zaak zou dan opnieuw bij de Raad van State aanhangig gemaakt 

kunnen worden, met de vraag om zijn beslissing van onbevoegdheid te herzien. De Raad 

van State zou zich dan moeten uitspreken vanuit het oogpunt enkelvoudige vergunning, 

en enkel dat oogpunt. 

Andere meer recente arresten gaan evenwel niet zo ver. De Raad van State heeft willen 

bepalen dat de Raad van State eerst vragen voor advies aan het Europese Hof moet stellen, 

om na te gaan of de mechanismen van het DAR-decreet verenigbaar zijn met de 

Europese richtlijn. Vandaar dat in de vertaling van het verdrag in nationale wetgeving 

wordt voorzien en er prejudiciële vragen aan het Grondwettelijk Hof werden gesteld. De 

normen aan de hand waarvan de Raad van State zich uitspreekt over zijn eigen bevoegdheid 

worden immers betwist voor het Grondwettelijk Hof. De Raad van State heeft zich 

niet uitgesproken over een eventuele terugtrekking. 


168 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Een andere procedure is bij de Europese Commissie ingeleid. Het betreft een overtreding 

waarbij het Waalse Gewest wordt geviseerd. Op 25 juni 2008 kwam er een ingebrekestelling. 

Het gewest werd verzocht om uitleg te geven in het kader van het DAR-decreet over 

de milieu-effectenonderzoeken die plaatsvonden voor afgeleverde vergunningen, over het 

recht van ngo’s om een beroep te doen op een rechter om de eventuele vergunningen te 

betwisten en de geldigheid van de onderzoeksprocedure voor milieu-effecten in vraag te 

stellen, en of die waarborgen verenigbaar zijn met het Europese recht. De Europese Commissie 

vroeg aan de Belgische staat over dat laatste uitleg te geven. Het laatste punt is 

de mogelijkheid of onmogelijkheid voor elke persoon om voor een rechter de geldigheid 

van de evaluatie- en participatieprocedure van het publiek te betwisten, wetende dat het 

Grondwettelijk Hof uiteraard niet in dezelfde soort controle voorziet als de Raad van 

State. 


De voorzitter: Dit was een zeer interessante uiteenzetting; vooral uw ervaringen met het 

DAR-decreet zullen ons inspireren. Zijn het altijd overheidsinstanties die dat soort van 

vergunningsaanvragen indienen Kan het ook gaan om privéprojecten 

De heer Benoît Gervasoni: Het gaat vooral om publieke projecten, maar niet uitsluitend. 

Een van de vergunningen heeft bijvoorbeeld betrekking op een privébedrijf dat veel banen 

schept, maar de vergunning valt niet onder de procedure van artikel 127. Het gevolg van 

het DAR-decreet is wel dat de bevoegdheid van type-artikel 127 wordt uitgebreid tot alle 

hypotheses die onder het toepassingsgebied van het decreet vallen. 

De voorzitter: Bestond er grote eensgezindheid in het Waalse Parlement over dit decreet 

De heer Benoît Gervasoni: Voor zover ik weet, was er niet echt een grote, maar wel een 

voldoende meerderheid in het parlement. Het is zeker niet eenparig goedgekeurd. 

De heer Sas van Rouveroij: Dit was een zeer interessante, heldere uiteenzetting. De spreker 

heeft een aantal juridisch-administratieve problemen geschetst waarvan de context erg 

complex is, maar dat gebeurde op een erg begrijpelijke manier. We moeten toegeven dat 

Wallonië meer en meer een voorbeeld voor ons wordt. Het verbaast me niet dat inzake 

logistiek Wallonië in de ranking van Cushman & Wakefield steeds meer naar boven 

schuift. In de ranking van vorige maand heeft Wallonië ons zelfs verdrongen van de eerste 

plaats. Ik denk eerlijk gezegd niet dat dit aan het DAR-decreet is te wijten, want daarvoor 

is de impact ervan nog te gering. Het laat ons wel vermoeden dat u die eerste plaats zult 

consolideren. Die wetgeving is het bestuderen waard. 

Ik heb één vraag: kunt u me zeggen wat het tijdsverloop is van het project met betrekking 

tot de nieuwe autosnelweg E420, tussen het moment waarop het Waals Parlement dit project 

van algemeen belang heeft verklaard, en 12 februari 2009, de datum van het decreet. 

De heer Benoît Gervasoni: Ik ken de data niet uit het hoofd. Ik kan u dus moeilijk antwoorden. 

Ik moet wel zeggen dat u een onderscheid moet maken tussen twee soorten van 

vergunningen. De eerste zijn de vergunningen die zijn goedgekeurd in het kader van het 

decreet zelf – dat zijn de vergunningen die al waren afgeleverd – soms na het doorlopen 

van procedures die erg lang hebben geduurd. Die procedures werden opgestart voor de 

veralgemening van de dwingende maatregelen, of het ging om beroepsprocedures bij de 

Raad van State en die hebben een bepaalde evolutie gekend. Die procedures duurden zeer 

lang, en ze waren niet onderworpen aan dwingende termijnen. Voor die vergunningsaanvragen 

wou men rechtszekerheid creëren; men wou de achterstand wegwerken. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 169 

De tweede soort betreft procedures die in het kader van het DAR-decreet kunnen worden 

gelanceerd. Het zijn dus nieuwe procedures die in de toekomst aan het decreet worden 

onderworpen. De termijnen zijn dezelfde als deze die gelden in de andere juridische 

context. Het hangt ervan af of het gaat over een stedenbouwkundige vergunning of een 

enkelvoudige vergunning. 

Buiten de goedkeuringsprocedure als dusdanig verandert het DAR-decreet niets aan de 

dwingende termijnen die van toepassing zijn. Laten we ervan uitgaan dat we beginnen met 

een nieuw project, een project dat in het verleden nog nooit een vergunning heeft gekregen. 

Ik geef u een overzicht van de termijnen. Is het een project van klasse 1, waarbij een 

effectenrapport nodig is, zoals een groot infrastructuurproject, dan loopt de procedure 

vanaf het moment dat het volledig en ontvankelijk is verklaard, over een periode van 140 

dagen. Gedurende die termijn gebeurt er een openbaar onderzoek, zijn er verschillende 

raadplegingen en zijn er eventueel hoorzittingen. Dat is de ultieme termijn waarbinnen 

de afgevaardigde en technische ambtenaren een beslissing moeten nemen. Bij die termijn 

komt dan een eventueel administratief beroep bij de minister. 

Dan heb je de onderzoekstermijn voor de vergunning. Voor klasse 1, de klasse van de 

grote projecten, moet de beslissing van de minister vallen binnen de 100 dagen na ontvangst 

van het administratieve beroep. Pas vanaf dan kan de beslissing worden bekendgemaakt 

en kan de goedkeuring worden gegeven, met de twee termijnen van 45 en 60 dagen. 

Onder die termijnen valt niet alles wat milieueffectenrapportering betreft. Dat gebeurt 

voor de vergunning wordt ingediend, zonder een dwingende termijn voor de aanvrager. 

Als de aanvrager snel wil gaan, kan dat, maar er wordt in de wetgeving geen enkele druk 

uitgeoefend op de termijnen in de onderzoeksfase. Vanaf het ogenblik dat het onderzoek 

begint tot het indienen van de vergunning wordt geen rekening gehouden met de termijn. 

Het voordeel is dus dat er een grote voorspelbaarheid is voor de partij die de aanvraag 

indient. De termijnen zijn gekend en die moeten worden nageleefd, zo niet zijn er andere 

procedures van toepassing. Als er bijvoorbeeld geen beslissing valt binnen een bepaalde 

termijn, wordt dat als een weigering beschouwd en kan er een administratief beroep worden 

ingediend. Dat is heel duidelijk. De termijnen zijn misschien niet erg kort, ik kan daar 

niet over oordelen, maar de betrachting was om die procedures voor de aanvragers zo 

duidelijk en voorspelbaar mogelijk te maken wat de termijnen betreft. 

De heer Sas van Rouveroij: Het is mij nog niet helemaal duidelijk. Ik zal het anders formuleren. 

In de procedures die de diverse overheden nu hanteren rond projecten van algemeen 

maatschappelijk belang, wat is daar de tijdswinst die men zal genereren ten opzichte van 

vroeger, dus voor het decreet, uitgedrukt in percenten Wat is uw aanvoelen Het is een 

inschatting in redelijkheid. Niemand zal het u ten kwade duiden als het later niet juist 

blijkt te zijn. 

De voorzitter: Het is vooral rechtszekerheid die men wint. Dat op zich betekent al tijdswinst. 

De heer Benoît Gervasoni: Het DAR-decreet maakt de termijnen inderdaad niet korter. 

Integendeel, het verlengt de procedure. Je moet er immers nog die 45 en 60 dagen voor de 

goedkeuring aan toevoegen. Er is dus geen inkorting van de termijnen. De wetgever wilde 

meer rechtszekerheid bieden en de achterstand van de Raad van State overhevelen naar 

het Grondwettelijk Hof. Sneller gaan, was niet de bedoeling. 


170 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

De heer Ludwig Caluwé: Wat voor ons ook van belang is, is de stand van zaken met betrekking 

tot de verschillende juridische contentieux ten aanzien van het decreet. Wanneer verwacht 

u dienaangaande uitspraken van de verschillende instanties Wanneer verwacht u 

een uitspraak van Europa met betrekking tot die ingebrekestelling Wanneer verwacht u 

een uitspraak van het Grondwettelijk Hof 

Ons decreet op het Deurganckdok heeft hier inspirerend gewerkt, maar er zijn tegen dat 

decreet een aantal procedures niet gevoerd die hier nu wel worden gevoerd. Dat komt deels 

omdat bijvoorbeeld het Verdrag van Aarhus nog niet volledig in werking was. De hele 

problematiek van de bescherming van de noodzakelijke garantie dat de burger en milieuorganisaties 

toegang hebben tot een bereikbare rechter, was ten aanzien van het decreet 

op het Deurganckdok dus nog niet van toepassing. Het zou wel eens kunnen dat hier een 

probleem ontstaat. 

De heer Benoît Gervasoni: Jammer genoeg kan ik daar ook niet op antwoorden, omdat 

ik de contentieux waarover uw vragen handelen, niet echt volg. Ik beschik niet over de 

nodige informatie om u te kunnen zeggen wanneer de beslissingen zullen worden genomen. 

Als het over de ingebrekestelling van de Europese Commissie gaat, gebeurt dat over het 

algemeen wel volgens een bepaalde cadans. In juni is de indiening gebeurd. Vervolgens is 

daarop geantwoord. Als de Commissie zich aansluit bij de antwoorden van het gewest of 

niet, zullen we dat vlug weten. Ik denk dat dat ergens in de komende maanden zal zijn. 

De heer Ludwig Caluwé: Welke verantwoordingen heeft men gegeven ten aanzien van de 

Commissie, onder andere met betrekking tot het aspect van het al dan niet toegang hebben 

tot een rechter Ik vermoed dat de Commissie daar vragen over heeft gesteld. 

De heer Benoît Gervasoni: Dat is inderdaad een van de punten waarop de ingebrekestelling 

van de Europese Commissie is gebaseerd. Ik neem de tekst er even bij. De eerste twee 

punten lijken mij de minst betwistbare. 

Uitgaande van onze wetgeving, namelijk het naleven van de procedure van het effectenrapport, 

moet er een inhoudelijk en procedureel aspect van de impact zijn. Dat moet 

gebeuren volgens het bekrachtigde decreet. Het DAR-decreet is van toepassing voor vergunningen 

die sowieso de normale procedure voor aflevering van een vergunning hebben 

gevolgd. Het is niet dat het DAR-decreet tot gevolg zou hebben dat wij de niet-naleving 

vaststellen. Het zou kunnen dat bepaalde vergunningen niet helemaal gebeurd zijn volgens 

de richtlijn 85/337 maar dat is niet meer het geval dan anders. Het DAR-decreet verandert 

daar niets aan. 

De heer Ludwig Caluwé: We hebben in Vlaanderen te maken met iets dat ons zeer sterk 

bezighoudt en waar we binnenkort een uitspraak over verwachten, namelijk het GRUP 

van het grote project van de Lange Wapper in Antwerpen. Er is een burger naar de Raad 

van State gegaan om aan te klagen dat de procedure met betrekking tot de effectenrapportage 

niet op de vereiste wijze is gevoerd. Een burger gaat naar de Raad van State omdat hij 

van oordeel is dat we ons niet hebben gehouden aan wat Europa ons oplegt met betrekking 

tot de MER-regeling. Mocht dit onderhevig zijn geweest aan een procedure waarbij 

hier bij decreet zou zijn gezegd dat alles in orde is, dan had de burger op grond daarvan 

niet naar de Raad van State kunnen gaan. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 171 

De heer Benoît Gervasoni: Ik ken het dossier niet waarover u het hebt. Bovendien is het 

delicaat voor mij om mee te gaan in details van argumenten die zijn ontwikkeld door 

mogelijke tegenstanders. Er zijn er heel wat die hun verzet hebben laten blijken tegen de 

DAR-procedure, maar de positie van het Waalse Gewest in de rechtvaardiging van de 

ingebrekestelling, is dat het DAR-decreet op zich geen wijziging betekent van het evaluatiestelsel 

voor de effecten. Er zijn niet meer of minder garanties qua inhoud en qua procedurele 

eisen zoals openbaar onderzoek, participatie van het publiek enzovoort, dan bij 

andere procedures. Maar in het Waalse Gewest doet men niet altijd alles perfect, dat zeg 

ik niet, maar het DAR-decreet verandert daar niets aan. Dat is alleszins de positie die het 

Waalse Gewest heeft verdedigd met betrekking tot de ingebrekestelling. 

De heer Marino Keulen: U hebt nu uw decreet. U hebt het over het Deneye-project. Er 

zijn ook een aantal specifieke vragen of het juridisch allemaal klopt. Zijn er buiten dat 

Deneye-project nog andere projecten die in vertraging zijn of waar men naar de Raad van 

State is gestapt omwille van beslissingen over projecten die zijn genomen op basis van het 

DAR-decreet 

De heer Benoît Gervasoni: Ik heb een synthetisch schema gegeven van een aantal beroepen 

die bestaan tegen het DAR-decreet of tegen reeds bekrachtigde vergunningen. Je hebt het 

mechanisme van het DAR-decreet dat wordt aangevochten bij het Grondwettelijk Hof, 

maar er zijn ook vergunningen die volgens het DAR-decreet zijn bekrachtigd. Er zijn ook 

beroepen bij de Raad van State. Dat gaat over vergunningen die al waren afgeleverd voor 

het DAR-decreet en die werden bekrachtigd door het DAR-decreet, waarover de Raad 

van State zich heeft moeten buigen. We wisten natuurlijk niet op voorhand dat het nadien 

zou worden bekrachtigd. De opponenten hebben zich daarom ook tegen de Raad van 

State gekeerd. 

Het is niet omdat er maar twee procedures lopen voor de Raad van State dat er maar twee 

uitspraken zouden zijn. Het gaat niet over het niet-aanhangig maken bij de Raad van 

State. Daarna gaat het over een veelvoud van vergunningen die zijn afgeleverd voor het in 

werking treden van het DAR-decreet, die achteraf zijn bekrachtigd en al het voorwerp uitmaakten 

van een beroep bij de Raad van State. Daarvan heeft de Raad van State gezegd: 

alvorens ik zeg dat ik niet bevoegd ben, moet ik het Grondwettelijk Hof ondervragen over 

de grondwettelijkheid van het proces en moet ik ook het Europese Hof van Justitie ondervragen, 

met name ook met betrekking tot de vragen die daarnet zijn geopperd. 

De heer Marino Keulen: Hebt u het gevoelen dat na het DAR-decreet, men minder gemakkelijk 

naar de Raad van State stapt tegen vergunde projecten 

De heer Benoît Gervasoni: Het is moeilijk om daar in de gegeven context iets over te zeggen 

omdat de rechtspraak nog moet gebeuren. We kunnen nog niet zeggen wat de weerslag 

zal zijn wat betreft geschillen na de DAR-procedure. 

De heer Lode Ceyssens: Mijnheer Gervasoni, ik heb een vraag over het uitblijven van een 

beslissing, wat een automatische weigering is in de context van uw ‘permis d’urbanisme’. 

Wij hebben met die discussie geworsteld op het ogenblik dat we ons nieuw decreet Ruimtelijke 

Ordening hebben gemaakt. Er zijn toen stemmen opgegaan om het uitblijven van 

een vergunning om te zetten in een stilzwijgende vergunning. Hebt u deze overweging ook 

gemaakt 

Op het ‘permis unique’ hebben wij onze tanden stukgebeten. We zijn gestrand in een uniek 

loket waar we een gezamenlijke procedure hebben. Wat is de sleutel van het succes bij u 


172 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Wat betreft de milieuvergunning en het MER, worstelen wij met een aantal zaken wat 

betreft de versnelling van de procedure voor het vernieuwen van vergunningen of een 

kleine uitbreiding. Hebt u daar versnelde procedures voor in uw wetgeving 

Het DAR-decreet is er niet om vergunningen af te leveren maar om ze juridisch sterker te 

maken. Ik begrijp dat, als de vergunningen niet geratificeerd worden door het parlement, 

ze worden vernietigd. Dan zou volgens dezelfde overweging kunnen worden gesteld: we 

ratificeren niet. Moet men dan zover gaan dat men de vergunning ook daadwerkelijk vernietigt 

De heer Benoît Gervasoni: In verband met de stilzwijgende vergunning denk ik dat de 

Waalse wetgever de hele wetgeving heeft afgetast, en buiten een vergissing van mijnentwege 

bestaan er geen hypotheses meer van stilzwijgende vergunningen, dus vergunningen 

die stilzwijgend door de autoriteit worden afgeleverd omdat een dergelijke vergunning 

niet meer gemotiveerd zou zijn en niet meer zou stroken met de vereisten wat betreft administratieve 

motivering. Het zou ook niet meer stroken met de Europese richtlijnen en 

zo meer. 

Wat in bepaalde gevallen is bepaald, is dat het stilzwijgen van de autoriteiten zoveel betekent 

als een weigering. Bij een weigering moet je niet motiveren, in tegenstelling tot wanneer 

je wel een vergunning aflevert. Tenzij hier en daar een geval waarvan ik niet op de 

hoogte ben, denk ik niet dat dat nog bestaat in onze wetgeving. Stilzwijgende vergunningen 

hebben we niet. 

De sleutel voor het succes van de eenheidsvergunning ken ik niet. Tussen het moment van 

uitvaardiging en inwerkingtreding van het decreet, zijn er heel veel mogelijkheden. Er zijn 

heel wat zaken op voorhand aangevraagd, omdat men vreesde voor de gevolgen. In de 

feiten werkt het goed omdat de besturen hebben vastgesteld dat het noodzakelijk is om 

samen te werken aan ruimtelijke ordening en leefmilieu. 

Cultureel gesproken zijn de zaken geëvolueerd. Steeds meer krijgen we een samenspel 

van talenten, die bijdragen aan een goed syntheserapport en een goed besluit. Het is ook 

een kwestie van mentaliteitswijziging. Ik was in het Waals Parlement bij de eerste wijziging 

van het decreet over de milieu- en de eenheidsvergunning. In de voorstellen van het 

bestuur, die werden overgenomen door de Waalse Regering en in de commissie terechtkwamen, 

ging het over de verhouding tussen de gemandateerde en de technische ambtenaar, 

die het dossier samen moeten bestuderen. De termijn zou met twintig dagen worden 

verlengd om dat mogelijk te maken. We gingen dus van vijftig naar zeventig dagen. 

Dat werd door heel wat mensen gezien als een vertragend effect, omdat ze gebogen gingen 

onder drukkingsgroepen, zoals de bedrijfswereld. Het is zeer moeilijk om een termijn 

zomaar met twintig dagen te verlengen om het de ambtenaren mogelijk te maken hun 

werk te doen. De vaststelling was eenvoudig: met vijftig dagen kwamen ze er niet. 

Er waren heel wat gevallen waarvoor ze een syntheserapport moesten afleveren. In veel 

gevallen konden ze die termijn niet handhaven. Het werd dus een stilzwijgend syntheserapport. 

Eigenlijk was er dus helemaal geen syntheserapport, waardoor de verschillende 

bevoegdheden moesten oordelen zonder dat ze een opheldering kregen van de twee ambtenaren, 

omdat die daar geen tijd voor hadden. 

Als de procedure twintig dagen langer zal duren, zullen er veel meer syntheserapporten 

zijn. De overheid die de vergunning moet afleveren, is dan wel geholpen, en die zal een 

meer kwalitatieve beslissing nemen. Dat systeem hebben we verkocht, en het maakt dat 

er veel minder syntheserapporten zijn, die niet tijdig binnenkomen. We hebben het tegenovergestelde 

bereikt van een versnelling, maar de kwaliteit van het werk is verbeterd. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 173 

Misschien is het naïef om zoiets te denken, maar op die manier worden beslissingen beter 

aanvaard. Het is geïnspireerd door wat er bij de bevolking leeft, en het is technisch onderbouwd. 

Er zijn altijd verschillende procedures, of het nu over een stedenbouwkundige vergunning 

of over een milieuvergunning gaat, afhankelijk van het type van onderzoek dat 

moet worden gevoerd. Voor de stedenbouwkundige vergunningen die worden afgeleverd 

door de gemandateerde ambtenaar, varieert de termijn afhankelijk van het feit of men 

een openbaar onderzoek moet doen of adviesinstanties moet raadplegen. Die termijnen 

worden in principe altijd zo kort mogelijk gehouden, maar ze houden rekening met de 

procedurele noodzaak. Voor projecten is er ook een bepaalde typologie. 

De heer Lode Ceyssens: Het DAR-decreet dient om de vergunningen juridisch te verankeren 

en sterker te maken, niet om ze af te leveren. De ratificatie gebeurt door het parlement. 

Als de ratificatie niet gebeurt, wordt de vergunning vernietigd. Waarom was het 

noodzakelijk om de vergunning door het parlement te laten vernietigen, en niet om ze 

gewoon niet te ratificeren en zo niet te verstrekken Nu ga je de vergunning helemaal vernietigen. 

De heer Benoît Gervasoni: Ik weet niet zeker of ik een pasklaar antwoord op die vraag 

heb. Ik veronderstel dat de wetgever dit systeem uit vrees in het leven heeft geroepen. Het 

gaat dan specifiek om de scheiding der machten en de hiërarchie der normen. Het mechanisme 

voorziet pas in het laatste stadium in een democratische legitimiteit. Aangezien de 

vergunning helemaal door gewestelijke ambtenaren is behandeld, zou er op het vlak van 

de legitimiteit een bekommernis kunnen zijn. 

Er is nog een ander probleem dat ik even kritisch wil benaderen. Het verplichtend karakter 

van het mechanisme vloeit voort uit het DAR-decreet. Indien een project tot de werkzaamheden 

van gewestelijk belang wordt gerekend, wordt het opgenomen in de lijst die 

in artikel 1 van het DAR-decreet is vermeld. Hierdoor ontstaat de verplichting tot het 

einde van het proces door te gaan. Dit betekent dat de Waalse overheid met betrekking 

tot bijvoorbeeld de vierde sluis van het jaar niet kan beslissen te wachten tot eventueel bij 

de Raad van State een beroep wordt aangetekend tegen de afgeleverde vergunning. Dat 

zou de mogelijkheid bieden nog even na te gaan welke middelen ter beschikking staan en 

dergelijke. Indien nodig, zou dan tot een bekrachtiging kunnen worden overgegaan. 

Dat is niet wat de procedure voorschrijft. Zodra een project op de lijst staat, moet de procedure 

tot het einde worden gevolgd. Dit houdt het risico in dat de vergunning niet wordt 

bekrachtigd. Deze annulatie houdt in dat er helemaal geen vergunning overblijft en er heel 

wat tijd is verloren gegaan. 

Ik weet niet waarom het weigeringsmechanisme zo werkt. Ik kan dit hier niet precies 

rechtvaardigen. Volgens mij gaat het vooral om de legitimiteit. Het Waals Parlement kan 

zich hierover uitspreken. Buiten dit mechanisme zou dit moeilijk worden. 


174 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

VIII. 5 FEBRUARI 2010 

GEDACHTEWISSELING MET DE RAAD VAN STATE OVER DE WIJZE WAAROP 

DE RAAD VAN STATE INTERVENIEERT BIJ PROCEDURES VOOR GROTE 

INVESTERINGSPROJECTEN 

GEDACHTEWISSELING MET DE HEER JAN DE MULDER, RAADGEVER 

BESTUURSZAKEN BIJ DE VLAAMSE VERTEGENWOORDIGING BIJ DE EURO- 

PESE UNIE OVER HET EUROPESE KADER INZAKE ‘BETERE REGELGEVING’ 

1. Gedachtewisseling met de heer Robert Andersen, mevrouw Marie-Rose Bracke en de 

heer Robert Stevens van de Raad van State 

1.1 De afdeling Wetgeving 

De heer Robert Andersen, eerste voorzitter van de Raad van State: Voorzitter, geachte parlementsleden, 

ik wil u eerst en vooral bedanken dat aan de Raad van State de gelegenheid 

wordt geboden om enkele inlichtingen te komen geven over de rol die de raad speelt op het 

gebied van stedenbouw in het algemeen en op de gevolgen die die tussenkomst zou hebben 

op de duurtijd van de procedure inzake infrastructuurwerken en investeringen. 

Hier en daar wordt gezegd dat de Raad van State een zekere negatieve rol zou spelen, in 

die zin dat hij de oorzaak zou zijn van ongewenste vertragingen in de procedures, met 

als gevolg dat die investeringen en infrastructuurprojecten in het gedrang zouden komen. 

Daarom stel ik het zeer op prijs dat we hier onze stem kunnen laten horen. 

De eerste voorzitter van de Raad van State is degene die de leiding heeft over de afdeling 

Wetgeving van de raad. Het is in die hoedanigheid dat ik u enkele inlichtingen zal 

verschaffen over de rol van de afdeling Wetgeving op het vlak van de stedenbouw. Dat 

heeft natuurlijk weinig invloed op de duurtijd van de procedure. Daarom zal ik me tot het 

minimum beperken. 

Tijdens de periode van 1 januari 2004 tot 21 januari 2010 heeft de afdeling Wetgeving van 

de Raad van State 229 adviezen verleend over stedenbouwkundige projecten. Dat komt 

neer op een gemiddelde van een 38-tal adviezen per jaar. Van die 229 adviezen werden er 

211 gevraagd binnen een termijn van 30 dagen. Dat is 92,1 percent van die productie. 

Wat de eerbiediging van de termijnen betreft, ben ik trots u te mogen zeggen dat de termijnregeling 

steeds strikt wordt nageleefd. Wij hebben daar tot nu toe geen klachten over 

gekregen. Het kan inderdaad voorvallen dat in zekere delicate en zeer technische ontwerpen 

de termijn die ons wordt toegemeten, te kort is. Dan wordt met de adviesaanvrager 

onderhandeld om een verlenging van de termijn te krijgen. Dat is altijd op een zeer faire 

manier gebeurd. We hebben daarbij ook altijd ons woord geëerbiedigd, in die zin dat de 

verlengde termijn strikt wordt nageleefd. Ik kan u ook geruststellen: die verlening neemt 

ongeveer een maand tot zes weken in beslag. Dat is dus een minimum. 

U ziet dat er op dat gebied weinig problemen zijn. De adviezen die worden gegeven, hebben 

als voorwerp meestal ontwerpen van gewestelijke ruimtelijke uitvoeringsplannen en 

verder nog een klein gedeelte andere reglementering inzake stedenbouw. 

Wat de activiteit van de afdeling Wetgeving betreft, mogen we dus zeggen dat de zaken in 

orde zijn en dat er hoe dan ook geen nadelige invloed wordt uitgeoefend op de duurtijd 

van de procedure. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 175 

1.2. De afdeling Bestuursrechtspraak 

Mevrouw Marie-Rose Bracke, voorzitter afdeling Bestuursrechtspraak: Voorzitter, dames 

en heren, ik heb de werkzaamheden van deze commissie ad hoc gevolgd op diverse websites. 

Ik heb gemerkt dat daarin onder meer wordt verwezen naar de Raad van State als 

reden voor de vertraging van maatschappelijk belangrijke investeringsprojecten. Zoals de 

eerste voorzitter zonet heeft uiteengezet, kunnen dienaangaande geen oorzaken van vertraging 

worden gevonden in de adviesverlening door de afdeling Wetgeving. Een andere 

zaak is de achterstand bij de afdeling Bestuursrechtspraak. 

Ik ga ervan uit dat de commissie met die investeringsprojecten doelt op zowel stedenbouwkundige 

projecten als milieuvergunningsprojecten. Als ik me vergis, moet u mij corrigeren. 

De Raad van State heeft in Vlaanderen geen achterstand in de afhandeling van de 

contentieux van milieuvergunningsprojecten. Er zijn nog wel enkele oude leefmilieuzaken 

hangende omdat daarin een vraag werd gesteld aan het Grondwettelijk Hof of aan het 

Europees Hof van Justitie, of omdat op vraag van de partijen om uitstel werd verzocht 

omdat ze werken aan een minnelijke schikking. 

1.3. De Stedenbouwkamer 

De heer Roger Stevens, voorzitter van de tiende kamer (Stedenbouwkamer): Voorzitter, 

dames en heren, ik zal de gevallen behandelen waarin de Raad van State intervenieert, 

de bevoegdheid van de Raad van State als annulatierechter, de gevolgen van een vernietigingsarrest, 

de bevoegdheid van de Raad van State als schorsingsrechter, de gevolgen van 

een schorsingsarrest, de Raad van State als cassatierechter, de duur van de procedures en 

tot slot enkele conclusies. 

1.3.1. Gevallen waarin de Raad van State intervenieert 

Ik begin met de gevallen waarin de Stedenbouwkamer van de raad in de door u behandelde 

investeringsprojecten intervenieert. Voor de Raad van State kunnen twee soorten 

overheidsbeslissingen worden bestreden. Dat zijn de plannen: de structuur- en de ruimtelijkeuitvoeringsplannen. 

Die situeren zich zowel op gewestelijk, provinciaal als gemeentelijk 

niveau. Daarnaast kunnen voor de Raad van State ook beslissingen over aanvragen 

tot het verkrijgen van stedenbouwkundige en verkavelingsvergunningen worden betwist. 

Tot de inwerkingtreding van de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening op 1 september 

2009 was de Raad van State de annulatie- en schorsingsrechter voor deze individuele 

beslissingen. Thans is de Raad voor Vergunningsbetwistingen bevoegd inzake beslissingen 

over vergunnings aanvragen tot het verkrijgen van een stedenbouwkundige of verkavelingsvergunning. 

De Raad van State blijft wel met betrekking tot deze beslissingen bevoegd als cassatierechter. 

Ook blijft de Raad van State in het overgangsstelsel bevoegd voor de schorsing 

en vernietiging van beslissingen over vergunningsaanvragen, individuele beslissingen, die 

in administratief beroep door de minister werden genomen op beroepen die werden ingediend 

vóór 1 september 2009. 

De raad intervenieert in de zaken die aldus tot zijn rechtsmacht behoren, uiteraard alleen 

wanneer hij daartoe tijdig en rechtsgeldig is gevat door een beroep ingesteld door een 

verzoekende partij. Dat kan een burger zijn, een rechtspersoon of een overheid. De voorwaarden 

om de raad te vatten zijn hoofdzakelijk geregeld in de federale Raad van Stateregelgeving, 

met name de gecoördineerde wetten op de Raad van State, en de diverse 

procedurebesluiten. Het betreft voornamelijk voorwaarden op het vlak van belang en 

termijnen. Ook moet rekening worden gehouden met de supranationale regelgeving met 

betrekking tot de toegang tot de rechter. Een belangrijk voorbeeld hiervan is het Verdrag 

van Aarhus van 23 juni 1998 betreffende onder meer de toegang tot de rechter inzake 


176 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

milieuaangelegenheden, dat milieuverenigingen die binnen hun statutair doel ageren, bijna 

automatisch het vereiste belang toekent. 

1.3.2. De bevoegdheid van de Raad van State als annulatierechter 

Vervolgens wens ik de inhoudelijke bevoegdheid van de raad als annulatierechter te schetsen. 

De basisbevoegdheid van de Raad van State is de bevoegdheid tot het annuleren of 

vernietigen van onwettige administratieve beslissingen. Die annulatiebevoegdheid geldt 

vanaf 1 september 2009, wat de ruimtelijke ordening betreft, in principe alleen nog ten 

aanzien van de plannen en andere reglementaire handelingen zoals stedenbouwkundige 

verordeningen, rooilijnplannen en dergelijke. Een plan kan alleen worden vernietigd wanneer 

het inhoudelijk strijdig is met een hogere rechtsnorm; zo mag een provinciaal of 

gemeentelijk plan niet in strijd zijn met een gewestelijk, respectievelijk provinciaal plan, en 

mag een uitvoeringsplan in principe niet strijdig zijn met de bindende voorschriften van 

een structuurplan. Een plan kan ook worden vernietigd wanneer bij de totstandkoming 

van het plan een op straffe van nietigheid voorgeschreven of een substantieel vormvoorschrift 

is miskend. De meeste van die rechtsregels zijn door het Vlaams Parlement of de 

Vlaamse Regering uitgevaardigd. 

Op het vlak van de vormvoorschriften gaat het onder meer over het verplichte raadplegen 

van de adviesorganen ingesteld door de Vlaamse Codex, de eveneens decretaal opgelegde 

regels betreffende het openbaar onderzoek en de behandeling van de bezwaren, de 

zowel door Europa als door VLAREM opgelegde milieueffectenrapportage, en de door de 

Vlaamse decreten opgelegde formele motiveringsverplichting. De Raad van State past dan 

ook, zoals ik al zei, in veel gevallen in essentie Vlaamse regelgeving toe en sanctioneert de 

miskenning van die Vlaamse regelgeving. 

Wat de inhoudelijke onwettigheid van een plan betreft, dient ook voor ogen te worden 

gehouden dat de Raad van State alleen de schending van rechtsregels of algemene beginselen 

sanctioneert. Hij vernietigt dus niet op grond van een beleidsoordeel over wat een 

dergelijk plan uit het oogpunt van een behoorlijke ruimtelijke ordening zou moeten inhouden. 

De Raad van State mag zich met andere woorden niet op de stoel van het bestuur 

plaatsen. Hij oefent ter zake wel een marginale controle uit. Dat wil zeggen dat hij alleen 

bij een kennelijke, manifest onredelijke invulling door de overheid van de notie goede 

ruimtelijke ordening een plan zal vernietigen. Dat soort vernietigingen, op basis van een 

dergelijke marginale toetsing, gebeurt in de praktijk eigenlijk bijna nooit. 

In dit verband dient ook nog een verkeerd beeld dat vaak mede door de media wordt 

gecreëerd, uit de wereld te worden geholpen. Wanneer de Raad van State een voor hem 

bestreden overheidshandeling op haar wettigheid toetst, dan doet hij dit niet zoals hij dat 

eventueel zelf uit juridisch oogpunt zou doen. Hij is immers gebonden door de rechtsmiddelen 

die de verzoekende partij zelf aanbrengt. De raad kan alleen ambtshalve, dat 

wil zeggen zonder dat de verzoekende partijen dit hebben opgeworpen, onwettigheden 

aanvoeren of sanctioneren wanneer deze de openbare orde raken. Hetgeen eerder uitzondering 

dan regel is. De raad zal dus een beroep verwerpen, ook al ziet hij onwettigheden, 

wanneer de verzoeker zelf die onwettigheden niet heeft aangekaart. Dit betekent dan ook, 

in tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht of gezegd, dat wanneer de Raad van State een 

beroep verwerpt wegens ongegrondheid van het beroep dit niet ipso facto betekent dat de 

Raad van State heeft geoordeeld dat de bestreden beslissing wettig is. 

Wanneer de Raad van State een middel van een verzoeker wel gegrond vindt en het beroep 

ook ontvankelijk is qua termijn, belang en dergelijke, kan hij niet anders dan vernietigen, 

ongeacht het soort onwettigheid dat werd vastgesteld. Ik wil hierbij benadrukken dat de 

raad geenszins wettelijk de mogelijkheid heeft om op grond van een afweging van de in 

het geding zijnde belangen een ontvankelijk en gegrond bevonden beroep alsnog te verwerpen. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 177 

1.3.3. De gevolgen van een vernietigingsarrest 

Een vernietigingsarrest heeft uit zichzelf tot gevolg dat de bestreden overheidsakte met 

terugwerkende kracht uit de rechtsorde verdwijnt. De overheid waarvan de beslissing vernietigd 

is, moet dan in principe de procedure overdoen vanaf het ogenblik waarop de 

vastgestelde onwettigheid zich situeert. 

Er bestaat wel een vorm van mildering van de gevolgen van een annulatiearrest. De raad 

kan immers, op grond van de wet op de Raad van State, artikel 14ter, bevelen dat een aantal 

gevolgen van een vernietigde verordeningsbepaling – en plannen zijn dergelijke bepalingen 

– als gehandhaafd moeten worden beschouwd of voorlopig gehandhaafd worden 

voor een bepaalde termijn. Hoewel de wet dit niet als dusdanig expliciet voorschrijft, is 

het daartoe wel nodig dat de betrokken overheid dit in de loop van het proces via haar 

advocaten vraagt, motiveert en concreet aangeeft welke gevolgen precies zouden moeten 

worden gehandhaafd en waarom. De Raad van State kan dit niet zelf doen, anders zou hij 

zich met het door het bestuur te voeren beleid bemoeien. De partijen, de verwerende partij 

in dergelijk geval, kunnen dit wel vragen. 

1.3.4. De bevoegdheid van de Raad van State als schorsingsrechter 

Naast de vernietigingsbevoegdheid bestaat er ook de schorsingsbevoegdheid. Ten aanzien 

van de beslissingen over vergunningsaanvragen is deze bevoegdheid voortaan aan de 

Raad van State ontnomen bij de oprichting van de Raad voor Vergunningsbetwistingen, 

die thans ter zake de bevoegde rechter is. De Raad van State is enkel nog in een overgangsregime 

bevoegd ten aanzien van een aantal ministeriële beslissingen. De raad blijft 

wel onverminderd bevoegd voor de schorsing van de tenuitvoerlegging van reglementaire 

bestuurshandelingen, zoals de al genoemde plannen. 

De voorwaarden tot schorsing zijn enerzijds het aanvoeren van minstens één ernstig middel, 

dit wil zeggen een middel dat op het eerste gezicht gegrond lijkt, en anderzijds het 

aangetoond zijn van een risico op een moeilijk te herstellen ernstig nadeel. Een gewoon 

belang volstaat in dit geval dus niet. 

De regels betreffende de inhoudelijke bevoegdheid ter zake van de Raad van State zijn, 

op één uitzondering na, niet essentieel verschillend van deze die zo-even werden geschetst 

met betrekking tot de bevoegdheid van de Raad van State inzake annulatie. Er is wel 

één verschil: wanneer de voorwaarden tot schorsing vervuld zijn, kan, op vraag van een 

partij, op grond van een belangenafweging de schorsing alsnog worden geweigerd, met 

name wanneer de voordelen van de schorsing voor de verzoeker niet opwegen tegen de 

nadelige gevolgen daarvan uit het oogpunt van het algemeen belang. De raad springt hier 

evenwel zeer omzichtig mee om en wijst slechts uiterst zelden een vordering tot schorsing 

af op grond van een dergelijke belangenafweging. Wel gebeurt het vaker dat een soort 

van belangenafweging betrokken wordt bij de beoordeling van de schorsingsvoorwaarde 

betreffende het moeilijk te herstellen ernstig nadeel. 

1.3.5. De gevolgen van een schorsingsarrest 

Dit brengt ons tot de vraag wat de belangrijkste gevolgen van een schorsingsarrest zijn. 

De schorsing heeft slechts een voorlopige uitwerking. De geschorste handeling blijft in het 

rechtsverkeer bestaan maar ze mag niet worden uitgevoerd totdat een uitspraak is gedaan 

over het annulatieberoep tegen de geschorste beslissing. Hier bestaat dan ook geen mogelijkheid 

om bepaalde gevolgen van de geschorste akte te handhaven. Een bevolen schorsing 

heeft wel als gunstig neveneffect dat de annulatieprocedure in dat geval veel sneller 

verloopt en wettelijk ook veel sneller moet worden behandeld. Er wordt dus voorrang 

gegeven aan een dergelijke zaak. 


178 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

1.3.6. De Raad van State als cassatierechter 

Zo komen we bij een belangrijke nieuwe rol van de Raad van State als actor in het behandelingsproces 

van stedenbouwzaken: de Raad van State als cassatierechter. Het meren deel 

van de zaken van de raad had, tot aan de oprichting van de Raad voor Vergunningsbetwistingen, 

betrekking op beroepen tegen beslissingen over vergunningsaanvragen. De 

recente oprichting van die Raad voor Vergunningsbetwistingen, gepaard aan het ontnemen 

van de rechtsmacht ter zake aan de Raad van State, heeft evenwel niet tot gevolg 

dat de Nederlandstalige Kamer van de Raad van State die belast is met de ruimtelijke 

ordening, thans ter zake als het ware technisch werkloos is. Ten aanzien van die beslissingen 

over vergunningsaanvragen blijft de Raad van State immers bevoegd, zij het als 

cassatierechter. 

Die bevoegdheid houdt in dat de Raad van State de uitspraken van de Raad voor Vergunningsbetwistingen 

kan verbreken op de zonet vermelde gronden, die ook tot vernietiging 

kunnen leiden als een cassatieberoep wordt ingesteld. Het belangrijkste verschil met de 

vernietigingsbevoegdheid bestaat erin dat de Raad van State gebonden is door de feitenvaststelling 

zoals de Raad voor Vergunningsbetwistingen die zal doen. In rechte zal de 

Raad van State echter het laatste woord hebben. 

De cassatieprocedure gaat gepaard met een zogenaamde filterprocedure. Alvorens over te 

gaan tot een eigenlijke behandeling van het cassatieberoep, zal de alleen zetelende kamervoorzitter 

of een staatsraad met een zekere ervaring zonder tegensprekelijk debat een toelaatbaarheidsonderzoek 

uitvoeren. Dat alles is het gevolg van de federale wetgeving met 

betrekking tot de cassatiebevoegdheid die de Raad van State heeft bij beslissingen van 

administratieve rechtscolleges. Het cassatieverzoek wordt toelaatbaar verklaard als het 

aangevoerde middel niet kennelijk ongegrond is en tot cassatie kan leiden, of als het interessant 

is voor de eenheid van de rechtspraak. 

Over het cassatieberoep moet, op grond van de wet, uiterlijk zes maanden na de toelaatbaarverklaring 

zijn beschikt. Die toelaatbaar verklaring moet gebeuren binnen een termijn 

van acht dagen nadat het cassatieberoep is ingediend. We zullen er zeker over waken dat 

die termijn wordt gerespecteerd. Dat kunnen we u verzekeren. 

Na een eventuele cassatie wordt de zaak terugverwezen naar de Raad voor Vergunningsbetwistingen, 

die dan een nieuwe uitspraak moet doen, waarbij hij zich moet neerleggen 

bij de uitspraak van de Raad van State over het beslechte rechtspunt. Het aantal cassatieberoepen 

dat door de Raad van State ten gronde zal moeten worden behandeld, zal 

uiteraard afhangen van de kwaliteit van de uitspraken van de Raad voor Vergunningsbetwistingen. 

Hoe groter die kwaliteit, des te minder cassatieberoepen er normaliter zullen 

worden ingesteld en des te vaker de filterprocedure tot een niet-toelaatbaarheidsbeschikking 

zal leiden. Ik herhaal het: als een zaak niet toelaatbaar is, is die zaak afgehandeld en 

is het cassatieberoep binnen acht dagen van de baan. 

1.3.7. De duur van de procedures 

Thans ben ik aanbeland bij wellicht het meest heikele punt van deze uiteenzetting: de duur 

van de procedures voor de Raad van State. Ik moet toegeven dat de annulatieprocedures 

tot in een zeer recent verleden al te lang aansleepten. Dat heeft al te vaak geleid tot uitspraken 

over belangrijke beslissingen, vele jaren na het inleiden van het beroep. 

Ik kan deze commissie echter goed nieuws melden. Dankzij de recente inwerkingstelling 

van diverse maatregelen om de achterstand bij de Raad van State en de gerechtelijke achterstand 

weg te werken, en de daadwerkelijke implementatie daarvan, verbetert de toestand 

ter zake zienderogen. Het valt te verwachten dat de bevoegde kamer van de raad bij 

ongewijzigde omstandigheden tegen het eind van 2010 – dit jaar dus – haar achterstand 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 179 

volledig zal hebben weggewerkt. Die operatie kan weliswaar tot het einde van 2010 hier 

en daar nog zeer sporadisch gepaard gaan met de vernietiging van een jaren oude beslissing, 

maar dat is inherent aan de vastberadenheid om de achterstand op zeer korte termijn 

daadwerkelijk weg te werken. Het gaat hier dan echt over de allerlaatste restanten van een 

tijdperk dat definitief wordt afgesloten. 

1.3.8. Conclusies 

Zo kom ik tot mijn conclusies. Ik hoop dat deze uiteenzetting de geachte commissie een 

beeld heeft gegeven van de activiteiten van de Raad van State als actor in procedures die 

de commissie bezighouden, specifiek dan op het vlak van de ruimtelijke ordening en de 

stedenbouw. De Raad van State en de Stedenbouwkamer in het bijzonder zijn zich terdege 

bewust van de grote maatschappelijke relevantie van vele ruimtelijkeordeningsdossiers, en 

met name van deze die betrekking hebben op grote investerings- en infrastructuurprojecten. 

Daarom ook heeft de bevoegde korpsoverste van de Raad van State, hier aanwezig, 

de bijkomende middelen die door de net vermelde maatregelen om de achterstand weg 

te werken ter beschikking van de raad werden gesteld, grotendeels en prioritair aan de 

Stedenbouwkamer toegewezen. Wij werken momenteel met zes magistraten. We vellen 

ongeveer 1000 arresten per jaar. Ik durf ook te hopen u ervan te hebben overtuigd dat de 

historische grote achterstand bij de behandeling van die zaken eigenlijk nu reeds, en zeker 

op het einde van het jaar, tot het verleden behoort. 


De voorzitter: Mijnheer Andersen, u hebt het gehad over het aantal, net als de heer 

Stevens. Is er een evolutie met betrekking tot het aantal zaken die worden aangespannen 

Klopt het dat er, zoals gebleken is uit vorige hoorzittingen, een soort juridisering is 

van onze samenleving, door actiegroepen of individuen die oordelen dat iets niet kan in 

hun achtertuin Kunt u ons cijfers verschaffen van het aantal zaken dat is ingeleid rond 

de thematiek die ons bezighoudt Hebt u zicht op de betrokkenen Zijn dat verenigingen, 

besturen, lokale besturen, organisa ties, milieugroepen U hebt zelf gezegd dat de kwaliteit 

van de Raad voor Vergunnings betwistingen mee zal bepalen of er nog veel naar u zal 

komen. Daarnaast is er de nieuwe codex en een aantal nieuwe maatregelen. Zal dat een 

groot effect hebben op de werklast en het aantal zaken 

De heer Roger Stevens: Het aantal zaken dat wordt ingeleid, was in het verleden vrij 

stabiel. Dat varieerde ongeveer tussen de veertig en zestig zaken per maand. De laatste 

maanden stellen we vast dat er wel degelijk een vermindering is van het aantal zaken. 

In december en januari hebben we bijvoorbeeld slechts zestien zaken per maand binnengekregen. 

Dat kan te maken hebben met de oprichting van de Raad voor Vergunningsbetwistingen, 

die tot gevolg heeft dat een aantal vergunningsdossiers niet meer tot onze 

bevoegdheid behoren. In de toekomst krijgen wij echter ook een cassatiebevoegdheid. Nu 

is de Raad voor Vergunningsbetwistingen gevat door een 150-tal zaken, wat maakt dat hij 

momenteel al bijna een grotere werkvoorraad heeft dan wij. Die zaken zijn niet naar ons 

gekomen, maar kunnen op termijn wel nog naar ons komen, eventueel in cassatie. 

Wat het soort verzoekers betreft, gaat het doorgaans om particuliere personen die bijvoorbeeld 

de bouwvergunning van hun buur aanvechten, of aanvragers van een vergunning die 

een weigering van die vergunning aanvechten. Wanneer het om plannen gaat, komen er al 

meer milieuverenigingen om het hoekje kijken. Dan zien we vaak vzw’s en dergelijke meer, 

en soms ook overheden. Als het bijvoorbeeld gaat over de problematiek van de gsm-masten, 

zien we vaak dat gemeentebesturen beroepen instellen tegen vergunningen die worden 

afgeleverd voor de plaatsing van gsm-masten. Dat is een heikel punt in deze materie. 

De juiste cijfers kunnen we u eventueel nog ter beschikking stellen, want die kan ik nu niet 

voor de vuist weg opsommen. 


180 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

De heer Sas van Rouveroij: Voorzitter, ik wil eerst en vooral mijn waardering uitdrukken 

voor het feit dat de Raad van State de discussie wil aangaan, of zich minstens wil laten 

ondervragen door deze parlementaire commissie, en daarbij ook zijn hoogste gezagdragers 

afvaardigt. Ik heb hier bij hoorzittingen al administraties gezien waarvan de hoogste 

gezags dragers niet aanwezig waren, en ik betreur dat. Vandaag hebben we hier de eerste 

voorzitter, de voorzitter en de kamervoorzitter, waarvoor dank. Dat is een blijk van waardering. 

Ik onderstreep dat zeer sterk. 

Temeer ook omdat het voor de Raad van State verre van eenvoudig is om in een open 

dialoog te treden. Ik had me nog afgevaagd of deze hoorzitting niet beter in besloten zitting 

had plaatsgevonden, ook al zullen we het hier uiteraard niet over individuele dossiers 

hebben. U hebt daar niet om gevraagd, en dus kan deze discussie toch in open zitting 

plaatsvinden. Dat pleit andermaal voor uw ingesteldheid. 

U bevindt zich natuurlijk wel op het kruispunt – of in de ‘twilight zone’ – tussen wetgevende 

macht, uitvoerende macht en rechterlijke macht. Op het vlak van wetgevende macht 

geeft u adviezen, maar dat is een onderdeel dat ons inderdaad minder zal bekommeren. 

U bent een onderdeel van de uitvoerende macht. Dat wil ik wel even onderstrepen, want 

we moeten eerlijk zeggen dat burgers en bedrijven vaak denken dat u een onderdeel bent 

van de rechtsmacht. Het is ook niet onlogisch dat men dat gevoel heeft, omdat u ook recht 

spreekt in materies die veel burgers en bedrijven aanbelangen. 

In welke mate is de visibiliteit van de Raad van State die door de jaren heen is gegroeid, 

ook een thema binnen de Raad van State Het feit dat u echt een actor bent in dat maatschappelijke 

gebeuren en dat u niet blind bent voor het feit dat u wat kritiek neemt, hoe 

gaat u daar intern mee om 

Deze commissie buigt zich over maatschappelijk belangrijke infrastructuurwerken die 

vertraging oplopen en die wij willen versnellen. Die vertraging is een gevolg van een 

samenvloeiing van een aantal zaken. Ten eerste: regelgeving, maar daar bent u niet verantwoordelijk 

voor, want u kunt alleen adviezen verstrekken. Ten tweede: inspraak. Ook 

daarvoor bent u niet verantwoordelijk, toch zeker niet voor de wijze waarop we die organiseren 

en voor degene die inspreekt op zich. Ten derde verliezen we ons ook in het moeras 

van de rechtspraak. En ook daarbinnen moeten we mild zijn, want rechtspraak is het 

gevolg van een rechtsstaat. U zult zich moeten houden aan de rechtsstaat, waarvan u ook 

de ultieme bewaker bent. Als de regel slecht is, zult u naar alle waarschijnlijkheid ingevolge 

die regel ook navenant moeten handelen en rechtspreken. 

Er zijn naar mijn aanvoelen twee pijnpunten in het deel ‘rechtspraak’, maar u erkent die 

pijnpunten ook. De laatste woorden van de kamervoorzitter waren wat mij betreft al 

zoiets van ‘hoera!’. De kwaliteit van uw arresten zal hier geen thema zijn, behalve misschien 

wanneer het gaat over opportuniteitsoordeel, maar u zegt zelf dat die marginale 

toetsing uitzonderlijk is. Ik ben daar persoonlijk niet helemaal van overtuigd. Het zou wel 

eens interessant zijn, mocht u een soort bloemlezing geven van die gevallen waarin u toch 

gebruik hebt gemaakt van dat marginale toetsingsrecht, en waarbij u zegt dat de ruimtelijke 

ordening kennelijk onredelijk is ingevuld. Het zou wel eens interessant zijn om een 

mooi overzicht te krijgen van uw rechtspraak over kennelijk onredelijke invulling van het 

begrip ‘goede ruimtelijke ordening’. Want daar beweegt u zich wel degelijk op het terrein 

van de wetgever. Ik denk dat het parlement u zal verzoeken om dat niet te doen. 

Ik ben zelf twintig jaar lang een lokale bestuurder geweest. Ik heb arresten van de Raad 

van State gezien waarin u inderdaad flirt met die opportuniteitsafwegingen. En dat creëert 

een onmiddellijk conflict. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 181 

Maar het gaat natuurlijk vooral over de termijn waarbinnen u handelt. Daarover hebt u al 

een mea culpa geslagen. Dat was aangenaam om te horen. Maar nog veel aangenamer was 

de mededeling – ik hoop dat ze waar is – dat u tegen het einde van dit jaar, althans wat de 

kamer Stedenbouw betreft, de achterstand zult hebben weggewerkt. Dat is onwaarschijnlijk. 

Ik heb even gegrasduind in uw jaarverslagen, en het gaat inderdaad al een tijdje beter. 

In 2003 was het totale aantal zaken 41.000. Dat is nu teruggevallen op 23.000. Dat is dus 

het speelveld. Algemeen contentieux: in 2003 13.000, en in 2008 9000. Ik rond nu even af 

voor het gemak. De opgelopen achterstand is intussen ook gehalveerd ten opzichte van 

2003. Dan heb ik de indruk dat uw betrachting wel eens waar zou kunnen zijn, en dat u 

tegen het einde van het jaar geen achterstand meer zult hebben. 

Veranderende regelgeving die uw rechtsmacht beïnvloedt, beïnvloedt natuurlijk in zeer 

sterke mate die achterstand. Met wat ik u nu hoor vertellen over de codex en de invloed 

die de codex per 1 september 2009 zal uitoefenen op het aantal zaken, krijg ik de indruk 

dat we hier in een gelijkaardige context zitten als met de invoering op 15 september 2006 

van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen. Dat heeft namelijk ook aanleiding gegeven 

tot een enorme terugval van het aantal zaken in uw contentieux. Verwacht u een gelijkaardige 

terugval Ik denk het wel, als ik uw ambitie hoor om tegen het einde van het jaar die 

achterstand in te halen. 

Welke tijdsduur schuift u naar voren bij de behandeling van de ingeleide betwistingen Ik 

zou daar graag een prognose over horen. 

Ik weet tot slot niet in welke mate we ook inhoudelijk met de drie eminente juristen in 

debat kunnen treden. Ik verklaar me nader. Ik denk niet dat het parlement misbruik kan 

maken van het feit dat we hier te maken hebben met drie eminente bestuursjuristen om 

nu even gratis consult te krijgen. Aan de andere kant vraag ik me af of we niet toch een 

poging moeten doen. Dan is het aan u om ‘neen’ te zeggen en er niet op in te gaan. 

Ik ga gewoon een paar vragen schetsen, dan zult u ogenblikkelijk aanvoelen of we in de 

verkeerde richting gaan of niet. Bent u bereid te reageren op een stelling die zegt: wanneer 

iemand geen gebruik maakt van inspraak, moet hij vervolgens ook niet aan tegenspraak 

doen Dat betekent dus dat hij zijn rechtsbescherming verliest. Bent u het eens met een 

stelling die zegt: overheden moeten onder elkaar geen beroep kunnen instellen Vindt u, 

als bestuurlijke rechter, dat uw uitspraakbevoegdheden af en toe te eng zijn om op een 

soepele manier geschillen te regelen, in het algemene en in het particuliere belang 

Kent u de techniek van de bestuurlijke lus uit Nederland Hebt u daar een goed gevoel bij 

Vindt u dat die bestuurlijke lus vertaalbaar is naar een Vlaamse context 

Men gebruikt vaak het argument dat ook tijdigheid een criterium moet zijn – tijdigheid 

ten overstaan van inhoudelijke juistheid. Voor een jurist is dat natuurlijk afschuwelijk 

vloeken. Het kan echter zijn dat je iets als inhoudelijk juist omschrijft, maar dat het door 

ontijdigheid zinloos wordt. Tijdigheid als criterium. De tijd op zich is ook behartigenswaardig. 

Mag dat af en toe in de plaats komen van iets dat inhoudelijk juist is 

De heer Dirk de Kort: Ook ik wil de sprekers bedanken voor het feit dat zij hier een toelichting 

zijn komen geven. Wij kunnen dat ten zeerste appreciëren. 

Ik heb nog twee aanvullende vragen voor u. Is het mogelijk om vanuit de Raad van State 

ten aanzien van de bestuurlijke overheden aanbevelingen te doen over waar die bestuurlijke 

overheden de meeste fouten maken Het is voor die overheden zelf goed om inzicht te 

krijgen in de aandachtspunten, om diezelfde fouten in de toekomst te vermijden. 


182 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

In het kader van de herziening van de procedures wordt er gedacht aan een pannendakconstructie. 

Daarmee wordt bedoeld dat het mogelijk zou moeten zijn om elke administratieve 

handeling gedurende een bepaalde periode te betwisten, maar dat ze, eens die 

periode voorbij is, sluitend is en niet meer vatbaar voor verdere betwisting, zodoende dat 

dat later, in het verdere verloop van de procedures, niet meer kan worden aangevochten. 

Het gebeurt immers vaak dat men bij de vaststelling van een RUP of GRUP merkt dat er 

in het MER-rapport, dat er mee aan de basis van ligt, een fout zit. Is het dan niet beter dat 

elke administratieve handeling vatbaar is gedurende een bepaalde periode van beroep, en 

dat ze nadien ook effectief kan worden afgerond Op die manier zou men meer rechtszekerheid 

creëren ten aanzien van de overheden. Of bent u eerder van mening dat dit tot een 

veelheid van administratieve procedures gaat leiden 

De heer Bart Martens: Ik ben blij te vernemen dat de stuwmeren worden weggewerkt en 

de achterstand wordt ingelopen. Ik zou daar graag statistieken van krijgen. Wat is de evolutie 

in de duurtijd van een uitspraak, in het schorsings- en het vernietigingsverzoek, voor 

zowel stedenbouwkundige vergunningen, als milieuvergunningen en ruimtelijke plannen 

Wat is de evolutie inzake het inkorten van de termijnen Om de zaken te objectiveren, 

zouden die cijfers nuttig zijn. 

Ik heb er alle begrip voor dat u werkt met de middelen die u zijn toegemeten via de 

gecoördi neerde wetten en de Grondwet. De discussies over het bestuursrecht blikken vooruit. 

In Nederland en Duitsland wil men via aanpassingen van het bestuursrecht aan de 

bestuurs rechter de kans geven om aan bepaalde vormen of materiële fouten voorbij te 

gaan, of om die recht te zetten. Dat is de bestuurlijke lus. Men wil hem zelfs de mogelijkheid 

geven om aanvullende maatregelen op te leggen in een besluit, of om de overheid 

te verplichten tot een schadevergoeding. Dat is volgens onze Grondwet, geloof ik, 

niet mogelijk. Men zou het bestuur kunnen voorstellen om een schadebesluit te nemen. 

Hoe kijkt u aan tegen dergelijke aanpassingen van het bestuursrecht In welke mate is de 

injunctie van de rechterlijke macht in het bestuursrecht al dan niet een schending van de 

scheiding der machten Als de rechterlijke macht extra bepalingen koppelt aan de overheidsbeslissingen 

of de overheid dwingt om een schadebesluit te nemen, stelt ze zich in de 

plaats van het bestuur. Dat geeft in het buitenland aanleiding tot heel wat discussies, ook 

in de gespecialiseerde pers. Hoe ver kunnen we daarin gaan 

In welke mate kan het Vlaams Gewest dergelijke aanpassingen doorvoeren Of vereist dat 

een aanpassing van de gecoördineerde wetten Kunnen wij met een Vlaamse codex op het 

bestuursrecht zaken invoeren die u kunt toepassen Kunnen maatregelen die we via een 

Vlaamse codex zouden invoeren, enkel slaan op de administratieve rechtscolleges die het 

Vlaams Gewest installeert, zoals de Raad voor Vergunningsbetwistingen 

Ik heb in het verleden al gemerkt dat u met die administratieve rechtscolleges nogal 

ambigu omgaat. We hebben in de vorige legislatuur een decreet goedgekeurd waarmee een 

milieuhandhavingscollege werd opgericht. De afdeling Wetgeving van de Raad van State 

probeerde in haar advies daarover aan te tonen dat we onze ‘implied powers’ van artikel 

10 van de bijzondere wet tot hervorming van de instellingen te buiten gingen. Ze beweerde 

dat dat niet kon. Ze betoogde dat de impact daarvan op de federale bevoegdheden niet 

marginaal was, en dat we dat niet nodig hadden om onze eigen bevoegdheden ten volle te 

kunnen uitoefenen. 

Ik herinner me nog levendig de discussie in de commissie. Professor Kurt De Ketelaere 

kwam ons uitleggen dat de Raad van State het mis had en dat dat wel kon. Ik vermoed dat 

die discussie uiteindelijk voor het Grondwettelijk Hof zal worden beslecht. Het viel me in 

elk geval op dat de afdeling Wetgeving van de Raad van State geen letter advies gaf toen 

we de Raad voor Vergunningsbetwistingen oprichtten. Dat werd niet getoetst aan artikel 

10 van de bijzondere wet. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 183 

Ik weet niet of ik deze vraag mag stellen, en of u er mag op antwoorden. Hoe komt het 

dat u daar geen advies over gegeven hebt Hoe zou u staan tegenover de oprichting van 

nog andere administratieve rechtscolleges Als wij een bepaalde wijziging willen doorvoeren, 

maar dat via de Vlaamse codex niet kunnen regelen, dan zouden we wel eens een 

nieuw rechtscollege kunnen oprichten. 

Ten slotte, in Nederland en Duitsland wordt er nu volop werk gemaakt van de zogenaamde 

relativiteitseis. Bepaalde individuen zouden enkel de schending van normen kunnen 

aanvechten die een nadeel berokkent aan de appellant, degene die het verzoek tot 

schorsing of vernietiging indient. Bijvoorbeeld, wie een perceel grond heeft, gelegen aan 

een beek waarin een lozingsnorm wordt overschreden, kan naar de rechter stappen. Wie 

een perceel heeft dat stroomopwaarts ligt van die normoverschrijding, kan het vergeten. 

Dat staat zeer scherp tegenover de rechten die worden toegekend in het Verdrag van Aarhus, 

artikel 9. 

Wat vindt u van de invoering van zo’n relativiteitseis In Duitsland heet het de ‘Schutznorm’. 

Kunnen wij dat invoeren zonder de rechten te schenden die ons zijn toegekend 

door het Verdrag van Aarhus Levert dat geen stof op voor nieuwe betwistingen Heeft de 

rechter of een administratief rechtscollege niet onoordeelkundig beslist dat een appellant 

zijn rechten niet kan doen gelden omwille van die relativiteitseis Met andere woorden, 

helpt zo’n relativiteitseis de zaken wel vooruit 

Het Aarhus Compliance Committee heeft in een advies van 16 juni 2006 geoordeeld dat 

de toegang tot onze rechtbanken te moeilijk, te zwaar, zou zijn om in overeenstemming 

te zijn met de afspraken en de geest van het Verdrag van Aarhus. Welke wijzigingen zijn 

nodig om de rechten die het verdrag ons toekent, te kunnen uitoefenen 

Ik heb ooit in de Senaat een wetsvoorstel ingediend tot wijziging van de gecoördineerde 

wetten op de Raad van State om verenigingen betere toegangsmogelijkheden te verschaffen 

tot de raad. U weet maar al te goed dat het niet altijd evident is om als vereniging de 

schending van collectieve belangen, die vaak ook vervat zitten in het maatschappelijke 

doel van de vereniging, aan te grijpen om de belangvereiste aan te tonen. Vaak eist de raad 

dat men persoonlijke, individuele belangen inroept. Dat heeft tot gevolg dat verenigingen 

vaak individuen onder de arm nemen om in hun plaats naar de Raad van State te trekken. 

Dat individu heeft dan zogezegd een zaak ingediend, maar heeft dat gedaan op vraag van 

de vereniging. Zo kan die haar problemen inzake belangerkenning omzeilen. Hoe staat 

u tegenover een verruimde toegang voor verenigingen die de schending van collectieve 

belangen willen aanklagen Hoe staat u tegenover een verruiming van hun mogelijkheden 

om rechtsgeldig verzoeken tot schorsing of vernietiging te kunnen indienen 

Mevrouw Mieke Vogels: Ik sluit me aan bij de heer van Rouveroij, ik ben blij dat de achterstand 

tegen het einde van dit jaar weggewerkt zal zijn. Ik vraag me, net als de heer van 

Rouveroij, af hoelang een procedure nadien nog zal duren. 

U zegt dat het mogelijk is om een vordering tot schorsing niet te aanvaarden vanwege de 

impact op het algemeen belang. U zegt dat daar zeer omzichtig mee wordt omgegaan. Is 

dat al gebeurd In welke gevallen Hoe gaat u daarmee om 

U zegt dat de overheid mildering kan vragen bij de vernietiging. Gebeurt dat dan Is dat 

dan niet de wettelijke basis om uw administratieve lus verder op te bouwen 

De heer Ludwig Caluwé: Ik waardeer natuurlijk dat de vertraging wordt weggewerkt. Wat 

beschouwt u als een redelijke termijn 


184 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Ik leg u twee grote dossiers voor die we enigszins kunnen vergelijken. In Nederland werd 

bij de Raad van State beroep aangetekend tegen de vergunning voor de verdieping van 

de Westerschelde. De uitspraak kwam er binnen een half jaar. Dan hebben we het beroep 

tegen de Lange Wapper. Dat was aangetekend vóór het beroep in Nederland tegen de verdieping 

van de Westerschelde en er is nog altijd geen uitspraak. Wat wordt in de toekomst 

de redelijke termijn 

Een tweede grote klacht is dat men nogal gemakkelijk omwille van vorm- of procedurefouten 

overgaat tot vernietiging. Het is vernietiging of geen vernietiging, er is geen middenweg. 

Dat draagt niet echt bij tot een resultaat – nog los van de vraag of het inroepen 

van de procedurefout al dan niet diegenen die een klacht heeft ingediend, benadeelt. Moet 

niet mee kunnen worden afgewogen of de procedurefout het resultaat van de beslissing 

beïnvloed heeft We kennen voorbeelden van vernietigingen vanwege procedurefouten 

van een adviesorgaan, terwijl de overheid zelfs over een compleet negatief advies van dat 

orgaan had kunnen overstappen en dus een positieve beslissing had kunnen uitbrengen. 

De vraag is dus of een procedurefout een substantiële bijdrage tot het besluit vormt. 

De heer Marino Keulen: Het relativiteitsbeginsel geldt wel bij schorsingen als het gaat om 

het maatschappelijke belang en niet bij annulatie. Waarom niet 

De heer Robert Andersen: Ik zal een antwoord geven op een aantal vragen die verband 

houden met de afdeling Wetgeving. 

Ik wil eerst onderstrepen dat de Raad van State, een federale instelling, als raadgever 

optreedt niet alleen van de federale overheid, maar ook van de deelgebieden. Wij zijn de 

raadgever van de verschillende parlementen, dus ook van de Vlaamse Raad, en van de 

andere gewesten en gemeenschappen van België. Wij willen dat onpartijdig doen. Ik wil 

dat onderstrepen voor uw commissie en voor alle andere overheden in België. Wij zijn hier 

neutraal. 

Ik wil natuurlijk niet de legisprudentie van de Raad van State commentariëren, maar ik 

kan toch enkele vragen beantwoorden. 

Wij moeten in onze adviezen met betrekking tot het creëren van administratieve rechtbanken 

door de verschillende gewesten uiteraard rekening houden met de wetgeving zoals 

ze nu in België bestaat. Op dat gebied hebben wij tot nu toe altijd de leer van de ‘Implied 

Powers’ toegepast. Dat wil zeggen dat het aan de federale overheid toekomt om het creëren 

van administratieve rechtbanken te organiseren, maar dat de gewesten hier een zekere 

bevoegdheid hebben in het kader van de leer van ‘Implied Powers’. U weet zo goed als ik 

dat er daar strenge voorwaarden gelden. De Raad van State moet, als hij geraadpleegd 

wordt in verband met een wetsvoorstel, een decreet of dies meer waarbij een dergelijke 

administratieve rechtbank wordt gecreëerd, nazien of die voorwaarden vervuld zijn. Het 

kan gebeuren dat de motivering onvoldoende is. Dan zegt de Raad van State altijd dat hij 

op dat punt geen stelling wil innemen en dat het de wetgever is die meer details moet geven 

over de beweegredenen die hem ertoe brengen een administratieve rechtbank in het leven 

te roepen. 

Ik wil uiteraard geen commentaar geven op de impact van de Conventie van Aarhus en de 

gevolgen van de vaststellingen van de ‘Compliance Commission’ omdat wij nu geadieerd 

zijn door een wetsvoorstel dat tot doel heeft de toegang tot de rechter en tot de Raad van 

State in het bijzonder uit te breiden. Wij moeten daarover een advies geven. Er moet in 

het kader van de Conventie van Aarhus meer toegang worden gegeven aan verenigingen 

en groepen die voor de verdediging van het milieu opkomen. U moet nog wat geduld 

opbrengen. Er zal binnen een redelijke termijn een advies worden gegeven. Dit is een zeer 

technische en complexe zaak. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 185 

Die internationale wetgeving zal een invloed hebben, in die zin dat als er een verruiming 

bestaat voor die verenigingen en groepen, deze verenigingen en groepen daar uiteraard 

gebruik van zullen maken. Ze zullen meer en meer naar de nieuwe administratieve rechtbank 

of naar de Raad van State komen om hun belang of hun collectieve belangen te 

verdedigen. Dat kan zowel een positieve invloed zijn, vanuit het oogpunt van die verenigingen 

en van de burgers, als een nadelige invloed voor wat betreft de rechtszekerheid van 

die projecten en ontwerpen die van groot belang zijn voor de collectiviteit. 

Ik moet ook toegeven dat de wetgeving op het gebied van stedenbouw en milieurecht 

veel complexer is geworden. Vroeger was het nogal eenvoudig. Maar nu, ten gevolge van 

hoofdzakelijk het Europese en regionale recht, is de zaak veel complexer geworden. Het 

is mijn persoonlijke mening, dus niet de mening van iedereen en zeker niet van de raad 

als instelling, dat het een mirakel is als er in de loop van de procedure geen fout wordt 

gemaakt. Dat is een vaststelling die ik maak als doorsnee burger. Maar het is niet omdat 

het zo ingewikkeld is geworden dat wij uw eigen wetgeving en het Europees recht niet 

mogen toepassen. Wij zijn daartoe verplicht. Wij mogen niet wijzen op opportuniteitsredenen 

die in het bijzonder naar voren moeten komen. Neen, wij moeten ook rekening 

houden met de regels. Wij bestaan daarvoor en wij worden daarvoor door u betaald. Wij 

moeten erover waken dat de regels in het algemeen worden geëerbiedigd. Als de politici 

denken dat het te ingewikkeld is, dan moeten ze het vereenvoudigen. Zo simpel is het in 

mijn persoonlijke geest. 

Wat denk ik over een aantal middelen die zouden kunnen worden gebruikt om de procedure 

te vereenvoudigen Men spreekt van de ‘Schutzlehre’ en van de ‘administratieve lus’. 

Dat is heel goed. Maar men moet ook rekening houden met de bestaande wetgeving. Onze 

bevoegdheid als rechtbank, tot nu toe, is beperkt tot de annulatie, die gepaard kan gaan 

met een schorsing. Wij kunnen niet, zoals onze Nederlandstalige buren, in de plaats van 

de overheid treden. Daar zeggen ze: “Bestuur, kom eens bij ons, wij gaan u uitleggen hoe 

het zou moeten zijn. U zou dit en dat moeten doen.” Wij hebben geen substitutiebevoegdheid. 

In bepaalde gevallen zou dat nuttig zijn. Wij zouden inderdaad in eenvoudige zaken 

het best geplaatst zijn indien wij aan de overheid zouden kunnen zeggen: “U komt voor 

de derde keer bij ons. Basta. Nu moet u dat doen.” Dat kunnen wij niet doen. Wij kunnen 

alleen vaststellen dat er een onwettigheid is geweest en wij moeten daaruit de gevolgen 

trekken en tot vernietiging overgaan. 

Als adviserende overheid kunnen wij ook niet om opportuniteitsredenen raadgevingen 

aan de wetgevers of aan de uitvoerende macht geven. Wij kunnen niet zeggen dat iets niet 

opportuun is en dat men beter iets anders zou doen. Als we dat zouden durven, dan zouden 

de kritieken ten aanzien van de Raad van State nog heviger zijn. Dan zou men zeggen 

dat die mensen van de Wetenschapsstraat denken dat ze politici zijn, dat zij vat hebben 

op de gevoeligheden en de problemen van de mensen. Wij zijn rechtskundige adviseurs. 

Tot nu toe is het onze taak ons daartoe te beperken. Wij moeten advies geven over de 

wettelijkheid van de ontwerpen die ons worden voorgelegd. Als men de Raad van State 

meer bevoegdheden wil toekennen, dan moet dat gebeuren door het parlement, door de 

wetgever. 

U zegt dat de Raad van State tot een belangenafweging zou moeten komen. Hij moet 

enerzijds rekening houden met eventuele formele onwettigheden of onwettigheden ten 

gronde, en anderzijds met de sociale impact van een vernietiging van een schorsing. Dat is 

heel gevaarlijk. Dat moet u toch ook voelen. Enerzijds kunnen wij als juristen vaststellen 

of het rechtmatig is dan wel of het met onwettelijkheid is behept. Anderzijds zouden wij 

een appreciatie moeten geven over het algemeen belang. Welke belangen De belangen 

van wie Van welke groep Van de gehele bevolking Van Vlaanderen Van Wallonië Van 

Brussel Van onze buren Van Europa Daar ligt het gevaar van opportuniteit. Daarom 

blijft het in onze jurisprudentie zo beperkt. Niet alleen op het gebied van stedenbouw, 


186 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

maar in het algemeen. Wij zijn altijd behoedzaam om dergelijke belangenafwegingen te 

doen, want wij vrezen dat wij niet meer als rechter zouden optreden, maar wel als bestuur 

of als politieke overheid. Zeker omdat er zoveel belangen kunnen spelen, van uiteenlopende 

aard. 

Mevrouw Marie-Rose Bracke: Als men het algemeen belang afweegt, wat weegt men dan 

af Een economisch belang Het belang van het milieu 

De voorzitter: Ik probeer het te concretiseren. Op het ogenblik dat de overheid, een democratische 

meerderheid, een bepaalde beslissing heeft genomen en die tracht uit te voeren, 

vertegenwoordigt die overheid op dat ogenblik het algemeen belang. Dan krijg je een individuele 

actie van een burger. Wij hebben het gevoel dat, door de wijze waarop u de motiveringsplicht 

interpreteert, er een niet-overheidsgezinde evolutie is, die veeleer in de richting 

gaat van bijna een soort overbescherming van de rechten van de individuele burger of 

klager. Ik weet dat ik nu op heel gevaarlijk terrein zit, maar dat is het gevoel dat leeft. 

Mevrouw Marie-Rose Bracke: We zijn hier niet om onze rechtspraak te verantwoorden. 

Ik denk dat er meer beslissingen en beroepen worden verworpen dan vernietigd. Men zou 

eens moeten kijken naar het percentage. Maar men kijkt alleen maar op als men een vernietiging 

krijgt. Als men gelijk krijgt, horen wij er niets van. Of men zegt: “Wij zijn slim 

geweest, want de Raad van State geeft ons gelijk.” Dan verschuilt men zich achter ons. 

Krijgt de overheid geen gelijk, dan is het de fout van de Raad van State dat belangrijke 

investeringsprojecten niet tijdig kunnen worden uitgevoerd. Ik denk echter dat de overheid 

in de meerderheid van de beroepen gelijk krijgt. Het zou interessant zijn om dat eens te 

checken, maar ik ben daar quasi zeker van. 

Er werd ons gevraagd waar de beslissingen van de Raad van State over de marginale toetsing 

aan de goede ruimtelijke ordening kunnen worden teruggevonden. Op onze website 

staat onze rechtspraak, met trefwoorden. Ik ben er niet zeker van, maar ik vermoed dat, 

als men daar even zoekt, men het wel vindt. De administratie krijgt trouwens ook altijd 

onze arresten. Ook de administratie kan dus bekijken in welke gevallen de Raad van State 

daar een uitspraak over heeft gedaan. 

De eerste voorzitter heeft geantwoord op de vraag over het Verdrag van Aarhus. Mijnheer 

Martens, ik vond dat er een tegenstelling was in uw vraag. Enerzijds wordt gesteld dat 

iedereen zomaar kan komen, anderzijds krijgt België het verwijt dat mensen te moeilijk 

toegang krijgen tot zijn rechtbanken. Het is natuurlijk het ene of het andere. Daarover 

kunnen we momenteel niet voort onze mening geven, anders begeven we ons op het terrein 

van de afdeling Wetgeving. 

Mevrouw Vogels, u hebt een voorbeeld gevraagd van een schorsingsprocedure waarbij we 

aan belangenafweging hebben gedaan. We doen dat weinig, maar ik herinner me een vrij 

oude zaak bij onze Franstalige collega’s met betrekking tot het onbewoonbaar verklaren 

van een woning. Die was onwettig. Om de dame die er woonde te beschermen, hebben we 

die onbewoonbaarverklaring echter toch niet geschorst. 

De heer Stevens had het over een zaak waarbij het ging over een moeilijk te herstellen 

ernstig nadeel. Het ging over de exploitatievergunning voor de luchthaven van Zaventem. 

De heer Robert Andersen: Er is ook een zeer recent arrest met betrekking tot inentingen. 

Het ging over een overheidsopdracht voor griepvaccins. Een van de mededingers had een 

zaak in kort geding ingeleid om de schorsing te vragen. Wij hebben dat verworpen, omdat 

de mensen beschermd moeten zijn. In het hoger belang van de volksgezondheid mocht 

dat niet worden geschorst. Dat is, geloof ik, het meest recente voorbeeld dat ik kan geven, 

maar ik herhaal dat dit zeer zeldzaam is. Dat is natuurlijk op het randje van de opportu- 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 187 

niteit. We kunnen dat voorlopig doen, maar we kunnen niet definitief oordelen over het 

al dan niet regelmatig zijn van die overheidsopdracht. Dat is een andere zaak. Misschien 

zal de Raad van State, hoewel we de schorsing hebben geweigerd, het beroep inwilligen en 

oordelen dat de rechtshandelingen onwettig waren. 

Mevrouw Marie-Rose Bracke: Dan was er de vraag om de overheid de kans te geven fouten 

recht te zetten, of de overheid te verplichten schadevergoeding te betalen. Dat kunnen 

we dus niet, gelet op de regelgeving. Daarvoor moet de regelgeving worden gewijzigd. 

De heer Stevens zal het woord nemen over de prognoses met betrekking tot de duur. De 

achterstand van de kamer zal binnenkort grotendeels zijn weggewerkt, wat niet betekent 

dat er geen enkel dossier meer zal zijn. Dat moet u ook wel beseffen. Er zijn altijd dossiers 

waarbij voorlopige maatregelen hangende zijn. Ze worden ingediend. Ze moeten worden 

betekend aan de tegenpartij. Die kan dan een memorie van antwoord indienen. Hij heeft 

daar zestig dagen voor. Daarop kan er nog een memorie van wederantwoord worden ingediend. 

Dat is opnieuw zestig dagen. Dat neemt dus altijd wel tijd in beslag. Er zullen dus 

altijd zaken hangende blijven. We kunnen nooit op nul komen: dat is onmogelijk. Als ik 

het heb over achterstand, bedoel ik zaken die meer dan één jaar oud zijn, in staat zijn om 

te worden vastgesteld en die nog bij de kamer liggen. Die zullen we wat het stedenbouwcontentieux 

betreft, hebben weggewerkt. 

Er werd gevraagd wat de normale duur van een procedure zou zijn, rekening houdend met 

de huidige procedure. Ik hoor zeggen dat men het in Nederland binnen een half jaar doet, 

maar dat moet ook mogelijk zijn. Als elke partij zestig dagen heeft om een memorie van 

antwoord of weder antwoord in te dienen, en er ook nog het onderzoek door de auditeur 

is, dan is dat onmogelijk. De termijnen moeten worden gerespecteerd. Gelet op de huidige 

procedureregeling, die wij uiteraard ook moeten respecteren, kan dit onmogelijk binnen 

een half jaar. In schorsingszaken kan dat uiteraard wel, maar over een annulatie kunnen 

we niet binnen een half jaar een uitspraak doen. Dat zal nooit zo zijn, tenzij de termijnen 

aanzienlijk worden ingekort. Dan zullen we echter worden geconfronteerd met problemen 

van de rechten van de verdediging en dies meer. 

Een uitzondering is het gebruiken van de kortedebattenprocedure: als een zaak onmiddellijk 

worden opgelost en de auditeur tot die bevinding komt, dan kan hij gebruik maken 

van die procedure. Dan slaan we meteen het stadium van de schorsing – althans voor 

zover die wordt gevraagd – over en kunnen we een zaak meteen ten gronde behandelen, 

uiteraard op voorwaarde dat de zaak klaar en duidelijk is. 

De heer Roger Stevens: Mijnheer van Rouveroij, u hebt gesteld dat de Raad van State een 

deel van de uitvoerende macht is en dus niet tot de rechterlijke macht behoort. De Raad 

van State maakt eigenlijk geen deel uit van de uitvoerende macht, alleen zijn we organisatorisch 

verbonden aan de Federale Overheidsdienst Binnenlandse Zaken en niet aan de 

Federale Overheidsdienst Justitie. We zijn een administratief rechtscollege dat in de feiten 

dezelfde jurisdictionele waarborgen biedt en moet bieden als de hoven en rechtbanken. 

We zijn dus absoluut geen bestuur. In het begin heeft men dat wel naar voren geschoven 

als argument om de Raad van State te kunnen oprichten, tegen het Hof van Cassatie in, 

maar ondertussen zijn wij geen deel van de uitvoerende macht. Daarop wil ik dus echt de 

nadruk leggen. Ik denk dat de eerste voorzitter en de voorzitter van de Raad van State me 

ter zake niet zullen tegenspreken. 

De heer Sas van Rouveroij: Dan moet de website van de Vlaamse Gemeenschap worden 

gewijzigd. De eerste zin luidt immers dat de Raad van State een deel van de uitvoerende 

macht is. 


188 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

De heer Roger Stevens: Er werd ons gevraagd of we voor de werklast dezelfde evolutie 

verwachten als bij de werklast die zich heeft gemanifesteerd bij de oprichting van de Raad 

voor Vreemdelingenbetwistingen. Ik denk dat het ene niet vergelijkbaar is met het andere. 

Bij asielzaken en dergelijke was er sprake van duizenden beroepen, die heel vaak op het 

eerste gezicht geen enkele kans op slagen hadden. Men probeerde gewoon tijd te winnen 

om zo lang mogelijk in het land te kunnen blijven. Dat was gewoon een procedé dat werd 

gehanteerd door de verzoekers en de advocaten, ook al wisten ze dat ze geen schijn van 

kans op slagen hadden. Er is daarbij in het cassatiecontentieux een filterprocedure ingevoerd. 

Er zijn heel weinig zaken van vreemdelingenbetwistingen die door die filter geraken, 

omdat heel veel beroepen op voorhand geen kans op slagen hebben. Ik vermoed dat 

dit niet het geval zal zijn voor de Raad voor Vergunningsbetwistingen. 

Ik ga ervan uit dat de cassatieberoepen die zullen worden ingesteld tegen beslissingen van 

de Raad voor Vergunningsbetwistingen, veel ernstiger zullen zijn dan het merendeel van 

de cassatieberoepen ingesteld bij vreemdelingengeschillen. Dat is afwachten. Dat zal, zoals 

gezegd, vooral afhangen van de kwaliteit van de uitspraken van de Raad voor Vergunningsbetwistingen. 

In dat verband wil ik er ook op wijzen dat het feit dat we nu de achterstand vrijwel helemaal 

hebben ingehaald, helemaal niets te maken heeft met de oprichting van de Raad 

voor Vergunningsbetwistingen. Ook zonder die oprichting zouden we staan waar we nu 

staan. Tot nu toe is er daar nog geen enkel concreet effect van, op de jongste twee maanden 

na. Het gaat dan over tien à twintig zaken minder. Ook zonder die oprichting had de 

Raad van State orde op zaken gesteld. We zijn volop bezig orde op zaken te stellen, en dat 

is niet dankzij de oprichting van de Raad voor Vergunningsbetwistingen. 

De belangrijkste vraag in dit debat is wat een te verwachten tijdsduur is van een proces 

voor de Raad van State. Ik heb dat zitten uitrekenen. In het kader van de huidige 

procedure regelingen zitten we met een niet-samendrukbare termijn van minstens een zestal 

maanden, gelet op de termijnen die de partijen moeten krijgen om op een ordentelijke 

manier een proces te voeren, om hun standpunten te geven en hun verdedigingsrechten 

te kunnen uitoefenen. Er is dus die termijn, behalve als er gebruik wordt gemaakt van 

uitzonderlijke procedures, zoals de korte debattenprocedure, waarbij op het eerste gezicht 

is gebleken dat de zaak eigenlijk vrij eenvoudig is. Volgens mij is een realistische prognose 

voor de tijdsduur gemiddeld een vijftiental maanden. Zoals al gezegd, kan dat korter zijn, 

en soms ook langer. Als het langer is, heeft dat bijvoorbeeld te maken met de noodzaak 

om prejudiciële vragen te stellen aan het Grondwettelijk Hof en dergelijke meer, of met 

procedure-incidenten, bijvoorbeeld als een stuk van valsheid wordt beticht. Normaliter 

moeten we kunnen uitgaan van een gemiddelde termijn die we zouden moeten kunnen 

garanderen, vind ik, van vijftien maanden vanaf het instellen van het beroep tot de betekening 

van het arrest. 

In de rechtspraak wordt nu al in zekere mate rekening gehouden met de manier waarop de 

klagers in de voorafgaande procedure hun rechten hebben doen gelden. Om te beginnen 

moet een beslissing er een zijn die in laatste aanleg is gewezen. Als er dus nog een administratief 

beroep kan worden ingesteld tegen een beslissing, kan men nog niet naar de Raad 

van State stappen. Anderzijds stelt de rechtspraak ook het volgende. Als een klager bijvoorbeeld 

in het kader van een annulatieberoep aanvoert dat het bezwaar van zijn buurman 

niet is beantwoord in het kader van het openbaar onderzoek, terwijl hij zelf geen 

bezwaar heeft ingediend, zullen wij meestal oordelen dat hij geen belang heeft bij dat middel. 

Hij had zelf maar een bezwaar moeten indienen en dat argument moeten formuleren. 

Er is dus wel een evolutie. In de Vlaamse Codex is nu ook gestipuleerd dat alleen degenen 

die in het kader van het administratieve beroep zijn tussengekomen, ook een annulatieberoep 

kunnen instellen bij de Raad van State. De tendens is dus wel dat klagers die al te 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 189 

passief zijn gebleven in de voorafgaande procedure, veel minder kans op slagen hebben in 

het annulatieberoep en dat zij zich zeker niet kunnen beroepen op argumenten die ze in 

het kader van het administratieve beroep naar voren hadden kunnen brengen. 

De lege ferenda zou het beter zijn dat overheden niet onder elkaar procederen. Dat is in 

feite een beleidsoptie. Theoretisch zou de wetgever dat dus kunnen bepalen, maar ik denk 

niet dat dat tot onze bevoegdheid behoort. 

Er was ook nog een vraag over de tijdigheid als criterium. Om te beginnen kunnen beslissingen 

maar binnen een bepaalde termijn worden aangevochten. Er is een beroepstermijn 

van zestig dagen. Daarnaast kan het element tijd in wezen geen invloed hebben op het 

beoordelen van de vraag of er een rechtsregel geschonden is. We moeten de rechtsargumenten 

op zich beoordelen, en hoelang het duurt vooraleer dat middel wordt beantwoord, 

staat los van de vraag of er een onwettigheid is of niet. 

Wat de statistieken betreft, verwijs ik naar onze jaarverslagen. Elk jaar wordt er een jaarverslag 

van de Raad van State gepubliceerd. Ik geloof dat ook de diverse parlementen 

bestemmelingen zijn van ons jaarverslag, waarin jaar per jaar wordt vastgesteld hoeveel 

zaken er zijn behandeld, hoeveel adviezen er zijn gegeven en dergelijke meer. 

De heer Sas van Rouveroij: Het laatste jaarverslag op de website is dat van 2007-2008. 

Mevrouw Marie-Rose Bracke: Het volgende verschijnt over een of twee maanden. 

De heer Roger Stevens: Ik kom nog even terug op Aarhus. Ik zal uiteraard niet ingaan 

op de problematiek van de zaak die momenteel hangende is voor de afdeling Wetgeving 

met betrekking tot de wijziging van de Raad van Statewet ter zake. Ik wil wel kort de 

rechtspraak meegeven zoals ze momenteel in de stedenbouwkamer wordt gehanteerd. Die 

rechtspraak houdt in dat een milieuvereniging – want bij Aarhus gaat het in wezen om de 

milieu verenigingen – belang heeft wanneer ze binnen haar maatschappelijk doel optreedt, 

maar dat we daar een beperking op toepassen waarbij we de link leggen naar de vereiste 

hoedanigheid die men moet hebben om een beroep in te stellen. Het volstaat niet dat het 

instellen van het beroep binnen het maatschappelijke doel valt. Er moet een band van 

evenredigheid zijn tussen de beslissing die wordt aangevochten en het maatschappelijke 

doel. Dat ligt een beetje in het verlengde van die relativiteitseis, die hier werd vermeld. 

Wanneer men bijvoorbeeld een geweldig ruim maatschappelijk doel heeft, gaat men niet 

aanvaarden dat men een vergunning aanvecht die maar een zeer beperkt plaatselijk belang 

heeft. 

In het arrest inzake Opgrimbie is dat argument aan bod gekomen. Een milieuvereniging 

die bijvoorbeeld een vrij breed doel heeft, zou wel een beroep kunnen instellen tegen 

een beperkte vergunning, bijvoorbeeld wanneer die vergunning betrekking heeft op een 

beschermd gebied. Dan kunnen we zeggen dat het weliswaar een klein perceel is, maar dat 

het een grote impact heeft op het leefmilieu. 

Algemeen gesproken legt de huidige rechtspraak een verband tussen de impact van de 

bestreden beslissing en de uitgebreidheid of de beperktheid van het maatschappelijke doel 

van de betrokken vereniging. 

Mildering bij vernietiging gebeurt uiterst zelden, mevrouw Vogels, omdat de advocaten 

van de verwerende partij het nooit vragen. Ik weet niet of ze zelf weten dat die regel 

bestaat. Het gaat om artikel 14ter van de Raad van Statewet, een beetje naar analogie van 

wat het Grondwettelijk Hof met decreten mag doen. Dat is eigenlijk dezelfde regel. De 

regel geldt niet voor individuele beslissingen, enkel voor reglementaire besluiten, maar 

plannen zijn reglementaire besluiten. We zouden daar inderdaad een belangenafweging 


190 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

kunnen doen. Ik heb er in mijn uiteenzetting echter al op gewezen dat wij dat niet van 

achter ons bureau kunnen doen. Als wij een gewestplan vernietigen, weten wij niet welke 

bouwvergunningen, verkavelingsvergunningen en dergelijke er zijn afgeleverd. Het is aan 

de partijen om dat naar voren te brengen, in casu de verwerende partij, om eventueel de 

toepassing van dat fameuze artikel te vragen, om dat te motiveren en te zeggen wat om 

welke redenen zou moeten worden gehandhaafd. Als wij dat ex officio doen, zou het parlement 

dat niet graag hebben. ‘Gouvernement des juges’ is het laatste wat u wenst, en ook 

het laatste wat wij wensen. 

Op de vraag over belangenafweging heeft mevrouw Bracke al voldoende geantwoord. In 

de schematische voorstelling van mijn exposé had ik het wel degelijk over een ‘theoretische 

mogelijkheid’ tot belangenafweging. Om niet te vervallen in ‘gouvernement des juges’, 

wordt dat zeer beperkend opgevat. We betrekken dat wel bij de beoordeling van de voorwaarden 

op het vlak van het moeilijk te herstellen ernstig nadeel. In een leefmilieuzaak 

werden bijvoorbeeld de belangen afgewogen van omwonenden die heel ver van Zaventem 

woonden, maar die de milieuvergunning voor de luchthaven aanvochten omdat ze tegen 

het spreidingsplan waren, wat as such niets met de milieuvergunning te maken had. Daar 

hebben we dan een soort belangenafweging gedaan in het kader van het moeilijk te herstellen 

ernstig nadeel. 

De heer Sas van Rouveroij: Ik wil nog even terugkomen op de vraag over de positie van 

de Raad van State als instelling in ons staatkundige landschap. Ik had mij die vraag ook 

al tijdens de voorbereiding op deze vergadering gesteld. Ik heb geprobeerd om een antwoord 

te vinden op de website van de Raad van State, maar daar las ik het volgende: 

“Als raadgevende en rechtsprekende instelling bevinden we ons op de driesprong van de 

wetgevende, de uitvoerende en rechterlijke macht.” Daar kreeg ik dus geen antwoord op 

mijn vraag. Ik heb dan maar de onvolprezen website van dit parlement geraadpleegd. En 

inderdaad: als je op de website van het Vlaams Parlement doorklikt naar de parlementaire 

begrippenlijst en daar ‘Raad van State’ aanklikt, lees je: “De Raad van State is een instelling 

van de uitvoerende macht.” De website zal dus moeten worden aangepast. 

De heer Roger Stevens: Wat ik zei, had specifiek betrekking op de afdeling Bestuursrechtspraak 

van de Raad van State. De afdeling Wetgeving is weer wat anders. 

De heer Bart Martens: U wijst op artikel 14ter, dat de mogelijkheid biedt om bij vernietiging 

milderende maatregelen te nemen en een deel van het vernietigde besluit overeind te 

houden, of met andere woorden slechts een deel van het besluit te vernietigen, zoals het 

Grondwettelijk Hof dat kan. Er wordt weinig naar gevraagd. Bestaat er in andere landen 

een gelijkaardige regeling ten aanzien van andere besluiten Nu gaat het enkel om ‘reglementoire’ 

besluiten die verordenend werken. 

De heer Roger Stevens: Alles wat geen individuele beslissing is. 

De heer Bart Martens: Is het denkbaar zoiets in te voeren voor een RUP 

De heer Roger Stevens: Het geldt voor een RUP, dat is een reglementair besluit. 

De heer Bart Martens: Dat is inderdaad verordenend. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 191 

Het is merkwaardig dat de verwerende partij dat nooit vraagt. Vaak gaat het om een klein 

detail in een RUP dat voor een burger een steen des aanstoots is waardoor hij gaat procederen. 

Het hele RUP kan voor heel de ruime omgeving op losse schroeven komen te staan. 

De heer Robert Andersen: Ik geloof dat het ook een psychologisch element is. Een verwerende 

partij wil natuurlijk de raad overtuigen dat haar beslissing wettig is. Als de verweerder 

zegt: het kan tot een vernietiging leiden en in dat geval hebt u die en die mogelijkheid. 

Ik geloof dat dat psychologisch zeer moeilijk ligt. Dat is een soort stap in de richting van 

de nederlaag. De verweerder denkt dat de rechter zal denken dat hij in het ongelijk moet 

worden gesteld. Daarom doet hij dat niet. 

Er is nog een andere reden waarom de Raad van State weinig op dergelijke aanvragen 

ingaat. Het is een zeer moeilijke belangenafweging. De Raad van State is daartegen 

gekant. Hij wil en mag niet op de stoel van de politieke overheid gaan zitten. Dat zijn de 

twee redenen waarom die mogelijkheid zo weinig wordt toegepast. 

De heer Bart Martens: Als ik het goed begrijp, hebt u schrik om een opportuniteitsbeoordeling 

te moeten doen. Voorlopig moet u dat niet doen. In Nederland heeft de Raad 

van State wel een substitutiebevoegdheid. Eigenlijk hoor ik u ook zeggen dat u daar geen 

vragende partij voor bent. Dat is voor ons als wetgever belangrijk om te weten. Hoe denkt 

de Raad van State daar zelf over Hoe zou de raad kunnen veranderen van een formalistisch, 

legalistisch besluitorgaan in een meer probleemoplossende instelling In dat geval 

zou de raad moeten beschikken over extra bevoegdheden om te bemiddelen en om de 

bestuurlijke lus voor te stellen. Klopt het dat u daar geen vragende partij voor bent 

De heer Robert Andersen: Ik ben van oordeel dat een substitutiebevoegdheid wel nut heeft 

als het over individuele beslissingen gaat, en ook als het gaat om zeer eenvoudige zaken 

waarbij de bevoegdheid van de overheid gebonden is. De overheid is door de wet verplicht 

iets te doen. Als zij dat weigert, en wij stellen vast dat die weigering onwettig is, dan zouden 

wij inderdaad in de plaats van de overheid kunnen treden. Stel dat de overheid een 

identiteitskaart niet wil afleveren. Ze is daartoe verplicht. De raad zal in die zin beslissen. 

Maar stel dat het gaat om de opening van een nucleaire centrale. In dat geval kan de Raad 

van State zich moeilijk in de plaats van de overheid stellen en de opening van de kerncentrale 

goedkeuren. Dat durf ik niet, dat is niet mijn verantwoordelijkheid. 

Ik heb met staatsraad Konijnenbelt gesproken over deze zaak. Dat boeit mij ten zeerste. Ik 

heb gevraagd of de Nederlandse Raad van State dan zo goed uitgerust is dat hij zich in de 

plaats kan stellen van de overheid in dergelijke delicate zaken. Hij heeft mij geantwoord: 

zeer zeker niet. Als de zaak klaar en duidelijk is, als een paal boven water, dan doen wij 

het, anders laten we aan de overheid de verantwoordelijkheid voor haar eigen beslissingen. 

We moeten dus niet denken dat in Nederland alles goed verloopt en dat ze altijd de 

sleutel tot de oplossing hebben. Ik geloof niet dat wij hier achterstand hebben ten opzichte 

van Nederland. 

Mevrouw Mieke Vogels: Als ik het goed heb, kan de auditeur ook nog een kortedebattenprocedure 

instellen vooraleer hij zijn advies formuleert. Gebeurt dat vaak Worden er op 

die manier schorsingen vermeden Kunt u daar een percentage op plakken 

De heer Roger Stevens: Het is moeilijk om een percentage te noemen, maar dat gebeurt 

regelmatig. Sedert de invoering van een koppeling van het kort geding aan het annulatieberoep, 

gebeurt dat steeds meer. Het grote voordeel van die procedure is dat men de 

schorsingsprocedure helemaal kan opzijzetten en overslaan. We hebben wekelijks zo één 

à twee zaken. 


192 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Als de wet kan worden aangepast, zou het goed zijn om de kamer de bevoegdheid te geven 

dat zelf op te starten. In de huidige regelgeving kan dat nog niet. De auditeurs gebruiken 

die mogelijkheid al regelmatig. 

2. Gedachtewisseling door de raadgever Bestuurszaken bij de Vlaamse Vertegenwoordiging 

bij de Europese Unie de over de Europese en internationale context en relevante beleidsontwikkelingen 

2.1. Uiteenzetting door de heer Jan de Mulder 

2.1.1. Inleiding 

De heer Jan De Mulder: Ik dank deze commissie om de Vlaams Vertegenwoordiging de 

kans te geven om onze werkzaamheden toe te lichten, en te beschrijven hoe wij de Europese 

en internationale ontwikkelingen opvolgen met betrekking tot de problematiek die 

in deze commissie aan de orde is. Het heeft mij aangenaam verrast om de Conventie van 

Aarhus hier verschillende keren te horen vernoemen. Dat geeft aan hoe belangrijk internationale 

ontwikkelingen zijn ten aanzien van de beleidsontwikkelingen op Vlaams niveau. 

We mogen zeker niet vergeten dat het Vlaamse beleidsniveau slechts één laag is in een 

meerlagig bestuursmodel dat wereldwijd verspreid is. Het wordt ook wel het lasagnemodel 

genoemd. Die omschrijving gebruiken we in de Belgische context, maar is even bruikbaar 

op Europees niveau. U ziet op het beeld dat dat allemaal niet zo netjes verloopt. Er is heel 

wat doorstroming in allerlei richtingen. 

De beschrijving van de meerlagige bestuursaanpak vindt u in diverse studies, onder meer 

gefinancierd door de Vlaamse overheid. Ze geven weer hoe complex de materie is. In dit 

huis is daar al aandacht aan besteed en wordt er regelmatig aan gerefereerd. 

Uiteraard is de Vlaamse regulering en beleidsuitvoering een invulling van die supranationale 

beleidsproducten. Dat is niet alleen een juridische kwestie, er komen ook veel andere 

facetten aan bod, zoals de politieke en bestuurlijke. 

Ik zal aandacht besteden aan de volgende aspecten: de voorgeschiedenis, het Europese 

regelgevingsbeleid, actuele strategieën en agenda’s, hoe ziet de toekomst eruit, hoe kijken 

de Europese instellingen naar de lidstaten, nieuwe regulering op korte termijn, hoe speelt 

de Vlaamse overheid in op die Europese ontwikkelingen. 

2.1.2. Betere regelgeving 

De kern van mijn betoog is wel degelijk de inspanningen van de EU om tot betere regelgeving 

te komen. De start van dit initiatief moet samen met de start van de Lissabonstrategie 

– inmiddels al van 2000 – worden gezien. Die strategie werd vrij snel aangevuld 

met de Göteborg Raadsconclusies en de Verklaring van Laken onder het vorige Belgische 

EU-voorzitterschap. Daarmee werd aangegeven dat die betere regelgeving in een ruimere 

maatschappelijke dynamiek moest worden geplaatst, en dat men bij het opstarten van 

nieuwe beleidsinitiatieven rekening moest houden met de economische, sociale en milieueffecten. 

Aan de andere kant gaf men ook duidelijk het signaal dat het steeds de bedoeling 

moet zijn het wetgevend kader te vereenvoudigen en te verbeteren. Men acht de kwaliteit 

belangrijk. 

De echte start van de betereregelgevingstrategie situeert zich in 2001, met een rapport 

onder leiding van Dieudonné Mandelkern, een Fransman. Daar nam ook een Belg aan 

deel, de man die op dit moment nog steeds de Dienst Administratieve Vereenvoudiging 

leidt, de heer De Pue. U ziet op het scherm een definitie van betere regelgeving. U ziet de 

kernwoorden: het moet een aangepaste regelgeving zijn – ‘appropriate’ – en ook ‘propor- 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 193 

tionate’. De transparantie is van belang, de toegankelijkheid en de eenvoud. Men geeft 

tevens het signaal dat het afdwingbare regelgeving moet zijn. Het Europese niveau mag 

nooit vergeten dat de subsidiariteitstoets een niet uit het oog te verliezen aspect is. Dat 

rapport bevatte aanbevelingen voor de Europese instellingen over de betereregelgevingagenda. 

In 2005 krijgen we dan de mededeling met de hoofdlijnen die vandaag in de betere regelgeving 

nog altijd worden toegepast. Ten eerste, een rollend vereenvoudigings programma. 

Ten tweede, toespitsen op de vermindering van de administratie lasten. Ten derde, de 

noodzakelijke screening van alle wetgevingsvoorstellen, ook op het niveau van het Europees 

Parlement en de Raad. Ten vierde, het verlangen om een effectenbeoordeling in te 

voeren, de zogenaamde impact assessment. Ten slotte moet men ook altijd oog hebben 

voor alle belangen van de belanghebbenden. Men moet hen, al dan niet georganiseerd, 

raadplegen. 

De Commissie heeft altijd gezegd dat betere regelgeving niet mocht worden bekeken vanuit 

de invalshoek van de deregulering. De bestaande beleidsdoelstellingen, onder meer met 

betrekking tot milieu en veiligheid, moeten worden gehandhaafd en desnoods verbeterd. 

De focus wordt gelegd op de werkwijze om die beleidsdoelstellingen te behalen. Die moeten 

gemakkelijker, goedkoper en effectiever worden. 

Van in het begin werd het signaal gegeven dat dit niet alleen de verantwoordelijkheid van 

de Commissie is. Ook de lidstaten en het parlement moeten daarin een rol spelen. Op het 

niveau van de lidstaten keek men niet enkel naar de nationale maar uiteraard ook naar de 

subnationale niveaus. 

Dit werd in 2005 nog eens verduidelijkt in een bijkomende mededeling over de technieken 

die men wou doorvoeren om te vereenvoudigen: het intrekken van niet meer relevante 

regelgevingen; het streven naar codificatie; het doorvoeren van een herschikking; het werken 

met gewijzigde uitvoeringsmethoden. 

Men keek ook uit naar de mogelijkheid om door middel van coregulering bepaalde problemen 

aan te pakken. Men keek verder dan pure regelgeving en wou ook gebruik maken 

van bestaande of nieuwe ICT-technologieën. 

Het signaal werd gegeven dat de techniek van richtlijnen die een beleidsmarge geven aan 

de lidstaten indien mogelijk minder zou moeten worden toegepast. Men wilde streven 

naar meer verordeningen met een rechtstreekse werking, die een concrete vereiste opleggen 

en dus op het vlak van omzetting minder beleidsruimte geven omdat er geen omzetting 

meer nodig is. 

De componenten van betere regelgeving zijn nog altijd dezelfde: het uitvoeren van het rollende 

vereenvoudigingprogramma; het verlagen van de administratieve lasten; het uitvoeren 

van effectbeoordelingen en het houden van publieke raadplegingen in het kader van 

die effectbeoordelingen; de opvolging en toepassing van het EU-recht. Dat laatste aspect 

wordt soms eens uit het oog verloren. 

2.1.3. Vereenvoudigingsprogramma 

Op het vlak van vereenvoudiging hebben we een duidelijke toespitsing op het zogenaamde 

acquis: de bestaande EU-wetgeving. Daarbij is men uitgegaan van een immense oefening: 

men heeft dat hele acquis gescreend om te onderzoeken welke van de genoemde technieken 

zouden kunnen worden toegepast met het oog op vereenvoudiging. 

Er werden al resultaten bereikt. De laatste rapportagegegevens zijn van toepassing op de 

situatie van eind 2008. Ze werden vorig jaar gecommuniceerd. Ongeveer 3600 regelin- 


194 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

gen waren gescreend. Dat heeft geleid tot een reductie van ongeveer 10 percent van het 

acquis. Er werden codificaties gemaakt van 227 wetgevingen. Daarvan zijn er al een aantal 

goedgekeurd – dat moet opnieuw een goedkeuringstraject doorlopen. Van het rollende 

programma werden 132 maatregelen aangenomen. In 2009 waren er 33 initiatieven. In het 

lopende jaar zijn er al elf aangekondigd. 

Op het vlak van concrete vereenvoudiging werden een aantal acties geselecteerd. De EU 

is op vele beleidsdomeinen actief. Men heeft dus naar een evenwicht moeten streven in de 

verdeling tussen de sectoren. Men werkt met dertien sectorale lijsten. 

Omdat deze commissie is toegespitst op de milieueffectenrapportage, hebben we eens 

bekeken wat de planning 2009 zei over de twee MER-richtlijnen. Er was een lopend 

onderzoek over de project-MER-richtlijn in het kader van een evaluatie. Men zou dus 

nagaan of er mogelijkheden waren om op basis van die evaluatie tot een vereenvoudiging 

over te gaan. Anderzijds werd onmiddellijk ook aangegeven, gelet op het relatief minder 

lange bestaan van de MER-richtlijn inzake de plannen en programma’s, dat men op dat 

moment nog geen mogelijkheid tot vereenvoudiging zag. 

2.1.4. Verlagen administratieve lasten 

Het tweede luik van het programma voor betere regelgeving, de administratieve lastenverlaging, 

is iets technischer. Eerst moet een aantal concepten worden gedefinieerd. Daarbij 

wordt een onderscheid gemaakt tussen de kosten en de lasten. Dat wordt verbonden met 

het concept informatieverplichting. Het valt op dat de meeste administratieve lastenverlaging 

wordt gesitueerd in de mogelijkheden die bestaan inzake de rapportageverplichtingen 

die worden opgelegd op basis van EU-regelgeving. Men heeft daar de doelstelling aan 

gekoppeld om tegen 2012 tot een reductie van 25 percent te komen. Dat zou een mogelijke 

positieve economische impact genereren van 1,4 tot 1,5 percent van het in groei uitgedrukte 

bnp, het equivalent van 150 miljard euro. De cijfers variëren naargelang van het 

document dat wordt geraadpleegd. 

De methode die hiervoor werd ontwikkeld, is niet binnen de Commissie tot stand gekomen. 

Men heeft daarvoor samengewerkt met een groep experts die vanuit de lidstaten 

werden afgevaardigd. Zo kwam het Standaard Kosten Model tot stand. Dat model is 

sterk geïnspireerd door werkzaamheden in Nederland en het Verenigd Koninkrijk. Maar 

ook vanuit België werd ertoe bijgedragen. Het gaat om een van de netwerken in het kader 

van het pakket betere regelgeving. Het netwerk komt regelmatig samen om onderzoeksresultaten 

te vergelijken en om te onderzoeken waar verbeteringen mogelijk zijn, en om best 

practices uit te wisselen. Vanuit Vlaanderen wordt hieraan deelgenomen door de dienst 

Wetsmatiging. 

Met de administratieve lastenverlaging werd pas in 2007 gestart. Men begon met die 

megascreening vanuit de vaststelling dat 72 EU-regelingen in de brede zin 486 informatieverplichtingen 

inhielden. Op het vlak van omzetting en toepassing op het niveau van 

de lidstaten stelden de consultants vast dat niet minder dan tienduizend maatregelen te 

maken hebben met die 486 informatieverplichtingen. Men wou daarvan in elk geval snel 

bepaalde zaken aanpakken, de zogenaamde Fast Track Actions. Zo werden er zaken aangepakt 

op het vlak van statistiekverplichtingen en van financieel-economische regulering. 

De meeste Fast Track Actions hebben te maken met de industriesector. 

Het actieplan voor administratieve lastenverlaging verloopt volgens plan. Pas eind 2009 

hebben alle lidstaten de reductiedoelstellingen onderschreven. België deed dat als laatste. 

Dat had te maken met een aantal verschillen in visie binnen deze staat. Op het vlak van 

administratieve lastenverlaging werd onder het vorige, Zweedse, voorzitterschap elke lidstaat 

opgeroepen om voorbeelden in te dienen. Dat leidde tot een annex bij de raadsconclusies 

van begin december 2009. Daarin zijn voorbeelden opgenomen van hoe lidstaten 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 195 

of subnationale overheden – België had een federaal en een Vlaams voorbeeld – het programma 

van administratieve lastenverlaging hebben ingevuld. 

Een belangrijk aspect in het kader van de administratieve lastenverlaging is het feit dat 

men ook heeft onderzocht wat de impact is van de zogenaamde ‘goldplating’ en de administratieve 

efficiëntie op het niveau van de lidstaten. Die kunnen worden begroot op 

32 percent van de administratieve lasten die afkomstig zijn van de EU. Op het vlak van 

omzetting, de toepassing van de EU-regelgeving, zijn er dus toch een aantal facetten die 

met het oog op efficiëntiebevordering een nader onderzoek kunnen ondergaan. Die facetten 

variëren uiteraard van lidstaat tot lidstaat of van regio tot regio. Bij ‘goldplating’ gaat 

men bij het omzetten van de regelgeving verder dan de vereisten van de richtlijn. 

De reductieplannen die op EU-niveau naar voren werden geschoven, krijgen een toepassing 

op dertien gebieden. In oktober 2009 heeft de Commissie een aantal sectorale reductieplannen 

voorgesteld. Die worden nu verder bekeken en grosso modo onderschreven 

door de andere EU-instellingen. Ook in de milieusector moeten een aantal regelingen worden 

bijgesteld. Als je de inhoud bekijkt, zie je dat de MER-richtlijn daar niet bij staat. Het 

betreft veeleer milieuregelgeving die door de industriesector moet worden aangepakt. Een 

heel recente brochure van de Commissie geeft aan dat op vlak van omzetting niet alleen 

de nationale maar ook de regionale beleidsniveaus cruciaal zijn voor de uitvoering van 

de sectorale reductieplannen. Deze vaststelling is interessant omdat dit niet altijd op deze 

manier wordt verwoord in de officiële publicaties van de commissies. Daarenboven heeft 

de Commissie in een constante online raadpleging voorzien, zodat de bedrijfswereld steeds 

signalen kan geven indien hij vaststelt dat bepaalde regelingen als te belastend worden 

ervaren. Op die manier kan op het vlak van invulling van sectorale reductieplannen een 

permanente input worden verzekerd vanuit de bedrijfswereld naar de Commissie. 

2.1.5. Effectbeoordeling en publieke raadpleging 

Het derde luik van het programma voor betere regelgeving is de effectbeoordeling. Dat 

wordt op een aantal vlakken omschreven als de efficiëntste manier om de kwaliteit van 

nieuwe beleidsvoorstellen te verbeteren. Met de effectbeoordeling wil men het beleidsinitiatief 

expliciteren. Nu moet ook worden aangegeven op welke wijze het beleidsinitiatief het 

subsidiariteitprincipe invult en waarom men niet kiest voor de toepassing van het zogenaamde 

nulalternatief, het niet introduceren van een nieuw beleidsvoorstel. 

De benadering is zeer integraal. Bovendien moet de analyse van de diverse aspecten op 

een proportionele wijze worden doorgevoerd. Er moet ook gebruik worden gemaakt van 

de beschikbare expertise binnen de Commissie, waarbij ook rekening moet worden gehouden 

met de input van alle belanghebbenden. Daarmee beoogt men het bewerkstelligen 

van die beleidsdomeinoverschrijdende coherentie. Opnieuw wordt het belang van transparantie 

heel sterk benadrukt. Heel vaak worden veel documenten, zoals de opinies van de 

Impact Assessment Board (IAB), online ter beschikking gesteld. Die IAB is eigenlijk een 

poging om een onafhankelijke instantie te creëren, weliswaar binnen de Commissie, die 

toezicht houdt op de kwaliteit van die effectbeoordeling. 

Effectbeoordeling gebeurt met betrekking tot wetgevingsvoorstellen. Dat zijn alle voorstellen 

die deel uitmaken van het wetgevings- en werkprogramma van de Commissie. 

Effectbeoordeling vindt ook plaats bij andere wetgevingsvoorstellen die een duidelijk 

identificeerbare impact kunnen hebben op de drie pijlers, dus qua milieu, sociaal en economisch. 

Bovendien kunnen ook niet-wetgevingsinitiatieven het voorwerp van een effectbeoordeling 

uitmaken. Dan denk ik aan witboeken en actieplannen, en eventueel aan 

sommige uitvoeringsmaatregelen. 

Dat wetgevings- en werkprogramma wordt jaarlijks in een lijst gegoten, onder de verantwoordelijkheid 

van het secretariaat-generaal van de Commissie, met ook een bijdrage van 


196 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

de IAB en uiteraard ook van de betrokken Commissiedepartementen. Bovendien wordt 

voor elk beleidsinitiatief een roadmap opgesteld, met duiding over de geplande effectbeoordeling 

of eventueel een motivering waarom er dan toch geen effectbeoordeling hoeft 

plaats te vinden. 

Het traject van een effectbeoordeling behelst dertien stappen. Het is belangrijk erop te 

wijzen dat een effectbeoordeling prioritair moet gebeuren binnen het directoraat-generaal 

bevoegd voor het beleidsinitiatief. Er kan dus worden gerekend op ondersteuning binnen 

dat directoraat-generaal. Sommige commissieambtenaren hebben de specifieke taak om 

die effectbeoordeling mee te ondersteunen. Tegelijk wordt gepleit voor het oprichten van 

een stuurgroep, waarin alle interne belanghebbenden worden opgenomen. Zij moeten die 

effectbeoordeling mee begeleiden. Dat wordt zeer sterk benadrukt, ook in de richtlijnen 

van de Commissie. 

Als het rapport klaar is, moet het worden voorgelegd aan de IAB, die gesitueerd is binnen 

de diensten van de Commissievoorzitter. Hij bestaat uit Commissie-experts op hoog 

niveau, die daar op persoonlijke titel in zetelen. Daarmee is de relatieve onafhankelijkheid 

van de werking van die IAB aangegeven. De IAB komt tot een of meer opinies over het 

ingediende ontwerp van effectbeoordeling, die mee in rekening worden gebracht in de rest 

van het besluitvormingstraject. Het is dus maar een opinie die de IAB geeft. 

Om die effectbeoordeling inhoudelijk te begeleiden en zo kwaliteitsvol mogelijk te laten 

verlopen, heeft de Commissie richtlijnen opgesteld. In 2005 was er een eerste versie. In 

2009 is de nieuwste versie gepubliceerd. Die richtlijnen zijn ook op consultatieve wijze 

tot stand gekomen. Zo heeft ook de Vlaamse overheid in de loop van 2008 een opinie 

opgesteld ten behoeve van de Commissie, met opmerkingen over de toenmalige ontwerprichtlijnen. 

De bedoeling van die nieuwe richtlijnen was de werking te verbeteren. Er 

was immers nogal wat kritiek op zowel procedure als inhoud. Op dit moment gebeurt de 

effectbeoordeling vrijwel exclusief op het niveau van de Commissie. Sinds 2005 bestaat er 

wel een soort afspraak tussen het Europees Parlement, de Raad en de Commissie om tot 

een gemeenschappelijke benadering te komen, maar in de realiteit zijn er noch binnen de 

Raad, noch binnen het parlement, op enkele uitzonderingen na, echt goede effectbeoordelingen 

tot stand gekomen. 

Heel recent zijn er ook nog nieuwe richtlijnen bij gekomen, vanuit het directoraat-generaal 

Werkgelegenheid, sociale zaken en gelijke kansen en het directoraat-generaal Gezondheid 

en consumenten. Die richtlijnen blijken een verdere specificering te zijn van de bestaande 

richtlijnen van 2009. 

2.1.6. Betere regelgeving: de actoren 

Welke EU-actoren zijn er met betrekking tot het beleid inzake betere regelgeving Er is 

uiteraard de Commissie. Zeker gelet op de aspecten van administratieve lastenverlaging 

en vereenvoudiging, moeten we stellen dat tot nu toe het directoraat-generaal Ondernemingen 

en industrie zeer zwaar heeft gewogen op dat traject naar betere regelgeving. In 

de aanloop tot de nieuwe Commissie zijn in november de nieuwe portefeuilles bekendgemaakt. 

Een merkwaardige vaststelling is dat het werkelijk opvolgen van dat traject voortaan 

door voorzitter Barroso zelf of door zijn diensten zal gebeuren. Dat sloot aan bij de 

mededeling van Barroso in september 2009. De bevoegde diensten binnen het directoraat-generaal 

Ondernemingen en industrie die daar tot nu toe mee bezig waren, worden 

getransfereerd naar de diensten van de voorzitter. Dat is een belangrijk signaal. Daarmee 

wordt aangegeven dat de klemtoon niet zozeer meer op administratieve lastenverlaging en 

vereenvoudiging ligt, maar veel meer op het ruimere streven naar een kwalitatieve regelgeving. 

De Commissievoorzitter heeft het zelf sinds enkele maanden over ‘smart regulation’. 

Daarnaast speelt elk directoraat-generaal dus een belangrijke rol. Er is de IAB. Er zijn 

jaarlijkse rapportages over de voortgang met betrekking tot betere regelgeving. Er is een 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 197 

verdere opsplitsing per onderdeel: dat zijn de zogenaamde ‘strategic reviews’, die sinds 

2006 worden gepubliceerd. De jongste dateert van januari 2009. De Raad levert een bijdrage 

aan het traject van betere regelgeving, vooral dan de Raad voor het Concurrentievermogen. 

Uiteraard heeft ook elke andere sectorale raad bevoegdheden, maar dan op het 

vlak van de daadwerkelijke toepassing van die principes van betere regelgeving. Jaarlijks 

of halfjaarlijks, onder elk EU-voorzitterschap, neemt de Raad Concurrentievermogen een 

aantal Raadsconclusies aan met betrekking tot betere regelgeving. Die conclusies worden 

voorbereid in een Raadswerkgroep. Voor België is het de federale overheid die daaraan 

deelneemt, gelet op de bevoegdheidsverdeling en de toepassing van het samenwerkingsakkoord 

van 1994. De Belgische standpuntbepaling gebeurt veeleer ad hoc, niet echt structureel, 

en heeft op dit moment veeleer een reactief dan een proactief karakter. 

2.1.7. Toekomstige agenda 

Hoe ziet de toekomstige agenda qua betere regelgeving eruit Daarvoor moeten we de 

Raadsconclusies bekijken die begin december 2009 onder het Zweedse EU-voorzitterschap 

zijn aangenomen. Een toelichting naderhand door de bevoegde Zweedse ambtenaar 

heeft aangegeven hoe strategisch de Zweden ook dit onderdeel van hun voorzitterschap 

hebben aangepakt. Ze hadden een heel voortraject uitgestippeld om tot een specifiek 

resultaat te komen binnen die Raad Concurrentievermogen. 

In de conclusies wordt het volgende gesteld. Wat de effectbeoordelingen betreft, wil men 

het gebruik in de toekomst nog verbeteren, en ook de kwaliteit ervan, precies omdat men 

wil dat die beoordelingen nog veel meer gaan doorwerken bij de besluitvorming. Er wordt 

tegelijk een heel duidelijke oproep gedaan aan de lidstaten om ook op het eigen niveau die 

effectbeoordelingen in te voeren en verdere expertise op te bouwen in de administraties. 

Met betrekking tot vereenvoudiging en administratieve lastenverlaging wil men de inspanningen 

natuurlijk voortzetten. Bij het aannemen van nieuwe beleidsvoorstellen moet 

erover worden gewaakt dat het geleverde werk niet wordt ondermijnd door nieuwe lasten 

in te voeren. In de conclusies erkent men bovendien misschien wat te veel de klemtoon van 

die lastenverlagingen bij bepaalde groepen in de samenleving te hebben gelegd. Dan wordt 

vooral gedacht aan de industrie. Door het verschuiven van de administratieve lasten, heeft 

men misschien een verschuiving in de richting van de publieke administraties gecreëerd. 

Er wordt dus voor gewaarschuwd dat die administraties niet mogen worden overbelast. 

Met betrekking tot de raadplegingen en de toegang tot het recht wordt nog maar eens 

beklemtoond dat die raadpleging van de belanghebbenden vroeg en tijdig moet gebeuren, 

en dat niet alleen in het kader van die effectbeoordelingen. Het signaal wordt gegeven dat 

die raadpleging ook in de rest van de beleidsvoorbereiding zou moeten kunnen plaatsvinden. 

Ik heb zelf deelgenomen aan die Raadswerkgroepen. Er was soms wel een levendig 

debat daarover. Tevens, en dat is niets nieuws, wordt er natuurlijk voor gepleit dat de toegang 

tot het recht voor burgers en bedrijven heel open zou moeten zijn en blijven. 

Wat de toekomst betreft, zien we de terminologie van Barroso opduiken. Zo wordt 

gewaagd van slimme regulering. Tegelijk wordt de Raad opgeroepen tot een politieke toeeigening 

te komen. Er wordt erkend dat tot nu het werk qua betere regelgeving vooral 

door de Commissie is gebeurd. Op het niveau van de lidstaten die de Raad uitmaken, 

is het gevoel ten aanzien van betere regelgeving soms nog niet zo diep doorgedrongen. 

Er wordt gepleit voor een positieve cultuurverandering in de besluitvorming. Men wil 

goede effectbeoordelingen. Daarvoor moeten dan ook voldoende middelen worden vrijgemaakt. 

Goede Europese effectbeoordelingen vergen immers een goede voorzet vanwege 

de lidstaten. Ze kunnen niet exclusief op Europees niveau gebeuren. Tegelijk wordt ook 

informatie gegenereerd op het niveau van de lidstaten, of zelfs op subnationaal niveau. 

Later, in de omzettingsfase, kan die informatie opnieuw worden gebruikt voor de eigen 


198 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

impact assessments of de reguleringsimpactanalyses, zoals we die in Vlaanderen kennen. 

De Raadsconclusies wijzen ook op het belang van ex post evaluaties, ook ten behoeve van 

impact assessments. 

Er wordt opgeroepen tot een herziening van de samenwerking met de Raad en het Europees 

Parlement op het vlak van impact assessments. Er moet ook verder worden gegaan 

dan enkel regelgeving. Zo wordt aangegeven dat nieuwe technologie ook wel een goede 

manier kan zijn om tot een betere regelgeving te komen. Voor het eerst wordt hier expliciet 

verwezen naar het belang van e-government. Op dat vlak kunnen we dan teruggrijpen 

naar de beleidsnota Bestuurszaken. 

2.1.8. Toepassing van het EU-recht 

De Commissie rapporteert jaarlijks over de toepassing van het EU-recht. Dat is een 

belangrijke invalshoek, ook met betrekking tot de toepassing van de MER-richtlijnen. Pas 

in december van vorig jaar heeft de Commissie een document gepubliceerd over die MERrichtlijnen. 

Het algemene rapport over de toepassing van het EU-recht verwijst naar een 

aantal sectorale documenten. Ik verwijs daarnaar. Ik zal dat alles niet herhalen, maar het 

is heel belangrijk te weten dat de MER-richtlijn in meerdere documenten van de Europese 

Commissie, van de Europese overheid, altijd wordt omschreven als een fundamentele 

richtlijn voor de toepassing van het milieubeleid. Dat is een belangrijk signaal. Anderzijds 

sloot de Commissie niet uit dat zich, in het licht van de evaluatie van de toepassing van 

de MER-richtlijn, in de toekomst misschien vereenvoudigingen van die richtlijn kunnen 

opdringen. 


De voorzitter: In een vorige vergadering heeft iemand gesuggereerd dat we naar een soort 

algemene effectenrapportage zouden moeten kunnen gaan. Laat Europa toe dat we 

een effectenrapport zouden maken waarin datgene dat met betrekking tot het milieu is 

bepaald, zou zijn opgenomen 

De heer Jan De Mulder: Ik wil duidelijk stellen dat ik hier ben vanwege het Departement 

Bestuurszaken. Ik weet dat er ook talloze goede juristen werkzaam zijn bij het Departement 

Leefmilieu, Natuur en Energie. Ik zal dus een algemeen antwoord geven vanuit 

de benadering van het EU-recht. Ik denk dat de MER-richtlijn dat helemaal niet uitsluit. 

Indien er een algemenere effectenbeoordeling wordt opgemaakt, die ten aanzien van 

de beschrijving, de evaluatie en de analyse volledig beantwoordt aan de vereisten van de 

MER-richtlijn, dan zie ik niet in welk probleem daarover kan bestaan. De vraag is hoe we 

dat procedureel gaan aanpakken. Dat is nog een ander probleem. Op het vlak van procedures 

schrijft de MER-richtlijn niet zoveel voor. In de Europese MER-regelgeving zijn er 

vrij eenvoudige procedurestappen. Het lijkt een boeiende oefening om die te vertalen naar 

de Vlaamse context. Meer kan ik daar op dit moment niet over zeggen. Het moet zeker 

geen exclusief sectoraal instrument zijn. 

De voorzitter: Ik vind dat wel belangrijk. 

De heer Jan De Mulder: Het is ook belangrijk te wijzen op de ondertussen gepubliceerde 

evaluatierapporten van de beide MER-richtlijnen, zowel van de project-MER-richtlijn, als 

van de plan-MER-richtlijn. Europa heeft vastgesteld dat er overal regulerende kaders zijn 

opgesteld, die voortbouwen op de minimumeisen. Vorige week werd duidelijk dat nogal 

wat lidstaten bij de omzetting verderreikende vereisten hebben ingevoerd op basis van die 

MER-richtlijn. 

Europa keurt dat zeker niet af. De mogelijkheid om verder te gaan dan milieuvoorschriften 

bestaat altijd. Dat is verankerd in het Europese recht. Anderzijds geeft het rapport 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 199 

ook aan dat er mogelijkheden zijn om de milieueffectenrapportage te optimaliseren. Dan 

dringen zich op het niveau van de toepassing van de richtlijn, verbeteringen op binnen 

een aantal lidstaten. Dat wordt heel algemeen omschreven. Het gaat over de screening, 

de participatie van het publiek, de kwaliteit, de grensoverschrijdende procedures. Dat zijn 

allemaal zaken die hier in deze commissie al aan bod kwamen. 

Er zijn een aantal aanbevelingen opgenomen in dat rapport. Het is niet per lidstaat, maar 

per item dat wordt aangegeven welke lidstaten bepaalde praktijken hebben ontwikkeld, 

soms ook op subnationaal niveau, en waar er verschillen zijn. Er is wel concrete informatie 

te vinden. 

Het rapport van de Europese Commissie geeft in het kader van deze evaluatie ook aan dat 

de bevindingen van het rapport relevant kunnen zijn in een toekomstige vereenvoudigingsoperatie. 

Op het vlak van codificatie werd jaren geleden al gesteld dat de beide MERrichtlijnen 

misschien wel kunnen worden geïntegreerd tot één richtlijn, onder meer omdat 

de afstemming van de planningsstelsels op de projectniveaus toch niet zo gemakkelijk is. 

Deze ideeën circuleren, maar op dit moment is er geen initiatief genomen. 

Het is ook belangrijk te weten binnen welk kader de Commissie dit vereenvoudigingsinitiatief 

zal zien. Het dient om het milieu beter te beschermen en een grotere harmonisatie tot 

stand te brengen, en eventueel bestaande procedures te vereenvoudigen. 

Over de plan-MER-richtlijn kunnen we heel kort zijn. De evaluatie geeft aan dat het op 

dit moment nog niet raadzaam is om een initiatief te nemen. 

Uit de toelichting van de eminente rechters van de Raad van State bleek dat Europa toekijkt 

op hoe de Europese regelgeving wordt omgezet en toegepast. In een andere Mededeling 

van de Commissie, waar de voorgaande rapporten naar verwijzen, wordt aangegeven 

dat de MER-richtlijn af en toe in het vizier komt. Er zijn uitspraken van het Hof van 

Justitie. Ook België is al veroordeeld. Er is een hangend inbreukdossier met betrekking tot 

de MER-richtlijn. Wie de rechtspraak van het Hof van Justitie over de richtlijn bekijkt, 

stelt vast dat in bijna alle gevallen het hof een heel stringente lijn aanhoudt inzake de 

interpretatie van de richtlijn. Het is bijna een constante lijn. Het hof is vrij streng in de 

beoordeling van de casus. 

Ik denk dat het niet nodig is om de politieke boodschappen te herhalen, behalve dat de 

verschuiving van een betere regelgeving van één directoraat-generaal naar de commissievoorzitter 

een belangrijk politiek signaal is over het belang van die agenda. 

Wat de lopende beleidsinitiatieven betreft, valt inzake het MER niets te melden. Voor 

de regulering heb ik gisteren in de databank van internationaal Vlaanderen gekeken. Er 

is heel wat lopende, waar Vlaanderen oog moet voor hebben, ook al is dat marginaal in 

functie van het onderwerp van deze commissie. 

Aangezien er nu besprekingen en onderhandelingen lopen voor een opvolger van de Lissabonstrategie, 

zal er in de definitieve versie van de EU 2020-strategie zeker oog zijn voor 

een betere regelgeving. Die agenda moeten we hoe dan ook in het oog blijven houden. 

Daarnaast ligt de koppeling met de EU-strategie over duurzame ontwikkeling, via het 

instrument van de effectbeoordelingen, voor de hand. 

We mogen niet alleen aan het EU-niveau denken. Er is heel wat interactie tussen de Europese 

Commissie en de OESO voor een betere regelgeving. Al die activiteiten worden vrij 

secuur opgevolgd binnen de Vlaamse administratie, in hoofdzaak vanuit de Vlaamse 

Vertegenwoordiging en de mensen van de dienst Wetsmatiging van het Departement 

Bestuurszaken. 


200 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

De heer Bart Martens: Wat mij bijzonder interesseert, zijn de impact assessments voor 

nieuwe voornemens om nieuwe regelgeving op de Europese rechtsonderhorigen los te 

laten: het 13 puntenstappenplan. Ik vraag me af in hoeverre dat doorwerkt. In Vlaanderen 

hebben we ook een regelgevingsimpactanalyse (RIA). Mensen van de SERV klagen 

steen en been dat er onvoldoende rekening mee wordt gehouden, dat het te laat in de 

besluitvormingsfase komt. Gaat er voldoende kracht uit van de impact assessments op 

Europees niveau, om de regelgeving die nadien tot stand komt, te beïnvloeden 

Er wordt een stuurgroep samengesteld om de zaak gedurende de hele opmaak van de 

impact assessments, te begeleiden. Zitten daar enkel bestuurlijke actoren in, of ook maatschappelijke 

actoren Wie stuurt dat proces aan Idem dito voor de consultatiefase in het 

begin. Worden er bestuurlijke actoren geconsulteerd, of ook lidstaten Gaat het dan verder, 

en worden er ook maatschappelijke actoren bij betrokken 

In het voornemen om tot een eenvoudiger regelgeving te komen, wordt er veel detaillistische 

regelgeving overgelaten aan technische comités: richtlijnen, boeken opmaken, 

interpretatie gidsen opmaken, zaken doorschuiven naar het Europese normalisatie- en 

standaardisatie bureau (CEN). Ogenschijnlijk vereenvoudigt de wetgeving, maar eigenlijk 

wordt de wetgeving doorgeschoven naar werkgroepen, waar de besluitvorming veel minder 

transparant en veel technischer is, en waar veel meer ruimte is voor lobbying door 

bepaalde belangengroepen. Dat zijn vaak alleen maar industriële belangengroepen, die de 

mensen, de middelen en de tijd hebben om dat proces continu op te volgen. 

In welke mate schuilt er een risico in de vereenvoudigingsoperatie, dat op die manier de 

besluitvorming elders plaatsvindt Het resultaat is misschien een dunnere richtlijn, maar 

een waarvan de knopen elders worden doorgehakt, en niet door degenen die verkozen zijn 

in het Europees Parlement of vertegenwoordigd zijn in de Europese Raad. Ik merk dat op 

in de Europese kaderrichtlijn Afvalstoffen, waar het onderscheid tussen nuttige toepassing 

en verwijdering wordt doorgeschoven naar technische comités. Op het vlak van afval is er 

voor nuttige toepassing een Europese markt. Zijn de grenzen open voor verwijdering, dan 

heeft de lidstaat daar zelf nog greep op. Schuilt er geen risico in het doorschuiven van die 

zaken naar technische comités 

Een belangrijk punt is de handhaving van dit alles. Het is een hele lijdensweg, voor het 

schenden van Europese richtlijnen of het niet tijdig toepassen ervan, tot acties leidt. Er 

zijn ingebrekestellingsprocedures en met redenen omklede adviezen. Het duurt al een hele 

tijd voor een dergelijk dossier door de Europese Commissie aanhangig gemaakt wordt 

bij het Europese Hof van Justitie. Dan duurt het nog eens zo lang voor het tot uitspraken 

komt. Zijn er initiatieven gaande om daar korter op de bal te spelen Lidstaten die 

bepaalde regelgeving niet toepassen, zorgen natuurlijk voor een gigantisch concurrentievoordeel 

voor hun bedrijven ten opzichte van bedrijven die opereren in lidstaten waar men 

wel nauwgezet de Europese richtlijnen omzet en toepast. Het is ook van cruciaal belang 

om daar een gelijk speelveld te creëren en ervoor te zorgen dat de regelgeving die dan wel 

wordt uitgevaardigd, tijdig wordt omgezet en correct wordt toegepast. 

De heer Marino Keulen: Het geeft andermaal aan dat wij Europa nog altijd blijven zien als 

een deel van ons buitenlands beleid, maar het is eigenlijk puur binnenlands beleid geworden, 

zeker wat betreft milieu. Ik vond het geen gemakkelijke materie. Dit geldt voor alle 

lidstaten van de EU. Men kijkt naar de implementatie en de toepassing. Ik ga een keer 

per jaar op vakantie, meestal naar Zuid-Europa. Als ik zie hoe men daar het milieubeleid 

in de praktijk brengt, zeker het afvalbeleid! Ik heb meermaals gezien dat men dat op een 

hoop smijt en in brand steekt. Zo wordt het daar opgeruimd. In welke mate wordt naast 

het invoeren in wetgeving en het omzetten in nationaal recht, ook gekeken naar de toepassing 

Of wordt dat helemaal buiten beschouwing gelaten 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 201 

De heer Jan De Mulder: Wat betreft de doorwerking van het instrument effectbeoordeling 

naar Vlaanderen, heeft Vlaanderen, in vergelijking met andere lidstaten, reeds een belangrijke 

stap heeft gezet met het invoeren van de reguleringsimpactanalyse. 

De heer Bart Martens: Voor alle duidelijkheid: ik had het over de impact assessment die 

de Europese Commissie maakt voor haar beleidsvoornemens, namelijk de richtlijnen en 

verordeningen die er zitten aan te komen. In welke mate werkt dat door in de uiteindelijke 

richtlijn of verordening die tot stand komt 

De heer Jan De Mulder: De impact van die effectbeoordelingen is al enkele keren onderzocht 

en de resultaten daarvan zijn zeer verschillend. Voor een aantal effect beoordelingen 

heeft men duidelijk kunnen vaststellen dat die inderdaad hebben geleid tot een bijsturing 

van het initieel voorstel en ziet men dat er resultaten kunnen worden geboekt. Maar zoals 

ik het heb aangegeven, is een dergelijke effectenbeoordeling een rapport waarover dan een 

opinie wordt uitgevaardigd. Beide gaan mee in het besluitvormingstraject. 

Een mooi voorbeeld is de Dienstenrichtlijn. Daaromtrent zijn er heel wat rapporten gepubliceerd. 

Het uiteindelijke resultaat van de Dienstenrichtlijn verschilde fundamenteel van 

het oorspronkelijk concept. Bepaalde effectbeoordelingen hebben een rol gespeeld in het 

bijsturen ervan. Dat geldt uiteraard niet voor alle richtlijnen. Naargelang van het besluitvormingstraject 

en de belangen die aan de orde zijn, zie je dat de invloed van een effectenbeoordeling 

nogal variabel is. 

Het oprichten van de stuurgroep in het kader van een effectbeoordeling gebeurt louter 

op het niveau van de Europese Commissie. De aansturing gebeurt vanuit het directoraatgeneraal 

dat bevoegd is voor de materie, maar men wil toch zo vroeg mogelijk anderen 

binnen de commissiediensten mee aan boord nemen om zo vroeg mogelijk te kunnen 

detecteren waar zich potentieel problemen kunnen voordoen. Dat sluit niet uit dat nog 

later in de formele procedure de zogenaamde ‘inter-services consultation’ plaatsvindt. Het 

is niet zo dat in die stuurgroep al onmiddellijk belanghebbenden, zoals vertegenwoordigers 

van nijverheden, aan boord worden genomen. De insteek die zij kunnen leveren, 

gebeurt in het kader van de algemene raadpleging die tegenwoordig almaar meer online 

gebeurt. Daar zit de mogelijkheid tot het leveren van commentaar en die kan dan weer 

meegenomen worden in het besluitvormingstraject. 

Ik kom tot de vereenvoudiging en het doorschuiven naar het systeem van ‘comitologie’. 

Dat is een techniek die bestaat, maar die niet per se tot stand is gekomen als een resultaat 

van een vereenvoudigingsmodel. Enerzijds bestond de ‘comitologie’ al veel vroeger. 

Anderzijds is het, gezien de techniciteit van niet weinig regelgeving op EU-niveau, belangrijk 

dat precies technici worden ingeschakeld. 

Is dat een manier om invulling te geven aan de vereenvoudiging Op vlak van transparantie 

moet gezegd dat een aantal mechanismen bestaan die ervoor zorgen dat het duidelijk 

genoeg is wat precies binnen een dergelijk comité wordt afgesproken. Wel kan er alleen 

maar voor worden gepleit dat men zoveel mogelijk deelneemt vanuit de lidstaten aan die 

comités en vroeg genoeg in het voorbereidingstraject van nieuwe regelgeving aanwezig is 

om op termijn te kunnen worden opgenomen in een dergelijk comité. Niemand betwist 

dat het risico bestaat dat bepaalde besluitvorming minder transparant gebeurt dan als 

het via een codecisie tot stand komt waarbij ook het Europees Parlement zijn inbreng 

heeft. Er zitten een aantal risico’s in, maar ik kan niet zeggen dat op dit moment op basis 

van de rapporten, er een specifieke aandacht is vanuit de Europese Commissie om daar 

fundamenteel iets anders mee te gaan doen. Op dit ogenblik speelt de ‘comitologie’ een 

belangrijke rol, en die zal niet zo snel van karakter veranderen (behoudens de lopende 

hervorming) maar volgens zeer recente mondelinge informatie van de Commissie wordt 

wel gewerkt aan een meer planmatige aanpak van Comitologie-initiatieven. 


202 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Op het vlak van handhaving zou men ook al in de fase van de effectbeoordeling oog 

moeten hebben voor de wijze waarop de voorgenomen regelgeving zou moeten kunnen 

worden omgezet en toegepast. Er moet oog zijn voor handhavingsmechanismen. Dat is 

het theoretische verhaal. 

Jaarlijks publiceert de Commissie een uitvoerig rapport over de stand van zaken inzake de 

toepassing van het EU-recht. Het gaat dan niet alleen over het omzetten, maar ook daadwerkelijk 

over de toepassing. Het is onmiskenbaar dat op het vlak van concrete inbreuken 

het signaal moet komen vanuit de lidstaat zelf. Daarvoor bestaan diverse mechanismen. 

De Commissie kan zelf vaststellen dat er iets niet op de juiste manier gebeurt of ze kan 

worden geïnformeerd. Diverse mechanismen kunnen worden ingezet precies om de EUinstanties 

op de hoogte te brengen van het niet-naleven van de EU-regelgeving op het terrein. 

Dat is het algemene antwoord dat ik daarop moet geven. Het is echter niet zomaar 

dat bijvoorbeeld in het rapport over de MER-richtlijn wordt aangegeven dat er bevindingen 

zijn die aanleiding moeten geven tot een mogelijke aanpassing, die ook te maken 

hebben met een gebrek aan harmonisatie. Het is onmiskenbaar dat in bepaalde landen 

veel meer milieueffectbeoordelingen worden uitgevoerd dan in andere landen. Wij hebben 

misschien omwille van onze geografische ligging het nadeel dat alles hier zeer snel bekend 

geraakt bij de Europese Commissie. 

De heer Marino Keulen: Ik geef het voorbeeld van de Wooncode. Ik heb meegemaakt 

dat men dat volgde. Dat gebeurde omdat daarover vooral in de Waalse pers vanuit een 

bepaalde visie werd geschreven. Op Europees niveau leest men meestal de Franstalige 

kranten. Wij kunnen ons misschien troosten met de gedachte dat de Nederlanders tenminste 

onze kranten lezen, maar je moet niet verwonderd zijn als ook zij in de eerste plaats 

Le Soir vastnemen. Als België op Europees vlak slecht scoort, heeft dat vooral te maken 

met het feit dat de zetel van de instellingen in ons land ligt, dat alles van nabij kan worden 

opgevolgd en men ook nog vaak vanuit een bepaalde bron kennis krijgt van de dingen. 

De voorzitter: Het is duidelijk geworden dat Europa de kritiek in verband met de betutteling 

en overreglementering ernstig neemt. Men tracht transparantere regelgeving te ontwikkelen 

en men neemt de vereenvoudiging en administratieve lastenverlaging mee. Het 

milieueffectenrapport blijft wel een heel belangrijke hoeksteen van het Europese milieubeleid. 

Ons laaghangend fruit hangt in Vlaanderen zelf. Om op korte termijn ten aanzien het 

publiek, van de klantzijde, resultaten te halen, moeten we de implementatie in Vlaanderen 

aanpakken. Dat is mijn conclusie na deze uiteenzetting te hebben gehoord. 

IX. 8 FEBRUARI 2010 

GEDACHTEWISSELING MET HET REKENHOF MET VOORSTELLING VAN 

EEN SYNTHESENOTA VAN HET REKENHOF OVER DE PROBLEMATIEK VAN 

DE VERTRAGING BIJ MAATSCHAPPELIJK BELANGRIJKE INVESTERINGS- 

PROJECTEN OP BASIS VAN EEN AANTAL RELEVANTE DOSSIERS 

1. Uiteenzetting door raadsheer Jozef Beckers en eerste auditeur-revisor Put van het 

Rekenhof 

De heer Jozef Beckers: Voorzitter, wij danken u voor uw uitnodiging. U zei daarnet dat 

wij een vaste klant zijn van het Vlaams Parlement en het federale parlement. Hoe meer, 

hoe liever, want een rekenkamer staat ten dienste van een parlement en functioneert niet 

op zichzelf. Het is haar doel om de parlementsleden in te lichten zowel over rekeningen 

van de overheden als over projecten en activiteiten van de regering. 

Deze commissie is opgericht op 25 november 2009. Ze heeft als doel een aantal oorzaken 

of de oorzaken van vertraging van grote infrastructuurwerken te onderzoeken. Ze gaat 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 203 

ook na hoe andere Europese regio’s met zulke vertragingen omgaan en hoe de besluitvorming 

in Vlaanderen kan worden versneld. Deze commissie wil tegen 1 maart conclusies en 

aanbevelingen formuleren. In dit kader heeft de Nederlandse kamer van het Rekenhof dit 

advies geformuleerd. 

Ik zal zelf een algemene inleiding geven, met een ietwat bestuurskundige benadering. Er 

zijn een aantal medewerkers meegekomen aan wie u technische vragen kunt stellen omdat 

ze betrokken waren bij de uitvoering van een aantal audits over infrastructuurprojecten. 

De heer Put zal de hoofdstukken drie en vier van de tekst uiteenzetten. 

Wat is de reikwijdte van het advies van het Rekenhof Wij hebben geen nieuwe audit 

gedaan. Dit zou trouwens niet kunnen wegens de tegensprekelijke procedures die wij 

met de geauditeerden moeten respecteren. Het is ook geen wetenschappelijke analyse 

geworden. Wij hebben ook geen internationale vergelijking of geen Europese regiobenchmarking 

kunnen doen in dat korte tijdsbestek. Wij hebben wel onze bevindingen en onze 

aanbevelingen over de audits die we in het verleden al hebben gedaan, gegroepeerd. Ze 

vormen de basis van dit advies. 

Het is ook niet de bedoeling deze audits hier opnieuw te bespreken of opnieuw te analyseren, 

maar wel om onze bevindingen te groeperen in een aantal ‘lessons to learn’ – niet 

‘lessons learned’ want ze zijn nog niet allemaal ‘learned’. 

Wanneer wij een audit doen van een project of van grote projecten of van grote infrastructuurprojecten, 

baseren wij ons altijd op een risicoanalyse. Welke risico’s loopt een project 

Welke aspecten – budgettair, maatschappelijk, financieel – zijn er aan een project Dat 

maakt dus dat de projecten die wij geauditeerd hebben, eerder niet de goede zijn, waardoor 

niet alle bevindingen – met veralgemeningen moet men natuurlijk altijd opletten – 

voor alle infrastructuurprojecten te veralgemenen zijn. 

Wij hebben ons gefocust op projecten die actueel zijn, die financieel en maatschappelijk 

groot en gevaarlijk zijn, die ernstige risico’s met zich meebrengen. Hier hebben we dus 

auditconclusies uit getrokken. 

Wij hebben ook meer aandacht voor het projectmanagement, voor de manier waarop een 

project wordt beheerd. De opportuniteit beoordelen wij nooit. Dat is eigen aan een rekenkamer. 

Als het parlement een decreet goedkeurt, of als de regering iets beslist, dan betwisten 

wij nooit de opportuniteit van die beslissing. Wij analyseren weinig of niet wat er op 

beleidsniveau gebeurt, tenzij in de gevolgen. We kunnen ook een vergelijking maken tussen 

wat is beslist en wat is uitgevoerd. Maar oorzaken van vertraging, die op het beleidsniveau 

zouden liggen, komen weinig of niet aan bod in onze audits. 

Zoals ik al zei, hebben wij in onze audits oog voor het projectmanagement maar ook voor 

doelmatigheid en doeltreffendheid van een project, bijvoorbeeld wat betreft snelle doorlooptijden. 

We vermelden in onze rapporten hoe doorlooptijden verlopen. 

We letten ook op rechtmatigheid, wat onze corebusiness is. Is iets rechtmatig Is iets wetmatig 

Is iets gedaan volgens de norm 

We hebben ook oog voor transparantie. Dat is iets wat in de JEP-driehoek (juridische 

benadering, economisch-bedrijfsmatige benadering en politiek-maatschappelijke benadering) 

wordt getoond. Het Rekenhof hanteert de bekende benadering van Nelissen en Van 

Gestel. Er is dus een juridische, een maatschappelijke en een economische of bedrijfsmatige 

benadering die in een driehoek samenspelen en een aantal spanningen veroorzaken. 


204 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Zo is er in de juridische benadering een spanningsveld tussen rechtszekerheid en flexibiliteit. 

Als men in de economisch-bedrijfsmatige benadering flexibiliteit wil, dan heb je een 

probleem met de rechtszekerheid. Ook wanneer men een project wil managen, heeft men 

graag autonomie en participeert men graag in de beslissingsvormen. Dan heeft men wel 

een probleem met het politiek primaat: wie beslist Het principe van het politiek primaat 

speelt ook een rol. Daar raak je aan de kant van de politiek-maatschappelijke benadering. 

Daar moet je de spanning weerstaan met de responsiviteit, dat wil zeggen het reageren op 

signalen van de buitenwereld. Hoe reageert de organisatie op signalen van de maatschappij 

Dat is het openheidsidee van een organisatie ten opzichte van het managen van een 

project. Vanuit de juridische benadering stelt zich dan weer het probleem van de betrouwbaarheid: 

hoe betrouwbaar is een responsieve of een flexibele benadering van een project 

Vanuit die driehoek kijken wij naar projecten in onze audits en houden daarmee rekening 

bij onze aanbevelingen en auditconclusies. De rechtmatigheid is altijd de basis van een 

onderzoek van de Rekenkamer en we dalen af naar de JEP-driehoek. 

Bij de problematiek van de investeringsprojecten zelf geef ik eerst wat achtergrondinformatie 

over de problematiek van de infrastructuurprojecten, vooral van de grote. Over 

de oorzaken wordt gesproken in hoofdstuk 3 en de aanbevelingen zullen door doctor Put 

worden uiteengezet in hoofdstuk 4. 

Wat betreft de complexiteit van grote projecten staan we duidelijk niet alleen in onze 

visie. Ik vermoed dat u dat in de voorgaande zittingen van deze commissie al meer hebt 

gehoord. Ik heb gehoord dat u al kennis hebt gemaakt met de onderzoeken die in Nederland 

werden gevoerd. 

Uiteraard zijn grote projecten complexer dan eenvoudige projecten. Een complex geheel 

kan routinematig aangepakt worden, maar het probleem zit in de uniciteit van een project. 

Wanneer het beoogde resultaat zodanig uniek wordt en zo omvattend en impacting 

op alle niveaus, zowel maatschappelijk als juridisch en financieel, dan krijg je een zeer 

complex project. Het decreet van 8 november 2002 bepaalt overigens wat een groot infrastructuurproject 

is. Een groot infrastructuurproject volgens de Vlaamse decreetgever is 

een geheel van niet-routinematige en in de tijd beperkte activiteiten waarvoor de Vlaamse 

Gemeenschap, het Vlaamse Gewest of een Vlaamse openbare rechtspersoon geheel of 

gedeeltelijk verantwoor delijkheid draagt en die substantiële financiële consequenties of 

grote uitvoeringsrisico’s inhouden. Die definitie is in de grootste mate correct. Bij grote 

projecten is er inderdaad geen routinematige aanpak. Het is een project dat uniek is en 

daarom moeilijk voorspelbaar. Het houdt een aantal risico’s in. Die kunnen dus complex 

zijn op maatschappelijk gebied. De impact van een project kan op het milieu, op de ruimtelijke 

of leefomgeving heel groot zijn. Dan strijden individuele belangen tegen collectieve 

belangen, en komt het bekende nimbyfenomeen op de proppen. 

Er is ook de bestuurlijke complexiteit. Dat wordt ook de bestuurlijke drukte genoemd. 

Er wordt druk bestuurd en gestuurd, wanneer men grote projecten uitvoert. De taak, de 

complexiteit van de bevoegdheden en de bevoegdheidsverdeling spelen dan een grote rol. 

Ook de technische complexiteit en de technologie die altijd evolueert, spelen een enorm 

grote rol, om nog te zwijgen over de juridische complexiteit. Op dat vlak zijn er veel reglementeringen 

die dan soms conflicteren. 

Dan ontstaan geïntegreerde contractvormen, denk maar aan pps. Die worden financieeleconomisch 

zo gecompliceerd dat er moeilijkheden, vertragingen, discussies en betwistingen 

ontstaan. Denk maar aan de fiscale optimalisering enzovoort. Al die nieuwe 

fenomenen met contractvormen spelen ook een rol. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 205 

De problematiek van de vertraging is geen Belgisch of Vlaams fenomeen. We hebben 

daar helemaal geen monopolie op. De Nederlandse commissie-Duivesteijn, de commissie-Elverding, 

en vooral het onderzoek van de Deen Flyvbjerg, die 258 grote infrastructuurprojecten 

in twintig landen heeft onderzocht, vermelden vertragingsfactoren. 

De commissie-Duivesteijn vermeldt de technische complexiteit van grote projecten. Hoe 

technischer en robuuster iets is, hoe beter het is. Een tunnel graven onder de Noordzee is 

technisch en robuust. Dan kun je een discussie hebben over overdesign, maar ook over 

underdesign. Een project dat robuust is qua concept en techniek, is houdbaarder en deugdelijker. 

De technische realisatie is eenduidiger. 

De commissie-Duivesteijn heeft het ook over de ondeelbaarheid van een project, dat uit 

verschillende onafhankelijk van elkaar functionerende delen bestaat. Een ondeelbaar project 

geraakt geblokkeerd wanneer één systeem of proces stilligt. Dat is ook een belangrijk 

aspect. 

Het bepalen van terugvalopties en de blokkademacht van derden spelen ook een rol. Als 

mensen of groepen een blokkademacht organiseren of afdwingen, heeft dat een impact op 

de omgeving. Hoe groter de impact op de omgeving, hoe groter de kans dat er een blokkademacht 

wordt georganiseerd. Hoe meer tijd er nodig is om een project te realiseren, 

hoe groter de kans dat er vertragingen en problemen opduiken. Dat heeft een invloed op 

de transformatieperiode: hoe langer het duurt, hoe onzekerder de realisatie. Dan speelt 

ook de technologie een vertragende rol. 

De commissie-Elverding noemt drie factoren. De bestuurlijke drukte speelt een rol. De 

bestuurders zijn betrokken bij de voorbereiding van de projecten. De scope van een project 

kan onderweg wijzigen. De professionele kennis of de budgettaire ruimte kan onvoldoende 

zijn. Dit zijn factoren van de bestuurscultuur die een grote rol spelen. 

Ook de factoren in het besluitvormingsproces zijn belangrijk. De verkenningsfase is bijvoorbeeld 

niet grondig gevoerd, waardoor er discussie ontstaat over het nut en het onnut. 

In die discussie komt men altijd terug op het nut en de noodzaak. 

De factoren in de juridische sfeer kennen wij allemaal. Natuur- en milieuwetgeving, Europese 

wetgeving, ESR, begroting enzovoort: tal van normen veroorzaken vertraging of 

draaien het project terug. 

Bent Flyvbjerg heeft in zijn heel bijzondere en heel mooie studie in twintig landen op 

alle continenten 258 grote infrastructuurwerken onderzocht. Hij heeft het vooral over de 

persuasieve of overtuigende informatie of misinformatie over kosten, opbrengsten of risico’s. 

Er zijn drie oorzaken voor misinformatie. De eerste is technisch van aard. Men kan 

een foute raming maken, door omstandigheden maar ook opzettelijk. Men kan uiteraard 

ook zonder kwaadwilligheid vergissingen maken. Maak maar eens voorspellingen over 

het onderhoud over een periode van bijvoorbeeld 35 jaar. Er kan ook gebrek aan ervaring 

zijn. Er zijn ook psychologische oorzaken. Misleidend optimisme bijvoorbeeld. De 

opbrengsten worden overschat en de kosten onderschat. Politiek-economische oorzaken 

zijn er ook: kosten en opbrengsten worden onderschat en overschat met een welbepaald 

doel voor ogen, bijvoorbeeld om de maatschappelijke opinie over de uitkomst, de voorbereiding 

of de afweging te sturen of te misleiden. 

Ten slotte zijn er ook regelgevende initiatieven. Het Vlaams Parlement heeft zijn decreet 

van 8 november 2002 houdende controle op grote infrastructuurprojecten. Dat decreet 

verplicht de Vlaamse overheid een risicobeheersysteem op te zetten voor grote infrastructuurprojecten. 

Doel is natuurlijk dat men weet wat het gaat kosten, zodat de risico’s 

beheersbaar zijn en blijven. Zo kan het Vlaams Parlement aannemen dat de risico’s 

in verhouding zijn met de ingezette middelen, uiteraard zonder afbreuk te doen aan de 


206 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

verantwoordelijkheid van de overheid. Het decreet voorziet ook in het rechtstreekse toezicht 

door het Vlaams Parlement op de risicobeheersing. Er moet daarvan verslag worden 

gemaakt. Er is er blijkbaar al een geweest. Het Vlaams Parlement kan ook grote infrastructuurprojecten 

aanduiden waarop het een intensievere en grondigere controle wenst 

uit te oefenen. 

Bij ‘grote infrastructuurprojecten’ denkt iedereen aan BAM en de Lange Wapper. U kent 

de aanwezigheid van het Rekenhof in de voortgangsrapportages over het Masterplan 

Antwerpen. Die aanwezigheid is gebaseerd niet op dat decreet maar op een beslissing van 

de Commissie voor Openbare Werken, Mobiliteit en Energie van 22 maart 2005. 

Op juridisch gebied bestaat er ook noodwetgeving in het kader van grote projecten. In 

Nederland was er in 1997 voor de Westerschelde noodwetgeving. In 2001 heeft het Vlaams 

Parlement nooddecreetgeving gemaakt voor het Deurganckdok. 

Dit is het algemene kader van ons advies. Wij zullen dit nu concretiseren aan de hand van 

een aantal conclusies die wij hebben getrokken en aanbevelingen die wij hebben geformuleerd 

tijdens de audits die wij hebben opgesomd in het begin van de full text die werd 

rondgedeeld. Wij besteden daar al vanaf 2000 aandacht aan. Van wat er voor 2000 is 

gebeurd, is de actualiteit achterhaald. 

De heer Vital Put: Wij hebben geen nieuwe audit gedaan, maar een vijftiental oude audits 

over grote infrastructuurprojecten opnieuw geanalyseerd. Uit die analyse hebben wij de 

oorzaken van de vertraging gedistilleerd. Zoals al gezegd, moet men oppassen met veralgemeningen, 

want die oude audits zijn uitgekozen op basis van een risicoanalyse. Het gaat 

dus eerder om slecht afgewerkte dan om goed afgelopen projecten. Elk van de conclusies 

is dus gebaseerd op een of meerdere audits. De auditeurs die ze hebben uitgevoerd, zijn 

aanwezig; ze kunnen u daarover meer uitleg verschaffen. 

Het analysekader is opgebouwd rond drie blokken van oorzaken van vertraging: de projectvoorbereiding, 

de projectimplementatie – de aansturing en de beheersing van het project 

– en de omgevingsfactoren waar de projectuitvoerder minder vat op heeft. 

Wat de projectvoorbereiding betreft, zijn er een reeks gebreken die tot vertragingen leiden. 

Een voorbeeld is de vergetelheid om in natuurcompenserende maatregelen te voorzien, 

want dat leidt tot extra studies en een uitbreiding van de scope van het project. Het kan 

ook lijken alsof het project vertraging oploopt omdat men in het begin te optimistische 

prognoses opstelde. 

Ik licht de oorzaken kort toe. Onvoldoende studiewerk leidt tot onvoldoende inzicht in 

het probleem; tot onduidelijkheid over de definitie van het project, de randvoorwaarden 

en de doelstellingen. Zo is het mogelijk dat men onvoldoende rekening heeft gehouden 

met de noodzaak nutsleidingen te verplaatsen of onteigeningen te realiseren. Een tweede 

groep van oorzaken betreft de financiering. Dat blijkt vooral uit de audit van de pps-projecten. 

Men onderschat dan de complexiteit van de financieringsconstructies. Een derde 

groep van oorzaken betreft het onderschatten van de nodige tijd, door uit te gaan van 

minimumtermijnen of het vergeten van marges. Het lijkt dan alsof het project vertraging 

oploopt, hoewel het om een onjuiste prognose gaat. Een vierde groep van oorzaken betreft 

de onderschatting van de kostprijs: men houdt geen rekening met prijsevoluties of met 

kosten voor maatregelen zoals de verbetering van de leefbaarheid of voor onteigeningen. 

Dat leidt tot meerkosten en een uitbreiding van de scope van het project, en dus tot 

een vertraging, maar ook tot vertragingen in de uitvoering van andere projecten. Want 

dikwijls worden deze laatste betaald uit dezelfde pot, en de meerkosten voor het eerste 

project zorgen voor minder middelen voor andere projecten. Als de kosten niet goed zijn 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 207 

ingeschat, kan het zijn dat de kosten-batenanalyse niet goed is onderbouwd, want de veronderstellingen 

ervan kunnen dan niet meer geldig zijn. 

Dat zijn de bevindingen over de projectvoorbereiding. Tijdens de projectimplementatie 

kan er ook veel mislopen. Zo stellen we vast dat er soms onvoldoende professioneel wordt 

gewerkt. Dat blijkt heel duidelijk in onze analyse van de pps-projecten. Het is een nieuwe 

aanpak die leertijd vergt. We stellen ook vast dat men de mogelijkheden om bepaalde 

zaken te standaardiseren niet altijd optimaal benut. Dat heeft te maken met kennisbeheer 

en professionaliteit. 

Een tweede groep oorzaken heeft te maken met samenwerking tussen overheidsdiensten. 

Om een project te realiseren moeten vaak heel wat overheidsdiensten samenwerken. Het 

is wenselijk dat er een soort overkoepelende structuur – een projectorganisatiestuurgroep 

– wordt opgericht waarin de betrokken actoren worden samengebracht. Als dat niet het 

geval is, dan kan men bepaalde actoren vergeten waardoor er later in het project bepaalde 

eisen en randvoorwaarden opduiken die men niet goed had ingeschat. In de praktijk blijkt 

dat samenwerking tussen de domeinen leefmilieu, ruimtelijke ordening, mobiliteit en economie, 

vooral belangrijk is. 

Een derde type van vertraging tijdens de implementatie is te trage besluitvorming. Soms 

zijn alle elementen om een besluit te nemen, aanwezig. Om een of andere reden wordt de 

beslissing toch niet genomen of wacht men met de gunning van een opdracht. Het is dat 

gebrek aan besluitvaardigheid dat leidt tot vertraging. 

Het omgekeerde is dan een te snelle besluitvorming. Het is een beetje een variant op te 

weinig projectvoorbereiding. Men beslist te snel zonder dat alle elementen om een goede 

beslissing te nemen, aanwezig zijn. Dat blijkt ook uit de grote omvang van verrekeningen 

bij allerlei aannemingen. Het hangt samen met contracteren vooraleer de werken 

voldoende duidelijk zijn gedefinieerd, contracteren op basis van oude gegevens, het ontbreken 

van een grondige kosten-batenanalyse. 

Een derde groep van oorzaken van vertraging heeft te maken met de omgeving waarin 

de projectuitvoerder moet werken. Het zijn factoren die hij iets minder kan beïnvloeden. 

Een van de factoren is de complexiteit van de regelgeving zelf. Er zijn allerlei vergunningen 

nodig uit verschillende beleidsdomeinen. Het vraagt heel wat inspanning om dit op 

elkaar af te stemmen. Voor een deel is dit een extern probleem, voor een deel een intern 

probleem. Door een goed kennisbeheer zou men die procedures beter kunnen hanteren. 

In dit verband verwijzen we naar een interessant initiatief. In 2002 is de Kruispuntencommissie 

opgericht binnen het toenmalige domein Leefmilieu en Infrastructuur. Die 

Kruispuntencommissie had tot doel alle wetgeving te inventariseren die een impact had 

op infrastructuurprojecten. Het was eigenlijk een poging een soort kennispunt te creëren 

en iets efficiënter om te gaan met de bestaande regelgeving. We signaleren gewoon 

het bestaan van die commissie. We hebben niet meer nagegaan of die inderdaad effectief 

functioneert. Maar dit is een voorbeeld van hoe men de regelgeving meer hanteerbaar zou 

kunnen maken. 

Een tweede externe factor heeft te maken met een maatschappelijk draagvlak. Bij grote 

infrastructuurprojecten kan er weerstand zijn bij de bevolking. Dit is voor een deel een 

externe factor. Deze factor kan voor een deel worden beïnvloed door de betrokkenen 

vanaf een vroeg stadium bij de uitwerking van het project te betrekken. 

Een derde factor noemen we voortschrijdend inzicht. Grote infrastructuurprojecten hebben 

een heel lange transformatietijd. Het is bijna onvermijdelijk dat er in die lange periode 

technologische evoluties zijn, dat er wijzigingen zijn in regelgeving, dat de omstandighe- 


208 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

den wijzigen. Ondanks een zorgvuldige projectvoorbereiding, kan het nodig zijn om met 

die gewijzigde inzichten rekening te houden. Dat kan leiden tot vertraging. 

In onze vorige audits hebben we ook telkens het risicomanagement onderzocht. Risicomanagement 

betekent dat men alle risico’s in kaart brengt die de projectrealisatie kunnen 

verhinderen en dat men adequate maatregelen bedenkt. Risicomanagement is zeer belangrijk 

om vertraging tijdens de implementatie van het project te vermijden. Het is ook een 

manier om de externe omgeving een beetje meer hanteerbaar te maken. Ook op dit vlak 

hebben we in het verleden vastgesteld dat er zaken voor verbetering vatbaar waren. 

Een laatste punt is het geschillenbeheer. Als er een geschil is met bijvoorbeeld een aannemer, 

dan kan dit leiden tot heel wat vertraging, zeker als de geschillen via de rechtbank 

worden geregeld. Het is interessant om te wijzen op een aantal alternatieve mechanismen 

om geschillen te regelen. In 2003 is de geschillencommissie overheidsopdrachten (GECO- 

VER) opgericht. Er is ook de mogelijkheid tot arbitrage, een mechanisme om op een snellere 

manier een conflict op te lossen. 

Op basis van die bevindingen hebben we een aantal aanbevelingen geformuleerd. Die aanbevelingen 

sluiten naadloos aan bij onze bevindingen, maar we hebben ze hier op een 

andere manier gegroepeerd, namelijk al naargelang de bestemmeling. 

Aan projectverantwoordelijken binnen de Vlaamse overheid formuleren wij een aantal 

aanbevelingen om de projecten zorgvuldiger voor te bereiden: een betere onderbouwing, 

het project duidelijker definiëren, de randvoorwaarden duidelijker formuleren. Het is ook 

nodig om een meer realistische raming te maken, in marges te voorzien en een complete 

kosten-batenanalyse te maken. De extra tijd die nodig is voor een zorgvuldige voorbereiding, 

wordt onzes inziens later teruggewonnen doordat de uitvoering van het project 

soepeler zal verlopen. 

Het is ook belangrijk om een overlegstructuur te creëren waarin alle betrokken overheidsdiensten 

worden opgenomen. Men moet communiceren met de bevolking om een maatschappelijk 

draagvlak voor het project te creëren. 

We bevelen de Vlaamse Regering aan om nog meer inspanningen te doen om kennis en 

professionaliteit op het vlak van projectmanagement op te bouwen en een aantal procedures 

meer te standaardiseren. Specifiek bij alternatieve financieringsprojecten raden wij 

aan om voldoende rekening te houden met de financieringskosten en de complexiteit van 

de voorbereiding. Meer in het algemeen bevelen wij aan om te investeren in kwaliteitsvolle 

projectvoorbereiding. 

We raden de Vlaamse Regering en de betrokken overheidsdiensten aan om te onderzoeken 

waar vereenvoudiging en afstemming binnen de bestaande regelgeving mogelijk is. Ook de 

rol van kennispunten zoals de Kruispuntencommissie moet worden onderzocht. Wij bevelen 

ook aan om de bestaande regelgeving strikt toe te passen en om een systeem van risicobeheersing 

uit te werken zoals ook is gevraagd in het decreet van 2002. De mogelijkheid 

om geschillen op een alternatieve manier te beslechten – GECOVER en arbitrage – moet 

verder worden onderzocht. Er moet ook worden nagegaan of er geen alternatieve mechanismen 

mogelijk zijn tijdens de fase van de besluitvorming. GECOVER en arbitrage zijn 

mechanismen die een rol spelen tijdens de uitvoering van een project, als het al is aanbesteed. 

Maar ook in de voorafgaande fase zijn er al vaak conflicten, dus is het misschien de 

moeite om hiervoor ook alternatieve mechanismen te onderzoeken. 

Ten slotte hebben we ook een overweging voor het Vlaams Parlement. In 2002 is er een 

decreet voor grote infrastructuurwerken goedgekeurd. Het parlement krijgt hierdoor de 

mogelijkheid om specifieke projecten aan te duiden waarvan ze over de voortgang meer 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 209 

wil worden geïnformeerd. We hebben vastgesteld dat dit decreet nog geen enkele keer is 

toegepast. Wij stellen dus voor om eens te evalueren hoe dit komt. 

2. Bespreking 

De heer Jan Peumans: Voorzitter, Ik herinner me dat toen de voortgangs rapportages 

werden opgestart, er bezwaar was dat het Rekenhof bij die voortgangsrapportages zou 

worden betrokken. Ik zie alleen maar dat dat aanleiding geeft tot een pluspunt. In het 

overzicht van de audits die zijn aangehaald, zie ik dat die bijna allemaal van de vorige 

legislatuur zijn, behalve de audit over de verdieping van de Westerschelde en die over de 

convenants. Ik vind het belangrijk dat er een aantal aanbevelingen van het Rekenhof heel 

duidelijk naar voren zijn gekomen. 

Ik heb een vraag die het Rekenhof misschien niet vandaag kan beantwoorden. Het Rekenhof 

heeft naar aanleiding van de elfde of de twaalfde voortgangsrapportage aanbevelingen 

gedaan. Welk gevolg geeft de overheid aan de aanbevelingen van het Rekenhof Als 

de overheid er geen gevolg aan geeft, waarom doet ze dat dan niet Dat moeten we natuurlijk 

aan de regering vragen. Hoe evalueert het Rekenhof dat 

U zegt dat het goed is dat er controle is op die grote infrastructuurprojecten ingevolge het 

decreet van 8 november 2002. Het heeft wel geduurd tot 2009, dus zeven jaar later, dat 

het parlement pas voortgangsrapportages over grote infrastructuurprojecten heeft gekregen. 

We hebben het eerste rapport in 2009 gekregen. Ik hoop dat de regering sneller over 

dergelijke projecten zal rapporteren. Ze heeft dat ook toegezegd. Dat is een heel nuttige 

oefening. 

Uit uw uiteenzetting blijkt niet duidelijk wat de rol van de overheid is en wat die van de 

privésector. Door het feit dat u zeer veel gebruik maakt van de audits van de BAM, maar 

ook van wat met het Deurganckdok te maken heeft, is de vraag waar de ‘ondeskundigheid’ 

van de overheid en de zogenaamde ‘deskundigheid’ van de studiebureaus zit. 

Een van de grootste infrastructuurwerken in Antwerpen werd uitgevoerd door een tijdelijke 

vennootschap SAM, die nog steeds bestaat. Die bestaat uit drie grote wereldspelers. 

Het zijn diezelfde wereldspelers die we in de commissie-Duivesteijn tegenkomen. Zo is er 

de Deense architect met de moeilijke naam, die een inventaris heeft gemaakt die trouwens 

ook in de rapporten van de commissie-Duivesteijn terug te vinden is. Ook daar komen we 

weer dezelfde studiebureaus tegen. 

De vraag is: wie heeft de kennis in pacht om te zeggen dat hij al de bedreigingen die op 

dergelijke projecten rusten, voldoende kan inschatten De commissie-Duivesteijn is al een 

heel aantal jaren oud en heeft een heleboel conclusies opgesteld die perfect toepasselijk 

zijn op een aantal grote infrastructuurprojecten bij ons. Hoe komt het dan dat we dat allemaal 

weten, maar dat het toch de verkeerde richting uitgaat, als ik me zo mag uitdrukken 

Mij interesseert in het bijzonder wat de rol van de overheid is en wat die van de privésector 

in dergelijke projecten. Op een bepaald ogenblik wordt de nv BAM opgericht, die 

heel duidelijk in uw aanbevelingen naar voren komt. Die was precies opgericht omdat 

men vond dat de overheid niet voldoende kennis, deskundigheid en kwaliteit in huis heeft 

om een dergelijk groot infrastructuurproject uit te voeren. Dan komt de privésector in de 

vorm van drie studiebureaus, en die slagen er ook niet in. De vraag is dan wie het wel kan. 

Ik begrijp niet goed dat het Rekenhof een aanbeveling voor het Vlaams Parlement heeft. 

U zegt: voor grote investeringsprojecten die het Vlaams Parlement maatschappelijk 

belangrijk vindt en waarvoor het meer dan gebruikelijk wil worden geïnformeerd, kan 

het Vlaams Parlement de toepassing van het decreet van 8 november 2002 houdende con- 


210 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

trole op grote infrastructuurprojecten evalueren. De uitvoering van een decreet is toch 

een verantwoorde lijkheid van de uitvoerende macht, de regering Het parlement moet 

aanwijzen, maar het heeft niets aangewezen tot nu. De overheid heeft een aantal projecten 

aangewezen. Het enige project dat is aangewezen, is de BAM. Dat moest eigenlijk naar de 

commissie Financiën gaan, maar het is naar de commissie Openbare Werken gegaan. Ik 

kan uit mijn parlementair verleden niet herinneren dat wij grote infrastructuurprojecten 

hebben aangewezen. Het is in eerste instantie een zaak van de overheid om aan te geven 

wat ze onder grote infrastructuur projecten verstaat. 

De heer Sas van Rouveroij: Ik sluit me aan bij de door de heer Peumans gestelde vragen. 

Ik ga ervan uit dat de kruispuntencommissie geen parlementaire commissie is (De heer 

Jozef Beckers knikt instemmend) 

Het zijn dus ambtenaren. 

Ik was naar alle waarschijnlijkheid even verstrooid, maar ik had graag nog een woordje 

uitleg bij de arbitrage als mogelijkheid tot geschillenregeling. Is dat er ook voor de 

geschillen regeling tussen de rechtzoekende burger en de overheid 

Mevrouw Mieke Vogels: Het Rekenhof is bijna de laatste in de rij van instanties die we zullen 

horen. Wat mij betreft, hebt u een vrij goede synthese gegeven van wat we tot nu toe 

hebben gehoord. Alles komt deels terug. Dat bevestigt mij dat het uitgangspunt van onze 

commissie vrij simpel was, namelijk: laat ons een beetje vereenvoudigen. Er zijn allicht te 

veel inspraakmogelijkheden. Laat ons er daar een aantal van schrappen. Aan het einde 

van de rit lijkt het allemaal veel complexer en lijken er veel meer schakels fout te lopen. 

U hebt herhaald wat anderen vaak gezegd hebben, maar u zegt het zeer duidelijk, namelijk 

dat er vaak onvoldoende voorkennis is wanneer men een project op de rails zet. U 

hebt ook herhaald dat men soms te snel en soms te traag beslist. U hebt herhaald dat de 

samenwerking tussen de overheden niet altijd even goed is. Ik heb u ook horen zeggen dat 

het niet vanzelfsprekend is om in Vlaanderen mensen te vinden om projectverantwoordelijke 

te zijn en een dergelijk project te trekken. Deze opmerking sluit aan op wat de heer 

Peumans heeft gezegd: men zoekt in de privésector mensen die in de plaats kunnen treden 

van de administratie en zelfs van de beleidsmakers, maar ook zo komen we er niet. 

In een van de vorige uiteenzettingen heeft iemand gezegd dat de schaal van Vlaanderen te 

klein is om mensen te vinden die dergelijke grote projecten kunnen dragen en er voldoende 

ervaring in hebben. Die uitspraak fascineerde me. Ik reflecteerde dat op mijn verleden als 

schepen van Stedenbouw en Ruimtelijke Ordening in Antwerpen tussen 1995 en 1999, een 

zeer boeiende tijd. 

Toen hebben wij drie grote projecten doorgepraat en er conceptueel over beslist: de ondertunneling 

van het Centraal Station en de stationsomgeving; heel het project Antwerpen 

Mobiel waarover gouverneur Paulus een akkoord had en er een breed draagvlak was voor 

de Oosterweelverbinding, de verlenging van de tramlijnen enzovoort; de heraanleg van de 

Leien en het nieuwe Operaplein. 

We zijn nu vijftien jaar later en welk project werd er gerealiseerd De ondertunneling van 

het Centraal Station. Dat was niet het gemakkelijkste, integendeel. De ingenieurs van 

Eurostation, die het project trokken en onderhandelden, hadden meer ervaring dan onze 

ambtenaren hebben. Dan hebben we een structureel probleem in Vlaanderen. 

Hoe kunnen we dat oplossen Het doorschuiven naar de privé heeft geen zin. Dat heeft 

het hele experiment met BAM duidelijk aangetoond. Hoe kunnen we in Vlaanderen amb- 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 211 

tenaren krijgen met voldoende draagkracht, die projectverantwoordelijke kunnen zijn 

voor grote maatschappelijke projecten Die vraag blijft me bezighouden na alles wat ik 

heb gehoord. 

De heer Ludwig Caluwé: Wat ik hier uitdrukkelijk heb gehoord, is ‘bezint eer ge begint’. 

De vraag is dan hoe we dat moeten aftoetsen. Is er een voldoende kwaliteitsvol voortraject 

zonder dat het een pure theoretische afstiplijst is Het risico bestaat dat er een procedure 

bij komt, die de bedoeling had het project te versnellen, maar die het vertraagt. Hoe wordt 

gegarandeerd dat de obstakels in het volgende traject kunnen worden vermeden 

Op het moment dat sommige grote projecten werden geconcipieerd, dacht men dat men 

bezig was met een goed voortraject, dat men alle mogelijke instanties bij elkaar had 

gebracht, dat men verschillende mogelijke alternatieven tegenover elkaar had afgewogen, 

dat er dertien verschillende tracés op tafel hadden gelegen, dat die goed waren doorgepraat, 

dat men finaal op één tracé uitkwam. Maar dan bleken er kinken in de kabel te zijn. 

Hoe definiëren we iets als een kwalitatief goed voortraject Volstaan de instrumenten die 

we daarvoor hebben 

We hebben enkele instrumenten die we niet gebruiken: de kruispuntcommissie, GECO- 

VER, ons eigen decreet op de controle op grote infrastructuurprojecten. Soms hebben we 

de neiging om het warm water opnieuw uit te vinden, terwijl dat al is gebeurd. Het kan 

ook zijn dat de zaken die voorhanden zijn, niet adequaat zijn om de problemen op te lossen. 

De heer Jozef Beckers: Ik ben blij met de interesse voor ons werkstuk. Enkele vragen kwamen 

naar boven. Ik zal me beperken tot enkele algemene beschouwingen en mijn medewerkers 

zullen ingaan op details. 

De heer Peumans en mevrouw Vogels vragen zich af of we de knowhow hebben en wat 

de rol is van de privésector. Zonder een waardeoordeel te geven, heeft de ondertunneling 

van het station in Antwerpen iets van een robuust project. Ik gaf het voorbeeld al: de 

ondertunneling van de Noordzee is een robuust project, underdesign en overdesign is iets 

anders. Dit Antwerpse project is robuust en technisch af. Het heeft geen of weinig uitdeining 

naar maatschappij. Het heeft routine-elementen in zich. Ondertunnelen is al meer 

dan eenmaal gebeurd. De uniekheid van een project is determinerend. 

Mevrouw Mieke Vogels: Het spoor werd gedurende een aantal maanden uitgeschakeld, de 

goudwinkeltjes verdwenen in containers, het Kievitplein gaf problemen. In die zin was dit 

wel een uitdeinend project. Het ging ook over mensen van Antwerpen-Noord die vreesden 

dat door de ondertunneling hun huizen zouden scheuren. 

De heer Jozef Beckers: Er zit iets in van robuustheid en technische beheersbaarheid, er 

zitten ook routine-elementen in, en daar bestaat knowhow voor. Over wereldspelers als 

Arup-Sum hebben we geen oordeel, maar er is altijd een contractuele verhouding. Degene 

die betaalt, contracteert ook met bureaus. Wie de knowhow heeft, is iets anders. Er zullen 

niet veel mensen zeggen dat de privésector zonder fouten werkt. De knowhow van concept 

en coördinatie van grote plannen zit wellicht meer in de privésector, maar het is wel de 

overheid die de opdracht geeft. 

We hebben nog niet nagegaan wat de uitvoering van de aanbevelingen van BAM betreft. 

Dat is een continu proces, want we zitten al aan de dertiende voortgangsrapportage. De 

heer Caluwé stelde de vraag hoe we aftoetsen hoe een voortraject beter kan. Dat is een 

belangrijke vraag. Als men aanbevelingen geeft, heeft men soms het gevoel dat men een 

open deur intrapt. De implementering van aanbevelingen doen we met vervolgonderzoe- 


212 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

ken. Dat is nog niet gebeurd voor BAM. Maar het gaat hier over alle grote infrastructuurprojecten 

sinds 2000. 

Het decreet van 2002 heeft nog maar één rapportage gehad. De tweede zou in aantocht 

zijn. De BAM-rapportages zijn niet in uitvoering van dat decreet. Het decreet geeft aan 

het Vlaams Parlement de opdracht om projecten nominatief aan te duiden. Wij vragen of 

dat wel de juiste formule is. Kunt u dat decreet niet evalueren, bijvoorbeeld ter gelegenheid 

van de tweede rapportage die er weldra aankomt Misschien moet u eens nagaan wat u 

met dat decreet wilt doen. Gaat u het uitbreiden Gaat u de regering vragen om de risicobeheersingsverslagen 

maandelijks of driemaandelijks te versturen Dat decreet is nog niet 

toegepast. Het geeft het Vlaams Parlement de opdracht om zelf projecten aan te duiden 

buiten de normale controle procedures. 

De heer Constant De Koninck, eerste auditeur bij het Rekenhof: We hebben in het kader 

van de uitvoering van overheidsopdrachten vastgesteld, dat, als er zich geschillen manifesteren 

en als men gebruikmaakt van de arbitrageformule, men vaak interessante resultaten 

behaalt. Zelfs als men als overheid verliest, is er een uitspraak binnen acht maanden tot 

een jaar, doordat het geschil zich afspeelt in een korte tijdsspanne, en doordat de arbiters 

specialisten zijn. De verwijlinteresten die vaak lopen, zijn dan maar beperkt tot anderhalf 

jaar. De gewone rechtsgang, waarbij men in beroep gaat en soms nog eens in cassatie, 

duurt gemakkelijk acht of tien jaar. Dan betaal je soms het dubbel door die verwijlintresten. 

Nu is dit ook de piste die zou kunnen worden gevolgd niet alleen in het kader van de 

uitvoering maar ook voorafgaand, wanneer zich in het kader van de besluitvorming 

geschillen zouden manifesteren. Men moet overwegen of men ook daar niet deze beslechtingprocedure 

zou kunnen inlassen. Wij geven deze denkpiste mee aan het Vlaams 

Parlement als stof tot nadenken. Deze procedure is misschien niet noodzakelijk de goedkoopste, 

maar door het feit dat het traject zo beperkt is, is een geschillenprocedure voorafgaand 

aan de definitieve besluit vorming toch het overwegen waard. Het gaat hier toch om 

de beperking van de tijdsduur, de versnelling. 

De heer Sas van Rouveroij: In het kader van een aanbestedingsprocedure heb je professionele 

gedingvoerende partijen. Indien je dit ook zou activeren in het kader van een geschil 

tussen een rechtzoekende burger en de overheid, heb je alleszins één partij die het wel wat 

moeilijker zal hebben met die vorm van arbitrage. Dat zou wel eens een kritische succesfactor 

kunnen zijn die ontbreekt en die je wel hebt bij aanbestedingsprocedures: het nietprofessioneel 

zijn van een van de gedingvoerende partijen. 

De heer Jozef Beckers: Het Rekenhof doet geen algemene aanbeveling om over te gaan 

tot een systematische arbitrage. Dat is niet onze taak, en dat is niet ons doel. De rol van 

de gewone rechtbanken moet worden gerespecteerd, zeker ten opzichte van individuele 

rechtzoekenden. 

Mevrouw Vogels had het over het inkorten van inspraakprocedures. Ik herinner mij een 

Nederlandse prof die er fier op was dat de inspraakprocedures in Nederland zo lang duurden. 

Het democratisch gehalte, zei hij, is groter wanneer de inspraakprocedures langer 

duren. In een dictatuur kun je om twaalf uur beslissen een brug te bouwen en om één uur 

de eerste steen leggen. In Nederland was volgens hem het democratisch gehalte hoger dan 

in België. 

De voorzitter: Wij zijn op zoek naar de gulden middenweg: met verregaande inspraak en 

grote zorgvuldigheid, maar toch met enige efficiëntie in de uitvoering. 

Mijnheer Beckers, u hebt het in de diagnose niet echt gehad over een thema dat hier door 

andere sprekers tijdens onze hoorzittingen is aangeraakt: de verkokering van de Vlaamse 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 213 

administratie. In uw aanbeveling stelt u wel dat de Vlaamse Regering met haar diensten de 

procedures wat beter op elkaar zou moeten afstemmen. U kent de Vlaamse administratie 

van binnen en van buiten. Misschien kunt u met uw autoriteit wat dieper ingaan op de 

problematiek van de verkokering Wij zitten aan de ene kant met sectorale regelen wetgeving 

en met een heel strak hiërarchisch opgebouwde administratie die deze regelgeving 

toepast, en anderzijds met de zorg voor een haalbare en realistische termijn van uitvoering. 

Ik heb nog een tweede vraag, over de eerste schuchtere pogingen om de begroting wat 

te verlichten door alternatieve vormen van financiering, de pps-constructies. Ook dat is 

hier nu en dan eens aan bod gekomen. U hebt er ongetwijfeld vanuit uw audits een wat 

beter zicht op. Zou men kunnen stellen dat de zoektocht naar privékapitaal, juist door de 

omzichtigheid, een grote vertraging met zich meebrengt Of is het net andersom Ik stel 

de vraag licht provocatief om het zo duidelijk mogelijk te maken. 

De heer Jozef Beckers: Verkokering kan algemeen worden vastgesteld in de Vlaamse 

Gemeenschap. Er wordt bij wijze van spreken elke week een agentschap opgericht. Wij 

treden op als de overheidsrevisor van de rekeningen van al bijna zeventig agentschappen. 

De verkokering van de Vlaamse Gemeenschap is zeer merkwaardig. Wij zien dat van op 

afstand. U weet dat wij niet oordelen over opportuniteit. 

Wij hebben inderdaad veel ervaring met pps. Die alternatieve financiering veroorzaakt 

ook vertraging. Men kent die technieken niet. Men moet de knowhow opbouwen. Er is 

in de Vlaamse Gemeenschap wel een pps-kenniscentrum, maar men consulteert het niet. 

De alternatieve financiering brengt andere aspecten met zich mee. Bijvoorbeeld financiële 

technieken waar men nooit van heeft gehoord. Ik spreek dan nog niet van de ESR-rekeningen, 

het toezicht van Europa over de budgetneutraliteit enzovoort. 

De heer Kris Neven, eerste auditeur bij het Rekenhof: Wat betreft de verkokering, verwijs 

ik naar twee audits die wij in het advies hebben gebruikt. Ze dateren van voor de reorganisatie 

van de Vlaamse overheid, van voor het beter bestuurlijk beleid. Het ging om audits 

waarin onder andere de mobiliteitsconvenants aan bod kwamen. Het Rekenhof zei toen al 

dat er meer samenwerking zou moeten komen tussen de overheidsdiensten op het vlak van 

ruimtelijke ordening, milieu en infrastructuur. Ook bij de audit over het Deurganckdok, 

ook van voor de reorganisatie, kwam dat aan bod. 

Ik verwijs heel specifiek naar het voorbeeld van de Kruispuntencommissie. U weet waarschijnlijk 

dat voor de reorganisatie de administraties voor Ruimtelijke Ordening, voor 

Leefmilieu en voor Openbare Werken in één departement waren verenigd. Toen was er 

blijkbaar al een acute noodzaak om verder overleg te organiseren tussen die drie pijlers. 

Na de reorganisatie zijn die drie pijlers terechtgekomen in aparte beleidsdomeinen. Ik 

dacht dat wij tijdens de parlementaire opvolgingsbesprekingen vanuit het Rekenhof ook 

al hadden gesignaleerd dat het voortbestaan van de Kruispuntencommissie vrij essentieel 

is om de grote infrastructuurprojecten zo vlot mogelijk te laten verlopen. Dit is natuurlijk 

maar één element. Met één oplossing kan men grote infrastructuurprojecten niet zomaar 

versnellen. 

Vlaanderen heeft relatief nog maar weinig ervaring met pps en alternatieve financiering. 

Dat is voldoende aan bod gekomen in ons auditverslag over pps van twee jaar geleden. 

Uiteraard moet men wanneer men kiest voor pps een afweging maken tussen het aspect 

tijd en het aspect geld. Wanneer men als overheid een pps-project wil opstarten met de 

bedoeling om de infrastructuur sneller te realiseren, zal daar ook een kostenplaatje aan 

vasthangen door de financieringskost die men extra zal moeten betalen. Wanneer men als 


214 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

overheid relatief weinig ervaring heeft, is er een grotere voorbereidingstraject nodig. Dat 

is een aspect waarmee we nu in Vlaanderen worden geconfronteerd. De versnelling van 

een aantal infrastructuurprogram ma’s, die men tijdens de vorige legislatuur heeft beoogd, 

wordt hierdoor nog niet bereikt. 

De heer Dirk de Kort: Ik heb de stellige indruk dat voor kleinere projecten bij lokale besturen 

meer expertise inzake pps-projecten aanwezig is. Het is spijtig dat elk lokaal bestuur 

steeds opnieuw met behulp van advocaten en dure consultants de weg moet vinden. Als 

men dan een beroep doet op het Vlaams Kenniscentrum PPS, dan stelt men vast dat de 

aangeleverde kennis erg theoretisch is, en niet op maat van de lokale besturen. 

De heer Marino Keulen: Als toenmalig minister van Stedenbeleid stelde ik vast dat de ppsaanpak 

inzake stadsvernieuwing perfect functioneerde. Daarom geloof ik er nog in. De 

overheid nam het publieke gedeelte voor zijn rekening, de privépartner het commerciële 

luik. Het ging dan wel altijd over één site. Dat gebeurde op basis van duidelijke afspraken: 

de overheid nam de voeten fietspaden en de parkeerplaatsen voor haar rekening, en de 

privépartner de huisvesting, winkels en eventueel ook commercieel uit te baten parkeerruimten. 

Dat loopt in tientallen steden en gemeenten perfect. 

We stellen vast dat deze aanpak inzake grote renovatieprojecten in de dertien centrumsteden 

goed werkt. Men vindt elkaar. Geïsoleerde voorbeelden zoals BAM en andere treurige 

zaken zijn gecontamineerd. Iedereen ziet daarin vertragingen, procedureslagen en het 

van zich afschuiven van verantwoordelijkheden. Voor stadsvernieuwing liep dat perfect, 

hoewel daar ook hele wijken en buurten bij betrokken waren en dat tot echte metamorfosen 

leidde. 

Mevrouw Mieke Vogels: In die gevallen is slechts één overheid actief. 

De voorzitter: Over de partijgrenzen heen kunnen we het erover eens zijn dat in de gemeenten 

– kleine of grote – de burgemeester of een sterke schepen de ideale projectverantwoordelijke 

is. Het projectmanagement dat op Vlaams niveau vaak te wensen overlaat, kan op 

lokaal vlak steunen op figuren die het kunnen waarmaken. Zelfs voor mensen met veel 

ervaring, inzicht en doorzettingsvermogen vraagt het wel bijna bovenmenselijke inspanningen 

om de eindmeet te halen. Dat kwam uit de bevraging van de VVSG naar voren. 

Ook daar is wegens de complexiteit een grens bereikt. 

De heer Marino Keulen: Ook de verkokering is daar mee verantwoordelijk voor. 

De heer Jan Peumans: De heer de Kort heeft gelijk, en u ook, voorzitter. Maar ik nodig u 

toch uit om het rapport van het Rekenhof over de pps-projecten van de Vlaamse overheid 

te lezen. Daarin worden tien of twaalf pps-projecten onderzocht. In de vorige legislatuur 

was ik lid van de subcommissie voor Financiën. Toen is in grote openheid met de regering 

gediscussieerd. De regering dacht evenwel altijd dat zij het bij het rechte eind had. Maar 

het Rekenhof stelde vast dat een aantal van die projecten zelfs niet waren voorbereid. Een 

haalbaarheidsstudie vooraf werd zelfs niet gemaakt. Toen ging het over 5 of 6 miljard 

euro die de overheid wou investeren, en iedereen gooide zich daarop. Maar de overheid 

trok uiteindelijk op financieel vlak aan het kortste eind. 

Neem de scholenbouw: er zullen 200 scholen worden gebouwd, en daarvoor is in 1,5 miljard 

euro voorzien. Dat is een goed project, hoewel het nog altijd niet van de grond is 

gekomen. Maar wie betaalt de eindfactuur Men wil met Brabo 1 tramlijnen aanleggen 

en daartoe 300 miljoen euro investeren. Maar de uiteindelijke factuur zal oplopen tot 900 

miljoen euro, en daar draait de belastingbetaler voor op. Op lokaal niveau is de samenwerking 

tussen de overheid en de privépartner een heel andere zaak. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 215 

In elk geval ben ik blij dat het Rekenhof aanbevelingen doet die wij maar ook de regering 

ter harte moeten nemen. Ik ben altijd verwonderd als ik die duidelijke conclusies zie, maar 

ze daarom nog niet in de praktijk zie gerealiseerd worden. Grote infrastructuurprojecten 

zijn slecht voorbereid. Neem BAM: het is niet omdat de gouverneur van Antwerpen stelt 

dat er een breed maatschappelijk draagvlak is, dat het er ook effectief is. 

De voorzitter: Wij moeten hier niet het verhaal van de Lange Wapper bespreken. De vraag 

is hoe we hier belangrijke maatschappelijke structuurprojecten versnellen. We moeten die 

discussie blijven voeren, in de commissie voor Financiën. En dat komt ook in de infrastructuurcommissie 

aan bod. In ons reglement zijn daar drie bladzijden aan gewijd, maar 

die zijn niet dikwijls toegepast, noch door de regering, noch door het parlement. Er is in 

dat verband nog een voorstel van decreet ingediend, door de heren Marc van den Abeele, 

Johan De Roo, Robert Voorhamme, Ludo Sannen, Etienne Van Vaerenbergh en André 

Denys. Dat dateert van 2002. 

Mevrouw Mieke Vogels: Dat voorstel van decreet stamt nog uit de tijd dat Ludo Sannen 

een groene was. 

Ik wil nog iets toevoegen aan wat de heer Peumans zei. Het is niet enkel nodig om een 

breed maatschappelijk draagvlak te creëren, maar ook nodig dat te behouden. Daartoe is 

transparantie en permanente communicatie nodig. 

De voorzitter: Men moet ook luisterbereidheid opbrengen, en zo nodig durven bijsturen. 

X. 15 FEBRUARI 2010 

GEDACHTEWISSELING MET DE HEER DONNÉ SLANGEN, PROJECTDIREC- 

TEUR ‘SNELLER EN BETER’ BIJ HET MINISTERIE VAN VERKEER EN WATER- 

STAAT, OVER DE IMPLEMENTATIE VAN DE AANBEVELINGEN VAN DE 

COMMISSIE-ELVERDING IN NEDERLAND 

1. Uiteenzetting door de heer Donné Slangen 

De heer Donné Slangen: Voorzitter, ik dank u voor de uitnodiging. Het is een goede zaak 

dat kennis wordt gedeeld. Het gaat hier natuurlijk om de kennis van een enkel iemand. 

Bepaalde zaken zijn natuurlijk specifiek voor een bepaald land, een bepaalde locatie of 

een bepaald project. Ik wil hier een bescheiden toelichting geven. 

Sinds twee jaar ben ik projectdirecteur. Zodra de heer Elverding zijn advies heeft afgeleverd, 

ben ik gevraagd om de implementatie van dit advies voor het Ministerie van Verkeer 

en Waterstaat en voor het Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening te 

verzorgen. 

Ik wil even de aanleidingen overlopen die tot dit advies hebben geleid. Daarna zal ik 

ingaan op de analyse, op wat we nu doen en op de belangrijkste uitdagingen waarmee we 

worden geconfronteerd. 

De aanleiding is dat we in Nederland jarenlang ervaring met procedures hebben opgebouwd. 

Onze manier van werken heeft ertoe geleid dat projecten steeds meer vastliepen. 

Nederland kent een zogenaamde poldercultuur. Dat betekent dat we veel met elkaar praten, 

maar weinig beslissen. Als er veel wordt gepraat en weinig wordt beslist, komt er 

uiteindelijk weinig uit de bus. Dit begon de samenleving, maar ook de politiek en het 

bestuur, te irriteren. 


216 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

Die irritatie was vooral te wijten aan het feit dat we steeds in procedures vastliepen. Uit 

een aantal uitspraken is gebleken dat de procedures op een of andere manier niet zorgvuldig 

waren opgezet. 

De uitspraak over Vught-Ekkersweijer had te maken met het feit dat we nog steeds op de 

oude manier werkten. We hadden één enkel alternatief. Tijdens de beroepsprocedure is 

gebleken dat we nog andere alternatieven moesten bekijken. Als we dat niet op zorgvuldige 

wijze deden, konden we gewoon opnieuw beginnen. Dit leidde natuurlijk tot grote 

vertragingen. 

De uitspraak over Burgerveen-Leiden draaide om een heel ander punt. We hadden naar 

alternatieven gekeken. De rechter heeft het studiegebied echter heel anders geïnterpreteerd. 

Het ging om de luchtkwaliteit. De vraag is hoe ver het gebied strekt waar er een 

effect op de luchtkwaliteit is. Hierdoor werd de omvang van dit project verviervoudigd. 

Dit leidde tot vertraging. 

Het omgekeerde bestaat ook. Soms zijn we zo voorzichtig dat we niets meer durven voor 

te stellen. De Raad van State heeft een uitspraak over het dossier-Hoevelaken gedaan. 

Op basis van deze ervaringen hebben we besloten dat we het probleem moesten analyseren. 

We moesten nagaan waarom we elke keer vastliepen. Het kabinet heeft de 

commissie-Elverding in het leven geroepen. De opdracht was, vooral in verband met 

wegeninfrastructuurprojecten, te kijken wat de oorzaken van de vertragingen waren en 

adviezen over mogelijke oplossingen te verstrekken. 

Nederland heeft een Tracéwet. Die wet van ruimtelijke aard bepaalt dat we tot reserveringen 

kunnen overgaan om wegen aan te leggen. Als we de procedure netjes doorlopen, kost 

dat vijf jaar. In de praktijk duurt het tien jaar. Als we de bouwwerken zelf in rekening 

brengen, kost de verwezenlijking van een project veertien jaar. Volgens de heer Elverding 

moet dat op zeven jaar lukken. Er is een verkorte procedure voor eenvoudige projecten, 

zoals het gebruik van een vluchtstrook of het maken van wegenstroken. Die procedure 

zou binnen drie jaar moeten kunnen worden afgerond. Daar doen we 4,5 jaar over. De 

manier waarop we werken, biedt nog ruimte. 

Uit de analyse van de commissie-Elverding blijkt dat drie elementen relevant zijn voor de 

vertragingen in Nederland. 

Het eerste element is zeer vervelend. Het is misschien evenwel niet het belangrijkste element. 

Het gaat om de complexe weten regelgeving. We zijn er zeer goed in de Europese 

regels in onze nationale wetgeving dunnetjes over te doen. We hebben het allemaal zo 

goed willen doen dat het ontzettend complex is geworden. Dit geldt voor lucht, natuur en 

dergelijke. Met betrekking tot geluid hebben we de regelgeving al wat vereenvoudigd. Alles 

wat voor de gezondheid van belang is, hebben we samen op een technocratische manier 

in erg ingewikkelde regelgeving vertaald. Dat past niet bij de ruimtelijke processen in ons 

land. Die zijn vaak het resultaat van wat we samen vinden en willen. Zodra we hiervoor 

ruimte reserveren, komen er vanuit bevoegdheden als gezondheid, milieu en natuurgebied 

sectorale regels opduiken. We hebben die regels erg exact gemaakt. Ze verhouden zich niet 

tot de modellen die we voor de ruimtelijke ordening gebruiken. De exacte regels waaraan 

een project met betrekking tot het milieu moet voldoen, staan niet in verhouding hiermee. 

We worden verondersteld de werkelijkheid te voorspellen. Iedereen die met modellen 

werkt, weet dat dit bijna niet mogelijk is. Dit is een van de belangrijkste punten. Onze sectorale 

wetten maken het heel erg lastig de werkelijkheid te voorspellen, maar toch moeten 

we dit doen. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 217 

Het tweede element betreft de procedures die in de wetgeving zijn ingebouwd. Er moet 

complex rekenwerk worden verricht. Achter een besluit bevinden zich veel rapporten. Er 

is altijd wel iemand die een rekenfoutje ziet. De Raad van State ziet dit foutje ook. Op 

basis hiervan kan een besluit worden vernietigd. Indien de Raad van State een besluit vernietigt, 

moeten we helemaal opnieuw beginnen. Het eindresultaat van die nieuwe ronde 

zal waarschijnlijk hetzelfde project zijn, maar dan zonder dat foutje. 

Dat zijn zaken waarvan de commissie zegt dat we ze niet moeten willen. Als we zien dat 

we toch hetzelfde resultaat bereiken, dan moeten we proberen te corrigeren en niet het 

hele besluit vernietigen. Dat ene foutje moet worden gecorrigeerd. 

In Nederland hebben we de nationale, de provinciale en de gemeentelijke overheid. Als 

zij het niet eens zijn met elkaar, dan wordt dat niet altijd aan de bestuurstafel uitgevochten, 

maar bij de Raad van State als het gaat over een project in zijn eindfase. Bestuurders 

treffen elkaar dus nog vaak bij de rechter omdat ze het niet eens zijn met een weg in 

de achtertuin. Ook daar heeft Elverding vastgesteld dat men dit niet zou moeten willen. 

Bestuurders moeten elkaar aan de bestuurstafel ontmoeten – de politiek controleert dat in 

het parlement. Daar zou eigenlijk geen rechter moeten bij komen. 

Er zijn dus drie elementen voor wat de regelgeving betreft: de regelgeving op het vlak van 

milieu of de lussen die in de procedures zitten, het vernietigen van besluiten en het feit dat 

overheden elkaar via de rechter vinden. Volgens Elverding moeten deze zaken anders worden 

benaderd zodat men tot een soepeler proces kan komen vanuit de regelgeving. 

Dat zijn drie belangrijke elementen, maar niet de allerbelangrijkste wanneer het gaat om 

de versnelling van de besluitvorming. Eigenlijk zitten die vooral in de wijze waarop de 

besluitvorming vormt krijgt in Nederland. Wanneer ingenieurs denken dat er vanuit de 

rekenregels iets moet gebeuren, willen bestuurders dat men daar werk van maakt. Als men 

echter daadwerkelijk de effecten ziet, schrikt men zich een hoedje en moet er toch naar de 

scope gekeken worden. Met andere woorden gaan we dus weer terug in het proces. 

Daar komt nog bij dat er een lange doorlooptijd is. Daardoor komt bestuurder na bestuurder. 

Als men in Nederland bestuurder is, dan is de kans dat men ooit een lintje doorknipt 

onbestaande. Daarvoor moet men drie à vier bestuursperiodes uitzitten. De kans dat men 

een schop in de grond steekt, is ook heel klein. De kans dat men een besluit neemt, zit 

er nog net in. Dat maakt dat de consistentie van wat bestuurders doen, niet altijd even 

vanzelfsprekend is. Bestuurders wisselen ook van mening. Dat is heel terecht, maar het 

betekent wel dat een project telkens weer in zo’n lus terechtkomt waarbij opnieuw moet 

worden gekeken wat we precies willen. 

We moeten trachten het besluitvormingsproces wat strakker te krijgen. Als een besluit 

binnen de vijf jaar kan worden gehaald, dan is dat binnen nagenoeg een bestuursperiode. 

Dan zou het ook consistenter zijn. 

In Nederland is de wijze waarop wordt omgegaan met mensen die er wonen en werken, 

niet goed. Iedereen mag zijn zienswijze geven, maar daar vragen we doorgaans pas achteraf 

naar. Eerst werken de ingenieurs alle plannen mooi uit. Als die plannen zijn uitgewerkt, 

leggen we ze voor aan de mensen die er wonen en werken. Dan is het vaak al te 

laat, want de kennis van burgers wordt steeds beter. 

In Schiphol hebben we een debat gevoerd over het aanvliegen en het geluid dat daarmee 

gepaard gaat. KLM, de nationale luchtverkeersleiding had niet de beste oplossing. De 

beste oplossing kwam van een arts uit Badhoevedorp. Daar stond iedereen van te kijken. 

Elverding adviseert dan ook mensen rondom een project te organiseren zodat de kennis 

van die mensen kan worden gebruikt. Wanneer dat op een goede manier gebeurt, dan 


218 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

verloopt het proces ook sneller. Er is meer draagvlak omdat er meer over gepraat is. Wie 

het er niet mee eens is, kun je wijzen op de argumenten waardoor daar toch voor gekozen 

wordt. Bovendien is dan ook iedereen erbij betrokken. Als het zo gebeurt, dan kijkt de 

Raad van State naar dat proces en niet naar de foutjes in de berekeningen. 

Elverding adviseert ook om veel aandacht te besteden aan de voorkant van het werkproces 

en de omgeving erbij te betrekken. Wanneer dat gebeurt, dan is de uitvoering maar 

half werk. Een besluit nemen met een draagvlak maakt dat men kan doorgaan. 

Bestuurders hebben verschillende verantwoordelijkheden waardoor het niet altijd even 

goed uitkomt om hetzelfde standpunt in te nemen. Soms wil men een project niet blokkeren, 

maar men wil het niet zoals de nationale overheid het voorstelt. Dan gaat men toch 

maar akkoord in de hoop dat men halverwege de scope kan bijstellen. De consistentie in 

ons eigen gedrag en cultuur vraagt nogal wat aandacht. De komende jaren zullen bestuurders 

bij zichzelf moeten kijken of dat niet op een meer consistente manier kan. Dat kan 

bijvoorbeeld door enkel nog de bestuurders rond de tafel te vragen die daadwerkelijk iets 

in de pap te brokken hebben bij dat initiatief. Dat wil zeggen dat ze misschien ruimtelijke 

reserveringen moeten doen, dat ze willen meebetalen, of dat ze andere gelden vanuit 

Natuur of Water willen investeren in dat project. Wanneer daar gerichter mee wordt 

omgegaan en dus niet meer iedereen wordt uitgenodigd maar enkel zij die daadwerkelijk 

mee moeten beslissen, wordt het speelveld kleiner. En omdat ze mee beslissen, kan men op 

voorhand zeggen dat ze elkaar gaan committeren vanaf het eerste moment. 

Wat de ambtelijke cultuur betreft, stellen we vast dat in zo’n proces, van probleem tot en 

met het lintje knippen, heel wat competenties aan bod komen. Bij de uitvoering moet men 

goed weten hoe men aannemers aanstuurt, hoe men bestekken moet lezen enzovoort. Dat 

is heel wat anders dan wanneer men aan de voorkant een probleem verkent. Dan moet 

men de modellen begrijpen maar ook een politiek bestuurlijke gevoeligheid hebben. Dat 

zijn verschillende competenties waardoor het heel logisch werd om die knip te maken. Het 

eerste deel van een project gebeurt dus door mensen die politiek sensitief zijn. Deel twee 

gebeurt door mensen die goed kunnen tekenen. Deel drie gebeurt door mensen die goed 

een schop in de grond kunnen zetten. 

Als je dat gaat opsplitsen, komt er telkens weer een nieuwe projectorganisatie. De historie 

die in dat project zit, verdwijnt dan vaak. Dat gebeurt in Nederland in elk geval. Als we 

erin slagen om een project binnen de normale tijd van vijf tot zeven jaar te realiseren, dan 

moeten we ook mensen permanent op een project kunnen houden. In het begin moet de 

leiding liggen bij iemand die politiek sensitief is; naarmate het project vordert, moet de 

leiding wisselen. Dat vergt een andere cultuur, want zo sturen wij op dit moment helemaal 

niet aan. We hebben daar hele grote muren tussen staan en we gooien het erover heen, 

en dan moeten anderen het weer uitzoeken. Volgens Elverding moeten we verbindingen 

maken en de ambtenaren verantwoordelijk maken voor het hele proces in plaats van voor 

het deelproject. Dat geeft niet de juiste focus, namelijk op de realisatie van het project. 

Dat zijn de hoofdaanbevelingen van de commissie-Elverding. De overheid zou moeten 

beginnen met die cultuurverandering. Dat is natuurlijk niet in twee jaar geregeld. 

Er zijn maatschappelijk urgente projecten die al heel lang lopen en maar niet concreet 

worden. Iedereen is het erover eens dat ze er moeten komen, maar er wordt alleen maar 

gekibbeld over de manier waarop. Daarvoor hebben we een soort spoedwet gemaakt – 

noem het maar een noodwet. Dat is de Wet versnelling besluitvorming werkprojecten. 

We hebben dertig projecten aangewezen waarvan we weten dat ze maatschappelijk gezien 

een meerderheid hebben. Die worden nu met spoed aangepakt. We gaan de uitvoering 

anders doen. We hebben daarvan ondertussen geleerd dat we de planstudiemensen en de 

uitvoermensen bij elkaar moeten zetten. Dat levert enorm veel kennis op en dus ook een 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 219 

enorme efficiencywinst. Door de mensen van de uitvoering veel vroeger te betrekken bij 

het project, zit de aannemer ook veel vroeger in het proces. Hij moet meedenken. Daardoor 

zijn de oplossingen effectiever en goedkoper. Hij kan het werk veel vroeger beginnen 

voorbereiden en kan, als het besluit genomen wordt, direct aan de slag. 

Dat is tot nu toe het resultaat van de spoedaanpak. Dat zegt nog niets over het zorgvuldige 

proces daarvoor. Deze projecten waren al besloten in die vorm. Vorig jaar hebben we 

50 kilometer weg aangelegd. Dit jaar zal het meer dan 300 kilometer zijn. De besluitvormings- 

en de uitvoeringsmachine zijn op gang gekomen op basis van dit advies. 

Ik ga over naar het procesplaatje dat wij hebben overgenomen van de commissie-Elverding, 

en de problemen die we daarbij ondervinden. Men moet altijd alle fases van het 

project, beginnend bij het idee tot aan de realisatie en als laatste de beheerfase, in zijn 

totaliteit zien. Dat ligt heel gevoelig bij ons. Vooral beheer is iets wat we apart organiseren, 

met aparte budgetten. We vinden het erg lastig om het bouwen en het beheer van een weg 

samen te voegen. Dat is de uitdaging waar we steeds meer voor staan. Die samenvoeging 

genereert veel kwaliteit. 

Elverding begint bij de startbeslissing. Het initiatief laten we even voor wat het is, dat 

wijkt te ver af van Elverding. Daarvoor gebeurt ook nog wat. We hebben natuurlijk nationale 

plannen. We hebben nood aan mobiliteit en aan ruimte in Nederland. Die gaan daaraan 

vooraf en bepalen eigenlijk de nationale politiek. Dat komt uiteindelijk niet in een 

specifiek traject. Rondom dat specifieke traject gaan we starten met een gedeelde opgave. 

We beginnen met een startbeslissing. Die gaan we een wettelijk kader geven. We gaan 

de scope van het project vastleggen en hoe we dat gaan oppakken. In die fase gaan we 

al de politiek committeren aan het probleem. Niet de oplossing maar het probleem staat 

centraal in de startfase. Bij de centrale probleembeschrijving is het heel handig om aan 

te geven met welke bestuurders men dat oppakt, nationale en regionale, en hoe men het 

verkenningsproces gaat aanpakken. 

Na de startbeslissing en het plan start het proces. Voor een zorgvuldig besluit moeten we 

de problemen en oplossingen eerst wat divergeren en daarna weer convergeren op basis 

van heel bewuste stappen. We gaan die stappen benoemen en aan het parlement, de raden 

en staten in Nederland, de alternatieven voorleggen. We willen bijvoorbeeld de laatste 

twee of drie uitwerken en de rest laten vallen. We vragen de mening van het parlement 

daarover. Dat is in Nederland redelijk uniek. We deden dat normaal nooit. We gingen aan 

de slag met alle varianten en werkten ze allemaal tot het laatste detail uit. Dat is hiermee 

voorkomen. Hiermee kijken we globaal naar de alternatieven. We onderscheiden alleen 

op het niveau waar het onderscheid direct te zien is. We gaan daar niet lagen onder zitten 

omdat dat te veel tijd kost. De ingenieurs- en adviesbureaus hebben daar ontzettend veel 

werk aan. We maken daar nog steeds heel veel fouten in. We hebben gemerkt dat de fouten 

eruit halen enorm ingewikkeld is. Als men duizenden pagina’s rapporten maakt, komt er 

ergens wel eens een invulfoutje voor. Als men alle varianten met elkaar vergelijkt, en de 

laatste overhoudt, kan men in elk geval sneller werken en minder grote fouten maken. Het 

grootste effect is nog wel dat de mensen die wonen en werken in het gebied, het project 

beter gaan begrijpen. Ze hoeven geen kilo’s rapporten door te nemen met eindeloze cijfers. 

Ze krijgen gewoon plaatjes te zien van het eindresultaat met grofweg de effecten op milieu 

en gezondheid. 

Voor men zo’n voorkeursbeslissing neemt, zegt de commissie-Elverding, zit men bij het 

focusalternatief. Men zou niet verder moeten willen gaan met die modellen. Daar zijn 

we in de uitvoering wel tegenaan gelopen. Door het grof te houden, gaf de commissie- 

Elverding aan, moet men niet met schijnmodellen werken. Men moet gewoon aan het eind 


220 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

gaan meten wat de daadwerkelijke effecten zijn. Dan komt men met maatregelen en die 

gaat men toepassen. 

We hebben gemerkt dat het risico van dat model is, dat we dan enorme extra ruimte in 

budgetten moeten reserveren, omdat we heel veel maatregelen achter de hand moeten 

houden. Ook uitvoeringstechnisch is het heel erg lastig. Als je ervan uitgaat dat je geluidsscherm 

vijf of tien meter kan worden, dan scheelt dat veel in fundamenten, en dan kan de 

aannemer niet meer werken met dat soort onzekerheden. 

Op dat punt zijn we afgestapt van het advies van de commissie. We hebben het advies 

gevolgd om een grof onderscheid te maken in de meeste alternatieven. De laatste alternatieven 

waaruit je voorkeursbesluiten haalt, gaan we weer ouderwets doorrekenen. Maar 

daar gaat het om twee, hooguit drie voorkeursalternatieven. Dan is het werk een stuk 

beheerster en overzichtelijker, en het geeft daarna heel veel rust in het vervolgproces, 

omdat de maatregelen die men dan treft, veel beheersbaarder worden dan men vooraf 

veronderstelde. 

Een ander aspect is het opzetten van een participatieproces. Bij ons is het heel belangrijk 

dat je de mensen aan de voorkant meeneemt. Je begint niet met al die kennis, maar zegt 

gewoon dat je een probleem hebt, en je nodigt de mensen uit de omgeving uit, die daar 

iets over willen zeggen. Mensen die niets willen, blijven gewoon aan de zijkant staan. Die 

informeer je, maar ze komen niet aan tafel. Omdat je weet dat ze toch tegen zijn, blijf je ze 

informeren en ze krijgen net dezelfde beroepsmogelijkheden, zoals die in de wet bestaan. 

De mensen die willen meedenken en er hun energie in willen stoppen, willen we graag mee 

betrekken en nodigen we uit om mee te denken en met oplossingen te komen. Als ze zich 

daaraan committeren, dan gaan wij dat ook doen. 

Politiek gezien is dat enorm spannend omdat je een deel van je mandaat in een groep legt, 

terwijl het altijd de bestuurder is die erover zal besluiten. Als je een participatietraject 

ingaat, is het belangrijk dat je er als bestuurder achter staat. Je moet het dus echt zeker 

willen. Je moet ook heel duidelijk zijn met bepaalde randvoorwaarden: budget, planning, 

tijd, scope. Als je dat niet doet, kan het enorm uit de hand lopen en wordt het bestuurlijk 

onbeheersbaar. 

We hebben ervaring met Schiphol en we hebben de ervaring dat bewindspersonen de marges 

aangeven waarbinnen je kunt werken. Dan blijkt het heel wel mogelijk om de rest met 

de mensen in de omgeving te doen. Dat is heel belangrijk voor de voorfase. Dat start je 

alleen maar als er op de termijnagenda ook budget is gereserveerd. We gaan niet studeren 

als er geen geld is. Dat is best lastig omdat je vanuit je specifieke politieke doelstellingen 

altijd projecten in beeld hebt. Maar dan moet je er eerst voor zorgen dat er draagvlak en 

geld is, of zicht op geld, voor je daadwerkelijk start. 

Dat is belangrijk om de grote drukte te verminderen. Als men ziet hoeveel projecten in 

Nederland in de lucht hangen, en wat we op termijn aan geld hebben, dan weten we in 

ieder geval dat we ze niet allemaal gaan realiseren en dat we zullen moeten kiezen. Als je 

nu al weet wat je het belangrijkste vindt, maak dan de keuze en zet daar de bestuurs- en 

ambtelijke drukte op. Dat scheelt enorm veel in werk en duidelijkheid. Projecten waarmee 

men start, en die men toch niet wilt maken,creëren heel veel ruis. 

Dit zijn allemaal zaken die bij de start, voor men naar een voorkeursbesluit gaat, heel 

belangrijk zijn. Als we tegen het voorkeursbesluit aan zitten en we de alternatieven hebben 

afgewogen op basis van een grove vergelijking – wij noemen dat vuistregels – als we de 

laatste drie alternatieven tot op het bot hebben uitgewerkt, dan gaan we een voorkeursbesluit 

nemen. Dat besluit heeft in Nederland een wettelijke staat. Het betekent dat, als 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 221 

we het hebben genomen, we er in de rest van het traject mee verder kunnen, en we qua 

juridische houdbaarheid een stuk sterker in onze schoenen staan. 

Vroeger was dat niet zo, vroeger had je een politiek besluit, en zag je bij het definitieve 

Tracébesluit al of het politiek houdbaar was. Door dat nu wettelijk vast te leggen, markeer 

je dat moment voor de Raad van State. Daarna kun je robuuster de vervolgfase ingaan. 

Wat is heel belangrijk bij zo’n voorkeursbesluit Je moet niet alleen zicht hebben op geld, 

je moet er ook een exacte programmering naast hebben staan en er moet een redelijk 

goede raming zijn. Het betekent ook dat je bij zo’n voorkeursbesluit, een tunnel niet meer 

als een inpassing ziet – in Nederland is een tunnel heel vaak een inpassingsvraagstuk. We 

weten dat zo’n project ongeveer 60 percent meerkost met zich meebrengt. Dat vinden we 

geen inpassing meer. In Nederland hebben we dat in ieder geval een alternatief genoemd. 

Je moet van tevoren al weten of het een tunnel wordt of een werk op maaiveldhoogte of 

verdiept. Dan moeten we daar nog geld bij neerleggen. En we willen daar ook een onzekerheidsmanagement 

tegenover zetten. 

De ondertunneling van Maastricht is via een breed participatietraject met de bevolking 

en de markt gemaakt. Er is een keuze gemaakt. Maar we zaten redelijk krap met een budget 

van ruim 600 miljoen euro, dat daarvoor is gereserveerd. Wat doen we als we het niet 

halen binnen dat budget De bestuurders hebben vooraf al met elkaar afgesproken, provincie, 

gemeente en rijk, dat er bepaalde elementen van het project zullen vervallen. Dat 

maakt, op het moment dat er kostenoverschrijding is, dat het bestuurlijk gemakkelijker 

is om te zeggen dat men voorbereid is. Dan is dat het eerste wat ze doorstrepen. Dat zijn 

onderdelen die bij zo’n startbeslissing worden opgenomen. Dat is niet alleen bestuurlijk, 

het wordt ook voorgelegd aan de omgeving en aan de raden, staten en de Kamer, het parlement. 

Het grootste deel van de politiek en het bestuur is in die twee jaar geregeld. We hadden 

gezegd dat het in twee jaar moest kunnen. Als je niet in staat bent om dat in twee jaar te 

doen, dan heb je blijkbaar ook geen probleem, dan is de urgentie niet hoog genoeg. Dat 

zal ook wel nog wat stof doen opwaaien. We hebben de termijn wel genoemd, maar er 

zit nog geen sanctie op, omdat we ook beseffen dat je soms 2,5 jaar nodig hebt, maar het 

geeft wel wat druk omdat je er binnen een bepaalde tijd moet uit komen. Tijd helpt ook in 

het nemen van besluiten. 

Op het moment dat we het voorkeursbesluit hebben genomen, is de politieke context al 

een stuk verkleind. Die verkleint vanuit een breed gebied naar het tracé zelf en daar gaat 

het vooral om inpassingsvraagstukken. Dat maakt het publiek dat je betrekt een stuk 

kleiner, je kunt ze veel selectiever betrekken. Je kunt er ook de aannemerij of de markt 

bij vragen. Vroeger hadden we nogal wat moeite omdat we nooit kozen. Als we met zo’n 

arsenaal aan alternatieven aan de slag gaan, dan gaan we daarvoor geen teams in de lucht 

houden vanuit de markt. Dat kost miljoenen. We weten niet zeker welke variant iets oplevert. 

Zodra een besluit is genomen, hebben we het voordeel dat de markt zelf naar voren 

wil treden en daaraan wil meewerken. Hierdoor kan de eigenlijke planuitwerking redelijk 

snel verlopen. Met de spoedaanpak hebben we de ervaring dat we op die manier een halfjaar 

kunnen winnen. We kunnen dat op een jaar of anderhalf jaar tijd afwerken 

Daarna gaan we de diepte in. We laten zien dat we aan alle eisen inzake milieu voldoen. 

We tonen exact wat we willen bouwen. We leggen dit vast in een ontwerp van tracébesluit. 

Daarna start de traditionele procedure die we nu al kennen. We vinden het belangrijk 

die procedure te behouden. We vinden dat mensen die ergens tegen zijn, hun recht moeten 

kunnen halen. Nadat een ontwerp van Tracébesluit is opgesteld, kan iedereen nog 

een zienswijze inbrengen. Het zal veel uitmaken of mensen vooraf hebben geparticipeerd. 

Daar zal een rechter zeker naar kijken. Sommige mensen willen misschien gewoon op het 


222 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

einde nog een stok tussen de wielen steken. We houden de mogelijkheid echter open. Dat 

betekent dat we, zodra de zienswijzen aan bod zijn gekomen, onmiddellijk met de ontwerpvergunningen 

kunnen beginnen. Die kunnen al klaar liggen op het ogenblik dat een 

ontwerp van tracébesluit wordt genomen. We kunnen daadwerkelijk aan de slag. Anders 

duurt het weer een halfjaar voor iedereen vergunningen in orde heeft. 

Die vergunningen vormen een tweede punt. Na het Tracébesluit volgt de uitvoering. In 

Nederland hebben we een vergunningenoerwoud. Wie aan een straat wil werken, moet een 

vergunning hebben om afzettingen te plaatsen, om omleidingen aan te brengen enzovoort. 

Voor die tunnel in Maastricht, die ik daarnet al als voorbeeld heb aangehaald, gaat het 

om meer dan duizend vergunningen. 

Bestuurders die een besluit hebben genomen en naar de Raad van State zijn geweest, kunnen 

niet denken dat ze klaar zijn. Die vergunningen kunnen nog een jaar tijd kosten. 

We hebben dan ook besloten dat moet worden gecoördineerd en gebundeld. We hebben 

gemerkt dat dit heel wat tijdwinst oplevert. 

Indien een provincie of een gemeente niet aan een vergunning wil meewerken, heeft het 

nationaal of het provinciaal bestuur de mogelijkheid dit over te nemen en die zaken zelf te 

regelen. Die mogelijkheid is er. Daarmee zou de snelheid moeten stijgen. 

De commissie-Elverding heeft ons aangeraden in het begin niet te veel gedetailleerde berekeningen 

te maken. We kunnen beter aan het einde een meting invoeren en maatregelen 

benoemen. We willen die mogelijkheid inbouwen omdat er veel onzekerheden zijn. Het 

proces wordt hierdoor onzeker. We zullen de burgers die er wonen of werken wel tonen 

dat we metingen zullen uitvoeren. Die metingen hebben betrekking op geluid, lucht en 

natuur. Op basis van die metingen zullen we nagaan of we daadwerkelijk hebben bereikt 

wat oorspronkelijk was afgesproken. Indien dit niet het geval zou zijn, gaat de weg niet 

dicht, maar kijken we wel wat we op bestuurlijk vlak eventueel nog mitigerend zouden 

kunnen doen. 

Er zijn daarvoor programma’s in de maak. Die programma’s kijken breder dan enkel de 

uitgevoerde werkzaamheden. Indien er een probleem met de luchtkwaliteit zou zijn, zouden 

we andere maatregelen kunnen nemen. We hoeven ons niet tot de bron van het probleem 

te beperken. Hierdoor kunnen we de burgers op het einde vertrouwen bieden. 

Vervolgens komt de beheersfase. Daar werken we niet meer op projectbasis, maar op programmabasis. 

We monitoren lucht, geluid en dergelijke elk jaar. Indien de geluidsnormen 

zouden worden overschreden, zou enkel een reconstructie van de weg kunnen helpen. De 

bewoners zitten dan met een geluidsprobleem. Tot er een schop in de grond gaat, zal niemand 

actie hoeven te ondernemen. De geplande wetgeving voorziet in een jaarlijkse monitoring. 

Als de norm niet wordt gehaald, gaan we na wat we kunnen doen. We blijven dit 

tijdens de beheersfase in de gaten houden. 

We zitten hier met het problematische verschil tussen metingen en berekeningen. Een 

meting van de lucht is enorm ingewikkeld. Dit heeft veel met weers- en windomstandigheden 

te maken. Het is bijna onmogelijk dit enkel te meten. Er moet een corrigerende 

berekening volgen. Dat leidt tot discussies. Dat komt niet overeen met de beleving. Wie 

wil weten wat er in de praktijk gaande is, moet uitleggen dat het niet om een piekmoment 

gaat. Het gaat om een jaargemiddelde. Dat vergt een corrigerende berekening. Die moeilijkheid 

moeten we nog overwinnen. De discussie is lopende. 

Ik heb het hele proces, zoals het door de commissie-Elverding is behandeld, van a tot 

z overlopen. De commissie is van mening dat we het in het begin breed moeten maken. 

Alles moet stap voor stap bestuurlijk goed worden vastgelegd. Er moet een draagvlak bij 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 223 

de burgers zijn. Indien dat goed wordt uitgevoerd, kan de uitvoering van de rest van het 

proces met een grote zekerheid verlopen. Het zal niet bij de Raad van State vastlopen. De 

Raad van State zal immers in grote mate naar het proces kijken. 

Het is opvallend dat leden van de Raad van State hebben verklaard dat ze op al die details 

toetsen omdat wij al die rapporten opstellen. Ze moeten er wel naar kijken. Indien het 

proces anders zou worden georganiseerd, zou de Raad van State de zorgvuldigheid op een 

andere manier controleren. Dat betekent dat met betrekking tot deze gang van zaken een 

en ander zal veranderen. 

De voorzitter: Mijnheer Slangen, kunt u verduidelijken wat er concreet is gebeurd Zijn 

er na de indiening van het rapport veel wettelijke maatregelen genomen Is in opvolging 

voorzien Bestaat de commissie-Elverding nog Is er een opvolgingsrapportage 

U hebt het over de bestuurlijke drukte gehad. Op bepaalde manieren kan het lokale 

bestuursniveau worden overruled. Dat interesseert ons. Op welke wijze is dit praktisch 

aangepakt De bestuurscultuur vormt immers een belangrijk hoofdstuk van het rapport 

van de commissie-Elverding. 

Wij leven in een complexer land. Veel bevoegdheden of problemen bevinden zich op het 

niveau van het federale parlement. Wie heeft dit alles eigenlijk aangebracht Is dat een 

minister geweest Is dit in de regeringsverklaring opgenomen Gaat het om een initiatief 

van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat, dat zelf heeft beslist hoe het verder zal verlopen 

De heer Donné Slangen: We hebben een spoedwet en een structurele wijziging. Die spoedwet 

laat ons nu toe snel dertig besluiten te nemen. Daarnaast zullen we dit ook structureel 

regelen. 

Wat we vooral hebben geregeld, is de inperking van het onderzoeksgebied. Als er op 

de A74 in Venlo een probleem met de lucht was, moesten we tot de Rotterdamse haven 

meten. De experts hebben verklaard dat dit onzinnig is. Door middel van een ministeriële 

regeling hebben we bepaald dat het onderzoeksgebied niet groter is dan een kilometer 

rond het project. 

Daarnaast hebben we besloten dat onderzoeksgegevens kunnen worden bevroren. Iedereen 

kan blijven onderzoeken. Alle nieuwe informatie moet aan het proces worden toegevoegd. 

Nu beschikken we over een maximumtermijn van twee jaar. Als we langer 

onderzoeken willen laten uitvoeren, moeten we die afwijking motiveren. Door de gegevens 

als het ware te bevriezen, wordt de besluitvorming robuuster. 

Een derde element dat we in verband met die spoedaanpak hebben geregeld, houdt in dat 

we voor die dertig projecten geen alternatieven meer hoeven te bieden. Gezien de omvang 

van de maatschappelijke urgentie zullen we niet opnieuw alternatieven zoeken. Dat is in 

een spoedwet vastgelegd. 

Het laatste punt is niet structureel overgenomen. De Kamer heeft begrip voor de beslissing 

in verband met de dertig projecten. Voor het overige is het de bedoeling het proces de 

nodige ruimte te bieden. De vereenvoudiging van de onderzoekslasten is in de structurele 

wetgeving overgenomen. 

Wat de structurele wetswijziging vooral inhoudt, is de wettelijke vastlegging van de startbeslissing 

voor de uitwerking van start gaat. Dat betekent dat de startbeslissing een juri- 


224 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

dische status krijgt. Daarbij komt er een beleidsregel. Dat is niet echt een wet. Dat is een 

werkwijze die door de rechter in de wetsgeschiedenis wordt opgenomen. Stap voor stap 

worden de gemaakte keuzes in een memorie van toelichting vastgelegd. 

We hebben tevens vastgelegd dat er twee types van keuzeprocessen zijn. Het eerste type 

heeft betrekking op heel complexe projecten. We gebruiken hiervoor een structuurvisie en 

de wetgeving betreffende de ruimtelijke ordening. Binnen een termijn van twee jaar moet 

een heel brede maatschappelijke discussie plaatsvinden. De alternatieven worden afgewogen. 

Het tweede type heeft betrekking op minder complexe projecten, zoals het gebruik 

van de vluchtstrook of het verleggen van wegenstroken. Dit trechterproces kan veel sneller 

verlopen. Na drie maanden kunnen we naar het volgend besluit overgaan en op het 

einde kunnen we een tracébesluit nemen. Dat leggen we in de wet vast. Het volgende 

besluit maakt er dan gewoon deel van uit. 

En wat we aan het eind vastleggen in de wet, is de mogelijkheid van oplevering. De wet 

ligt nu ter advies voor bij de Raad van State. We verwachten de wet terug in februari. 

Voor de zomer kan het debat in het parlement plaatsvinden. Dan gaat die naar de Eerste 

Kamer. Op 1 januari 2011 wordt de wet van kracht. 

Een andere manier van werken in de wetgeving maakt dat bestuurders zich anders zullen 

oriënteren op het proces. Waar de bestuurders het na een jaar van discussie over eens zijn 

geworden, is dat het goed is om je aan termijnen te houden. Binnen een jaar moet er een 

besluit over het onderwerp kunnen worden genomen. Bestuurders vinden dat prettig. Op 

dat vlak is er een verandering aan de gang in Nederland. We hebben ook een minister 

die daarop aanstuurt. Die wil besluiten tweemaal zo snel en goed nemen. Hij spreekt zijn 

collega-bestuurders daarop aan. Dat heeft een groot effect. 

Wat ook wel helpt, is dat de Raad van State in dat geval een andere toetsing zal hanteren. 

In Nederland wordt er heel erg naar de Raad van State gekeken, en niet naar het project 

zelf. Dat zijn zaken waar nu beweging in komt, maar bestuurders vinden het nog altijd 

heel erg lastig, want zij willen zelf kunnen kiezen. In Nederland gebeurt het zelden dat 

men alleen kan kiezen. Men heeft daar alle andere bestuurders voor nodig. Er is nu een 

traject aan de gang maar het gaat wel langzaam. En wanneer het over participatie gaat, 

dan gaat het nog veel langzamer. Bestuurders vinden dat heel eng. Vroeger waren er de 

ambtenaren en de modellen en was alles redelijk beheersbaar. Nu wordt er een buitenwereld 

bij gehaald die aan het eind van het traject wel meer draagvlak levert, maar daarvoor 

is er wel meer ruis en regie. Dat is voor vele bestuurders wennen. 

In Groningen hebben we de ringweg gedaan. De vraag was of we naar een voorkeursbesluit 

wilden gaan. Dat lag politiek wel moeilijk. Er is beslist het aan de mensen in de 

omgeving te vragen. Daar kwam een variant met een redelijk groot draagvlak uit. 

Cultuurprojecten lopen een aantal jaren. Daar moeten we nog wat verder de tijd voor 

nemen. Wanneer men die stok van de wet achter de deur heeft, dan gaat men het vanzelf 

beter doen omdat men die stok niet wil gebruiken. 

De commissie-Elverding is wel blijven bestaan. Zij heeft niet de taak om nieuwe zaken te 

ontwikkelen maar om toe te zien of ik me als projectdirecteur houd aan de afspraken die 

de commissie twee jaar geleden heeft gemaakt met het kabinet. Zij denkt ook mee wanneer 

een advies niet uitvoerbaar is. Bij de opleveringstoets bijvoorbeeld dacht men dat 

rekenen niet meer nodig was en dat de meetgegevens voldoende waren. Daar liepen we bij 

de uitvoering behoorlijk mee vast. Op dat moment is de commissie bereid mee te denken 

over een alternatief. 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 225 

De commissie rapporteert elk halfjaar aan de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke 

Ordening en Milieu en aan de minister van Verkeer en Waterstaat. Die sturen het rapport 

door naar het parlement. Dat is dus de rol van de commissie op dit moment. 

2. Bespreking 

De heer Marino Keulen: U brengt hier een volledig nieuwe ambtelijke cultuur. U hebt het 

over de bestuurders, over maatschappelijke trajecten die op die manier anders verlopen, 

over het verschil tussen inspraak en participatie en het feit dat daardoor een aantal klassieke 

modellen slagzij kunnen maken en een heel andere invulling krijgen. 

Onze eigen Vlaamse ambtenaren, de uitzonderingen niet te na gesproken, hebben bij onze 

lokale besturen niet de beste reputatie omdat ze zeer verkokerd zijn ingesteld. Onze hele 

ambtenarij is verkokerd georganiseerd. Dat is bij u ook het geval: Volkshuisvesting, Ruimtelijke 

Ordening en Milieu, Verkeer en Waterstaat, en daarnaast de lokale besturen. Hoe 

hebben zij dat opgenomen Iemand die alleen verantwoordelijk is voor de milieuaspecten 

in een dossier, voor de verkeersveiligheid of voor de ruimtelijke ordening, moet zich instellen 

in een integrale benadering van een dossier of project. Hoe hebben de ambtenaren die 

omslag gemaakt Volgen zij deze integrale benadering waar Elverding voor staat 

De heer Jan Peumans: Mijnheer Slangen, Nederland heeft in 1994 de Tracéwet gemaakt 

waarvan de feitelijke toepassing tien jaar heeft geduurd. Dan is men overgeschakeld naar 

de Spoedwet wegverbreding van 2003. Nu is de Spoedwet wegaanpassing aan de beurt. 

Nederlanders zijn geweldig goed in het geven van namen. Ik vind dat heel creatief. In de 

Spoedwet wegaanpassing staan er voorstellen van wat die wet zou kunnen inhouden. Is 

die nu geïnspireerd op wat Elverding naar voren heeft gebracht Voor wie de Nederlandse 

cultuur niet kent, is het niet evident de vergelijking te maken tussen de Spoedwet wegverbreding 

en de Spoedwet wegaanpassing. 

U schrijft in de samenvatting van ‘Sneller en Beter’ dat de behoefte in onze consensuscultuur 

om het bijna onverenigbare toch te verenigen vervolgens in vele gevallen strandt op 

het bestuurlijk en politiek onvermogen om besluiten te nemen en een eenmaal genomen 

besluit door te zetten. Hoe verhouden het politieke en het bestuurlijke onvermogen zich 

tegenover elkaar in dit verhaal Ik had soms ook bij vorige sprekers de indruk dat de politieke 

besluiteloosheid er vaak toe leidt dat men niet tot een besluit komt. 

Het zou interessant zijn voor onze commissie om een aantal adviezen te krijgen van 

Nederland. 

Mijnheer Slangen, u zegt dat de bestuurlijke uitspraken van de bestuurlijke rechter op zes 

maanden tijd moeten kunnen. Nu is dat een jaar. Het grote verschil is dat de Nederlandse 

Raad van State ook de opportuniteit beoordeelt van wat voorligt. Die raad kan experts 

aanstellen voor bijkomend onderzoek voor er een arrest wordt geveld. Dat is een groot 

verschil met onze cultuur. 

U bent projectdirecteur ‘Beter en Sneller’. Dat is een mooie naam. Bent u structureel ingebouwd 

in de administratie Wie is uw hiërarchische overste Wie stuurt u aan Ik vind 

het goed gevonden dat men iemand als directeur aanstelt om de Elverding-conclusies te 

implementeren, maar kunt u autonoom optreden Kunt u een aantal aanzetten geven 

voor wat er moet gebeuren 

Nederland is een land van commissies. Dat is wereldwijd bekend. Op pagina 59 van de bijlage 

bij het rapport ‘Sneller en Beter’ wordt verwezen naar andere commissies. Ik begrijp 

de link niet. Het gaat om drie commissies: één rond bouwregelgeving, één rond fundamen- 


226 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

tele verkenning transportbelemmering en één rond private financiering van infrastructuur. 

Dat zijn respectievelijk de commissie-Dekker, de commissie-Noordzij en de commissie- 

Ruding. Wat er niet bij zit, is de commissie-Backes. Hij heeft een benchmark gemaakt van 

buitenlandse voorbeelden. Wat is de relatie met die drie commissies Zijn die zo bijzonder 

De heer Donné Slangen: Nederland kent inderdaad ook een enorme sectorale indeling. 

Zelfs binnen de sectoren wordt er opgesplitst in fasen, politiek versus uitvoering. De ambtenaren 

zijn helemaal niet gewend om inspraak, en zeker niet om participatie te organiseren. 

Meespraak noemen wij dat. Dat vergt veel organisatie en aansturing. 

Wij hebben zorgvuldigheid tot een vak gemaakt in de ingenieurswereld. Dat noemen we 

modellen. Toen ik moest gaan vertellen dat we met de modellen wat minder diep gingen 

en dat we wat grover zouden kijken, was er enorm veel weerstand in de organisatie. Dat 

was juist waar men zekerheid aan ontleende. De ambtenaar ontleent zekerheid aan feiten 

en cijfers. Zo hebben we de rollen afgesproken: wij leveren de feiten en de cijfers, de politiek 

levert de maatschappelijke inbreng. Dat is een vrij traditionele opvatting. Die werkt 

vaak best aardig, maar op dit vlak slaat ze door. In dat soort maatschappelijke processen 

zal de ambtenaar een beetje richting bestuur moeten opschuiven. Dat vraagt veel van zo’n 

organisatie. 

We willen bij de top beginnen. We hebben de directeuren-generaal aan de top van een 

departement. Zij krijgen zo’n politiek besluit, bijvoorbeeld over de problemen met de 

afwikkelingen rondom de Ruif in Rotterdam. De ambtenarij moet dat oplossen. Dat gaat 

op die manier over de muur. De organisatie vraagt zich af wat de opdracht is. We zijn 

overeengekomen dat we niet langer zomaar zaken bij elkaar over de muur gaan gooien. 

We gaan bij de top beginnen. Die moet eerst zelf nadenken hoe men die politieke wens op 

een goede manier in de organisatie kan brengen. Het is op zich wel goed erop te vertrouwen 

dat de mensen hun werk gaan doen als men het over de muur gooit. Maar volgens mij 

mag het ook gewoon bij de ander worden neergelegd. Wat ons de afgelopen jaren heel erg 

geholpen heeft, is dat we het iedere keer weer terugleggen bij de topambtenaren en vragen: 

is dit wat er bedoeld werd 

Dat klinkt heel vanzelfsprekend, maar in Nederland is het dat zeker niet. We veronderstellen 

dat het werk daar op die plek gebeurt, zo hebben we het immers georganiseerd. Die 

plek voelt dat aan als een heel zware verantwoordelijkheid. We hebben een directie die 

de verkenningen doet. Die doet haar klus heel goed, met de deur dicht, en op tijd. Maar 

ze kijkt niet meer opzij of naar boven of zo. Drie maanden later komen ze uit hun hok – 

spreekwoordelijk – en dan blijkt dat ze niet gedaan hebben wat ze moesten doen, of dat 

het anders had gekund. Dat proberen we nu te doorbreken door bij de top te beginnen. 

We hebben met de top ook afgesproken dat we de projectorganisatie zo opzetten dat zowel 

de uitvoering, de tekenaar van de planuitwerking, als de beleidsmakers samen het project 

uitwerken. Voor de complexe projecten gaan we de aansturing onder de directe leiding van 

de top plaatsen. Die krijgt het maandelijks te zien en bekijkt hoe het gaat. 

Zo breken we de schotjes af. Daarnaast willen we ook het specialisme terugdringen. De 

specialisten zijn natuurlijk wel belangrijk, maar ze moeten ook volgtijdelijk zijn. Men 

moet eerst politiek en maatschappelijk weten wat men wil. Dan pas gaat men rekenen. 

De specialisten gaan niet meer aan de slag voor alles beslist is. Ook dat is een enorme cultuurshock. 

Men is gewoon gewend om zo te werken. Hoe kan men dat veranderen 

Ik schets even mijn eigen rol. De commissie-Elverding gaf het advies om buiten de ambtelijke 

dienst en buiten de directe aansturing van de politiek een club te plaatsen om dat 

te veranderen. Dat is een van de weinige zaken die het kabinet niet heeft overgenomen. 

De reden daarvoor was dat men vanbinnen uit wou veranderen. Als men dat onder goede 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 227 

aansturing en op transparante wijze doet, zou dat moeten kunnen. Het voordeel daarvan 

is dat men de organisatie beter kent en dat men minder bedreigend is. Men kan als een 

soort hulpmotor meedraaien in plaats van vanbuiten af kritiek te leveren. Die komt niet 

aan. Wie aan de buitenkant zit, ziet niet goed hoe het echt werkt. 

We hebben ervoor gekozen een projectdirectie te benoemen, weliswaar tussen de twee 

departementen in. Ik werk zowel voor Verkeer en Waterstaat als voor Volkshuisvesting, 

Ruimtelijke Ordening en Milieuhygiëne (VROM). Ik werk direct onder leiding van de 

minister en van een directeur-generaal (dg). Ik heb drie bazen, drie directeuren-generaal: 

de beleids-dg van Verkeer en Waterstaat en Mobiliteit, de dg van VROM en de dg van 

Rijkswaterstaat die de projecten uitvoert. Bij hen moet ik maandelijks verantwoording 

afleggen. Ik heb ook een directe relatie met de ministers om hun te vertellen hoe het gaat 

en of er iets fout gaat. 

Als een project voor besluitvorming naar de minister gaat, kijk ik vanaf de zijkant mee, 

en als er iets fout zit, melden we dat. Soms wordt het bijgestuurd, en soms niet. We hebben 

ook bestuurlijke afspraken. We willen wel netjes blijven. Als we afgesproken hebben dat 

we binnen een jaar iets opleveren en de kwaliteit is iets minder, dan moet dat ook kunnen. 

Dat is momenteel onze manier van werken. Het denken is heel erg aan het veranderen. 

De wetten buitelen over elkaar heen. In 1994 hebben we de nieuwe Tracéwet gemaakt 

om meer tools in handen te krijgen voor infrastructuur. We liepen al heel snel vast. Voor 

simpele projecten kon dat niet, en daarvoor is de spoedwet bedacht en een verkorte tracéwetprocedure. 

Dat was wel de volgtijdelijkheid. De spoedaanpak leidde ertoe dat we 

niet langer alle alternatieven gingen bestuderen, maar direct gingen inzoomen en versneld 

gingen aanleggen. Dat kortte de procedure in. In die spoedaanpak zijn we dus vastgelopen 

door de milieuproblematiek. De wetten zijn daarop wel aangepast, maar uiteindelijk moet 

het allemaal landen in de nieuwe Tracéwet. De spoedwet heeft een horizon tot aan de Tracéwet, 

en de realisatie van de projecten die eronder zitten. Dan verdwijnt ze, dan heeft ze 

geen functie meer. Dan is alleen nog de Tracéwet het wettelijke kader. 

Nederland werkt inderdaad vaak met commissies om van buitenaf advies in te winnen. 

De commissies-Noordzij en -Ruding hadden direct betrekking op dit project. De commissie-Ruding 

heeft vooral onderzocht hoe de privésector beter betrokken kan raken bij 

publieke zaken. Dat vinden wij in Nederland, na jaren werken, enorm ingewikkeld. Dat 

heeft ermee te maken dat het publieke domein eerst zelf bepaalt wat het wil. De privésector 

wil daar niet te veel aan meedoen omdat hij dan kennis beschikbaar stelt en misschien 

niet eens het project toegewezen krijgt. Dat zou een strategische fout zijn. De privé vindt 

het bovendien te duur, want al die teams in de lucht houden, daar steunt in Nederland de 

hele pps op. 

De commissie-Ruding heeft gekeken waaraan dat ligt. Dat ligt weer aan dezelfde elementen 

als hier. Het heeft ook met cultuur te maken. Waar de commissie-Elverding niet naar 

heeft gekeken, is de cultuur van de markt. Daar heeft de commissie-Ruding wel naar gekeken. 

Een budgettair kader maken en binnen de projecten nagaan wat de markt eraan kan 

doen, zitten ook in mijn opdracht. In de realisatie halen we de markt ook naar de voorgrond 

en geven we veel meer helderheid, zodat ze beter kan participeren in een vroegtijdig 

stadium. 

De commissie-Noordzij was heel specifiek gericht op het goederenvervoer, de economische 

kant van de mobiliteit. Daar ging het vooral om het snel oplossen van knelpunten. 

Eigenlijk is de commissie-Elverding een van de antwoorden op de commissie-Noordzij 

geweest. 


228 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

De andere commissie zit in de hoek van de ruimtelijke ordening. Daar ben ik zelf wat 

minder in thuis. Het ging om bouwprojecten. Wat we in Nederland bij de wegen aan het 

doen zijn, is ook van toepassing bij woningbouw en andere sectoren. We zijn dat wel aan 

het verbreden. Dat is in elk geval de relatie met de verschillende commissies. 

Het is niet mijn mandaat om te spreken over bestuur en politiek, en hoe die consistent te 

maken. Het is aan politici om daar iets over te vinden. De commissie-Elverding vindt dat 

bestuurlijke consistentie te maken heeft met goed weten waar je verantwoordelijk voor 

bent, en met bestuurders onderling afspreken hoe je in het proces meedoet. Of je bent mee 

initiatiefnemer en je committeert je vanaf het begin, of je bent een van de overheden die 

advies mag geven, maar uiteindelijk beslis je niet, want dat is een hoger belang. 

Dit zijn we strakker aan het organiseren om het beter te krijgen. Dat maakt het voor sommige 

bestuurders wat gemakkelijker, want ze hoeven zich niet in alle bochten te wringen. 

Hun verantwoordelijkheid heeft in ieder geval wel een plek gekregen, en ik merk dat dat 

wel helpt in de discussies. Het goede van een democratisch bestel is de controle en de wijze 

waarop je die uitvoert. Bij de controle kan wel wat meer consistentie ontstaan. De grootste 

winst is dat als je dat binnen vijf tot zeven jaar doet, je dat in de tijd beperkt houdt. Dat 

zal helpen, ook politiek. 

Als je als Kamer of raad of Provinciale Staten in Nederland een besluit neemt, en je legt 

dat vast, dan heb je iets uit te leggen als je daarvan afwijkt. Dat kan altijd, maar het feit 

dat we dit veel explicieter maken en de besluiten vastleggen, maakt dat als je afwijkt, je als 

bestuurder tegen het controlerende orgaan kunt zeggen dat je het een jaar geleden samen 

hebt besloten. Er moeten heel goede argumenten zijn om daarvan af te wijken. 

Dit soort zaken zullen de bestuurscultuur en de politiek helpen. Bestuurders zijn democratisch 

verkozen en ze hebben het primaat, dus als ze het anders willen en ze kunnen het 

uitleggen, dan zullen ze het ook anders doen. Daar ben ik me van bewust. Die ruimte 

voor elkaar moeten we houden, als we het maar transparant doen. 

De heer Jan Peumans: Als men het voorkeursbesluit heeft vastgesteld, maakt men het over 

aan de Staten-Generaal, met eventueel een bespreking in de Kamers. Maar wat is daar de 

status van 

De heer Donné Slangen: Dat is echt een besluit. We sturen bijvoorbeeld een standpunt 

naar de Kamer. Daar kun je over praten, maar het is een standpunt. Maar dit is het echte 

besluit dat bestuur en parlement hebben genomen. Dat wordt op een wettelijk moment 

vastgelegd. Het is minder gemakkelijk en vrijblijvend om daarop terug te komen. 

De heer Bart Martens: Mijnheer Slangen, u hebt gewezen op de spoedwet Wegprojecten, 

en op de meer fundamentele en structurele aanpassing die via de wet Ruimtelijke 

Ordening gaat gebeuren. In welke mate verhouden de werkzaamheden van de commissie- 

Elverding en van de commissie-‘Sneller en Beter’ zich tot de Crisis- en herstelwet Enkele 

maatregelen die daarin zijn uitgetekend, zijn in tegenspraak met de bevindingen die u hier 

hebt geschetst: in het begin van de besluitvorming zeer breed gaan, alternatieven onderzoeken, 

het publiek betrekken enzovoort. In de Crisis- en herstelwet moeten voor heel wat 

projecten die door die wet zijn gevat, geen alternatieven worden onderzocht in het kader 

van de milieueffectrapportage. Hoe kijkt u daartegenaan 

Houdt de Crisis- en herstelwet rekening met de bevindingen van de commissie-Elverding, 

met die van de commissie-‘Sneller en Beter’, of gaat die daar hier en daar tegen in Ik 

heb daar in elk geval heel kritische commentaar over gelezen van professor Bastmeijer en 

professor Backes, die zeggen dat de Crisis- en herstelwet het randje van wat Europeesrechtelijk 

kan, opzoekt, en er hier en daar zelfs over gaat. Ze voorspellen dat men door die 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 229 

aanpak juist veel meer juridische problemen achteraf creëert, dan dat men er mee denkt 

op te lossen. 

Hoe wordt de brede verkenningsfase, waarin u veel ruimte aan participatie wilt geven, 

praktisch georganiseerd Wie biedt de tafel, wie zorgt voor de bemiddeling, is er één 

inspraakprocedure of wordt er ook via bilaterale contacten gezocht naar een consensus 

Zijn er bepaalde facilitators die op de een of andere manier de partijen bij elkaar moeten 

brengen Hoe wordt omgegaan met het niet-georganiseerd middenveld Zijn er officiële 

adviesorganen die in dat stadium om advies wordt gevraagd Ik wil graag meer weten over 

het proces van de verkenningsfase. Hoe verloopt dat concreet 

Hoe voorkom je dat de ambtelijk verantwoordelijken in een soort tunnelvisie blijft zitten 

en op het moment van gedeelde opgave met een concreet alternatief in hun hoofd zitten 

Zij weten al hoe het ideale tracé er moet uitzien. Vaak merk je dat ze er emotioneel 

mee verbonden zijn. Als er uiteindelijk iets anders uit de bus komt, dan vinden ze dat een 

desavouering van het feit dat ze het in het begin fout voorhadden. Het vergt andere capaciteiten, 

ook van ambtenaren en bestuurders om afstand te kunnen nemen van een proces 

om dat effectief open te laten en die brede verkenningsfase een eerlijke kans te geven. Hoe 

garandeer je die openheid en hoe garandeer je dat de bestuurders die het proces begeleiden, 

afstand gaan kunnen doen van de uitkomst die ze al van bij de aanvang in hun hoofd 

hebben 

Ik was onder de indruk van de duizend vergunningen voor de A2 onder Maastricht. Ik 

herinner me dat er in Nederland ook sprake is van omgevingsplannen en -vergunningen. 

Een aantal van die zaken probeerde men onder één koepel af te leveren. Hoever staat het 

proces daar Zijn er al ervaringen mee Hoe zit het met de besluitvorming over de integrale 

omgevingsvergunning 

De heer Sas van Rouveroij: Nederlanders slagen erin om begrippen vaak op een vernieuwende 

manier te definiëren, zoals hier met startbeslissing, voorkeursbeslissing, tracébesluit, 

opleverbesluit en oplevertoets. Het klinkt bijna als muziek, als een mantra van 

bestuurlijke vooruitgang. Jullie hanteren die begrippen vaak met een militaire discipline, 

met een grote taalhygiëne. Vanuit dit vermoeden vertrekkende, lees ik: beslissing, beslissing, 

besluit, besluit, en dan toets. Dat zal geen toeval zijn. Wie neemt de startbeslissing, 

wie de voorkeursbeslissing, wie het tracébesluit, wie het opleverbesluit, en wie doet de 

oplevertoets 

Naar alle waarschijnlijkheid gebeurt dat in twee componenten. Ik neem aan dat alles wat 

te maken heeft met de noodwet, hier ook even doorfietste. Dan heb je de structurele oplossing, 

en die zien we hier. Dit is het stroomschema van een structurele oplossing. 

Dat laatste punt interesseert ons natuurlijk. Het is niet onwaarschijnlijk dat het in Vlaanderen 

ook zo zal verlopen. We ruimen op wat op het voetpad ligt. Daarvoor maken we een 

nooddecreet. Daarna volgt de structurele oplossing, om te vermijden dat het voetpad weer 

vuil wordt. Wie beslist wat 

Hoe breed is het politiek draagvlak voor al deze wijzigingen Is dat draagvlak kamerbreed 

Gaat het over de partijgrenzen heen Is dat draagvlak gezocht of is het spontaan 

tot stand gekomen Heeft de meerderheid acuut en actief naar een oplossing gezocht 

Heeft ze de oppositie hierbij betrokken Heeft dit tot een kamerbreed akkoord geleid Is 

er sprake van unanimiteit Gaat het hier veeleer om het gevolg van de hoogdringendheid 

van de gebeurtenissen Is iedereen het op basis van een ‘sense of urgency’ eens geworden 

De heer Ludwig Caluwé: In welke mate is Nederland bij de implementatie van de adviezen 

van de commissie-Elverding met dwingende Europese regelgeving geconfronteerd Ik 


230 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

denk hierbij aan procedures voor milieueffectenrapporten of aan de manier waarop burgers 

en organisaties naar een rechter kunnen stappen. In welke mate vormt dat al dan niet 

een probleem 

Wat de ontwikkeling van de participatie betreft, leert de ervaring ons dat de bewustwording 

met betrekking tot een bepaald project zich pas manifesteert op het ogenblik dat de 

spade bijna de grond ingaat. Pas dan komen de bezwaren naar boven. In Nederland is pas 

na de beslissing, vlak voor de verwezenlijking, enige reactie op de ontpoldering gekomen. 

Hoe kan het participatieproces voldoende vooruit worden getrokken Hoe vermijden we 

dat de wakkere burger laat wakker wordt 

De heer Dirk Peeters: De heer Slangen heeft het vooral over een nieuwe aanpak met 

betrekking tot de wegeninfrastructuur gehad. De versnelling heeft vooral betrekking op 

dertig wegenprojecten. Ik vraag me dan ook af of dit ook een impact heeft op andere 

maatschappelijk belangrijke investeringen. Ik denk hierbij aan lijninfrastructuur, zoals 

hoogspanningslijnen, aan kerncentrales, aan windmolenparken of aan de ontwikkeling 

van industriegronden. 

Ik heb nog een tweede vraag. Geldt dit enkel voor de initiatieven van het Rijk Geldt dit, 

bijvoorbeeld, ook voor initiatieven die door provincies of gemeenten worden genomen 

De heer Donné Slangen: De vraag over de Spoed- en Herstelwet kan ik niet beantwoorden, 

dat is een politieke vraag. Mijn minister en de rest van het kabinet hebben zich hierover 

een mening gevormd. Het debat in de Eerste Kamer loopt echter nog. Zolang dit debat 

loopt, voel ik me niet bevoegd daarover een mening te hebben. Ik wil die grens niet overschrijden. 

Over participatie wil ik graag nog iets zeggen. Op de vraag hoe we hiermee best omgaan, 

volgt vaak het gemakkelijke antwoord dat we mensen hierbij moeten betrekken. Daarnet 

is echter terecht opgemerkt dat mensen vaak pas wakker worden als de schop de grond 

ingaat. 

Er is geen blauwdruk voor participatie. We vragen de ambtenaren en de bestuurders om 

de omgeving oprecht bij het gebeuren te willen betrekken. Op die manier kunnen ze een 

draagvlak creëren. Wanneer ze die discussie aangaan, moeten ze zeggen wat ze kunnen 

doen, wat het probleem is, om welk gebied het gaat en over welk geld ze beschikken. 

Er zijn niet veel spelregels. Ze moeten die spelregels zelf maken. De regels zijn echter elke 

keer weer anders. Elke bestuurder is anders. Daar begint het al mee. Elke omgeving is ook 

anders. Volgens ons hoort bij een startbesluit een participatieplan. Een bestuurder moet 

dat op die manier willen uitvoeren. 

Indien een bestuurder dat niet wil, kan de normale juridische procesgang nog steeds worden 

toegepast. Zo kan iemand zijn zienswijze nog naar voren brengen. We blijven die 

rechtszekerheid inbouwen. Het is belangrijk vooraf duidelijk te maken dat die niet wordt 

verminderd. 

We hebben een expertisecentrum opgericht om mensen beter bij de zaken te betrekken. 

Dat centrum kan zeggen hoe een bestuurder burgers, bijvoorbeeld automobilisten, beter 

bij het proces kan betrekken. We beschikken over die kennis. We hebben daar methodes, 

panels, enquêtes en hoorzittingen voor. De verschillende vormen zijn van de organisatie 

afhankelijk. 

In verband met Schiphol hebben we vastgesteld dat de bestuurders elke oplossing goedvonden, 

als er maar een draagvlak voor was. De heer Alders, toenmalig minister van 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 231 

Ruimtelijke Ordening, heeft toen een tafelgesprek georganiseerd. Iedereen met een achterban 

en een draagvlak werd uitgenodigd om mee over oplossingen na te denken. Wie dat 

niet wilde, werd verder geïnformeerd, maar mocht niet meer meepraten. Ze mochten mee 

aan tafel zitten en luisteren. Dat proces heeft ertoe geleid dat mensen werden benaderd. 

Rondom Schiphol liggen gemeenten die hun burgers direct kunnen benaderen. Ze maken 

dat kenbaar. 

Er zijn natuurlijk burgers die in het begin niet en op het einde wel komen. Die kunnen 

dan naar de Raad van State stappen om hun gelijk te halen. Ze hebben een gedeelte van 

het proces gemist. Bij de Raad van State krijgen ze dan te horen dat ze op verschillende 

manieren hadden gehoord dat ze mochten meedenken. Het bezwaar wordt in dat daglicht 

bekeken. De vraag is wat ze vooraf hebben gedaan om hun bezwaren kenbaar te maken. 

Dit is een belangrijk uitgangspunt om het proces goed te organiseren. Er zijn een paar 

harde voorwaarden. Dat betekent dat we in het begin heel transparant moeten zijn over de 

manier waarop we iets willen aanpakken. 

In Maastricht hebben we laten weten dat het om drie consortia ging. Op een bepaalde dag 

zijn alle ontwerpen in het stadion van de lokale voetbalvereniging tentoongesteld. Iedereen 

mocht komen kijken en zeggen wat hij ervan vond. Toen iedereen zich had uitgesproken, 

was het voor de gemeenteraad, de wethouder en de nationale politiek even slikken. 

Aangezien de oplossing binnen het budget paste, werd daarvoor gekozen. Indien de participatie 

op voorhand zo mooi wordt georganiseerd, wordt het makkelijker een draagvlak 

tot stand te brengen. 

Die elementen van participatie zijn belangrijk. Deze organisatievorm vergt bijzondere 

kwaliteiten. Dat is niet iedereen gegeven. We leiden nu mensen op om vanuit die invalshoek 

met bestuurders in debat te treden. We moeten immers goed beseffen dat dit voor 

bestuurders een heel ander werkproces vormt. 

Er is geen blauwdruk. We beschikken enkel over een paar essentiële zaken die de omgeving 

op voorhand duidelijkheid verschaffen over de wijze waarop kan worden geparticipeerd. 

De heer Jan Peumans: Mijnheer Slangen, ik heb nog een aanvullende vraag over de Raad 

van State. U hebt het daarnet over een termijn van zes maanden gehad. In verband met 

het planproces hebt u het over een tweede inspraakmogelijkheid gehad. Die mogelijkheid 

bevindt zich na de vastlegging van het voorkeursbesluit. Volgens u kan iemand zes maanden 

na de ontvangst van het verweerschrift in beroep gaan. Dat is knap. Is het de bedoeling 

dit afdwingbaar te maken 

De heer Donné Slangen: Als het tracébesluit is genomen, kunnen mensen in beroep gaan. 

Dat gebeurt dus voor de werken van start gaan. De andere besluiten slaan op zienswijzen. 

Die worden vanuit de bestuurlijke invalshoek aan de samenleving voorgelegd. We geven 

antwoord op de reacties van de mensen. Meer is het niet. Indien we het met een reactie 

eens zijn, verwerken we die. Indien we het er niet mee eens zijn, leggen we uit waarom we 

het niet eens zijn. Dat is geen juridische toets. Dit situeert zich op het bestuurlijk vlak. Dat 

is het onderscheid. 

Onze ervaringen met vergunningen hebben onder meer tot de Wet algemene bepalingen 

omgevingsrecht (WABO) geleid. Deze wet is opgesteld om vergunningen te bundelen. 

Hierdoor moeten gemeentebesturen dit als een pakket accepteren. Bovendien kan alles 

aan een enkel loket worden behandeld. 

Dat scheelt een hele hoop ellende aan de voorkant, maar dan blijven er nog heel wat partijen 

die een vergunning moeten aanvragen. We hebben aannemers, onderaannemers, een 


232 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

rijksoverheid, een provinciale overheid. Die zouden ook een loket kunnen maken. Daar 

wint men ook heel veel tijd mee. Voor men zover is, kan men met een ontwerpvergunning 

aan de slag. Op die manier weet men waarover het gaat. Dat is de winst die we nu aan het 

boeken zijn. De juridische WABO die we nu hebben, helpt om ervoor te zorgen dat er een 

duidelijke coördinatie met termijnen is met de overheid die de vergunning moet verlenen. 

De coördinatie van de mensen aan het loket kan beter. 

Het is allemaal niet zo nieuw wat er is bedacht. Die werkwijzen bestaan al lang, alleen 

niet in die volgorde en niet zo expliciet. De woorden zijn wel nieuw. Dat is ambtenaren en 

commissies niet vreemd. 

Een startbeslissing is een beslissing die wordt genomen door het bevoegde gezag. Dat 

gezag is meestal degene die ook verantwoordelijk is voor de weg. In Nederland is dat de 

minister van Verkeer en Waterstaat en in sommige gevallen ook de minister van Ruimtelijke 

Ordening. Bij provinciale overheden is dat het college van gedeputeerden. Bij 

gemeenten is dat de wethouder. Voor de Tracéwet is het bevoegde gezag de rijksoverheid, 

die twee ministers dus. Zij leggen het besluit voor aan de Kamer. Het gaat dus niet naar 

een rechter. De Kamer kan daar binnen de acht weken een debat over aanvragen. Zo niet, 

gaat men op basis van dat besluit aan de slag. 

De heer Sas van Rouveroij: Valideert de Kamer dat dan met een nieuw besluit waarin het 

besluit van de minister als het ware wordt geïncorporeerd 

De heer Donné Slangen: Dat kan soms het geval zijn. In de meeste gevallen is er een goed 

debat en wordt het besluit behouden. Wanneer dat met een draagvlak en een goed gevoel 

voor politiek is gemaakt, dan blijft het behouden. Maar dan moet er een politieke meerderheid 

voor zijn. Het amenderen van zo’n besluit door de meerderheid zal indien nodig 

zeker gebeuren. 

De heer Sas van Rouveroij: Maar er is dus niet bepaald dat het parlement een nieuwe 

beslissing neemt De startbeslissing kan volmaakt zijn als de minister die neemt 

De heer Donné Slangen: De minister is ook de enige die beslist en niet het parlement. Het 

bevoegd gezag ligt bij de minister. 

Bij de volgende beslissing is dat eigenlijk hetzelfde. Die gaat naar de Tweede Kamer. Het 

bevoegd gezag blijven echter de ministers. Het Tracébesluit en het ontwerp van Tracébesluit 

worden ook door het bevoegd gezag aangenomen. Het Tracébesluit gaat dan vervolgens 

naar de Raad van State, indien er beroepsmogelijkheden zijn. En dan hebben we de 

harde status. Dan kunnen we aan de slag met de schop in de grond. 

Het advies van de commissie kreeg een forse meerderheid. Nagenoeg de hele Kamer was 

voor. Ik werk vooral met milieubewegingen en bedrijven, en die hebben maar één oordeel, 

met name dat veetien jaar te veel onzekerheid oplevert. In de Kamer vindt iedereen, 

van links tot rechts, dat het goed is dat er op een bepaald moment helderheid komt over 

een besluit. Dat dit besluit voor sommigen wel bouwen, en voor sommigen niet bouwen 

inhoudt, is politiek. Het gaat er vooral om dat er een besluit genomen wordt. Wat de 

spoedaanpak betreft, was er ook een kamerbrede meerderheid, op GroenLinks na. 

Over Europese regels wordt veel gezegd. Voor ons doet het ertoe dat we ons eraan houden 

en dat we het nationaal niet moeilijker gaan maken. Het gaat erom hoe je als lidstaat 

een doorvertaling maakt en hoe je het jezelf ambtelijk enorm ingewikkeld kunt maken. 

Daarvan hebben we gezegd dat het een kabinetsbesluit is, dat de betrokken ministers hebben 

doorgevoerd. Het hele kabinet in Nederland is nationale koppen aan het snellen. Dat 


Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 233 

betekent dat we alles wat we nationaal aan tierelantijn hebben aangemaakt, op een nette 

manier weer afbouwen. Dat is de beweging die we maken in de Europese context. 

Zonder politiek te worden, is de spoedwet voor andere sectoren terug te vinden in de 

Crisis- en herstelwet. De andere sectoren hebben gezien dat je met vereenvoudiging van 

onderzoek en een andere manier van werken, je versnelling kunt aanbrengen, los van hoe 

we politiek over de Crisis- en herstelwet denken. Daar zitten windmolenparken en verstedelijkingsopgaven 

in, er zitten wat minder bedrijfsontwikkelingsopgaven in omdat het 

door de crisis niet zo meezit. Voor de manier van kijken, met modellen omgaan en keuzes 

maken, is de mal van Elverding heel goed. Die is daar dan ook deels terug te vinden. 

Het speelt ook bij steden. Provinciale overheden hebben ons gevraagd om de vereenvoudiging 

van de onderzoeklast ook in hun kader te organiseren, en dat is de wet Ruimtelijke 

Ordening. Ze nemen werkbesluiten in het kader van de wet Ruimtelijke Ordening via provinciale 

inpassingsplannen. Ook daar hebben we de andere overheden een steun in de rug 

gegeven om die besluitvorming zo goed mogelijk te doen. Het speelt daar ook, alleen op 

een ander niveau en in een andere context. 

De heer Sas van Rouveroij: Er rest mij een bedenking: als er geen verschil is tussen beslissing 

en besluit, waarom hebben jullie dan een ander woord gebruikt De beslissende overheid 

is telkens de minister of de wegbeheerder. 

De heer Donné Slangen: Een besluit is voor beroep vatbaar in Nederland. 

De heer Marino Keulen: U sprak over drie directeurs-generaal (dg’s), en over de verkokerde 

organisatie van uw administratie. U hebt ook nog VROM, Verkeer en Waterstaat, 

Landbouw, en Binnenlandse Zaken als het gaat over de lokale besturen. Dat is ook niet 

veranderd, die departementen of ministeries bestaan nog allemaal. Die drie dg’s bereiden 

iets voor, dat gaat dan naar de sectorale ambtenaren die het op punt zetten, er hun mening 

over geven. Dan gaat het terug naar de dg’s, en zij hebben de autoriteit en de macht om 

te zeggen dat ze de bluts met de buil nemen. Bepaalde adviezen schuiven ze aan de kant 

en ze kiezen dan voor een bepaald concept. Moet ik me dat zo voorstellen Hoe kun je de 

benadering van een belangrijk infrastructuurdossier in de praktijk organiseren Hoe kun 

je dat bereiken Blijkbaar is dat op deze manier. 

De heer Donné Slangen: Ja, dat ziet u juist. De drie dg’s zorgen voor de samenhang. De 

idee is dat ze dat nu nog niet hoeven te reorganiseren. De reorganisatie komt nog. Als ze 

twee of drie keer corrigeren en het zou werken, dan ontstaat de verbinding vanzelf op de 

werkvloer. Dat is de gedachte. 

De heer Marino Keulen: In Nederland zijn er nu vijftien ministeries, men wil er maar acht. 

Heeft dat daar ook mee te maken 

De heer Donné Slangen: Het is heel logisch om dat meer integraal te gaan doen. Dat is een 

maatschappelijke noodzaak. Dat heeft de commissie-Elverding ook gezien. Vaak volgt 

de politiek de maatschappelijke noodzaak. Dat moeten we nog even afwachten, maar die 

discussie wordt inderdaad gevoerd. Dat is heel afhankelijk van coalitiebesprekingen. 

De heer Jan Peumans: Een MIT ken ik, maar wat betekent MIRT 

De heer Donné Slangen: Dat is het Meerjarenprogramma Infrastructuur Ruimte en Transport. 

De investeringen van landbouw, vooral natuurontwikkeling eigenlijk, van ruimte, 

verstedelijking en infrastructuur zitten nu in één plan. Het is niet langer ‘transport’ maar 

‘ruimte en transport’. 


234 Stuk 55 (2009-2010) – Nr. 2 

De heer Marino Keulen: Natuur zit bij u dus bij Landbouw en niet bij Milieu 

De heer Donné Slangen: Inderdaad. 

De heer Sas van Rouveroij: Wordt de OEI-richtlijn (Overzicht Effecten Infrastructuur) nog 

altijd gehanteerd 

De heer Donné Slangen: Ja. Ik gaf net modellen aan die wettelijk gelden. Voor natuur, 

geluid en lucht gelden Europese normen. OEI gaat over de effectiviteit van publieke investeringen. 

Dat noemen we de maatschappelijke kost, of de nut- en noodzaakdiscussie. Die 

richtlijnen liggen wettelijk vast. We moeten die toepassen. Maar als we tien alternatieven 

vergelijken, doen we dat op basis van kengetallen en niet op basis van een heel ingewikkelde 

maatschappelijke kosten-batenanalyse. De laatste varianten gaan wel naar de 

maatschappe lijke kosten-batenanalyse, om tussen de laatste twee nog te kunnen kiezen. 

Dan moet men wat dieper op de materie ingaan, wil het onderscheidend zijn. Dat blijft bij 

ons een belangrijk element in de besluitvorming. 

De heer Sas van Rouveroij: Dan zit de OEI tussen voorkeursbeslissing en het Tracébesluit 

De heer Donné Slangen: Nee, de OEI zit voor het voorkeursbesluit. 

De heer Sas van Rouveroij: Daarnet kreeg ik de indruk dat het ‘trechteren’ was naar de ene 

oplossing, maar het is in feite het ‘trechteren’ tussen de startbeslissing en de voorkeursbeslissing 

waarbij de trechter tot twee, maximum drie varianten wordt beperkt. 

De Donné Slangen: Dat klopt. Dan gaan we op detailniveau nut en noodzaak bepalen via 

de kosten-batenanalyse. 

De voorzitter, 

Johan SAUWENS 

De verslaggevers, 

Michèle HOSTEKINT 

Jan PENRIS

Tekst - Vlaams Parlement

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?